Cultuur op school
Zomer 2017
a them
k u l ge het leukste magazine over cultuur op school - lesideeĂŤn, nieuws en praktijkverhalen
mening Tekst: Marijke Schäuikes
MAAKT CULTUURONDERWIJS GELUKKIG? Jet Bussemaker, demissionair minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
JA Er is geen direct onderzoek dat aantoont of Cultuuronderwijs kan wissels cultuuronderwijs gelukkig omzetten in levens van mensen en maakt. Dat is lastig, dan moet dat is op verschillende manieren je een school die niets doet aan mogelijk; als speler, maker en bewonderaar. Dit cultuuronderwijs vergelijken met kan veel plezier opleveren en misschien zelfs geluk. een identieke school die dat wel Ieder kind moet vroeg met cultuur in aanraking komen, doet. Maar er is veelbelovend indirect daarmee kunnen ze leren zich in de wereld van een ander bewijs. Regelmatig cultuurbezoek, naar te verplaatsen, zelfvertrouwen te krijgen, hun creativiteit concert of theater gaan, gaat gepaard met te ontwikkelen, samen te werken en om te gaan met een hoger geluk van ca. 0,2% op een schaal emoties. van 10 (ter vergelijking: huwelijksgeluk levert Een hele generatie pabostudenten vindt het ca. 0,5% op). Actieve cultuurdeelname maakt moeilijk om te zingen en muziekles te geven. bovendien gelukkiger dan passieve. Vertaal je Terwijl het samen spelen en met elkaar iets het geluk van regelmatig aan dans doen, of naar de moois maken, verbinding geeft. Dat is geluk bibliotheek gaan (of sporten) in euro’s, dan gaat het om in de klas. ruwweg 1500 euro per jaar. Ik hoop heel erg dat het beleid dat We weten ook van veel geluksoefeningen op school dat ze ik heb ingezet samen in stand effectief zijn. Bijvoorbeeld je afvragen wat echt belangrijk is in gehouden wordt en krachtig wordt het leven, je dankbaar voelen, vergevingsgezindheid of omgaan uitgedragen. Cultuuronderwijs met tegenslag. Cultuuronderwijs kan bewust proberen zulke zaken moet niet de franje zijn, te versterken, en daardoor aan geluk bijdragen, maar het het moet een volwaardig heeft mogelijk ook een eigen invloed. onderdeel worden van het nieuwe curriculum. Akshaya de Groot, De Geluksdoctorandus
JA
Hoofdredactie: Vibeke Roeper Eindredactie: Hanna van der Veen Redactie: Tamara Oortwijn (ICC’er St. Leonardusschool Heemskerk), Marijke Schäuikes (adviseur cultuureducatie Plein C), Vincent Lamers (vakleerkracht muziek en ontwikkelaar bij Hart Cultuur in School) Met bijdragen van: Tamara Oortwijn, Vibeke Roeper, Marijke Schäuikes, Hille Takken, Hanna van der Veen, Ellie van den Bomen Illustraties: Marloes Toonen, Aart-Jan
2 prikkels
Venema, Valesca van Waveren Foto’s: Martijn de Vries, Plein C Vormgeving: Ykeswerk Drukwerk: Zwaan Printmedia Prikkels is een uitgave van Plein C en kwam tot stand met subsidie van de provincie NoordHolland en het Fonds voor Cultuurparticipatie. Prikkels verschijnt drie keer per jaar Oplage: 2.500 Abonnementen: Noord-Hollandse basisscholen, cultuuraanbieders en gemeenten
ontvangen 1 gratis exemplaar. De distributie wordt verzorgd door Abonnementenland in Heemskerk. Losse nummers € 5,50 Jaarabonnement € 15,Teamabonnement (3 exemplaren) € 40,Info en aanmelden: www.prikkelsonline.nl Adverteren: Ook adverteren in Prikkels? Dit kan al vanaf € 140,- per nummer. Bekijk de mogelijkheden op www.prikkelsonline.nl
Vijfde jaargang, nummer 15 Alle rechten voorbehouden. Deze rechten berusten bij Plein C c.q. de betreffende auteur. ISSN: 2214-3777
inhoud
8
Was ik maar een eend Het is alweer tien jaar geleden, maar ik denk er nog vaak aan. Fietsend langs de vijver hoorde ik uit het zitje achterop een donker stemmetje: ‘Was ik maar een eend. Dan was ik tenminste gelukkig’. Mijn kleuter had het moeilijk met de wereld. Thuis had hij last van zijn grote broers, en op school van een juf met wie het helemaal niet klikte. Het onbezorgde eendenleven lachte hem toe. Deze Prikkels gaat over geluk, en de vraag wat cultuuronderwijs doet voor het welbevinden. Creëren, genieten, je talenten ontdekken en in een flow raken, die antwoorden liggen voor de hand en zijn allemaal waar. Op een diepere laag gaat het om zelfbewustzijn, om weten wat je wil en kan. Dat is ook wat mijn eendenkuiken uit de put hielp. Thuis leerde hij zich verstaanbaar maken, en een andere juf hielp hem zien waar hij wél goed in was. Het resultaat mag er zijn. Het sombere eendje is veranderd in – nee, een elegante zwaan kun je mijn überpuber nog niet noemen, maar op zijn minst een gezellige gans. Met een hele sleep goeie vrienden én een gezonde dosis zelfkennis. Vibeke Roeper Meer Prikkels? www.prikkelsonline.nl
w t jou Is he sdag? ijs! k pr gelu en mooie pe
so k kan Maa
10
n oete m n van st e s g e n t A k ‘ e zie men zijn d tijd. Dro de deze r ven zijn u en d medies.‘ ulf w re k De Lu y van k gelu over
Essa
18
luk n ge er en o o dgewe Gelukskoff over o o D s van d tz m To er eu Mak tmus vaar k t i U spre van in ge
En verder 4 Nieuws en tips – prikbord 6 Klassefoto over geluk op de Vreedzame School 14 4 x gelukkig 15 Missie geslaagd
16 Project Meerradio in Haarlemmermeer 21 4 jaar vooruit 24 Meer muziek 26 Filosoferen over Geluk 28 Snelle les: Heppie! prikkels 3
prikbord
Doorgelicht
Als jouw school overweegt een nieuwe kunstvakmethode aan te schaffen, dan kun je nu gebruik maken van de handige analyse die het LKCA en SLO hebben gemaakt. Per kunstdiscipline vind je een overzicht van methodes, websites, lessuggesties en achtergrondinformatie op www.lkca.nl/primair-onderwijs/ lesmethoden-en-lessuggesties.
Wat toon jij? Op 1 juni gaat Iktoon weer van start. Op meer dan duizend locaties in 200 gemeenten is kunst te zien: in kunstencentra, ateliers en buurthuizen, maar ook in winkels en op straat. Zelf meedoen, met je school of klas, kan ook. Op www.iktoon.nl kun je activiteiten aanmelden en zie je wat er bij jou in de buurt te doen is.
Als paddestoelen!
Griezelen ‌
De eerste acht scholen die meedoen aan het cultuurvisietraject De Cultuur Loper, staan in de startblokken. Op www.decultuurloper-nh.nl zie je ze staan: van De Fontein op Texel tot Het Duet in Uithoorn. De komende jaren zullen nog ruim tachtig scholen volgen. Sluit je aan? Kijk dan op de site of mail edithploeg@pleinc.nl
Als je op zoek bent naar creatieve lesideeĂŤn voor de Kinderboekenweek, kijk dan op de site van Kunstgebouw. Je vindt er bijvoorbeeld opdrachten voor een spannend geluidenbos (groep 1-2) of het maken van een fabeldier (groep 9-8). Bij elke les staan suggesties voor kinderboeken die bij de opdracht passen. www.kunstgebouw.nl
4 prikkels
xxxxxxxx check! www.prikkelsonline.nl Hier vind je alle werkbladen en lessen uit Prikkels én je leest er alle oude Prikkels.
