EĞİTİMDE ANADİLİNİN KULLANIMI VE ÇİFTDİLLİ EĞİTİM by Fazlı Kaya

EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNĠN KULLANIMI VE ÇĠFTDĠLLĠ EĞĠTĠM 1

EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNĠN KULLANIMI VE ÇĠFTDĠLLĠ EĞĠTĠM

HALKIN TUTUM VE GÖRÜġLERĠ TÜRKĠYE TARAMASI 2010

Eğitim Sen 21. ġubat. 2011 Ankara 2

İçindekiler GĠRĠġ ................................................................................................................................................ 4 1- EĞĠTĠM HAKKI VE ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARI BAĞLAMINDA EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNĠN KULLANIMI ........................................................................................................... 6 1.1. Türkiye’de Dil Politikaları ve Eğitim’de Anadilinin Kullanımına YaklaĢım ...................... 10 2. ARAġTIRMA PROFĠLĠ, YOL VE YÖNTEM........................................................................... 12 2.1. AraĢtırmanın Amacı ............................................................................................................. 12 2.2. GörüĢme Formunun GeliĢtirilmesi ....................................................................................... 12 2.3. Evren ve Örneklem ............................................................................................................ 13 2.4. Uygulama ve Analiz ............................................................................................................. 16 3- BULGU VE ANALĠZLER ......................................................................................................... 16 3.1. ANADĠLĠ DURUMU ......................................................................................................... 16 3.1.1. Anadilleri: Anne-Babaların % 20,4’ü, Mevcut Nüfusun % 16,9’u Anadilini Kullanmayı Sürdürebiliyor.............................................................................................................................. 17 Sadece Türkçe ......................................................................................................................... 17 3.1.5. Anadillerini Öğrenme ġekli ve Yeterlilik Düzeyi: Evde Öğreniyor ama Yazamıyor ....... 18 3.1.2. Bölgelerin Dil Dağılımları ve Dillerin Bölgelere Dağılımları .......................................... 20 3.1.3. Anadiller: Bilgi Beceri, Olanak ve Kısıtlar ....................................................................... 21 3.1.5. Anadilini Kullanma Durumu ve Sıklıkları ........................................................................ 25 3.1.6. Süreç Analizi ..................................................................................................................... 29 Sadece Türkçe ......................................................................................................................... 29 3.1.7. Türkçeyi Kullanma Düzeyi: Herkes Biliyor, Okula Gitmeyen Yazamıyor ...................... 32 3.1.8. Etnik ÖzdeĢim: Dil ġart Değil .......................................................................................... 33 3.2. ANADĠLĠ EĞĠTĠMĠ: “Anadilini Öğrenmek ve Öğretmek Doğal Bir Haktır” .................... 37 3.3. EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNE YER VERĠLMESĠ VE ÇĠFTDĠLLĠ EĞĠTĠM ........................... 43 3.3.1. Ġngilizcede Eğitime Eğilim Yüksek .................................................................................. 43 3.3.3. Karar Ortak Alınmalı ........................................................................................................ 47 3.3.4. Türkçe Biraz Olumsuz Etkilenir ................................................................................... 49 3.3.5. Anadilde Eğitim Talebi Yüzünden Sendika Kapatılamaz........................................... 51 4. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER ...................................................................................................... 54 Ek 1 ................................................................................................................................................. 60 EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNE YER VEREN ÇĠFT DĠLLĠ-ÇOK DĠLLĠ ÜLKE ÖRNEKLERĠ.......... 60 Kaynakça ..................................................................................................................................... 63

EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNĠN KULLANIMI VE ÇĠFTDĠLLĠ EĞĠTĠM Halkın Tutum ve GörüĢleri Türkiye Taraması 2010

GİRİŞ1 Eğitimde anadilinin kullanılmasına iliĢkin tartıĢmalar, geçmiĢte olduğu gibi günümüzde de yurttaĢları birden fazla anadiline sahip olan pek çok ülkenin gündemini iĢgal etmeyi sürdürüyor. Çok eski çağlardan günümüze değin, devletler, egemenlikleri altındaki halkların diline ve kültürüne müdahale etme hakkını kendilerinde görmüĢlerdir. Fakat asıl sistematik müdahaleler, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ulus-devletlerin inĢa süreçleriyle hız kazanmıĢtır. Homojen ulusal topluluklar yaratma hedefi, dilin standartlaĢtırılması ve bu standardın dıĢında kalan dil ve lehçelerin bastırılması uygulamalarına kaynaklık etmiĢtir. Farklılıkları kapsayıcı bir demokrasiyi geliĢtiremeyen ulus-devletler, çoğu zaman zorla sindirme yolunu seçerken, kaçınılmaz olarak karĢı tepkilerin geliĢmesine de neden olmuĢlardır. Bu konuda yaĢanan gerilimler, kimi zaman asimilasyon politikalarının tümüyle baĢarılı olmasıyla son bulmuĢsa da çoğunlukla, farklı dil gruplarının mücadelesi, eğitimde anadilinin çeĢitli düzeylerde yer almasını sağlayabilmiĢtir. Eğitimde anadiline yer verilmesi ve çift dilli/çok dilli eğitim konusu, batı ülkelerindeki göçmen topluluklarla ilgili olarak da gündeme gelmiĢ, daha sonra kimi örneklerine değineceğimiz çeĢitli çift dilli/çok dilli eğitim modelleri ortaya çıkmıĢtır.2 Anadili ve eğitim bağlamındaki tartıĢmaların güncelliğini korumasının kaynağında, anadilinin kiĢiler açısından olduğu kadar topluluklar açısından da yaĢamsal bir önem taĢıması yatmaktadır. KiĢinin düĢünsel, ruhsal geliĢiminde ve eğitim hayatında olduğu kadar, sosyal ve ekonomik hayata katılarak, toplumsal refahtan ve maddi/manevi olanaklardan eĢit Ģekilde yararlanabilmesinde de

Bu çalıĢma, araĢtırmanın tasarlanması ve anket sorularının hazırlanmasından verilerin yorumlanmasına değin Eğitim Sen Anadili Atölyesinin katkılarıyla yürütülmüĢtür. BaĢta araĢtırma raporunu kaleme alan Prof. Dr. Adnan GümüĢ, sendika uzmanımız Dr. Handan Çağlayan, Doç. Dr. Kemal Ġnal ve Prof. Dr. Serdar Değirmencioğlu olmak üzere atölye katılımcılarımız, Prof. Dr. Fatma Gök, Prof. Dr. BüĢra Ersanlı, Zeri Ġnanç, Ünal Özmen, Yrd. Doç. Dr. Nesrin Uçarlar, Yrd. Doç. Olgun Akbulut, Yrd. Doç. Dr. Elçin Aktoprak, Dr. Necmiye Alpay, Öğr. Gör. ġerif Derince, Doç. Dr. Hasan Hüseyin Aksoy, Cumhur Bal, Sami Tan ve Kadir Yalınkılıç ile verilerin analizinde değerli katkılarını esirgemeyen Dr. Ahmet Murat Aytaç’a teĢekkür ederiz. 2 Eğitim Sen 4. DEK, Çok Dilli Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim Komisyon Raporu, Eğitim Sen Anadilde Eğitim Sempozyumu-1, 2010, Ankara.

anadili çok büyük bir önem taĢır. Bir toplumun kültürü, değerleri, becerileri ve bütün bilgisi de bireylere dil yoluyla aktarılır. Ġnsanlar ait oldukları toplulukların diliyle kültürel bir varlık olurlar. Dil, bir ulusun kültürünün oluĢması ve geliĢmesi için temel öğelerin baĢında gelir. Bahsedilen bu özelliklerinden dolayı anadilinin, diğer pek çok hak alanıyla birlikte eğitim hakkıyla yakından iliĢkisi bulunan bir konu olduğu açıktır. Ancak ülkemizde, tahmin edilebilecek nedenlerden dolayı, daha çok politik uzantıları üzerinden tartıĢmalar yürütülmektedir. KuĢkusuz konu, eğitim bilimiyle ne kadar ilgiliyse, temel hak ve özgürlüklerle o kadar ilgilidir; demokratikleĢmeyle ne kadar bağlantılıysa, aynı bağlantı noktalarını dil bilim açısından da yakalamak olanaklıdır. Dolayısıyla politik boyutundan tümüyle soyutlamak mümkün değildir. Ancak alabildiğine kutuplaĢmıĢ bir politik tartıĢma düzeyinde kalınarak bu konuda bir mesafe kat edilemeyeceği de açıktır. Son zamanlarda anadili konusunu bu kutuplaĢtırıcı bağlamından çıkararak eğitimle ve çocuğun yüksek yararıyla bağlantılarını kuran çalıĢmalar ortaya çıkarılmıĢ bulunmaktadır. Uluslar arası Azınlık Hakları Grubu adına Nurcan Kaya tarafından kaleme alınan “Unutmak mı Asimilasyon mu, Türkiye’nin Eğitim Sisteminde Azınlıklar Raporu3, ülkemizde Türkçe dıĢındaki dillerin eğitimde kullanımına iliĢkin kapsamlı bilgiler sunmaktadır. Sabancı Üniversitesi Eğitim Reformu GiriĢimi adına Müge Ayan Ceyhan ve Dilara KoçbaĢ'ın hazırladığı "Çiftdillilik ve Eğitim Raporu"4 da Türkçe dıĢında baĢka bir anadile sahip öğrencilerin dil ve eğitim durumları hakkında önemli bilgiler içermektedir. Tarih Vakfı adına Bahar ġahin Fırat tarafından hazırlanan "Toplumsal UzlaĢma Aracı Olarak Eğitim Raporu"5 da derinlemesine mülakatlara dayanarak, eğitimde ayrımcılık örneklerini Kürt meselesi bağlamında inceleyen önemli bir çalıĢmadır. Bu bağlamda zikredilmesi gereken son çalıĢma da Diyarbakır Sosyal ve Siyasal AraĢtırmalar Enstitüsü-DĠSA’nın 2010 sonbaharında Dil Yarası adıyla yayınladığı araĢtırmadır6. Bu çalıĢmada da eğitim süreçlerinde Kürtçenin kullanılmamasının ve bunun yasaklanmasının, anadili Kürtçe olan öğrenciler açısından ne gibi psikolojik, eğitimsel, dilsel ve toplumsal sorunlara yol açtığı araĢtırılmıĢtır. Ülkemizde yürütülmekte olan “anadili ve anadilinde eğitim” konularına baĢından beri müdahil olan Eğitim Sen de bu alanda önemli katkılarda bulunmuĢtur. Bir eğitim sendikası olmasının doğal sonucu olarak bu tutumu benimsemiĢ olan Eğitim Sen, konuya yaklaĢırken daha çok eğitim biliminin gereklerinden, eğitim hakkından ve çocuğun yüksek yararı ilkesinden hareket etmiĢtir. 3

www.minorityrightsgroup.org Ceyhan M. ve KoçbaĢ, D., 2009, Çiftdillilik ve Eğitim, ERG, 5 ġahin Fırat, Bahar, “Toplumsal UzlaĢma Aracı Olarak Eğitimin Rolü Projesi Alan AraĢtırması Raporu”, Tarih Vakfı, 15 Ocak, 2011, http://www.tarihvakfi.org.tr/tup/download/TV_final_rapor.pdf 6 CoĢkun, V., Derince, ġ., Uçarlar, N., 2010, Dil Yarası, DĠSA, http://www.disa.org.tr/arastirmalar.html 4

Sendikamızın Ģimdiye değin, bu alana katkı olarak değerlendirilebilecek önemli çalıĢmaları arasında 2003 ve 2009 yıllarında düzenlediği iki uluslar arası katılımlı Anadili Sempozyumu bulunmaktadır. Sempozyumlarda sunulan bildiriler ve yapılan konuĢmalar hem kitap olarak basılmıĢ hem de sendikamızın web sitesine konularak geniĢ bir kamuoyuna ulaĢması sağlanmıĢtır.7 2004 yılından düzenlediğimiz IV Demokratik Eğitim Kurultayında temel çalıĢma baĢlıklarımızdan birisi de “Çok Dilli Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim” konusu olmuĢtur. Bu konudaki komisyon raporumuz da yayınlanmıĢtır.8 Sendikamızın yayın faaliyetlerinden birisi de Anadilinin Önemi ve Anadilinde Eğitim Broşürüdür.9 Konuyla ilgili akademisyenler ile dil topluluklarının temsilcilerinde oluĢan Eğitim Sen Anadilde Eğitim Atölyesi de 2009 yılından bu yana düzenli olarak toplanmaktadır ve 2009 yılındaki Anadili Sempozyumumuz ile bu tarihten sonraki yayın ve araĢtırma faaliyetlerimiz Anadili Atölyemizin katkılarıyla gerçekleĢtirilmiĢtir. Gerek yukarıda saydığımız değerli çalıĢmalar gerekse de sendikamız tarafından yürütülenler, eğitimde anadilinin kullanımı ve çift dilli eğitime iliĢkin önemli bir bilgiyi açığa çıkarmıĢtır. Ancak ortaya çıkan bilgi birikiminin henüz bu konudaki ihtiyacı karĢılamaktan çok uzak olduğu açıktır. Daha yapılması gereken çok Ģey var. Sendikamız, bu ihtiyacı karĢılama doğrultusunda bir adım daha atarak Türkiye çapında bir alan araĢtırması gerçekleĢtirmiĢtir. Eğitim Sen bu araĢtırmayla ülkemizde kullanılmakta olan anadillerinin durumu, anadillerinin nerelerde kullanıldığı, anadilde eğitim-öğretime toplum tarafından nasıl bakıldığı gibi hususlarda güvenilir ve temsil niteliğine sahip bulgulara ulaĢmayı ve bu bunları kamuoyunun bilgisine sunmayı amaçlamıĢtır.

1- EĞİTİM HAKKI VE ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARI BAĞLAMINDA EĞİTİMDE ANADİLİNİN KULLANIMI Eğitimin amaçlarına ulaĢabilmesi için dil çok önemlidir. Çünkü eğitim sürecinde kazandırılmak istenenlere dil aracılığı ile ulaĢılır. Eğer bu dil çocuğun yapısına uygun ise eğitimden amaçlananlar gerçekleĢebilir. Anlama ve anlaĢılma eğitimde temel düsturlardır. Öğrenme ve öğretme ancak net anlaĢılır bir dil ile gerçekleĢebilir. Dil, çevreleyen ve varlığı ve etkisi ile bir yuva10 gibidir.

Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 1, 2010, Ankara. Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2-, 2010, Ankara. Anadili Sempozyumu 1: http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/index.php?sf=detay&id=4233 Anadili Sempozyumu 2: http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/index.php?sf=detay&id=4248 8 Eğitim Sen, 2004, IV. Demokratik Eğitim Kurultayı, Bildiriler Kitabı, Ankara. 9 http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/pdf/4169.pdf 10 Değirmencioğlu, Serdar, 2010, “Anadilinin GeliĢimsel ve Toplumsal ĠĢlevleri, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, ss: 133, Ankara.

En yalın tanımıyla anadili, çocuğun aileden, çevreden, içinde bulunduğu toplumdan belirli bilinçli bir öğrenim evresi olmaksızın edindiği dildir. Her insan, öğrendiği dil ile düĢünür, tasarımlar yaratır. Dolayısı ile anadili, herhangi bir kiĢinin geçmiĢinden geleceğine geçen anlamdır. Anadilinin toplumsal ve bireysel bellek ile iliĢkili böylesi önemli bir özelliği bulunmaktadır. EleĢtirel düĢüncenin geliĢtirilmesi açısından da anadili önemlidir. Bilgi dağarcığı anadilinde somutlaĢmakta, kavram geliĢimi bu temelde oluĢmaktadır. KiĢiliğin geliĢimi anlatım olanağının zenginleĢmesi gibi yetiler de anadiliyle yakından ilintilidir. Dolayısıyla eğitimin tümüyle anadili dıĢında bir dille baĢlaması, bireyin bu dönemin özelliklerini yitirmesine (sosyalleĢmede eksiklik, çevreden izole olma, güvensizlik duygusu, kendisi ile ilgili konuĢmaları olumsuz değerlendirme, uyumsuz olma) neden olur.11 Ülkemizde anadilinin eğitime dahil edilmesi ile ilgili olarak, resmi dilden tümüyle vazgeçileceği algısı yaratılmaktadır. Oysa anadilinin eğitim sistemine dahil edilmesi, herhangi bir ülkedeki resmi dilin eğitimde kullanılmasının alternatifi olmak zorunda değildir. Aksine anadilinin eğitimde kullanılmasının, ikinci dili öğrenme ve o dilde eğitim becerilerini geliĢtirmeye hizmet etmesi de mümkündür. Ancak “arttırıcı çift dillilik” denilen bu durumun gerçekleĢmesi için belirli koĢullar gereklidir. Çocuğun ikinci dili kolay öğrenebilmesi, birinci dilinin değer görmesini ve bu dilin de kullanabilmesini gerektirir.12 Eğitbilimcilerin ve dilbilimcilerin ortak görüĢü, kiĢilerde ikidilliliğin bir baĢına herhangi bir soruna yol açmadığı, aksine yararlı etkiler yarattığı yönündedir. KiĢilerde ikidillilik ya da çokdillilik sorunları ancak belirli bazı duygusal ve toplumsal koĢulların varlığında, “eksiltici ikidillilik” biçiminde ortaya çıkmaktadır. “Eksiltici ikidillilik” durumu genellikle bireyin anadilinin egemen dile oranla değersiz sayıldığı koĢullarda yaĢanıyor. Çocuk kendi anadilinin saygınlığından ve öğreneceği yeni dilin kendi anadiline zarar vermeyeceğinden emin olduğunda ise ikidillilik “eksiltici” değil, “artırıcı”, verimli bir etkinliğe dönüĢüyor. Çocukların kendi değerlerinden emin olması, anne ve babalarının, öğretmenlerinin ve toplumsal çevrenin zihniyetine bağlıdır.13 Konuya iliĢkin uluslar arası düzeydeki etkin kuruluĢlardan biri olan UNESCO da çift dilliliği eğitimin kalitesi, kız çocukların eğitime eriĢimi, toplumsal ve cinsiyetlerarası eĢitlik ve kültürleararası anlayıĢ bağlamında değerlendirmektedir. UNESCO, eğitim dilinin okulu terk, ders baĢarısı, dil edinimi, okuryazarlık, ortaöğretime geçiĢ, çocukların gerçek kapasitesinin ve okul 11

Eğitim Sen 4. DEK, Çok Dilli Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim Komisyon Raporu, Eğitim Sen Anadilde Eğitim Sempozyumu-1, 2010, Ankara, sf.: 163-164. 12 Brizic, Katharina, 2010, “Dillerinin Ölümünün Eğitime Etkisi: Göçte Dil ve Okul BaĢarısı”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, ss: 129-155, Ankara. Ayrıca bknz.: Ġnal, Kemal, 2010, “Boykot, anadilinde eğitim ve çiftdillilik”, Radikal, 21 Eylül 2010. 13

Alpay, Necmiye, 2010, “Anadili, Yabancı Dil ve Eksiltici Ġkidillilik”, Anadilde Eğitim Sempozyumu 1, Eğitim Sen, Ankara, ss.: 86. ayrıca bknz. Alpay, Necmiye, 2004, Dilimiz Dillerimiz, Metis, Ġstanbul.

kalitesinin saptanması vb. alanlardaki etkilerini önemsemektedir. UNESCO için 2005 yılında Carol Benson tarafından hazırlanan ve ikinci baskısı 2008 yılında yapılan raporda, eğitimde anadili kullanımının kız çocukların eğitimi önündeki engellerin aĢılmasında önemli bir rol oynayabileceğine dikkat çekilmektedir. Buna göre kız çocuklarının okula kaydolmasında aĢina oldukları bir dilde eğitim alabilecek olmaları olumlu bir etki yapıyor; evde konuĢulan dilin okulda kullanılması veli katılımını ve etkisini artırıyor; çiftdilli sınıflardaki kız çocuklar okula daha uzun süre devam ediyorlar; kız çocuklar anadillerinde daha iyi öğreniyor ve öğrendiğini daha iyi gösterebiliyorlar.14 BM Çocuk Fonu UNICEF ve Britanyalı düĢünce kuruluĢu Uluslararası Azınlık Hakları Grubu’nun 2009 tarihli araĢtırması ise eğitime eriĢim ile anadili arasındaki iliĢkiyi gözler önüne seriyor. AraĢtırmaya göre dünya çapında okula gidemeyen 100 milyon çocuğun yüzde 50 ila yüzde 70 kadarı yaĢadıkları ülkenin resmi dilinden farklı bir dil konuĢuyor.15 26 ülkede yapılan ve Helen Pinnock tarafından kaleme alınan baĢka bir araĢtırmanın sonuçlarına dayanan Language and education: the missing link16 baĢlıklı çalıĢma da, anadili eğitim dilinden farklı olan öğrencilerin okul terk oranlarının anadili aynı olan öğrencilere göre daha fazla olduğunu ortaya koyuyor. ERG için hazırlanan Türkiye’de İlköğretim Okullarında Okulu Terk ve İzlenmesi ile Önlenmesine Yönelik Politikalar raporu, anadili ile okul terkleri arasındaki bu iliĢkiyi Türkiye açısından gözler önüne sermekteydi. Ġstanbul, Diyarbakır, ġanlıurfa, Mardin, Erzurum ve Konya’da yapılan alan araĢtırmasına dayanan raporda okulu terk edenlerin evinde Türkçe konuĢulma oranının % 48,1, aynı oranın okula devam edenlerin evinde % 65,1 olduğu da belirtilmekteydi.17 DĠSA’nın bulguları da, anadilinin eğitimde yok sayılmasının hem öğrenciler hem aileler hem de eğitimciler açısından yol açtığı güçlüklere dikkat çekmektedir. Anadillerini tümüyle yok saymaları istenen öğrenciler, eğitime ve yaĢama 1-0 yenik baĢladıkları duygusuna kapılmakta, kendilerini bastırılmıĢ hissetmektedirler. Aileler çocukların okul baĢarısı için katkı sunamamakta, okul ile veli iliĢkisi sağlıklı bir Ģekilde kurulamamaktadır.18 Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (1948), “Her insanın eğitim görme hakkı vardır” (md. 26) ifadesiyle eğitim hakkını, evrensel düzeyde bir insan hakkı olarak kabul etmiĢtir. Eğitim hakkının

Benson, Carol, 2005, Girls, Educational Equity and Mother Tongue-based Teaching, UNESCO, Bangkok, pg 14, 20.01. 2011, http://www.ungei.org/resources/files/unesco_Girls_Edu_mother_tongue.pdf 15 Keskin, Emrah, “Onlar Nasıl Çözdü”, Radikal, 8.11.2010. 16 Pinnock, Helen, Language and Education: the Missing Link, How the Language Used in Schools Threatens the Achievement of Education For All, Save the Children, 11.01. 2011, http://www.savethechildren.org.uk/en/docs/Language_Education_the_Missing_Link.pdf 17 GökĢen, F., Cemalcılar, Z. ve Gürlesel, C. F. (2008),Türkiye’de Ġlköğretim Okullarında Okulu Terk ve Ġzlenmesi ile Önlenmesine Yönelik Politikalar, ERG, AÇEV, KA.DER, Ġstanbul. 18 CoĢkun, V. vd., 2010, Dil Yarası, DĠSA, Diyarbakır.

bir insan hakkı olarak kabul görmesinin nedeni, eğitim sürecinin insan kiĢiliğinin tüm yönleriyle geliĢmesi, insanların kendilerini gerçekleĢtirmeleri ve özgürleĢmeleri ile doğrudan iliĢkili olmasıdır. Ġnsanların diğer pek çok hak ve özgürlükleri kullanmaları ve içinde bulundukları toplumda kendilerini gerçekleĢtirmeleri, bugünkü sosyal düzende çoğu zaman eğitim hakkından yararlanmalarına bağlıdır. Eğitimde anadiline yer verilmesi de, eğitim hakkının hayata geçirilmesiyle yakından alakalıdır.19 Nitekim eğitim hakkına iĢaret eden pek çok uluslararası sözleĢme, bildirge ve diğer düzenleyici metinlerde, eğitimde anadilinin kullanılması konusu çeĢitli düzeylerde ele alınmıĢtır. Hukuksal bağlayıcılığı olan ve eğitim hakkına iliĢkin hükümler içeren BM kapsamındaki bazı uluslararası sözleĢmeler Ģunlardır: BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi(1966) 20, BM Her Türlü Irk Ayrımcılığının Önlenmesine İlişkin Uluslararası Sözleşme(1965) 21, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi (1989)

, Eğitimde Ayrımcılığa Karşı UNESCO Sözleşmesi(1960), BM

Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Uluslararası Sözleşmesi(1979). Ayrıca, BM Genel Kurulunca 1992’de kabul edilen Ulusal ya da Etnik, Dinsel ve Dilsel Azınlıklara Mensup Kişilerin Hakları Bildirgesi’nde de azınlık mensubu kiĢilerin eğitim haklarına iliĢkin düzenlemeler yer almaktadır. Avrupa Konseyi (AK) belgelerinden İnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme(1950) ayrımcılık yasağını düzenleyen 14. maddesiyle dil temelinde ayrımcılığı yasaklamaktadır. Bu sözleĢmenin Ek 1. ve 14. Protokolleri de eğitimde ayrımcılığa iliĢkin hükümler içermektedir. AK Ulusal Azınlıkların Korunmasına İlişkin Çerçeve Sözleşme(1995) ile Bölgesel Diller veya Azınlık Dilleri Avrupa Şartı (1992), dil ve eğitim haklarına iliĢkin çeĢitli düzenlemeler içeren ve uluslararası bağlayıcılığı olan sözleĢmelerdir.23 Avrupa Güvenlik ve ĠĢbirliği TeĢkilatı’nda (AGĠT), Ulusal Azınlıklar Yüksek Komiserliğince üretilmiĢ bazı metinlerde de doğrudan dil ve eğitim hakları ele alınmaktadır. Örneğin 1990 tarihli Kopenhag Belgesinde anadillerinin özgürce kullanılması hakkına iliĢkin düzenlemeler mevcuttur. 19

Gök, Fatma, 2010, “Eğitim Hakkı Bağlamında Anadilinde Eğitim”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, ss., 74, Ankara. 20 20. 01. 2011, http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/source/411/EKONOM%C4%B0K,%20SOSYAL%20VE%20K%C3%9CLT% C3%9CREL%20HAKLARA%20%C4%B0L%C4%B0%C5%9EK%C4%B0N%20ULUSLARARASI%20S%C3%96 ZLE%C5%9EME.doc 21 20. 01. 2011, http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/source/411/HER%20T%C3%9CRL%C3%9C%20IRK%20AYRIMCILI%C4% 9EININ%20ORTADAN%20KALDIRILMASINA%20%C4%B0L%C4%B0%C5%9EK%C4%B0N%20ULUSLARA RASI%20S%C3%96ZLE%C5%9EME.doc 22 20. 01. 2011, http://www.unicef.org/turkey/crc/_cr23b.html 23 Alpkaya, Gökçen, 2010, “Avrupa Konseyi ve AGĠT Çerçevesinde Anadilinde Eğitim”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, ss. 157-171, Ankara.

