Pitas istorias by Jan Peire B

Per l'alimanitat daus temps d'avant. Per l'umalitat apres 'ribar.

P'itas istĂ˛rias

'Na vetz eriá… Dins lu temps… Màs es pas lu temps que compta nonmàs lu biais de lu mesurar 'queu temps. Un, dos, très, beleu mai, très milions d'annadas per agusar la peira, afialar coma fau lu talh dau silex, màs, 'queﬆa vetz, i sem. Per balhar de las eiscusas a quilhs-quí, au perdequè fugueten tant pauc rapides, fau dire que, arribar de 'fialar lu talhant sens se 'reﬆar d'adobar la massa daus neurònes apres eisir, 'ribar de tener de'n-pè sens obludar de contunhar montar los aubres per pas se far minjar, far tot aquò sens tròp tot desboirar, far tot aquò es pas un chause de banturle. Fau prener son temps. E quante atz lu temps, un, dos, très millions d'ans, es quò pauc o pró ? Marchatz saber ! Es pas per dire dau mau mas, nòﬆra granda tanta, e parle pas 'quí se son quite reir grand oncle, lu paubre Toumaï Sahelanthropus – tchadensis, mas la tantineta, la tota p'ita Lucy Australopithecus – afarensis aviá un pitit peseu dins la teﬆa. Très cent grames dins lu chap, faudriá pas tròp levar lu nas non

pus, o ne'n contar una pebrada ; segur per 'quò cranhem res perque los pre-ominidats an pas lu drech de parlar, per lu momint. Dins 'quelas annadas dau chaminament evolutiu d'aici los jorns d'aüei, nos ancessors coneissián pas d'escorchièra. Fauguetet ne'n segre de las vias, daus cuòus de sac. Nos davanciers degueten far daus eissais, i aguet daus plans somarís chas los ancians, de las espròvas, a tots los sens dau mòt per 'ribar au cerveu naut de gama de chas Sapiens Homo. Un chap d'òbra que 'queu chap mai tots los rinjaments : 'na tireta per la musica, una per la matematica o la geografia. Una cervela Sapiensa bona per far de las abstracci's. Perdon ? L'abstract eriá grán eﬆat util per los Afarensis, fau esperar los Habilis. L'un sens l'autre, es un pauc coma luquau faguet l'autre lu prumier dintra l'uòu e lu dinausor, non ? E mai qu'aquò, quante pensem que Neandertalensis, un Homo s'etot, ne'n aviá una pus granda que Sapiens. V-òc-es, Neandertalensis aviá un pus gròs bocin aflaquit dins la teﬆa que non pas lu Sapiens. Pertant, 'quò li permetet pas d'inventar la prumièra triologia StarWar©, dins 'na galaxia luenh-luenh coma de Lemotges d'aici los tuquets d'Hollywood. Es aisat d'eﬆre mocandier, segur,

sonjatz que lu tipe, eu ne'n es, daus Homo. 'Laidonc, eu eriá beleu joiòs e aviá de segur lu sens de l'umor. Neandertalensis aprenguet per lu mens de portar dins terra los mòrts a Sapiens. Eu nos aprenguet a los adobar, metre de las colors e de las flors. Un poëta avant l'òra que los o las Neandertalensis. Mesma que quò es se lu prumier qu'aguet l'eidèia de pinturar de las peiras, d'aici qu'un jorn, l'un, o l'una, d'aquela tribu sapchesse pas se 'reﬆar avant de pinturar la meijon, perdon, la chauna, d'aici que quauqu'un ne'n faguesse un libreton. Desempuei 'queu jorn que, per far fur un veisin, la peira gietada s'esbolhet d'ela-mesma non pas esbolhar la teﬆa de l'emmardor. Entau fasent, 'quò fuguet beleu la prumiera peira talhada. Sabem pus res dau veisin emmardant fòra que au fiu dau temps eu s'eriá adaptat e que la qualitat daus materiaus, ela, laissava jà de deisirar. La chaminada daus « que van d'a-pè » es granda desempuei 'quela prumièra peira talhada. Sens la possibilitat de l'abstract, fauguet la geitar un bra'e momint 'quela peira avant de concebrer l'eidèia de poder raclar la peu d'un limaud, e mai d'enquera per 'visar eisir la possibilitat de se raclar la faça avecque…Daus milenarís d'activitat neuronala, e mai que mai d'enseinhament.

Daurelai, lu cerveu es qua'iment preparat per copiar. Copiar la natura dau Paleolitic per 'nar correr lu monde non pas restar suau a saber de què far d'autre ? Prener 'na peira es tuﬆar sus sos dets ? A d'autres, parlem 'quí d'evoluci'. Qora n'eidèia entau sautet ? Ne'n sabem res. Avant de viatjar, fau trobar la meijon que se pòt portar. T ! Trapa 'quí « lonja lanassa », sa peu pausada sus sos òs, manca de los aranjar autrament, davant darrier, e veiquí 'na gabia cuberta. Avant de 'chabar 'quela tenda fauguet quauquas trenta tornadas de sason. Son tos pitits filhs que iò fagueten ? Es totjorn mielhs que tot esbolhar non ? Marcha, un jorn vendrá, quelas meijons de tela seron de buesc, de terra, de peira, d'aiga gialada. Migra pas Lucy, los que 'riban an 'na vuda bela per los temps a venir. Sap pas quò qu'es, lu futur ? Mai-ilhs-tot, te iò dise p'ita Lucy. Coma te iò esplicar sens traucar l'eschalier de l'evoluci'. Prenem lu fuòc, v-òc-es, eu es pas d'enquera domesticat de ton temps màs, aviesa. La familha Homo eﬆerá pas dins l'obscuritat, ela domesticará lu fuòc daus ciaus. Entau esclarat, dins tres millions d'annada, tos nebots Homo, Homo Sapiens per los sabants màs qu'eriá beleu Homo Neandertalensis, adonc

tos nebots, tas nebotas van pinturar quauquas chaunas emb las cendras e d'autras colors. 'Qelas gròtas van durmir quauques 35 000 ans d'aici aüei, veiquí un prumier repairí. D'autres Sapiens, nosautres, las d'aüei, los dau petrolitic o dau nuclearitic, coma vo'es, daus Homo Sapiens maitot, feran un fuòc dinha daus mesma ciaus, un fuòc que las cendras, degun pòt las manhar d'aici 35 000 ans de mai. Veiquí quò qu'es lu futur ! L'òme, o la femna, que pintret las chaunas viguet luenh e nos faguet un present bra'e mai la cendra jos la fòrma de l'art e de la beutat ; l'autre, los dau present, sensat aver lu mesma cerveu dona s'etot coma present per lu futur de las « cendras » empeisonadas per 350000 ans. Veiquí la resulta d'un cerveu adaptat per visar luenh-luenh. Las resultas de la domesticaci' dau fuòc son pas lu perpaus d'aqueu libre, 'laidonc, tornam a l'obrador cosina sauvatja. L'umor es pas d'enquera inventat, fau pas dire que t'ses 'na sauvatja, e fau dire cuesina ? Beleu be, mas minja pas 'quelas baias rojas, autrament n'autres 'nam aver d'enquera 'na generaci' de sacrifiada dins lu domení daus sabers fondamentaus. Tirar la leiçon de tau o tau canton, farjar una cultura, copiar

