Kishat by Perikli Shuli

KISH A E SH ËN E PREMTES

Stavro Th. Çapi

KISHA E SHËN E PREMTES KISHAT E SHEPERIT

Stavro Th. Çap i

Stavro Th. Çap i KISH A E SH ËN E PREMTES KISH AT E SH EPERIT m onografi

Red aktor letrar: KRISTAQ Shabani I.W.A, W.P.S Recesent: Evjen Peri , At Theod hori N ikolla Art grafik d he kop ertina: Dasham ir Vraniçi

Libri u botu a nën ku jd esin e Lid hjes N d ërkom bëtare të Poetëve, Shkrim tarëve d he Artistëve PEGASI ALBANIA

Libri është shtyp u r në shtyp shkronjën e Shtëp isë botu ese Marin Barleti Tiranë, 2011

KISH A E SH ËN E PREMTES

Jezu si tha: N jeriu nuk jeton vetëm me bukë, por edhe me çdo fjalë, që flet Perëndia

Stavro Th. Ă&#x2021;ap i

KISH A E SH ËN E PREMTES

Ia kusht oj kët ë libër , mëmës sime , Krisi, e cila nuk arrit i t ë na gëz ojë ne fëmijët e saj, pasi u nda nga jet a në moshë fare t ë re. I ndrit t ë shpirt i at je lart në qiell!... AUTO RI

Stavro Th. Ă&#x2021;ap i

KISH A E SH ËN E PREMTES

z. Theodhori Çupe investitori zemërgjërë, i cili kontribuoi për kishën me shumën 7500 euro. Besimtarët e Fshatit Sheper falënderojnë z. Theodhori Çupe N e, p op u lli katu nd it Shep er, besim tarë te Zoti ynë i m ad hërishëm Jezu s Krishti, kem i nd erin d he d etyrim in tonë, sa fetar dhe moral, që me zemër në dorë, me ndjenja d he p ërku shtim , t ju shp rehim konsid eratën e lartë d he m irënjohjen tonë të thellë. E shenjta Kishë e Shën e Prem tes , në Shep erin e p rin d ërv e tu aj d h e ton in , e cila u rin d ërtu a d h e m e nd ihm ën tu aj, p or akom a e p ap ërfu nd u ar, kem i d ëshirën p ër t ju falënd eru ar p ër nd ihm ën e konsid eru eshm e, që d hatë d he ju p ër të Shenjtën Kishën tonë! (fragm ent nga letra)

Stavro Th. Çap i

FALENDERIM PËR SPONSORIN SPIRO S. ÇAPI Sp iro S. Çap i, lin d u r d he banu es në Du rrës, jep n d ih m esë fin a cia r e p ër b o t im in e k ët ij lib r i, i cili i përkushtohet kishës Shën e Prem tes së Sheperit. Ky është një kontribut m ad hor, pasi m betet në kujtesën historike të këtij fshati me emër të madh, jo vetëm në jug, por në gjithë Shqipërinë.Ai ka dhënë dhe kontribut për rikonstrukturimin e kishës, duke sponsorizuar 380.000 lekë si dhe një kontribut d he për d ritaret e saj. Sp iroja ka n jë d ash u ri të m ad h e p ër p rin d ërit d h e p ër Shep erin...Ky është një akt i m ad h d he një d hu rim p o i m ad h p ër ta d he p ër gjithë shep eriotët.. Falend erim i im bashkohet m e u rim in... Autori Sheper, korrik, 2011

Sp iro Çap i m e nip in e tij, Arbërin, d itën e d iel, në kishë

KISH A E SH ËN E PREMTES

MËMA JON Ë KRIS N ë m erm erin e bard hë Fanitesh d he nd rit m e bu ku rinë e p ashoqe m ëm a jonë Kris! Vim ë d he të takojm ë bashkë m e Sofokliu n.. na p u th m alli yt të p u th m alli ynë Loti yt na flet, m e fjalë zjarri, Për vitet që ikën, Dhe që s na nd alën m allin Eh, këto lot Po rrjed hin nga sytë.. Dhe çd o lot shënd rohet në d ritë Ah, m oj nëna jonë, nëna jonë Kris s m u nd të t i harrojm ë ku rrë p ërkëd helitë Ti gjithm onë fanitesh fanitesh p ër d itë , thu a të kanë zbritu r nga Parajsa vetë Perënd itë?! Dhe ashtu e bu ku r çm allohesh m e bijtë .

Stavro Th. Çap i

Trënd afilë e lu le, çd o d itë çelin na nd ritka shtëp ia, na ke p ru rë d iellin Kisha e Shën e Prem tes Po bekon Shep erin

RRËFIMI I NGJASIMIT Profecia vrap on e sigu rt në p istë Bu lëza d jerse në m end im et e saj.. Profecia të m err:... Syrin ta p ronëson:... KRYQI- katër p ole që e d u an njëri tjetrin, m erren vesh në korin e Ëngjëllit.. KRYQI- m end je e fu qizu ar, KRYQI i riu i m oshu ar KRYQI SH PIRTI I PAVDEKUR, KRYQI m ë i sjellshm i nd ër të sjellshm it.. N gjaj m e kryqin në 24orë M arrë nga Pulsi i Dhimbjes i Kristaq F. Shabanit

KISH A E SH ËN E PREMTES

SIPËRMARRJA E NJË AKTI MADHOR ËNGJËLLOR DHE SHENJTËROR N ga Kristaq F. Shabani I.W.A, W.P.S Sip ër m a r r ja e n jë a k t i t ë t illë m a d h o r n ë n jë vep rim tari sh u m ëp lansh e n ë ku ad rin teorik, p rakticitet cerem on ial, p ër v etësim të tra d itës fetar e, rin gr itje të objektit fetar të nëpërkëmbur dhe të shkatërruar plotësisht, transm etim të p raktikës fetare, rifestim të festave fetare, im p u lsim të nd ihm esës d he të p ërku jd esjes p ër të ngritu r në këm bë rrënim in; p ajisja m e m jete të nevojshm e p ër të realizu ar qëllim et, syn im et d h e p raktikat; evid en tim i p ërku shtim it, realizim i i një sërë p rocesesh , kontribu ti hu m an njerëzor d he në asp ektin financiar, nd ihm esë në bazë aksioni i fshatarëve, besim tarëve p ër të rikontu ru ar objektin d he p ër të shen jtëru ar të shen jtën ; evid entim i rep resionit, shkatërresës d he trasform ancës në lloj - lloj teatralitetesh am oraliteti m eskin d alin në p ah në këtë vepër të një llojësie të veçantë, ndërmarrje e autorit Stavro Çap i. Dësh irim i, n isiativa, bota e m ad h e sh p irtërore, p rezen ca e objektit të sh en jtë, p asion i fetar d h e id ilik, interesi i gjallshëm d he i lu lëzu ar janë d isa nga cilësitë d he karakteristikat tip ike të këtij libri. Manifestohet d enjësisht kontribu ti, atribu ti, nd jenja e hollë dhe fine, lulëzim i kordheleve humane dhe i cilësive zagorite, të cilat kanë një botë të p asu r shp irtërore, e cila bu ron nga një intelekt su p erior. Au tori ka evid en tu ar këtë begati, këtë p asion, këtë r ifor m a tim të koh ës, që la jth iti fu n k sion in e objek tit sh en jt ër o r d h e k y t r a n sfo r m a cio n n g r it i n ë m ën y r ë pushtetore, aty në Sheperin e mençuruar, një objekt kishtar Shën e Prem te, një nga kishat m ë të m ëd ha të krahinës së

Stavro Th. Çap i

Zagorisë. N ëp ërm jet n jë rrëfim i të th jesh të d h e të zellsh ëm evid entohen p eriu d hat e këtij p rocesi në një d iagram ë m e u lje n g r itjet, sh u a r jet d h e n d ez jet ..., n jë d ia g r a m ë torturuese, ku objekti fetar merr funksione anormale, depo arm ësh, d ep o barërash e p rod u ktesh bu jqësore, m bajtës heku rishtash d he lloj - lloj ishtash të tjera N jë vend i u shtrim it të sp iritu alitetit d he i çlirim it të ngarkesave të faljes, të m ëkatit, të besim it i kthyer në një d jallëzi të p rap ë, n ë n jë h u m bje të d in jitetit d h e të eliminimit të të shenjtës dhe të të vepruarit të saj në botën n jerëzore Kisha ka shërbyer gjatë gjithë ekzistencës p ër lid hësi, h u m a n iz ëm , b a sh k ëjetesë, p ër p r ocesion e të la r ta të begatisë edhe të lulëzimit human, të celelebrimit të akteve m ad hore të njeriu t që nga lind jet, p agëzim et, festim et e em rave, fejesat d he d asm im et e d eri në festim et e festave të p ërvitshm e, festa tejet gjallëru ese të p ërvitshm e..., p or ed he si një vend i p ërcjelljes në banesën e fu nd it m e një ritual fetar vlerësues të njeriut. Andaj në këtë kuadër merr një resp ekt njerëzor të veçantë Lulëzimi i kolektivitetit dhe i respektit komunitar është një d enjësim që vlerëson shep eriotin, zagoritin.. N d aj sip ërm arrje të tilla m bahen m end historikisht d he janë kon tribu ese . Objektet fetare tashm ë ngrihen d h e la r t ëso h en m e n jë a r t k it ek t u r ë t ë sp ik a t u r m b i shtratëzim et arkitektu rore të trad itës. N ë to u shtrohen fu nksionalisht cerem onitë d he besim i i lirë Kisha është n jë objekt, sa i bu ku r, aq d h e i n evojsh ëm p ër jetesën n jerëzore. Gjirokastër, korrik 2011

KISH A E SH ËN E PREMTES

Odiseja ime dhe arritja në pasqyrimin e të shenjtës I largu ar nga fshati që n ë m o s h ë fë m in o r e , p a m bu sh u r en d e 10 vjeç, p ër a r s y e t ë fo r t a fa m ilja r e . Pap ritu r, nga një sëm u nd je m ë v d iq n ën a im e, Kr isi. Mbetëm jetim ë m e vëllanë. Unë 8 vjeç d he vëllai 5 vjeç. Babai ynë, Thanasi, punonte në Tiranë dhe ishte i sëmurë. Gjyshja jonë, Folite, d he ajo ish te n ë g jen d je të tillë, e rën d u ar n ga sëm u n d jet. Të g jit h ë k ë t o fa k t o r ë n a d e t y r u a n t ë s h k o jm ë n ë shtëp inë e fëm ijës në Tiranë, m e nd ihm ën e shtetit. Atje jetu a m d h e t r e v jet m e b a b a n ë, k u p ër fu n d o v a d h e shkollën shtatëvjeçare, nd ërsa të m esm en e p ërfu nd ova natën, sip as sistem it arsim or të atëhershëm . Si rrjed hojë e vësh tirësive fam iljare u p u n ësova si m ekan ik qysh n ë m oshën 13 vjeçare, p ër t i d alë zot vetes d he vëllait. Kështu u futa në profesionin e bukur të mekanikut, dhe, më vonë, m e zotësi p rofesionale, fitova p atentën e shoferit, d u ke p u n u ar in tesivish t m e orar d h e p a orar. Man d ej, p ër shumë vjet, rreth 18 vjet, ushtrova këtë profesion. Ndërsa në vitet e mëvonshme, deri sa dola në pension, u punësova, si nënpunës pranë Parkut të Eksportit në Durrës. Gjatë gjithë jetës sime e kam dashur vendlindjen... Ka n d iku ar n ë këtë sh tim d ash u rie n d aj saj d h e largim i i h er sh ëm im i... Ka m m b a jtu r g jith m on ë n jë lid h je të natyrshme dhe gjithmonë kisha dëshirë të kaloja pushimet

Stavro Th. Çap i

atje. Kisha një nostalgji të madhe për të. Përsillja në kujtesën time kujtimet e fëminisë, nënën time, Krisin. Kisha dëshirë të shfryja dhimbjen për të dhe të lëshoja lot mbi mermerin e varrit e saj. Të mbillja lule e trëndafilë. Ta gëzoja me praninë time duke qëndruar pranë saj... Por nuk mund ta lë përmendur këtu Katen, njerkën që na u bë nënë, e cila na priti e na përcolli me dashuri nëne, duke na mbyllur plagën dhe na mbajti të gjallë në shpirt d ashu rinë për vend lind jen. Po hallat tona? Veno Muzha, Dhesp ina Koçiu d he Kriso Çap i, (Id rizi)? Po m am aja e Kagjinaj, që ne e thërrisnim Josha . Një dashuri e madhe për ne Ndaj mezi prisnim të shkonim në fshatin tonë të lindjes Familjes sonë iu shtuan dhe katër motrat: Afrua, Marua, Teuta, Liljana... Dhe ja tani m u d ha rasti i m ad h që, këtë libër t ia përkushtoj nënës sime të dashur, e cila nuk arriti të na gëzonte ne, por e mbylli jetën në një afat të shkurtër moshe, vetëm 36 vjet... Lutësia për Zotin e Madh Jezu Krisht: Ky libër është një përkushtim, por u kushtohet gjithë nënave; të gjithë njerëzve, besimtarëve, që jetojnë jo vetëm në tokë, por edhe në qiell, pranë Tij. Është një libër, i cili u kushtohet gjithë njerëzve të mirë d he inteligjentë të fshatit tim , gjithë kontribu esve, që d hanë nd ihm esën e tyre p ër rishenjtërim in e objekteve kishtare d he për funksionim in normal të tyre... Është një shenjtëri në shenjtërinë e madhe!.... Tashmë, jo vetëm në Sheper, por në të gjithë Zagorinë, bien kambanat e Zotit tonë të Mad h d he sinjalizojnë jetën dhe bekohen nga Qiellorja. Për të realizuar këtë ëndërr timen të kahershme kam patur ndihmesën e shortes sime, Sofi, e cila më ka impulsuar, më ka ushqyer me besimin e madh dhe të patundur se unë d o t ia ar rij kësaj d ite të bu k u r. Po kësh tu n jë rol të pakontestueshëm kanë dhënë fëmijtë e mi Ëngjëj, e sidomos

KISH A E SH ËN E PREMTES

d jali im , Sp iroja, i cili ka d hënë një kon tribu t të m ad h financiar prej 380.000 lekësh, si dhe një kontribut tjetër, duke bërë që të zbukurohen dritaret e kishës së Shën e Premtes. Por falen d erim i i d ytë sh kon p ërsëri tek ai, që, p o mundëson ed he botimin e këtij libri, shumë të shenjtë për mua... Kjo rrëfenjë historike do të përcillet në shpirtra, zemra dhe mendje të brezit të ardhshëm, i cili do ta këndojë këtë histori dhe mund të çuditet, por kjo është një çudi realitet... Au tori Shep er, korrik 2011

Stavro Çap i d he Filip Cap ari, d alë p ara kishës, 1952

Stavro Th. Çap i

PROTAGON ISTET E THYERJES SË LIGJIT... skicë Aspasia D edulja nd ezi një qiri fshehtas d he bënte kryqin... N ëno Mandilja, p o atë d itë, kishte ngjyer vezët m e të ku qe d he i lu tej Zotit të m os e zbu lonin këtë vep rim të saj besim tar, p asi ligji i rrep të e nd alonte një gjë të tillë... Edhe Veno Mandili e Veno Muzha kishin përgatitur vezë të ku qa. Mad je, p o në të njëjtën d itë, Varo D ano e N ino Bici kishin p ërgatitu r m eshë të bard ha ... I kishin lu lëzu ar m e aftësinë e zbu ku rim it, nëp ërm jet p iru njve, të d estinu ar p ër këtë p roblem ... Pina Koçiu, n ë të n jëjtën koh ë m e N ico Kagjinin, kishin nd ezu r qirinjtë në kond izm at e fshatit. Q irinjt ë po ndriçonin... I gjithë fshati i Shep erit i kishte ru ajtu r librat e shenjta d he kond izm at... Ishin mbyllur portat e shtëpive, atë ditë të Pashkës së m ad he... N ë të gjithë Shep erin ishin nd ezu r qirinjtë... Luteshin dhe faleshin besimtarët, që ua kishin ndaluar këtë ritu al të bu ku r... Të n e s ë r m e n e P a s h k ë s s ë M a d h e Kr y e s ia e Koop erativës kishte shp allu r aksion ... Por n ikoqiret kish in p ërga titu r p ër të n esërm en , nd oshta d rekën m ë të p asu r p ër të festu ar heshtas...

KISH A E SH ËN E PREMTES

NJË APELIM I AUTORIT BESIMTAR Qysh i vogël e kam d ashu r fenë... Dijenitë e m ia p ër fenë rriteshin m e rritjen tim e... Dh e gjith m on ë kam qen ë kokëu lu r d h e besu es n ë këshillat e Zotit. Dhe në m ënyrë të viju eshm e kam toku r, p reku r librat e shenjtë të Perënd isë. Sa m ë shu m ë lexoja, aq m ë sh u m ë ku p toja këtë të vërtetë të m ad h e d he m ë rritej besim i.. Lib ër p a s lib r i, lexim p a s lexim i, cer em o n i p a s cerem on ie n d ieja n jë bu ku ri sh p irtërore të m ad h e d h e k u p t o ja s e m ë s im e t e fe s ë t ë r r it n in h u m a n iz m in , njerëzoren d he d ashu rinë nd aj jetës d he njerëzve... Zanafilla e besim it tim e ka rrjed hojën te im p u lsi i d hënë nga m ësu esja im e e p aharru ar d he e resp ektu ar e klasës së p arë Viktori Ilia Dilo. Kështu u në e nd ieva se isha forcu ar në këtë kontekst. Dhe tan i kam të d rejtën tim e, si n jë besim tar, të ap eloj d he të nxjerr në p ah n jë nd riçim të bren d shëm , të cilin d u het ta ketë çd o njeri, i cili kërkon të jetojë jetën si d u het ta jetojë. Kisha ortod okse është kisha e them elu ar nga Jezu Krishti, e cila p ërshkrohet realisht në Dhjatën e Re. Të gjith a fetë d h e sektet e tjera kish tare m u n d të gjejn ë zanafillën e vep rim tarisë së tyre historike p ikërisht tek ajo. Ortodhoks, fjalë për fjalë, do të thotë doktrinë e drejtë ose ad hu rim . Shtim i i d okrinave të gabu ara d he i nd asive n ë k oh ën e h er sh m e, k r istia n e ish t e k ër cën u es, p ër errësim in e id entitetit d he p astërtisë së kishës, si p asojë t er m i o r t h o d h o k s fillo i t ë p ër d o r ej n ë m ën y r ë t ë llogjikshm e brend a kishës. Feja ortod okse ru an m e ku jd es të vërtetën n ga të gjitha gabim et d he izm at p ër të m brojtu r m e fanatizëm

Stavro Th. Çap i

real origjinën e saj, p ë t i d hënë lavd i Zotit Krisht, kriju esit të saj, tru p i i të cilit është kisha vetë. Një numër shumë i madh grupimesh fetare sot shpallin se janë pasardhësit e kishës së hershme. Du hej p atjetër një etalion m atës i së vërtetës, m e të cilin m u n d të k r a h a sojm ë a t o çfa r ë b eso n t e k ish a e origjin ës, m e ato çka gru p im e të sotm e sh p allin d h e besojnë. Sigu risht, ne të gjithëve, na është d hënë e d rejta nga Perëndia të besojmë çfarë të duam dhe të marrim pjesë në gru p im et fetare që d u am , p or gjithashtu është m irë të n jih em i m e të gjith a altern ativat, p ërp ara se të bëjm ë zgjed h jen ton ë p ërfu n d im tare. (M arrë nga libri Besimi orthodhoks , dhuruar nga të krishterët ordhodhoksë të Greqisë për të krishterët orthodhoksë të Shqipërisë, faqja 1) Ortod hoksë, besim tarë shqip tarë, ju rekom end oj ta lexoni Librin e m ad h m e tregim e p ër H istorinë e Biblës të shkru ar nga AN N E DE VRIES, ku ajo thotë shp rehim isht: Jezu Krishti thotë për veten e tij: Unë jam rruga e vetme dhe jeta. Asnjë nuk mund të shkojë tek Ati, përveçse prej meje . Kjo n u k ësh të e vlefsh m e vetëm p ër n jerëzit, që jetojnë në p erënd im in e p asu r, p or ed he p ër njerëzit në Shqip ëri. Kjo është e vlefshm e p ër çd o njeri, p or, p ërp ara se njeriu hyn në një rrugë, duhet të dijë së pari se kjo rrugë është e drejtë. Në këtë rast kjo mund të të bëhet e mundur, vetëm d u ke njohu r fjalën e Zotit. N ëse për vite të tëra ty të është ndaluar të lexosh dhe të njohësh fjalën e Zotit është më e lehtë që të mos fillosh menjëherë me leximin e Biblës, për të njohur dhe kuptuar planet e Zotit. Kjo bibël me histori jep ide më të kuptueshme mbi historinë e popullit, të Zotit dhe të Jezu Krishtit, që është rruga e vërtetë dhe jeta . *Marrë nga libri i madh me tregime për historinë e Biblës. Botuar në Hollandë, në vitin 1992.

