2013 21st CENTURY SKILLS

s l e k k i r P over cultuur op school winter 2013/2014

‘Kijk, een bank voor in het huis!’

THEMA

21ST CENTurY

SKILLS SChrIjF

TALENT simon van der geest

PAG 07

‘hET gAAT NIET

ALTIjd

om hET EINdrESuLTAAT.

PAG 27

KLAS IN ACTIE

Joy Griemelijkhuijsen is leerkracht groep 3 op OBS Nicolaas Beets in Alkmaar Vorig jaar deed de hele OBS Nicolaas Beets in Alkmaar mee aan Bouwplaats, een kunstproject waarbij kinderen én leerkrachten experimenteerden met materialen rond het thema bouwen. Drie kunstenaars begeleidden de groepen in het bouwen, kijken, tekenen en vertellen. Leerkracht Joy Griemelijkhuijsen deed mee met haar groep 3.

‘Ik zag als een berg op tegen dit project.

Handvaardigheid en ik hebben niks met elkaar. Ik vind muziek leuk, en theater. Maar handvaardigheid…’

ontzettend veel geleerd! En niet alleen over theorie: op een gegeven moment waren we zelf een bouwwerk aan het maken van dozen, touw en plakband. Geweldig!’

‘We zijn met de klas drie keer naar het atelier van kunstenares Irma de Bruijne geweest. De eerste twee keer gaf Irma les, de laatste gaf ik zelf. Toen ik zag hoe Irma de kinderen vrij liet experimenteren, gaf mij dat heel veel lucht. Ik staar me altijd blind op het eindresultaat, maar dat ook het proces en het experimenteren doel kan zijn, vond ik zó prettig!’

Benieuwd wat de klas van Joy Griemelijkhuijsen heeft gedaan? Kijk snel op p. 27.

‘Handvaardigheid en ik hebben niks met elkaar’ 2

prikkels

TeksT: Hanna van der veen - FoTo: MarTijn de vries

‘Het hele team heeft workshops gevolgd ter voorbereiding van het project. We hebben

wat hebben 21st century skills te maken met cultuuronderwijs? vaak wordt speciaal die éne vaardigheid – creativiteit – eruit gepikt door kunstdocenten. alsof de cultuurvakken niet óók bijdragen aan vaardigheden als samenwerken, problemen oplossen, communiceren en kritisch denken. deze Prikkels staat boordevol voorbeelden van de link tussen cultuurvakken en vaardigheden. we wensen je veel inspiratie en leesplezier met deze Prikkels! de redactie

Mindmappen en kennisoogsten ool op de Paulussch PAG 10

21ST CENTurY

SKILLS ‘Het tekenen is achteraf superbelangrijk geweest voor mijn ontwikkeling.’ pag 7

KLAS IN ACTIE PAG 8 Prikbord: nieuws, apps en projecten

4

Mening: de iPad beperkt de creativiteit van kinderen

13

Is jouw school klaar voor de 21ste eeuw?

14

Kunstwerk: Speel je warm

20

Schatkamer: cultuuraanbod voor scholen

22

Netwerk: agenda, cursussen en tips

24

De werkplaats van Leontien Lems

28

dE LEEr LIjN van Mathijs PAG 18

prikkels

3

prIKBord

3 TIpS

voor foto, film en animatie-apps

culTuuRBegeleiDeR

MELD JE NU AAN!

in januari 2014 heeft noord-Holland de primeur: dan gaat in Haarlem de post-HBo opleiding Cultuurbegeleider van start. speciaal voor cultuurcoördinatoren die zich willen ontwikkelen tot de interne expert op het gebied van cultuuronderwijs. als Cultuurbegeleider ben jij de professional die zorgt dat op jouw school cultuur een integraal onderdeel wordt van het schoolprogramma. de opleiding duurt 1,5 jaar.

De drie favoriete apps van nieuwe media-specialist Annemie Sijstermans.

Photoshop Touch

De kracht van photoshop is werken in lagen. Het beeld kan opgebouwd worden uit delen van verschillende foto’s die afzonderlijk bewerkt kunnen worden. In deze app zijn de meest effectvolle toepassingen eenvoudig in gebruik.

www.inhollandacademy.nl (zoek op Cultuurbegeleider) PRiJs € 9

Pinnacle Studio

Eén van de standaarden voor professionele videobewerking. Deze app is verfijnd maar eenvoudig in gebruik. Je maakt een storyboard, filmt zelf of kiest bestaande fragmenten, en dan kun je aan de slag met allerlei geluidseffecten, beeldovergangen, teksten en voice-overs.

PRIJS € 12

Mediawijs met kunst & erfgoed Hoera, Mediaspoor is klaar! na twee schooljaren ontwikkelen en testen zijn alle lesmodules van de leerlijn mediawijsheid nu beschikbaar. Mediaspoor maakt leerlingen van groep groep 1 t/m 8 mediawijs met kunst en erfgoed. Het vertellen van verhalen staat centraal. op welke manieren kun je dat allemaal doen? wanneer is het manipuleren van de werkelijkheid ok, en wanneer helemaal niet? Hoe betrouwbaar zijn je informatiebronnen en hoe zorg je dat je (media)aandacht krijgt voor jouw eigen verhaal? alle Mediaspoormodules hebben een gratis te downloaden handleiding en digibordlessen. je kunt ze als leerkracht zelfstandig of samen met een kunstenaar, bibliotheek of archief uitvoeren.

Do Ink

Beweging ontstaat door elk opvolgende frame een klein beetje te veranderen. Het unieke van deze app is dat je ook met een bewegingspad kunt werken. Het voorwerp volgt een lijn. Ook heeft de tijdlijn meerdere sporen.

Elk voorwerp kan in zijn eigen tijd en richting bewegen. Er kan getekend worden en met foto’s gewerkt worden.

PRIJS € 4,50

www.mediaspoor.nl

4

prikkels

pro jEC TEN kunstmaatje

in januari start de Professor van gilseschool in Haarlem (voor kinderen met auditieve of communicatieve problemen) met het project Mijn kunstmaatje en ik. kinderen en (amateur)kunstenaars werken samen en leren van elkaar. onder andere het Fonds voor Cultuurparticipatie ondersteunt het project dat zich richt op scholen voor so en vso. www.kunstmaatje.nl

lestijd voor expressie in twaalf jaar gehalveerd 1994

2012

nederlands / engels / fries

8,5 u

8u

rekenen

4,5 u

4,5 u

aardrijkskunde / geschiedenis

2u

2u

natuurkunde/ biologie / techniek

2u

1

burgerschap / godsdienst / redzaamheid / gezond gedrag

2,75 u

5,75

gym

2,25

1,75

expressievakken

3,75

2

de afgelopen twaalf jaar bleef de totale lestijd per week in groep 3 t/m 8 min of meer gelijk. Het aandeel taal en rekenen was in die periode ongeveer 50%. de lestijd voor de kennisvakken bleef gelijk. Bewegingsonderwijs en de expressievakken moesten lestijd inleveren ten gunste van burgerschap, integratie, sociale redzaamheid en gezond gedrag. uit: over de volle breedte. stand van zaken met betrekking tot het onderwijsaanbod in het basisonderwijs van de inspectie van het onderwijs (2013).

Drama

op zes waterlandse basisscholen krijgen niet alleen de leerlingen, maar ook de leerkrachten dramales. stella de Haas coacht leerkrachten tijdens hun lessen. ‘in een paar lessen ontdekken ze dat drama helpt bij de ontwikkeling van creativiteit, het vinden van oplossingen en het begrijpen van emoties. dramalessen hebben daarom ook een positief effect op sociaal en cognitief gebied.’ Het project wordt gesubsidieerd door gemeente waterland. www.dehaastheaterproducties.nl

Wat is waar? nieuws!

nieuws kun je 24 uur per dag volgen. Maar zijn die nieuwsberichten een goede afspiegeling van de werkelijkheid? dit nieuwe project van de frisse blik geeft kinderen op een creatieve manier inzicht in nieuwsproducties en journalistiek en stuurt ze op pad om met de iPad zelf een nieuwsrapportage te maken. dankzij subsidie is er nu eenmalig kans om voor een gereduceerd tarief mee te doen. informeer bij www.frisseblik.nl of er nog plaatsen zijn.

prikkels

5

prIKBord

3x

ToEKomST geregeld klinkt de roep om herziening van het onderwijs, niet alleen vanuit ‘21st century skills’.