daus còps quante daus mai evoluats 'ribavan dins lu país, los piaus longs ilhs-tot, las eidèias tot sauv cortas. Nonmàs per parlar de Sapiens que copiet Neandertalensis, afè las chausas que se passan chas los Homo nos regardan pas, màs, per ne'n parlar, Neandertalensis eriá grand, fòrt, aviá un gròs cerveu, sautet dins una pertida dau monde descuberta de glaça, beleu la mai bra'a per lòrs. Vei-lu-quí que porta 'tenci' a sos defunts, sap far lu poëta. Vos vese venir, tot aquò balha pas minjar tots los sers, e annadas apres milenarís, eu daissa de las pèças, daus essarts beu d'inteligença aus noveus 'ribats, a Sapiens. Sapiens, se, en sa qualitat de Magdalenian, un chaçor, sap quò qu'eificacitat vòu dire. Laissará pas passar son barreu dins l'eschala de l'evoluci' quau que siàia lu pretz, afè, pas per aura. Fau dire que l'umanitat se caracterisa per la capacitat de se deﬆruire, e coma fau 'na prumièra vetz, perque pas aidar 'quilhs grands colhons de Neandertalensis d'anar d'enquera mai viﬆa dins « lur monde que degun pòt veire ». Sonjar ad aquò fai que après 'ver pichat dins las tradici's de la familha granda daus « d'a-pè », 'près 'ver copiat los ritís funerarís, Sapiens, Sapiens-Sapiens per dire v'rai, se balhet l'invenci', faguet de

se l'inventor sòu de las chaunas pinturadas. 'Qò-ditz, es aisat. Tornar a son vertadier inventor, o beleu sa vertadièra trobaraitz, l'invenci' de l'art, sembla damandar pró d'umilitat. Far creire que 'quò es 'queu chap d'òbra de cerveu, lu qu'inventet n'i a p'unas dobtanças, segur, las religions monoteïstas, la bomba atomica e los camps de concentraci', 'queu cerveu auriá pinturat Las Caus o La Comba d'Arc, 'quò es pas de creire. I a 'na besonha pas clara. La peira talhada, lu fuòc, la meijon, los ritís funerarís, los asards fisicò-chimics d'encontra d'òmes e de femnas sus daus milions d'annada, tot aquò per far sautar los qu'anavan s'autò-declarat mielhs adaptats de la familha. I a coma un trúc, mas ente 'quò ? Los que copian coma los que ganhan las guerras escrivan l'istòria. Màs la pre-istòria, 'quela p'ita istòria prasentament, justadament, aquò se pòt eﬆre qu'un afar d'interpretaci's. Qe los, e las, artistes se metan ne'n òrdre per lu raconte.

Artistes. Artistas. L'art. 'Na besonha de mai de trasconhar dins una tireta desnominativa de las capacitats daus umans. N'i en a una per tot : una per l'art, 'n'autra per la confitura que lu lechadier cultivat espandit sus 'na lescha… Dins la tireta de l'art, i a daus pitits caissons, un per la musica, un per lu dessenh, per la sculptura, per los que parlan pró dins las velhadas e que quauquavetz ferian mielhs de la tener sarrada, v-òc-es, los contors. 'Q'es v'autres, los coma las, de la pre-istòria, que los prumiers fitetz 'na plaça aus beus parlors. Fau dire per vòﬆra defença que sabiatz grán escrire. Pertant, a de la gent beleu mai bons per tirar dins lu topin gralhon que non pas 'nar tuar lu « p'itas dents pitit nas », faguetetz 'na plaça, v'autres, los chaçors. 'Riba que planta, « lonja lanassa », coma « peu lusanta d'aiga », « p'itats banas peu roja », « peu doça de l'aër » o enquera « bana sus lu nas », p'un 'limaud balha de se-mesma sa charn per te

nurir. Dins lu temps, desjà, qu'eriá entau per los vielhs, mesma, per ilhs, la chaça eriá la granda cosina de la chaënça : gaitar un bra'e momint las beﬆias, puei se remembrar ente las passan, pausar 'na marca, crosar un tròç de temps per far un trauc grand au fons duquau fau pausar un trau talhat ponchut, segond la beﬆia. Apres, fau esperar qu'ela tornesse passar per 'quí, 'quela beﬆia. De nòtar que dins la nuech negra daus temps escurs de l'umanitat, sens saber coma far son trauc, lu chaçor fasiá fur las beﬆias davant se d'aici una crebassa, o la fasiá davalar desempuei la cima d'un tuquet. Es v'autres que faguetetz vòﬆre trauc los prumiers, los dau Clacterian. I visar s'esvedelar un « gròs pè borrut » es gaire malaisat. « Pè borrut » sembla un pauc los umans 'na vetz quilhat sus sas pautas de darrier. I veire s'esvenlar un « piaus dins lu vent » es un autre afar. T ! Trapa-z-i ! Qeu-'quí se laissa pas far e sauta per dessus ton piatge los quatre sòcs en l'aër. Ten te de l'aver domesticat 'queu « piaus dins lu vent », lu chaussaràs de fèr. Ne'n sem pas d'enquera 'quí, quitament pas d'enquera au bronze ; l'evoluci' es pas 'na chausa 'cepta e que « gròs pè borrut » eschivesse lu trauc e n'i' aurá res

per minjar de ser, de la setmana e quitament de la mesada. Te, l'ai jà dich, te, tu ses dins l'epoca dau Magdalenian, 'laidonc, la chaça a gairement pus res de veire coma la chaënça, nonmàs coma l'abilitat e qu'es la debuta de l'utilh, de las aisinas complicadas. Avant te, 'na lança es resmas qu'un bocin de buesc mai 'na peiròta talhada. Simple, aisada de far mas faça ad un « peu dura » la lança s'esbolha d'un res. Es entau que un chaçor pòt virar viﬆa a « un chaçat ». Es un pauc quò que la gent disen se tuar au trabalh. 'Laidonc, te, vas 'trobar, inventar la lança que la poncha es d'òs e chamjabla. 'Na vetz esbolhada, fau quauquas secondas per remplaçar 'na lama de peira, un fuﬆ d'òs. E dins lu grop, i a los chaçors, los lançors, los que fan las recharjas, las reparaci's. L'evoluci' es pas per los chins, 'laidonc tant ne'n aprofeichar per inventar lu propulsor. 'Qò marcha, tant e be que qu'es la feﬆa apres que lu tropeu a passat dins lu colador de peira. 'Na montanha de charn per los de ton canton. Los 'limauds màs blessats son 'chabats per los jòunes o los aprentis chaçors. Qauquas pèças de charn son minjadas cruas, directament sus l'alimaud d'enquera chaud, coma per prener l'eime de la beﬆia, beleu per que dins lu monde