Ulusal Azınlıkların Eğitim Haklarına İlişkin Lahey Tavsiyeleri (1996), Ulusal Azınlıkların Dil Haklarına İlişkin Oslo Tavsiyeleri (1998) ve Radyo ve Televizyon Yayınlarında Azınlık Dillerinin Kullanımına İlişkin Kılavuz (2003) bu belgelerden bazılarıdır.24 1.1. Türkiye’de Dil Politikaları ve Eğitim’de Anadilinin Kullanımına Yaklaşım Türkiye, yukarıda sıralanan uluslararası düzenlemelere yaklaĢırken, anadilinin kullanımına iliĢkin hükümlerle ilintili olarak ya onaylamama ya da çekince koyarak onaylama yolunu izlemiĢtir. Eğitim hakkının gerçekleĢmesi önünde engel oluĢturan bu çekinceler, ülkemizde uygulanan dil politikalarının bir sonucudur. Tarih boyunca kültürlerin ve dillerin önemli uğrak noktalarından birinde bulunan ülkemizde halen pek çok dil kullanılmaktadır. Ancak ne yazık ki resmi düzlemde katı bir tek dillilik politikası uygulanmaktadır.25 Cumhuriyetin baĢta Türk Dil Kurumu eliyle olmak üzere çeĢitli kurumlar aracılığıyla yürüttüğü Türkçeyi arındırıp standartlaĢtırma politikası aynı zamanda Türkçeyi tek dil olarak egemen kılma politikası olarak uygulanmıĢtır.26 Cumhuriyetin kuruluĢ yıllarında, tek dil tek kültür politikalarının üretilerek hayata geçirilmesinde çok çeĢitli araçlar kullanılmıĢ; Türk Tarih Tezi ve Güneş Dil Teorisi gibi giriĢimler, tekçi politikaların ideolojik alt yapısını oluĢtururken, Türk Ocakları ve Halkevleri gibi örgütler bu doğrultuda kritik bir rol oynamıĢtır. Ancak tek tipleĢtirme konusunda esas iĢlevi ulusal eğitim politikaları yerine getirmiĢtir. Türkiye Cumhuriyeti'nin sadece siyasal alana değil kültürel alana yönelik politikalar üretilmesine yol gösteren "imtiyazsız sınıfsız kaynaĢmıĢ bir kitle" yaratma iddiası, eğitim müfredatında ve ders kitaplarında çok açık bir biçimde yansımasını bulmuĢtur. Müfredatta ve ders kitaplarında ülkedeki etnik, dilsel, kültürel çeĢitliliğe yer verilmemiĢtir. Tek ulus, tek kültür ve tek dil anlayıĢı ulusal eğitim sistemine tamamıyla sinmiĢ durumdadır. Dil ve kimlik politikalarına iliĢkin en katı yaklaĢım, 1982 Anayasası ile sergilenmiĢtir. 1980 askeri darbesinden sonra kabul edilen 1982 Anayasası’nın 3. maddesi, “devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü” korumakta ve “Türkçeyi “devletin dili” olarak tanımlamaktadır. “Eğitim Hakkı ve Öğrenim Özgürlüğü" konusu, Anayasa’nın 42. maddesiyle düzenlenmiĢtir. Madde 42/1 “Kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz" demekte, aynı maddenin son fıkrasında ise Ģu ifade yer almaktadır: "Türkçeden baĢka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaĢlarına anadilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretim kurumlarında 24

Söz konusu belgelerin tam metinlerine ulaĢmak için bknz.: Ġnanç, Zeri (2004), Uluslar arası Belgelerde Azınlık Hakları, Ütopya, Ankara. 25 Ersanlı, BüĢra, 2010, “Türkiye’de Anadil Algısı ve Siyaset”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, ss.306-319, Ankara. Ayrıca bknz.: Ersanlı, BüĢra, 2009, İktidar ve Tarih,Türkiye’de Resmi Tarih Tezinin Oluşumu, ĠletiĢim (3. baskı), Ġstanbul. 26 Alpay, Necmiye, 2010, “Anadili, Yabancı Dil ve Eksiltici Ġkidillilik”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 1, sf.: 84.

okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tabi olacağı esaslar kanunla düzenlenir. Milletlerarası antlaĢma hükümleri saklıdır." 1983 yılında çıkarılan 2932 sayılı kanun, Türk devleti tarafından tanınmıĢ bulunulan devletlerden resmi dilleri dıĢındaki herhangi bir dilde, düĢüncelerin açıklanmasını, yayılmasını ve yayınlanmasını yasaklamıĢtır. Anayasada yer alan ve “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün sağlanması"na dayandırılan, Türkçe dıĢındaki anadillerine eğitimde yer verilmemesi, anadili Türkçe olmayan çocukların eğitime eriĢim hakkı baĢta olmak üzere buna bağlı pek çok hakkına engel olduğu açıktır.27 Eğitimde anadilinin kullanımını ilgilendiren düzenlemeler sadece Anayasa hükümleri ile sınırlı değildir. Anayasa hükümleri dıĢında, Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Millî Eğitim Temel Kanunu, Özel Öğretim Kurumları Kanunu, Yabancı Dil Eğitimi ve Öğretimi ile Türk VatandaĢlarının Farklı Dil ve Lehçelerinin Öğrenilmesi Hakkında Kanun, Azınlık Okulları Türkçe ve Kültür Dersleri Öğretmenleri Hakkında Kanun gibi yasaların yanı sıra çok sayıda yönetmelik bulunmaktadır. Ülkemizde Türkçe dıĢında kullanılan anadillerine iliĢkin bu katı tutum, eğitimde anadiline yer verilmesi konusundaki en ufak talepler karĢısında dahi cezalandırma yoluna gidilmesine yol açmıĢtır. Örneğin sendikamız, tüzüğünde yer alan Eğitim-Sen, "Toplumun bütün bireylerinin demokratik, laik, bilimsel ve tarafsız bir eğitimden kendi anadilinde eĢitlik içinde ve özgürce yararlanabilmesini savunur." ifadesi nedeni ile kapatılma tehlikesi ile yüz yüze kalmıĢtır. Bu konuda yaĢanan ilk yargı sürecinde dava takipsizlikle sonuçlanmıĢ olmasına karĢın Genel Kurmay BaĢkanlığının baĢvurusu ile yargı süreci tekrar baĢlamıĢtır. Ġdare ve yargı, anadilinde eğitim konusundaki tutumunu, ülkenin ve toplumun bölünmez bütünlüğü konusundaki kaygılarına dayandırmaktadır. Bu araĢtırmanın amaçlarından birisi de halkın ne ölçüde bu kaygıyı paylaĢtığını ve anadilinde eğitime nasıl yaklaĢtığını ortaya çıkarmaktı. Bu konudaki bulguları aĢağıda kamuoyuyla paylaĢıyoruz. AraĢtırmamızın, eğitimde anadiline yer verme konusunun artık ülkemizde “bölünme” kavramıyla değil “bütünleĢme” kavramıyla ve haklar bağlamında anılmaya baĢlanmasına kaktı sunmasını umuyor ve diliyoruz. Raporun sonunda önerilerimizle birlikte yer verdiğimiz kimi ülke örnekleri, eğitimde farklı anadillerine yer vermenin ve çift dilli eğitimin toplumun bütünlüğüne hizmet edecek Ģekilde uygulanabileceğine dair zengin bir deneyim olduğunu göstermektedir.

Eğitim Sen, “Çok Dilli Çok Kültürlü Toplumlarda Eğitim Komisyon Raporu”, 2004, IV Demokratik Eğitim Kurultayı Bildiriler Kitabı, ss:, 148-158, Ankara.

2. ARAŞTIRMA PROFİLİ, YOL VE YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Amacı AraĢtırmanın genel amacı, 18’inden 90’ına kadını erkeğiyle halkın anadili durumlarının, anadili eğitimi ve anadilde eğitime yönelik tutum ve görüĢlerinin tespitidir. AraĢtırmanın amaçları dört kategori altında toplanmaktadır: 1) Anadili ve anadilini kullanma durumunun betimlenmesi anlamında Anadilleri, Türkçeyi kullanma düzeyleri, Anadilini kullanma yerleri ve düzeyleri, Anadilini kullanmada sorunla karĢılaĢma durumları; 2) Anadili eğitimi ile ilgili tutum ve görüĢ anlamında Anadili hakkı, Anadillerini öğrenmesi ve öğretmesi, Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinin de öğretilmesi, Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinde seçimlik dersler konulması ve 3) Anadilinde eğitim ile ilgili tutum ve görüĢ anlamında Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinin de eğitim-öğretim dili olması, Okullarda batı dillerinde eğitim-öğretim yapılması, ÇeĢitli anadillerinde eğitim-öğretim yapılması durumunda Türkçenin bundan nasıl etkileneceği hakkındaki tutum ve görüĢleri betimlenmektedir. 4) AraĢtırmanın amaçları arasında anadilinde eğitim ile ilgili görüĢ ve tutumların bazı ana değiĢkenlere göre değiĢkenlik gösterip göstermediğinin analizi de bulunmaktadır. Ġnsanların Anadili, Doğum yeri (bölge), Ġkamet yeri (bölge), Doğum yerleĢkesi (kentlilik-kırsallık), Hane büyüklüğü, YaĢ, Cinsiyet, Eğitim, Meslek, Hane üyelerinin istihdam durumu, Aile gelirine göre anadili eğitimi ve anadilinde eğitim-öğretime yönelik tutum ve görüĢlerinin değiĢkenlik gösterip göstermediği, gösteriyorsa ne yönde olduğu analiz edilmektedir. 2.2. GörüĢme Formunun GeliĢtirilmesi Veri toplama yolu olarak “görüĢme” seçilmiĢtir. Bundan kasıt görüĢmenin okuryazarlığı düĢük olandan yüksek olanlara kadar tüm nüfus gruplarına uygun olmasıdır. Konunun kapsamı dikkate alınarak ilgili demografik ve dil göstergeleri belirlenmiĢ, bunlara yönelik maddeler belirlenmiĢ, Ġstanbul’da ön uygulama yapılmıĢ, böylece forma son Ģekli verilmiĢtir. 12

GörüĢme formu, 10 demografik ve/ya sosyo-ekonomik değiĢken (doğum ili, doğum yeri, ikamet ili, yaĢ, cinsiyet, meslek, eğitim, hane büyüklüğü, hanede çalıĢan sayısı, aile geliri) ile 18 dil sorusu (kendi alt soruları ile birlikte 55) olmak üzere toplam 65 maddeden oluĢmaktadır. 2.3. Evren ve Örneklem Evren tüm Türkiye’deki 18 ve üstü yaĢ grubu olmakla birlikte, araĢtırma nüfusun % 70’ten fazlasını oluĢturan Ģehirlerle sınırlandırılmıĢtır. Örneklemde küme (DPT 26 sosyo-ekonomik alt bölge) ve tabakalandırma (cinsiyet ve yaĢ) tekniklerinden yararlanılmıĢtır. Alt kümeler oluĢturulurken DPT’nin illerin sosyo-ekonomik durumuna göre oluĢturduğu 26 alt bölge dikkate alınmıĢtır. Bu alt bölgeler 12 geliĢmiĢlik bölgesini veya 7 siyasi bölgeyi de kendinde içeriyor. 26 bölgeyi temsil edecek Ģekilde öncelikle büyük Ģehirler ve geriye kalan alt bölgelerden birer il seçilmiĢtir. BüyükĢehirler: Ankara, Ġstanbul, Ġzmir, Bursa, Adana, Antalya, Gaziantep, Diyarbakır; Ġller: Edirne, Balıkesir, Muğla, Afyon, Düzce, Konya, KahramanmaraĢ, Niğde, Sivas, Zonguldak, Sinop, Çorum, Giresun, Erzincan, Kars, Malatya, Van, Mardin Ģeklinde belirlenmiĢtir.

BÖLGE ve ĠL

Marmara 34 Ġstanbul 10 Balıkesir 16 Bursa 22 Edirne

Bölgelere Göre Örneklem ve Toplam Nüfustaki Paylar Erkek Kadın Bölge ve Örneklemdeki Toplam Ġl Payı (%) Nüfus Toplamı (2009) 21.384.145 91 90 181 23.2 51 50 101 12.9 10 10 20 2.6 20 20 40 5.1 10 10 20 2.6

Nüfustaki Payı (%) 29.47

46 26 10 10

50 30 10 10

96 56 20 20

12.4 7.2 2.6 2.6

9.517.153

13.12

53 21

50 19

103 40

13.2 5.1

9.252.902

12.75

2.7

5.4

Ġç Anadolu 6 Ankara 19 Çorum 42 Konya 51 Niğde 58 Sivas

64 25 10 7 12 10

67 25 11 13 8 10

131 50 21 20 20 20

16.9 6.4 2.7 2.6 2.6 2.6

11.647.168

16.05

Karadeniz 81 Düzce 67 Zonguldak 57 Sinop 28 Giresun

42 10 13 9 10

43 10 11 11 11

85 20 24 20 21

11.0 2.6 3.1 2.6 2.7

7.535.299

10.38

Doğu Anadolu 44 Malatya 24 Erzincan 36 Kars 65 Van

40 10 10 10 10

80 20 20 20 20

10.4 2.6 2.6 2.6 2.6

5.761.752

7.94

Ege 35 Ġzmir 3 Afyon 48 Muğla Akdeniz 1 Adana 46 KahramanmaraĢ 7 Antalya

Güneydoğu A. 27 Gaziantep 21 Diyarbakır 47 Mardin Toplam

55 25 20 10 391

50 20 20 10 390

105 45 40 20 781

13.5 5.8 5.1 2.6 100.0

7.462.893

10.28

72.561.312

100

Örneklem oluĢturulurken tabakalandırma yoluyla kadın-erkek dağılımına ve yaĢ dağılımına da dikkat edilmiĢtir. Cinsiyet ve YaĢ Gruplarına Göre Dağılım Toplam Toplam Nüfus (2009)

Nüfustaki Payı (%)

21,90

8.773.965

17,56

19,72

12.419.892

24,86

10,88

20,49

10.181.458

20,38

9,73

9,09

18,82

8.195.696

16,40

9,35

9,73

19,08

10.390.195

20,80

390

50,06

49,94

100,00

49.961.206

100,00

Sayı

Yüzde

YaĢ Grupları 18-24

11,14

10,76

25-34

10,24

9,48

35-44

9,60

45-54

55+

Toplam

391

Örneklem, toplam nüfusa göre daha iyi eğitimli bir gruptan oluĢmakla birlikte yine de okuryazar olmayanlar da dahil tüm nüfus grupları temsil edilmiĢtir.

Cinsiyet Gruplarına Göre En Son Bitirilen Okul Sayı YaĢ Grupları Okuma Yazma Bilmiyorum Ġlkokul ĠlköğretimOrtaokul Lise ve dengi okul Üniversite ve ustu Toplam

E 9

Yüzde K 39

T 48

2,3%

K 10,0%

T 6,1%

103

190

22,3%

26,4%

24,3%

105

15,3%

11,5%

13,4%

151

133

284

38,6%

34,1%

36,4%

154

21,5%

17,9%

19,7%

391

390

781

100,0%

Mesleki dağılıma baktığımızda yaklaĢık olarak % 41’i iĢsiz-ev kadını-öğrenci, % 14’ü emekli, % 22’si iĢçi, % 7’si memur, % 11’i küçük esnaf ve % 5’i de özelde yönetici, serbest meslek veya büyük esnaf Ģeklinde oluĢuyor. ÇalıĢan-çalıĢmayan oranları toplam nüfus parametrelerine yakın bulunuyor. Cinsiyet Gruplarına Göre Meslekler Sayı Mesleği ÇalıĢmıyor ve is de aramıyor ĠĢsiz/Is arıyor

Erkek 12

Kadın 16

Yüzde T 28 33

Erkek 3,1

Kadın 4,1

4,1

4,4

T 3,6 4,2

Ev kadını

171

172

43,8

22,0

Öğrenci

10,5

12,1

11,3

ĠĢçi Emeklisi

9,7

2,8

6,3

Esnaf Emeklisi (BAGKUR)

4,1

1,5

2,8

Memur Emeklisi (Emekli Sandığı) Köylü-Çiftçi

6,9

2,6

4,7

1,8

Güvencesi olmayan islerde çalıĢıyor (Pazarcı, Seyyar Satıcı vb.) BaĢkasının yanında isçi

6,4

3,6

5,0

15,1

7,4

11,3

BaĢkasının yanında SSK’lı olarak Büro ÇalıĢanı ve Pazarlamacı vb.) Küçük memur (Emekli Sandığı Resmi Dairede Bekçi, Odacı, Sekr. Vb.) Memur (Emekli Sandığı Polis, Asker, Öğretmen, Doktor, Mudur/Amir vb) ĠĢyeri Sahibi-Küçük Esnaf (Bag Kur Bakkal, Fırın vb) ĠĢyeri Sahibi- Büyük Esnaf (ġirket Sahibi, Tüccar vb) Özelde Yönetici, Kendi ĠĢi, Serbest Meslek (Muayenehane Sahibi- Büro Sahibi, Mali MüĢ. vb.) Toplam

5,1

5,6

5,4

2,0

2,6

2,3

6,1

3,3

4,7

17,1

4,4

10,8

4,3

3,3

1,8

2,6

391

390

781

100,0

2,2

Hane büyüklüğü ortalaması 3,98 olup, hanede çalıĢan kiĢi ortalaması 1,42’dir. Bir baĢka deyiĢle çalıĢanların toplama oranı % 40’ların altında kalıyor.

0 kiĢi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 15 18 kiĢi Toplam Ortalama

Aynı çatı altında (aynı Ailenizde siz dahil son hafta hanede) siz dahil kaç kiĢi içinde bir iste çalıĢan sayısı birlikte yaĢıyorsunuz? Sayı % Birikim Sayı % Birikim li % li % 0 0 0 79 10,1 10,1 30 3,8 3,8 396 50,7 60,8 112 14,3 18,2 224 28,7 89,5 180 23,0 41,2 67 8,6 98,1 218 27,9 69,1 12 1,5 99,6 119 15,2 84,4 2 ,3 99,9 70 9,0 93,3 1 ,1 100,0 24 3,1 96,4 16 2,0 98,5 4 ,5 99,0 3 ,4 99,4 3 ,4 99,7 1 ,1 99,9 1 ,1 100,0 781 100,0 781 100,0 3,98 1,42

Örneklemdekilerin ortalama hane geliri 1.458 TL olup, aralarındaki değiĢkenlik oldukça yüksektir (Std. Sp. 815).

250,00 750,00 1250,00

Aylık Hane Geliri Sayı % 49 6,3 226 28,9 182 23,3

Yığ. % 6,3 35,2 58,5

1750,00 2250,00 2750,00 3250,00 3750,00 Toplam Ortalama Std.Sp.

147 94 43 14 26 781

18,8 12,0 5,5 1,8 3,3 100,0 1458 TL 815 TL

77,3 89,4 94,9 96,7 100,0

Hane geliri kiĢi baĢına bölününce ortalama 447 TL düĢmektedir.

50,00 150,00 250,00 350,00 450,00 550,00 650,00 750,00 850,00 950,00 1250,00 1750,00 2250,00 Toplam Ortalama Std.Sp.

KiĢi baĢına Hane Geliri Sayı % 51 6,5 139 17,8 108 13,8 128 16,4 108 13,8 89 11,4 42 5,4 27 3,5 21 2,7 21 2,7 34 4,4 6 ,8 7 ,9 781 100,0 447 TL 371 TL

Yığ. % 6,5 24,3 38,2 54,5 68,4 79,8 85,1 88,6 91,3 94,0 98,3 99,1 100,0

Özetle örneklem, bölge ve illerin geliĢmiĢlik durumu ile cinsiyet ve yaĢ grupları da dikkate alınarak 26 ilden 17-90 yaĢ arası 391 erkek ve 390 kadın olmak üzere 781 kiĢiden oluĢmuĢtur. 2.4. Uygulama ve Analiz GörüĢmeler, profesyonel bir araĢtırma Ģirketince (Eksen-Ġstanbul) 15 Nisan -15 Mayıs 2010 tarihleri arasında yapılmıĢtır. Veriler, araĢtırma grubunca analiz edilmiĢtir.

