Cultuur op school
Winter 2021
t a z n Kanse a them
het leukste magazine over cultuur op school - lesideeën, nieuws en praktijkverhalen
mening Tekst: Mirjam de Heer
Ateliers lenen zich bij uitstek voor groepsdoorbrekend werken Esther van Huisstede is cultuurcoördinator op De Trekvogel in IJsselstein.
Ja
Anne Marie Nobel is directeur van de Mariaschool in Oudewater.
Nee
In onze ‘Talentontwikkeling op vrijdagmiddag’ husselen we groep 5het doel van onze 8 door elkaar. De ontmoetingen zijn er al: op het ateliers is juist dat schoolplein en de werkplekken in school. Daardoor gaat het leerlingen hun samenwerken van leerlingen van verschillende groepen als talenten ontwikkelen en zich verdiepen in vanzelf. Als leerkracht is het onze taak om dat goed te de verschillende cultuursdisciplines. Kleuters begeleiden. De workshops gaan over een bepaalde vragen een andere benadering dan groep 8 techniek (bijvoorbeeld tableau vivant bij drama) of en qua inhoud ligt dit te ver uit elkaar. Er spelen over het creatief proces. Voor de technieklessen ook andere ambities bij de leerling zelf en je hebt delen wij de leerlingen van diverse leeftijden te maken met een andere uitgangssituatie. Wij werken in in een groep. Zo kunnen ze elkaar beter in onze ateliers met leerlijnen. In elke atelierperiode leren kennen. Voor de creatief proceslessen leren ze iets nieuws en zetten een volgende stap. In groep schrijven leerlingen zich zelf in. De 8 kun je in je erfgoedleerlijn ingaan op de 80-jarige oorlog kinderen zijn enthousiast. Ze leren van en ‘De Oudewaterse moord’. Bij de kleuters gaat het over elkaar, hun fantasie wordt geprikkeld, oude gebouwen in de omgeving van de school. We doen wel ze raken in een flow en het geeft groepsdoorbrekende activiteiten, maar alleen als dat ze zelfvertrouwen als iets lukt. functioneel is. In de Kinderboekenweek bijvoorbeeld lezen de oudere leerlingen de jonge leerlingen voor. Dan is het doel niet talentontwikkeling maar samenwerking.
Hoofdredactie: Mirjam de Heer (Kunst Centraal) Eindredactie: Marjolein Hovius (Kunst Centraal) Redactie: Marjolein Hovius (medewerker marketing en communicatie Kunst Centraal), Mirjam de Heer (coördinator marketing en communicatie Kunst Centraal), Astrid Honing (directeur Plein C), Michelle Wiltjer (medewerker marketing & communicatie Plein C) Tamara Oortwijn (ICC’er St. Rudolf Steinerschool, Haarlem), Jesse Smale (ICC’er Delteykschool Werkhoven),
2 prikkels
Jolanda Konings (adviseur cultuuronderwijs Plein C) Met bijdragen van: Tamara Oortwijn, Astrid Elburg, Nienke Trap, Marjolein Hovius, Trea Scholten en Mirjam de Heer. Illustraties: Mireille Schaap, Yoko Heiligers, Deborah van der Schaaf Foto’s: Stephanie Driessen, Marieke Duijsters Vormgeving: Ykeswerk Drukwerk: Zwaan Prikkels is een gezamenlijke uitgave van Plein C en Kunst Centraal en komt tot stand met subsidie van de provincies Noord-
Holland en Utrecht en het Fonds voor Cultuurparticipatie. Prikkels verschijnt drie keer per jaar. Oplage: 4.500 Abonnementen: basisscholen in NoordHolland en Utrecht ontvangen minimaal 1 exemplaar gratis. De distributie wordt verzorgd door Abonnementenland in Heemskerk. Losse nummers: € 5,50 Abonnement: € 15,- per jaar (3 nummers) Adverteren: bekijk de mogelijkheden op www.prikkelsonline.nl
Zevende jaargang, nummer 23 Alle rechten voorbehouden. Deze rechten berusten bij Plein C en Kunst Centraal c.q. de betreffende auteur. ISSN: 2214-3777
EXPERTS IN CULTUUR & EDUCATIE
inhoud
Kansen zat Het probleem is niet dat kinderen verschillend zijn. Het probleem is dat sommige verschillen het verschil maken en dat niet hoeven te doen. In deze prikkels laten we zien dat er kansen zat kunnen zijn voor ieder kind. In deze Prikkels vind je inspirerende voorbeelden. Sociologe Astrid Elburg legt uit waarom het zo waardevol voor de samenleving is om ‘anders zijn’ te vieren en waarom het zo moeilijk is om dit te verankeren in ons gedrag. Artistiek directrice Elma ten Boekel van Theater Totaal geeft een inspirerend inkijkje in het maken van theater met mensen met een beperking. Er zijn praktische tips om dans voor alle kinderen toegankelijk te maken, er is een snelle les die leerlingen op een creatieve manier bewust maakt van verschillen. Ook gaan twee directeuren met elkaar in gesprek over hoe de gelden die iedere school via het Nationaal Programma Onderwijsontwikkeling krijgt om ‘achterstanden’ weg te werken, ook op een zinvolle manier voor cultuureducatie ingezet kunnen worden. Want uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: voor elk kind de kansen scheppen die het nodig heeft om zich volledig tot ontplooien. Mirjam de Heer (Hoofdredacteur)
En verder 04 Prikbord 06 Klassefoto 11 Shopping 16 Uitgelicht 22 Kunstwerk
23 27 26 28
08
Wij maken samen theater
Een essay over theatermakers met een beperking
12
Het Nationaal Programma Onderwijs
Vier directeuren vertellen wat ze ermee doen.