3 x lezen over geluk Gelukkig voor de klas Zijn de lange vakanties het grote pluspunt van werken in het onderwijs? Zo lijkt de buitenwereld misschien te denken, maar voorkom dat je het zelf gaat geloven. Hoe bewaak je werkplezier en de idealen waarmee je in dit vak bent gestapt? Jacqueline Boerefijn en Ad Bergsma geven op basis van de positieve psychologie een antwoord op deze vragen. LannooCampus, 2014. € 24,95 Het inspiratieboek voor de gelukkige klas In dit boek vertellen Natasja de Kroon en Ingrid Nagtzaam wat jij zou kunnen doen om je gelukkig te voelen in je werk, en bij te dragen aan het geluk van kinderen. Een boek vol inspirerende verhalen en uitdagingen om mee aan het werk te gaan, zodat ook jouw klas een gelukkige klas wordt én blijft. 248media Uitgeverij, 2015. € 21,95 Geluk voor kinderen Geluksexpert Leo Bormans, auteur van The World Book of Happiness, vulde een boek met voorleesverhalen voor kinderen over de tien sleutels van geluk. Om samen met de klas te lezen en lang over door te praten. Lannoo, 2014. € 19,99
Nieuwe ICCcursussen Keus genoeg als je in het nieuwe schooljaar de ICC-cursus wil volgen. Je kunt kiezen uit de cursuslocaties Den Helder, Alkmaar, Haarlem, Aalsmeer en Bussum. De inschrijving is gestart op www.pleinc.nl/ons-aanbod/ icc-basiscursus
Filmpje kijken? Kunstgebouw maakt de mooiste filmpjes over cultuur en onderwijs. In hun nieuwste gaat het over het creatieve proces: oriënteren, onderzoeken, uitvoeren en evalueren. Ter inspiratie en om direct zelf te gebruiken. Bekijk de film op www.kunstgebouw.nl
Net uit ‘Breinprofessor’ Erik Scherder schreef Singing in the brain, een boek over het effect van muziek op het brein. Over de invloed van muziek bij emoties als angst en pijn, en wat er gebeurt als mensen met een hersenaandoening naar muziek luisteren. AthenaeumPolak & Van Gennep, 2017. € 24,50
prikkels 5
klassefoto Tekst: Hille Takken Foto: Martijn de Vries
6 prikkels
Groep 7 van de Linduinaschool in Haarlem werkt met de methode van de Vreedzame School. Hoe kunnen leerkrachten bijdragen aan het geluk van hun leerlingen?
In de boom, van links naar rechts: Mika, Kjell, Sarah (hangend), Tobias. Links van Sarah: Eva. Rechts van Sarah, bovenste twee meiden: Isabella, Lisa. Rechts van Sarah, onderste meiden: Jonna, Floor. Op de grond staan: Moos, Mitchell, Mirjam Mika (11) Ik vond het leuk dat we een keer een totempaal gingen maken van gestapelde dozen – we werkten toen steeds in kleine groepjes aan een dier. Dat was ook goed voor het groepsgevoel, ook omdat we dat deden met kinderen waar je anders niet zo vaak mee werkt. Kjell (11) De lessen van de Vreedzame School vind ik een beetje saai. Dan leggen ze bijvoorbeeld uit wat een compromis is. Het fijnste is als kinderen zelf aan het werk mogen gaan met een thema, maar daarnaast ruimte krijgen om te doen wat ze zelf willen. Bij een geschiedenisles over de Tweede Wereldoorlog mochten we veel afdwalen, maar toen hadden we het toch juist over de oorlog. Zo moet het! Sarah (11) Wat ik nodig heb om gelukkig te zijn op school? Vriendinnen! Dat ze van je houden en je helpen. Juffen en meesters kunnen je ook helpen – bijvoorbeeld door complimentjes over je werk te geven. Tobias (12) Het gelukkigste word ik van buiten spelen en gymmen, met vrienden. Zonder vrienden heb je niemand om lol mee te maken. Op het schoolplein gaan we vaak Kingen of we spelen Iemand-is–‘m-niemand-is-‘m. Eva (11) Bij tekenen kregen we een keer een halve voorkant van een Donald Duck. De andere helft moesten we natekenen. Isabella (11) Juffen en meesters kunnen leerlingen aanmoedigen. Dat als je een spreekbeurt eng vindt, dat je dat toch gaat
doen. Juf zei bijvoorbeeld: iedereen kan het, probeer het gewoon. Lisa (11) Door de lessen van de Vreedzame School zag je wel dat iedereen mocht meedoen met spelletjes. Ook creatief onderwijs kan kinderen gelukkig maken. We hebben een ballon beplakt met papier maché. Van de helften maakten we vogelnestjes. Jonna (11) De Vreedzame School vind ik een aanrader. Ik ben mediator – ik los conflicten tussen leerlingen op volgens een stappenplan: vragen wat hun probleem is en hoe ze zich voelen. Daarna samen oplossingen verzinnen waar iedereen blij mee is. Dat geeft een goed gevoel. Floor (10) Ik houd van knutselen. Schattige beestjes in elkaar frutselen, daar word ik blij van. Heel tevreden was ik over een grote vogel die ik met mijn tante had gemaakt, van een lolly en ijsstokjes - die bleef in de lucht hangen. Moos (10) De Lessen van de Vreedzame school vind ik goed. Maar het is ook saai – dan moeten we weer praten, terwijl we dat al duizend keer hebben gedaan. Ik voel me goed als we voetballen. En ik ben niet zo goed in knutselen, maar ik vind het fijn dat we dan door de klas kunnen lopen en grapjes kunnen maken. Mitchell (10) We zijn bezig met Pointillisme. Dan moet je eerst een schets maken en dan met de achterkant van je kwast stipjes heel dicht bij elkaar zetten. Dan lijkt het net op een echt schilderij. Miriam (11) De lessen van de Vreedzame School vind ik goed. Dan leren kinderen omgaan met anderen. Dat is belangrijk. Anders zouden kinderen zich slechter gedragen: vaker spullen afpakken, meer schelden.
prikkels 7
Kopen of winnen!
Is het vandaag jouw geluksdag? Doe mee en wie weet win jij een van deze gelukkigmakers! Kijk op www.prikkelsonline.nl/winnen
1
Lees maar lang en wees gelukkig
5
Een kleurrijke verzameling van de 500 beste, leukste en fijnste gedichten en illustraties van Plint. Om eindeloos in te bladeren en altijd bij de hand te willen hebben. Dit boek ter waarde van € 26 wordt je aangeboden door Plint! www.plint.nl
Nutteloze noodzaak!?
Deze set leskoffers met originele kunstwerken zet de creatieve kraan van kinderen wijd open. Hij is voor € 275 te huur maar echte geluksvogels kunnen hem gratis vier weken in school hebben. www.pleinc.nl/ons-aanbod/ kunstkwartetten
2
Ieder draagt zijn steentje bij
4
Niks is zo goed voor de groepsdynamiek als samen werken aan een kunstwerk. Als afsluiter van dit schooljaar, of als goed begin in het nieuwe jaar. Win 4 kilo glasmozaïek, ter waarde van € 29,90. www.dekwast.nl
Samen om de grote trom
Samen muziek maken maakt gelukkig! De Kindermuziekwinkel biedt deze prachtige vloertrommel aan ter waarde van € 59, waar wel zes kinderen tegelijk naar hartenlust op kunnen trommelen. www.kindermuziekwinkel.com
3
Geluk in alle keuren van de regenboog
Met deze set van 6 doosjes oliepastelkrijt kan je hele klas in groepjes aan de slag. De diepe kleuren zorgen voor de prachtigste tekeningen. € 53,70. www.dekwast.nl
8 prikkels
k!