3- BULGU VE ANALİZLER AraĢtırmanın amaçlarına uygun olarak bulgu ve analizler anadili durumu, anadili eğitimi ve anadilinde eğitim olmak üzere üç kategori altında verilecek ve çapraz analizlerine (bazı varyans ve iliĢkilere) bakılmıĢtır. 3.1. ANADİLİ DURUMU Anadili ve anadilini kullanma durumunun betimlenmesi anlamında Anadilleri, Türkçeyi kullanma düzeyleri, Anadilini kullanma düzeyleri, Anadilini kullanma yerleri, Anadilini kullanmada sorunla karĢılaĢma durumları, Dil (etnik) özdeĢleĢmeleri ile Tüm bunların Doğum yeri (bölge), 16

Ġkamet yeri (bölge), Doğum yerleĢkesi (kentlilik-kırsallık), Hane büyüklüğü, YaĢ, Cinsiyet, Eğitim, Meslek, Hane üyelerinin istihdam durumu, Aile geliri durumlarına göre değiĢkenlik gösterip göstermediği, gösteriyorsa ne yönde olduğu analiz edilmektedir. 3.1.1. Anadilleri: Anne-Babaların % 20,4’ü, Mevcut Nüfusun % 16,9’u Anadilini Kullanmayı Sürdürebiliyor Anadolu ve Trakya, hem anadilleri hem de din-mezhepler açısından oldukça zengin bir dokuya sahiptir. Bunun için Andrews’in (1992) “Türkiye’de Etnik Gruplar” ve Eyüboğlu’nun (1993) “Tasavvuf Tarikatlar Mezhepler Tarihi.” çalıĢmasına bakmak yeterlidir. Yaygın olanı Türkçe olmak üzere, Kürtçe, Zazaca, Arapça, Lazca, Emenice ve Rumca ile birlikte hemen bütün Kafkas ve Balkan Dilleri ile Farsça ve Süryanice baĢta olmak üzere pek çok dilin bu coğrafyada yeri olduğu söylenebilir. Her bir dil grubunun da çeĢitli ağızlar-diyalektleri bulunmaktadır. Burada ağızlar değil, anadilleri irdelenmektedir. Anadilleri derken de, en azından etnik ya da ulusal bir topluluğun yaygın biçimde konuĢtuğu ve çok sayıda konuĢanı olan diller kast edilmektedir. Türkiye’de farklı ağız, Ģive ve lehçelere karĢın konuĢulan anadilleri, egemen dil olan Türkçe ile iç içe, yan yana ve barıĢ içinde yaĢamaktadır. Farklı ağız ve Ģiveler varlığını zayıflayarak sürdürse de farklı anadilleri standart bir biçimde yazılmaya ve konuĢulmaya devam etmektedir. Ancak aĢağıdaki soruya verilen yanıtlardan da anlaĢıldığı gibi Türkiye’de en yayın anadili, hakim dil olan Türkçedir. Uygulanagelen anadili politikaları göz önüne alındığında bu beklenen bir durum olmaktadır. “Baba, anne, kendinizin ve eĢinizin anadili nedir?” sorusuna Baba anadili için % 80,0 Türkçe, Anne anadili için % 79,8, Kendi anadili için % 83,1 oranında “sadece Türkçe” yanıtı veriliyor. Bu durumda Türkçe dıĢında bir anadili Baba anadili için % 20,0, Anne anadili için % 20,2, Kendi anadili için % 16,9 oranında ifade ediliyor. Türkçe dıĢında ifade edilen anadilleri arasında baĢlıca anadilleri Kürtçe (% 11,3), Zazaca (% 3,2), Arapça (% 2,1) olup ayrıca Lazca, Çerkezce, Abazaca, Arnavutça, Romence, Gürcüce gibi anadilleri de yer alıyor (% 1,2). Tüm bu anadilleri bu araĢtırmada “Balkan+Kafkas Dilleri” kategorisinde anılacaktır.

Sadece Türkçe

11) Anne, baba, eĢ ve kendinizin anadili nedir? Baba Anne Kendisi Sayı % Sayı % Sayı % 625 80,0 623 79,8 649 83,1

Sayı 438

EĢi % 82,3

BaĢka Bir Anadili*

156 20,0 158 20,2 Kurtce 95 12,2 94 12,0 Zazaca 31 4,0 33 4,2 Arapca 18 2,3 18 2,3 Balkan+Kafkas ve Diğer 12 1,5 13 1,7 Diller 781 100,0 781 100,0 Toplam *Toplam 9 çiftte anne ve baba anadili farklı bulunuyor.

132 83 25 16 8

16,9 10,6 3,2 2,0 1,0

94 60 17 11 6

17,7 11,3 3,2 2,1 1,2

781

100,0

532

100,0

3.1.5. Anadillerini Öğrenme ġekli ve Yeterlilik Düzeyi: Evde Öğreniyor ama Yazamıyor Anadili % 95 oranla evde öğrenilmiĢ bulunuyor. YurtdıĢında öğrenenler de büyük olasılıkla evde öğrenmiĢ sayılırsa, bu oran % 97’ye çıkıyor. Anadilinizi nerede öğrendiniz? Sayı 125 0 3 0 4 132

Ev ve aile ortamında Okul, dershane, kurs ve benzeri eğitim kurumlarında YurtdıĢında TV, radyo, kitap, dergi vb. basım araçlarından kendi gayretimle Diğer Toplam

% 94,7 0 2,3 0 3,0 100,0

YaĢlılara göre gençler “anadilini anlıyor ama konuĢamıyor.” Yani yaĢ gençleĢtikçe anadilinde konuĢabilme oranı geriliyor. Anadilinizi kullanmadaki yeterlilik düzeyiniz? Sayı Anadilimi hem anlıyor, hem 31 konuĢuyor, hem de yazabiliyorum Anadilimi anlıyor ve 96 konuĢuyorum ama yazamıyorum Anadilimi anlıyorum ama 4 konuĢamıyorum Anadilimi ne anlayabiliyor, ne 1 konuĢabiliyor, ne de yazabiliyorum Toplam 132

% 23,5

72,7 3,0 ,8

100

Anadilinde yeterlilik düzeyine bakıldığında evde öğrenmenin okuryazarlığı sağlayamadığı görülüyor. Anadilinde yazabilen 31 kiĢinin tamamı ilkokul ve daha üstü eğitime sahip bulunuyor. Geriye kalan 101 kiĢiden 70’i de ilkokul ve daha yüksek eğitime sahip bulunuyor ama anadillerinde yazamıyor. Yani anadilinde okuryazarlık için, eğitimde anadiline yer verilmesi Ģart olup, Türkçe eğitim görenlerin ancak % 25’i bunu baĢarabiliyor. Dolayısıyla anadilinde okuryazarlık için eğitimde anadiline yer verilmesi bir zaruret olarak öne çıkıyor.

Toplam Cinsiyeti Kadın Erkek YaĢı 17-24

ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Anadilinde Yeterlilik Düzeyi Anadilimi Anadilimi hem anlıyor ve Anadilimi anlıyor, hem konuĢuyorum anlıyorum ama konuĢuyor, hem de ama konuĢamıyoru yazabiliyorum yazamıyorum m* 23,5 72,7 3,8

Toplam Sayı

132

17,7 28,6

77,4 68,6

4,8 2,9

62 70

33,3

61,9

4,8

25-34 35-44 45-54 >=55 Anadili Kürtçe Zazaca Arapça Kafkas-Balkan Dilleri Ġkamet Bölgesi Akdeniz Doğu Anadolu Ege Güneydoğu Anadolu Ġç Anadolu Karadeniz Marmara Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak Ġlçe ġehir Merkezi Ġl ġehir Merkezi Hane Büyüklüğü 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8+ En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil Ġlkokul Ġlköğretim-Ortaokul Lise ve dengi okul Yükseköğretim Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor Ev Hanimi (Ev Kad.) Öğrenci Koylu-Çiftçi Güvencesi Olmayan ĠĢler SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan, SSK Em. Memur, ES Emeklisi Küç. Esnaf, BağKur Em. Özelde Yönetici, Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin Ġstihdam Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor % 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899

25,0 26,5 14,8 18,2

67,9 67,6 85,2 81,8

7,1 5,9

28 34 27 22

24,1 16,0 18,8 50,0

73,5 72,0 81,3 50,0

2,4 12,0

83 25 16 8

6,3 31,0 17,6 11,4 66,7

6,3

57,9

87,5 69,0 76,5 86,4 33,3 75,0 36,8

25,0 5,3

16 29 17 44 3 4 19

21,6 22,5 26,8

76,5 72,5 68,3

2,0 5,0 4,9

51 40 41

100,0 16,7 27,3 30,8 38,5 8,0 16,7 11,1

83,3 63,6 65,4 57,7 88,0 75,0 88,9

22,5 7,1 50,0 33,3

100,0 75,0 85,7 46,9 53,3

33,3 10,0 55,6

5,9 2,3

9,1 3,8 3,8 4,0 8,3

2 12 11 26 26 25 12 18

2,5 7,1 3,1 13,3

31 40 14 32 15

66,7 90,0 33,3

11,1

12 40 9

12,5

81,3

6,3

11,8

82,4

5,9

33,3 53,8

53,3 46,2

13,3

15 13

20,0

80,0

15,4 23,1 13,2 50,0 40,0

84,6 74,4 79,2 50,0 60,0

8,7 17,8 25,0 22,7 33,3 50,0 50,0 100,0

91,3 77,8 75,0 68,2 50,0 50,0 50,0 100,0

2,6 7,5

4,4 9,1 16,7

13 39 53 22 5

23 45 20 22 6 2 4 4 1

900-999 1000+ TL Toplam *Bir kiĢi aynı zamanda anlamıyor.

100,0 33,3 96

66,7 31

2 3 132

Genel bir çıkarımda bulunulursa, evde öğrenmenin anadilinde okuryazarlığı sağlayamadığı, her tür okul eğitiminin anadili okuryazarlığı için de bir katkı oluĢturduğu; ancak anadilinde okuryazarlık için anadilinde okul eğitiminin önkoĢul olarak öne çıktığı söylenebilir. 3.1.2. Bölgelerin Dil Dağılımları ve Dillerin Bölgelere Dağılımları Anadilleri deyince bir yandan bölgesel dağılımlar akla gelmektedir. Cinsiyete göre Erkekler, YaĢ gruplarına göre Orta yaĢ grubu görece daha fazla anadili ifade ediyor. Doğum yerine göre Akdeniz % 11, Doğu Anadolu % 40, Güneydoğu Anadolu % 49; Ġkamet bölgesine göre Doğu Anadolu’da % 35, Güneydoğu Anadolu % 42 oranında Kürtçe, Zazaca ve Arapça Anadilleri konuĢuluyor. Türkçe dıĢındaki Anadili oranı Ege ve Akdeniz’de % 15-16, Marmara’da % 10 düzeyinde bulunuyor.

Türkçe

Toplam Cinsiyeti Kadın Erkek YaĢı 17-24 25-34 35-44 45-54 >=55 Doğum Bölgesi Marmara Ege Ġç Anadolu Akdeniz Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Toplam Ġkamet Bölgesi Marmara Ege Ġç Anadolu Akdeniz Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Toplam Sayı

79,6

Anadiliniz nedir? Ebeveyn Kürtçe Zazaca farklı, kendisi Türkçe 3,5 10,6 3,2

Arapça

Balkan+ Kafkas Dilleri

2,0

1,0

Toplam Sayı

781

80,0 79,3

4,1 2,8

9,0 12,3

3,3 3,1

2,3 1,8

1,3 ,8

390 391

83,6 78,6 73,8 78,9 83,2

4,1 3,2 5,0 2,7 2,0

7,6 11,7 13,8 10,9 9,4

1,8 3,2 3,1 6,1 2,0

1,8 2,6 2,5 1,4 2,0

1,2 ,6 1,9

171 154 160 147 149

92,3 92,2 100,0 86,3 97,6 52,0 46,2 79,8

3,1 6,5

85,1 81,3 95,5 81,6 95,3 56,3 52,4 79,6 622

2,3

2,7

7,8 4,8 3,4

27,5 36,6 10,7

4,4 1,0 1,8 2,9 ,9 7,5 5,7 3,5 27

4,4 13,5 1,8 3,9 28,8 31,4 10,6 83

2,3 1,3

1,4 ,8 12,7 4,8 3,2

5,5

3,3

,6 4,2 ,9 4,9

4,9 1,9 7,5 5,7 3,2 25

1,3

7,6 1,9

4,8 2,0 16

1,4 1,6

,9 2,2

1,9 1,9

1,0 8

130 77 123 73 123 102 145 781 181 96 110 103 106 80 105 781 781

Türkçe dıĢındaki anadillerinin ikamete göre yayılımına bakarsak Kürtçe Güneydoğu, Doğu Anadolu’da yoğun, Ege, Marmara, Akdeniz’de belirli oranda, Zazaca Güneydoğu, Doğu Anadolu, Marmara ve Akdeniz’de yaklaĢık eĢit oranda, Arapça Güneydoğu, Akdeniz ve Ege’de yaklaĢık eĢit oranda, Balkan+Kafkas Dilleri Marmara, Karadeniz ve Akdeniz’de yaĢam alanı buluyor. Anadiliniz nedir? Kürtçe Zazaca Ġkamet Bölgesi Marmara Ege Ġç Anadolu Akdeniz Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Toplam Sayı

% 9,6 15,7 2,4 4,8 27,7 39,8 100 83

% 24,0

20,0 8,0 24,0 24,0 100 25

Arapça

% 6,3 25,0 6,3 31,3

Balkan+ Kafkas Dili % 50,0

25,0 25,0

31,3 100 16

100 8

3.1.3. Anadiller: Bilgi Beceri, Olanak ve Kısıtlar Anadillerinin örgün eğitim sürecinde dikkate alınmaması/görmezden gelinmei, kültürel dıĢlanmaya kendiliğinden yeterli bir gösterge oluĢturmaktadır. Ancak bu durumun sadece kültürel alanla sınırlı kalması beklenemez. Bireyin sosyo-ekonomik koĢullarını da etkilemesi kaçınılmazdır. Burada, sosyoekonomik süreçlerde, kasıtlı veya değil, anadillerine göre nasıl bir benzerlik veya farklılaĢma oluĢuyor, onlara bakılmıĢtır. Anadil Gruplarına Göre Dağılımlar Türkçe Farklı Kürtçe Zazaca dil kökenli olup Türkçe Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak Ġlçe ġehir Merkezi Ġl ġehir Merkezi Hane Büyüklüğü 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8+ En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil Ġlkokul Ġlköğretim-Ortaokul Lise ve dengi okul Yükseköğretim Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor Ev Hanimi (Ev Kad.) Öğrenci Koylu-Ciftci Guvencesi Olmayan

Arapça

16,2 31,0 52,7

3,7 48,1 48,1

38,6 30,1 31,3

52,0 28,0 20,0

18,8 43,8 37,5

3,9 15,4 26,2 30,1 14,5 6,8 1,8 1,4

14,8 14,8 22,2 18,5 11,1 11,1 3,7 3,7

1,2 4,8 9,6 21,7 21,7 15,7 8,4 16,9

8,0 4,0 8,0 20,0 36,0 16,0 8,0

25,0 12,5 12,5 12,5 18,8 6,3 12,5

2,6 23,6 13,8 38,9 21,1

3,7 11,1 18,5 37,0 29,6

24,1 25,3 9,6 27,7 13,3

32,0 36,0 12,0 12,0 8,0

18,8 37,5 18,8 18,8 6,3

7,7 20,1 12,4 1,1 3,5

3,7 25,9 7,4

7,2 28,9 4,8

12,0 36,0 12,0

12,5 31,3

3,7

13,3

12,0

12,5

Balkan+ Kafkas Dili

Toplam

37,5 12,5 50,0

153 246 382

12,5 25,0

30 112 180 218 119 70 24 28

50,0 12,5

50,0 37,5 12,5 12,5 25,0 25,0

48 190 105 284 154 61 172 88 7 39

ĠĢler SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan, SSK Em. Memur, ES Emeklisi Küç. Esnaf, BağKur Em. Özelde Yönetici, Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin Ġstihdam Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor % 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899 900-999 1000+ TL Toplam

25,2

18,5

12,0

18,8

12,5

179

12,1 13,8

7,4 25,9

13,3 12,0

8,0 4,0

6,3 6,3

12,5 12,5

92 106

4,0

7,4

8,4

4,0

12,5

10,3 12,1 36,5 33,6 7,6

7,4 14,8 37,0 25,9 14,8

4,8 31,3 44,6 16,9 2,4

12,0 36,0 36,0 16,0

25,0 18,8 31,3 12,5 12,5

4,3 14,6 13,2 16,6 15,8 13,7 5,9 3,7 3,1 3,1 6,1 622

3,7 11,1 22,2 11,1 14,8 7,4 3,7

18,1 38,6 16,9 9,6 3,6 2,4 2,4 3,6

20,0 36,0 12,0 20,0 8,0

18,8 18,8 18,8 25,0 6,3

4,0

6,3

2,4 2,4 83

25,0 12,5 25,0 25,0 12,5

12,5 62,5

12,5 12,5

3,7 22,2 27

6,3 16

79 118 290 238 56

51 139 108 128 108 89 42 27 21 21 47 781

Yukarıdaki tabloya göre bir değerlendirme yapılacak olursa; Doğum yeri açısından anadili Zaza ve Kürtçe olanlar daha kırsal kökenli, Türkçe olanlar görece daha Ģehir kökenli bulunuyorlar. Ortalama hane büyüklüğü anadili Kürtçe olan hanelerde 5.51, Zazaca olanlarda 5.56, Arapça olanlarda 4.70 iken, Türkçe olanlarda 3.72 ve Kafkas+Balkan dillerindekilerde 3.25’dir. Eğitim açısından Türkçe kategorisindekilerin sadece % 3-4’ü okuryazar değilken, Zazaca (% 32), Kürtçe (% 24) ve Arapça (% 19) kategorisindekiler için bu oran çok daha yüksek bulunuyor. Türkçe olanlarda yükseköğretim mezunu oranı % 21 iken, diğer anadillerindekilerin yüksekokul okuma oranları % 6-13 arasında değiĢiyor. Hanedekilerin istihdama katılımı açısından anadili Zazaca olanlarda %26, Kürtçe olanlarda % 31, Arapça ve Kafkas+Balkan dillerindekilerde % 33-34 iken, Türkçe olanların % 40’ı istihdama katılıyor. Ġstihdama aile fertlerinin yarısı ve daha üstünün katılımı Kürtçe, Zazaca ve Arapça kategorisindekiler için % 16-25 arasında değiĢirken, Türkçe kategorisindekiler için bu oran % 41’e ulaĢıyor. Yaptıkları uğraĢılara bakılınca Türkçe kategorisindekilerin % 55’i güvenceli iĢlerde çalıĢırken, Kürtçe, Zazaca ve Arapça kategorisindekiler için bu oran % 28-46 arasında değiĢiyor. 22

KiĢi baĢına hane geliri açısından Türkçe kategorisindekilerin % 19’u 199 TL ve daha az gelirli iken, Kürtçe ve Zazaca grubundakilerin % 55-56’sı bu sınırda bulunuyor. Anadil Kategorilerine Göre Hane Büyüklüğü, Ġstihdam ve Gelir Oranı Kendisinin Anadili Hane Büyüklüğü Hane Ġçi Ġstihdam KiĢi BaĢına Gelir (Sayı) Oranı (%) (TL) Türkçe 3,72 40,43 475,88 Farklı dil kökenli olup Türkçe 3,63 42,75 567,64 Kürtçe 5,51 30,97 284,02 Zazaca 5,56 25,81 225,08 Arapça 4,75 33,20 342,76 Kafkas-Balkan Dili 3,25 33,75 434,37 Toplam 3,98 38,82 447,48

Özetle Türkçe ile Balkan+Kafkas anadili kategorisindekiler bütün fırsat ve olanaklar açısından daha iyi düzeyde bulunurken Kürtçe, Zazaca ve Arapça kategorisindekiler daha dezavantajlı bulunuyor. 3.1.4. Anadilini Kullanırken Sorunla KarĢılaĢma: % 43’ü YaĢıyor Ayrımcılık ve baskılama; bireysel ve kurumsal olarak ikiye ayrılabilir. Bireysel olana göre kurumsal olanı da daha ağır bir ayrımcılığı ve Ģiddeti göstermektedir. Bir de bunun aletli ve aletsizi bulunuyor. ġiddet Tür ve Dereceleri* KarĢı Koyma Beslenme-Avlama Yok Etme Aletli (Silahlı)

Kurumsal

Aletsiz (Silahsız)

Bireysel Savunu

YaĢam Mücadelesi

Saldırı

*Dereceler, dikotomik değil süreklilik içindedir.

Kaynak: GümüĢ 2006.

Türkçe dıĢında bir anadile sahip olanların % 43’ü (Kürtçe grupta % 59’u) anadilini kullanırken sorunla karĢılaĢtığını belirtiyor ki, bu oldukça yüksek bir oranı oluĢturuyor. Hatta bu sorunların % 21’inin yasal-siyasal alanda olması “kurumsal” bir ayrımcılığa veya soruna iĢaret ediyor. Anadilinizi kullanırken bir sorun ile karĢılaĢtıysanız, yoğunlukla ne tür sorunlardı bunlar? Toplam % Hiçbir sorunla karĢılaĢmadım 75 56,8 Yasal ve siyasal sorunlar 27 20,5 Kültürel sorunlar (çevrenin baskısı, 29 22,0 anadilimin aĢağılanması vb.) Ekonomik sorunlar 0 0,0 Diğer 1 0,8 Toplam 132 100,0

Bazı ana değiĢkenlere göre bakıldığında Kadınlara göre erkekler ve Kürtçe anadilindekiler hem daha fazla, hem de kurumsal düzeyde baskılamaya uğruyorlar. Doğu Anadolu, Yükseköğrenimliler ve Yüksek gelirliler arasında da bu durum/algı görece daha yüksek bulunuyor. 23

ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Anadilinin Baskılanma Durumu Çevre Toplam baskısı , Yasal Hiçbir dıĢlam ve sorunla a, siyasal karĢılaĢ aĢağıla sorunl madım ma ar 56,8 22,7 20,5 Toplam 132 Cinsiyeti Kadın 64,5 21,0 14,5 62 Erkek 50,0 24,3 25,7 70 YaĢı 17-24 57,1 23,8 19,0 21 25-34 53,6 17,9 28,6 28 35-44 67,6 17,6 14,7 34 45-54 55,6 29,6 14,8 27 >=55 45,5 27,3 27,3 22 Anadili Kürtçe 41,0 28,9 30,1 83 Zazaca 80,0 16,0 4,0 25 Arapça 87,5 12,5 16 Kafkas-Balkan Dilleri 87,5 12,5 8 Ġkamet Bölgesi Akdeniz 93,8 6,3 16 Doğu Anadolu 31,0 10,3 58,6 29 Ege 64,7 17,6 17,6 17 Güneydoğu Anadolu 50,0 47,7 2,3 44 Ġç Anadolu 33,3 33,3 33,3 3 Karadeniz 100,0 4 Marmara 68,4 5,3 26,3 19 Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak 56,9 23,5 19,6 51 Ġlçe ġehir Merkezi 52,5 22,5 25,0 40 Ġl ġehir Merkezi 61,0 22,0 17,1 41 Hane Büyüklüğü 1,00 50,0 50,0 2 2,00 75,0 16,7 8,3 12 3,00 54,5 9,1 36,4 11 4,00 65,4 15,4 19,2 26 5,00 38,5 30,8 30,8 26 6,00 64,0 16,0 20,0 25 7,00 50,0 41,7 8,3 12 8+ 55,6 33,3 11,1 18 En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil 64,5 19,4 16,1 31 Ġlkokul 70,0 22,5 7,5 40 Ġlköğretim-Ortaokul 42,9 42,9 14,3 14 Lise ve dengi okul 43,8 25,0 31,3 32 Yükseköğretim 46,7 6,7 46,7 15 Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 58,3 16,7 25,0 12 Ev Hanimi (Ev Kad.) 67,5 20,0 12,5 40 Öğrenci 44,4 55,6 9 Koylu-Ciftci Guvencesi Olmayan 56,3 37,5 6,3 16 ĠĢler SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan, 70,6 17,6 11,8 17 SSK Em. Memur, ES Emeklisi 40,0 26,7 33,3 15 Küç. Esnaf, BağKur 53,8 7,7 38,5 13 Em. Özelde Yönetici, 30,0 60,0 10,0 10 Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin Ġstihdam Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor 76,9 23,1 13

% 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899 900-999 1000+ TL Toplam