Drie toekomstperspectieven:

een smalle kijk?

Begin november verscheen het advies van de onderwijsraad over onderwijskwaliteit. in een smalle kijk op onderwijskwaliteit constateert de raad dat de aandacht voor onderwijskwaliteit groot is, maar dat meetbare doelen de norm zijn geworden. de overheid heeft de laatste jaren hard getrokken aan taal en rekenen. dat leidt volgens de raad tot een eenzijdig aanbod en verschraling. daarom vraagt het rapport aandacht voor brede vorming, het ontwikkelen van sociale competenties en het aanleren van vaardigheden waarmee een kind zich later beter kan redden.

Bovendien moeten scholen de ruimte krijgen om het onderwijs volgens hun eigen visie vorm te geven, en daarbij te investeren in gemotiveerde en geschoolde leerkrachten, aldus de raad.

Lees het hele rapport op www.onderwijsraad.nl

Socialbesitas je mobieltje voelen trillen terwijl dat niet zo is. Bang zijn om op de sociale media iets te missen. je lelijk voelen omdat iedereen online zo mooi en gelukkig lijkt. en bang zijn dat je je smartphone niet kunt raadplegen. wie deze symptomen herkent, lijdt aan ‘socialbesitas’. journalise Mayke Calis en therapeut Herm kisjes schreven samen het boek socialbesitas. sociale media van vertier tot verslaving.

Met veel praktijdvoorbeelden laten ze de keerzijde zien van de sociale media. Het boek bevat achtergrondinformatie en tips voor leerkrachten en opvoeders.

De verkoopprijs is € 19,50. Op www.socialbesitas.nl vind je meer informatie en links.

6

prikkels

Gebruik die technologie

Robbert Dijkgraaf vindt dat er in het basisonderwijs nog maar weinig te merken is van alle nieuwe kansen die de technologie biedt. Meer dan ‘aap-noot-mies op de iPad’ gaat het volgens hem niet, en hij wil dat het basisonderwijs een voorbeeld neemt aan het hoger onderwijs, waar allerlei lessen en studiemateriaal online beschikbaar is. nRc 9-11-2013

Voeg waarde toe aan de wereld claire Boonstra, voormalig directeur van layar, benadrukt dat het in het onderwijs vooral zou moeten gaan over welke waarde je toevoegt aan de wereld.

Haar filmpje bekijk je op www.operationeducation.nl

Maak van onderwijs maatwerk

de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (wrr) adviseert dringend een kwaliteitsslag door hogere eisen te stellen aan het opleidingsniveau van leerkrachten en het veranderen van klassikale onderwijs naar onderwijs op maat: een ’individueel dienstverleningsconcept’. kinderen moeten bovendien leren leren, zodat ze zich kunnen aanpassen aan een steeds weer veranderende arbeidsmarkt. ‘naar een lerende economie’ www.wrr.nl

Simon van der Geest schrijft boeken, toneelstukken en gedichten – het liefst voor kinderen. Twee jaar geleden won hij een Gouden Griffel met Dissus. Voor Spinder kreeg hij dit najaar zijn tweede Gouden Griffel én de Jan Wolkersprijs.

‘Ik ontdekte mijn schrijftalent pas vrij laat. Ik begon aan mijn eerste boek toen ik 27 jaar was.’

TA LE NT

‘Docenten op de lagere school zagen dat ik lekker kon tekenen. Op de middelbare school speelde ik voor het eerst toneel.

Pas op de toneelschool heb ik gemerkt dat ik het tof vind om met taal te werken. Nog later deed ik de toneelschrijfopleiding in Utrecht.

‘Het tekenen is achteraf gezien superbelangrijk geweest voor mijn ontwikkeling. Zo heb ik mijn verbeelding leren vormgeven en goed leren observeren. Deze omweg heb ik nodig gehad. Op de toneelschool heb ik veel meegekregen van de dramatische wetten, gevoel gekregen voor dialoog. Dat is allemaal bij elkaar gekomen in mijn kinderboeken.

‘Docenten speelden een belangrijke rol. Ik herinner me mijn leraar klassieke talen, Ronald Kramer op het Minkema College in Woerden. Hij vertelde vol overgave de mooiste mythen. Die bevlogenheid, daar gaat het om. Een open deur misschien, maar zo is het.

‘Het is goed voor je hersenen om te spelen, grenzen te ontdekken en te verleggen, las ik in een boek van hersenonderzoeker Mark Mieras.

Te veel stress blokkeert de hersenen. Roep maar eens: ‘Heb een goed idee!’ Dan gebeurt er niets natuurlijk. Ook daarom moeten kinderen zich bekwamen in kunstvakken.

Het gaat erom je verbeelding de vrije loop te laten.’ www.simonvandergeest.nl

TeksT: Hille Takken - FoTo: MarTijn de vries

‘Tof om met taal te werken’

prikkels

7

KLAS SEFo To

icc’er annet appelman van Jenaplanschool De keerkring uit schagen heeft haar (nood) lokaal ingericht als atelier waar van alles te ontdekken valt. Het cultuurprogramma van De keerkring verbindt kunstdisciplines met leervakken, en annet zet daarbij ook kunstenaars en vormgevers in.

De keerkring was dankzij het innovatieve cultuurprogramma één van de genomineerde cultuurscholen van 2013.

mees - groep 8 voor onze schoolreis hebben we spelletjes bedacht over mijnwerken, in groepjes van drie. ik wilde iets met voelen. een klasgenootje wilde iets met een blinddoek. Die ideeën hebben we toen samengevoegd. Het moest geheim blijven, dus we konden niets in de klas bespreken.

8

prikkels

Jeanne - groep 7 Het leukste van onze schoolreis vond ik het praten over de steenkolenmijn.

Daarover hadden we ook een boek gelezen en een televisieserie bekeken: Tien Torens Diep. Dat verhaal gaat over vriendschappen. of ik ook nieuwe vrienden heb gemaakt op schoolreis?

We hebben een vriendin die anders niet altijd meedoet, gevraagd of ze met ons mee wou doen bij de bonte avond.

Juul - groep 7 ik heb met bubbeltjesplastic een landschap gemaakt met een blauwe lucht, een geul en een appelboom, zoals ik het in limburg heb gezien. ik vind mijn vilten landschap erg mooi en ben er heel blij mee.

lowik - groep 8 ik heb geleerd dat een katapult het beter doet als je de elastiekjes indraait – dan maak je de spanning groter. ik heb er ook mee leren richten. Bij het snijden van het hout heb ik me wel erg vaak gesneden.

Jilke - groep 7 ik vond de ontdekkingstocht in limburg erg leuk. later heb ik een landschapje van vilt gemaakt. met geel, oranje en rood heb ik een mergelgrot nagemaakt. in de bosjes zie je rode appels, maar het kunnen ook struiken met bessen zijn. ik ga mijn viltwerkje ophangen in mijn kamer.

TeksT: Hille Takken - FoTo: MarTijn de vries

Wout - groep 6 De Romeinen deden alles lopend, of als ze heel ver gingen, te paard. ook wij hebben heel veel gelopen in limburg. over het Romeinse grafpad bijvoorbeeld. Het mooiste vond ik het uitzicht vanaf een hoog punt – je kon er half limburg zien.

Roos - groep 5 op de foto houd ik een levensboom vast, die maakten ze ook al in de prehistorie. Het had van mij wel wat netter gemogen. maar ik vind de kleuren erg mooi: paars, lila en groen. ik hang hem als dromenvanger boven mijn bed.

