s l e k k i r P over cultuur op school Zomer 2014
THema:
j/M
LIEvEr
MEEr MEESTEr PAG 16
prECISIE oF pErCuSSIE PAG 10
opErA
vANZELF-
SprEKENd! meT Tania kross
PAG. 7
KLAS IN ACTIE
‘Een uitstapje naar het theater, dat willen we alle leerlingen meegeven’
‘Wij krijgen elk jaar een gids van CultuurPrimair, waaruit we cultuuractiviteiten kunnen kiezen. Met de leerkrachten van de middenbouw maken we samen een keuze uit het aanbod. We proberen het programma een beetje afwisselend te houden en kijken naar wat we het afgelopen jaar hebben gedaan. Op grond van een kort tekstje hebben we gekozen voor deze voorstelling. Wat ik ervan weet is dat het een toneelstuk óver toneel is: over wat er achter de schermen gebeurt en waarom iets mooi of bijzonder wordt op het toneel. Daar wil het graag met de kinderen over hebben. In juni gaan we namelijk zelf een voorstelling maken in de klas. Hopelijk kan ik dan teruggrijpen op wat we bij deze voorstelling zien en leren. We gaan blanco naar de voorstelling kijken. We hebben wel een lespakket gekregen van het theatergezelschap, maar daar heb ik nog niets mee gedaan. Misschien gebruik ik het achteraf nog. We laten ons verrassen!’ 2
prikkels
TeksT: Tamara roos - FoTo: marTijn de Vries
Arjan Boon is leerkracht groep 5 van de Familieschool in Heerhugowaard.
op muziek- en dansscholen zijn meisjes in de meerderheid. op de middelbare school kiezen veel meer meisjes dan jongens voor een cultuurprofiel. Blijkbaar is cultuur een meisjesdomein. of zou het kunnen dat cultuuronderwijs vooral goed past bij meisjes?
ME ISJES ALS S PAG. 10
Verschillen tussen jongens en meisjes: voor veel cultuuraanbieders en kunstdocenten is dat een herkenbaar thema. meisjes reageren anders dan jongens, en laten zich ook door andere dingen motiveren. in dit zomernummer van Prikkels legt louis Tavecchio uit hoe dat komt, en vertellen icc’ers, kunstdocenten en cultuuraanbieders hoe zij in de praktijk omgaan met j/m in cultuuronderwijs.
TAnDA ARD?
PAG 14
PAG 10
Vibeke roeper hoofdredcateur
joNg ENS/ MEIS jES
‘Een kasteel is voor jongens én voor meisjes’ pag. 8 Klas in Actie
2 en 27
Prikbord: Voor jongens én meisjes
4
Talent: Tania Kross
7
Mening: Kunstonderwijs past beter bij meisjes
13
Kunstwerk: Aan de slag met muziek
20
Agenda
25
Volgend nummer
26
De werkplaats van Wijnand Stomp
28
dE LEEr LIjN van kato en denyell PAG 18
NIEuw! pAg. 23
CurSuS pAgINA! prikkels
3
prIKBord
toppers in kunstbeoefening Meisjes zijn de absolute toppers als het gaat om kunstbeoefening. Maar liefst 73% van de meisjes zingt, danst, acteert of bespeelt een instrument. Bij de jongens gaat het om slechts 48%
TOP 3
meisjesinstrumenten
Bron: ‘doet voorbeeld volgen?’, sociaal en
Mongens en Jeisjes
cultureel Planbureau, cijfers uit 2007.
Meisjes en lezen
In groep 4 lezen meisjes graag boeken over dieren, sprookjes en vriendschap. Vier jaar later is hun topdrie: vriendschap, humor en verliefdheid www.lezen.nl
de topdrie van lievelingsinstrumenten van meisjes: fluit, piano en viool. Bron: susan o’neill en michael Bolton, 2010.
huishouden meidenwerk ervaren hoe het leven van een huisvrouw er in het begin van de 20e eeuw uitzag, doe je in het museum van de Twintigste eeuw in Hoorn. de was doen, boodschappen doen, met oude keukenapparaten werken: zag het leven van een vrouw er vroeger anders uit dan nu? www.museumhoorn.nl
cultuurprofiel =Meisjesprofiel cultuur&maatschappij is een echt meisjesprofiel: van de havoleerlingen kiest
PInK ProJect
de Zuid-koreaanse fotografe jeongmee Yoon fotografeerde kinderen in hun slaapkamer. kleine meisjes omringd door roze knuffels, jurken en frutsels, en jongens temidden van blauwe kleren, boeken en speelgoed. naar de foto’s op www.jeongmeeyoon.com kun je eindeloos kijken, óf er een goed gesprek over voeren met de klas.
4
prikkels
Blauw of roze, het onderscheid is er al bij de geboorte van een kind. Hoe ziet de wereld eruit als we ons daar niks van aantrekken? Verdwijnt het verschil als we jongens naar ballet en meisjes naar voetbal sturen? mongens en jeisjes is een bonte dansvoorstelling die de schoonheid van de beweging boven het mannelijke en het vrouwelijke uit tilt. deze productie van dansgroep de stilte is voor kinderen vanaf 8 jaar en wordt nog gespeeld t/m mei 2015. www.destilte.nl
24% 6%
van de meisjes voor dit profiel, tegen slechts
van de jongens. op het VWo gaat het om respectievelijk 13 en 4%.
Vaders Voor Lezen In dit Jaar van het Voorlezen voert een elftal van bekende vaders campagne voor meer voorlezende collega-vaders. Op www.vadersvoorlezen.nl vinden vaders voorleestips en kunnen ze zich aanmelden voor voorleesevenementen.
Jongens en lezen
Jongens in groep 4 lezen graag over sport, dieren en griezelen, terwijl ze in groep 8 kiezen voor humor, sport en oorlog. Dit en nog veel meer vind je in het rapport Lezen Meten via www.lezen.nl
De best bewapende vis
Kinderboekenschrijver Tjibbe Veldkamp heeft op zijn site een hoekje over Prentenboeken voor kerels van 4, 5 en 6 jaar. Zo vreemd, vind hij: die zijn er niet. Terwijl speelgoedwinkels voor kinderen van die leeftijd aparte jongensen meisjesschappen hebben, is het in prentenboekenland allemaal vooral mooi, lief en schattig. Die ‘Mooiste vis van de zee’ kennen we nu wel, zegt Veldkamp – waar blijft de ‘Best bewapende’? Op www.tjibbeveldkamp.nl vind je een paar leuke lezingen en tips over dit onderwerp.
JONGENS DANS! in 2012 publiceerde kunstfactor (nu onderdeel van het lkca) de handleiding jongens dans! Handig voor wie jongens aan het dansen wil krijgen. de handleiding geeft praktijkvoorbeelden en praktische tips, maar gaat ook in op de pedagogische uitgangspunten bij het lesgeven aan jongens. je vindt de publicatie via infotheek.lkca.nl.
De echte jongensfilm de zoon van katinka de maar werd op de basisschool als druk en ongeconcentreerd ervaren. maar is hij, zo vraagt ze zich af, een probleemgeval of gewoon een speelse jongen? in de echte jongensfilm gaat de maar op zoek naar de ruimte en beperkingen die jongens krijgen binnen onze huidige maatschappij. Wat is de invloed van leraren en opvoeders? mogen de jongens nog echte jongens zijn? Kijk de docu op www.uitzendinggemist.nl.
