Chương 17 TRẠI CƯA Trên VCV, Chuyện Viễn Mơ Thời Chiến ghi là chương 18 (Số người đọc là 280 , đăng ngày 15/02/2022) RondẫnTrácLậpđếngặpcốvấnTríViễn,cóTrácBạt vào theo. Trí Viễn vào đề bằng một chi tiết có trong tự truyệncủaTrácLập: “Tôicóđọctựtruyệncủaanh.Anhtừnglàmộtchuẩn úy chỉ huy một trung đội thám kích gồm phần lớn là ngườiThượngCaoNguyênphảikhông?” CHUYỆN VIỄN MƠ Truyện dài : Phan Tấn Uẩn PHẦN III VÙNG XÔI ĐẬU
“Vâng.”TrácLậptrảlời. “ Ronđềnghịtôi mờianhcọngtác,lậpmộttrạicưatrong làngTrungLập,anhthấythếnào?” “ Xin được hỏi : Trại cưa có liên hệ gì với những người Thượng trong đơn vị thám kích của tôi ?” Trác Lập nêu thắc mắckhicóýtưởngmuốnpháchọamộttrạicưatrongđầu. “Tôimuốncómộtkhogỗquýcủarừngnúinầy.”Nóixong TríViễnkéotừhộcbànmộttấmbảnđồlớncủangườiPhápin vàonăm1917. “ Đây, anh xem. Cao nguyên vốn là rừng nguyên sinh cho đến khi người Pháp có kế hoạch khai thác. Trước hết, người Pháp khảo sát để vẽ bản đồ vùng rừng núi nầy.” Trí Viễn trãi rộng tấm bản đồ muốn tất cả những người có mặt xem kỹ. Và giảithích. “ Bản đồ các tộc người ở Đông Dương phân chia theo nhóm ngôn ngữ. Màu xanh là địa bàn của người Ba-na, Mạ, Stiêng, Lạt, Kơ-ho. Màu xám là vùng của người Gia-rai, cùng
nhóm ngôn ngữ với người Chàm, Ê-đê, Raglai, và Churu. Màu đỏnhạtlàvùngcủangườiViệtThườngchiếmmộttỉlệnhỏ,chủ yếuởvenbiểnphíaNamMiềnTrungvàđồngbằngMiềnNam.” Trác Bạt nhìn kỹ từng chi tiết trên bản đồ. Quả thật lúc ngườiPhápbắtđầuchúýđếnvùngnúinầy,đấtsốngcủangười Việt Thường quá nhỏ hẹp, có thể gọi là bọt bèo như một dãi hẹpbámvàorừngnúibạtngàn.TríViễnlàconcủacốvấntoàn quyền Đông Dương từng mạo hiểm bỏ tiền thăm dò khai thác con tàu Hope Ship trước đây. Đến lượt rừng núi Cao nguyên,người cố vấn nầy đã đóng vai trò chủ chốt trong việc mở đầu kế hoạch khai thác nó. Chuyện Trí Viễn muốn có một kho gỗ quý lấy từ vùng núi nầy, một lần nữa, phản ảnh đúng con người thích ghi dấu lịch sử như đã từng thiết kế con tàu Hardy. “ Ông cho chúng tôi một thời gian chuẩn bị.” Trác Lập trả lớiTríViễn.“Cóthểchúngtôicầntrởlạitìmgặpnhữngngưới Thượngtrongđơnvịcũcủatôi,sauđómớiquyếtđịnhđược.” Hành trang theo hai anh em Trác Lập, Trác Bạt lên cao nguyênkhôngthiếucuốnsáchCâyCỏViệtThườngcủagiáosư Phạm Hoàng Hộ dùng tra cứu và sưu tầm một số mẫu cây gỗ. HọđếnthẳngTyLâmNghiệpcủamộttỉnhmiềnnúi.TrưởngTy ngườiNamThườngchuyệntròcởimở,khôngmàumèràođón. “ Tôi đã giải ngũ.” Trác Lập vào chuyện. “ Có một công ty ngoại quốc muốn có gỗ quý của rừng núi cao nguyên để lập một trại cưa lớn. Khi biết tôi từng phục vụ trong một đơn vị đóng quân ở vùng nầy , họ phái tôi lên đây thăm dò xem có thuậnlợihaytrởngạigìkhông.” “Caonguyênnúinonbạtngàn,chúngtachưacóthờigian khaitháchết.Hiệnthờicóhaiphần.Chúngtôichịutráchnhiệm
thế
RừngnúiPleiku
anhbiết,vùngđấthoangsơnầylànơisinhsốngcủa hàng nghìn ngôi làng c
a những s
c tộc bản địa. Anh cũng khônglạgìhọ:dađen,đóngkhố,đichânđất,càrăng,căngtai, ănbốc…Họsốngthànhtừnglàng,gắnbóbềnchặtvớinhau.Họ không xem rừng là tài sản riêng của gia đình mà rừng là của Yàng, tức là của thần linh. Làng vay mượn rừng của thần linh đểlậplàng,làmr
một phầ
Ty
ẫy,
“Tôimuốnbiết
họ
gỗnhư
“Việcnầy
hiểu.
