2014 DE GROEP

s l e k k i r P over cultuur op school Najaar 2014

DE GROEP TROTS OP TALENTEN

TUIN HOI COLLEGA!

PAG 2

GOUD

IN ONZE HANDEN NIEUW: COLUMN

PAG 5

GROEPJES

VAN 80 SLIMFIT ONDERWIJS

PAG 10

HEEL VEEL

OEFENEN JONG TALENT MAAIKE PAG 23

Vanaf nu extra dik, met nieuwe rubrieken!

HOI COL LEGA!

‘Ik vind cultuur belangrijk omdat je daarmee kunt laten zien wat er in de maatschappij speelt. Het leert kinderen zich te uiten en respect te krijgen voor uitingen van anderen. Cultuur past sowieso goed bij het motto van onze school: Het mooiste wat je hier worden kunt, is jezelf!

Waar ik echt trots op ben is onze Talententuin: twee keer per jaar organiseren we gedurende drie vrijdagmid-

2

prikkels

dagen workshops voor groep 5 t/m 8.

We hebben al zeker tien verschillende workshops gedaan - van een minimusical maken tot verhalen schrijven en mindfulness.

Nadat ik ICC’er werd, hebben we de jaarlijkse Jozefdag een culturele invulling gegeven. We sluiten aan bij de discipline en het thema waar we op dat moment mee werken. Afgelopen schooljaar was dat beeldende vorming met als thema Romeinen. We hebben met een kunstenaar zes mozaïekkunstwerken voor de school gemaakt. Verder halen we ideeën uit Drama Online en Laat maar zien – dat werkt goed.

En voor cultuurhistorie heb ik een fietsroute uitgezet en een lessenserie gemaakt rond het beatlesmonument.

Onze € 10,90 per leerling gaat altijd helemaal op. We zijn alert op gratis aanbod en zijn nu in gesprek met een muziekschool over AMV-lessen in ruil voor gebruik van onze lokalen na schooltijd.

Wie weet wat daaruit voorkomt!

Ik schrijf ieder jaar, liefst voor de zomer, een actieplan voor volgend schooljaar. Mijn droom is om onze leerlingen jaarlijks ook naar theater-, dans- en muziekvoorstellingen te laten gaan.’

TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES – FOTO: MARTIJN DE VRIES

Anouk Loer is leerkracht van groep 6, 7 en 8 en sinds 2011 ICC’er op de Sint Jozefschool, een Jenaplanschool in Blokker.

HT DE KLE E FKR AC R U U LT VAN CU PAG 14

Kinderen groeien op in groepen. Van de babygroep, de peuterspeelzaal, de basisschool en alle vrijetijdclubjes, tot het voortgezet en beroepsonderwijs.

Geen wonder dat de opvoedliteratuur rijk is aan handreikingen voor groepsvorming. Want je zult maar in een negatieve sfeer terecht komen, of je onveilig voelen in de klas. We kennen allemaal de piramide van Maslov. Je veilig en geaccepteerd voelen in de groep, zijn essentiĂŤle voorwaarden voor je ontwikkeling.

Deze Prikkels is gewijd aan de rol van de cultuurvakken in het groepsproces. Wat blijkt: cultuur is een groepsvormer bij uitstek!

Vibeke Roeper hoofdredcateur

DE GRO EP THEMA:

lekker met de lego pag. 28 NIEUW!

Hoi collega!

VERNIEUWD

2

Prikbord: Met column en kinderboekenweektips

4

Talent: Marco de Souza

7

Klassefoto: Samen werken aan een movical

8

Dialoog: Slimfit, hoe werkt dat?

NIEUW!

Jong talent: violist Maaike van Dijk VERNIEUWD

10 23

Werkplaats van Knip&Film

26

Cursussen

29

Cultuur op de agenda

31

NIEUW!

Museumstuk

32

Het eindresultaat staat voorop.

PAG 13

DE LEER LIJN van Bas PAG 18

KUNSTWERK PAG.20

4X EEN GOEDE

START prikkels

3

PRIKBORD

Cultuur om de Hoek Werk je dit schooljaar samen met een (amateur)-cultuuraanbieder uit je omgeving?

Bij Cultuur om de Hoek kun je geld aanvragen om je project uit te voeren. Het doel van Cultuur om de Hoek is samenwerking stimuleren tussen scholen en hun culturele omgeving stimuleren. Per project is maximaal € 750 beschikbaar. Voor 31 oktober is je aanvraag welkom bij renskehoogervorst@cultuurcompagnie.nl.

Op www.pleinc.nl/cultuuromdehoek vind je meer info

Met plezier gelezen Het leesbevorderingsbeleid van de laatste jaren lijkt zijn vruchten af te werpen! Het leesplezier van leerlingen stijgt weer, na een jarenlange dalende trend. IN GROEP 5 VINDT 67% VAN DE KINDEREN LEZEN LEUK EN IN GROEP 8 IS DAT 62%. In 2005 was dat nog 63% en 55%. Dat blijkt uit Cito’s meest recente Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau (PPON).

Het PPON-onderzoek onderstreept dat steeds meer scholen zich bewust zijn van het belang van leesbevordering.

3 TIPS: BOEKEN OVER MEEDOEN EN JEZELF BLIJVEN

6-9 JAAR

9-12 JAAR

Held op sokken

Spees de ruimtewees Wonder

Bekroond met een Zilveren Griffel (2014) Ridder Roderik heeft geen baard zoals alle andere ridders. Daarom telt hij niet mee en is hij geen held. Hij moet harnassen poetsen, stallen uitmesten en koken.

Maar hij maakt de lekkerste drakengehaktballen!

Hij is paars en heeft konijnenoren. Hij landt op een middag met zijn UFO gewoon op het schoolplein van Basisschool De Krullevaar. Al snel staan er politie en cameraploegen rond de school. Boelie en zijn vrienden hebben Spees dan allang verstopt in de tv-kast in het magazijnhok, maar daar kan hij niet eeuwig blijven. Een boek over een buitenaards wezen, maar eigenlijk óók over immigratie.

Kinderen rennen geschrokken weg als ze August zien. Anderen denken dat hij een zombie-masker draagt. Zelfs volwassenen vallen stil als ze hem zien. In Wonder laat schrijver R.J. Palacio goed voelen hoe het is om anders te zijn en gepest te worden.

Er zijn ook delen geschreven vanuit zijn zus Via, haar vriendje Justin en Augusts vriend Jack. Het helpt om de zaak van alle kanten te bekijken.

Mirjam Mous, Van Holkema & Warendorf

R.J. Palacio, Querido

4-6 JAAR

Bette Westera met illustraties van The Tjong-King, Gottmer

4

prikkels

FRIET SPECIAAL

Een bijzonder schrift, gevuld met 40 foto’s van kunststof vondsten die tijdens de graafwerkzaamheden voor de Noord/Zuidlijn in Amsterdam naar boven zijn gekomen. Alledaagse dingen, zoals frietvorkjes, ijslepeltjes en een poppenbeen, die getuigen van de jongste geschiedenis van de stad. FRIET speciaal is het eerste fotoschrift over archeologie, voor kinderen vanaf 8 jaar. In de toekomst volgen er meer!

www.vanzoetendaal.com

Column

GOUD IN ONZE HANDEN De boekjes verdwenen in koffers en rugzakken. Werden gelezen ergens op een gestolen moment op een vliegveld. Knisperend zand van Turkse stranden waaide tussen de bladzijden of het boekje werd vergeten op de tafel in een verregende tuin. Iedere leerkracht kreeg voor de zomervakantie een exemplaar. Het boekje heette ‘De Gouden Weken’. En je kon erin lezen hoe je in de eerste weken na de vakantie ‘het goud dat je in handen had’, je leerlingen, in korte tijd kon ‘smeden en kneden’ met een fijne sfeer in je groep als gevolg.

Veel wist en deed je al. Toch las je soms iets nieuws.