16
Evolutie naar gelijke kansen
Over het belang van het vieren van ‘anders zijn’
Missie geslaagd! 4x Kansen zat Door hun ogen Snelle les prikkels 3
prikbord
4X LEZEN EN
KIJKEN OVER KANSEN Anders denken Een bijeenkomst over de waarde van cultuureducatie voor directeuren en schoolbestuurders. Waarom is cultuureducatie belangrijk? Sprekers als wetenschapsjournalist Mark Mieras geven je de woorden en argumenten om je team en de ouders te overtuigen van de waarde van cultuureducatie en te enthousiasmeren voor cultuuractiviteiten.
www.kunstcentraal.nl/agenda
FLUISTERZACHT EN HAARZUIVER
een boek over burgerschap Dirk Monsma schreef een boek over de enorme betekenis die kunstonderwijs kan hebben voor kinderen met speciale onderwijsbehoeften. Een must voor leerkrachten in het speciaal onderwijs en bron van inspiratie voor alle andere leerkrachten. www. dirkmonsma.nl
DE ONMISBAREN
Het zijn de schoonmakers, de pakketbezorgers, de vuilnismannen, de zorgverlener en de koelmonteurs die onze samenleving overeind houden. Een verhaal waarin de bescheiden klasse van onmisbaren zichtbaar wordt.
URBAN ONDERWIJS
MediaMasters Kunst Centraal sluit aan met een opdracht in Tooly. Dit Van 4 tot en met 12 november is het de Week van de Mediawijsheid. Duizenden klassen strijden om de titel ‘De meest mediawijze klas van Nederland’.
Kunst Centraal sluit aan met een opdracht in Tooly. Dit keer kun je met Avachara je eigen gamecharacter maken. En dat kan een digitale versie zijn van jijzelf, maar het kan ook heel goed een fantasiepoppetje worden. www.tooly.nl 4 prikkels
Abdelkader Benali, ambassadeur Gelijke Kansen Alliantie, praat met lokale onderwijsprofessionals uit het onderwijs, met ouders, jongeren en andere partners. Er is een online platform en een boek. Je kunt je kosteloos aanmelden. www.urbanonderwijs.nl
GELIJKE KANSEN IN DE SCHOOL
David Mitchell geeft (aankomende) leraren praktische handvatten om les te geven aan álle leerlingen ongeacht hun afkomst, sekse, status, religie of etniciteit. Op basis van recent onderzoek leert hij je de beste strategieën.
Agenda WOENSDAG 10 NOVEMBER 2021
CREATIEVE KRACHT IN HET S(B)O
CULTUUREDUCATIE MET KWALITEIT Vooral voor scholen in het Speciaal Onderwijs biedt dit programma een kans. Juist binnen Cultuureducatie met Kwaliteit kunnen we scholen op maat ondersteunen. Neem contact op voor een vrijblijvend gesprek.
hilde.van.tol@kunstcentraal.nl
Scholen en kunstprofessionals delen hun ervaringen en ‘best practices’. www.kunstcentraal.nl/agenda
DINSDAG 16 EN DONDERDAG 18 NOVEMBER 2021
MEDIAKUNST, GEWOON DOEN! Leer inspirerende en behapbare digitale werkvormen voor de hele school. www.kunstcentraal.nl/agenda WOENSDAG 18 JANUARI
Nachtreis Meesterverteller Sahand Sahebdivani maakte een voorstelling rondom zijn eigen vluchtelingengeschiedenis. Voor alle kinderen invoelbaar, voor enkelen herkenbaar, een belevenis die kinderen verbindt. Sahand was nog maar drie jaar oud toen zijn moeder hem midden in de nacht wakker maakte. Hij moest over zijn pyjama heen een warme jas aandoen en werd zo de stad uit gereden. Een onbekende man met een grote snor nam hem mee op een paard door de bergen, weg uit Iran waar het oorlog was. Wat hij meenam waren de volksverhalen die zijn vader hem vertelde. www.verteltheater.nl
ANDERS DENKEN
Begrijp het belang van cultuureducatie en zie hoe je het naar voren brengt.
DINSDAG 25 EN DONDERDAG 26 JANUARI 2022
KIJKEN, DENKEN EN VERWOORDEN
Ontdek hoe je kijken naar kunst kunt combineren met creatief schrijven. www.kunstcentraal.nl/agenda
WOENSDAG 2 FEBRUARI 2022:
VUUR VOOR CULTUUR
Hoe houd je in de hectiek van alledag jouw culturele lontje brandend? www.kunstcentraal.nl/agenda prikkels 5
klassefoto Tekst: Nienke Trap Foto: Stephanie Driessen
6 prikkels
Voor de kinderen van groep 4 van De Blauwe Morgenster in Middenbeemster begon de Kinderboekenweek met een vertelvoorstelling van Niels Brandaan. Zij leefden mee met ‘Jonathan de Zeemeeuw’ die precies weet wat hij wil worden: de beste vlieger van de wereld! Wat willen zij worden?
Laurens (6 jaar) “Ik wil snoepverkoper worden, dan kan ik elke dag marshmallows en chocola eten op de bank. Ik ben al een bouwer, want ik heb heel veel lego. Ik heb eens een graafmachine gebouwd.” Djeno (6 jaar) “Ik heb geen flauw idee, ik heb zoveel dingen in mijn hoofd. Ik kan één dingetje heel goed, ik kan over een heel hoog touw springen. En dan op mijn buik vallen.” Lotte (6 jaar) “In het echt kan die meneer niet vliegen. Hij vertelt alleen iets uit een boek. Ik weet niet wat er allemaal is, ik weet wel mijn naam L-o-t-t-e. Ik kan spellen, dat leer ik van juf.” Lotus (5 jaar) “Ik weet nog niet wat ik worden wil. Mijn vader maakt een bureau voor mij voor mijn verjaardag. Nog drie nachtjes slapen, dan ben ik jarig.” Saar (6 jaar) “Ik zit op theaterles en ik wil dierenarts worden. Ik krijg in de lente een konijntje, ik ga haar Snoesje noemen. En die meneer die de meeuw speelde in de voorstelling kan helemaal niet uit een ei komen. Mensen komen niet uit eieren.” Liam (6 jaar) “Ik ben al wat. Ik ben kok en een hele goede voetballer. Ik voetbal samen met Stan en Djeno. Mijn papa lijkt wel een verhalenverteller, want hij vertelt hele grappige verhalen over een meneer met grote flapvoeten.” Kian (6 jaar) “Ik wil eerst leren zwemmen en dan wil ik hard kunnen rennen en daarna wil ik graag een meester worden. Dan kan je veel leren. Ik wil spelletjes doen, rekenen, taal en puzzelen.” Jaiden (6 jaar) “Ik wil paarden manege worden, want dat ben ik al. Ik mocht de stal uitmesten. Ik mag het paard vasthouden, hij heet Flame. Ik mocht op hem zitten, toen ging hij lopen en ik vond het niet eng.”
prikkels 7
essay Tekst: Mirjam de Heer Illustratie: Yoko Heiligers
‘ De grootste reis is de reis naar jezelf.’