ếuanh
ế
vớihọ,anhnêntrựctiếpthìhayhơn.” “Tôinghĩ,muốnlàmđượcgìcũngphảithôngquaTyLâm Nghiệp,nênmớiđếnđâytrướcnhất.Thửđặtvấnđề:nếucông ty ngoại quốc muốn hợp tác khai thác gỗ với Ty Lâm Nghiệp, chúngtôicóđượcưutiêngìkhông?”
n. Phần kia vẫn giữ nguyên tình trạng cũ.” Trưởng
chobiết. “Tìnhtrạngcũlà
nào?”
“Như
ủ
ắ
vàlàmnơisinhhoạt.”
cách
khaithác
thếnào?”
Tytôicũngđangtìm
N
quenti
pxúc
“ Rất hoan nghênh. Vì muốn khai thác rừng cao nguyên phải có máy móc cơ khí hạng nặng,cần kinh phí lớn. Tôi biết công ty ngoại quốc có khả năng nầy, nhưng đất nước đang trongthờichiến,vấnđềanninhphảigiảiquyếttrước.” “Giaiđoạnđầu,chúngtôimuốnkhaithácthămdò,sauđó mớitínhchuyệnlâudài.” “Kiểulàmtiểunôngchứgì?” “Vâng.Chúngtôikhôngvàorừngkhởiđộngnhữngcổmáy lớnlàmrungchuyểnrừngnúi,nhưngcóthểcungcấpmáycưa cánhân(personalchainsaw).” “Tytôiđanggiảiquyếtchuyệnphárừngcủabọnlâmtặc. BọnnầychỉdámluồnláchvàovùngtráchnhiệmcủaTy,không dámđụngvàoranhgiớicủamỗilàngngườiThượng.” “ Làm sao phân biệt được ranh giới giữa các làng người Thượng?” “ Gốc cây cổ thụ, con suối hay tảng đá lớn là những điểm nhấn họ dùng để đánh dấu đất của làng và thông báo với các làngkhác.”
“LâmtặcsợdânThượngsao?” “ Lối sống rất nguyên tắc của họ không cho phép người lạ vượt ranh giới vào làng. Nếu một làng không đánh đuổi được kẻlạ,cáclànglâncậnsẽtiếptaychốnglạinhưchốnggiặcngoại xâm.Tìnhđoànkếtcủahọ,bọnlâmtặchiểurỏhơnaihết.” “Cámơn.Tôisẽgặptrựctiếpcácgiàlàngđểhỏicáchkhai thác cây rừng của họ, có gì cần đến giúp đỡ của Ty tôi sẽ liên lạc.Đểkhỏimấtthìgiờ,chúngtôimuốnôngtrưởngtychobiết Ty Lâm Nghiệp có thể cung cấp cây gỗ khi chúng tôi mở trại cưakhông?” “ Anhchờ tôimộtlát.” Ôngnhấcđiệnthoạigọimộtaiđó. Một người đàn ông bậm trợn, to con, mà tôi nghĩ là một kiểm lâmxôngxáo,xuấthiện. “ Có người dưới xuôi muốn mua cây gỗ ” Trưởng Ty nói với người đàn ông. “ Chúng ta có thể cung cấp thường xuyên chohọđượckhông?” “Tyđãtổchứctừngnhómnhỏ,giaochỉtiêuvàorừngkhai thác. Nếu có khách hàng thường xuyên, các nhóm nhỏ nầy trở thành nhân viên khai thác gỗ của Ty như kế hoạch của ông TrưởngTy.” “Tốt.”TrưởngTyquayquanóivớiTrácLập. “Anhcóthểtintưởngchúngtôi.” AnhemTrácLậpđitìmthượngsĩgiàngườiThượngtrước đâylàthườngvụcủađơnvị.Mấuchốtđểtìmramanhmốiông nầy,TrácLậpdựavàohaicáitênlàAJarvàKonKlor.AJarlà tênngườithượngsĩgià.KonKlorlàtênlàngmàAJartừnggiải thíchchoTrácLậpbiếtđólàlàngCâygạo(klor:câygạo),nằm cạnhlàngKonHơNgo(HơNgo:Câythông).Làngcâygạogần làngcâythông,TrácLậpvừađivừanhắcthầm.LàngKonKlor vẫncảnhcũngườixưa,nhưchưatừngthấychiếntranhxẫyra
khu
ngv
L
p
o
làng m
t vòng c
g
c cây, tảng đá, con suối cũ đánh dấu ranhgiớilàng.