invisible 'la songesse a te e que 'la te velhesse per d'autras chaças, coma per farjar un liam dintra lu chaçor e lu chaçat, 'na fòrma de respiech. Aüei, la taula es mesa, 'laidonc, tot-a-chascun vai pòder minjar son benaise, per lu momint fau d'enquera far lu boschier, adobar las peus, rinjar los òs, preparar la charn e de segur, 'lumar lu fuòc. I sem. Coma tu ses lu galhard de la jornada, te damandan de contar coma v'autres i 'ribatetz ; tu ses fòrt de muscle màs eisprimar 'na pensada, l'arranjar es pas ta pertida. Laissa far lu que portava tas flèchas, se, eu sap ; d'autant mai qu'eu viguet tot despuei l'arrièra. Vei-lu-quí apres tornar far lu film. Fau be lu li reconeisser que lu tipe sap ne'n contar. La gent alentorn dau fuòc son tots apres sinar coma tu fites quante eu lu raconta, los veiquí apres se separar coma se la beﬆia eriá 'quí au mitan de las flamas, los pistors d'un biais, los tuors de l'autre. Qante lu chaçor-parlòr prepara sa lança, tots preparan 'na lança d'una mán invisibla. Un quauquares de magic es apres se far autorn dau fuòc. Manca beleu l'odor de l'erba frescha, de la marda e dau sang de la beﬆia que v'autres los chaçors reaus 'vian sus lu cors.

Afè, es la feﬆa e 'van 'ribar 'quilhs que bufan dins las banas de la vacha roja. Se 'queu bramadís, 'quela genta musica poviá 'pelar sa cosina la vacha negra, o lu cosin « vacha bossuda », aquò es segur que de los tuar balhariá minjar per un noveu torn dau gròs lumon dins los ciaus. Luquau juga per lu momint ? Eu fai coma 'na dança ? 'Qò fai res, te, lu grand chaçor, escotas ta chaça. Mas, escota ! Escota be ! Eu parla totjorn daus jorns bons, d'una chaça bela màs pus de te. Un autre chaçor ? Chò ! Ente ? 'Visa, ente es-t-eu ? 'N autre chaçor beu que los que son sietats autorn dau fuòc semblan segre ? Ò ! 'Q'es de l'autre banturle que sauguet pas tornar montar dins l'aubre faça a « bana sus lu nas ». Per lu momint qu'es te lu sauvor dau canton, lu sòu sauvor. Segur, lu contor conta, coma lu regent ne'n conta ; lu regent per acatar la veritat, lu contor per la dire. Lu contor es pas la menaça de ton pòder, pas per lu momint, migra pas entau, eu es màs un parlor. Mesfia te de se, màs d'aquí lu far tuar sens iò vòler, emai v'autres anessetz « d'a-pè », d'aicí de dire que n'i a mas 'n'enjambada.

Parla un bon còp coma se per li 'pelar que qu'es la fòrça que pòrta lu bon còp a la beﬆia, nonmàs la fòrça, v-òc-eeeees la fòrça… E dins 'queu domení, per lu momint, lu pus fòrt, quò es te… Nonmàs te, pas la babòia morta. As sasit ?

Res dire de las chausas per pas las far fur. Nomar es far eisistar, 'laidonc per la sauvatgina, dire un nom, un chafre pòt 'ver de las consequenças grandas. Mai que mai d'una vòtz nauta. E te, paubre de te… Coma d'us, sabes te tener sens far de bruch. Te digueten tant de vetz que valiá mielhs per tu te tener a careu per pas te far asirar. Jà qu'una bocha de nurir per jamai res raportar. Perque bon, 'na jamba tòrta e l'eschina boçuda coma los monts de Blond, fau pas comptar 'ver « quò » 'nar far lu chaçor demeﬆ los « d'a-pè ». Per 'quò, fau se tener redde sus sas chambas. Entau fasent, demòras chas las femnas, e d'enquera, portar lu pitit buesc per 'lumar lu fuòc 'quò vai, màs, culhir las baias, netiar las peus o esgar lu campament fau pas i comptar. Ses grán meschaënt coma los eifants, qu'es desjà 'quò. Ilhs se 'musan coma te, afè, de te quante n'i a pus de 'limaud a chapuinar. Fau dire que sem pus dau temps daus crò-manhons. Nòﬆre

cerveu frutjet de milenarí ne'n milenarí, e pas per res. Au jorn d'aüei, perque eu pòrta chaupida, podem gardar lu pitit « pauta fòla », manca que la chaça siàia bona perque 'n'annada de jalada tòﬆ seguida d'una de chaumassa e las plantas, fau pas tròp comptar dessus. Lu jorn qu'eississet « pauta fòla », i aguet de la gent per se clinar sus lu breç de peu e d'òs, per avisar aquela pitita chausa mauformada. Qauqu'uns aurián aimats lu veire s'endurmir per un temps grand, d'autres aurián vouguts gietar la chausa au mitan de las sauvatginas. E pertant, es pas a gratís que nòﬆre cerveu se grandiguet desempuei los temps sòrnes de la pre-umanitat. La « que parla coma las erbas » iò diguet, sem daus Homo, beleu solament 'na brancholhèta de l'umanitat, màs Homo de tots biais. Podem pas far coma se n'eriam grán evoluats. Devem far marchar nòﬆra cervela faça ad « aquò ». Per lu momint servam queu pitit d'uman, gardam lu, se que viguet entau lu jorn. 'Qò ferá be jorn demán per veire quò que farem… Degun per jamai li damandar s'eu se trobava « utile » au grope, o se be qu'eriá pas mauaisat de tròp de viure mai sa bòça, entau, aus crochats de la societat. Degun, non. E mai, per la societat daus « d'a-pè », aura qu'eu es eﬆat declarat «

uman », la question se pausa gaira. Segur, fòra la « que parla coma las erbas », « pauta fòla » es un pauc sòu. Mai d'un còp autorn dau fuòc fau desfendre l'eideia que lu seu minjar, eu iò rauba pas. Mai d'una vetz, li fau 'nar batalhar lu boçin de codena entre chin e lop a 'quilhs 'limauds que s'apreuiman dau campament sens voler i eﬆar. Un meschaënt eime que 'quelas beﬆias peludas, afè, fai te anheu dins un tropeu que los lops te minjarán. Eu lu comprenguet be, per eisemple quante la gent s'esmangonhavan per aver lu baﬆon dau poder. Los dos goiats se torneten de bana sus son raﬆeu d'eschina. Aquò faguet s'obludar lu probleme e la bòça arondiguet mesma los angles. Aürosadament « la que parla coma las erbas » t'abriet daus còps mantas vetz. Una senta femna qu'aquela, emai per lu momint 'quò vòu pas dire grand chausa. 'La es tant respectada que crenta. Fau dire que per lu Monsur « tot-lu-monde », la fachilièra parla « coma » las erbas. Dès la poncha dau jorn, de la gent la visan marmusar a las erbas quante la ne'n copa. Qò se ditz que 'la las fai bonhar un boçin de temps e que 'la beu aquela aiga, chauda mesma. D'aici lu trobar bon. Serián mens Jan-beﬆia ilhs-tot, saurián que 'la parla graça