Wij- gevoel Wil je het wij-gevoel in je groep versterken, dan is het theaterproject Wat doe jij?

een aanrader. Aan de hand van realistische scènes in de klas, gespeeld door jonge acteurs van Artiance, worden leerlingen geconfronteerd met hun eigen gedrag en dat van anderen. In het spel oefenen de leerlingen alternatief sociaal gedrag, en leren initiatief nemen en verantwoordelijkheid dragen. Een voorstelling kost € 250 en is te boeken via www.cultuurprimair.nl

Extra geld voor kwaliteit Het kabinet en de PO-Raad hebben afspraken gemaakt over een nieuwe kwaliteitsimpuls voor het primair onderwijs. Om de brede vorming van alle leerlingen te bevorderen wordt, naast taal en rekenen, ook ingezet op techniekonderwijs en cultuureducatie. Dit betekent onder

Sinds twee jaar werken we op school in speciaal ingerichte ateliers, soms met een kunstenaar, soms alleen met de leerkracht. In groep 1/2 ontstaat onmiddellijk geroezemoes als de kinderen horen dat ze naar het atelier gaan: ‘Zullen wij straks samen, en mag Davi dan meedoen?’

Nanne neemt een bakje mee met een dode worm zodat ze straks zijn verjaardag kan vieren, samen met haar vriendinnen. Een groepje kinderen van groep 5 vertelt enthousiast hoe het ging toen ze een katapult bouwden. Collega’s stellen steeds opnieuw, vol verbazing vast dat de kinderen als vanzelf samenwerken. Daar komt geen smeden en kneden van de leerkracht aan te pas.

meer aandacht voor de professionalisering van leerkrachten en schoolleiders op het gebied van cultuureducatie. Met de € 286 MILJOEN die nu extra wordt geïnvesteerd, is jaarlijks in totaal € 444 miljoen beschikbaar.

In het atelier hebben de kinderen veel vrijheid. Ze beslissen zelf hoe ze iets doen en met wie. De kinderen zijn gemotiveerd en hebben er dus belang bij te zorgen dat het goed gaat en dat niemand afhaakt. Onze dramadocent zegt altijd dat samenwerken geen doel is maar een gevolg. En zo kan kunstonderwijs onverwachte gevolgen hebben voor het goud dat je in handen hebt.

www.poraad.nl

Hanneke Saaltink

prikkels

5

PRIKBORD Datum bekend!

18 maart 2015 Cultuur & Onderwijsmarkt

3 TIPS

van de scouts van Plein C GROEP 1/2

Stofhappers

Provincie kiest niet voor cultuur Provinciale Staten van Noord-Holland hebben deze zomer besloten verder te bezuinigen op cultuur. Ook het budget voor cultuureducatie, nu € 720.000 per jaar, wordt geschrapt. Het is mogelijk dat de beslissing na de provinciale verkiezingen in maart volgend jaar (deels) wordt teruggedraaid. Dat is afhankelijk van de keuzes die het nieuwe provinciebestuur maakt. www.pleinc.nl

1

Cees Brandt Gustaaf vind insecten eng en vies. Hij zou ze het liefst allemaal opzuigen. Maar als hij plots zelf wordt opgezogen belandt hij in een wereld waarvan hij nooit had gedacht dat die bestond.

‘Een fantasierijke voorstelling voor jongere kinderen’

GROEP 3/4/5/6

Net op Tijd

Tom van Outryve Elyas bezoekt elke zondag zijn grootouders. Dan wordt oma ziek en sterft, opa raakt vergeetachtig en verhuist naar het bejaardenhuis. Opa blijft daar zoeken naar zijn ‘verloren tijd’. Elyas gaat hem helpen.

Een juweeltje van een voorstelling!’

GROEP 7/8

Odyssee

Kinderboekenweek FEEST De Kinderboekenweek is 60 jaar en viert feest. Ook de bibliotheken in Noord-Holland zijn in feeststemming. Met het lespakket van ProBiblio maak jij met je klas deel uit van dit feestje. Kies voor een compleet bibliotheekbezoek met balboekjes en een feestprezi, of laat je leerlingen samen een surprisefeest bedenken in de bieb. Informatie vind je bij de bieb in je buurt en bij ProBiblio. www.probiblio.nl

6

prikkels

Joris Lehr Het publiek is te gast in de keuken van Taverna Ithaka, maar het restaurant is nog niet klaar. Om de tijd te overbruggen trakteren de twee koks het publiek op een overheerlijke amuse: de zwerftocht van Odysseus na afloop van de Trojaanse Oorlog.

‘Met minimale middelen wordt dit mythologische verhaal zo beeldend gebracht, dat het bij het publiek zeker zal beklijven.’

Benieuwd? Lees op www.cultuurindeklas.nl de volledige reviews en leg contact met de aanbieders.

TA LE NT

‘Een viool van zestig euro, made in China, is prima voor beginners’

Marco de Souza (in 1964 geboren in Brazilië) is uitgeroepen tot Amsterdammer van het Jaar vanwege zijn inzet als bedenker en initiator van het Leerorkest. Zijn energie lijkt onuitputtelijk.

‘We zijn destijds met nog geen duizend euro begonnen. Nu hebben we leerorkesten opgezet voor 3000 leerlingen, met een begroting van ruim een miljoen.

Nog geen dertig procent daarvan is subsidie. We krijgen de rest van fondsen, donateurs, bedrijven.’

‘Begin klein en laat meteen zien wat je bijdraagt, met foto’s, filmpjes van de kinderen, maar ook van ouders die vertellen hoe hun kind met een hoorn thuiskwam. Zo maak je vrienden. Die kunnen bijvoorbeeld een bedrijfsplan voor je schrijven. Mensen zien mijn werk niet meer als een linkse hobby, maar als een onmisbaar maatschappij-onderdeel.’

TEKST: HILLE TAKKEN - FOTO: MARTIJN DE VRIES

‘En denk creatief. Kinderen uit Afrikaanse landen krijgen al gauw een djembé aangereikt. Geef zo’n kind een fagot - en zie wat een vertrouwen dat geeft.’

‘Krap vier procent van alle kinderen gaat naar de muziekschool. Jammer. Laat liever álle kinderen ervaren hoe het is om samen in een orkest te spelen.

Dat kan al zodra ze drie noten kennen. Ze hoeven niet allemaal naar het conservatorium; bij taalonderwijs gaan we er toch ook niet vanuit dat alle kinderen journalist worden?’

‘En maak muziekeducatie toegankelijk. Stel geen torenhoge eisen aan de instrumenten - een viool van zestig euro, made in China, is prima voor een beginner. Tijdens de radio-actie ‘Klassieke Geest’ hebben we particulieren gevraagd ongebruikte instrumenten van zolder beschikbaar te stellen voor muziekeducatie. Dat was een groot succes!’ www.leerorkest.nl

prikkels

7

KLAS SEFO TO Op basis van verhalen van hun achtstegroepers schreven twee leerkrachten van R.K. basisschool De Regenboog samen met filmers Lisa van Wieringen en Marlies van Winkel een ‘movical’: een film waarnaast kinderen live zingen en dansen.

Nicky (12) Ik speelde Isabelle die helemaal gek is van One Direction. Dat was wel leuk om een keer te spelen. Ik moest ook jongens leuk vinden, ja, maar het is toch niet echt. Het is spelen, doen alsof.

Sanne (11) Ik speelde prinses Amalia.

Ik deed auditie, samen met Danny. Voor haar niet leuk dat zij de rol niet kreeg, maar zij kreeg toch nog een leuke rol, politieagent, en ze vond het ook leuk voor mij..

Bente (12) De movical maakte ons hechter. De achtstegroepers uit onze combinatieklas mochten eerst niet op het feest van de andere groep 8 komen, maar nu we aan deze movical werken, zijn we toch uitgenodigd.

Tom (11) Ik hoorde in de film bij de popgroep, dat past wel bij me, want ik kan goed Engels.

8

prikkels

Tycho (12) Ik wilde graag Billy spelen, maar hij moet veel Engels praten, dus achteraf ben ik blij dat ik bij de popgroep zat. Ik speelde een verwende maar stoere jongen met fans.

Tim (11) De achtstegroepers doen veel samen, altijd al, er zijn veel vriendschappen over en weer. Het zijn in totaal 31 kinderen, daarom werden we in twee verschillende groepen ingedeeld. Een groep 8 en een combinatiegroep 7/8. Dat vind ik wel jammer.

TEKST: HILLE TAKKEN - FOTO: MARTIJN DE VRIES

Jacky (12) Ik had de rol van Jip die werkt in de fietsenwerkplaats. Ik heb die rol gekozen omdat Jip heel vrolijk is en dat ben ik vaak ook. Ik hoefde geen auditie te doen omdat twee andere kandidaten al een andere rol kregen.

Quinten (12) Ik speelde fietsenmaker Billy, een rol met veel tekst. Ik vind niet dat de achtstegroepers hechter zijn geworden door deze movical. We waren steeds maar met een paar kinderen tegelijk een scène aan het spelen.