th
ym
tcôgáiBahnarcõngm
tgùic
i,TrácLậpbước nhanhđếnh
i
AJarhyv
gặpđượcngườic
nv
cũ trongđơnvịthámkích.CôgáiThượnglắcđầu,bảovàomàhòi già làng. Trác Lập nghĩ, già làng chắc đang có mặt trong ngôi nhà rông giữa làng và hỏi nhà rông ở phía nào, cô gái ra dấu bảohọđitheo.TrácBạtngởngàngbướcvàocănnhàgỗkhông phảinhàrông,cóđôngngườiđứngquanhmộtbàgiàđangcầm một ống đu đủ thổi vào tai một đứa bé. Không khí trang nghiêmcủamộtbuổilễlạmắt.
ở
TrácLậprónrénđứngnépsau cánh cửa lớn, Trác Bạt đứng xa hơn bên ngoài. Dáo dát nhìn vào,không biết già làng là người nào trong đám đông, bất ngờ một lão Bahnar mạnh mẽ né bước qua mặt Trác Lập định vào
Bấtchợtôngtadừnglại,nhìnnghiênquaTrácLập,cả
nhậnranhau.Tứcthì,AJarkéoTrácLậpvàtôirakhỏ
cửa
ềphíatảngđálớn.
đâyvìnằmkhásâutrong
rừ
ắng.Trác
ậ
rả
quanh
ộ
ố tìm
ố
Trông
ấ
ộ
ộ
ủ
ỏ
tênông
ọng
ậ
ệ
nhà.
hai
i
đi v
“ThượngsĩJarđanglàmgìởđây?”TrácLậphỏi.AJarvẫn cònvẻmặtngạcnhiênkhinhìnTrácLập. “Làmrẫy.Thượngsĩbỏngũvềlàmrẫy” Chuyện bỏ ngũ của người Thượng trong các đơn vị chiến đấu Nam Thường Trác Lập không lạ gì. Lính Thượng đổi sắc lính như thay áo hoặc trốn về buôn làng trong rừng sâu, chỉ huy NamThườngchỉcóviệcbáocáo… “ Tôi sắp mở trại cưa . A Jar cung cấp gỗ được không ?” TrácLậpvàoviệcngay. “Muốncógỗphảicóvoi,bòkéo…”AJarcóvẻrànhnghề. “LàngKonKlorlàmđượckhông?” “ Nếu ông chủ cần nhiều gỗ, già làng sẽ gọi làng Kon Hơ Ngođếnlàmchung.” “ Vậy là công việc khai thác gỗ ở đây do các già làng tổ chức.Tốtquá.Thượngsĩcócầnchúngtôiđếngặpcácgiàlàng không?”TrácLậpvẫnquenmiệnggọiAJarlàthượngsĩ. “Cácgiàlàngphảithấymặtngườilạ.”AJarchobiết. AJardẫnanhemTrácLậpqualàngbêncạnh,cólẻôngta khôngđượcphéplàmngưngbuổilễcủabàgiàtronglàngnầy. Họluồnláchquamộtkhurừngkhôngquárậmvàđếnmộtmô đất rộng là chỗ canh giữ những voi, bò kéo gỗ sau khi chúng làmxongviệc.Haichúvoivàmấyconbòđang“thưgiản”.AJar giơ cao hai tay làm hiệu. Một ông già Bahnar quắc thước đến ngaybãiđấttrốnghọđangđứng.AJarnóigìđóvớiônggiàmột hồi lâu. Xong, ông già đến bắt tay Trác Lập thông báo : “Được rồi” và cười nói hồn nhiên , cái cười không khác gì diễn viên đóng trong phim “Thượng Đế cũng phải cười ” khi vừa chạy vừaquăngchainướclêncaogiữatrờixanh.