a las erbas coma lu monde que degun pòt veire. Ela parla avecque lu monde ente Neandertalensis fai viatjar los e las qu'an pus lu bufadís d'eime per los portar d'en-pè. De las erbas culhidas, netiadas, sechadas e fin finalament brutladas a l'enchaison. Pas tots los jorns, nonmàs quante fau. 'La te montret coma far per pas 'trapar mau aus budeus, o a la teﬆa nimai. Qò es ela-tot que te montret lu blu des las eﬆelas dins lu libre de la negra-nuech, coma avisar los ciaus drech la Poussinieira, coma trobar lu lumon dau chamin de Sent Peire o dau Sent Jaque. E puei, i aguet aüei. Aüei, daisset las raibarias de la nuech per las dau jorn. Menas coma te màs 'na pança emplida d'erbetas deﬆriadas, de què passar un bon momint. A la cima d'un tuquet, tu gaitas la pita flor dau fuòc 'lumar ton branchilhon clafit d'erba. Esvenlat sus l'erba, levas los uelhs e gaitas las branchas daus aubras far coma un feneﬆron. Los auseus chantan. Lu solelh ondra 'queu desbut d'apres mieijorn. Veiquí pas, tras lu feneﬆron, un « lonja lanassa » que davala d'una niblada. Eu es tòst seguit d'un « gròs pè borrut ». Tu tiras 'na bufada sus lu pipon e vei-te-quí dins la fumada, coma apres montar correr darrier « gròs pè borrut ».

Mesfia te, un « p'itas dents pitit nas », màs, 'queﬆa vetz, tu pòt lu 'trapar e lu far bancuar. Tras lu feneﬆron, entau, la realitat sembla autra, segur. Dins 'queu monde de fumada, las femnas son a tos pès, tu ses chantor, dançor e perque pas un jorn trobador. 'La sembla pus bela la vita. Q'es te que manha lu baﬆon per tuﬆar los « meitat chin meitat pòrc ». Dins lu monde daus fantasmes, tot lu monde parla la mesma modalitat de linga que te, la quita erba frutja a tos òrdres. Chò ! Enquera 'na beﬆia. Aquí, visa, es 'na rapieta. 'La grimpa sus te per te dire qu'un « 'limaud baﬆon » arriba… Mesfia-te-z-i. Desvelhat jurtà temps per eschivar « 'limaud baﬆon », pró a temps graça au lesard gris. D'autres dins lu desert dau reau 'gueten mens de chaënça. Suau, tu ses tornat dins la v'raia vita, doçament pitit, doçament. Eschivet « 'limaud baﬆon », aürosadament, màs, un quauquares te manha. Torna-z-i… Songa a 'quò que ven de se passar ? Ad un momint tu botgetes coma quò… V-òc-es, coma dins ton feneﬆron de raibarias. Ta gesta eriá genta, bra'a coma la dau contor l'autre nuech davant lu fuòc. Ton geste crane per eschivar lu « 'limaud baﬆon » siguet lu bon coma dins un raibe.

Aura, vei-te-quí apres lu tornar far, sens las erbas, sens serp, sens res. Sens « gròs pè borrut », e pertant, te sembla sentir sa peu, sos piaus, son odor. Aquò te'n balha ? Un autre monde seriá possible ? Coma de coﬆuma, sabes te tener sens far de bruch. T'entornas dins lu sòrna de ta vita dins las chaunas, e fase 'na vetz de mai, la gesta. Màs fai iò pas per res ! Un geste dins l'aër per res, aquò balha pas minjar, 'laidonc troba te 'na beﬆia. Qò i es. 'Qela traça, 'quela corba. Sens iò voler, tu fites un dessenh mai ton branchilhon per fumar. Marcha ! Sonjavas au « monde que degun pòt veire », tu fites la gesta, e, de la pouvera de la Terra sautet 'na corba sos la fòrma de la p'ita vacha roja. V-òc-es, es be 'na pita vacha roja. Marcha, i sem. De ser, per 'na vetz, rises.

Segur que tu rises de ta corba per sòl. Màs 'na vetz tornat a la chauna, es ta corba que ne'n manha un. E 'queu-quí pren pas la pena de damandar perdon per passar. Eu eifaça d'un pas lu trach dins 'quò qu'es màs de la pouvèra, eu sonja mesma pas que quò poguesse eﬆre autra chausa que de la pouvèra. E mesma que se tu ses pas content, vas minjar 'na jurta.. E te, per 'na vetz, iò prenes a la plasentaria. Aura sabes, afè la toá mán sap lu geste, 'la coneis la faiçon, quitament coma per ne'n far 'na recitaci'. Aura, fau pensar que ton cerveu d'Homo Neandertalensis es sos lu jug de facultats mentalas grandas per liar dins 'na mesma gerba l'eidèia e la sòa representaci'. Es pas Sapien que iò perdrá, segur, pòt far ta nuech, pitit d'uman. Pòt raibar daus « banards », daus « lanassiers », de tots los 'limauds de la creaci'. Pòt raibar de los caressar, los manhar, suau, venen te minjar dins la mán. Lendemán mandin, i tòrnas. 'Qeﬆa nuech ta mán repetet

sa leiçon e autorn dau fuòc, 'quò i vai. Coma a l'acoﬆumada, degun pòrtet 'tenci' a te. Puei, los goiats semblan 'visar quauquares. Charchavan la pigolha, e te, faguet màs un escart. Paubre pitit ! 'Qò lu transiguet. Lu prumier daus goiats aguet paur de la vacha roja. Los autres se moqueten de se, lu traiteten de Jan-badau, que « pauta fòla » es res màs un 'musament. Tots se trobaten pauc fiar de cular ilhs-tot davant lu tropeu de vacha. Nomar es far eisistar. E per te aura, dins 'quela pouvèra i a mai d'eisistança vachèsca que non pas dins tota 'na vita d'uman, afe de memòria. Tots los goiats erián pas dau mesma eivis sus la semblança de tas vachas ad una vacha. Segur, i a coma de las banas, màs, tu ses a la debuta de l'art, e, l'usatge de l'artifiça de la sinecdòca per las far correr es pas d'enquera maitrisat. Parrier per ton trach que dobla 'na vacha e entau la far coma dins 'na tropelada. Ten te de las saber gravar e de ne'n pinturar jurtá pró per far un efiech 3D. Migra pas per los Jan-la-critica, lurs fau un pauc mai d'inteligença, d'educaci', de cultura e mai que mai de l'instrucci'.