51,3 60,4 45,5 60,0

33,3 15,1 22,7 20,0

15,4 24,5 31,8 20,0

39 53 22 5

56,5 60,0 45,0 77,3 66,7

34,8 24,4 30,0 9,1 16,7

25,0 50,0 100,0

25,0

8,7 15,6 25,0 13,6 16,7 100,0 50,0 50,0

23 45 20 22 6 2 4 4 1 2 3 132

50,0 33,3 75

50,0 66,7 27

Genel bir çıkarımda bulunulursa, yükselme Ģansları arttıkça baskılama derecesi de artıĢ gösteriyor denebilir. Veya bu yöndeki algılar/Ģikayetler daha da yoğunlaĢmaktadır. 3.1.5. Anadilini Kullanma Durumu ve Sıklıkları a. Anadillerinin KonuĢulduğu Yerler: Eve KapatılmıĢ Durumda 15) (Türkçe dıĢında bir diliniz daha varsa) Anadilinizi en çok nerede konuĢursunuz? KafkasToplam % Balkan Kürtçe Zazaca Arapça Dili 45 54,2 15 60,0 11 68,8 4 75 56,8 1 1,2 1 4,0 0 1 3 2,3 26 31,3 5 20,0 4 25,0 2 37 28,0 2 2,4 4 16,0 0 0 6 4,5 9 10,8 0 1 6,3 1 11 8,3 83 100,0 25 100,0 16 100,0 8 132 100,0

Evde Sokakta Her yerde Hiçbir yerde Diğer

Anadilleri % 50-69 oranında evlerde, % 25-30 düzeyinde “her yerde” veya “sokakta” konuĢulmaktadır. Sadece bölge olarak Güneydoğu’da ve mesleki olarak “güvencesiz iĢler” kategorisindekiler “her yerde” ve “sokakta” anadillerini kullanmaktadır (% 55’e % 44). ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Anadilini KonuĢtuğu Yerler Her Sokakt Hiçbir yerde a Evde Diğer yerde 28,0 2,3 56,8 8,3 4,5

Toplam Cinsiyeti Kadın Erkek YaĢı 17-24 25-34 35-44 45-54 >=55 Anadili Kürtçe Zazaca Arapça Kafkas-Balkan Dilleri

30,6 25,7

1,6 2,9

54,8 58,6

8,1 8,6

33,3 25,0 23,5 25,9 36,4

3,6 2,9 3,7

61,9 42,9 58,8 63,0 59,1

14,3 11,8 7,4 4,5

31,3 20,0 25,0 25,0

1,2 4,0 12,5

54,2 60,0 68,8 50,0

10,8 6,3 12,5

Toplam 132

4,8 4,3

62 70

4,8 14,3 2,9

21 28 34 27 22

2,4 16,0

83 25 16 8

50,0 12,5 25,0 12,5 100,0

Ġkamet Bölgesi Akdeniz Doğu Anadolu Ege Güneydoğu Anadolu Ġç Anadolu Karadeniz Marmara Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak Ġlçe ġehir Merkezi Ġl ġehir Merkezi Hane Büyüklüğü 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8+ En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil Ġlkokul Ġlköğretim-Ortaokul Lise ve dengi okul Yükseköğretim Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor Ev Hanimi (Ev Kad.) Öğrenci Koylu-Çiftçi Güvencesi Olmayan ĠĢler SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan, SSK Em. Memur, ES Emeklisi Küç. Esnaf, BağKur Em. Özelde Yönetici, Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin Ġstihdam Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor % 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899 900-999 1000+ TL Toplam

31,3 17,2

3,4

52,3

2,3

25,0 15,8

25,0

25,5 27,5 31,7

2,0 2,5 2,4

64,7 50,0 53,7

3,8 3,8 4,0

58,3 63,6 53,8 42,3 60,0 58,3 77,8

25,0 18,2 30,8 34,6 28,0 33,3 22,2 25,8 27,5 35,7 31,3 20,0 25,0 35,0

3,2 2,5 3,1

2,5

43,8

62,5 55,2 88,2 43,2 33,3 25,0 68,4

6,3

5,3

25,0 10,5

16 29 17 44 3 4 19

5,9 10,0 9,8

2,0 10,0 2,4

51 40 41

24,1 5,9 66,7

100,0 8,3 9,1 11,5 11,5 4,0

67,7 57,5 57,1 46,9 53,3

3,2 10,0

66,7 55,0 66,7

8,3 7,5 22,2

11,1

12 40 9

43,8

6,3

15,6 6,7

76,5

5,9

26,7 30,8

6,7

33,3 61,5

13,3

60,0

10,0

61,5 48,7 56,6 72,7 40,0

7,7 5,1 11,3

56,5 51,1 65,0 59,1 50,0 100,0 50,0 50,0 100,0 50,0 66,7 75

4,3 8,9 10,0 9,1

39,1 33,3 20,0 22,7 16,7

5,1 1,9

4,4 5,0

25,0 25,0 50,0 37

7,7 4,0 8,3

2 12 11 26 26 25 12 18 31 40 14 32 15

5,9

30,8 38,5 24,5 22,7

8,3 9,1

2,5 7,1 3,1 20,0

11,8

30,0

5,9 2,3

40,0

17 20,0 7,7

2,6 5,7 4,5 20,0

2,2 9,1 33,3 25,0

25,0

33,3 11

15 13

13 39 53 22 5

23 45 20 22 6 2 4 4 1 2 3 132

b. Anadilini Kullanıldığı Zaman ve Yerler: Bayram, Seyran ve Müzik Anadilleri En çok namaz, bayram ve akraba ziyaretlerinde kullanılırken, En az dergi-gazete-kitap okumada, alıĢveriĢte ve iĢyerinde kullanılıyor. Buradan genel bir sonuç çıkarılırsa, iĢlevselliğini kaybettiği sürece dilleri kaybetme riski de artıyor, denebilir. 18) (Türkçe dıĢında bir diliniz daha varsa) AĢağıda belirtilen iĢleri yaparken hangi dili kullanıyorsunuz? Her zaman Türkçe

Daha çok Türkçe

Bazen anadilimde, bazen Türkçe

Daha çok Anadilimde

Her zaman Anadilimde Ort.

Std.Sp.

Sayı

Televizyon izlerken Gazete, dergi veya kitap okurken

36,36

16,67

31,06

8,33

7,58

2,34

1,26

132

58,25

17,48

3,88

2,91

1,76

1,06

103

44,19

22,48

26,36

4,65

2,33

1,98

1,05

129

39,39

27,27

6,06

0,00

2,00

0,97

AlıĢveriĢ yaparken ArkadaĢlarınızla birlikte oynarken Otobüs- MinibüsDolmuĢta

38,17

24,43

31,30

4,58

1,53

2,07

1,01

131

ĠĢyerindeki insanlara konuĢurken

47,30

18,92

31,08

1,35

1,91

0,98

Telefonda konuĢurken

13,74

8,40

64,89

8,40

4,58

2,82

0,94

131

18,60

8,53

44,19

19,38

9,30

2,92

1,18

129

24,81

11,63

46,51

10,85

6,20

2,62

1,15

129

25,23

4,67

23,36

14,02

32,71

3,24

1,57

107

10,61

5,30

48,48

21,21

14,39

3,23

1,10

132

9,85

1,52

40,15

26,52

21,97

3,49

1,15

132

Müzik dinlerken (Kaset/CD) Radyo dinlerken

Eğer yapıyorsanız, namaz kılarken veya dua ederken Bayram ziyaretlerinde Akraba ziyaretlerinde

c. Anadillerinin KonuĢulduğu KiĢiler: Hane ve Akraba Dili Anadillerinin sürdürümü için konuĢulması Ģart sayılabilir. Bu durumda, anadilinde kimlerle konuĢulduğu, önemli bir soruyu oluĢturuyor. Anne-baba ve akrabalarla % 11-22 arası Türkçe, % 45-72 arası anadilinde konuĢulmaktadır. Çocuklar için bu oran düĢmektedir. ArkadaĢlar arasında, komĢulukta, okulda, iĢte anadillerinin konuĢulma oranı azalmaktadır.

17) (Türkçe dıĢında bir diliniz daha varsa) AĢağıda belirtilen kiĢilerle iletiĢimde hangi dili kullanırsınız? Bazen Sadece Çoğu Çoğu Sadece Türkçe, Türkçe zaman zaman anadilimi bazen Türkçe anadilimi anadilimi Ortalama Std.Sp. 8,33 3,03 16,67 28,03 43,94 3,96 1,22 Anneyle 10,00 3,85 14,62 28,46 43,08 3,91 1,28 Babayla 14,62 6,15 29,23 26,92 23,08 3,38 1,31 Küçük kardeĢlerle 11,63 6,98 31,01 25,58 24,81 3,45 1,26 Büyük kardeĢlerle 11,24 10,11 29,21 22,47 26,97 3,44 1,30 EĢle 5,34 6,11 43,51 25,19 19,85 3,48 1,05 Akrabalarla Anadilimi bilen 4,58 11,45 37,40 21,37 25,19 3,51 1,13 arkadaĢlarla Çocuklarla Okul arkadaĢlarıyla KomĢularla ĠĢ arkadaĢlarıyla Çocukluk arkadaĢlarıyla Samimi arkadaĢlarla

Sayı 132 130 130 129 89 131 131

30,77

10,58

31,73

13,46

2,68

1,39

104

28,79 24,62 39,24

15,15 19,23 26,58

45,45 36,92 22,78

0,00 10,77 6,33

10,61 8,46 5,06

2,48 2,59 2,11

1,22 1,21 1,16

66 130 79

18,46

17,69

39,23

8,46

16,15

2,86

1,28

130

15,15

13,64

40,15

13,64

17,42

3,05

1,26

132

Genel bir çıkarımda bulunulursa, anadilleri hane ve akrabalık iliĢkilerine sıkıĢtırılmıĢ bulunuyor. d. Duyguda Çiftdillilik: % 75’i Çiftdilli Duygulanıyor Ġnsan duygulandığında hangi dili kullanıyor? Anadili ile çiftdilliliği burada nasıl bir rol oynuyor? Anadolu’da duyguların ortaklaĢacılığı duygu dilleri üzerinden de söylenebilir: “Duygu” durumlarında % 25-30 Türkçe, % 35-46 Anadilinde duygulanıyorlar. “Hesap yaparken” (% 41) daha çok Türkçeyi, “Kafası karıĢık olduğunda” (% 46) daha çok anadilini kullanıyorlar. “Acelesi olduğunda” ve “rüyalarında” Türkçe ve anadilleri benzer ağırlıkta gerçekleĢiyor. Birer maddede sadece Türkçe duygulananların oranı % 14’te, sadece anadilinde duygulananların oranı da % 11’de kalıyor. Yani tek duygu dili olarak ikisinin toplamı olan % 25’i kabul edersek, geriye kalan % 75’i için hem Türkçe hem de anadili birlikte duygu dilini oluĢturuyor. 16) (Türkçe dıĢında bir diliniz daha varsa) AĢağıdaki durumlarda hangi dili kullanıyorsunuz? Bazen Ort. Sadece Çoğu Çoğu Sadece Türkçe, Türkçe zaman zaman anadilimi bazen Türkçe anadilimi anadilimi 17,42 10,61 34,85 21,21 15,91 3,08 Yorgun olduğumda Tedirgin 15,91 15,15 23,48 28,79 16,67 3,15 olduğumda 15,15 9,85 35,61 20,45 18,94 3,18 Kızgın olduğumda 18,18 12,88 30,30 21,21 17,42 3,07 Utandığımda 20,45 8,33 30,30 21,97 18,94 3,11 Kavga ederken 27,27 13,64 28,03 19,70 11,36 2,74 Hesap yaparken 23,48 10,61 31,06 19,70 15,15 2,92 Acelem olduğunda 20,45 8,33 30,30 25,00 15,91 3,08 Tehlike anında 14,39 10,61 28,79 25,00 21,21 3,28 Mutlu olduğumda Kafam karıĢık 21,21 7,58 25,76 28,03 17,42 3,13 olduğunda 22,73 7,58 31,82 24,24 13,64 2,98 Rüyalarımda

Std.Sp.

Sayı

1,29

132

1,32 1,28 1,33 1,37 1,35 1,36 1,34 1,31

132 132 132 132 132 132 132 132

1,38 1,34

132 132

3.1.6. Süreç Analizi a) Anadili: KuĢaktan KuĢağa Eriyor GörüĢülen kiĢilerin % 20,4’ünün ebeveynlerinden en az birinin Türkçe dıĢında bir Anadili bulunurken, bu oran araĢtırmaya katılanların kendileri için % 16,9’a düĢüyor. 11) Anne, baba ve kendinizin anadili nedir? Anne ve/ya Baba* Sayı % 622 Sadece Türkçe 79,6

Sayı 649

Kendisi % 83,1

BaĢka Bir Anadili

159 132 20,4 16,9 Kurtce 92/97 11,8/12,4 83 10,6 Zazaca 31/33 4,0/4,2 25 3,2 Arapca 17/19 2,2/2,4 16 2,0 Balkan+Kafkas ve Diğer Diller 10/13 1,3/1,6 8 1,0 Baba veya Anneden Biri 9 1,2 781 781 Toplam 100,0 100,0 *781 ebeveynden 622’sinin her ikisi de Türkçeye, 159’u Türkçe dışında bir anadiline sahip bulunuyor (bu 159 ebeveynden de 150’si birbiriyle aynı anadiline, 9’u birbirinden farklı bir anadiline sahip bulunuyor).

Yani anne-babalara göre 3,5 puanlık (% 20,4’ten % 16,9’a düĢüĢ) kayıp oransal olarak Türkçe dıĢında bir anadiline sahip olanların % 17’sinin tek kuĢakta bu anadilini kaybettiğini gösteriyor.

90.00

80.00

79.80

83.10

82.30

80.00 70.00 60.00 50.00 40.00 30.00

20.00

20.20

16.90

20.00

17.70

10.00 0.00 Baba

Anne Sadece Turkce

Kendisi

Eşi

Başka Bir Anadili

Grafik: Baba, Anne, Kendisi ve EĢinin Anadili Durumu

b) Balkan+Kafkas Dilleri Daha Çabuk Eriyor Ayrıntılara bakılırsa anne ve/ya babadan birinin Anadili Kürtçe olan 97 kiĢiden 83’ü aynı anadilini sürdürebiliyor (% 14,43 kayıp), Zazaca olan 33 kiĢiden 25’i aynı anadilini sürdürebiliyor (% 24,23 kayıp), Arapça olan 19 kiĢiden 16’sı aynı anadilini sürdürebiliyor (% 15,79 kayıp), Balkan+Kafkas dillerinden biri olan 13 kiĢiden 8’i aynı anadilini sürdürebiliyor (% 38,46 kayıp). Anne-babasının Türkçe dıĢında bir anadili olanların kendi anadili durumu Anne Kendisi Sürdürüm Kayıp ve/veya (%) (%)

Baba Kurtce Zazaca Arapca Balkan+Kafkas ve Diğer Diller Toplam

97 33 19

83 25 16

85,57 75,76 84,21

13 162

8 132

61,54 81,48

14,43 24,23 15,79 38,46 18,52

c) Farklı Anadili Grupları ile Evlilikler Sınırlı ancak ArtıĢ Eğiliminde Farklı dil gruplarıyla evlilikler sosyal bütünleĢme göstergesi olduğu kadar daha hızlı Ģekilde Anadili kayıplarına da yol açıyor. Ebeveynleriyle karĢılaĢtırıldığında yeni kuĢaklarda bu yönde artıĢ gözlemleniyor: 781 anne babadan sadece 9’u yani %1,2’si baĢka bir anadiline sahip kiĢiyle evli iken, Kendileri için bu oran % 2,8’e çıkıyor (532 evli kiĢiden 15’i farklı bir anadiline sahip kiĢi ile evlenmiĢ bulunuyor). 2.82

3.00 2.50 2.00 1.50

1.15

1.00 0.50 0.00 Annesinin anadili babasınınkinden Eşinin anadili kendisininkinden farklı farklı (%) (%)

Evliliklerle ilgili bir diğer soru hangi dil gruplarının diğer dil gruplarından evlilik yaptığına iliĢkindir. Türkçe anadilindekilere göre diğer dil gruplarında bu eğilim görece daha yüksek bulunuyor.

Toplam Anadili sadece Türkçe Anadili Türkçe dıĢında bir dil

Farklı Anadili Olanlarla Evlenme Durumları (%) Annesinin anadili EĢinin anadili babasınınkinden farklı kendisininkinden (%) farklı (%) 1,15 2,82 0,48 2,04 3,85 6,67

Anadili sadece Türkçe olan 625 babanın sadece 3’ü (% 0,5) bir diğer anadiline sahip kiĢiyle evli iken Türkçe dıĢında bir anadili olan 156 babadan 6’sı (% 3,8’i) bir diğer anadili olanla evlenmiĢ bulunuyor. Kendi anadili sadece Türkçe olan 442 evli kiĢiden 9’u bir diğer anadiline sahip kiĢiyle evlilik yapmıĢken, Türkçe dıĢında bir anadili olan 90 evli kiĢiden 6’sı (% 6,7’si) bir diğer anadili olanla evlenmiĢ bulunuyor.

6.67

7.00 6.00 5.00 3.85

4.00

2.82

3.00

2.04 2.00

1.15

1.00

0.48

0.00 Annesinin anadili babasınınkinden farklı (%) Tümü

Anadili sadece Türkçe

Eşinin anadili kendisininkinden farklı (%) Anadili Türkçe dışında bir dil

d) Üç KuĢak Boyu Durum: Annesi, EĢi ve Çocuklarıyla Anadilini KonuĢma Durumu Anadili kullanımı kuĢaklar boyunca çok büyük oranda geriliyor. Türkçe dıĢında bir anadiline sahip olanlar iletiĢimde Anne ve babayla % 72 oranında “çoğu zaman” veya “her zaman” anadili kullanırken, EĢle % 49,5, Çocuklarla % 27,0 oranında anadili kullanılıyor. 17) (Türkçe dışında bir diliniz daha varsa) Aşağıda belirtilen kişilerle iletişimde hangi dili kullanırsınız? Anneyle Babayla EĢle Çocuklarla Sayı % Yığ. Sayı % Yığ. Sayı % Yığ. Sayı % Yığ. % % % % Sadece 11 8,3 8,3 13 10,0 10,0 10 11,2 11,2 32 30,8 30,8 Türkçe Çoğu 4 3,0 11,4 5 3,8 13,8 9 10,1 21,3 11 10,6 41,3 zaman Türkçe Bazen 22 16,7 28,0 19 14,6 28,5 26 29,2 50,6 33 31,7 73,1 Türkçe, bazen anadilimi Çoğu 37 28,0 56,1 37 28,5 56,9 20 22,5 73,0 14 13,5 86,5 zaman anadilimi Sadece 58 43,9 100,0 56 43,1 100,0 24 27,0 100,0 14 13,5 100,0 anadilimi Toplam 132 100,0 130 100,0 89 100,0 104 100,0

Anadili kullanımında her bir kuĢakta % 27’lik azalma olmuĢ ve %72’si annesiyle anadilinde konuĢurken, ancak % 27’si çocuklarıyla anadilinde konuĢmaktadır.

80,0

71,9

70,0 60,0 49,5

50,0

41,3 40,0 27,0

30,0 21,3 20,0 11,4 10,0 0,0 Anneyle

Eşle

Çoğu zaman veya her zaman Türkçe

Çocuklarla

Çoğu zaman veya her zaman anadilimi

Grafik: Türkçe DıĢında Anadili Olanların ĠletiĢim Esnasında “çoğu zaman” veya “her zaman” Trükçe ve Anadilini Kullanma Durumu

e) Çiftdillilik Yaygın Diğer yandan hem anne-babayla, hem eĢle, hem de çocuklarla çift dilli konuĢma durumu da % 17 ile % 32 arasında bulunuyor. Bu durum, çift dilliliğin imkânını gösteriyor.

Bazen Türkçe, bazen anadilimi 35 29,2

31,7

25 20

16,7

15 10 5 0 Anneyle

Eşle

Çocuklarla

Grafik: Türkçe DıĢında Anadili Olanların ĠletiĢim Esnasında “bazen Türkçe, bazen anadili” Kullanma Durumu

3.1.7. Türkçeyi Kullanma Düzeyi: Herkes Biliyor, Okula Gitmeyen Yazamıyor ġehirlerde yaĢayan tüm nüfus Türkçeyi anlıyor ve hemen tamamı (2 kiĢi hariç) aynı zamanda konuĢuyor. Okuryazar olmayan 42 kiĢi ve ilkokul mezunu 2 kiĢi (toplamda % 5,7’si) ise “Türkçeyi anlıyor ve konuĢuyor ama yazamıyor”. Özetle yazamama sorunu okul eğitimi ile ilgili bulunuyor.

Türkçeyi hem anlıyor, hem konuĢuyor, hem de yazabiliyorum Türkçeyi anlıyor ve konuĢuyorum ama yazamıyorum Türkçeyi anlıyorum ama konuĢamıyorum Toplam Sayı

12) Türkçeyi kullanmadaki yeterlilik düzeyiniz nedir? Farklı dil kökenli olup Türkçe Türkçe Kürtçe Zazaca Arapça 98,1 96,3 75,9 68,0 81,3

1,8

3,7

22,9

32,0

Toplam Kafkas-Balkan Dili 100,0

94,4

18,8

5,4

1,2

100 622

100 27

100 83

100 25

100 16

100 8

100 781

3.1.8. Etnik ÖzdeĢim: Dil ġart Değil Bir diğer önemli soru, dil grubuyla özdeĢim durumu ve kendisi tanımlamasıdır. Büyük oranda aralarında koĢutluk olmak üzere, yine de anadili durumu ile dil özdeĢimi farklılaĢabildiği gibi, dil özdeĢimi ile etnik grup özdeĢimi de farklılaĢabilmektedir. Etnik olarak halkın % 77,5’i Türk, % 12,3’ü Kürt, % 3,2’si Zaza, % 2,9’u Balkan-Kafkas kökenli, % 2,2’si Arap, % 1,9’u da dilsel gönderme yapmadan doğrudan Alevi veya Müslüman olarak kendisini tanımlıyor.

Anadiliniz? 10) Kendinizi etnik kimlik (Türk, Müslüman Türk, Kürt, Kürt Alevi, Zaza, Arap, Çerkez vb.) olarak nasıl tanımlıyorsunuz?

Topla m

Türk Müslüman Türk Türk Müslüman Türk Alevi

271 229 86 2

Farklı dil kökenli olup Türkçe 4 6 1 0

Kürt Müslüman Kürt Kürt Alevi

3 3 0

Arap Müslüman Arap

Türkçe

Kürtçe

KafkasBalkan Dili

Arapça

Zazaca

0 2 0 0

0 0 0 0

0 1 0 0

0 3 0 0

5 5 0

45 31 1

1 1 1

0 0 0

2 1

0 0

10 4

0 0

Zaza Müslüman Zaza

0 2

0 4

0 0

12 7

0 0

Çerkez Laz Diğer

2 4 9

1 0 1

0 0 1

0 0 0

2 1 2

Alevi Müslüman

2 6

0 0

0 3

2 1

1 0

0 0

275 241 87 2 605 54 40 2 96 12 5 17 12 13 25 5 5 13 23 5 10 15

35,21 30,86 11,14 0,26 77,46 6,91 5,12 0,26 12,29 1,54 0,64 2,18 1,54 1,66 3,20 0,64 0,64 1,66 2,94 0,64 1,28 1,92

Anadiliniz? 10) Kendinizi etnik kimlik (Türk, Müslüman Türk, Kürt, Kürt Alevi, Zaza, Arap, Çerkez vb.) olarak nasıl tanımlıyorsunuz?

