Raam en Deur editie 4-2014

design | techniek | toepassing | productnieuws | regelgeving

jaargang 16, 2014

4

Vakblad voor gevelopeningen, beveiliging, raam- en deurtechniek

Cover.indd 1

26-08-14 13:28

Volg ons op Twitter @NovanetNL

BESPAAR OP ONDERHOUD & BOUWKOSTEN

Professioneel herstel als duurzaam en kostenbesparend alternatief.

Novanet is gespecialiseerd in herstel van: 3

Inbraakschade

3

Opleverschade

3

Transportschade

3

Productieschade

3

Schade aan HPL binnendeuren

LANDELIJKE DEKKING

Restyling kozijnen / gevelelementen 3

Restylen d.m.v. folie (Renolit)

3

Restylen d.m.v. spuiten

Kijk voor herstelmogelijkheden op onze website!

Specialist in interieur- en klein bouwkundig schadeherstel.

Hyperonenweg 24

T 030 241 64 64

E info@novanet.nl

3542 AG Utrecht

F 030 241 63 63

@NovanetNL

AD_Novanet_RaamDeur_v3.indd 1 adv_novanet.indd 1

www.novanet.nl 19-05-14 16:00 28-05-14 08:54

VO O R WO O R D RD 2014-4_Voorwoord.indd 3

Goedkoopste van goedkoopste Onderhoud moet, onderhoud is nodig. Maar onderhoud is ook lastig. Want je moet het plannen. En het kost geld. En als je niet oplet, kost het veel meer dan je vooraf in de gaten had. En zo kan het goedkoopste gebouw (qua nieuwbouw) gedurende de levensduur best wel eens het duurste blijken. Doordat de ontwerper geen rekening hield met onderhoud. Of doordat er bezuinigd is op bestendige materialen. In corporatieland doet resultaatgerichte samenwerking opgeld.

Een samenwerking waarin een woningcorporatie een langetermijnafspraak maakt met een onderhoudsbedrijf. Gebaseerd op prestatie-eisen, op resultaat. Laat die schilder maar bepalen hoe vaak hij gedurende die dertig jaar komt schilderen. En hoeveel lagen hij dan opzet. Hij is de vakman, hij is verantwoordelijk voor het eindresultaat. En jij controleert (steekproefsgewijs) of hij dat resultaat behaalt.

Spreekt vanzelf dat je zo’n samenwerking alleen aangaat met bedrijven die daartoe in staat zijn. Partners die hun processen op orde hebben en zo kwaliteit kunnen garanderen.

Op raam- en deurvlak is schilderwerk van houten gevelelementen een belangrijke onderhoudscomponent. Daarom zoomen we er in deze editie nadrukkelijk op in. In ‘Kleine Bouwfysica’ benoemen deskundigen de kritische punten en in de rubriek Raamwerk spreken timmerfabrikanten zich uit. ‘Nooit meer schilderen’ is een mooie stip aan de horizon.

Mick Eekhout keek met Louis Jongeleen ook naar zo’n stip. Naar de toekomst van de gevel. Die wordt straks een energieneutrale klimaatinstallatie. De industrieel hoogleraar en ontwerper spreekt vrijuit over 25 jaar industrieel bouwen, blufontwerpen en realisatie van gewaagde gebouwen. Ook gewaagd is ventilatie. Ga je beter isoleren, moet je ook heel goed ventileren. Maar welk systeem kies je dan? Corporaties spreken zich uit.

Ook op hang- en sluitwerkgebied is er veel te doen. CCV legt uit welke PKVW-campagnes ze voert. Daarmee hoopt de beheerder van het Politiekeurmerk Veilig Wonen het aantal inbra-

desi gn | tech niek | toep assin g | prod uctn Vakb lad voor g ieuw s | rege evel open inge lgev ing n, beveilig ing, raam - en deur tech niek

ken omlaag te brengen. Voor ons biedt dat

jaargang 16, 2

4

014

kansen om (klanten en) bewoners tevreden te stellen en beter hang- en sluitwerk te verkopen. Dan zijn we echt slim bezig: niet per se het goedkoopste van het goedkoopste. Maar bewezen meerwaarde waar de hele bouwkolom beter van wordt. Het kan: niet alleen met hang- en sluitwerk, maar eigenlijk met al het raam- en deurwerk.

Marc Nelissen Hoofdredactie Raam en Deur

Tips voor de redactie?

Mail ze naar raamendeur@mixpress.nl.

Cover.indd 1

26-08-14 08:55

raam en deur

4 / 2014

I

3

26-08-14 10:03

Raam en Deur Vakmagazine voor raam-, deur- en geveltechniek, van ontwerper tot verwerker.

Redactie Hans Fuchs Louis Jongeleen Johan van Leipsig Marc Nelissen Hein Stienstra Joop Wilschut

Uitgever Marc Nelissen

Inhoudsopgave Een uitbreiding met een uitnodigende entree De nieuwbouw/uitbreiding van het Geert Groote College in Amsterdam is een gebouw geworden met een eigen uitstraling. Het is gebouwd over de al bestaande sportzaal, oogt massief, maar heeft een uitnodigend karakter. Dat komt onder meer door de grote trappartij annex het schoolplein en de overkragende, schuin omhooglopende onderkant van de uitbreiding, die je als het ware naar de ingang van het schoolgebouw trekken.

Vormgeving Inpladi, Cuijk

Uitgave

“Gevels zijn straks energieneutrale, multi-materiële klimaatinstallaties”

MIXpress Rosmalen

Redactie-adres

Vijfentwintig jaar geleden klonken er al waarschuwingen dat de bouw achterbleef in professionaliteit en in industrialisatie. Een van degenen die toen al zochten naar een uitweg uit de stagnatie, was innovator, productarchitect, hightech-ontwerper, visionair, wetenschapper, industrieel en hoogleraar, netwerker en publicist Mick Eekhout. Een gesprek met hem gaat vanzelf over hightech en de toekomst van de bouw.

Raam en Deur postbus 55, 5240 AB Rosmalen tel. 073.503.43.47 fax 073.503.81.53 e-mail: raamendeur@mixpress.nl

Abonnementen losse nummers E 12,50 jaarabonnement E 68 buitenland E 83 MIXpress BV (zie redactie-adres)

10

14

Abonnementsvoorwaarden check www.mixpress.nl/abo

Stopzetten abonnement Opzeggingen (uitsluitend schriftelijk) dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Advertenties Molijn Sales Support, Edgar Molijn postbus 61, 5258 ZH Berlicum tel. 073.503.35.44 fax 073.503.11.95 e-mail: raamendeur@molijnsalessupport.nl

Omslagfoto

Een voorkeur voor hout en een hekel aan onderhoud Hout is een prachtig en nuttig bouwmateriaal.

Alleen, zonder beschermende afwerking is het snel lelijk en in technisch opzicht onbruikbaar.

Verf op houten bouwelementen is een vorm van prestatieborging en tegelijkertijd verfraaiing. Hoe brengen we deze oerfuncties van verf met elkaar in evenwicht? Een verftechnoloog, een verfleverancier en drie timmerfabrikanten geven hun visie.

18

Geert Groitecollega Amsterdam Reportage op pagina 10

Close-Up Advertorial

Nooit meer schilderen?

Copyrights

Houten kozijnen worden meer en meer afgeleverd in een volledig afgemonteerde en afgelakte toestand. De producenten worden daarmee ook verantwoordelijk voor de bescherming van het materiaal. Maar waarop baseren zij de keuze van afwerking van het hout? Welke garanties geven ze op verf- en laksystemen? En hoe zien ze de toekomst? De antwoorden zijn soms wisselend, maar meestal gelijkluidend.

Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, op welke wijze dan ook of worden opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

ISSN 1389-6873

4

I

4 / 2014

RD 2014-4-colofon-inhoud.indd 4

22 raam en deur

26-08-14 12:30

Verkoop veiligheid op de juiste manier

Postbox 7

Berichten uit de markt

Minder inbraken. Hoe zorg je ervoor dat bewoners hun woning beveiligen met goed hang- en sluitwerk, verlichting en andere inbraakpreventieve maatregelen toepassen? Hoe

Gevelarchitectuur

krijg je bewoners zover dat ze een woning die aan de veiligheidsnorm voldoet, normaal vinden? Net zo normaal als een

Geert Grote college

veilige auto, die we wel geregeld laten keuren. Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) ontwikkelde

Vaktueel

laagdrempelige zomer- en wintercampagnes om bewoners bewust te maken van inbraakpreventie.

Gevel van de toekomst

26

Buitendeuren afhangen: wie doet het?

Sinds de vraag naar kwaliteit is toegenomen, kan het beter zijn om alle activiteiten rond de

32

14

Kleine bouwfysica: hekel aan 18

onderhoud

Raamwerk Nooit meer schilderen?

22

productie en aflevering van een product in eigen hand te houden. Mede om die reden heeft de

Productnieuws

25

redactie fabrikanten van houten, aluminium en kunststof buitendeuren een aantal vragen

Inside

voorgelegd. Wie hangt er af? Waar wordt er afgehangen? Wat zijn de voordelen daarvan en waar zitten de knelpunten?

CCV voert Politiekeurmerk26

campagnes

Uitzicht 28

Inbraakwerend glas

“Domotica begint bij wat de bewoner wil” Vanaf het terras van De Slimste Woning van Nederland heeft de bezoeker uitzicht op het futuristische Evoluon in Eindhoven. Ook binnen, in de demonstratiewoning van Smart Homes, is de toekomst al begonnen. Hebben we voor onze veiligheid straks nog traditionele sloten nodig?

Een gesprek met algemeen directeur Corien van Berlo van Smart Homes geeft nu al een beeld van hoe we straks veilig en comfortabel kunnen wonen. Dankzij slimme elektronica.

Deur in Deur uit 32

Deuren afhangen

Sluitstuk 36

Sluiten van de toekomst

36

Balansventilatie met warmteterugwinning voorop Corporaties bouwen steeds vaker energieneutraal, passief, all electric en zelfs energieleverend. Dat betekent: veel aandacht voor lucht- en kierdicht bouwen. Wat zijn de consequenties voor de ventilatie? Vijf corporaties lichten toe welk ventilatiesysteem ze kozen in recente projecten. En waarom.

42 raam en deur RD 2014-4-colofon-inhoud.indd 5

10

Luchtdicht Corporaties maken ventilatiekeuze 42

Branchepagina’s VMRG

46

NBVT

47

VKG

48

Buiten de Deur 49

Beurzen en evenementen

Op de Mat Vakboeken, catalogi

50

4 / 2014

I

5

26-08-14 12:30

uw ie N !

FireMax ‘ZR’ Brandwerend ventilatierooster

> Tweezijdig brandwerend > Bij glasplaatsing: Klasse E(W) 30 > Bij compacte kalfplaatsing: Klasse E(W) 90

Ook geschikt voor glasplaatsing!

Brandwerend tot 30 min.

> Minimale glasaftrek

tot 90 min.

SEMINAR ‘BRANDWERENDHEID’ SAVE THE DATE: 18 september 2014 INSCHRIJVINGEN: www.duco.eu/firemax

We inspire at www.duco.eu

info@duco.eu - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44

HOME OF OXYGEN

> Geschikt voor hoogbouw (tot 40 m)

Postbox Eerste SKG-certificaat aluminium- en staalconstructies Jeroen Brouwer, directeur bij H.J. Metaalbewerking, ontving onlangs uit handen van Sander Luiten, commercieel manager bij SKG, het eerste SKG-Certificate of Conformity voor aluminium- en staalconstructies. Dit certificaat geeft aan dat het bedrijf voldoet aan de eisen van de NEN-EN 1090. Vanaf 1 juli 2014 is CE-markering volgens deze norm verplicht voor constructieve delen van staal en aluminium voor bouwtoepassingen.

Brondool breidt directieteam uit

Duco’s seminars ventilatie Duco Ventilation & Sun Control blikt terug op vier volgens hen geslaagde seminars met als centraal thema: “Scoren met natuurlijke ventilatie? Dat is scoren met Duco!”. In vier voetbalstadions in Nederland gaven twee marktonafhankelijke sprekers hun visie op natuurlijke ventilatie, nu en in de toekomst. Inhoudelijk toonden zowel Jos Lichtenberg (hoogleraar Productontwikkeling aan de TU Eindhoven en bezieler van het House of Tomorrow Today (HoTT)) als Atze Boerstra (directeur/ senior adviseur BBA Binnenmilieu) welke impact natuurlijke ventilatie kan hebben op comfort, gezondheid en het binnenklimaat. “Zo bleek uit wetenschappelijk onderzoek dat werknemers in natuurlijk geventileerde kantoren vaak een lager ziekteverzuim hebben dan zij die werkzaam zijn in mechanisch geventileerde kantoren met airconditioning en dat er gemiddeld 2 keer meer sick building-klachten zijn in kantoren met mechanische in plaats van natuurlijke luchttoevoer. Dat bevestigt dat onze visie op natuurlijke ventilatie tot op vandaag de juiste is gebleken”, zegt marketingmanager Hendrik Dejonghe.

Locinox viert 25.000ste poortsluiter Het Belgische Locinox heeft onlangs zijn 25.000ste Samson poortsluiter geproduceerd en bestaat dit jaar ook nog eens 25 jaar. “Poortsluiters zijn het soort product waarmee we gemakkelijk onze geboden meerwaardes in de verf kunnen zetten”, zegt Lieven Pieters, sales & marketing director. “Poortsluiters moeten ten allen tijde bedrijfszeker zijn, ook in slechte weersomstandigheden. Daarom bouwen wij een temperatuurscompensatie in waardoor de werking van onze poortsluiters bij -30 garden Celsius identiek is als bij +30 graden Celsius.” De gepatenteerde temperatuurscompensatie werd volledig binnenshuis ontwikkeld door de Locinox R&Dafdeling. Deze technologie past men ook toe in de nieuwe Mammoth-180 ­poortsluiter.

Brondool, actief in elektrische sloten, heeft zijn directieteam uitgebreid. Het bedrijf is de laatste jaren geleid door Eric van den Dool en zijn broer Marc van den Dool, maar vanaf 1 juni zit ook Hans de Jong in de directie. Met z’n drieën bouwen ze verder aan de onderneming. Hans de Jong heeft 15 jaar ervaring in de commercie bij Van Leeuwen International.

Vanuit de export, sales-coördinatie en marketing is hij doorgegroeid binnen Van Leeuwen.

De laatste 6 jaar als commercieel directeur.

“Met zijn ervaring in ons directieteam willen we onze klantrelaties verder uitbouwen, dichter bij onze klantenkring aansluiten en met de klant verder bouwen aan onze programma’s”, aldus Eric van den Dool

Nieuwe Nemef folder Nemef laat in een nieuwe folder zien wat woningbezitters zelf kunnen doen om inbrekers buiten de deur te houden. De nieuwe folder en infographic van Nemef licht op speelse wijze de tien meest voorkomende inbraakmethodes toe en geeft tips om een inbraak te voorkomen.

Daarnaast komen diverse veiligheidsoplossingen aan bod om een huis goed te beveiligen. Op www.nemef.nl/infographic is de folder gratis aan te vragen.

Aangepaste NEN-norm zorgt voor duidelijkheid De NEN-norm voor inbraakveiligheid van woningen 5087, die beschrijft welke ramen en deuren in een woning als bereikbaar voor inbraak worden beschouwd, is herzien. Zo geldt nu dat dakramen in een bereikbaarheidsvlak tot een hellingshoek van 40 graden moeten voldoen aan weerstandsklasse 2 volgens de NEN 5096. Bij dakramen op de eerste verdieping of een lichtkoepel op een uitbouw wordt hier vaak nog onvoldoende rekening mee gehouden, terwijl dit vaak wel opklimbare situaties betreft (lager dan 3,5 meter). Het BouwBesluit eist dat in deze situaties altijd daglichtproducten worden toegepast die vanaf de fabriek compleet voldoen aan weerstandsklasse 2. Een toevoeging van extra sloten of tralies is daarbij niet meer toereikend.

raam en deur R&D4_Postbox.indd 7

4 / 2014

I 7

26-08-14 13:47

Postbox Rijksmonument naar oorspronkelijke vorm Jet Bik heeft onlangs het Oostelijk Zwembad in Rotterdam onder handen genomen en dit rijksmonument in zijn oorspronkelijke staat teruggebracht. In opdracht van Koninklijke Woudenberg Ameide heeft Jet Bik vier nieuwe lichtstraten over de glazen plafondtegels geplaatst. De oude glazen plafondtegels waren poreus geworden waardoor lekkage ontstond. Jet Bik werd gevraagd een nieuwe waterdichte afdichting te creëren. Deze lichtstraten moesten zo helder mogelijk zijn maar wel voldoen aan de sterkte-eisen in verband met sneeuw- en windbelasting. De gebogen lichtstraat heeft een flinke afmeting van 11,35 meter breed bij 27,5 meter lang. De 3 zadelkappen hebben een afmeting van 4,5 meter breed bij 15,5 meter lang. De samenwerking heeft geresulteerd in een mooie restauratie, waarbij de karakteristieke glazen plafondtegels zichtbaar zijn gebleven.

Stabu in het nieuw Stabu vierde op 11 juni de opening van haar nieuwe kantoorpand bij de Concordia Molen in Ede. Ruim 100 gasten uit de gehele bouwsector waren aanwezig om het pand van Stabu te bekijken. De Maalderij, waar Stabu sinds april is gehuisvest, is een oude veevoederfabriek met een operationele korenmolen. Het pand is 5 jaar geleden volledig gerenoveerd en heeft een open en transparant karakter, wat symbool staat voor de nieuwe cultuur die Stabu wil uitstralen. Het pand staat bol van de bij Stabu passende symboliek. Zo is het een combinatie van oud en nieuw, wat verwijst naar de bouwsector als geheel. Een behoudende sector, die momenteel in een revolutionaire omwenteling zit met als doel op een nieuwe manier te gaan (samen)werken. Stabu zit middenin die verandering en levert een bijdrage aan het “BIM’men”, het werken met bouwwerkinformatiemodellen. Stabu presenteerde zich onlangs dan ook met een nieuwe promotiefilm als “de ‘i’ in BIM”.

In dat kader heeft Stabu er onlangs voor gekozen om een deel van haar standaarden publiekelijk toegankelijk te maken en beschikbaar te stellen via www.stabu.nl/standaarden. Stabu Bouwbreed zal meerdere classificaties/indexen bevatten. Momenteel is een nieuwe index of classificatie, “Bouwsystemen & Installaties” in ontwikkeling. Ook zal Bouwbreed de classificatie Ruimtelijke objecten bevatten die is ontwikkeld in samenwerking met het Rijksvastgoedbedrijf (voorheen Rijksgebouwendienst en Dienst Vastgoed Defensie) en meerdere marktpartijen. Op verzoek van diverse marktpartijen stelt STABU nu een deel van deze standaarden onder voorwaarden geheel of gedeeltelijk ter beschikking, zodat men alvast kan wennen aan en gebruik kan maken van deze nieuwe indexen.

Velux, Isover en Rockwool bekendst In de ruwbouwsector is Velux het bekendste merk onder hoofdaannemers. Deze leverancier van daglichttoepassingen heeft de grootste spontane en totale naambekendheid. Onder architecten zijn isolatieproducenten Rockwool (spontaan) en Isover (totaal) de bekendste merken. Dit blijkt uit onderzoek voor de BouwKennis Marketing Score Card Naambekendheid & Imago Ruwbouw 2014.

8

I 4 / 2014

R&D4_Postbox.indd 8

Wisselingen in directie Velux De organisatiestructuur van Velux Nederland is aangepast. Met een plattere organisatiestructuur en een vijfkoppige directie kan het bedrijf nog sneller inspringen op veranderingen in de markt en daarmee haar positie als marktleider verder versterken, zo laat het weten. Gevolg van de nieuwe opzet is onder andere dat commercieel directeur Michel Kalis vertrokken is.

Zijn taken en verantwoordelijkheden worden verdeeld tussen de nieuwe directeur Verkoop, Boudewijn van de Graaf (zie foto) en de nieuwe directeur Marketing & Communicatie, Jarl Langerak. Om ook de reactiesnelheid en serviceniveau richting de markt nog beter te waarborgen, zal ook Frank van Berkel als de nieuwe directeur Customer Operations tot de directie toetreden.

AXA heeft nieuwe eigenaar Gilde Buy Out Partners is sinds mei dit jaar de nieuwe eigenaar van AXA. Gilde is een private equity onderneming uit Utrecht, onder andere bekend van haar deelneming in HG schoonmaakmiddelen en in Roompot vakantieparken. Gilde kent AXA van vroeger omdat zij voor de beursgang ook eigenaar waren. Gilde kent de kracht van AXA en is bereid de nieuwe strategie van AXA te ondersteunen. Deze strategie is gebaseerd op groei en verdere internationalisatie. De groei wordt gerealiseerd door vanuit een creatief ondernemerschap het productengamma te verbreden en AXA veel sterker te positioneren als kwaliteitsmerk. CEO van AXA, Harry Smeets, zegt over de transactie: “Ja, wij zijn blij dat Gilde de nieuwe aandeelhouder wordt omdat zij net als wij geloven dat een groeiend bedrijf veel meer fun is dan een organisatie die stabiliseert of krimpt. Het merk AXA heeft ongelofelijk veel potentie en dat zijn we nu aan het ontsluiten.”

raam en deur 26-08-14 13:47

CRH Bouwmaterialen tegen kanker Maar liefst € 200.000 haalden 48 medewerkers, klanten en leveranciers van CRH Bouwmaterialen op met hun sportieve strijd tegen kanker. Ze deden mee aan Alpe D’HuZes en de Roparun.

