Raam en Deur editie 1-2014 by Plancommunicatie

design | techniek | toepassing | productnieuws | regelgeving

jaargang 16, 2014

Vakblad voor gevelopeningen, beveiliging, raam- en deurtechniek

RD 2014-1_Cover.indd 1

21-01-14 11:53

Fixscreen® Mono AK

tion

- S creen

• jaa

NSON® Sun

• Connect & Go-technologie voor eenvoudig onderhoud • Alle voordelen van Fixscreen® EVO • Maximaal thermisch & akoestisch comfort • Verschillende binnenafwerkingen mogelijk • Verborgen plaatsing • Patented technology

r g a ra nt i e 7

•

s d e g a ra nt

Invisivent® EVO • Verborgen plaatsing met een maximaal respect voor de architectuur • Natuurlijke, energievriendelijke comfortoplossing • Inbraakveilig ventileren (klasse WK 2) • Insecten- en regeninslagwerend • Ook leverbaar in akoestische versie (AK) of met hoger debiet (HF)

Wenst u meer informatie ? www.renson.eu

raam&deur_fix150_invisivent_0712.indd 1 0448_Renson.indd 02-RD_adv.indd 1 1

10/07/12 16:17 20-03-13 20-01-14 15:19 13:40

VO O R WO O R D RD 2014-1_Voorwoord.indd 3

Tellers op nul Het nieuwe jaar is alweer een dikke maand aan de gang. Benieuwd wat het gaat worden. Sommige signalen zijn positief, het sentiment lijkt te keren. De feiten laten echter nog even op zich wachten. Bouwkennis waarschuwt voor de naweeën van de lage vergunningsaantallen uit 2013. Stijgend consumentenvertrouwen of niet, aantrekkende huizenmarkt of niet, de bouw heeft een lange aanlooptijd en voorlopig kampen we nog wel even met een slechtgevulde pijplijn. Het is echter niet zo dat er helemaal niets gebeurt in de bouw. Neem de renovatie van de Nijmeegse Weezenhof door corporatie Talis, of die van de Ventoseflat in Eindhoven. Stevige projecten met heel veel Raam- en Deurklussen. Alleen zijn het er veel minder dan voorheen, stort iedereen zich er op en dalen de prijzen. Om daar onderuit te komen, heb je toegevoegde waarde nodig. In kwaliteit, logistiek, gebruiksgemak, innovatiekracht. Alleen… wat mag dat kosten? Geen idee. Ik weet alleen zeker dat je helemaal niet aan de bak komt met een doorsnee-aanbod. Da’s niet genoeg. Loop je rond in de markt, hoor je opmerkelijke verhalen over de omgangsvormen in de sector. Van claimcultuur: aannemers die er een business-model van maken om meerwerk van onderaannemers te bestrijden. Werk is intussen wel gedaan, rekening wordt niet betaald. Of van opdrachtgevers die meteen claims leggen bij ieder foutje. Tuurlijk, business is business en afspraak afspraak. Zulke praktijken gaan echter wel heel ver en staan partnership in de weg. Terwijl hechte samenwerking tussen schakels in de bouwkolom volgens mij de sleutel is tot bouwsucces. Maar allez, de makkelijke dingen kan iedereen. Dus ook hiermee moeten we dealen. Marc Nelissen Hoofdredactie Raam en Deur

raam en deur

desi gn | tech niek | toep assi ng | prod uctn Vakb lad voor ieuw s | rege geve lope ning lgev ing en, beve iligin g, raam - en deur tech niek

jaargang 16, 2014

1 / 2014

21-01-14 11:54

Raam en Deur

Inhoudsopgave “BIM is leren en werken tegelijk”

Vakmagazine voor raam-, deuren geveltechniek, van ontwerper tot verwerker.

Steeds meer bouwbedrijven gaan over op het toepassen van BIM in hun werkproces. Intussen blijft die nieuwe vorm van samenwerken voor de meeste timmerfabrieken nog toekomstmuziek. Vooral voor de kleinere bedrijven. Bij Timmerbedrijf Van der Linden in Veghel hebben ze de knoop nu doorgehakt. Voor het eerst zijn ze bouwpartner in een BIM-project.

Redactie Hans Fuchs Louis Jongeleen Johan van Leipsig Marc Nelissen Joop Wilschut

Uitgever Marc Nelissen

Vormgeving Inpladi, Cuijk

Uitgave MIXpress BV Rosmalen

Redactie-adres Raam en Deur postbus 55, 5240 AB Rosmalen tel. 073.503.43.47 fax 073.503.81.53 e-mail: raamendeur@mixpress.nl

Abonnementen losse nummers E 12,50 jaarabonnement E 68 buitenland E 83 MIXpress BV (zie redactie-adres)

Abonnementsvoorwaarden

‘Amsterdamse School’ in ere hersteld Ze boden een desolate aanblik door verwaarlozing en achterstallig onderhoud; de gevels van de Eindhovense Ventoseflat. Maar met het schoonmaken van de voorgevel, het vervangen van de draaiende delen in de kozijnen, nieuw schilderwerk in de oorspronkelijk kleuren en het terugbrengen van siersmeedwerk staat het gebouw sinds kort weer te pronken als een gemeentelijk monument. Een restauratie met bijzondere aandacht voor detail.

check www.mixpress.nl/abo

Stopzetten abonnement Opzeggingen (uitsluitend schriftelijk) dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Atto Harsta: “De vitaliserende gevel zal ons energiek en gezond maken”

Advertenties Molijn Sales Support, Edgar Molijn postbus 61, 5258 ZH Berlicum tel. 073.503.35.44 fax 073.503.11.95 e-mail: raamendeur@molijnsalessupport.nl

Omslagfoto Weezenhof Nijmegen (Talis) Reportage op pagina 30

Atto Harsta is directeur van ingenieursbureau ‘Aldus bouwinnovatie’. Als oprichter van de ‘Stichting Living Daylights’, als voorzitter van innovatieplatform voor de bouw ‘Booosting’ en als organisator, spreker en publicist was hij afgelopen decennia een onvermoeibaar ijveraar voor fundamentele veranderingen in bouwen.

Close-Up Advertorial

Copyrights Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, op welke wijze dan ook of worden opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ISSN 1389-6873

1 / 2014

RD 2014-1-colofon-inhoud.indd 4

De aangename openheid van een robuuste vouwpui Terwijl we steeds meer noodzaak zien in duurzaam bouwen en energiezuinig wonen, groeit ook het besef dat een woning comfortabel moet zijn. We willen ons woonklimaat kunnen aanpassen aan hoe we het prettig vinden. Eén van die wensen is het uitbreiden van het woongebied naar buiten. De uiterste vervulling van die woonwens is een technisch hoogwaardig product dat moet kunnen voldoen aan zware bouwfysische eisen. De vouwpui.

raam en deur 21-01-14 11:43

Openstaan voor vouwwanden

Postbox

De relatie binnen-buiten is heel snel gelegd met een glazen vouwwand. Maar in welke materialen zijn deze constructie te verkrijgen en wat zijn daarbij de maximale hoogte- en breedtematen? Hoeveel vleugels zijn er binnen één vouwwandconstructie mogelijk en hoe zijn ze te openen? Welke isolatiewaarden kunnen ze bieden en hoe is de winden waterdichting geregeld? Deze vragen heeft de redactie voorgelegd aan een aantal fabrikanten en leveranciers. De onderlinge verschillen blijken niet al te groot.

Groot onderhoud met prefab puien in Nijmegen De 270 appartementen van woningcorporatie Talis in de Nijmeegse wijk Weezenhof waren hard aan een opknapbeurt toe. Sleutelwoord: isoleren. De appartementen , verspreid over vijftien portiekflats, gingen deze zomer van label E naar B en A. Talis koos vooral voor prefabproducten en systeemoplossingen. Ook in de puien.

BIM in timmerindustrie

Gevelarchitectuur Ventoseflat in luister hersteld

Vaktueel Toekomst: van de gevel

Kleine bouwfysica: vouwwanden

Ins and outs van vouwwanden

Inside: Wind- en waterdichtheid op hoogte 26

Raamwerk 30

Talis renoveert Weezenhof

Deur in Deur uit 33

Productnieuws

Goed Beslagen

Welke ontwikkelingen hebben zich de afgelopen jaren voorgedaan bij postkasten en brievenbussen van appartementengebouwen. Hoe belangrijk is esthetica? Hoe staat het met vandalismebestendigheid en inbraakveiligheid? Is brandveiligheid een issue? En welke invloed heeft het materiaalgebruik op deze zaken? De redactie heeft een aantal fabrikanten/leveranciers benaderd met vragen hierover. De antwoorden laten aan duidelijkheid niets te wensen over.

Wie een gebouw een goede BREEAM-score wil bezorgen, kan zomaar 4 tot 5 BREEAM-credits verdienen met goede zonwering en lichtregulering. Ingewikkelde ingrepen vraagt dat niet; wél slimme keuzes als het gaat om het tegengaan van lichthinder, het thermisch comfort van gebruikers en de energie-efficiëntie van een gebouw. Tijdens de Dutch Green Building week liet Hunter Douglas zien hoe goede zonwering en lichtregulering concreet credits kan opleveren voor een hogere BREEAM-score.

raam en deur

Productnieuws

Close Up 35

FSB, zelfstandig verder

Entree Postkasten

Productnieuws

Uitzicht Breeampunten scoren 40

met zonwering

Verdien BREEAM-credits met goede zon- en lichtregulering

RD 2014-1-colofon-inhoud.indd 5

Vaktueel

Raamwerk

‘Visitekaartjes’ van de entree

Berichten uit de markt

Branchepagina’s NBVT

VMRG

VKG

Buiten de Deur 45

Beurzen en evenementen

Op de Mat 46

Vakboeken, catalogi

1 / 2014

21-01-14 11:43

DucoTop 50 ‘ZR’ Onzichtbare plaatsing

0,07 Cwinst

0,06

Cwinst

CO C C system 2

glasaftrek

omfort system

system

FIX

is prachtig

Brandwerend

ronic

system

DucoTop 50 ‘ZR’ is een zelfregelend ventilatierooster dat snel en

min.

eenvoudig achter het buitenspouwblad kaneworden zodat lassic 0,26 aangebracht,

system

C het van buitenaf niet zichtbaar is. Ook is discrete plaatsing op het kozijn winst

rooster kan gedeeltelijk weggewerkt worden, waardoor het zich perfect in een woning integreert. Plaatsing is mogelijk op elk type kozijn en voor kozijndieptes tot 120 mm.

We inspire at www.duco.eu

HOME OF OXYGEN

mogelijk met een vlak aluminium buitenprofiel. De binnenkant van het

info@duco.eu - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44

06-RD_0511_11S_Duco.indd 1 20110920_Top50_Timmerfabrikant.indd 3

20-01-14 17:24 12:06 28/01/13

Postbox Topleveranciers 2013 In de jaarlijkse Topleveranciers-wedstrijd, gehouden door vakblad Houtwereld, hebben weer 7 Topleveranciers een overwinning in de wacht gesleept. De winnaars van de 7 categorieĂŤn van 2013 zijn: - Beste Houtpromotor 2013: De Vrienden #vanhout (branchebrede campagne) - Beste Certificeerder 2013: SKH - Beste Naaldhoutleverancier 2013: Witzand Bouwmaterialen - Beste Hardhoutleverancier 2013: Hardhouthandel Hotim - Beste Plaatmaterialenleverancier 2013: International Plywood. - Beste Timmerfabrikant 2013: Beste Timmerfabrikant 2013 werd Weekamp Deuren. Volgens lezers en overige relaties van Houtwereld heeft Weekamp Deuren haar zaken het beste op orde als het gaat om assortiment, kwaliteit, betrouwbaarheid, kennis, vakmanschap, service, deskundig advies/ begeleiding, snelheid en continuĂŻteit van levering. - Beste MSA-leverancier 2013 Beste MSA-leverancier 2013 werd De Groot Houtbewerkingsmachines. De stemmers omschrijven De Groot als volgt: betrouwbaar, bekend, kwaliteit, flexibel, snel, ze doen wat ze beloven, sterke merken, een groot en breed assortiment van nieuwe en gebruikte machines, deskundig en goede adviezen.

Energieneutrale woningen Nijmegen De bouw van de eerste 16 niaNesto-woningen in de Waalsprong in Nijmegen is gestart. De woningen zijn energienotanul en voorzien van zeer hoogwaardige isolatie en kierdichtheid, een luchtwaterwarmtepomp, pv-cellen en balansventilatie met warmteterugwinning. VolkerWessels Vastgoed en de Klaassengroep bouwen respectievelijk 9 en 7 niaNestowoningen in de sociale huursector. De woonconcepten van deze 2 partijen komen grotendeels overeen. Verschil is dat VolkerWessels een symmetrisch zadeldak met vloerverwarming gebruikt, ten opzichte van het asymmetrisch zadeldak dat wordt ingezet door de Klaassengroep. De oplevering van de woningen is naar verwachting begin 2014.

raam en deur RD 2014-1_Postbox_3pag.indd 7

1 / 2014

21-01-14 12:13

Postbox Eerste paal nieuwe hal Verweij

Nieuwe co-makers voor Trebbe Timboco Kozijntechniek, Westerveld & Nederlof en De Vries Trappen hebben zich verbonden aan Trebbe als co-maker. Trebbe werkt nu samen met in totaal 9 co-makers voor alle projecten die gebaseerd zijn op het woonconcept Basiswonen. Timboco Kozijntechniek uit Drachten en Westerveld & Nederlof uit Breedenbroek zijn co-maker op het gebied van kozijnen. De Vries Trappen uit Heerenveen neemt de houten trappen op zich. Alle 3 de co-makers zijn erg enthousiast over hun samenwerking met Trebbe. Fokke van Houten, van Timboco Kozijntechniek: “We willen onze kennis delen in onze samenwerking met Trebbe.” Ralph Nederlof, van Westerveld & Nederlof: “Samen met plezier maken wat de klant vraagt en leveren wat is afgesproken. Dat is ons credo en daar sluit het co-makership met Trebbe op aan.” Willem Kuperus, van De Vries Trappen: “Co-makership met Trebbe biedt een basis voor de uitwisseling van ervaring en expertise, continue verbetering en het doorvoeren van innovaties en productontwikkelingen.”

De eerste feestelijke paal van de nieuwe hal voor Verweij Houttechniek is onlangs door Victor Molkenboer, burgemeester van Woerden, geslagen. Op 17 oktober werd door een plotseling uitslaande brand een van de hallen van Verweij Houttechiek in Woerden in de as gelegd. Maar, zoals directielid Ruud Verweij het zelf graag uitdrukt, “Gang is alles.” Het bedrijf zette onmiddellijk de schouders er onder, bedrijfsprocessen werden opnieuw ingericht, orders konden weer doorgang vinden en plannen voor de nieuwbouw werden gemaakt. Het bedrijf verwacht de nieuwe hal eind maart 2014 op te kunnen leveren. De hal zal voorzien zijn van de nieuwste technologie op het gebied van spuit, assemblage- en beglazingstechnieken. Extra opsteker is dat het bedrijf door Ondernemerskring Woerden genomineerd voor “Onderneming van het Jaar”.

Kavels en klushuizen in Den Haag Als eerste stad in Nederland biedt Den Haag klushuizen voor studenten aan. Dit nieuwe concept is onderdeel van het aanbod van ruim 100 kavels en 100 klushuizen die in het voorjaar van 2014 in de verkoop gaan. Wethouder Marnix Norder (Stadsontwikkeling en Volkshuisvesting) heeft dat bekend gemaakt. De klushuizen voor studenten en jongeren staan in de Schilderswijk. In de Suze Robertsonstraat kunnen 6 tot 9 studenten de voormalige schoolmeesterwoning van De Ravesteinschool samen kopen. De kosten liggen dan rond de 20.000 euro per student. Voor jonge starters komen er klushuizen in de Van der Vennestraat. En in de Stortenbekerstraat komen 20 klushuizen vrij voor particulieren in de voormalige meisjesschool. Wethouder Norder is blij met het nieuwe aanbod: “De Schilderswijk heeft behoefte aan jonge, creatieve mensen die investeren in een eigen woning. Dat eigenaarschap versterkt de betrokkenheid bij de wijk. Wat in de Schilderswijk staat te gebeuren is meer dan sloop of nieuwbouw. Het is stadsvernieuwing die past bij deze tijd.”

1 / 2014

RD 2014-1_Postbox_3pag.indd 8

Experts zorgen voor Ventilatiekeur De VLA (Vereniging Leveranciers Luchttechnische Apparaten) introduceerde onlangs het VLA Ventilatiekeur: de nieuwe norm voor het onderhoud van ventilatiesystemen. Woningeigenaren, zoals woningcorporaties- beheerders, krijgen hiermee zekerheid over de kwaliteit van het binnenmilieu van de woning, verwacht de VLA. Het Keurmerk bewijst dat vervuilde lucht goed wordt gefilterd, de luchtstroom perfect is afgesteld en het energiegebruik en geluid aan de eisen voldoen. De VLA verwacht dat woningeigenaren en -beheerders en bewoners het VLA Ventilatiekeur goed ontvangen. Met de toename aan allergieën, discussies over CO2-uitstoot en microbiologische processen, is men zich steeds bewuster van het effect van luchtkwaliteit. Bovendien is men al gewend aan controles van bijvoorbeeld de CV-ketel, denkt de vereniging.

raam en deur 21-01-14 13:20

VKG Architectuurprijzen uitgereikt Greiner van Goor Huijten Architecten, Teeken Beckers Architecten en H Kwadraat Architectuur hebben de VKG Architectuurprijzen 2013/2014 gewonnen, in respectievelijk de categorieën Nieuwbouw, Renovatie en de Publieksprijs. De prijzen zijn uitgereikt in het Louwman Museum in Den Haag en worden ieder jaar toegekend aan bouwprojecten waar kunststof gevelelementen (kozijnen, ramen en deuren) op esthetische wijze onderdeel uitmaken van het ontwerp. Winnaar in de categorie Nieuwbouw is Kliniek GGZ Delfland in Delft door Greiner Van Goor Huijten architecten. De winnaar van de categorie Renovatie was “Bestaande Wijk van Morgen” in Kerkrade door Teeken Beckers Architecten. Voor opdrachtgever HEEMwonen is op basis van bouwfysische uitgangspunten is een vernieuwend renovatieconcept ontwikkeld. De kunststof kozijnen zijn samen met de installaties volledig geprefabriceerd in de gevelelementen, die op het werk in een keer zijn geplaatst. Renovatie kon daardoor in 10 dagen worden afgehandeld. Wooncomplex Riga in Tilburg woon de Publieksprijs. Riga, in het centrum van Tilburg, kent 39 verschillende woningen verdeeld over 3 volumes. Aangevuld met een parkeerplaats en een tuin met buitenzwembad vormt het volgens de jury een oase midden in de drukte van de stad.