KISH A E SH ËN E PREMTES

Ju , të m osh u a r ortod h oksë sh qip ta r ë si d h e u n ë bashkë m e ju , kem i p ër d etyrë të p ërçojm ë te brezi i ri besimin ortodoks, të cilin për katër dekada rregjimi monist e nd aloi, p erseku toi çd o lloj besim i te Zoti, d u ke e qu ajtu r fenë op iu m p ër p op u llin. Feja është ajo, që të çon në rru gën e d rejtë, p ër të e cu r n ë je t ë , n a m ë s o n t ë d u a m n jë r i - t je t r in , t ë resp ektojm ë njeriu n, p avarësisht se çfarë besim i është, të p u nojm ë e të jetojm ë m e m u nd in d he d jersën tonë. N d aj u në, si besim tar, ju ap eloj shp irtërisht: D uajeni Zo tin, re spekto ni o bje ktet fetare dhe bëhuni humanë ndaj tyre! Lavdi Zotit! A utori

Stavro Th. Çap i

Çelja e dritës së D emokracisë hapi një epokë të re dhe në Sheper në të gjitha fushat e jetës, por në mënyrë të veçantë dhe një perspektivë të madhe për fenë.... Çd o njeri, i cili është i interesu ar të ketë njohu ri p ër Kish ën e Sh ën e Prem tes, d etyrim ish t sh tron p yetjen : Ç përfaqëson kjo kishë, si ka qenë dhe si është gjendja e saj e sotme . Këtë pyetje të natyrshme e drejton çdo njeri, besimtar d h e in t e r e s i m ë i m a d h s h p r e h e t n g a v e t ë m ë t ë interesu arit, shep eriotët. N jë p ërgjigje të saktë p ër këtë jap in ata të p aktë dëshmitarë okularë të mbetur gjallë, të cilët e përfytyrojnë gjend jen e saj të d iku rshm e në ku shte të jashtëzakonshm e fu nksionale, p ërjetojnë shkatërrim in d rastik të nd od hu r d h e k eq p ërd or im in e n d r y sh im d estin a cion in si d h e realizojnë me këtë përfytyrim dhe përjetim kontrastin me realitetin e sotëm . N ë këtë libër jep et kjo p ërgjigje, fare n atyrsh ëm d h e lirsh ëm , m e n jë vërtetësi reale, siç ka nd od hu r konkretisht në p raktikë. E vërteta thu het ed he, nëse është e vrazhd ë, ap o e hid hu r.

KISH A E SH ËN E PREMTES

Sheperi shtrihet në një vend të bukur, në një pozicion tejet m ad hështor d he ad m iru es p ër t u p asu r zili. Për të realizu ar një p ortretizim sa m ë figu rativ të tij d he p ër të tërhequ r vëm end jen d o të d ëshironim të sillnim këtu një p araqitje të tij nga p oeti d he një fetar kontribu es niveli si An astas Du ka, i cili n ë p asazh et e kësaj p araqitje, ka shkru ar m e thellësi shp irti..., d u ke foku su ar në skicim in e m ëp osh tëm p rotagon isten fem ër, ban oren e bu ku r n ë sh u m ëp lan sh m ërin ë e saj d h e besim taren e etu r p ër të besu ar e p ër të shp resu ar gjithm onë te fjala e Zotit.

Stavro Th. Çap i

ANASTAS DUKA Krenar dhe i përkushtuar për fenë dhe kishën FSH ATI IM Botuar në revistën qershor 1941, faqe 34.

V A TRA SHQIPTA E RE nr. 20,

Sheper quhet fshati im. Shu m ë e m arrin të bu ku r nga emri që ka, po unë edhe nga vendi ku shtrihet. Disa e lavd ojnë p ër bu rrat e m irë, që ka nxjerrë, p o u në ed he p ër të vegjëlit që d ëftejnë se d o të hed hin një cap ë m ë tej. Se qysh e kanë zgjed hu r të p arët këtë vend kaq të hijshëm ! Se m e ç m jeshtëri e kanë nd ërtu ar; janë d y p ika të çu d itu ra që p ërfu nd ojnë në p yetse. Të zgjatu r e të hollu ar, p orsi një vajzë m eskëp u tu r. Tej e përkëtej drita i vjen nga dy pasqyra të përjetshme që s tu nd en ku rrë: janë Dhëm beli m e Rap avicën. N ë këta vjetët e fu nd it kanë zënu r t i thyejnë xham in njërës, p or nu k m u nd ën d ot vetëm sa ja p lasën një çikë. S kem i ç të bëjm ë. Për ata që p ërp iqen të sh katërrojn ë bu ku ritë e n a t y r ë s , a s P e r ë n d ia m o s d a lt ë z o t , s e ë s h t ë i zem ërd hem bshu r e nu k i d ënon siç d u het. E të them të drejtën, vajzat e stolisura të këtij shekulli, atë p askan zgjed hu r p ër m od el; vashën e p ërgju m u r që ënd ërron p ërherë. Është e nd arë në tre gjym tyrë: kreu , m esi d he fu nd i. N ë krye nd od het p a fjalë fytyra e saj. Ballin d iku r e ka p asu r të shëm tu ar, p o ca m ësonjës e m jeshtër të lartë, ia zbu ku ru an e ia stolisën, p osi të një evrop ianeje. Flokët, që i arrinin gjer në m es të krahëve, ia kanë shku rtu ar e bërë

KISH A E SH ËN E PREMTES

top u s m e krehër e kord hela të bu ku ra. E vit p ër vit në v je s h t ë , u b ë jm ë z a n a t in q ë i m b a n k a çu r r e le e t ë s h k ë lq y e r a t ë r ë m o t in , a t ë s i i t h o n ë ...p ë r m a n e n t ondullation. Sytë d o t i qënd rojnë kështu përherë: të lotuar në vere e të përlotur në dimër. Në pasqyrë një çikë me të bukur nga ç jan ë. N ë kohë të m irë të m err m alli të m buç ibrik e gjym ë m e lotët e saj të pastër. Kur prishet m oti e bie shi, i venë rrëke e i shpërndahen në fytyrë. E njeh mirë botën si duket e m e atë të qarë të d end ur d ëften se librat që lexohen në të e paskan bërë m ë tepër të m vrenjtur, e pesim iste. Fa q et ia sk u q d ielli m e të r ën ë; ed h e d ja li m e i përm bajtur d ehet nga to. Vinë pak si të futura e nuk d alin tam am rru m bu llake se është vajzë fu karai d he e shkrirë m e halle kaq të pad uruara, sa po të qe nd onjë tjetër, d o t u jep te d ërrm ën d he d o të bëhej si shu m ë shoqe. H u nd a i vjen nazike, veç m ezi merr frym ë nga birat e saj të vogla. I janë shpikur shumë sëm und je nga kjo zagulçi e m ad he, po ajo p ër të ru ajtu r nd erin nu k ka leju ar asnjë m jekim në m isht e saj të njomë d he ka mbajtur bukurinë e saj të parë, pa pyetur fare për shënd et e lum turi. Gushën e ka tepër të bard hë; ed he një xhord an m e flori po t i varej, nuk d o t i kishte kaq hije. Vijm ë tani tek krahërori që e m ban të shtrënguar, d he nga frika se m os i mirret nd eri nuk le njeri t ia m bulojë, as ed he m e një cergë të hollë m akar sa të m os u biej në sy shtegëtarëve të shkretë. Përpara tyre qënd ron i m ad h e i vogël. Janë m u në të hyrë d he të gjithëve u lot m end ja po d h e u vjen keq, ku r i shikojn ë laku riq ato qeskeza p lot ëmbëlsira që mbyten nga shiu dhe treten nga bora dhe nuk lëne bletët të thëthijnë m jaltët e tyre. Ç të bëjmë fjalë per m es e saj. Tund et si purtekë d he m blid h et e t h ollet p orsi n gjalë, p ër t u d h ën ë gjallëri krahërorit: gjak në dimër se mbërdhinë dhe fresk në vere se

Stavro Th. Çap i

pëlcet. Ed he këtej mbeti një copë herë e rraskapitur, por si e pa keq qënd roi e nuk u nd ie fare, sa i veshën një nga ato që vënë vajzat e bukura nga m esi e poshtë... të hollë e të ngushtë, po ç i paska hije pa... ! Këtu na bie të përm end im dorën e saj të djathtë që e mban të kthyer në bel, sikur do të hedhij valle edhe në gjumë. Këmbët i kanë lojtur nga terezi e parë. Janë stolisur m e çorape të m ënd afshta d he këpucë llustrina, por m e d y palë shuaj d he m e takun të lartë. Nuk d o të bënte d ot cap ë, siku r të zgjohej nd onjë herë d he të m irrte ud hë. Gjunjët e saj janë të d rejtë, por njëri vjen si i butë d he pa eshtër, sa që në mos bëftë këm bë fare. Kjo është vasha që i thonë sym ëshqerrë! Du ket siku r është nd ënju r m e nd onjë karrige; p o ta p ërfytyrosh të vd eku r, p orsi d hesp ot në varr, e tani në d aç të ku jtosh një vend të këtillë: Vid hism ë. O vajzë të d u am i th on ë të gjith ë së largu d h e ajo qënd ron e heshtu r d he d u ket si e p ërm allu ar; p or ku r i afrohen, i p ret shu m ë ftohtë d he bu ku ri e saj fshihet në urrejtjen që ushqen për ta. E humbet edhe dashurinë, edhe m allin d jali shep eriot, ku r e vështron kjo vajzë e bu ku r, shp irti d he jeta e tij, m e sy të m vrejtu r d he p a shkënd i të gjallë. Me vjen keq për këtë vajzë të re që vuan e s d ëgjohet d h e u jep arratin ë bu ku roshëve, se d o të kalojë kohë e asnd onjë nuk d o t ia shikojë m ë syrin, sa d he stolitë e saj d o t i përpijë d heu të tëra d he të tjera s d o të ketë më për të. Këto zien në m ënd je d jali foshnjë ku r m err syt e ikën. Është botuar edhe në gazetën I999 nga Z . Spiro Dede I ) cerge pëlhurë e hollë I ) lojtu r - lëvizur

Z agoria N r. 10, në vitin

KISH A E SH ËN E PREMTES

A N A S TA S D U KA ë s h t ë lin d u r m e 1921 n ë Sh e p e r t ë Zagorisë së Gjirokastrës. Mësimet e para i mori në fshatin e lindjes. Pasi kreu studimet në seminarin kishtar në Tiranë, nisi stu d im et e larta p ër filozofi në Itali, të cilal i nd ërp reu p ër shkak të lu ftës. M b a s çlir im it t ë v e n d it k a p u n u ar si m ësu es p ër d h ën ien e orëve të m ësim it të të fesë ortod okse në shkollat 7-vjeçare në rrethet Fier, Lu shnjë etj. . N ë m esin e viteve 50 ka p u nu ar llogaritar në Fabrikën e Duhan - Cigareve, Gjirokastër. Ne vitin 1957, me krijimin e koop erativës bu jqësore, u caktu a llogaritar i saj. Pu noi në këtë d etyrë d eri në vitin 1961, vit në të cilin vd iq, si p asojë e n jë op eracion i të p asu ksessh ëm n ë vesh ka n ë sp italin e Tiranës. Botimet e para u takojnë viteve 1941-1942 në revistën Vatra Shqip tare , organ i Rad io Tiranës d he m e vonë ed he në d isa revista e gazeta të asaj kohe. Pasion i kryesor i tij ka qen ë p oezia. Ka lën ë n jë trashëgimi shumë të pasur në gjininë e poezisë, që ndodhet në d orëshkrim . Motivi kryesor i p oezisë se tij ka qenë d ashu ria p ër vend lind jen, Atd heu n, njeriu n e thjeshtë. U ka kënd u ar m e p athos virtyteve të njeriu t d he ka fshiku llu ar veset e m bartësit e tyre. Ku fizim in e lirisë së besim it, shtyp it e krijim it e ka p ërjetu ar m e d him bje, gjë që shp rehet në d isa p oezi te tij. Krahas krijim tarisë artistike laike ka në d orëshkrim një trashëgim i të p asu r të krijim tarisë së m irëfilltë fetare.

Stavro Th. Çap i

Parathënie

TË DHËNA HISTORIKE N ë të gjitha regjistrim et tu rke, d u ke fillu ar nga ai i vitit i vitit 1419 dhe në viijueshmëri, rezulton se banorët e fshatit Shep er figu rojnë të regjistru ar në to m e kom bësi sh qip tare d h e besim i i tyre i p ërket kish ës së krish terë o r t o d o k s e . D u k e v iju a r d h e p a r a q it u r z h v illim e t demografike të Sheperit japim një pasqyrim të saktë duke i ilu stru ar m e p eriu d ha : N ga mesi i shekullit XIX Sheperi kishte rreth 150 familje dhe ishte kryeqendra e Zagories. N ë vitin 1898 k i s h te 1000 b an o rë . N ë v i ti n 1913, p ë r e f e k t të emigracionit, kjo shifër zbret në 650, kurse, midis viteve 1930- 1940, fshati kishte rreth 500 banorë. Sot, p as rreth 50 vjetësh, p op u llata e fshatit nu m ëron d is a d h je t r a b a n o r ë , p o r d u h e t t ë t h ek s o jm ë s e n ë periudhën e pranverës deri në vjeshtë, fshati ka një popullsi m ë të m ad he, p asi shu m ë banorë, të cilët kanë jetu ar p ër sh u m ë kohë në qytetet të n d ryshm e të Shqip ërisë kanë rikonstruktuar shtëpitë dhe madje kanë ngritur dhe shtëpi të reja. * * * Të gjithë të d hënat vërtetojnë, p a asnjë m ëd yshje, se besim i fetar i banorëve të fshatit tonë i p ërket fesë së krishterë ortod okse. Ky besim , m e institu cionet p ërkatëse, është ru ajtu r m e vend osm ëri historikisht nga banorët e fshatit. Është transm etu ar nga njëri brez tek tjetri d he, p avarësisht nga n gjarjet d h e rreth an at, ka m u n d u r të m bijetojë d h e të shp aloset qartë d he i p lotë d eri në d itët e sotm e.

KISH A E SH ËN E PREMTES

Materiali, që p arash trojm ë n ë këtë botim , p ërbën p ërp jekjen e p arë të kësaj n atyre, të këtij lloji, d u ke u bazu ar n ë d oku m en te, në ngjarje të jetu ara, në tregim e d he ku jtim e të njerëzve, të cilët i kanë p ërjetu ar ato. N d ërtim i i kishave d he kond ism ave të p ërhap u ra në krejt territorin e fshatit, brend a d he jashtë ku fijve të tij, e kanë një au tor. Pa m ëd yshje kanë qenë banorë të fshatit ata, të cilët kanë p ërcaktu ar vend im in e nd ërtim it të tyre. N ë çd o rast gjithashtu kanë qenë p o nga banorët e fshatit tonë, ose si fshat, lagje ap o ind ivid , ata, të cilët kanë investu ar d he që kanë kontribu ar m e m jete financiare ap o m e m ënyra të tjera p ër n d ërtim in d h e p ajisjen e tyre m e oren d itë p ërkatëse. Është fakt se nd ërtim i i këtyre objekteve të ritit fetar ortod oks m u nd d he d u het të kenë lid hje m e ngjarje të n d rysh m e, që kan ë n d od h u r n ë p eriu d h a koh ore të h er ëp a sh er ësh m e. Ka n g a a t o , q ë ja n ë n d ër t u a r m e in vestim e fon d esh n ga bam irës të n d rysh ëm , kryesish t shep eriotë, të cilët nu k i kanë m u ngu ar d he vijim isht nu k i m u ngojnë fshatit, as sot. Ka d he nd ërtim e të tjera të financu ara p ër shp irt, siç p ërm end et ed he sot, të d hëna këto që janë transm etu ar gojë p as gojë. N d ih m a t e fsh a ta r ëv e p ër k ish ën k a n ë q en ë të natyrave të nd ryshm e d he të viju ara. Evidente është se një rëndësi të veçantë u është kushtuar përzgjedhjes së vendeve, ku do të ngriheshin objektet fetare. Ato u ngritën me zgjuarsi në vende dominante, që mund të shenjtëronin dhe të përçonin f jal ë n e Pe rë n d i s ë , të Zo ti t d h e q ë b e s i m tarë t të kujdeseshin dhe të zbatonin me fanatizëm ritet dhe faljet . Ka patur ndihma në të holla, disa herë në vit, sidomos me rastin e kremteve të ndryshme, sidomos për Pashkën e Mad he, p ër Krishtlind jen, p ër Ujët e Beku ar e tjerë. N ë

Stavro Th. Çap i

këto raste, shërbyesi i kishës d he nd onjë fëm ijë d elte m e d hisk (tabaka) d he besim tarët hid hnin atje të holla, sip as d ë s h ir ë s . Të g jit h a k ë t o , d h e t ë a r d h u r a t ë t je r a , inventarizoheshin në librin e kishës, d u ke i d oku m entu ar atje, si të ard hu rat, ashtu d he shp enzim et e tyre. Gjatë viteve nga Shep eri kanë d alë jo p ak p riftërinj të përgatitur jashtë vendit, kryesisht në Greqi dhe Rumani. Të tillë kanë qenë: papa Josif Dhamo, i njohur edhe si prift i aftë, por edhe si trim, në mbrojtje të interesave të fshatit; papa Millokost a, papa Mina Polohëna, i cili sh ërben te ed he si rrobaqep ës, i p ërm end u r p ër qep jen e jelekëve voskop ojarë, kryesish t p ër gra; papa Peço Dano, papa Nikolla, papa Nikolla Bregu e t jerë. Gjithashtu në Shep er kanë shërbyer ed he p riftërinj të tjerë si Ikonom papa Spiro Lliari, prift i i St egopullit , papa Thoma Çarka nga Zheji, papa Dhimitri nga Ndërani dhe e ka mby llur papa Naço Kondi nga Niv ani, më sakt ë Ikonom Papa Jani Kondi, periudhë, kur u ndalua feja dhe kishat u m byllën, d u ke d alë jashtë fu nksionit të tyre.