Info & boekingen: www.zuiderzeemuseum.nl Info & boekingen: www.zuiderzeemuseum.nl
Kijk online voor meer info:
VOEL RUIK ZIE “Leuk, leerzaam & lekker bezig zijn”
Kijk online voor meer info: amsterdammuseum.nl/onderwijs amsterdammuseum.nl/onderwijs
OBS de Pijlstaart
ju
nio
r
KALVERSTRAAT 92 KALVERSTRAAT 92
H u is h o u d e
n1
92
0
e
AMSTERDAM MUSEUM
Zonder de scheepvaart geen Nederland Zonder de scheepvaart geen Nederland
ze
CIRCUS MOVIMENTO AMSTERDAM MUSEUM
boord boord
PROEF VOEL ZUIDERZEEMUSEUM RUIK ZIE HOOR & DOE! PROEF
R O P O P DOE!
Alles over Amsterdam in het Alles over Amsterdam in het het circus dat (geen) beperkingen kent. komwww.circusmovimento.nl met je hele klas! kom met je hele klas!
er
Het Leven aan Het Leven aan
ui d eZ
HOOR n&ieuwsgierig Feest! Aa
nd
j
d
st i
Aan
oor de v l a aarl v i H t s k e e f i s r j i b a w f r t ich onde 15 maart Lnonderwijsfestirkv! a or ZUIDERZEEMUSEUM www.popc de b
ron
he
Leven in
tw
Info & boekingen: www.zuiderzeemuseum.nl
We l ko mmi ni nd d ee We l ko GG oo uu dd ee n nEe uu ww !! Ee
prikkels aangepaste advertentie_2017.indd 1
24-12-16 13:25
prikkels aangepaste advertentie_2017.indd 1
24-12-16 13:25
11 Prikkels Advertentie Basis onderwijs.indd 2 11 Prikkels Advertentie Basis onderwijs.indd 2
! e rk
Info & boekinge
ENKHUIZEN
Het Leven WW W. M A R I N Eaan MUSEUM.NL W W W. M A R I N E M U S E U M . N L
23-11-15 11:43 23-11-15 11:43
Geschiedenis in het echt
et w
e
Aa n h
A
boord
AM
Zonder de scheepvaart geen Nederland
K
ams
Méér muziek in je klas! Méér muziek in je klas!
Educatie die aansluit bij úw project, Educatie die aansluit in het Westfries Museumbij enúw opproject, de in het Westfries Museum en op de Halve Maen. Halve Maen. mail voor meer informatie of een afspraak mail voor informatie of een afspraak naarmeer educatie@wfm.nl. naar educatie@wfm.nl. www.wfm.nl | www.halvemaenhoorn.nl www.wfm.nl | www.halvemaenhoorn.nl
Je wilt met je school méér levende muziek Jeeigen wilt met je school méér levende in je klas? En je wilt dit graag muziek zèlf in doen? je eigen klas? En je wilt dit graag zèlf gaan Dangaan is hetdoen? mogelijk mij in te huren voor een Dan is het mogelijk in te huren inspiratiemiddag met mij je team. Dus: voor Des-een inspiratiemiddag met je de team. Dus: Deskundigheidsbevordering voor leerkracht kundigheidsbevordering voor door een externe deskundige opde deleerkracht eigen door Dàt eenbiedt externe deskundige op de eigen locatie. www.muziek-express.nl ◆ Ontdekken Dàt biedt www.muziek-express.nl via locatie. Les-express. ◆ Beleven via Les-express. ◆ Doen Bezoek de website of1285 neem contact Sinds de website of neem contact op Bezoek via info@muziek-express.nl Informatie en reserveringen: op via info@muziek-express.nl
Kom naar het Marinemuseum Kom naar het Marinemuseum
llijengen voo De plek waar te rs theatervoo De plek waar de marine écht je debeleven! marine écht kunt kunt beleven!
We l ko m i n d e G o u d e n Ee u w !
prikkels aangepaste advertentie_2017.indd 1
24-12-16 logo_slf_new.pdf 13:25
logo_slf_new.pdf
1
gen theatervoorstellin
14:47:26
Le bete Le
Mé
Kijk voor ons aanbod op: en maak zelf cultuurbeleid met onze stappenplan CULTUURspoor.
28-9-2015
11 Prikkels Adverte
Educatief cultuuraanbod en ondersteuning voor het onderwijs in West-Friesland.
www.blauweschuitonderwijs.nl
1
28-9-2015
l
dleerlijn.n www.erfgoe
ol!
Educatie die aansluit bij úw project, in het Westfries Museum en op de gratis & online Halve Maen. hilaria.nl over erfgoedw inwjew. omgeving
voor de héle scho
mail voor meer informatie of een afspraak naar educatie@wfm.nl. www.wfm.nl | www.halvemaenhoorn.nl
Je w in je gaa Dan insp kund Lee doo loca leidt viaLe L
En Bezk Kav op
essay Tekst: Luk Dewulf llustratie: Aart-Jan Venema
GELUK IS DAT DE TIJD VLIEGT Het is tijd voor een positieve revolutie! De Vlaamse Jeugdraad publiceerde een tijd geleden cijfers waaruit blijkt dat een derde van de Vlaamse jongeren psychische problemen heeft. En als je hen vraagt hoe dat komt, dan zegt meer dan 60% van die jongeren: ‘Omdat ik niet kan voldoen aan de verwachtingen die anderen aan mij stellen’. Luk Dewulf is pedagoog en coach. Hij schreef Ik kies voor mijn talent: een pleidooi voor doen waar je goed in bent, en een handleiding voor opvoeders die kinderen willen begeleiden bij het ontdekken en ontwikkelen van hun talenten. www.kessels-smit.nl
10 prikkels
Deze cijfers stellen de prestatiemaatschappij aan de kaak. De steeds hoger wordende druk. Het klimaat van angst en onrust dat de maatschappij en de wereld steeds meer in zijn greep krijgt. Het kijken naar wat jongeren niet kunnen in plaats van wat ze wel kunnen. We kunnen er veel van vinden. De oplossing ligt niet in het veranderen van die algemene trend in de samenleving. Maar wel in het bouwen aan gelukkige,
veerkrachtige en weerbare jongeren die het vermogen hebben om om te gaan met die druk van buitenaf. Gevoed door positieve emoties, een positief zelfbeeld en bewustzijn van eigen talent. En de sleutel daarvoor ligt in gelukkige ouders, en gelukkige leraren. Want wat blijkt uit recent en meer hoopgevend onderzoek bij ons: als kinderen de indruk hebben dat hun leraar gelukkig is, dan zijn ze zelf ook gelukkiger.