cho công ty ngoạiquốc. Việc họ làm như thếnào anh em Trác Lập khôngcầnbiết,chỉnhậncâygỗhọkhaithácvàtrảtiềnchohọ. Nhưng việc nầy cần có hợp tác của Ty Lâm Nghiệp. Trác Lập bảoAJargiảithíchchogiàlàngbiết. Trưởng TyLâm Nghiệp tổ chức buổihọpcó cả thông dịch viênngườiThượngngồibêncạnh. TrácLậpthôngbáokếtquả chuyếnvàorừngtìmhiểuvấnđềkhaithácgỗtạihailàngngười Thượngdiễntiếnthuậnlợi.TrưởngTyvớitưcáchlàngườicó tráchnhiệmvớingườidânmiềnnúi,tỏraamhiểuvấnđề: “ Nhìn lui lịch sử, chúng ta còn nhớ một thời triều đình Hóa Châu đã đàn áp khốc liệt Thiên chúa giáo.Thời vua Minh Đức,triềuđìnhđãbắtđầucấmđạo.Đếnđờivuathứtư,từnăm
TấtcảtrởlạilàngKonKlor,mangtheomộtsốmẫugỗsưu tầmđược.Buổilễtrongngôinhàkiađãchấmdứt.Nhiềungười tản mát ra đứng giữa đất vườn. A Jar đến gặp già làng và giới thiệuanhemTrácLập.GiàlàngnóigìđóvớiAJarmộthồilâu, cóđiềuTrácBạtthấygiàlàngnầycoi bộ làm việckỷlưỡng và thậntrọnghơn,vìôngcứđặtranhiềucâuhỏibắtAJartrảlời. Cuối cùng, an hem Trác Lập được thông báo, các nhóm khai thácgỗcủahailàngngườiThượngsẽcungcấpcâygỗquý
1848đếnnăm1860,ởBắcThường,cóhàngchụcgiáosĩbịtàn sátcùngvớihàngvạngiáodânbịlưuđàyhaybịgiết.Giáosĩvà giáodânmiềnTrungViệtThườngcũngkhôngtránhkhỏicuộc truy sát này. Một số đã trốn lên lánh nạn ở vùng cao nguyên Trường Sơn . Người Việt Thường đến đây một thời gian thấy sinh sống dễ dàng nên bắt đầu định cư. Các giáo sĩ bắt đầu truyềnđạochodânThượng,lậpcáclàngCônggiáo,mởtrường học...NổibậttrongđócóHộiTruyềngiáo.” Ngừngmộtlát,ôngnóitiếp: “CôngsứPhápđãtừngviếtvềtỉnhchúngtanhưsau:Đây làvùngđấtcủatươnglaivớinhiềucaonguyênmênhmôngđất đỏ phì nhiêu. Vùng đất rộng lớn nầy có dạng hình vuông mỗi cạnh khoảng 100km, trong tương lai hoàn toàn thích hợp với trồngcàphêvàtrồngbông.Hiệnnay,cuộcsốngchanhòaKinh –Thượngđãdầndầnđivàonềnnếp,chúngtakhôngphânbiệt Kinh–Thượngtronghợptáclàmăn…” Sau đó, ông đề cập chuyện hợp tác khai thác gỗ của Ty và hai làngngườiThượng:
“ Kon Klor và Kon Hơ Ngo cứ làm theo khả năng, có được baonhiêucâyrừng,voibòkéovềtậptrungtạilâmtrườngcủa Ty.Tysẽghisổ,tínhcôngtrảtiềnsòngphẳngsaukhichúngta đã bàn kỷ công việc hợp tác. Ty cũng thông báo cho công ty ngoạiquốcbiếtđểhọtrựctiếpgiaotiềnchongườiThượng.” ChuyệnTrácLậplêncaonguyêntìmhiểuviệccungcấpgỗ xemnhưđãdànxếpxong. Anh em Trác Lập trở về trường Hạo Nhiên báo cáo trực tiếp với Trí Viễn và Chinh Văn. Với Trí Viễn, ông đang chủ trương mở rộng Công Ty Đông Việt đang kinh doanh in ấn và vănhóaphẩm,naymuốnsápnhậpcácsảnphẩmgỗmỹnghệvà gỗ xây dựng vào chung hoạt động, nếu có thêm nhà máy cưa. ChinhVănlạiquantâmđếnhọcthuật:muốnmờinhàdântộc học Georges Condominas mở khoa nầy để tiếp tục lên cao