TOP 3
jongensinstrumenten
IK heet Daan Voorstelling over het verschil tussen jongens en meisjes. Over voetbal en ballet, ridders en prinsessen, hijskranen en barbies. Over niet kunnen en niet willen kiezen. En over dat jongens net als meisjes kunnen zijn en andersom. ‘Ik heet Daan’ is een theatervoorstelling én boek van Sylvia Wardenaar. www.wardenaartheatermaker.nl
de topdrie van lievelingsinstrumenten van jongens: trompet, gitaar en slagwerk. Bron: susan o’neill en michael Bolton, 2010.
prikkels
5
prIKBord
#archeoselfie Digitaal gereedschap Onlangs werd bekend dat Plein C subsidie krijgt van het Fonds voor Cultuurparticipatie om het project ‘digitale erfgoedtools’ te ontwikkelen. Samen met het noord-Hollands Archief, Huis van Hilde, Gelders Erfgoed en het nederlands Openluchtmuseum
werkt Plein C de komende twee jaar aan een pakket gereedschappen waarmee je op basis van gedigitaliseerde erfgoedbronnen (foto’s, schilderijen, archiefstukken en voorwerpen) lessen en opdrachten kunt maken.
eindrapport cultuur in de Spiegel
Kwaliteit in vele vormen ruim een jaar is het project cultuureducatie met kwaliteit nu onderweg, en de eerste resultaten mogen er zijn. Van aquarelleren op Texel tot zingen in Zeevang: overal ontwikkelen leerkrachten en kunstdocenten samen nieuwe projecten. op het projectblog www.cmknoord-holland.nl vind je elke week een stukje over één van de projecten.
rectIFIcatIe
in het vorige nummer van Prikkels besteedden we aandacht aan de beweging Geenschool, die met een creatieve aanpak wensen van scholen in vervulling laat gaan. Bij het artikel stond een verkeerde website vermeld. alle info over Geenschool vind je op www.ditisgeenschool.nl.
6
prikkels
Heb je een archeologische vondst gedaan, of ben je benieuwd hoe oud die potscherf is? stuur een #archeoselfie naar de facebookpagina van het Huis van Hilde of tweet naar @huisvanhilde. de archeologen van de provincie noordHolland vertellen je meer over je vondst. Het huis van hilde is het archeologisch informatiecentrum van de provincie noord-Holland. in januari opent Hilde haar deuren voor het publiek.
in maart presenteerde de onderzoeksgroep cultuur in de spiegel het eindrapport van het vierjarige onderzoek naar de ontwikkeling van het cultureel zelfbewustzijn van kinderen. Het rapport bevat veel praktijkvoorbeelden en handreikingen om je (cultuur)onderwijs op een ontwikkelingsgerichte manier te benaderen. www.cultuurindespiegel.nl.
‘muziek is een soort extra taal’
TeksT: Hille Takken - FoTo: marTijn de Vries
Mezzosopraan Tania Kross geeft zelf geen les aan kinderen, maar cultuureducatie vindt ze wel ontzettend belangrijk. Vooral muziekeducatie natuurlijk. ‘Een tijdje ben ik ambassadeur geweest van Muziek telt! Dat is een initiatief van Muziek Centrum Nederland, het Fonds voor Cultuurparticipatie en Kunstfactor, om ‘meer muziek te brengen in het leven van kinderen.’ Muziek is een kunstvorm met een lage drempel. Kinderen kunnen gemakkelijk zelf participeren: zingen, meeklappen, dansen. Muziek is een soort extra taal, waarbij je ook moet optellen en aftrekken, dus het helpt ook bij andere vakken. ‘Als kind ben ik zelf geïnspireerd door een muziekdocent van wie ik blokfluitles kreeg op zijn veranda in Curaçao. Schitterend vond ik dat. Later speelde Ramon Williams een grote rol. Hij begeleidde het meisjeskoor van mijn middelbare school waarin ik
TA LE NT
meerstemmig leerde zingen. Toen ik een van mijn eerste concoursen won, bij Stichting Jong Muziektalent Nederland, was hij erbij. Hij straalde van trots. Meer dan dertig jaar maakt hij deel uit van mijn muzikale leven. Zulke mensen zijn onmisbaar. ‘Ondersteun kinderen in wat ze leuk vinden. In de praktijk zie je wel dat jongens vaker kiezen voor slagwerk en koperblazen en meisjes vaker voor viool of harp. Als docent hoef je niet daartegenin te roeien, vind ik. ‘Mijn belangrijkste tip voor cultuurdocenten? Ga naar een schouwburg of concertzaal bij jou in de buurt en vraag wat jullie samen kunnen doen. Het moet voor kinderen vanzelfsprekend worden om ernaartoe te gaan, dus neem ze mee en laat ze ervaren hoe leuk het is.’ www.taniakross.com
prikkels
7
KLAS SEFo To Groep 4 van de Jozefschool Muiden deed een erfgoedproject rondom het Muiderslot. en beantwoordde vragen over jongens- en meisjesdingen, vroeger en nu.
Imke (8) Een kasteel is voor jongens en meisjes, want er woonden ook meisjes. Die zorgden voor de kinderen, en ze dansten. Misschien gingen ze ook wel paardrijden.
8
prikkels
Willem (7) Ik had voor dit project een helm gemaakt, die ik goud had gespoten. Juf heeft er een pluis aan gemaakt. Ik had eigenlijk een hanenkam gevraagd.
Lein (7) Ridder Floris de Vijfde woonde in het Muiderslot met zijn soldaten, maar ook met zijn vrouw Beatrijs. Wat zij daar deed de hele dag? Misschien naar de toernooien kijken.
Phine (7) We mochten een helm maken van papier machĂŠ, dan moest je papiertjes door een bak smurrie halen. Geen van de jongens durfde dat.
Pepijn (8) Ik heb een paard gemaakt: blauw-wit met zwarte manen en een stok waarmee ik het kon vasthouden – dan kon je er ridder mee spelen. Wat meisjes in het Muiderslot deden? Voor het raam zitten.
Liv (7) In het Muiderslot woonden jonkvrouwen en ridders. De verschillen tussen jongens en meisjes waren vroeger groter. De meisjes droegen alleen jurken, nooit broeken. Ik vind het leven nu leuker.
noor (8) Ik deed niet mee aan het project, omdat ik nog maar net nieuw ben op deze school. Maar ik wilde graag deze mooie jonkvrouwenjurk aan voor de foto. Die heb ik meegenomen van thuis.
Donna (8) Het Muiderslot is ietsje meer voor jongens. Het zou raar zijn als meisjes ridders waren. Het boekje dat we kregen vond ik het leukst. Daarin stond bijvoorbeeld dat Floris de Vijfde op zijn twaalfde al ging trouwen.
Miller (7) Droegen ze vroeger ook zulke helmen in het Muiderslot? nee, wel van ijzer. Dat zit niet echt lekker natuurlijk. Maar als je dat niet had, kon je makkelijk doodgaan bij het vechten.
renske (8) Graaf Floris was een goede man. Was er oorlog, dan mochten de mensen van het land in zijn slot schuilen. Hij had dit zelf gebouwd. niet echt zelf. Hij had een looprad waarmee zijn werkers bij een muur omhoog konden hijsen.
eline (9) Het Muiderslotproject is meer voor meisjes. Knutselen is ook meer voor meisjes. Ik had een schild gemaakt, en een deur.
rohan (7) Op het Muiderslot gaat het veel over jongens die moesten zwaard vechten. Dan gaat het ook over bloed en dood, niet echt leuk. Of ik het ook stoer vind? Ehm, gemiddeld.