Onderzoek naar identificatiemethoden Het Tabula Rasa consortium, dat wordt gesteund met EU-investeringen, heeft onderzocht hoe goed gezichts-, spraak- en vingerafdrukidentificatie werken. Het consortium richt zich vooral op het groeiende fenomeen Spoofing, het gebruikmaken van materialen zoals makeup, foto’s en spraakopnamen om biometrische systemen om de tuin te leiden. In het kader van het onderzoek zette Tabula Rasa een Spoofing Challenge op, waarbij onderzoekers uit de hele wereld werden uitgenodigd om aanvalsplannen te ontwikkelen en te proberen om verschillende biometrische systemen te misleiden. Deelnemers lieten zien dat er veel verschillende en creatieve manieren zijn om de systemen aan te vallen. Dr. Sébastien Marcel, coördinator van het project, zegt hierover: “De verbeterde software zorgt voor veiligere apparaten en betrouwbare informatie, maar ook voor snellere log-ins voor IT-apparatuur en snellere, nauwkeurigere grens- en paspoortcontroles.”

Cilinderproducent iLoq groeit snel Het Greentechbedrijf iLoq is het snelst groeiende Greentechbedrijf in de Deloitte Technology Fast 500 EMEA 2013, een lijst van de 500 snelst groeiende technologiebedrijven in Europa, het Midden-Oosten en Afrika. iLOQ levert digitale cilindersloten met eigen energievoorziening en toegangbeheer. “We zijn trots op deze erkenning. Die toont aan dat we erin geslaagd zijn om de traditionele slotenmarkt snel te vernieuwen. Onze groei toont duidelijk aan dat we op het juiste spoor zitten en dat onze oplossing echt een meerwaarde oplevert voor onze klanten”, zei Mika Pukari, directeur van iLoq.

Norm constructief glas herzien NEN heeft een nieuwe versie van NEN 2608, de norm voor het berekenen van vlakglas in een constructieve toepassing, voor commentaar gepubliceerd. Na de introductie van de norm in 2011 bleek onduidelijkheid te bestaan over de indeling van de gevolgklasse volgens bijlage H in relatie met NEN-EN 1990 “Eurocode - Grondslagen van het constructief ontwerp” en de bijbehorende nationale bijlage. Deze onduidelijkheid gaf te veel discussie in de markt, waarop de normcommissie “Vlakglas” besloot om NEN 2608 te herzien. Belanghebbenden kunnen tot 15 maart 2014 online commentaar indienen op het normontwerp.

‘Nieuwbouw naar 35.000’ Deurbeslag.nl ondergebracht bij Cubic Colors De webshops deurbeslag.nl en meubelbeslag.nl zijn ondergebracht in het overkoepelende Cubic Colors. Deze organisatie is gespecialiseerd in e-commerce en focust zich op online groei. Voor de klant heeft dat zijn uitwerking in een ruim assortiment, juist advies en vertrouwde service, laat het bedrijf weten. Door een vaste herkenbare uitstraling van elke afdeling zet Cubic Colors zijn voorraadhoudende webshops in de markt. De bezoeker vindt alle (bestel)informatie terug op de algemene website van Cubic Colors. Het aankopen gebeurt rechtstreeks in shops als deurbeslag.nl en huisnummerstore.nl. Door het gebruik van 1 winkelwagen voor alle shops rekent de bezoeker automatisch met 1 bestellijst af bij de Cubic Colors kassa. Naast het bijvoegen van het gehele deurbeslag.nl en meubelbeslag.nl assortiment zal Cubic Colors de komende tijd investeren in het neerzetten van nieuwe niche webshops met diverse producten gerelateerd aan bouw en interieur.

raam en deur RD 2014-1_Postbox_3pag.indd 9

In 2013 komen er naar verwachting circa 40.000 nieuwbouwwoningen gereed. Dit is een daling van 17 procent ten opzichte van 2012. Dit blijkt uit de nieuwe woningnieuwbouwprognoses van BouwKennis. De nieuwbouwproductie zakt in 2014 nog verder terug tot circa 35.000 woningen. Het jaar erna noteren de gereedmeldingen een lichte stijging. De vergunningverlening daalt tot een historisch dieptepunt. Herstel van de nieuwbouw moet daarom komen van plannen die door de crisis nog niet zijn uitgevoerd, zo blijkt uit de prognoses van Bouwkennis.

1 / 2014

21-01-14 13:19

Vaktueel

Door Louis Jongeleen, beeld: Bouwplaat Vught

Timmerfabrieken beginnen stap-voor-stap met BIM

“BIM is leren en werken tegelijk” Steeds meer bouwbedrijven gaan over op het toepassen van BIM in hun werkproces. Intussen blijft die nieuwe vorm van samenwerken voor de meeste timmerfabrieken nog toekomstmuziek. Vooral voor de kleinere bedrijven. Bij Timmerbedrijf Van der Linden in Veghel hebben ze de knoop nu doorgehakt. Voor het eerst zijn ze bouwpartner in een BIM-project. Bij Machinaal timmerbedrijf Van der Linden in Veghel staat het werk het laatste half jaar in het teken van de werkvoorbereiding voor de nieuwbouw van zorgcomplex ‘Alde Steeg’ in Beuningen. Van der Linden, is door Hendriks Bouw & Ontwikkeling uit Oss gevraagd om deel te nemen aan dit BIM-project. Directeur Jochem van der Linden brengt samen met bedrijfsleider Willy van den Elzen en tekenaar-werkvoorbereider Pieter van den Berg heel wat late uren door om kozijndetails correct op het beeldscherm te krijgen. Jochem van der Linden: “Wij hebben van de aannemer een BIM-model gekregen waarin alle gevelopeningen zijn aangegeven. Bij elke opening hangt een enveloppe met daarin de basisgegevens van het gewenste kozijn. De envelopjes openen wij met een speciaal koppelingsprogramma. Daarna gaat Pieter die basisgegevens vertalen naar de software die wij altijd gebruiken in ons productieproces. Vervolgens gaan wij de basisgegevens van elk kozijn uitwerken tot een complete dataset waar alles in zit, van maatvoering tot en met houtsoort en van 2D-tekening tot afleverconcept. Die informatie gaat naar onze productiehal en via het koppelingsprogramma ook weer naar het centrale BIM-model. We merken nu al waar dit heengaat. Over een tijdje kunnen we ons werk in 3D in één keer koppelen met het BIM-model. “

Bedrijfsleider Willy: “Wij staan voortdurend in contact met de werkvoorbereiding van Hendriks. Omdat we communiceren op basis van hetzelfde BIM-model, kunnen we elk misverstand meteen de wereld uit helpen. En waar wij aan kennis tekort schieten, spijkeren zij ons bij. Terwijl we werken aan dit project blijven we leren. Misschien is dit wel de enige manier. Soms denk ik: gaat het allemaal niet te snel? Dan sta ik even stil voor een soort gevoelsdrempel en denk ik aan die kostbare gegevens van ons productieproces die zomaar de deur uit vliegen.”

Afstemmen Cijfers over het aantal timmerfabrieken dat gebruikmaakt van BIM zijn niet bekend. Maar er zijn wel kenners van de branche die daar informatie over hebben, zoals Hans Storms. Hij is branchemanager bij Matrix Software, specialist in software voor BIM-oplossingen en programmatuur voor productie van kozijnen. Hij houdt zich op de hoogte van de ervaringen die zo’n 250 kleine en grotere timmerfabrieken tegenwoordig opdoen met BIM. Hij kent ook de hobbels die kozijnenfabrikanten moeten nemen als ze beginnen met BIM. Storms: “BIM vraagt om een andere manier van communiceren, zowel softwarematig als procesmatig. Een kozijnenproducent en een aannemer die BIM-partners zijn, stemmen werkelijk alles met elkaar af. Niet

Gevoelsdrempel Tekenaar-werkvoorbereider Pieter van den Berg: “Feitelijk hebben we nu met de hulp van Hendriks en onze softwareleverancier een alternatieve route uitgewerkt om onze productiegegevens te koppelen aan het BIM-model. Daarbij voer ik samen met bedrijfsleider Willy aan het beeldscherm de noodzakelijke visuele controle uit van de getekende kozijndetails.”

1 / 2014

RD 2014-1_Vaktueel_Bim in timmerindustrie_2pag.indd 10

Supply chain medewerker Gijs Derks brengt in het BIM-model de kozijnen in beeld

raam en deur 21-01-14 11:51

Vaktueel alleen wat er geleverd gaat worden, maar ook hoe, wanneer en volgens welk concept dat gaat gebeuren. Timmerbedrijven die beginnen met BIM, zien meteen de voordelen. Door de koppelingen die wij momenteel hebben gelegd met Revit (de speciaal voor BIM ontwikkelde software, red.) hoeft de timmerfabriek de gegevens niet eens meer in te voeren. De data worden vanuit het BIM-model direct geïmporteerd in de Matrix-kozijnsoftware van de kozijnenfabriek. Dat geeft al meteen tijdswinst bij de calculatie. En als er sprake is van een projectopdracht, kan de timmerfabriek de verrijkte data direct weer terugzetten in het BIM-model. Discussies over bijvoorbeeld aansluitdetails van de kozijnen zijn dan overbodig. Die worden namelijk live in het BIM-model gecontroleerd met een zogeheten ‘crash controle’.” Storms bespeurt bij sommige timmerfabrieken nog een soort bezorgdheid over hun eigen expertise die ze als BIM-partner zomaar weggeven. Storms: “Dat gevoel is begrijpelijk, maar voor BIM-partners die al wat langer samenwerken is het normaal dat ze open staan voor elkaar. Juist die open communicatie maakt een hechte werkrelatie mogelijk.”

Pennavaire: “Kijk, je kunt bij de start van een bouwproject de traditionele weg volgen door bij een stuk of acht leveranciers een prijs op te vragen en dan in zee te gaan met de laagste inschrijver. Vervolgens kun je alleen maar hopen dat alles goed komt met de bouwkwaliteit die deze prijsvechter gaat leveren. Het kan ook anders. Wij maken eerst een voorselectie van bedrijven die een goede kwaliteit kunnen leveren, die aan alle andere proceswensen en eisen voldoen en die bereid zijn om te communiceren door middel van een BIM-model. Hendriks heeft drie jaar geleden gekozen voor die tweede samenwerkingsvorm. De ervaring heeft ons geleerd dat bij die aanpak de integrale kostprijs omlaag gaat. En we zijn verlost van dat moeizame patroon van tekenen, calculeren, wijzigen, controleren, afstemmen, etcetera… Wij willen dat gedoe niet meer. Dat kost te veel geld. Anno 2013 is het onze wens dat onze projectpartners werken met BIM. Het is onze ambitie om over 3 á 5 jaar alleen nog maar te werken met projectpartners in een BIM-workflow.”

Optimaliseren

Op het bedrijfsterrein van Hendriks Bouw& Ontwikkeling staat een nieuw gebouw, een imposante kubus van zandkleurige baksteen van vijf verdiepingen met een uitnodigende glazen entreepartij. Het Cyrille Pennavaire is informatiemanager bij Hendriks Bouw & gebouw heet Dome-X en fungeert sinds een jaar als platform voor Ontwikkeling in Oss. Hij heeft er de leiding bij het ontwikkelen van innovatief samenwerken van verschillende marktpartijen die op een het BIM-proces. Hendriks zet sinds 2008 BIM in als instrument bij de of andere manier betrokken zijn bij wonen, zorg en onderwijs. Op de communicatie tussen bouwpartners in de verschillende fasen van het eerste verdieping bevindt zich de ‘BIM-Xperience’ ofwel ‘ BIMlab’, een bouwproces. Pennavaire: “Bij het zoeken naar bouwpartners gaat onze lichte ruimte met werkplekken waar BIM-partners hun BIM-projecten interesse in eerste instantie uit naar de leveranciers die een toegevoegkunnen bekijken en bespreken. Daar is Gijs Derks vaak te vinden. Als de waarde zien in werken met BIM en ook werkelijke tijd besteden supply chain medewerker zoekt hij de geschikte bouwpartners bij aan BIM. De timmerfabriek die over BIM-software beschikt, heeft bij elkaar die kunnen meewerken in een project met een BIM-opzet. En ons een streepje voor.” Voor Pennavaire is de toepassing van BIM een hij begeleidt projectpartners bij de aansluiting bij het gewenste BIMlogisch antwoord op de manco’s van het traditionele bouwproces. informatieniveau van een BIM-project. Ook het BIM-project ‘Alde Steeg’ in Beuningen heeft hij in zijn portefeuille. Derks: “Voor ons is timmerbedrijf Van der Linden uit Veghel een geschikte projectpartner voor project ‘Alde Steeg’ omdat we weten dat ze goede kozijnen kunnen maken en omdat ze ervoor open staan om hun bedrijfsproces aan te passen aan de BIM-methodiek. Wij investeren in die werkrelatie door Van der Linden te begeleiden in het werken met BIM. Tegelijkertijd deelt het timmerbedrijf met ons de kennis van een werkproces waarvan wij niet tot in detail op de hoogte zijn. Het gezamenlijke doel is het realiseren van een gebouw dat beantwoordt aan de wensen van de opdrachtgever. En dat zonder overbodige faalkosten. De houding van Van der Linden wekt vertrouwen, omdat ze willen deelnemen aan het optimaliseren van het bouwTekenaar-werkvoorbereider Pieter van den Berg brengt BIM-model met gevelopeningen proces.” (plus data-envelopjes) op het scherm

BIM-workflow

raam en deur RD 2014-1_Vaktueel_Bim in timmerindustrie_2pag.indd 11

1 / 2014

21-01-14 11:51

Gevelarchitectuur

Door Joop Wilschut

Hergebruikproject Ventoseflat Eindhoven

De Ventoseflat aan de Mathildelaan in Eindhoven is alleen al vanwege haar geschiedenis een bijzonder gebouw. De eerste opzet uit 1870 betrof een woonhuis met een kleine hal, waarin een spijkerfabriek gehuisvest was. Vijf jaar later is dit pand aangekocht en omgevormd tot snuif- en sigarenfabriek De Blauwe Pijp. In de periode tot 1920 is de fabriekshal in verschillende fasen meerdere malen verlengd en aan de achterzijde uitgebreid met een sigarettenfabriek onder een sheddaken kap. In 1927 ging De Blauwe Pijp failliet en is het complex aangekocht door NV Ventose. In diens opdracht is de fabriek verbouwd tot een woongebouw met maisonnettewoningen en deels hotel naar een ontwerp van de architect J.M. van der Mey in de traditie van de bouwstijl Amsterdamse School. Bij deze aanpak is het gebouw van binnen tot op het casco gesloopt en is het oude woonhuis eraf gehaald. In 1930 heeft architect J. van Roy de verbouwing voltooid door het ontwerp van een nieuw kopgebouw. In 1970 is hotel Victoria aan het andere uiteinde van het langgerekte gebouw gesloopt voor de aanleg van de Vonderweg.

Historische studie “Het wooncomplex is in de vorige eeuw een aantal malen gerenoveerd, waarbij het nodige aan oorspronkelijke details in het gevel- en kozijnwerk is verdwenen”, legt architect Frans Benjamins, partner binnen architecten|en|en, uit. “Midden jaren 90 van de vorige eeuw bevond het gebouw zich in een staat van bouwval door scheefstand, slecht uitgevoerde renovaties en slecht onderhoud. Er zaten andere ramen in, de raamroeden waren verdwenen en zo ook het siersmeedwerk. Het gevelmetselwerk was overschilderd in verband met vervuiling en zo waren er nog enkele zaken.”

1 / 2014

RD 2014-1_Gevelarch.indd 12

De roodkleurige borstweringen tussen de raamstroken bieden een horizontaal accent in de voorgevels

“Dat ging ons aan het hart. Temeer omdat het gebouw een bijzonder voorbeeld van de Amsterdamse School is. Het bezat evenwel geen monumentale status.” In 1996 heeft het bureau een historische studie opgesteld, waarbij men gebruik kon maken van originele blauwdrukken en een groot assortiment oude foto’s. De belangrijkste conclusies uit dit onderzoek waren: - het gebouw is een zeldzaam voorbeeld van industrieel hergebruik in Eindhoven; van fabriek tot woongebouw; - de Ventoseflat is het enige ontwerp in de traditie van de Amsterdamse School dat in opdracht van Van der Mey beneden de grote rivieren gerealiseerd is en het is het enige gebouw in Nederland van zijn hand met een boilertoren die nog in tact is; - het is een vooroorlogs woongebouw met een omvang die destijds uniek was voor Eindhoven; - het gebouw bezit een karakteristieke diversiteit aan functies en de architectonische elementen zijn nog steeds aanwezig. - De studie heeft ertoe geleid dat het gebouw in 1999 door de gemeente tot monument is gekwalificeerd.

Uitgangspunten Benjamins: “In 2007 hebben we voor een woningbouwvereniging een plan gemaakt voor renovatie en restauratie van de flat. Dat plan is in 2009 overgenomen door de gemeente, waarbij niet alleen de focus is gelegd op herstel, maar waarin ook sociale aspecten een rol speelden. We hebben daarbij ook contact gehad met de huurders, veelal kunstgerelateerde bewoners. Dit plan is geaccepteerd en in uitvoering genomen. In februari 2013 is de in ere herstelde Ventoseflat opgeleverd.”

raam en deur 21-01-14 11:50

Gevelarchitectuur

Fotografie: Bas Gijselhart, BASE Photografy, Helmond

De Ventoseflat staat er na een grondige restauratie weer in oude luister bij

“Eén belangrijk aspect van de opdracht tot restauratie was dat de flat moest blijven functioneren als woongebouw”, gaat hij verder, “maar dat er qua comfort getracht moest worden te voldoen aan de hedendaagse eisen. Restauratie bleef echter het belangrijkste uitgangspunt; de gevel terugbrengen naar de oorspronkelijke Van der Mey uitstraling. Om die reden zijn de thermische en akoestische isolatie zoveel mogelijk aan de binnenzijde aangebracht en zijn er geen suskasten opgenomen, maar wordt het binnencomfort onder andere geregeld door een gebalanceerd ventilatiesysteem.” Bij de verbouwing van fabriekshal tot woongebouw in 1929 heeft men de oude fabrieksgevels laten staan en daar zijn in een klampuitvoering nieuwe gevels voorgezet, waardoor er een spouwmuurconstructie ontstond. In dit nieuwe gevelblad zijn destijds ook de houten kozijnen opgenomen, geplaatst op horizontaal lopende houten balken, die in het metselwerk als ‘speklagen’ overkomen.

De naar binnen draaiende ramen hebben de authentieke roedes teruggekregen

Voorgevel Bij de restauratie van de voorgevel zijn de houten kozijnen grotendeels blijven zitten en waar nodig opgeknapt. De draaiende delen (ramen en voordeuren) zijn stuk voor stuk volledig vervangen; de meeste waren ook al niet meer origineel. De nieuwe naar binnen draaiende ramen hebben een slank aanzien gekregen onder andere door de nieuwe roeden. In plaats van meerdere kleine ruitjes is er per draaiende deel één glasruit geplaatst, waarop de roeden aan de buitenkant zijn verkleefd en in verstek zijn ingelaten in de raamstijlen. De kozijnen, ramen en deuren zijn ook weer teruggebracht in de oorspronkelijke lavendelachtige kleur. Het horizontale accent in de voorgevel werd destijds benadrukt,

Het verdwenen siersmeedwerk bij metselwerkovergangen is opnieuw gemaakt en teruggeplaatst

raam en deur RD 2014-1_Gevelarch.indd 13

1 / 2014

21-01-14 11:50

TECTUS® Compleet verdekt liggend voor woonkamer en projectdeuren.