Juf annet

op De keerkring besteden we veel aandacht aan het ontwikkelen van 21st century skills zoals creativiteit, probleemoplossend vermogen en communicatie. Tijdens onze meerdaagse educatieve schoolreizen werken we vooral aan samenwerken en groepsvorming.

luke - groep 7 ik houd het schoolreisverslag vast. op de kaft zie je een modern mozaïek. ik houd namelijk erg van minecraft. Dat is een spel waarin je met heel veel kleine blokjes een wereld kunt maken. De Romeinen maakten ook mozaïeken, maar dan met steentjes.

Femke - groep 8 ik heb scrub gemaakt, om dode huidcellen mee verwijderen. Het bevat zeezout, lavendel, mint en olie. De Romeinen gebruikten vroeger ook scrub, in badhuizen. Thuis hadden ze geen douches. in badhuizen konden ze warme en koude baden nemen, massages en ze leerden er mensen kennen.

sjoerd - groep 5 Wij waren op schoolreis naar Drenthe.

Daar hebben we hunebedden gezien.

We zagen ook een nep hunebed met een schedel van een hert. Dat had te maken met de dood. Dat vond ik vies, en zielig. Het leukste vond ik nog het slapen.

prikkels

9

dIALoog

Het International Primary Curriculum (IPC) is een integraal thematisch en creatief curriculum voor kinderen van 4 tot 12 jaar. Het werd aanvankelijk ontwikkeld door multinational Shell, nu is IPC-Nederland een zelfstandig bedrijf. IPC wordt in meer dan 65 landen gebruikt op zo’n 1800 scholen. Het besteedt veel aandacht aan 21ste eeuwse vaardigheden.

natieven. Ook de leerdoelen stem je af op je klas.’

Wim: ‘Zo’n zes jaar geleden keken we op de Nationale Onderwijs Tentoonstelling uit naar een nieuwe aanpak voor de Paulusschool, omdat we de wereldverkennende en creatieve vakken meer samenhang wilden geven, en actueler wilden maken. Tot dan toe hadden we die vakken in eigen beheer thematisch ontwikkeld. We bekeken ook het totaliteitsonderwijs, een ‘alles in één’-methode met veel werkboeken. Dat vonden we te dwingend. We kozen daarom voor het IPC, als een van de eerste scholen binnen ons bestuur.’

Leerdoelen in kindertaal

Klaar voor de 21ste eeuw met IPC

Vrijheid Yvonne van Rookhuizen: ‘Het IPC geeft docenten vrijheid. In units van vier à zes weken zitten vakken als aardrijkskunde en geschiedenis, maar niet lesje na lesje. Het kan een week lang alleen over muziek gaan, en dan weer afwisselend over techniek of natuur.’

Wim de Weijer: ’In veel methodes zijn leerkrachten uitvoerder. Ik heb liever dat ze aannemers zijn, zelf nadenken over wat hun leerlingen nodig hebben. Het gaat over onderwijs voor deze klas, van dit jaar. Dat houdt hen scherp.’

Yvonne: ‘De unit thema’s zijn divers: ‘Nederland waterland’ of ‘media en communicatie’. Het IPC biedt geen leskisten of werkbladen. Als leerkracht steek je veel tijd in de voorbereiding. Het IPC suggereert onderzoeks- en verwerkingsactiviteiten, maar als kinderen die al vaak hebben gedaan, bedenk je alter-

10

prikkels

Yvonne: ‘In het IPC doorlopen we vaste stappen.

Het startpunt kleden we altijd leuk aan, zodat het uitnodigt tot leren.’

Wim: ‘Als introductie bij de unit ‘Ontdekkingsreizigers’ hebben we ons uitgedost als mijnwerkers met helmen, touwen en zaklantaarns. De kinderen moesten raden wat we deden.’

Yvonne: ‘Meteen daarna gaan we kennisoogsten: met een mindmap, een woordspin, of met tekeningen laten kinderen zien wat ze al weten van een thema. Die bevestigen we aan de wand. Dan vertel je wat ze verder gaan leren. De leerdoelen formuleren we in kindertaal. Op de wand laten we de voortgang van het leerproces zien. Leerlingen ontwikkelen hun eigen verantwoordelijkheid, door te evalueren of ze een doel hebben bereikt. Ze geven dan aan: ‘Ik ben een beginner, een gevorderde of een beheerser.’

Onbekende toekomst Yvonne: ‘Niemand weet hoe hun toekomst eruit ziet.

Juist daarom zijn creatieve vaardigheden superbelangrijk. Het IPC speelt goed in op meervoudige intelligenties. Het ene kind luistert graag, het andere wil liever schilderen. Door ze gebruik te laten maken van elkaars talenten, zie je de groepsverantwoordelijkheid groeien.’

Wim de Weijer werkt meer dan veertig jaar als leerkracht op de Paulusschool.

In 1972 werd hij schoolhoofd. Eerst als waarnemer, in januari 1973 werd hij het officiële schoolhoofd.

prikkels

11

TeksT: Hille Takken - FoTo: MarTijn de vries

Zij-instromer Yvonne van Rookhuizen werkt sinds zes jaar als docent op de Paulusschool in Hilversum. Ze haalde haar Pabo-diploma met e-learning.

Ze coördineert culturele activiteiten op school en volgt een cursus voor IPC-coördinator.

dIALoog

ontdekte soorten. We vroegen de kinderen om in dezelfde stijl insecten te tekenen. Het doel werd geformuleerd als: ‘Ik kan met pen en inkt een insect tekenen.’

Nederlandkunde

’In veel methodes zijn leerkrachten uitvoerder. Ik heb liever dat ze aannemers zijn, zelf nadenken over wat hun leerlingen nodig hebben.’

Wim: ‘De maatschappij ontwikkelt zich razendsnel.

Ik heb op school nog rijtjes uit het hoofd geleerd: Drenthe steekt turf, Limburg wint steenkool. Kennis veroudert, en vermenigvuldigt zich. Het is daarom belangrijk dat kinderen informatie op waarde leren schatten en zelf kritisch nadenken. We vroegen onze kinderen waarom ontdekkingsreizigers kunstenaars meenamen op avontuur. Voor de kinderen was het een ontdekking dat er toen geen fotografen bestonden.’

Yvonne: ‘Voor het vak kunstzinnige vorming lieten we voorbeelden zien van pentekeningen van nieuw

12

prikkels

Wim: ‘Het IPC besteedt ook geregeld aandacht aan internationaliseren, mens en samenleving.’

Yvonne: ‘Bij het thema ‘Wij en mijn wereld’ hebben kinderen uit Irak, Iran, Marokko en Italië verhalen verteld bij hun vakantiefilmpjes. We hebben in een ander vakgebied zelfportretten getekend en bewerkt met photoshop. We hebben ook elkaars huizen bekeken.’

Wim: ‘Of het IPC ook nadelen kent? Het onderwerp ‘Nederlandkunde’ mag meer worden ingevuld, vinden wij. Daarom ontwikkelt de gemeentelijke werkgroep Erfgoededucatie samen met ons een nieuwe unit rondom Cultuureducatie met Kwaliteit.

De werktitel is ‘Oorlog en Vrede’. Hilversum heeft enkele straten vernoemd naar verzetshelden. De kinderen kiezen twee namen en vragen aan ouderen of zoeken op internet welke rol die verzetshelden hadden in de Tweede Wereldoorlog. Ook ontdekken ze hoe propaganda werkt. Het eindproduct wordt ook bruikbaar voor niet-IPC-scholen.