nguyênnghiêncứuvềcọngđồngcácdântộcthiểusố. TrácLậptrìnhbàyxongkếtquảchuyếnđi,TríViễnvuivẻ hỏi: “Dựđịnhcôngviệcsắptớicủaanhnhưthếnào?” “ Họ chỉ cung cấp cây gỗ đã khai thác . Chúng ta phải có phương tiện lên chỡ về. Trở ngại trênđường vậnchuyển phải giảiquyếtlàvấnđềanninh.” TrácLậpnêuvấnđề. “ Cần đi theo một lộ trình riêng ” Với nhản quan sắc bén của con người kinh doanh, Trí Viễn chỉ nói thế. Ông bảo Trác Lậpcứxúctiếncôngviệc.Mọichuyệnsẽđượcgiảiquyết. Quả đúng như lời Trí Viễn, chuyến gỗ đầu tiên từ Ty Lâm NghiệptrêncaonguyênvềThủPhủ,chiếcxevậntảihạngnặng chạytrênconđườngdohaiphíaNam vàBắcThườngdànxếp saođómàTrácLậpkhôngthấybấtcứtrởngạinào.Nếucótrở
pho tượng, làm vòng hạt trong các đền chùa. Những gia đình giàu có cũng sở hữu đồ vật, nội thất được chế tác từ nó. Anh cũng
ệc
Hạo
“ Mun sọc còncó những tên gọi
Trác Lập nói.“ Nó là loại gỗ quý hiếm được khai thác từ cây munsọc và thường được xử dụng để làm đồ nội thất, ứng dụngtronglãnhvựcthủcôngmỹnghệ.Loạigỗnàychonhững đườngvânđẹp,rấtđặctrưng.Thângỗnặngkhôngthểthảtrôi theo các dòng sông, suối.” Trác Lập không kể tên các loại gỗ quý khác anh đã ghi trong sổ tay như trầm hương, giáng hương,cẩmlai,sưađỏ,trắc,gụ…
ngại, xét hỏi gì trên đường, cứ vi
điện thoại về trường
Nhiêngiảiquyết… Cuối cùng , Trí Viễn nêu lên một thí dụ như thăm dò hiểu biếtcủaTrácLập(đâylàcáchlàmviệcquenthuộccủaôngta): “ Tôi biết một loại gỗ quý đặc biệt của cao nguyên là gỗ mun sọc. Dĩ nhiên còn nhiều loại gỗ khác, nhưng tôi thích tìm hiểu loại gỗ nầy . Gỗ mun sọc thường dùng để tạc những
cầnbiếtcácthôngtinvềnó.”
khác nhưmun sừng, mun đen.”
Nhà máy cưa thành hình, nằm khuất trong một góc làng Trung Châu ngay dưới chân núi, hoạt động rầm rộ với nhiều nhân công Kinh – Thượng do Trác Lập điều hành. Vài tháng sau,bộphậnsảnxuấtđồgỗnộithấtmỹnghệhìnhthànhtrong công ty Đông Việt, việc quản lý giao cho chú Nghiên. Chú Nghiên chuyển đổi công việc từ văn phòng Hội Hồng Thập Tự QuốcTếquaĐôngViệt,dotrướcđâychúlàmộtviênchứccảnh sát Nam Thường đã nghỉ việc. Trác Bạt không hiểu lý do nào, khi chú Nghiên chuyển qua Đông Việt chừng mấy tuần lễ,thì ông Ngãi cũng có mặt trong nhà máy cưa làm việc chung với TrácLập. ContàuHardycủaTríViễntừđócònchởtheođồnộithất gỗmỹnghệĐôngViệtxuấtsangcácnướckhác… Về học thuật, liên quan đến vùng cao nguyên, Chinh Văn thiết lập ngànhdântộc họcsaukhi mờiđượcgiáo sư Georges