8 prikkels
Wij maken samen
theater
“18 jaar geleden zag ik een voorstelling van Theater Totaal. Alle acteurs waren mensen met een beperking. Wat me raakte is de volle overtuiging waarmee ze theater maakten. Ik heb meteen gevraagd of ik een dagje mee mocht lopen.”
E
lma ten Boekel heeft gestudeerd aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Ze heeft geen zorgopleiding, ze is theatermaakster. Nu, 18 jaar na haar kijkje in de keuken is zij artistiek leider van Theater Totaal in Nieuwegein. Deze muziek- en theaterwerkplaats is onderdeel van Amerpoort, een zorgorganisatie die zich inzet voor een goed leven voor mensen met een verstandelijke beperking.
Onze theatergroep heeft een stevige, vaste kern. Tien artiesten werken al 25 jaar, sinds de oprichting, bij de groep. In totaal hebben wij 12 muzikanten en 23 acteurs. Officieel hebben zij de indicatie ‘Dagbesteding’. Veel belangrijker is dat zij ervoor kozen om acteur of muzikant te worden. Samen met vijf andere theatermakers, drie bandleiders en een evenementencoördinator mag ik met hen theaterproducties maken.
“Mijn doel is om een mooie voorstelling te maken. Theater is voor mij, de acteurs en de muzikanten geen middel, het is een doel. Drie dagen in de week komen zij hier om te werken en zich te ontwikkelen als artiest. Ik spreek hen aan op hun professionaliteit. Mijn aandacht ligt niet op hun beperking. Als ik dat zou doen, dan zou ik voorzichtig worden en concessies doen aan de kwaliteit van onze voorstellingen. Dat wil ik niet. En zij ook niet. De artiesten willen serieus genomen worden.
De werkdag begint met een inloop met koffie. Vanaf 10:00 gaan we aan de slag. In de middag is er een pauze en daarna werken we weer tot 15:00 uur. We bouwen samen alles op en breken samen ook alles weer af en ruimen het op waar het hoort. Van het decor tot de afwas, we houden ons nest zelf schoon. Ook als het gaat om ieders plek. Iedereen is even belangrijk, of je nu een hoofdrol of bijrol hebt, of je tekst zegt of niet, of je goed cues kunt onthouden of beter bent in bewegen, iedereen is nodig om een goede voorstelling neer te zetten.
prikkels 9
essay
Altijd op je tenen lopen Wat ik zie is een enorme groei in zelfstandigheid en zelfverzekerdheid. Deze mensen lopen altijd op hun tenen in de samenleving. Ze hebben in meer of mindere mate begeleiding nodig. In onze groep zijn ze niet bezig met wat ze niet kunnen, maar focussen ze op het vak. Ze helpen elkaar te leren. En als ze een voorstelling hebben stijgen ze ver boven zichzelf uit. En dat geeft vleugels. We treden vaak op voor scholen. Wat er wel eens gebeurde is dat de kinderen zich lieten meeslepen door de voorstelling en na afloop bij het nagesprek alleen maar vragen stelden over de beperkingen van de acteurs en muzikanten. Dat beviel ons niet. De groep wilde heel graag met de kinderen praten, maar dan over het thema van de voorstelling, het verhaal dat ze verteld hadden en hun boodschap. Wat er gebeurde is begrijpelijk, maar niet gewenst. Daarom bereiden we nu het nagesprek met de scholen voor. En sindsdien is zo’n nagesprek een feestje. Onze spelers zijn juist supergoed in het napraten met kinderen. Ze worden er zelf heel blij van en de kinderen willen vaak nog met ze op de foto. Kinderen herkennen hun bevlogenheid en worden erdoor geraakt, net als ik toen. En ook de thema’s van onze voorstellingen liggen dicht bij hun belevingswereld. We hebben een keer een voorstelling gemaakt over ‘Buitenbeentjes’. Dat herkent elk kind.
We leven onze dromen Deze baan geeft enorm veel voldoening. Ik blijf mezelf ontwikkelen als theatermaker en mijn team blijft zich ook ontwikkelen. We leven onze dromen. We maken schoolvoorstellingen, voorstellingen op locatie, grote zaalproducties en intieme, kleine producties. Soms werken wij aan drie theatervoorstellingen tegelijkertijd. De thema’s van onze voorstellingen worden aangedragen door de theatermakers. Maar het zijn de acteurs die er handen en voeten aan geven. Ook al is het script nog zo af, tijdens de repetities wordt het nog duizend keer herschreven en aangescherpt. En hetzelfde geldt voor de ‘mise en scène’. Er ligt aan het begin niets definitief vast. En dat geeft de individuele acteurs en muzikanten de kans om zich het stuk eigen te maken, om er eigen stukjes dialoog, beweging of muziek aan toe te voegen.
10 prikkels
Door deze plek ontwikkel ik flexibiliteit, vindingrijkheid en oplossingsgerichtheid. Niet de tekst, het spel of het toneelbeeld dat ik voor ogen heb staat centraal, maar de speler. Toch ben ik geen andere maker dan bij de andere theatergroep die ik leid. Ik vind dat je nooit als theatermaker over de hoofden van je spelers mag gaan. Ik zou nooit het plan volledig dichttimmeren en mijn acteurs louter als uitvoerders willen behandelen. En als dat dan neerkomt op dertig repetities in plaats van twintig, dan is dat zo. Dan moet ik maar wat meer geduld hebben.