Noah (12) We kregen geen ruzie over de rolverdeling. We waren al één grote vriendengroep met een paar anderen van de combinatiegroep. Ook juf zei dat we een van de leukste groepen waren.

Annemae (12) Ik speelde Sam. Ik wilde die rol graag omdat ik al had gezien dat Sam veel tekst heeft. Dat vind ik leuk, ik zit zelf ook op musical. Aan de auditie deden veel kinderen mee. Ik was trots dat ik het was geworden.

Mats (11) Als je iets verkeerd doet, kun je het voor een film nog eens overdoen, dat kan niet op een podium. En we hebben evengoed nog iets om zenuwachtig over te zijn, omdat we de liedjes live gaan zingen.

prikkels

9

DIALOOG

IN DE GROEP OBS Wereldwijzer in Hoorn werkt mee aan het onderwijs-experiment SlimFit. Cultuuronderwijs in een groep van tachtig leerlingen, hoe pak je dat aan?

Marietje de Jong-Varwijk: ‘SlimFit heeft zonder meer voordelen voor cultuuronderwijs.’

Hester Spiele: ’We werken ’s ochtends groepsgewijs aan taal en rekenen en ’s middags in units aan wereldoriëntatie. We besteden veel aandacht aan kunst, erfgoed, media en taal. Biologie en aardrijkskunde geven we niet meer als vak apart.’

Marietje: ‘Met SlimFit kunnen we ons cultuuronderwijs inbedden in een totale kijk op de wereld, waardoor het beter beklijft.’

Hester: ‘Bij het thema Australië bijvoorbeeld heeft een gastdocent de kinderen didgeridoo’s laten bespelen, en stippeltechnieken met hen geoefend. Natuurlijk hebben we er ook een volksdans bij gedaan. Ondertussen leren de kinderen waarom en hoe Aboriginals die instrumenten gebruiken.’

10

prikkels

Marietje de JongVarwijk werkt ruim 35 jaar in het onderwijs; eerst in Friesland, later in het buitenland en vanaf 1995 in Hoorn.

Op OBS Wereldwijzer, waar ze in maart 2008 directeur werd, heeft ze het veranderingsproces naar Team Onderwijs op Maat (TOM)-school vormgegeven. Sinds 2011 werkt Wereldwijzer ook met SlimFit.

Hester Spiele heeft 25 jaar onderwijservaring.

Ze is ICC’er op OBS Wereldwijzer en was betrokken bij de opzet van het SlimFit programma.

Vorig schooljaar volgde Hester de ICC-verdiepingscursus.

Marietje: ‘We waren al vanaf 2008 een TOM-school (Team Onderwijs op Maat), dus de grondgedachte erachter was niet nieuw. SlimFit heeft leerkrachten extra verdieping gegeven. Ze hebben geleerd hoe je kinderen beter leert samenwerken en hoe je hun leeromgeving verrijkt: niet alleen lezen over China, maar ook zelf Tai Chi ervaren. Zo vergroten we hun intrinsieke motivatie. Kinderen leren leren bij SlimFit: zelf plannen, spullen bij elkaar zoeken, weten wanneer je hulp vraagt, kiezen met wie je samenwerkt, kortom: zelf verantwoordelijkheid nemen.’

Hester: ‘Leerlingen leggen zelf een portfolio aan, waarin ze werk stoppen waar ze trots op zijn. Zo verzamelen wij als school informatie over hun ontwikkeling.’

Marietje: ‘Wij zijn een van de 63 SlimFitscholen in Nederland. Deze werkwijze is ontstaan toen het ministerie het budget voor innovatieprojecten eens niet aan de technische universiteit besteedde, maar aan onderwijsvernieuwing. Er dreigde destijds een lerarentekort. Zo rees de vraag: waarom drie leerkrachten in drie lokalen hetzelfde laten vertellen? De een houdt van taal, de ander is goed in creatieve vakken.

Je kunt elkaars talenten beter benutten.’

Hester: ‘SlimFit betekent effectief onderwijs. Je kunt kinderen opdelen in subgroepen met dezelfde onderwijsbehoefte, en hen instructies geven die daarop ingaan.’

Marietje: ‘Door de inzet van SlimFit vielen er middagen vrij waarin de ICC’er cultuurlessen kon voorbereiden. We halen de wereld zoveel mogelijk

prikkels

10

prikkels

11

TEKST: HILLE TAKKEN - FOTO: MARTIJN DE VRIES

DIALOOG

gingen we naar Corpus in Leiden, van het geld dat we besparen op dure methodes.’

Marietje: ‘Is er onvoldoende bagage in het team, dan komt een SlimFitschool eerder uit op een vakdocent.

Dat levert meer op dan met tegenzin op een blokfluit blazen. We maken natuurlijk gebruik van de Beroepskunstenaars in de Klas (bik). Bij het thema ‘Mediawijzer’ hebben we voor unit 1 een bik’er uitgenodigd om filmpjes te maken.’

Hester: ‘Uiteindelijk zagen de leerlingen hun werk terug op een groot scherm – erg leuk. We hadden een leskist van kunstinstelling De Blauwe Schuit erbij, ‘Grote kunst voor kleine mensen.’ De kinderen gingen zich verkleden en toneelspelen. Kinderen uit unit 3 interviewden hen daarover met minicamera’s.’

Waarom drie leerkrachten in drie lokalen hetzelfde laten vertellen? hiernaartoe, of nemen kinderen mee naar erfgoedinstellingen. Dat is echt nodig. Veel van onze kinderen hebben een arme culturele achtergrond. Niet alle ouders vertellen hun kinderen wat er in de wereld te koop is.’

Hester: ‘We maken geen gebruik meer van gemeentelijke standaardpotjes. Als je als ICC’er maar weet waar je naar geld moet zoeken, kom je een heel eind.

Ik doe daarvoor inspiratie op bij Plein C: bij terugkomdagen, op de culturele markt en op de site. We maken ook gebruik van mensen die vanuit een hobby iets komen vertellen.’

Marietje: ‘Het gaat om een andere inzet van mensen en middelen. Bij het thema ‘menselijk lichaam’

12

prikkels

Hester: ‘Thema-onderwijs laat vooral ruimte voor tekenen en handvaardigheid, bijvoorbeeld in unit 2 bij het thema ‘bronzen tijdperk’: in de klas potjes kleien, met grote stenen hunebedden nabouwen en op rolletjes laten lopen. En we gingen naar het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen, waar je in een boerderij uit de bronstijd een paar uur kunt ‘leven’ als iemand uit die tijd. Niet ieder thema vraagt om zang en dans. Daar missen we een doorgaande lijn. Maar iedere aanpak heeft wel wat stiefkindjes, en we hebben wel ‘Laat je Horen’, een driemaandelijks podium.’

Marietje: ‘Ik ben zeer te spreken over SlimFit, zeker nu medewerkers zoveel kennis hebben opgedaan. Nu de lescyclus voor de derde keer voorbijkomt, zie je dat de werkdruk zakt.’

Slim Fit SlimFit is een innovatief onderwijsexperiment voor primair onderwijs. Reguliere klassen worden vervangen door ‘units’ van 70 tot 90 leerlingen. Zij krijgen passend onderwijs doordat meer mensen met verschillende talenten worden ingezet: leerkrachten, onderwijsassistenten en specialisten, maar ook studenten, senioren, vrijwilligers en freelancers. www.innovatieimpulsonderwijs.nl

TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES

ME NI NG

Stelling: Bij culturele activiteiten met de hele groep is het proces belangrijker dan het product

Het groepsproces staat voorop

Het eindresultaat staat voorop

Eindresultaat én groepsproces zijn belangrijk

Maartje van den Brink – actrice en theatermaker

Brenda Dik – directeur OBS De Zevenhoeven in Heemskerk

Ik heb op verschillende scholen met groep 1 en 2 een circusvoorstelling gemaakt. In zes lessen wordt naar een presentatie toegewerkt. De lessen voorafgaand daaraan zijn het meest belangrijk. Ervaring opdoen met het spelen van een rol, schminken en het samen met de juf en ouders werken aan het thema, de decors en kostuums; daar leren kinderen heel veel van. Ze groeien doordat ze middels een fysieke verandering iets of iemand anders kunnen zijn, zoals een verlegen kind dat een leeuw speelt en daarin gelooft. Dat werkt ook door in de groep.