prikkels 11
essay
Gelukkige, weerbare kinderen. Dat zijn kinderen die positieve emoties ervaren. Door te spelen, door te doen waar ze goed in zijn. Door helemaal op te gaan in favoriete activiteiten. Door contexten te vinden die aansluiten op het eigen talent, drijfveren en intrinsieke motivatie. Gelukkige kinderen zijn kinderen die zich gezien, erkend en gewaardeerd voelen door ouders, leraren en vrienden. Positieve emoties zijn de motor van veerkracht en weerbaarheid. Barbara Fredrickson, toonaangevende onderzoekster binnen de positieve psychologie, beschrijft hoe positieve emoties aan elke inspanning en elke activiteit een laagje toevoegen. Net iets meer creativiteit, net iets beter denkwerk, een planning die dat tikkeltje meer heeft, een reflectie met wat meer diepgang. En bovendien zorgen die
12 prikkels
emoties voor het aanleggen van emotionele, psychische, fysische en sociale voorraden die kinderen kunnen aanboren als ze het moeilijk hebben, ook al is dat jaren later‌. Kunnen kinderen tegen kritiek, kunnen ze omgaan met negatieve feedback, met anderen die hen niet leuk vinden? Mogen strenge heelmeesters met hen aan de slag? Ja natuurlijk, als er een stevige basis is. Als ze zich omringd voelen door mensen waar ze zich door gezien, erkend en gewaardeerd voelen. Als ze voldoende positieve emoties hebben ervaren in het verleden. En zo veerkracht en weerbaarheid hebben ontwikkeld. Het onderwijs zou daar in principe een erg belangrijke rol in moeten spelen. Door een omgeving te creÍren waar elk kind zijn talenten kan ontdekken. Door elk kind te
volgen doorheen de schoolloopbaan. Op zoek naar wat de kern van dat kind is. Hoe dat kind zijn weg kan vinden naar volwassenheid op een manier dat het zichzelf kan realiseren. En zodat het op de best mogelijke manier een zinvolle bijdrage kan leveren aan de economie en de maatschappij, en er zijn rol als burger in kan opnemen. Dit in tegenstelling tot onderwijs dat er alleen op gericht is om eindtermen en leerdoelen te behalen die opgelegd zijn door de economie en die sectoren in de samenleving die op zoek zijn naar goed geschoolde arbeidskrachten. Waarbij transfer van kennis daarin het allerbelangrijkste middel is om dat doel te bereiken. Het moet wat zijn voor het jonge kind. De dag dat het wakker wordt in de harde realiteit van het presteren. Ik ben zelf een aanhanger van de pedagogiek van C.
Freinet. Die stelt dat de natuurlijk activiteit van het kind tegelijk spelen en werken is. Een peuter en een kleuter zijn steeds op een werkende manier aan het spelen of op een spelende manier aan het werken. Poppen verzorgen, keukentje spelen, een fort bouwen, een garage uitbaten, een tekening maken, iets boetseren met klei. Kinderen gaan vanuit zichzelf op zoek naar de meest basale en artisanale activiteiten uit het leven. En plots, als ze ongeveer vijf, zes jaar zijn, komt er iemand en die zegt: “STOP! Het is gedaan met spelen, het is nu tijd om te ‘werken’. Kan je je de verwarring voorstellen bij een kind dat niet een volledig station en dito spoorlijn heeft aangelegd? Op die leeftijd wordt de natuurlijke activiteit van het kind stilgelegd. En wordt het woord ‘moeten’ uitdrukkelijk geïnstalleerd. Je moet je best doen, je moet naar school, je moet stilzitten, je moet luisteren. Een woord dat onbekend is in de wereld van het spel. Want in die wereld gaat het over plezier, creativiteit en de natuurlijke weg van nieuwsgierigheid en ontdekken. Angst en moeten zijn de ziektes van deze tijd. Willen, dromen, kunnen, durven en verlangen, zijn de remedies. Daartoe zet ik me al jaren in voor talentgericht onderwijs. De meeste mensen denken dat talent gaat over uitblinken, de beste zijn in iets, excelleren. Maar dat is niet mijn definitie
van talent. Talent gaan niet over het uitblinken in een bepaalde activiteit, maar wel over wat die activiteit doe met jou. Het gaat over elke activiteit in je leven, die moeiteloos gaat én die je voldoening oplevert. Die maakt dat je volledig opgaat in zo’n activiteit. Dat de tijd vliegt. Activiteiten die je batterijen doen opladen. Je bent misschien stik-kapot na zo’n moment waarin je helemaal in je talent stond. Maar mentaal heb je er energie van gekregen en heb je zin om er weer in te vliegen. En vooral, het gaat om activiteiten waarbij je helemaal 100% authentiek je zelf kunt zijn. En daarvoor heb ik een truukje. Kijk eens terug op de afgelopen week. Elk uur van de dag dat je helemaal opging in een activiteit en waarbij de tijd vloog; dat zijn de momenten waarop je helemaal 100% authentiek jezelf was. Waarin je je niet afvroeg: ‘Wat wordt er hier van mij verwacht? Doe ik het goed? Durf of zal ik dit wel doen of zeggen? Wat zullen anderen van mij denken?’ Daar droom ik van. Van onderwijs waarbij kinderen een groot deel van de dag zichzelf kunnen zijn. Waarbij de tijd vliegt. Waar bij het laatste belsignaal vol verwondering wordt gezegd: ‘Is het nu al tijd? Dat had ik helemaal niet in de smiezen.’ Talentgericht onderwijs zorgt ervoor dat elk kind zich gezien, erkend en gewaar-
deerd voelt in zijn talent. En creëert zeer diverse contexten waarin elk talent kan worden ontdekt. Vandaag de dag is het onderwijs nog te vaak een omgeving die maar een beperkt aantal talenten aanspreekt: als je lang op een stoel kunt zitten, leesbare notities kunt maken, goed kunt analyseren, structureren, memoriseren, en op het moment van het examen je kennis weet te reproduceren, zonder al te veel stress - dan heb je geluk, want dan heb je talenten die passen bij het onderwijs. En heb je al die talenten niet, dan heb je dikke pech. Echt talentgericht onderwijs is onderwijs dat alle talenten aanspreekt, niet in het minst ook alle artistieke talenten. De gerichtheid op het behalen van een diploma fnuikt bij zeer veel mensen het ontdekken en ontplooien van die talenten. Als burn-out coach kan ik getuigen dat een aanzienlijke groep mensen die vast komt te zitten het volwassen beroepsleven, pas op latere leeftijd ontdekt dat expressie, creëren, bewegen en kunst beleven aan de basis liggen van een lacune die de grootste hefboom vormt om terug in evenwicht te komen. Door eindelijk te luisteren en ruimte te geven aan het natuurlijke verlangen van het kind dat terug wakker wordt. Om zo terug voeling te krijgen met de eigen identiteit. Het is tijd voor een positieve revolutie. Een creatieve revolutie!
TALENT GAAT NIET OVER UITBLINKEN, TALENT GAAT OVER JÓU prikkels 13
Vier wenken voor de ‘gelukkige leraar’ van Natasja de Kroon. Natasja is trainer, coach en schrijfster van De gelukkige klas.