EEn GnD-DEur, EEn vEiliG GEvoEl: Dat wil toch iEDErEEn? Steeds

meer

opdrachtgevers,

architecten,

gebouw

eigenaren en aannemers kiezen voor de zekerheid van GND-deuren; kwalitatief hoogwaardige binnen- en buitendeuren. Veiligheid en duurzaamheid staan bij ons voorop. Zo hebben we bijvoorbeeld een speciaal garantielabel ontwikkeld om de brandwerendheid van een deur aan te duiden. U herkent een brandwerende GND-deur aan het garantielabel in de hangzijde van de deur. Op het label wordt aangegeven of de deur 30 of 60 minuten brandvertragend is. Met verschillende zekerheidsklassen maken we bovendien duidelijk of alleen het deurblad of ook het hangen sluitwerk en de combinatie met het kozijn gegarandeerd voldoen aan het testcertificaat. Een GNDdeur geeft een veilig gevoel. Dat wil toch iedereen?

GND is de overkoepelende organisatie van 14 toonaangevende Nederlandse deurenfabrikanten en biedt opdrachtgevers en afnemers al meer dan 30 jaar zekerheid. De aangesloten deurenproducenten maken zich samen sterk voor optimale kwaliteit en prestaties van binnen- en buitendeuren.

MEt GnD-GarantiE kiEst u voor:

NIEUWE MODELVARIANTEN • verhoogde en geoptimaliseerde belastingswaarden tot 300 kg • modelvarianten voor deuren met een eenzijdige bekleding tot 8 mm • comfortabele hoogte-instelling • uniforme uitgefreesde deuren kozijnuitsparingen

Fon +49 (0)5242/ 413-0

simonswerk.nl

www.GND.Nl 14-RD_adv.indd 1

22-01-14 10:36

Gevelarchitectuur

Aan de achterzijde zijn de balkons inclusief balustrades en bergingen vernieuwd

Het herstelde tegelplateau heeft met ‘Ventoseflat’ een nieuwe tekst gekregen

doordat het metselwerk tussen de kozijnstroken als donkere banen eruit sprong, terwijl de penanten tussen de kozijnen in een lichtere kleur zichtbaar waren, zo bleek op oude zwart-wit afbeeldingen. Dit accent was door het overschilderen van het metselwerk grotendeels verdwenen. Nadat de gevels waren schoongemaakt, de verflagen en de diverse teksten eraf, kwam de originele ‘tekening met de horizontale belijning’ weer beter tot zijn recht. Bij de gevelreiniging zijn ook de hardstenen lagen op begane grondniveau aangepakt.

Details Binnen het metselwerk van de voorgevel zaten en zitten stukken siermetselwerk, die schoongemaakt nu weer goed tot hun recht komen. Ook het originele tegelplateau werd weer zichtbaar. Bij het opknappen bleek evenwel dat er meerdere tegels waren weggeraakt of fors beschadigd. Om toch ook dit detail weer in oude luister te herstellen, is er een prijsvraag uitgeschreven onder de bewoners van de flat voor een nieuwe ontwerp, een nieuwe invulling van het tegelplateau. De tekst ‘Ventoseflat’ is uiteindelijk de winnaar geworden. In de originele staat waren er bij de overgangen van het metselwerk in de voorgevel smeedijzeren ornamenten opgenomen. Die waren verdwenen, maar men heeft nog authentieke 1:2 tekeningen kunnen vinden, zodat dit siersmeedwerk precies was na te maken. Dat geldt ook voor het smeedwerk aan de vlaggenstokken op de boilertoren en het kopgebouw Het gevelmetselwerk van de boilertoren is op dezelfde wijze als dat van de voorgevel aangepakt. De boiler in de toren heeft geen functie meer, maar is zonder drastisch sloopwerk ook niet te verwijderen. Men heeft hem maar laten zitten.

De oorspronkelijk boilertoren is nog volledig intact en een pronkstuk aan het gebouw

Alle verdiepingen hadden circa één meter diepe (glazenwassers) balkons, maar die zijn vernieuwd met betonnen plaatelementen. Daarbij zijn de balkons op de tweede verdieping, grenzend aan de woonvertrekken van de bovenste woningen, in diepte verdubbeld tot ongeveer twee meter. Verder zijn de balustrades en buitenbergingen in hun oorspronkelijke staat teruggebracht. Alle authentieke buitenbergingen op de balkons waren overigens al verdwenen. De kozijnen zijn waar nodig hersteld en wit geschilderd. Bij het shedgebouw, de voormalige sigarettenfabriek, is veelal gerepareerd en is het draadglas vervangen door een hedendaagse en veel lichtere variant van polycarbonaat beplating. De meeste ruimten van dit gebouwdeel doen nu weer dienst als garageboxen. Zoals al gezegd is de restauratie en renovatie van het project in februari 2013 afgerond en opgeleverd. De Ventoseflat staat nu weer in oude luister te stralen.

Achtergevel en shedgebouw Aan de niet direct in het zicht komende achtergevel, het metselwerk is nog altijd de oude fabrieksmuur, hebben wel wat ingrijpende wijzigingen plaatsgevonden.

Ook het nieuwe kopgebouw uit 1930 is in ere hersteld

raam en deur RD 2014-1_Gevelarch.indd 15

1 / 2014

22-01-14 11:02

Vaktueel

Door Louis Jongeleen, beeld: Marcus Peters

De gevel van de toekomst (1)

Atto Harsta: “De vitaliserende gevel zal ons energiek en gezond maken” Atto Harsta is directeur van ingenieursbureau ‘Aldus bouwinnovatie’. Als oprichter van de ‘Stichting Living Daylights’, als voorzitter van innovatieplatform voor de bouw ‘Booosting’ en als organisator, spreker en publicist was hij afgelopen decennia een onvermoeibaar ijveraar voor fundamentele veranderingen in bouwen.

U heeft de bouw aan het denken gezet over het belang van daglicht, gezonde lucht, energiezuinigheid, comfort en gebruik van natuurlijke materialen. Waarom hielden juiste deze onderwerpen u bezig? Atto Harsta: “Panisch optimisme noem ik het. Het is een soort verbazing of verwondering waarmee ik al rondliep toen ik bouwkunde studeerde aan de TU Delft. Ik vroeg me af hoe het mogelijk was dat ze me daar wilde leren hoe je zou moeten bouwen, terwijl ze volledig voorbijgingen aan de meest primaire behoeften van mensen: licht en lucht. Ik wilde dat anders gaan doen. Voor mij was toen al zonneklaar dat bouwen niet mocht bijdragen aan een verslechtering van onze leefwereld. Dat is op den duur niet vol te houden. We moeten juist streven naar een ‘volhoudbare samenleving’. Wat gezond leven is en waarvan ik energie krijg, weet ik uit eigen ervaring. Als je bent opgegroeid op een boerderij weet je hoe het is om op een zondagochtend te worden gewekt door de zon en het koeren van duiven in de bomen. Het licht en de ruimte van het buitenleven voel ik nog altijd. Daarom is mijn basishouding kritisch ten opzichte van hoe we bouwen. We bouwen en we vergeten het licht. Om dat te veranderen, startte ik tien jaar geleden de Stichting Living Daylights. De boodschap van de SLD richting bouwwereld is: Let op, daglicht is goed voor onze gezondheid en noodzakelijk voor ons bioritme.”

Dat de bouw nu razendsnel verandert, is voor een belangrijk deel het werk van enkele gangmakers. Zij ontwikkelen nieuwe methoden voor het maken van gebouwen die goed zijn voor mensen in plaats van het omgekeerde. In de toekomst zal de gevel een technologisch hoogwaardig onderdeel zijn van elk gebouw, afgestemd op de behoeften van de gebruikers. Raam & Deur vraagt zes koplopers in bouwinnovatie naar hun visie op ‘De Gevel van de Toekomst’.

I 1 / 2014

Vaktueel_Toekomst van de Gevel_3pag.indd 16

Werd dat kritische geluid opgepikt? “Niet meteen. Wel merkte ik dat bij bezoekers van de lezingen en congressen van Living Daylights wat bleef hangen. Langzamerhand kwam het onderwerp ‘daglicht en gezonde binnenlucht’ op de agenda’s te staan van architecten, opdrachtgevers en adviseurs. In enkele jaren is het besef gegroeid dat de bouwregels op deze punten heel minimaal zijn. Ook zag je dat bij de bouweisen steeds meer aandacht kwam voor goede ventilatie en gezond licht. Het programma voor Frisse Scholen kwam van de grond. Het dringt de laatste jaren echt door dat we in onze gebouwen behoefte hebben aan voldoende natuurlijk licht, dat goed regelbaar is zodat we geen hinder hebben van te veel warmte en schittering. Licht dat we op de juiste tijd kunnen benutten voor het gewenste doel. Bijvoorbeeld voor het ontspannen kunnen lezen van een digitaal schoolbord. De mogelijkheid om het licht te kunnen regelen naar behoefte is cruciaal. Maar behalve het licht zou je ook andere invloeden van buiten willen regelen. De gevel van de toekomst zal de

raam en deur 21-01-14 11:35

Vaktueel lijke (biobased) materialen met een lage CO2- footprint. Je zou kunnen zeggen dat PassiefHuis en Active House elkaar wederzijds aanvullen. Tegelijkertijd besef ik dat vooral PassiefHuis heel wat op gang heeft gebracht in Nederland als het gaat om duurzaam bouwen.” “Mijn ‘panisch optimisme’ begint weer op te spelen als ik zie hoe de bouw het energievraagstuk aanpakt. De focus is volledig gericht op de bouwfase, maar hoe een gebruiker omgaat met dat gebouw, blijft goeddeels buiten beschouwing. Het zal de aannemer een zorg zijn of bewoners het nieuwgebouwde huis volplempen met bubbelbaden en plasmaschermen. Maar een bouwer die zich realiseert dat de meeste energie verstookt wordt in de gebruiksfase van het huis, zal voorzieningen aanbrengen die energieverspilling tegengaan. De eerste energiewinst kunnen we binnenhalen door gedragsverandering, bijvoorbeeld door het licht uit te doen en de verwarming uit te schakelen als we weggaan.”

Hoe kunnen we gevels bouwen voor gebouwen die gezond en prettig zijn en die geen verslechtering van onze leefomgeving veroorzaken?

impact van temperatuur, licht, stof en geluid afstemmen op de voortdurend veranderende wensen van de gebruikers van het gebouw.”

PasssiefHuis en Active House zijn twee duurzame bouwconcepten die in Nederland steeds vaker worden toegepast. Zijn dit concurrerende bouwsystemen? “De ambities op het gebied van energiebesparing zijn voor PassiefHuis en voor Active House dezelfde. Alleen, bij PassiefHuis bestaat het gevaar dat de nadruk op energiezuinigheid te eenzijdig wordt. Dat is niet altijd in het belang van de gebruiker van een gebouw. Je zou je een woning kunnen voorstellen die zo dicht en isolerend is als een thermosfles. Zeer energiezuinig dus, maar je zou er niet in willen wonen. Ik geloof in het Active House-concept. Dat beperkt zich niet tot energiebesparing. Het gaat in principe over heel de mens en zijn leefomgeving. In Active House is ook aandacht voor de energie en de milieubelasting die gemoeid is met het realiseren en onderhouden van een huis. Je kunt bijvoorbeeld een keuze maken voor milieuvriende-

“We staan voor de opgave om gebouwen te maken die volhoudbare prestaties leveren. Daarbij zal het niet alleen gaan om de gemeten bouwprestatie bij oplevering, maar ook om de prestaties in het gebruik. En dan telt alles mee, niet uitsluitend het functionele aspect. Een zeer goed geïsoleerd sluitend raam dat je niet kunt openen als je wilt, scoort dus minder goed dan hetzelfde raam dat je wel naar believen kunt openen. Goed licht, zonlichtbeheersing in het gebouw en een goede CO2-balans zijn essentieel. Die prestaties worden allemaal geleverd door de gevel. De gevel is als overgang tussen buiten en binnen beslissend voor de prestaties van het hele gebouw. En alle aspecten van de gevel moeten regelbaar zijn. De temperatuur vraagt om regeling bij voorbeeld door middel van verstelbaar overstek. Ook de warmteweerstand zouden we moeten kunnen regelen. Binnen afzienbare tijd beschikken we over isolatiemateriaal dat een flexibele Rc-waarde heeft. De natuur dient daarbij als voorbeeld. In de hedendaagse materiaalkunde heet dit ‘bio-mimicry’. Je wilt ook de luchttoevoer door de gevel beheersbaar maken, bijvoorbeeld door te zorgen voor regelbare, natuurlijke zomernachtkoeling. De gevel heeft intussen ook invloed op de gezondheid en het comfort in de omgeving van het gebouw. Daarom zullen de materialen waaruit de gevel is samengesteld, gezonde materialen zijn met een positieve CO2- footprint. In plaats van radon-gas in geïsoleerde beglazing en formaldehyde-lijmen in spaanplaat zullen we steeds vaker gezonde alternatieven toepassen. En we gaan meer letten op de totale levenscyclus van materialen, vanaf de winning van de grondstof tot en met de verwerking als reststof na het gebruik. De gevel van de toekomst bestaat in mijn visie alleen maar uit na-groeibare, bio-based materialen. Er bestaat nu al een Nederlands bedrijf dat gevelplaten vervaardigt van afval van auberginekwekerijen. Die platen kun je na gebruik gewoon laten vergaan in de grond. Daarmee bemest je die grond weer, zodat er weer planten op kan laten groeien. Met deze manier van bouwen, sluit je de organische kringloop. Bij deze vorm van ’bio-based bouwen’ hoort een Re-Generatiegevel, een bouwdeel dat deel uitmaakt van een kringloop, dat zelf energie opwekt en dat ons gezonder maakt.”

raam en deur Vaktueel_Toekomst van de Gevel_3pag.indd 17

1 / 2014

21-01-14 12:15

Vaktueel

Door Louis Jongeleen

(foto: Solarlux)

Kleine bouwfysica van de vouwpui

de woonruimte uit te breiden met een tuin, zal in ons onstuimige, kille en natte klimaat voor het grootste deel van het jaar dichtgevouwen blijven. De vouwpui zal dus aan bouwfysische eisen moeten voldoen waaraan ook andere dichte delen van de gebouwschil moeten voldoen. Daarbij gaat het om: lucht- en waterdichtheid, thermische isolatie, geluidwerendheid, ventilatie en zonwering, brandveiligheid en inbraakwerendheid. En hoe zit het met de doorvalveiligheid van een glazen buitengevel?

De verdiepingshoge vouwwand voor buiten, het vouwdeursysteem voor buiten ofwel de harmonicapui. Het zijn allemaal aanduidingen voor de opvouwbare glasgevel die een onbelemmerde overgang tussen binnen en buiten mogelijk maakt. De vouwpui is wand, deurensysteem en gevel tegelijk. Maar deze riante voorziening, bedoeld om

Middendichting

I 1 / 2014

RD 2014-1_Vaktueel_Kleine bouwfysica_Vouwpuien_3pag.indd 18

Vouwpuien zijn er in hout, aluminium, hout-aluminium en in kunststof. Ze zijn naar binnen opvouwbaar of naar buiten, naar links openend of naar rechts of gedeeltelijk naar links en naar rechts. Er zijn typen waarbij de deurelementen of vleugels ook fungeren als loopdeu-

raam en deur 21-01-14 11:49

Vaktueel 1 maart 2013 mag de maximale U- waarde van de totale gevelconstructie in nieuwbouwprojecten niet hoger zijn dan 1,65 W/m2K. De feitelijke waarde wordt bepaald aan de hand van de U-waarde van het kozijnkader van de vouwpui (Uf) en de U-waarden van de kaders van vouwdeurelementen (Ud) en de glaspanelen (Ugl) . Bij die berekening moet rekening worden gehouden met de lineaire warmteverliezen (ψg-waarden) bij de aansluitingen van de kaders van de deurvleugels en het glas. De warmteverliezen door de kozijnkaders (Uf) zullen bij een vouwpui vaak aanzienlijk zijn, om de simpele reden dat het daarbij gaat om veel aansluitingen die bovendien beweegbaar zijn.

Stelkozijn Voor het recht, stabiel en robuust vastmaken van het totale kozijnkader van de vouwpui is een zeer stevig stelkozijn nodig. Een stelkozijn van dunne spouwlatten of dunne multiplex stroken is beslist onvoldoende. Denk eerder aan een constructie die gelijkwaardig is aan een houten buitenkozijn of een constructie opgebouwd uit een dikke strook multiplex. De constructie moet zeer robuust zijn om de meestal zware beglazing te kunnen dragen. Zoals bij de aansluiting deurvleugels en onderdorpel (of geleiderail) , vraagt ook de bovenzijde van de aansluiting kozijnkader-stelkozijn om speciale aandacht wat de winden waterdichtheid betreft. Daarbij komt een belangrijke vraag aan de orde: wie is verantwoordelijk voor de kwaliteit van deze aansluiting? De aannemer, de gevelbouwer of de kozijnleverancier?

Windbelasting

Middendichting: zie kader 271 410 (foto Alcoa)

ren of openslaande, dubbele deuren. In alle gevallen draait het om een samenstel van beweegbare vleugels die in gesloten toestand een aaneengesloten gevel moeten vormen die winden waterdicht moet zijn en bestand tegen storm. Dat gegeven stelt hoge eisen aan onder andere de prestatie van de buitendichting ofwel regenkering, de glasdichtingen en de doorlopende dichtingen rondom alle kozijnkaders. Als wind en regen met stormkracht tegen de gesloten vouwpui slaan, bestaat de kans dat regenwater via de sponningen binnendringt in de profielen. Om te voorkomen dat het water verder binnendringt zijn de kozijnprofielen vaak aan de binnenzijde voorzien van middendichting. In het profiel moet het water worden afgevoerd naar buiten. Dezelfde middendichting zorgt met de binnendichting ook voor de luchtdichtheid van de constructie en voor geluidwering. Met de serie ‘Kleine bouwfysica van…’ presenteert Raam & Deur een zestal compacte ‘besprekingen’ van bouwfysische aspecten van een specifiek bouwdeel of bouwdetail. Aan deze reeks werken mee: Peter Kuindersma, senior adviseur van Nieman-Kettlitz Gevel- en Dakadvies en Gerton Starink adviseur bouwfysica bij Nieman Raadgevende Ingenieurs.

Warmteverliezen Zoals een raam of een deur, vormt ook een vouwpui een zwakke schakel in de warmteweerstand van de totale gebouwschil. Juist daar moet dus de warmtedoorgang, de U-waarde, zo gering mogelijk zijn om de gewenste energieprestatie van de totale schil te halen. Sinds

Er is nog een tweede reden waarom de constructie van een vouwpui extra robuust moet zijn. Het Nederlandse klimaat kan zorgen voor een zware windbelasting op het grote glasoppervlak van de vouwpui. De zwaarte van de kaders en de dikte van de beglazing moeten daarop berekend zijn. De waterdichtheid van een pui kan in een testkast in een laboratorium worden beproefd. Afhankelijk van de plek waar de pui in Nederland wordt toegepast, kan de toetsingsdruk oplopen tot 650 Pascal (650 N/m2). Die druk is ongeveer gelijk aan de kracht van een storm met windkracht 11 à 12 Bft. Tijdens het opbouwen van de druk (in stappen van 50 of 150 Pascal) wordt de vouwpui met diverse sproeiers flink besproeid. Een dergelijke test kan wel een uur duren.