La betisa d'aqueu monde durará tant coma las fieras a Chabanès, es pas tòﬆ 'chabat. N'i a queraque p'uns per dire que coma per lu Picasso, son goiat fai parrier dins la chauna ? Laissa dire e passa ta mán dins la pouvèra. L'escran es cuat. T'entòrnas a la cima de ton tuquet. Las femnas e los goiats son apres de segre. Vei-te-'quí tornar far ton dessenh dins terra. Veiquí los comentators apres far daus comentaris. E 'na pertida de la mandinada se passet entau, per dire, d'aici qu'un goiat montesse dins l'aubre per gaitar lu monde tras lu feneﬆron de brancha, que 'queu goiat gietesse un picon sus un « lonjas dents », e que per chaënça, o abilitat, marcha saber, 'quela pica 'ribesse drech dins lu cur de la beﬆia dessenhada. « I es ! », disseten la gent. Fai ne'n sautar 'n'autre. Se te plai « pauta fòla », dessenha me un « p'ita lana blancha boruda ». E segur, la gent de dire que 'queu d'aquí sembla malaute, 'queu-quí es un masle crane… a 'quò non, la mair lu troba tròp beu per que son pitit goiat 'ribesse de lu tuar, es pas 'n'ovelha queraque, es un monstre. 'La vòu pas lu veire far lu chaçor tant pitit e riscar se far tuar ; es pas tot màs, la planeta es granda e fau d'enquera la pòplar. Qante lu trabalh

comandará, veirem, per lu momint, fau d'enquera de las máns per 'nar culhir de que minjar. Jurtament, vei-los-quí los chaçors apres s'entornar… e per 'na fòrma de malchança, las máns vidas, 'laidonc, aüei, faudrá far magre. E la gent de ne'n rire. Tant las vachas rojas que las negras erián aquí 'quela mandinada, tant coma « lonja lanassa » e « p'itas banas pitit nas » per alhors. Lu grand chaçor iò crei p'un piau. Los alimauds que sautan dins un campament, aquò fai daus desgats, aquí i a p'unas traças. Sabetz coma son la gent, se meteten de rire una vetz de mai. Los 'limauds erián ben aquí, au denaut dau tuquet, tots, dins la sola mán de « pauta fòla ». 'Q'es pertit per far ne'n fai 'na bra'a.

Desempuei que 'quò se'n parlava dins los autres cantons alentorn, faliá be que 'quò 'ribesse un jorn chas nos aquí. De totjorn imitar, copiar las faiçons los uns daus autres, 'quò deviá arribar. perque, 'quò tomba sus l'un o l'autre, l'una o l'autra, degun iò sap, es coma 'na bufada qu'arriba dau monde que se pòt veire, un lanç creator de l'invisible, coma tombar de la luna. Es 'quò desempuei lu berç ? Es 'quò dins 'na vita d'avant o tirat de la vita daus ancians ? Es 'quò quò que fau 'pelar l'eime ? Es 'quò que fau lu nurir 'quel eime per lu far frutjar, l'embelesir ? La taula de las questions es mesa màs coma es nonmàs la debuta d'un « fach culturau », degun pòt be far la responsa aus Homo d'aqueu temps. Lu chap de la comunautat sap pas tròp sus quau pè dançar la javanha. A la desbuta eu eriá contre e puei, fin finalament se metet de caire coma los e las que son per. E coma los e las que son per son mai nombrós que los e las que son contre, 'quò tomba be per se.

Eu decidet de pas 'nar contra la beutat dau geste. De las vetz que 'quò nos 'menariá un pitit ben de mai, un quauquaren, per iò dire tot emb-d-una, dau beu, dau ben, dau benaise. Màs, dau mesma biais, eu es mautranquile. Per un còp 'na pertida de son pòder sembla s'eschapar. Qò seriá un afar de masles per dominar la tropelada que quò seriá aisat de iò reglar ; quauques soflets, un braç copat e quò i es, las chausas son tornadas 'quilhadas drechas. E per s'aplantar, far lu punch se i a meﬆier. « Parla coma las erbas » a be 'la-tot un pòder sur lu monde, màs 'la es dins l'imaginarí, lu pòder dau grand chaçor es dins la vita concrèta. E puei « parla coma las erbas » es 'na femna. Segur, 'quò seriá aisat que sens iò voler « pauta fòla » obludesse las reglas de prudença, la fatalitat es la fatalitat. Màs, los umans son jà pas pró nombrós, 'laidonc, ne'n eliminar… E aquí, de que far faça ad un tipe que totas las beﬆias erián conhadas dins sa mán, non pas se daissar tuar belament coma de coﬆuma. Comint far per que las beﬆias ne iò coneissan pas ? E puei dins la tropelada dau mandin, n'i aurá be quauqu'un o quauqu'una per prener la releva. Am be vuts de las filhas 'nar chaçar a la plaça d'un pair pus 'quí, v-òc-es per la sòla possibilitat de l'imitaci'.

Non per lu momint, vau mielhs se'n far un amic. E lu grand chaçor, 'ribat grand chap, l'α e l'ω3 de la comunautat de lucar un daus dessenhs de « pauta fòla » : - Dija me pitit, se « òm » m'aviá dich 'quò de te, qu'un Homo, un òme què, se de la gent m'avián dich que tu sabiá far tot aquò – nòta que, de segur, ne'n veire un per de v'rai, dins la vita, es grán parrier – l'aurelha, per ne'n parlar, es pas pró lonja per comparason a la granda dent – beleu que fau venir coma n'autres chaçar, per coneitre, per aprener lu terren es la melhora escòla… Lu grand disiá tot aquò sens obludar que l'autre, lu contor, 'quò es de pus-en-pus malaisat de se fiar a se, mai-que-mai desempuei qu'eu parla daus mòrts autorn dau fuòc a la velhada. - Acordam nos, per la glòria daus nòﬆres ! Afè la siena de gloria. Aura eu es de totas las chaças. Q'es mesma un onor de lu portar, pensatz, l'amic de las beﬆias. Dau còp los chaçors s'afincan a l'obratge. Se, « pauta fòla », coma eu vòu pas eﬆre un aplicant dins son trabalh, se, eu deu afinar son biais de far. Far las linhas per sòl, quò vai un momint, e puei marchatz saber,

la linha per la linha, pauc que pró priondas e beleu qu'un jorn dins 'queu raijon sautará 'n'erba bona. Per ne'n 'chabar sus 'quel afar, tornar manhar 'na corba sus lu sable, es aisat, màs la portar 'quela terra, v'autres vos i vesetz, non, faudrá esperar lu Atlas o b'etot faudriá trobar un quauquaren de pus pitit, pus aisat de portar, que se pòt lotjar dintra doas peus de son àbit. 'Qela peira dura ferá be, non, pas la, aqueﬆa, la fina negra, 'na vetz talhada, 'la ferá coma 'na tableta. Per aura es màs 'n'ardesa. I a pus que las totas 'massar, las pausar e obludar dins tau cuenh d'una chauna de Charenta, la gent daus temps d'arribar pensarán que qu'eriá coma 'na forma d'escòla. « L'escrit » pòrta ren màs un bocin de la pensada, es una aisida, un uﬆilh, un chause per se 'pelar las chausas e per aquò 'quel'ardesa es 'na besonha aisada de portar, d'aver sus se per poder memorisar ne'n dos-tres trachs un 'limaud. 'Na vetz tornat au campament, resta de descharjar las donadas, afè de desboirar tot aquò e per « pauta fòla » de ne'n far una composici'. Segur au fiu dau temps los alimauds de la sason freda se troban darrier los de la sason chauda, màs quante los jorns freds tornarán, i aurá màs de passar de noveu lu trach ancian.