4x Gelukg Verzameld door Hanna van der Veen
GELUKKIGE LEERKRACHT, GELUKKIGE KINDEREN 2
4
Ja zeggen
Jezelf terugfluiten
De gelukkige leraar…
1 Alledaagse problemen serieus nemen De gelukkige leraar…
• Inventariseert regelmatig door observatie, inleving of gesprekken waar kinderen tegenaan lopen • Heeft zelf geen oordeel over het belang of de legitimiteit van deze alledaagse problemen, en bagatelliseert ze dus niet • Maakt er een gewoonte van om samen met de kinderen oplossingen te zoeken voor deze alledaagse problemen 14 prikkels
• Vindt eigen initiatief, autonomie, zelfredzaamheid, oplossingsgerichtheid van kinderen belangrijk • Heeft daardoor de neiging eerst ‘Ja’ te zeggen als kinderen met een idee komen en pas daarna vragen te stellen om kinderen te helpen bij het toetsen van hun plannen aan de realiteit • Bepaalt met de kinderen het ‘speelveld’, rekening houdend met de beschikbare tijd en ruimte, en de geldende afspraken of criteria
De gelukkige leraar…
3 Psychoeducatie De gelukkige leraar…
• Geeft kinderen taal om over gevoelens te praten • Geeft kinderen informatie over belangrijke psychologische processen zoals concentreren, doorzetten en goedmaken, en laat hen daar ervaring mee opdoen • Leert kinderen het verschil tussen pesten, plagen en ruzie maken, en leert hen hiervoor verantwoordelijkheid te nemen • Leert kinderen hoe ze op een goede manier weerbaar kunnen zijn
• Weet wanneer zij zelf geraakt wordt, en dus niet meer beschikbaar is als pedagoog • Is zich bewust van eigen oordelen en triggers en durft deze onder ogen te zien • Gebruikt zo nodig collega’s om weer in balans te komen • Is in staat daarna het contact met het kind weer op te pakken
missie geslaagd? Tekst: Tamara Oortwijn Foto: Martijn de Vries
Voor een cultuurproject haal je alles uit de kast. En als het stof is neergedaald, vraag je af: was deze missie geslaagd?
Groot werken Omringd door groen ligt basisschool Schoolvereniging Aerdenhout-Bentveld, ontstaan vanuit een vereniging waarbij leerkrachten en ouders samen de school draaiende houden. De school werkt sinds kort met International Primary Curriculum (IPC), waarbij de zaakvakken en de creatieve vakken geïntegreerd, en in projectvorm, worden aangeboden. Margriet Winkelman is hier ICC en vakleerkracht beeldende vorming. Het doel Vorige zomer is het schoolplein vernieuwd, we hebben nu een natuurlijk schoolplein, met een muurtekening van de seizoenen gemaakt door een ouder die illustratrice is. Op de muur bij het kleuterplein moest een muurtekening komen, gemaakt door de kleuters zelf, bijgestaan door een vakdocent. ‘Ik wilde graag met de kleuters aan de slag, en had voor ogen dat we buiten zouden gaan werken. Die ervaring, dat je wat groter kunt werken.’ De cultuurpartner Margriet zocht contact met Mara Leiblum, zij is illustratrice/vormgeefster en kunstenaar maar ze geeft ook peuteryoga en peuterdans. Mara heeft drie keer een les dans gegeven en twee keer een les beeldend, vanuit de thema’s water, lucht en aarde. ‘Ik vind het een mooie combinatie, als je eerst gaat dansen en bewegen op muziek en daarna ga je het verbeelden. En dat dat met dezelfde docent kan, dat vind ik ook wel weer bijzonder. We doen wel vaker workshops met dansdocenten, maar die gaan dan naar huis en ik of een leerkracht gaan er dan mee verder. Maar Mara kon dat eigenlijk allebei, dat vond ik het mooie van de samenwerking met haar.’ En? Gaande het proces bleek dat een muurtekening niet haalbaar was. We hebben het werk van de kinderen afgedrukt op tuinposters. Het werd een drieluik met een waterwereld, vliegdieren en landdieren. ‘Het was een hele mooie ervaring, en eigenlijk te snel voorbij - zoals vaker met dingen die goed gaan.’
prikkels 15
xxxxxxxx
UI TGE LI C HT
Tekst: Plein C
Foto's: Pier K
MEERRADIO
Cultuureducatie in Haarlemmermeer
Nieuws De Haarlemmermeerse omroep MeerRadio wil kinderen en jongeren graag kennis laten maken met het werk van de lokale nieuwszender. Pier K sloeg het bruggetje naar de taalontwikkeling van kinderen in groep 7 en 8. Aan radio zitten immers zoveel talige kanten: nieuws samenstellen, berichten schrijven, nieuws lezen, interviewen en presenteren. De beste manier om dat te oefenen is natuurlijk in het echt, door als klas zĂŠlf een nieuwsprogramma in elkaar te zetten.
Workshop Het lesproject dat MeerRadio in samenwerking met Pier K ontwikkelde bestaat uit een lesbrief, een workshop op school en een bezoek aan de studio. Met de lesbrief bereidt de groep zich voor. In de workshop werken de leerlingen onder leiding van ervaren radiojournaliste Moreen Pattiruhu aan een uitzending. Ze leren hoe ze een nieuwsbericht moeten schrijven en hoe interviewen werkt. Een groepje stelt de muziek samen en bereidt zich voor op de techniek van de uitzending. Andere kinderen zorgen voor de verbindende
16 prikkels
presentatieteksten en oefenen met nieuwslezen en interviewen.
Uitzending
Pier K in Hoofddorp is de penvoerder van Cultuureducatie met Kwaliteit in de gemeente Haarlemmermeer. Onder leiding van Pier K ontwikkelen kunstdocenten en culturele organisaties projecten die kunst- en leervakken met elkaar verbinden. Dit doen zij in nauwe samenwerking met de Haarlemmermeerse scholen.
En dan is het tijd voor de uitzending: een spannend moment! De groep gaat daarvoor naar de studio van MeerRadio. Vrijwilligers van de omroep leiden de groep rond en helpen bij de uitzending. Net als in een echte live uitzending moet iedereen op dat moment optimaal geconcentreerd samenwerken. Werkt de techniek? Staat de goede muziek klaar? Komt het interview goed uit de verf? Kloppen de verbindende teksten? Een paar uur later staat de uitzending op de website van MeerRadio.
Hoofdprijs De beste uitzending wordt bekroond met een live interview en de Zilveren MeerRadio Microfoon. De hoofdprijs ging dit jaar naar de uitzending van groep 7A van basisschool Klippeholm. Meester Martin Polanus en de kinderen kregen de prijs uitgereikt door de wethouder van Haarlemmermeer en de directeur van Pier K. Op de website van MeerRadio zijn alle schooluitzendingen terug te luisteren.
xxxxxxxx
Meer informatie
www.meerradio.nl/educatie www.pier-k.nl/onderwijs/activiteiten-po/groep-7-8
prikkels 17
in gesprek Tekst: Hille Takken Foto: Martijn de Vries
18 prikkels
Doodgewoon geluk in de klas Een gesprek over geluk, leven, verlies en de dood.
Guus Sluiter (50) is kunsthistoricus, gespecialiseerd in oude Nederlandse schilders en vader van één dochter. Hij werkt voor musea en andere kunstinstellingen. Sinds 2004 werkt hij voor uitvaartmuseum Tot Zover, gevestigd op begraafplaats De Nieuwe Ooster in Amsterdam-Oost.
Clara (48) is psychologe en moeder van drie kinderen. Als consultant hield ze zich lange tijd bezig met organisatieveranderingen. Ze schreef het boek Ondernemend geluk, waarin vragen aan de orde komen als ‘wie ben je’ en ‘waar ben je goed in?’ Het is goed om ook kinderen zulke vragen te stellen, vindt ze, en daarom begon zij in 2008 met Gelukskoffer, een lespakket waarvoor ze lessen over geluk ontwierp.