TeksT: Hille Takken - FoTo: marTijn de Vries
thomas (8) Floris had edelen die niet helemaal tevreden waren met hem, omdat hij meer geld gaf aan de boeren dan aan de edelen.
Maxime (8) We leerden dat graaf Floris het Muiderslot heeft gebouwd, en een kasteel in Den Haag, en het Muizenfort bij Jan Kroket. Dat heet zo, omdat er vroeger ridders waren, en die hadden muisgrijze pakken aan.
Bas (8) Het Muiderslot is vooral voor jongens interessant: al die wapens! Floris de Vijfde was heel machtig. Toen hij 31 jaar oud was, werd hij met een zwaard gestoken, bij een sloot.
eva (7) Een meisje vindt het leuker in een paleis, denk ik. Een kasteel is meer voor jongens, woester. Er waren wel jonkvrouwen, maar niet zoveel. Het leukste vond ik een kist met oude spullen: een zakje met geld, een echt zwaard.
Shanti (7) Floris ging op valkenjacht met de Engelse koning, toen viel hij in een sloot en heeft zijn moordenaar een zwaard in z’n kont gestoken.
prikkels
9
dIALoog
Lucas Stijnman is groepsleerkracht van groep 1-2 op de Duinroos in Zandvoort. Hij heeft op de PABO een minor ICC gedaan waardoor hij vier jaar geleden meteen als cultuurcoördinator kon beginnen. Bij de Duinroos richt hij ook een natuurspeeltuin in – met moestuin!
Marjan Stift is groepsleerkracht van groep 7 op de SBO-school Focus in Haarlem, voor kinderen met een leerachterstand. Ze heeft 25 jaar onderwijservaring. In februari 2014 heeft ze bij Plein C de ICC-cursus afgerond. Ze combineert kunst en cultuur zoveel mogelijk met cognitieve vakken.
Een ervaren juf en een jonge meester – beiden ICC’er – in gesprek over jongens, meisjes en cultuureducatie.
MEIS jES ALS STAN dAArd? 10
prikkels
Lucas: Ik heb mezelf niet kunnen betrappen op een andere onderwijsaanpak voor meisjes dan voor jongens. Ik probeer mijn les leuk te maken voor alle kinderen. De poppenhoek heb ik direct na mijn aanstelling omgedoopt tot huishoek. Ik ben op deze school de eerste man in jaren in een kleutergroep, misschien ben ik me daarom meer bewust van zo’n naam. Marjan: Ik ben in mijn lessen ook niet heel bewust bezig met de verschillen en overeenkomsten tussen jongens en meisjes. Behalve dan die keer dat ze een naakt zagen op een schilderij. Toen heb ik dat wel benoemd: valt jullie ook op dat alleen de jongens giechelen? Lucas: Mij valt het op dat jongens meer willen bewegen. Ze glijden het liefst de halve dag op hun knieën door de gang. Meisjes doen liever precisiewerk, zoals kralen rijgen of kleuren. Marjan: Meisjes zijn eerder bereid aan te pakken wat ik heb uitgezocht. Jongens haken sneller af, bieden meer weerstand. Bij de voorbereidingslessen van het symfonieconcert Piazzo dell’Orchestra in Zaandam is me dat ook opgevallen. Meisjes wachten rustig af, jongens roepen gelijk: ‘saai!’ Lucas: Maar wat we daar moesten zingen, was zó hoog, dat het bij voorbaat al onhaalbaar was voor de meeste jongens. Marjan: Ik had een jongen in de klas die dat kon pakken. Je zag meteen dat de anderen zich afvroegen of ze dat leuk vonden, of dat ze hem ermee zouden plagen. Dansen en zingen vergen enige kwetsbaarheid, en dat is lastiger voor jongens. Bij ons maandelijkse open podium zie je vaak dat meisjes een dans doen en de jongens eerder een goocheltruc. De jongens zijn eerder bang om voor schut te staan. Lucas: Bij kleuters zie ik dat niet zo. Jongens nemen
prikkels
11
TeksT: Hille Takken - FoTo: marTijn de Vries
dIALoog
eigen kleuren uitkiezen. Ze moesten drie stroken papier opmeten, en dat meten vinden jongens ook leuk.
‘Wat wij moesten zingen, was zo hoog, dat het bij voorbaat al onhaalbaar was voor de meeste jongens’ juist vaak het voortouw als we gaan dansen. Ze doen gekker en raken elkaar veel aan. Marjan: Gaan we naar een museum, dan zijn de meisjes serieus aan het rondkijken en de jongens blijven maar met elkaar bezig. Ik denk daarom ook tevoren al goed na of de lessen niet te kinderachtig zijn voor hen. Jongens hebben meer variatie nodig. Een knutselproject mag niet te zoetsappig zijn. Lucas: Ik heb de kinderen vandaag anders een vlinder laten knutselen, en dat ging prima. Okee, het voorbeeld was roze en paars, maar ze mochten hun
12
prikkels
Marjan: Al pratend bedenk ik me: meisjes werken planmatiger, jongens experimenteren meer; ik moet hen vaker helpen bij het knutselen. Is dat bij jou ook zo? Lucas: Ik geloof het wel ja. Sommige jongens maakten een ster van die stroken en zeiden dat ze een nachtvlinder hadden gemaakt. Ze waren eerder tevreden met het resultaat. Marjan: Meisjes zijn gemotiveerder. Jongens hebben extra aanmoediging en instructie nodig. Maar niet bij emmer-drummen – daar konden ze zich helemaal op uitleven. De lesgevende artiest zei: ‘Ik hoor de jongens heel goed. Nu gaan we even zachtjes drummen zodat we ook de meisjes horen.’ Ik vond dat te waarderen. Zo komt iedereen aan bod. Lucas: Jongens houden van harde geluiden. Die pauken bij Piazzo dell’ Orcestra vonden ze prachtig. Het muziekstuk ging over verliefd zijn, en dat komt vooral aan bij de meisjes. Maar we zagen ook Cees Geel met een groot slagersmes een worst eten - dat vinden de jongens dan weer prachtig. Maar jongens houden soms ook van meidendingen en andersom. Vandaag waren theatermakers hier op school bezig met een spel met babypoppen, voor groep 5/6. Toen zag ik ook de jongens inhaken met handpoppen. Marjan: Klinkt het alsof wij vooral bezig zijn om onze projecten aan te laten sluiten bij jongens? Alsof meisjes de standaard zijn? Interessant. Ik heb maar drie meisjes in de klas. Lucas: Ik heb ook maar drie meisjes in de klas! Marjan: Bij mij op school geven bijna evenveel mannen als vrouwen les. Lucas: Onder de docenten ben ik op De Duinroos juist de enige man. Ik geloof dat dat misschien toch wel enige invloed heeft op mijn aanpak. Tijdens de pauzes staan mijn vrouwelijke collega’s vaak met elkaar te kletsen. Ik ben dan zand aan het scheppen en aan het stoeien. Marjan: Vrijdags kwam de docent handenarbeid bij mij in de klas – een man – en die ging ook stoeien met de kinderen. Toen dacht ik inderdaad: dat doe ik eigenlijk nooit.
TeksT: marijke scHäuikes
ME NI Ng
Stelling: Het huidige kunstonderwijs past beter bij meisjes dan bij jongens.
