s l e k k i r P over cultuur op school winter 2014
gt st thema:
vroeger was Het
beter mening
pag 2
fossiel klassefoto
pag 8
Nuttige
HaNd werkeN kunstwerk
pag 20
erfgoed leerlijN van langedijk
pag 28 prikkels
1
Hoi Col lega!
Leonie Verreijen-Veltman is leerkracht van groep 1/2 en sinds 2012 ICC’er op OBS ‘t Vierspan in Grootebroek. Ik ben ICC’er geworden toen onze toenmalige cultuurcoördinator in het VO ging werken. Samen met mijn collega Lida de Boer heb ik de cursus gedaan. Eigenlijk hadden we geen idee wat het inhield om ICC’er te zijn, maar door de cursus werd dat snel duidelijk. Ik vind dat leren niet alleen over cognitieve zaken moet gaan, maar ook over creativiteit. Er zijn kinderen die van huis uit niet met kunst en cultuur in aanraking komen. Bij ons maken de leerlingen actief en receptief kennis met musea, kunstenaars, muziek en voorstellingen. Dat geeft ze veel voldoening en inspiratie, het voegt echt iets toe. We hebben een vaste structuur voor culturele activiteiten. Dit geeft duidelijkheid voor het team, iedereen weet waar zij aan toe is. We doen tweejaarlijks een groot cultureel project. De laatste keer was het een erfgoedproject, dit jaar wordt het literair.
Als cultuurcoördinatoren nemen we deel aan de kunstcommissie Stede Broec die het Kunstenplan samenstelt. De scholen uit de gemeente Stede Broec doen nu mee met een pilot voor een ‘cultuurmenu plus’, waarbij de scholen meer vrije keus hebben uit het aanbod en waar veel aandacht is voor deskundigheidsbevordering van leerkrachten. We gaan binnenkort met het hele team een nascholing literair doen! Waar ik van droom? Ach, daar ben ik te realistisch voor. Ik ben al heel bij als we doorgaan op de uitgezette lijn. Ik heb geen grootse plannen, het moet ook haalbaar zijn.
2
prikkels
tekst: marijke schäuikes – foto: martijn de vries
Ik ben er trots op dat we een goed draagvlak voor cultuuronderwijs bij onze collega’s hebben gecreëerd. Wij zijn zelf erg enthousiast en dat hebben we overgebracht. Onze directeur staat ook achter ons, hij zet cultuur altijd als vast punt op de agenda van het teamoverleg. Als we een activiteit hebben gehad, interviewen we een leerling voor de schoolkrant, zodat we ook de ouders bereiken.
staatssecretaris sander dekker roept ons op om mee te denken over de vraag: wat moeten kinderen leren om klaar te zijn voor later? via #onderwijs2032 kan iedereen meepraten. deze prikkels sluit daar naadloos op aan, want we kijken in dit nummer terug naar het onderwijs van vroeger. niet uit heimwee – nouja, ook een beetje - maar vooral om ervan te leren. leuk weetje voor de staatssecretaris: meer dan een eeuw geleden stelden mensen zich precies dezelfde vraag. het antwoord: naast taal en rekenen, ook zingen en tekenen. ideetje? vibeke roeper hoofdredcateur
, GOE DE TIJDE N N: E D IJ T E S LE C H T WAT LE RE N WE? VAN VROEGE R pag 14
vroe
ger
Jong talent Donja: altijd zin in dansen
& Nu was het beter of anders?
Hoi collega!
2
Prikbord
4
Talent: ThĂŠ Tjong-Khing
7
Klassefoto: fossielen in het oudste museum
8
Dialoog: cultuuronderwijs toen en nu
10
Werkplaats: schatten uit het Waterlands Archief
26
Cursussen
29
Cultuur op de agenda
31
Museumstuk van Jelle Kuipers
32
pag 13
de leer lijN van milou pag 18
kuNstwerk pag.20
fraaie HaNd-
werkeN prikkels
3
prikbord muziek
rotary op de bres voor muziek meer muziek in de klas
ook de rotary wil het noord-hollandse muziekonderwijs vooruit helpen. met het project kinderen en muziek stimuleert de club initiatieven van muziekscholen en basisscholen. met steun van de rotary worden bijvoorbeeld instrumenten aangeschaft of muzieklessen betaald. kinderenenmuziek.nl
eind oktober maakte minister bussemaker bekend dat er extra geld komt voor muziekonderwijs. voor de komende vijf jaar stelt zij € 25 miljoen beschikbaar. joop van den ende brengt ook nog eens €25 miljoen bijeen. daarmee wil de minister de deskundigheid van leerkrachten vergroten en ervoor zorgen dat scholen structureel samenwerken met muziekscholen, harmonieën, brassbands, fanfares, orkesten en poppodia. het geld komt beschikbaar via het fonds voor cultuurparticipatie. scholen en culturele instellingen kunnen samen een aanvraag doen. begin 2015 wordt bekend hoe de aanvraagprocedure eruit ziet. www.cultuurparticipatie.nl
PRIJS VOOR MUZIEK LAB
Het Haarlemse MuziekLab – het project dat muzieklessen op scholen verzorgt en naschoolse wijkorkesten opzet – heeft de Hogenbijlprijs gewonnen. Deze belangrijke muziekprijs wordt elke twee jaar uitgereikt aan een bijzonder initiatief op het gebied van klassieke muziek.
4
prikkels
Zij zijn er klaar voor het afgelopen jaar volgden tientallen muziekdocenten de cursus cultuurdocent primair onderwijs. plein c ontwikkelde deze cursus samen met de kunstencentra in noord-holland. docenten die nu nog voornamelijk lesgeven in het naschoolse aanbod van een muziekschool of kunstencentrum, zullen de komende jaren veel vaker ook in het onderwijs actief worden. het fonds voor cultuurparticipatie stelt de komende twee jaar extra subsidie beschikbaar voor uitrol van de opleiding in de rest van het land. www.pleinc.nl
Column
HOOG IN DE TOREN
JUF KAN NIET DANSEN hoe gaat het met cultuur op school? best goed, blijkt uit een onderzoek van oberon. de cultuurcoordinator is niet meer weg te denken: 85% van de scholen heeft zo’n duizendpoot in dienst. en ondanks hun overvolle programma’s besteden scholen niet minder tijd en geld aan cultuur dan vijf jaar geleden. maar er zijn nog wel wat verbeterpuntjes. veel scholen zien dat de groepsleerkracht niet in staat is om dans- of muziekles te geven, en vinden ook dat van culturele leerlijnen of geïntegreerd cultuuronderwijs nog nauwelijks sprake is.