Bon, per totaura es lu temps chaud, ardí pitit, fau far 'na composici' de « banas tòrtas » boirada de « piaus dins lu vent », beleu mesma i adjúnher un « crocor d'òs », per far genre, per lançar la mòda, far parlar e desparlar. 'Laidonc far 'na traça dau det, una p'ita incici', un pauc coma lu trach dins lu sable. Qante la peira es mens tendra fau iò far coma l'aida d'una autra peira d'enquera pus dura. Tu vives pas au paleolitic per res non pus goiat Neandertalensis. Lu trabalh de la peira es mal aisat, es un trabalh que fau tener l'alen de long, fau prener son temps. Tornar trobar lu lanç daus prumiers traçats dins terra es mauaisat, mai d'una linha es 'reﬆada 'vant de tornar prener alhor sus la ròcha. Un meschaënt còp dins la peira es coma aver trabalhar per res. Lu rochier manca de plat, te fau jugar coma sas formas, las picas, los cròs, usar de sos contorns, breu far dau supòrt-surfaça sens iò saber. Ne'n mai d'aquò, fau esperar que lu solelh se coija per visar lu trabalh, rasís la ròcha. Segur, i a daus artifiçes per iò veire, la pouvera de peira negra per eisemple, màs, es pas parrier. E puei, aquò te'n balha, fòra quauquas vielhas babòias, i a degun per i creire a tos dessenhs.

De segur, los vertadiers alimauds torneten dins las pradas, los buecs, aürosadament, màs tos 'limauds de trach, degun i crei. I aguet be daus vielhs cobilhs per i plantar un baﬆon, màs coma far per los reviscolar 'quilhs dessenhs, per lurs far tornar prener lu fuòc sacrat de la vita. 'Ten te, v-òc-es, lu fuòc, es aquò que manca, lu fuòc.

Lu fuòc. 'Qò li fai be 400 000 ans aura, beleu 402 012 marchatz saber. Per iò dire es au temps pertajat daus erectus coma daus heidelbergensis 'queu eisiguet. Segur los qu'aiman mielhs comptar sus la geologia per se reperar iran veire au pleistocène, e per los o las que comptan sus la tecnica coma me sus mos dets de la mán, lu fuòc eisisset dins lu paleolitic inferior, lu clactonian per eﬆre a la letra justa. 'Laidonc 400 000 ans, 'quò fai un bra'e momint. Lu fuòc, fòra d'aver metut 'na flambada bela ad un canton de 'quò qu'anava eﬆre l'Africa, lu fuòc es lu perque mangí mon pair, tot un roman d'alhor, lu fuòc nos balhet beucòp per cueire e se chaufar. Qauqu'uns aiman jugar de sas ombras que gietan de las fòrmas eﬆrangas sus la paret de l'abric. 'Qeu fuòc porta beleu be 'na perdida dau secret de la vita. L'autre ser n'i en aguet be un per moschar sa tòrcha au naut de la

chauna e i aguet 'na traça bela. Lu paubre « pauta fòla » vai dever fretar s'etot per raver 'quò. Màs, 'tendetz veire, a la desbuta de l'istòria i a quauquares sus un « super » cerveu ? I sem ! Qante un banturle per moschar son branchon, lu freta sus la paret de la chauna, 'quò laissa 'na traça negra. Vei-la-quí l'eidèia per 'reﬆar de manhar lu silex. Fau daissar 'na traça mai un brochilhon de fuòc. Coma de coﬆuma, la velhada se passet a escotar lu contor oficiau dau grand chaçor. Enquera 'na chaça granda que los eròis mòrts fugueten priats de laissar plaça aus valhents vivants e pus-que-tot au chap autò-proclamat, lu pus grand, lu pus fòrt e tolutotun. Ad un momint, lu « Jan linga de pelha » eriá 'quí picat… …la mán 'reﬆada dins l'aër fendut per eisprimar quora… …« Pauta fòla » 'trapet un tison e… … son ombra cheitiva s'aprueimet de la paret davant la gent esbaudits. Còp-sec la paret laisset fur un chavau eschapat d'ente sabem iò, un pitit « piaus dins lu vent » mai un ventre redond, aquí au mitan de l'amassada, a la clàrdat dau fuòc.

Biba que biba, 'na femna se levet per lu minhardar d'una gesta amiﬆodosa. De segur, « piaus dins lu vent » restet suau ; non pas coma a l'abituda faça aus « que van d'a-pè » ente fau se tirar coma d'aver la traucaplais, se tirar avant d'eﬆre se-mesma tirat d'un trach d'una puncha dura. Qò-i-es. Ton dessenh de « piaus dins lu vent » es un quauquaren sens inteligença proprí ne'n defòra d'un liam coma los mondes dau visible e de l'invisible. Es quò-quí l'abstrach. 'Qeu trach es jurtament l'interceçor dintra los dos mondes, lu de « l'alimananitat » e ton monde, lu daus umans sòus sus terra. 'Qò sembla 'na copia dau monde que se pòt veire per se far legir. 'Qeu trach es un biais per « l'insible de se montrar, se far comprener de te. Davant tant de tension agropada ne'n un instant, davant lu raconte aërò-'reﬆat, davant la paret negresida, davant la magia de l'instant, un rire beu esclatet. E tant piech se 'quò desvelha los goiats. Passat la prumièra suspresa davant 'quela ombra tranquila,

familhiara dau pitit chavau, las lingas tornan far lu jornau. Es v'rai que lu « Jan, que cal disir Joan, Jan la linga de pelha » comença d'eﬆre einuïos, per 'quò, degun pòt dire lu contrarí, e faudriá beleu passar a autra chausa. Los « banas sus lu nas », los « lonjas dents » o « lonja lanassa » entau fachs, be penchenats, que los piaus son be copats, normativisats quitament 'quò vai un momint, los racontes trossats coma 'na culhosa-culhosa lu long dau Turlututu, la gent se'n languissen, non ? Fau esvoluar, far de las inovaci's, 'nar de l'avant, autradament non, d'autres iò farán dins d'autras chaunas. E puei, 'queu pitit « piaus dins lu vent », aimariam be far « coma » l'abraçar un pauc, subretot quante sem abracats coma aüei. Aimariam s'acatar tot pitit-tot pitit dins la corba de son eschina per far un raibe doç. D'alhor, faudriá deﬆriar demeﬆ las beﬆias, las gentilhas coma 'queu « piaus dins lu vent » e las meschaëntas coma lu « lonjas dents que miauna » que pòt vos eschaupir d'un còp. De ser, la velhada fuguet plasenta màs coma totas chausas, i a 'na desbuta mai 'na fin.