We zijn vooral positief over IPC. Kinderen vissen vaak vooraf al uit waar de nieuwe unit over gaat, zijn trots op hun portfolio’s en vertellen thuis meer over wat ze leren. Het IPC gaat om afwisselend, breinvriendelijk leren.’ www.ipc-nederland.nl

Zo verloopt een iPC-unit: • Startpunt: een prikkelende activiteit om enthousiasme te wekken • Kennisoogst aan de wand • Uitleg van het thema • Leerdoel formuleren en activiteiten kiezen • Evaluatie: met kinderen bespreken of ze het doel hebben behaald

TeksT: Marijke sCHäuikes

mE NI Ng

De iPad beperkt de creativiteit van kinderen Volgende keer: De crisis maakt creatief en dat is goed voor de kwaliteit van cultuuronderwijs. Reageer via prikkels@pleinc.nl o.v.v. ‘mening’

Runa Stam Adviseur digitale media bij Cultuurcompagnie Noord-Holland en moeder van Berend ( 14 ) en Jannes (11)

Annemie Sijstermans Docent beeldende vorming bij FluXus, Zaandam.

Denise Weijers ICC’er en leerkracht groep 8 De Piramide locatie Boerhaavewijk, Haarlem

Laat ze liever gewoon gitaar spelen!

Mobiele multimediadesignstudio

IPads werken heel instinctief

Mijn oudste zit op een iPadschool. Ik vind moderne communicatiemiddelen prima, en een digitale tool kan leuk zijn, maar het creatieve proces moet uit het kind zelf komen.Met zo’n iPad zijn kinderen meer bezig met het apparaat dan met hun creativiteit. Laat ze liever gewoon gitaar spelen!

Hetzelfde zie je bij tablets in de les. Het is allemaal nog zo nieuw, dat het middel alle aandacht opeist, en het doel vergeten wordt. Leerkrachten kunnen er nog niet mee omgaan, dus dat geeft allemaal ruis.

Als je iets in het echt doet – een tekening maken, een tekst schrijven, muziek maken – dan heeft dat veel meer impact dan wanneer je er een app voor gebruikt.

Ik kan me voorstellen dat als de ontwikkelingen verder zijn, er veel betere toepassingen komen, en dat het cultuuronderwijs dan wel spannender en rijker kan worden. Maar voorlopig zijn we nog lang niet zo ver.

Ik heb wel duizend apps bekeken en uitgeprobeerd. Er zijn hele leuke, creatieve apps, maar je moet goed zoeken, want bijvoorbeeld op Cultuurplein vind je ze niet.

Bij FluXus verzorg ik mediacursussen voor kinderen. Kinderen werken graag met tablets, ze kennen ze natuurlijk van games. Bij mij ontdekken ze dat het ook een ideaal presentatiemiddel is. Animatie is mijn favoriete vorm, daar zijn kinderen het meest creatief in - of het nou kleuters zijn of leerlingen in 3 VMBO. Als kunstenaar heb ik me het werken met apps eigen gemaakt, en vanuit die achtergrond begeleid ik de kinderen. Ik probeer ze te inspireren, zodat heel eigen werken ontstaan. Ze gebruiken hun fantasie, experimenteren met vormen en kleuren.

Een goede app ondersteunt het productieve proces, werkt in verschillende lagen en heeft een bepaalde moeilijkheidsgraad.

En nee, dat beperkt de creativiteit niet. De iPad is voor mij een mobiele multimediadesignstudio.

De Piramide heeft 15 iPads, die rouleren van de kleutergroepen tot en met groep 8.

Er zijn apps op geïnstalleerd voor spelling, begrijpend lezen en andere vakken.

We gebruiken de iPads ook voor cultuuronderwijs. Kinderen uit groep 6, 7 en 8 maken er nu films mee. Ze bedenken een verhaal en een storyboard. Ook het filmen en bewerken doen ze met de iPad. Er is nog veel meer mogelijk – foto’s bewerken, muziek maken – óók voor de onderbouw.

Toen we met de iPads begonnen, kregen we als team een training over het werken met educatieve apps, en al doende ontdek je steeds meer mogelijkheden. In de bouwvergaderingen bespreken we welke apps we willen aanschaffen, en onze ICTcoördinator adviseert daarbij.

IPads werken heel instinctief, kinderen kunnen er goed mee overweg. Ze zien meteen wat het resultaat is en kunnen zichzelf steeds verbeteren. De iPad is een mooie aanvulling op de traditionele middelen om creativiteit te ontwikkelen.

prikkels

13

‘Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’ is een bekende slogan uit de jaren tachtig van de vorige eeuw.

De overheid wilde meisjes daarmee aansporen tot economische zelfstandigheid.

Tegenwoordig gaat het voortdurend over 21st century skills - ook in onderwijsland – wat ook voortkomt uit een economische motivatie. Waar gaat het precies over? En is het helemaal nieuw, of vinden we er al sporen van in onze basisscholen?

14

prikkels

IS jouw SChooL Er KLAAr voor?

21ste-eeuwse vaardigheden in de onderwijspraktijk

Z TeksT: Marjo Berendsen - iillusTraTie: sHooTMedia

Marjo Berendsen, adviseur cultuureducatie bij Plein C omaar een alledaags tafereel in de kleuterklas van mijn jongste zoon. Een paar kinderen maken taakjes aan tafel, een paar doen dit op het digibord. De meeste kinderen zijn bezig in de hoeken. Mijn zoontje (5) heeft met twee meisjes in de bouwhoek verschillende materialen om zich heen verzameld. Ze maken een soort omheining met allerlei constructies daarbinnen.

De juf gaat kijken en vraagt wat ze doen: ‘Eerst maakten we een wei met een huis voor de herten. Die moesten ook spelen, toen hebben we speeldingen gemaakt. Maar deze andere dieren wouden ook in de speeltuin en iedereen mag meedoen…kijk juf het is een dierenspeeltuin voor alle dieren.’ De juf stelt vragen en geeft de kinderen hiermee woorden om hun verhaal verder te vertellen. Ze prijst hen hoe mooi ze dat samen hebben gemaakt en dat het goed is dat ze iets bedacht hebben zodat alle dieren mee konden doen. En wat veel verschillende dingen kunnen ze allemaal doen in die speeltuin!

Het is onmogelijk te voorspellen welke kennis en vaardigheden in de toekomst nodig zijn, moet het onderwijs bepalen welke keuzes er nú gemaakt worden. Werkgevers dringen aan op het bevorderen van flexibiliteit en innovatievermogen. De Europese Commissie zet in op ‘een levenlang leren’, en benoemt daarbij sleutelcompetenties waarmee burgers zich kunnen blijven ontwikkelen. In dezelfde lijn roept onder andere de Onderwijsraad op tot een brede vorming, als tegenhanger van de focus op taal

Model van de 21ste-eeuwse vaardigheden volgens Kennisnet www.kennisnet.nl/themas/21st-century-skills

Veranderde samenleving Kleuters in de bouwhoek, het is een tijdloos tafereel. Maar hoe ziet de toekomst eruit als deze kleuters van het voortgezet of hoger onderwijs afkomen? Nieuwe technologieën veranderen de maatschappij in een razendsnel tempo. Na de industriële samenleving kwamen de informatie- en communicatietechnologie en vervolgens de sociale media. Vertaald naar leren betekent dit, dat je van het aanleren van een soort vaste ‘kennis-canon’ via het ‘kunnen opzoeken’, steeds meer gaat naar ‘leren van en met elkaar’.

prikkels

15

en rekenen, die zich vooral richt op de persoonlijke ontwikkeling van een kind.

Al deze denkrichtingen zie je terug in de beweging die vanuit de Verenigde Staten ontstond: het ontwikkelen van de 21th century skills. In Nederland hebben onder andere OCW en Kennisnet deze zeven vaardigheden vertaald als: communiceren, samenwerken, ICT geletterdheid, creativiteit, kritisch denken, probleemoplossend vermogen en sociale en culturele vaardigheden.

Gaat het vooral om nieuwe media?

In eerste instantie denken veel mensen dat de 21ste-eeuwse vaardigheden gaan om het inzetten van digitale leermiddelen: computers, tablets en apps. Niet vreemd, als je bedenkt dat Microsoft in de VS mede-initiatiefnemer was van de ‘skills’.