E
en project met de hele school over erfgoed? De collega’s van de bovenbouw waren unaniem enthousiast. Iedere groep zou een gebouw of plek kiezen uit de directe omgeving. Maar de kleutergroepen aarzelden. Sprak dat jonge kinderen wel aan? En wat moest je doen? Dicht bij onze school staat een watertoren. Een karakteristiek gebouw uit 1900 dat een aantal jaren geleden verbouwd werd door en voor toenmalig architectenbureau Noordwestzes. Kunstenaar Pé Okx maakte een klanksculptuur voor de toren en boven in het vroegere waterreservoir bevond zich een ruimte voor culturele activiteiten. Een mooie plek, met veel aanknopingspunten. ‘Wil je dáár heen met een kleutergroep?’, vroegen ze op mijn Masteropleiding Kunsteducatie. ‘Kleuters, die kunnen toch nog niet eens lezen en schrijven?’ Ook bij de watertoren zelf geloofden ze er niet zo in. Wilde ik met groepjes vier- en vijfjarigen langskomen? En wilde ik ze zelf de omgeving laten ontdekken?
Download het verslag op www.lkca.nl Ja, dat wilde ik. En het bleek een krachtige start voor een schitterend project. De kinderen tekenden hoog in de toren de stad beneden zich. Het beklimmen van de ronde trappen was een hele belevenis. In het waterreservoir luisterden we naar de muziek van Pé Okx en even werden de kinderen zelf het water in de toren. Thijs ontdekte samen met de gids een straal licht in het donkere reservoir en wat was het spannend om te lopen over de glazen platen in de vloer. Terug op school werden alle ervaringen al tekenend, spelend, dansend en vertellend verder onderzocht.
Praat ook mee over het onderwijs van de toekomst. Hoort cultuur erbij? #onderwijs2032
‘Gaan we weer eens iets leuks doen?’ verzuchtte Bert jaren later. ‘Zoals naar de watertoren gaan?’ Ja, erfgoed is een prachtig onderwerp, ver weg en toch dichtbij. Op iedere leeftijd. Hanneke Saaltink
prikkels
5
prikbord
erfgoed
Welkom in huis van hilde in januari 2015 opent huis van hilde in castricum. dit gloednieuwe archeologische depot van de provincie noordholland ontvangt bezoekers in een spectaculaire tentoonstelling en een educatief archeolab. in de tentoonstelling zijn bijzondere vondsten uit heel noord-holland te bewonderen, en zie je hoe het landschap door de eeuwen heen veranderde. met forensische technieken reconstrueerde huis van hilde tien mensďŹ guren, gebaseerd op opgegraven skeletten uit de hele provincie. Zo vind je er een soldaat uit 1799, een man uit de steentijd, en ook een kleine jongen uit de late ijzertijd. deze jongen is te zien in het archeolab, speciaal ingericht voor jonge bezoekers. scholen die huis van hilde bezoeken, krijgen een educatief programma aangeboden dat aansluit bij de belangstelling, ontwikkeling en lesstof van de leerlingen.
top 3 Erfgoeduitjes
groep 1 t/m 4
Ontdek de soldaten Als kleine soldaten komen de kinderen naar het fort. Op school hebben ze al een onderscheidingsteken gemaakt. Ze moeten eerst de slaapzaal inrichten. Daarna is het tijd om voor het eten te zorgen, de kanonnen gereed te maken en de natuur te verzorgen. Zo ontdekken ze het leven van een soldaat op het fort.
1
Kunstfort Vijfhuizen, Vijfhuizen
groep 5/6
Dorus Rijkers Hoe is Dorus Rijker een beroemde redder geworden? En waarom is er een museum naar hem genoemd? Dit ontdekken de leerlingen van groep 5 en 6 met het lespakket van Reddingmuseum Dorus Rijkers.
Reddingmuseum Dorus Rijkers, Den Helder
www.huisvanhilde.nl groep 5 t/m 8
Erfgoedatlas
De scheepsjongens van Czaar Peter In het Czaar Peterhuisje in Zaandam worden de kinderen ontvangen door tsaar Peter zelf of door Gerrit Kist, de scheepstimmerman die eigenlijk in het huisje woont. Zij leren de kinderen alles over het vak scheepstimmerman en gaan ook met ze aan de slag. Het programma wordt afgesloten met een Russische theeceremonie en de uitreiking van een diploma voor de scheepsjongens!
de beste aanschaf dit najaar? de bosatlas van het cultureel erfgoed! een super-volledig overzicht van het erfgoed van nederland in meer dan duizend kaarten en platen. van kastelen tot sporthallen, van polders tot parken, en van bedevaarten tot bloemencorso’s: je kunt het zo gek niet bedenken of er is een kaart van gemaakt. fantastisch voor de bollebozen in de bovenbouw, maar vooral voor jou als leerkracht een eindeloze bron van informatie en inspiratie!
Czaar Peterhuisje, Zaandam
www.bosatlas.nl
alle informatie vind je op www.cultuurindeklas.nl
6
prikkels
Thé Tjong-Khing is kinderboekenillustrator. Hij werd geboren in Indonesië in 1933 en groeide daar ook op. ‘Wat voor herinneringen ik koester, aan docenten uit mijn kindertijd? Weinig. Ik herinner me dat ik de opdracht kreeg om bomen ‘grafisch’ weer te geven. Ze bedoelden: met puntjes en streepjes, maar dat wist ik niet. Liet ik mijn werk zien, dan zeiden ze: ‘nee, je hebt die boom nagetekend, dàt was niet de bedoeling.’ Begreep ik er nóg minder van!’ ‘Ik kom niet uit een cultureel milieu, maar ik was hele dagen aan het tekenen. Mijn kindertekeningen zijn weggeraakt toen ik op mijn 23ste vanuit Indonesië naar Nederland verhuisde. Het enige wat ik nog heb, is één tekening van al die filmsterren die ik - zo rond mijn zestiende - eindeloos natekende.’
dicht. We moesten vooral luisteren. Tekenles ging niet over jezelf creatief uiten, maar over de werkelijkheid zo echt mogelijk weergeven. Het onderwijs is nu veel leuker, het gaat meer uit van ervaren en plezier maken.’ ‘Mijn beste tip aan leerkrachten? Van natekenen kun je leren. Ik heb als klein kind vaak Mickey Mouse en Donald Duck nagetekend. Zoiets zou ik niet ontmoedigen. Ook uitleggen hoe je vanuit bepaalde basisvormen een paard of een mens opbouwt, is heel nuttig.’
ta le Nt
‘En oja, ineens herinner ik me toch een les van een tekendocent: iemand had treinwagonnetjes schuin weergegeven. De docent zei: “Dat schuine geeft het ritme van de trein weer, het ‘gdengkedeng’ van wielen op rails.” Zo mooi, dat heb ik altijd onthouden.’
