handboekje excursie Zaandam 20 mei 2011
Een initiatief van: Harro Wieringa Landschapsarchitect h.wieringa@witteveenbos.nl 06 - 17 51 08 65 plein06 stedelijk ontwerpbureau Vijverhofstraat 47 unit 400-2 3032 SB ROTTERDAM info@plein06.nl 010 - 46 65 795 06 - 14 53 25 77 (Robbert Jan) 06 - 48 95 51 85 (Koen) In samenwerking met: Gemeente Zaandam Soeters van Eldonk
aanleiding Veel is bekend over de integrale binnenstedelijk gebiedstransformaties van grote steden. Iets minder bekend zijn de steden die daar qua grootte net onder liggen. Zaandstad is zo’n stad van 143.000 inwoners net boven Amsterdam. Sinds enkele jaren is Zaandstad bezig te transformeren van verrommelde forensenstad van Amsterdam naar een stad met strategische binnenstedelijke transformaties en een versterkt eigen stadshart. Kenmerkende elementen zijn; - van achterkantsituaties naar voorkantsituaties - van afhankelijkheid naar staan op eigen benen - de Zaan als bindende slagader van de stad - een duidelijke herkenbaar eigen identiteit Graag nodigt plein06 (stedelijk ontwerpbureau) in samenwerking met Landschapsarchitect Harro Wieringa (Witteveen + Bos) jou daarom uit om deze transformatie samen met ons te bekijken.
3
A8ernA
Verkade Zaanwerf
Inverdan
dagProgramma 10.00
Ontvangst in Filmzaal van het Railpoint Office, Ebbehout 31 Zaandam. (Direct aan het station)
10.30
Inleiding project Inverdan door Dick Overheul, procesmanager Inverdan en Jaap Brouwer, Soeters van Eldonk Architecten
11.15
Wandeling door Inverdan onder begeleiding van Marene Kok van infocentrum Inverdan.
12.30
Wandeling naar Verkade fabriek
12.45
Lunch bij de Koekfabriek
13.30
Inleiding op de Zaanoevers door Gert van der Graaf, projectleider Zaanoevers en presentatie A8ernA door Marion van Baak (ovb)
14.15
Vertrek per boot voor bezichtiging Zaanoevers onder begeleiding van Gert van der Graaf.
15.15
Aankomst A8ernA, rondwandeling A8ernA onder begeleiding van Marion van Baak (ovb)
16.30
Vertrek per boot naar de Zaanwerf
17.15
Rondwandeling over de Zaanwerf
17.45
Afsluiting en borrel bij cafĂŠ de Fabriek, Jan Sijbrandssteeg 12
5
Zaandam Zaandam heeft zich door de eeuwen heen sterk ontwikkeld als handelscentrum. dit was mede mogelijk door de haven en ligging aan amsterdam. de stad kende zijn hoogtijd in de Gouden eeuw toen de streek vol stond met molens, industriegebieden en een uitgestrekte haven langs de Zaan. de scheepsbouw was zelfs zo bekend dat csaar Peter hier schepen heeft leren bouwen. Later tijdens de industriële revolutie eind 19de eeuw bloeide Zaandam voor de tweede keer op met vele industrieën waarvan Verkade één van de bekendste en grootste is. Vanaf de jaren 60 in de vorig eeuw vertrokken vele industrieën vanwege schaalvergroting en beter bereikbare/ betaalbare vestigingslocaties elders. de Zaan die tot dan toe de slagader van de stad was werd hiermee een achterkant situatie en de stad verloor veel werkgelegenheid. de laatste jaren is Zaandam bezig de Zaan weer zijn karakter als verbindende zone terug te geven en zowel wonen als werken met een eigentijds karakter binnen de gemeente te verwezenlijken.
7
“Zaanstad is een bestuurlijke eenheid, maar heeft geen stadshart. Daarin gaat Inverdan verandering brengen. Het nieuwe stadscentrum moet een aantrekkelijk verblijfsgebied worden, wat een positief effect heeft op de koopkracht.”
“Sjoerd Soeters beschuldigt Wilfried van Winden (WAM Architecten) van plagiaat, met als bewijsmateriaal een schets die aan de basis van het ontwerp zou hebben gestaan. Kan deze zaak nog boven het particuliere welles-nietes gehalte uitgetild worden?”
Inverdan
Periode: 2007
Dick Overhaul, procesmaneger Inverdan, Gemeente Zaanstad Jaap Brouwer, stedenbouwkundige, Soeters Van Eldonk architecten
Het centrum van Zaandam verliest zijn bindende kracht en is aan een opknapbeurt toe. Het gebied is rommelig en kent weinig samenhang. Gedempte Gracht en omgeving voldoen niet meer voor winkelend en werkend Zaandam en veel winkelende en werkende zaankanters trekken naar elders. Plan Inverdan pakt deze problematiek aan. Er verrijst een nieuw stadshart voor Zaanstad, rondom centrale publieksfuncties als het nieuwe stadhuis en de bibliotheek. Over de spoorlijnen die het stedelijk gebied doorsnijden komt een traverse (‘de Buiging’) voor fietsers en wandelaars. De aantrekkingskracht van het oude winkelhart wordt vergroot door verbeteringen in de openbare ruimte, nieuwe winkels en voorzieningen. Uitgangspunten hierbij zijn: - een buitenruimte als ontmoetingsplaats - sociaal veilig - goede bereikbaarheid - gezonde en stevige economie - nieuwe woningen - betere opleidingsmogelijkheden
9
“Juist dankzij de contrasten is de Zaan een prachtige rivier’. ‘Pakhuizen en stomende fabriekspijpen naast pittoreske huizen. Dat is de kracht van de Zaan.”