Pap a Sp iro Lliari

D u h e t p ër m en d u r d h e një fakt tjetër interesant: Priftërin jtë, të cilët kan ë shërbyer në fshatin tonë, kanë p asu r ed he një aftësi tjetër të v e ça n t ë , d u k e ik t h y e r ce r e m o n in ë fe t a r e n ë n jë vend te fjalës së Zotit d he të m elod isë së Tij . Kështu Pap a N a çu a , Ja n i Ko n d i, m e p s a lt ë t : D h a m e P it e , P e ço Stavro, Od h ise N gjela, Sotir H axh iu e tjerë, p ërbën in n jë kor të bu ku r kishtar m e zë

KISH A E SH ËN E PREMTES

sh u m ë m elod ioz p ër t u ad m iru ar d h e p ër t u m bajtu r mend. Ishte një kor i bu ku r kish tar, m ahnitës. Koha, ku r p rifti d he p saltët m eshonin në cerem onial m e një aftësi shu m ë p rofesionale, d u ke e kom binu ar fjalën m e aftësinë melodike, tërhiqte vëmendjen e të gjithë besimtarëve. Këta m u nd të konsid erohen si m ë të zotët në këtë vep rim tari.

Dhame Pite, Daci ( Psaltës dhe në Epitropinë e kishës) Solli ungjillin shqip nga Elbasani

Od hise N gjela

Papa Nikolla Duri nga fshati Vithuq i Zagorisë. Ka shërbyer në kishën e Sheperit për shumë vjet, para vitit 1940.

Peço Stani

Llu kan Bici ,anëtar i kësh illit d he arkëtar i kishës

Stavro Th. Çap i

Para vitit 1944 viju an shkollat fetare brend a vend it dhe Anastas D uka, Koço Karamani dhe Stefan Kagjini, p o nu k arritën që t i p ërfu nd onin ato. N ë vazh d im ësi i vijoi stu d im et fetare i p ah arru ari Anastas Du ka në Itali, p or nu k i p ërfu nd oi d ot p ër arsye ekonom ike, m egjithatë ai zotëroi një ku ltu rë të gjërë e të gjithanshm e, d u ke p ërfshirë d he ku ltu rën fetare. Anastasi ose shkurt Çaço D uka, siç e th ërrisn in fsh atarët, m beti gjer n ë fu n d të jetës së tij, besim tar konseguent, i palëkundur dhe i vendosur ndaj çdo presioni id eologjik gjatë p eriu d hës së m onizm it. Mbeti krenar d he i përkushtuar, njëherësh dhe mbrojtës stoik e haptas i fesë ed he në d ebate p u blike. Du het theksu ar d he evid entu ar se gjithë ku ad ri fetar i Sheperit ishte me nivel kulturor, spikaste profesionalisht n ë t ë g jit h a cer em o n it ë d h e v ep r im t a r it ë fet a r e, q ë zh villoh esh in n ë fshat d h e krah in ë. Gjith ash tu gëzon te një resp ekt të m ad h te besim tarët, p asi ka lu ajtu r një rol p a r ë s o r n ë p ë r s je llje n e h u m a n iz m it , d a s h u r is ë s ë nd ërsjelltë m id is njerëzve. Ata kanë p u nu ar në m ëyrë të tillë që Sheperi, në këtë kuadër, të shquhej edhe në krahinë. Banorët e Shep erit janë shqu ar ed he p ër një shkallë të lartë em ancip im i, p ër lid hje të tyre m artesore, jo vetëm brend a fshatit, p or ed he si asnjë fshat tjetër i Zagorisë, ed he m e krahinën e m inoritetit të Pogonit. N dër të tjera vlen për t u përmendur edhe evidentuar martesat e Kenos Riganje në Poliçan, e Sorka Kagjini martuar po në Poliçan. Kolo N ashi, që vijon studimet për teologji, gruan e kishte nga Poliçani. Po nga Poliçani të shoqen e kishte dhe Spiro Qatipi. Anastas D uka të shoqen e mori nga Çatista, kurse Manol Idrizi nga Hllomoja. N ga Skoreja i kanë gratë e tyre dhe Rako D ede, Lefter Rigo e Sotir Qatipi. N ë Poliçan u m artu an d he vajza e Pilo N gjelës,D onika, e Marko Kagjinit dhe Vasillaq N itës. Po nga Poliçani i kanë bashkëshortet e tyre dhe Kristofor

KISH A E SH ËN E PREMTES

Leka si d he d jali i tij, Alqi. Jo pa qëllim e përmendëm këtë fakt konkret, që tregon lid hësinë m id is d y krahinave m e të njëtin besim fetar d he sid om os lid hësi në ku ad rin m artesor, që ka forcu ar d he nd iku ar në forcim in vëllazëror, në p rezencën hu m ane, në nd ihm esën e nd ërsjelltë. N ik o lla ose Ko lo N a sh i st u d io i d h e m b a r oi p ër Teologji në Konst andinopojë, ku d he u d ip lom u a. Deri p ara d hjetë vjeteve p u noi si p ed agog në Am erikë në një shkollë teologjike. N ë kishën e Shep erit kanë shërbyer ed he Vasil Rru ci, Stavro Pina, ky i p ërhershëm si shërbyes d he, m u nd të them i, një shërbyes i p ërkryer d he shu m ë i talentu ar,p o kështu Stavro N ashi, i cili ka qenë i zgjed hu r si Ep itrop i Kishës së Shën e Prem tes.

Stavro N ashi

Stavro Pina, shërbyes i p and ërp rerë në kishë

Stavro Th. Çap i

VEPRIMTARI FETARE N Ë FSHAT Meg jith ë p asoja t e v en d osjes së su n d im it feu d al u sh tarak osm an , ban orët e fsh atit Sh ep er ru ajtën m e fanatizëm fenë e krishterë ortodokse dhe zbatimin praktik e këm bën gu lës të të gjith ë bren d isë d h e kërkesave, që bu ronin nga kjo fe. Është kjo njëra nga nga trad itat m ë d om ethënese e transm etu ar nga njëri brez te tjetri, d eri n ë d itët ton a , n ë sh p ir tin d h e z em r ën e çd o ba n or i shep eriot. N ë këtë kënd vështrim ed he kishat e fshatit si ajo e Shën Gjergjit d he ajo e Shën e Prem tes ishin nga m ë të m ëd hatë d he m ë të bu ku rat në Zagorisë. Kisha e Shën Gjergjit Ish te e nd ërtu ar brend a fshatit. Them i ishte, se ajo nu k është m ë. U d ogj d he u hod h në erë gjatë lu ftës, në qershorin e vitit 1944. N ë vend të asaj m beti rrënoja e d u k s h m e d h e s o t . Kjo k i s h ë u n d ë rtu a p re j n jë kallogreje në vitin 1779. Emri i kallogresë ishte Ana. Sipas g o jëd h ën a v e a jo k ish ë ish t e e d ëm t u a r n g a m u r et përbrenda. Me ndihmën e fshatarëve të Sheperit u riparua në vitin 1792. Kisha e Shën Premtes ka një sipërfaqe totale prej 1600 m2. Kisha e nd ërtu ar në qend ër të fshatit në vitin 1817 m bi th em elet e n jë kish e tjetër, p o m e këtë em ër, që fatkeqësisht nuk dihet viti i ndërtimit të saj e që, natyrisht, is h t e e n jë k o h e s h u m ë t ë h e r s h m e . K j o v ërt et o n k a t ërcip ëri s ht p ra ninë e o bj ek t ev e t ë t i l l a fet a re në k ra hinë, e d o k ument ua r k jo d he m e buri me fa k t i k e historike.

KISH A E SH ËN E PREMTES

Tholloja e kishës ekzistuese u pikturua me shpenzimet e një gruaje nga familja e Haxhiajve, që, fatkeqësisht, edhe asaj nu k i d ihet em ri. Pikërisht, p ër t i shp ëtu ar harresës d h e m u n gesës së d oku m en ta cion it, ësh të n d jek u r n ë v a z h d im ë s i çd o v e p r im t a r i, çd o p u n ë n d ih m e s ë e besim tarëve shep eriotë, sot ed he në vijim . Duhet t ë jemi t ë v ëmendshëm dhe edhe në drejt im t ë aftësisë dhe paraqitjes së pikturave murale, ku kishat tona k i s hi n t ë t i l l a , p a s i në Z a go ri k a p a s ur p i k t o rë jasht ëz akonisht t ë t alent uar, si në rast in e Dhimit ër Dhimës nga Topov a, pikt or me famë t ë madhe ... Dhe kjo aft ësi dhe prani merrej si modul. Gjithsej në Shep er ishin ndërtuar 14 d he kisha të tjera, p o m ë të vogla se të p arat. Kanë m betu r vetëm vep rat e tyre si: Kisha e Shënkollit, e Shën Mëmës (Shën Ana), e Shën Mitrit, e Shën Harallambit, e Shën Vasilit, e Shën Thanasit, e Shën Ll u k ai t, e S h ë n Pre m te s , ë s h të e S h ë n Ko l l i t n ë D hëmbel e tjera. Përgjithësisht, këto kisha ishin ndërtuar jashtë fshatit. N ë vend et e ngritjes së tyre kanë m betu r vetëm them eli d he rrënojat. Fa k t i i e k z is t e n cë s s ë t y r e v ë r t e t o h e t d h e n g a top onim ia e tokave d he e arave, em ërtim e këto, të cilat p ërd oren ed he sot e kësaj d ite, p ikërish t atje ku d iku r ekziston in d h e m esh oh ej n ë ato kish a, lash tësia e tyre m betet akom a e p aind entifiku ar. Edhe ndërtimi i kondismave ishte shumë e përhapur. N dër to vlen të përmenden: kondisma e Shën Kollit, e Shën Harrallambit, e Shën Marisë, e Shën Premtes, e Shën Sotirit, e Shën Thanasit dhe të tjera më të vogla të g jithë territo rin e fshatit to në; bre nda fshatit ishte kondisma e Shën Andonitdhe e Shën Gjergjit. Të viju ara janë nd ihm esat e fshatarëve në të holla d he send e të tjera, m e rastin e çd o të krem te, ap o festë fetare, në form ën e të hollave, ap o fetë fetare, në form ën e

Stavro Th. Çap i

të hollave gjer në dhurim të sipërfaqeve të konsiderueshme të tokave bu jqësore, të ku llotave e tjerë. Kishat në fshat kishin të ard hu rat e tyre. Këto m jete financiare evid entoheshin hollësisht në librin e llogarive të tyre. N ë këto libra shënoheshin rregu llisht të ard hu rat e nd ryshm e, ashtu d he em rat e d hu ru esve të nd ryshëm . Për të sigu ru ar n ë viju esh m ëri, si m irëm bajtjen e kishave si dhe miradministrimin e të ardhurave, fshatarët zgjid hnin Ep itrop inë ose Këshillin kishtar, i cili nd iqte r e a liz im in d h e e v id e n t im in e t ë g jit h ë k ë t y r e vep rim tarive, që verifikoheshin herëp ashere. Pronat e p atu nd shm e të kishës p ërbëheshin nga toka arë bu ke, livad he, si ai i Shënkollit; ku llota, p em ë d ru ri p ër zjarr, p em ë fru tore, sid om os arrë e tjerë. Këto pasuri jepeshin në përdorim të fshatarëve, duke e shpërblyer kishën me një të tretën e prodhimit të realizur nga administrimi i tyre. Pasuritë e patundshme të kishës

Bu rrat e fshatit Shep er gjatë një cerem onie fetare, në vitin 1937

KISH A E SH ËN E PREMTES

ishin dhe përbënin burimin kryesor të të ardhurave financiare të saj. Këto të ardhura ishin të konsiderueshme. Me anën e tyre përballoheshin të gjitha shpenzim et e nevojshme për mirëmbajtjen e godinave kishtare dhe mjediset kryesore të tyre. Nga këto të ardhura shpërbleheshin deri dhe psaltësit në kishë gjatë ceremonive të ndryshme fetare, deri dhe në d hënie nd ihmash për ata fshatarë, që konsid eroheshin të varfër. N ë këtë kish ë, d u ke p ërfsh irë d h e kish ën e Sh ën Gjer g jit, d eri n ë v itin 1944 sig u roh ej n jë fu n k sion im norm al, d u ke kryer nëp ërm jet tyre të gjithë vep rim tarinë d h e ce r em o n it ë e n d r y s h m e fe t a r e . Kë t o ce r e m o n i fr ek u en t o h esh in r r eg u llish t n ë m a së n g a fsh a t a r ët , sid om os nga gratë d he fëm ijët. Kisha e Shën e Prem tes ishte m ë e m ad hja në fshat. Këtu kryheshin ceremonitë kryesore dhe të vijuara. Ishte e p ërbërë n ga d y salla të m ëd h a. N jëra qu h ej salla e burrave , ku rse tjetra qu hej salla e grave . N ë sallën e bu rrave kryh esh in të gjith a sh ërbesat fetare p ër Pashkën e Mad he, p ër Pashkën e Krishtit, p ër Ujin Beku ar si d he p ër shenjtorët e tjerë. Në këtë sallë shquheshin pikturat muzeale me bukuri të veçantë d he ngjyra tërheqëse. Ed he këto u d ëm tu an shu m ë, si p asojë e d jegies gjatë lu ftës. Po kështu, edhe pajisjet e brendshme, duke përfshirë dhe vendet ndenjëse për besimtarët, ishin nga më të mirat d he të nd ërtu ara m e m jeshtëri. Po në këtë sallë kryheshin dhe ceremonitë e ndryshme fetare, si ato të përmortëshme, ashtu dhe ato përkujtimore. Me interes ndiqeshin dhe organizoheshin ceremoni fetare të gëzu eshm e. Të tilla ishin cerem onitë e vënies ku rorë, ku sp ikaste d he roli i nu nit, p agëzim i i fëm ijëve e tjerë. Ku r o r a v ih e j n ë k is h ë n ë p r e z e n cë t ë t ë g jit h ë dasmorëve, dhe prej këtej shkohej në shtëpinë e dhëndrit

Stavro Th. Çap i

të ri. N ë krye të trap ezës rrinte nu ni i d jalit d he p rifti. Me interes të veçantë nd iqej d he krem tim i i Pashkës së Mad h e. Ed h e fëm ijët gëzon in . Përgatitn in qip i ose çatore d he, m es këngëve d he brohoritjeve të gëzu eshm e, u vinin zjarrin. Këto vep rim tari viju an të kryheshin d eri në shku rt të vitit 1967. Pas këtij viti të gjitha cerem onitë fetare, p u shu an së kryeri, sidoqë heshtazi dhe në mënyrë të maskuar edhe praktikoheshin. * * * Mjaft fshatarë kanë shërbyer për funksionimin normal të kishës si dhe për pastrimin dhe mirëmbajtjen e godinave kishtare. Për këtë qëllim d he, për m bajtjen sistem atike të të gjitha të ard hu rave të kishës d he të ad m inistrim it të pasurive të tyre, kujd esej Këshilli i kishës ose Epitropia, e cila zgjidhej me rregull, ashtu nga banorët e fshatit. Epitropi përgjigjej, duke pasqyruar hollësisht të gjitha llogaritë, si të a r d h u r a t , a sh t u d h e sh p en z im et . Kët o v ep r im e evid entoheshin në librin e llogarive të kishës. Zakonisht si epitropë zgjidheshin nga fshatarët, të cilët kishin dijeni nga punët organizative në kishë dhe që dinin t i kryenin m irë. Në rad hën e tyre bënin pjesë d he psaltësit. Ata kishin një zë të m irë d he d inin d he gju hën greke. N d ër ta përm end im : Stavro N ashi, Sotir Qatipi, Odhise N gjela, Thoma Bode, D hame D aci Pite (Peço Stania), Qirjako Dilo, Josif Stani, Odhise Koçi, Vasil Ruci, Jorgo Rako, Sotir Haxhiu e tjerë. Llukan Bici ka qenë arkëtar shumë i rregullt dhe i përpiktë , po kështu edhe Sokrat N ashi. Psaltës kanë qenë dhe Qirjako Koçi, Theko Suli, Kiço Çume, Sokrat Çupe e tjerë. * * * N ë k is h ë n e Sh ën G je r g jit k r y h e sh in m ë p a k cerem oni kishtare, atje kryhej, ku r vd iste nd onjë njeri i m oshës së re, që e varrosnin p o atje, në oborrin e saj d he

KISH A E SH ËN E PREMTES

jo në varrezat e fshatit lart. Ceremonitë mortore kryheshin p o atje. Në kohë shumë të keqe, kur kishte rënë borë e madhe, ose ku r ishte d u ke rënë shi i m ad h, i vazhd u eshëm d he nu k m u nd të hap ej varr në vorrezat lart, ed he i m oshu ar, p o të ishte i vd eku ri, ai varrosej në hajatin e kishës, vend ky, që nu k e zinte as shiu d he as bora. N jë p jesë e kësaj kishe ishte m e tru all nën sip ërfaqen e kishës. Pa r a v itev e 1930 p er son a t e v a r r osu r , q ë k ish in m b u s h u r 6 - 10 v je t n g a k o h a e v d e k je s s ë t y r e zh varrosesh in . Të afërm it e fam iljeve të tyre, p as n jë cerem on ie feta re, esh trat i v en d osn in n ë n jë v en d të veçantë, që qu hej qim itirio, në krahu n e d jathtë të kishës së Shën Prem tes. Deri në vitin 1932 në kishë p red ikim i fetar kryhej në gjuhën greke, se edhe të psalturat, edhe këndimi i ungjillit, kryheshin në gju hën greke, p or ed he në shqip . Kur në Elbasan u shtyp Ungjilli në gjuhën shqipe, shkoi atje bashkëfshatari, D hame Pite D aci, d he solli në Shep er Ungjillin shqip . N ë kishë shkonin të m ëd henj e të vegjël, bu rra, gratë d he fëm ijë, që nd iqnin p red ikim et fetare në heshtje d he rregu ll të p lotë. Shkolla e Shep erit d he m ësu esit e saj i resp ektonin shumë ceremonitë fetare dhe shpesh shkonin në kishë për t ë n d je k u r m e s h im in . P ë r r a s t e t ë t illa n xë n ë s it lajm ëroheshin një d itë m ë p arë nga m ësu esi. Kështu që, në d itën e caktu ar, të gjithë nxënësit, të p astru ar d he të veshu r m e rrobat m ë të m u nd shm e të m ira, p araqiteshin në shkollë. Që këtej shkonin në kishë. Respekti dhe rregulli ishin të p ërp ikta. N u k d ëgjohej asnjë fjalë. Qetësia ishte shëmbëllore. Para Pashkës së Madhe ishte Shën Vangjelizmoi. N ë këtë d itë, p or ed he në d itën e Shën Lazrit, ap o d he të Shën Elena - Konstand ine, organizoheshin kokonet d he

Stavro Th. Çap i

babojerët, siç qu heshin atëherë, d .m .th karnavalet, nga të rin jtë d h e n g a fëm ijët m ë të rr itu r. Pjesëm ar rësit p ërbën in n jë an sam bël të rregu llt, sip as n jë rregu lli të ca k t u a r . P jesëm a r r ësit p ër fa q ëso n in p er so n a z h e t ë caktu ar d he p ërp iqeshin që vep rim et e tyre, veshjet d he m askim i t u p ërshtateshin sa m ë m irë atyre. Personazhet kryesore ishin: Kapedani, Palaçua, Dhëndri, Nusja, Plaku, Plaka, Dokt ori, Bariu, Shejt ani e t jerë. Aktorët m ë të sp ikatu r, që loznin rolet te Llazorët ish in : Ksen o fo n N a sh i (Ka p ed a n i), Ksen o fo n P in a (Shejtani), Dham e N gjela, Pirro Su li, Aleks Du d a, Manol Id rizi, Kiço Rako, i cili interp retonte nu sen... Du h et th eksu ar se, Llazorët vish esh in n ë m ën yrë karakteristike, d u ke p asqyru ar d enjësisht p rotagonistin, q ë p ër fa q ëso n in , d u k e u b a z u a r ed h e n ë v esh jen e krahinës... Llazorët sh kon in d erë m ë d erë n ë çd o fam ilje të fshatit. Familjarët, kryesisht gra, i prisnin me gëzim dhe u jep nin kokërr vezë. Atëherë llazorët hid hnin valle d he kënd onin në kor m e një zë: Ti zonjë që na d he venë, Të d hëntë Zoti shënd enë!... Shp esh babojerët të njëjtin vep rim e p ërsëritnin d he në fshatrat të tjerë të krahinës, sidomos në Nivan, Ndëran e tjerë. Pjesëmarrësit në kokone maskoheshin, sipas rolit, që do të loznin, që të mos njiheshin nga fshatarët. Gjithashtu, në p ërshtatje m e rolin e ngarku ar, sigu ronin d he veshjen p ërkatëse. Kësh tu p laku m e p lakën zakon ish t m ban in veshje të tilla, që i p ërd ornin të m oshu arit, d u ke p ërfshirë d he xhoken d he çip u nin. Veshja e kapedanit përbëhej kryesisht nga fustanella, nga jeleku dhe xhamadanë të qendisur, shtrënguar në mes nga një rrip, më i gjërë se të zakonshmit. N ë kokë mbante një feste më ngjyrë