‘Op school werd tekenen door onderwijzers gezien als een ‘moetje’. De teneur was: handen over elkaar en mond
tekst: hille takken - foto: martijn de vries
‘eindeloos natekenen’
prikkels
7
klas sefo to Wat zijn fossielen en hoe ontstaan ze? groep 5/6 van de adalbertusschool in Spaarndam ontdekte het in het oudste museum van nederland: teylers museum in haarlem.
aron - groep 5 Ik heb hier hele gave dingen gezien, bijvoorbeeld fossielen. Dat zijn versteende oude dieren die zijn gevonden door wetenschappers. Fé - groep 5 Fossielen, dat zijn oude dieren of schelpen. reza - groep 5 Ik heb hier botten gezien van wel 400.000 jaar oud, en slakkenhuisjes waar iets in heeft geleefd. milou - groep 5 Wij krijgen dit jaar voor het eerst geschiedenis. We hebben een tijdlijn gemaakt. Hier in Teylers Museum gaat het ook over de tijd. kes – groep 6 In Teylers Museum zagen we het skelet van een mammoet. Daar leerden we dat een prooi ogen aan de zijkant van zijn hoofd heeft. Bij een roofdier zitten de ogen juist aan de voorkant. eline - groep 6 Op vakantie in Italië gingen we fossielen zoeken. Ik vond een goudkleurige. Sommige fossielen zijn 15 miljoen jaar oud.
8
prikkels
mirte - groep 5 Fossielen zijn gestorven dieren. Het kan ook een steen met een zeester erin zijn. Dan zie je een afdruk met hele fijne lijntjes. jasmijn - groep 6 Ik heb in het kabinet kristallen gezien: glimmende stenen. Heel mooi, maar toen het licht uit ging, waren ze minder bijzonder.
Quinn - groep 5 Heel mooi vond ik de kaken van een mammoet – daaraan kon je zien dat ie van planten hield. Hij had namelijk geen scherpe hoektanden.
prikkels
9
tekst: hille takken - foto: martijn de vries
max- groep 6 Het leukste van Teylers Museum vond ik de speurtocht. We gingen steensoorten zoeken. Ook een meteoriet – dat is een stuk steen dat uit de ruimte valt.
dialoog
tekst: hille takken foto: martijn de vries
joNg geleerd....
10
prikkels
prikkels
10
Het leeftijdsverschil is bijna 40 jaar. Noord-Hollands jongste en oudste ICC’er in gesprek over hun opleiding en lespraktijk.
lonneke koks (24) deed na haar middelbare school eerst een jaar modevakschool. In 2013 is ze afgestudeerd aan de pabo. Daarna kreeg ze een baan aan de Sint Bernardusschool in Haarlem waar ze nu een eigen groep heeft en ICC’er is. maaike Dierdorp (61) werd opgeleid tot kleuterleidster aan de KLOS van 1970 tot 1974. Toen ze kinderen kreeg, stopte ze met werken. Parttime banen bestonden nog niet. In de jaren tachtig werkte ze als invalkracht. Nu is ze alweer 23 jaar docent onderbouw op OBS De Octopus in Hoofddorp, waar ze sinds vorig jaar ook ICC’er is.
fiets versierd met zonnebloemen en een lint met ‘Van Gogh’, want het thema was kunst.’
De samenleving is multicultureler geworden. Heeft dat z’n weerslag op cultuuronderwijs? Lonneke: ‘Ja, doordat kinderen verschillende achtergronden hebben, is er meer aandacht voor andere culturen.’ Maaike: ‘Kinderen hebben daardoor ook meer aandacht voor hun eigen cultuur. Cultuur verbindt.’
Vroeger leerden de meisjes breien en naaien en de jongens houtbewerken. Maaike: ‘In de jaren zeventig moesten de jongens ook leren breien hoor.’ Lonneke: ‘Maar nu is die scheiding echt helemaal weggevallen. Bij houtbewerking zijn de meisjes net zo enthousiast. En je ziet toch ook veel jongens loomen.’
Had cultuureducatie vroeger een andere plaats op de opleiding? Had de basisschool vroeger meer of minder aandacht voor cultuureducatie? Maaike: ‘Meer. We hadden een speciaal handvaardigheidslokaal. Muziek werd door een vakleerkracht verzorgd.’ Lonneke: ‘Er is nu minder tijd voor. De school investeert vooral in de CITO-vakken.’ Maaike: ‘Maar cultuuronderwijs bevordert oplossingsgericht denken. Dan gaan ze beter scoren bij rekenen en taal, juist ook omdat ze dan creatiever worden in oplossingen vinden.’ Lonneke: ‘Ik weet niet of dat klopt. Als je meer tijd besteedt aan cultuureducatie, dan hou je minder tijd over voor taakvakken. Dan gaan de cijfers dalen. Ik denk wel dat je veel overlap kunt realiseren. Bespreek je hoe het vroeger was op school – de kinderen gebruikten een lei en een griffel – dan gaan we pentekeningen maken met een kroontjespen en een inktpotje.’ Maaike: ’Ik denk dat ouders juist aandacht willen voor creativiteit. Toen we een project ‘pimp your bike’ hadden bedacht, had een van de kinderen een
Maaike: ‘Op de KLOS werd creativiteit hoog gewaardeerd. We speelden poppenkast, Ricky en Slingertje (eind jaren zestig bekend van tv) - zelfgemaakt natuurlijk. Maar cultuureducatie was geen vak op zichzelf, dat woord kende ik niet eens!’ Lonneke: ‘Het onderwijs is nu resultaatgerichter, de hele samenleving is doelgerichter. Daardoor besteedt de PABO er minder aandacht aan.’ Maaike: ‘Of omgekeerd. De pabo stopt minder creativiteit in het lesaanbod. Nieuwe docenten kennen daardoor het begeleiden van een creatief proces niet, en leren de kinderen niet handwerken. Vroeger werden op scholen geen cultuurcoördinatoren aangewezen, die uitsplitsing was er niet. Het hele kleuteronderwijs was cultuuronderwijs.’ Lonneke: ‘Nu werken we met kerndoelen voor kunst en cultuur – best vaag beschreven, dat wel.’