Hoewel de sportievelingen van CRH Bouwmaterialen werkzaam zijn in een echte mannenwereld, was er tijdens de Alpe d’HuZes en Roparun volop ruimte voor emotie. De bikkels uit de bouw hadden allemaal hun eigen reden om mee te fietsen en lopen. Voor familieleden, goede vrienden of collega’s. Onder de teamnamen CRH Bouwmaterialen, Bouwmaat, Kloosterwaard en CEBO hebben zij gestreden om de onmacht die door kanker ontstaat om te zetten in kracht. CRH is er bijzonder trots op dat haar medewerkers ondanks de economische tegenwind zo’n mooie prestatie hebben neergezet.

Publiciteitscampagne Energiebespaarlening Een nieuwe crossmediale publiciteitscampagne vraagt aandacht voor de Energiebespaarlening, een lening tegen een kleine rente, waarmee particuliere woningbezitters energiebesparende maatregelen in of aan hun eigen woning financieren. Denk daarbij aan dakisolatie, een nieuwe HR-ketel, zonnepanelen of vloerisolatie. Om de financiering van deze energiebesparende maatregelen gemakkelijker te maken bestaat sinds begin dit jaar de Energiebespaarlening. De campagne voor de Energiebespaarlening wordt gevoerd op de radio, via buitenreclame en online. Op de website Energiebespaarlening.nl is meer informatie te vinden over de Energiebespaarlening.

Woningeigenaren kunnen checken of zij in aanmerking komen voor de lening en deze afsluiten.

Ook zijn er op Energiebespaarlening.nl ervaringen van slimme investeerders en installateurs te lezen, en wordt er promotiemateriaal aangeboden dat aannemers en installateurs kunnen gebruiken om hun klanten te wijzen op de mogelijkheden van de lening.

Vraag naar garantie op kwaliteit deuren stijgt Uit onderzoek van GND, de overkoepelende organisatie van veertien deurenfabrikanten, blijkt dat onder woningbouwverenigingen, adviesen ingenieursbureaus, projectontwikkelaars en bestekschrijvers 94% garantie op het gebied van kwaliteit belangrijk vindt voor binnen- en buitendeuren. Garantie op functionele prestaties als brandwerendheid en inbraakwerendheid wegen eveneens zwaar, respectievelijk 95 en 78% vindt dit belangrijk. Uit hetzelfde onderzoek blijkt echter dat de helft van de respondenten spontaan geen enkel(e) garantie, garantiefonds of keurmerk kan noemen. “Verbazingwekkend”, vindt Henk Breel, directeur GND Garantiedeuren. De respondenten die hier wel mee bekend zijn noemen vooral FSC, KOMO, SGT en GND. “Veel mensen verwarren een keurmerk echter met garantie. Zo staat het KOMO-certificaat voor onafhankelijk getoetste kwaliteit, maar biedt het geen garantie. GND biedt al jaren garantie op houten binnen- en buitendeuren. In het onderzoek geeft 67% aan in de toekomst GND als garantievoorwaarde op te nemen of aan te bevelen vanwege de garantie, zekerheid en kwaliteit.

raam en deur R&D4_Postbox.indd 9

Jet-Group neemt Domex Ovenlys over De Jet-Group heeft het Deense Domex Ovenlys overgenomen. Tot nu toe behoorde Domex Ovenlys tot de Winther Holding. De overname is in lijn met de groeistrategie van Jet op de Noord-Europese markt en moet de klanten een betere service en een breder productassortiment bieden. Reeds in 2012 verschafte de JetGroup zich toegang tot de Noord-Europese markt door de overname van de Deense onderneming Multi-Lite (Ringsted). Met de huidige overname van de onderneming Domex Ovenlys in het noorden van Denemarken verbetert de Jet-Group haar marktpositie nog verder, geeft directeur Geert Kessels aan. Stabu brengt deel standaarden online

Kwaliteit aanbestedingen

Inkoopbureau Midden-Nederland (IBMN), een samenwerking van twaalf gemeentes in ZuidHolland, Utrecht en Gelderland, gaat actief klachten van inschrijvers uitlokken. Daartoe worden inschrijvers gewezen op de Stichting Aanbestedingsinstituut Bouw en Infra (Stabi) van Bouwend Nederland. Via deze Stichting kunnen inschrijvers klagen, zonder dat zij zich bij het Inkoopbureau bekend hoeven te maken.

Zowel IBMN als Aanbestedingsinstituut hopen op die manier de kwaliteit van met name de onderhandse aanbestedingen van werken te verbeteren. Door bij onderhandse aanbestedingen de inschrijvers actief te wijzen op het bestaan en het nut van Stabi, moet de drempel om te klagen een stuk lager worden. Martien Vromans, directeur van IBMN: “Wij hebben er altijd naar gestreefd om vanaf de start van een aanbestedingsprocedure actief marktpartijen erbij te betrekken en zo een betere band op te bouwen. Dat ging bij IBMN al goed, maar kan altijd beter. Door ons kwetsbaar op te stellen, kunnen we van elkaar leren.”

4 / 2014

I 9

26-08-14 13:47

Gevelarchitectuur

Door Joop Wilschut

Geert Groote College Amsterdam

Een uitbreiding met een uitnodigende entree De nieuwbouw/uitbreiding van het Geert Groote College in Amsterdam is een gebouw geworden met een eigen uitstraling. Het is gebouwd over de al bestaande sportzaal, oogt massief, maar heeft een uitnodigend karakter. Dat komt onder meer door de grote trappartij annex het schoolplein en de overkragende, schuin omhooglopende onderkant van de uitbreiding, die je als het ware naar de ingang van het schoolgebouw trekken.

Het Geert Groote College is een zogenaamde ‘vrije school’ die onderwijs geeft op een antroposofische wijze. Het bestaande hoofdgebouw bezit een bijzondere vormgeving en behoort tot de zogenaamde organische architectuur. In het ontwerp en de uitvoering van het gebouw is veel verwerkt van de specifieke ideeën over onderwijs en de ontwikkeling van jonge mensen. Binnenshuis laten de lokalen veel zien van de pedagogische idealen. De gevarieerde vormen en maten laten leraren en leerlingen volop speelruimte voor variabele lesvormen. Zo kan er altijd op meerdere plaatsen in kleine groepen worden gewerkt.

Het College in Amsterdam had behoefte aan uitbreiding. Een uitbreiding die de school een eigentijds gezicht zou geven, die zou aansluiten bij de ruimtelijke kwaliteiten van het bestaande schoolgebouw en in één keer het tekort aan lokalen, de technische onvolkomenheden en de logistieke problemen zou oplossen.

Krappe bouwplaats In de zomer van 2012 is een begin gemaakt met de nieuwbouw. Bij het ontwerp heeft het Amsterdamse architectenbureau Search gezocht naar een uitbreiding met een duidelijke architectonische aanwezigheid die past in het bestaande gebouwencomplex zonder letterlijk de formele taal van de bestaande organische architectuur vast te stellen.

Een ‘probleem’ bij het ontwerp (en de uitvoering) waren de krappe afmetingen van het beschikbare ruimte. Het enige deel van het terrein waarop de nieuwbouw zou kunnen verrijzen, was bebouwd. Daarop stonden een gymzaal met op het dak een schoolplein en aan de straatzijde een villa.

Om ruimte te creëren is besloten de villa te slopen en de nieuwbouw over de gymzaal te plaatsen. Dit laatste werd mede mogelijk door het verplaatsen van de rooilijn aan de westzijde met een strook extra grond van één meter. Hierop staat nu één van de twee rijen V-vormige kolommen aan de buitenkant van de bestaande constructie, die de nieuwbouw dragen. Gecompliceerde stalen spanten in de dwarsrichting verankerd aan de betonkern van het interne trappenhuis geven het geheel de noodzakelijk stabiliteit.

Door het slopen van de villa kwam er ruimte vrij om de ingang te verplaatsen naar de straatzijde. Een forse, uitnodigende trappartij die

10

I

4 / 2014

R&D4 Gevelarchitectuur.indd 10

De opgetilde uitbreiding is te bereiken via een forse trappartij

tevens dienst doet als een getrapt schoolplein, vormt de verbinding van de straat naar het gebouwbrede bordes voor de ingang op de eerste verdieping. Deze eerste laag van de uitbreiding, waar zich de kantine bevindt, is transparant gehouden door een vliesgevelconstructie rondom. Op de tweede en derde verdieping bevinden zich de nieuwe klaslokalen en op de bovenste lokalen voor creatieve activiteiten.

Boven de transparante entree kraagt het gebouw flink uit, waarbij het plafond van deze uitkraging schuin omhoog loopt. Het klaslokaal daarboven is uitgevoerd als een collegezaal.

Bij de westgevels staat de draagconstructie van V-vormige spanten buiten het gebouw

raam en deur 26-08-14 09:05

Houtskeletbouw Vanwege gewichtsbesparing zijn de gevels rond de verdiepingen met klaslokalen opgetrokken uit geprefabriceerde houtskeletbouw elementen met afmetingen van 8,00 meter breed en 3,00 meter hoog (verdiepinghoog). De opbouw van de gevels is van binnen naar buiten als volgt: sauswerk, 12,5 mm dikke gisplaten, een waterkerende dampdichte folie, de HSB-elementen 50 x 180 mm gevuld met isolatiemateriaal, 12 mm multiplex plaat, een waterkerende dampopen folie, regelwerk (50 x 44 mm) en als laatste een verticale afwerking van Douglas planken met open naden van 5 mm.

Het bijzondere aan deze houten delen is dat er in een vast patroon en op vaste afstanden inkrosingen zijn uitgefreesd. Aan één zijde van een deel in het midden is een grote uitfrezing gemaakt en aan de andere zijde op vaste maar gelijke afstanden van onder- en bovenkant kleine uitfrezingen. Door de delen om en om te verwerken, weliswaar met verspringende naden, ontstaat een patroon van kleine en grote zeshoekige openingen. Afhankelijk van de zichthoek zijn verschillende lijnen en patronen van zeskanten van grote en kleien inkrosingen in de gevel te zien.

De entreeverdieping heeft een volledig transparante gevel van semi-structurele beglazing.

Kozijnen In de houtskeletbouw element zijn aluminium kozijnen van Schüco opgenomen. De plaats en de maatvoering van de kozijnen is zodanig gekozen dat er rondom het kozijn nergens verzaagde, smalle geveldelen toegepast hoefde te worden. De kozijnen zijn dus op plankmaat gedimensioneerd. Dit om het patroon van de inkrosingen niet te verstoren of de uitgefreesde delen niet te verzwakken.

Om een relatie te leggen met de kozijnen van de bestaande school hebben de nieuwe kozijnen eveneens een rode kleur. Per klaslokaal

Bij de aansluiting met het bestaande schoolgebouw is de uitbreiding verjongd

In de kopgevel met de grote driehoekige, aluminium kozijnen is het eerste dwarsspant zichtbaar

De uitbreiding/nieuwbouw is geplaatst boven de gymzaal, die deels opnieuw is opgetrokken

De aluminium kozijnen zijn op plankmaat gemaatvoerd. De rode kleur sluit aan bij die van de bestaande bouw

raam en deur R&D4 Gevelarchitectuur.indd 11

4 / 2014

I 11

26-08-14 09:05

Roto Doorsafe ENEO CC met DoorDrive Wanneer extra comfort wenselijk of zelfs noodzakelijk is

Comfort en veiligheid

Roto innoveert meer

Roto Frank SA

Voor mensen die extra gemak prettig vinden of zelfs nodig hebben zoals ouderen of gehandicapten, ontwikkelt Roto intelligente oplossingen.

Ervaar hoe comfort geen enkele concessie hoeft te doen aan veiligheid.

 onzichtbaar elektromechanisch ont- en vergrendelen, openen en sluiten van deuren en ramen  elektronische indicatie van de stand van ramen: draai, kiep, dicht, vergrendeld  barrière-vrij betreden van de woning.

Rue du Bosquet 1 1400 Nivelles +32 67 89 41 40 info.west@roto-frank.com

Raam- en deurtechnologie

Naamloos-11 1

26-08-14 13:27

Gevelarchitectuur zijn drie kozijnen in de gevel opgenomen: één kozijn met vaste beglazing en twee kozijnen met naast het vaste glas een ventilatieklep. De beglazing bestaat uit HR++ glas met een zonwerende coating. Tevens zijn de kozijnen uitgerust met screens aan de buitenzijde.

Op de bovenste verdieping waar de gevels terugwijken en achterover liggen, zijn standaard Velux dakramen toegepast in twee afmetingen.

Deze verdieping met creatieve klaslokalen heeft een gezaagtande doorsnede. Per lokaal is gericht op het noorden een lichtstraat in de constructie geplaatst; een lichtstraat die is samengesteld uit ook hier aluminium kozijnen.

In de gevels van de gehandhaafde gymzaal onder de nieuwbouw, die grotendeels opnieuw zijn opgemetseld, zijn houten kozijnen opgenomen. Deze kozijnen hebben dezelfde samenstelling en vorm als die in de bestaande gevels.

Structurele beglazing De driehoekige kozijnen in de kopgevel zijn ook van aluminium maar zijn gemaakt van diepere profielen. Door de grote afmetingen van deze kozijnen, bestaat bij een aantal daarvan de beglazing uit twee delen, die met een structurele kitnaad zijn verbonden. Hetzelfde speelt bij het grote, aluminium kozijn van 2,00 x 4,00 meter, dat in het plafond van het overstek boven de entree zit. Ook daar is de tweeledige beglazing uitgevoerd met een structurele kitnaad.

Ten slotte de vliesgevels in de transparante laag rond de entree en de kantine. Dit is een zogenaamde semi-structurele vliesgevelconstructie.

De HR++ beglazing, 50 mm dik, gehard, zelfdragend, doorvalveilig en 2,00 meter hoog en 3,30 meter breed, zijn ingeklemd in een aluminium boven- en onderregel van 50 x 50 mm. Vertikaal zijn de glasbladen onderling verbonden door een 20 mm brede kitnaad.

Het grote kozijn in de uitkraging boven de entree heeft twee glasplaten die met een kitnaad zijn verbonden

Aandachttrekker Jongstleden februari is de uitbreiding van het Geert Groote College officieel geopend. Tussen de aangrenzende bebouwing met hier en daar ook geen huis-tuin-en-keuken gevels, is de voorgevel van deze Vrije School beslist een aandachttrekker. Komt dat door de trappartij, het massiefogende volume van de hoge uitbreiding of de bijzondere kozijnen in de voorgevel? Hoe dan ook, uitnodigend is het wel; je loopt ongemerkt de trap op naar binnen.

Beeld van het patroon van zeshoekige uitfrezingen in de houten Douglas delen. Let ook op het patroon van de ‘gaten’. Ook dat zijn zeshoeken.

Een kozijn met naast de vaste beglazing een ventilatieklep. Elk lokaal heeft twee van deze kozijnen

raam en deur R&D4 Gevelarchitectuur.indd 13

4 / 2014

I 13

26-08-14 09:05

Vaktueel

Tekst Louis Jongeleen | beeld Marcus Peters

“

14

I 4 / 2014

R&D4 Vaktueel.indd 14

raam en deur 26-08-14 08:53

De gevel van de toekomst (4)

“ Gevels zijn straks energieneutrale, multi-materiële klimaatinstallaties” Vijfentwintig jaar geleden klonken er al waarschuwingen dat de bouw achterbleef in professionaliteit en in industrialisatie. Een van degenen die toen al zochten naar een uitweg uit de stagnatie, was innovator, productarchitect, hightech-ontwerper, visionair, wetenschapper, industrieel en hoogleraar, netwerker en publicist Mick Eekhout. Een gesprek met hem gaat vanzelf over hightech en de toekomst van de bouw.

Vijfentwintig jaar geleden staken enkele architecten en ingenieurs in Rotterdam de koppen bij elkaar om ‘iets’ te doen aan hun gezamenlijk frustratie. Ze zagen hoe de bouw achterbleef bij de ontwikkelingen.

Uit ergernis richtten zij Booosting op, een platform voor vernieuwers van de bouw. U was een van de oprichters. Wat denkt u van veranderingen in de bouw van de laatste decennia?

Mick Eekhout: “De bouwproducten in Nederland van 25 jaar geleden waren lang niet zo ruimtelijk als wij - pionierende architecten en ontwerpers - ons toen konden voorstellen. Mijn inspiratie vond ik in het buitenland, bij de architecten Frei Otto en Renzo Piano. Die bouwden toen al zeer ruimtelijk. Ik werkte aan gebouwen met een strakke, minimale vormgeving, aan tentachtige constructies, technologisch hoogwaardige oplossingen voor detaillering en vakwerken in glas. Dat wilde ik maken.

Een uitspraak van mijn vader kreeg ineens een extra betekenis voor me. Vanuit zijn ervaring als aannemer merkte hij een keer op: ‘Als niemand kan maken wat jij wilt, dan zal je het zelf moeten doen.’ Het was voor mij en enkele vakgenoten allang duidelijk dat er een heel andere bouwproductie nodig was voor wat wij wilden bouwen.

Destijds ontbrak het de meeste architecten aan inventiviteit en aan de ambitie om de eigen ontwerpen zelf uit te voeren en uit te testen. Het mankeerde hen aan technische vakkennis om zelf nieuwe ontwerpen te maken. Intussen wachtten de bouwproducenten de ontwikkelingen af. Booosting gooide flinke stenen in die stille vijver. Met ons streven naar industrialisering van de bouw, met brutale voorstellen en blufontwerpen en realisatie van gewaagde gebouwen hebben we de ontwikkelingen een duw in de juiste richting gegeven. In 25 jaar tijd is de bouw al veel industriëler geworden. Bouwers waren voorheen bouwplaatsaannemers, nu bestaat bouwen voor 90 % uit engineering en off site-productie en maar 10 % uit assemblage op de bouwlocatie.

Architecten ontwikkelen zich tegenwoordig vaker tot industrieel ontwerper. Hoewel, er zijn er nog altijd die te bang zijn om te werken aan ontwikkeling van eigen componenten.”

Uw bedrijf Octatube heeft in de afgelopen decennia op talloze plaatsen in de wereld eigen ontwerpen van de meest verbazingwekkend glasconstructies uitgevoerd. Het lijkt wel alsof met elk nieuw project de mogelijkheden van glas weer een stukje verder worden opgerekt. Wat is het dat glas voor u tot een zo boeiend bouwmateriaal maakt?

Mick Eekhout: “In 1992, toen ik net hoogleraar Productontwikkeling aan de TU Delft werd, startte collega Thijs Asselbergs een debat over de mogelijke eigenschappen van een nog onbekend transparant constructiemateriaal dat onbreekbaar is. We noemden het voorlopig ‘Zappi’. De zoektocht naar Zappi was in feite een experimentele onderzoeksmethode. Je stelt een niet-bestaand ontwerp als einddoel en je gaat daar naartoe werken. ‘Back casting’ heet dat in de wetenschap.

Zappi-onderzoek is nooit een grote onderzoeksgroep geworden, maar het motiveerde mij wel om verder op zoek te gaan naar de uitersten

raam en deur R&D4 Vaktueel.indd 15

Drie O’s van Booosting Mick Eekhout was in 1988 een van de initiatiefnemers van Booosting. Uitgangspunt van deze stichting was het aanjagen van de industrialisatie van de bouw. Doel daarbij: het organiseren van een integraal ontwerpproces waarbij de architect, de industrieel ontwerper en bouwproducent gezamenlijk bouwproducten, bouwsystemen en speciale componenten ontwikkelen. Booosting heeft zich de afgelopen decennia ontwikkeld tot een platform van koplopers in bouwinnovatie. Met een prikkelend programma van maandelijkse bijeenkomsten, congressen, lezingen, bedrijfsbezoeken en excursies blijft Booosting ideeën aankaarten en projecten opzetten op het gebied van Onderzoek, Ontwerp en Ontwikkeling om daarmee de vernieuwing in de bouw te versnellen.

NB: Ter gelegenheid van 25 jaar Booosting gaf het platform eind 2013 een bundel essays uit waarin 16 bouwinnovators hun visie geven op hoe de bouw er over 25 jaar uitziet. ‘Glimpses of the Future - Booosting kijkt naar de toekomst’, onder redactie van Mick Eekhout, uitgever Booosting, Rotterdam 2013, ISBN 9789462283527

4 / 2014

I 15

26-08-14 08:53

Zijn sterkte in de markt dankt het TITAN beslagsysteem aan zijn veelzijdigheid.

Innovatieve details voor een maximaal bedieningscomfort, extreme duurzaamheid, hoogste veiligheid tot RC3, een doordacht design en veelvuldige samenstellingsmogelijkheden tot aan een verdektliggende scharnierzijde. Of het nu een traditionele beslagmontage of een montage op losse profielstukken betreft: TITAN is het beste bewijs van ons motto aangaande onze 100-ste verjaardag: MORE DRIVE THAN EVER. www.siegenia.com

AH A IM L AG SR C E B E TSĂœ R B EESNC H L Ă„G E

Naamloos-10 1

26-08-14 13:26

Vaktueel van de mogelijkheden van het transparante materiaal ‘glas’. Daarvóór maakte ik in mijn gebouwontwerpen voor Octatube al veel gebruik van beglazingen om slanke stalen draagconstructies heen. In 1989 had ik daarin een keerpunt bereikt. Voor de Beurs van Berlage ontwierp en bouwde ik toen de eerste grote kozijnloze glasconstructie in Nederland, een glazen kubus bedoeld als muziekzaal. De grootste uitdaging bij dit project was het bereiken van complete transparantie met vrij dun glas. Hoever kun je daarmee gaan? Die grenzen heb ik opgezocht en dat doe ik nog steeds. Voor het Haags Gemeentemuseum maakte Octatube dit voorjaar een volledig glazen overkapping van het atrium. Met glazen, gelamineerde liggers samengesteld uit vier lagen van 15 mm glas en met een lengte van 10 meter. Glas als onzichtbare drager, een primeur in Europa.“

Als we denken aan ‘bouwen in de toekomst’, doemen er beelden op van hightech gebouwen van beton, staal en glas. Nu zijn dit precies de bouwmaterialen waarvan de productie zeer veel energie kost. Tegelijkertijd is glas ook weer het materiaal waarmee we zonlicht, zonnewarmte en energie kunnen oogsten. Hoe kunnen we glas nuttig gebruiken, zonder een grote ecologische voetafdruk achter te laten? Hoe ziet volgens u de ‘Gevel van de Toekomst’ er uit?