Kennisnet, met een sterke focus op ICT in het onderwijs, is in Nederland een van de promotors van de vaardigheden. Nieuwe onderwijsvormen die zeggen kinderen optimaal voor de 21ste eeuw ‘klaar te stomen’, zijn in opkomst: denk aan de Steve Jobsscholen of de iPadscholen. Het ontwikkelen van digitale skills kan een doel op zich zijn, waaraan je in de kernvakken of bij ICT of mediawijsheid kunt werken. Daarbij gaat het er ook om, met kinderen te reflecteren op de media zelf en op de ‘gemedialiseerde’ samenleving.

Maar de nieuwe media kunnen toch vooral ook dienen als middel. Voor expressie, bijvoorbeeld door kinderen een animatie te laten maken. Of als middel om een andere vorm van onderwijs mee te bereiken. Een mooi voorbeeld is Flipping the classroom.

Kernzaken of praktische uitleg wordt gedaan in de vorm van filmpjes, die leerlingen vooraf thuis bekijken, of op elk gewenst moment kunnen oproepen. Daardoor heb je als leerkracht in de klas meer tijd om te verdiepen, individuele leerlingen te helpen of groepjes aan projecten te laten werken.

… om creativiteit?

Een andere skill die er vaak uitgepikt wordt als het over 21steeeuwse vaardigheden gaat, is creativiteit. Niet alleen door kunstinstellingen, die de ontwikkeling van deze vaardigheid als legitimatie gebruiken voor hun onderwijsaanbod. Velen voelen zich daarbij geïnspireerd door de bekende online lezing van Ken Robinson, die betoogt hoe het huidige onderwijs de creativiteit van kinderen doodt.

Een internationale organisatie als de OESO onderzoekt de invloed van kunsteducatie op het leren in het rapport ‘Art for Art’s Sake’ onder andere, omdat belang wordt gehecht aan creativiteit als bron voor economische innovatie. Ook minister Jet Bussemaker noemt dit als belangrijk aspect van cultuuronderwijs in haar beleidsbrief ‘Cultuur beweegt’.

We hebben het dan niet over creativiteit zoals het bij crea-middagen op school wordt gebruikt. Maar om een denkvaardigheid, namelijk divergerend kunnen denken: op een andere manier naar je omgeving kijken, of van bestaande elementen iets nieuws kunnen maken.

… of om brede culturele vorming?

De nadruk op 21ste-eeuwse vaardigheden zette in Amerika een maatschappelijke discussie in gang over wat van oudsher de doelen van onderwijs zijn. Ook in Nederland zie je hernieuwde

16

prikkels

aandacht voor Bildung en persoonlijke ontwikkeling. Dit is de derde invulling van het concept 21ste-eeuwse vaardigheden.

‘Vorming’ is misschien geen sexy woord zoals skills of talentontwikkeling, maar wel een wettelijk verplichte en basale taak van het onderwijs. Hoe dat wordt ingevuld, is een zaak van de school en niet van de overheid.

In 2011 schreef de Onderwijsraad het nog steeds actuele rapport ‘Onderwijs vormt’. De raad roept hierin op, eigentijdse vorming een nadrukkelijker plaats in het onderwijs te geven. Daarbij gaat het, naast het voorbereiden van een kind op zijn functioneren in de samenleving, om persoonlijkheidsvorming. Niet naast de focus op kerntaken in het onderwijs, maar tegelijkertijd. Dit najaar publiceerde de raad een nieuw advies met dezelfde strekking: meer aandacht voor de vorming van de persoonlijkheid, en meer waardering van capaciteiten zoals creativiteit, samenwerking en probleemoplossend vermogen.

Een belangrijk onderdeel van vorming is brede cultuuroverdracht, concludeert de Onderwijsraad ook niet voor niets. Dit

‘Cultuuronderwijs helpt het kind zich te verhouden tot de wereld om hem of haar heen’ past bij de actuele wetenschappelijke inzichten van Cultuur in de Spiegel. Cultuuronderwijs helpt het kind zich te verhouden tot de wereld om hem of haar heen, om eigen waarden en richting te kunnen ontdekken en om meerdere perspectieven te zien.

Als leerkracht heb je een essentiële rol in de vorming, of anders gezegd, in de ontwikkeling van het cultureel zelfbewustzijn van leerlingen. Doordat je zowel cultuurdráger als cultuuróverdrager bent, zoals dat op de Pabo wordt uitgelegd. Doordat je laat zien wat jouzelf inspireert, vervul je als persoon sowieso altijd een voorbeeldrol. Maar daarnaast ben jij diegene die kennis relateert aan het kind, deze verdiept en waardevol maakt.

vaardigheden waar je in het onderwijs waarschijnlijk al aan werkt. Wil je bekijken hoe dat op jouw school uitpakt, ga dan gewoon eens een middag zitten met je collega’s, en bespreek wat jullie aan de kinderen willen meegeven voor de toekomst.

Loop bovenstaande visies langs en bespreek hoe jullie denken over de rol van ICT of creativiteitsontwikkeling. Hoe zien jullie de relatie tussen vaardigheden en kennis? Of tussen kernvakken en vorming? Bekijk ook in hoeverre aan deze set skills al aandacht wordt besteed in de school. Door je algemene visie op onderwijs of door de manier van onderwijsorganisatie werk je wellicht al actief aan communicatie, het vermogen om samen te werken of om problemen op te kunnen lossen. Wat kan er beter? Kunnen lessen soms bewust op een andere manier worden gegeven, om de creativiteit te bevorderen? Kan er meer aan reflectie worden gedaan, om kinderen kritischer te leren denken?

Kijk naar de kleuters Uit onderzoek blijkt dat vormingsactiviteiten vaak nog weinig doordacht plaatsvinden. Een toekomstvisie zoals een eigen invulling van de 21ste-eeuwse vaardigheden, of de theorie van Cultuur in de Spiegel, kan helpen bij het bepalen van de richting en het maken van keuzes. Hier in de eigen praktijk echt handen en voeten aan geven, kan lastig zijn. Maar je kunt klein beginnen. Afspreken in je team om elke dag een stapje te zetten en te kijken hoe het gaat. Of kijken hoe anderen het doen, bijvoorbeeld je collega’s in de onderbouw.

Onderwijs gericht op samenwerken, creativiteit en eigen initiatief is al in de school te vinden, vindt onder andere de Heemskerkse zorgcoördinator Barry Redeker. In zijn artikel ‘Kleuteronderwijs als model’ (www.schoolengedrag.nl) constateert hij dat in kleutergroepen meestal breed wordt gewerkt aan de ontwikkeling van kinderen. De manier waarop kleuters samen in een rijke en afwisselende omgeving alledaagse en tegelijk nieuwe zaken verkennen, ziet hij als een voorbeeld voor de andere bouwen.

De 21ste-eeuwse vaardigheden zijn dus vrij algemene, brede

En zo zit het ook bij mijn zoon op school. In de bouwhoek reflecteren deze kleuters over creatief samenwerken. In de kring oefenen ze hun sociale en communicatievaardigheden. De 21ste eeuw? Zij zijn er klaar voor. Nu de rest van de school nog.

Skills en de kunsten

Sleutelcompetenties

Wat betekent dit op jouw school?

De projectgroep skills21kunsten onderzoekt het LKCA wat de bijdrage is van de kunstvakken aan de ontwikkeling van 21ste-eeuwse vaardigheden. Artikelen en verslagen vind je op www.lkca.nl/projecten/ skills21kunsten.asp

Niet alleen op school, maar je hele leven moet je je verder blijven vormen als persoon. Sleutelcompetenties voor levenslang leren volgens de Europese Commissie zijn: 1. Communicatie in de moedertaal 2. Communicatie in vreemde talen 3. Wiskundige competentie en basiscompetenties op het gebied van exacte wetenschappen en technologie 4. Digitale competentie 5. Leercompetentie 6. Sociale en burgerschapscompetentie 7. Ontwikkeling van initiatief en ondernemerszin 8. Cultureel bewustzijn en culturele expressie

prikkels

17

18

prikkels

FoTo’s: MarTijn de vries, rijksMuseuM, MuZieklaB

TeksT: viBeke roePer, MeT Medewerking van Hedy Ceelen en THijs vlugT

LEEr LIjN vAN mAThIjS

Groep 1 acht jaar geleden begon oBs Ter Cleeff in Haarlem met schoolbrede cultuurprojecten. elk jaar werkt de hele school enkele weken aan een gezamenlijk thema. de cultuurwerkgroep

bedenkt de invulling en zoekt daar culturele organisaties en kunstdocenten bij. mathijs: Het ging toen over rembrandt. de juffen speelden het verhaal van rembrandt. Titus ging dood, dat vonden we toen heel erg.