Windgebieden Bij de berekening van de mogelijke windbelasting maakt het veel uit in welk windgebied het gebouw met de vouwpui is gelokaliseerd. Nederland kent (volgens NEN-EN 1991-1-4) namelijk drie verschillende windgebieden: windgebied I, II en III. Daarnaast wordt in alle windgebieden onderscheid gemaakt tussen een bebouwde of onbebouwde omgeving. In windgebied I en II is ook nog sprake van een apart kustgebied of kuststrook (terreincategorie 0). De hoogte van de windbelasting hangt verder ook af van de hoogte van het betreffende gebouw. Een vouwpui van een penthouse-met-balkon op de zevende verdieping, vangt meer wind dan een ingebouwde glaspui op de begane grond. De norm voor de windbelasting op een vouwpui is gebaseerd op die zeer zware storm die eenmaal per 50 jaar voorkomt.

raam en deur RD 2014-1_Vaktueel_Kleine bouwfysica_Vouwpuien_3pag.indd 19

1 / 2014 I 19

21-01-14 11:49

U wilt faalkosten voorkomen. Wij bieden PreSets. Professionele hangen sluitwerkproducten voor ramen en deuren, in drie voorselecties: Basic: het bekende BUVA hangen sluitwerk dat zijn waarde in de bouwpraktijk heeft bewezen. Total Control: voor blijvende en volledige nastelbaarheid van hangen sluitwerk van ramen en deuren. Full Proof: Zelfstellend en corrigerend hangen sluitwerk, voor het opvangen van nagenoeg alle in de praktijk voorkomende bouwtoleranties. Meer informatie? Bel BUVA, vraag de brochure aan of download deze op buva.nl

0180 - 69 75 00 | buva.nl

Deuraandrijftechniek voor enkele- en dubbelvleugelige schuifdeuren

MAAK NU KENNIS MET DE DICTAMAT OpenDo T2

VOOR HET EENVOUDIG EN SNEL AUTOMATISEREN VAN SCHUIFDEUREN COMPACT | FLUISTERSTIL | PRIJSGUNSTIG

       

Automatische sluitfunctie voorkomt tocht en leidt tot energiebesparing Veilige laagspanning 24V DC; hierdoor ook geschikt voor op schepen Geïntegreerde RF ontvanger voor gebruik met handzenders Voor nieuwe en bestaande schuifdeuren tot max. 80 kg. deurgewicht Als compleet pakket te leveren inclusief rails en afdekkappen Eenvoudig instellen van snelheden en sluitvertraging Omkeerbeveiliging bij beknellingsgevaar Onderhoudvrije riemaandrijving

onderaanzicht OpenDo T2

Voor meer informatie over deze aandrijfoplossingen bezoek onze website

DICTATOR Productie B.V. Emmeloord T +31 (0)527 613456 F +31 (0)527 698420 E-mail: info@dictator.nl of bezoek onze website: www.dictator.nl

20-RD_adv.indd 1

20-01-14 13:59

Vaktueel Doorvallen Bij glaswanden in een verblijfsruimte moet het risico om door het glas te vallen worden beperkt. Maar doorvalveiligheid is geen eenduidig begrip in de bouwregels. Je kunt namelijk vanaf een hoogte door een raam heen vallen of op de begane grond hard tegen een glasdeur of glaspaneel botsen of erdoorheen vallen. Voor de eerstgenoemde situatie schrijft het Bouwbesluit 2012 bij een hoogteverschil vanaf 1 meter verplichte maatregelen voor. De officiële tekst luidt: ‘…glas geplaatst als vloerafscheiding ter plaatse van een hoogteverschil’. Ook voor door het glas heen vallen, waarbij geen sprake is van hoogteverschil, bestaan wettelijk voorgeschreven veiligheidsmaatregelen. Alleen zijn die wat minder duidelijk. Via NEN 2608 (norm voor het rekenen aan glasconstructies) wordt in het kader van de ‘betrouwbaarheid’ ( welke voortvloeit uit de eurocode NEN- EN 1990)aangegeven dat vlakglas niet mag leiden tot een onevenredige mate van letselschade als gevolg van het bezwijken. Glas dat voldoet aan de NEN 3569 (Vlakglas voor gebouwen – Risicobeperking van lichamelijk letsel door brekend en vallend glas – Eisen) voldoet aan de betrouwbaarheidscriteria in de NEN-EN 1990. In de praktijk betekent dit dat glas van een vouwpui (bij een terras of tuin) gelaagd (2 x 3 mm met daartussen een folie) moet worden uitgevoerd. Een alternatief is de ruit uit te voeren als een 4 mm thermisch geharde ruit. Bij een botsing zal deze ruit in duizenden kleine stukjes uiteenvallen.

Detail vouwpui ‘Woning aan de Vliet’

De zon Heerlijk, hoe in het koude jaargetijde, de zon via de vouwpui licht en warmte naar binnen brengt. Zeker als die pui georiënteerd is op het zuiden of zuidwesten. De zonnewarmte kan dan voor een deel voorzien in de warmtevraag van een woning . Toch blijkt in de praktijk dat de thermische prestatie van een vouwpui vaak tegenvalt. De oorzaak moet dan meestal gezocht worden in de aanmerkelijke warmteverliezen bij de aansluitingen in de vouwpui. ’s Zomers is het anders. Dan is zonwering noodzakelijk . En dan liefst een zonweringssysteem dat naar behoefte regelbaar is. Zonwerend glas voldoet niet aan die wenselijkheid. In de nabije toekomst is schakelbaar glas wellicht een uitkomst . Markiezen en zonneschermen zijn lastig te combineren met een vouwpui die naar buiten opent. Dan zit het opgevouwen deurenpakket in de weg.

Drempelloze vouwpui van ‘Woning aan de Vliet’ in Leiden (foto: VVKH Architecten)

raam en deur RD 2014-1_Vaktueel_Kleine bouwfysica_Vouwpuien_3pag.indd 21

Knelpunten Als klanten ontevreden zijn over hun vouwpui gaat het dikwijls om de volgende klachten: - de vouwpui is niet voldoende winden waterdicht waardoor men last heeft van tocht; - bij de aansluiting van vouwpui en buitenterras ontbreekt een goot voor de afvoer van regenwater. Het komt ook voor dat het terras afwatert richting pui; - vanwege het grote gewicht van de vouwpui is de bediening te zwaar; - er is niet goed nagedacht over geschikte zonwering bij het grote glasoppervlak van de vouwpui.

Aandachtspunten Voorafgaand aan de monteren van een vouwpui is het raadzaam om eerst kennis te nemen van de volgende ervaringen uit de adviespraktijk: - over doorvalveiligheid en letselveilgheid bij vouwpuien (en schuifpuien) is veel onduidelijk. Ga dus eerst na aan welke eisen de pui moet voldoen; - bij de EPC-berekeningen van een woning met een vouwpui zal men rekening moeten houden met grote warmteverliezen in de winter en een grote warmteopbrengst in de zomer. Dit laatste kan zowel een voordeel als een nadeel zijn; - de bouwkundige aansluitingen en de vormvastheid van het stelkozijn vereisen expliciet aandacht van de verantwoordelijke aannemer, gevelbouwer of kozijnleverancier; - inbraakwerendheidsklasse II is een wel zeer summiere aanduiding voor de inbraakveiligheid van een vouwpui. Overleg met de leverancier of adviseur waaraan de pui moet voldoen of schrijf alleen puien voor met een KOMO-attest (beproeving volgens NEN 5096).

1 / 2014 I 21

21-01-14 11:49

Raamwerk

Door Joop Wilschut

Openstaan voor vouwwanden De relatie binnen-buiten is heel snel gelegd met een glazen vouwwand. Maar in welke materialen zijn deze constructie te verkrijgen en wat zijn daarbij de maximale hoogte- en breedtematen? Hoeveel vleugels zijn er binnen één vouwwandconstructie mogelijk en hoe zijn ze te openen? Welke isolatiewaarden kunnen ze bieden en hoe is de winden waterdichting geregeld? Deze vragen heeft de redactie voorgelegd aan een aantal fabrikanten en leveranciers. De onderlinge verschillen blijken niet al te groot. Vouwwanden zijn er te kust en te keur en ze zijn voor verschillende toepassingen in te zetten. Zo zijn er vouwwandconstructie voor industriële projecten, waar ze veelal dienst doen als toegangsdeur. Er zijn halfhoge uitvoeringen, die boven op een balustrade geplaatst worden. De meest voorkomende vorm daarvan is die als balkonafscherming, maar je vindt ze ook in woonruimten in hoogbouw. Dan is er ook nog een variant die in verticale richting vouwt. Voor het goede begrip: binnen dit artikel gaat het uitsluitend om horizontaal vouwende, verdiepinghoge constructies bestemd voor de woningbouw (ook hoogbouw).

Materialen De eerste vraag die wij de geïnterviewden hebben voorgelegd, is: van welke materialen zijn vouwwanden gefabriceerd en welke constructieve verschillen bestaan er tussen de diverse materialen. Reynaers, Blyweert en Metaglas leveren uitsluitend vouwwanden opgebouwd uit aluminium profielen. Solarlux en Sunflex kunnen naast aluminium ook houten vouwwanden leveren en uitvoeringen in een combinatie van beide materialen met hout aan de binnenzijde ‘voor een warme uitstraling’ en aluminium aan de buitenzijde ‘voor gering onderhoud’. Vero Kozijnen kan naast hout en aluminium ook vouwwanden fabriceren in kunststof en ODS levert enkel vouwwanden opgebouwd uit Jansen staalprofielen. Het belangrijkste constructieve verschil tussen de materialen is, dat de profielopbouw anders is. De afmetingen van de stijlen en dorpels van houten vleugels zijn groter, zwaarder dan die van aluminium of staal. Hetzelfde geldt voor kunststof. Voor de aluminium uitvoering moet nog vermeld worden, dat de profielen van Metaglas aanzienlijk slanker zijn dan van anderen fabrikanten. Nico Kremers van Blyweert merkt verder op: “Het voordeel van aluminium is de geringe uitzetting en de stabiliteit van de profielen, iets dat bij vouwwanden belangrijk is.” “Hout en kunststof zijn niet maatvast”, vult Hans van der Looij van Reynaers aan, “en aluminium trekt niet krom en krimpt niet.” “Bovendien verschillen de isolatiewaarden”, laat Edwin de Jong van Sunflex weten. Iets dat Solarlux beaamt, maar tevens ook nog wijst op het aspect onderhoud, dat bij aluminium veel geringer is dan bij hout of staal.

1 / 2014

RD 2014-1_Raamwerk_vouwwanden_3pag.indd 22

(foto: Reynaers)

Aantal vleugels Alle ondervraagden geven aan dat hun uitvoeringen zowel naar binnen als naar buiten te openen zijn en dat de vleugels naar recht, naar links of binnen één constructie naar beide richtingen te schuiven zijn. De onderlinge verdeling, hoeveel naar rechts hoeveel naar links, is deels afhankelijk van het aantal vleugels maar door de bank genomen keuzevrij. De variatie is dusdanig uitgebreid dat het ondoenlijk is om dat hier nauwkeurig aan te geven. Omtrent het maximale aantal vleugels per vouwwandconstructie bestaan wel duidelijke verschillen. Reynaers spreekt over maximaal acht vleugels, waarbij men de keuze heeft om een loopdeur in het geheel op te nemen. Vouwwanden van Blyweert gaan tot maximaal zestien vleugels; die van ODS tot zes en Ramon Verwers van Vero Kozijnen zegt dat de breedte en de hoogte van de pui bepalend is. Bij Metaglas is het afhankelijk van de draairichting: drie tot vijf bij naar buitenvouwende vleugels en drie tot zes bij naar binnenvouwende, aldus Linda Timmermans. Vouwwanden van Solarlux en Sunflex zouden tot in het oneindige zijn uit te breiden met vleugels, waarbij ook Solarlux de mogelijkheid van een geïntegreerde loopdeur biedt. Opvallend is dat bijna alle bedrijven aangeven dat het minimaal aantal vleugels twee bedraagt. Dat is dus logisch want een ‘vouwwand’ van één vleugel is geen vouwwand maar een loopdeur. Alle systemen worden uitgevoerd met door scharnieren gekoppelde vleugels. Vero Kozijnen vormt hierop een uitzondering door haar vouwwanden met losse vleugels aan te bieden. De reden? “Bij breuk van een element hoeft alleen dat element aangepast of vervangen te worden”, aldus Ramon Verwers. De vouwwanden van Blyweert zijn onder dragend, de vleugels rijden op roestvaststalen wielen over een RVS rail. Ook de wanden van

raam en deur 21-01-14 11:48

Raamwerk

(foto: Metaglas)

Reynaers zijn zogenaamde ‘staande systemen’ met loopstellen. En hetzelfde systeem gebruikt Sunflex: onder rollend, boven geleidend. De vouwwanden van Metaglas zijn hangende systemen, waarbij het gewicht aan de bovenkant wordt gedragen en de onderrail zorgt voor geleiding. Eenzelfde oplossing wordt gebruikt bij de systemen die ODS op de markt brengt. Solarmux en Vero bieden beide mogelijkheden aan; hetzij onder rollend of boven hangend.

Vleugelafmetingen De maximale breedte- en hoogtemaat van de vleugels is afhankelijk van een aantal factoren, te weten het gewicht, de hoogte en het type systeem. Ronald van der Leer van ODS laat weten dat de maximale breedte van een vleugel 1000 mm is en de hoogte 3200mm. Bij Sunflex ligt dat op respectievelijk 1000 tot 1100 mm en 3500 mm. Blyweert hanteert ook een maximale breedte van 1000 mm en een hoogte van 2900 mm, maar voor een inbraakklasse 2 bedraagt de maximale hoogte slechts 2750 mm. Reynaers geeft aan dat de hoogte 3000 mm kan bedragen, maar dat de breedte afhankelijk is van het glas met een maximale gewicht van 120 kg. Bij Solarlux is het net weer even anders: maximale breedte 1000 mm, maximale hoogte (ruim) 3000 mm, maar dit is wel afhankelijk van het type systeem. Vero is niet helemaal duidelijk. Verwers: “Het hangt van de wens van de klant af. Een breedte van 3000 kan uit drie gelijke vleugels worden samengesteld, maar bij een hoogte van 2500 mm gaat dat al naar vier delen.” Metaglas maakt een onderscheid tussen naar binnenvouwende en naar buitenvouwende constructies. Bij de eerste is de maximale breedte 900 mm en de hoogte 2750 mm, bij naar buitenvouwende uitvoeringen is dat respectievelijk 1000 en 3500 mm per vleugel.

(foto: ODS-Jansen)

raam en deur RD 2014-1_Raamwerk_vouwwanden_3pag.indd 23

1 / 2014

21-01-14 11:48

SUNFLEX Vouwwand Systemen: Door de extra isolatiewaarde een maximale energiebesparing en een optimale bescherming tegen inbraak! De Vouwsystemen SF 50, SF 55 en SF 75 zijn een ongekende serie voor alle eisen: Perfect op elkaar afgestemde componenten, excellente loopeigenschappen met een hoge thermische isolatie (Uw-tot 0,9 W/m2K), slank aanzicht met een onbeperkte breedte. Inclusief eenvoudige installatie en inbraak klasse SKG 2.

sunflex_vouwdeuren_2013.indd 1

24-RD_adv.indd 1

www.sunflex.nl

11.11.2013 13:12:17

21-01-14 12:16

Raamwerk

(foto: Blyweert)

(foto: Solarlux)

(foto: Sunflex)

(foto: Vero Kozijnen)

Isolatiewaarden

voor hoogbouw.” Bij Reynaers voldoen de systemen volgens EN 1027 en EN 12208 aan luchtdoorlatendheid klasse 2 of 4 en aan waterdichtheid klasse 4A, 5A of 9A, afhankelijk van de profielcombinatie. Systemen van Solarlux functioneren uitstekend tot 1200 Pascal, aldus Heidi Nahuis. Ze voldoen aan winddichtheid klasse C3/B4 en waterdichtheid klasse 7A. Volgens Nico Kremers van Blyweert zijn hun vouwwanden getest tot 600 Pascal, maar wat dat verder inhoudt, blijft onduidelijk. Edwin de Jong van Sunflex antwoordt dat er een aantal testen zijn uitgevoerd, maar geeft geen resultaten. Ook Ramon Verwers van Vero deelt mee, dat alle elementen volledig getest zijn op winden waterdichtheid en ‘dat de garantie 100% is’. Metaglas heeft deze vraag (helaas) niet beantwoord.

Op de vraag naar de te behalen isolatiewaarden antwoorden Blyweert, ODS en Sunflex dat dit afhankelijk is van de afmetingen, de samenstelling van de profielen en het type beglazing. Hans van der Looij van Reynaers geeft aan dat met het juiste type glas voldaan kan worden aan de minimale eis van 1,66 W/m2K. Volgens Heidi Nahuis van Solarlux hangt het af van het systeem, maar is een U-waarde van 0,8 te halen, mogelijk met drievoudige beglazing. Ook Vero Kozijnen noemt U-waarden van 0,6 tot 0,8 maar stipt daarbij aan dat we dan moeten denken aan een volledig geïsoleerd systeem met het juiste glastype. Linda Timmermans van Metaglas ten slotte: “De thermische isolatiewaarde is erg afhankelijk van het type beglazing. In principe is in ons systeem ieder type HR++ glas mogelijk tot een glasdikte van 44 mm bij naar binnenvouwende wanden en een glasdikte van 27 mm bij naar buitenvouwende wanden. De grootte van het raam speelt een rol: hoe hoger en breder de vouwwand hoe hoger de isolatiewaarde.”

Wind- en waterdichtheid De winden waterdichtheid is bij de ODS vouwwanden geregeld door een dubbele afdichting rondom. Ronald van der Leer: “Er zijn verschillende onderdetails ontwikkeld, waaronder details die geschikt zijn

raam en deur RD 2014-1_Raamwerk_vouwwanden_3pag.indd 25

www.odsbv.nl www.blyweert.nl www.reynaers.com www.solarlux.nl www.metaglas.nl www.verokozijnen.nl www.sunflex.de

1 / 2014

21-01-14 11:48

Inside

Door Hans Fuchs

Regels voor gevelelementen

Wind- en waterdicht op hoogte Hoe zijn de eisen voor winden waterdichtheid van gevelelementen op hoogte? Worden de eisen zwaarder naarmate gebouwen hoger worden? Of blijven de regels gelijk, ongeacht of een gevelelement op de begane grond wordt gemonteerd of hoog boven maaiveld hangt? NEN 2778 is hier leidraad. Hoogbouw heeft een lange traditie, ook in het vlakke Hollandse land. De stad Rotterdam, het Manhattan aan de Maas, ontleent er voor een flink deel zijn stedenbouwkundige identiteit en imago aan. De laatste mijlpaal wat dat betreft: De Rotterdam op de Kop van Zuid, de recent opgeleverde hoogbouw naar ontwerp van Rem Koolhaas. De 150 meter hoge nieuwbouw op de Wilhelminapier, door Koolhaas zelf tot ‘Vertical City’ gedoopt, verenigt wonen, werken en leisure onder één dak. Koolhaas’ verticale stad bestaat uit drie torens van 44 bouwlagen, staand op een plint van zes bouwlagen hoog. Aan de gevels bevinden zich overwegend prefab, verdiepingshoge elementen. Eén van de eisen voor de gevels van De Rotterdam: een winden waterdichtheid van 650 Pascal.