Mick Eekhout: “Het stoort mij om te zien hoe groot en dik de glasplaten dikwijls zijn die in hedendaagse gebouwen worden toegepast.

Platen van zeven meter bij drie meter en een dikte van 36 mm lijken al gewoon. Vijfentwintig jaar geleden was 8 mm al dik voor een glasplaat. Ik ben altijd bezig geweest met minimaal materiaalgebruik. Daar komt nu de noodzaak bij om ‘embedded energy’ van materialen terug te dringen (de totale hoeveelheid energie die al is besteed aan grondstofwinning en productie van het materiaal voordat het gebruiksklaar is, red.) We moeten beseffen dat de productie van glas enorm veel energie kost en veel CO2-uitstoot veroorzaakt. We zouden een limiet moeten stellen aan de dikte van glas. De sterkte hoeft daar niet onder te lijden. Glas kan ook zeer sterk zijn in de vorm van dubbelglas met overdruk in de spouw of als supervoorgespannen glas.

Glasproducenten zullen kleinere eenheden met een hogere kwaliteit gaan produceren.”

“Bouwdelen zoals gevels zullen energieneutraal ontworpen en uitgevoerd moeten worden. Al vanaf 2020. Dat gaat veel ontwikkelingswerk geven. Nu zijn er nog maar weinigen die zich erin verdiepen. Nog maar 6 jaar te gaan. Gevels worden multi-materiële systemen. Met de toenemende schaarste van grondstoffen, wordt het steeds belangrijker dat we de beschikbare materialen gebruiken op de plekken waar ze het best functioneren: hout voor de dichte delen van de gevel, staal voor overspanningen, aluminium voor slimme profielen in allerlei vormen.

Verder voorzie ik dat we gevels zullen gaan uitrusten met decentrale klimaatinstallaties. Dat vraagt om een nieuwe generatie gevels, kozijnen, ramen en deuren die in gezamenlijkheid worden ontwikkeld.

Voor de timmerfabrieken is het zaak om niet slechts te blijven toekijken terwijl de concurrentie werkt aan nieuwe gevelproducten. Ze kunnen platforms oprichten voor gezamenlijke productontwikkeling.

Zoals bijvoorbeeld de autoproducenten Saab, Fiat en Lancia deden met de Saab 9000. Zij ontwikkelden gezamenlijk één nieuw chassis als platform voor drie verschillende, verder ontwikkelde auto’s met de

herkenbare eigenschappen van de drie merken. En waarom zouden hightech gevelelementen geen Nederlands exportproducten kunnen zijn? Wat Duitse kozijnfabrieken de laatste twintig jaar deden kunnen wij op onze manier toch ook? Waarom zou een klein land in recessie niet een mooi, nieuw gevelproduct kunnen ontwikkelen voor een grote buitenlandse markt? Maar dan moet dat product natuurlijk wel kunnen beantwoorden aan internationale standaards.”

Behalve hoofdontwerper en algemeen directeur van hightech bedrijf Octatube - gespecialiseerd in geavanceerde ruimtelijke constructies en glastechniek – bent u ook hoogleraar Productontwikkeling aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zijn dat niet twee verschillende werelden, die van de praktijkgerichte industrie en die van de theoretische bouwtechnologie? Hoe ziet u dat? En welk soort architecten en bouwtechnologen heeft de Nederlandse bouw de komende jaren nodig?

Mick Eekhout: “ Al voor mijn benoeming als parttime hoogleraar, had ik al bijna acht jaar ervaring met de hightech productie van Octatube.

Als constructief hoofdontwerper had ik mezelf bewust ontwikkeld van projectarchitect tot productarchitect. De ervaring leerde me dat voor hightech bouwproducten de kennis van het hightech handwerk onmisbaar is. Daarom ben ik in 1995 op de TU Delft gestart met het Prototype Laboratorium, waar de studenten de beginselen van het hightech handwerk onder de knie kunnen krijgen. De modelwerkplaats van Octatube fungeerde daarbij als voorbeeld. Met zelf bankwerken en lassen leer je bijvoorbeeld wat ‘maattoleranties’ zijn. Nog altijd maakt die praktische kant van het bouwen van prototypes een belangrijk onderdeel uit van de afstudeerrichting Bouwtechnologie.

Ook nu gaan twee keer per jaar 60 studenten naar ons zogeheten ‘Bucky Lab’ om een aantal ontwerpen te maken waarvan er 6 á 10 worden uitgevoerd door teams van 10 tot 6 studenten. Zo ontwikkelen ze zich op een hoogambachtelijke manier tot ingenieurs met zelfvertrouwen. Wij leiden bouwkundige ingenieurs en architecten op die probleemoplossers zijn, die helder kunnen denken en die los van de bestaande bouwpraktijk voor algemene vraagstukken nieuwe oplossingen kunnen genereren. Ik merk dat de huidige generatie studenten zich erg gemakkelijk aanpast aan snel veranderende situaties in de bouwwereld. Ze zijn vaak internationaal georiënteerd. Van de 300 studenten met een ingenieursdiploma gingen er dit jaar 150 naar het buitenland. En de technisch directeur van Octatube, mijn zoon Nils, heeft zijn personeelsbestand weer kunnen uitbreiden met 30 afgestudeerde ingenieurs. Zij krijgen in het bedrijf een verdere opleiding in alles waarvan ze nut kunnen hebben als bouwkundig ingenieurs, van management tot en met scheepsbouwtechniek.”

raam en deur R&D4 Vaktueel.indd 17

Dat de bouw nu razendsnel verandert, is voor een belangrijk deel het werk van enkele gangmakers. Zij ontwikkelen nieuwe methoden voor het maken van gebouwen die goed zijn voor mensen in plaats van het omgekeerde. In de toekomst zal de gevel een technologisch hoogwaardig onderdeel zijn van elk gebouw, afgestemd op de behoeften van de gebruikers. Raam & Deur vraagt zes koplopers in bouwinnovatie naar hun visie op ‘De Gevel van de Toekomst’.

4 / 2014

I 17

26-08-14 08:53

Vaktueel

Door Louis Jongeleen

Kleine bouwfysica van coatings voor hout (5)

Een voorkeur voor hout en een hekel aan onderhoud Hout is een prachtig en nuttig bouwmateriaal. Alleen, zonder beschermende afwerking is het snel lelijk en in technisch opzicht onbruikbaar. Verf op houten bouwelementen is een vorm van prestatieborging en tegelijkertijd verfraaiing. Hoe brengen we deze oerfuncties van verf met elkaar in evenwicht? Een verftechnoloog, een verfleverancier en drie timmerfabrikanten geven hun visie.

Hoe kunnen we greep krijgen op wat er gebeurt als we hout afwerken met verf? Het is een eenvoudige vraag die ons onmiddellijk op onoverzichtelijk terrein brengt. Daar kan alleen gecombineerde kennis van hout, verf, scheikunde, fysica en organisatie ons de weg wijzen.

Mogelijke verwarring begint al bij de vraag ‘Wat is verf?’. We spreken immers ook van coatings, lakken, beitsen en verfsystemen. Niels Lutke Schipholt - verftechnoloog bij SHR – brengt uitkomst.

Filmvormend Niels Lutke Schipholt : “Coating is een verzamelbegrip voor allerlei soorten verf. Wij bedoelen met verf meestal een product dat een beschermende en verfraaiende laag vormt. Dat in tegenstelling tot beits, een verf zonder aanmerkelijke laagdikte of ‘film’. Er bestaat een Europese definitie van verf met een onderscheid naar verschillende zogeheten droge verflaagdiktes ofwel DFT (NEN-EN 927-1§ 4.3.2. ).

De Nederlandse vertaling van die definitie vinden wij terug in prestatie-eisen voor verf die geschikt is voor KOMO-gecertificeerd timmerwerk. Daarbij bestaat onderscheid tussen enerzijds de ‘niet- en semifilmvormende coating’ voor niet-maatvast hout zoals bijvoorbeeld gevelbekleding en anderzijds de ’filmvormende coating’ voor maatvast hout zoals houten kozijnen, ramen en deuren. Dit is een zinvol onderscheid, want je wilt eerst weten of een houtsoort geschikt is om er een maatvast element van te maken, voordat je er een geschikte coating voor gaat uitzoeken. Bij de beoordeling van de geschiktheid van coatings - zowel de transparante als de dekkende - voor toepassing onder KOMO, bestaat een hele reeks van beproevingsmethoden en richtlijnen. KOMO-gecertificeerde coatings zijn o.a. getest op wateropname, hechting, weerstand tegen vocht en vorst, weerstand tegen invloeden van regen en zonlicht, maar ook op kleurechtheid, geslotenheid van de verflaag, afbladderen, barst vorming, blaarvorming, glansverloop en verdraagzaamheid met kit, plamuur, lijm of zelfs smeermiddelen voor de bewerking van hout.”

Vochtbelasting Hoe weten we hoe verf op het hout zich zal gedragen?

Voor kwaliteitsborging van het afgeleverde houten product is certifice-

18

I

4 / 2014

R&D4 Vaktueel_Kleine Bouwfysica.indd 18

(illustratie: Neutelings Riedijk Architecten B.V.) Gevel voor nieuw stadhuis van Deventer in transparant gelakt Europees eiken

ring het middel bij uitstek voor de timmerfabrikant en zijn klant. Met een KOMO-attest-met-productcertificaat voldoet het aan het Bouwbesluit en aan de eisen en wensen van de markt. Die eisen zijn vastgelegd in de beoordelingsrichtlijnen of BRL’s. In BRL 0801 voor ‘Houten Gevelelementen’ en BRL 0803 voor ‘Deuren’ zijn ook eisen opgenomen voor de ‘afwerkbaarheid’. BRL 0801 bevat verder de opties voor drie afleverconcepten: een grondlaksysteem plus verwerkingsvoorschriften, een voorlaksysteem plus verwerkingsvoorschriften of een compleet beglaasd en afgemonteerd eindproduct met een aflaksysteem. Concept IV valt buiten de KOMO-certificering en heeft betrekking op kozijnen met complete beglazing, een aflaksysteem, geplaatst en afgemonteerd door de timmerfabrikant en onderhouden volgens een afgesproken prestatiecontract. Niels Lutke Schipholt: “Afleverconcept II levert in de praktijk van

raam en deur 26-08-14 08:50

n

bouwen in de winter dikwijls frustraties op bij de timmerfabrikanten omdat het vochtgehalte van kozijnen na levering op de bouwplaats vaak zeer sterk toeneemt. Met alleen een coating valt tegen die piek in de vochtbelasting niet veel uit te richten. Bij de Concepten III en IV kan de timmerfabrikant de productkwaliteit beter borgen omdat hij het kozijn dan zelf plaatst of onder zijn verantwoordelijkheid laat plaatsen.

Feitelijk moet je een kozijn willen behandelen als een meubel.�

Krimp- en zwelgedrag Wat verlangen we van de prestaties van coatings?

Wat zeggen de deskundigen uit de praktijk hierover? Jan Nijmeijer, manager Kwaliteit en Innovatie van Timmerfabriek Webo te Rijsen, signaleert dat verbeteringen van het houten product en de innovatie op verfgebied elkaar versterken. Nijmeijer: “Bij de nieuwe gemodifi-

(foto: SHR) QUV Snelverweringstestmachines laten kunstmatige veroudering zien van coatings op hout, dmv UV-licht en watersproei

raam en deur R&D4 Vaktueel_Kleine Bouwfysica.indd 19

4 / 2014

I

19

26-08-14 08:50

Voorkom kerntrekken!

Met Nemef anti-kerntrekbeslag • Massief aluminium veiligheidsbeslag 3400- en 3500 serie (AK) voorzien van instelbare kerntrekunit • SKG*** gecertificeerd en voldoet aan het Politiekeurmerk Veilig Wonen

Naast anti-kerntrekbeslag biedt Nemef ook veiligheidscilinders met kerntrekbeveiliging aan, zoals de NF3 en NF4 cilinders

‘Politie waarschuwt voor kerntrekken’ Kerntrekken is een steeds vaker voorkomende inbraakmethode, waarbij de kern van de cilinder wordt verwijderd en er eenvoudig kan worden ingebroken. Ter voorkoming biedt Nemef voortaan veiligheidsbeslag met kerntrekbeveiliging.

nemef.nl

ASSA ABLOY, the global leader in door opening solutions

LogiKal 9.0

Meer inzicht in uw calculatieprijs!

DE PROFESSIONELE SOFTWARE

Vereenvoudig uw productie!

VOOR RAMEN, DEUREN

Heeft u interesse in een

®

EN GEVELS.

Bespaar nog meer tijd en geld!

vrijblijvend adviesgesprek?

Neem dan contact op met: Orgadata Benelux B.V. Joost Bouten +31 58/2333920 info@orgadata.com

www.orgadata.com

RD_adv1_1.indt 1

26-08-14 10:28

Vaktueel vallen en esthetische uitstraling staan op twee en drie. Bij dat laatste speelt vooral het initiatief van de architect een rol. Verder is er een toenemende voorkeur voor verfsystemen die in de timmerfabriek zijn aangebracht, inclusief aflakverfsysteem en beglazing. De afwerking onder gecontroleerde omstandigheden betekent een grote stap vooruit. Door spuitapplicatie kan er ook meer laagdikte worden aangebracht.”

Nerven en noesten “De verfleverancier heeft verstand van verf en wij zijn experts op gebied van het hout”, zegt Bert Brinks. Hij is manager Productontwikkeling en Kwaliteit bij De Groot Vroomshoop in Vroomshoop. Zijn uitspraak heeft betrekking op prefab gelijmde houtconstructies, een van de specialismen van het bedrijf. Brinks: “Onze gelamineerde liggers krijgen bij buitentoepassing een afwerking in twee lagen met een open verfsysteem. Dat werkt goed als het verfadvies wordt opgevolgd. Dat houdt meestal in dat de aannemer eenvoudig een derde laag aanbrengt nadat de mogelijk beschadigende activiteiten achter de rug zijn.” Brinks noemt de opmars van de beitsachtige coatings opmerkelijk. “De eindgebruiker wil hout zien, de structuur van de nerven en de noesten. Nu is transparante lak voor buiten meestal maatwerk. Dat vraagt om een nauwe samenwerking met de verfleverancier. Iedereen houdt van hout, maar heeft een hekel aan onderhoud.”

“Behandel een kozijn als een meubel”

(foto: SHR) Buitenexpositie rabatdelen: niet- en semi-filmvormende verfsystemen op verduurzaamd vuren, WRC en thermisch gemodificeerd naaldhout

ceerde houtsoorten (zoals Accoya en Plato, red.) is het krimp- en zwelgedrag van het hout beperkt. Daardoor verplaatst de aandacht zich naar andere manieren om de schade aan de verflaag te voorkomen, bijvoorbeeld door grotere afrondingen van de randen van het hout. Positief vind ik de grotere verantwoordelijkheid die je als timmerfabriek neemt bij zeer specifieke, esthetische eisen van de klant.

Functionele kwaliteiten - zoals hechting van de verf, glansgraad, laagdikte en kleurechtheid – zijn meetbaar, maar wat mooi is, is subjectief. In dat geval gaan wij in samenspraak met de opdrachtgever mock-ups maken en testen uitvoeren om zo de wederzijdse verwachtingen af te stemmen.”

Verffabrikant Gerrit Westera, mede-directeur van Drywood Coatings BV in Enschede, geeft een helder beeld van de marktvraag voor ­verfsystemen voor houten gevelelementen. Westera: “Opdrachtgevers ­willen op de eerste plaats een langere levensduur van het houten ­product. Accoya geeft daarbij de trend aan. Langere onderhoudsinter-

De productie van de zeer duurzame kozijnen in de fabriek van Verweij Houttechniek in Woerden is er zoveel mogelijk op gericht om de onderhoudscyclus van de eindproducten langer te maken. Algemeen directeur Ruud Verweij noemt het hout de basis en de afwerking met een coating de cosmetica van zijn kozijnen. Verweij: “Een houten kozijn moet principe minimaal vijftig jaar meegaan. Droog hout rot niet, dus zorgen wij ervoor dat er op liggende delen van onze constructies geen water blijf staan, dat kopshout extra afgeschermd is en dat we de kwetsbare onderdorpels voorzien van afdekprofielen van geperste steenwolplaat. We leveren af volgens concept IV. In samenwerking met onze vaste verfleverancier voorzien we de kozijnen in onze robotspuiterij van een drielaagse afwerking met de gewenste hechting, gladheid en glansgraad. In samenwerking met vastgoedonderhoudsbedrijven nemen we verantwoordelijkheid voor het onderhoud. Afhankelijk van de ligging en de detaillering van een object en de kleur van de coating, kunnen we een eerste onderhoudsinterval afspreken van 15 jaar.”

raam en deur R&D4 Vaktueel_Kleine Bouwfysica.indd 21

Met de serie ‘Kleine bouwfysica van…’ presenteert Raam & Deur een zestal compacte ‘besprekingen’ van bouwfysische aspecten van een specifiek bouwdeel of bouwdetail. Vaste medewerkers aan deze reeks zijn: Peter Kuindersma, senior adviseur van Nieman-Kettlitz Gevel- en Dakadvies en Gerton Starink, adviseur bouwfysica bij Nieman Raadgevende Ingenieurs.

4 / 2014

I 21

26-08-14 08:50

Raamwerk

Door Joop Wilschut

Verf- en laksystemen op houten kozijnen

Nooit meer schilderen?

Houten kozijnen worden meer en meer afgeleverd in een volledig afgemonteerde en afgelakte toestand.

De producenten worden daarmee ook verantwoordelijk voor de bescherming van het materiaal. Maar waarop baseren zij de keuze van afwerking van het hout? Welke garanties geven ze op verf- en laksystemen? En hoe zien ze de toekomst? De antwoorden zijn soms wisselend, maar meestal gelijkluidend.

Tot circa tien jaar geleden leverden de meeste timmerfabrikanten kozijnen als halfproduct aan de bouw. Het hout was in de grondverf gezet en daarmee was de kous af. Maar de ontwikkelingen hebben niet stil gestaan. Tegenwoordig leveren veel timmerfabrikanten houten kozijnen volgens concept II, III of IV. Bij concept II zijn de gevelproducten vanuit de fabriek voorzien van dorpelafdekkers en/of neuslatten en een voorlaksysteem. Bij concept III gebeurt het plaatsen, beglazen en aflakken volledig onder verantwoordelijkheid van de timmerfabrikant. Het kozijn wordt onder geconditioneerde omstandigheden gefabriceerd en afgewerkt, waardoor de kwaliteit aanmerkelijk hoger ligt. En een kozijn conform concept IV heeft als aanvullende service, dat het wordt onderhouden gedurende de levensduur.

Deze ontwikkelingen hebben een wissel getrokken op de verantwoordelijkheid van de timmerfabrikant voor alle onderdelen en behandelingen die kozijnen ondergaan. In een ander artikel binnen deze uitgave gaat het onder andere over het afhangen van houten deuren. Voor dit artikel heeft de redactie een aantal timmerfabrikanten vragen gesteld over de bescherming van het houtwerk.

Waarop zijn keuzes gebaseerd?

De eerste vraag die gesteld is, is waarop ze de keuze van de afwerking van het hout baseren. De antwoorden lopen nogal uiteen. “De onderhoudscyclus naar een maximum krijgen; dat is voor ons de basis”, antwoordt Jan van Beek, technisch adviseur van Timmerselekt Doornenbal. Directeur Ralph Nederlof van Westerveld & Nederlof geeft aan dat het bij hen in overleg gaat met de opdrachtgever. “Hij geeft aan wat de wensen zijn en we adviseren hem daarin.” Het antwoord van Mathee van de Vin, directeur van Van de Vin Ramen en Kozijnen is weer anders. “Wij gaan allereerst uit van de uitgangspunten in de BRL 0801 en de KVT. Samen met onze verfleverancier en onze applicatiemogelijkheden in de verfafdeling bepalen we de toe te passen verf om de te bereiken doelen te kunnen halen en onze afspraken na te kunnen komen.” Een soortgelijke reactie komt van Ewald Homan, van Timmerfabriek Salland Lemelerveld: “De keuze wordt bepaald door SKH en NBvT. Het verfsysteem bepalen we zelf op basis van kwaliteit en prijs, tenzij leveranciers zijn voorgeschreven.”

22

I 4 / 2014

R&D4 Raamwerk bescherming.indd 22

(Foto: Doornenbal)

Hetzelfde antwoord geeft Homan ook op de vraag over de argumenten waarop een keuze voor een verf- of laksysteem wordt genomen. De andere benaderen het anders. Van Beek: “De keuze wordt gemaakt voor systemen die een lange duurzaamheid en standtijd hebben en waar we deze ook daadwerkelijk kunnen maken zonder dat er tussendoor inspecties moeten plaatsvinden.” Nederlof: “Voornamelijk op basis van het bouwsysteem en de aard van het project. Is het nieuwbouw, waarbij de kozijnen gemonteerd worden in de ruwbouw, dan voegt aflak niet zoveel toe. Dan is een extra schilderbeurt haast onvermijdelijk. Betreft het een renovatieproject van bewoonde woningen, dan heeft de keuze voor aflak juist de voorkeur. Na de montage kan er immers direct worden opgeleverd.” Van de Vin: “Ervaring met de verf, tijdens de verwerking en in de praktijk spelen een belangrijke rol.