Alles is in die zin een groepsproces, de kinderen oefenen in dezelfde ruimte en zien van elkaar wat ze doen en leren daarvan. In de lessen worden eerst de rol van dier, clown, koorddanser, goochelaar, directeur enzovoort, gezamenlijk geoefend. Daarna kiezen de kinderen de rol die ze willen spelen. Het optreden is ook een groepsproces, samen maak je er iets moois van!

Bij ons op school is een mozaïekwerk op het schoolplein gemaakt door de leerlingen van groep 6. Dit mozaïek is vormgegeven als een klein openluchttheater waar dramalessen gegeven kunnen worden en uitvoeringen kunnen plaatsvinden. Het doel was de kinderen de vaardigheid van het mozaïeken te leren en daarbij samen te werken, maar het eindproduct stond centraal. Werken naar een mooi eindproduct bepaalt ook de inzet en motivatie van de kinderen en de ouders. Het is dan ook een prachtig vrolijk geheel geworden, waar onze leerlingen graag op spelen!

Het schoolpleinmozaïek is ontworpen door een moeder van onze school die amateurkunstenaar is, want één van onze doelen voor cultuureducatie is om samen te werken met lokale (amateur)kunstenaars.

Annelies Selie - groepsleerkracht en MTlid op de Don Boscoschool in Haarlem, en coördinator School in de Wijk, een samenwerkingsverband van vijf buurtscholen Onze school deed mee met project Ieder Kind een Instrument van HART - Cultuur in School in Haarlem. Alle leerlingen van groep 5 en 6 kregen onder schooltijd elf weken lang viool-, altviool- of celloles. Na afloop gaven zij een fantastische uitvoering op het Viola Viola Festival in de Philharmonie.

Eigenlijk waren de ouders nog het meest gefocust zijn op het eindresultaat. De leerlingen ook wel, maar voor hen is het proces ook belangrijk. Al verschoof dat na verloop van tijd: naarmate het beter klonk, werd het eindresultaat belangrijker. Bij de leerkrachten ligt het zwaartepunt meer op het proces: leerlingen leren luisteren, op elkaar wachten, samenwerken, samenspelen. Het is dus niet een kwestie van het één of het ander: resultaat en proces zijn allebei belangrijk.

prikkels

13

Door Vibeke Roeper

IILLUSTRATIE: MIREILLE SCHAAP

DE KLEEFKRACHT VAN CULTUUR In de eerste weken van het schooljaar leg je de basis voor een goed groepsklimaat.

Hoe kun je de sfeer in de groep positief beïnvloeden? Probeer het eens met cultuur.

14

prikkels

Wat maakt dat voorwerp bijzonder voor jóu?

27

namen op de lijst. 14 jongens, 13 meisjes. Dat is de groep waarmee je het dit jaar gaat doen.

Nu zijn ze nog vreemd voor je, maar het zal niet lang duren voor het jóuw kinderen zijn. De kinderen kennen elkaar al wat langer, maar moeten na de vakantie weer wennen aan elkaar en opnieuw de pikorde bepalen.

Dit is het moment om de basis te leggen voor een vruchtbaar schooljaar en een plezierig klimaat in de groep.

Volgens het Groepsontwikkelingsmodel van Tuckman verloopt de vorming van een groep altijd volgens een aantal vaste stappen die samen een week of zes duren. In de eerste fase – de oriëntatie – nemen de leerlingen de situatie in zich op: met wie heb ik te maken en wat zijn hier de regels? In de volgende fase, de presentatie, gaan ze de confrontatie aan: wie luistert naar mij, welke plek neem ik in? Daarna komt de fase van het normeren, waarbij de groep tot (vaak onuitgesproken) afspraken komt: hoe gedragen we ons en wie heeft het voor het zeggen? Je kunt als leerkracht proberen om het normeren naar voren te halen, en al

in een vroeg stadium jouw regels en werkafspraken te introduceren. Al deze fases leiden uiteindelijk tot de fase van presteren, waarbij je de resultaten gaat zien van de groepsnormen en groepsrollen.

Voor het welbevinden op school is het van belang dat leerlingen zich veilig voelen en gewaardeerd weten. Elkaar leren kennen, de ander respecteren en de groepsregels naleven, zijn daarbij belangrijke voorwaarden. Als leerkracht kun je dat sturen, en dat is iets waar je niet vroeg genoeg mee kunt beginnen. De beste middelen daarvoor zijn dingen die je samen doet en samen ervaart: feestvieren, eten, reizen en sporten, maar ook cultuur beleven en cultuur maken. Hoe kun je cultuur gebruiken in de fase van het oriënteren en het normeren, zodat je er een positieve groep aan overhoudt?

Kennismaken

Als de kinderen nog aan elkaar aan het wennen zijn, en als het ware de kat uit de boom kijken, dan kun je ze helpen om iets van zichzelf te laten zien. Een bekende activiteit is het maken van

prikkels

15

het zelfportret voor de verjaardagskalender. Daarmee zorg je dat de leerling even stilstaat bij zichzelf, zich realiseert dat hij weer een schooljaar verder is, en zijn toegenomen capaciteiten om zichzelf waar te nemen en te verbeelden gebruikt om zich aan anderen te presenteren.

Ook het eigen erfgoed van de leerling is een goed middel om elkaar beter te leren kennen. Met erfgoed kijk je als het ware voorbij het kind, naar zijn of haar achtergrond en omgeving.

Dat maakt het redelijk veilig – de leerling staat niet in het middelpunt, en kan kiezen of hij zich met dat erfgoed vereenzelvigt, of zich er juist tegen afzet. Vraag de kinderen een bijzonder voorwerp mee te nemen van thuis en praat erover in de kring: wat maakt dat voorwerp bijzonder voor jou?

Kunstvakken zijn bij uitstek geschikt om jezelf te laten zien en je eigen verhaal over te brengen. Van improvisatietheater tot schrijfopdrachten, ze zijn allemaal bruikbaar in deze eerste fase.

Zorg er wel voor dat het de leerling niet (te) kwetsbaar maakt, en geen gelegenheid geeft om anderen te kwetsen. En denk eraan dat ook jij jezelf moet laten kennen. Niet met al je volwassen zelfinzichten, maar met een persoonlijke invulling van de rol die jij als leerkracht speelt. Doe dus vooral zelf mee met de opdrachten die je geeft.

Samenwerken

Samenwerken is niet alleen een competentie die elke leerling moet ontwikkelen, maar ook een goede manier om elkaar te leren kennen, en te ervaren wat je aan de ander hebt. Een gezamenlijke uitdaging, iets organiseren of iets maken, is dus een uitstekende groepsvormer. Belangrijk is dat er geen ‘goed’ en ‘fout’ is en dat het

Doe zelf mee!

Psycholoog Boaz Bijleveld, schrijver van De gouden weken: ‘Ik denk dat cultuur bij uitstek geschikt is voor groepsvorming.

Ook situaties rond pesten of rond groepsregels kun je prima uitbeelden met cultuur. Opdrachten met meer diepgang en vrijheid zijn vooral geschikt in de latere fases. In het begin heeft

16

prikkels

een groep vooral duidelijkheid en veiligheid nodig. Kinderen van nu zijn erg visueel ingesteld. Ze leren door te doen, willen dingen zien en ervaren. Dat kan met cultuur. Je kunt het eigenlijk zo gek niet bedenken of er is wel een toepassing mogelijk. En heel belangrijk: doe zelf enthousiast mee!

Verder lezen • Handboek positieve groepsvorming door Maya Bakker-De Jong en Ivo Mijland: een aangenaam recept voor de dagelijkse omgang met groepen op school. Uitgeverij Quirijn.

• De gouden weken door Boaz Bijleveld: smeden en kneden voor

gezamenlijke resultaat de individuele inzet overstijgt.

Kies bijvoorbeeld voor een filmproject, waarbij taken en rollen verdeeld worden en iedereen ervaart hoe het is om een radertje te zijn in een grote machine. Ook een (zelfgemaakte) musical is een goed voorbeeld. Er zijn dan ook scholen die heel bewust de ‘eind’-musical aan het begin van het jaar plannen.

Veiliger en overzichtelijker is een gezamenlijk beeldend project waarbij elke leerling een element aanlevert dat wordt samengevoegd in een groot werk: een lapje voor een wandkleed, een tegel voor een mozaïek, of een foto voor een collage. De leerling ervaart daarmee dat hij onderdeel is van een groter geheel en dat ieders bijdrage van even groot belang is.

Anderen respecteren

Als groep functioneren en anderen respecteren zijn belangrijke vaardigheden voor het leven, en cruciaal voor de sfeer in de klas.