NEN 2778 Hoge gebouwen stellen hoge eisen aan de gevel en de gevelele-

menten, het lijkt voor de hand te liggen. Maar wat zijn nu precies de algemeen geldende eisen voor winden waterdichtheid van gevelelementen op hoogte? Als het om de waterdichtheid gaat, is de leidraad NEN 2778 ‘Vochtwering in gebouwen’. In het Bouwbesluit van 2012 (artikel 3.26 bestaande bouw: 3.21 nieuwbouw) is de essentie van die NEN-norm als volgt verwoord: “Een uitwendige scheidingsconstructie van een verblijfsruimte, een toiletruimte of een badruimte is, bepaald volgens NEN 2778, waterdicht.” In NEN 2778 zijn de proeven beschreven waarmee fysiek getoetst wordt of een constructie al dan niet waterdicht of regenwerend is. Dat testen gebeurt met een beregeningstoestel. Daarmee brengt men een gelijkmatige waterfilm van 120 dm3/h.m2 aan op de gevel of het te beproeven gevel-onderdeel. Aan de binnenzijde van de gevel komt een luchtdichte proefkast (drukschot), voorzien van een ventilator en een drukmeter. Tijdens de beregeningstest wordt de gevel of het gevel-onderdeel gedurende vijftien minuten ‘ingeregend’. Daarna brengt men een negatief drukverschil (onderdruk) van vijftig pascal over de gevel aan. In de daaropvolgende vijf minuten wordt gekeken of de gevel daadwerkelijk waterdicht is. Mocht dit zo zijn, dan wordt het drukverschil iedere vijf minuten verhoogd, in stappen van steeds vijftig pascal.

I 1 / 2014

RD 2014-1_Inside_wind- en waterdichtheid gevelelementen_3pag.indd 26

raam en deur

" "

Beregeningstest.

21-01-14 13:22

Weerbarstige praktijk Een gevel winden waterdicht maken is geen sinecure, de praktijk blijkt nogal eens weerbarstig. In meer dan de helft van de gevallen wordt niet voldaan aan de eisen uit het Bouwbesluit of bestek, zo blijkt uit praktijkmetingen. Dat is onder andere te wijten aan een onzorgvuldige uitvoering, het gebruik van verkeerde materialen of een verkeerde toepassing en andere onvolkomenheden uit de dagelijkse bouwpraktijk. Maar ook op de bouwplaats ter plekke geïmproviseerde ‘oplossingen’ voor niet-uitgetekende en nietdoordachte detailleringen resulteren in gevels die niet waterdicht zijn. Boosdoeners zijn verder ook de toepassing van gevelelementen (kozijnen, ramen en deuren) die niet voldoen aan het ‘standaard’ attest of het gebruik van nieuwe producten zonder daarbij de vraag te stellen naar de effecten van waterbelasting op de levensduur van deze noviteiten. Ook komt het voor dat niet-standaard details worden toegepast op hoogte zonder rekening te houden met de hogere winddruk.

Vijftien minuten ingeregend

De beregeningsmethode heeft één makke: de vraag of een gevel daadwerkelijk waterdicht is, wordt in feite achteraf beantwoord, dus na oplevering. Bij hoogbouw-projecten, innovatieve façadesystemen of gevels met kritische aansluitingen wordt daarom regelmatig gebruik gemaakt van een mock-up, een proefopstelling aan de hand waarvan men de waterdichtheid van een gevel bepaalt voordat de feitelijke bouw van start gaat. Gevelelementen, zoals ramen, deuren, e.d. worden vaak ook al vooraf, in de fabriek of een laboratorium getest (volgens NENEN 1027 en NEN-EN 1026). Het gaat hier dan alleen om het element, en dus niet om zijn toepassing.

windgebieden vastgelegd (I, II en III) en twee terreincategorieën, (bebouwd en onbebouwd). Die drie windgebieden waren: - Gebied I: Markermeer, IJsselmeer, Waddenzee, Waddeneilanden en de provincie Noord-Holland ten noorden van de gemeenten Heemskerk, Uitgeest, Wormerland, Purmerend en Edam-Volendam; - Gebied II: het resterende deel van de provincie NoordHolland, het vasteland van de provincies Groningen, Friesland, Flevoland, Zuid-Holland en Zeeland; - Gebied III: resterend Nederland. In de huidige NEN 2778 (NEN 2778:1991/A4:2011) is een aantal wijzigingen aangebracht. Er is aansluiting gezocht op de Eurocode 1, NEN-EN 1991-1-4 Windbelasting (inclusief de Nationale bijlage). Daaruit is de nieuwe terreincategorie ‘kust’ onstaan, bij windgebied I en II. Deze kuststrook (niet te verwarren met windgebied I) zorgt voor hogere toetingsdrukken nabij open water. Ook nieuw in de huidige NEN 2778: toetsingsdrukken voor gebouwen tot 300 meter. Deze toetsingsdrukken zijn in lijn met het Convenant Hoogbouw NTA 4614 over hoogbouw, die werd opgesteld tijdens de overgangsfase naar het Bouwbesluit 2012, “met als doel de partijen die betrokken zijn bij het totstandkomingsproces van hoogbouwprojecten, van hulpmiddelen te voorzien voor en richting te geven aan de te maken keuzes bij dit proces”, zo staat in NTA 4614.

Toetsingsdrukken tot 300 meter

NTA 4614

De toetsingsdruk wordt uitgedrukt in Pa (N/m2). Hoeveel Pascal vanuit het Bouwbesluit vereist is voor een gevel of gevelelement, is afhankelijk van drie factoren: het windgebied waarin het gebouw zich bevindt, de ligging van het gebouw (bebouwd; onbebouwd; kust) en de hoogte van de dakrand. In de oude NEN 2778 (NEN 2778:1991/A3:2004), waren drie

Aanleiding voor NTA 4614 was “de verwachte groei, met name rond de groeikernen in de toekomst, van het aantal hoogbouwprojecten in zowel de woningbouw, de utiliteitsbouw of in combinaties hiervan.” Koolhaas’ Rotterdam met zijn mix van functies is van dat laatste een sprekend voorbeeld. Het Convenant Hoogbouw NTA 4616 werd uitgebracht om de beschikbare kennis voor het bouwen van hoge bouwwerken vast te leggen in praktijkdocumenten die richtinggevend zijn en kunnen

Eisen Als het gaat om winden waterdichtheid, zijn er behalve NEN 2778 en NTA 4614 nog de eisen en voorwaarden in Beoordelingsrichtlijnen (BRL’s), bijvoorbeeld de BRL 0703 voor kunststof gevelelementen, de BRL 0801 voor houten gevelelementen of de BRL 0905 voor energiezuinige woningen, woninguitbreidingen en woongebouwen. Ook de VMRG heeft branche-afspraken en richtlijnen, voor metalen ramen en gevelelementen, net als de Vereniging Kunststof Gevelelementen (VKG) en de Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie (NbvT), die in de KVT voorschriften en oplossingen opnam wat betreft de kwaliteit van houten gevelelementen. Ook zijn er eisen vanuit RGD.

" "

Mock up.

RD 2014-1_Inside_wind- en waterdichtheid gevelelementen_3pag.indd 27

raam en deur

1 / 2014

22-01-14 11:04

Nieuwe Website en app voor smartphone !!! Altijd de actuele informatie online beschikbaar! O.a.: Productinformatie. Prijslijst. Productfolders. Technisch lexicon. Dealernet SPAX. Bezoek dus onze vernieuwde site, of download de handige app.

SPAX International GmbH & Co. KG ALTENLOH, BRINCK & CO - GRUPPE KÖLNER STRASSE 71-77 · D-58256 ENNEPETAL · GERMANY TEL + 49-(0) 23 33-799-0 · FAX + 49-(0) 23 33-799-199 info@spax.com · www.spax.com

www.spax.com

3_Anz_187x126_NL_ks0.indd 1

SPAX App/nl

16.01.14 17:25

www.polytec.nl

Uw huis, uw deur, uw stijl.

28-RD_adv.indd 1

20-01-14 13:53

Inside Tabel 2 - Maximale toetsingsdruk in Pa, afhankelijk van de hoogte van de dakrand boven het maaiveld en het windgebied voor onbebouwde en bebouwde omgeving Hoogte dakrand boven maaiveld m

windgebied 1) I Kust

Onbebouwd

II Bebouwd

Kust

Onbebouwd

III Bebouwd

Onbebouwd

Bebouwd

330

240

100

250

170

120

340

260

120

270

190

140

380

310

180

300

220

140

170

120

410

340

230

320

250

180

200

150

430

370

270

340

280

210

220

170

450

400

300

350

300

240

230

200

470

420

330

360

320

260

250

210

480

440

360

370

340

280

260

230

490

450

380

350

300

280

250

500

470

400

390

360

320

290

260

510

480

420

400

380

330

300

270

520

500

440

410

390

350

310

280

530

510

460

410

400

360

320

290

540

520

470

420

410

370

330

300

550

530

490

430

420

380

330

310

560

540

500

430

400

340

320

560

550

520

440

410

350

330

570

560

530

440

420

360

340

580

570

540

450

430

360

350

100

580

550

460

430

370

360

110

590

570

470

450

380

370

120

610

600

490

470

390

380

130

620

610

500

480

400

390

140

640

630

510

500

410

150

650

520

510

420

160

660

530

520

430

170

670

540

440

180

680

550

450

190

690

560

450

200

700

570

460

225

720

590

480

250

740

600

490

275

760

620

510

300 770 770 770 640 640 640 520 520 a Voor de indeling in windgebieden en de bepaling van het type omgeving, zie NEN-EN 1991-1-4 zoals overgenomen in bijlage A. OPMERKING De in tabel 2 gehanteerde windgebieden zijn ontleend aan NEN-EN 1991-1-4. Bijlage A van de onderhavige norm geeft de belangrijkste tekst weer van de betrokken tekst van NEN 6702.

worden gebruikt door betrokken partijen. NTA 4614 bestaat uit zes delen, deel vijf behandelt gevels en gevelonderhoud NTA 4614 kwam er, om dat er behoefte was aan duidelijkheid. Regelgeving en NEN-normen bleken niet altijd goed aan te sluiten op de specifieke bouwpraktijk van hoogbouw. Gevolg: veel discussie over technische ontwerpkeuzes en met toetsende instanties. NTA 4614 biedt daar helderheid, dankzij praktische

RD 2014-1_Inside_wind- en waterdichtheid gevelelementen_3pag.indd 29

raam en deur

richtlijnen en aanbevelingen. NTA 4614 bevat praktijkdocumenten waarin de functionele eisen uit het Bouwbesluit zijn omgezet in praktisch hanteerbare randvoorwaarden die binnen de bouwregelgeving kunnen worden gebruikt. Met dank aan ing. Peter Kuindersma, senior adviseur bij Nieman-Kettlitz Gevel- en Dakadvies.

1 / 2014 I 29

21-01-14 11:59

Raamwerk

Door Hans Fuchs, beeld: Eef Bongers

Groot onderhoud met prefab puien in Nijmegen De 270 appartementen van woningcorporatie Talis in de Nijmeegse wijk Weezenhof waren hard aan een opknapbeurt toe. Sleutelwoord: isoleren. De appartementen, verspreid over vijftien portiekflats, gingen deze zomer van label E naar B en A. Talis koos vooral voor prefab-producten en systeemoplossingen. Ook in de puien.

Vier jaar geleden concludeerde Talis dat de appartementen dringend aan groot onderhoud toe waren. Johan Janssen was van begin af aan betrokken bij de aanpak van de Weezenhof. Bij de voorbereiding was hij projectleider. Daarna nam Myron Jacobs het stokje over. Janssen: “De appartementen en de installaties voor de verwarming waren verouderd. Alle 270 appartementen maakten gebruik van twee collectieve ketels. De buizen en leidingen liepen hier over het hele terrein, door de gebouwen en in de woningen. Dat leidde tot grote warmteverliezen en hoge energierekeningen voor de bewoners.” Ook aan de gebouwschil mankeerde het een en ander. In de puien zaten nog de oude aluminium kozijnen met enkel glas, er was geen koudebrugonderbreking en er was sprake van een grote koudeval. Ook de geluidsdruk in de woningen was hoog; de woningen liggen aan een belangrijke verkeersentree naar het centrum van Nijmegen. Bovendien zat er asbest in de gevels en lekten de kopgevels.

“Met deze systeemoplossing wordt de isolerende schil om de flats niet onderbroken. We hebben er in De Weezenhof tienduizend vierkante meter van verwerkt.” Als toplaag kregen de gevels een Chameleon Rockpanel gevelbeplating van Rockwool. Janssen: “Bijzonder aan dit materiaal is, dat het van kleur verandert, van donkergroen tot brons, afhankelijk van de hoek waaronder je naar de gevel kijkt.”

Toekomstgerichte duurzaamheid

Duurzaam inkopen

Om de woningen weer u- to-date te krijgen, besloot woningcorporatie Talis allereerst om de collectieve ketels te vervangen door individuele, energiezuinige HR-ketels en in de woningen de waterleidingen te vernieuwen. Janssen: “Dat was de eerste stap: de grote energieverliezen elimineren, en dan in een volgende fase de schil aanpakken. Wat we op termijn wilden bereiken, was een toekomstgerichte duurzaamheid, die ten goede zou komen aan de bewoners: een lage energierekening, woningen met minimaal label B. Daarbij wilden we geen overdaad aan installaties. We zochten het vooral in een gedegen isolatie van de gebouwschil. Daarnaast wilden we dertig jaar doorexploiteren met gereduceerde onderhoudskosten. En tegelijkertijd stond ons een kwaliteitsslag in de architectuur voor ogen, vanwege de uitstraling die deze locatie zou moeten hebben, als één van de stadsentrees van Nijmegen.” Dertig jaar doorexploiteren met gereduceerde onderhoudskosten, dat betekende: producten vinden die dertig jaar of langer meegaan en gedurende die exploitatieperiode ook goed blijven. Janssen: “Om die producten te vinden, legden we, al voordat de architect erbij haalden, contacten met leveranciers, om de markt te masseren. We zochten partijen met goede producten, die ook in staat waren om ons te adviseren.” Aan de betongevels koos Talis voor Isofinish gevelisolatie. Janssen:

Voor de woningpuien koos Talis twee producten van Reynaers: het aluminium raam- en deursysteem CS 68 en het schuifsysteem CP130. Janssen: “Omdat we een enorm hoge doorlooptijd per woning hanteerden, moesten we een snelle en slimme oplossing voor de puien vinden.

1 / 2014

RD 2014-1_Raamwerk_ TalisWeezenhof_2pag.indd 30

Maatregelen en kosten De kosten voor het groot onderhoud bedroegen 44.000 euro per appartement. Totale bouwsom: twaalf miljoen euro. Bij het groot onderhoud van De Weezenhof werden de volgende maatregelen uitgevoerd: - asbesthoudende gevelbekleding verwijderen - collectieve ketels vervangen door individuele HR-ketels - waterleidingen vervangen - isolatie van gevels en dak - woningpuien vernieuwen - nieuwe aluminium kozijnen met HR++ glas - entrees vernieuwen - nieuw groen rondom de woningen - brandveiligheid verbeteren - vervanging metalen galerijhekken door aluminium galerijhekken

raam en deur 22-01-14 11:05

Raamwerk

“Duurzame vernieuwing betekent ook duurzaam inkopen.” We waren op zoek naar een product dat makkelijk te plaatsen en te monteren was en een complete oplossing bood voor de woningpuien. Vanwege de korte doorlooptijd per woning kwamen we uit bij een praktische prefab oplossing. De Reynaers puien hebben thermische onderbrekingen, de kozijnen zijn voorzien van HR++ glas. Een hogere isolatie versterkt de aanwezige koudebruggen ter plaatse van de consoles. Om deze te onderbreken is een innovatieve oplossing gezocht in de vorm van een geïsoleerde aftimmering aan de binnenzijde.” Bij de materiaalkeuze speelde duurzaamheid een belangrijke rol. Janssen: “In het bestek was duurzaamheid expliciet opgenomen. Duurzame vernieuwing betekent ook duurzaam inkopen. De aluminium Reynaers puien hebben een Dubokeur van NIBE. Negentig procent van het aluminium in de pui is gerecycled en de puien worden geleverd met de garantie dat ze zelf ook weer worden gerecycled. Het achterhout is allemaal FSC, de verf die we gebruikten is op waterbasis, Rockpanel heeft een C2C-certificaat.”

de hoeveelheid werk aan de woning, maar ook om rust in de planning te krijgen en het werkbaar te houden.” Ook Talis draaide proefsessies. Jacobs: “We moesten absoluut uitsluiten dat we gaande de uitvoering nog op problemen zouden stuiten. We hebben mock-ups in het werk gemaakt, om te zien welke oplossingen esthetisch in orde waren, of er misschien kans was op lekkage, koudebruggen. Voor al die mock-ups hebben we een woning uit de verhuur gehaald.”

Mooi weer De oplevering volgde twee weken voor de deadline. Dat is volgens Janssen en Jacobs in de eerste plaats de verdienste van de aannemer: “Die heeft de planning per woning compleet doorgerekend en perfect ingedeeld, elke werkdag, tot op de minuut.” Een andere factor van belang: het mooie zomerweer. Jacobs: “Dat moet je niet onderschatten. We hebben de hele renovatie bewust in de zomer gepland; in de bouwvak draaiden we allemaal dus gewoon door! De lange lichte zomerdagen waren daarbij een grote succesfactor.” Het groot onderhoud heeft de 270 appartementen van De Weezenhof 90 A-labels gebracht en 180 B-labels. Janssen: “De gevel scoort nu 4,8 Rc, en dat is een hele verbetering ten opzichte van de oude situatie.”

“Als je voorbij rijdt, denk je dat het nieuwbouw is.”