Oudere projecten worden door ons dan ook na enkele jaren bezocht om te zien hoe de toegepaste verf zich houdt.”

Over de borging van de duurzaamheid van de bescherming kwamen de volgende reacties: “We werken nauw samen met de verfleverancier.

Daarnaast liggen er diverse verouderingstesten aan ten grondslag. Door de juiste combinatie te zoeken van hout, detaillering en verf kunnen we deze duurzaamheid borgen”, aldus Van Beek. Een dergelijk antwoord komt ook van Van de Vin: “Tijdens het productieproces wordt de kwaliteit van het verfproces bewaakt. Viscositeit, laagdikte nat en droog zijn zaken die we dagelijks intern controleren. Wekelijks bewaakt ook onze verfleverancier door onaangekondigde bezoeken en controles de kwaliteit.”

Garantie en onderhoudsfrequentie “Wij bieden samen met de verfleverancier een garantie op de aflak van 7 jaar op ons hardhouten kozijn en 10 jaar op de kozijnen van accoya”, beantwoordt Van de Vin de vraag over garanties. Maar welke frequentie van onderhoud hangt daaraan vast? “Dit betekent dat er in het 8e of 11e jaar geschilderd moet worden. Maar onderhouden is natuurlijk veel meer dan verven alleen. Hangnaden, kitnaden, mos- en alggroei en andere vervuiling verwijderen, zijn ook zaken die aandacht

raam en deur 26-08-14 08:47

Raamwerk

(Foto: Westerveld & Nederlof)

verdienen. Hier hebben andere producten dan hout ook mee te maken, maar daar wordt vaak niet over gesproken.”

“In basis 10 jaar conform de SGT garantievoorwaarden”, laat Nederlof weten. “Voorwaarde voor deze garantie is het onderhoud door de gebouweigenaar conform de voorschriften. Daarnaast kunnen wij 10 jaar ‘niet-schilderen’ aanbieden. Hiertoe moet er wel gespoten worden met een specifiek geschikt verfsysteem. Daarbij hoort wel een mate van onderhoud. Het ‘niet schilderen’ heeft betrekking op een volledige schilderbeurt die pas in het elfde jaar nodig is. Daarnaast zijn we ons aan het verdiepen in Concept IV, waarbij langere garanties mogelijk zijn. Voor de frequentie van onderhoud hebben we basisschema’s opgesteld, die we per specifiek project kunnen toe- of aanpassen.”

Volgens Van Beek gaat men bij hen nog verder: “Op het systeem wat wij momenteel spuiten wordt 15 jaar 100% schildervrij afgegeven in combinatie met de juiste houtsoort en detaillering. Binnen deze 15 jaar hoeft men niets te doen. Als je de glansgraad wil behouden, moeten de kozijnen één keer per 2 jaar worden schoongemaakt. Na de 15 jaar komt dan de eerste schilderbeurt. De tweede schilderbeurt zal dan volgen na 10 jaar enz.” Homan is kort in zijn antwoord door te stellen dat de garantie en de frequentie van onderhoud afhankelijk is van de leverancier van het verf- of laksysteem.

10 of 15 jaar niet verven?

Van Beek: “Zoals al eerder gezegd, werken we hier al mee en juichen dit alleen maar toe. Het is ook belangrijk dat onze industrie hiermee doorgaat om mee te kunnen blijven doen in de concurrentie met andere grondstoffen.”

Volgens Nederlof is 10 of zelfs 15 jaar ’niet verven’ garantie een goede ontwikkeling. “Het helpt om het imago van het houten kozijn te verbeteren. Aanvullend zou je ervoor kunnen kiezen om het onderhoud ook bij de leverancier van de kozijnen neer te leggen voor een periode van 20 of 25 jaar. Daarmee wordt de gebouweigenaar ontzorgd. Het nadeel hiervan is dat 25 jaar een hele lange periode is om je vast te leggen. We moeten daarbij wel zoeken naar een contractvorm waarbij wederzijdse opzegging, binnen bepaalde grenzen, mogelijk is.”

Ook Van de Vin is positief, maar hij heeft een opmerking, die (mogelijk) hout snijdt: “Technisch is 10 en 15 jaar ‘niet verven’ prima mogelijk, maar factoren als kleur, situering en schoonhouden hebben hierop een duidelijke invloed. Regelmatig inspecteren van de projecten is dan ook een belangrijk aspect. Afhankelijk van de projectuitvoering zijn ook langere onderhoudsintervallen bespreekbaar.”

Toekomstontwikkelingen Wat betreft ontwikkelingen voor de nabije toekomst op gebieden van verfsystemen, onderhoud en garantie is men redelijk gelijkgestemd.

Jan van Beek: “Verfsystemen zullen worden doorontwikkeld. Met name de verf in de pot; deze moet ook zeker 15 jaar mee kunnen gaan. Het woord onderhoudsfrequentie moeten we gaan vergeten.

We gaan in de toekomst alleen nog maar over esthetisch onderhoud praten. En garanties moeten helder en duidelijk zijn; zoals al gezegd gaat het straks over esthetica en daar wordt het een stuk eenvoudiger van.”

Mathee van de Vin: “Qua verfsystemen verwacht ik op termijn dat er oplossingen ontstaan, waarbij de verf makkelijker schoon zal blijven.

Voorbeelden in zelfreinigend glas zijn er al. De onderhoudstermijn zal langzaam worden opgerekt. Hierbij dienen we oplossingen te vinden om de invloed van UV licht op snelverwering en veroudering van de verflaag tegen te gaan. Niet alleen de verf maar ook stabielere houtsoorten en een betere kitkwaliteit gaan een positieve invloed hebben op de onderhoudsfrequentie.”

Ralph Nederlof: “Wat betreft verfsystemen is een aanzienlijke verkorting van de droogtijd zeer wenselijk. Daarnaast kan er misschien gezocht worden naar innovatieve verfsystemen die bijvoorbeeld 100% natuurlijk zijn, dus geen chemisch afval meer. Of ‘intelligente’ verf waarbij bijvoorbeeld af te lezen is of onderhoud noodzakelijk is, systemen die energie opwekken, die een bepaalde mate van zelfherstellend vermogen hebben, et cetera. Dit klinkt futuristisch, maar wellicht dat nieuwe technologische ontwikkelingen dit toch op relatief korte termijn mogelijk maken. De onderhoudsfrequentie moet groter worden.

Daar zal de verf zeker op doorontwikkeld worden. En de garantie: dit zal waarschijnlijk rond 10 jaar blijven liggen. De toekomst is te onzeker om garanties voor veel langere periodes af te geven.

Maatschappelijke ontwikkelingen kunnen dermate groot zijn, dat je als bedrijf eraan ten onder kunt gaan als je ergens voor zeer lange tijd garant voor gaat staan.”

raam en deur R&D4 Raamwerk bescherming.indd 23

www.doornenbal.com www.westerveld-nederlof.nl www.vandevin.nl www.sallandkozijnen.nl www.dejongvanaartrijk.nl

4 / 2014

I 23

26-08-14 08:48

WWW.FUHR.NL

Het beste voor elke deur.

Multitronic 881 Ontwikkeld voor de meest hoogwaardige deuren waarbij er zeer veel functionaliteiten gevraagd wordt.

De hoogste veiligheid, betrouwbaarheid en levensduur met daarbij de eenvoudigste montage, is wat wij kunnen bieden met dit systeem.

Talrijke aansluitmogelijkheden en zeer grote flexibiliteit die alleen meer uitgebreid wordt met ons comfortabele SmartTouch of SmartConnect easy product. Dit alles biedt meer bedieningscomfort zodat wij met recht kunnen zeggen. Het beste voor elke deur.

Techniek die geschiedenis schrijft.

08-05-14 16:59

FUH4001 Adv Multitronic 881 187x131mm_v2.indd 1

Nieuws te melden?

Persberichten en nieuws kunt u tot 16 september 2014 opsturen naar raamendeur@mixpress.nl

www.vekakozijn.nl

Kwaliteit, vertrouwen en zekerheid

RD_adv1_1.indt 1

raam en deur 26-08-14 10:29

Raamwerk Balkondakraam haalt buiten binnen

Slimme balkespagnolet opbouw

In de zomerse dagen wilt u genieten van daglicht, het liefste op uw eigen balkon of dakterras. Niet in iedere woning is een dergelijke constructie mogelijk. Fakro biedt de oplossing in de vorm van het balkondakraam. Het balkondakraam, type FGH-V, combineert 2 raamvleugels in 1. Dit maakt het mogelijk het bovengedeelte te openen tot een hoek van 45 graden en het ondergedeelte naar voren uit te klappen.

Zo creĂŤert u in een handomdraai een ruimte voor ontspanning. Uniek aan het ontwerp van Fakro zijn de geĂŻntegreerde balustrades. Deze verdwijnen bij sluiting geheel in de raamconstructie.

Fakro, Groesbeek, 024.39.78.095, www.fakro.nl

Eerste project proCoverTec klaar Aannemingsbedrijf Kuin, woningbouwvereniging de Woonschakel en Schipper Kozijnen hebben het eerste project met het allernieuwste kleursysteem voor kunststof kozijnen van profine, proCoverTec, afgerond. Aannemingsbedrijf Kuin realiseerde, in opdracht van de Woonschakel, de nieuwbouw van een ruim 20 woningen met de kozijnen van K-vision gecombineerd met de nieuwe kleurlaag proCoverTec. Dankzij innovatieve nano-techniek worden vuil en water door deze kleurlaag afgestoten. De toekomstige bewoners profiteren niet alleen van kozijnen die zij niet hoeven te schilderen, maar het onderhoud vergt nu nog minder tijd. De kozijnen zijn uitgevoerd in het type K-vision Trend.

Profine Nederland, Waardenburg, 0418.65.17.17, www.k-visionkozijnen.nl

Nieuw in het assortiment van HMB is de balkespagnolet opbouw. Niet alleen voor nieuwbouwsituaties, maar met name binnen de renovatie biedt deze balkespagnolet een perfecte en elegante oplossing voor ramen en deuren. Tijdens vervanging hoeft geen freeswerk verricht te worden, waardoor herstel- en montagewerk wordt voorkomen.

Daarnaast wordt de HMB balkespagnolet afgewerkt met een meranti-afdeklijst die het aluminiumprofiel volledig bedekt. Door de meranti-afdeklijst in gewenste RAL-kleur te schilderen, ontstaat een prachtige afwerking.

HMB, IJsselstein, 030.687.79.40, www.hmb.nu

Hergebruik kozijnen

Kozijnloos raam Veka komt met de Artline 82, een kozijnloos raam. Dit profielsysteem zorgt ervoor dat het kozijn onzichtbaar blijft. Deze innovatie biedt architecten unieke ontwerp- en toepassingsmogelijkheden in het nieuwbouwsegment. Een raamkozijn op basis van Artline 82 wordt volledig in de sponning opgenomen, waarbij een perfect isolerende aansluiting kan worden gemaakt. Naast nieuwe ontwerpopties biedt Artline 82 ook optimale functionaliteit. In combinatie met tripelglas worden hoge isolatiewaarden bereikt.

Veka Kozijnen, Heesselt, 0344.65.22.34, www.vekakozijn.nl

Voor de Dutch Design Week van 2013 bouwde men een tijdelijk paviljoen, genaamd S-Cape, met kozijnen uit het renovatieproject Geestenberg van Woonbedrijf. Deze kozijnen zijn na afbraak van S-Cape opgeslagen en worden nu weer opgebouwd om gebruikt te kunnen worden voor een paviljoen in Strijp-S, dat langer overeind zal blijven. Dit paviljoen zal geopend worden op de start van de Dutch Design Week 2014. Tijdens de Dutch Design Week van 2014, waarin het festival OPEN Up georganiseerd wordt, zullen nog meer paviljoens verrijzen, gemaakt van de kozijnen uit Geestenberg. Designers krijgen de kozijnen ter beschikking, op voorwaarde dat ze hergebruikt worden.

raam en deur Raamwerk.indd 25

4 / 2012

I

25

26-08-14 10:05

Inside

Door Saskia van Bruinessen, CCV

Campagne tegen woninginbraken

Verkoop veiligheid op de juiste manier

De wintercampagne ‘Laat de inbreker in de kou staan’ werd in 2013 voor het eerst aangeboden. Diverse woningcorporaties, PKVW-bedrijven, gemeenten en politieteams gebruikten de posters, conceptteksten, illustraties en promotiematerialen. De campagnesite werd zo’n 14.000 keer bezocht en in totaal werden er 149.500 deurhangers besteld. Het materiaal werd vooral ingezet om bewoners bewust te maken van inbraakpreventie, zodat ze hun gedrag aanpassen en preventieve maatregelen nemen.

In mei werd de zomercampagne ‘Inbrekers gaan niet met vakantie’ gelanceerd. In de zomerperiode zijn insluipingen een veel-

Goed voorbeeld werkt beter voorkomend probleem. Daarnaast gaan bewoners op vakantie en laten ze hun woning zo achter dat inbrekers snel doorhebben dat ze weg zijn. Samen met het ministerie van Veiligheid en Justitie, de politie en het CCV kwam de boodschap van deze campagne tot stand. Deze drie partijen vinden het belangrijk dat bewoners de hulp van vertrouwde buren inroepen. Buren kunnen een oogje in het zeil houden als de bewoners op vakantie zijn. Ook kunnen ze helpen de woning een bewoonde indruk te geven. Daarnaast blijft natuurlijk goedgekeurd hang- en sluitwerk op ramen en deuren essentieel. In de campagne, die staat op de Politiekeurmerk site, wordt uiteraard verwezen naar PKVW-bedrijven voor meer advies op maat.

Juiste boodschap Judith Hagendijk, communicatieadviseur Veilig Wonen bij het CCV: “Het is erg belangrijk om de juiste boodschap te kiezen.

Als professional zijn wij dagelijks bezig met woninginbraken. In onze campagnes zouden we het liefst zo veel mogelijk informatie kwijt willen over alles wat we weten over inbraakpreventie.

26

I

4 / 2014

R&D4 Inside-PKVW-campagnes.indd 26

Maar dat werkt averechts. Het geven van te veel boodschappen, zorgt er juist voor dat bewoners niets doen. Wij hebben in de jaren geleerd wat werkt. Het gaat om een eenvoudige boodschap, een goede timing, de juiste mix van communicatiemiddelen en de inzet van voorlichting op plaatsen waar veel ingebroken wordt. Daar wordt de urgentie door de bewoners het meeste gevoeld.”

Het is al langer bekend dat preventiegedrag van bewoners op korte termijn vrijwel niet te veranderen is met uitsluitend massamediale communicatie. Feit blijft dat bewoners vaak pas in actie komen als er een inbraak bij hen zelf of in hun directe omgeving plaatsvond. Zij handelen dan dus vooral uit angst. Sommige bewoners laten zich overhalen met een tijdelijk financieel voordeel door gemeentelijke subsidies of een tegemoetkoming in de kosten door woningcorporaties.

Samenwerking Naast kortingen of een promotionele campagne is het belangrijk dat de gemeente haar verantwoordelijkheid voor de integrale aanpak van woninginbraken neemt. Alleen voorlichting helpt niet het probleem te voorkomen. Er moet natuurlijk samengewerkt worden door partners zoals politie, beveiligingsbedrijven, gemeente, zorgpartijen en woningcorporaties.

Hagendijk: “De twee campagnes zijn ondersteunend aan de lokale en integrale aanpak tegen woninginbraken. We bieden corporaties, PKVW-bedrijven, gemeenten en andere geïnteresseerden diverse communicatiemiddelen aan die ze kunnen inzetten om bewoners in hun gemeente of in hun woningbestand te bereiken. De inspanningen van bewoners zelf zijn namelijk ook erg belangrijk in die aanpak. Bovendien dragen de campagnegebruikers zo bij aan de doelstellingen uit het regeerakkoord om de inbraakcijfers de komende jaren te laten dalen tot 65.000 per jaar (nu 87.000 per jaar).”

Strategie Uit verschillende onderzoeken blijkt het volgende als het om campagnes gaat: • Het goede voorbeeld laten zien werkt beter dan laten zien hoe het niet hoort; • Een handelingsperspectief bieden; • Een positieve insteek werkt beter dan een negatieve boodschap; • Mensen willen graag bij de meerderheid horen.

De strategie van de campagnes is erop gericht om direct te sturen op gedragsverandering bij bewoners. Iedereen weet wel dat

raam en deur

✂ ✂

Minder inbraken. Hoe zorg je ervoor dat bewoners hun woning beveiligen met goed hang- en sluitwerk, verlichting en andere inbraakpreventieve maatregelen toepassen? Hoe krijg je bewoners zover dat ze een woning die aan de veiligheidsnorm voldoet, normaal vinden? Net zo normaal als een veilige auto, die we wel geregeld laten keuren. Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) ontwikkelde laagdrempelige zomer- en wintercampagnes om bewoners bewust te maken van inbraakpreventie.

26-08-14 08:46

Inside

je een slot op de deur moet hebben. Minder mensen realiseren zich dat het slot ook echt omgedraaid moet worden, wil het in het slot vallen. Daar komt bij dat het afsluiten van deuren en ramen bij uitstek gewoontegedrag is; je doet het of je doet het niet, en daar denk je verder nauwelijks over na. Er moet een prikkel zijn om dat automatische gedrag te doorbreken of juist goed automatisch gedrag te bevorderen. Die prikkel vond het CCV in laagdrempelig campagnemateriaal, zoals de deurhanger en de burenkaart.

De deurhanger moet aan de binnenkant van de voordeur gehangen worden. Zo wordt de bewoner, voordat hij weggaat, herinnerd aan de drie tips van de campagne. Op de burenkaart, waarvan er maar liefst 564.600 zijn besteld, kan de bewoner zijn vakantiegegevens noteren, zodat de buren weten waar hij in geval van nood bereikbaar is. Het is ook een geheugensteuntje voor wat ze met elkaar hebben afgesproken, zoals hoe ze de woning een bewoonde indruk tijdens de vakantie geven.

Gratis

✂ ✂

Bijkomend voordeel van de campagnes is dat het materiaal gratis of tegen kostprijs via de webwinkel van het CCV beschikbaar is.

Verder zijn de communicatiemiddelen eenvoudig afzonderlijk te gebruiken. Denk aan een brief die een beveiligingsbedrijf, corporatie of gemeente kan sturen om bewoners te attenderen op de actuele situatie in de buurt en mogelijke maatregelen. Hoe meer maatwerk, hoe beter de resultaten. Maar ook websiteteksten, social media berichten en artikelen zijn desgewenst beschikbaar en eenvoudig op maat te maken. De campagnematerialen zijn zo ontwikkeld dat ze vrijwel allemaal kunnen worden voorzien van eigen gegevens en organisatielogo. Daarvoor kan contact opgenomen worden met het CCV. Het CCV denkt graag mee bij de inzet van preventiecampagnes.

Gerichte en (doelgroep) specifieke communicatie is essentieel.

Vooral als in een wijk of wooncomplex onlangs is ingebroken.

Zo kan een woningcorporatie, PKVW-bedrijf of gemeente na iedere inbraak slachtoffers adviseren. Bij een toename aan inbraken in een wijk of straat is een snel geplande bewonersbijeenkomst of een huis-aan-huis brief met tips en een eventueel aanbod voor beveiliging aan te raden. Na een eerste geslaagde poging is er namelijk vooral in het eerste halfjaar na de inbraak meer kans op herhaald slachtofferschap. Bovendien lopen

R&D4 Inside-PKVW-campagnes.indd 27

raam en deur

woningen in de buurt van de al ingebroken woning(en) een hoger risico op inbraak.

Inbraken volgen Gemeenten hebben contact met de politie, maar hoe kunnen bedrijven en corporaties weten waar ingebroken wordt?

Sommige woningcorporaties, zoals in Utrecht, hebben al een intensieve vorm van samenwerking met politie en gemeente om inbraken tegen te gaan. Zij kijken waar veel inbraken voorkomen en waar de zwakke punten zich bevinden. Dan kunnen de veiligheidspartners gericht handelen. Op Misdaad in Kaart via Politie.nl is ook te zien of en waar er de afgelopen drie maanden in een bepaalde omgeving is ingebroken. Hagendijk: “Het is belangrijk dat onze campagne vooral ingezet wordt in zulke hotspots. Veiligheidspartners kunnen gezamenlijk deze selectie van hotspots maken. Daarbij is gedurende langere tijd enerzijds sprake van veel criminaliteit of overlast en anderzijds een hoge slachtofferkans. Ook moeten zij kijken naar het onveiligheidsgevoel van bewoners in de wijk. Wat voor soort mensen wonen daar en hoe nemen die de aangeboden informatie tot zich?

Alleen door heel bewust het campagnemateriaal in te zetten, kunnen we het gewenste resultaat behalen: minder inbraken en een veiliger Nederland.”

Politiekeurmerk Veilig Wonen Telde Nederland in 2013 nog 91.000 woninginbraken, in 2017 mogen dit er niet meer zijn dan 65.000. Een reductie van bijna 30%. Het Politiekeurmerk Veilig Wonen (PKVW) is benoemd als een van de instrumenten dat een goede bijdrage levert in de aanpak tegen woninginbraken. Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) is eigenaar van het keurmerk. Een stichting zonder winstoogmerk, opgericht om veiligheidspartners in het land te ondersteunen en publiek private samenwerking waar mogelijk te stimuleren. Inmiddels zijn bijna 700.000 woningen beveiligd volgens het Politiekeurmerk.