Is de manier van lesgeven nu anders? Maaike: ‘Op de KLOS hebben wij geleerd dat je juist geen voorbeeld maakt, maar kinderen enthousiast maakt met een verhaal of een liedje. Daarna laat je ze bijvoorbeeld kiezen uit aantrekkelijke materialen.
prikkels
11
dialoog
Lonneke: ‘Tegenwoordig schiet de nabeschouwing er vaak erbij in. Als er al een expositie is.’ Maaike: ‘Wij hebben nog steeds driemaal per jaar een kijkavond. In de Kinderboekenweek, voor Sinterklaas en bij de afsluiting van het jaarproject.’
Is de aandacht voor erfgoed veranderd?
‘Het hele kleuteronderwijs was cultuuronderwijs’
Maaike: ‘Erfgoed zat vroeger bij geschiedenis inbegrepen. Het heette geen erfgoed, en het was minder gestructureerd. Maar het hoorde erbij dat je aandacht besteedde aan de omgeving en de eigen familiegeschiedenis: babyfotootje mee naar school, dat soort dingen.’ Lonneke: ‘In september zijn we op de monumentendag geweest, erg leuk. We gingen eerst naar een voorstelling in de Sint Bavo, daarna naar het Historisch Museum. Je zag bijvoorbeeld het trammetje dat vroeger van Haarlem via Overveen naar Zandvoort reed. De museummedewerker die erover vertelde, deed dat zo enthousiast, de geschiedenis ging echt leven.’ Maaike: ‘Musea werken nu vaker met lespakketten, afgestemd op scholen. Vroeger konden ook stoffige musea overleven. Nu geldt: wakker worden of failliet gaan. Ik denk dus dat erfgoededucatie professioneler is geworden.’
En hoe zit het met de ruimte voor creativiteit? Kinderen vragen zich dan af: hoe plak ik dat aan elkaar of hoe moet ik dat bevestigen. Je ontwikkelt zo ook het denken.’ Lonneke: ‘Als je wilt dat ze allemaal een vaas kleien, is dat ook goed.’ Maaike: ‘Maar voor een klei-oven is nu vaak geen geld meer.’ Lonneke: ‘Het gaat nu meer om het ontwikkelen van 21st century skills.’ Maaike: ‘Wat zijn dat?’ Lonneke: ‘Vaardigheden die in de 21ste eeuw nodig zijn: Feedback geven en ontvangen, kritisch leren kijken, creatief oplossen van problemen, samenwerken – zulke vaardigheden worden steeds meer gevraagd op de arbeidsmarkt.’ Maaike: ‘In de jaren zeventig besteedden we ook tijd aan nabespreken. We maakten tentoonstellingen van werkjes.’
12
prikkels
Maaike: ‘Volgens de SLO (Stichting Leerplan Ontwikkeling) moeten kinderen bijvoorbeeld ‘de gerichte waarneming’ kunnen verbeelden.’ Lonneke: ‘Maar wat ik zie gebeuren is: de juf maakt een voorbeeld en de kinderen maken dat na.’ Maaike: ‘Dat is de trend, ja. Als alle werkjes hetzelfde zijn, dan weet je het al: de kinderen hebben er weinig eigen creativiteit ingelegd.’ Lonneke: ‘Het is niet dat we op de pabo leren dat kinderen volmaakte eindproducten moeten leveren. Maar we moeten wel goede CITO-resultaten behalen, anders krijgen we geen leerlingen binnen.’ Maaike: ‘Vroeger speelde dat niet. Ouders komen nu echt iets halen. Als de benen van een poppetje onlogisch aan een lijfje vastzitten, geven ouders daarop commentaar. Slechts een enkeling ziet dat de dat de verschillen juist sprekend zijn en dat juist dát zo mooi is.’
me Stelling: Ni Cultuuronderwijs Ng was vroeger beter
Ja, maar dat ligt niet aan de leerkracht
tekst: marijke schäuikes foto martien: jocelyne moreau
Martien Langman, educatief ontwikkelaar bij theatergezelschap De Toneelmakerij Ik wil niet overkomen als iemand die zegt dat vroeger alles beter was, maar op dit gebied is het wel zo. Dat ligt niet aan de leerkrachten van tegenwoordig - die willen wel. Het ligt aan alle eisen waaraan zij moeten voldoen. Er is nu te veel aandacht voor de cognitieve vakken en zo worden voorstellingen vaak iets voor tussendoor. Jammer, want als je ergens de 21st century skills mee kunt vergroten en de denkkracht stimuleren, is het wel met theater. Als ik nu materialen ontwikkel rond onze voorstellingen, maak ik ‘hapklare brokken’ waarbij de leerkracht weinig hoeft in te lezen. In het verleden was meer tijd voor uitgebreide projecten om de voorstellingen heen, vooraf en achteraf. Het verdwijnen van de steunpunten voor kunsteducatie is ook zonde, hier zaten de specialisten die gedegen advies gaven over voorstellingen, dat maakte het makkelijker kiezen voor leerkrachten.
Niet beter, maar anders Wendy van der Brugge, coördinator Spaarnesant Academy, daarvoor leerkracht op obs De Wilgenhoek in Haarlem en freelancer in de muziektheatersector Ik vind dat we moeten streven naar vakleerkrachten in school. Voor gym is die er ook. Een professional voor muziek en beeldende vorming geeft meer kwaliteit. Leerkrachten missen meestal inhoudelijke kennis en de bevlogenheid voor dit specialisme. De leerkracht van nu is anders, de maatschappij is vluchtiger, en dit gaat ook op voor cultuuronderwijs: het moet leuk zijn en snel resultaat geven. Tekenen en muziek wordt nu vaak ingezet als vorm van ontspanning, niet als serieus vak. Maar je moet zaadjes planten bij de kinderen en dat moet je met aandacht doen. In Haarlem werkt Hart nu aan Muzieklab, waarbij vakleerkrachten in de klas komen. Dat wordt goed aangepakt en er is goed overleg tussen vakleerkracht en leerkracht. Maar of de leerkracht dit, als het project is afgelopen, zelf gaat doen dat vraag ik me af.