Gelukkiger door de dood? Clara: Veel leerkrachten willen het beste uit een kind halen, maar zijn in praktijk vooral bezig met taal en rekenen. Gelukskoffer geeft handvatten om meer aandacht te besteden aan gelukkig leren zijn. Dat kan, want geluk wordt voor veertig procent bepaald door gedrag, tien procent door omstandigheden en vijftig procent door genetische aanleg. Veel mensen stellen wensen uit, onder het motto ‘eerst een hypotheek’ of ‘eerst met pensioen’. Begin eerder met lessen in het leven, dan kun je rijkere keuzes maken, en in het heden tevreden leren zijn. Positief leren denken kan je helpen. Tel je zegeningen, kijk naar wat goed gaat. Guus: Ook wij willen kinderen leren omgaan met gevoelens. Angst voor de dood nemen we graag weg. De thema’s dood en geluk lijken haaks op elkaar te staan. Maar beseffen dat je sterfelijk bent, intensiveert je leven. Clara: Katja Schuurman zou graag het eeuwige leven hebben. Maar of je daar nu gelukkiger van wordt? Guus: De dood legt de basis voor het maken van keuzes. Zou het leven oneindig zijn, dan vallen alle beperkingen weg. Is dat wel zo interessant? Op een van onze werkbladen vragen we: ‘maak een lijst van dingen die je gedaan wilt hebben als je nog maar drie dagen te leven hebt.’
prikkels 19
in gesprek
Gelukskoffer biedt een wetenschappelijk onderbouwde leerlijn over persoonlijke ontwikkeling. Leerlingen vullen een zelf versierde koffer met foto’s, tekeningen en knutselwerkjes. Het pakket bestaat uit zeven lessen over onder andere positief denken, dankbaarheid, toekomstdromen en talenten.
Clara: Kinderen vinden dat leuk. Zo’n bucketlist moedigt aan dat je optimaal van het leven geniet. Guus: Velen antwoorden iets in de trant van: ‘Mijn vader zeggen dat ik van hem houd.’ Eén meisje had precies die woorden opgeschreven. Haar vader, die een moeizame relatie met haar had sinds zijn scheiding van haar moeder, vond het lijstje in haar schooltas. Bij een ouderavond kort daarna, barstte hij in huilen uit. Hij kon haar dwarse gedrag ineens anders verstaan.
Als jij er niet meer bent… Clara: In Gelukskoffer vragen we kinderen ook: ‘Wat moeten we over je zeggen als je er niet meer bent?’ Zo’n vraag kan richting geven, je helpen ontdekken wat je wil en wat je talenten zijn. Daar vragen we kinderen ook naar: waar ben jij goed in? Een autistisch jongetje dat op school vaak op de gang werd gezet, antwoordde dat hij door gebouwen heen kon kijken, en begon direct te tekenen waar de leidingen door het lokaal liepen. Zo werd zijn talent voor het maken van bouwtekeningen ontdekt. Zijn moeder zei: ‘Sindsdien is bij ons in huis het zonnetje weer gaan schijnen.’
Een van onze opdrachten is: Schrijf tien positieve punten op over jezelf. Een meisje begon te huilen, ze wist niets te bedenken. De leerkracht wilde haar helpen, maar ik vond dat ze het beter zelf kon doen. Na een half uur had ze het alsnog af. Toen ze maanden later naar de crisisopvang moest, stak ze dat briefje bij zich. Ze putte er kracht uit. Guus: Aan ons educatief pakket zit ook een culturele kant. Hoe je afscheid neemt van een dierbare, zegt veel over wie je bent, wat je gelooft en hoe je in het leven staat. We vragen kinderen hoe ze hun eigen uitvaart graag zouden samenstellen, met christelijke symbolen, Mexicaanse tradities of Afrikaanse muziek. Dat werkt vormend. Clara: Net als in de supermarkt kies je uit allerlei culturen iets dat je aanspreekt.
Verdriet – en toch gelukkig Guus: Zo’n opdracht past in deze tijd, waarin uitvaarten steeds persoonlijker worden. Een andere trend is dat kinderen steeds jonger aanwezig zijn bij een afscheid. Dat is fijn. Gedeeld verdriet schept een enorme saamhorigheid. Dat kan zelfs een geluksgevoel inhouden. Clara: In een groep stonden we stil bij een overleden broertje. De hele klas huilde, de doos tissues was leeg. ‘Dat was het verdrietigste moment in de klas,’ zei een klasgenootje, ‘maar toen realiseerde ik me ook dat ik gelukkig was.’
Uitvaartmuseum Tot Zover biedt gratis een digitale leeromgeving aan op www.doodgewoonindeklas.nl met puzzeltjes, filmpjes en werkbladen over rouwrituelen. Het doel is kinderen op luchtige wijze aan het denken te zetten over dood en sterfelijkheid.
20 prikkels
4
achtergrond Tekst: Vibeke Roeper Beeld: Shootmedia
Sinds 2013 werken scholen en cultuurpartners in Noord-Holland samen aan Cultuureducatie met Kwaliteit. De eerste vier jaren van het programma zijn afgerond; de tweede fase is begonnen. Wat hebben we tot nu toe geleerd? Waar willen we in 2020 zijn?
JAAR VOORUIT! Het begin
In de eerste fase van Cultuureducatie met Kwaliteit begonnen we met ruim 300 basisscholen en meer dan 200 cultuurpartners in 27 Noord-Hollandse gemeenten. De provincie en de gemeenten leverden een financiĂŤle bijdrage, en het Fonds voor Cultuurparticipatie verdubbelde het budget. Zodoende kwam ruim 1,4 miljoen euro per jaar beschikbaar om aan het
programma te werken. Er kwam een overkoepelend provinciaal programma, en zeventien lokale en regionale projecten – stuk voor stuk heel verschillend, maar allemaal met hetzelfde doel.
Het doel
Scholen in staat stellen om samen met de culturele omgeving kwalitatief goede cultuureducatie te verankeren en de
prikkels 21
Vier jaar vooruit! vier jaar vooruit!
Cultuureducatie met Kwaliteit In Noord-Holland
cultuureducatie met kwaliteit in noord-holland
kunstzinnige en culturele ontwikkeling van leerlingen te bevorderen - zo luidt de doelstelling van Cultuureducatie met Kwaliteit. In de eerste vier jaar kreeg het ontwikkelen van leerlijnen voor cultuuronderwijs veel aandacht, maar ook de samenwerking tussen scholen en hun cultuurpartners, en de deskundigheid van de mensen voor de klas: de leerkracht én de cultuuraanbieder.
Cultuureducatie in Noord-Holland
In 2013 ging Cultuureducatie met Kwaliteit in Noord-Holland van start: een vierjarige samenwerking van de provincie, 27 gemeenten, ruim 300 basisscholen en meer dan 200 cultuurpartners, financieel ondersteund door het Fonds voor Cultuurparticipatie. Plein C is de centrale penvoerder van het programma. In 2017 staan we aan de vooravond van nóg eens vier jaar investeren in de kwaliteit van cultuuronderwijs. Wat hebben we tot nu toe geleerd? Waar willen we in 2020 zijn? Dat vertelt dit boekje.
Met beleid
Vier jaar vooruit!
‘Alleen ga je sneller – samen kom je verder’. Het is een bekende uitspraak, die zich in de praktijk van Cultuureducatie met Kwaliteit heeft bewezen. Wat opvalt: in de projecten die instaken op een intensieve samenwerking tussen het onderwijs en de cultuurpartners, of tussen culturele instellingen onderling, is heel veel gebeurd, en vooral veel geleerd. In dit boekje zijn de ervaringen gebundeld. Bestel gratis een exemplaar via info@pleinc.nl
Er is in de eerste vier jaren van Cultuureducatie met Kwaliteit veel ontwikkeld, veel geëxperimenteerd, en vooral erg veel geleerd. Maar dat ontwikkelen, experimenteren en leren was vooral het werk van de cultuuraanbieders in het project. Daarom ligt de focus in de volgende vier jaren nog meer op de school. Dáár moet het gebeuren.