KISH A E SH ËN E PREMTES

zezë, por jo qylaf. Nusja kisht e v eshje me ngjy ra t ë ndez uara, që z akonisht i përdornin në krahinë v ajz at dhe nuset . Doktori m bante një çantë, që sim bolizonte vend in, k u m b a n te ila çe d h e m ed ik a m en te të tjer a , të cila t p ërd oreshin në shënd etësi. Të binte në sy dhe veshja e personit, i cili luante rolin e shejtanit. Veshja e tij përbëhej nga rroba shumë të vjetra, po t huajse t ë rreckosuara. Në do rë mba nt e një t rast ë mbushur mbushur me hi z jarri. Ansam blin e m byllte bariu ose çobani. Ai m bante në dorë një shportë, ku vendoseshin vezët, që ishin të paziera. N d onjë fam ilje, veç vezëve d he gostive, u jep te d he n d on jë lekë. Këto n ë fu n d të sh faqjes n d ah esh in p ër pjesëmarrësit. Të gjith ë p jesëm arrët n gjesh n in n ë m esin e tyre këmborë dhe zile të llojeve dhe të madhësive të ndryshme. Zilet më t ë mëdha i mbant e Palaçua. Këm borët m ë të m ëd ha i ngjeshte në m es p laku . Ku r ecn in n ëp ër rru gë d h e, sid om os, ku r h id h n in v a lle, a to k ëm b or ë d h e z ile tin g ëllon in bu k u r , d u k e p ërcjellë ku d o gëzim in d he harenë. Ky rit i përvitshëm përsëritej dhe nga të rriturit, fëmijët d he që p ritej m e shu m ë interes nga fshatarët. Ky rit fetar sh u m ë i p ëlq yesh ëm d h e real u n d ër p r e n ë v itet e pasçlirimit. N ë fsh at krem toh esh in m jaft festa fetare, d u ke u nisu r që nga d itët e em rave, ku çd o fam ilje, sip as rasteve, p riste vizita, sid om os nga bu rrat e fëm ijët. Festat më të mëdha fetare u përkisnin Krishtlindjeve, ku merrnin pjesë të gjithë, por protagonistë në festime dhe në gazmime ishin burrat dhe fëmijët. Gratë kishin detyrat e rënd a të p ërgatitjeve të këtyre festim eve, ku tregohej ku jd es në festim in e tyre m e një p rogram shu m ë të qartë dhe bindës. Pasfestimet ishin të këndshme dhe tregoheshin

Stavro Th. Çap i

m bresat e m ëd ha. Festat më të mëdha fetare u përkisnin Krishlindjeve, kryesisht fëm ijët, që herët në m ëngjes, kalonin d erë m ë d erë, d u ke p ërsëritu r shp rehjen: Si sot lindi Zoti ynë, Jezu Krisht . Plakat gojë em bëla, p o d he gra të tjera të m oshu ara, i p risnin m e kënaqësi fëm ijët d u ke i gostitu r. N ë nd erim të kësaj d ite am visat zagorite p ërgatitnin tep si m e skren ikë d h e kollën d ra, m e të cilat, jo rrallë, g ostitn in d h e fëm ijët. D r ek ër a t, sid om o s d a r k ër a t e Krish tlin d jet, ish in m jaft të p asu ra. Për t u p ëmendur është d he lakrori, i cili p ërgatitej p ër d arkën e Vitit të Ri, i mbushur përsipër me thella mishi. Fëmijët interesoheshin për të mësuar se në cilën ngastër ose pjesë do të gjendej leku . N jeriu i fam iljes, në ngastrën e të cilit nd od hej leku , qu hej m ë m e fat p ër atë vit. Me gëzim të madh pritej Pashka e Madhe dhe më të g ëz u a r it ish in fa m ijët se p r in d ër it e t y r e, k u p t o h et baballarët. Du ke ard hu r nga ku rbeti, ata u sillnin atyre p eshqeshe nd onjë p alë rroba të reja, këp u cë e tjera.

Gru p bu rrash shep eriotë p ara kishës Festa: Pashka e m ad he, 1936

KISH A E SH ËN E PREMTES

Përgjith ësish t n ë javën e Pash kës së Mad h e n u k p u n oh ej. M e in ter es n d iq ej cer em on ia feta r e, e cila o r g a n iz o h e j d it ë n e t ë P r e m t e s s ë M a d h e , d it a përkujtimore e Kryqëzimit të Jezusit. Edhe kisha gjithmonë m bah ej e p astërt e p ërgatitu r p ër d itë feste. Person eli shërbyes në kishë merrte masa që kisha, si çdo ditë, të ishte dritë, por vetëkuptohej që në këto ditë të Pashkës së Madhe sh n d riste n ë të gjith a d rejtim et, p asi këtë sh n d ritje e zm ad h on te d h e p rezen ca e m ad h e e n jerëzve, të cilët festonin ... N xënësit e shkollës të organizu ar d he, nën d rejtim in e m ësu esit, p asi d ëgjonin në qetësi të p lotë p red ikim in e d itës, kalon in n ën p itafjo. N ë m es të kish ës ish te n jë tavolin ë e m ad h e e zbu ku ru ar m e lloj lloj lu le të nd ryshm e. Në kry e t ë saj isht e Jez usi i kry qëz uar. Ditën e shtu në, m brëm jeve vonë, të gjithë fshatarët të m oshu ar d he të vegjël, bu rra gra d he fëmijë shkonin në kishë. Fillonte cerem onia fetare. N ë m esin e natës, në orën 24.00 p rifti, p saltësit d h e p jesëm arrësit kën d on in h im n in e Kristostan esit. Prifti d eklaron te: Krishti u ngjall Kristosanesin e kënd onin greqisht d he shqip . Fill p a s k ësa j cer em on ie të g jith ë p ejsëm a r r ësit n ë k ish ë nxirrnin vezët e ziera dhe të ngjyera me bojë të kuqe. Duke u ru ar njëri- tjetrin Krishti u ngjall i god isnin vezët, në m es të një gëzim i të m ad h, d eri sa njëra të thyhej. Në çdo familje përgatiteshin vezët me ngjyrë të kuqe. Amvisat ishin tepër të kujdeshme, duke i përgatitur vezët m e këtë ngjyrë, qysh d itën e enjte. Ditën e e Pashkës d he në vijim m e këto vezë gostiteshin vizitorët d he fëm ijët, të cilët k a lo n in p ë r t ë u r u a r P a sh k ët d h e fa m ilje t ë nd ryshm e, që zakonisht kishin lid hje gjaku , kru shqie ose d he m iqësore. Ditën e d iel të Pashkës së Mad he am visat p ërgatitnin d rekën , e cila p ritej m e gëzim të m ad h , sid om os n ga fëm ijët. Ishte d rekë m e të gjitha të m irat e m u nd shm e.

Stavro Th. Çap i

Meshimi të dielave pritej me interes, pasi ata, që kishin m bajtu r k resh ëm ka lon in m e r ad h ë p a ra p riftit d h e ku ngoheshin d he, p as m barim it të cerem onisë fetarë në çd o fam ilje, shtrohej d reka. Për Pashkë çd o shtëp i therte qëngjin, që e p iqnin d h e e sh tron in p ër d r ek ë. Drek a sh oq ër oh ej d h e m e qu m ësh tor, kos, d jath ë d h e u sh qim e të tjera. Fëm ijët u gëzoh esh in d h e kollën d rave d h e skren ikëve, të cilët p ërgatiteshin qëllim isht p ër ta. Veç fëm ijëve të shtëp isë m e a t o g o st it esh in d h e fëm ijë t e a fë r t n ë g jin i , t ë shoqëru ara d he m e vezët e ku qa. N ga m ishi, i cili therej, u shp inin d he fam iljeve të varfëra, që nu k sigu ronin d ot qëngjin. Pasdarke burrat e fshatit grupe - grupe kryenin vizita në shtëp itë e fshatit, d u ke u ru ar Pashkët, që, si gjithnjë, t i gjenin të gëzu ar d he p lot shënd et. D rek a e P a s hk ës s h ë n o n t e d h e m b a r im in e kreshm ëve. Këto p ërsëriteshin çd o vit, zakonisht 40 ditë përpara Pashkës, d he gjatë kreshm ave zbatoh eshin m e rigorozitet d isa kërkesa, që ishin të d etyru ara p ër t i kryer d he resp ektu ar. Gjatë d itëve të kreshm ëve nu k m u nd të p ërd oreshin u sh q im e, q ë p ër m b a n in m ish , g ja lp , d ja t h ë , g jiz ë, prodhime, të cilat prodhoheshin nga vetë sheperiotët. Edhe p ërd orim i i vajit ish te i ku fizu ar. Lejoh ej p ërd orim i i p esh ku t, që m u n d të sigu roh ej m e vësh tirësi n ga p ak fam ilje në fshat. Zakonisht përdoreshin gjellë me fasule, thjerrëza dhe çaj, përshesh me arra të shtypura dhe të sheqerosura. Edhe trahanaja nu k m u nd të p ërd orej p ër t u u shqyer. Kreshm ët zbatoheshin p ër të gjithë p jesëtarët e çd o fam iljeje. Përjash toh esh in ata p erson a, të cilët m u n d të ishin të sëm u rë, gratë e p orsalind u ra d he nd onjë p erson p ër nd onjë arsye të ju stifiku ar. Kreshmët fillonin p as të Lid hu rave të m ishit d he të

KISH A E SH ËN E PREMTES

Lidhurave të djathit. Në këto ditë të shënuara shtroheshin d r ek ër a të p a su r a . Fëm ijët g r u m b u llon in k u lp ër a të nd ryshm e, kërcej, kallam eje e tjerë. Këto nd ërtohesh in në vend e të d u kshm e d he nga fshatarët d he nga fshatrat e afërt, ed he si fshat, ed he si m ëhallë. N atën vonë u vinin zjarrin d he fëm ijët, d u ke vallëzu ar rreth tyre, kënd onin këngët p ërkatëse në kor, vetëm m ë një zë, d u ke qenë të gjithë njëherësh m arrës. N ë fsh at krem toh esh in d h e d itët e em rave, sip as shenjtorëve përkatës. Familjet, të cilat kishin ditën e emrit, p risnin vizitorët e nd ryshëm . Ed he fëm ijët i gostisnin m e kokërr arrë, karam ele, ap o d he send e të tjera. Zakonisht nxënësit e shkollë shkonin rregu llisht së bashku në kishë nën d rejtim in e m ësu esit. Fam ilja m errte m asa p ër një p araqitje të rregu llt të tyre. Që nga ajo kohë e largët ku jtesa im e ru an p lot e p lot ku jtim e. Veç asaj, që p arash tru an m ë lart, e n d iej p ër d etyrë të nënvizoj d he nd onjerin p rej tyre. Me m ësu esit, p or ed he m e m ë të rritu rit në fshat ne silleshim shu m ë m irë. Përshtyp je të m irë të veçantë na ka lënë korrektesa, sjellja d he qënd rim i i m ësu eses së aftë Vitori D ilo. Ishte m ësu ese e aftë, e p ërgatitu r, sh u m ë kom u n iku ese d h e sh u m ë e afërt d h e n jerëzore m e të gjith ë n ë fsh at, p or sidomos me fëmijët. Na qëndronte afër, na këshillonte dhe na u d hëzonte si ta m banin p astër tru p in, shkollën, rru gët e fshatit, d eri te sham ia e d u arve e tjerë. N a p orosiste si të silleshim në shtëpi, në rrugë, me të rriturit dhe, në mënyrë të veçan të, p ër qënd rim in shëm bu llor në kishë d he në shkollë. N ga shp rehjet d he u rim et, që p ërd oreshin, sid om os ditën e Pashkës së Madhe, qysh nga ajo periudhë e largët, kanë qenë d he janë u rim et, të cilët p ërd oreshin nga të gjithë ku d o. Këto ishin: Kristosanesti dhe Krishti u ngjall si dhe përgjigja, që jepej me këtë rast: Vërtet u ngjall!

Stavro Th. Çap i

* * * E d om osd oshm e ishte p jesëm arrja e nu nit. Ed he në cerem oninë e p agëzim it, d oem os, d o të ishte d he nu n i. Em rin e fëm ijës, që p agëzohej e shqip tonte i p ari nu ni. Me këtë emër fëmija regjistrohej edhe në librin kryesor të kishës. Ed he në raste vd ekjesh cerem onia kryesore kryhej në kishë si në atë të Shën Gjergjit, ashtu d he në kishën e Shën Prem tes. Për p jesëm arr ësit sh p ërn d a h esh in q irin j. N d ah ej gjithashtu d he gru rë i zier, m e sheqer, që m bahej në shporta. Familjet e të ndjerit ose të të ndjerës, për 40 ditë, nuk dilnin në punë. N ë kishë shkohej ed he p ër të tretat dhe për të dyzetat. Familja, për këto raste, shpinte në kishë m esh ë d h e gru rë të zier. Pas ceren m on isë fetare p ër p jesëm arrësit sh p ërn d ah esh in nafora nga meshët dhe grurë të zier m e sheqer.

KISH A E SH ËN E PREMTES

KISHAT E SHEPERIT JASHTË FUNKSIONIT N d ër të p arat kisha në Zagorie, të cilat d olën jashtë fu nksionit të tyre, si vend e d he god ina p ër p red ikim et fetare d he të cerem onive të nd ryshm e të lid hu r m e të, p ad yshim ishin d he d y kishat kryesore të fshatit. Dihet se organet kryesore të lu ftës p ër ish Qarku n e Gjirokastrës u v en d osën sid om os n ë Sh ep er. Këtu u v e n d o s Sh t a b i i Z o n ë s s ë P a r ë O p e r a t iv e Vlo r ë Gjirokastër, Qarkori i Partisë, Kom and a e Vend it d he të gjitha organizmat e tjera të luftës, që përbënin prapavijën e p artizanëve. Po në fshatin tonë u vend os d he m isioni an glez. Me an ën e këtij m ision i u sigu ru an n ga aleatët anglo- am erikanë fu rnizim e të nd ryshm e d he të viju ara m e llo je t ë n d r y s h m e a r m a t im e s h , v e s h m b a t h jes h , ushqimesh dhe materiale të tjera, sidomos gjatë vitit 1944. Për d ep ozitim in e tyre u p ërd orën të d y kishat e Sh ep er it, p a si ish in g od in a të lir a d h e të m ëd h a , të p ër sh t a sh m e p ë r k ë t ë q ë llim . P o t h u a jse sh u m ica e fo r m a cio n e v e p a r t iz a n e , t ë cila t v in in n ë Sh e p e r , arm atoseshin d he p ajiseshin m e m ateriale të nd ryshm e të karakterit u sh tarak. Këto m ateriale sigu roh esh in n ga p arashu tim i i tyre nga aerop lanë të aleatëve, p arashu tim e këto, të cilat kryheshin gjatë çdo nate. Kisha e Shën Gjergjit u rrafshu a d eri në them el, nd ërsa kisha e Shën Prem tes u d ëm tu a rënd ë. U çanë d isa gu be, u p lasaritën m u ret d he u d ogjën p lotësisht të gjitha p ajisjet e brend shm e, të cilat ishin shu m ë të ku shtu eshm e. Gjithashtu , p lotësisht, u dogj dhe u rrënua edhe hajati i kishës, i cili nuk u ndërtua m ë gjer m ë sot. U d ogj p lotësish t ikon ostasi d h e gjith ë literatu ra fetare, duke përfshirë dhe dy ungjijtë kryesorë në gjuhën shqipe dhe greqisht. U dogjën të gjitha dokumentat e tjera,

Stavro Th. Çap i

ndër ta dhe libri me regjistrimet e lindjeve, të pagëzimeve, të m a r tesa v e, të v d ek jes, të t ë g jith a llo g a r iv e d h e d oku m ente të tjerë m e rënd ësi njohjeje d he historike, të cilat, p ër fat të keq nu k m u nd të zëvend ësosheshin m ë. * * * Mbas çlirim it të ven d it, në fillim të vitit 1945, fshatarët u interesu an p ër të p atu r një kishë, si nevojë të domosdoshme. Kështu, krejtësisht vullnetarisht, fshatarët vend osën të fillonin rip arim in e kishës së Shën e Prem te. U gj et m e v end ri p a ri m i i k ës a j k i s he d he p ër t rashëgiminë hist orike t ë saj, siç kam parasht ruar edhe në një bot im t jet ër. Nga ana t jet ër, kjo godinë, si kishë ishte dhe mjaft funksionale, pasi ndodhej në mes të fshatit.