NEE
NEE, MITS..
JA
Nina de Hondt, jeugd- en muziektheatergezelschap Het Filaal
Inge Bruyn, docent beeldend, Cool Heerhugowaard
Edith Baartmans, leerkracht groep 7 Liduinaschool Haarlem
Een goede kunstles sluit aan bij de interesses en leefwereld van IEDERE leerling. Waarin jongens de ruimte krijgen om zich als jongen te gedragen. Zoals dr. Martine Delfos het noemt: de schoonheid van het verschil. Ook Het Filiaal wil voor jongens aantrekkelijk en inspirerend te zijn. Dat doen we onder andere door mannelijke rolmodellen te leveren, we streven bijvoorbeeld naar zoveel mogelijk mannen in ons kunstdocententeam.
Ik ben opgevoed met het idee dat meisjes ook alles moeten kunnen: elektriciteit aanleggen, schilderen, timmeren. In mijn lessen maak ik daarom geen onderscheid tussen jongens en meisjes: ik bied ze dezelfde materialen en technieken aan zodat ze zelf kunnen kiezen wat bij ze past.
Het huidige kunstonderwijs is een verrijking voor ieder kind. De wereld toont ons overal en dagelijks de interesse van meisjes en jongens voor kunst en cultuur.
Daarnaast werken we met spannende materialen, die ze op school niet krijgen omdat ze te gevaarlijk zouden zijn. We stimuleren niet alleen de fijne motoriek, maar geven ook ruimte aan grofmotorische en ruimtelijke ontwikkeling. Bouwen, timmeren, apparaten demonteren, messen, valtrainingen, slapstick, ze maken deel uit van ons assortiment. Jongens hebben nu eenmaal meer testosteron dan meisjes en dat betekent actie en onderzoek. Prachtige eigenschappen voor het creatieve vermogen. Weet jongens op een goede manier aan te spreken, geef ze de ruimte en er ontstaan prachtige vondsten!
Ik denk wel dat meisjes goed passen bij vakken als beeldend. Ik zie dat in mijn lessen – ik heb altijd veel meer meisjes die zich aanmelden voor mijn lessen dan jongens. Jongens en meisjes staan ook anders in de les: de spanningsboog van jongens is kleiner, ze willen direct beginnen. Meisjes hebben een meer afwachtende houding, ze kijken erg naar elkaar, geven oordelen over elkaars en eigen werk: ‘zij maakt een mooie tekening’ en hechten erg aan het oordeel van de ‘juf’. Jongens vergelijken ook, maar op een andere manier, meer competitief.
Tijdens een dansworkshop bij ons op school was goed te zien dat het enthousiasme van de docent dans alle kinderen uitdaagde om mee te doen. In gemengde groepjes van vijf bedachten ze zelf een dans. Tijdens de uitvoering gingen ze los en waren ze vrij, meisjes én jongens. Mijn ervaring is dat eigen inbreng tijdens expressievakken, de creativiteit en motivatie vergroot. Via muziek, drama en beeldend werken kunnen kinderen een andere kant van zichzelf laten zien. Ermee in aanraking komen geeft alle kinderen de mogelijkheid hun wereld anders te ervaren, ze leren op een andere manier kijken en luisteren. Kunstenaars en kunstenaressen, dansers en danseressen, acteurs en actrices, je vindt ze in de school en daarbuiten.
prikkels
13
Door Louis Tavecchio
TeksT: louis TaVeccHio - iillusTraTie: mireille scHaaP
Als we willen dat kinderen zich optimaal ontplooien, ook op cultureel gebied, dan moeten we recht doen aan aanleg en aan verschillen. Zeker de verschillen tussen jongens en meisjes.
vErSCHIL MAg Er ZIjN
Jongens, meisjes en cultuuronderwijs
14
prikkels
Willen we op school niet eigenlijk het liefst meisjes? doe-programma
In de zich ontwikkelende hersenen van jongetjes zijn er programma’s die hen stimuleren om te rennen, te springen, in bomen te klimmen, met stenen te gooien of ‘steentjes te keilen’. Jongens zijn (grof)motorisch veel actiever dan meisjes. Dat heeft voor een belangrijk deel te maken met het geslachtshormoon testosteron, dat aanzet tot actie en exploratie en dat bij jongens meer aanwezig is dan bij meisjes. Dat dat voor een leerkracht in een klas met dertig kinderen soms best lastig kan zijn, daaraan heeft het jongensbrein geen boodschap. Jongens doen ook aan fysieke competitie: ze stoeien met elkaar, of overtroeven elkaar in stoer en riskant gedrag. Dergelijk gedrag is belangrijk voor het bepalen van de ‘pikorde’ in de groep. Iedere nieuwkomer moet eraan geloven en zich bewijzen. Als de
pikorde is vastgesteld en de rust in de groep is hersteld kunnen ze zich – voorlopig - weer veilig voelen. De hersenen van (veel) jongens hebben een duidelijk ‘Doe-programma’.
sociaal programma
Bij (veel) meisjes is veeleer sprake van een ‘Sociaal actieprogramma’: vanaf de geboorte ontwikkelen ze zich sterker op het gebied van uiten en duiden van emoties. Taal speelt daarbij een belangrijke rol. Als ze voor het eerst naar school gaan liggen meisjes in taalontwikkeling gemiddeld ruim een jaar voor op jongens! In het huidige onderwijs, en ook in de huidige sociaal-culturele en maatschappelijke ontwikkelingen, is het meisjesbrein in het voordeel. Samenwerken, discussiëren en presenteren: het sluit
prikkels
15
allemaal beter aan bij het talige, meer sociale meisjesbrein dan bij het motorische en ruimtelijk georiënteerde jongensbrein. Hun sociale actieprogramma betekent ook dat meisjes proberen door iedereen, en vooral door volwassenen, lief en aardig gevonden te worden. Wat overigens niet wegneemt dat ze vaak roddelen met en over elkaar; een vorm van ‘relationele agressie’ die zich uit door elkaar uit te sluiten of buiten te sluiten.
liever meisjes?
Jongens worden door de omgeving vaak als onrustig, druk en ‘agressief’ beoordeeld. Niet zelden krijgt hun drukke gedrag het label adhd, het overschaduwt hun talenten en resulteert uiteindelijk in een te laag schooladvies. De schoolresultaten van meisjes zijn op alle niveaus en bij alle vormen van onderwijs beter. Met meisjes gaat er minder stuk, zijn er minder ongelukken. Meisjes hebben minder stoornissen, minder gedragsproblemen, ze hebben minder speciaal onderwijs nodig en hun werkhouding is beter afgestemd op het schoolse leren. Dus, om met Martine Delfos te spreken en even te overdrijven: willen we op school eigenlijk niet het liefst meisjes? Ze zijn volgzamer, makkelijker te beïnvloeden, gehoorzamen meer dan jongens en zoeken niet zo sterk en vaak grenzen op. Vrouwelijke leerkrachten sluiten qua interactiestijl waarschijnlijk beter aan op het gedrag van meisjes dan op het gedrag van jongens en het ligt voor de hand dat ze meer feeling hebben voor de taal, mimiek en de sociale omgang van meisjes en ook meer waardering voor de manier waarop meisjes op hen reageren. En hun gevoel van competentie als opvoerder zal mede daardoor veel makkelijker en soepeler worden bevestigd in de omgang met meisjes.
liever meer meesters!