Lu liam invisible, afè, un daus liams. La desbuta daus grands mites de totas las umanitats esparsidas sus Terra deven beleu beucòp a « piau dins lu vent », sens iò saber. A 'queu-quí o beleu un de sos cosins dins las autras chaunas daus mesma milenarís. perque de ser, a la velhada, se desvelhet una autra pertida de l'umanitat. Per fai aisat, avant lu poder eriá tot dins lu muscle. Segur, quauquas representaci's de la Venus seran 'quí per te dire que lu grand chaçor es pas tot sòu sus terra, qu'una autra umanitat eisista dins daus còrs beus que fan sautar los goiassons. Màs de ser, la gent dubrigueten 'na pòrta dins lur plaça cosmica. Te « pauta fòla », los velhadors, las risairas 'guetetz pas conciença d'aquò, màs lu chap autò-proclamat, regent de vos vitas, iò prenguet pas entau, se. Dins la tropelada, « parla coma las èrbas », la fachiliera, presenta pauc de dangier, tant te, aura… D'alhors 'quò manquet pas,

eu se concertet coma « birolha budeus », lu que crei legir dins la budalha daus 'limauds. Qante eisiguet, se qu'eriá eﬆat que de se.., ton chamin seriá eﬆat jà paiat, mas « parla coma las erbas » te sauvet. Lu jorn que las beﬆias sautavan de ta mán dins lu sable, eu comprenguet que 'quò montava brun per se mai sas teorias un pauc tiradas de l'asard. Te, de segur, damandavan grán res. Enchantava lu monde, aures. Màs se, comprenguet còp-sec que las creianças devián eﬆre una besonha que pòrta crenta, be rinjat dau mesma coﬆat de l'arc o de caire coma la lança de buec. 'Laidonc, eu manigança. Es pas ta fauta, te coma d'autre apres te, e pòde pas te balhar tots los noms, òmenet, te, tu charches màs 'n'erplicaci' au monde sans aver res de cranher, coma l'enchantar. Se, manigança l'ordonança dau monde per amor dau pòder, lu seu, 'queu dau regent-chap futur-rei, ten te, queraque pas per lu pertajar, ò 'quò non, lu chanjament es pas per totaura. La gent dau comun damandan res que de pòder s'abriar dins una cavitat, un' entrada de peira dins 'na chauna sens lu dangier de crosar un « gròs pè borrut ».

Mas i a quauquas chaunas particuliaras dins lu país, que degun pòt abitar dedins. « Birolha budeus » vòt be te daissar anar dins lu prigond d'una d'aquelas chaunas coma dins lu fond de la consciença apres eisir. Es perque coma lu chap eu te menet dins l'una d'aquelas. Te damandan de la pinturar, per veire quò que 'quò balha, e beleu mai l'esper secret que t'arribesse un quauquares. Te, tot sòu dins 'na gròta negra coma la coá d'un « crocor d'òs », un budeu grand mai de las ramificaci's tant que sus la teﬆa de « banas tòrtas ». As paur, es un pauc normau, lu sòu conòrt es la temperatura tedda, un pauc mai chauda que defòra, un pauc coma quante pitit 'navas dins lu davantau de peu de la « parla coma las erbas ». La mesma te balhet la mán de sa filha per te soﬆener dins 'quela espròva, per t'aidar. Presentada per te servir d'eclairitz, dins lu priond de la chauna, la filha es protejada dau chap per lu momint. 'La iò faguet pas sens einucença non pus, es pas eisida de la darniera glaciaci'. 'La li ensenhet a ela-tot, li montret lu secret de las erbas, setz tots dos entre culhors e protejats per l'esperit de « parla coma las erbas ». Entau fasent, la tropelada espera grán res de v'autres dos, fòra 'na chausa bela per decorar…

Après aver chausit un endreit « pauta fòla » dessenha son « piau dins lu vent », per cur. Lu temps de se cular per gaitar las proporci's, e tot, e tot, veiquí que « erbetoneta », la filha de « parla … » entau chafrada per « pauta fòla », « 'betoneta » s'apreuima de 'quò que sembla res màs un chavau e passa 'na color. V-òc-es, una d'aquelas colors apresas daus Neandertalensis. La color es eﬆada tirada dau polen de la flors. E veiqui maitot un pauc de roja tirat dau paupalin, dau blu de la maurela o d'enquera 'na pouvera d'òs brutlat, de l'òcre. « Pauta fòla » sibla d'admiraci' davant las colors, eu damanda a « 'betoneta » de se cular ela-tot per visar lur òbra. 'La s'eisubla maitot. E « pauta fòla », inspirat, traça un chavau negre jurta darrier, coma per li sinar lu … 'Tenci' dau bruch, beleu un goiat perdut dins la chauna. Viﬆa, nos artistes pinturan una gròssa vacha roja. An pas lu temps de trascondre la teﬆa d'un daus dos chavaus, la lemosina entau pinturada será 'n'anarmorfosa bela. Lu goiat veniá 'massar los restants dau minjar. Res deu restar dins la chauna, los qu'arriberan dins lu futur auran qu'a portar lurs aisidas. « Pauta fòla », « 'betoneta » eniurats per l'aër de la chauna, los chavaus, afe, 'riba que planta, i a grán besonh de lurs far un dessenh.

Crau ! Lu goiat eriá 'quí apres espiar. « Erbetoneta », un sosrire clar sus la faça, coma de voler 'chaptar un silencí faça a la natura que 'pela la natura, craunha 'na poma. 'La 'pela lu goiat e li montra coma uflar sas jautas d'una color e coma 'crupir tras un branchilhon crosat o directament per dessus sa mán. 'Qela-quí es de la mesma mena que sa mair, espandir la coneissança totas las vetz que 'quò se pòt. Aquò fuguet coma 'na gesta sacrada per los goiats, las goiatas dins los mesma atges. Vendren far parrier, emai los artistes siguessen pus 'quí per far lu spectacle. I aurá de segur totjorn quauqu'un per racontar, far las mimicas de 'quò que viguet lu goiat que viguet lu goiat que viguet… 'quela peça de teatre avant l'òra marcará un passatge d'un atge de l'umanitat l'autre, la traça de la mán será la prova d'aquela iniciaci'. Surtir dau budeu de la terra, la mán pinturada será coma sautar una seconda vetz desempuei la natura mairala dins lu monde. « 'Betoneta », « Pauta fòla » sens iò saber pausan maitot lu cadre d'una organisaci' alimalièra per qua'iment totas las parets de las chaunas de l'epoca. A daus endrechs, la plaça manca un pauc, a d'autres, « pauta fòla » es tròp pitit, 'laidonc, fau far

una fòrma d'eschalier, autrament, es « erbetoneta » un pauc pus granda que tocha lu ciau de la gròta. D'alhor dessinar dins los ciaus, quau qu'ilhs siàian, semblava coma toschar lu prumier bestiarí de l'umanitat. Per precisar las chausas, i avia beleu un liam dintra dessenhar dins lu ciau d'una chauna e lu dessenh daus lumons dins los ciaus, defòra. O d'enquera, es balhar un tesmonhatge de la creiança dins una granda prada celesta ente los eimes demoran avant de davalar sus los nanets ? Dau temps dedins la chauna, fau 'quò ne'n passar pauc que pró, lu temps d'un despiucelatge mistic o lu temps per las femnas de trobar un eifant au bel eime ? Fau-t-eu ? Fau-quò ? La gent ne'n parlan, e ilhs an pas 'chabats de parlar. Sens obludar que v'autres dos nos obludetetz dins la chauna. V-òc-es, nos dessenhetetz pas dins nòﬆra qualitat « d'uman ». Los artistes disen res, i a pas meﬆier de totjorn se justifiar. L'uman es pas aisat de representar, fòra sos la fòrma d'un simbòu, un rond, un triangle, màs dins 'n'organisaci' de l'invisible, quante ne'n setz l'interceçor, i a pas meﬆier de se [re]presentar.