Meer informatie over de zomercampagne: www.politiekeurmerk.nl/zomercampagne/organisatie/ Download gratis middelen: www.hetccv.nl/webwinkel www.facebook.com/politiekeurmerk

4 / 2014

I

27

26-08-14 08:46

Uitzicht

Inbreker ‘mág’ niet door het glas Wel sterrensloten en –beslag, maar geen inbraakwerend glas? Onzinnig als je het glaskenner Mark Knoops vraagt. Hang- en sluitwerk met weerstandsklasse 2 houdt inbrekers 3 minuten buiten. Tot ze een ruitje inslaan, dan staan ze in 10 seconden binnen. Tenzij je inbraakwerend glas gebruikt.

Per weerstandsklasse is weergegeven hoeveel tijd de constructie mag worden aangevallen (weerstand) en hoe lang deze test in totaal mag duren (maximale totale test).

Als de industrie de inbraakwerendheid van hang- en sluitwerk test, doet ze dat volgens NEN 5096 en EN 1630. Het uitgangspunt van deze bepalingsmethodes is dat het glas (bij de lagere klasses) niet wordt aangevallen. Dat komt doordat de regelgevers er van uit gaan dat een inbreker stilletjes te werk wil gaan. Maar is het wel reëel dat een inbreker het glas ongemoeid laat? Om te illustreren dat dit uitgangspunt tot vreemde combinaties leidt, zie je in onderstaande tabel de inbraakwerendheidsklasse (RC; Resistance Class of weerstandsklasse) met daarachter de tijdsduur die een dergelijke constructie bij een inbraak moet weerstaan. In de kolommen daarachter zie je de inbraakwerendheid van het glas als de inbreker besluit dat wél aan te vallen.

Klasse

Tijdsduur inbraakwerend Contacttijd Totale tijd

Glaspakket Tijdsduur vereist glas inbraakwerend

RC 2

3 min

15 min

Float glas

< 10 sec

RC 3

5 min

20 min

P5A

< 10 sec

Glas pas vanaf RC5 Pas vanaf weerstandsklasse 5 mag ook het glas aangevallen worden en moet een inbreker ook moeite doen om binnen te komen als hij het glas aanvalt. Steeds meer mensen, bedrijven en instellingen realiseren zich dat je een inbreker alleen kunt tegenhouden als je de constructie integraal benadert. Het verhaal van de sterke ketting en de zwakste schakel.

28

I 4 / 2014

RD 2014-4_Uitzicht_Glas-inbraak_2pag.indd 28

Afbeelding 1 toont dat bij elke weerstandsklasse met een uitgebreidere gereedschapset moet worden getest. In afbeelding 2 zie je deze gereedschappen waar inbrekers mee aan de slag ‘mogen’. Voldoende zwaar om ook een ‘ruitje’ mee aan te pakken.

Folie of polycabonaat Inbraakwerend glas is dus helemaal zo gek nog niet. Zulk glas is vaak versterkt met pvb-folies zoals een 44.2 en 44.4. Ook wel bekend als glas dat voldoet aan klasse P2A respectievelijk klasse P4A. In plaats van pvb-folies kan het glas ook worden gecombineerd met polycarbonaat. Beglazing met polycarbonaat is sterker, lichter en dunner dan de traditionele equivalent. Zo biedt polycarbonaat een hoge mate van weerstand tegen boren en slijpschijven. Daarnaast is het bijna niet snijdbaar met een glassnijder. Dankzij polycarbonaat kun je met een dunner glaspakket aan dezelfde weerstand voldoen. En een dunner totaalpakket resulteert in lichtere kozijnen en hanteerbare draaiende delen.

raam en deur 26-08-14 13:22

Uitzicht

Gereedsschaps klasse A1

Gereedsschaps klasse A2

Gereedsschaps klasse A3

Gereedsschaps klasse A4

Gereedsschaps klasse A5

Gereedsschaps klasse A6

Diverse gereedschappen voor elke weerstandsklasse

Voor- en nadelen Polycarbonaat is een technisch hoogwaardig product maar heeft ook enkele nadelen. Zo kan polycarbonaat krom trekken door interne spanningen tussen de verschillende materialen.

Hoe groter de afmetingen, des te groter deze spanningen en hoe groter de kans dat de vervorming ontoelaatbaar wordt. Het verwerken van polycarbonaat in een glasopbouw is bovendien duurder dan glasopbouw met pvb-folies.

Daarbij moet wel opgemerkt worden dat je kosten bespaart door toepassing van minder scharnieren of minder zware scharnieren. Doordat polycarbonaat gewichtbesparend is, scheelt dit tevens op de kosten van de energietoeslag.

Inbraakwerende beglazingen zijn te combineren met brandwerende en kogelwerende beglazing. Alle opbouwen zijn samen te stellen tot isolatieglas. Alle producten zijn in isolatieglas te combineren met coatings, zeefdrukken en alle andere verfraaiingen die ook op “normaal” glas mogelijk zijn.

raam en deur RD 2014-4_Uitzicht_Glas-inbraak_2pag.indd 29

P8B met polycarbonaat, 17 mm dik, 30 kg/m²

P8B met pvb-folies, 27 mm dik, 58 kg/m²

Glashelder Mark Knoops is technisch commercieel medewerker van Vetrotech Saint-Gobain Benelux. Voor Raam en Deur belicht hij diverse glasthema’s. Alle afbeeldingen zijn eigendom van Vetrotech Saint-Gobain Benelux.

4 / 2014

I 29

26-08-14 13:22

Hang- en sluitwerk?

TECTUS® Compleet verdekt liggend voor woonkamer en projectdeuren.

3

s 201 id g k r e w it lu Hang- en s

16-01-13

Raam en

postbus Deur |

mal 0 AB Ros 55 | 524

| www.raa 43 47 073 503 en | tel.

mendeu

ronline.

nl

raam en deur Cover.indd

3

12:39

Speciale gids bij

Raam en Deur

5

NIEUWE MODELVARIANTEN • verhoogde en geoptimaliseerde belastingswaarden tot 300 kg • modelvarianten voor deuren met een eenzijdige bekleding tot 8 mm • comfortabele hoogte-instelling • uniforme uitgefreesde deur- en kozijnuitsparingen

Fon +49 (0)5242/ 413- 0

RD_adv1_1.indt 1

simonswerk.nl

www.vekakozijn.nl

Kwaliteit, vertrouwen en zekerheid

26-08-14 10:30

Close Up

Oude kozijnen als nieuw Als gecertificeerd Renolit-partner kan Novanet alle kunststof kozijnen onzichtbaar repareren. Maar ook bij complete renovatieprojecten bewijst het specialistische bedrijf goede diensten. In twee recente projecten bespaarden ze driekwart van de vervangingskosten. Door bestaande kozijnen te foliën of te spuiten. Eindresultaat: als nieuw.

Novanet is expert in het repareren van (inbraak-)schadeherstel aan ramen en deuren. Van kozijnen en hang- en sluitwerk tot en met sluitrubbers. Maar de specialisten leggen ook graag de laatste hand aan nieuwbouwprojecten. Bouwschade repareren, just-in-time voor de oplevering. Op basis van die expertise pakte het bedrijf ook alle kozijnen aan in twee recente renovatieprojecten. Bij een bedrijfspand in De Meern koos de eigenaar na 20 jaar voor een opfrisbeurt. De 48 oorspronkelijk felrode kunststof kozijnen waren helemaal verkrijt, dof uitgeslagen en de folie liet op de hoeken los.

Bedrijfspand wordt als nieuw

Driekwart bespaard Jörgen Kroon van Novanet schetst de afweging van deze klant: “Hij had drie opties. Alle kozijnen compleet vervangen, inclusief glas.

Maar dan moest de gevel helemaal open en riskeerde hij schade aan de vensterbanken en binnenstucwerk. Goedkoper was het om de bestaande kozijnen te spuiten of in de folie te zetten. Spuiten is goedkoper, maar beplakken met nieuwe folie is op termijn een duurzamere oplossing. Omdat onze opdrachtgever ook eigenaar van het pand is, keek hij naar de langere termijn en koos hij voor nieuw foliën. Even goed spaarde hij zo nog driekwart van de kosten van een totale vervanging uit.”Novanet klaarde deze klus met originele folie van Renolit en deed dat zo goed dat de fabrikant van dit materiaal het bedrijf certificeerde om voortaan met het topmerk te mogen werken. Kroon: “We zijn het enige bedrijf van onze omvang in Nederland met die erkenning. Daarmee zijn we een officiële partner van Rehau geworden bij al hun kozijnrenovaties en – reparaties. Behalve een totaalrenovatie als deze, kunnen we namelijk ook heel goed kleine reparaties uitvoeren aan met Renolit beplakte kozijnen.”

den, ontvetten, plamuurden de schade van de verwijderde zonneluifels weg en plakten alles netjes af. Doordat de aannemer het glas later pas verving, konden we daar overheen spuiten. Dat scheelde ons zeker een extra week werk en hem dus veel kosten.”

Z.G.A.N. De kozijnen van deze twee voorbeeldprojecten waren technisch nog in goede staat. Uiterlijk waren ze echter niet meer acceptabel. Vervanging was een optie, maar Novanet bood een beter alternatief: overspuiten of opnieuw foliën. Duurzamer, goedkoper en met een resultaat zo goed als nieuw. Op www.raamendeuronline.nl/novanet staan nog meer foto’s van deze projecten.

Als nieuw gespoten Overspuiten van kunststof kozijnen is soms ook een goede optie.

Daar koos de opdrachtgever van een kantoortransformatie in De Meern voor. In een leegstaand kantoorpand creëerde hij een stuk of twintig appartementen. En daar hoorde natuurlijk ook een uiterlijke facelift bij. Ook hier waren de oorspronkelijk felblauwe kozijnen compleet verweerd. Op basis van een test van één compleet kozijn koos het bouwbedrijf er voor om Novanet ook de andere 86 kozijnen te laten spuiten.Kroon: “Het eindresultaat mag er wezen, al zeg ik het zelf. Maar even tevreden ben ik op de manier waarop we met de aannemer samengewerkt hebben. Door precieze afstemming met de uitvoerder konden we van boven naar beneden werken en tegelijk met de aanwezige steiger afzakken. We spoten niet alleen, maar schuur-

Kantoren worden appartementen

raam en deur RD 2014-4_Close-Up-Novanet_1pag.indd 31

4 / 2014

I 31

26-08-14 13:21

Deur in Deur uit

Door Joop Wilschut

‘Het eindresultaat kan bepalend zijn voor je goede naam’

Buitendeuren afhangen: wie doet het?

Sinds de vraag naar kwaliteit is toegenomen, kan het beter zijn om alle activiteiten rond de productie en aflevering van een product in eigen hand te houden.

Mede om die reden heeft de redactie fabrikanten van houten, aluminium en kunststof buitendeuren een aantal vragen voorgelegd. Wie hangt er af? Waar wordt er afgehangen? Wat zijn de voordelen daarvan en waar zitten de knelpunten?

Het afhangen van houten buitendeuren is vandaag de dag niet meer zo’n tijdrovende en fysiek belastende klus als het vroeger was. Toen stond je als timmerman te passen en te meten, te schaven, te tillen totdat de deur met de juiste kiernaad vrij in het kozijn hing. Aan aluminium en kunststof buitendeuren valt niet veel te schaven. Dat moet direct passen. Ja, je kan met allerlei stelmogelijkheden in de scharnieren de eventueel noodzakelijke correcties aanbrengen, maar daar houdt het dan ook wel mee op en dat is niet zo fysiek belastend.

De ontwikkelingen van het elektrische gereedschap, de mogelijkheden tot digitaal inmeten en de ontwikkelingen van til- en draaihulpmiddelen hebben het pasmaken en afhangen van buitendeuren aanzienlijk vereenvoudigd. En veel wordt al in de fabriek zodanig zuiver gemaakt, dat het ter plekke vaak een kwestie is van inhangen en afmonteren.

Het is dan ook gerechtvaardigd je af te vragen, waar deuren tegenwoordig worden afgehangen, wie dat dan doet en waarom er voor deze aanpak gekozen wordt? Deze vragen hebben we voorgelegd aan een aantal fabrikanten van buitendeuren. Hun antwoorden zijn duidelijk en in de meeste gevallen verklaarbaar.

zes weken later de exact op maat gemaakte, afgelakte en beglaasde delen plaatsen.”

Volgens Esselbrugge is digitaal inmeten dé juiste methode om onjuistheden in oude kozijnen op te lossen. “Je kunt de deur dan fabrieksmatig aanpassen.” Voor het tillen van zware deuren maakt men gebruik van speciale hulpmiddelen en om beschadiging tegen te gaan heeft men een verpakkingssysteem ontwikkeld, waardoor de deuren afgedekt en beschermd op de bouw staan te wachten om afgehangen te worden.

Van Bruchem “Wij hangen onze houten deuren zelf af”, is het pertinente antwoord van Jos Esselbrugge van Van Bruchem Deurenfabriek. “We doen dat op basis van BRL 0808 en uitsluitend met VCA gecertificeerde afhangploegen. We houden hierdoor de kwaliteit in eigen hand. Alleen als het aanbod groter is dan de capaciteit huren we onderaannemers in, die we dan laten samenwerken met één van onze eigen monteurs. De onderaannemers zijn al jaren dezelfde, dus we weten aan wie we het werk uitbesteden en dat we verzekerd zijn van het kwaliteitsniveau dat ons voor ogen staat.”

“De meeste deuren worden op locatie afgehangen”, gaat hij verder.

“We verkopen enkel deuren en ramen en de afnemers bepalen waar ze onze producten afgehangen willen hebben. Soms wordt een deur al in de fabriek afgehangen, maar dat gebeurt dan veelal bij een timmerfabriek die ook de totale gevelelementen plaatst. Hebben we zelf de opdracht voor vervanging van draaiende delen in een renovatieproject dan bieden we een totaalconcept aan: digitaal inmeten op locatie en

32

I

4 / 2014

RD 2014-3_DiDu_Afhangen_3pag.indd 32

Berg Deuren “Nee, wij hangen onze houten deuren niet zelf af, wij besteden dat uit aan derden”, laat Arnoud van den Berg van Berg Deuren weten.

“Deuren afhangen is een vak apart. Bovendien hebben wij geen mensen in de buitendienst met busjes en gereedschap om dat zelf te doen.”

Ook over de plek waar deuren worden afgehangen, is hij erg direct.

“Wanneer een timmer- en deurenfabriek goed volgens de voorgeschreven normen werken, is er nog nauwelijks sprake van afhangen. Alle maten komen overeen en je hoeft de deuren er enkel nog in te schroeven en het beslag af te monteren. Bij nieuw werk gebeurt het dus in de fabriek en plaatst de aannemer zelf deur en kozijn. Alleen bij renovatiewerk gebeurt het op locatie. Dat is nooit ideaal. Er is vaak niet het juiste gereedschap en de kans op beschadigingen is groot. We leveren de deuren altijd af met minimaal een verflaag van 120 M . Op de bouw worden enkel de geschaafde delen met een ‘bloemkoolsausje’ geschilderd.”

raam en deur 26-08-14 09:23

Deur in Deur uit

Over de fysieke belasting bij het afhangen en het risico op beschadigingen is Van den Berg ook duidelijk. “Digitaal ingemeten, afgelakte en al beglaasde deuren dien je met zorg te behandelen en voor je eigen gezondheid te verwerken met de beschikbare hulpmiddelen.”

(Foto: Skantrae)

Skantrae “Aangezien wij houten deuren via diverse dealers leveren aan verwerkers, hangen wij zelf geen deuren af”, aldus Hein Brunsveld van Skantrae. “Deze verwerkers hebben veelal eigen mogelijkheden om dit werk te doen. Projectmatig kunnen wij wel aanbieden om deuren af te hangen, maar maken we hiervoor gebruik van een externe partner, die daar beter voor is toegerust.”

“Deuren die onze partners afhangen, worden zoveel mogelijk op locatie digitaal ingemeten. Wij maken ze vervolgens exact op maat en voorzien ze van alle benodigde frezingen voor meerpuntssluitingen en valdorpels en inkrosingen voor scharnieren. Daarna wordt de deur voor- en afgelakt en op het project afgehangen. Dit is relatief een eenvoudige en snelle handeling, omdat de deur door de exacte inmeting perfect past. Afhangen in de fabriek is bij ons dus niet van toepassing.

Een deur op deze manier afhangen, heeft als groot voordeel dat de werkzaamheden op locatie zo min mogelijk tijd kost. De meeste activiteiten vinden onder ideale en gecontroleerde omstandigheden plaats.”

Ook Brunsveld is van mening dat het transport van een afgelakte deur naar het werk altijd zorgvuldig dient te gebeuren om beschadigingen te voorkomen. Hij ziet het risico op beschadiging niet als een knelpunt maar als een aandachtspunt.

(Foto: Skantrae)

Raamwerk “Wij hangen de kunststof deuren zelf af bij ons in de productie”, antwoordt Henk Slager van Raamwerk Kunststof. “Via het bewerkingsstation worden alle boringen voor scharnieren en sluitplaten aangebracht, zodat het afhangen op zichzelf niet al te veel werk meer is. Bij kunststof kozijnen is het ook niet praktisch dit uit te besteden of achteraf ter plekke te doen. Als het evenwel om een vervanging van een bestaande vleugel gaat, proberen wij de vleugel met scharnierboringen aan te leveren. De montage van kozijn en deur gebeurt meestal door de opdrachtgever, maar naar wens kunnen we de montage ook verzorgen.”

“Het gewicht hoeft geen probleem te geven als de deur fabrieksmatig wordt afgehangen in het kozijn”, gaat Slager verder. “Wij leveren de kunststof kozijnen normaliter zo laat mogelijk aan om beschadigingen te voorkomen. De profielen zijn wel voorzien van een beschermfolie

(Foto: Hörmann)

raam en deur RD 2014-3_DiDu_Afhangen_3pag.indd 33

4 / 2014

I 33

26-08-14 09:24

Deur in Deur uit

(Foto: Aarnink)

(Foto: Skantrae)

om vuilaanhechting tegen te gaan, maar mechanische beschadigingen zijn alleen met zorgvuldigheid en voorzichtigheid te voorkomen. We denken eerlijk gezegd dat het een voordeel is om het complete element in één keer te leveren en te plaatsen. Mocht er onverhoopt iets niet goed zijn dan is dit in de fabriek direct te corrigeren.”

Aarnink Jos Blom van Aarnink Kunststof Ramenfabriek is erg kort in zijn antwoorden, maar wel duidelijk. “Wij hangen de deuren zelf af in de fabriek, omdat het dan maar om één handeling gaat en we alles bij de hand hebben om mits noodzakelijk dingen te corrigeren. De montage op locatie wordt ook door eigen monteurs uitgevoerd. Doel van deze manier van aanpakken is, dat we de zaken in eigen hand houden en we de gewenste kwaliteit kunnen waarborgen. Het eindresultaat kan bepalend zijn voor je goede naam.”

Van Gessel Ook Johan Kerpentier van Van Gessel Ramen en Deuren is zeer stellig over de vraag wie er de kunststof deuren afhangt. “Dat doen we zelf om de kwaliteit te kunnen garanderen. We hebben het één keer uitbesteed, maar dat is ons niet goed bevallen. Nieuwe kozijnen met deuren voor particulieren hangen we meestal al in de werkplaats af. Bij een groot project voor een aannemer gebeurt dat veelal op de bouwplaats, omdat de kozijnen niet altijd zuiver haaks gesteld worden en onze medewerkers dan de deuren netjes passend kunnen maken.”

Bij te zware of te grote deuren hangt men met twee mensen af, geeft Kerpentier aan. En over risico op beschadigingen is hij heel pertinent: “Bij nieuwbouw zeker, maar bij bestaande bouw bijna niet, omdat we dat met eigen mensen doen die daarop letten.” Hij heeft ook nog een opmerking over de hedendaagse hoogte van deuren: “Dat is misschien mooier, maar met het afhangen kunnen zich problemen gaan voordoen. Het kozijn zuiver stellen is lastiger, het gewicht is hoger dus zijn er altijd vier scharnieren nodig en bij binnendeuren kunnen de bovenkanten in verband met die hoogte makkelijker wijken.”

Kozijnmaatwerk Was Jos Blom kort in zijn antwoorden, Pieter van Rulo van Kozijnmaatwerk kan er ook wat van. “We leveren complete aluminium deuren, die de opdrachtgever of klant zelf afhangt. Afhangen gebeurt dus niet bij ons in de fabriek. In het werk, op locatie afhangen is namelijk beter, omdat het kozijn dan al gemonteerd is.” Over de vragen omtrent knelpunten qua gewicht van de deur of het risico op beschadigingen is het antwoord twee maal: nee.

34

I 4 / 2014

RD 2014-3_DiDu_Afhangen_3pag.indd 34

(Foto: Van Bruchem)

Hörmann Linda Baan van Hörmann laat weten: “Wij zijn fabrikant. Onze regionale dealers plaatsen de aluminium deuren inclusief kozijn, omdat een kwaliteitsproduct recht heeft op een vakbekwame montage. De deuren worden wel al in de fabriek afgehangen en met zorg gecontroleerd en afgesteld. De montage ter plekke stelt dan niet veel meer voor mits het kozijn goed haaks en te lood wordt gesteld, maar daar hebben we de ervaren dealers voor.”

Deze aanpak maakt ook dat renovatie ter plekke snel is uit te voeren als het bestaande kozijn goed digitaal is ingemeten. Qua gewicht zijn de deuren goed te behandelen volgens haar en wat risico op beschadigingen betreft: “Opletten met inhangen en je gezonde verstand gebruiken.” Over renovatie heeft ze nog wel een slotopmerking: “Je weet nooit wat je tegenkomt achter oude elementen. Dat vraagt soms om heel veel inventiviteit.”