Meer dan 85% van de leerkrachten in het basisonderwijs is vrouw. Behalve een groot voordeel – want zonder vrouwen zou het basisonderwijs niet bestaan – is het ook een handicap.
Ten eerste is het perspectief van waaruit het kind bekeken wordt beperkt; een team met een gelijke verdeling van seksen zou elkaar kunnen aanvullen. Ten tweede is het rolpatroon dat aangeboden wordt overwegend vrouwelijk, want vrouwen in het onderwijs gedragen zich als vrouwen en bieden dus vooral aan hoe een vrouw zich moet gedragen. Ten derde worden technisch-uitdagende en wereld-ontdekkende activiteiten door vrouwelijke leerkrachten minder aangeboden dan door mannelijke. Ten vierde bestaat het risico dat de typisch ‘jongensachtige’ manier van problemen uiten – extravert, naar buiten gericht - op meer weerstand stuit bij vrouwelijke leerkrachten en zowel voor de leerling als de leerkracht probleem- en stressverhogend werkt. Martine Delfos merkte gekscherend op dat een bijscholing tot mannelijke leerkracht voor een vrouw wat extreem is. Maar zolang het niet lukt om voldoende mannen te motiveren de zo belangrijke taak van opvoeder en rolmodel in het (basis)onderwijs op zich te nemen, zullen de vrouwen, die deze verantwoordelijkheid gelukkig wel nemen, moeten proberen zich iets ‘mannelijker’ en ‘jongensvriendelijker’ te gedragen.
j/m en lezen
Wat zou dit kunnen betekenen voor het succes van cultuuronderwijs op de basisschool? In april vond het jaarlijkse congres van Stichting Lezen plaats, met dit jaar als thema ‘Jongens en lezen’. Recent onderzoek laat zien dat meer meisjes (ongeveer 40%) dan jongens (ongeveer 20%) dagelijks thuis voor het plezier een boek lezen, en ook vaker lid zijn van de bibliotheek. Jongens geven vaker de voorkeur aan andere vrijetijdsactiviteiten zoals gamen, sporten en tv-kijken. Als verklaring wordt onder andere gewezen op een verschil in motivatie, in die zin dat lezen voor meisjes een emotionele uitlaatklep zou zijn en dat hun leesattitude positiever is omdat zij in ontwikkeling voorlopen. Andere mogelijk verklarende factoren zijn de flinke voorsprong in taalontwikkeling van meisjes en het feit dat lezen gepaard gaat met stilzitten en het vermogen je over een langere tijd goed te kunnen concentreren. Die twee laatstgenoemde eigenschappen zijn bij jongens in de
Wie is Louis Tavecchio? Emeritus hoogleraar Louis Tavecchio promoveerde op onderzoek naar de evaluatie van onderwijsgedrag. Hij werkte bij de Universiteit Leiden en was hoogleraar aan
16
prikkels
de Universiteit van Amsterdam. Hij houdt zich specifiek bezig met de ontwikkeling van jongens en de betrokkenheid van mannen bij de opvoeding en opvang van kinderen.
basisschoolleeftijd en de puberteit, over het algemeen, een stuk minder ontwikkeld. Als je jongens toch tot lezen wil aanzetten of ze ermee wil prikkelen, lijkt de keuze van spannende verhalen en boeken nog het meest kansrijk.
j/m en muziek
Muziekdocent Jeroen Roelofsen uit Haarlem ziet met name bij bovenbouwleerlingen verschillen tussen jongens en meisjes. Jongens willen leren door ‘los te gaan’ en te leren vanuit chaos, aldus Jeroen, terwijl meisjes het juist fijn vinden om een opdracht te krijgen. Collega Dirkjan de Koning uit Amsterdam: ‘De eerste vraag van jongens is vaak: kan het stuk? Ik laat de jongens zich dan even uitleven op een djembé. Dan komen ze er vanzelf achter dan hun handen pijn gaan doen, en krijgen ontzag voor het instrument.’ Deze twee voorbeelden illustreren de voorkeur voor ‘experimenteel leren’ bij jongens, en het meer regel-geleid leren bij meisjes. Jongens leren door te doen, en te zien wat er van komt. In veel schoolvakken is dat geen optie, maar bij muziek kan daar juist heel goed ruimte voor gegeven worden. Het regel-geleid leren van meisjes, gecombineerd met hun voorliefde voor samenwerken, kun je als docent ook goed gebruiken. Dirkjan: ‘Ik vraag soms aan de meisjes om aan de jongens te laten horen hoe iets klinkt als je samenspeelt’.
j/m en dans
Soms gaat het niet om aanleg, maar juist om de sociale omgeving die om een speciale aanpak vraagt. Dansdocent Monique Goffree uit Beverwijk merkt in haar lespraktijk dat ze rekening houdt met de sociale context. Bij kleuters speelt dat nog niet, en jongens en meisjes van die leeftijd vinden het dansen allemaal even leuk. Maar vanaf een jaar of zes kan dat veranderen, en Monique houdt daar rekening mee door een jongen bijvoorbeeld geen elfjesrol te geven. Het kind zou daar misschien nog geen probleem mee hebben, maar veel ouders – en dan vooral vaders – vinden dat bezwaarlijk. Ook dat is verklaarbaar: uit onderzoek is bekend dat vaders de ‘sekse-identiteit’ van hun kinderen meer bewaken dan moeders. En vooral voor hun zonen vinden vaders het van belang dat zij niet te veel afwijken van mannelijke stereotypen. Dus ondanks dat dansen goed aansluit bij de bewegingsdrang van jongens, en het bij uitstek een discipline is waarbij fysieke kracht en uithoudingsvermogen cruciaal zijn, bepaalt de sociale omgeving of dansen voor een jongen geaccepteerd is.
j/m en cultureel erfgoed
De technisch-uitdagende en wereld-ontdekkende activiteiten die Delfos aanraadt, zijn in cultuuronderwijs heel goed te plaatsen. Niet alleen in de kunstvakken, maar ook in erfgoededucatie.
Denk bijvoorbeeld aan bezoeken aan de Stelling van Amsterdam, Teylers Museum in Haarlem en het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. In die musea, en overigens ook in elk lokaal-historisch museum, wordt getoond hoe praktische en technische problemen vroeger werden opgelost met inventiviteit en techniek. Bezoeken aan erfgoedinstellingen met aandacht voor alledaagse toepassingen van natuur en techniek zijn leerzaam voor beide seksen en spannend genoeg voor jongens.
slotsom
Hoewel de variatie binnen de groep jongens en de groep meisjes afzonderlijk heel groot is - iets om altijd te onthouden - zijn er ook belangrijke verschillen tussen jongens en meisjes in aanlegfactoren en voorkeursgedrag. Waarom zouden we meisjes niet mogen opvoeden in hun sterke kanten - communicatie, zorg en inlevingsvermogen - en waarom jongens niet in hun sterke kanten als assertiviteit, actiegerichtheid en neiging tot leiderschap? Zonder de verschillen richtinggevend te laten zijn voor ons hele handelen, is het noodzakelijk om, óók als het gaat om cultuur op school, gevoel te krijgen voor het verschil tussen jongens en meisjes.
De eerste vraag van jongens is vaak: kan het stuk?