Ja, op de pabo wel Willem Smit, docent drama bij Pabo InHolland, daarvoor adviseur cultuureducatie bij Kunstcompagnie Hoorn
Ik werk nu 14 jaar op de pabo en in die tijd is het aantal contactmomenten voor met name de kunstvakken minder geworden. Voor mijn vak drama zijn de lesuren gehalveerd en is er geen werkelijke verplichting deze lessen te volgen. Daardoor kan ik minder lang en minder consequent werken aan inhoud van drama, vaardigheden en kennis. De concentratie op de vakken is verminderd, er moet zoveel. Dat geldt voor leerkrachten in het basisonderwijs, maar ook voor studenten: ik ben vaak wel 10 minuten van mijn lestijd bezig om hen geconcentreerd te krijgen. Wel staat mijn dramales tegenwoordig minder los van het totale lesprogramma. Ik kan met mijn lessen goed inspelen op de competenties waaraan binnen de Pabo gewerkt wordt, zoals organisatie- en samenwerkingsvermogen en pedagogisch handelen. Dus: hoe schep ik een veilig klimaat in mijn klas door drama in te zetten, of hoe koppel ik drama aan wereldoriëntatie.
prikkels
13
Hoe gaat het met cultuur op school? Ondanks jarenlang investeren en stimuleren blijft het duwen en trekken. Was het vroeger beter? door Vibeke Roeper
14
prikkels
goede tijdeN, sleCHte tijdeN
D
e overheid stimuleert al tientallen jaren cultuur op school. Toch hebben veel mensen het gevoel dat het cultuuronderwijs vergeleken met vroeger niet beter is. Integendeel: er heerst een soort heimwee naar betere tijden. Toen alle leerkrachten een muziekinstrument bespeelden, de handvaardigheidslokalen zinderden van de creatieve energie, en consulenten en vakleerkrachten met raad en daad klaarstonden.
Ideaal?
beeld annavan dooren
Toen ik een jaar of tien geleden in de wereld van de cultuureducatie stapte, bleek men zich daar zorgen te maken over zaken als kwaliteit, deskundigheid en continuïteit. Hoe konden we scholen zover krijgen dat ze de goede keuzes maakten? We stortten ons op lesprojecten, cursussen en culturele netwerken die het cultuuronderwijs structureel zouden verbeteren. Cultuurcoördinatoren, cultuurbeleidsplannen, samenwerkingsprojecten en leerlijnen: al die zaken waarvan we tien jaar geleden droomden, zijn er intussen gekomen. En toch… Nog steeds is kunstzinnige oriëntatie het minst gestructureerde onderdeel van het schoolprogramma, voelen leerkrachten zich niet competenter om cultuuronderwijs te geven, en krijgen aanbieders het verwijt dat ze te aanbodgericht zijn. We boeken vooruitgang, maar toch lijkt het alsof we met zijn allen steeds achter de feiten aan blijven rennen.
Terug in de tijd
Zo’n anderhalve eeuw geleden veranderde het onderwijs drastisch. Was de opvoeding, en dus ook het onderwijs er daarvóór op gericht om kinderen te drillen tot brave burgers, in de tweede helft van de negentiende eeuw kwam er aandacht voor het kind zelf. Hoe kon hij of zij met alle
snelle veranderingen in de maatschappij klaargestoomd worden voor de onbekende toekomst? De overheid legde een verplicht lesrooster vast. Lezen en schrijven was een must voor elk kind. Het besef begon te dagen dat ook een arbeiderskind door onderwijs kon stijgen op de sociale ladder, en dat elk kind die investering waard was. Van rekenen leerden ze zelfstandig en creatief denken. Zingen droeg bij aan hun beschaving, en het godsdienstonderwijs aan hun morele vorming. Over het nut van geschiedenis werd nog een poos gediscussieerd, maar uiteindelijk werd ook dat een verplicht vak, net als tekenen, aardrijkskunde en ‘kennis der natuur’. In een vooroorlogs lesrooster was veel ruimte voor wat wij nu cultuurvakken noemen: per week minimaal twee keer zingen en notenlezen, twee keer tekenen en (voor de meisjes) twee keer handwerken. Geïllustreerde (voor)leesboeken en kleurrijke schoolplaten prikkelden de verbeelding. Binnen de strakke kaders van de opvoeding was cultuur een vanzelfsprekend onderdeel.
Gouden jaren
Het programma van de negentiende-eeuwse lagere school heeft lang standgehouden. Ik herken het zelfs uit mijn eigen schooljaren in de vroege jaren zeventig. Op mijn kleine Zeeuwse dorpsschool werd veel gezongen. Het voorlezen kan ik me nog goed herinneren, tot in de hoogste klassen, en natuurlijk tekenden we ook. En als de meisjes handwerkten, kregen de jongens handvaardigheid of rekenen. Het klinkt hopeloos ouderwets, maar zo beleefden we het niet. We leerden niet alleen brave breisteken, maar ook macramé en striptekenen. De ene onderwijzer kon prachtig tekenen, de andere speelde gitaar, en af en toe kwam de filmprojector uit de kast. Maar zelf muziek maken? Een kunstenaar in de klas? We hadden geen idee. Vijftigers zullen dit wel herkennen. Veertigers groeiden op in een tijd dat in de maatschappij, en dus ook op scholen, veel meer ruimte kwam voor creativiteit en experimente-
prikkels
15
ren. Dat ging ten koste van het aanleren van technische vaardigheden – dus exit breiles - omdat in de filosofie van die tijd de vrije expressie niet gehinderd mocht worden door conventies. In het rijksbeleid werd kunstzinnige vorming een thema, met als doel dat mensen gevoelig moesten worden voor kunst, en hun persoonlijkheid moesten leren ontplooien. Daar hebben vooral dertigers de vruchten van geplukt: zij zagen echte kunst in musea of reizende tentoonstellingen en bezochten jeugdtheatervoorstellingen. Op school, in goed ingerichte handarbeidlokalen, of op het schoolpodium werden ze uitgedaagd om zelf te experimenteren Al dan niet onder leiding van een kunstdocent. Het was de tijd van kunst om de kunst - achteraf gezien de gouden jaren van de kunsteducatie.