Topla m

Türk Müslüman Türk Türk Müslüman Türk Alevi

271 229 86 2

Farklı dil kökenli olup Türkçe 4 6 1 0

Kürt Müslüman Kürt Kürt Alevi

3 3 0

Arap Müslüman Arap

Türkçe

Kürtçe

KafkasBalkan Dili

Arapça

Zazaca 0 2 0 0

0 0 0 0

0 1 0 0

0 3 0 0

5 5 0

45 31 1

1 1 1

0 0 0

2 1

0 0

10 4

0 0

Zaza Müslüman Zaza

0 2

0 4

0 0

12 7

0 0

Çerkez Laz Diğer

2 4 9

1 0 1

0 0 1

0 0 0

2 1 2

2 6 622

0 0 27

0 3 83

2 1 25

1 0 16

0 0 8

Alevi Müslüman Toplam

275 241 87 2 605 54 40 2 96 12 5 17 12 13 25 5 5 13 23 5 10 781

35,21 30,86 11,14 0,26 77,46 6,91 5,12 0,26 12,29 1,54 0,64 2,18 1,54 1,66 3,20 0,64 0,64 1,66 2,94 0,64 1,28 100

Bu tablodan hareketle iki önemli bulguya daha dikkat çekmek de yarar bulunuyor. Birisi konuĢulan Anadille etnik (dil) özdeĢleĢmenin tam örtüĢmediği ve daha önemlisi de din özdeĢleĢmenin de dile paralel olarak çok etkili olduğudur. a) Anadiliyle ÖzdeĢim Kurduğu Dil Grubu Farklı Olabiliyor Toplamda 78 kiĢi (% 9,9’u) kendisini konuĢtuğu anadili grubuyla özdeĢleĢtirmemekte, ilgili anadili grubundan daha farklı tanımlamaktadır. 26 kiĢi Anne-Baba ve kendisi Türkçe Anadilinde olmakla birlikte Kürt, Arap, Zaza, Laz, Çerkez veya baĢka biri olarak kendisini ifade etmektedir. 16 kiĢi farklı bir anadili kökeninden gelip kendisini “Türk” olarak tanımlamaktadır. 6 kiĢi Kürtçe anadili kökeninden gelip kendisini farklı Ģekilde tanımlamaktadır. 6 kiĢi Zazaca anadili kökeninden gelip kendisini farklı Ģekilde tanımlamaktadır. 2 kiĢi Arapça anadili kökeninden gelip kendisini farklı Ģekilde tanımlamaktadır. 3 kiĢi Balkan-Kafkas anadili kökeninden gelip kendisini farklı Ģekilde tanımlamaktadır. b) Dini ÖzdeĢim (“Müslümanlık”) Yüksek “Dini” özdeĢim, en az “dil” özdeĢimi kadar öne çıkmıĢ bulunuyor. 781 kiĢiden 405’ü (% 51,9’u) etnik kimliğinin önünde veya arkasında -etnik kimliği ile birlikte- “dini” özdeĢimle de kendini tanımlıyor. Hatta bunlardan 15’i (% 1,92’si) “dilini” hiç ifade etmeksizin salt “din” veya mezhep özdeĢimini ifade ediyor. Aynı zamanda dini özdeĢimle de kendini tanımlayan bu 405 kiĢiden % 1,2’sı “Alevi”, geriye kalan % 50,7’si “Müslüman” Ģeklinde ifade ediyor.

Müslüman Alevi Etnik Toplam

Kendinizi etnik kimlik olarak nasıl tanımlıyorsunuz? Sayı 396 9 376 781

% 50,7 1,2 48,1 100,0

“Müslümanlık”, “Alevilik” vurgusu ile birlikte veya tek baĢına “dil/etni” sıfatı ile kendilerini tanımlama durumlarına bakıldığında önemli değiĢkenlikler gözlemleniyor. Ġç Anadolu, Güneydoğu, Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgelerinde ikamet edenler % 50’lerin üzerinde dini sıfatları da ekleyerek kendi etnik kimliklerini tanımlıyorlar. Dahası görece Ģehir doğumlularda bir miktar daha yüksek bulunuyor. Ġstihdam ve gelir düzeyi arttıkça bir miktar azalıyor. ÇeĢitli DeğiĢkenlere Göre Dil ÖzdeĢimi ve Dini ÖzdeĢim Durumu Sadece Toplam Müslüm Dil an Alevi (Etni) 50,7 1,2 48,1 Toplam 781 Cinsiyeti Kadın 51,0 ,3 48,7 390 Erkek 50,4 2,0 47,6 391 YaĢı 17-24 50,3 49,7 171 25-34 49,4 1,3 49,4 154 35-44 50,6 1,3 48,1 160 45-54 46,9 1,4 51,7 147 >=55 56,4 2,0 41,6 149 Anadili Türkçe 52,6 ,6 46,8 622 Farklı dil kökenli olup 59,3 40,7 27 Türkçe Kürtçe 43,4 1,2 55,4 83 Zazaca 36,0 12,0 52,0 25 Arapça 31,3 6,3 62,5 16 Kafkas-Balkan Dilleri 37,5 62,5 8 Ġkamet Bölgesi Akdeniz 27,2 1,0 71,8 103 Doğu Anadolu 51,3 3,8 45,0 80 Ege 26,0 1,0 72,9 96 Güneydoğu Anadolu 77,1 1,0 21,9 105 Ġç Anadolu 87,3 ,9 11,8 110 Karadeniz 53,8 46,2 106 Marmara 37,6 1,1 61,3 181 Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak 43,8 1,3 54,9 153 Ġlçe ġehir Merkezi 50,0 2,0 48,0 246 Ġl ġehir Merkezi 53,9 ,5 45,5 382 Hane Büyüklüğü 1,00 26,7 73,3 30 2,00 52,7 1,8 45,5 112 3,00 51,7 1,1 47,2 180 4,00 45,9 ,9 53,2 218 5,00 62,2 ,8 37,0 119 6,00 48,6 1,4 50,0 70 7,00 41,7 4,2 54,2 24 8+ 64,3 35,7 28 En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil 45,8 2,1 52,1 48 Ġlkokul 54,7 2,1 43,2 190 Ġlköğretim-Ortaokul 56,2 1,0 42,9 105 Lise ve dengi okul 48,6 1,1 50,4 284 Yükseköğretim 47,4 52,6 154

Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor Ev Kadını Öğrenci Koylu-Çiftçi Güvencesi Olmayan ĠĢler SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan, SSK Em. Memur, ES Emeklisi Küç. Esnaf, BağKur Em. Özelde Yönetici, Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin Ġstihdam Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor % 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899 900-999 1000+ TL Toplam

45,9 56,4 51,1 57,1 66,7

54,1 43,6 48,9 42,9 33,3

61 172 88 7 39

47,5

2,2

50,3

179

59,8 38,7

4,7

40,2 56,6

92 106

59,5

25,3 37,3 46,6 56,3 76,8

79 118 290 238 56

47,1 46,8 44,4 45,3 44,4 48,3 54,8 59,3 38,1 52,4 68,1 376

51 139 108 128 108 89 42 27 21 21 47 781

40,5

72,2 62,7 51,7 43,3 21,4

2,5 1,7 ,4 1,8

52,9 52,5 54,6 52,3 53,7 50,6 45,2 40,7 61,9 47,6 29,8 396

,7 ,9 2,3 1,9 1,1

2,1 9

Zaza ve Kürt özdeĢimi “okuryazar olamayanlar” arasında % 50’ler ile en yüksek orana çıkarken, dini özdeĢimin tüm eğitim gruplarında benzer çıkması (% 48 ile 60 arası) önemli bir bulguyu oluĢturuyor. Bir baĢka deyiĢle okulla birlikte dil özdeĢimi değiĢirken, dini özdeĢim sabit kalıyor En son bitirdiğiniz okul hangisidir? Kendiniz etnik kimlik (Türk, Müslüman Türk, Kürt, Kürt Alevi, Zaza, Arap, Çerkez vb.) olarak nasıl tanımlıyorsunuz? Müslüman Türk Türk Türk Müslüman Türk Alevi Kurt Müslüman Kürt Kurt Alevi Zaza Müslüman Zaza Arap Müslüman Arap Çerkez Laz Diğer Alevi Müslüman Toplam %

Okuma Yazma Bilmiyor 14,6 16,7 2,1 2,1 22,9 12,5 4,2 10,4 6,3 2,1

2,1 4,2 100

Ġlkokul 31,6 31,1 14,7 5,8 4,2 1,1 1,6 1,6 3,2 ,5 ,5 ,5 1,1 2,6 100

ĠlköğretimLise ve Ortaokul dengi okul 32,4 31,0 34,3 40,5 15,2 9,9 ,4 2,9 5,3 5,7 6,0 2,9 1,0 1,9

1,0 1,0 1,9 100

,7 ,4 1,1 ,4 ,7 2,8 ,7 ,4 100

Yükseköğretim ve ustu 33,8 37,0 9,1 9,1 1,9 1,3 1,9 ,6 ,6 1,9 1,3 1,3

100

Toplam %

Toplam Sayı

30,9 35,2 11,1 ,3 6,9 5,1 ,3 1,5 1,7 1,5 ,6 ,6 ,6 1,7 ,6 1,3 100

241 275 87 2 54 40 2 12 13 12 5 5 5 13 5 10

Toplam Sayı

190

105

284

154

781

Genel bazı sonuçlar çıkarırsak, dilin özellikle dini kök kodlarla sarmalandığı, etnik özdeĢimde “dil” etkisi kadar “din” etkisinin de sürece eĢlik ettiği söylenebilir. Ayrıca “dil” asimilasyonuna eğitimle müdahale edilebilirken, “dini” değer ve özdeĢimler konusunda formel okulun da o kadar etkili olmadığı kestirilebilir. 3.2. ANADĠLĠ EĞĠTĠMĠ: “Anadilini Öğrenmek ve Öğretmek Doğal Bir Haktır” Anadili eğitimi ile ilgili tutum ve görüĢ anlamında Anadili hakkı, Anadillerini öğrenmesi ve öğretmesi, Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinin de öğretilmesi, Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinde seçimlik dersler koyulması ve Tüm bu tutum ve görüĢlerinin Anadili, Doğum yeri (bölge), Ġkamet yeri (bölge), Doğum yerleĢkesi (kentlilik-kırsallık), Hane büyüklüğü, YaĢ, Cinsiyet, Eğitim, Meslek, Ailenin istihdama katılımı, Aile gelirine göre değiĢkenlik gösterip göstermediği, gösteriyorsa ne yönde olduğu analiz edilmektedir. AraĢtırma sonuçlarına göre Nüfusun % 69’u “anadilini öğrenmeyi, konuĢmayı ve baĢkasına öğretmeyi, kayıtsız-Ģartsız doğal bir hak” olarak görüyor. Sizce anadilini öğrenmek, konuĢmak ve baĢkasına öğretmek; kayıtsız Ģartsız doğal bir haktır ülke güvenliği ve hassasiyetleri söz konusuysa doğal bir hak olmaktan çıkar anadilinin hangisi olduguna göre değisir. sınırlanmalıdır; anadilini konuĢmak haktır ama öğretmek değil Diğer Toplam

Sayı 542 142

% 69,4 18,2

40 51 6 781

5,1 6,5 ,8 100,0

80 69.4 70 60 50 40 30 18.2

20 10

5.1

6.5

anadilinin hangisi olduguna göre değisir.

sınırlanmalıdır; anadilini konuşmak haktır ama öğretmek değil

0 kayıtsız şartsız doğal bir haktır

ülke güvenliği ve hassasiyetleri söz konusuysa doğal bir hak olmaktan çıkar

Grafik: “Anadilini Öğrenmek, KonuĢmak ve BaĢkasına Öğretmek” Konusundaki Tutumlar

Bu oranlar “Baba-anne ve kendi anadili Kürtçe” olanlarda % 95’lere, “Baba-anne ve kendi anadili Balkan-Kafkas dillerinden biri olanlarda % 88’lere çıkıyor. Türkçe anadildekiler, Karadenizliler, Öğrenci ve Yükseköğretim mezunları arasında karĢı çıkıĢlar bir miktar yükseliyor. Burada önemli bir bulgu, formel okulların anadilleri konusunda duyarlılık yaratma yerine önyargı oluĢturduğu sonucu çıkarılabilir. kayıtsız Ģartsız doğal bir haktır.

69,4

Sizce anadilini öğrenmek, konuĢmak ve baĢkasına öğretmek, ülke güvenliği anadilinin sınırlanmalıdır; Diğer Toplam ve hangisi anadilini hassasiyetleri olduguna konuĢmak söz konusuysa göre haktır ama doğal bir hak değisir. öğretmek değil olmaktan çıkar. 18,2 5,1 6,5 ,8 781

71,8 67,0

15,4 21,0

5,4 4,9

6,9 6,1

,5 1,0

390 391

70,8 71,4 67,5 69,4 67,8

18,1 16,2 20,6 17,7 18,1

5,8 5,2 4,4 4,1 6,0

4,7 6,5 6,3 8,2 7,4

,6 ,6 1,3 ,7 ,7

171 154 160 147 149

65,1 74,1

20,6 14,8

5,5 11,1

7,9

1,0

622 27

95,2 80,0 68,8 87,5

2,4 8,0 31,3 12,5

62,1 66,3 76,0

25,2 16,3 9,4

2,4

83 25 16 8

12,0

6,8 7,5 5,2

4,9 10,0 7,3

1,0 2,1

103 80 96

Güneydoğu Anadolu Ġç Anadolu Karadeniz Marmara Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak Ġlçe ġehir Merkezi Ġl ġehir Merkezi Hane Büyüklüğü 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8+ En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil Ġlkokul Ġlköğretim-Ortaokul Lise ve dengi okul Yükseköğretim Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor Ev Kadını Öğrenci Köylü-Çiftçi Güvencesi Olmayan ĠĢler SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan, SSK Em. Memur, ES Emeklisi Küç. Esnaf, BağKur Em. Özelde Yönetici, Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin Ġstihdam Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor % 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899 900-999 1000+ TL Toplam

90,5 61,8 45,3 77,9

2,9 25,5 36,8 13,3

3,8 5,5 6,6 2,8

2,9 5,5 10,4 6,1

1,8 ,9

105 110 106 181

71,2 68,3 69,4

16,3 19,1 18,3

5,2 5,7 4,7

6,5 5,7 7,1

,7 1,2 ,5

153 246 382

76,7 67,0 64,4 67,0 70,6 78,6 79,2 85,7

6,7 19,6 22,8 20,2 16,8 11,4 16,7 3,6

10,0 5,4 7,2 3,2 5,9 4,3 3,6

6,7 6,3 5,6 8,7 5,9 4,3 4,2 7,1

91,7 73,2 62,9 68,0 64,9

4,2 15,8 20,0 19,7 21,4

4,2 4,2 10,5 5,3 2,6

6,8 5,7 5,6 10,4

72,1 68,6 56,8 28,6 92,3

19,7 19,2 25,0 42,9 7,7

1,6 5,2 8,0 14,3

4,9 7,0 9,1 14,3

1,6 1,1

61 172 88 7 39

68,2

19,0

5,6

6,1

1,1

179

67,4 75,5

19,6 12,3

7,6 3,8

5,4 7,5

92 106

75,7

10,8

2,7

8,1

2,7

60,8 72,0 67,6 71,8 75,0

24,1 16,1 20,0 16,8 10,7

8,9 5,1 5,5 2,9 7,1

6,3 5,1 6,2 7,6 7,1

1,7 ,7 ,8

79 118 290 238 56

80,4 76,3 63,0 61,7 67,6 65,2 83,3 66,7 61,9 76,2 74,5 542

7,8 18,0 18,5 24,2 18,5 22,5 9,5 22,2 23,8 4,8 12,8 142

3,9 2,2 6,5 6,3 6,5 5,6

5,9 3,6 10,2 6,3 7,4 6,7 7,1 3,7

7,4 9,5 4,8 6,4 40

1,8 ,9 ,8 1,4

1,0 1,4 ,6

2,0 1,9 1,6

4,8 14,3 6,4 51

30 112 180 218 119 70 24 28 48 190 105 284 154

51 139 108 128 108 89 42 27 21 21 47 781

Anadili eğitimi ile ilgili yollardan biri bunun okullarda da öğretilmesidir. Okullarda anadilinde seçmeli derslere Büyük çoğunluk olumlu yaklaĢmakta; % 25’lik bir grup açıkça karĢı çıkmakta, % 16’lık bir grup da tüm derslerin anadilinde verilebileceğini ifade etmektedir.

22) Türkçe dıĢındaki anadillerinin okullarda seçimlik olmasını nasıl değerlendirirsiniz? Sayı % YığıĢımlı Hiçbir Ģekilde Türkçe dıĢındaki 195 25,0 25,0 anadilleri okullarda ve hatta evlerde öğretilmemeli; herkese sadece Türkçe öğretilmelidir Seçmeli olabilir ama ileride 87 11,1 36,1 Türkiye demokratikleĢtiğinde Evet seçmeli olarak öğretilmelidir 364 46,6 82,7 ama isteyene Farklı etnik kökenden gelen 126 16,1 98,8 çocuklar tüm derslerini isterlerse sadece anadillerinde almalıdırlar Diğer 9 1,2 100,0 Toplam 781 100,0

Alt gruplara göre değiĢkenliklere bakıldığında; Türkçe kategorisindekiler ve Karadeniz bölgesinde ikamet edenler görece daha fazla karĢı çıkarken, Kürtçe anadilindekiler ile Doğu Anadolu ve Marmara Bölgesinde ikamet edenler “tüm derslerin isteyenlere anadilinde verilmesine” görece daha yakın durmaktadırlar. Türkçe dıĢındaki anadillerinin okullarda seçimlik olmasını nasıl değerlendirirsiniz? Sadece Seçmeli Seçmeli Ġsteyene tüm Diğer Türkçe olabilir ama olarak dersler kendi öğretilm ileride isteyene anadillerinde elidir öğretilebil verilebilir ir. 25,0 11,1 46,6 16,1 1,2

Toplam Cinsiyeti Kadın Erkek YaĢı 17-24 25-34 35-44 45-54 >=55 Anadili Türkçe Farklı dil kökenli olup Türkçe Kürtçe Zazaca Arapça Kafkas-Balkan Dilleri Ġkamet Bölgesi Akdeniz Doğu Anadolu Ege Güneydoğu Anadolu Ġç Anadolu Karadeniz Marmara Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak Ġlçe ġehir Merkezi Ġl ġehir Merkezi Hane Büyüklüğü 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8+

1,5 ,8

Toplam

781

22,3 27,6

9,2 13,0

49,7 43,5

17,2 15,1

25,7 27,3 24,4 23,1 24,2

11,1 7,1 12,5 11,6 13,4

49,1 49,4 43,1 48,3 43,0

14,0 14,9 16,9 17,0 18,1

29,6 11,1

11,1 14,8

47,4 40,7

10,8 33,3

1,1

622 27

2,4 12,0 12,5 12,5

7,2 8,0 25,0 25,0

38,6 60,0 50,0 37,5

50,6 16,0 12,5 25,0

1,2 4,0

83 25 16 8

24,3 28,8 16,7 4,8 32,7 44,3 23,8

20,4 12,5 18,8 7,6 2,7 12,3 7,7

45,6 27,5 52,1 64,8 58,2 37,7 40,3

7,8 30,0 12,5 22,9 4,5 2,8 27,6

1,9 1,3

1,8 2,8 ,6

103 80 96 105 110 106 181

24,8 22,8 26,4

15,0 11,8 9,2

38,6 47,6 49,2

20,3 16,7 14,1

1,3 1,2 1,0

153 246 382

10,0 22,3 27,8 28,4 27,7 21,4 8,3 17,9

10,0 8,9 9,4 12,8 11,8 12,9 12,5 10,7

50,0 49,1 46,7 46,3 42,0 45,7 58,3 46,4

30,0 18,8 14,4 10,6 17,6 20,0 20,8 25,0

1,3 3,1 1,3

,9 1,7 1,8 ,8

390 391 171 154 160 147 149

30 112 180 218 119 70 24 28

En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil Ġlkokul Ġlköğretim-Ortaokul Lise ve dengi okul Yükseköğretim Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor Ev Kadını.) Öğrenci Köylü-Çiftçi Güvencesi Olmayan ĠĢler SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan, SSK Em. Memur, ES Emeklisi Küç. Esnaf, BağKur Em. Özelde Yönetici, Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin Ġstihdam Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor % 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899 900-999 1000+ TL Toplam

10,4 20,0 35,2 25,0 28,6

6,3 12,6 11,4 11,3 10,4

56,3 48,9 43,8 44,7 46,1

22,9 17,9 8,6 17,6 14,3

4,2 ,5 1,0 1,4 ,6

24,6 23,8 35,2 71,4 10,3

8,2 9,3 8,0 14,3 7,7

54,1 50,0 42,0 14,3 66,7

13,1 14,5 13,6

2,3 1,1

25,7

15,1

41,9

15,6

1,7

179

20,7 23,6

10,9 13,2

51,1 42,5

16,3 20,8

1,1

92 106

24,3

10,8

37,8

27,0

25,3 26,3 23,8 29,0 10,7

13,9 12,7 11,4 9,7 8,9

45,6 41,5 51,0 44,1 46,4

12,7 18,6 12,8 16,0 33,9

13,7 19,4 28,7 27,3 29,6 33,7 21,4 25,9 23,8 28,6 12,8 195

13,7 15,1 10,2 14,1 9,3 4,5 11,9 14,8 9,5

62,7 46,0 44,4 43,8 49,1 46,1 45,2 33,3 47,6 57,1 42,6 364

9,8 17,3 16,7 13,3 11,1 13,5 21,4 25,9 19,0 14,3 31,9 126

10,6 87

15,4

48 190 105 284 154 61 172 88 7 39

2,5 ,8 1,0 1,3

2,2 1,6 ,9 2,2

2,1 9

79 118 290 238 56

51 139 108 128 108 89 42 27 21 21 47 781

Okullarda bazı derslerin Türkçe dıĢındaki dillerde verilmesine, % 28’lik bir grup karĢı çıkarken yaklaĢık % 80’lik grup destek vermektedir. 23) Okullarda bazı derslerin Türkçe dıĢındaki anadillerinde öğretilmesini nasıl değerlendirirsiniz? Sayı % YığıĢımlı Kesinlikle karĢıyım 220 28,2 28,2 Bazı Ģart ve düzenlemelerle kabul edilebilir 203 26,0 54,2 Pilot çalıĢmalar olumlu sonuç verirse 133 17,0 71,2 olabilir Kayıtsız Ģartsız öğretilebilir 216 27,7 98,8 Diğer 9 1,2 100,0 Toplam 781 100,0

Alt gruplara göre değiĢkenliklere bakıldığında Türkçe kategorisindekiler ve Karadenizliler görece daha fazla karĢı çıkarken, Kürtçe anadilindekiler, meslek olarak “serbest meslek ve büyük esnaflar” ile Güneydoğu, Doğu Anadolu ve Marmara Bölgesinde ikamet edenler “kayıtsız Ģartsız öğretilmesine” görece daha yakın durmaktadırlar.