De grootste reis We werken nu aan onze jubileumvoorstelling. De tekst voor deze voorstelling wordt geschreven door Benny Lindelauf. Hij heeft eerst een aantal schrijfworkshops gegeven aan onze spelers. Wie niet kon schrijven kreeg teken- en beeldende opdrachten. Uit al dat materiaal schreef Lindelauf het verhaal ‘Ingeblikt Mars!’. De ondertitel is: ‘De grootste reis is de reis naar jezelf.’ We zitten in een ruimteschip op weg naar een nieuwe planeet. Er is een captain, die de boel in goede banen leidt. Er is een counselor, die de groep bij elkaar probeert te houden. En er is een navigator, die er in de loop van de reis achter komt dat hij de vrouw die hij op aarde achter moest laten ongelofelijk gaat missen in zijn nieuwe leven. Het verhaal van de navigator refereert aan Margot de Jong. Zij richtte deze groep op. Twee jaar geleden overleed ze en we missen haar. Ons gemis hebben we in de voorstelling verweven. Een deel van ons succes komt voort uit het feit dat wij ons enorm gedragen voelen door Amerpoort. Amerpoort ondersteunt Theater Totaal en kiest ervoor dit te laten leiden door afgestudeerde kunstenaars. Professioneel theater maken kan niet met begeleiders. Dat is wezenlijk anders. Voor ons als makers, maar ook voor onze acteurs en muzikanten. Wij houden hen niet bezig, wij maken samen kunst. En dat biedt nieuwe kansen! De jubileumvoorstelling van Theater Totaal speelt op 19, 20, 21 en 22 december in de Rabobankzaal van Theater De Kom in Nieuwegein. Voor verdere info zie www. theatertotaal.org
shopping
PAK JE KANS! Kunstige kansspelletjes voor in de klas
Weerwolven van Wakkerdam Trek je rol! Ben jij vandaag het onschuldige meisje, de jager of de dief? € 8,95 www.heutinkvoorthuis.nl
Verrassende verf Aquarelverf gaat zijn eigen gang op nat papier. Als je geluk hebt doet het wat jij wil. € 11,33 www.vanderlindewebshop.nl
De ontdekking! Rijksmuseum Memory Game Wie zoekt de meeste meesterwerken bij elkaar. Prijs: € 14,95 www.museum-webshop.com
Storycubes Rol de dobbelsteen en verzamel zo de ingrediënten voor je eigen verhaal. € 9,95 www.educatheek.nl
Museumbingo! Bekijk kunstwerken eens op een heel andere manier! Er is een versie voor klassieke kunst en een voor moderne. € 5,95 www.artiefarty.nl
Karaoke Met deze karaokeset met microfoon, bluetooth en lichteffecten zingt iedereen uit de klas uit volle borst mee! € 57,- www.maxiaxi.nl
prikkels 11
in gesprek Tekst: Trea Scholten Foto: Marieke Duijsters
Het Nationaal Programma Onderwijs geeft scholen de financiële middelen om achterstanden die zijn ontstaan in de coronacrisis weg te werken. Het ministerie noemt cultuureducatie als een van de mogelijke interventies die scholen kunnen doen. Vier directeuren vertellen hoe dat voor hen werkt.
Nationaal Programma Onderwijs Een vakleerkracht muziek Vincent Kalshoven is directeur van Daltonschool De Tandem in IJsselstein en onderwijskwaliteitshouder van de scholenstichting Robijn.
12 prikkels
“Het lijkt wel of er een verschraling in het basisonderwijs plaatsvindt. Meten en weten, dat is de maatstaf, maar er is zoveel meer. We vormen kinderen voor het leven en dat is meer dan toetsen op leren rekenen en taal. Om de NPO-gelden goed te besteden zijn we met het team een verkenning gestart. Wat is bewezen? Wat niet? Wat kunnen we meten en weten en wat niet? Minstens zo belangrijk: wat hebben de kinderen gemist? Dat bleek vooral sociale en culturele vorming te zijn. Daar willen we dan ook op inzetten. Daarom kiest De Tandem onder meer voor het aantrekken van een vakleerkracht muziek voor de groepen 3 tot en met 8. Kinderen leren veel van een vakleerkracht én de leerkracht leert hoe er nog beter muziekonderwijs gegeven kan worden.
Daarnaast komt er vanaf november ook nog een structureel cultuurcircuit. Vier weken lang maken kinderen een dag in de week kennis met allerlei vormen van cultuur, kunst én wetenschap. De circuits dienen verschillende doelen. Aan de ene kant gaat het om het aanleren van technieken. Dat doen de kinderen met hun leeftijdgenoten. Aan de andere kant is het sociale aspect minstens zo belangrijk. En dus zijn er ook circuits waarin jonge en oudere kinderen samenwerken. De kinderen hebben een tijd op slot gezeten. Letterlijk, doordat ze de deur bijna niet uitkwamen en thuis onderwijs volgden. Met onze cultuureducatie bieden we de leerlingen weer de mogelijkheid om open te gaan. Ze kunnen ontdekken wie ze zijn en waar hun talenten liggen.”
prikkels 13
in gesprek
Extra locaties voor ateliers
Een duurzame aanpak voor muziek
Carolien Borger is directeur op de Agnesschool in IJsselstein.
Dorine de Jong is directeur van de Griftschool in Woudenberg.
“Onze school heeft altijd al een aanzienlijk budget voor cultuureducatie. Binnen Cultuureducatie met Kwaliteit is er een vast budget. Het Buitenpodium financieren we met andere gelden en we hebben vakdocenten voor cultuureducatie. Inhoudelijk hadden we niet zoveel extra nodig. Maar we waren wel op zoek naar meer ruimte voor onze ateliers. En daarom hebben we een deel van de NPO-gelden besteed aan het huren van extra locaties.”
“Toen ik over de extra NPO-gelden hoorde was voor mij direct duidelijk dat het ook ingezet moet worden voor cultuureducatie. School is leren én leven. Kind zijn betekent niet alleen kennis vergaren. Het betekent ook leren presenteren, ontdekken hoe je je ontspant, proberen waar jouw kwaliteiten liggen en ga zo maar door. Gek eigenlijk dat we nog moeten benoemen waarom cultuureducatie zo belangrijk is. De Griftschool is een kunst- en cultuurschool. Na verschillende afwegingen is gekozen voor een duurzame aanpak van het vak muziek. Vanaf de herfstvakantie tot het einde van het schooljaar komt er een vakleerkracht muziek. Zij geeft elke week les in de groepen 5 tot en met 8. De leerkracht is daar ook bij aanwezig. Op deze manier willen we geïnspireerd worden om muziek vaker in de groep in te zetten. Dat hoeft niet direct een hele les te zijn. Het kan ook even als een break tussen het ene en het andere vak. Naast de lessen gaat de vakleerkracht ook naar de muziekmethode kijken én krijgen de de leerkrachten heel veel praktische tips. Fijn om straks nieuwe handvatten te hebben. Ik hoop dat we die dan ook schoolbreed in kunnen zetten. Ons motto is ‘Leer wie jij kunt zijn’. Dat kun je alleen maar ontdekken als je een breed palet aanbiedt. En daarbinnen heeft cultuureducatie een belangrijke plek.”