georganiseerd, kwam steeds moeilijker de school in. Op papier bleef de school verantwoordelijk voor cultuuronderwijs, maar in de praktijk werd het steeds meer iets van buiten de school, een tussendoortje dat in het overvolle programma óók nog ergens een plekje moest krijgen. Minder ruimte voor cultuur was ook terug te zien in de kerndoelen. Het Landelijk Kennisinstituut voor Cultuureducatie en Amateurkunst rekende uit hoe de aandacht voor kunstzinnige oriëntatie sinds de jaren negentig daalde. Ging twintig jaar geleden nog 16% van de kerndoelen over kunstzinnige oriëntatie, nu is dat slechts 5%. De minister stuurt minder op onderwijsinhoud, is de conclusie, en bijna helemaal niet meer op de inhoud van het cultuuronderwijs.
Tussendoortje
Heimwee
Eind jaren negentig kon het allemaal wel weer een tandje minder; toetsbare leeropbrengsten werden steeds belangrijker, dus ook de methodes die de leerlingen daar op moesten voorbereiden. De school werd de plek waar allerlei maatschappelijke problemen met speciale lesprogramma’s verholpen moesten worden, en voor welk probleem was cultuur eigenlijk de oplossing? Voor cultuur was minder ruimte – niet alleen in roostertijd, maar ook fysiek. Op veel scholen werd het handenarbeidlokaal opgeofferd om plaats te maken voor een extra groepslokaal. En in een vol klaslokaal met tapijt op de vloer en één koude kraan in de hoek is het toch een stuk lastiger experimenteren met klei en inkt. Helemaal als er geen vakleerkracht meer is om dat te begeleiden. De kwaliteit die niet langer binnen de school zelf, maar daarbuiten in steunpunten en culturele instellingen was
Typisch jaren 50
Vrije expressie was de ‘ontdekking’ van de jaren ’50. In plaats van braaf natekenen moeten kinderen ruimte krijgen om zijn impulsen te volgen. Voorbeelden geven was taboe, want daarmee zou je het kind hinderen in zijn expressie. Veel leerkrachten voelden zich prettiger bij iets meer sturing, zo kwam geleide expressie in zwang maar de waardering voor de eigenheid van het kind is altijd gebleven.
16
prikkels
Typisch jaren 80
Oudere leerkrachten denken weleens met heimwee terug aan hun opleiding. De culturele voorbeeldrol die leerkrachten al sinds de negentiende eeuw hadden, en waar ook in de opleiding veel aan werd gedaan, is allang niet meer vanzelfsprekend. Er was een tijd dat alle kunstvakken nog gewoon op het rooster van de kweekschool stonden, onderwijzers een muziekinstrument moesten kunnen spelen, en nascholingen in bijvoorbeeld muziek of beeldende vorming een akte en daarmee ook een hoger salaris opleverden. Ook later, in de jaren ’80 en ’90 was er veel aandacht voor scholing. Consulenten in de kunstvakken begeleidden leerkrachten en verzorgden ook cursussen. Van poppenspel tot pottenbakken, en van muziek tot voorlezen. Tegenwoordig voelen leerkrachten zich niet capabel om kunstvakken te geven. Dat blijkt ook uit onderzoek: te-
In de jaren ’80 verschenen in het hele land Taaldrukwerkplaatsen. Vanuit het maatschappelijke doel om de mening van de gewone burger te verspreiden, werd het steeds meer een plek waar vooral kinderen leerden om vrijer en creatiever met taal om te gaan. De afgelopen jaren verdwenen veel werkplaatsen weer. Maar de Amsterdamse bestaat nog steeds: www. taalvorming.nl.
Typisch jaren 10
Minder roostertijd voor cultuur? Dan moet je creatief zijn. Dus met je muziekproject óók taal stimuleren, of erfgoed en geschiedenis handig combineren. Vanuit Amerika komt de VTS-aanpak: gestructureerd praten over kunst bevordert denk- en taalvaardigheid. Dat het werkt is bewezen, en dat is mooi, want ook voor cultuuronderwijs zijn aantoonbare opbrengsten steeds belangrijker. www.pleinc.nl/ons-aanbod
kenen en handvaardigheid, dat gaat nog wel, maar muziek, drama of dans? Leerkrachten zijn er onvoldoende voor opgeleid, en vaak vinden ze het hun taak ook niet. Ook zij missen de culturele rijkdom van de jaren ’80 en ’90, waarin vakleerkrachten en consulenten de leerkracht bijstonden en cultuur de school in brachten.
Stimuleren
Stimuleringsprogramma’s als Cultuureducatie met Kwaliteit proberen de school weer aan het stuur te krijgen. Ze zetten in op vaardigheden bij leerkrachten, het ontwikkelen van leerplankaders en échte, vraaggerichte samenwerking tussen culturele instellingen en het onderwijs. Zijn dit inderdaad de maatregelen die cultuuronderwijs weer op de kaart gaan zetten? Kijk je naar het verleden, dan is de kwaliteit van cultuur op school altijd afhankelijk geweest van de competenties
van de (vak)leerkracht. Deskundige adviezen, projecten en netwerken kunnen van buitenaf een impuls geven, maar werken alleen als de school ze adopteert. Het zal dus zeker helpen dat de overheid nu vooral inzet op eigenaarschap en deskundigheid binnen de school. Maar een factor die misschien nog belangrijker is, is de positie van cultuur op school. Die heeft minder te maken met het beleid van de school zelf, maar vooral met de positie van cultuur in de maatschappij. Sinds de allereerste onderwijswetten was de vormende waarde van cultuur vanzelfsprekend. Die vanzelfsprekendheid is verdwenen: de maatschappij eist bewezen rendement. Om het cultuuronderwijs de komende jaren verder te helpen, zullen we dat maatschappelijke draagvlak opnieuw moeten vinden. Hopelijk hoeft dat geen tien jaar meer te duren!
prikkels
17
Hoi ik ben Milou en ik zit in groep 8 van de Bosbeekschool in Santpoort-Noord 18
prikkels
tekst: vibeke roeper – foto’s: martijn de vries
leer lijN vaN milou
groep 2 obs de bosbeek uit santpoort is onderdeel van opo ijmond, waar bovenschools icc’er eugenie van den berg een breed cultuurprogramma voor alle scholen coördineert.
milou: ik zat bij juf gertie in de klas, die vond ik superlief. we zongen elke dag. soms ging flip de beer mee naar huis, en dan mocht je in de kring vertellen wat flip had gedaan.