Cultuur is een goed middel om respect voor andermans ideeën en gevoelens te trainen. Een kunstwerk kan in eerste instantie ‘raar’ zijn, een monument ‘lelijk’ of een gedicht ‘gek’. Totdat je je erin verdiept en het verhaal erachter leert kennen. Die reflectie kun je gebruiken om je leerlingen zich bewust te laten verdiepen in de ander.

Kies bijvoorbeeld een wat minder toegankelijk gedicht en vraag de kinderen naar hun associaties erbij. Het kan ook met een wat abstracter kunstwerk. Door erover te praten en een oordeel als ‘mooi’ of ‘niet mooi’ zo lang mogelijk op te schorten, nodig je de leerlingen uit om zich het werk eigen te maken en er een verhaal omheen te construeren. Zo wordt het als het ware hun eigendom en zal het veel moeilijker zijn om een oppervlakkig oordeel te geven.

Datzelfde kun je vervolgens oefenen met werk van de leerlingen zelf. Behandel het als kunstwerk, vraag aandacht voor de details, de keuzes van de maker en de associaties die het oproept. Het is een activiteit die je het hele jaar door kunt laten terugkomen.

Groepsregels leren

Duidelijke regels schelen veel gedoe. Het kost immers veel energie om telkens als groep te bepalen wat geaccepteerd gedrag is. De groepsregels kunnen dat intomen, mits je ze effectief introduceert en ervoor zorgt dat iedereen ze accepteert. Nodig je leerlingen dus vooral uit om zich te verdiepen in het waaróm, en

een fijne sfeer in de groep. Uitgeverij Eduforce.

• Grip op de groep door René van Engelen: werken aan een prettige, positieve leeromgeving. Uitgeverij ThiemeMeulenhoff.

trek voldoende tijd uit om de regels te laten inslijpen en te laten uitgroeien tot een tweede natuur.

Met erfgoed kun je laten zien dat regels afspraken zijn die veranderen als de omstandigheden veranderen. Hoe ging het vroeger in de klas als een leerling zich niet goed gedroeg? Een tik uitdelen met de liniaal of ‘domme’ kinderen een ezelsmuts opzetten doen we nu niet meer, en strafregels opgeven of drukke kinderen eindeloos in de hoek zetten komt ook niet vaak meer voor. Bespreek met de kinderen welke straffen van vroeger zij kennen, en hoe leerkrachten tegenwoordig omgaan met ongewenst gedrag.

Of benader het van de andere kant: hoe gedragen we ons wél, en welke afspraken maken we daarover? Vraag leerlingen bijvoorbeeld om in pantomime een groepsregel te kiezen en uit te beelden. Eerst ‘zo doen we het niet’ en vervolgens ‘zo doen we het wel’. In plaats van uitbeelden met het lichaam, kun je de leerlingen ook pictogrammen laten ontwerpen om de regels te verbeelden. Besteed telkens aandacht aan de totstandkoming van het werk: waarom heb je deze regel gekozen, en waarom heb je hem zo uitgebeeld? Zo zorg je ervoor dat de leerlingen zich de regel eigen maken, maar ook oefenen in reflectie op het creatieve proces.

Een goed begin

Hoewel de eerste weken cruciaal zijn in de vorming van de groep, ben je er nooit echt mee klaar. Het hele jaar zal je moeten blijven investeren in aandacht voor elkaar en het bevestigen of bijsturen van de groepsnormen. Ook dan blijft cultuur een goed middel, omdat het niet snel ‘fout’ of ‘gek’ is. Gaandeweg het jaar zal je merken dat je je activiteiten steeds spannender kunt maken, en de inbreng van de leerlingen steeds vrijer kunt laten. De creativiteit die daarbij vrijkomt, versterkt de ‘kleefkracht’ van cultuur.

Cultuur is een middel om respect voor de ander te trainen prikkels

17

TEKST: HANNA VAN DER VEEN – FOTO’S: MARTIJN DE VRIES

LEER LIJN VAN BAS

18

prikkels

Groep 2 OBS de Langereis werkt met thematisch onderwijs: elke drie à vier weken komt een nieuw thema aan de orde. Aan dit thema worden alle lessen gekoppeld - zo ook cultuuronderwijs.

Groep 3

Bas: We gingen met de muziekjuf altijd muziek maken met kleine instrumenten, trommeltjes, stokjes, sambaballen. Nu hebben we DMC: vier weken lang krijgen we iedere maandag iets van drama, muziek of creatief.

Tot een paar jaar geleden had de school een vakleerkracht muziek. De leerkrachten voelen zich niet bekwaam genoeg om haar volledig te vervangen. Daarom wordt vanaf komend schooljaar gewerkt met het structureel inzetten van muzikale ouders.

Groep 4 Iedere leerkracht geeft zelf invulling aan de cultuurlessen. De ene keer is dat een bezoek aan een culturele instelling, de andere keer een doe-opdracht in de

klas. Zo komen de kinderen met alles in aanraking.

Bas: Bij het thema ‘inpolderen’ zijn we naar de Schermer Museummolen geweest, hier vlakbij. Het is een pompmolen, om water mee weg te pompen uit de polder.

Groep 6 Vanaf het nieuwe schooljaar heeft Langereis een nieuw schoolgebouw, waarin gewerkt zal worden in units: per bouw gaan in de middag de deuren tussen de klassen open en wordt er samen gewerkt aan projecten.

Groep 7 De Langereis maakt gebruik van het aanbod van Kunst op Maat (KOM) van de gemeente Koggenland. Ook hebben ze meegedaan aan het Waterproject van het

Bas: Een juf heeft met een klein groepje uit de klas de Vulkaandans gedaan. We kregen muziek te horen, daar maakten we een tekening bij. Ik heb een boom getekend met een poes en een vogeltje, ik tekende toen vaak een poes. Deze tekening van e.t. heb ik toen ook gemaakt. Ik vond het erg leuk om te doen!

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en Cinema Oostereiland in Hoorn.

Bas: Bij het Westfries Museum was een rapper die rapte over de drooglegging.

Daarna maakten wij een stopmotion film-

Groep 8 Via KOM is dit jaar een dansproject van Dans in de Klas gedaan dat is geïnspireerd op het werk van Piet Mondriaan. Het kleurrijke, ritmische en minimalistische van zijn werk blijkt een prima basis voor een moderne dans.

Bas: Hier was het thema ‘bouw’. We hebben geleerd hoe we in perspectief iets konden tekenen. Ik heb toen dit huis getekend. Het lijkt een beetje op het huis van mijn opa en oma en een huis dat ik mooi vind in Frankrijk. We hebben ook in groepjes zelf een huis gebouwd, van papier en karton. Dat van ons was bijna een meter hoog.

pje bij Cinema Oostereiland. Het ging over een overstroming bij onze school. Toen iedereen op het dak zat, ging de molen draaien en pompte al het water weg. Dat was een erg leuk project

Bas: In groep 8 hebben we een dans gedaan over Victorie Boogie-Woogie, het schilderij van Mondriaan. En we doen dit jaar de eindmusical – ik ben de butler. De creatieve vakken vind ik de leukste vakken op school. Maar later wil ik wetenschapper worden.

prikkels

19

KUNST WERK

Zonder warming-up krijgt een sporter blessures. En zonder een goede starter krijg je een groep die alle kanten op wil.

Met deze starters van muziekdocent Otto de Jongh krijg je alle neuzen dezelfde kant op.

Groep

Groep

1/2

Een-twee-drievier klapspel Wat We tellen tot 4, je houdt je handen klaar, de meeste kleuters zullen hun handen ook klaarhouden. Je klapt vier keer in je handen, vier keer op de borst, vier keer op de knieën en daarna wrijf je vier keer snel in je handen. Je ondersteunt dit door steeds hardop tot 4 te tellen. Bij het wrijven zeg je: ziggezigge ziggezigge ziggezigge zah en hou je je handen eerst heel laag en beweegt ze al wrijvende naar boven. Je eindigt met je handen stil in de lucht en je kijkt naar het plafond. Hebben we soms iets tegen het plafond vastgeplakt?

Waarom Je stimuleert de focus op de leerkracht en het gevoel van gezamenlijkheid.

Tip: Ben je met twee volwassenen in de klas, probeer het dan eens in canon. De tweede groep kan op iedere eerste tel van een maat starten.

20

prikkels

3/4

De fietspomp Wat We leren straks een liedje over de fiets.