23) Okullarda bazı derslerin Türkçe dıĢındaki anadillerinde öğretilmesini nasıl değerlendirirsiniz? Kesinlik Bazı Ģart ve Pilot Kayıtsız-Ģartsız Diğer Toplam le düzenlemelerl çalıĢmalar öğretilebilir karĢıyım e kabul olumlu edilebilir sonuç verirse olabilir 28,2 26,0 17,0 27,7 1,2 Toplam 781 Cinsiyeti Kadın 26,7 27,9 14,6 29,0 1,8 390 Erkek 29,7 24,0 19,4 26,3 ,5 391 YaĢı 17-24 28,7 29,8 17,0 22,8 1,8 171 25-34 28,6 26,6 17,5 27,3 154 35-44 30,6 21,9 15,0 30,0 2,5 160 45-54 25,9 24,5 17,0 31,3 1,4 147 >=55 26,8 26,8 18,8 27,5 149 Anadili Türkçe 32,6 28,6 18,6 19,5 ,6 622 Farklı dil kökenli olup 14,8 14,8 25,9 40,7 3,7 27 Türkçe Kürtçe 6,0 9,6 6,0 77,1 1,2 83 Zazaca 12,0 12,0 12,0 52,0 12,0 25 Arapça 25,0 56,3 18,8 16 Kafkas-Balkan Dilleri 12,5 12,5 25,0 50,0 8 Ġkamet Bölgesi Akdeniz 32,0 31,1 21,4 15,5 103 Doğu Anadolu 28,8 13,8 10,0 41,3 6,3 80 Ege 26,0 39,6 12,5 21,9 96 Güneydoğu Anadolu 4,8 37,1 14,3 42,9 1,0 105 Ġç Anadolu 30,9 33,6 15,5 18,2 1,8 110 Karadeniz 51,9 19,8 17,9 9,4 ,9 106 Marmara 24,9 13,8 22,1 39,2 181 Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak 33,3 17,6 12,4 34,0 2,6 153 Ġlçe ġehir Merkezi 24,8 26,4 19,5 28,5 ,8 246 Ġl ġehir Merkezi 28,3 29,1 17,3 24,6 ,8 382 Hane Büyüklüğü 1,00 6,7 30,0 26,7 36,7 30 2,00 31,3 25,0 16,1 27,7 112 3,00 33,3 23,9 14,4 26,7 1,7 180 4,00 29,8 27,5 21,1 20,2 1,4 218 5,00 28,6 26,9 16,8 27,7 119 6,00 21,4 30,0 12,9 32,9 2,9 70 7,00 12,5 20,8 12,5 50,0 4,2 24 8+ 21,4 17,9 10,7 50,0 28 En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil 12,5 37,5 43,8 6,3 48 Ġlkokul 23,7 26,8 17,9 31,6 190 Ġlköğretim-Ortaokul 38,1 22,9 14,3 23,8 1,0 105 Lise ve dengi okul 27,1 26,8 18,7 25,7 1,8 284 Yükseköğretim 33,8 22,1 20,1 24,0 154 Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 23,0 26,2 16,4 34,4 61 Ev Kadını 25,0 29,1 9,9 33,1 2,9 172 Öğrenci 42,0 19,3 18,2 19,3 1,1 88 Köylü-Çiftçi 71,4 28,6 7 Güvencesi Olmayan 15,4 28,2 12,8 41,0 2,6 39 ĠĢler SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan, 30,2 23,5 22,3 24,0 179 SSK Em. Memur, ES Emeklisi 26,1 32,6 19,6 20,7 1,1 92 Küç. Esnaf, BağKur 23,6 28,3 21,7 25,5 ,9 106 Em. Özelde Yönetici, 32,4 13,5 10,8 43,2 37 Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin Ġstihdam

Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor % 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899 900-999 1000+ TL Toplam

26,6 26,3 28,6 31,1 19,6

30,4 28,8 20,7 29,4 26,8

17,7 14,4 19,0 15,1 19,6

25,3 28,8 29,3 24,4 33,9

17,6 22,3 32,4 29,7 32,4 36,0 23,8 25,9 38,1 28,6 19,1 220

33,3 28,1 20,4 22,7 32,4 20,2 31,0 22,2 28,6 23,8 27,7 203

11,8 17,3 13,9 18,8 11,1 21,3 21,4 14,8 9,5 28,6 25,5 133

33,3 30,9 32,4 27,3 23,1 21,3 23,8 37,0 23,8 19,0 27,7 216

1,7 2,4

3,9 1,4 ,9 1,6 ,9 1,1

79 118 290 238 56

51 139 108 128 108 89 42 27 21 21 47 781

3.3. EĞĠTĠMDE ANADĠLĠNE YER VERĠLMESĠ VE ÇĠFTDĠLLĠ EĞĠTĠM Eğitimde anadiline yer verilmesi ve çiftdilli eğitim konusundaki tutum ve görüĢ anlamında Okullarda Türkçe dıĢındaki anadillerinin de eğitim-öğretim dili olması, Okullarda batı dillerinde eğitim-öğretim yapılması, ÇeĢitli anadillerinde eğitim-öğretim yapılması durumunda Türkçenin bundan nasıl etkileneceği hakkındaki tutum ve görüĢleri betimlenmekte ve tüm bu tutum ve görüĢlerinin Anadili, Doğum yeri (bölge), Ġkamet yeri (bölge), Doğum yerleĢkesi (kentlilik-kırsallık), Hane büyüklüğü, YaĢ, Cinsiyet, Eğitim, Meslek, Ailenin istihdama katılımı ile Aile geliri durumlarına göre değiĢkenlik gösterip göstermediği, gösteriyorsa ne yönde olduğu analiz edilmektedir.

3.3.1. Ġngilizcede Eğitime Eğilim Yüksek “26) Ġngilizce, Almanca, Fransızca, Ġtalyanca gibi Batı dillerinde eğitim-öğretim yapılmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?” sorusuna sadece % 23’ü açıkça karĢı çıkmakta; % 33’ü ise tümden olumlu bulmaktadır. 26) Ġngilizce, Almanca, Fransızca, Ġtalyanca gibi Batı dillerinde eğitim-öğretim yapılmasını nasıl değerlendiriyorsunuz? Sayı % BatılılaĢmak için gerekli ve doğru buluyorum. 91 11,7 Daha kaliteli bir eğitim almak için gerekli. 246 31,5 Demokratik bir ülkede isteyen herkes istediği dilde eğitim-öğretim 178 22,8

alabilmelidir. Bu dillerde bilim (fen ve matematik) eğitimi yapılmalı ama sosyal dersler Türkçe olarak verilmelidir. Türkçeyi zayıflattığı ve ikincilleĢtirdiği için zararlı ve gereksiz buluyorum. Diğer Toplam

10,0

181 7 781

23,2 ,9 100,0

Türkçe kategorisindekiler, Karadenizliler, köylü-çiftçiler görece karĢı çıkan grupları oluĢturmakla birlikte, hiçbiri için bu oran % 50’leri geçmemektedir. 26) Ġngilizce, Almanca, Fransızca, Ġtalyanca gibi Batı dillerinde eğitim-öğretim yapılmasını nasıl değerlendiriyorsunuz? BatılılaĢmak Kaliteli Demokratik Fen Türkçeyi Diğer Toplam için gerekli bir hak eğitiminde zayıflatıcı eğitim evet, için sosyalgerekli dilde hayır 11,7 31,5 22,8 10,0 23,2 ,9 Toplam 781 Cinsiyeti Kadın 12,1 32,1 23,1 11,3 20,5 1,0 390 Erkek 11,3 30,9 22,5 8,7 25,8 ,8 391 YaĢı 17-24 11,7 31,6 25,7 8,2 22,8 171 25-34 13,6 29,9 24,0 8,4 23,4 ,6 154 35-44 14,4 28,1 20,0 14,4 20,6 2,5 160 45-54 12,2 37,4 19,7 8,2 21,8 ,7 147 >=55 6,0 30,9 24,2 10,7 27,5 ,7 149 Anadili Türkçe 12,5 28,8 18,8 12,1 27,0 ,8 622 Farklı dil kökenli olup 7,4 40,7 33,3 3,7 14,8 27 Türkçe Kürtçe 10,8 41,0 43,4 3,6 1,2 83 Zazaca 4,0 40,0 36,0 4,0 12,0 4,0 25 Arapça 50,0 31,3 18,8 16 Kafkas-Balkan Dilleri 12,5 50,0 25,0 12,5 8 Ġkamet Bölgesi Akdeniz 9,7 35,9 16,5 17,5 20,4 103 Doğu Anadolu 3,8 22,5 37,5 3,8 28,8 3,8 80 Ege 32,3 12,5 21,9 8,3 24,0 1,0 96 Güneydoğu Anadolu 9,5 78,1 7,6 4,8 105 Ġç Anadolu 12,7 18,2 28,2 18,2 20,9 1,8 110 Karadeniz 1,9 17,0 20,8 17,9 41,5 ,9 106 Marmara 11,6 32,6 27,1 5,5 23,2 181 Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak 9,8 26,1 23,5 7,2 31,4 2,0 153 Ġlçe ġehir Merkezi 13,0 28,5 26,4 10,6 20,3 1,2 246 Ġl ġehir Merkezi 11,5 35,6 20,2 10,7 21,7 ,3 382 Hane Büyüklüğü 1,00 3,3 36,7 30,0 10,0 20,0 30 2,00 5,4 27,7 27,7 13,4 23,2 2,7 112 3,00 12,2 30,0 17,8 13,3 26,1 ,6 180 4,00 17,0 27,5 22,0 7,8 24,3 1,4 218 5,00 10,9 34,5 23,5 8,4 22,7 119 6,00 11,4 37,1 24,3 7,1 20,0 70 7,00 12,5 20,8 33,3 8,3 25,0 24 8+ 3,6 64,3 17,9 7,1 7,1 28 En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil 6,3 47,9 27,1 14,6 4,2 48 Ġlkokul 14,7 38,4 19,5 7,4 19,5 ,5 190 Ġlköğretim-Ortaokul 13,3 34,3 12,4 10,5 28,6 1,0 105 Lise ve dengi okul 10,9 28,2 24,3 11,6 23,9 1,1 284 Yükseköğretim 9,7 22,1 29,9 13,0 25,3 154 Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 14,8 31,1 24,6 11,5 18,0 61 Ev Kadını 10,5 34,9 19,2 9,9 23,8 1,7 172 Öğrenci 6,8 15,9 29,5 13,6 33,0 1,1 88 Köylü-Çiftçi 28,6 28,6 42,9 7

Güvencesi Olmayan ĠĢler SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan, SSK Em. Memur, ES Emeklisi Küç. Esnaf, BağKur Em. Özelde Yönetici, Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin Ġstihdam Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor % 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899 900-999 1000+ TL Toplam

10,3

56,4

10,3

5,1

15,4

2,6

15,1

32,4

19,0

9,5

23,5

179

9,8 12,3

20,7 41,5

32,6 22,6

14,1 4,7

22,8 17,9

92 106

8,1

27,0

32,4

8,1

24,3

2,5 9,3 12,1 15,1 12,5

31,6 39,8 29,7 29,4 32,1

22,8 20,3 24,1 21,0 28,6

11,4 9,3 9,7 10,5 8,9

30,4 21,2 23,1 23,5 16,1

9,8 12,9 9,3 13,3 10,2 14,6 14,3 18,5

47,1 38,1 29,6 35,2 32,4 23,6 28,6 25,9 14,3 9,5 25,5 246

27,5 18,0 25,0 14,1 22,2 21,3 26,2 18,5 42,9 33,3 40,4 178

2,0 10,1 9,3 8,6 10,2 13,5 11,9 14,8 14,3 14,3 8,5 78

13,7 18,7 25,9 28,1 25,0 27,0 19,0 22,2 19,0 28,6 19,1 181

14,3 6,4 91

1,3 1,4 ,4 1,8

2,2 ,9 ,8

9,5

79 118 290 238 56

51 139 108 128 108 89 42 27 21 21 47 781

3.3.2. Halkın Türkçe DıĢındaki Anadillerinde Eğitime BakıĢı Olumlu “Türkiye'de Türkçenin dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına nasıl bakıyorsunuz?” sorusuna “Herkese sağlanması gereken bir haktır.“ görüĢünde olanlar % 48’e ulaĢıyor. “Kesinlikle karĢı çıkanlar“ ise % 27,7 oranında bulunuyor. 21) Türkiye'de Türkçe’nin dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına nasıl bakıyorsunuz? Sayı Herkese sağlanması gereken bir haktır 375 Fikrim yok ya da kararsızım 73 KarĢıyım, ama seçmeli ders olabilir 109 Kesinlikle karĢıyım. 216 Diğer 8 Toplam 781

% 48,0 9,3 14,0 27,7 1,0 100,0

60.00 50.00

48.00

40.00 27.70

30.00 20.00

14.00 10.30

10.00 0.00 Herkese sağlanması gereken bir haktır

Karşıyım, ama seçmeli ders olabilir

Fikrim yok ya da kararsızım

Kesinlikle karşıyım.

Grafik: “Türkçenin DıĢındaki Anadillerinde Eğitim Yapılması” Konusundaki Tutumlar

“Türkçe dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına” “kesinlikle karĢıyım” diyenler “Baba, anne ve kendisinin anadili Türkçe” olanlar dahil hiçbir grupta % 32’yi geçmiyor. Karadeniz bölgesinde ikamet edenler yarı yarıya açık bir Ģekilde karĢı çıkarken hemen bütün alt gruplarda daha çok anadilde eğitim yapılabilmesi yönünde bir eğilim gözlemleniyor. 21) Türkiye'de Türkçe’nin dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına nasıl bakıyorsunuz? Herkese Fikrim yok KarĢıyım, Kesinlikle Diğer Toplam sağlanması ya da ama karĢıyım. gereken bir kararsızım seçmeli haktır ders olabilir 48,0 9,3 14,0 27,7 1,0 Toplam 781 Cinsiyeti Kadın 25,9 13,8 48,5 10,8 1,0 390 Erkek 29,4 14,1 47,6 7,9 1,0 391 YaĢı 17-24 28,1 12,9 49,1 8,8 1,2 171 25-34 29,2 18,8 41,6 7,8 2,6 154 35-44 26,3 15,0 46,3 11,9 ,6 160 45-54 25,9 12,2 53,7 8,2 147 >=55 28,9 10,7 49,7 10,1 ,7 149 Anadili Türkçe 43,2 9,6 13,5 32,3 1,3 622 Farklı dil kökenli olup 51,9 3,7 25,9 18,5 27 Türkçe Kürtçe 77,1 4,8 13,3 4,8 83 Zazaca 60,0 20,0 8,0 12,0 25 Arapça 50,0 6,3 31,3 12,5 16 Kafkas-Balkan Dilleri 62,5 25,0 12,5 8 Ġkamet Bölgesi Akdeniz 43,7 8,7 16,5 30,1 1,0 103 Doğu Anadolu 52,5 5,0 10,0 31,3 1,3 80 Ege 46,9 11,5 16,7 24,0 1,0 96 Güneydoğu Anadolu 67,6 3,8 24,8 3,8 105 Ġç Anadolu 47,3 8,2 9,1 32,7 2,7 110 Karadeniz 24,5 14,2 12,3 49,1 106 Marmara 51,9 11,6 10,5 24,9 1,1 181 Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak 48,4 9,2 10,5 29,4 2,6 153 Ġlçe ġehir Merkezi 50,0 10,6 13,4 25,2 ,8 246 Ġl ġehir Merkezi 46,6 8,6 15,7 28,5 ,5 382 Hane Büyüklüğü 1,00 53,3 10,0 20,0 16,7 30 2,00 53,6 7,1 8,9 29,5 ,9 112

3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8+ En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil Ġlkokul Ġlköğretim-Ortaokul Lise ve dengi okul Yükseköğretim Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor Ev Kadını Öğrenci Köylü-Çiftçi Güvencesi Olmayan ĠĢler SSK’lı ĠĢçi-ÇalıĢan, SSK Em. Memur, ES Emeklisi Küç. Esnaf, BağKur Em. Özelde Yönetici, Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin Ġstihdam Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor % 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899 900-999 1000+ TL Toplam

41,7 46,3 48,7 52,9 50,0 57,1

11,1 9,6 8,4 10,0 12,5 3,6

15,6 12,4 13,4 12,9 29,2 21,4

30,6 30,7 26,9 24,3 8,3 17,9

1,1 ,9 2,5

68,8 56,3 38,1 45,4 42,9

10,4 9,5 12,4 9,2 7,1

8,3 11,1 13,3 14,4 18,8

12,5 22,1 36,2 29,2 30,5

42,6 51,7 42,0 28,6 64,1

11,5 11,6 6,8

21,3 9,9 9,1

3,3 3,4

5,1

12,8

21,3 26,7 38,6 71,4 17,9

61 172 88 7 39

44,7

11,7

13,4

29,6

179

39,1 56,6

10,9 4,7

25,0 14,2

23,9 23,6

1,1 ,9

92 106

54,1

5,4

10,8

29,7

48,1 49,2 49,0 44,5 55,4

11,4 7,6 8,6 9,7 12,5

8,9 14,4 15,9 13,9 10,7

30,4 26,3 25,9 31,1 21,4

54,9 52,5 45,4 45,3 42,6 44,9 57,1 44,4 52,4 42,9 53,2 375

9,8 5,8 13,0 8,6 9,3 11,2 14,3 11,1 4,8 9,5 6,4 73

19,6 18,7 9,3 12,5 15,7 9,0 7,1 22,2 9,5 19,0 14,9 109

15,7 21,6 30,6 32,0 31,5 33,7 21,4 22,2 33,3 28,6 25,5 216

1,1 1,8 ,6

180 218 119 70 24 28 48 190 105 284 154

1,3 2,5 ,7 ,8

1,4 1,9 1,6 ,9 1,1

79 118 290 238 56

51 139 108 128 108 89 42 27 21 21 47 781

3.3.3. Karar Ortak Alınmalı “24) Sizce Türkçe dıĢındaki anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olarak kullanılmasına kim karar vermelidir?” sorusuna gelen yanıtlara bakıldığında % 25’lik bir grup tartıĢılmasına dahi karĢı çıkarken, % 27’si devletin ve % 32’si de devlet de dahil tüm toplumun birlikte karar vermesi görüĢündedir. 24) Sizce Türkçe dıĢındaki anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olarak kullanılmasına kim karar vermelidir? Sayı % Bu konunun tartıĢılmasına bile karĢıyım 199 25,5 Sadece devlet/hükümet 208 26,6 Toplum örgütleri (sendika, dernek, vakıf vb.) 29 3,7 Ġlgili devlet kurumları, sivil toplum örgütleri ve aileler birlikte 249 31,9 Farklı etnik kökenden gelenler istiyorlarsa kabul edilmelidir 83 10,6 Diğer 13 1,7 Toplam 781 100,0

Türkçe dil grubundakilerin % 29’u karĢı çıkıyor, % 27’si de devlet kararlaĢtırmalıdır görüĢünü savunuyor. Ġlginç bir sonuç ise Güneydoğuluların ve Arapların da devletin bu sorunu çözmesinden yana görüĢ belirtmiĢ olmalarıdır. 24) Sizce Türkçe dıĢındaki anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olarak kullanılmasına kim karar vermelidir?(%) Bu konunun Sadece Toplum Ġlgili devlet Farklı etnik Diğer Toplam tartıĢılmasına devlet/hükümet örgütleri kurumları, kökenden bile karĢıyım (sendika, sivil toplum gelenler dernek, örgütleri ve istiyorlarsa vakıf vb.) aileler kabul birlikte edilmelidir 25,5 26,6 3,7 31,9 10,6 1,7 Toplam 781 Cinsiyeti Kadın 26,7 24,9 3,1 34,4 9,0 2,1 390 Erkek 24,3 28,4 4,3 29,4 12,3 1,3 391 YaĢı 17-24 28,1 22,2 3,5 32,7 12,3 1,2 171 25-34 25,3 25,3 1,9 34,4 11,7 1,3 154 35-44 26,3 23,1 5,6 34,4 8,1 2,5 160 45-54 20,4 33,3 3,4 31,3 9,5 2,0 147 >=55 26,8 30,2 4,0 26,2 11,4 1,3 149 Anadili Türkçe 29,7 24,4 3,5 34,4 6,9 1,0 622 Farklı dil 11,1 25,9 7,4 29,6 14,8 11,1 27 kökenli olup Türkçe Kürtçe 7,2 33,7 1,2 21,7 33,7 2,4 83 Zazaca 8,0 40,0 8,0 16,0 20,0 8,0 25 Arapça 12,5 56,3 6,3 18,8 6,3 16 Kafkas-Balkan 12,5 25,0 12,5 25,0 25,0 8 Dilleri Ġkamet Bölgesi Akdeniz 27,2 30,1 6,8 32,0 3,9 103 Doğu Anadolu 31,3 27,5 3,8 10,0 20,0 7,5 80 Ege 20,8 22,9 2,1 49,0 4,2 1,0 96 Güneydoğu 4,8 46,7 31,4 16,2 1,0 105 Anadolu Ġç Anadolu 38,2 19,1 2,7 36,4 1,8 1,8 110 Karadeniz 44,3 18,9 2,8 28,3 4,7 ,9 106 Marmara 17,7 23,8 6,1 32,0 19,3 1,1 181 Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak 24,8 28,1 5,2 26,1 13,1 2,6 153 Ġlçe ġehir 25,2 25,6 4,9 32,5 10,2 1,6 246 Merkezi Ġl ġehir Merkezi 25,9 26,7 2,4 33,8 9,9 1,3 382 Hane Büyüklüğü 1,00 16,7 23,3 6,7 30,0 20,0 3,3 30 2,00 31,3 18,8 5,4 30,4 12,5 1,8 112 3,00 31,7 19,4 3,9 32,8 10,6 1,7 180 4,00 24,8 30,7 3,2 34,4 5,5 1,4 218 5,00 20,2 33,6 3,4 27,7 15,1 119 6,00 20,0 32,9 2,9 32,9 8,6 2,9 70 7,00 20,8 20,8 4,2 41,7 12,5 24 8+ 17,9 35,7 21,4 17,9 7,1 28 En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil 6,3 52,1 25,0 8,3 8,3 48 Ġlkokul 20,0 33,2 5,8 30,0 10,0 1,1 190 Ġlköğretim31,4 30,5 3,8 27,6 4,8 1,9 105 Ortaokul Lise ve dengi 25,7 22,2 3,2 36,3 11,3 1,4 284 okul

Yükseköğretim Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor Ev Kadını Öğrenci Köylü-Çiftçi Güvencesi Olmayan ĠĢler SSK’lı ĠĢçiÇalıĢan, SSK Em. Memur, ES Emeklisi Küç. Esnaf, BağKur Em. Özelde Yönetici, Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin Ġstihdam Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor % 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899 900-999 1000+ TL Toplam

33,8

16,2

3,2

31,2

14,9

23,0 25,0 35,2 42,9 10,3

23,0 33,1 19,3 28,6 43,6

1,6 3,5 4,5

39,3 29,7 29,5 28,6 25,6

13,1 5,2 11,4

3,5

15,4

5,1

61 172 88 7 39

30,7

22,9

3,9

33,0

8,9

179

25,0

18,5

4,3

34,8

16,3

1,1

17,9

29,2

4,7

34,9

11,3

1,9

106

18,9

32,4

5,4

21,6

18,9

2,7

27,8

22,8

3,8

31,6

10,1

3,8

22,9 22,4 30,3 23,2

29,7 29,3 25,2 17,9

2,5 4,5 3,4 3,6

28,8 34,1 30,3 33,9

13,6 8,3 9,7 21,4

2,5 1,4 1,3

118 290 238 56

11,8 20,9 29,6 25,8 26,9 33,7 26,2 29,6 33,3 19,0 21,3 199

33,3 36,0 27,8 29,7 19,4 23,6 26,2 22,2 9,5 23,8 14,9 208

2,0 1,4 2,8 3,9 5,6 3,4 4,8 7,4

41,2 31,7 26,9 28,9 36,1 32,6 33,3 18,5 47,6 33,3 29,8 249

7,8 7,2 11,1 9,4 12,0 4,5 9,5 22,2 9,5 23,8 23,4 83

3,9 2,9 1,9 2,3

51 139 108 128 108 89 42 27 21 21 47 781

10,6 29

2,2

154

3.3.4. Türkçe Biraz Olumsuz Etkilenir “Türkçe dıĢındaki diğer anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olması durumunda Türkçe nasıl etkilenir?” sorusuna % 26’sı olumlu etkileneceği, % 24’ü bir etkisi olmayacağı, % 48’i de olumsuz etkisi olacağı yönünde görüĢ belirtiyor. 25) Türkçe dıĢındaki diğer anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olması durumunda Türkçe nasıl etkilenir? Sayı % Türkçe zarar görmez, bilakis diğer anadilleri nedeniyle zenginleĢir 205 26,2 Türkçeye bir etkisi olmaz 193 24,7 Türkçeye bir miktar olumsuz etkisi olur 121 15,5 Türkçe giderek zayıflar 253 32,4 Diğer 9 1,2 Toplam 781 100,0

Gruplara göre bazı değiĢkenlikler görülmektedir: Türkçe ve Kafkas+Balkan kökenli dil grupları, Karadeniz, Ġç Anadolu ve Akdeniz olumsuz etkinin daha fazla olacağı kanaatini taĢıyor. 49

25) Türkçe dıĢındaki diğer anadillerinin eğitim-öğretimde anadili olması durumunda Türkçe nasıl etkilenir? Türkçe zarar Türkçeye bir Türkçeye Türkçe Diğer Toplam görmez, bilakis etkisi olmaz bir miktar giderek diğer anadilleri olumsuz zayıflar nedeniyle etkisi olur zenginleĢir 26,2 24,7 15,5 32,4 1,2 Toplam 781 Cinsiyeti Kadın 24,9 26,4 14,6 32,6 1,5 390 Erkek 27,6 23,0 16,4 32,2 ,8 391 YaĢı 17-24 24,6 19,9 19,3 35,7 ,6 171 25-34 28,6 20,1 16,9 33,8 ,6 154 35-44 26,9 26,3 14,4 30,0 2,5 160 45-54 27,9 31,3 11,6 27,9 1,4 147 >=55 23,5 26,8 14,8 34,2 ,7 149 Anadili Türkçe 18,8 24,4 17,8 37,9 1,0 622 Farklı dil kökenli 40,7 29,6 14,8 14,8 27 olup Türkçe Kürtçe 72,3 18,1 3,6 4,8 1,2 83 Zazaca 36,0 40,0 16,0 8,0 25 Arapça 43,8 25,0 6,3 25,0 16 Kafkas-Balkan 12,5 50,0 25,0 12,5 8 Dilleri Ġkamet Bölgesi Akdeniz 20,4 26,2 17,5 34,0 1,9 103 Doğu Anadolu 33,8 20,0 10,0 32,5 3,8 80 Ege 21,9 38,5 11,5 25,0 3,1 96 Güneydoğu 72,4 14,3 9,5 3,8 105 Anadolu Ġç Anadolu 11,8 18,2 12,7 56,4 ,9 110 Karadeniz 10,4 13,2 26,4 50,0 106 Marmara 19,9 35,4 17,7 27,1 181 Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak 23,5 27,5 12,4 33,3 3,3 153 Ġlçe ġehir 27,2 22,4 16,3 32,9 1,2 246 Merkezi Ġl ġehir Merkezi 26,7 25,1 16,2 31,7 ,3 382 Hane Büyüklüğü 1,00 26,7 40,0 13,3 20,0 30 2,00 21,4 26,8 13,4 36,6 1,8 112 3,00 19,4 26,1 15,6 38,9 180 4,00 23,4 21,6 20,6 33,0 1,4 218 5,00 27,7 25,2 12,6 33,6 ,8 119 6,00 40,0 24,3 11,4 21,4 2,9 70 7,00 29,2 29,2 12,5 29,2 24 8+ 67,9 10,7 10,7 7,1 3,6 28 En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil 50,0 31,3 12,5 6,3 48 Ġlkokul 26,8 31,1 11,6 30,0 ,5 190 Ġlköğretim21,0 23,8 14,3 40,0 1,0 105 Ortaokul Lise ve dengi 25,4 24,6 18,3 30,6 1,1 284 okul Yükseköğretim 23,4 15,6 20,8 39,6 ,6 154 Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor 27,9 23,0 18,0 31,1 61 Ev Kadını 25,0 29,1 11,0 32,0 2,9 172 Öğrenci 14,8 17,0 21,6 44,3 2,3 88 Köylü-Çiftçi 14,3 14,3 42,9 28,6 7 Güvencesi 59,0 20,5 2,6 17,9 39 Olmayan ĠĢler SSK’lı ĠĢçi19,0 25,7 17,3 38,0 179 ÇalıĢan, SSK Em.