S'[autò]representar, per de que far ? Es a la vetz se sonjar eﬆre lu fond e la fòrma. Aquò ditz, per far rire son monde, per 'na vetz, lu chap autò-proclamat diguet que per son peron, eu s'eriá eissaiat ad una p'ita traça lu montran davant « una vacha bossuda ». La gent apres visitar la gròta lu tornaran coneitre graça a sa lança teﬆ'auselada. Afè, los artistes i aurián metuts dau lur, lu dessenh seriá pas de bingois, beleu un pauc pus bra'e que 'queu n'es, màs 'quò fera be. Sens obludar que per lu momint, es entau e pas autrament. 'Qò que sap pas lu chap es que « sa femna » passet darrier se per ajutar lu biron que li fai fauta 'quelas darnièras lunas. 'La aprofeichet per far tant de marca que de còp ente 'la 'net maniar lu varruelh de « birolha budeus ». Màs, chò! 'Q'es pas lu nòﬆr'afar. Setz pas apres legir la premsa pipòla.

Lexic daus mòts gras : Lucy,

Toumaï,

Lexic daus alimauds : Picasso,

Atlas,

Venus, StarWar© : seriosament ? ? ? Lemotges : 'na vila dau Lemosin,

« que van d'a-pè » : l'uman, los ominidats, las umanas.

país d'Euròpa.

« lonja lanassa » : los mamouts.

Hollywood : una granda ciutat

« peu lusanta d'aiga » : lu peisson.

nordamericana, mai que mai coneguda per abriar de las fabricas de films.

« p'itats banas peu roja » : l'ancessor de la vacha lemosina, l'auròch.

Chabanès : p'ita vila de Charenta.

« peu doça de l'aër » : l'auseu.

Las Caus, La Comba d'Arc : son de

« bana sus lu nas » : lu rinoceros.

las gròtas, de las chaunas pintradas.

« gròs pè borrut » : l'ors.

Los monts de Blond : 'na p'ita

« piaus dins lu vent » : lu chavau.

montanha dau nòrd dau Lemosin.

« vacha bossuda » : lu bison.

La Poussinieira : las Pleiadas. Lu chamin de Peire o chamin de Sent Peire : Orion. Lu chamin dau Jaque o chamin de Sent Jaque : la Via Lactada. Turlututu : un daus imnes dau Lemosin, nos manca un drapeu e de la gent per crebar per aquò.

« p'itas dents pitit nas » : un pòrc singlar. « 'limaud baﬆon » : 'na serp. « lonjas dents », « lonjas dents que miauna » : lu tigre. « p'ita lana blancha boruda » : 'n'ovelha. « banas tòrtas » : cierv. « crocor d'òs » : lu lop.

Dos o tres mòts complicats : § 1 – un pus gròs bocin aflaquit dins la teﬆa = un bocin de mòu, lu cerveu (se'n obludar la metafòra). § 3 – perque eu pòrta chaupida : perque eu pòrta tòrt, fai dau mau a degun. § 5 - Dau còp los chaçors s'afincan a l'obratge | s'afincar = s'aplicar. § 5 - eu vòu pas eﬆre un aplicant dins son trabalh = quauqu'un que fai dau trabalh per res. § 5 - lu pus grand, lu pus fòrt e tolutotun = tot lu tot dau tot dins un.

Bibliò-grafia per l'istòria : BROCKBANK (dessenh) & HAGGARTY (senariò) : Mezolith

Nòtas : Pòdetz

avisar

'n'eschala

l'evolucí' per veire que prenguí pas tant de

HAUSMAN (banda dessenhada): Les chasseurs de l'aube

libertat

Jean ROUAUD (roman) : Préhistoires

un raconte sus d'annadas e que tornam

Tant iò dire, mon libreton pòt passar per 'na revirada dau libre dau Rouaud tant qu'a la desbuta 'quò ne'n eriá una. Puèi, comenci de metre de las chausas qu'eriá pas dins lu libre dau Rouaud, adjutí de la gent, breu, iò faguí a ma mòda, 'laidonc, 'quò devenguet 'queu libreton. Jean SERVIER (antropò-etnologia) : L'homme et l'invisible

qu'aquò

dins

las

periòdas

esvocadas, fau pas creire. Emai, siguesse trobar la gent d'una perioda 'n'autra. A la desbuta, aviá inventat lu fach que 'quò poguesse eﬆre Neandertalensis « qu'inventet » la representaci' adbstraita. Eu aprenguet a Sapiens los ritís de la mòrt, aquò sembla 'na vertat. Mas, an vescuts quauques 80 000 ans de caire e las pinturas de la chauna de La Comba d'Arc son datadas de mai de 35 000 ans, 'laidonc dins un temps que viviá d'enquera Neandertalensis.

filmò-grafia per l'istòria : Werner HERZOG : La grote des rêves perdus

Bibliò-grafia per la linga : Léon DHÉRALDE Dictionnaire de la langue limousine – diciounāri de lo lingo limousino. Jacques FAURY le parler Charentocien.

Q'eriá 'n'invenci' per me, a la desbuta, mas desempuei, trobeten una chauna pinturada per Neandertalensis. Per « l'escòla » d'ardesa que seriá situada dins las Charentas, l'actualitat montret que sei pas tant banturle qu'aquò. Apres, es aquí que sei pus de consent coma lu Jean Rouaud, tant iò

Gérard GONFROY Dictionnaire normatif limousin français.

dire, perque quò seriá pas las femnas

Jean ROUX Per aprener l'occitan - précis de conjugaison.

Coma n'autres sem dins 'na ficci', podem

Michel TINTOU Dictionnaire français limousin.

qu'aurian pinturadas las chaunas ? be iò pensar.

Nòtas sus la grafia : Prenguí gaire de libertat mai la grafia : - los preterits son conjugats ne'n « t » : parlí, parletes, parlet, parletem, parletetz, parleten. - lu son « ~cion » es grafiat « ~ci' » sauv quante eu se prononça ne'n entier. - los verbs « estre, aver anar e far » son d'una pagina l'autra ; es fach a l'esprès. - los « ex » son gaire jamai notats, o ilhs ò son per « e(i)s » coma dins « eisemple ». - los monosillabas « mas » e « màs » son notats entau per far la diferença d'intra la conjoncci' e l'abreviaci' de « nonmàs ».

'QUEU LIBRETON ES ESTAT ESCRICH DINS LA LINGA LEMOSINA DAU NÒRD ÒEST, INTRA LAS RIBIEIRAS VIENA E CHARENTA.

ARANJAT PER LA SENTA ESTELA DE 2013.

completament desboirats dins lur fòrma,

- perdeque « las eﬆelas » (§3) e « la Senta Estela » (darnièra paja) ? 1) La notaci' « ﬆ » dau « s » avant lu « t » es per indicar que lu « s » se prononça pas, eu alonja lu son de la letra avant se sauv dins lu cas dau « e » ; « ~eﬆ~ » eu fai lu son « ~eït~ » eﬆela { eïtēlo } 'reﬆar { reïtā } (s'arrêter) 2) La notaci' « st » es de prononçar « st » Estela { estēlo } restar { restā } (rester)

 (·ↄ·)

La polica usada es Linux Biolinum G JP Bertand - 2013 Pòt estre copiat, ne pòt estre vendut