Groep 5 voor het van gogh-project werd de hal van Ter Cleeff ingericht als het atelier van van gogh. Compleet met een bloederig oor onder een stolp! mathijs: van gogh vond ik het allerleukste project. we maakten portretten en ik leerde pointillisme. ik heb toen thuis ook veel geschilderd.

Groep 6 sinds drie jaar doet Ter Cleeff mee aan Muzieklab van kunstencentrum Hart. dat moet uitgroeien tot een leerlijn muziek waarbij de onderbouw begint met zingen, en de bovenbouw kennismaakt met verschillende instrumenten en muziekstijlen.

mathijs: eerst kregen we vioolles op school, en aan het eind was er een uitvoering in de Philharmonie. we speelden samen met een echt orkest. op het podium staan voelde ‌ Êcht goed!

Groep 7 de cultuurprojecten van Ter Cleeff bestaan altijd uit drie onderdelen: een bezoek, activiteiten in school, en theorie en geschiedenis. op die manier, is de ervaring van de school, gaat een thema echt leven, en blijft het geleerde lang hangen. mathijs: Met dramales moesten we dingen uitbeelden, en ik heb een heel mooi masker gemaakt. de oude grieken gebruikten ook maskers.

Groep 8 Ter Cleeff wil met het cultuurprogramma vooral bijzondere ervaringen meegeven.

Zodat de kinderen zich openstellen voor nieuwe dingen, en hun talenten ontdekken.

mathijs: we hebben nu dj-les van Muzieklab. dat is echt zo vet! Mijn vrienden en ik willen doorgaan met dj-en en beroemd worden. we hebben al een draaitafel.

prikkels

19

KuNST wErK

samenwerken en het vermogen om problemen op te lossen. de combinatie van die twee vaardigheden komt terug in de spelvorm ‘improvisatie’. vier winterse improvisatielessen van theaterdocent willem smit.

Groep

1/2

Blauw van de kou Doel: rekening houden met elkaar in spel voorbereiding: Zoek een winterverhaal op, zoals kikker in de kou van Max velthuijs

inleiding

kern lees nu het laatste deel van het verhaal en vraag vier kinderen dit tegelijkertijd na te spelen. verdeel de rollen: wie is kikker, eend, Haas, varken? vraag de kinderen hun eigen oplossing te spelen als eind. welke oplossingen zijn er nog meer? laat ook andere kinderen hun oplossing spelen.

Tip: Je kunt voor deze les ook een ander verhaal gebruiken, dat aansluit bij je eigen thema 20

prikkels

Groep

3/4

Winterproblemen Doel: samenspel, rekening houden met elkaar in spel voorbereiding: Zorg voor een doos of mand met daarin winterattributen, zoals sjaals, wanten, laarzen, schaatsen, een ijskrabber, bezem. van winterse dingen die te groot of onhandig zijn (slee, sneeuwballen, sneeuwschuiver, ski’s) kan ook een plaatje worden gezocht.

inleiding laat leerlingen om de beurt een voorwerp uit de doos in gedachten nemen en uitbeelden wat je hiermee doet. vraag de andere kinderen de handeling na te doen. kunnen ze raden om welk voorwerp het ging?

kern kies zelf een voorwerp en bedenk daarbij een ‘probleem’. Bijvoorbeeld: twee kinderen gooien sneeuwballen, maar hun handen worden koud. Twee spelers komen op de vloer en terwijl jij een verhaaltje vertelt rond het probleem, spelen de kinderen het na, en kiezen ze een voorwerp of afbeelding – wanten, sjaal, kachel - waarmee zet het probleem samen oplossen.

Tip: Bespreek de les na met de kinderen. Wat vonden ze leuk? Wat was moeilijk om te spelen, wat juist makkelijk?

TeksT: willeM sMiT - illusTraTies: Margo vlaMings

lees het verhaal voor tot het moment dat kikker het zo koud krijgt dat hij niks meer kan. vraag de kinderen dat deel van het verhaal na te spelen als korte vertelpantomime met een accent op de handelingen: kikker gaat naar buiten, loopt door de sneeuw, over glad ijs, krijgt koude voeten, gaat sneeuwballen gooien maar krijgt nu ook koude handen; langzamerhand wordt kikker steeds kouder. Hoe wordt hij weer warm? vraag de kinderen om oplossingen aan te dragen en die kort uit te spelen.

Groep

7/8

Groep

6/7

Ingepakt staat netjes Doel: reageren op het spel van anderen voorbereiding: Zorg dat je een open speelruimte hebt. Bedenk van tevoren een aantal winterse handelingen (zoals een sneeuwpop maken, een cadeautje inpakken, vuurwerk afsteken, sleeën).

inleiding

Daar komt de helper Doel: inspelen en reageren op elkaar in spel voorbereiding: Zorg dat er ruimte is in het lokaal zodat alle kinderen voldoende speelruimte hebben. verdeel de groep in tweetallen en benoem een speler a en een speler B.

inleiding de tweetallen gaan tegenover elkaar staan. speler a bedenkt een winterse handeling (sneeuwballen gooien, schaatsen, vuurwerk kijken, sneeuwpop maken, skieën) en vertelt deze aan speler B. als speler B ‘ja’ zegt, spelen ze samen in pantomime de handeling na. na 10 of 15 seconden wisselen de rollen en doet speler B een voorstel.

kern verdeel nu de groep in groepjes van vier. deze groepjes spelen in pantomime de volgende situatie: drie kinderen maken een sneeuwpop, maar ze krijgen het hoofd er niet op. dan stapt de vierde speler in: een helper. Hoe lost hij of zij het probleem op?

laat de kinderen rondlopen in de ruimte. klap in je handen, noem een cijfer onder de 7 en noem een handeling. Het cijfer dat je hebt genoemd is het aantal kinderen dat samen de handeling moet uitvoeren. de kinderen moeten dus zelf groepjes vormen die groot genoeg zijn en gezamenlijk de handeling uitvoeren. Herhaal dit een paar keer met andere handelingen. de opdracht is om zo snel en direct mogelijk gezamenlijk een handeling uit te voeren.

kern Maak samen met de kinderen van tafels en banken een schaatsenfabriek. vraag zes kinderen om een klus te kiezen – schroeven, lijmen, slijpen, inpakken, opstapelen - en laat ze hun werk actief en handelend uitbeelden. noem dan een emotie, intentie of houding die ze direct en allemaal tegelijk in hun spel moeten laten zien, bijvoorbeeld boos, blij, moe, energiek. wissel een paar keer van emotie. daarna is de volgende groep aan de beurt.

Tip: Bedenk een aantal andere situaties waarin de ‘inspringer’ een lastige situatie oplost, of laat de kinderen dat zelf doen. Begrijpen de andere leerlingen welke situatie Tip: de schaatsenfabriek kan wordt uitgebeeld, en welk probleem er wordt opgelost? natuurlijk ook een speelgoedmagazijn, Olympisch stadion of sportschool zijn. prikkels

21

De schATKAMeR VAn nooRD-hollAnD Deze adverteerders zijn ook te vinden in de Projectenbank van Plein C. Ontdek de mooiste projecten bij jou in de buurt.