Strak schema Het groot onderhoud aan de puien en de gevels (fase 2) vond plaats in de zomer van 2013. Aan de basis stond een superstrak tijdschema. Jacobs: “Bouwkundig was dit groot onderhoud geen zware ingreep, maar logistiek was het een immens karwei. Dag één, de start van het groot onderhoud, was bekend: 10 juni. En de laatste dag was bekend: 31 oktober. Die deadline móesten we halen. De strakke planning, dat was echt een unicum.” De aannemer begon het groot onderhoud bij iedere woning aan de voorzijde, haalde daar de oude puien eruit en startte als eerste met de asbestsanering. Jacobs: “De sanering per pui was een leidende factor in de planning, vanwege de strakke regels rond de werken rusttijden en de controles en vrijgaves. De vierde dag volgde de oplevering, en werden netjes de ramen gezeemd en volgde de controle van opleverpunten. Uitgangspunt bij dat alles: niet één woning mag in die vier dagen tijd een nacht zonder pui zitten.” Aanvankelijk ging Talis uit van een planning waarin aannemer PlegtVos per woning drie dagen tijd nodig zou hebben. Janssen: “Plegt-Vos deed proefsessies en droge sessies om te zien of dat haalbaar was. Maar na een aantal van die sessies werd duidelijk dat drie dagen toch te krap bemeten was. De aannemer had die vierde dag nodig, vanwege

Janssen en Jacobs kijken dan ook tevreden terug: “Dit is geen facelift, hier staan gewoon nieuwe appartementen. Als je voorbij rijdt, denk je dat het nieuwbouw is.” De kennis en ervaring die Talis in De Weezenhof opdeed, wordt intern geborgd en verhuist mee naar toekomstige projecten. Janssen en Jacobs: “Dat kan uiteraard nooit één op één, want elk project is uniek, elke flat is anders. Maar ons volgende project, De Meijhorst, 270 appartementen hemelsbreed vijfhonderd meter verderop, pakken we op vergelijkbare wijze aan.”

raam en deur RD 2014-1_Raamwerk_ TalisWeezenhof_2pag.indd 31

Projectgegevens: Opdrachtgever: Woningcorporatie Talis, Nijmegen Architect renovatie: Pieter Oosterhout Buro voor Architektuur BNA, Beuningen Aannemer: Fase 1: Hendriks Onderhoud en Beheer, Oss Fase 2: Plegt-Vos Stoffels, Bemmel

1 / 2014

21-01-14 12:17

Roto Doorsafe ENEO CC met DoorDrive Wanneer extra comfort wenselijk of zelfs noodzakelijk is

Comfort en veiligheid Voor mensen die extra gemak prettig vinden of zelfs nodig hebben zoals ouderen of gehandicapten, ontwikkelt Roto intelligente oplossingen. Ervaar op de Roto stand hoe comfort geen enkele concessie hoeft te doen aan veiligheid.

Roto innoveert meer onzichtbaar elektromechanisch ont- en vergrendelen, openen en sluiten van deuren en ramen elektronische indicatie van de stand van ramen: draai, kiep, dicht, vergrendeld barriĂ¨re-vrij betreden van de woning

Bezoek ons op Polyclose Stand 1462

Raam- en deurtechnologie

RD_adv1_1.indt 1

03-12-13 14:41

Deur in Deur uit Buitendraaiende kierstandhouder

Elektrisch systeem schuifdeuren

Dulimex heeft als eerste in Nederland een SKG-kierstandhouder voor naar buitendraaiende toegangsdeuren en ramen. Eerder introduceerde Dulimex ook al de kierstandhouder voor naar binnendraaiende deuren. Vanaf heden is voor beide deuren raamsituaties een oplossing uit voorraad leverbaar. Gemaakt van massief RVS, voldoet deze kierstandhouder aan de kwaliteitseisen van SKG KE 573.Door de PKVW Woningeis voor kierstandhouders, waarbij het genoemde product in de bestaande bouw en nieuwbouw een vereiste wordt, is een kierstandhouder met een SKG-vinkje onmisbaar. Dulimex, Vaassen, 0578.57.92.37, www.dulimex.nl

Met de Dictamat OpenDo T2 kan de gebruiker zijn schuifdeuren eenvoudig elektrisch laten openen en sluiten. Dit systeem is uitermate geschikt voor toepassing in de woningen utiliteitsbouw. Deze schuifdeurautomaat is in drie verschillende uitvoeringen leverbaar en wordt compleet geleverd met aandrijving, aandrijfriem en toebehoren. Rail, wandbeugels, railstops, ondergeleiders en hangrollen. Voor de aansturing van de automaat is een uitgebreid assortiment aan handzenders en dergelijke voorhanden. Dictator Productie, Lelystad, 0527.61.34.56, www.dictator.nl

Schuifpuien met open hoek De serie Methermo schuifpuien is uitgebreid met een hoekopstelling waarbij ook de hoek volledig geopend kan worden. Door de verbeterde lichte bediening kunnen de Methermo schuifpuien daarnaast in extra grote afmetingen worden uitgevoerd. De vaste en schuivende elementen zijn onbeperkt aan elkaar te koppelen, zodat bijzondere glasgevels kunnen worden gerealiseerd. Metaglas verbeterde de lichte bediening, waardoor de zeer grote glaspanelen eenvoudig en goed te openen zijn. De schuifpuien zijn slank gedetailleerd en de aluminium profielen kunnen volledig worden ingebouwd in wanden, vloeren en plafonds. Metaglas, Tiel, 0344.75.04.00, www.metaglas.nl

Draadloze deursensor De nieuwe draadloze deursensor van Aperio biedt non-stop informatie over de beveiligingsstatus van systemen. De sensor van Assa Abloy zorgt ervoor dat beveiligingssystemen betrouwbaar blijven door statusinformatie van deuren waar te nemen en over te brengen. De nieuwste aanvulling op het assortiment beveiligingsoplossingen van Aperio toont de huidige status van een deur (open of gesloten) en verzendt draadloos rapporten aan het toegangscontrolesysteem via de 1-to-8 communicatiehub van Aperio. De AS100 functioneert als een zelfstandig draadloos apparaat, dat volledig compatible is met al geïnstalleerde deuren of indien nodig samen met andere producten uit het assortiment van Assa Abloy Aperio. Assa Abloy, Raamsdonksveer, 088.639.47.61, www.assaabloy.nl/aperio

raam en deur RD 2014-1_Didu pi_1pag.indd 33

Passieve brandveiligheid Luvema introduceert “Vuurvast” producten voor bouwkundige brandpreventie. Deze producten bieden passende oplossingen voor het voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit. En evenzo belangrijk voor het brandveilig maken van het interieur. Het “Vuurvast” assortiment bestaat uit standaard en maatwerk brandwerende producten voor de bouwen installatiebranche. Waar nodig aangevuld met advies bij productkeuze en toepassingen door specialisten. Het assortiment omvat brand- en rookwerende producten voor in en rondom deuren en ramen, lijmen en kitten, roosters, brandscheidingen en verven en vernissen. Luvema, Wageningen, 0317.61.28.78, www.vuurvast.eu.

1 / 2014

21-01-14 11:56

Goed beslagen Modulair deurbeslag Intersteel introduceert zijn nieuwe brochure Intersteel M, over het programma modulair deurbeslag. Dit modulaire veiligheidsbeslag biedt de kans om unieke combinaties te maken. U kunt ieder vraagstuk van uw klant oplossen. Buiten een breed schild en binnen rozet? Het is mogelijk. Binnen een deurkruk vast draaibaar met een veer (voor meerpuntsloten)? Het is mogelijk. Er zijn meer dan 600 mogelijkheden om te komen tot de juiste combinatie van uw garnituur. Het beslag voldoet aan de eisen van SKG*** en PKVW. Van Leeuwen International, Rhenen, 0318.47.77.77, www.intersteel-hardware.com

Optimale vluchtveiligheid Er zijn maar weinig normeringen zo uitvoerig besproken als die voor paniekbeslag. Om gebruikers altijd optimale veiligheid te bieden, introduceert FSB een breed scala aan producten in DIN EN 179 en DIN EN 1125. FSB heeft voor de EN179 normering enkele deurkrukken aangepast of opnieuw vorm gegeven. De productfamilie 1023 is daar een mooi voorbeeld van. Deze standaard deurkruk is niet toepasbaar als teruglopende variant, omdat deze niet voldoet aan de richtlijnen van het terugbuigen naar het deurblad. Speciaal voor de EN179 normering heeft FSB echter een nieuwe variant geproduceerd, die langer is en daardoor wel voldoet aan de eis. FSB, Apeldoorn, 085.401.53.33, www.fsb.de

Trendy deurkrukken Intersteel Signature Sliced by Arjan Moors is een unieke lijn met 5 modellen deurkrukken. Arjan Moors heeft deze modellen voor Intersteel getekend en heeft zich laten inspireren door het Japanse minimalisme. Enkele van deze deurkrukken van de lijn Sliced hebben een prestigieuze IF Award gewonnen. Deurbeslag in geborsteld roestvast staal of gepolijst roestvast staal in combinatie met mat zwart. Het idee om een doorsnede te maken geeft de deurkrukken prachtige lijnen en de finish komt hierdoor helemaal tot zijn recht. Van Leeuwen International, Rhenen, 0318.47.77.77, www.intersteel.nl

Veiligheidsbeslag in PVD grafiet Na het aanscherpen van de eisen van SKG en PKVW wordt vrijwel uitsluitend veiligheidsbeslag voorgeschreven met kerntrekbeveiliging. Hardbrass, specialist in deurbeslag, heeft sinds medio 2012 zijn voorraadsituatie volledig op deze realiteit ingesteld. Hierdoor zijn alle veiligheidsschilden en â&#x20AC;&#x201C;rozetten ook beschikbaar met kerntrekbeveiliging. Dagelijks worden vele garnituren geleverd in roestvast staal, messing ongelakt, PVD messing, PVD Inox, PVD grafiet, PVD glans nikkel, messing gebruineerd, chroom en mat chroom. Hierdoor is anti-kerntrekbeslag nu leverbaar in ieder denkbare uitvoering. Hardbrass, Barneveld, 0342.40.48.84, www.hardbrass.nl

Exterior in rvs

Deurkrukken Voor het gepatenteerde Eurofixsysteem heeft Artitec een tweetal nieuwe deurkrukken ontworpen. De Urban en de Vola zijn beide leverbaar in combinatie met de bijpassende Quadronrozetten. De Quadron-rozetten met geĂŻntegreerde veerconstructie vormen een mooi geheel met de vormgeving van de twee nieuwe modellen. Afgewerkt met PVD in nikkel-mat, parel-chroom of chroom gepolijst (alleen Vola) passen deze modellen in elke omgeving. Doordat de kruk later dan de rozet gemonteerd kan worden, wordt beschadiging tijdens de bouw voorkomen en hoeven er geen rozetten over de kruk geschoven te worden. De Eurofix Quadron rozetten zijn gekeurd en gecertificeerd volgens EN1906 op klasse 3. Artitec, Den Dolder, 030.850.70.70, www.artitec.com

1 / 2014

RD 2014-1_Goed beslagen pi_1pag.indd 34

Paul Serafini levert een modern assortiment accessoires voor de woningtoegang, waar hoge eisen worden gesteld aan design, functionaliteit en weerbestendigheid. Het nieuwe Exterior-assortiment met rvs in de kwaliteit AISI316 geeft een aanmerkelijk hogere weerstand tegen vliegroest en putcorrosie. Dit assortiment behelst producten als postkasten, beldrukkers, naamplaatjes, huisnummers en kledinghaken. Sales in Style, Beverwijk, 0251.22.56.21, www.salesinstyle.nl

raam en deur 21-01-14 11:55

Close Up

Zelfstandig door op bekende koers FSB Nederland opereert voortaan zelfstandig vanuit Apeldoorn. Zelfde mensen, zelfde service, zelfde producten, aangevuld met elektronisch toegangsbeheer Isis van het eigen FSB-merk. Nu kun je als klant dus een compleet hangen sluitwerkbestek krijgen, mechanisch én elektronisch. Aansluitend op regelgeving, samen getest, onderling compatibel en kant-en-klaar in te passen in het totaalbestek. FSB gaat zelfstandig verder in Nederland. Aan de samenwerking met Winkhaus in F+W Nederland is na 7 jaar een eind gekomen. “Het goede nieuws is dat je daar als klant niets van zult merken”, zegt René Wolken, directeur van FSB Nederland. “Wij werken gewoon door op de manier die iedereen van ons gewend is. Met de producten, de service en de mensen die de markt van ons kent.” Eigenlijk is alleen het adres nieuw: Oude Apeldoornseweg 41 in Apeldoorn (085.401.59.33).

Bekende team Op gebied van research and development gaat de samenwerking tussen de beide Duitse A-merkfabrikanten wel door. Maar op verkoopgebied scheiden de wegen. FSB en Winkhaus kwamen dicht bij elkaar qua portfolio en de bedrijven wilden iedere kartelrechtelijke suggestie vermijden. Dus gaat ieder nu zijn eigen weg. Wolken: “We opereerden wel als één bedrijf maar in de markt kende niemand ons als F+W. Klanten deden zaken met Winkhaus of met FSB. Daarom verandert er voor de buitenwereld eigenlijk niets.” Het team met Frank Bosveld en Marco Nuis op de binnendienst en Barend ter Brake, Gysette Hofman en René Wolken zelf gaat door op de ingeslagen weg.

Sluitende bestekken Die FSB-weg is: het benaderen van architecten en aannemers om te zorgen dat FSB in zoveel mogelijk bestekken voorgeschreven wordt. Dat doen de FSB-mensen door architecten en aannemers te ontzorgen met een compleet en kant-en-klaar hangen sluitwerkbestek. Wolken: “Van sloten, cilinders en beslag tot en met scharnieren en deurdrangers. Wij leveren een compleet bestek aan dat de architect met twee muisklikken in zijn eigen bestek kan opnemen. In ons bestek hoeft hij zelf niets uit te zoeken en weet hij zeker dat hij aan alle regelgeving voldoet, dat alle producten samen getest zijn en dat ze ook allemaal op elkaar passen.” Iets dat kennelijk lang niet altijd vanzelfsprekend is.

Anticyclisch gegroeid FSB groeide de afgelopen jaren tegen de markt in. “We hebben altijd groei gekend en zijn zelfs in 2013 nog boven het niveau van 2008 gebleven.” Die groei verklaart Wolken uit zijn klantenkring: ziekenhuizen, gevangenissen, zorgcomplexen en scholen. “We zitten aan de

FSB gaat zelfstandig verder; zelfde team, zelfde service, zelfde aanpak. En nu ook met elektronisch toegangsbeheer.

bovenkant van de markt, dus minder in woningbouw en ook minder in kantorenbouw die de laatste jaren vooral snel en goedkoop moest. We hadden zo onze eigen markten en projecten en die zijn al die tijd gewoon blijven doorlopen.” Hij merkt wel dat het aandeel FSBbestekken dat daadwerkelijk met FSB gerealiseerd wordt, afneemt. Maar tegelijkertijd krijgt hij ook steeds meer aanvragen voor hangen sluitwerkbestekken. Per saldo heeft FSB dus geen klagen.

Elektronische toegangscontrole Ook voor 2014 staan de signalen op groen. “Onder de naam Isis voeren we een nieuwe lijn producten voor elektronische toegangscontrole en daar verwachten we veel van. We verkochten al zulke producten van Winkhaus, maar hebben ze nu van ons eigen merk. We bedienen de markt met deze nieuwe producten net als met het bouwbeslag. Met complete bestekken, mechanisch en elektronisch, afgestemd op regelgeving, functionele eisen, samen getest en volledig compatibel. Al onze ervaring met ziekenhuizen, scholen, instellingen en gevangenissen hebben we in standaardbestekken gestoken waarmee we veel typische problemen van zulke projecten al tackelen voor ze zich voordoen.”

raam en deur RD 2014-1_Close Up_FSB_1pag.indd 35

1 / 2014

21-01-14 11:37

Entree

Door Joop Wilschut

‘Visitekaartjes’ van de entree Welke ontwikkelingen hebben zich de afgelopen jaren voorgedaan bij postkasten en brievenbussen van appartementengebouwen. Hoe belangrijk is esthetica? Hoe staat het met vandalismebestendigheid en inbraakveiligheid? Is brandveiligheid een issue? En welke invloed heeft het materiaalgebruik op deze zaken? De redactie heeft een aantal fabrikanten/leveranciers benaderd met vragen hierover. De antwoorden laten aan duidelijkheid niets te wensen over. Bij appartementengebouwen springen postkasten en brievenbussen soms ongemerkt in het oog, doordat ze op een opvallende manier in de gevelpui van de entree zijn opgenomen. Ze steken vooruit, hebben contrasterende kleuren of glimmen je tegemoet door het gebruikte materiaal. Er zijn ook projecten te vinden waar de postkasten en brievenbussen geclusterd in de vrij ruimte zijn opgesteld. In weer andere situaties zijn deze voorzieningen onopvallend ‘weggewerkt’ in de gevelpui. Zelfs de kleppen van de individuele brievenbussen liggen in hetzelfde vlak en komen niet naar voren. Waarom de ene ontwerper kiest voor ‘opvallen’ en de andere voor ‘wegwerken’, is waarschijnlijk een kwestie van smaak, van esthetica. Maar hoeveel vrijheid wordt een ontwerper geboden?

Esthetica De benaderde fabrikanten/leveranciers geven allen aan dat een ontwerper qua esthetica alle vrijheid heeft en dat ze hem adviseren bij de keuze. Volgens Jorg Suurmeijer van Oostwoud spelen specifieke aspecten geen rol. “Een architect kan door middel van kleur en materiaalgebruik en modelkeuze van een opstelling al dan niet een blikvanger maken van de entree van een gebouw.” Harro de Kinkelder van

(Foto: Heerenveen Import ASM)

1 / 2014

RD 2014-1_Postkasten.indd 36

(Foto: Alba)

Vankan vindt het belangrijk dat de units geen afbreuk doen aan het gebouw maar eerder een aanvulling zijn. Ook William de Wit van Heerenveen Import (ASM) geeft aan dat kleur en vorm door de huidige productieprocessen geen belemmering vormen. ”Zelfs de positionering van de huisnummergravering en de uitwisselbare naamvensters zijn esthetisch verantwoord op te nemen.” Harrie Bemelmans zegt dat Alba op de huidige wensen van de architecten inspeelt door alles zo strak en vlak mogelijk te maken. Vlakliggende modules en inbouwvoorzieningen, strakke belijningen en LED-verlichting spelen volgens Gert van der Steen van Renz momenteel een belangrijke rol. Lennard Tepper van Bobi vindt het moeilijk te zeggen welke aspecten een rol spelen. “We hebben een vrij specifiek design met een ronde bovenkant. Dat is al jaren het handelsmerk van onze bussen en dat weet je te waarderen of niet.”

Materialen Wat duidelijk wordt in relatie tot esthetica van postkasten en brievenbussen is het materiaalgebruik. Daarin zijn de diverse fabrikanten uniform maar soms ook wel afwijkend. Vrijwel allemaal noemen ze Zincor staal, sendzimir verzinkt staal, roestvast staal in de kwaliteiten AISI 304 of AISI 316 en aluminium. De staal en aluminium varianten zijn al dan niet gepoedercoat in de gewenste RAL kleuren. RVS uitvoeringen kunnen geborsteld, geslepen en geanodiseerd zijn. Renz geeft aan dat zij ook de mogelijkheid bieden van corrosiebestendig Galfan staal gepoedercoat in iedere kleur en Vankan heeft het nog over messing dat sinds enige tijd weer populair blijkt te zijn. Maar wanneer kun je nu welk materiaal toepassen? Zincor staal, gepoedercoat of niet, blijkt alleen geschikt voor binnentoepassingen. De andere materialen lenen zich voor binnen- en buitentoepassingen, waarbij een aantal ondervraagden soms wel enige kanttekeningen plaatsen. Jorg Suurmeijer: “Geborsteld RVS heeft regelmatig onderhoud nodig om het materiaal in goede conditie te houden, maar helaas gebeurt dat te weinig.” William de Wit voegt daaraan toe dat RVS 316 een zeewaterbestendig materiaal is en dus extra voordelen biedt. “De

raam en deur 21-01-14 11:45

Entree

(Foto: Bobi)

(Foto: Oostwoud)

grondstofprijs ligt hoger en kasten en bussen in deze uitvoeringen vergen een langduriger bewerking. Ze zijn daardoor duurder in aanschaf.” Harrie Bemelmans vindt RVS uitvoeringen binnen plaatsen een dure oplossing en zou dat niet adviseren. En Gert van der Steen tenslotte stipt nog even aan dat vingerafdrukken op RVS snel zichtbaar zijn.

noemt nog een standaard antihengelvoorziening, een klepblokkering en een afwateringsprofiel achter de deur dat tevens dient als antiinbraakprofiel. En hij zegt, dat hun diepgetrokken deuren over de kasten heen vallen , waardoor ze moeilijker zijn open te breken. Verder biedt Renz de optie tot versterkte kasten en deuren. Lennard Tepper antwoordt dat Bobi brievenbussen standaard een antivuurwerksluiting hebben, een naar behoefte in te stellen inwerpklep en als optie een antihengelplaat.