Ditën e Shën Thanasit 1946. Bu rrat e Shep erit te kroi i Id rizit, lagjja e Pogllianje N u k kishte as m jete financiare d he as m ateriale, që d u heshin p ër këtë qëllim . Bu rim i i vetëm i m u nd shëm ishte bu jaria e m ad he e shep eriotëve, ku d o që jetonin, në fshat ap o jashtë e larg tij. Ata, si d he herë të tjera, ishin të p arët, që nd ihm u an p ër të rikëm bu r kishën. U d u hej d he

KISH A E SH ËN E PREMTES

ishte e nevojshm e kisha p ër banorët e fshatit. U vend os riparimi i godinës dhe ringritja e materialeve të brendshme të kishës së Shën Prem tes. Dy ishin bu rim et e m u nd shm e financiare. Kisha kishte të ardhurat e saj. Sidoqë këto ishin të p akta, p or m e ato u zgjid hën p roblem et m ë u rgjente. N g a a n a t jet ër e d h e k o n t r ib u t i i fs h a t a r ë v e is h t e i rënd ësishëm . N d ihm at fillu an të vinin nga ku rbetllinjtë e m ig r a n t ë q ë n g a A m e r ik a e la r g ë t . Kë s h tu bashkëfshatarët Koço Suli, D hiogjen Llambro e tjerë dërguan, për këtë qëllim, dollarët e parë. Ed h e b a s h k ë fs h a t a r ë t e t je r ë , k u d o k u is h in , nd ihm u an, m e aq sa m u nd ën, në ku shtet, ku r krejt fshati d oli i d jegu r d h e i d ëm tu ar rën d ë n ga lu fta. Gjith çka m u ngon te, m ad je, d he bu ka ishte e ku fizu ar. Me gjithë këto m u ngesa, p ërp jekjet p ër rind ërtim in e kish ës nu k resh tën . Ato p ak fam ilje, që p ër sh kak të gjen d jes së vështirë ekonom ike, nu k m u nd të kontribu onin d ot m e të h olla, n d ih m ën e jep n in n ëp ërm jet p jesëm arrjes së tyre p ër kish ën p ër kryerjen e p u n im eve të n evojsh m e p a shp ërblim . Kishte nga ata, që shkonin në p ronat e kishës në fu shë d he p risnin qerestenë e nevojshm e. Gjithashtu fu rnizonin d he m u ratorët m e lënd ë nd ërtim i. God ina m baroi së nd ërtu ari në vitin 1946, p or kisha brenda nuk kishte asgjë. Kështu që u desh të fillohej nga e p ara. Ep itr op ia ose Kësh illi fetar i fsh a tit, d u k e p a tu r m bështetjen e të gjithë fshatarëve, p ajtu an një sp ecialist për gdhendjen e drurit. Puna filloi me sigurimin e lëndës së d om osd oshm e, d u ke sjellë atë lloj d ru ri, që p lotësonte ku shtet e kërku ara nga sp ecialisti. Gjithashtu u sigu ru a d he vend i p ër t u strehu ar d he p u nu ar ai. Ai ishte nga Çatista e Pogon it d h e n ë fsh at e th ërrisn in Mastora Spiro , d om ethënë Mjeshtër Sp iroja. Pu noi m ë shu m ë se tre vjet, d u ke u p agu ar nga të ard hu rat e fshatit. Mastora, Sp iroja, n d ërtoi d h e gd h ën d i me sukses ikonostasin e

Stavro Th. Çap i

Kishës, ikonostas që është d he sot, p or i d ëm tu ar në d isa vend e nga gërryerja e krim bit, të cilën jem i m u nd u ar ta frenojm ë. * * * Kisha e Shën Premtes hyri kështu në fu nksionin e saj fetar, m e gjithë m u ngesat e shu m ta që kishte. Prifti i p arë, që m eshoi, p asi u rind ërtu a kisha, ishte Pap a N açu a nga Kondajt. Kishte mbaruar Kolegjin fetar në Bukuresht të Ru m anisë, ose, siç qu hej nd ryshe, Ikonom Jani Kondi. Prifti p agu hej p ërgjithësisht nga fshati. Çd o fam ilje p agu ante p ër çd o m u aj ku otën, që i takonte, p a kriju ar asnjë shqetësim në fshat. N ga fshati p agu heshin d he një ku jd estar p ër m irëm bajtjen e kishës. Për d isa vjet vijoi kryerja e cerem onive fetare. Ritet fetare p raktikoheshin rregu llisht nga çd o fam ilje në fshat.

N xënësit e klasës së katërt të shkollës së Shep erit në sheshin e Kishës, qershor 1955,m e m ësu esen Tana Bu lo Festoheshin të gjitha d itët e krem te, d itë në të cilat nu k p u nohej. Festoheshin em rat. Fëm ijët shkonin shtëp i

KISH A E SH ËN E PREMTES

m ë shtëp i, ku kishte em ra d he i gostitnin rregu llisht. Bu rrat, p as m barim it të cerem onisë fetare në kishë, shkonin gru p e gru p e p ër të u ru ar d itën e em rit. I qerasnin m e raki, gliko, kafe d he, sip as rastit d h e m e m eze. Për pjesëtarët e familjes dhe të afërmit e saj shtrohej dhe dreka e pasur, ku nuk mungonte as mishi dhe meshët e buka, që p ër këto raste, ishte bu kë gru ri. N ë fshat m bahej rregu llisht kreshm ë, sid om os nga të m osh u arit. Fëm ijët çd o vit organ izon in : Kokonet, ose Karnavalet. Priteshim me gëzim dhe kremtoheshin, sidomos ditët e Pashkës së Krishtit, dita e Vitit të Ri, o se Shë n Vasi li dhe , në m ë ny rë të v e çantë , ditë t e Pashkës së Madhe. Festoheshin dhe ditët e Shenjtorëve të tjerë. N ë këto d itë nu k p u nohej. Fshatarët, bu rra d he gra, sip as rasteve shkonin p ër vizitë njëri te tjetri. * * * Duke filluar nga viti 1960, por, sidomos pas vitit 1967 d he në vijim , p rop ogand a ku nd ër fesë m ori p ërm asa të m ëd ha. Ed he m ë p arë, ata të p aktë kom u nistë d he d isa elem entë të tjerë e hiqnin veten si ateistë, p or p raktikat fetare nu k ishin të nd alu ara. Pas këtyre viteve, si ku d o në Shqip ëri ed he në fshatin tonë, kisha u m byll. N u k kryhej asnjë lloj cerem onie fetare hap tas. Fshehtazi festohej d he d ita e em rit, ed he Pashkët, ed he ku qja e vezëve. Mad je, n ë këto d itë organ izoh esh in d eri d h e aksion et m asive, d u ke i vënë të m ëd henj d he të vegjël në p u në vu llnetare , p ër të largu ar vëm end jen e tyre nga ritet fetare. Mbyllja e kishës e ktheu këtë dhe të gjithë pasurinë e saj, e cila nu k ishte e p akët, njësoj si një m all p a zot, ku keqbërësit vu n ë d orë m bi të d h e asku sh n u k m u n d t i ndalonte. Kisha u boshatis. Nuk mbeti asgjë nga materialet dhe pajisjet e brendshme, me përjashtim të ikonostasit, që edhe

Stavro Th. Çap i

ky m beti bosh. Ikonat i m ori ku sh m u nd i. Kam arjoja u shem b d u ke vënë në p u në d isa të rinj, të cilë t n u k k u p t o n in s e çfa r ë b ë n in . Ka m b a n a t u shp ërd oru an. N jëra u vod h nga p ersona, të cilët nu k u m ësu an ku rrë se ku sh ishin, kam bana tjetër u cop ëtu a nga d isa keqbërës, që ku jtonin se kishte p ërqind je floriri. * * * D uke filluar nga viti 1957 dhe në vijim, vit në të cilin zë fill d h e krijim i d h e fu n ksion im i i koop erativës bu jqësore, kisha e Shën e Prem tes, p a p yetu r asnjë njeri, p a asnjë lloj u rd hëri, u shtetëzu a p lotësisht. Kisha e Shën e Prem tes, nga një vend i shenjtëru ar, ku kryheshin cerem onitë d he ritet e nd ryshm e fetare, u kthye në një lloj d ep oje. N ëse gjatë viteve të Lu ftës kisha u kthye në një farë d ep oje, ku vend oseshin arm atim e d he m ateriale të tjera lu ftarake, nga koop erativa bu jqësore, ku p ër m ë tep ër se 30 vjet, u p ërd or si d ep o p ër p rod h im e të n d rysh m e bu jqësore si m isër, gru rë e d eri te lëku rët e bagëtive. Kjo për godinën kryesore. Godina tjetër e po kësaj kishe edhe kjo p ësoi të njëjtin fat. Fillim isht një p jesë e saj u p ërd or si d y q a n sh ib ler jeje n ë v a r t ësin ë e a d m in ist r im in e Bashkim it të Konsu m it m e qend ër në Gjirokastër. Pjesa tjetër e god inës u p ërd or si d ep o p ër m allra të nd ryshm e. Pasi u largu a d yqani i shitblerjes që këtej, ed he kjo p jesë e kishës u transform u a në një d ep o p ër heku rishtat d h e p jesë k ëm b im i p ër m a k in er it ë të n d r y sh m e, q ë p ërd orte atëherë koop erativa bu jqësore. Më vonë kjo p jesë e kishës u kthye në m u lli bloje, e cila vihej në lëvizje m e anën e elektricitetit. Godina e kishës vijoi të keqpërdorej, jo vetëm që nuk u p agu a asnjë lekë në form ë qeraje, p or nu k u bë asnjë lloj in vestim i p ër m irëm bajtjen e saj. Kësh tu filloi të d egrad onte çd o d itë e m ë tep ër. Pllakat p rej d ërrasa gu ri

KISH A E SH ËN E PREMTES

u cop ëtu an. Su vatim et e kishës fillu an të binin, d eri sa ranë p lotësisht. Çatia filloi të p ikonte d he asku sh nu k interesohej p ër të kryer ndonjë lloj meremetimi. Nuk pati asnjë masë dhe nu k u investu a asnjë lekë p ër m irëm bajtjen e saj. Pjesa e d ytë e kësaj kishe iu nënshtru a grad u alisht shkatërrim it, d eri sa u rrënu a p lotësisht.

Kisha e p arip aru ar Kisha drejt rrënimit. Po rrënjët mbetën! * * * N ë këtë gjen d je ish te kish a e Sh ën e Prem tes m e ard hjen e d em okracisë në Shqip ëri, në vitin 1991. Feja u la e lirë. Kishat i hap ën d yert, d u ke u rikthyer në trad itën sh eku llor e. Kësh tu n d od h i d h e n ë Sh ep er. Gëz im i i fshatarëve ishte i natyrshëm . N ë Pashkën e d em okracisë, p as kaq e kaq vitesh, vezët u ku qën hap tas. Du kej siku r Jezu Krishti u ngjall m e të vërtet! Megjith ë këto arritje, p rap ësep rap ë n ë fsh at kish te akoma nga ata, që vijonin ta mbanin kishën peng, si pronë të koop erativës. Më vonë u liru a kisha nga fu nksionim i i

Stavro Th. Çap i

saj si m agazin ë p ër d isa m betu rin a m etalike, që ish in d ep ozitu ar atje. Mad je kishte d he m ë keq. N ë p jesën e p oshtm e të kishës, brend a oborrit të saj d he ngjitu r m e m u rin e saj, ish koop erativa bu jqësore kishte ngritu r një lloj stalle p ër lop ë. Ku r akom a kish a n u k ish te liru ar, në vitin 1996, erdhën përfaqësuesit e Mitropolisë së Gjirokastrës për të kryer inventarizimin dhe për të filluar riparimin e s aj. Tash m ë ki sh a p o kthe h e j n ë m is io ni n e s aj të mëpërparshëm, të natyrshëm. Kalu an d h e rrëm u jat e vitit 1997- 1998 ban orët e fshatit d onin që kisha të rind ërtohej d he grad u alisht të p ajisej m e m jetet d he m aterialet e nevojshm e. Dëshira e tyre ishte që kisha të niste vep rim tarinë e saj, m egjithëse nu k kishte p rift, siç nu k ka akom a ed he sot e kësaj d ite.

St a v r o Ç a p i d u k e p a r ë k is h ë n n g a ja s h t ë t ë p ërfu nd u ar. Em ocioni vetku p tohet është i m ad h p ër këtë arritje të m ad he m bas p ërp jekjesh të shu m ta.

KISH A E SH ËN E PREMTES

PËRÇAPJET TON A TË PARA Sh k u a m n ë M it r o p o lin ë e G jir o k a s t r ë s d h e u p a r a sh t r u a n ev o ja e n d ër h y r jes p ër p a r a se k ish a t ë rrëzohej e gjitha, të p aktën të shp ëtonte gjysm a e saj, se g jy s m a t je t ë r is h t e p lo t ë s is h t e r r ë z u a r d h e ja s h t ë fu n ksion it të saj. N ë Mitrop oli n a u p rem tu a se d o të m erresh in m asat e d u h u ra, p or koh a kalon te d he n u k d u kej akom a nd ërm arrja e vep rim eve të d om osd oshm e. N ë këto kushte fshatarët caktuan një grup pune që ta vinte në rrugën e zgjidhjes këtë problem. Me çd o ku sht kërkohej nd ërhyrja p ara se d he kjo p jesë e m betu r m ë këmbë të kthehej në një gërmadhë, mu në qendër të fshatit. Kjo d o të ishte e p afalshm e p ër të gjithë, ashtu d he p ër shep eriotët e tjerë, ku d o që ishin. Filim isht u hartu a një kërkesë e nënshkru ar nga të gjithë banorët e fshatit, nga m jaft shep eriotë të tjerë m e banim në qytetet të nd ryshm e të vend it si d he nga shu m ë e m ig r a n t ë ja s h t ë v e n d it . Kjo k ë r k e s ë iu d r e jt u a s i Mitrop olisë së Gjirokastrës d h e Fortlu m tu risë së Tij, Anastasit, në vitin 2000. Du ke qenë se nu k p o nd ërm errej asnjë lloj vep rim i, fshat arët ngarkuan z . St av ro Çapi dhe Ilia Laska t ë s hk o ni n në K ry ep es hk o p a t ë në Ti ra në t ë k ërk o ni n ndërhy rje dhe ndihmë. U krye takim i m e Sekretarin e Kryep eshkop atës, z. Spiro. Pritja ishte shu m ë e p ërzem ërt. N a u p rem tu a se do të na kthehej përgjigja e nevojshme. Kaloi afro një vit d he akom a nu k p atëm p ërgjigje. Gjend ja në god inën e kishës p o keqësohej gjithnjë e m ë shu m ë. Çatia kishte fillu ar të binte. Mu ri nga kisha e grave p o rrëzoh ej, gjë që çon te, p a von esë, ed h e n ë

Stavro Th. Çap i

rrënim in e krejt çatisë. Kthim i i krejt ngrehinës së kishës në një gërmadhe në qendër të fshatit ishte çështje ditësh!... N ë këto ku shte z. Stavro Çap i, i cili në p eriu d hën e dimrit banonte në Durrës, mori nisiativën që të kërkonte përsëri ndërhyrjen e domosdoshme të Kryepeshkopit, Fortlumturisë së tij Janullatosit.

Fortlu m tu ria e Tij, Anastasi, Kryep eshkop i Tiranës, Du rrësit d he i gjithë Shqip ërisë Z. Stavro Çapi gjeti m u nd ësin ë d h e n ë d h jetor të vitit 2001 u p rit në Kryep eshkop atë nga Fortlu m tu ria e tij Jan u llatos. Pritja ish te sh u m ë e m irë, sh u m ë m e p ërzem ërt. Ai d ha fjalën se d o të d ërgonte njerëz p ër ta parë gjendjen në vend, duke nisur fillimisht nga ndërhyrja p ër nd ërtim in e çatisë së kishës. Dhe kështu u bë. M it r o p o lia e G jir o k a s t r ë s d ë r g o i m a t e r ia le t e nevojshme si dhe specialistët për kryerjen e punimeve, nën d r ejtim in e z . Pano V lash i. N ë k ëtë p r oces p u n e u

KISH A E SH ËN E PREMTES

veprimua edhe një nga talentet e Zagorisë me shpirt artisti, Roland Çarka. Pu n a filloi p a von esë. Çatia e kish ës, p othu ajse, u nd ërtu a krejtësisht e re. P a s m b a r im it t ë ça t is ë m betëm në p ritje të p ërgjigjes të Mitrop olisë së Gjirokastër p ër t i viju ar m ë tej p u nim et bren d a k is h ë s . M a d je M it r o p o lia n a k ë r k o i d h e p rojekti p ërkatës. Projekti p ërkatës p ër këtë qëllim e p ërgatiti in xh in ieri i n d ërtim it sh ep eriot, Odhise Leka. Këtë projekt ia dërguam Mitropolisë, duke shpresuar në ndihmën e saj, e cila nuk u bë e m u nd u r që të realizohej. Për Dhimitër Sinaiti Mitropoliti i Gjirokastrës, t i v iju a r p u n im et n ë k ish ë kërkohej që të gjendeshin rrugë d he m u n d ësi të tjera. Kërkonte ed h e njerëz të gatshëm p ër të organizu ar d he d rejtu ar p u nën.

Stavro Th. Çap i

OBJEKTI KISHA E FSHATIT SHEPER, GJIROKASTER INVESTITOR: MITROPOLIA GJIROKASTËR PËR ÇATIN Ë A. PUNIME ,RIKONSTRUKSIONI KISHE NR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

EMËRTIMI I PUNIMEVE Mur guri lartësi Qemer guri dritare, dyer Brez b/a M-200 mbi mure Brez b/a M-200 (kupola) Betonime kupole beton m 200 Beton m -100 sh tresë d yshem e + sh kallë

Shtresë zhavori 10 cm Hekur betoni periodik Çati kapriatë druri mbulim Shtresë pllake dyshemeje Plintus druri dysheme Veshje shkallësh mermer Pragje mermeri dyer, dritare Suvatim tavani (kupola) Suvatim muri i brendshëm Furnizim + vendosje dritare druri Furnizim + vendosje dyer druri Lyerje bojatisje muri Dalje drite komplet Trotuar llaç çimentoje Prishje mur guri Prishje suvatime Prishje çatie petavra guri Transport mbeturina ndërtimi Restaurimi i afreskeve dhe ikonave Shuma A

NJ SASI ÇMIM VLERË m3 50 6600 330.000 m3 23 10000 230000 m3 9 70200 7800 m3 24 9000 216000 m3 62 9500 228000 m3 26.8 26.8 128640 m3 5 45000 1800 kg 14355 80 1 148 400 m2 350 3500 1225000 m2 246 2000 4429000 m2 76 76000 1000 m2 8.1 3645 4500 m2 4.2 18900 4500 m2 330 650 214500 m2 410 480 196800 m2 7.2 68400 9500 m2 6.6 10000 66000 m2 720 145 104.000 copë 10 12000 20000 m2 76 39520 520 m3 40 12000 300 m2 83 12450 150 m2 350 2900 101500 ton 50 10000 200 lek 400000 5714160

KISH A E SH ËN E PREMTES

B. Punime në shtesë ambient h/s NR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

EMËRTIMI I PUNIMEVE Gërmim dheu themel Butobeton themeli M-ISO Mbushje çakulli *gurë) Shtresë betoni 10cm Mur guri lartësi llaç gëlqere Brez b/arme M-200 Hekur betoni periodik Çati kapriadë druri mbulim gruri Suvatimi i brendshëm Tavan druri (veshje) Shtrese pllaka dysheme Veshje muri pllakë Furnizim+vendosje derë Dalje drite komplet Dalje prize komplet Trotuar llaç çimento llustër Lyerje + bojatisje Furnizim + vendosje W.C Furnizimi +vendosje lavaman Vaskë betoni pagëzimi Piletë dyshemeje Bojler 80 litrash Tubo plastike kanalizimi Tubo plastike uji ¾, ½ Ndriçues të zakonshëm

NJ SASI ÇMIM VLERË m3 4 1600 400 m3 7,5 43500 5800 m3 1,5 2700 1800 m3 1 4800 4800 m3 12 79200 6600 m3 1.8 14040 7800 kg 58 4640 80 m2 7.5 13500 101250 m2 48 3040 4802 m2 4 35200 8800 m2 4 8000 2000 m2 12 25200 2100 m2 20000 10000 copë 2 16000 8000 copë 2 4000 2000 m2 6 3120 5290 m2 48 6960 145 copë 1 8000 8000 copë 1 7500 7500 copë 1 40000 40000 copë 1 1000 1000 copë 1 15000 15000 ml 16 6080 380 ml 30 7500 250 copë 2 4000 2000