“ Zo kunnen we meer maatwerk bieden.” 14 prikkels
Vakspecialisten voor sport- en cultuureducatie Linda Hanraads is directeur van Kindcentrum Willem Eggert in Purmerend
“Wij geloven dat een kwalitatief aanbod van cultuureducatie net zo belangrijk is als een kwalitatief aanbod van sport, rekenen, lezen en taal. Daarom gebruiken we een deel van het NPO-geld als impuls voor het anders organiseren van ons onderwijs. Dat doen we met de inzet van vakspecialisten voor sport- en cultuureducatie. Ook werken wij samen met Het Nederlands Kinder Theater, Cultuurhuis Wherelant en de muziekschool. Zo krijgen de kinderen de kans om zich breed te ontwikkelen en hun talenten te ontdekken. Ze kunnen ergens in uitblinken. Dat kan rekenen of taal zijn, maar net zo goed toneelspelen, dansen, filosoferen of beeldende vorming. Op deze manier voelt elk kind zich competent, een voorwaarde om tot leren te komen. Op onze school werken we in units. Een aantal leerkrachten is verantwoordelijk voor een grotere groep kinderen. De inzet van vakdocenten maakt dat leerkrachten in de tijd dat de vakdocenten voor de groep staan anders kunnen worden ingezet. Zij kunnen bijvoorbeeld hun aandacht richten op kinderen met extra ondersteuningsbehoeften. Zo kunnen we meer maatwerk bieden. En door de verantwoordelijkheden tussen leerkrachten en vakdocenten te verdelen, vermindert de werkdruk. Ik kan iedere school aanraden om NPO-gelden in te zetten voor cultuureducatie. Ga in gesprek met je team over de mogelijkheden. En ga in gesprek met de cultuuraanbieders in de omgeving. Vertel ze over je ambities en de voorwaarden die er zijn voor een goede samenwerking.”
prikkels 15
xxxxxxxx
UI TGE LI C HT
Tekst: Marjolein Hovius
Beeld: Neelke Jacobs
KRUIP IN DE HUID VAN EEN BEROEMDE STADGENOOT!
Escher in beeld
De kunst Het project start met een bezoek aan museum Escher in het Paleis in Den Haag. Daar worden de kinderen rondgeleid en maken kennis met het integrerende werk van de graficus Escher, die in zijn werk veelvuldig gebruik maakt van zwart-wit contrasten.
De workshop Geïnspireerd door de werken van Escher gaat kunstenares Rixt Hilverda met de leerlingen aan de slag. Zij snijden zwart-wit figuren uit linoleum om zo hun eigen ‘Escher’ te maken. Ze spelen met het contrast tussen donker en licht en ervaren op die manier de interactie tussen vorm en restvormen.
16 prikkels
De wereldberoemde kunstenaar M.C. Escher woonde en werkte dertig jaar in Baarn. Tijd om zijn werk en leven bekend te maken bij groep 7-8 van de Baarnse basisscholen. In samenspraak met de Gemeente Baarn heeft Kunst Centraal het Escherproject ontwikkeld.
FrontaalKunst De workshop vindt plaats in het atelier van FrontaalKunst, dat mensen met een verstandelijke beperking en/of een psychiatrische achtergrond een creatieve dagbesteding biedt. De kunstenaars werken daar met verschillende technieken aan eigen werk. Een van deze kunstenaars is Manuel Sanchez, die zich ook laat inspireren door het werk van Escher.
De tentoonstelling De werken van Manuel en de leerlingen zijn tentoongesteld in een leegstaande winkel middenin de winkelstraat van Baarn. Zo konden de leerlingen en hun ouders de ‘Eschers’ bewonderen en maakten niet alleen de kinderen maar ook hun ouders kennis met een van Baarns beroemdste inwoners.
xxxxxxxx
“Ouders meldden hoe druk en met hoeveel plezier hun kinderen thuis nog aan het tekenen waren.” Meer over het project:
www.kunstcentraal.nl/projecten prikkels 17
achtergrond Tekst: Astrid Elburg en Mirjam de Heer Illustraties: Deborah van der Schaaf
Evolutie naar gelijke kansen “Sinds mensenheugenis trekken mensen van plekken van wanorde naar plekken van orde” zei Jaap De Hoop Scheffer eens in een interview. De mens is een rondtrekker, maar vindt het van nature ook lastig om dat wat hij heeft verzameld te delen met nieuwkomers. Migratie brengt naast verrijking ook polarisatie met zich mee.”