Ik had Flip meegenomen naar boerderij Zorgvrij. groep 3
milou: ook in groep 3 zongen we heel veel. de juffen van groep 3, 4 en 5 speelden een toneelstuk voor ons: het ging over hazen en eekhoorns die ruzie hadden maar later vriendjes werden.
de bosbeekschool organiseert veel culturele activiteiten. het kunstencentrum velsen werkt daaraan mee, en de kinderen bezoeken ook culturele instellingen in de omgeving.
groep 4 de bosbeekschool sluit elk schooljaar af met een groot evenement op het schoolplein.
groep 6 sinds vier jaar werkt de bosbeekschool met een leerlijn voor erfgoed. elke groep bezoekt jaarlijks een erfgoedinstelling of –locatie. alle scholen van opo ijmond doen mee aan de leerlijn. mede daardoor kon de ruïne van brederode open blijven voor publiek.
milou: we deden een modeshow. ik was een bloemenmeisje. we hadden een jurk gekocht en die had ik versierd met bloemen en veertjes. we liepen over de catwalk, iedereen was verkleed.
milou: in groep 6 gingen we naar de ruïne van brederode. we leerden pijl en boog schieten en we kregen soep. er was ook een man met allemaal middeleeuwse wapens en ze lieten zien hoe de mensen toen sliepen.
De vrouwen moesten naast het bed slapen.
groep 7 leerlingen van de bosbeekschool bezoeken in de bovenbouw regelmatig een verzorgingshuis. rond pasen gaan leerlingen eieren beschilderen met bewoners.
milou: we hadden posters gemaakt zodat de mensen wisten dat ze mee konden doen. we hielpen de mensen met eieren beschilderen. het lijkt soms net alsof ze nog klein zijn want je moet ze complimentjes geven.
Ik zei tegen een man: goed gedaan. groep 8 in de regio ijmond is nog steeds een onderwijzers toneel vereniging actief. al sinds 1946 geven leerkrachten van de openbare scholen elk jaar zelf een voorstelling voor de leerlingen.
milou: het is leuk om de leerkrachten als acteurs te zien. de voorstellingen zijn in een echt theater: de stadsschouwburg velsen in ijmuiden. dit jaar spelen ze alice in wonderland.
prikkels
19
kuNst werk
handwerkles? een merklap borduren hoorde erbij. borduurwerk was nuttig, maar het mocht ook mooi zijn. net als deze ‘werkjes’ van textielkunstenaar greet van duijn.
groep
3/4
groep
1/2
Kleedjes van kant techniek: rijgsteken borduren materiaal: dik kopieerpapier, kanten kleedjes, kleurpotloden, prikpennen en prikvilt, borduurnaalden met een groot oog, scharen, dik garen in allerlei kleuren aanpak: kijk met de klas naar afbeeldingen van kanten kleedjes, vraag of de kinderen kanten kleedjes hebben en die mee willen nemen, en denk ook aan de kanten taartkleedjes van papier. print een afbeelding van een kleedje (een mandala kan ook) op een stevig stuk papier als borduurkaart. de kinderen kleuren de borduurkaart met potlood of waterverf zodat dat de zwarte lijntjes zichtbaar blijven. met de prikpen prikken ze gaatjes in een deel van het kleedje. de kinderen kiezen een kleur garen, knippen een stuk van ongeveer 50cm af en proberen zelf de draad door het oog van de naald te halen. daarna borduren ze lijnen of vlakken met behulp van de voorgeprikte gaatjes.
Tip: een klein knoopje bij het oog houdt de draad in de naald
20
prikkels
Een kaart voor een vriendenboek techniek: kruissteken borduren materiaal: ruitjespapier, potloden, gaatjeskarton, naalden, garen, scharen, papier aanpak: een zelfgemaakte kaart is een mooi aandenken. laat de kinderen bedenken waarvoor ze een kaart willen maken (de verjaardag van oma? het vriendenboek van een klasgenoot?) en een wensje opschrijven. op het ruitjespapier tekenen de kinde-
ren een klein motief (ongeveer 20 hokjes). op internet zijn ook voorbeelden te vinden. elk hokje wordt een kruisje op het gaatjeskarton. oefen eventueel eerst een paar kruisjes voor het echte werk begint. gevorderde borduurders kunnen een groter motief maken of meer kleuren gebruiken. tot slot schrijven of borduren de kinderen het wensje op de kaart, en versieren de rand met (gekleurd) papier.
Tip: wordt het een kaart om te versturen? Plak de borduurkaart dan op stevig papier.
groep
7/8
Een telefoonhoes techniek: vilten vormen, knopen en kralen versierend vastzetten. materiaal: vilt, kralen, knopen, garen, naalden en scharen aanpak: versieringen op tassen en hoezen, wat wil je daarmee zeggen? Zet je je naam erop, of de naam van je idool, of een lief bloemetje? met vilt kan alles. het werkt makkelijk, rafelt niet en is er in allerlei kleuren.
Een huis borduren techniek: fantasiesteken borduren
tekst: greet van duijn beeld: plein c
materiaal: plankjes van 5 x 10 cm, potlood, boormachine, decoupeerzaag, naalden, garen aanpak: vertel iets over de geschiedenis van het borduren: meisjes leerden dat vroeger om kleding en linnengoed te versieren. sommige kunstenaars borduren ook, maar niet alleen op textiel. kunstenaar berend strik borduurt op foto’s, loekie smeets borduurt op
groep
5/6
wandtegels, en brett bara versiert uitgeblazen eieren met borduursteken! Zaag twee hoeken van elk plankje, zodat je de vorm van een huisje krijgt. de kinderen tekenen ramen en een deur op de huisjes. met een dun boortje maak je gaatjes op de getekende lijnen. de kinderen borduren lijnen of vlakken op hun huisje. draai eventueel een oogje in de punt van het dak om het huisje op te hangen.
de kinderen maken een ontwerp voor een versiering van een telefoonhoes. uit vilt knippen ze vormen, en ze kiezen knopen en kralen uit. Ze knippen een strook vilt dat 2 cm breder en twee keer zo lang is als de telefoon. op de strook naaien ze de viltfiguurtjes en andere versiering. als de versiering klaar is, vouwen ze de strook dubbel en naaien hem aan de zijkanten dicht.