Inbraakveiligheid Uiteraard speelt de materiaaltoepassing ook een rol bij de inbraakveiligheid. Vandaar de vraag hoe dat geregeld is. “De buitenkasten van Oostwoud zijn standaard voorzien van een versterkte deur met een meerpuntssluiting”, laat Suurmeijer weten, “en voor opstellingen binnen of kasten met een postuitname aan de binnenkant van een entree is dit een optie.” De Kinkelder geeft aan dat er bij Vankan diverse mogelijkheden zijn, waaronder afsluitbare antidiefstal lamellen, volgens hem een unieke oplossing. Ook de kasten van ASM en Alba zijn uit te rusten met meerpuntssluitingen. Gert van der Steen van Renz

Vandalismebestendigheid Maar met alleen inbraakbeveiliging ben je er vandaag de dag niet. Vandalismebestendigheid is helaas ook een item, waar brievenbussen en postkasten, zeker in een buitenopstelling aan moeten voldoen. De Wit van ASM meent dat de dikte van het materiaal voldoende weerstand aan vandalisme kan bieden. Bemelmans van Alba is dezelfde mening toegedaan; een dubbele omzetting van de deuren geeft vol-

(Foto: Vankan)

raam en deur RD 2014-1_Postkasten.indd 37

1 / 2014

21-01-14 11:45

Entree

(Foto: Renz)

doende stevigheid. Volgens Vankan is een goede keuze van vorm en materiaal essentieel, maar is vandalisme nooit helemaal te voorkomen. Zij hebben dit jaar postkasten ontwikkeld van geperforeerd materiaal, waardoor ze moeilijker zijn op te blazen. Daar waar mogelijk past Oostwoud slagvaste kunststoffen toe en voor postkasten die (langdurig) niet gebruikt worden, zijn de inwerpopeningen af te sluiten met een ‘buiten-gebruik’ houder. Renz en Bobi geven aan dat vandalismebestendigheid op dezelfde manier is te regelen als inbraakveiligheid.

Brandveiligheid “Voor postkasten gelden geen eisen met betrekking tot brandwerendheid”, laat Jorg Suurmeijer van Oostwoud weten. Dat is ook het antwoord van Gert van der Steen van Renz. William de Wit van Heeereveen Import en Harrie Bemelmans van Alba melden dat brievenbussen en postkasten geen brandbare materialen bevatten. Lennard Tepper van Bobi stipt aan dat brandveiligheid voor bussen buiten geen item is, maar dat het voor binnenopstellingen uiteraard anders ligt. Hoe dan wordt in het midden gelaten. Harro de Kinkelder van Vankan stelt dat het wel een item is, maar helaas vaak niet op te lossen. De briefkleppen staan, volgens hem, een brandwerendheid van 30 tot 60 minuten in de weg. (Foto: Vankan)

Toekomstverwachtingen De laatste vraag die wij de mensen voorlegden, was wat zij verwachten dat in de toekomst belangrijk wordt bij postkasten en brievenbussen. Oostwoud, Vankan en Bobi antwoorden op deze vraag dat pakketpost door internetverkopen een vlucht zal nemen en dat er brievenbussen en postkasten geschikt voor kleine pakketten ontwikkeld moeten worden. Vankan meldt zo’n unit al te hebben. Oostwoud verwacht in relatie hiermee ook een grotere toepassing van elektronische sloten. Volgens William de Wit van ASM moeten postkasten voldoen aan DIN EN 13724 en aan de NL postwet. “Bij grote afmetingen van frontplaten zal in de toekomst thermische isolatie belangrijk worden.” Gert van der Steen van Renz beaamt dit laatste aspect, maar denkt ook dat LED verlichting meer toepassing gaat krijgen.

www.oostwoud.com www.vankan-dronten.nl www.heerenveenimport.nl www.renz-net.de www.bobi.com www.alba-postkasten.nl

(Foto: Renz)

1 / 2014

RD 2014-1_Postkasten.indd 38

raam en deur 21-01-14 11:46

Entree Intelligente technologie Met zijn nieuwe systeem van elektromechanische meerpunts-sluitingen biedt Roto een intelligent alternatief voor het lastig en omslachtig hanteren van sleutels. De nieuwe ontwikkeling, de Eneo CC, opent en sluit deuren auto-matisch. Zij biedt een hedendaags bedieningsgemak en comfort en is ook geschikt voor barriĂ¨revrije woonruimtes. Deze nieuwigheid, geĂŻntegreerd in de DoorSafe-portfolio van Roto, omvat een hoofdslot, een aandrijving, kozijnonderdelen en twee combinatievergrendelingen. Roto, B-Nivelles, 00.32.67.89.41.40, www.roto-frank.com

Goede zichtbaarheid Bticino breidt het assortiment uit met de serie Sfera New buitenposten. Deze vallen niet alleen op door gebruiksgemak, veiligheid en esthetische vormgeving, maar ook door hun technische eigenschappen. Zo zorgt de dag/nachtcamera voor een goede zichtbaarheid in het donker. Deze camera heeft een groot bereik, waardoor gebruikers een ruim en duidelijk beeld van de omgeving hebben. De buitenposten voldoen aan de criteria voor levensloopbestendig wonen en zijn verkrijgbaar met verschillende gebruiksvriendelijke toegangscontrole-systemen. Legrand Nederland, Boxtel, 0411.64.31.11, www.legrand.nl

7 inch touchscreen Aiphone komt met de JM-serie op de markt, een nieuwe video intercom met een 7 inch touchscreen voor een eenvoudige bediening en een duidelijke herkenning van bezoekers. Via het touchscreen is het mogelijk om alle functies van het systeem te beheren. De grote aanraaktoetsen en intuitieve pictogrammen vergemakkelijken de bediening en voldoen op deze manier aan de nieuwe eisen om de toegankelijkheid te bevorderen voor mensen met een handicap. IHK, Gouda, 0182.581.275, www.ihkbv.nl

ff14_91x267_NL_raam_en_deur_4c.indd 1

RD2013_Entree Pi.indd 39

13.11.13 11:40

22-01-14 11:07

Uitzicht Thermisch comfort, energie-efficiëntie en tegengaan lichthinder

Verdien BREEAM-credits met goede zon- en lichtregulering Wie een gebouw een goede BREEAM-score wil bezorgen, kan zomaar 4 tot 5 BREEAM-credits verdienen met goede zonwering en lichtregulering. Ingewikkelde ingrepen vraagt dat niet; wél slimme keuzes als het gaat om het tegengaan van lichthinder, het thermisch comfort van gebruikers en de energie-efficiëntie van een gebouw. Tijdens de Dutch Green Building week liet Hunter Douglas zien hoe goede zonwering en lichtregulering concreet credits kan opleveren voor een hogere BREEAM-score.

BREEAM is wereldwijd het belangrijkste instrument om de duurzaamheid van gebouwen in kaart te brengen (zie het kader). Zwaar wegende onderdelen van de standaard zijn ‘gezondheid’ en ‘energie’. Niet voor niets: een optimaal binnenklimaat is een belangrijk onderdeel van een prettige en aantrekkelijke woon- en werkomgeving. Het heeft een bewezen positief effect op het welbevinden van mensen en op de productiviteit en het verzuim van medewerkers. De vraag naar energie in een gebouw bepaalt in belangrijke mate de CO2-uitstoot die het veroorzaakt.

95% minder warmte, 29% minder energie In beide gevallen is de rol van zonwering en lichtregulering niet te onderschatten. Een goed ontworpen en toegepast wering- en reguleringsysteem verhoogt het visuele comfort van de gebruiker door het daglicht zó te reguleren dat het niet hindert en zorgt er tegelijk voor dat er contact blijft met de buitenwereld. Goede buitenzonwering weert tot 95% van de zonnewarmte, zodat ruimten minder of helemaal niet gekoeld hoeven te worden. En omdat koelen tot drie keer zoveel energie kost als verwarmen, vermindert de primaire energiebehoefte van een gebouw en daarmee de CO2-uitstoot die het veroorzaakt. Uit onderzoek van TNO blijkt dat zonwering tot 29% besparing kan opleveren op de energiekosten voor verwarming en koeling (TNO-rapport D-R0716/B).

ten de toegepaste systemen traploos kunnen bedienen om het instralingsoppervlak van het buitenlicht gedeeltelijk of geheel af te dekken. ‘Vaste’ zonwering levert dus geen credit op. Beter nog dan handmatig bediende zonwering is een automatische variant die is gekoppeld aan het gebouwbeheersysteem of reageert op zonnestraling en windkracht. Mensen vergeten immers nogal eens de zonwering te sluiten of te openen. Een tweede voorwaarde is dat de zonwering voldoet aan de hoogste klassen 3 of 4 ten aanzien van ‘glare control’ volgens EN 14501:2005. Deze Europese norm relateert verblinding (glare) aan de directe en diffuse transmissie van licht. Direct licht komt onbelemmerd van buiten naar binnen, diffuus licht via het zonweringdoek. Klasse 4 biedt niet per definitie de beste glare control: alleen zogenoemde black-out- of dim-out-doeken die alle directe transmissie voorkomen en een ruimte dus bijna volledig donker maken, voldoen daaraan. Daarmee komt de factor ‘doorzicht’ in het geding: mensen willen ook bij gesloten zonwering naar buiten kunnen kijken. Bij een donker weefsel met een zekere openheid gaat dat goed, bij te lichte zonwering overstraalt het diffuse licht van het weefsel zelf alles wat zich buiten afspeelt. Een goede oplossing is een doek met een openness factor (OF) kleiner dan 5% en een garen dat minder dan 2% licht doorlaat. Architecten zoeken vaak een doek dat licht van kleur is, voldoet aan glare-klasse 3 en aan de raamzijde een hoge reflectiviteit heeft, zodat zonlicht wordt weerkaatst en de binnenruimte niet opwarmt.

Tegengaan lichthinder Het tegengaan van lichthinder voor gebouwgebruikers levert 1 BREEAM-credit op. Het vraagt in de eerste plaats lichtwering op alle glazen delen in verblijfsruimten die aan de buitengevel van een gebouw of aan een atrium liggen. Individuele gebouwgebruikers moe-

1 / 2014

Uitzicht-Breeam.indd 40

Thermisch comfort BREEAM-NL stelt dat voor het behalen van credits voor thermisch comfort moet worden ‘aangetoond dat in de ontwerpfase het gebouwontwerp voor alle verblijfsgebieden met behulp van een dynamische

raam en deur 21-01-14 12:27

Uitzicht

thermische gebouwsimulatie zodanig is geoptimaliseerd dat een goed thermisch comfort gewaarborgd is’. Zo’n simulatie en de berekening van de bijbehorende credits is voer voor ingenieursbureaus. Het draait daarbij onde andere om het in kaart brengen van oppervlaktetemperaturen in een ruimte: hoe beter deze in balans zijn, hoe beter. Er zijn twee klassen: klasse A levert 2 credits op, klasse B 1 credit. Buitenzonwering kan het verschil maken doordat de stralingstemperatuur van het glas erachter veel lager blijft dan zonder zonwering, met name in voorjaar en zomer.

Kortom, goede zonwering en lichtregulering kunnen een gebouw de credits opleveren die het verschil maken tussen een goede, zeer goede of uitzonderlijke BREEAM-score. En dat met relatief weinig inspanning, afgezien van een keuze voor het juiste systeem. Wie zich daarover goed laat informeren, bezorgt gebouwgebruikers meer comfort en het gebouw een fors lager energieverbruik.

Energie-efficiëntie Het ENE 1-criterium in de BREEAM-systematiek relateert de energieprestatie van een gebouw aan de in het Bouwbesluit vastgelegde EPC, de energieprestatiecoëfficiënt. Voor woningen is de EPC momenteel 0,6, voor utilitaire gebouwen hangt deze af van de gebruiksfunctie. Hoe beter de prestatie van het gebouw ten opzichte van de EPC, des te meer credits: 1% beter levert 1 credit op, 3% beter 2 credits, 5% 3 credits, 7% 4 credits en 11% 5 credits. In de presentatie werd als uitgangspunt een referentiewoning van Agentschap NL gebruikt. De standaard tussenwoning met een bepaald maatregelenpakket haalt bij oriëntatie noordzuid zonder zonwering een EPC van 0,55. Met handbediende zonwering verbetert de EPC tot 0,51 en met automatische zonwering tot 0,50, respectievelijk 6,7 en 8,3% beter en dus goed voor respectievelijk 3 en 4 credits. Bij oriëntatie oost-west is de EPC zonder zonwering 0,61 (bóven de norm), met handbediende zonwering 0,58 en met automatische zonwering 0,56. Dat betekent een verbetering met respectievelijk 5,0% (2 credits) en 8,3% (4 credits). Een praktijk voorbeeld van een zorginstelling haalt zonder zonwering een EPC van 0,98 en met automatische zonwering 0,94. Deze verbetering met 4% levert 2 credits op.

raam en deur Uitzicht-Breeam.indd 41

BREEAM BREEAM (British Research Establishment Environmental Assessment Method) stelt een internationale standaard voor een duurzaam gebouw en toont vervolgens na kwalitatieve weging het prestatieniveau van een onderzocht gebouw. De Dutch Green Building Council (DGBC) heeft de standaard voor de Nederlandse praktijk aangepast. BREEAM-NL beoordeelt een gebouw op bouwkundige elementen (tussenvloeren, gevels, dak, ramen), installaties (verlichting, verwarming, koeling, ventilatie), afwerking (van onder meer vloeren en binnenwanden) en het bijbehorende terrein. De eisen liggen duidelijk boven die van de in het Bouwbesluit vastgelegde EPC. Er zijn negen categorieën met elk een eigen wegingspercentage: management (12%), gezondheid (15%), energie (19%), transport (8%), water (6%), materialen (12,5%), afval (7,5%), landgebruik & ecologie (10%) en vervuiling (10%). Elke categorie is ingedeeld in credits, waarop kan worden gescoord door voor verschillende criteria punten te halen. De totaalscore komt tot uiting in één tot vijf sterren (Pass, Good, Very Good, Excellent of Outstanding). Daarna volgt een jaarlijkse beoordeling.

1 / 2014

21-01-14 12:28

NBvT Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie Nieuwe ’s Gravelandseweg 16 | Postbus 24 | 1400 AA BUSSUM t: 035.694.70.14 | w: www.nbvt.nl De informatie op deze pagina is afkomstig van de NBvT en kwam tot stand buiten de verantwoordelijkheid van de Raam en Deur-redactie

Dertien partijen zetten schouders onder hightech houten prefab gevel

Gevelonderhoudsinterval naar 15 jaar Renovatie van bestaand bezit: wat kost het en wat levert het op? De onlangs door dertien partijen ontwikkelde en gelanceerde Comfortgevel brengt vooraf zowel de kosten als de baten van gevelrenovatie haarscherp in beeld. De meeste woningen uit de jaren ‘60, ‘70, en ‘80 van de vorige eeuw voldoen niet meer aan de moderne eisen van isolerend vermogen, esthetiek en onderhoudsvriendelijkheid. Op veel locaties in Nederland wordt daarom hard gewerkt aan verduurzaming. De standaardvraag die aan veel renovaties vooraf gaat is: wat kost het en wat levert het op? Dit soort vragen waren tot op heden niet vooraf te beantwoorden. Isolatiemethoden, deur,- en raamconstructies, materiaalkeuzes en -toepassingen, ze maken dat een renovatieproject op zijn zachtst gezegd ‘lastig’ te begroten is en geen prestatiezekerheid bieden. “Die tijd is met de komst van de Comfortgevel voorbij,” zegt Monique Fledderman, medewerker Innovatie en Techniek van de Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie NBvT. “Met de Comfortgevel is de prestatiezekerheid vooraf berekend met intelligente rekensoftware. Hiermee is een compleet renovatietraject vooraf te begroten, inclusief de te behalen labelsprong.”

Zien is geloven. De ontwikkelaars van Comfortgevel hebben een mobiel schaalmodel gemaakt met alle finesses. Foto: DIZAIN Groningen.

voelige delen een andere houtsoort gebruikt dan op minder weersgevoelige delen. Ook zijn speciale dorpelconstructies ontwikkeld. Dit leidde ertoe dat de onderhoudsinterval van schilderwerk kan worden verminderd van circa 1 x per 5 jaar naar 1 x per 15 jaar! Verder hebben de verfsystemen een ongekend hoog kleuren glansbehoud.

IPC Korte doorlooptijd De gevel bestaat uit een prefab-gevelsysteem met innovaties op het gebied van deuren kozijnconstructies, isolatietechniek, materiaalgebruik en verfsystemen. De bestaande gevel wordt ineens en in zijn geheel vervangen door de Comfortgevel, afgewerkt en beglaasd. De gevel wordt kant-enklaar op de fundering van de oude buitenmuur geplaatst. De binnenmuur blijft gewoon staan. Dit verkort de doorlooptijd van het project sterk en de overlast voor de bewoner wordt tot een minimum beperkt. Het 17 cm dikke nieuwe geveldeel levert een sterk verbeterde isolatiewaarde. De aansluiting op het binnenspouwblad is altijd sluitend door een unieke isolerende afdichting die toleranties in de maatvoering tot 20 mm kan opvangen. “De doorlooptijd van het project wordt sterk verkort en de overlast voor de bewoner wordt tot een minimum beperkt,” aldus Fledderman.

Het product is ontwikkeld vanuit een unieke samenwerking tussen dertien gespecialiseerde bedrijven en een aantal onafhankelijke organisaties. De Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie heeft in samenspraak met Agentschap NL het initiatief genomen voor een IPC-project (Innovatie Prestatie Contract). Fledderman: “Die kennisbundeling resulteerde in de Comfortgevel.” Elk afzonderlijk element is tijdens het project op elkaar afgestemd, met een optimaal resultaat tot gevolg. Naast de deelnemende bedrijven hebben ook een aantal onafhankelijke partijen bijgedragen. “Onderzoeksinstituten als TNO, maar ook de universiteit van Gent hebben samen met onafhankelijke adviesbureaus als SHR Hout Research onderzoek gedaan en oplossingen getest. Het doel was daarbij het sluitend krijgen van de bewijsvoering voor prestatiezekerheid. En dat is gelukt!”, aldus een enthousiaste Fledderman.