“Het tot ’De Zaanse Chocoladefabriek’ omgedoopte Rijksmonument is gelegen voor een unieke plek aan de Zaan.”
Verkade fabriek
Periode: 2000 - 2004
Op zondag 2 mei 1886 wordt brood- en beschuitfabriek ‘de Ruyter’ geopend door Ericus Gerhardus Verkade. Direct gelegen aan de Zaan: de aan- en afvoer van grondstoffen en producten vind grotendeels plaats per schip. Verkade ontwikkelt zich van een kleine bakkerij tot internationale levensmiddelenproducent. In 1937, bijvoorbeeld, werd er een grote, nieuwe fabriek voor chocolade en suikerwerken langs de Zaanoever gebouwd. En vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw moest de Westzijde worden overgestoken voor het bouwen van nieuwe productieafdelingen. Aan de bouw werd veel aandacht besteed. De eerste jaren werden er gevels met rijke detailleringen en ornamenten gebouwd. Later zijn de panden opgetrokken in een meer zakelijke architectuur. Staande met de rug naar de Zaan ziet men van rechts naar links de verschillende bouwstijlen tussen 1886 en 1937. In 2002 vertrok Verkade uit de panden aan de Zaan. Na een aantal jaren van leegstand heeft Cocon vastgoed Management het complex gekocht. Met behoud van de industrieel-historische waarde heeft het pand zich ontwikkelt tot een levendige mix van winkels, ateliers, kantoren, bedrijfsruimten, horeca en voorzieningen.
11
“Vanwege het goede gebruik van loze ruimte en het betrekken van de jeugd, heeft A8ernA een prijs gewonnen voor het beste Nederlandse kindvriendelijke initiatief in 2005.”
“De overlast van jongeren onder viaduct A8erna is succesvol opgelost, maar is nu verplaatst naar andere plekken in de buurt.”
A8erna
Periode: 2004 - 2006
Maria van Baal, procesmanger A8ernA, gemeente Zaanstad
A8erna is het gebied onder de A8 (rijksweg) welke in de jaren 70 werd aangelegd. De snelweg, welke op kolommen is gebouwd, sneed het stedelijk weefsel op grove wijze in tweeĂŤn. Project A8erna zoekt opnieuw naar de verbinding tussen de twee stedelijke delen. De insteek was de plek om te vormen van desolate achterkant situatie naar wijkcentrum met voorkant uitstraling. De uitkomst was om een duidelijk mix van functies een herkenbare plek te geven in het gebied. Belangrijk hierbij was dat functies werden gebruikt welke door de bewoners gewenst waren of welke al op locatie of in de omgeving aanwezig waren. Hierbij was een goede aantakking op de omgeving een belangrijk onderdeel, met name richting de Zaan.
13
“Stukje bij beetje, hapsnap - het hoort bij de Zaan, want op die manier werden de rivieroevers ooit volgebouwd.”
“De lelijkheid hoort bij de Zaanstreek. Pareltjes, afgewisseld met lelijke dingen. Je moet de Zaanstreek ook niet te mooi willen maken.”
Zaanwerf
Periode: 1989 - heden Gert van der Graaf, Procesmanger Zaanwerf, gemeente Zaanstad
Zaanwerf is voortgekomen uit een ontwerp van Concko en Gautier in het kader van de Europan. Zij ontwierpen zowel het stedenbouwkundige plan, als de openbare ruimte, 102 woningen en drie parkeergarages. In het ontwerp wordt sterk verwezen naar het industriĂŤle karakter van het gebied en de relatie met de Zaan. Het ontwerp werd in delen opgedeeld door dwarsverbindingen met de Zaan. Dit legde niet alleen een relatie met de rivier maar maakte gefaseerde uitvoering makkelijker. In maat en schaal kent de bebouwing twee gezichten. Hogere bouw aan de Zaan en bouw van kleinere maat en schaal aan de zijde van de bestaande wijken.
15
dEElnEmErSliJST Leon brandwijk
oVG
dennis broos
broos&debruijn architecten
Ferdi buijsrogge
Lely vastgoed
koen de boo
plein06
Vincent de bruijn
broos&debruijn architecten
jolanda de schiffart
Gemeente haarlemmermeer
sjoerdtje Giesen
deloitte real estate advisory
marius heijn
era contour
Tony hengstmengel
nL Landschapsarchitecten
aviva joosting
atelier Lichtgroen
Gerben kok
nL Landschapsarchitecten
marlies mulder
Ymere
minke mulder
mTd
sarah oudenaarden
plein06
Willem Peeters
homburg
bas roon
Fakton
sijmen schroevers
plein06
sanders smoes
smoes ontwerp
Tim Tutert
bVr adviseurs
Vincent van der meulen
kraaijvanger-urbis
robbert jan van der Veen
plein06
Vincent van sabben
iGG bouwkostenadvies
harro Wieringa
Witteveen & bos
Floor van den bergh
bosch slabbers
dirk janssen
Witteveen & bos
17