Shuma B Shuma + 11% strukturë kostoje

TOTALI

488030 A+B

= =

6202190 682240

6884 430

Konstruktor : Ing ODISE LEKA licencë K- 0379/ 1 Preventoi: N atasha Laçe

Stavro Th. Çap i

HAPJA E DRITËS JESHILE SHFAQJA E SHEPERIOTIT THEOD HORI ÇUPE D HE KON TRIBUTI I TIJ Pa r a d isa v itesh filloi r in d ër tim i i m a n a stir it të Poliçanit, m e kontribu tin e d iasp orës d he të fshatrave të Pogon it. N ë Poliçan erd h i d h e z. Theodhori Çupe. U in teresu a p ër këtë vep rim tari, d u ke d h ënë një nd ih m ë financiare të konsid eru eshm e. Z. Theod hori Çu p e është nga fshati ynë, p or lind u r d h e rritu r n ë Greqi. Prin d ërit d h e gjysh ërit e tij ish in sheperiotë. Ata, si dhe mjaft sheperiotë të tjerë, emigruan në Greqi. Në rrëmbat e gjakut të Z. Theodhori rridhte gjak sh ep erioti, n d aj ai n u k e h arroi as ven d lin d jen d h e as gju h ën sh qip e. Du ke qen ë a fër v en d it të origjin ës së p rind ërve d he të tijën, erd hi d he në Shep er. Pas kësaj ai erdhi dhe disa herë të tjera në fshat. Pa vendin, ku k i s h i n l i n d u r d h e b an u ar p ri n d ë ri t e ti j. Is h te i përmalluar, por edhe i mallëngjyer. N ë fshat ai u takua me disa kushërinj dhe të afërm të tij. Bëri dhe një vizitë në kishën e Shën e Premtes. Në atë kohë kisha ishte në gjendje të mjerueshme dhe të keqe, që shkonte drejt rrënimit të saj. Çatia kishte filluar të rrëzohej. Së bashku hym ë brend a në kishë. Du ke qënd ru ar në m esin e saj, z. Theod hori vërente m e vëm end je d he nu k u besonte syve të tij se ky vend, ku ndodhej tani, dikur mund të ketë qenë një vend i shenjtë, ku njerëzit p red ikonin atje besim in e tyre, që vinte nga sheku jt e kalu ar. I tham ë që të d ilnim jashtë nga kisha, se m u nd të rrëzohej d he të na zinte brend a. Ed he ai e shikonte se kisha nga çasti në çast ed h e m u n d të rrëzoh ej. N u k m u n d të h arroh et as

KISH A E SH ËN E PREMTES

vep rim i d he as fjalët e tij. U u l këm bëkryq në tru allin e kish ës d h e, krejtësish t i qetë, th a: Po të rrëzohet tani kisha, le të na zërë brenda! Dolëm nga kisha. Ku r d o të largohej, na p rem toi se d o të m u nd ohej të na nd ihm onte. Dhe kështu vep roi. Pas d isa m u ajsh na d ërgoi një nd ihm ë p rej 5000 Eu rosh p ër kishën e fshatit. Këto të holla u p ërd orën p ër su vatim in e m ë shu m ë se gjysm ës brend a p ërbrend a kishës si d he të shkallës. U sigu ru an d he u vend osën d he kangjellat e nevojshm e p rej heku ri. Preventivi i parë 5000 euro i dhuruar nga z. Thodhori Çupe

Stavro Th. Çap i

Besim tarët e Fshatit Shep er falënd erojnë z. Theod hori Çu p e N e, p op u lli katu nd it Shep er, besim tarë te Zoti ynë i m ad hërishëm Jezu s Krishti, kem i nd erin d he d etyrim in tonë, sa fetar dhe moral, që me zemër në dorë, me ndjenja d he p ërku shtim , t ju shp rehim konsid eratën e lartë d he m irënjohjen tonë të thellë. E shenjta Kishë e Shën e Prem tes , në Shep erin e p rin d ërv e tu aj d h e ton in , e cila u rin d ërtu a d h e m e nd ihm ën tu aj, p or akom a e p ap ërfu nd u ar, kem i d ëshirën p ër t ju falënd eru ar p ër nd ihm ën e konsid eru eshm e, që d hatë d he ju p ër të Shenjtën Kishën tonë! Kisha u ngrit më këmbë si ndërtesë, por ka dhe nevoja p ër investim e të m ëtejshm e. M e n d o jm ë s e ë s h t ë e n e v o js h m e r in g r it ja e Kam banorjes, nd ërtim i që nga fillim i i hajatit të Kish ës d he shtrim i m e p llaka i sheshit të brend shëm të kishës. Së bashku m e to, m ë se i d om osd oshëm , është p ajisja dhe plotësimi që nga fillimi i ikonostasit ekzistues të kishës,

KISH A E SH ËN E PREMTES

i shoqëru ar d he m e ikonat e d u hu ra. Kisha ka gjithashtu nevojë ed he p ër karriket e nevojshm e. Bashkëngjitu r ju d ërgojm ë d he p reventivat p ërkatës p ër p u n im et e kryera d eri tan i si d h e p reven tivat p ër p u nim et, të cilat d u hen kryer m ë tej. Të gjitha këto p reventiva i shoqërojm ë m e fotografi të nevojshm e m e shp jegim et e d u hu ra në gju hën shqip e d he në gju hën greke. JU FA LEN D ERO JM Ë P ËR N D IH M ESËN D H E IN TERESIMIN TUAJ SI DH E TË POPULLIT VËLLA GREK. JU SH PREH IM MIRËN JOH JEN TON Ë TË TH ELLË DH E TË POPULLIT TË FSH ATIT TON Ë SH EPER, DUKE DASH UR QË TË TAKOH EMI SH ËRISH N Ë SH EPER. Ju d he fam ilja Su aj ju u rojm ë shënd et, lu m tu ri d he fatbard hësisht p ër të m irën e fam iljes su aj d he të fshatit tonë të p ërm end u r. N ë em ër të besim tarëve të fshatit Shep er Këshilli Kishtar Foto Bici, Stavri Çap i, Sotir Koçiu Shep er, 24.09.2008 * * * Dalngadalë kisha po merrte pamjen dhe fizionominë e një vend i të sigu rt d he të p ërshtatshëm , ku m u nd të kryheshin cerem onitë e nd ryshm e fetare. Tashm ë fshati kishte të d rejtë të krenohej se u la p as p eriu d ha, e cila e d e t y r o i k is h ë n n ë v e ça n t i d h e b e s im in t e Z o t i n ë përgjithësi. Tashmë fshati kishte kohë që kisha ishte ngritur dhe fu nksiononte e fu nksionon rregu llisht... Tashm ë d u hej që kisha të rip lotësohej fu nksionalisht në nd ërtim d he në p ajisje, p or ed he të ad m inistrohej çd o kontribu t, p a lënë të shp ërd orohej asnjë qind arkë.

Stavro Th. Çap i

Në Këshillin Kishtar bëjnë pjesë fshatarët: Sotir Koçiu, St av ro Çapi dhe Fot o Bici. Foto Bici Kryetar i këshillit të Kishës Sheper, pas riligjërimit të fesë Ka nd ihm u ar m e sa ka m u nd u r, ka p atu r m u nd ësi d he m e këshilla në kryerjen e të gjitha p u nim eve, d u ke u nisur që nga fillimi i tyre. Është treguar gjithnjë i gatshëm, gjithnjë i interesu ar d he i ku jd esshëm . Është Kryetari i Këshillit të Kishës Sotir Koçiu, anëtar i këshillit të Kishës Megjith ëse i m osh u ar ka inku raju ar p ër kryerjen e p u n im e v e p ë r n g r it je n e k is h ë s . Ës h t ë k u jd e s u r vazh d im ish t p ër kryerjen e p u n im eve m e cilësi. Ësh të anëtar i Këshilli të Kishës, qysh në krijim in e tij.

* * * Kësh illi i Kish ës p ër ca k toi d h e d isa r r eg u lla të d etyru eshm e p ër t u zbatu ar. Pu na filloi që m e p astrim in e m jed iseve të kishës, brend a d he jashtë saj. Gjithashtu në kishë u vendos një kuti - arkë. Kjo do të shërbente dhe, në fa k t sh ër b eu , p ër b esim t a r ët , t ë cilët d ësh ir o jn ë t ë n d ih m ojn ë m e të h olla, sip as d ësh irës, kish ën p ër të p lotësu ar m ë tej p ajisjet d he p ër m irëm bajtjen e saj. Kjo kuti- arkë, e pajisur me çelësat përkatës u vendos që të hap ej një herë në çd o tre m u aj, në p rezencë të tre anëtarëve të Këshillit ose tët Ep itrop isë, siç qu hej ai m ë p arë. Ky vep rim d etyrim isht d o të shoqërohej, siç ed he nd od h në të vërtetë, m e p roces verbalin p ërkatës. * * * Gjithashtu u vendos dhe procedura tjetër mënyra për të d oku m entu ar d etyrim isht çd o lloj shp enzim i nga këto

KISH A E SH ËN E PREMTES

të holla ap o ed he nga të ard hu rat të tjera. U vendos që çd o s h p e n z i m të d o k u m e n to h e t m e an ë n e n jë proceverbali të firmosur, doemos nga të tre anëtarët e Këshillit Kishtar. Këtij p roes verbali d etyrim isht d o t i bashkëngjitet d he d eklarim i i atij, të cilit i jep en këto të holla d he se cila ka qenë p u na e kryer nga ai. Këto të holla janë përdorur për të pajisur me tej kishën d h e p ë r t ë k r y e r p u n im e t ë t je r a , t ë cila t ja n ë t ë d om osd oshm e. U bë p astrim i i kishës nga m aterialet e p anevojshem të gru m bu llu ara gjatë kryerjes së p u nim eve të herëp asherëshm e. U realizu a d he instalim i i d ritave. U nd ërtu an d he shkallët e rru m bu llakta p ërp ara kishës në hyrjen kryesore të saj. Për r ip a r im et, k r y er jen e su v a tim ev e, n g r itjen e m u reve, ven d osjen e kan gjellave e tjera kan ë p u n u ar: S p artak M u z h a, Pi rro M an d i d h e Fan e Le n a. P ë r p a st r im in e m b et u r in a v e d h e m a t er ia lev e in er t e t ë p anevojshem , janë m arrë Lad i N gjela, N ila Stavro Pina. Pa g esa e ty r e ësh të k r y er n g a Kësh illi i Kish ës ku nd rejt d ëftesës të firm sosu r nga secili p rej tyre, si p ër p u nën e kryer, ashtu d he p ër shu m ën e të hollave, m e të cilat ata janë shp ërblyer. * * * P ër p jek jet to n a p ër t a sjellë o b jek t in k ish t a r n ë p aram etrat e d u hu ra d he në një fu nksion tep ër n orm al k ë r k o n in , p a r a s ë g jit h a s h , p ë r s ë r i n d ih m e s ë t ë institu cion eve fetare në vend , nd aj ju d rejtu am m e një letër- kërkesë tjetër të Shenjtës Mitrop oli të Gjirokastrës, ku i p ërm end ëm realizim et në rind ërtim in e kishës si d he nd ihm ëtarët e nd ryshëm bashkë m e kontribu tet e tyre. Kishim d he kem i besim in d he bind jen se Mitrop olia d o të gjente e d o të gjejë m u nd ësinë p ër të nd ihm u ar kish ën d h e besim tarët e d evotsh ëm sh ep eriotë, n d aj m betëm në p ritje të nd ihm ës së tyre...

Stavro Th. Çap i

* * * Mitropolisë së Kishës Ortodokse Gjirokastër N e besim tarët e fshatit Sheper, Zagori, jem i kujd esur e interesuar për rregullimin e kishës sonë Shën e Premte ; kem i zgjed hu r Këshillin e Kishës m e tre besim tarë d he njerëz të përkushtuar, të cilët janë: Foto Bici, Stavro Çapi, Sotir Koçiu. Ky Kësh ill in teresoh et p ër p astrim in d h e m irëm bajtjen e Kishës. Kem i vend osu r d isa ikona, p asi ikonostasin e kemi të rregullt. Kemi vend osur një arkë për hed hjen e lekëve d he pajisjen për të nd ezur qirinj. Du ke iu falu r Zotit që, ed he kisha e fshatit tonë të r regu lloh et, ju lu tem i d h e ju , z otër in j të M itrop olisë Gjirokastër, të na nd ihm oni brend a m u nd ësive. Deri tani janë bërë këto p u në: 1. Kem i rregu llu ar p araqitjen e hyrjes nga p ara m e m u re m e llaç, kem i kom p letu ar m e kangjella heku ri d he d y d yer heku ri, kem i hequ r gjithë m betu rinat p ara d u ke i p astru ar. 2. Kem i p ërfu nd u ar suvatime mbi 40% të mureve dhe gubeve. Këto punime u bënë me ndihmën monetare, të cilën na e d ha z. Theodhori Çupe, d jalë m e origjinë nga Shep eri, p or i lind u r d he i rritu r në Greqi. Kem i bërë thirrje në gazetën Zagoria gjithë shep eriotëve, ku d o që janë d he d eri tani na janë p ërgjigju r këta p ersona. 3. Spiro Çapi, i cili banon në Du rrës bëri d ritaret e kishës kom p let 12 cop ë d u ralu m ini. 4. S te f an Ko çi u , G o l e Ko l ë Ku ru a p o b ëjn ë d y kan ate. 5. Me paratë, të cilat hedhin në kutinë arkë besimtarët kem i bërë instalim et elektrike brend a. Po kështu nga këto lekë p o rregu llojm ë shkallët e jashtm e p ara d erës. 6. Por m e gjith ë këto m beten shu m ë p u n ë p ër t u bërë, të cilat kërkojnë m ateriale d he p u në sp ecialisti, siç

KISH A E SH ËN E PREMTES

jan ë p ërfu n d im i i su v atim it bren d a, sh trim i kom p let brenda, rregullimi i shkallëve tek ikonostasi dhe me dalje, k o m p let im i m e p a jisje p ër p r ift in d h e t a v o lin a n ë Ajod him ë, bërja e hajatit, të p aktën p ara, kom p letim i m e një kambanë, mbasi e vjetra është thyer dhe ka dalë jashtë përdorimit. Ba sh k ën g jit u r m e k ët ë sq a r im e k ër k esë, p o ju d ërgojm ë d he një kop je të p reventivit të p u nim eve, të cilat u kryen d he m aterialeve, që janë harxhu ar. I lu tem i d he një herë Ziotit që kërkesa jonë të kihet p arasysh p ër të ard hm en. Me resp ekt Këshilli i Kishës Shën e Prem te Shep er Foto Bici , Stavri Çapi, Sotir Koçiu * * * Ed he m ë tej p u nim et në kishë p ërballoheshin m e të ard hu rat e nd ihm ën e besim tarëve shep eriotë, p a të cilat nu k d o të ishte e m u nd u r që kisha të m errte grad u alisht p am jen, të cilën ka sot. Ësh të z. Th eod h ori Çu p e, i cili m an ifestoi p ërsëri bu jarinë karakteristike të tij, d u ke d hu ru ar d he 2500 Eu ro të tjera.

Stavro Th. Çap i

Me këto të ardhura u siguruan materialet e nevojshme d h e u p ërballu an sh p en zim et d u h u ra p ër m bu lim in e p u nim eve të kryera. Këto shp enzim e u kryen në bazë të p reventivit p ër shtrim in brend a kishës.

N evojat p ër t i d hënë p am jen e d om osd oshm e kishës d he p ër ta p ajisu r atë m e inventarin e d u hu r, shtynë që, veç Mitrop olisë, t i d rejtohem i p ërsëri Fortlu m tu risë së Tij, Kryep eshkop it Anastas.

KISH A E SH ËN E PREMTES

ZOTIT KRYEPESHKOP ANASTASI Ne që po ju shkruajm ë jem i besim tarë d he banorë të fshatit Sheper, Zagori, Gjirokastër. Kemi më se tre vjet që kemi marrë në patronazh për të kthyer në gjendje funksionale kishën Shën e Premte të fshatit tonë, e cila ka qenë në gjendje tepër të rëndë dhe gati për të rënë, për shkak të konsumit dhe amortizimit si magazinë e kooperativës gjatë kohës së diktaturës. Kem i bërë 60 % të p u nim eve brend a d he jashtë m e kontributin e vet fshatarëve, që banojnë aktualisht në fshat dhe atyre, të cilët punojnë e banojnë jashtë tij. Zoti Anastas, ju d rejtohem i Juve, si ju jem i d rejtu ar d isa herë tjera po ashtu d he Mitrop olisë Gjirokastrës m e kërkesa të h erëp ash ersh m e p ër n d ih m ë m ateriale d h e profesionale. Të gjitha që i kemi vendosur në kishë janë bërë nga ana jonë, por ne jemi pa përvojë, sidomos per rregullimin figurativ të kishës. Po ashtu ju bëjmë me d ijeni se e gjithë krahina e Zagories nuk ka një prift.Ne mendojmë, z. Anastas, se Ju dhe Mitropolia në Gjirokastër, nuk na keni përfillur dhe nuk na keni kthyer asnjëherë përgjigje për problemet e ngritura. A mos e keni nxjerrë kishën e fshatit tonë jashtë rolit fetar? Pse bëhen dallime, z. Anastas, kur ne shohim se të gjithë kishat e krahines simotër tonën, në Pogon, ndihmohet dhe bëhen kisha të reja, kurse neve as nuk na jepet përgjigje për problemet e shqetësimet që shtrojmë për mirëfunksionimin e kishës?! Të njëjtën qëndrim shohim edhe te prifti i Poliçanit, të cilit, edhe pse i kemi kërkuar ndihmë , nuk na ka ofruar asnjë të tillë. Mos vallë edhe ky ndikohet nga Ju? Këshilli i Kishës fshatit Shep er Foto Bici, Sotir Koçiu, Stavro Çapi Shep er 20.12. 2007

Stavro Th. Çap i

Kërkesë Drejtu ar Kryep esh kop it të Tiran ës, Du rrësit d h e Shqipërisë ZOTIT AN ASTAS JAN ULLATOS TIRANË Z.ANASTAS, ne që p o ju shqetësojm ë m e an ën e kësaj lëtre jem i besim tarë ortod oksë nga fshati Shep er i Zagories, rrethi i Gjirokastrës banu es në: Tiranë, Du rrës, fshatin Shep er d he qytete të tjera. Para një viti ju kem i d ërgu ar një p eticion m e shu m ë firm a ju d he Mitrop olisë së Gjirokastrës p ër p roblem in e kishës së fshatit tonë, e qu ajtu r kisha e Shën e Prem tes. Kjo kishë është nd ërtu ar në vitin 1817 m bi them elet e një kish e tjetër, p o m e këtë em ër. N ë këtë kohë thellu a e kësaj kish e u p iktu ru a m e sh p en zim et e n jë gru aje me mbiemrin Haxhiaj nga Sheperi. Kjo kishë gjatë rregjim it të kalu ar u d ëm tu a, d u ke u kthyer në d ep o e koop erativës. Tani që është boshatisu r d he p astru ar nga gratë e fshatit, nu k hyn d ot brend a, p ër arsye se ka filluar t i bier çatia. Meqënëse është kishë shumë e m ad he d he d u hen shu m ë shp enzim e p ër ta rregu llu ar, sid om os çatinë d he p jesërisht m u ret, në m ëyrë që të m os bier d he të shnd ërrohet në gërm ad hë. Pra, në këto ku shte, kërkojm ë nd ihm ën tu aj, të cilën ju e ken i d h ën ë n ë sh u m ë kish a të Sh qip ërisë d h e n ë fshatrat fqinje m e ne d he p ër këtë nu k jem i xhelozë, p or ju falënd erojm ë nga zem ra, se kështu forcohet m ë tej feja jonë e d ashu r ortod okse. Z. An astas, të ken i n jë gjë p arasysh se sh ep eriotët kanë qenë d he janë ortod oksë, e kanë d ashu r d he e d u an e d o ta d ashu rojnë fenë e tyre ortod okse. Për këtë tregon