18 prikkels
Astrid Elburg is een migrantenkind. Na de onafhankelijkheid van Suriname kwamen haar ouders naar Nederland. Ze groeide hier op en ondervond aan den lijve hoe het is om ‘anders’ gevonden te worden. Als honoursdocent bij de faculteit Sociale Wetenschappen aan de VU, zet zij studenten aan het denken over de conditie van de democratische rechtstaat, de impact van de technologie op ons gedrag en ‘Anders zijn’ in deze tijd. Zij ziet inclusie als het voordeel willen zien van ‘anders’ en het managen van weerstand daartegen. In theorie hebben wij in Nederland via artikel 1 in onze wetten vastgelegd dat iedereen dezelfde kansen krijgt. In onze dromen en verbeelding is het misschien ook
“ Onderzoek en verwonder je”
wel zo. Maar iets voortdurend roepen maakt het nog geen realiteit. En daar zit de spanning. Want we horen tot de biologische soort mens, maar gedragen ons lang niet altijd menselijk. In ons gedrag zijn we voortdurend aan het categoriseren, aan het zoeken naar wat de norm is en wijzen alles wat daarvan afwijkt af. Dat is anders, minder, vreemd, raar…
Veiligheid Dat zoeken naar de norm dient een doel: we voelen ons veiliger als we de norm kennen. Maar daardoor veroorzaken we onveiligheid voor mensen die ‘anders’ zijn. Deze andere mensen die er niet bij horen lopen daardoor sociaal risico. Ze worden gepest of raken
geïsoleerd. Een voorbeeld: wij hebben in onze samenleving bepaald dat we praktische beroepen economisch lager waarderen dan theoretische beroepen. Wij vinden het kennelijk normaal dat bijna 80% van de beroepsbevolking die praktisch opgeleid is lager gewaardeerd wordt. De directeur van een MBO-opleiding in het land vertelde mij ooit dat een groot deel van MBO-studenten kampt met een gevoel van minderwaardigheid. Dat is verre van humaan. Michael Sandell, hoogleraar politieke wetenschappen en filosofie aan Harvard, schrijft in zijn laatste boek ‘De tirannie van verdienste’ onder meer dat wij ten onrechte economische, culturele en politieke macht hebben gekoppeld aan IQ. Daarmee doen wij de mensen die buiten de norm vallen tekort. Wij hebben
prikkels 19
achtergrond
“ Zien wat het individu uniek, ánders maakt” intelligentie maar ook creativiteit te nauw gedefinieerd en zien daardoor niet de vermogens van mensen met een hoge emotionele, fysieke of sensitieve intelligentie. Zij bezitten waardevolle eigenschappen die wij nu niet hetzelfde waarderen als intellect. Daardoor zien wij deze mensen over het hoofd. We verwachten niet dat zij kwaliteiten hebben.
Gepersonaliseerd onderwijs Wat mij betreft zit de oplossing zowel in het onderwijssysteem als bij de leerkrachten zelf. Scholen moeten voldoen aan de normen van overheden en de inspectie en worden afgerekend op toetsresultaten. Daardoor blijft de zoektocht en waardering van intelligentie, ondanks alle goede bedoelingen van individuele leerkrachten, in stand. Er zijn voorbeelden van leerkrachten die het regime ontstijgen en die wèl het potentieel van àl hun leerlingen zien en hen inspireren. Deze leerkrachten hebben allen één ding gemeen: ze zijn in staat om individuele kwaliteiten te ontsluiten. Ze zien wat het individu uniek, ánders maakt en stralen uit dat in elk kind een fantastisch mens schuilt met talenten die ontwikkeld kunnen worden. Die leerkracht personaliseert door deze houding zijn onderwijs en optimaliseert de kansen van zijn leerlingen. Deze leerkrachten kunnen hun behoefte aan categoriseren negeren en zijn daardoor in staat om elk kind; jongens, meisjes, sensitieven, socialen, intellectuelen, auditieven, beelddenkers, autisten en al die anderen aan te moedigen. Ze zien ook het belang van alle kinderen binnen de groep én binnen de maatschappij.
Onderzoek Wat deze leerkrachten kunnen is niet uniek. Deze specifieke eigenschap is te leren, te modelleren. De eerste stap is kritisch te kijken naar wat wij de norm zijn gaan vinden en je daarvan los te maken. Daarna kun je focussen op de vraag: wat heeft dit individu
20 prikkels
nodig om zich optimaal te ontwikkelen? Blijf daarbij je eigen veronderstellingen bevragen. Onderzoek en verwonder je. Ik heb gewerkt met een kind met autisme dat sociaal niet sterk was. Hij is erg gepest en heeft daardoor niet eens de basisschool afgemaakt. Ook later in zijn jong volwassen leven bleef hij bang voor jongens. Vanaf zijn zolderkamer leerde hij gamen en weet nu alles over het programmeren van computers. Na een korte training sociale vaardigheden levert hij sinds een paar jaar, inmiddels in de 30, een essentiële bijdrage aan onze samenleving door onder meer de politie te helpen bij de bestrijding van cybercriminaliteit. Het is mede de taak van leerkrachten om kinderen te helpen om weerbaarder te worden tegen de norm van de samenleving, hen te stimuleren hun ‘anders zijn’ te omarmen. Als jij je als leerkracht zo gedraagt, zullen de leerlingen volgen. Door aandacht te geven aan wat mensen bijzonder maakt, kunnen we voor elk kind de kansen scheppen die het nodig heeft om zich volledig tot ontplooien. Dat is inclusief gedrag.
De voordelen van anders zijn En inclusief gedrag is nodig. Onderzoek uit de sociale wetenschappen wijst uit dat in de toekomst steeds meer mensen zich vestigen in de stad. In 2050 zal twee-derde van de wereldbevolking in steden leven. Daar zijn allerlei oorzaken voor, zoals klimaatopwarming en de zoektocht naar betere levensomstandigheden. Als wij steeds dichter op elkaar wonen zullen wij gezonde sociale gedragingen moeten ontwikkelen. We zullen kortom de voordelen van anders zijn moeten benutten. Bij wet en regelgeving hebben we de zaken over gelijke kansen en gelijkwaardigheid al prachtig geregeld, nu is het aan ons om te zoeken hoe het dan moet. We moeten evolueren in gedrag vanuit het besef dat gelijke kansen zullen bijdragen aan een meer evenwichtige en veilige samenleving voor iedereen, ongeacht geslacht, leeftijd en etniciteit. Om dat voor elkaar te krijgen moeten we ons willen ontwikkelen en onze schouders eronder zetten. Hoe meer mensen de norm bevragen, hoe meer wij in staat zullen zijn om waarde toe te voegen en hoe meer kansen onze kinderen krijgen, zonder aanziens des persoon.