Oude Wesselink “We hangen onze aluminium deuren zelf af”, beantwoordt Kim Masselink van Oude Wesselink Kozijnen de vraag. “En dat doen we om het product optimaal af te leveren. Opdrachtgevers krijgen na montage een goed functionerende deur en hoeven niet te wachten tot een derde langskomt die deuren afhangt. Bovendien kunnen we een eventuele klacht snel oplossen.”

De voorbereidingen voor het afhangen gebeuren wel al in de fabriek, maar de fijnafstelling vindt plaats na de montage op locatie. Masselink: “Het voordeel van deze aanpak is, dat je in een fabriek onder idealere omstandigheden kunt werken. Je hebt de noodzakelijk gereedschappen bij de hand, je staat veelal wat makkelijker en je hebt geen last van vervelende weersomstandigheden.” Het gewicht wordt niet gezien als een bezwaar, maar er bestaat wel een risico op beschadigingen.

Voorzichtigheid en accuratesse zijn geboden. Waar ze in Geesteren wel zwaar aan tillen is de bouwkundige constructie. “Die is erg belangrijk.

Is die niet vlak of haaks dan zie je dat direct terug bij het afhangen.

Een deur moet je absoluut haaks en waterpas monteren!”

raam en deur 26-08-14 09:24

Goed beslagen

Sluitstuk

Veiligheidsproducten met kerntrekbeveiliging

Meerpuntssluiting met vergrendeling

De laatste jaren is “kerntrekken” een populaire inbraakmethode. Het Politiekeurmerk Veilig Wonen heeft sinds 1 april kerntrekbeveiliging standaard opgenomen in hun eisen voor bestaandeen nieuwbouwwoningen. Door het plaatsen van Nemef veiligheidsbeslag met kerntrekbeveiliging kan een inbraak via deze methode worden voorkomen. Indien het niet mogelijk of gewenst is om het bestaande beslag te vervangen, kan als alternatief ook een Nemef veiligheidscilinder NF3 of NF4 worden toegepast. Nemef SKG*** cilinder NF3 en NF4 zijn beveiligd tegen kerntrekken en kunnen een trekkracht van minimaal 1500 kilogram weerstaan.

Assa Abloy, Apeldoorn, 088.639.48, www.nemef.nl

De Buva AV3 is een nieuwe meerpuntssluiting met een unieke dubbele automatische vergrendeling. Door een magneetcontact gaan de onafhankelijk van elkaar bewegende dubbele haakschoten pas uit als de deur in de sponning zit. Dit voorkomt beschadiging aan het kozijn. De dubbele haken garanderen een optimale aantrekking en veiligheid. Standaard is het slot voorzien van een fast-out-functie over de deurkruk, deze is uitschakelbaar waardoor de kruk aan de binnenzijde wordt vergrendeld.

Buva, Barendrecht, 0180.69.75.00, www.buva.nl

Olivari innoveert

Catalogus “Elektromechanische vergrendelingsoplossingen”

Tijdens De Salone del Mobile 2014 bezocht Jet Bussemaker, Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de stand van het Italiaanse Olivari. De minister bekeek het werk van 2 vooraanstaande Nederlandse vormgevers, Ben van Berkel en Marcel Wanders. Ben van Berkel ontwierp voor Olivari de “Twist”-deurklink en Marcel Wanders creëerde de “Dolce Vita”. De combinatie van innovatieve materialen zoals het nieuwe gunmetal en de exclusieve ontwerpen door designers zoals Rodolfo Dordoni, Patricia Urquiola, Daniel Libeskind, Joe Colombo, Toyo Ito en anderen maken Olivari tot premium brand in het Architectural Hardware segment van deurklinken die er echt toe doen.

L K Meurs Holding, Berg en Terblijt, 043.321.89.56, www.lkmcollection.com

Assa Abloy heeft een nieuwe catalogus ontwikkeld met de meest actuele elektromechanische producten en oplossingen van onder andere de merken LIPS, Nemef, Assa Abloy, effeff, Ikon, Abloy en Vema. De nieuwe catalogus biedt een compleet overzicht en staat vol met productbladen en uitgebreide productdocumentatie van deuropeners, grendels, magneten, toegangscontrolesystemen, paniekopeners en nog vele andere producten. Door een optimale afstemming van de producten en de concepten heeft u voortaan alle ingrediënten in huis om te komen tot de ideale deuroplossing.

Assa Abloy, Apeldoorn, 088.639.48, www.assaabloy.nl/e-catalogus.

Brochure veiligheidsbeslag

Schuifdeurslot

Buva actualiseert continu zijn assortiment veiligheidsbeslag. De inbraakpreventieve werking van veiligheidsbeslag op buitendeuren heeft zijn waarde, bij zowel eindgebruikers als voorschrijvende instanties, wel bewezen.

Aan de hand van praktijkervaringen worden de technische en veiligheidseisen blijvend aangescherpt. Buva speelt hier continu op in.

In de nieuwe brochure Veiligheidsbeslag vindt u Buva’s complete lijn: rozetten, schilden, smalschilden en krukken. Deze series veiligheidsgarnituren en rozetten zijn door het Politiekeurmerk Veilig Wonen en SKG aan de zwaarste praktijkeisen onderworpen.

Buva, Barendrecht, 0180.69.75.00, www.buva.nl

raam en deur Goed beslagen.indd 35

De nieuwe Mauer schuifdeursloten 3235, BAD- én PC-uitvoering zijn vanaf nu uit voorraad leverbaar.

De maatvoering is conform utiliteitsbouwsloten.

Het belangrijkste voordeel van de serie schuifdeursloten zijn dat de haak automatisch aansluit bij het dichtschuiven van de deur. Verder is de doornmaat 60, voorplaat RVS 235x20mm rond en is de serie te leveren met patent rozetgaten en in cilinderuitvoering PC72. De haak vergrendelt door middel van cilinderbediening of bediening van het vrij/ bezetgarnituur.

Mauer Locks, Amersfoort, 033.45.50.900, www.mauerlocks.com

4 / 2012

I 35

26-08-14 10:11

Sluitstuk

Tekst Louis Jongeleen Beeld bouwplaat Vught

Slim wonen kan nu al

“Domotica begint bij wat de bewoner wil” Vanaf het terras van De Slimste Woning van Nederland heeft de bezoeker uitzicht op het futuristische Evoluon in Eindhoven. Ook binnen, in de demonstratiewoning van Smart Homes, is de toekomst al begonnen. Hebben we voor onze veiligheid straks nog traditionele sloten nodig? Een gesprek met algemeen directeur Corien van Berlo van Smart Homes geeft nu al een beeld van hoe we straks veilig en comfortabel kunnen wonen. Dankzij slimme elektronica.

Futuristisch uitzicht vanuit De Slimste Woning

er tegenwoordig veel scenario’s mogelijk met behulp van een zogeheten geïntegreerd besturingssysteem. Dat combineert alle gewenste mogelijkheden van je huis. Inclusief het gebruik van alle functies van ramen, deuren en huishoudelijke apparaten.”

Zo’n systeem lijkt ideaal voor mensen die zorg nodig hebben.

Wat is een slim slot?

Corien van Berlo: “Een slimme oplossing voor afsluiten van woning gaat verder dan alleen de bediening van een op-zichzelf-staand slot.

Alle zichzelf respecterende slotenfabrikanten hebben tegenwoordig elektronische versies van hun kwaliteitssloten met driepuntssluiting.

Die elektronische sloten zijn gemakkelijk te combineren met een deurbel, een toegangsmonitor, een geluidsverbinding en een elektronisch sluitsysteem. Er komen nu steeds meer verfijningen en uitbreidingen op de markt van die slot-toegangscontrole-combinaties. Je hebt controlesystemen die de vingerafdruk scannen of de iris, er zijn sleutelsystemen die werken met een elektronische ´druppel´ of met een kaartje.

Om te kunnen zien wie er heeft aangebeld, kun je kijken op een apart beeldscherm, een mobiel beeldscherm of tegenwoordig zelfs op je smartphone. Dit zijn allemaal slimme oplossingen, maar domotica is toch iets anders. Slimme oplossingen voor veilige toegangsscenario’s komen meestal uit de koker van voorschrijvers, architecten of verhuurders. Domotica begint altijd bij de behoeften en wensen van bewoners.”

Van Berlo: “Domotica gaat over hoe mensen optimaal gebruik kunnen maken van hun woning. Ook mensen met een zorgvraag. Dezelfde geïntegreerde domoticasystemen die een woning comfortabeler kunnen maken, zijn ook toepasbaar in de zorgsectoren. Zo hebben steeds meer woon-zorgcomplexen de bediening van de centrale voordeur en die van een aantal individuele voordeuren samengebracht in één sluitsysteem. Iedere bewoner heeft dan een eigen sleutel met elektronische toegangscode voor de algemene deur en een code van het eigen voordeurslot. Bij de meeste thuiszorgorganisaties bestaan vaste protocollen voor persoonsalarmering met toegangsscenario’s voor bewoners en medewerkers. Bij de thuiszorg volgens het persoonsgebonden budget (PGB, red.) is naast een elektronische regeling van de toegang ook van belang dat geregistreerd wordt wie de hulp heeft verleend en hoe laat de hulp bij de hulpvrager arriveerde en weer vertrok. Die registratie kun je combineren met het sluitsysteem. Ook is koppeling mogelijk

Maar de meeste mensen weten nog niet eens wat domotica betekent.

Van Berlo: “Precies. Juist daarom geven wij geen recept voor wat domotica voor iedereen moet zijn. Wij gaan ervan uit dat een bewoner zelf weet wat hij of zij nodig heeft voor een betere kwaliteit van wonen.

Dat gaat over heel gewone dingen. Voorbeeld: Je hebt een veilig slot dat je probleemloos kunt bedienen. Maar als de tv flink hard staat, kun je de deurbel niet horen. Dat kan heel vervelend zijn. Het zou misschien prettig zijn als er een led-balkje op het tv scherm kan verschijnen met de tekst: ‘er staat iemand voor de deur’. Ander voorbeeld: Je moet plotseling de deur uit. Er is nauwelijks tijd om alle apparaten en lampen uit te zetten. Zou het niet fijn zijn als je de voordeur zo achter je in het slot kon gooien en dat je daarmee meteen je hele huis ‘uit’ zou zetten? Zo heeft iedereen eigen voorkeuren bij het dagelijks gebruik van de eigen woning. Om het wooncomfort te verhogen, zijn

36

I

4 / 2014

R&D4 Sluitstuk_Domotica.indd 36

Toegang met elektronische ‘druppel’ en toegangsregistratie

Menu voor aankomst en vertrekscenario’s

raam en deur 26-08-14 09:33

Sluitstuk

Corien van Berlo: “De nieuwste huisrobot reageert o.a. op de gezichtsuitdrukking van de bewoner”

Display met (verborgen) menu voor aankomst en vertrek

Display met afgestemde, persoonlijke voorkeurmenu’s

met oproepsystemen waarmee een hulpvrager met de thuishulp kan communiceren.”

Welke soort toepassingen van domoticasystemen zijn op dit moment het meest in trek?

Van Berlo: “Uit wat deskundigen in het netwerk van Smart Homes en bezoekers van De Slimste Woning daarover zeggen, concludeer ik dat ‘het kunnen uitzetten van de woning’ op nummer één staat. Blijkbaar komt het vaak voor dat mensen de deur achter zich sluiten en zich vervolgens afvragen of ze wel alle huishoudelijke apparaten hebben uitgeschakeld. Handig als je dergelijk ongemak kunt vermijden met behulp van elektronica.

Domotica is een manier om het leven in en rondom de woning comfortabeler te maken. Nu zijn er leveranciers van elektronische sluitsystemen en andere elektronica die menen dat de behoefte aan ‘meer comfort’ vooral iets is van ouderen die graag zelfstandig willen blijven wonen. Die leveranciers richten zich met hun sloten en sluitsystemen op senioren. Maar daarmee slaan zij de plank lelijk mis. De praktijk wijst namelijk uit dat ouderen liever niet aangesproken willen worden op hun gevorderde leeftijd. Pas als ze zelf overtuigd zijn van een zorgnoodzaak zullen ze geneigd zijn om met domotica het wonen comfortabeler te maken.”

elektronisch slot nog altijd een heel grote stap is. Dat wordt natuurlijk anders als je al een bekabeling voor een centraal besturingssysteem hebt laten aanleggen. Je kunt je afvragen waarom woningcorporaties die bekabeling niet kunnen meenemen in hun keuzepakketten, bij renovaties of bij mutatieonderhoud. Het is helemaal niet zo vreemd om een woning aanpasbaar te maken aan veranderingen in de levensloop of levensfase van bewoners. Mensen verhuizen gemiddeld om de zeven jaar. Terwijl er voortdurend nieuwe levens beginnen, blijven woningen in hoofdzaak hetzelfde. Zeker qua indeling en gebruiksmogelijkheden. Waarom maken we huizen niet aanpasbaar aan veranderingen? Je kunt alvast de bekabeling voor een elektronisch besturingssysteem laten aanleggen. Wil je een complete infrastructuur voor een geïntegreerd besturingssysteem, ben je hooguit 4 tot 5 % van de bouwsom kwijt. Verder moet je een basisstructuur voor domotica gemakkelijk kunnen uitbreiden met nieuwe functionaliteiten en met verschillende manieren van bediening. Leeftijd speelt in principe geen rol. Het gaat om de vraag wat je zelf nodig hebt of prettig vindt.

Domotica kan veel belemmeringen voor prettig wonen wegnemen.”

Vier pijlers Na een rondreis door het land staat De Slimste Woning sinds 2009 in Eindhoven. De ’intelligente’ woning is gebaseerd op vier uitgangspunten: • Toegankelijkheid en doorgankelijkheid: de woning kun je onbelemmerd in- en uitgaan en binnen kun je je gemakkelijk verplaatsen. Criteria hierbij zijn de eisen van Woonkeur voor nieuwbouw en bestaande bouw. In het Basispakket Woonkeur zijn alle eisen van het PKVW opgenomen.

• Flexibiliteit: de woning is industrieel vervaardigd, snel gebouwd, demontabel en maakt flexibel gebruik mogelijk.

• Slim: de woning is voorzien van een elektronische infrastructuur waarmee naar wens verschillende functionaliteiten als geheel kunnen functioneren.

Welke belemmeringen zijn er nog meer om het wonen veiliger en comfortabeler te maken met domotica?

Van Berlo: “De potentiële markt voor slimme sluitsystemen is groot.

Die bestrijkt zowat de totale woningvoorraad. Intussen leert de ervaring dat de overschakeling van een traditioneel voordeurslot naar een

raam en deur R&D4 Sluitstuk_Domotica.indd 37

• Energie: de woning heeft de noodzakelijke toepassingen om een energiezuinig, gezond en comfortabel binnenklimaat in stand te houden.

Meer info op www.smart-homes.nl

4 / 2014

I

37

26-08-14 09:33

Uniek in deursluittechniek, sinds 1932 fabrikant van geruisloze deursluitoplossingen

HAWGOOD deurveerscharnieren de ideale oplossing voor het mechanisch zelfsluitend maken van dubbelwerkende deuren     

Licht in gebruik, sterk in sluiten Geruisloze werking Met vastzetting op 90° naar beide richtingen Deur pendelt na gebruik maar kort door Minimale hangnaad tussen deur en kozijn HAWGOOD 4241

HAWGOOD 4000/4500

HAWGOOD 4140K

deurdikte 40 mm

deurdikte 19-30 mm

deurdikte 35 of 40 mm

DICTATOR Productie B.V. Emmeloord T +31 (0)527 613456 F +31 (0)527 698420 E-mail: info@dictator.nl of bezoek onze website: www.dictator.nl

RD_adv1_1.indt 1

26-08-14 10:31

Close Up

Slimme oplossingen ­vanuit innovatie Easy-smart-connect is een voorbeeld van de innovatieve oplossingen waar Fuhr zich graag mee onderscheidt. Koppeling van bestaande motorsloten aan moderne technologie. Om het de gebruiker makkelijk te maken en om oplossingen te kunnen bieden in de meest complexe deursituaties. Universeel, meervoudig verstelbaar en makkelijk te monteren zijn ook termen die passen bij de meeste Fuhr-producten.

Innovatie als levensader en systematische oplossingen voor alle denkbare deursituaties. Dat zijn de twee kenmerken waarmee directeur Ludo Meeuwsen Fuhr Benelux typeert. “Als dochter van een middelgrote hang- en sluitwerkfabrikant hebben we een servicemagazijn in Nederland. Via voorraadhoudende handelspartners bedienen we de markt. En hen helpen we door te communiceren met verwerkers in kunststof, hout en aluminium en met opdrachtgevers en hun voorschrijvers en ontwerpers.”

Slim combineren Die communicatie met verwerkers, opdrachtgevers en ontwerpers gaat vaak over complexe oplossingen en over nieuw ontwikkelde producten. Daar is Fuhr goed in. “Natuurlijk maken we gewoon goede sloten.

Maar ons hart gaat pas echt snel kloppen als we bijvoorbeeld een stolpdeur moeten uitrusten met een paniekfunctie en dan liefst ook nog elektronisch gestuurd.” Voor Fuhr zijn sloten de oorsprong en de hoofdmoot, maar accessoires zijn tegenwoordig minstens even belangrijk. Kijk naar de grote variëteit aan motorsloten die de fabrikant uit kan rusten met elektronische sturing. Op de Fensterbau-beurs in maart toonde Fuhr bijvoorbeeld al het product easy-smart-connect.

Een connector in een naburige wandcontactdoos communiceert met het motorslot in de deur. En aan de andere kant via wifi met het internet. Zo kan de gebruiker het slot op afstand openen of sluiten, maar ook bewaken in welke toestand het slot zich bevindt. Alles via bijvoorbeeld zijn smartphone.

sloten zijn, stolp- of stolpnooddeuren, alles kan. Zo’n sluitlijst hebben we uiteraard ook voor hout, ideaal voor stolpdeuren.” Ook mooi: wil je een bestaand Fuhr-motorslot uitbreiden met elektronische aansturing van de easy-smart-connect, dan kan dat heel gemakkelijk met de modulaire componenten. Het oude slot kan dus blijven zitten.

Marktondersteuning Fuhr Benelux heeft drie marktspecialisten die ieder hun eigen segment bewerken. Bij verwerkers kijken ze naar het profiel, de machinale, de software en de meest gemaakte producten om tot een optimaal advies te komen. Bij architecten en opdrachtgevers kijken ze naar regelgeving en complexe producten. “Zo praten we met vve’s, woningcorporaties en architecten over hoogwaardige deursystemen. Daar voegen we veel waarde toe, al onderscheidt ons assortiment van standaardproducten zich ook al in compleetheid, kwaliteit, montagegemak en ­gebruiksgemak.”

Servicevoorraad en –logistiek Fuhr Benelux verkoopt haar producten via voorraadhoudende

Modulaire mechanica

handelspartners in de ijzerwarenhandel. Speciaal voor hen heeft

Ook op mechanisch gebied draait Fuhr de hand niet om voor complexe situaties. Meeuwsen noemt de aanpasbare sluitlijsten en sluitkommen en hun snelle montage. “Voor fabrikanten van aluminium en kunststof kozijnen maken we bijvoorbeeld speciale sluitlijsten voor de meeste grote merken. Voor de meest gangbare profielen hebben we sluitlijsten waar de verwerker alles in kan klikken dat nodig is voor zijn specifieke deursituatie: een standaardslot, eentje met haken, rolnokken of zelfs een automaat. Ongeacht of het sleutelbediende of krukbediende

Fuhr in Ede een servicemagazijn. Daar ontvangen ze twee maal

raam en deur R&D4 Close Up fuhr.indd 39

in de week een volle vracht producten. Het meeste daarvan gaat in porties door naar de magazijnen van de handelspartners. Een deel blijft in de servicevoorraad van Fuhr Benelux zelf. De sloten voor de houtmarkt produceren we in Duitsland bijvoorbeeld specifiek en uitsluitend voor de Benelux-markt. Die hele voorraad beheren we daarom hier ter plekke.

3 / 2013

I 39

26-08-14 09:03

Collectors item Collectors item of... of...

origineel relatiegeschenk

Het ligt in inhet hetverleden. verleden.

Dat speelt alleen Het heden ligt Dat speelt nietniet alleen bij en restauratie, restauratie, maar nieuwe details bijrenovatie renovatie en maar velevele nieuwe details rondom en deur deurstoelen stoelen- eigentijds - eigentijds - op ervarondom raam raam en - op de de erva ringen eertijds.De Deredactie redactie Raam & Deur ringen van eertijds. vanvan Raam & Deur deeddeed enenkele unieke vondsten prachtig incollectie uw collectie kele unieke vondsten die die prachtig in uw passen alsbijzonder bijzonderrelatiegeschenk relatiegeschenk bewondering passen of als bewondering oogsten. oogsten.

5700 5700(historische) (historische)bouwbegrippen bouwbegrippen Das DieDie gesamte Schreinerei DasSchreinerbuch/ Schreinerbuch/ gesamte

Verklarend Verklarendwoordenboek. woordenboek.Dat Datbetekent betekentvoor voorde deliefhebber liefhebbervan van

Een facsimiledruk van de eerste uitgave uit Schreinerei

--historische historische--bouwmaterialen, bouwmaterialen,constructies, constructies,gereedschappen gereedschappenen en

1899, dat (Duits) begint een uitgave verhandeling Een facsimiledruk van demet eerste uit

beslag s smullen. beslagzo’n zo’n640 640pagina’ pagina’s smullen.Want Wantdedenieuwste nieuwstedruk drukomvat omvat

over hout gereedschap sluit met 82 1899, daten(Duits) begint en met eenafverhandeling

5740 5740bouwkundige bouwkundigebegrippen begrippendie dieuitvoerig, uitvoerig,vaak vaakook ookmet metteketeke-

pagina’ s ontwerptekeningen poorten, over hout en gereedschap envan sluit af met 82

ningen, Dikwijls met historische citaten enen ningen,worden wordentoegelicht. to§egelicht.