Verder lezen * Martine Delfos, Een jongen is geen meisje, 2004 * Jelle Jolles, Ellis en het verbreinen. Over hersenen, gedrag en educatie, 2012 * Louis Tavecchio, ‘Jongens en meisjes. De invloed van het sekseverschil’. Artikel in de Opvoedingscanon van René
prikkels
17
TeksT: marijke scHäuikes - FoTo’s: marTijn de Vries
LEEr LIjN vAN dENyELL EN KATo
18
prikkels
Groep 2 de julianaschool kwartellaan was dit jaar genomineerd voor de titel cultuurschool van noordHolland. de school combineert vaste cultuurlessen met jaarlijks wisselende cultuurthema’s en werkt hierbij veel samen met cultuurmakers in de buurt.
Kato: ‘dit is een schilderij dat ik zelf gemaakt heb in de kleuterklas. Het moest eerst een vrouw met een hoed worden, maar ik heb er uiteindelijk maar een paraplu van gemaakt omdat het daar meer op leek.’
Groep 4
Denyell: ‘We kregen 1 keer per week muziek en toen leerden we een liedje over het muiderslot met allerlei instrumenten, triangels enzo.’
met de methode ‘moet je doen’ werken alle klassen het hele jaar door aan muziek.
Groep 5 naast muziek, zet de julianaschool jaarlijks twee disciplines in het zonnetje. deze sluiten aan bij de thema’s van de verschillende klassen. Zo sluiten de cultuurlessen altijd goed aan op de reguliere lessen.
Denyell: ‘We hebben dit schilderij zelf gemaakt met de klas in groep 5 met het thema landen’
Groep 7 op school werken de kinderen actief aan cultuur, maar ze leren hier ook op reflecteren. elk jaar bezoekt elke klas een voorstelling en een tentoonstelling. Kato: ‘We zijn in groep 7 met de
museumbus naar het rijksmuseum geweest. We hebben de nachtwacht gezien, daar stond een bewaakster bij, omdat ooit iemand met een mes in het schilderij had gestoken. en we hebben geleerd hoe vroeger verf gemaakt werd.’
Groep 8 sinds 2011 werkt de school jaarlijks samen met scholen voor speciaal onderwijs aan een cultuurproject. de leerlingen maken onder leiding van een kunstenaar en een kunstinstelling animatiefilmpjes. Kato: ‘op de mozarthof hebben we animatiefilmpjes gemaakt en gingen we spelen met de kinderen. Bij veel kinderen merk je er bijna niets van. Het zijn soms echt schatjes! de mozarthof komt nu bij ons om samen naar de filmpjes te kijken.’
prikkels
19
KuNST wErK
Groep
3/4
Vier muzikale lessen van jeroen roelofsen, muziekdocent bij Hart Haarlem.
Groep
een muzikale opwarmer
De speeltuin
Doel van de les leerlingen zijn spelenderwijs bezig met ritme, ruimtelijk inzicht (links/rechts) en emotie (boos/blij)
Doel van de les leerlingen ontdekken hoe je bewegingen kunt vertalen naar geluid
Werkwijze Ga met z’n allen in een kring staan • Tel tot acht en klap telkens alleen op de eerste tel • Als iedereen meedoet maak je op de tweede tel een saluerende beweging met je rechterhand • Als dat goed gaat, maak je op de derde tel dezelfde beweging met links • Op de vierde tel doe je je armen over elkaar en kijk je boos • Op de vijfde tel doe je je handen zwaaiend in de lucht en kijk je blij • De zesde, zevende en achtste tel zijn vrij om door de leerlingen in te vullen • Geef elke beweging een naam, zodat je ze makkelijker kan onthouden: klap.... rechts.... links.... Boos.... Blij. als je alle acht tellen gevuld hebt met een geluid of beweging, dan ga je proberen het te ‘loopen’, dus na de achtste tel komt opnieuw de eerste tel. je kunt variëren in tempo om het moeilijker te maken.
Wat heb je nodig Zo veel mogelijk instrumenten en voorwerpen waar je geluid uit krijgt Werkwijze Begin de les in een kring en vraag iedere leerling wat hij/ zij het leukste toestel in een speeltuin vindt. Verdeel de instrumenten onder de leerlingen en vraag ze te bedenken hoe ze hun favoriete speeltuinonderdeel naar hun instrument kunnen vertalen.
laat de leerlingen experimenteren met hun instrument. Ga coachend aan de slag: als een leerling vindt dat een schommel op één toon gespeeld moet worden dan is dat prima, maar vraag wel hoe je dan een schommelend effect krijgt (versnellen/ vertragen, harder/zachter). Teken of schrijf nu op het bord alle toestellen die genoemd zijn, kriskras door elkaar. nu kan je de speeltuin bezoeken: wijs een toestel aan, nu mogen de leerlingen die dit toestel hebben gekozen, het geluid maken. Ga naar een volgend toestel etc. Zo ontstaat een muziekstuk. sluit het stuk af met een grote knal.
Tip: Laat ook kinderen dirigent zijn van Tip: E en andere leuke beweging is om je dit speeltuin-orkest, door ze op het bord hand op de schouder van degene naast je te aan te laten wijzen welke speeltoestellen leggen, of een compliment geven. zij zullen bezoeken in een speeltuin 20
prikkels
TeksT: jeroen roeloFs - illusTraTies: dorriTH rem
1/2
Groep
5/6
Groep
7/8
eigen notenschrift
Vreemde klanken
Doel van de les leerlingen ontdekken het principe van notenschrift door zelf een notatie te bedenken.
Doel van de les leerlingen verbreden hun muziekkennis en raken bekend met onbekende muzieksoorten
Wat heb je nodig • A4-tjes en potloden • Waslijn en knijpers • Muziekstuk waarin gevarieerd wordt met hoog/laag hard/ zacht snel/langzaam Werkwijze Bespreek met de klas dat je muziek op allerlei manieren kunt spelen: hoog, laag, hard, zacht, snel, langzaam. laat voorbeelden horen, door zelf te zingen of muziekstukjes te laten horen. om anderen uit te leggen hoe een muziekstuk gespeeld moet worden, kan je dit opschrijven met woorden. maar dat geeft veel tekst. daarom is het notenschrift bedacht. Vertel de leerlingen dat zij hun eigen notenschrift gaan maken. Verdeel de klas in groepjes en geef ze twee tegengestelde
parameters mee (hoog/laag, hard/zacht, snel/langzaam) laat ze twee tekens tekenen waarmee ze kunnen aangeven hoe de muziek gespeeld moet worden, elk op een eigen a4tje. Hang deze aan de waslijn. Zing nu met de klas een bekend liedje. Wijs een parameter aan en zing het lied op deze wijze. je kunt ook meerdere parameters kiezen: heel zacht en hoog zingen, of juist snel, hard en laag. Bespreek met de leerlingen dat ook op deze manier het notenschrift is gemaakt: zo weet iedereen hoe een stuk gespeeld moet worden.
Tip: Geef een leerling de rol van dirigent: hij of zij bepaalt hoe de klas moet zingen.
Wat heb je nodig digibord of cd-speler muziek Werkwijze laat leerlingen luisteren naar drie populaire bands en vraag ze wat voor instrumenten ze horen. dit kan van makkelijk (singer songwriter met alleen gitaar en zang), tot moeilijk (groot georkestreerde bands) zijn, zolang het maar aansluit bij het referentiekader van de leerlingen.