Memur, ES Emeklisi Küç. Esnaf, BağKur Em. Özelde Yönetici, Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin Ġstihdam Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor % 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899 900-999 1000+ TL Toplam

30,4

16,3

20,7

32,6

30,2

34,9

13,2

21,7

106

37,8

18,9

10,8

27,0

5,4

24,1

27,8

13,9

32,9

1,3

32,2 25,2 25,6 25,0

24,6 26,9 18,1 37,5

11,0 16,2 19,3 7,1

30,5 30,3 36,1 30,4

1,7 1,4 ,8

118 290 238 56

45,1 36,0 29,6 27,3 17,6 15,7 16,7 14,8 23,8 14,3 27,7 205

23,5 23,7 21,3 22,7 23,1 28,1 23,8 40,7 9,5 19,0 40,4 193

11,8 12,2 12,0 17,2 18,5 12,4 26,2 18,5 23,8 23,8 12,8 121

19,6 25,2 36,1 31,3 39,8 43,8 33,3 25,9 38,1 42,9 19,1 253

2,9 ,9 1,6 ,9

4,8

51 139 108 128 108 89 42 27 21 21 47 781

3.3.5. Anadilde Eğitim Talebi Yüzünden Sendika Kapatılamaz “27) Eğitim Sen 2005 yılında tüzüğünde yer alan “anadilinde eğitim hakkı” maddesinden ötürü kapatılma tehlikesi yaĢadı. Sizce bir sendikanın bu madde yüzünden kapatılma tehlikesi yaĢaması doğru mudur?” sorusunda halkın % 70’i “kapatılmaması” yönünde görüĢ bildirmektedir. 27) Eğitim Sen 2005 yılında tüzüğünde yer alan “anadilinde eğitim hakkı” maddesinden ötürü kapatılma tehlikesi yaĢadı. Sizce bir sendikanın bu madde yüzünden kapatılma tehlikesi yaĢaması doğru mudur? Sayı % Bir sendika böylesi bir talep nedeniyle asla kapatılmamalıdır. 439 56,2 Bu tür durumlarda uluslararası sözleĢme ve antlaĢmalar esas alınmalıdır. 98 12,5 Ülke güvenliği söz konusu ise doğrudur, kapatılabilir 227 29,1 Diğer 17 2,2 Toplam 781 100,0

Bu konuda özellikle bölgeler arasında farklılaĢmalara rastlanıyor: Güneydoğu, Marmara ve Ege Bölgesinde ikamet edenler anadilde eğitim talebi nedeniyle sendikanın kapatılmasına karĢı çıkarken, Karadeniz, Akdeniz ve Ġç Anadolu Bölgesinde ikamet edenler görece kapatılmayı desteliyorlar. 27) Eğitim Sen 2005 yılında tüzüğünde yer alan “anadilinde eğitim hakkı” maddesinden ötürü kapatılma tehlikesi yaĢadı. Sizce bir sendikanın bu madde yüzünden kapatılma tehlikesi yaĢaması doğru mudur? Bir sendika böylesi bir Bu tür Ülke güvenliği Diğer Toplam talep nedeniyle asla durumlarda söz konusu ise kapatılmamalıdır. uluslararası doğrudur, sözleĢme ve kapatılabilir antlaĢmalar esas alınmalıdır. 56,2 12,5 29,1 2,2 Toplam 781 Cinsiyeti Kadın 54,9 13,1 29,7 2,3 390 Erkek 57,5 12,0 28,4 2,0 391

YaĢı 17-24 25-34 35-44 45-54 >=55 Anadili Türkçe Farklı dil kökenli olup Türkçe Kürtçe Zazaca Arapça Kafkas-Balkan Dilleri Ġkamet Bölgesi Akdeniz Doğu Anadolu Ege Güneydoğu Anadolu Ġç Anadolu Karadeniz Marmara Doğum YerleĢim Yeri Köy, Bucak Ġlçe ġehir Merkezi Ġl ġehir Merkezi Hane Büyüklüğü 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8+ En Son Bitirdiği Okul Okuryazar değil Ġlkokul ĠlköğretimOrtaokul Lise ve dengi okul Yükseköğretim Mesleği/UğraĢısı ĠĢsiz/ÇalıĢmıyor Ev Kadını Öğrenci Köylü-Çiftçi Güvencesi Olmayan ĠĢler SSK’lı ĠĢçiÇalıĢan, SSK Em. Memur, ES Emeklisi Küç. Esnaf, BağKur Em. Özelde Yönetici, Serbest Meslek, Büyük Esnaf Hanedekilerin

52,6 57,8 59,4 59,9 51,7

15,8 13,6 8,1 10,2 14,8

29,8 27,9 28,1 28,6 30,9

1,8 ,6 4,4 1,4 2,7

52,1 51,9

12,5 18,5

33,4 29,6

1,9

622 27

85,5 60,0 62,5 62,5

8,4 16,0 18,8 12,5

4,8 12,0 12,5 25,0

1,2 12,0 6,3

83 25 16 8

58,3 53,8 64,6 78,1

3,9 10,0 6,3 17,1

35,0 31,3 25,0 4,8

2,9 5,0 4,2

103 80 96 105

37,3 31,1 65,2

14,5 22,6 12,2

44,5 45,3 22,1

3,6 ,9 ,6

110 106 181

57,5 58,1

10,5 8,1

26,1 30,9

5,9 2,8

153 246

54,5

16,2

29,1

382

66,7 50,9 56,1 50,0 58,0 67,1 62,5 75,0

6,7 16,1 10,0 15,1 14,3 10,0 10,7

26,7 30,4 33,3 31,2 26,1 21,4 33,3 10,7

2,7 ,6 3,7 1,7 1,4 4,2 3,6

30 112 180 218 119 70 24 28

72,9 63,7 51,4

14,6 8,4 11,4

8,3 25,8 34,3

4,2 2,1 2,9

48 190 105

54,2

10,6

32,7

2,5

284

48,7

21,4

29,2

154

62,3 51,7 40,9 42,9 76,9

11,5 12,2 14,8 14,3 7,7

26,2 33,1 40,9 42,9 7,7

58,1

11,7

47,8

171 154 160 147 149

7,7

61 172 88 7 39

29,1

1,1

179

21,7

29,3

1,1

68,9

7,5

22,6

106

59,5

10,8

24,3

5,4

2,9 3,4

Ġstihdam Oranı 0 Hiçbiri çalıĢmıyor % 1-24 % 25-49 % 50-74 % 75+ çalıĢıyor KiĢi BaĢına Aylık Hane Geliri 0-99 TL 100-199 200-299 300-399 400-499 500-599 600-699 700-799 800-899 900-999 1000+ TL Toplam

41,8

21,5

32,9

3,8

64,4 58,6 51,3 67,9

7,6 10,3 16,8 3,6

26,3 29,0 29,8 26,8

1,7 2,1 2,1 1,8

118 290 238 56

76,5 64,0 61,1 50,0 50,9 47,2 38,1 55,6 47,6 42,9 72,3 439

7,8 9,4 8,3 17,2 13,0 15,7 21,4 7,4 14,3 23,8 6,4 98

13,7 23,0 29,6 27,3 36,1 34,8 38,1 37,0 38,1 33,3 21,3 227

2,0 3,6 ,9 5,5

51 139 108 128 108 89 42 27 21 21 47 781

2,2 2,4

4. SONUÇLAR ve ÖNERİLER Bu araĢtırma, Türkiye’de halkın anadillerinin durumu ve anadillerine yönelik tutumlarını anlamak üzere gerçekleĢtirilmiĢtir. AraĢtırma 26 ilde 17-90 yaĢ arası 391 erkek ve 390 kadın olmak üzere toplam 781 kiĢi üzerinde yapılmıĢtır. Anket uygulananların büyük çoğunluğu Türkçe dillidir. Buna göre baba dili (% 80), anne dili (% 79,8) ve kendi (görüĢülen kiĢi) dilinin (% 83,1) Türkçe olduğu görülmektedir. Bu bulgu, Türkiye’de nüfusun büyük çoğunluğunun Türkçe anlayıp konuĢabildiğini göstermektedir. Yani Türkiye’de egemen anadili, Türkçe’dir. Kalan % 17’lik pay içinde Kürtçe, % 11,3’lük oranıyla öne çıkmaktadır. Kürtçe, Türkiye’de Türkçe’den sonra konuĢulan en yaygın anadilidir. Öte yandan, Kafkas ve Balkan dillerinin (% 1,2) giderek yok oluĢ sürecine girdiği görülmektedir. AraĢtırmada tüm toplumsal çeĢitliliği yansıtmak üzere değiĢik toplumsal kesimler içerilmiĢtir: ĠĢsiz, ev kadını, öğrenci, emekli, iĢçi, memur, küçük esnaf, özel sektörde yönetici, serbest meslek sahibi, esnaf vd. Dolayısıyla Türkiye haritasının coğrafi ve etnik/kimliksel çeĢitliliği, meslekler üzerinden simgelenmiĢtir. AraĢtırmamız, anadilleri üzerinden kimlik/dil iliĢkisi ile sosyo-ekonomik ve siyasal tutumlar arasında çeĢitli bağlantıların olduğunu da göstermektedir. Tek tek bulgular üzerinden gidilecek olursa, araĢtırma sonuçlarına göre Ģunlar ileri sürülebilir: Türkiye çok dilli bir toplum özelliği taşıyor. Bu bulgu, Cumhuriyetin katı ve tek tip değerlere dayalı mirası ile günümüz gerçekliğinin örtüĢmediğini göstermektedir. Türkiye Ģu an itibariyle çok dilli bir toplum olma özelliğini, konuĢulan birçok dilin gerçekliği nedeniyle açık biçimde göstermektedir. Türkçeden sonra konuĢulan en yaygın dilin Kürtçe (% 11,3) olması, Kürtçe’nin varlığının bilimsel bir ifadesidir. Zazacayı da (%3,2) buna katarsak, ülkemizde yaklaĢık % 15’lik bir nüfus diliminin Kürtçe ve diyalektleri/lehçeleri ile kendilerini ifade ettikleri söylenebilir. Egemen dil Türkçenin dıĢında konuĢulan diğer diller (Kürtçe, Zazaca, Arapça, Lazca, Ermenice, Rumca, Kafkas ve Balkan dilleri, Farsça ve Süryanice), birer anadili olarak hakim dilin karĢısında bir zenginlik kaynağı olarak görülmesi gerekirken, resmi düzlemde tam aksine bir tehdit unsuru olarak karĢılanmaktadır. Oysa bu araĢtırmada görüĢülen kiĢiler, böylesi bir tehdit bulunduğu görüĢüne katılmamakta, farklı anadillerini ülkenin bölünmesi-parçalanmasına yol açabilecek bir tehdit olarak algılamamaktadırlar. Ama bu algı, anadillerinde bir kayıp olmadığı anlamına gelmemektedir. Anadilleri önemli kayıplara uğruyor. Türkiye’nin kültürel ve insani değerlerinin önemli öğelerinden olan Türkçe dıĢındaki anadilleri, tek kuĢakta % 17 azalmıĢ bulunuyor. Türkçe dıĢında bir anadili olanlar anneleriyle % 72, eĢleriyle % 50 ve çocuklarıyla % 27 oranında anadilinde iletiĢim kuruyor. Bu durum da her kuĢakta kaybın daha da arttığını gösteriyor. Anne-babalar % 21 oranında Türkçe dıĢında anadillere sahip iken, kendileri için bu oran % 16,9’a düĢüyor. Yani, Türkçe dıĢındaki anadilleri kuĢaktan kuĢağa, yıldan yıla giderek erimektedir. Ġlginçtir, anadillerinde tek kuĢakta kayıp en çok, Kürtçe (% 14, 43) ve Zazacada (% 24,23) değil, Balkan ve Kafkas dillerinde (toplam % 38,46) yaĢanmaktadır. Ancak Kürtçe ile Zazacayı aynı kategoriye koyarsak oranlar hemen hemen eĢitlenmektedir. Özcesi, hakim dil grupları dıĢındaki tüm

anadillerinin giderek kaybolduğu kestirilebilir. Acaba bu genel bulgu, Türkiye’de asimilasyon politikalarının geldiği noktada baĢarısını mı gösteriyor? Ve yarattığı tahribatı mı? Çiftdillilik bir gerçek olarak ortaya çıkıyor. Türkçe dıĢında bir anadiline sahip olanlar anneleriyle % 17 ve çocuklarıyla % 32 oranında çiftdil kullanıyorlar. Dolayısıyla görüĢülen kiĢilerin hem annebabaları hem de çocuklarıyla çiftdilli bir iletiĢim kurduğu gerçeğiyle karĢı karĢıyayız. Bu da gösteriyor ki, anket sorularını yanıtlayan kiĢiler, üç kuĢak arasında bir “dilsel köprü” kurmaya çalıĢmaktadır. Ama yine de yaĢlılara göre gençler, anadilini anlasa da konuĢamıyor. Yani yaĢ gençleĢtikçe anadilinde konuĢabilme oranı geriliyor. Anadilini evde öğrenme oranının (% 95) yüksekliği, konuĢamama ve haliyle yazamamanın önemli bir nedeni olabilir. Oysa anadilini okulda sistemli bir Ģekilde öğrenme durumunda, anlama, konuĢma ve yazma edimlerinin birlikte gerçekleĢmesi mümkündür. Dolayısıyla anadilinde yeterlilik düzeyine bakıldığında, evde öğrenmenin anadilinde okuryazarlığı sağlayamadığı görülüyor. Türkçe eğitim alanların ancak % 25’i bunu baĢarabiliyor. O halde anadilinde okuryazarlık için eğitimde anadiline yer verilmesi gerekmektedir. Anadillerinin örgün eğitim sürecinde dikkate alınmaması, görmezden gelinmesi bile kültürel dıĢlanmayı kendiliğinden yeterli bir gösterge haline getirmektedir. Burada eğitsel donanım, altyapı ve deneyim de önemlidir. Nitekim Türkçe anadilli olanların sadece % 4’ü okuryazar değilken bu oranın Zazaca (% 32), Kürtçe (% 24) ve Arapçada (% 19) oldukça yüksek olması, kendi anadilini tam öğrenmede (özellikle yazmada) çok önemli bir engel oluĢturmaktadır. Devletin oluĢturması gereken “yeni anadili eğitim politikası”nda bu tür handikapları mutlaka hesaba katması gerekiyor. Ġnsanlar kendi anadillerinde yeterince okuryazar değilken bir baĢka dilde yeterince nasıl okuryazar olabilirler acaba? Nitekim, eğitim seviyesi, istihdama katılım ve yapılan iĢin güvenceli olup olmaması gibi durumlar açısından Türkçe dilli görüĢülen kiĢilerın açık ara avantajlı konumda olması, bölgeler arası olduğu kadar diller arası da bir eĢitsizliğe iĢaret etmektedir. O halde, fırsat ve olanaklar Türkçe dil topluluğu için daha iyi ve ileride ise, diğer dil toplulukların dezavantajları nasıl ortadan kaldırılacaktır? Halk anadillerine karşı duyarlı bir tutum sergiliyor. Halk anadillerine yöneticilerden, politikacılardan ve devletten daha duyarlı bulunuyor. Halk, anadillerinin öğrenilmesi ve öğretilmesini, büyük oranda (% 69’u) bir hak olarak görüyor ve saygıyla karĢılıyor. Dolayısıyla halkın, devlete göre anadillerine karĢı daha hoĢgörülü olduğu söylenebilir. Burada ilginç bir bulgu da, insanların özel ve duygusal yanlarıyla ilgilidir. Buna göre anket sorularını yanıtlayanların % 75’i çiftdilde duygulanmaktadır. Duygu durumlarında görüĢülen kiĢilerın % 25-30’u Türkçe, % 3546’sı anadillerinde duygulanmaktadır. GörüĢülen kiĢilerın % 41’i hesap yaparken Türkçeyi, % 46’sı da kafası karıĢık olduğunda anadilini kullanmaktadır. Burada görüĢülen kiĢilerın yarıya yakını daha pratik, sorun merkezli ve gündelik hayata dönük bir iĢlem olan hesap yapmada Türkçeyi kullanmaları, hakim dil Türkçenin gündelik hayatta “rasyonel araç” olarak kabul edildiğini göstermektedir. Ama duygu dünyası ve özel hayat alanına girildiğinde görüĢülen kiĢilerın anadillerine dönmesi, anadilinin kamusal hayattan giderek çekildiğini göstermektedir. Nitekim Kürt Sorunu çerçevesinde insanların (özellikle Kürtlerin), bilhassa batı bölgelerinde Kürtçe konuĢmaktan çekindiklerine bir iĢaret olabilir mi bu bulgu, tartıĢılabilir.

Halk, eğitimde anadiline yer verilmesi ve çiftdilli eğitime büyük ölçüde olumlu bakıyor. Eğitimde anadiline yer verilmesi ve çiftdilli eğitim konusunda da nüfusun yarısı (% 48’i) olumlu görüĢ bildiriyor, açıkça karĢı çıkanlar % 27 oranında kalıyor. Örneklemin % 69’u da anadilini öğrenmeyi, konuĢmayı ve baĢkasına öğretmeyi kayıtsız-Ģartsız doğal bir hak olarak görüyor. Bu oranın annebabasının ve kendisinin anadili Kürtçe olanlarda % 95’e, Balkan ve Kafkas kökenlilerde % 88’e çıkması Ģunu gösteriyor: Türkçe dıĢındaki anadillerinde kayba uğrayanlar, anadillerinin öğretilmesine daha sıcak bakıyor. Bu dil grupları, tehlikenin farkında ve önlem alınmasını istiyorlar. Türkçe anadilindekilerin, Karadenizlilerin, öğrenci ve yüksek öğretim mezunlarının anadillerinin öğretilmesine daha fazla karĢı çıkması, tek dillilik konusunda aĢırı milliyetçi bir tutum almanın, giderek okuryazar kesimler içinde/arasında daha fazla sergilenmeye baĢlandığını göstermektedir. Bu bulgudan hareketle, formel eğitim sisteminin, anadilleri konusunda duyarlılık yaratmadığı, tam aksine katı bir önyargı oluĢturduğu sonucunu çıkarmak mümkün görünmektedir. Anket sorularını yanıtlayanların, okullarda anadilinde seçmeli derslere büyük oranda olumlu yaklaĢması, sadece % 25’inin karĢı çıkması ve buna karĢın % 16’sının tüm derslerin anadilinde verilebileceğini belirtmesi, yine nüfusun konuya ne oranda demokratik yaklaĢtığının iĢareti olarak değerlendirilebilir. Toplum kendi içinde anadilleri konusunda sert bir ayrım yapmamakta, hatta bir miktar “melez deseni” bile savunmaktadır. Nitekim farklı anadil grupları ile evlilik, sınırlı da olsa artma eğilimindedir. Ama yine de oran son derece azdır. 781 anne-babadan sadece % 1,2’sinin baĢka bir anadiline sahip kiĢiyle evliyken, kendileri için bu oranın % 2,8’e çıkması sevindirici olmakla birlikte yeterli olmadığı açıktır. Söz konusu oranın bu denli düĢük olması, farklı dil gruplarının farklı etnik kimlik olarak algılandığı ve evlilik gibi yakın kan ve akraba iliĢkilerinden uzak durulduğu Ģeklinde yorumlanabilir. Bu bulgunun, yurttaĢların farklılıklarına rağmen ortak yaĢamı ve ortak geleceği açısından üzerinde ciddiyetle durulması ve çözüm üretilmesi gerektiği açıktır. Anadilini kullanmak hala kolay değil. Çünkü sorun çıkıyor. Anadiline karĢı ayrımcılık ve baskılama oranının yüksekliği (% 43), hem bireysel hem de kurumsal bir ayrımcılığı ve Ģiddeti göstermektedir. Burada bireyselden ziyade resmi engellerin daha fazla öne çıkması, devletin oynadığı olumsuz rolü göstermektedir. Dolayısıyla sorunun kaynağı halk değil, devlettir. En fazla sorun Kürtçede çıkmaktadır (% 53). Bu sorunun asıl kaynağı (% 21) yasal-siyasal alandadır. Günlük hayatta ise yüksek eğitimlilerin Türkçe dıĢındaki anadillerinin kullanımına daha fazla tepkisel

bir

tutum

sergilemeleriyse,

“bilinçli

baskılama/ayrımcılık”

mekanizmasını

düĢündürmektedir. Nitekim Türkçe dıĢında anadili olanların anadillerini en çok evde (özel alan) konuĢtuğu görülmektedir (% 56.8). Sokakta ve her yerde konuĢanların toplam oranı % 5’i ancak bulmaktadır. Demek ki, mevcut baskı, anadili Türkçe olmayanları özel alanlara hapsetme doğrultusunda etkide bulunmaktadır. BaĢka bir ifade ile kamusal alan, farklı anadillerinin kullanımına kapalıdır. Türkçe dıĢındaki anadillerinin en çok geleneksel an ve mekanlarda (ibadet, bayram, akraba ziyareti vs.) ve en az kamusal alan ve etkinliklerde (alıĢveriĢ, iĢ yeri, okul, çeĢitli kentsel mekanlar vs.) kullanılması, kamusal alanın anadillerine kapalılığının göstergelerindendir.