Dikwijls met historische citaten

binnenbuitendeuren, of niet beglaasd pagina’s en ontwerp tekeningenal van poorten,

bronvermeldingen. bronvermeldingen.Weet Weetuuwat wateen eencafcoen cafcoenis,is,een eenvermetguts, vermetguts,

en met sierlijke bovenlichten, in allerlei binnenen buitendeuren, al oframen niet beglaasd

een eenpersienne, persienne,een eenslof slofen eneen eenhaarstuk, haarstuk,een eendagge daggeen enen envlagvlag-

versies lambrizeringen. en meten sier lijke bovenlichten, ramen in allerlei

fits? fits?De Deauteur auteurwas wasdan danook ook33 33jaar jaararchitect architectbij bijde deRijksdienst Rijksdienst

Hoe dat en allemaal gemaakt moest worden, versies lambrizeringen.

Monumentenzorg. s met Monumentenzorg.Bijzonder: Bijzonder:achterin achterinruim ruim100 100pagina’ pagina’s met

toont het allemaal handboek op verdere 237 bladzijden Hoe dat gemaakt moest worden,

Franse, van al die bouwkundige Franse,Duitse DuitseenenEngelse Engelsevertalingen verta-

met talloze illustratiesopenverdere technieken, met detailsmet vantalloze luik- en raamconstructies, toont het handboek 237 bladzijden illustraties en

termen.

Ookalvanuit de vreemde lingen van die bouwkundige

architraven, en van het benodigde hang- en sluitwerk.

Voor restauratiewerk technieken, bossings met details luik- en raamconstructies, architraven, bossings

taal naar het termen.

OokNederlands. vanuit de vreemde

zelfs vandaag nog zeer interessant. en het benodigde hangen sluitwerk. Voor restauratiewerk zelfs vandaag nog

Door dr. E.het Haslinghuis en taal naar Nederlands.

In harde gouddruk kaft E 27,zeer interessant.

dr. ir. H. Door dr.Janse.

E. Haslinghuis en In E 57,dr.harde ir. H.kaft Janse.

In harde gouddruk kaft E 27,-

In harde kaft E 57,-

Klinken Klinkenund undGriffe Griffe Een Eenschitterend schitterendDuitstalig Duitstaligboekwerk, boekwerk,samengesteld samengesteldonder onderItaliaanse Italiaanse redactie redactievan vanMichele MicheleColombo Colombo(ja, (ja,van vandie diedeurkrukken) deurkrukken)en enCarlo Carlo Bartoli. s voert Bartoli. In In 181 181 rijk rijk geïllustreerde geïllustreerde pagina’ pagina’s voerthet hetboek boekuudoor doorde de eeuwen eeuwenheen heenlangs langsde deontwikkeling ontwikkelingvan vansloten, sloten,grepen, grepen,deurkrukken deurkrukken en en-kloppers.

-kloppers.Van Vanhet hetbrons bronsen enijzer ijzeruit uit1500 1500 via via Franse Franse en en Italiaanse Italiaanse barok barok tot tot Bauhaus Bauhaus van van begin begin vorige vorige eeuw. eeuw.

In In harde harde kaft kaft gebonden gebonden kunstdruk-uitgave kunstdruk-uitgave EE 51,51,-

raam en deur

deze bestelbon naar Raam Deur 073.503.81.53 073.503.81.53 FaxFax deze bestelbon naar Raam enenDeur Ja, hiermee bestel ik Ja,

Bedrijfsnaam Bedrijfsnaam

(aankruisen) (aankruisen)

T.a.v.

T.a.v.

Bouwkundigetermen termen Bouwkundige

57,EE 57,-

Adres Adres

Das Schreinerbuch Schreinerbuch Das

27,EE 27,-

Postcode Postcode

Klinkenund undGriffe Griffe Klinken

51,EE 51,-

Plaats Plaats Datum Datum

Tel. Tel.

Handtekening Handtekening

Prijzen zijn zijnexclusief exclusiefporti, porti,inclusief inclusiefbtw btw Prijzen Leveringkan kaneventueel eventueelenkele enkeleweken wekenduren duren Levering

Naamloos-1 44

26-08-14 09:35

Close Up Nieuwe verdektliggende scharnierzijde

Waardige optiek – sterke verwerking “Verdekt liggende oplossingen heten axxent. Met dit beslag scoren we bij de verwerkers op het gebied van belangrijke thema’s als design, ontwerp en levensduur – echter ook door zijn eenvoudige verwerking en economische montage ter plaatse”, aldus Siegenia. De nieuwste innovatie van deze fabrikant maakt hierop geen uitzondering: de scharnierzijde Titan axxent 24+.

Met zijn discrete, waardige optiek levert de nieuwe scharnierzijde uit de productgroep TITAN het bewijs, dat onzichtbaarheid een kwaliteitscriterium is. Een belangrijk criterium, dat hand in hand gaat met een extra smalle aanzichtsbreedte – maar lang niet het enige is.

Overtuigend is ook de hoge draagkracht en de intelligent geconstrueerde scharnierzijde, die tot een vleugelgewicht van 150 kg, veilig en betrouwbaar zonder extra benodigde beslagonderdelen, stand houdt.

Alles open.

Echter niet alleen binnen High-End-toepassingen levert axxent 24+ hoge prestaties: als perfecte allrounder is de nieuwe scharnierzijde Titan axxent 24+ niet enkel geschikt voor houten en hout-aluminium systemen met een sponningdiepte vanaf 24mm, maar ook voor alle gangbare kunststof profielen en aluminium systemen met een beslagopname van 16 mm. Hierbij creeërt zijn compacte bouwwijze de beste vereisten voor de realisatie van ramen met geringe afmetingen en voor de inbouw van remscharen.

Snelle montage Een potentieel ontwikkelt de innovatieve scharnierzijde ook in de productie en montage. Dat reikt van een hoge mate van voormontage – voor een snelle verwerking en een slanke voorraadhouding – tot aan het eenvoudig inhangen van de vleugel in een licht geopende kiepstand tot aan een eenvoudig toegankelijke 3D-verstelling. Een cruciaal detail is eveneens de geïntegreerde aandrukverstelling in de schaararm. Die is uniek op de markt en bespaart de verwerker de vergrendeling aan de scharnierzijde en de bijkomende montage.

Toegevoegde waarde Last but not least biedt de scharnierzijde Titan axxent 24+ de ­verwerkers waardevolle argumenten in het gesprek met de eindgebruiker. Naast zijn uitstekende optiek beschikt deze over eersteklas reinigingseigenschappen. De modernste warmte- en oppervlakte behandelingstechnieken zorgen voor een slijtage- en onderhoudsarm beslag.

raam en deur R&D4 Close Up schanier.indd 41

4 / 2013

I 41

26-08-14 10:16

Luchtdicht

Door Hans Fuchs

Voorlichting en bewonersgedrag van grote invloed

Balansventilatie met warm te Corporaties bouwen steeds vaker energieneutraal, passief, all electric en zelfs energieleverend. Dat betekent: veel aandacht voor lucht- en kierdicht bouwen.

Wat zijn de consequenties voor de ventilatie? Vijf corporaties lichten toe welk ventilatiesysteem ze kozen in recente projecten. En waarom.

Kiezen voor een ventilatiesysteem, kun je er eigenlijk nog wel van spreken, nu de markt steeds meer wordt uitgedaagd om integrale woningbouwconcepten aan te bieden? Corporaties die energieneutraal, passief of energieleverend willen bouwen, kunnen kiezen uit tal van kant en klare bouwconcepten, systeembouw met alles erop en eraan. Inclusief het ventilatiesysteem. Om een indruk te geven van de omvang van die markt: Platform31 publiceerde een conceptenfolder van maar liefst 23 pagina’s met zo’n veertig verschillende energienotanul-concepten, voor nieuwbouw en voor renovatie. Concepten dus die nu al kunnen wat in de zeer nabije toekomst wet en regel wordt: in 2020 moet nieuwbouw energieneutraal zijn.

Niet dichtgetimmerd Bouwen op basis van complete concepten, de in april opgeleverde energieneutrale niaNesto-woningen in Nijmegen van woningstichting Portaal zijn er een voorbeeld van. Er staan er zestien in totaal, in de nieuwbouwwijk ‘t Nijland (Waalsprong); negen gebouwd door VolkerWessels Vastgoed (PlusWonen concept), zeven door de KlaassenGroep (CasaVita NotaNul concept). Alle zestien woningen hebben een zeer goed geïsoleerde en kierdichte schil, triple glas, een luchtwarmtepomp en PV panelen. Het ventilatiesysteem in deze sociale huurwoningen: balansventilatie met warmteterugwinning.

Ronald Weideman, Ontwikkelaar bij Portaal Vastgoed: “De niaNesto woningen zijn het resultaat van een competitie, waaruit vijf energieneutrale woningconcepten rolden. Geselecteerd is daarbij op het totaalresultaat, namelijk een energienota nul woning voor een bepaalde prijs. Daarnaast is bij de uitvraag genoemd dat de toekomstige huurders keuzevrijheid moeten hebben, wat betreft de indeling binnen, het gevelbeeld, de plaats van de contactdozen et cetera. Ook hoorde er een onderhoudsplan bij voor de komende vijftig jaar. De prestatie indicatoren werden niet dichtgetimmerd, om de conceptontwikkelaars de ruimte te geven om met een innovatief concept te komen.”

Portaal koos voor twee totaalconcepten, inclusief ventilatiesysteem.

Weideman: “De conceptontwikkelaar bepaalde welke installatie nodig was om het energienota nul resultaat te halen. Niet alle vijf niaNesto concepten hebben overigens per se warmteterugwinning.”

Eigen keuze Ook Woningstichting Tubbergen koos voor conceptueel bouwen. De Twentse corporatie liet in een klein uitbreidingsplan in Tubbergen twee energieleverende woningen neerzetten door Groothuis Wonen (TBI woningbouwconcept lekkerEIGENhuis), naast twee nagenoeg identieke energieneutrale passiefhuis woningen van Dura Vermeer. De vier woningen, in twee blokjes van twee gebouwd, zijn zongericht ont-

42

I 4 / 2014

RD2014-3_Luchtdicht en ventilatie_Corporatie.indd 42

niaNesto.

worpen, goed geïsoleerd, voorzien van triple glas en hebben op het dak PV panelen en zonnecollectoren. De woningen van Groothuis Wonen zijn onder andere energieleverend dankzij een extra dosis PV op het dak. Deze woningen geven op jaarbasis energie terug aan het net. Mede dankzij de balansventilatie met warmteterugwinning.

WS Tubbergen koos in overleg met de conceptueel bouwers welk ventilatiesysteem het beste was voor de energieleverende woningen.

Herman Borgerink, Hoofd Bouwzaken van de woningstichting: “De balansventilatie in de woningen beschikt over een paar interessante gebruiksopties, zoals een automatische regeling waarbij de by-pass bij een buitentemperatuur van meer dan 21 graden in werking wordt gesteld en de lucht niet meer via de warmtewisselaar loopt, en de mogelijkheid om de inblaas in de zomermaanden uit te schakelen en ventilatielucht via open ramen naar binnen te halen.”

Op productniveau hield WS Tubbergen echter de regie in eigen hand: niet de conceptueel bouwers, maar de woningstichting bepaalde welk product in de woningen feitelijk zorg draagt voor de ventilatie. Dat product is, meldt Borgerink, een installatie waar de woningstichting goede ervaringen mee opdeed, in andere woningen: “De afzuigcapaciteit van het product voldoet daadwerkelijk aan de opgegeven prestatie. Dat is bij andere producten wel eens anders, horen wij. Het product heeft daarnaast voor ons als corporatie twee belangrijke andere voordelen: het is gemakkelijk te reinigen en het is geluidsarm. Dat laatste is vooral belangrijk in het kader van de eis in het Bouwbesluit die stelt dat een dergelijke installatie de 30 dB niet mag overschrijden. Dit product haalt die eis, zodat we geen extra voorzieningen in de woningen hoeven aan te brengen.” De bewuste installatie kreeg niet alleen een plek in de twee energieleverende woningen van Groothuis; ook in de energieneutrale passiefhuizen van Dura Vermeer werd het product geïnstalleerd.

WS Tubbergen laat de mechanische ventilatiekanalen reinigen door een professionele organisatie. Borgerink: “Die organisatie reinigt dan ook gelijk de warmteterugwin unit. Zij melden ons dat die unit gemakkelijk bereikbaar en bedienbaar is. Ook dat is een kostenaspect voor ons.”

raam en deur 26-08-14 09:19

m teterugwinning voorop

Tubbergen.

Tongelresche Akkers.

Richtingwijzend

waarbij via een aardpijp de ventilatielucht wordt aangezogen. In de tuin wordt op anderhalve meter hoogte lucht aangezogen, die vervolgens via een ondergrondse pijp, op twee meter diepte, in de woning wordt getransporteerd. De aangezogen lucht heeft dan al een constante temperatuur, dat werkt heel goed.” Het effect van de aardpijp is in de praktijk zelfs beter dan vooraf berekend was, meldt Pierik.

Wonion benaderde de markt voor deze woningen, die werden gebouwd volgens een concept van Bouwbedrijf Klomps uit Dinxperlo, in een consortium van regionale partijen, met als installateur Klein Poelhuis uit Winterswijk. Pierik: “Wij hebben niet bedongen dat in de woningen een installatie zou worden gebruikt warmee wij ervaring hebben. Wel hebben we gevraagd om een onderhouds- en kostenraming voor een periode van vijftig jaar – waarbij de installateur ook het onderhoud voor ons doet.”

De 28 energieneutrale woningen die Wonion nu gaat bouwen, in de Parkbuurt in Ulft, zijn ook energieneutraal. Maar ze zijn wel wat conventioneler, vertelt Pierik: “Nu halen we de energieneutrale prestatie met een conventionele HR 107 ketel. Dat is overigens ook een kostentechnisch aspect, de keuze voor deze ketel.” De woningen in Ulft worden, net als die van Portaal in Nijmegen, gebouwd door de KlaassenGroep. Pierik: “Want daarmee kunnen we ook flexibel en dus levensloopbestendig bouwen.”

In Eindhoven koos ook corporatie Woonbedrijf voor een energieneutraal totaalconcept. Woonbedrijf liet in de wijk Tongelresche Akkers 74 iQwoningen bouwen, het concept van Ballast Nedam. De woningen hebben vloerverwarming op de begane grond, convectoren met een laagtemperatuursysteem op de verdieping en balansventilatie met warmteterugwinning. Woonbedrijf koos niet eigenhandig voor een specifiek ventilatiesysteem of een product, maar bracht wel richtingwijzende ideeén in over isolatie en installaties van de te bouwen huurwoningen.

Judith van de Geijn, senior projectleider van de woningcorporatie: “We hebben met Ballast Nedam een pakket afgesproken: de woningen moesten energieneutraal zijn, en natuurlijk plaats gebruiksvriendelijk. Als corporatie vinden we het heel belangrijk dat de woonlasten voor onze bewoners zo laag mogelijk blijven. De energieneutrale prestatie wilden we vooral halen uit de isolatie van de schil, en zo weinig mogelijk uit installaties in de woningen. Dit ook in verband met de aanpasbaarheid van de woningen naar de toekomst toe – een slecht geïsoleerde schil betekent dat je op termijn met een probleem zit, als verhuurder.”

Aardpijp Woningcorporatie Wonion deed al in verschillende bouwprojecten ervaring op met energieneutraal bouwen. In 2012 realiseerde de corporatie 39 energieneutrale woningen in de Bomenbuurt in Ulft, en binnenkort start de bouw van 28 energieneutrale woningen in de Parkbuurt, in dezelfde Achterhoekse gemeente. Ingrid Pierik, beleidsadviseur Techniek van Wonion: “In ons beleid steken we in op de ambitie om al in 2030 onze complete woningvoorraad energieneutraal te hebben, nieuwbouw én bestaande voorraad.”

In de Bomenbuurt bouwde Wonion twee jaar geleden energieneutrale all electric huizen. Pierik: “Woningen zonder gasaansluiting dus – iets waarvan wij denken dat we er eigenlijk allemaal naar toe moeten. De 39 woningen hebben balansventilatie met warmteterugwinning, een warmtepomp en een LAW-systeem, een luchtaardwarmtewisselaar,

Bomenbuurt, Ulft.

raam en deur RD2014-3_Luchtdicht en ventilatie_Corporatie.indd 43

4 / 2014

I 43

26-08-14 09:19

Luchtdicht

Parkbuurt, Ulft.

Bewonersgedrag En de bewoners? Hoe pakken die de balansventilatie op? Pierik schetst hoe Wonion daar in Ulft mee omging, in 2012: “Bewonersvoorlichting was heel belangrijk bij deze woningen, vanwege het passiefhuis en all electric karakter. We hebben de bewoners voorgelicht voor het tekenen van het huurcontract en erna. En we hebben het niet mooier gemaakt dan het is. Bij een dikke schil als in deze woningen spreek je in feite van een interieur met maar één temperatuur. Ook op de slaapkamer; in Nederland slaapt men van oudsher graag in frisse lucht – dus in een relatief koud vertrek, omdat men denkt dat koude lucht schone lucht is. Terwijl de lucht in deze woningen 24 uur per dag zeven dagen in de week fris is, want er wordt continu geventileerd. Als mensen met open ramen willen slapen, is dat geen punt, als ze zich maar realiseren dat ze dan meer stoken. We hebben ook gemonitord, waarbij we grote verschillen constateerden; dat is het effect van het bewonersgedrag.”

Ook in Tubbergen kennen ze het fenomeen dat de optimale prestatie van het ventilatiesysteem soms lastig te verenigen is met het woongedrag. En men deelt het pragmatisme van Wonion, bij WS Tubbergen. Borgerink: “Met balansventilatie haal je optimaal rendement als deuren en ramen gesloten blijven. Maar bewoners zijn geen robots. Wij zeggen; als je een raam wilt openzetten: gewoon doen. Wil je slapen met je raam open?

Doe het. Maar realiseer je dan wel dat je dan niet zo energiezuinig woont als je zou kunnen.” Ook in Tubbergen is volop aandacht voor bewonersvoorlichting, aldus Borgerink: “Wij merken dat veel bewoners denken dat de warmteterugwin-installatie een verwarmingselement is, een apparaat dat de CV ketel vervangt. Die fout wordt vaak gemaakt.”

Ook Portaal besteedt veel aandacht aan het briefen van de bewoners van de niaNesto woningen, aldus Weideman: “De huurders in Nijmegen hebben een toelichting op de installaties gekregen en krijgen ook schriftelijk materiaal. Gezien de recente oplevering en het mooie weer hebben zij nog weinig ervaring met het ventilatiesysteem opgedaan. Tijdens een informatiebijeenkomst halverwege 2013 vroegen de toen nog toekomstige huurders of dat wel goed zou gaan met de warmteterugwinning. Beide conceptontwikkelaars hebben verteld dat de installaties sterk verbeterd zijn ten opzichte van een paar jaar geleden, toen er zoveel publiciteit was over de slecht functionerende balansventilatie in de woningen in de wijk Vathorst in Amersfoort.”

In Eindhoven organiseerde Woonbedrijf informatie-avonden voor de huurders van de energieneutrale iQwoningen. Van de Geijn: “Onze nieuwe huurders zijn daar goed geïnformeerd en geïnstrueerd: welke installaties zitten er in je huurwoning, waarom, en hoe moet je er mee omgaan? De balansventilatie verlangt dat je de filters schoonmaakt. De bewoners is uitgelegd hoe men dat doet, en vooral: waarom.”

Filters reinigen De bewoners van de energieleverende woningen in Tubbergen krijgen van Groothuis Wonen en van de installateur een goede technische uitleg als ze hun woning betrekken. Borgerink: “Daarnaast is een goede handleiding erg belangrijk. Wij leveren de bewoners niet alleen de technische informatie van de fabrikant, maar maken zelf ook een technische basishandleiding. Daarin wordt in eenvoudige bewoordingen uitgelegd wat men als bewoner moet doen, met name wat betreft het tijdig reinigen van de filters. Omdat de woningen momenteel in een woonwijk in aanbouw staan, inclusief alle extra stof in de lucht en vervuiling van de filters, reinigt onze technische dienst tot het einde van de bouwactiviteiten om de twee maanden de filters. Dat laten we niet aan de bewoners. Dat geldt ook voor de twee energieneutrale passiefhuis-woningen van Dura Vermeer.”

44

I 4 / 2014

RD2014-3_Luchtdicht en ventilatie_Corporatie.indd 44

A, B, C en D Ventileren kan op vier manieren; A, B, C en D. A: natuurlijke toevoer / natuurlijke afvoer Toevoer en afvoer van lucht gebeurt zonder ventilatoren. De aanvoer van verse lucht en de afvoer van vervuilde lucht ontstaan door de temperatuurverschillen in de binnenruimte en de buitenlucht of door drukverschillen tussen binnen en buiten.

B: mechanische toevoer / natuurlijke afvoer Verse lucht wordt met ventilatoren toegevoerd, de aangezogen lucht verplaatst de vervuilde lucht die via afvoeropeningen wordt afgevoerd.

C: natuurlijke toevoer / mechanische afvoer Vervuilde lucht wordt vraaggestuurd mechanisch afgevoerd. De onderdruk die ontstaat, zorgt voor aanvoer van verse lucht.

D: mechanische toevoer / mechanische afvoer Balansventilatie: een ventilatiebox zorgt voor een evenwicht tussen toevoer van verse lucht en afvoer van vervuilde lucht.