Vraag vervolgens aan de leerlingen om in groepjes thuis een muziekstuk uit te kiezen die hetzelfde instrumentarium heeft als één van de voorbeelden die je hebt laten horen. differentieer per groepje. leerlingen die al wat meer kennis hebben, kunnen een moeilijkere opdracht krijgen. luister de volgende les naar alle voorbeelden en bespreek met de groep of het klopt dat er precies dezelfde instrumenten in voorkomen. Probeer ook te benoemen wat voor verschillen er zijn, bijvoorbeeld qua productie of tekstinhoud.
Tip: Neem zelf ook muziekfragmenten mee met hetzelfde instrumentarium, maar dan met bands die voor de meeste leerlingen onbekend zijn. Muziek die eerst vreemd of lelijk was, wordt makkelijker geaccepteerd. prikkels
21
een SuPeR leeRZAAM uITJe!
kunst en cultureel erfgoed dichter bij dan u denkt ■ inspirerende speurtochten, rondleidingen, workshops ■ Het kunstfort omarmt cultuur in de spiegel! ■
meer info en boekingen: kunstfort bij Vijfhuizen - www.kunstfort.nl/educatie
Tweejarige opleiding
BEELDEnDE VAKKEn voor leerkrachten & activiteitenbegeleiders START: dinsdag 16 september 2014
www.triade-denhelder.nl
22
prikkels
Sluit aan op Cultuureducatie met Kwaliteit in het onderwijs! • impuls • verdieping • 2- en 3 dimensionaal werken
• info@triade-denhelder.nl • 0223 - 537200
Cur SuS SEN Workshop Beeldend Vertellen Deze workshop geeft je handvatten voor het beeldend, expressief en gemakkelijker vertellen van een verhaal. Start: 4 juni en 17 september Duur: 1 les van 1,5 - 4 uur Plaats: utrecht Voor: leerkrachten Po, PaBo’s, mBo’s Kosten: € 55,www.vertellen.net
tekenspelletjes Voor in de klas Tijdens een sessie van 2,5 uur leer je tien tekenspelletjes, die je in de klas groepsgewijs of individueel met kinderen kunt spelen. Start: 3 september Duur: 1 les van 2,5 uur Plaats: alkmaar Voor: leerkrachten Po Kosten: € 30,www.cultuurprimair.nl
Zeefdrukken In deze workshop leer je op een eenvoudige manier hoe je met je groep kunt zeefdrukken. Start: 9 september Duur: 1 les van 1,5 uur Plaats: alkmaar Voor: leerkrachten Po Kosten: € 35,www.cultuurprimair.nl
interne CultuurCoördinator Voor leerkrachten die cultuureducatie een vaste plek willen geven op school en de leerlingen op een structurele wijze met cultuur in aanraking willen laten komen. De basiscursus ICC is dé basis voor cultuur op school. Start: 10 september 2014 Duur: 9 lessen
Plaats: schagen Voor: leerkrachten Po Kosten: € 635,www.pleinc.nl/icc-cursusaanbod
Plaats: Haarlem Voor: icc’ers kosten: € 2.450,www.pleinc.nl/cultuurbegeleider
opleiding Beeldende Vakken
geld Voor CultuurprojeCten
Deze tweejarige gecertificeerde opleiding besteedt ruim aandacht aan de diverse technieken en werkvelden van het tekenen, schilderen en de druktechnieken. De opleiding wordt afgesloten met een diploma.
Ben je cultuurcoördinator en heb je een mooi plan voor een cultuureducatief project op school, maar weet je niet hoe je dit moet financieren? De workshop Geld voor cultuurprojecten helpt je hier verder mee.
Start: 16 september Duur: 60 lessen, verdeeld over 2 jaar Plaats: den Helder Voor: leerkrachten Po (onder meer) Kosten: € 1100,www.triade-denhelder.nl
Start: 22 oktober Duur: 2 lessen Plaats: alkmaar Voor: icc’ers en cultuurcoördinatoren Vo Kosten: € 150,www.pleinc.nl/geldvoorcultuurprojecten
iCC VerdiepingsCursus
ouders in de klas
Een verdiepingscursus voor de ervaren ICC’er. Je leert over cultuur in de cognitieve vakken, over breinonderzoek, financiële middelen voor cultuur en cultuur in onderwijsvernieuwing.
Deze workshop is voor alle cultuurcoordinatoren die de talenten van ouders willen inzetten bij hun cultuuronderwijs.
Start: 1 oktober Duur: 3 lessen Plaats: Haarlem Voor: icc’ers Kosten: € 255,www.pleinc.nl/icc-verdiepingscursus
post-hBo opleiding CultuurBegeleider Voor ICC’ers die meer inhoudelijke kennis van het brede terrein van cultuuronderwijs willen krijgen, om bijvoorbeeld een leerlijn te kunnen ontwikkelen voor hun school. Daarnaast leer je hoe je collega’s op school begeleidt ook goed cultuuronderwijs te geven. Start: 1 oktober Duur: 17 lessen en een meesterproef, verdeeld over 1,5 jaar
Start: 22 oktober Duur: 2 lessen Plaats: Hilversum Voor: icc’ers Kosten: €150,www.pleinc.nl/oudersindeklas
post-hBo opleiding poppenspel in de klas je leert in een jaar de fijne kneepjes van het vak van professionele poppenspelers: Hoe kun je improviseren met een pop? Hoe blijft een groep kinderen geboeid en hoe maak je een goed verhaal? Start: 29 oktober 2014 Duur: 15 lessen, verdeeld over 1 jaar Plaats: alkmaar Voor: leerkrachten Po Kosten: € 2.025,www.inholland.nl/academy
prikkels
23
PoPPentheater hanS Schoen
Voorstellingen en projecten voor het Primair Onderwijs hschoenpoppentheater@planet.nl 0229-218058
Dansprojecten voor kleuters TE COMBInEREn MET EEn UITSTAPJE nAAR EnKHUIZEn
Sprookjes komen tot leven als Hark en Bezem je kleuterklas bezoeken. Deze twee onhandige medewerkers van Sprookjeswonderland in Enkhuizen hebben alle sprookjes zoek gemaakt. Samen met de kinderen toveren ze de sprookjes weer terug door te de sterren van de hemel te dansen. Het feest is compleet als de klas snel daarna een bezoek brengt aan het sympathieke attractiepark in Enkhuizen. www.kleuterdanstheater.nl
MuSeuM en School is een gezamenlijk educatief programma van acht Leidse erfgoedinstellingen gericht op het basisonderwijs. Wilt u uw klas inschrijven voor een museumles? Kijk op: www.erfgoededucatieleiden.nl. Museumgroep Leiden, Postbus 190, 2300 AD, Leiden, 071-5139186.