missie geslaagd? Tekst: Tamara Oortwijn Foto: Stephanie Driessen
Een toontje hoger Op Islamitische basisschool De Horizon in Zaandam is het de muziek die de toon maakt. Vakleerkracht muziek en ICC’er Shakira van Oostveen is vanaf het allereerste begin betrokken bij de vaklessen muziek en het leerorkest op deze school. Het idee Het muziekonderwijs wordt verzorgd vanaf groep 1 en loopt door tot en met groep 8. Vanaf groep 5 mogen de kinderen een instrument kiezen om op te spelen en zo ontstond een eigen ‘leerorkest’. Er wordt gespeeld in een ensemble, er is privéles voor getalenteerde kinderen, er kan AMV gevolgd worden, én de kinderen kunnen zingen in een koor. Het doel Door muziekonderwijs breed aan te bieden, naast de gewone vakken, krijgen de kinderen de kans hun talenten te ontwikkelen. Juist kinderen die meer moeite hebben met taal of rekenen kunnen tot bloei komen als ze spelen op een instrument. Helemaal als ze merken dat ze talent hiervoor hebben. Ze ontwikkelen zelfvertrouwen en komen daardoor steviger in de maatschappij te staan. En stel je toch eens voor dat een kind van De Horizon zo op het conservatorium terecht kan komen… De cultuurpartner Door het grote netwerk van Shakira haalt de school op verschillende plekken de expertise, vakleerkrachten en culturele activiteiten die nodig zijn. Bij Het Leerorkest wordt bijvoorbeeld het instrumentarium geleend. Via Fluxus is er een koorleerkracht gevonden. En de school heeft een speciale band met het Concertgebouw. En… Ik kan niet wachten tot alles weer gaat zoals het ging voor Corona. Dat we weer gaan opgetreden, liefst samen met het koor.
prikkels 21
Tekst: Mirjam de Heer en Dorien Wijstma
KUN STW E RK
Beeld: Noël Boittin
De feesten die je met je familie viert. De verhalen achter de gebouwen waar je iedere dag langs fietst. Ze maken onderdeel uit van wie je zelf bent en de achtergrond die je met anderen deelt. 12 9
3 6
Het is feest! Vier!
Kneed!
Eet!
Presenteer!
Je verjaardag, kerst, chanoeka, nieuwjaar, holi, het suikerfeest. Ieder jaar vieren we een aantal keren feest. Elke familie viert zijn eigen feesten op zijn eigen manier. Wanneer vieren de kinderen uit de klas feest? En weten ze wanneer in het jaar die feesten gevierd worden? Is het dan donker en maak je lichtjes of schijnt de zon? Zijn de bomen kaal of juist heel groen? Maak samen een feestkalender en plaats de feesten in het jaar.
Op je verjaardag eet je taart. Met nieuwjaar zijn er oliebollen en bij het suikerfeest is er een groot feestmaal. Bij veel feesten hoort ook speciaal feestelijk eten! Kijk eens naar de feesten die jullie hebben verzameld. Wat voor eten hoort bij welk feest?
22 prikkels
Verdeel de klas nu in tweetallen. Elk tweetal bedenkt samen een fantastische feesttaart, waaraan je kunt zien bij welk feest het hoort. Eerst tekenen ze de taart op papier. Kun je goed zien bij welk feest de taart hoort? Daarna kneedt elk tweetal van brooddeeg zijn eigen taart. Je kunt het deeg vooraf zelf maken of kant en klaar kopen. Als het deeg droog is kunnen de leerlingen hun taarten ook nog verven.
Zorg voor een mooi gedekte tafel in de klas, waarop alle taarten tentoongesteld kunnen worden. Zo verandert de klas in een echte bakkerswinkel. Elk tweetal vertelt de andere kinderen waarom hun taart er zo uitziet. Misschien kunnen de anderen dan raden voor
Onder bouw
Red je wereld! Vertel!
Een plek krijgt betekenis door wat er is gebeurd of wat je er hebt meegemaakt. Dat parkje is bijzonder omdat er een fijne klimboom staat. De moskee is gemaakt van lekker gladde stenen. En de kerk heeft van die mooi versierde ramen. Iedere leerling schrijft een bijzondere plek uit de eigen gemeente op een briefje.
Kies!
Doe alle briefjes in een schaal. Verdeel de klas in tweetallen en laat alle tweetallen twee briefjes uit de schaal pakken. Ze bekijken de briefjes. Weten ze waar de plek op het briefje is? Vinden ze die plek ook bijzonder? Samen kiezen ze de bijzonderste van de twee plekken uit.
Boven bouw
Zoek!
Vertel de leerlingen dat de gemeenteraad zoekt naar een plek voor nieuwe flatgebouwen. De tweetallen krijgen één kans om hem te vertellen waarom hij hun plek moet behouden. Eerst verzamelen ze informatie. Hoe is de plek ontstaan en wanneer? Waarom moet hij blijven bestaan? Van alle informatie én de argumenten maken ze een presentatie. Dat kan een poster zijn, een website of een powerpoint.
Pitch!
Vraag de directeur van de school of een andere leerkracht om de rol van burgemeester te spelen. Elk tweetal krijgt de kans een pitch te doen. De burgemeester is een druk bezet persoon, dus veel tijd hebben ze niet.
prikkels 23
door hun ogen Tekst: Nienke Trap en Mirjam de Heer Foto: Stephanie Driessen
Cultuurles? Dat kan voor iedereen! Het Jeugdfonds sport & cultuur maakt kunstlessen mogelijk voor kinderen waarvan de ouders geen financiële ruimte hebben om dit zelf te betalen. Zo kunnen ook deze kinderen hun dromen waarmaken en hun talenten ontwikkelen. Jazz en Djennah hebben les bij Scholen in de Kunst, een grote muziekschool in het Eemhuis in Amersfoort.
Jazz (12 jaar) “Ik zit sinds september op hip hop, dat wilde ik al heel lang. Vanaf dat ik twee was deed ik aan ballet en daarna turnen. Daar had ik een hele strenge juf. Toen ben ik overgestapt op Streetdance. Dat is stoerder dansen en gaat heel snel. Hiphop vind ik echt helemaal te gek! Mijn leraar heet Jerry. We maken allemaal dezelfde bewegingen op hetzelfde moment. Er zijn heel veel achtergronddansers, dat is heel leuk om te zien. We zijn nu bezig met het nummer Bumbaya van Black Pink. We zijn ook bezig met een andere dans, maar daar hebben we nog geen muziek bij. Onze docent bedenkt de bewegingen, maar wij mogen ook dingen bedenken. We werken naar een voorstelling toe. Dat is pas in juni. Ik heb iemand zien optreden die ik ken die hiphop danste. Dat gaf me inspiratie. Ik ben hier toen komen kijken en mocht een proefles doen. We zijn met een groepje van ongeveer acht meiden. Gelukkig herkende al drie meiden van de kinderopvang. Ik oefen veel thuis in mijn kamer voor een hele grote spiegel, dan dans ik op muziek. Het is voor mij echt een hobby, ik wil later geen danseres worden. Ik houd ook van make-up. Later zou ik wel iets willen doen met visagie. Maar dansen is wel wat ik het liefste doe. Ik wil altijd bewegen. Ik heb eerder een Happykamp gedaan. Dat is een kamp in de zomervakantie. Ik was samen met een vriendin en we dansten samen op muziek op de bonte avond. Zij vond dat heel spannend maar ik zei: “We gaan gewoon dansen en dan vergeet je de zenuwen vanzelf!”