Maar nu gaan we de banden eerst oppompen, want die staan leeg. Bij iedere pompbeweging maak je een pffff klank.

De pffff klank kun je afwisselen met een tssss klank waarbij je een hand aan je oor houdt. Zou de band lek zijn? Jij doet het voor, leerlingen doen je na. Eerst als vrije beweging en geluid. Daarna in een vaste beat van steeds vier tellen.

Vervolgens mogen leerlingen om de beurt een ritme improviseren binnen vier tellen, de groep doet het na. Zorg ervoor dat de beat steeds doorgaat.

Waarom Naast het vasthouden van de beat krijgt steeds één leerling even de aandacht van de hele klas. Verder zijn de leerlingen bewust met de adembeheersing bezig.

TIP: Na de fietspompbeweging en geluiden, kun je ook gaan variëren met fietstrapbewegingen, fietsbelgeluiden, op- en afstappen met de geluiden die daarbij horen.

Groep

7/8

The drum machine Wat

TEKST: OTTO DE JONGH - FOTO’S: FOKKE VAN SAANE

One two one Wat

Waarom

We tellen tot 5, vanaf 1 komt er steeds een getal bij. Als we bij 5 zijn, bouwen we weer af tot we bij 1 zijn. In het begin kunnen leerlingen meetellen met vingers. In een volgende stap klappen ze steeds op de rust. Dit is ook als canon uit te voeren, de tweede groep begint wanneer de eerste groep bij 121 is.

Leerlingen onderscheiden verschillende toonhoogtes, zo worden ze voorbereid op het goed zingen tijdens de les.

Het tellen, waarbij steeds een tel wordt toegevoegd, levert een leuk concentratiespelletje op.

TIP: Je zingt het één- of meerstemmig, maar dan zonder geluid. Het enige wat je hoort is het klappen in je handen tijdens de rusten. Je kunt ook eens bij 5 beginnen en naar beneden tellen: 5 rust 545 rust 54345 etc. Je zingt dan ook vanaf de hoogste toon.

Je klapt het ritme uit het liedje van Queen We will rock you – ‘Boom boom chack’ - twee klappen op je knieën, één klap in je handen.

Je laat zien hoe je variaties kunt maken op dit ritme. Na vier maten mag iedereen tegelijkertijd een variatie klappen, maar de beat gaat door.

Na vier maten komt iedereen weer terug naar het basisritme. Als dit een paar keer gedaan is en iedereen heeft een leuke variatie, dan ga je het ritme stapelen. Je staat in een kring en jij begint, je rechterbuur komt erbij. Steeds komt er een leerling bij. Als iedereen zijn ritme mee drumt, stopt iedereen één voor één, weer te beginnen bij je rechter buurman.

Waarom Leerlingen worden in hun creativiteit wakker geschud, en verzinnen iets anders dan de anderen.

Samen kom je in een ‘groove’.

TIP: Naast de bodypercussion kun je ook je stem gebruiken (beatboxing).

Groep

5/6

prikkels

21

Rijks museum Het leukste onderwijsaanbod sinds de middeleeuwen Voor kleuter tot en met achtste-groeper Rijksmuseum.nl/onderwijs

Mede mogelijk gemaakt door sNs rEAAL Fonds ★ Vandenbroek Foundation ★ de Vink Family ★ Bestuursfonds Hollandse Meesters ★ kindereducatie Fonds ★ Freek & Hella de Jonge Fonds ★ Louis Vuitton ★ H&H Fonds ★ FETiM Group ★ stichting Zabawas ★ anonieme schenkers ★

22

prikkels

Maaike van Dijk zit in groep 8 van OBS De Kennemerpoort in Alkmaar MAAIKE (11 JAAR)

Ik wil optreden met Janine Jansen ‘Op mijn zesde mocht ik een instrument uitkiezen. Ik wist het meteen: viool. Ik heb al een concours gewonnen en ik ben de jongste in het Regionaal Jeugdorkest. Ik hou van optreden voor publiek. Mijn droom is in het Concertgebouw spelen met Janine Jansen. Thuis oefenen moet natuurlijk.

Als ik geen zin heb, zegt mijn vader: ‘Ga je nou oefenen!?’ Op school weten ze wel dat ik veel met viool bezig ben. Ik heb een keer met Kerst voor de hele school opgetreden. Met Sinterklaas had mijn meester als surprise een viool voor me gemaakt. Die staat nog steeds in mijn kamer.’

JONG TALENT MAAIKE VAN DIJK

PIETER VAN DIJK (VADER VAN MAAIKE)

Een kwestie van heel veel oefenen ‘Maaike is echt opgegroeid met muziek, want mijn vrouw en ik zijn allebei musicus. We weten daardoor wat er nodig is om een instrument te leren spelen. Het is een kwestie van aandacht, van heel veel oefenen. En dat doet een kind van zes nog niet zelf. Mijn vrouw heeft haar altijd begeleid, ze oefenen elke dag een half uur. Wat structuur en discipline meegeven, dat doen niet alle ouders. Maar ik zie dat Maaike nu al profiteert van die investering, dat ze er veel plezier van heeft.

Ze mag ook best tandarts worden hoor, maar tot haar 18e gaat ze niet zomaar stoppen met viool.’

MARIJN OOSTDIJK (LEERKRACHT VAN MAAIKE)

Misschien kan ik het inzetten in de musical ‘Ja, ik weet dat Maaike serieus bezig is met haar viool. Ze vertelt in de kring over haar optredens, dat vinden haar klasgenoten wel interessant. Maar ze heeft nooit iets gespeeld in de klas. Terwijl ik ook van muziek hou. Ik speel gitaar, dat heb ik ook van huis uit meegekregen. In de klas is er is gewoon geen tijd voor. We zijn bezig met opbrengsten, er moet aan de cijfers gewerkt worden. Er is weinig aanleiding om muziek te maken.

Dit jaar heb ik Maaike weer in de klas, dan gaan we aan de musical weken. Misschien kunnen we haar talent daar wel bij inzetten.’

prikkels

23

WERK PLAATS

‘Knippen heeft mijn hart gestolen’ Een van de lokalen van het oude schoolgebouw van De Ark in Haarlem is de werkplaats van kunstenaars Hesje Andersson en Claire Duval. Samen maken ze educatieve projecten voor het onderwijs, onder de naam Knip & Film.

Hesje en Claire kenden elkaar van hun gezamenlijke atelier en zongen in hetzelfde koor. Vier jaar geleden vroeg iemand of zij een workshop wilden geven op een middelbare school. Dat werd een stop-motion workshop en die smaakte naar meer. Hesje en Claire bedachten een naam, maakten een website en belden alle scholen in Haarlem.

Zo ging Knip & Film van start.

Claire: ‘Knippen heeft echt mijn hart gestolen. Ik heb de kunstacademie gedaan en 24

prikkels

daarna de opleiding decorontwerp. Knippen was nieuw voor me. Het is een heel rustgevende manier om iets moois te maken.’

Hesje: ‘Eigenlijk is het niet alleen knippen wat we doen, we snijden ook veel. In onze laatste workshop lieten we de kinderen eerst een gebouw natekenen en uitknippen. Vervolgens brachten ze met een scherp mesje de details aan. Wij hebben van al die gebouwen weer één stad gemaakt.’

Omgeving als inspiratiebron Hesje en Claire gebruiken vaak de omgeving van het kind als inspiratiebron. Ze bespreken in de klas welke gebouwen er in de stad staan, hoe die er uit zien. Of ze kiezen een ander gebied, zoals een strandje in de buurt, waar de kinderen veel komen. De kinderen knippen hier hun eigen verhaal bij.

Claire: ‘We bedenken onze workshops altijd in overleg met de scholen. We bespreken wat er in de klas gebeurt, waar we op aan kunnen sluiten. Zo zijn onze workshops nooit alleen maar leuk, ze hebben ook meerwaarde voor de bestaande lessen.’

Hesje: ‘Eigenlijk is het zo: wij maken kunst, mét kinderen. De workshops zijn niet het doel, maar een voorwaarde om te kunnen maken wat we willen maken. Dat resultaat, een stop-motionfilmpje of een twee meter lang kunstwerk van geknipte gebouwen, dat overstijgt wat je zelf, alleen maakt.’

Over Claire en Hesje Claire Duval (1966) heeft in Parijs verschillende kunstopleidingen gevolgd. Haar vrije werk bestaat uit etsen en schilderijen met veel kleur.