24
prikkels
Cultuur op de agenda mei t/m september
Week Van de amateurkunst 17 t/m 25 mei, heel noord-Holland in de Week van de amateurkunst (Wak) worden in gemeenten door heel nederland activiteiten georganiseerd waarbij de passie en het plezier van amateurkunst centraal staan. optredens, workshops, tentoonstellingen en nog veel meer! www.waknederland.nl en www.cultuurcentrale.nl
ontdek de arCheologie in je Buurt
Voorstellingen & Worskhops op school meer dan 60 voorstellingen
poppen-, muziek- en danstheater toneelvoorstellingen vertel & literaire voorstellingen interactieve voorstellingen
actieve programma’s
1 juni, Alkmaar archeologieroutes die je te fiets, wandelend of per kano kan afleggen. elke regio heeft een eigen thema, laat topvondsten stralen en vertelt de verhalen van de lokale archeologie. de regio alkmaar bijt op 1 juni het spits af met het thema Heilige putten. in de maanden daarna volgen ook andere regio’s. Volg het op www.huisvanhilde.nl
circusprojecten diverse workshops
www.sttprodukties.nl impresariaat
T. 0570 - 56 46 81 | info@sttprodukties.nl
kinderportretten amsterdam nog tot 9 juni, Amsterdam deze tentoonstelling viert 4 eeuwen kunstwerken door alle portretten van de Van loon kinderen bij elkaar te brengen, van monumentale werken tot intieme miniaturen. ‘400 jaar kinderportretten’ is van 28 februari tot en met 9 juni 2014 te zien in museum van loon. www.museumvanloon.nl
dag Van het kasteel 9 juni, heel noord-Holland een buigende butler heet je welkom, een knecht brengt je bagage naar je torenkamer, tijdens het eten is een klein handgebaar genoeg om een bediende te laten toesnellen... Zo stellen we ons het leven voor van de prinsen en prinsessen, baronnen en
gravinnen in hun sprookjesachtige kastelen en landhuizen. Bewonder hun huizen en kastelen tijdens de dag van het kasteel. www.kastelen.nl
spelen en leren Vroeger doorlopend, Oosthuizen ‘in den morgenstond begeven de kinderkens zich reeds te acht uur op weg, voorzien van een leesboekje en de meesten ook een linnen zakje, waarin zij hum middagmaal meenemen.....’ Beleef spelen en leren vroeger, in het schooltje van dik Trom, het museum dat een jaar geleden haar deuren opende in het voormalig schooltje van j.c. kieviet, de schrijver van de dik Trom boeken. hetschooltjevandiktrom.nl
luChtkastelen op sypesteyn nog tot 31 augustus, Loosdrecht sypesteyn vroeg hedendaagse kunstenaars invulling te geven aan het concept nestkast of vogelhuisje. dit resulteerde in verrassende werken, die de hele zomer te zien zijn in en om kasteel sypesteyn. Wat voor vogelhuisje kunnen jouw leerlingen bedenken? www.sypesteyn.nl
klassendag 12 september, heel noord-Holland Bezoek een monument tijdens klassendag: gebruik de digitale introductieles en bereidt je leerlingen uit groep 7/8 voor op het fenomeen ‘monument’, en bezoek een monument samen met een rondleider die het als geen ander kent. check eerst of je gemeente meedoet aan klassendag op www.openmonumentendag.nl/onderwijs
prikkels
25
Volgend nummer:
dE groEp Heb je tips voor de redactie mail dan prikkels@pleinc.nl Het volgende nummer verschijnt september 2014
nieuw schooljaar, nieuwe groep / Kinderboekenweek Feest! / cultuur en groepsvorming: zo maak je een groep van de klas / Begin de dag met het Kunstwerk van otto de Jong / Met vier extra pagina’s en nieuwe rubrieken!
colofon hoofdredactie: Vibeke roeper eindredactie: Hanna van der Veen redactie: Tamara oortwijn (icc’er st. leonardusschool Heemskerk), marijke schäuikes (adviseur cultuureducatie Plein c), Tamara roos (afdelingshoofd cultuurstroom, artiance) Met bijdragen van: Jeroen roelofsen, Vibeke roeper, Tamara roos, marijke schäuikes, Hille Takken, louis Tavecchio, Hanna van der Veen Illustraties: mireille schaap, dorrith rem Foto’s: martijn de Vries, Plein c Vormgeving: Ykeswerk
26
prikkels
Drukwerk: Zwaan Printmedia Prikkels is een uitgave van Plein c, onderdeel van cultuurcompagnie noord-Holland, en kwam tot stand met subsidie van de provincie noord-Holland en het Fonds voor cultuurparticipatie. Prikkels verschijnt vier keer per jaar oplage: 2.500 abonnementen noord-Hollandse basisscholen, cultuuraanbieders en gemeenten ontvangen 1 gratis exemplaar. de distributie wordt verzorgd door abonnementenland in Heemskerk. Losse nummers € 5,50
Jaarabonnement € 20,Teamabonnement (3 exemplaren) € 40,info en aanmelden: www.pleinc.nl/ontvangprikkels adverteren: ook adverteren in Prikkels? dit kan al vanaf € 140,- per nummer. Bekijk de mogelijkheden op www.pleinc.nl/ adverteerinprikkels tweede jaargang nummer 2 alle rechten voorbehouden. deze rechten berusten bij cultuurcompagnie noord-Holland c.q. de betreffende auteur. ISSn: 2214-3777
De leerlingen van Arjan Boon gingen naar de theatervoorstelling ‘Koud Vuur’ van de Toneelmakerij.
TeksT: Tamara roos - FoTo: marTijn de Vries
Een kakofonie van drukke kinderstemmen in de gangen van Theater Cool. De leerlingen zijn opgewonden en hebben er duidelijk zin in. ‘Meester, naar welke film gaan we ook al weer?’ grapt een jongetje. Als het zaallicht dooft wordt het gauw stil. De leerlingen worden eerst een beetje streng toegesproken door een van de acteurs. ‘Je bent niet in de bioscoop. Wij zien en horen jullie ook!’
Arjan: ‘Het was een leuke voorstelling, maar ik heb er wel gemengde gevoelens over. Aan het eind werden de kinderen nogal onrustig, en dat snapte ik wel. Het was onduidelijk of ze nou mee mochten doen of niet. Daardoor ging het stuk een beetje als een nachtkaars uit. Wat ik mooi vond was dat er echt werd ingegaan op de theaterwetten, zoals hoe je de magie in je voorstelling krijgt en wat je kan doen met kostuums. Dat zijn dingen waar ik het later met de kinderen nog over kan hebben.’
KLAS IN ACTIE
‘soms moest ik de leerlingen wel even tot stilte manen’ prikkels
27
wErK pLAATS
‘it takes a story to raise a child’ Werkplaats van Wijnand Stomp, verhalenmaker
Ik wil met mijn voorstellingen kinderen prikkelen om hun fantasie te gebruiken. Daar is op school vaak weinig ruimte voor. Ik wil kinderen leren om buiten de hokjes te denken, ze zelf hun eigen verhalen laten ontdekken. Mijn verhalen zijn altijd interactief, kinderen mogen reageren.
28
prikkels
Wat dat betreft past de titel verhalenverteller niet bij mij. Ik ben altijd bezig met het intunen op mijn publiek: wat werkt, wat komt aan? Kinderen betrek ik bij de voorstelling door ze medeverantwoordelijk te maken voor het slagen ervan. Verhalen vertellen is belangrijk in het onderwijs, maar er wordt zo weinig mee gedaan! Vraag een volwassene welke leerkracht uit zijn schooltijd indruk heeft gemaakt, en het is vaak de leerkracht die zo mooi kon vertellen. Ik bakte niks van rekenen, maar mijn wiskundeleraar wist het zo te vertellen dat ik toch aan zijn lippen hing. Vandaar mijn project ‘It takes a story to raise a child’: ik wil vertelkunst weer terugkrijgen in het onderwijs.
TeksT: Hanna Van der Veen - FoTo: marTijn de Vries
Eigenlijk ben ik al cultureel ondernemer vanaf mijn schooltijd. Ik begon met dj-en en het organiseren van schoolfeesten. Muziek was mijn grote passie en ik deed niets liever dan dit delen. Hetzelfde doe ik nu met mijn theatervoorstellingen, verhalen en workshops. Eigenlijk deel ik immateriële cadeautjes uit.