Sorunun kaynağı halk değil, devlet ve hükümettir. Dolayısıyla anadillerin öğretilmesi ve anadilinde eğitim konusunda esas tıkanma ve çözümsüzlük halktan değil, devletten ve hükümetten kaynaklanıyor. Devlet ve hükümetin, toplumsal gerçekliği dikkate alması gerekir. Halkın anadillere iliĢkin algısı, devlet ve hükümetinkinden daha ileride görünmektedir. Zira okullarda bazı derslerin Türkçe dıĢındaki dillerde verilmesine sadece % 28 karĢı çıkarken, kalan % 72 ise destek vermektedir. Türkiye’de Türkçenin dıĢındaki anadillerinde eğitim yapılmasına

% 48’lik oran

“herkese sağlanması gereken bir hak” olarak bakmaktadır. Sadece % 27,7’lik bir kesim kesinlikle karĢı çıkmaktadır. Yine eğitim öğretimde Türkçe dıĢındaki diğer anadillerine yer verilmesi ve çiftdilli eğitim durumunda Türkçenin olumlu etkileneceğini (% 26), olumsuz etkileneceğini (% 48) ya da etkisinin olmayacağını (% 24) ileri sürerken önemli oranda bir kaygıyı da dile getirmektedir. Bu kaygırü, yetersiz bilgilendirme ve eğitimin yanı sıra son yıllarda etkisini arttıran milliyetçi argümanlardan kaynaklandığı düĢünülebilir. Özellikle medyada yer alan milliyetçi dilin ve farklılıkları ötekileĢtirici, dıĢlayıcı ve damgalayıcı tutumun bu konudaki rolü göz ardı edilemez. Batı dillerinde eğitime teveccüh gösteriliyor. Batı dillerinde eğitime destek verenlerin oranı (% 33) pek de yüksek görünmüyor. Bu bulgunun da son yıllarda artıĢ gösteren milliyetçi tutumla alakası olduğu düĢünülebilir. Batı dillerinde eğitimde olumsuz yaklaĢanlar (%23) daha çok Karadeniz bölgesinden ve köylü-çiftçi kategorisinde yer alan görüĢülen kiĢiler arasından çıkmıĢtır. Bu bulgunun da kırsal kesimde ve Karadeniz bölgesindeki düĢünsel atmosferin anlaĢılması açısından üzerinde durulabileceği açıktır. Öte yandan Batı dillerinde eğitime olumlu yaklaĢım oranı çok yüksek olmamasına rağmen ülkemizde yabancı dille eğitim yapan özel okulların, yabancı dil öğreten kurs ve dershanelerin giderek artması da ayrıca açıklanması gereken bir çeliĢki gibi durmaktadır. Anadillerinin eğitim ve öğretimine ilişkin yükümlülükler paylaşılmalıdır. Anadilinde eğitimin nasıl ve kim tarafından sağlanması gerektiği konularında farklı görüĢler mevcuttur ve bu konuda bir miktar kafa karıĢıklığı bulunduğu görülmektedir. % 27 bu iĢi devlete havale ederken, % 31,9 ise devlet ile birlikte iĢe aile ve ilgili toplum örgütlerinin karıĢması gerektiğini ileri sürmektedir. ĠĢe devletin yanı sıra toplum örgütlerini katan anlayıĢ, resmi politikaları bir bakıma eleĢtirmekte ve yetersiz bulmaktadır. Dolayısıyla resmi yetkililerin, duyarlı eğitimcilerin ve eğitim örgütlerinin bu konularda

kamuoyunu

(özellikle

eğitimcileri

aileleri)

bilinçlendirici

çalıĢmalar

sempozyumlar yapması, broĢürler hazırlaması; konuya ciddiyetle yaklaĢması gerektiği sonucu çıkmaktadır. Çözümün, farklı kesimlerin ortak çalıĢmasını gerektirdiği açıktır. Anadilinde eğitime yer verilebilmesi için yeni bir eğitim politikasının oluşturulması ve bunu mümkün kılacak yasal kurumsal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi gerekiyor. Bunun için; a) Resmi dilin de pek çok kiĢi için anadili anlamı taĢıdığı unutulmadan Türkçe dıĢında anadili olan kiĢilerin eĢit/adil bir eğitim alabilmeleri için sağlıklı politikalar üretilmelidir. Bunun için her Ģeyden önce 1982 Anayasasının yerine temel hak ve özgürlükleri güvenceye alan, devleti

değil bireyin ve toplumun yararını korumayı amaçlayan yeni bir anayasa yapılmalıdır. Anayasada eğitimle ilgili bölüm baĢta BM düzenlemeleri olmak üzere, eğitimi bir hak olarak ele alan evrensel normlar dikkate alınarak yazılmalıdır. Eğitimde anadiline yer 57

verilmesine iliĢkin uluslararası sözleĢmeler çekince konulmadan imzalanmalı ve iç hukuk buna göre yeniden düzenlenmelidir. b) Milli Eğitim Temel Kanunu, Üniversite ve Yüksek Öğretim Kanunu ve Radyo ve

Televizyon Kanunu gibi düzenlemeler, çokdilli, çokkültürlü toplum gerçeği dikkate alınarak yeniden düzenlenmelidir. c) Türkiye’de kullanılan anadillerine iliĢkin bir veri tabanı oluĢturulmalıdır. Ardından farklı

dil topluluklarının, eğitim konusundaki talepleri saptanmalı, eğitimde anadiline yer verilmesine iliĢkin çalıĢmalar bu bilgiler üzerinden yürütülmelidir. d) Anadilinin öğretilmesi ve anadilinde eğitim için öğretmen sorunu, ders kitaplarının ve baĢkaca eğitim-öğretim materyallerinin hazırlanması, eğitim-öğretimin yapılacağı okullardaki okul düzeni, anadili Türkçe olan öğrencilere diğer anadilleri ve bunların eğitimi hakkında bilgi verilmesi, resmi dilin hangi aĢamada devreye girmesi gerektiği gibi konular hakkında çalıĢmalara baĢlanmalıdır. e) Milli Eğitim Bakanlığı eğitimde anadiline yer verilmesi ve çiftdilli eğitim konusunda birinci derecede sorumluluk üstlenmelidir. Kısa, orta ve uzun vadede yapılacak iĢler saptanarak çalıĢmalara öncelik sırasına göre bir an önce baĢlanmalıdır. f)

Üniversitelerde ülkemizde kullanılan anadilleri ile ilgili anabilim dalları oluĢturulmalıdır.

g) Halk Eğitim Merkezlerinde çokkültürlü çokdilli eğitim ortamları ve olanakları

yaratılmalıdır. h) Ders kitaplarında ve genel olarak müfredatta kadınlara, farklı dilsel, dinsel topluluklara ve

kültürlere yönelik ayrımcı ve küçük düĢürücü ifadeler ayıklanmalı, eĢitlikçi bir dil yaratılmalıdır. i)

Ġnsan, Ģehir, köy ve coğrafi isimlerinin tarihi kültürel orijinine göre serbest bırakılmalı, değiĢtirilmiĢ olan adlar tekrar tarihi adlarıyla adlandırılmalıdır.

Yerel dil ve kültürleri asimile edici YĠBO ve PĠYO gibi uygulamalardan vazgeçilmelidir.

k) Devlet eğitimde anadiline yer verme ve çiftdillilik konusunda yapacağı tüm çalıĢmalarda

ilgili toplum örgütleri, dil topluluklarının temsilcileri, üniversiteler ve eğitim sendikalarıyla birlikte çalıĢmalıdır. Sendikamız bu konuda her türlü katkıyı sunmaya hazırdır. Sonuç olarak artık asimilasyon politikalarının terk edilmesi gerekmektedir. Eğitim Sen resmi dile değil, asimilasyona karĢıdır. Anadillerinin okullarda öğrenilmesi-öğretilmesi, tek baĢına sorunu tümden çözmemekle birlikte anadili kaybını azaltmanın yollarından biridir. Anadili ağırlıklı çift dilli eğitim, çok dilli eğitim vb. gibi konuların dikkate alınması; hem asimilasyonu önlemek, hem de herkesin eĢit ve saygın bir Ģekilde kamu yaĢamına katılımını sağlamak için önemlidir. Bu konuda dünyada uygulanmakta olan zengin bir deneyim bulunmaktadır. Bu deneyimlerin de gösterdiği gibi eğitimde anadiline yer vermek ve çift dillilik ülke bütünlüğüne zarar vermeden hayata geçirilebilmektedir.

Biz eğitimde anadiline yer vermenin ülke

bütünlüğüne zarar vermeyeceğini aksine olumlu etkide bulunacağına inanıyoruz. Zira bu 58

konuda atılacak adımlar, yıllardır özlemini duyduğumuz barıĢ ortamının tesisine de büyük katkı sunacaktır.

Ek 1 EĞİTİMDE ANADİLİNE YER VEREN ÇİFT DİLLİ-ÇOK DİLLİ ÜLKE ÖRNEKLERİ28 Almanya Almanya'da "Ulusal Uyum Planı" adı altında çiftdilli eğitimin gerekliliği yaklaĢımı kabul edilmiĢtir. Bazı eyaletlerde ilkokuldan baĢlayarak haftada 3 ile 5 saat zorunlu anadili dersleri verilmektedir. Ortaöğretimin ilk yılından itibaren uygulanacak olan "karĢılaĢtırmalı dil eğitimi" modelleri geliĢtirilmiĢ ve denenmeye baĢlanmıĢtır. Çin Ülkede çok sayıda farklı etnik grup bulunmakta ve yaklaĢık 140 farklı dil konuĢulmaktadır. 1984 yılında "Ulusal Azınlıkların Bölgesel Özerkliği Yasası" çıkarılmıĢtır. Bu yasayla bölgesel özerklik, bölgedeki dilin korunması ve geliĢtirilmesi gerektiği belirtilmiĢtir. Özerk bölgeler, o bölgedeki eğitim dili hakkında karar alma yetkisine sahiptir. Azınlık mensubu öğrenciler kendi anadillerinin yanı sıra Çinceyi de öğrenmek zorundadırlar. Güney Afrika Bu ülkede ırk ayrımcılığına son veren yönetim değiĢikliklerinin ardından düzenlenen 1993 Anayasası ile dile temel bir insan hakkı olarak bakılmıĢ ve çok-dillik ulusal bir zenginlik kaynağı olarak ele alınmıĢtır. Bu anayasayla birlikte Ġngilizce ve Afrikaans dilinin yanı sıra dokuz farklı Afrika (yerel/kabile) dili resmi dil olarak kabul edilmiĢtir. Güney Afrika'da eğitimin ilk beĢ yılı çocuğun kendi anadilinde yapılmakta, ardından da Ġngilizce, Fransızca ya da Portekizce ile devam edilmektedir. Bolivya Bolivya'da 1994'te yürürlüğe giren eğitim reformuyla eğitim sisteminin kapsamlı bir Ģekilde dönüĢtürülmesi amaçlanmıĢtır. Bu doğrultuda ülkede Ġspanyolcanın yanı sıra Bolivya'nın 30 yerli dili bütün okullarda hem dil dersi hem de öğretim dili olarak kullanılmaya baĢlanmıĢtır İsviçre Ülkenin resmi ve ulusal dilleri, Almanca, Fransızca ve Ġtalyancadır. Romans dili de ulusal dil olarak kabul edilmiĢtir. Ülke kantonlarının sınırı, konuĢulan dillere göre çizilmiĢtir. Bazı kantonlarda tek dil, bazılarında da birden fazla dil kullanılmaktadır. Ġsviçre anayasasına göre, bölgeler dillere göre ayrılmakta, diller eĢit statüde bulunmakta ve azınlık dilleri korunmaktadır. İsveç Ġsveç 1976 yılında Ev Dili Reformu'nu yapmıĢtır. Bu reform, göçmen çocuklarının Ġsveç eğitim sistemine katılmalarını zorunlu kılmakla birlikte isterlerse kendi dillerini öğrenme hakkına sahip olduklarını yasal olarak kabul etmiĢtir. Anadili öğretiminin amacı, aktif bir biçimde yani sözlü ve yazılı olarak çocuklara çiftdilliliğinin kazandırılmasıdır ve kültürel kimliğin iki yönlü geliĢtirilmesidir. Bu bakımdan Ġsveç, kültür politikası ve çiftdilli eğitim açısından kıta Avrupa'sından farklı bir yapı göstermektedir. Ġsveç eğitim sistemi, evde konuĢulan dili eğitimde de geçerli dil olarak kabul etmekte ve en az 5 kiĢilik grup oluĢtuğunda anadili öğretimi vermeyi belediyelere bir yükümlülük olarak Ģart koĢmaktadır. İsrail Ülke nüfusunun büyük çoğunluğu (% 82) Musevi olmasına ve Ġbranice konuĢmasına karĢın ülkede oturan Arap nüfusun (% 18) konuĢtuğu Arapçaya özel bir statü tanınmıĢtır. Arap azınlık ilk ve orta öğretimde kendi ana dillerinde eğitim alırken ikinci dil olarak da Ġbraniceyi öğrenmek zorundadır. Hollanda Hollanda'da bütünleĢme politikası ve anadili öğretimi yalpalayan bir geliĢim çizgisi izlemiĢtir. Hollanda 1980'de yabancıların kalıcı varlığını kabul ettikten sonra 1983 yılında yayımladığı "Azınlıklar Notası"yla resmi görüĢlerini kamuoyuna açıklamıĢtır. Ülkedeki tüm azınlık gruplarının eĢit ve tam geliĢme imkanlarının olduğu bir toplumun kurulması amacı benimsenmiĢtir. Bir yandan göç sınırlandırılırken öte yandan da azınlıkların entegre olması hızlandırılmaya çalıĢılmıĢtır. 1980'lerin ortalarından itibaren hükümet bir yandan anadili eğitimini saat olarak azaltmıĢ, öte yandan iĢlevlerini yeniden belirlemiĢtir. 28

Burada sunulan ülke örneklerinin daha kapsamlı bir sunumu Eğitim Sen Anadili BroĢüründe yer almaktadır.

ABD Ülkede nüfusun dörtte biri tarafından konuĢulan Ġspanyolca, eğitimde ikinci dil olarak yer bulmaktadır. ABD'de anadili Ġspanyolca olan çocuklara yönelik okullar vardır. Bu okullarda Ġngilizce ve Ġspanyolca olmak üzere her sınıfın devam ettiği iki eğitim grubu bulunmaktadır. Her grupta söz konusu dilde (Ġngilizce veya Ġspanyolca) eğitim veren bir öğretmen ve bir öğretmen yardımcısı vardır. Kanada Ġngilizce ve Fransızca, ülkenin resmi dilleridir. Quebec eyaletinde ağırlıklı olarak Fransızca konuĢulmaktadır. Ülke çiftdillidir. Resmi dilin yanı sıra isteyen kendi anadilinde öğretim veren okul açma ve hizmet isteme hakkına sahiptir. Bu hak anayasayla korunma altına alınmıĢtır. 20 civarında olan diğer azınlık dilleri korunma altındadır. Kanada'da Fransızca eğitim veren okullarda üç model uygulanmaktadır. Bunlardan ilki, okul öncesinde ya da ilköğretimde baĢlayan erken eğitimdir. Ayrıca 4. veya 5. sınıflarda baĢlayan ve 7. sınıfta baĢlayan olmak üzere iki ayrı model daha vardır. Fransa Fransa'da okullar çokdillidir. Ülkedeki azınlık dilleri de özel ve resmi okullarda okutulmaktadır. Azınlık dillerini özel okullarda isteyen öğrencilere öğretilmesi anaokulundan itibaren serbesttir. Örneğin Bask ve Alsace-Mosell bölgelerinde, isteyen anaokulları ve ilkokullar eğitimlerini tamamen Bask veya Alsace dilinde verebilirler. Orta öğretimde de durum aynıdır. Devlet bu sisteme mali katkı yapmakla yükümlüdür. Bask bölgesinde Bask dili, bölgede % 70 oranında devlet, % 30 oranında anne-babalar tarafından finanse edilmektedir. Devlet okullarında veya devletle sözleĢmeli okullarda bu dersler, haftada iki saatle sınırlıdır. Çiftdilli denilen türde her düzeyde (ana, ilk, orta düzeyde) okullarda ise, 31 Temmuz 2001 tarihli idari karar gereği derslerin yarısı Fransızca, yarısı azınlık dilinde okutulur. Belçika Federatif bir ülke olan Belçika'nın üç resmi dili vardır: Fransızca, Flamanca (Felemenkçe) ve Almanca. Nüfusun çoğunluğunu Flamanlar ve Fransızlar oluĢturmaktadır. Belçika'da dil grupları özerktir. Bu nedenle üç topluluk (Flamanya, Valonya ve Brüksel), özellikle eğitim ve kültür konularında kararlarını tümüyle kendileri almaktadır. Brüksel okullarında Fransızca konuĢanlar için Flamanca, Flamanca konuĢanlar içinse Fransızca öğrenmek zorunludur. Hindistan Hindistan, 22 eyalet ve merkezi hükümete bağlı dokuz idari bölgeden oluĢmaktadır. Nüfusun büyük çoğunluğu (% 83) Hindulardan ve diğer yerel gruplardan (Müslüman, Hıristiyan, Sih, Budist) oluĢmaktadır. Ülkede 872 dolayında dil ve lehçe konuĢulmaktadır. Tüm eyaletlerde Ġngilizce resmi dil olarak kullanılmakla birlikte çoğu eyalette Hintçe de resmi dil olarak kullanılmaktadır. Ülke, dünyada en fazla farklı dil ve kültürü bir arada bulunduran ülkedir. İspanya 1978 Ġspanyol Anayasası'nın 3. maddesi Kastilya dilinin resmî Ġspanyolca olarak tanındığı karara bağlanmakta, fakat Kastilya dili dıĢında diğer Ġspanyol dillerinin kurulacak özerk bölgelerin statüleri uyarınca ikinci resmi dil olarak tanınması da kabul edilmektedir. 3. madde Ġspanya'nın bu dilsel çeĢitliliğinin kültürel bir miras olduğunu belirterek bu mirasın korunmasına ve saygı gösterilmesine de yer vermektedir. Bu bağlamda bugün Ġspanyol Anayasası'nda tarihsel milliyet olarak adlandırılan ve diğer 14 bölgeden daha geniĢ özerkliklere sahip olan Katalonya, Bask Ülkesi ve Galiçya'da bölge halkının dili ikinci resmi dil statüsündedir. Eğitim de bu özerk bölgelerin yetki alanında olan bir konudur ve her üç bölgede de anadilinde eğitim-öğretim mevcuttur. Katalonya'da 1983'te çıkarılan "Katalan Dilinin NormalleĢtirilmesi Yasası" bölgede eğitimi iki temel ilkeye dayandırmaktadır. Bu ilkelerden ilki, eğitim dilinin serbestçe seçilebilmesi, ikincisiyse, dil üzerinden bir ayrımcılığa gidilmemesidir. Öğretmenler her iki resmî dili de bilmek zorundayken, öğrenciler istedikleri dilde eğitim alma konusunda serbest olacak; fakat eğer Katalanca müfredatı seçtilerse Ġspanyolcayı, eğer Ġspanyolca müfredatı seçtilerse Katalancayı zorunlu ders olarak alacaklardır. Diğer yandan öğrencilerin genellikle Ġngilizce ya da Fransızca dillerinden birini öğrenmeleri de teĢvik edilecektir. Katalonya, 1998'de Katalonya Parlamentosu'nun çıkardığı Katalan Dil Yasasının amacı ise okullarda ve kamusal hizmetlerde kullanılan Kata-lancayı uyumlaĢtırmak, medyada ve kültürel faaliyetlerde Katalancanın daha fazla kullanılmasını ve Katalan-canın sosyo-ekonomik alanda fiili olarak kullanımını geliĢtirmek ile tüm anayasal ve diğer yasal sınırlamalara rağmen Katalonya'da Katalanca ile Ġspanyolca arasında tam bir eĢitlik sağlamaktır. Eğitim alanında tüm çocukların ilkokulu bitirdiklerinde iki resmî dili de konuĢuyor olmaları

hedeflenmektedir; fakat Katalanca hem devlet okullarında hem de özel okullarda müfredatın "normal" dili olacaktır. Aslında anne-babaların hâlâ çocuklarının hangi dilde ders göreceğini seçme hakkı vardır. Oysaki yasada kullanılan "normal" tanımı hem 1983'te hem de bu yeni yasada geçerli olan dilsel seçim üzerinde yapılabilecek bir ayrımcılık yasağını dolaylı olarak çiğnemektedir. Yine 1998 yasası, üniversitelerin her alanda Katalanca kullanımını desteklemesini öngörmektedir. Bask Ülkesi'nde Bask Özerklik Statüsü'nün 6. maddesi, Baskçanın aynen Ġspanyolca gibi Bask Ülkesi Özerk Topluluğu'nun resmî dili olduğunu ve tüm yerleĢiklerin her iki dili de bilme ve kullanma hakları bulunduğunu, Özerk Topluluk kurumlarının iki dilin kullanımının garantisi olacağını, kimsenin dil üzerinden bir ayrımcılığa maruz bırakılamayacağını hükme bağlamaktadır. 1982'de çıkarılan Bask Dilinin Normalizasyonu Yasası bugün de bölgede geçerli olan eğitim sisteminin temelidir. Bu eğitim sistemine göre Bask Ülkesi'nde dört dilsel model üzerinden eğitim verilmektedir. Öğrenci velilerine ilk ve orta öğretimde bu dört modelden birini seçme hakkı tanınmaktadır.

Kaynakça Alpay, Necmiye (2004), Dilimiz Dillerimiz, Metis, Ġstanbul. Alpay, Necmiye, 2010, “Anadili, Yabancı Dil ve Eksiltici Ġkidillilik”, Anadilde Eğitim Sempozyumu 1, Eğitim Sen, Ankara. Alpkaya, Gökçen, 2010, “Avrupa Konseyi ve AGĠT Çerçevesinde Anadilinde Eğitim”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, Ankara. Andrews, P. A. (1992) Türkiye’de Etnik Gruplar. Ġstanbul:Ant. Benson, Carol, 2005, Girls, Educational Equity and Mother Tongue-based Teaching, UNESCO, Bangkok, pg 14, 20.01. 2011, http://www.ungei.org/resources/files/unesco_Girls_Edu_mother_tongue.pdf Brizic, Katharina, 2010, “Dillerinin Ölümünün Eğitime Etkisi: Göçte Dil ve Okul BaĢarısı”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, Ankara. Ceyhan M. ve KoçbaĢ, D., 2009, Çiftdillilik ve Eğitim, ERG. CoĢkun, V., Derince, ġ., Uçarlar, N., 2010, Dil Yarası, DĠSA. Değirmencioğlu, Serdar, 2010, “Anadilinin GeliĢimsel ve Toplumsal ĠĢlevleri, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, Ankara. Eğitim Sen, 2004, IV. Demokratik Eğitim Kurultayı, Bildiriler Kitabı, Ankara. Eğitim Sen, (2010), Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 1-, 2010, Ankara. Eğitim Sen, (2010), Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2-, 2010, Ankara. Ersanlı, BüĢra (2009), İktidar ve Tarih,Türkiye’de Resmi Tarih Tezinin Oluşumu, ĠletiĢim (3. baskı), Ġstanbul. Ersanlı, BüĢra, 2010, “Türkiye’de Anadil Algısı ve Siyaset”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, Eğitim Sen, Ankara. Eyüboğlu, Ġsmet Zeki (1993). Tasavvuf Tarikatlar Mezhepler Tarihi. Ġstanbul: Der Yay. Gök, Fatma, 2010, “Eğitim Hakkı Bağlamında Anadilinde Eğitim”, Eğitim Sen Anadili Sempozyumu 2 Bildiriler Kitabı, Ankara. GökĢen, F., Cemalcılar, Z. ve Gürlesel, C. F. (2008),Türkiye’de Ġlköğretim Okullarında Okulu Terk ve Ġzlenmesi ile Önlenmesine Yönelik Politikalar, ERG, AÇEV, KA.DER, Ġstanbul. Ġnal, Kemal, “Boykot, anadilinde eğitim ve çiftdillilik”, Radikal, 21 Eylül 2010. Ġnanç, Zeri (2004), Uluslar arası Belgelerde Azınlık Hakları, Ütopya, Ankara. Keskin, Emrah, “Onlar Nasıl Çözdü”, Radikal, 8.11.2010. ġahin Fırat, Bahar, “Toplumsal UzlaĢma Aracı Olarak Eğitimin Rolü Projesi Alan AraĢtırması Raporu”, Tarih Vakfı. Pinnock, Helen, Language and Education: the Missing Link, How the Language Used in Schools Threatens the Achievement of Education For All, Save the Children, 11.01. 2011, http://www.savethechildren.org.uk/en/docs/Language_Education_the_Missing_Link.pdf