Leerlijn media voor de hele school Betaalbaar en dichtbij Mediawijs door kunst en erfgoed

media

spoor

www.pleinc.nl/projectenbank

VeRBeTeR heT culTuuRonDeRWIJs oP jouw sCHool!

iPaD

130709PleinC_MediaSpoor_advertentie_57x80,5mm_DEF.indd 09-07-13 1 13:28

in De klas

Met de slimme creatieve apps worden op intuïtieve wijze prachtige mediaresultaten bereikt, doch goed nadenken en creativiteit dagen je uit voor een nog beter product.

Als gastdocent laat ik jullie de iPad als uitdagend creatief gereedschap ontdekken.

Ben je een Icc’er en heb je behoefte aan meer inhoudelijke kennis? Zou je zelf goed cultuuronderwijs willen verzorgen op je school of juist je collega’s hierbij begeleiden? In dat geval is deze post-hbo opleiding Cultuurbegeleider iets voor jou!

In januari start in Haarlem de Inholland Academy met deze nieuwe post-hbo opleiding.

WWW.INHOLLANDACADEMY.NL

Annemie Sijstermans www.mediawijsmetanimatie.nl

ToneelmakeRiJ Met de hele familie naar een echte Shakespeare!

VooRsTellInGen en PRoJecTen voor de onderbouw van de basisscholen.

De succesvoorstelling De sToRM van de Toneelmakerij & Rieks swarte is terug in het theater.

ToneelmakeRiJ.nl 22

prikkels

‘niemand (boven de 8) mag deze ‘storm’ van shakespeare missen’.

DE VOLKSKRANT *****

hschoenpoppentheater@planet.nl 0229-218058

onTDek HeT veRHaal van De sTelling van amsTeRDam Gratis digitaal lespakket voor groep 7 en 8. www.stellingvanamasterdam.nl/ digitaleleskist

Begeleidingsdienst cultuuronderwijs

laat creativiteit niet aan het toeval over

DeHaas THeaTeRPRoDucTies maakt in 3 lessen per groep een Show op uw Basisschool met alle kinderen! Theater maken is een grote Belevenis en Ervaring voor de kinderen en de leerkrachten! En de ouders vinden het Fantastisch... www.DeHaasTheaterProducties.nl

KaapC adviseert, traint, ontwikkelt en organiseert

• adviseur cultuureducatie & geld voor cultuur • specialist dans voor teams, leerkrachten & leerlingen www.renskehoogervorst.nl info@renskehoogervorst.nl 06 22587379

KaapC voor teams, schoolbesturen en culturele instellingen KaapC voor creativiteit in cultuuronderwijs Uw praktijk is ons begin- en eindpunt

www.kaapc.nl

MuseuM en school is een gezamenlijk educatief programma van acht Leidse erfgoedinstellingen gericht op het basisonderwijs. Wilt u uw klas inschrijven voor een museumles?

Kijk op: www.erfgoededucatieleiden.nl. Museumgroep Leiden, Postbus 190, 2300 AD, Leiden, 071-5139186.

prikkels

23

NET wErK PosT-HBo CulTuurBegeleider VAnAF 8 JAnuARI (hAARleM) opleiding voor gecertificeerde iCC’ers die op zoek zijn naar meer inhoudelijke kennis over cultuur, om bijvoorbeeld zelf een leerlijn te kunnen ontwikkelen voor hun school. www.inholland.nl (zoek: cultuurbegeleider)

iCC-verdiePingsCursus VAnAF 8 JAnuARI (hAARleM) drie bijeenkomsten voor gecertificeerde iCC’ers over inbedding van cultuur in het curriculum, intern draagvlak en financiering. www.pleinc.nl/icc-verdiepingscursus iCC-BasisCursus VAnAF 15 JAnuARI (AlKMAAR) in negen woensdagmiddagen leer je alles over het organiseren van goed cultuuronderwijs en schrijf je een praktisch cultuurplan voor jouw school. www.pleinc.nl/icc-cursusaanbod kijken naar kwaliTeiT VAnAF 15 JAnuARI (hAARleM) in deze cursus kom je te weten waar professionele scouts op letten bij het uitzoeken van voorstellingen en leer je hoe je zelf voorstellingen kiest en boekt voor jouw school. www.pleinc.nl/kijkennaarkwaliteit

nascholing creatief schrijven en poëzie Creatief schrijven is een taalfeestje dat je je leerlingen niet mag onthouden. Maar behalve dat het leerkracht en leerlingen inspireert, is het noodzakelijk om leerlingen te leren om eigen woorden te vinden voor wat ze denken en ervaren. Artiance biedt in januari twee workshop aan die je helpen taal werkelijk tot een

24

prikkels

feestje te maken. Inschrijven kan via www.cultuurprimair.nl.

15 JAnuARI (AlKMAAR) weten waar de woorden zijn - een workshop van 2 uur waarin je kennis maakt met effectieve werkvormen en leert hoe je de stelopdrachten in taalmethodes inspirerender maakt.

22 JAnuARI (AlKMAAR) Met de workshop voorbij de ‘elf’ bereid je je voor op de nationale ‘Poëzieweek’, eind januari. in deze actieve workshop komen allerlei prikkelende opdrachten en werkvormen aan bod; inspirerend lesmateriaal dat direct toepasbaar is in de klas.

ceoB 22 en 23 JAnuARI (uTRechT) De Cultuur en Onderwijs Beurs is een landelijke vakbeurs voor iedereen die werkt aan cultuur op school. In de stand van Plein C vind je het aanbod van ca. 50 Noord-Hollandse cultuuraanbieders, plus alle producten van Plein C. Tijdens de CEOB verzorgt Plein C korte workshops over de nieuwe leerlijn Mediaspoor, en over de cursus Ouders in de Klas. Workshop gemist? Bezoek de stand van Plein C en laat je informeren door een van de adviseurs. www.ceob.nl

de wereld in je voeTen 22 en 29 JAnuARI (AlKMAAR) in een workshop van twee keer 1,5 uur leer je dansmateriaal uit de hele wereld om meteen met je leerlingen aan de slag te gaan. www.cultuurprimair.nl PoËZieweek 30 JAnuARI T/M 5 FeBRuARI een week lang alles over dichters en gedichten. ook in de klas: download de docentenhandleiding van de site. www.poezieweek.nl CulTuur oP MaaT VAnAF 3 FeBRuARI (hAARleM) in 4 bijeenkomsten van vier uur leren cultuuraanbieders hoe zij hun educatieve aanbod goed kunnen laten aansluiten op de vraag vanuit het onderwijs. www.pleinc.nl/cultuuropmaat

Agenda december t/m februari

danssPeTTers 3!

4 en 11 FeBRuARI (AlKMAAR) aan het einde van deze workshops weet je hoe je het materiaal uit de gloednieuwe bundel ‘dansspetters’ kunt gebruiken en heb je een heleboel materiaal om meteen uit te proberen. www.cultuurprimair.nl

Thema Reflecteren & filosoferen

icc terugkomdag 12 FeBRuARI Feestelijke terugkomdag voor alle noordHollandse gecertificeerde iCC’ers. Met workshops en presentaties, en natuurlijk de bekendmaking van de Cultuurschool 2014! let op: dit jaar is de iCC terugkomdag al in februari, in plaats van april. Zet hem dus op alvast in je agenda! www.pleinc.nl/icc-terugkomdag

GEZOCHT:

Theaterscout

Heb jij als icc’er kijk op jeugdtheater en schoolvoorstellingen, en zou je voor de nieuwe website cultuurindeklas voorstellingen willen bezoeken en beoordelen? meld je dan aan als Theatercheck-scout.