KISH A E SH ËN E PREMTES

m ë së m iri d he e kalu ara, ku brend a në fshat d he rreth tij ka p asu r kisha si ajo e Shën Gjergjit, e cila u shkatërru a n ë k oh ën e Lu ftës së Dy të Botër or e. Kjo k ish ë ish te nd ërtu ar në vitin 1779 p rej një gru aje të qu ajtu r Ana, e cila ishte kallogre. Kishë u mirëmbajt dhe u riparua përsëri në vitin 1792 m e shp enzim et e vet fshatit. Po kështu , p ara shu m ë viteve kanë qenë d he këto kisha më të vogla: Kisha e Shën Nikollit, Shën Mitrit, Shën Marisë, Shën Harrallambit, Shën Vasilit, Shëndëlliut, Shën Sotirit; Shën Thanasit, Shën Llukajt, Shën Mëmës dhe Shën Kollit në m alin e Dhëm belit. Po kështu ka p atu r shu m ë kond ism a, p o m e em ra të nd rysh m e, p or këtë e tregon fakti, se atje, ku kanë qenë këto kisha e kond ism a, tani gjen gru m bu j gu rësh d he nga fshatarët thirren m e em rat e m ësip ërm ë. Zoti Anastas, e zgjatëm p ak, p or ju kërkojm ë Ju ve të na nd ihm oni, m e çd o ku sht, brend a m u nd ësive tu aja, që, d he kjo kishë e vetm e, e cila na ka m betu r në fshat, të m os ketë fatin e të tjerave. Ju p ërshënd esim m e resp ekt d he nd erim e: 1. Foto Bici, kryep laku i fshatit Shep er 2. Stavro Thanas Çap i, banu es në Qytetin e Du rrësit 3. Ilia Qirjako Laska, banu es në qytetin e Tiranës 4. Aleks Gole N ashi, banu es në qytetin e Lu shnjës 5. Kristofor Filip Leka banu es në qytetin e Fierit 6. Manol Kiço Id rizi, banu es në qytetin e Sarand ës 7. Van gjel Sp iro Xh am ballo, ban u es n ë qytetin e Beratit 8. Gu ri Koço Xham ballo, banu es në qytetin e Korçës 9. Ko ço M iço G o le m i, b a n u e s n ë q y t e t in e Elbasanit 10.Sotir Foto Qatipi, në emër të emigrantëve në Athinë 11.St efa n So t ir Ko çiu , n ë em ër t ë em ig r a n t ëv e nëKavallë

Stavro Th. Çap i

12.Miço Sokrat Kagjini, në em ër të em igrantëve në Selanik Greqi Em rat e m ësip ërm ë, që kanë firm osu r këtë kërkesë n d aj Ju sh , jan ë kon su ltu ar d h e jan ë au torizu ar n ga të gjithë shep eriotët, atje ku banojnë. * * * Megjithë këto p ërçap je, sid oqë në p ritje të një kohe r ela tiv ish t të g ja të, n u k n a u k r iju a n d on jë m u n d ësi konkrete p ër të na nd ihm u ar nga institu cionet kryesore te fesë ortodokse. Ne u detyruam të kërkonim edhe rrugë të tjera. Në emër të këshillit të Kishës, u bënë për besimtarët e fsh atit d y h erë th irrje p ër n d ih m ë, n ëp ërm ejt gazetës Zagoria , e cila ka lu ajtu r një rol p u bliku es d he nxiti bashkëfshatarët tanë, ku d o ku banonin, p ër të realizu ar d hënien e kontribu tit, sip as m u nd ësisë së tyre financiare. Në gaz et ën Zagoria Nr. 112 Janar - Mars 2010, ku zoti Sofokli Çapi ka shkruar një shkrim, për punën që bëhej riparimin e Kishës Shën e Premt e t ë Sheperit , krahas lajmit t ë dhënë , duhet t heksuar se, në kët ë art ikull, ka pasur disa t ë dhëna t ë pasakt a për kont ribut in e dhënë dhe për at a, t ë cilët janë kujdesuar për drejt imin e punimeve. Sh ku rtim ish t n e këtu d u h et të reagojm ë n ë lid h je m e k ëto p a sa k t ësi, t ë cila t i k a n ë sh p ëtu a r artikullshkruesit, për mungesë informacioni dhe kontakti, njohje të gjend jes reale, veç i p ajisu r m e d ëshirën e m irë p ër të p asqyru ar këtë event. Cilat janë disa nga mangësitë e reflektuara në shkrim: 1. Kontributi dhe përdorimi i tij efikas prej 7500 Euro, i dhënë nga z. Theodhori Çupe, nuk është pasqyruar drejt. (Për të mos u zgjatur në këtë aspekt, ne në këtë libër japin sakt ësisht se ku ësht ë përdorur ky fond , apo kont ribut i dhënë me v ullnet ariz ëm për kishën. Shënimi im S.Ç.).

KISH A E SH ËN E PREMTES

Po kështu p asaktësi ka p atu r ed he se në këtë artiku ll nuk përmendet Spiro Çapi, kontributi i tij, ( shp jegohet p ërsëri ed he në këtë libër. Shënim i im S.Ç.). Mos saktësim e janë d hënë ed he ed he p ër z. Ziko N ita, Gole Kuro, Stefan Koçiu, të cilët kanë shp enzu ar p ër d erën d ykan atshe, n ë hyrjen kryesore të kish ës. E n jëjta gjë n d od h ed h e m e z. Aleko N ashi, i cili n u k p ërm end et nga artiku llsh kru esi p ër shp en zim et, që ka bërë p ër nd riçim in e kishës. Edh e m o sciti m i i ko ntribu tit të Mi tro po lisë së Shenjtë të Gjirokastrës për çatinë e kishës është lënë në harresë. Po kështu nuk përmendet kontributi i të gjithë besim tarëve, të cilët kan ë kon tribu ar e h ed h u r p ara n ë arkën e kishës, me të cilat është realizuar ndriçimi, brenda në kishë, rip arim i i shkallës e tjera. Ka shumë gabime në listën e kontribuesve të tjerë nga Durrësi për kontributin e dhënë nga: Sofia Çapi, dhurimin e parav e nga O rion Pina, Pav li Muz ha. Po kështu është lënë m ënjanë p a p ërm end u r ku jd esi, nd jekja, m anaxhim i i p u nim e të realizu ara nga Këshilli i Kishës i p ërbërë nga Foto Bici, Stavro Çapi, Sotir Koçiu, ku ngarkesën m ë të m ad he e ka p asu r Stavro Çap i, i cili, jo vetëm ka nd jeku r në p roces p u nim et, p or ai ka bërë fu rnizm in d irekt m e m ateriale d he ka m bajtu r m e p ërgjegjësi llogarinë, sip as p r ev en tiv a v e t ë h a r tu a r n g a p r ofesion a list ët d h e t ë m iratu ar, të cilat, natyrisht, nd od hen në d osjen e kishës të p ërgatitu r en kas p ër këtë p roblem . Po kësh tu ai ka shpenzuar ditë të tëra në ndjekje të punimeve, duke krijuar m u nd ësinë e p ërp arim it të p u nim eve. Po n ë k ëtë letër d r ejtu a r g a z etës Z a g or ia n g a Këshilli i Kishës Shën e Prem tes thu het që, ka p asaktësi dhe në mos evidentimin e punës të sheperiotëve: Spartak Muz ha, Pirro Mandi, St av ro Pina, t ë cilët kanë punuar me mëdit je, por në punën më t ë rëndë dhe më me rrez ik jet ësor e ka bërë Spart ak Muz ha dhe Fane Lena, t ë cilët

Stavro Th. Çap i

k a në s uv a t ua r gubenë në 13 m et ra l a rt ës i m e m j et e rret ha nore, pa sk ela t ë mira d he t ë p ërsht ashme, p a rregulla, pra, t ë forta të sigu rim it teknik, vetëm e vetëm m e sakrificë p ër të p ërfu nd u ar këtë objekt të besim it fetar në synim et e p ërcaktu ara.. Inisiativa e zoti Sofokli Çap i p ër të p asqyru ar p u nën e m ad he të bërë është e d rejtë d he një angazhim i m irë i tij. N ë fund Këshilli i fshatit evidenton se do të vijohet me përkushtim për rindërtimin komplet dhe vendosjen funksionalisht të objektit për t u shërbyer besimtarëve, fshatit Sheper në funksionin përkatës. Kjo letër d aton: Shep er 23,04.2010.. Shënim i ynë: Jo pa qëllim e vendosëm këtë sentencë të letrës së dërguar në Redaksinë e gazetës Z agoria , pasi, jo vetëm për këtë problem , por edhe për problem e t ë t jera ka pasakt ësi n ë evidentimin e të dhënave, në punën, që bëhet në krahinë e tjera,ku artikullshkruesit, nuk janë shumë të lidhur me atë çka bëhet, kur bëhet dhe si bëhet. Spiro Stavro Çapi ka nd jeku r në vazhd im ësi kryerjen e p u nim eve p ër rikonstru ktu rim in e kishës. Financoi p ër nd ërtim in p lotësisht m e d u ralu m in të d ritareve të kish ës. Gjith ash tu d h u roi d h e 380.000 lekë p ër su vatim in e sip ërfaqes së m betu r brend a kishës. Stefan dhe Gole Kuro Të dy së bashku finacuan dhe bënë të re derën kryesore të hyrjes në kishë. Stefani, d isa d itë p a shp ërblim , kreu p astrim in d he bojatisjen m e llak të ikonostasit të kishës.

KISH A E SH ËN E PREMTES

Ziko N ita Gjith n jë i in tereu ar p ër rikon stru ksion in e kish ës, kontribu oi d he kreu nd ërtim in e shkallëve të brend shm e të hyrjes kryesore të kishës. Erion Rako Pina Sa ju bë thirrja p ër të nd ihm u ar p ër rind ërtim in e kishës, pa ngurimin më të vogël, dhuroi 10000 lekë. Para ca kohësh dhuroi dhe 5.000 lekë të tjera për korrjen e barit d he p astrim in e varrezave. Është i gatshëm të kontribu ojë p ërsëri, nëse d o të jetë e nevojshm e.

Kond ism a në Shën e Prem te Së bashku m e fam iljen e tij d hu roi p ër kishën 15.000 lekë. Gjithashtu dhuroi dhe një fener diellor, i cili u vendos m bi çatinë e kishës. Veç këtyre ndërtoi dhe kondismën në Shën e Premte.

Stavro Th. Çap i

Stavri e Piro N ani Ed he p se nu k janë shep eriotë p referu an d he ngritën shtëp i banim i në fshatin tonë, d u ke u kthyer në banorë të tij... Për kishën, secili nga ata d hu roi nga 5000 lekë . Stefan, Jorgo dhe Sotir Bulo Stefan dhe Jorgo Bulo dhuruan gjithashtu familjarisht 5.000 lekë. Gjithashtu nip i i tyre, Sotir Bu lo, ed he p se ka lind u r d he banon në Greqi, d hu roi 3.000 p ër kishën. * * * N d ihm a të konsi-d eru eshm e në të holla p ër kishën kan ë d h ën ë d h e bash këfsh atarët: Jano Ziso, Sp art ak Haxhiu e t jerë. Gjithashtu edhe Pilo Fuqi ndërtoi kondismën te përroi i Nikoçit. M ark o Ki ço Rak o i d h u r o i kish ës së Sh ën e Prem tes d yzetë karrike . Ky d jalë lind u r d he rritu r në Tiranë, tani emigrant dhe banues në Athinë, p or p o nd ërton shtëp i të reja në fshat . Asqë m u n d të m en d oh et, ku rrsesi, që rind ërtim i i kishës d he kthim i i saj në gjend jen fu nksionale nu k ishte një p roblem i thjeshtë. Marko Kiço Rako Feja p rej sh u m ë vjetësh n u k p raktikohej, sid om os rinia nu k njihte fare d he p raktikat fetare, të cilat praktikoheshin në fshat nga brezat e kaluar. Ndaj dhe nuk kishin shumë besim se kisha, duke qenë në s h k a t ë r r im e s ip ë r s i g o d in ë , n jë d it ë d o t ë b ë h e j fu nksionale, siç ed he u bë sot. Është e nevojshme ta ripërsëritim faktin që nuk kishte

KISH A E SH ËN E PREMTES

a sn jë të a r d h u r fin a n cia r e, v eç g a tish m ër isë së d isa fsh a t a r ëv e d h e b esim t a r ëv e. M e g jit h ë k ët o , n u k u tërhoqëm nga këto vështirësië të shu m ta. * * * Nuk ishte vetëm fshati ynë, që kërkonte dhe e kishte m ëse të nevojshm e kishën. Ed he p ërvojë nu k kishim në këtë d rejtim . N d aj fillim ish t iu d rejtu am in stitu cion eve fatare në rreth d he në Tiranë. Kërkesat tona, në kohën, ku r ku d o në vend in tonë, gjithçka po fillonte nga e para, jo se nuk u morën parasysh nga Mitrop olia d he Kryep eshkop ata, p or kaq ka qenë e m u nd u r, nd aj d he i falënd erojm ë. N ë këto ku shte u p ërp oqëm të kërkojm ë rru gë d he m u nd ësi të tjera. Për këtë qëllim u kriju an d he m u nd ësi të tjera ed he d y gru p e p u ne, ap o kom isione: Komisioni i Tiranës u përbërë nga: Sofokli Çapi, Ksenofon Muzha dhe Vasil Muzha, kurse ai i D urrësit u përbë nga: Stavri Çapi dhe Miço D ano. Besim tarët d he gjithë fshatarët, që jetojnë në fshat vend osën që të kërkonin nd ihm a nga gjithë shep eriotët, ku d o që ishin p ër të rind ërtu ar aq sa të m u nd nin kishën. Fillim isht zgjod hën Këshillin e Kishës p ër të organizu ar kryerjen e p u nim eve d he p ër të ad m inistru ar të ard hu rat d he m ënyrën e p ërd orim it të tyre. Përm end ëm m ë lart p ërp jekjet e Këshillit të Kishës për të siguruar mjete finaciare, duke krijuar mundësi edhe m e anën e arkës që, ku shd o, i cili vizitonte kishën, të kontribuonte me të holla, sipas dëshirës. Në të njëjtën kohë vëm end ja e Këshillit të Kishës u p ërqënd ru a në faktin e d om osd oshëm që, çd o shp enzim d he nd ërtim , ap o d he rin d ërtim të bazoh ej n ë sigu rim in d h e realizim in e p rojekteve d he p reventivave të saktë. Me këtë rast, m esazhi ynë ishte i qartë. Ashtu si ne, edhe fshatra, lagje apo individë, që jetojnë kudo në krahinë

Stavro Th. Çap i

ose jashtë saj, të nd ihm ojnë p ër kishat e tyre d he të m os p resin çd o gjë nga institu cionet fetare. Gatishmëria e banorëve të fshatit, veçanërisht e atyre që jetojn ë d h e p u n ojn ë n ë qytetin e Du rrësit d h e të Tiranës, nd ihm u an m e shu m a të m ëd ha të hollash: N d ih m ë t a r ë n g a q y t e t i i D u r r ë s it d h e s h u m a t resp ektive në të holla: 1.Sofia Çap i d hu ron p ër kishën 40.000 2.Orjon Pina 10.000 3.Llam bi Aleks Karam ani 10.000 4.Pirro N ano, Stavri N ano nga 5.000 secili 5.Pavli Mu zha 3.000 6.File Mu zha , e shoqja e Pavlit 3.000 7.Artan Muzha 3.000 8.NusjaeArtanMuzha 3.000 9.N ip i i Pavlit 3.000 10.Fred i Çot N gjela 2.000 11.Od ise Çot N gjela 2.000 12.Lliko Thanasi 1.000 13.Thanas Kaso 1.000 14.Miço Dano 1.000 15.H arillo Dano 1000 16.Agathokli Dano 1000 17.Tefta Çave Pina 1000 18.Majlinda Tefta Pina 1000 19.Ksenofon Nashi 1.000 Në qytetin e Tiranës, nga sheperiotet me banim në këtë qytet, nd ihm at e tyre në të holla , janë si m ëposhtë vijon: 1.Ksenofon Mu zha 2.Albana Mu zha 3.Vasil Mu zha 4.Aristid h Mu zha 5.Jano Ziso

1.000 2.000 1.000 5.000 15.000

KISH A E SH ËN E PREMTES

6.DritaXhillari *Jani 7.Kalo Jani 8.Sp artak H axhi 9.Sofokli Çap i 10.Tan Mu zha 11.Jorgo Bu lo 12.Anila Bulo 13.Stefan Bu lo 14.Marinela Bello, Bu lo 15.Od eta Paravani, Bu lo 16.Bard hu l Kond i nip i 17.Kristofor Kond i , nip 18.Elisabeta Kond i, m besë 19.Leon Çika, nip 20.Ilir Çika, nip 21.Fred i Jani 22.Majlind a Kallu d hi, Jani 23.Sotir Bu lo 24.Drita Lu lo, Mu zha 25.Kristofor Leka 26.Robert Leka 27.Ilia Laska 28.Viron Laska 29.Anila Laska

5.000 1.000 15.000 1.000 10000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 30000 1000 1000 1000 3000 1000 1000

Kom ision i p ër qytetin e Tiran ës që u n garku a m e grumbullimin e ndihmave për kishën kishte këtë përbërje: Sofokli Çapi, Ksenofon Muzha dhe Vasil Muzha

Stavro Th. Çap i

KISHA E SHËN E PREMTES SOT Me in vestim et e d eritan ish m e d h e m e p u n im et e kryera, d eri m ë sot, m u nd të them i se kisha p o arrin të m arrë p am jen e vet norm ale. Kjo brend a p ër brend a saj, zë një sip ërfaqe p rej 140 m2, d u ke qenë kështu d he kisha m ë e m ad h e n ë Zagori. Këtu m esh oh et d h e realizoh en praktikisht të gjitha ritet fetare të fesë ortodokse kristiane. Dyert e saj janë te hap u ra p ër çd o d itë të krem te.

Dera hyrëse në kishë

KISH A E SH ËN E PREMTES

Pam ja ballore e kishës

Pam ja lind ore e kishës

Çifti: Stavro N ita d he Venua, para Aktit të kurorëzimit

Stavro Th. Çap i

Pas afro 50 v jetësh , n ë kish ën e fsh atit u bë d h e kurorëzimi i parë. Më datën 2009 u realizua kurora e parë martesore, ndërmjet djalit sheperiot Stavro Nita dhe vajzës Veno, ard hu r nga Delvina.

Du ke d alë nga cerem onia e vënies ku rorë. 2009. * * * Fsh ati yn ë ka sh u m ë besim tarë, që e vlerësojn ë shenjtërinë e kishës dhe që janë pjesëmarrës në ceremonitë e nd ryshm e fetare. Të tillë janë, jo vetëm ata, që jetojnë d he punojnë në fshat, por ed he ata, të cilët vijnë në fshat për të veruar ose d he për raste të tjera. Pikërisht është d he m om enti që t i lutem i Fortlum tu risë së tij, Anastasit, d he Mitropolisë së Gjirokastrës, që të dërgojnë një prift, jo vetëm për Sheperin, por për të gjithë Zagorinë, pasi në çd o fshat të saj ka kisha, si d he në fshatin N d ëran, ku kisha u ngrit nga them elet, e re, nën kujd esin d he financim in e Kishës Autoqefale të Shqipërisë. Gjithashtu u drejtohemi dhe gjithë sheperiotëve, kudo, ku janë, se kisha ka nevojë akoma për nd ihm a d he pajisje, të cilat konsistojnë :

KISH A E SH ËN E PREMTES

*Shtrim pllakash brenda kishës, në ajazëm. Kompletim m e pajisje me karrike, materiale figu rativ e, me abazhu rë ndriçimi e tjerë. * N dërtimi i hajatit përpara kishës, për të marrë kështu kisha pamjen e plotë të saj. N ga ana tjetër del e nevojshme dhe sigu rim i i fon dev e përkat ëse, pasi dhe kam ban a e domosdoshme, është siguruar me ndihmën dhe dhurimin e bashkëfshatarit Y lli M argarit Dilo, emigrant në Greqi. * * * Tashm ë kisha e Shën e Prem tes ka hyrë p lotësisht në r ea liz im in p r a k tik të fu n k sion im it feta r të sa j. Ed h e n d ërtim et d h e p ajisjet m ë të d om osd osh m e bren d a god inës kishtare janë kryer. Janë arritje, të cilat gëzojnë d he vlerësohen nga çd o shep eriot. Megjithëkëtë m betet end e shu m ë p ër të bërë si në d rejtim in e p ajisjeve të m ëtejshm e, ashtu d he që të p lotësojm ë kërkesat e kohës.