Claire is vaste kunstjuf op basisschool De Evenaar in Heemstede.

Hesje Andersson (1973) is voornamelijk een knipper.

Na een wetenschappelijke opleiding heeft zij zich op papier en karton gestort.

Vrolijke knipsels die zowel strak als frivool zijn kenmerken haar stijl. www.knipenfilm.nl

prikkels

25

TEAMWORKSHOP DRAMATISCHE EXPRESSIE • dramaoefeningen voor alle groepen • inspiratie, ideeën en praktische tips • direct te gebruiken in de klas • gezellig op een andere manier met elkaar aan het werk zijn

WWW.DEHAASTHEATERPRODUCTIES.NL

Cultuurlijnen Samenhangende lessen van verschillende culturele instellingen op het gebied van kunst, erfgoed en media. Voor elk schooltype kunnen wij een passendecultuurlijn samenstellen! Kijk op www.cultuureducatiegroep.nl.

PROEF

VOEL RUIK ZIE HOOR &

DOE! ZUIDERZEEMUSEUM ENKHUIZEN

CUR SUS SEN CURSUS OPEN BOEK

Heeft het Nederlandse onderwijs weinig aandacht voor lezen? Niet met een leescoördinator op school die de cursus Open Boek heeft gevolgd!

Start: 8 september Duur: 4 avonden Plaats: Heerhugowaard of Alkmaar Voor: leerkrachten Kosten: € 300 www.bibliotheekkennemerwaard.nl/ educatie

ICC BASISCURSUS

Voor leerkrachten die cultuureducatie een vaste plek willen geven op school en de leerlingen op een structurele wijze met cultuur in aanraking willen laten komen. De basiscursus ICC is dé basis voor cultuur op school.

Start: 10 september Duur: 9 bijeenkomsten Plaats: Schagen Voor: leerkrachten Kosten: € 635 www.pleinc.nl/icc-cursusaanbod

EXPERTMEETING DE POSTIEVE GROEP

Wil je graag een vliegende start van het schooljaar 2014-2015 maken met je groep of team? Kom dan naar de gratis expertmeeting De positieve groep. De inspirerende expertmeeting staat onder de deskundige leiding van Rene van Engelen, auteur van het boek ‘Grip op de groep’.

Start: 10 september Duur: een middag Plaats: Haarlem Voor: leerkrachten Kosten: gratis www.inholland.nl/academy/ voorlichting

LEER KIJKEN NAAR KUNST MET DE KLAS

Een bezoek aan het Rijksmuseum begint in de klas door samen te kijken naar kunst. Maar hoe doe je dat eigenlijk? Dat leer jij als leerkracht van de conservatoren van het Rijksmuseum tijdens de studiemiddag Leer kijken naar kunst met de klas.

Start: 17 september 2014 Duur: middag Plaats: Amsterdam Voor: leerkrachten Kosten: € 15 www.rijksmuseum.nl

ICC VERDIEPINGSCURSUS

Een verdiepingscursus voor de ervaren ICC’er. Je leert over cultuur in de cognitieve vakken, over breinonderzoek, financiële middelen voor cultuur en cultuur in onderwijsvernieuwing.

Start: 1 oktober Duur: 3 lessen Plaats: Haarlem Voor: ICC’ers Kosten: € 255 www.pleinc.nl/icc-verdiepingscursus

POST-HBO CULTUURBEGELEIDER

Voor ICC’ers die meer inhoudelijke kennis van het brede terrein van cultuuronderwijs willen krijgen, om bijvoorbeeld een leerlijn te kunnen ontwikkelen voor hun school. Daarnaast leer je hoe je collega’s op school begeleidt ook goed cultuuronderwijs te geven.

Start: 1 oktober Duur: 17 lessen en een meesterproef, verdeeld over 1,5 jaar Plaats: Haarlem Voor: ICC’ers Kosten: € 2450 www.pleinc.nl/cultuurbegeleider

GELD VOOR CULTUURPROJECTEN

Ben je cultuurcoördinator en heb je een mooi plan voor een cultuureducatief project op school, maar weet je niet hoe je dit moet financieren? De workshop Geld voor cultuurprojecten helpt je hier verder mee.

Start: 22 oktober Duur: 2 lessen Plaats: Alkmaar Voor: ICC’ers en cultuurcoördinatoren VO Kosten: € 150 www.pleinc.nl/geldvoorcultuurprojecten

OUDERS IN DE KLAS

Deze workshop is voor alle cultuurcoordinatoren die de talenten van ouders willen inzetten bij hun cultuuronderwijs.

Start: 22 oktober Duur: 2 lessen Plaats: Hilversum Voor: ICC’ers Kosten € 150 www.pleinc.nl/oudersindeklas

EEN EXPLOSIE VAN EMOTIE

Wil je drama integreren in je lessen sociale vaardigheden? In deze nascholing krijg je praktische tips en les ideeën uitgaande van de verschillende emoties. De dramalessen kunnen ook goed gecombineerd worden met andere vakken.

Start: 22 oktober Duur: een middag Plaats: Alkmaar Voor: leerkrachten Kosten: € 31,62 www.cultuurprimair.nl

prikkels

27

CMK IN BEELD In 36 Noord-Hollandse gemeenten werken scholen en cultuuraanbieders vier jaar lang samen aan Cultuureducatie met Kwaliteit. In deze rubriek laten we zien wat dat oplevert.

Nieuwsgierig naar meer? Kijk dan op www.cmknoord-holland.nl

LEREN DRUKKEN MET LEGO!

Een krat Lego en een digitale lesbrief, dat is wat de Hilversumse scholen krijgen die aan het project Legodrukken meedoen.

De leerlingen uit groep 3 en 4 van de Groen van Prinstererschool uit Hilversum mogen met de Lego. Bouw een fantasievoertuig, is de opdracht, en maak het zo gek als je het kunt bedenken. Het mag vliegen, rijden of varen – of alles tegelijk.

Er is maar één regel: het voertuig moet plat zijn. Niet hoger dan één legosteentje, en elk blokje afgedekt met een glad steentje. Zijn de vreemde voertuigen klaar, dan wordt de klas uitgenodigd bij het Grafisch Atelier ‘t Gooi.

Bas: ‘We gingen op een blauw plaatje een voertuig bouwen van Lego’

28

prikkels

hoeveel passagiers het kan vervoeren en hoe snel het gaat.’

Het Legowerkstuk is eigenlijk een tekening die gedrukt kan worden. Dat gebeurt in het Grafisch Atelier. Het Legovoertuig wordt geïnkt en op de drukpers gelegd. Zo maken de kinderen een afdruk van hun bouwwerk.

Fedde: ‘Het leukst was het verven met een schildersroller.’

‘Met de legoblokjes - het zetsel - leggen we op een eenvoudige manier het principe van de hoogdruk uit,’ vertellen Martijn van der Blom en Esmee Hickendorff van Grafisch Atelier Hilversum. ‘Het maken van een afdruk bevordert een heel andere manier van denken. Er wordt niet rechtstreeks op papier gewerkt, maar via de drukpers, en dat is in spiegelbeeld. De leerlingen reflecteren op hun werk door te verwoorden wat voor voertuig het is,

De Leerlijn Drukken is ontwikkeld voor alle scholen in Hilversum. Jolanda Krudde, ICC’er op de Groen van Prinstererschool: ‘Het is de bedoeling dat alle Hilversumse scholen gebruik gaan maken van de leerlijn. Daarom sluit deze aan bij de lesmethode voor beeldend op school en bij de tussendoelen en leerlijnen voor beeldende vorming. Zo past de leerlijn binnen ieders onderwijs.

Met het Grafisch Atelier kunnen we alle

TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES - FOTO’S: MARTIJN DE VRIES EN MELS DE GOOIJER

ICC’ers Jolanda Krudde en Nienke ter Poorten vertellen samen met Esmee Hickendorff en Martijn van der Blom van Grafisch Atelier ‘t Gooi over de nieuwe Leerlijn Drukken.

technieken ook echt uitvoeren, dat kan op school niet altijd.’

Martijn: ‘In het atelier kunnen we alle technieken laten zien, dat is de basis.

Maar het onderwerp van de lessen kunnen we laten aansluiten op de thema’s die spelen op school. Voor deze pilot hebben we Vreemde Voertuigen gekozen, dat blijkt erg goed aan te sluiten bij de fantasie van de kinderen.’ De afdrukken zijn door het Grafisch Atelier gebonden in een boek dat een kunstwerk op zich is geworden. Martijn: ‘Een afgedrukt werk kan trouwens ook weer een start zijn voor een nieuw beeldend werk, de mogelijkheden zijn zo groot!’