Stap voor stap
In Brabant is ook vier jaar aan Cultuureducatie met Kwaliteit gewerkt. Daar werd een aanpak ontwikkeld om met scholen en hun cultuurpartners stap voor stap een goed onderbouwde cultuurvisie neer te zetten, en die te vertalen naar de vaardigheden die de leerlingen zullen ontwikkelen. De Cultuur Loper, zoals de methode heet, werkt en daarom wordt hij de komende jaren ook in Noord-Holland ingezet. Scholen die De Cultuur Loper volgen, krijgen een coach die samen met de ICC’er en de directeur de acht stappen van het traject doorlopen. Het team levert op verschillende momenten een bijdrage, en gedurende het hele traject is een lokale cultuurpartner in de rol van ‘intermediair’
betrokken, om telkens de ontwikkeling in de school en de mogelijkheden in de culturele omgeving met elkaar te verbinden.
Omgeving op orde
Die culturele omgeving is een apart speerpunt voor Cultuureducatie met Kwaliteit. Terwijl de afgelopen jaren vooral is geïnvesteerd in de samenwerking tussen de school en individuele cultuuraanbieder, draait het vanaf nu meer om de samenhang tussen het onderwijs en het culturele veld als geheel – de infrastructuur van het cultuuronderwijs. Daar is door gemeentelijke en provinciale bezuinigingen de laatste jaren namelijk nogal wat in veranderd. Alle gemeenten die aan Cultuureducatie met Kwaliteit meedoen hebben toegezegd dat ze onderzoeken of een lokaal convenant voor cultuureducatie haalbaar is. In zo’n convenant maakt de gemeente afspraken met de scholen of schoolbesturen en de cultuuraanbieders. Door ieders bijdrage aan het cultuuronderwijs vast te leggen, wordt het een onderwerp van een gezamenlijke agenda. Dat maakt het minder kwetsbaar als er onverhoopt opnieuw bezuinigd moet worden.
Kennis is er om te delen
Een andere remedie tegen bezuinigen, is kennis vergaren. Immers, wat je aan kennis en ervaring hebt opgebouwd, kun je niet meer kwijtraken. Daarom is ‘kennisdelen’ een van de activiteiten die in het landelijke Cultuureducatie met Kwaliteit-programma worden gestimuleerd en geregisseerd.
SCHOLEN ÉN AANBIEDERS ZETTEN SAMEN, STAP VOOR STAP, EEN GOED ONDERBOUWDE CULTUURVISIE NEER. 22 prikkels
Meedoen met De Cultuur Loper
Iedere school kan meedoen aan De Cultuur Loper. Het traject kost € 4500, maar scholen in gemeenten die meedoen met Cultuureducatie met Kwaliteit kunnen in aanmerking komen voor een gereduceerde prijs. Op www.decultuurloper-nh.nl vind je alle info over het traject en de aanpak. Wil je meer weten, of eerst een adviseur spreken? Mail dan naar edithploeg@pleinc.nl
Kennisdelen gebeurt op het lokale niveau – alle deelnemende scholen hebben toegezegd hun ervaringen met het programma in hun eigen netwerken te delen. Het gebeurt ook op provinciaal niveau, in de Kennisateliers die Plein C organiseert en waaraan scholen, cultuuraanbieders, studenten en deskundigen zullen deelnemen. Op landelijke schaal regisseert het Landelijk Kennisinstituut voor Cultuureducatie en Amateurkunst de kennisdeling. Zo zullen alle deelnemers aan het programma op de een of andere manier verbonden worden aan een uitwisseling van ervaringen en leermomenten.
Over vier jaar…
En zijn we over vier jaar klaar? Dat Cultuureducatie met Kwaliteit in 2020 wordt afgerond is een ding dat zeker is. Maar cultuureducatie is een vakgebied dat voortdurend in ontwikkeling is, dus ‘klaar’ zijn we nooit. Na acht jaar Cultuureducatie met Kwaliteit zullen we zeker een heel stuk wijzer zijn, en weten scholen en cultuuraanbieders nog beter wat ze aan elkaar hebben, en wat ze nodig hebben om goed cultuuronderwijs te kunnen blijven aanbieden. Het is dan ook te hopen dat het rijk, provincies en gemeenten zich realiseren dat hun bijdrage aan cultuur op school noodzakelijk blijft.
Verder lezen
Cultuureducatie met Kwaliteit is een landelijk programma, dat wordt uitgevoerd door het Fonds voor Cultuurparticipatie. Op www. cultuureducatiemetkwaliteit.nl is alles te vinden over de achtergrond en aanpak van het programma. Op het projectblog www.cmknoordholland.nl vind je impressies van alle Noord-Hollandse CMK-projecten en achtergrondinformatie over het provinciale projectplan. prikkels 23
Kunst werk
Tekst en foto's: s Méér Muziek in de Kla
Onderbouw
Overal zit muziek in!
Uit allerlei voorwerpen om je heen kun je geluid krijgen. Voor deze les gaan de leerlingen thuis op zoek naar huis- tuin- en keukenvoorwerpen waar een bijzondere klank in zit. De les duurt zo’n 50 minuten.
Laat maar horen!
Iedere leerling heeft een huis- tuin- of keukenvoorwerp mee naar school genomen waar een geluid mee gemaakt kan worden. Laat iedereen, eventueel in een kring, horen hoe zijn of haar ‘instrument’ klinkt. Stimuleer de leerlingen om uit hun voorwerp verschillende klanken te halen.
Overal zit muziek in…
Maar wat ís muziek dan eigenlijk precies? Zijn de geluiden die de leerlingen maken muziek, of moet er nog wat met die geluiden
24 prikkels
MAAK MEER MUZIEK!
gebeuren? Laat de leerlingen uitleggen wat muziek is. Een definitie is: ‘Muziek is geluid dat op een bepaalde manier georganiseerd is.’
Geluid organiseren
Met organiseren wordt bedoeld dat je geluid op een bepaalde manier achter elkaar laat horen. Dat kan op veel manieren, bijvoorbeeld: hoog of laag, snel of langzaam, hard of zacht, en in een bepaald ritme. Probeer het maar eens met de meegebrachte instrumenten. De keuzes die je maakt, maken van de geluiden een muziekstuk. Het bedenken van een muziekstuk heet componeren.
Méér Muziek in de Klas wil dat leerlingen meer muziek maken. Bijvoorbeeld met deze Componeren lesideeën. Je hebt er niet Laat de leerlingen in groepjes zelf een muveel voor nodig: een ziekstukje maken. Laat ze rekening houden digibord met internet en met de genoemde manieren (tempo, ritme, volume), en met elkaar. Ieder groepje mag de lesbrieven die je vindt zijn muziekstukje laten horen. op www.prikkelsonline.nl.
Bovenbouw
Rap Wat is rap?
Rappen is spreken in een bepaald ritme. De teksten rijmen en worden begeleid door een beat. Rapmuziek is eigenlijk al heel oud. Heel vroeger waren er in Afrika al rondreizende vertellers die hun verhalen op een ritmische manier vertelden. Door de slavernij is die manier van ‘zingen’ vanuit Afrika meegereisd naar Amerika. Daar is het vermengd met blues, soul, pop en jazz. Uiteindelijk is het de rapmuziek geworden die wij nu kennen. Vroeger werd bijna altijd in het Engels gerapt, ook in Nederland. De eerste Nederlandse rappers met een nummer 1 hit, zo’n 30 jaar geleden, waren MC Miker G en DJ Sven met de Holiday Rap. Later begon de
Osdorp Posse met Def P. in het Nederlands te rappen. Sindsdien zijn er steeds meer Nederlandse rappers bijgekomen. Via de digitale lesbrief op Prikkelsonline.nl kun je verschillende rap-fragmenten laten horen.