Rrap et, në anën e p asm e të kishës

Pam je e sheshit p ara kishës (p rojektu ar p ër të nd ërtu ar hajatin e kishës)

Stavro Th. Çap i

Ilust rim

KROI I FSHATIT TON E Kroi i fshatit tonë në zem ër të fshatit, Kyç në gjithë rru gët si kyç i sahatit. Diku m brëm jes vonë d ritë vaj nd rit jashtë, Aty një kond izm ë, Shën And on i lashtë. Ujë të ku llu ar llagar si kristali Të ftoht e të plotë, u jë zem re m ali. Kroi i fshatit tonë, p i... e çfarë shije, Birr ap o sham p anjë i vë nën hije. Kafshatat që shkojnë p oshtë tatëp jetë Me gjiz a m e d jathë a byrek m e p etë, Disa gllënga u jë njerëzia p inë Dhe u shkri e vate gjak çd o vitam inë. Pini shap ërtore m atë u jë, p ini Pa fir oksigjenë p ërreth krejt e kini Dhu ratë m e bu ku r s kish si bëhej ku rrë Se kroi d he era te ky vend m e gu rë. Jo këto të d yja s janë gjë e p akë, O bu zë bu rbu qe, gjak të ku q e flakë. Shkojnë vashat, nu set, m e kafshë ngarku ar, Etja ç i ka d jegu r, ç i ka p ërvëlu ar. Baf e njé gru zhd u jë në fytyr e gu shë, Tek zbërtheke su stën, zbor , o m oj zoju shë. Arom ën e d jersës u ji fresk e zu ri, Ku r m u d u k e lod hu r, frap té çeli nu ri. Gratë ven e vinë, rrallë nd onjë bu rrë,

KISH A E SH ËN E PREMTES

Një lan lesh në m agje, n ku si tjetra, gru rë, N d onjë m aqiaviele, që s lë gjë p a d itu r Vjen m bu sh u jë e s ikën p a i p arallitu r. Të d jelat, të krem tet, vashat, nu sëria, Ç u ka hije shu m ë shtati bu ku ria, Fu stane të m od ës, sham i m e qënd ism a, Dje fu stan and ru ar e sot ngjeraqina. Mbështillen te kroi, flasin m e ngad alë A p er nd onjë vashë q e kërkon një d jalë Dhe p o p ret p ërgjigje e s i kanë d hënë A për një ku natë m e ku natën zënë. N ja d y tre band illë - nd alen m u habetet Pijnë u jë, ikin, m end j atje u m betet. N u set ngrenë enët, nenet u thërrasin, Vashat kanë d itën, m e të von m besin. Pa... d he bu ku ria siku r ka m agji, Vër re syn e d jalit, u rrit e u nxi. Kroi i fshatit tonë në verën e nxehtë Bëhet m ë i ftohtë, bu ron m e i qetë. Bashkë m e të ftohtën jan esencat m barë Që njihet një kru a ky nga m ë të p arët. Pa d ale... ku shkoni... d je d asm a... ç na thu a Do thyhet ku laçi këtu sot në kru a. Dhe d asm a d he gazi d he d hëm bja d he vaji. Ajazm a, ballsam i, të p ini të laji. Tè m bu rrem i?! Ç thoni, o vasha m e nu re Për faqet e ku qe, p ër ballin m e yje, A p ër kroin tonë, m u rm u rim ë thellin, Qé zë vend e d ytë p as d ritës m e d jellin? Dhe thanë gu gu çet d u ke u lu r sytë: Per atë m ë m irë që zë vend e d ytë - Këtij vend 1 e d ytë Falësi ia fali, T u shqej e të rriti ju sorkad he m ali. 21.10.1957

Stavro Th. Çap i

PREVEN TIVI I SUVATIMIT TË KISHËS SHEPER, PJESA E DYTË NR 1 2 3 4 5 6 7 8 9

EMËRTIMI I PUNIMEVE NJ Suvatim mure anësorë 190 m2 Suvatim kupolash 120 m2 Suvatim harqesh 86 m2 Suvatim kolonash 100 m2 Rerë e bardhë Sheepri 25 m3 Çimento 35 kv Rerë për fino 2 m3 Gëlqere 200 thasë Trasp ort gëlqere, çim entio, fino e tje. Gjirokastra Sheper dy rrugë 10 Në kolonën Çmimi për njësi përfshihet dhe pagesa e punëtorit

Shuma totale

SASI 400 600 600 600 2000 1100 4500 100

SHUMA 76000 72000 51600 60000 50000 38500 90000 20000 20000

397100

Zba tu esitja m e sp ecia listë m u r a tor ë: Ir fa n Len a , Sp artak Mu zha, Menaxher Stavro Çapi Miratohet nga Këshilli i Kishës Sotir Koçiu Foto Bici Stavro Çap i V.O Këto lekë janë dhënë nga Spiro Çapi, djali nga Sheperi që banon në D urrës.

KISH A E SH ËN E PREMTES

Rimeshim në kishën e Sheperit Ditën e Shën Prem tes I or g a n iz u a r m ë d a tën 26 k or r ik 2011. Dr ejtu a n cerem oninë p riftërinjtë Sp iro d he And rea Po kështu si p salltës ishte Sp iro N gjela, d jalë nga Shep eri

Ceremonial në kishën e ndërtuar datë 26 korrik 2011.

Stavro Th. Çap i

PASTHËNIE Ku r n ë Sh q ip ër i d h e n ë Z a g o r i fr y n ë er ër a t e demokracisë sheperiotët, sikundër të tjerët, sidomos rinia, m ori rru gën e em igrim it të m ad h. Të p arët tanë kishin p ërvojë në këto sip ërm arrje em igrim i d he p ërvojën e tyre e kishin transmetuar edhe në brezat e rinj, të cilët ua kishin rrëfyer m ë të rinjve Dh e, tash m ë, p as 20 vjetësh m ërgim i d h e kalvar vuajtjesh, duke u punësuar në punë të rënda e duke marrë p ërgjegjësi të m ad h e, sh ep eriotët n u k e h arru an ku rrë fshatin e tyre d he s kishin si ta harronin, fillu an rikthim in e m ad h, tashm ë m e një kontu rim nd ryshe. Secili erd hi i m otiv u a r n ë fsh a t p ër të n d r y sh u a r p a m jen e tij m e kontribu t ind ivid u al d he kontribu t kolektiv. Dhe tashm ë kan ë fillu ar të kon tu roh en , ap o të ken ë n ë p ërfu n d im shtëp i të reja, të rikonstru ktu ru ara m e p rojekte m od erne, shem bu lla tip ike ed he të vend eve, ku em igru an, p or ed he d u ke ru ajtu r arkitektonikën e vend it e d u ke organizu ar një jetesë fu nksionale. Shep eri, tashm ë, ka nd ërm arrë një aksion të m ad h n ë p rocesin n d ërtu es. Kësh tu m u n d të p ërm en d im , p a m ë d y s h je , a u t o r ë , a p o p r o t a g o n is t ë r e a lë t ë k ë t ij ndryshimi: Sokrat Duli, St efan Koçiu, Mondi Bici, Gole Kuro, Thoma Kuro, Mit ro Vait i, Fot o Mandili, Thimjo Duda, Rako Pina, Mandi Duli, Ziso Nit a, Naçi Kuro, Ylli Dilo, Çuço Golemi, Jorgo Koçiu e t ë t jerë. Disa kronistë të vegjël shkru ajnë se Shep eri, tashm ë ka m betu r tek - tu k m e ca p leq d he shtëp i të boshatisu ra Po këta nu k e njohin realitetin e sotëm , p asi realitetin e shohin nga distancime, largësi dhe me metodën e përfolur të dylbisë.

KISH A E SH ËN E PREMTES

A n u k m arrin n ë kon sid eratë këta kron ikan ë d h e inform atorë irealë, d he m u nd të jenë ed he nga fshati ynë d he nga Zagoria ike ard hjet e shu m ta të shep eriotëve, të cilët sot kanë d he shtëp itë në fshat. Ata vijnë në fshat në mesin e pranverës dhe ikin nga Sheperi në vjeshtë, pasi u gëzohen d he p rod him eve. Të gjithë ata shep eriotë, të cilët u largu an nga fshati p ara 50-60 vjetësh rikthehen në shtëpitë e tyre. Mund të përmendim shumë prej syresh, të cilët m bi th em elet e sh tëp ive të tyre, ose ato, që kan ë ekzistu ar, kanë nd ërtu ar d he rikonstru ktu ru ar shtëp itë si : Stavro Çapi, Ilia Laska, Kristofor Leka, Artistidh edhe Vasil Muzha, Stavro Mandili, Sofokli Çapi, Thimjo Muzha, Ksenofon Haxhiu, Anthokli Muzha, Aristidh Capari, Jano Ziso, Thanas Leka, Aleks N ashi, Pavli Muzha, Thanas Leka,Marko Kiço Rako e tjerë. N e tashm ë e d im ë m irë d he e p ërm en d ëm në këtë libër se feja në Shqip ëri u nd alu a, u nd alu a arbitrarisht fja la e Zotit, p or n ë sh p ir tin e z a g or itëv e b esim ta r ë asn jëh erë n u k u lëku n d besim i te feja, te Zoti d h e n ë fshehtësi të p lotë vijonin ritet fetare d he transm etoheshin në breza, p ërsëri njeriu falej, p ërsëri bënte kryqin, p ërsëri, nd izte qirinj p ër avenirin e tij. Shem bu lla tip ike të këtij besim i jan ë të p ërm en d u ra d h e të tran sm etu ar d h e n ë ep okën e nd alim it. Mu nd të p ërm end im shu m ë em ra të tillë, të cilët viju an m e këm bëngu lje d he resp ektu an fenë d he besim in te Zoti i m ad h. N ë ku jtesën e shep eriotëve d u het të m beten fetarët, që thyen ligjin e kohës, nd alim in e u shtrim it të besim it d he të riteve fetare, p or ata e m bajtën fshehtas zgju ar p ër të p arap rirë n jë zgjim të m ad h N ë altarin e ku jtesën m beten : Aspasi D edule, Idrizi; Veno Mandili, Veno M u z h a, V av o D an o , Pi n a Ko çi , N i n o Bi ci , N i co Kagjini Ky p ërku shtim d h e ky kontribu ti i d h ënë d u het të m erret n ë kon sid eratë të in stitu cion eve fetare këtu n ë

Stavro Th. Çap i

Shqip ëri, të cilët nu k kanë nd ihm u ar sa d u het aksionin e m ad h të rikëm bjes d he të fu nksionim it të objekteve fetare , si n ë Sh ep er, ap o n ë Zagori. Kërkesat ton a të h erë pas herëshme kanë ndeshur në pritje të bukura, por nuk kanë p asu r atë efekt që d u het. Ky nu k është syri i nënës, p or syri i njerkës! Zagoria ka p asu r një ku ad ër të sp ecializu ar fetar, nga i cili kanë m arrë shem bu ll d he të tjerët Ne arritëm që kish ën e Sh ën e Prem tes ta lartësojm ë m e kontributin tonë dhe do të vijojmë me këtë ngulm, me këtë vu llnet, m e këtë p ërku shtim , p asi vetë Shep eri, Zagoria është një trevë e shenjtë në Shqip ëri d he sa herë thu het Sh ep er, Zagori ven d asit, shqip tarët, p or ed h e të h u ajtë kthejnë kokën d he nd alen. Zagoria është d he d o të jetë një vend që p rod hon njerëzoren, hu am anizm in d he d inë të resp ektojë të shenjtën. Tash m ë p ara sh ep eriotëv e n grih et m ad h ësh tore Kisha e Shën Premtes. Ajo ka kap acitetet të p lotë d he në të d o të kryhen të gjitha të gjitha ritet fetare d he kjo është e p rovu ar. Pop u llata e Shep erit d he e gjithe Zagorise p o rritet, sid om os në p eriu d hën kohore, që p ërcaktu am m e lart Ejani në Shep er të festojm ë si d iku r festat e m ëd ha d he krem tim et fetare. Shën e Prem tja është tashm ë një vend i shenjtë A nuk duhet që në këtë kishë të ketë një prift, i cili të drejtojë sh ërbesat fetare Kjo ësh të n jë d etyrë, p or ed h e n jë p ë r g je g jë s i p ë r k ë t a b e s im t a r ë k o n t r ib u e s n g a a n a institu cioneve fetare p rezente d he p ërgjegjëse. Tashmë jeta ecën dhe ne krenohemi për atë çka kanë bërë të p arët p ër fenë ortod okse, besim in tonë, p or ed he p ër atë çka ne bëm ë, p or në m end jen tonë ka p lane të reja në të ard hm en në këtë p lan

KISH A E SH ﾃ起 E PREMTES

Prift Pogon

At Ikonom Eftim Kallama Zagori, i cili kryer shu m ﾃｫ shﾃｫrbesa fetare ed he nﾃｫ Zagori, krahas Pogonit

At Theodhori N ikolla

Stavro Th. Çap i

LUTËSIA IME Për Zotin e Mad h , Jezu Krish t , ku sh p reh et d h e d ashu ria im e e p aku fishm e d he besim i i p alëku nd u r im i nd aj Tij Do të d ëshiroja që ky libër të vlejë, jo vetëm p ër ata, që jetojnë në tokë d h e zbatojnë të gjitha ritet, p or ed he p ër ata, të cilët janë në qiell, p ranë Tij. Është e nevojshm e të shp reh në fu nd që, këtë libër, asqë mund ta realizoja, nëse nuk do të kisha dashamirësinë d he ku rajën ed he të bashkëshortes sim e, Sofi, të fëm ijëve të m i d he, siç e p ërm end a m ë lart, të d jalit tim , Sp iro, p or edhe të gjithë dashamirësve të tjerë, të cilët u përkushtuan d he kontribu an p ër të arkitektu ru ar këtë kishë të bu ku r, k u çd o b esim t a r , t a sh m ë, k r en o h et e b a sh k ë m e t a krenohem d he u në Tani kisha, e cila është banesa e Zo ti t n ë S h e p e r ë s h të b an e s a i m e , b an e s a e të gjithëve E ndiej të lehtë frymëmarrjen...

Kond ism a e Shën Gjergjit

Kond ism a e Shën And onit brend a në fshat, afër kroit Gjinec

KISH A E SH ËN E PREMTES

Ilust rim

KUJTESA FENOMENALE Qirjako Koçi Papuli, falë aftësive të tij të ku jtesës, ka shërbyer si një ad m inistrator i gjend jes civile, ap o p u nonjës inteligjent i saj i shqu ar në d hu ntinë e tij p ër të m b a jt u r m en d ev id en t im in e n g ja r jev e t ë m ëd h a t ë lind jeve, të p agëzim eve, të m artesave d he të vd ekjeve, që nd od hnin në fshatin Shep er. Falë ku jtesës së këtij njeriu , kur u bombardua dhe mori flakë kisha dhe regjistri i kishës u dogj, ishte dhuntia e Qirjako Koçi Papulit, i cili e shpëtoi situ atën . Ai sh u m ë sh p ejt m e ku jtesën e tij rikrijo regjistrin e Kishës N jë ku jtesë kjo fenom enale. Ai m bante p ërm end ësh d itëlind jet d he aktet e tjera të p oetit të m ad h An d on Zako Çaju p it, Ilia Dilo Sh ep erit, H arito Çakos, Jorgji Çakos, Aristid h Ru cit e të gjithë të tjerëve... N ë këtë kontekst Qirjako Koçi9Pap u li) është i p ap ërsëritshëm p ër ku jtesën e tij. A e dini se: * And on Zako Çaju p i i ka lënë një am anet të m ad h Sofok li Ça p it, n jer iu t, q ë sh p ëtoi th esa r in e k r ijim it çajupian: D ëgjo, Sofokli , eshtrat e mia duhet të prehen në fshatin tim të lindjes Sheper, atje ku është balta më e e ëmbël se mjalta N uk duhet të shuhet fara jonë, pasi, asnjëri prej nesh, nuk i ka eshtrat atje . Mendimi i Çajupit dhe amanet i i t ij dhe sot e kësaj dit e nuk ësht ë z bat uar Ai është vend osu r në Kod rën e Rilind save në Gjirokastër, p or shp esh herë varri i tij është thyer d he kërcënu ar. A s d u h et që të zbatoh et am an eti i tij i m ad h ? Të m ëd henjve u zbatohen am anetet. *Ilia Dilo Sh ep eri, kjo figu rë e m ad h e e gju h ësisë

Stavro Th. Çap i

shqiptare la amanet ta varrosnin brenda territorit rrethues të kishës së Shën e Prem tes Dhe kështu u bë. Ai u varros afër qip arizit, p or, vetëm p as n jëzet vjetësh , ia h oqën eshtrat p rej and ej hartu esit të Sintaksës së p arë të Gju hës shqip e

KISH A E SH ËN E PREMTES

Krisi Çapi

Stavro Çapi p ara një kishe në Maqed oni

Sofia Çapi. N d ihm oi p ër rind ërtim in e kishës m e një shu m ë p rej 40.000 lekë

Stavro Th. Çap i

Pu n ëtorët sp ecialistë, të cilët p u n u an p ër rin d ërtim in e Kishës: Spartak Muzha, Stefan Koçiu, Fane Lena, Arbër Gjergji d he ne m es tyre m enaxher Stavro Çapi

Spiro Çapi m e nip in e tij, Arbërin, d itën e d iel, në kishë

KISH A E SH ËN E PREMTES

Ikonosttasi i kishës, vep ër e u sta Sp iros i rind ërtu ar d he i p ajisu r sot

Pranë varrit të Sotir Qatipit, gu sht 2001, stërnip i i tij Sotir Foto Qatip it i cili realizoi një p ërku jtim ore të Stërgjyshit

Stavro Th. Çap i

Theodhori Çupe

Fo to Bi ci . Kr y et a r i këshillit të Kishës Sheper, pas riligjërimit të fesë

Sotir Koçiu. Anëtar i këshillit të Kishës Sheper

Pavli Muzha, nd ër nd ihm ëtarët e shqu ar p ër rikonstru ksionin e kishës

KISH A E SH ËN E PREMTES

Ku rorëzim i i p arë në kishën e rind ërtu ar, 2009

Varrezat e fshatit Shep er

Stavro Th. Çap i

H arku i sip ërm i d erës hyrëse në kishë

Pam ja lind ore e kishës

KISH A E SH ËN E PREMTES

PERMBAJTJA MËMA JON Ë KRIS

............................................................ 9

RRËFIMI I N GJASIMIT ...................................................... 10 SIPËRMARRJA E N JË AKTI MADH OR ËN GJËLLOR DH E SH EN JTËROR.................................... 11 ODISEJA IME DH E ARRITJA N Ë PASQYRIMIN E TË SH EN JTËS........................................ 13 PROTAGON ISTET E TH YERJES SË LIGJIT... ............... 16 N JË APELIM I AUTORIT BESIMTAR ............................ 17 AN ASTAS DUKA .............................................................. 22 TË DH ËN A H ISTORIKE .................................................. 26 VEPRIMTARI FETARE N Ë FSH AT ................................ 32 KISH AT E SH EPERIT JASH TË FUN KSION IT ............. 45 PËRÇAPJET TON A TË PARA ........................................ 53 OBJEKTI KISH A E FSH ATIT SH EPER, GJIROKASTER .................................................................... 56 H APJA E DRITËS JESH ILE ............................................... 58 ZOTIT KRYEPESH KOP AN ASTASI ............................... 67 KISH A E SH ËN E PREMTES SOT ................................. 78 KROI I FSH ATIT TON E ..................................................... 82 PASTHËNIE ......................................................................... 86 LUTËSIA IME ...................................................................... 90 KUJTESA FEN OMEN ALE ................................................ 91

Stavro Th. Ă&#x2021;ap i

100