Roos-Anne: ‘Je moest draaien aan een hendel en dan rolde dat zware ding over de lego.’

Legodrukken is onderdeel van de Leerlijn Drukken, die wordt ontwikkeld voor de Hilversumse scholen als onderdeel van het programma Cultuureducatie met Kwaliteit in Noord-Holland. In Hilversum is gekozen voor een aantal doorlopende leerlijnen, waaronder deze over druktechnieken. In samenwerking met Grafisch Atelier ’t Gooi wordt een leerlijn ontwikkeld waarbij leerlingen elk jaar in aanraking komen met een facet van de druktechniek. Om het jaar bezoeken de

leerlingen de drukwerkplaats en gaan er zelf aan de slag.

Afgelopen schooljaar zijn de nieuwe projecten gepilot op de Groen van Prinstererschool. De groepen 3 en 4 ontdekten het basisprincipe van drukken aan de hand van Legodrukken.

In september worden de lessen voor groep 5/6 gepilot. Na de pilot worden de lessen aangeboden door het Cultuurloket Hilversum. De ICC’ers en hun collega’s van de Groen van Prinstererschool zijn alvast enthousiast!

Roos-Anne: ‘Alleen de inkt er daarna weer afpoetsen, dat was nog wel moeilijk...’ prikkels

29

EEN SUPER LEERZAAM UITJE!

Voorstellingen & Worskhops op school

Kunst en Cultureel erfgoed

meer dan 60 voorstellingen

Dichter bij dan u denkt ■ Inspirerende speurtochten, rondleidingen, workshops ■ Het Kunstfort omarmt Cultuur In de Spiegel!

poppen-, muziek- en danstheater toneelvoorstellingen vertel & literaire voorstellingen

■

interactieve voorstellingen

actieve programma’s circusprojecten diverse workshops

Meer info en boekingen: Kunstfort bij Vijfhuizen - www.kunstfort.nl/educatie

www.sttprodukties.nl impresariaat

T. 0570 - 56 46 81 | info@sttprodukties.nl

DANSTHEATER AYA

S TER EA TH PS DE HO IN RKS / KT. WO .NL 8 O NG AYA IE F 1 ZA W. AT NA ET W UC VA M W ED

HET IS ZO VER. KUNSTZONE HEEFT EEN

lees-app:

KENT U KUNSTZONE NIET? KIJK DAN OP WWW.KUNSTZONE.NL

Ad KZ 90X210.indd 1

AL JE KUNSTZONES ALTIJD EN OVERAL BIJ DE HAND EN SNEL DOORKLIKKEN NAAR EXTRA INFORMATIE, FILMS, SITES EN APPLICATIES.

GRATIS VOOR ABONNEES/ LEDEN!

DE APP IS TE DOWNLOADEN IN DE APP STORE EN BIJ GOOGLE PLAY.

*HOUD UW ABONNEENUMMER (OP ADRESWIKKEL OF FACTUUR) EN POSTCODE BIJ DE HAND BIJ DE EERSTE KEER AANMELDEN.

03-07-14 10:27

Cultuur op de agenda September t/m november

STELLINGMAAND

Hele maand september September is Stellingmaand!

De hele maand september staat de Stelling van Amsterdam in het teken van geschiedenis, muziek, theater, kunst en nog veel meer. www.stellingvanamsterdam.nl

DE NATIONALE VOORLEESWEDSTRIJD

Vanaf september De Nationale Voorleeswedstrijd is een groot succes.

Colofon Hoofdredactie: Vibeke Roeper Eindredactie: Hanna van der Veen Redactie: Tamara Oortwijn (ICC’er St. Leonardusschool Heemskerk), Marijke Schäuikes (adviseur cultuureducatie Plein C), Tamara Roos (afdelingshoofd Cultuurstroom, Artiance), Vincent Lamers (vakleerkracht muziek en ontwikkelaar bij Hart Cultuur in School) Met bijdragen van: Otto de Jongh, Vibeke Roeper, Tamara Roos, Hanneke Saaltink, Marijke Schäuikes, Hille Takken, Hanna van der Veen Illustraties: Mireille Schaap

Jaarlijks doen duizenden kinderen van de twee hoogste groepen van de basisschool aan de wedstrijd mee. In september barst de strijd weer los: wie wordt Voorleeskampioen van Nederland? Het deelnamepakket vraag je aan via www. denationalevoorleeswedstrijd.nl

PENSELEN IN HET RIJKSMUSEUM

25 september t/m 15 december, Amsterdam In de tentoonstelling Penselen in het Rijksmuseum bekijk je de originele prenten van de Penseelwinnaars. www.rijksmuseum.nl

HONDERD!

Vanaf 28 september Het dak gaat eraf in ‘Honderd!’, een feestelijke voorstelling van Kindertheater A la Carte.

Geïnspireerd door het motto van de Kinderboekenweek 2014: ‘Feest!’ presenteert Kindertheater A la Carte op 28 september de première. www.theateralacarte.nl/ portfolio/kindertheater/ honderd

Foto’s: Martijn de Vries, Plein C Vormgeving: Ykeswerk Drukwerk: Zwaan Printmedia Prikkels is een uitgave van Plein C, onderdeel van Cultuurcompagnie Noord-Holland, en kwam tot stand met subsidie van de provincie Noord-Holland en het Fonds voor Cultuurparticipatie. Prikkels verschijnt vier keer per jaar Oplage: 2.500 Abonnementen Noord-Hollandse basisscholen, cultuuraanbieders en gemeenten ontvangen 1 gratis exemplaar. De distributie wordt verzorgd door Abonnementenland in Heemskerk.

KINDERBOEKENWEEK – FEEST!

MAAND VAN DE GESCHIEDENIS

1 t/m 12 oktober Zestig hoera’tjes: de Kinderboekenweek bestaat dit jaar 60 jaar! Deze Kinderboekenweek draait dan ook om Feest! In bibliotheken, boekwinkels, theaters en natuurlijk op scholen zijn daarom allerlei feestelijke activiteiten. Lees het op www.kinderboekenweek.nl

Hele maand oktober Tijdens de Maand van de Geschiedenis organiseren ruim 550 musea, archieven, bibliotheken en overige culturele instellingen boeiende activiteiten voor jong en oud rondom het thema Vriend & Vijand.

Wat wanneer?

Bekijk www.maandvandegeschiedenis.nl

WEEK VAN DE MEDIAWIJSHEID 21 t/m 28 november Tijdens de vijfde Week van de Mediawijsheid zullen weer duizenden kinderen uit groep 7 en 8 het super spannende mediawijsheidspel MediaMasters spelen.

Meedoen is kosteloos. Ga naarwww.mediamasters. nl en meld je klas voor 1 november aan!

Losse nummers € 5,50 Jaarabonnement € 20,Teamabonnement (3 exemplaren) € 40,Info en aanmelden: www.pleinc.nl/ontvangprikkels Adverteren: Ook adverteren in Prikkels?

Dit kan al vanaf € 140,- per nummer.

Bekijk de mogelijkheden op www.pleinc.nl/ adverteerinprikkels Tweede jaargang nummer 2 Alle rechten voorbehouden. Deze rechten berusten bij Cultuurcompagnie Noord-Holland c.q. de betreffende auteur.

ISSN: 2214-3777

prikkels

31

TEKST: HANNA VAN DER VEEN - FOTO: MARTIJN DE VRIES

MUSEUM STUK

32

prikkels

Objectgegevens

Commentaar

Titel: Briefje van 25 gulden Kunstenaar: Jules Oelen (10 jaar) Datering: 2014 Techniek: pastelkrijt op doek Afmeting: 30 x40 cm Omschrijving: Weergave van biljet van vijfentwintig gulden met afbeelding van componist Jan Pieterszoon Sweelinck, zoals deze in de periode 1871 – 1995 is uitgegeven. Vervaardigd in het kader van de kunstweek van de Liduinaschool te Haarlem, in samenwerking met het Frans Halsmuseum.

Jan Peter Oelen, vader van de kunstenares, over dit werk: ’Ik vind deze tekening erg mooi, het roept herinneringen op aan de gulden. Hij is bijzonder goed gelukt, vooral het hoofd van Sweelinck. Jules tekent heel veel, ze oefent met portretten. Laatst heeft ze een tekenwedstrijd gewonnen van het Haarlems Historisch Museum.’