Theatercheck is twee jaar geleden opgezet voor bemiddelaars die schoolvoorstellingen zoeken en boeken. Toen nog onder de naam ‘scoutingbank’. scouts beoordelen voorstellingen aan de hand van een kijkwijzer, zodat programmeurs en iCC’ers meer te weten komen over de kwaliteit en inzetbaarheid van voorstellingen. dit jaar wil Plein C ook iCC’ers inzetten om theatervoorstellingen te beoordelen. je ontvangt daarvoor een vergoeding.

cultuurindeklas.nl wordt in januari gelanceerd. lees alles op www.pleinc.nl/theatercheckscout

3 TIpS Voorstellingen kiezen

Renske Hoogervorst is trainer van de cursus ‘kijken naar kwaliteit’. Renskes tips voor het selecteren van een jeugdtheatervoorstelling:

1

Ken je doelgroep

Zoek je een voorstelling voor een bepaalde doelgroep, kijk dan door de ogen van deze groep. sluit de voorstelling aan op het niveau en de belevingswereld? sluit het thema naadloos aan, of belicht het juist iets heel nieuws? en past de voorstelling in het programma van de school?

Wees kritisch

2

een goede voorstelling is meer dan een sterke inhoud of een aansprekende boodschap. kijk ook kritisch naar decor, licht, muziekkeuze, kostuums, lengte en opbouw van de voorstelling, en vaardigheden van de spelers. neem alles mee in je eindoordeel: wat heb je aan een mooie voorstelling die eigenlijk veel te lang duurt? Bij een goede voorstelling versterken alle elementen elkaar.

3

Kijk ‘breed’

over een voorstelling is zoveel meer te zeggen dan alleen maar ‘leuk’. natuurlijk heb je een persoonlijke smaak, maar kijk breder. vraag je collega’s wat zij verwachten van een voorstelling, of gebruik de checklist van Theatercheck. en bedenk: originaliteit, vakmanschap en passie maken een voorstelling tot een succes. op www.pleinc.nl/projectenbank vind je voorstellingen bij jou in de buurt. vanaf januari heet de projectenbank cultuurindeklas.nl en vind je alle gescoute voorstellingen in de rubriek Theatercheck.

prikkels

25

Volgend nummer:

CrEATIEF door dE CrISIS Heb je tips voor de redactie mail dan prikkels@pleinc.nl

Prikkels genomineerd!

Prikkels is genomineerd voor twee grand Prix Customer Media awards, in de categorie ‘Beste publicatie business to business print’ en in de speciale categorie ‘Beste strategie’. jaarlijks worden 17 awards uitgereikt aan magazines die oorspronkelijkheid, kwaliteit, effectiviteit en vernieuwing laten zien. eind november weten we of Prikkels in de prijzen valt.

Tania kross / crowdfunding / ouders in de klas geefonderwijs / creatief budgetteren / delen = plezier voor velen?

Wordt jouw school cultuurschool van 2014? elk jaar beloont Plein C een basisschool die zich bijzonder inzet voor cultuur met de titel Cultuurschool van noord-Holland. naast eeuwige roem en een prachtige trofee, wint de Cultuurschool een geheel verzorgde culturele middag met het hele (cultuur)team.

Doe Mee

Wil je weten of jouw school cultuurschool van noord-Holland kan worden? Doe dan de test op www.pleinc.nl/ cultuurschool2014

colofon Hoofdredactie: vibeke roeper eindredactie: Hanna van der veen Redactie: karen Bertrams (adviseur innovatie, ProBiblio) Tamara oortwijn (iCC’er, st. leonardusschool Heemskerk) Marijke schäuikes (adviseur cultuureducatie, Plein C) Tamara roos (afdelingshoofd Cultuurstroom, artiance alkmaar). met bijdragen van: Hille Takken, Marjo Berendsen, renske Hoogervorst, willen smit, vibeke roeper, Hanna van der veen, Marijke schäuikes. vormgeving: ykeswerk Fotografie: Martijn de vries

26

prikkels

illustratie: shootmedia, Margo vlamings Drukwerk: Zwaan Printmedia Prikkels is een uitgave van Plein C, onderdeel van Cultuurcompagnie noord-Holland, en kwam tot stand met subsidie van de provincie noord-Holland en het Fonds voor Cultuurparticipatie. Prikkels verschijnt vier keer per jaar oplage: 3.000 abonnementen noord-Hollandse basisscholen, cultuuraanbieders en gemeenten ontvangen 1 gratis exemplaar. de distributie wordt verzorgd door abonnementenland in Heemskerk.

losse nummers € 5,50 Jaarabonnement € 20,Teamabonnement (3 exemplaren) € 40,info en aanmelden: www.pleinc.nl/ontvangprikkels adverteren: ook adverteren in Prikkels? dat kan al vanaf € 125 per nummer. Bekijk de mogelijkheden op www.pleinc.nl/adverteerinprikkels eerste jaargang nummer 2 alle rechten voorbehouden. deze rechten berusten bij Cultuurcompagnie noord-Holland c.q. de betreffende auteur. issn: 2214-3777

& WIn

KLAS IN ACTIE

De groep van Joy Griemelijkhuisen ontdekte dat experimenteren een feestje is.

‘Met de andere leerkrachten uit de onderbouw hebben we gekozen voor het thema ‘nesten bouwen’. In het atelier van Irma zijn de kinderen aan de slag gegaan met kartonnen dozen, lappen, wasknijpers, stenen, takjes en wat al niet meer. Het werden prachtige nesten, en toen die klaar waren, bedachten de kinderen er van alles bij.’

TeksT: Hanna van der veen - FoTo: MarTijn de vries

‘Er was een meisje dat allemaal ronde steentjes had gepakt en voor haar deur had gelegd. Dat was geen pad naar de deur, nee dat was het zwembad. Kinderen zien dingen op een heel verrassende manier.’

‘Het was ongelofelijk: 30 kinderen die bijna twee uur lang in een soort zen-modus aan het werk waren. Ik heb geleerd af en toe een eenvoudige vraag te stellen en dan konden ze weer verder.’

‘Ik heb genoten tijdens het project: die gezichtjes van de kinderen, vol concentratie, hardop zeggend wat ze aan het bedenken waren. Ik merk dat ik nu in de klas de kinderen regelmatig vrijer laat in mijn opdrachten. Het gaat niet altijd om het eindresultaat. Dat is wat ík ervan geleerd heb.’

‘30 kinderen twee uur lang in Zen-modus’

Van de grote werkstukken zijn foto’s gemaakt, de kleinere zijn tentoongesteld in de klas. Een selectie was eind september te zien in de tentoonstelling Bouwplaats in Kunstuitleen Alkmaar.

Benieuwd? www.hannekesaaltink.nl/bouwplaats

wErK pLAATS van leontien lems

Leontien Lems is teamleider educatie bij het Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum.

‘Net als in veel kunst- en historische musea, is in Beeld en Geluid de collectie het uitgangspunt van onze presentaties. Door het karakter van onze collectie, kunnen wij veel interactieve en hands-on programma’s maken. Leerlingen die ons bezoeken bekijken niet alleen oude televisieprogramma’s, ze gaan ze ook zelf maken met echte camera’s en microfoons, in een echt decor.’

‘In ons aanbod voor het onderwijs zit altijd een component mediawijsheid. Een les of workshop gaat nooit alleen over de geschiedenis en het maken van televisie en andere media. We willen ook laten zien hoe sterk er gemanipuleerd wordt in de media.’

‘Dat televisie altijd een selectie is, ontdekken leerlingen als ze zelf een journaal maken. Ze zien dat op elke nieuwsredactie wordt gekozen: wat zenden we uit, wat zenden we niet uit?

Dan blijkt dat het journaal helemaal niet objectief is. Daar kijken ook de leerkrachten nog wel eens van op!’

‘Zelfs het journaal is niet objectief’

28

prikkels

TeksT: Hanna van der veen - FoTo: MarTijn de vries

‘Vaak horen we van leerkrachten dat ze media ingewikkeld vinden en bang zijn dat de leerlingen hier vaardiger in zijn dan zij zelf. Ik ben gelukkig als na een bezoek aan Beeld en Geluid, de leerlingen kritisch naar de media zijn gaan kijken, maar ook als voor leerkrachten de drempel om zelf met media een de slag te gaan, is weggenomen.‘