24 prikkels
Hoe werkt het? Robin Hessels is een van de vele intermediairs van het Jeugdcultuurfonds. Zij is geschoold als sociaal juridisch dienstverlener en helpt ouders zoals die van Jazz en Djennah om hun cultuurlessen betaald te krijgen.
Djennah (4 jaar) “Musicalles, dat is dat je gaat dansen en zingen en rennen! Het is binnen in een gebouw. Op de musicalschool heb ik les van juf Maggie. We gaan eerst dansen en dan zitten we op de grond. Er zijn jongens en meisjes van vier tot zes jaar. Esmee kende ik al van de peuterschool. Zij ging toen dansen en toen mocht ik een keer mee. Mama ging ook mee kijken. Er waren zwarte lichten en muziek en spiegels aan de muur. Bij de dans lagen we op de grond en maakten een heel spannend geluid. We deden een dier na. En we zongen: “De dierentuin, de dierentuin, de dieren die zijn los! De dierentuin, de dierentuin de dieren die zijn los!” Het is een spelletje dat we spelen. We doen net of we dieren zijn. Een giraffe of een olifant… Op de grote school doe ik koprollen met de gymmeester. Dat wil ik in de musicalles dan ook doen. En we deden net of er een snoephuisje was. We deden een snoepje in onze mond. Ik hou heel veel van snoepjes!”
“Vaak weten ouders niet welke regelingen er allemaal zijn en hoe je ze kunt aanvragen. Wij weten dat wel. Voor elk kind is er per jaar een budget beschikbaar. Het bedrag kan per gemeente verschillen. In onze regio is er per kind een budget van maximaal € 425,- per jaar beschikbaar. Voor iedere gemeente gelden ook andere ‘spelregels’. Deze staan op de website van het fonds. Het fonds vergoedt de leskosten voor een jaar. Het is daarnaast ook mogelijk om naast een cursus een waardebon aan te vragen voor bijvoorbeeld dansschoenen. Na een jaar kan er een herhaalaanvraag worden gedaan. Bij de cultuuraanvragen weten kinderen vaak precies wat ze willen doen, zoals Djennah die graag Telekids Mini wilde doen. Ik heb vooral contact met de ouders. Het is fijn dat je hen met je kennis van financiën en regelingen verder kunt helpen. En ze het gevoel te geven dat ze niet de enige zijn die deze hulp vraagt. Want hulp vragen, daar komt toch altijd een stukje schaamte bij kijken. Daarom helpt het als een leerkracht die de kinderen dagelijks ziet de ouders helpt om die stap te nemen. Als zij meedoen kunnen we nóg meer kinderen bereiken.”
prikkels 25
Bekijk de filmpjes van deze én nog twee andere lesjes op www.cmk.cultuuroost.nl/ dansopdrachten-voor-het-onderwijs.
4X kansen zat Tekst: Mirjam de Heer Beeld: Getty Images
Dansles geven kan iedereen!
Met de laagdrempelige danslesjes die Fabio en Brooke van Introdans maakten voor het onderwijs.
1
2
Het ritme van alledag
Stukjes & Beetjes
Een eitje bakken, een kopje koffie drinken, op je fiets stappen of je boeken open slaan. Wist je dat je van al deze dagelijkse bewegingen een dansje kunt maken? Doe maar mee met Brooke en Fabio en ontdek hoe je met tempowisselingen en herhalingen handelingen ritmisch kunt maken. En als je dan ook nog de ruimte en je fantasie gebruikt wordt het een echte dans!
Brooke en Fabio spelen danstikkertje. Ze staan achter elkaar. Fabio tikt steeds een plekje op het lichaam van Brooke aan. Brooke beweegt dat plekje eerst op en neer. Maar al gauw volgen de bewegingen elkaar op en kun je om de beurt een lichaamsdeel van de ander aantikken. Zo wordt het samen dansen. Kijk maar!
3
4
Een goed gesprek
Een danspuzzel
Brooke en Fabio bedenken beiden een beweging en bewegen om de beurt. Kijk goed naar elkaars beweging. Na een paar keer ken je de beweging van de ander en kun je ermee spelen. Je kunt hem gebruiken én veranderen. Zie je dat de bewegingen van Brooke en Fabio steeds meer een gedanst gesprek vormen? Kun jij dat ook?
Om de beurt nemen Brooke en Fabio een houding aan. Ze kijken goed naar elkaars houding en zoeken een manier om hun lichaam in die houding te plaatsen. Eerst blijft het bij een manier, maar je kunt natuurlijk om heel veel manieren de houding van de ander aanvullen. Neem maar eens de tijd om te proberen. En als je dat onder de knie hebt kun je samen danspuzzeltjes maken.
prikkels 27
xxxxxxxx
Patronen Klonen
Snelle les
Tekst: Mirjam de Heer Beeld: Vita Visser
Hoe divers is de klas?
Iedereen ziet er anders uit. Maak allemaal een avatar van jezelf. Hoe verschillen jullie van elkaar? Opdracht • Ga naar www.tooly.nl en kies voor de tool Avachara • Eerst geef je aan of je een jongetje (men) of een meisje (girl) bent • Daarna kies je je eigen gezicht, ogen, neus, mond, wenkbrauwen en haar. Goed kijken wat klopt! Gebruik een spiegeltje om te checken! • Dress up! Wat heb jij vaak aan? Een broek? Een jurk? Een truitje? • Draag je een bril? Zit je op voetbal of speel je een instrument? Voeg dat toe! • Welke achtergrond past bij jou? • Druk op het fotocameraatje en je krijgt je zelfportret als bestand. Print alle zelfportretten uit… en vergelijken maar!
28 prikkels
Prikkels is een uitgave van Plein C en Kunst Centraal.