Vrijwel altijd in combinatie met warmteterugwinning, waarbij de warmte in de vervuilde lucht wordt teruggewonnen voor de woning.

raam en deur 26-08-14 09:20

U wilt gemakkelijk en snel kozijnen renoveren.

Wij bieden het BUVA renovatieframe.

Met het BUVA renovatieframe past u eenvoudig BUVA hardglas ramen type ISO-PLUS 2000/3000 toe in bestaande kozijnen. Bij vervanging van houten draai- of uitzetramen wordt in een handomdraai een buitensponning omgezet in een binnensponning. Plaatsing van binnendraaiende ramen is hierdoor mogelijk en schoonmaken bij hoogbouw wordt veel eenvoudiger. Tevens zorgt de detaillering voor een perfecte wind- en waterdichtheid.

Meer informatie? Bel BUVA, vraag de brochure aan of download deze op buva.nl

Bouwkundige Termen Ruim 5700 (historische) bouwbegrippen in één verklarend woordenboek.

Dat betekent voor de liefhebber van –historische – bouwmaterialen, constructies, gereedschappen en beslag zo’n 640 (ex 6% bt w verzendkos + pagina’s smullen. Want de ten) nieuwste druk omvat 5740 bouwkundige begrippen die uitvoerig, vaak met tekeningen, worden toegelicht. Dikwijls historische citaten en bronvermeldingen. Weet u wat een cafcoen is, een vermetguts, een pesienne, een slof en een haarstuk, een dagge en een vlagflits? De auteur was dan ook 33 jaar architect bij de Rijksdienst Monumentenzorg.

Bijzonder: achterin ruim 100 pagina’s met Franse, Duitse en Engelse vertalingen van al die bouwkundige termen.

Ook vanuit de vreemde taal naar het Nederlands. In harde kaft.

€ 57

Bestellen: www.mixonline.nl/vakboeken

45-adv.indd 1

www.vekakozijn.nl

Kwaliteit, vertrouwen en zekerheid

26-08-14 11:04

VMRG Nieuws

Vereniging Metalen Ramen en Gevelbranche Einsteinbaan 1, Postbus 1496, 3430 BL Nieuwegein T: 030.605.36.44, F: 030.605.32.60, E: info@vmrg.nl, I: www.vmrg.nl De informatie op deze pagina is afkomstig van de VMRG en kwam tot stand buiten de verantwoordelijkheid van de Raam en Deur-redactie

Kwaliteitszorg

Nieuw op FACE: Creativity LAB

Soms komen vele dingen samen en ontstaat er een versterkend effect. Nu gaat het over alles wat er gebeurt met kwaliteit in de bouwnijverheid. Als er een bouwvergunning wordt aangevraagd en er gebouwd moet worden conform de goedgekeurde gegevens in die vergunning, moet er sprake zijn van toezicht of handhaving. Deze overheidstaak is in aanmerking gekomen voor privatisering. Dit houdt wel in dat er procedures en eisen gesteld gaan worden aan private toezichthouders die deze publieke taak van de overheid overnemen. Dit heeft dus te maken met kwaliteitsbeheersing in de bouw en wel op essentiële aspecten die in aanmerking komen bij en onderdeel zijn van de vergunningen.

Ook spelen er zaken rondom de relatie van de KOMO-kwaliteitsverklaring, CE-markering en EU-regelgeving. Bij het introduceren van het officiële EU CE systeem wilde men voorkomen dat er naast deze publieke regelgeving conflicterende of dubbele regelgeving zou ontstaan. Kortom de EU doet alle andere kwaliteitsverklaringen die mogelijk CE markering in de weg kunnen zitten in de ban. In ieder geval geldt dit voor formele aan de overheid gerelateerde verklaringen, maar er zijn ook deskundigen die menen dat dit ook geldt voor gewone private verklaringen. Kortom, ook hier weer kwaliteit. Een ander aspect is de zorg die de minister Blok heeft over de mate waarin de consument van de bouwnijverheid krijgt wat hij of zij hebben wil. Zorg over kwaliteit dus. Dit alles opgeteld komen experts en regelgevers uit bij “het gebouwdossier” dat afgegeven wordt als bewijs dat het gerealiseerde gebouw daadwerkelijk voldoet aan de eisen. Een soort bewijs dat zekerheden moet bieden en zelfs de zekerheid (geen risico) geeft dat verzekeraars het gebouw op dit punt bereid zijn te verzekeren.

De organisatorische kwaliteitszorg die bedrijven in de bouwketen moeten gebruiken om aan deze “prestatie-eisen” te voldoen, is een zorg van de ondernemingen zelf die daartoe graag hun kennis en ervaring willen inzetten. Dit natuurlijk ter voorkoming van ongewenste inmenging in private ‘bedrijfs’-aangelegenheden, maar ook vanuit de overtuiging dat zeker de gevelsector nu al in staat is om met haar systemen een bijdrage te leveren aan de legitieme wensen van de markt en relevante regelgevers. Deze bereidheid biedt de sector graag aan opdat met haar kwaliteitszorg en haar kwaliteitskeurmerken (bv. VMR- Keurmerk en VKG-Keurmerk) zorg over kwaliteit van haar producten overbodig blijft.

Onlangs heeft FACE, de internationale gevelcommunity (www.internationalfacade.com), een nieuwe tool ontwikkeld waar ontwerpers/architecten en de bedrijven uit de toeleverende en realiserende gevelsector, gezamenlijk kunnen werken aan projecten en ideeën. Een project kan bijvoorbeeld een geveldetail zijn waar een oplossing voor wordt gezocht.

Door deze samenwerking te faciliteren, bewerkstelligt FACE een interactie tussen de creatieve ontwerpers en de techneuten van bedrijven. Het interessante aan deze digitale nieuwe manier van werken is dat het gebruik niet is gebonden aan tijd, plaats en grenzen.

Het Creativity LAB is te vergelijken met een digitaal whiteboard dat online ter beschikking wordt gesteld om daar ideeën en vragen op te ‘plakken’ met het doel een reactie daarop terug te krijgen.

Medewerkers van bedrijven die in FACE participeren (architecten, engineers, salesmedewerkers etc.) kunnen oproepen (calls) Actueel plaatsen waar op gereageerd De VMRG verwelkomt een kan worden. Een call houdt nieuw lid: een omschrijving in die onderbouwd kan zijn met AKS Bouw foto’s of tekenbestanden www.aksbouw.nl (zoals CAD bestanden). Er kan in dit stadium een en twee nieuwe partners: keuze worden gemaakt of de call binnen een besloten Verosol Nederland groep of volledig openbaar www.verosol.nl wordt gepubliceerd. Social media zijn in het Creativity Nieman-Kettlitz Gevel- en LAB een belangrijke manier Dakadvies om ook het grotere publiek www.gevelsendaken.nl te bereiken buiten FACE.

46

I

4 / 2014

R&D4 VMRG.indd 46

raam en deur 26-08-14 09:06

NBvT Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie Nieuwe ’s Gravelandseweg 16 | Postbus 24 | 1400 AA BUSSUM t: 035.694.70.14 | w: www.nbvt.nl De informatie op deze pagina is afkomstig van de NBvT en kwam tot stand buiten de verantwoordelijkheid van de Raam en Deur-redactie

Som der delen maakt succes Naast uitvoering en kleur van gevel, ramen en kozijnen, speelt de keuze en uitvoering van de voordeurkozijnconstructie een belangrijke rol bij de esthetische beleving van een gebouw. Het is echter niet alleen het esthetische visitekaartje, maar garandeert ook functionele eisen als inbraakwerend, brandwerendheid, bediendbaarheid, luchtdoorlatendheid (tocht) en waterdichtheid. Een NBvT-werkgroep gaat na de bouwvak kijken hoe het samenspel tussen deurblad, kozijn, dorpel, dichtingen en hang- en sluitwerk optimaal op elkaar aansluit.

We realiseren het ons niet altijd, maar de voordeur is een van de meest gebruikte onderdelen van onze woning. De staat en uitvoering ervan is voor bezoekers tevens de eerste kennismaking waaraan zij een indruk ontlenen van de smaak en status van ons, de bewoners. Geen wonder dus dat veel woningeigenaren een mooie voordeur erg belangrijk vinden. De trend uit de ons omliggende landen dat de voordeur ‘best wel een dingetje is’ waarmee je je als woningeigenaar kunt onderscheiden, begint ook in Nederland vaste voet te krijgen. Al zal het nog wel even duren voordat wij nuchtere Nederlanders onze voordeur net als onze oosterburen qua esthetische eisen en het budget, dat we ervoor over hebben, gelijk stellen aan de meubels in ons huis.

Functie Er komt veel kijken om een deur-kozijnconstructie optimaal te laten functioneren. Terwijl we binnen vaak een aangename twintig graden verkiezen, kan het kwik 's zomers en ‘s winters aan de andere kant van de deur tot ver daarboven of daaronder dalen. Terwijl de vochtconcentraties buiten hoog kunnen zijn, verlangen we binnen een droog klimaat. En ook het buitengeluid laten we het liefst waar het hoort: buiten. Een deur moet aan al deze functionele eisen voldoen. En dan hebben we het nog niet eens gehad over inbraak- en brandwerendheid.

Afstemming De levensduur van een deur beslaat bij planmatig onderhoud en een periodieke schoonmaakbeurt gemiddeld zo’n zeventig jaar. Dat betekent, dat je je van een impulsieve aankoop die niet voldoet, lang spijt kunt hebben. Voor het optimaal functioneren van een voordeur speelt naast het deurblad ook de keuze van het kozijn, de dorpel, de dichtingen en niet in de laatste plaats het sluitwerk(slot) een doorslaggevende

rol. Als een deur volgens de specificatie niet meer dan 8 mm mag kromtrekken, dan is het wel handig als het hang- en sluitwerk en de dichtingen die vervorming ook kunnen opvangen. Een gebouweigenaar is derhalve geholpen met de meest optimale afstemming van de diverse onderdelen van de deurconstructie.

Werkgroep Wie verzekerd wil zijn van een uitstekend product dat over de hele levensduur optimaal functioneert, kan zowel voor nieuwbouw als renovatie het beste in zee gaan met een gespecialiseerde timmerfabrikant. Zij beschikken niet alleen over de nieuwste materialen en technieken, maar delen gebruikerservaringen ook via de Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie (NBvT). Daarnaast wordt er in brancheverband onderzoek gedaan naar de al genoemde optimale afstemming van onderdelen en zo gewerkt aan de kwaliteitsverbetering van de deurconstructie.

Binnen de NBvT is de Werkgroep Deur-Kozijnconstructies op zoek naar de ideale sets voor het all-season optimale samenspel van componenten. Daarbij wordt als eis gesteld dat de deur niet meer dan 4 mm krom mag trekken, minimaal 300 Pascal waterdicht is en klasse 3 luchtdichtheid behoudt (klasse 4 zonder kromming). In de praktijk betekent dit dat het sluitwerk alleen dient voor sluiting en het realiseren van de inbraakwerendheid en niet meer valselijk wordt opgezadeld met de correctie van een eventuele kromming. Die taak rust bij de nieuwe generatie dichtingen die de laatste jaren een veel groter werkingsbereik hebben gekregen. Na de bouwvak gaat de werkgroep een aantal sets testen om zo optimaal presterende combinaties te ontdekken. Wordt vervolgd.

@Fotobijschriften Een qua prestatie-eisen succesvolle buitendeur is een samenspel van deurblad, kozijn, dorpel, hang- en sluitwerk en dichtingen. O ja, en het geheel moet ook nog mooi zijn.

raam en deur R&D4 NBvT.indd 47

4 / 2014

I

47

26-08-14 09:10

VKG Nieuws Postbus 1496, 3430 BL Nieuwegein T: 030.750.98.01, E: info@vkgkozijn.nl, I: www.vkgkozijn.nl

De informatie op deze pagina is afkomstig van VKG en kwam tot stand buiten de verantwoordelijkheid van de Raam en Deur-redactie

Wint u een VKG Architectuurprijs in het jubileumjaar?

In samenwerking met ‘de Architect’ wordt op

Insturen kan tot 7 september!

2 december voor de tiende maal de VKG Architectuurprijs uitgereikt. Dé vakprijs voor projecten waarbij kunststof gevelelementen op een bijzondere wijze deel uitmaken van het ontwerp. Uw project kan deelnemen in de categorie nieuwbouw of renovatie. Beide categorieën strijden automatisch mee voor de publieksprijs.

ie Waar zijn die umnoo stof projecten metnk? st kozijne

10 jaar rijs VKG Architectuurp

U kunt nu insturen.

Voor meer informatie en insturen gaat u naar www.vkgkozijn.nl/architectuurprijs

Samenstelling jury In het jubileumjaar bestaat de jury uit Jules Beckers (Teeken Beckers Architecten), Gert Jan te Velde (Schagen Architekten), Joris Molenaar (Molenaar & Co architecten), Albert Zegelaar (VKG) en Harm Tilman (de Architect)

www.vkgkozijn.nl/architectuurprijs Stuur nu in. U kunt uw projecten tot 7 september insturen VKG Architectuurprijs is een initiatief van de Vereniging Kunststof Gevelelementenindustrie (VKG) in samenwerking met ‘de Architect’.

48

VKG.indd 48

I

4 / 2014

raam en deur 26-08-14 10:22

Buiten de deur Congres Green Buildings

Agenda

Wat betekent de circulaire economie voor organisaties en gebouwen?

Dat is de centrale vraag tijdens de zesde editie van het congres Green Buildings, op 30 oktober gehouden en georganiseerd door Corporate Facility Partners (CFP) en Building Holland. Sprekers zijn Herman Wijffels, Derk Loorbach en Bas Lansdorp. Het congres vindt plaats op donderdag 30 oktober in De St@ art te Apeldoorn.

Meer informatie: www.cfp.nl

Renovatiebeurs 2014 11-13 september Oplossingsgericht, praktisch en interactief zijn kenmerkend voor deze nieuwe beurs in de Expo Houten. Interessant voor aannemers, zzp’ers, klusbedrijven en renovatiespecialisten. www.renovatiebeurs2014.nl EcoBouw 23-25 september Platform over duurzaam bouwen, onderdeel van de Dutch Green Building Week. www.ecobouw.net

VCA jaarcongres Tijdens het negende VCA jaarcongres kunt u op 28 oktober in Harderwijk nieuwe inspiratie opdoen voor het toepassen van de VCA. Maar u krijgt ook veel praktische informatie onder andere over VCA, de speerpunten van de Inspectie SZW voor 2015, de vernieuwde richtlijn steigers, de VGM-werkplekinspectie, redden op hoogte, valbeveiliging, voorlichting en onderricht VCA en adembescherming.

Meer informatie: www.vcajaarcongres.nl

Glasstec 21-24 oktober Internationale vakbeurs voor glastechniek. Van autoglas tot glasfacades. www.glasstec.de Praktijkdag Luchtdicht Bouwen 6 november Wordt u nog benauwd van luchtdicht bouwen? Of heeft het inmiddels geleid tot een frisse wind door uw manier van bouwen? Welke lessen zijn er de afgelopen jaren geleerd en wat kunt u daarvan leren? De antwoorden krijgt u op de Praktijkdag Luchtdicht Bouwen. www.nieman.nl

Houtwereld Praktijkdag 2014 Het vakblad Houtwereld en Inge­ nieurs­bureau Evan Buytendijk houden op 3 oktober de vijfde editie van de succesvolle Houtwereld Praktijkdag. Dit vakevenement voor en door de houtbranche vindt plaats op de werf van houtzagerij en houthandel H. Oude Hengel in de gemeente Gildehaus, net over de grens in Duitsland.

De Houtwereld Praktijkdag 2014 toont de praktijk in woord en beeld. De bezoeker kan onder andere kijken naar vakinhoudelijke en inspirerende presentaties, een gevarieerde bedrijvenmarkt en een expositie van slimme exterieurproducten. Ook is er volop gelegenheid te netwerken en nieuwe contacten en kennis op te doen.

Meer informatie: www.houtwereldpraktijkdag.nl

Domotica & Slim wonen 19-20 november De negende editie van deze beurs is een trefpunt voor de slimste technologische toepassingen en diensten voor de ­woon-, leef- en zorgomgeving. www.beursdomoticaenslimwonen.nl Hout & meer 2014 11-14 november Hout & meer combineert het concept van een brede vakbeurs voor hout met onder andere gereedschappen, coatings, lijmen, kitten, hang- & sluitwerk en machines. www.houtenmeer.nl

raam en deur R&D4 Buiten de deur.indd 49

Security Essen 23-26 september Internationale vakbeurs over veiligheidstechniek. Het Europese mekka voor de hang- en sluitwerktechniek. www.security-essen.de

4 / 2014

I 49

26-08-14 09:00

Op de mat Nieuwe GND-brochure Wat is het verschil tussen een kwalitatief goede deur en een kwalitatief goede deur met GND-garantie?

Gecontroleerde zekerheid op de functionele prestaties van deuren en deur/kozijn-combinaties. In zijn nieuwe corporatiebrochure geeft het Garantiefonds uitleg over deze gegarandeerde zekerheid voor zowel buiten- als binnendeuren. In de brochure staat wat de verschillende GND-zekerheidsklassen betekenen, hoe GND de onafhankelijke toetsing waarborgt, hoe de GND-garantie werkt, wat het verschil is met KOMO en waaraan een GND-deur te herkennen is. Speciaal voor architecten, aannemers, opdrachtgevers, bestekschrijvers en verwerkers heeft het Fonds de voordelen van haar garantie overzichtelijk op een rij gezet. Op www.gnd.nl is een online versie van de brochure beschikbaar.

Beleef GPF bouwbeslag Met 104 pagina’s beleving is de nieuwe productbrochure van GPF bouwbeslag inspirerend. Producent Ten Hulscher benadrukt in alle vormen het moderne roestvast staalprogramma in de lifestyle ‘Zakelijk sportief’. De producten in het katern met lifestyle ‘Jaren 1920-1930’ sluiten volledig aan bij het kenmerkende tijdperk. De inspiratiepagina’s met samengestelde sets showen de mogelijkheden en keuzevrijheid in het samenstellen van deurbeslag, veiligheidsbeslag SKG*** en raambeslag. Het verkoopconcept GPF CombiVari, het flexibele deurbeslag, werkt handig door de open te vouwen omslag. De keuze voor een rozet of schild gebeurt direct naast de grote weergave van de deurkrukken. De brochure is voor iedereen beschikbaar in een printversie en bladerbaar online.

Assa Abloy Nederland presenteert een nieuwe whitepaper over de belangrijkste kostenbesparingen bij draadloze batterijgevoede toegangscontrole. Het bedrijf heeft het onderzoek aan de hand van een groot studentencomplex samengesteld, om de voordelen van draadloze sloten versus mechanische sloten te laten zien en de daarbij behorende kostenbesparingen. Assa Abloy streeft ernaar om energiezuinige deuroplossingen te bieden die milieuvriendelijk zijn gedurende het gehele productieproces en de levenscyclus van het product. Tegelijkertijd blijft het bedrijf zich inzetten voor de introductie van innovatieve platformen zoals Aperio, met als voornaamste reden het creëren van kosteneffectieve oplossingen die eenvoudig geïnstalleerd, geprogrammeerd en gecontroleerd kunnen worden. De whitepaper is te downloaden via www.assaabloy.nl/ whitepaper.

I

4 / 2014

R&D4 Op de Mat.indd 50

Hoppe heeft een nieuwe website ontwikkeld: gemakkelijker, omvangrijker en overzichtelijker. Zo vinden bezoekers op www.hoppe.com naast informatie over de onderneming, normen en technische oplossingen ook een geheel vernieuwde productcatalogus, die zich bij uitstek leent om snel en zeer doelgericht de juiste informatie over de gewenste producten te vinden. Tevens worden verschillende innovatieve technieken aan de hand van gedetailleerde filmpjes duidelijk verklaard. Naast de productcatalogus bestaat de mogelijkheid om afbeeldingen en technische tekeningen te downloaden. Kijk voor meer informatie op de site: www.hoppe.com.

Archiprix 2014

Oplossingen batterijgevoede toegangscontrole

50

Hoppe lanceert nieuwe website

De Archiprix Nederland 2014 werd onlangs uitgereikt en tegelijk werd de gelijknamige publicatie gepresenteerd. Jaarlijks selecteren Nederlandse ontwerpopleidingen op het terrein van de architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur hun beste afstudeerplannen. Het boek Archiprix Nederland 2014 introduceert de laatste lichting aanstormende talenten. Archiprix Nederland is de beste voorspeller van de toparchitecten van de toekomst. Het boek kost € 24,95 en is te bestellen bij NAI Publishers.

raam en deur 26-08-14 08:55

De sterren van schuiftechniek

ATRIUM schuifbeslag voor alle toepassingen en hoogste eisen.

ATRIUM SP 速 komfort Parallel-schuifbeslag voor de hoogste eisen

ATRIUM HKS 速

Kiep-schuifbeslag voor een behaaglijk wooncomfort

ATRIUM HS 速

Hef-schuif systemen voor een, barriere vrij, ruimtelijk gevoel

U zult het merken wanneer het HAUTAU is.

www.HAUTAU.de

Altijd een uitweg!

Vluchtwegoplossingen van Themans:

- Voor enkele en dubbele deurtoepassing - Zowel opbouw als inbouw - Zelfsluitend - Paniekfunctie aan de binnenzijde - Zeer snelle montage door gebruik van kabels (opbouw) - Modulair - Voldoen aan NEN-EN1125 | NEN-EN179 - CE gekeurd

Benieuwd naar de mogelijkheden? Scan de QR code of ga naar www.themans.nl/assortiment

Hunneperkade 62, 7418 BT Deventer +31(0)570 662 580 i n f o @ t h e m a n s . n l | w w w. t h e m a n s . n l

Adv_Themans.indd 1

24-03-14 15:08