Minimaal onderhoud De betrokken verf- en verbindingstechniekspecialisten hebben speciaal ingezet op een lage onderhoudsfrequentie. Zo wordt op de weersge-

1 / 2014

RD 2014-1_Branchepag_NBvT_1pag.indd 42

Voor meer informatie of het aanvragen van een demonstratie: www.comfortgevel.nl.

raam en deur 21-01-14 11:38

VMRG Nieuws

Vereniging Metalen Ramen en Gevelbranche Einsteinbaan 1, Postbus 1496, 3430 BL Nieuwegein T: 030.605.36.44, F: 030.605.32.60, E: info@vmrg.nl, I: www.vmrg.nl De informatie op deze pagina is afkomstig van de VMRG en kwam tot stand buiten de verantwoordelijkheid van de Raam en Deur-redactie

Wan- of vertrouwen

Benelux Aluminium Award voor Duurzaam Renoveren

De bedrijfstak bouw staat afgesteld in een soort omgekeerd vertrouwen. Iedereen is per definitie verdacht en kan hier slechts van verlost worden door een flinke portie regelgeving. De legitimiteit hiervan zou best te verklaren zijn vanuit bijzondere omstandigheden waarin extra zorgvuldigheid vereist is, zoals bijvoorbeeld bij brandveiligheid of constructieve eisen. Maar doorschieten van regels is net zo'n natuurlijk fenomeen als het doorschieten van onkruid. Als de Europese commissie het handelsverkeer wil bevorderen door de producenten een soort recept te geven waarmee zij hun producten mogen presenteren, de zogenaamde CE-verklaring, dan schieten de wijzende instanties en regelgevers weer door door te roepen dat er meer geregeld moet worden. Allereerst oreren kwaliteitsinstellingen dat de zelf opgestelde CE-verklaring niet kan deugen want per definitie spreekt in hun ogen de fabrikant onwaarheid behalve wanneer zij vastgesteld hebben dat het niet zo is. Aan de andere kant van het spectrum wil de nationale overheid particuliere keurmerken het leven zuur maken, want ook daaraan kleven grote bezwaren. Ik heb altijd gedacht dat de vrijheid van vereniging en van meningsuiting ook voor producenten gelden en dat daar ook terughoudendheid van overheden past. Vertrouwen in particuliere keurmerken die in alle verantwoordelijkheid gedragen worden door de gezamenlijke betrokken producenten is echt vertrouwen. Het VMRG keurmerk voor gevels en gevelbedrijven straalt vertrouwen uit en zal dat nog heel lang blijven doen. Ik hoop maar dat het een strenge winter wordt dan sterft dat regelonkruid dat dit wil verhinderen snel af.

De VMRG is één van de organisatoren van de Benelux Aluminium Award voor Duurzaam Renoveren. De presentatie en prijsuitreiking zijn op GEVEL 2014 van 22-24 januari in Ahoy Rotterdam. Alle inzendingen zijn ook te zien op www.aluminium-award.eu/2013/

Tweejaarlijkse prijs De Benelux Aluminium Award voor Duurzaam Renoveren is een tweejaarlijkse prijs. Er worden Awards toegekend in de categorieen Woningbouw en Utiliteitsbouw. Tevens Actueel zijn drie extra prijzen te winnen voor onderDe VMRG verwelkomt onderstaande scheidende toepassingen voor respectievelijk nieuwe partners: Gevels en Daken, Deuren en Ramen en Energie-Efficiency. Almet Nederland Aluminiumstraat 1, 4823 AL BREDA Aluminium voor Duurzaam Tel.: 076 - 548 02 00 Renoveren Internet: www.almet.nl Gekozen is voor Renovatie omdat hier het gebruik van aluminium nog onderbelicht is. Henny Hendriks BV Dankzij de vormvrijheid en kleurmogelijkheHaaksbergerstraat 331, 7545 GK den is aluminium een hip en sprankelend ENSCHEDE materiaal voor de architect. Bovendien is aluTel.: 053 - 431 34 55 minium onderhoudsarm, energiebesparend Internet: www.hennyhendriks.nl en 100% recyclebaar. De winnende projecten moeten illustreren dat bij renovatie het proSunflex Aluminium GmbH ject beter geconserveerd èn mooier is dankzij Im Ruttenberge 12, D-57482 de gekozen aluminium toepassing. WENDEN-GERTINGEN Onafhankelijk of het woningbouw of utiliTel.: 06 - 61 27 39 541 teitsbouw is; aluminium is de beste oplossing Internet: www.sunflex.nl voor Duurzaam Renoveren.

Jan Brouwer voorzitter jury Prof. Jan Brouwer is voorzitter van de onafhankelijke Belgisch-Nederlandse jury voor de Benelux Aluminium Award 2013 voor Duurzaam Renoveren. Jan Brouwer, architect en voormalig hoogleraar architectuur en adviseur van de Rijksbouwmeester in Nederland en voormalig voorzitter van de BNA. De jury is verder samengesteld met onafhankelijke personen op het gebied van architectuur, techniek en media in Nederland en België.

raam en deur RD 2014-1_Branchepag_VMRG_1pag.indd 43

Onderstaande bedrijven zijn verhuisd: Per 1 december 2013 is De Graaff Advies bv verhuisd naar: Corn Verheuvelstraat 17, 4247 EP KEDICHEM. Per 9 december 2013 is ASSA ABLOY verhuisd naar: Horapark 6, 6717 LZ EDE

1 / 2014

21-01-14 11:59

VKG Nieuws Postbus 5086, 2000 GB in Haarlem T: 023.551.84.44, F: 023.551.00.83, E: info@vkgkozijn.nl, I: www.vkgkozijn.nl

De informatie op deze pagina is afkomstig van VKG en kwam tot stand buiten de verantwoordelijkheid van de Raam en Deur-redactie

VKG Architectuurprijzen Greiner van Goor Huijten Architecten, Teeken Beckers Architecten en H Kwadraat Architectuur hebben de VKG Architectuurprijzen 2013/2014 gewonnen, in respectievelijk de categorieën Nieuwbouw, Renovatie en de Publieksprijs. De prijzen zijn uitgereikt in het Louwman Museum in Den Haag en worden ieder jaar toegekend aan bouwprojecten waar kunststof gevelelementen (kozijnen, ramen en deuren) op esthetische wijze onderdeel uitmaken van het ontwerp. VKG Architectuurprijs Nieuwbouw: ‘Kliniek GGZ Delfland in Delft’

geprefabriceerd in de gevelelementen, die op het werk in een keer zijn geplaatst. Renovatie kon daardoor in tien dagen worden afgehandeld. Deze methode van renovatie acht de jury een voorbeeld voor andere. De kwaliteit is gezocht in het wooncomfort en de duurzaamheid, en pas in tweede instantie in het decoreren. De jury vindt het project in Kerkrade West buitengewoon interessant, vanwege de integrale benadering van de opgave en de winst die de architect op deze manier heeft weten te boeken. Het is in de ogen van de jury bovendien een knap staaltje van organisatiewerk. Ook is het project in Kerkrade een integrale benadering voor een actuele problematiek. Het project nam het in de eindstrijd op tegen ‘Tuinstadwijk Leiden’ door Van Schagen architekten en ‘Engelandlaan’ door Architectenburo Hans Wagner BV

Winnaar in de categorie Nieuwbouw is Kliniek GGZ Delfland in Delft door Greiner Van Goor Huijten architecten. Voor opdrachtgever GGZ Delfland maakten zij een kliniek voor 140 personen in een openbaar park. Esthetisch gezien vindt de jury de kliniek zeer sterk: het terugdetailleren achter het metselwerk, het diepleggen van de kozijnen, maar ook werken zonder een rand kunnen de jury zeer bekoren. De toepassing van kozijnen laat zich alleen beoordelen in relatie tot het totale gebouw. Kozijnen en gevels moeten iets met elkaar hebben en elkaar versterken. De architect was tot voor kort tegenstander van kunststof kozijnen, maar is daar op teruggekomen. Volgens hem zijn ze lange tijd verkeerd gebruikt: hij doelt op de platte kunststof kozijnen in de Amsterdamse stadsvernieuwing, die dertig jaar geleden de oorspronkelijke houten kozijnen vervingen. Het project nam het in de eindstrijd op tegen ‘Helmond Ruyschenberg’ door Molenaar & Co architecten en ‘Nieuw Leyden Blok 1 & 2’ door Heren 5 architecten bna bv.

VKG Architectuurprijs Renovatie: ‘Bestaande Wijk van Morgen’ Winnaar van de VKG Architectuurprijs in de categorie Renovatie is de Bestaande Wijk van Morgen in Kerkrade door Teeken Beckers Architecten. Voor opdrachtgever HEEMwonen is op basis van bouwfysische uitgangspunten is een vernieuwend renovatieconcept ontwikkeld. De kunststof kozijnen zijn samen met de installaties volledig

1 / 2014

RD 2014-1_Branchepag_VKG_1pag.indd 44

VKG Publieksprijs: ‘Wooncomplex Riga in Tilburg’

De Publieksprijs is voor wooncomplex Riga in Tilburg door H-kwadraat Architectuur, gemaakt in opdracht van Komar Vastgoed. Riga, in het centrum van Tilburg, kent 39 verschillende woningen verdeeld over drie volumes. Aangevuld met een parkeerplaats en een tuin met buitenzwembad vormt het een oase midden in de drukte van de stad. Dit was ook het streven van de architect. Om de gewenste sfeer te krijgen viel na enige studie de keuze al snel op kunststof kozijnen. De duurzaamheid en de kwaliteit bleken gegarandeerd en het onderhoud zou vele malen lager liggen dan bij houten kozijnen. Technisch en optisch is zo het beste resultaat verkregen.

raam en deur 21-01-14 12:02

Buiten de deur Ontmoet Hout & meer 2014 Hout & meer, gehouden in november 2014 in de Utrechtse Jaarbeurs, combineert het concept van een brede vakbeurs voor hout met onder andere gereedschappen, coatings, lijmen, kitten, hang & sluitwerk en machines en niet te vergeten andere natuurlijke en biobased materialen. Bovendien vindt de bezoeker alles wat nog nodig is om eindproducten en toepassingen voor de openbare ruimte te vervaardigen. Andere ingrediënten zijn een Experience, seminar- en workshopprogramma, vakdagen en volop gelegenheid tot netwerken op het Hout & meer-evenement. Meer info: www.houtenmeer.nl.

VSK 2014: de toekomst van installatietechniek

Agenda EcoBuild 4-6 maart Ecobuild is ‘s werelds grootste beurs en conferentie op het gebied van modern en duurzaam bouwen. De beurs biedt bezoekers het meest complete overzicht van innovatieve en duurzame bouwmaterialen en -methoden, van ontwerp tot afbouw. Dit evenement wordt van 4 tot 6 maart 2014 gehouden in Londen en trekt architecten, voorschrijvers, ontwikkelaars en aannemers, als ook publieke opdrachtgevers uit het Verenigd Koninkrijk. www.nbcc.co.uk

Slimmer Samen Werken: dat is het thema van de VSK 2014. De VSK 2014 biedt het platform waarop installateurs, architecten en aannemers hun blikveld kunnen verbreden. Van 3 tot en met 7 februari 2014 vullen exposanten op het vlak van verwarming, sanitair en klimaaten koudetechnologie de hallen 7 tot en met 11 van de Jaarbeurs in Utrecht. Exposanten tonen hoe maatschappelijke uitdagingen, zoals meer hernieuwbare energie, energiebesparing in de gebouwde omgeving en langer thuis blijven wonen ook als je meer zorg nodig hebt, kunnen worden opgelost dankzij installatietechniek. Ze laten designtrends zien, nieuwe technieken die het uitvoerend werk vergemakkelijken en vooral veel technische innovaties. Deze komen onder andere tot uitdrukking in de nominaties voor de VSK-Awards, die dit keer in de categorieën design, energiebesparing, systeemoplossingen en installateurszaken worden uitgereikt. Meer info: www.vsk.nl

Eisenwarenmesse Köln 9-12 maart De ijzerwarenbranche verheugt zich nu al op de komende Messe in het Duitse Köln, waar de nieuwste snufjes bekeken kunnen worden. Allerlei vakgebieden zijn vertegenwoordigd, waardoor de bezoeker een mooi overzicht van de markt krijgt. www.eisenwarenmesse.de

Light & Building 2014

Restauratiebeurs 18-20 april Zo’n 170 exposanten vertegenwoordigen op de aanstaande Nederlandse Restauratiebeurs in Den Bosch (van 18 tot en met 20 april) meer dan 500 organisaties, bedrijven en instellingen. www.restauratiebeurs.nl

In Frankfurt vindt van 30 maart tot en met 4 april 2014 Light & Building plaats, de vakbeurs voor architectuur en techniek. Een eenheidsconcept dat berust op 3 pijlers: verlichting, elektrotechniek en domotica. Op deze vakbeurs worden alle nationale en internationale marktleiders uit de 3 sectoren verlichting, elektrotechniek en domotica, vertegenwoordigd op een gebied van 230.000 vierkante meter. De organisatoren van Light & Building rekenen op 2200 exposanten die een uitgebreid aanbod bieden voor zowel de architecten, binnenhuisarchitecten, ontwerpers en ingenieurs alsook voor handel en industrie. Meer info: www.light-building.messefrankfurt.com

raam en deur RD 2014-1_Buiten de Deur+Agenda_1pag.indd 45

Duurzaamheid aluminium gevels 17 maart De cursus heeft als primaire doelstelling de deelnemers te leren welke ontwerpen materiaalkeuzes van doorslaggevende invloed zijn op het technische en esthetische verouderingsgedrag van aluminium gevels en daarmee op hun onderhoudsbehoefte. www.bouwforum.nl

R+T 2015 24-28 februari 2015 Nog ver weg, maar toch alvast aandacht voor R+T 2015. De internationale vakbeurs voor zonweringen, rolluiken en poorten. Op de laatste editie in 2012 namen 817 ondernemingen uit 42 landen deel. www.messe-stuttgart.de

1 / 2014

21-01-14 11:56

Op de mat Brochure hardglas ramen De technische brochure hardglas van Buva heeft een flinke update ondergaan. Alle nieuwe typen en modellen zijn toegevoegd aan de brochure, zowel van ISO 500, ISO 1000, ISO-PLUS 2000 en ISOPLUS 3000 hardglas draai, val- en uitzetramen. De PDF-versie werkt met een handig kliksysteem in de inhoudsopgave. Bij een klik op de pagina naar keuze, komt deze direct tevoorschijn. Te downloaden bij Buva, www.buva.nl

De Bouwkunst Alberti’s “De bouwkunst” is één van de belangrijkste boeken over de architectuur. Naast dat van Vitruvius is het werk van Alberti de standaard voor generaties bouwers. Zijn boek verschijnt voor het eerst in een Nederlandse vertaling. Alberti benadrukt dat architectuur geen handwerk is, maar een intellectuele discipline en een maatschappelijke kunst, waarvoor twee vaardigheden onontbeerlijk zijn: schilderkunst en wiskunde. De architectuur moet de maatschappelijke en politieke orde van de gemeenschap weerspiegelen. Zo ontwikkelt Alberti voorstellen voor nieuwe moderne gebouwtypen, waaronder gevangenissen, ziekenhuizen en andere gebouwen van publiek nut. Voor € 49,50 te koop bij Sun Architecure.

Wonen in een monumentaal huis Na het grote succes van het boekje Amsterdamse interieurs is het omvangrijkere vervolg Wonen in een monumentaal huis verschenen. Hierin worden meer dan 80 bijzondere interieurs van woningen in Amsterdam Zuid uit de periode 1875 tot 1945 in beeld gebracht. Het boek geeft niet alleen informatie over de cultuurhistorische waarde van de interieurs, maar laat ook zien welke rol bewoners nu spelen als schakel in de geschiedenis. Het boek kost € 39,50 en is te koop bij Sun Architecture.

Bouwen met stro Bouwen met stro is hip. Het lijkt een tegenstrijdigheid, maar steeds meer mensen beseffen dat ze anders moeten omgaan met het milieu en de natuur. Daarnaast is er een groeiend besef dat de omgeving van wezenlijk belang is voor de persoonlijke gezondheid. Het is dan ook niet verwonderlijk dat steeds meer televisieprogramma’s, tijdschriften en boeken aandacht schenken aan ecologisch bouwen, zelfvoorzienendheid en energie van de zon en wind. Dat duurzaam bouwen uiteindelijk ook gunstig is voor de portemonnee, zal in een tijd waarin men spreekt van een crisis absoluut meespelen in dit groeiende besef. Het bouwen met stro lijkt één van de oplossingen te zijn, zo laat dit werk zien. Het boek kost € 24,95, te bestellen bij Uitgeverij Aeneas.

1 / 2014

Opdemat.indd 46

raam en deur 21-01-14 12:29

WETEN WAT CORPORATIES WETEN? ABONNEER U OP CORPORATIEBOUW CO BO RPO UW RA T

RPORATIE UW

ducten

bouw, renovatie en onderhoud voor alle corporaties

Top Ren -5 Ce n ted ekk traal ing F Slo als onds p gra Por en o adm tiek f re ete wo r nin nover gen e pas n? sief gem aak t

Havensteder en Ballast Nedam: Zes jaar continu samenwerken Buildsight en Koolraad: “Aanbesteden moet anders”

CORPORATIE BOUW

bou

w, r e

nov

Prij

swin

Blik

Corporaties en gemeente Samenwerking in Haarlem

nen

Lan

gste

cove

r.in

erh

oud

voo r

alle

cor

por

atie

mste

rda m

“A

geb

ouw

van

sbe incent D wa stsan eckers, W t tr eri o effe ng, nen Zui d nw ea an? ”

bew one

001

ond

bouw

Woonbron en WZsolutions Strijden tegen vandalisme

Karin Priem, De Goede Woning: bouw, renovatie en onderhoud voor alle corporaties

CORPOR BOUW

bouw, renovatie en onderhoud voor alle corporaties

CORPORATIE “Wij bouwen nog. BOUW Conceptueel”

atie

Centrada in Lelystad Uitgekiend slopen Ymere en Stadgenoot Samenwerken in Oostpoort

Samenwerking met liftindustrie

Wonen in de brouwerij

Smits en Staedion: Prestatiegericht samenwerken

jaar

gan

num

Eric Smu

- no vem

ber

1e jaargang - nummer 1 - juni 2012

‘D

201

Keuken en corporatie: Een intieme tango

‘Passiefbouw in ijskast’ Blik op bewoner

Ditmer Salverda, OFW Woondiensten

“Niet renoveren, maar moderniseren” Leren van lean bouwen

1e jaargang - nummer 3 - oktober 2012

Omgaan met asbest

001 cover.indd 1

17-10-12 11:53

12-1

1-12

13:4

€ 25

Nu tijd voor herbestemming?

1e jaargang - nummer 5 - d 001 cover.indd 1

voor een halfjaar

Zonnestroom in Hoek van Holland

Gerard Anderiesen, Stadgenoot:

“Wij zijn geen grijze muis” Op pad met de projectmanager

1e jaargang - nummer 2 - september 2012 001 cover.indd 1

19-09-12 10:58

www.corporatiebouw.nl/proefabo

De sterren van schuiftechniek

ATRIUM schuifbeslag voor alle toepassingen en hoogste eisen.

ATRIUM SP 速 komfort

Paralel-schuifbeslag voor de hoogste eisen.

ATRIUM HKS 速

Kiep-schuifbeslag voor een behaaglijk wooncomfort

ATRIUM HS 速

Hef-schuif systemen voor een, barriere vrij, ruimtelijk gevoel

U zult het merken wanneer het HAUTAU is.

www.HAUTAU.de

RD_adv1_1.indt 11 48-RD_adv.indd RD_0470_hautau.indd 1

03-12-13 20-01-14 13:50 19-08-13 14:43 10:23