Rappen voor beginners
Het verschil met zingen is vooral dat rap geen melodie heeft. Als je een ‘gewoon’ liedje ritmisch uitspreekt, ben je dus al aan het rappen! Kies met de klas een bekend (kinder-)liedje en probeer dit klassikaal te rappen.
Zelf een raptekst maken
Een belangrijk onderdeel van rappen is rijmen. In het filmpje ‘De slechtste rapper van de straat’ hoor je hoe het niet moet. Dat kunnen de leerlingen natuurlijk beter! Ze gaan hun eigen rap maken. Eerst leren ze het refrein, met behulp van de les-video met meester Willem:
Ik ben een rappe rapper En geen nageaapte nepper Want ik rap rap Op de boem-klap Wie zo rap als ik rapt Wordt door niemand weggezapt Geen grap, niet slap Geen nep-rap Daarna schrijven ze de coupletten: ze maken vier zinnen die lekker lopen op de muziek en denken ook aan het rijm. Tot slot presenteert iedereen zijn eigen rap, natuurlijk mét echte rap-moves.
Meer tips
Deze en andere inspirerende muzieklessen van Méér Muziek in de Klas vind je op www.schooltv.nl: zoek op 'meer muziek in de klas'.
prikkels 25
door hun ogen Tekst: Hille Takken Foto: Martijn de Vries
Dit voorjaar verzorgde Rudolf Kampers van Leren Filosoferen zes lessen voor groep 6 van Onze Wereld, een basisschool op levensbeschouwelijke grondslag in Amsterdam-Zuidoost. De leerlingen filosofeerden over waarden, regels, zelfkennis, vriendschap en geluk.
Filosoferen over geluk en geloven Dylan, Zico en Rahiema vertellen wat ze aan deze lessen hebben beleefd. Dylan: We praatten over geluk. We mochten vertellen waar we gelukkig van worden: van je familie bijvoorbeeld, van cadeautjes, en van voetballen. En we gingen leren filosoferen. Dat is dat een man iets komt uitleggen over humanisme en zo. Zico: Bij leren filosoferen leer je nadenken over God, en Allah, en over humanisme. We hadden een filmpje gekeken, over christelijke mensen die moesten luisteren naar een persoon in de kerk. Die zei bijvoorbeeld
26 prikkels
wat ze moesten eten, aardappelen met rijst bijvoorbeeld. Ze gingen er iedere dag naartoe. Rahiema: Ik wist eerst niet wat humanisme was, maar nu wel. Dat is dat mensen over zichzelf moesten nadenken. Ze geloofden niet in God, ze dachten dat hij nep was, want ze hadden hem nog nooit gezien. Zico: Ik vind het goed dat de humanisten zelf nadenken. Ik ga wel vaak naar de kerk. Soms moet je naar jezelf luisteren, maar soms ook naar God. Voor het slapen gaan, lig je stil in je bed en kun je goed nadenken
over dingen. Wat vond ik goed gaan, en wat vond ik minder goed gaan. Als ik wil bidden, moet het goed stil zijn. Maar dat heb ik ook als ik ga rekenen. Als het dan niet stil is, raak ik de tel kwijt. Rahiema: De lessen gingen ook over het Jodendom, over de Tweede Wereldoorlog. De opa van de meester had een koeienstal. Toen de dag kwam dat ze met de trein mee moesten, ging de opa van de meester daar schuilen. Ze zagen hem over het hoofd – hij ontsnapte, langs prikkeldraad enzo, toen had hij bloed.
Van links naar rechts Dylan, Zico en Rahiema
Meer info
Leren Filosoferen verzorgt workshops voor leerkrachten, en soms ook voor leerlingen. Meer lezen? Check www.lerenfilosoferen.nl
Dylan: Ze hadden God doodgemaakt met dat ding, met spijkers en zo, aan het kruis gehangen. Ze hadden hem ergens gebracht waar het donker was – ze hadden een blok ervoor geschoven. Maar daar was ie achter vandaan gekomen. Dat heb ik gehoord in de kerk. Daar ga ik soms heen. Als Jezus niet was doodgegaan voor ons, dan waren wij er nu ook niet – hij vond ons echt belangrijk. Rahiema: Mijn ouders hebben thuis de Koran. Die mag je niet zomaar pakken. Je moet eerst je handen wassen, uit respect. De Koran betekent: liefde. Ik ben wel gelovig. Doen wat God zegt is beter dan zelf
nadenken. Je kent jezelf minder goed dan God jou kent. God heeft je gemaakt. Ik weet niet meer wat ik had gelezen in de Koran, maar ik weet wel sommige woorden, zoals Insjallah. Betekent dat: ‘Als God het wil?’ Nee, dat betekent ‘misschien’. Dylan: Wat ze in de kerk zeggen, geloof ik niet allemaal, ik denk ook zelf na, maar ik geloof wel in God. Ik mix. Als je ergens mee zit en je weet niet maar je heen moet gaan, kan hij je de weg wijzen. Ik bedoel niet dat hij zegt de tweede straat rechts en dan links. Ik bedoel: als je problemen hebt. Wat voor problemen? Dat is privé!
Zico: Als ik boos ben, praat ik wel eens met God, dan weet ik niet zo snel een oplossing om het weer goed te maken. Ik weet niet precies wat God dan zegt. Meestal is het gewoon: ‘Blijf rustig tot je denkt dat je weer kan praten met degene op wie je boos bent.’ God heeft een beschermende rol. Als je ergens niet naartoe mag, en je bent daar boos over dan zou God zeggen: ‘Je moeder wil je niet iedere dag buiten hebben. Je moet even rust hebben, om fit te zijn voor je voetbaltraining. Maar mag ik nu buitenspelen? Daar word ik blij van, dan kun je even lekker vrij zijn.'
prikkels 27
S nelle les
Geluk is een eindeloze inspiratiebron. Schrijf er eens een gedicht over. Een Elf bijvoorbeeld.
© Plint www.plint.nl
uwen Gedicht: Joke van Lee ig nd Wi é Ren : eld Be
Lees dit gedicht en bespreek het in de klas: wat vertelt het gedicht? Waar gaat het over? Hoe voel je je als je het leest? Nu maken de kinderen zelf een gedicht: een Elfje over ‘geluk’. Laat ze eerst een woordweb maken door te associëren bij het woord: wat is geluk, wanneer voel je je gelukkig, hoe maak je iemand anders gelukkig? Je kan ook een filosofisch gesprek voeren, zoals in het artikel over filosoferen met kinderen in deze Prikkels. Helemaal opgeladen? Dan kan het schrijven beginnen. Een Elfje is een gedicht van elf woorden, verdeeld over vijf regels. Gebruik deze spelregels:
Regel 1 - één woord (opdracht: geluk) Regel 2 - twee woorden: iets dat je associeert met geluk Regel 3 - drie woorden: schrijf nu iets over jezelf en het onderwerp Regel 4 - vier woorden: begin met ik of je, en schrijf weer over het onderwerp Regel 5 - één slotwoord Wil je er een mooi vaderdagwerkje van maken, doe dan als Plint en laat ieder kind er een tekening bij maken. De tekst plus tekening kan je vervolgens scannen en op allerlei materialen (laten) afdrukken.
Meer inspiratie nodig? www.plint.nl en voor gratis lesbrieven: www.poeziepaleis.nl