Condominas.KhôngphảilàchuyênngànhcủaTrácBạt,nhưng loạt bài khảo cứu về các lễ hội, thói tục người Thượng đăng trên Văn Cầm đã làm chàng chú ý. Lễ hội, thói tục thì vô số, nhưngcáiốngđuđủthổivàotaimộtđứabémàchàngtrựctiếp chứngkiếnmớilàniềmvuihiếmcókhiđọcbàibáo“TụcThổi Tai”củangườiBahnar… Trước khi làm lễ thổi tai, một nghi thức đơn giản được thực hiện sau vài ngày đứa trẻ ra đời là cho nó ăn cơm (Sẽm Por). Bé mới chào đời không thể ăn cơm được, các bà mụ sẽ "làmphép"bằngviệclấymộtítrượughè,cơmvàmộtchútgan củacongàquệtvàomiệngbévớimongmuốnnólớnlênsẽhay ăn,maulớnvàkhoẻmạnh. Thậtra,ngườiBahnargọi"lễthổitai"làuốngrượuthổitai (tiếngBaNagọilàEtHlômđon).Sinhrađứatrẻ,ngườitacầu mongnónhữngđiềutốtđẹpbằngnghithứcthổitainó.Họnghĩ rằng,saulễthổitai,đứabésẽđượcthầnlinh,giađìnhvàcọng đồng đón nhận nó là một thành viên mới của thôn làng.Đây
Bà mụ dùng một cái ống dài khoảng 30-40 cm, rỗng hai đầu và thổi vào hai tai đứa trẻ. Nếu không cóống,bàmụúphaibàntayvàonhaurồithổinhẹvàotaiđứa bé.Khi thổi tai ,bà mụ cầu xin Yàng (các thần linh) cho đứa bé có sức khỏe, có cái đầu thông minh, sáng suốt; có cái tay, cái chânchămchỉlaođộng. Nếulàcontraithì“cáitaytrongnhà,cáichântrongrừng”. Tức là khi ở nhà thì phải biết đan lát, chế tạo những vật dụng laođộngsảnxuất
cũnglàdịpbàconđếnchiavuivàtrảơnbàmụđãgiúpchomẹ trònconvuôngtrongngàysinhnở. Nghithứcthổitaichỉđượcthựchiệnkhiđứatrẻphảiđược ít nhất một tháng tuổi và muộn nhất là lúc 3 tháng tuổi để người mẹ và con mới sinhđủ khỏe mạnh và cứng cáp khi làm lễ. Trước ngày làm lễ thổi tai, gia chủ chuẩn bị một con heo lớn, nhà giàu thì mổ bò, trâu rồi mời bà con, anh em trong họ hàng,xómlàngđếndự.Bàmụcùngvớigiađìnhđượcmờiđến từsángsớm,dùlễthổitaithườngđượctổchứcvàobuổichiều. Lễvậtbắtbuộcphảicótrongnghilễgồm3ghèrượu,3con gà dành cho bà mụ, chồng con bà mụ và một con gà thái sẵn cùngvớimộtítthịtheođượctháirađặttrongládâu. Saubữaăn,bàmụbắtđầutiếnhànhlàmlễ.Chamẹvàđứa bé ngồi quanh ghè rượu.
chogiađình;cònkhiđirừngthìbiếtcầmcái nỏ săn bắn, khi đi rẫy phải biết cầm cái rìu, cái cuốc để trồng hái;phảibiếtcầmcáigiáođểbảovệlàng,phảilàmđượcnhiều việclớnvàđượcmọingườikínhnể. Còn nếu là con gái, bà mụ sẽ cầu xin cho nó lớn lên được xinhđẹp,biếtquaysợi,dệtvải,giãgạo,giữchocáibếpluônđỏ lửa,biết giọt nước đầulàng đểmỗisángthức dậylấynước về nấucơmrồigiặtquầnáochocảnhà…
SaukhikhấnxinYàng,bàmụsẽlấymộtchútrượuquệtlên miệng đứa bé, nhai một ít gan gà, gan heo cho đứa bé ăn rồi traođứabélạichongườimẹ.Đócũnglàlúcnghilễkếtthúcvà mọi người bắt đầu chuyển sang ăn uống tới khi nào say mới thôi,bàmụluônlàngườiđượckínhtrọngmờiăntrướcnhất. Tục thổi tai là nét văn hóa đẹp và thiêng liêng mà người Bahnarđãnốitiếptruyềntừđờinầyquađờikhác… Trong một buổi họp đầy đủ nhân viên công ty Đông Việt, Trác Bạt nhắc lại Tục Thổi Tai của người Bahnar. Thấy ông Ngãicườiđùa giữađámđông,TrácBạtkhôngbiếtôngđịnhtô màugìcholàngTrungChâu?