Tip: met een stukje elastiek en een knoopje maak je een simpele sluiting Tip: ook leuk als (moederdag) cadeau!
Tip: zoek op de website www.stylink. nl het blogbericht over ‘het nieuwe borduren’: je vindt er de meest geweldige borduurkunstwerken. prikkels
21
TEAMWORKSHOP DRAMATISCHE EXPRESSIE • dramaoefeningen voor alle groepen • inspiratie, ideeën en praktische tips • direct te gebruiken in de klas • gezellig op een andere manier met elkaar aan het werk zijn
WWW.DEHAASTHEATERPRODUCTIES.NL
EEN SUpER LEERZaaM UITJE!
kunst en cultureel erfgoed dichter bij dan u denkt ■ inspirerende speurtochten, rondleidingen, workshops ■ het kunstfort omarmt cultuur in de spiegel! ■
meer info en boekingen: kunstfort bij vijfhuizen - www.kunstfort.nl/educatie
Cultuurlijnen Samenhangende lessen van verschillende culturele instellingen op het gebied van kunst, erfgoed en media. Voor elk schooltype kunnen wij een passendecultuurlijn samenstellen! Kijk op www.cultuureducatiegroep.nl.
joNg taleNt doNja broek Donja Broek zit in groep 8 van de Zuidwester in haarlem.
Donja (11 jaar)
tekst: mmarijke schauikes en marjo berendsen | foto: martijn de vries
Ik heb altijd zin om te dansen toen ik drie was kreeg ik een set van bella ballerina. een barre op kinderformaat en een video met oefeningen en dansjes. dat vond ik heel leuk, ik deed het iedere dag. ik ben toen op ballet gegaan in heemstede, maar dat werd te makkelijk. toen ben ik naar danshuis haarlem gegaan. daar doe ik een vooropleiding waarmee je naar een middelbare school kunt waar echt veel aan dans wordt gedaan. ja, ik heb altijd zin om te dansen. moderne dans vind ik het leukst, maar ballet ook, dat is de basis. op school heb ik eens gedanst bij het afscheid van twee juffen, ik danste toen het Zwanenmeer. anita Broek, moeDer van Donja
We hoeven haar nooit te pushen nee, ze heeft het niet van mij. ik houd wel van zingen en muziek. dat vindt donja ook leuk, maar dans is bij haar favoriet. het begon toen ze drie was, en ze was net vijf toen ze op les ging. de eerste keer wilde ze niet meedoen, dat vond ze te eng. maar na de les zei ze ‘dat kan ik ook’ en ze is nooit meer gestopt met dansen.
we hoeven haar nooit te pushen, zij heeft het dansen gewoon nodig. binnenkort gaat ze auditie doen bij codarts in rotterdam, voor een dansopleiding gecombineerd met havo/vwo. dans heeft donja veel zekerder gemaakt van zichzelf, dat vind ik mooi om te zien. karen van Zijp, leerkracht van Donja
Donja is fanatiek in alles wat ze doet ik wist natuurlijk dat donja veel aan dans doet, maar niet dat ze een vooropleiding doet. ik heb haar op school een keer zien optreden en toen viel me op dat ze heel goed danst. in de klas zijn meer meiden goed in dans. er zijn ook veel kinderen die een muziekinstrument spelen en daar gedreven in zijn. donja is fanatiek in alles wat ze doet. haar hele werkhouding is serieus, ze probeert uit alles het beste te halen. maar misschien moet dat ook wel als je danst – dat je puur voor kwaliteit gaat.
prikkels
23
werk plaats
‘Ik heb een fantastische baan!’ ‘Ik heb een fantastische baan’ ‘Het archief is net een schatkamer’, zegt Margreet Lenstra, educatiemedewerker bij het Waterlands Archief. ‘Net als bij een schat moet je hier speuren en graven naar interessante stukken, die je veel over je eigen geschiedenis kunnen vertellen, maar ook over de geschiedenis van jouw dorp of stad.’ Om leerlingen die schatten te laten ontdekken ontvangt het archief zo’n twintig schoolgroepen per jaar. Bij een schoolbezoek hoort natuurlijk een rondleiding door het archiefdepot. Het eerste wat opvalt is de kou: de temperatuur is er 17 à 18 graden. Bij die temperatuur blijven de documenten in goede staat. Margreet laat trots enkele belangrijke stukken zien, zoals een handgeschreven document met indrukwekkend zegel uit 1484 waarin Jan 24
prikkels
van Egmont het marktrecht aan Purmerend verleent. Ook worden hier de doop-, trouw- en begraafboeken van Purmerend en de verschillende dorpen uit de omgeving bewaard, en natuurlijk oude kaarten, kranten, foto’s, tekeningen en eeuwenoude boeken. Margreet weet nog precies wanneer haar interesse voor geschiedenis begon: ‘Ik zat achterop de fiets bij mijn vader en we
gingen archeologisch onderzoek doen.’ Wát ze precies onderzochten weet Margreet niet meer, maar de fascinatie voor het verleden is altijd gebleven. Ze werd vaste klant in het archief en ging er als vrijwilliger aan de slag. Daarna kwam ze in dienst als educatief medewerker. Margreet: ‘Ik heb een fantastische baan hier en ik vind veel voldoening in mijn werk. Als ik bij leerlingen een snaar kan raken, is mijn dag goed.’
Verhalen als inspiratiebron Margreet weet intussen goed met welke verhalen zij de belangstelling van de leerlingen kan wekken: ‘We hebben hier een gruwelijk verhaal over een dienstmeisje dat berecht werd omdat zij haar baby had verdronken. En een boekje uit 1702 met de legende over de meermin die in de Purmer zwom.’ Margreet probeert ook aan te sluiten bij leerlingen die niet zo talig zijn, of dyslectisch. ‘Ik heb voor hen materiaal ontwikkeld met meer beeld en een prettig lettertype. Mijn zoon, die dyslectisch is, heeft daarbij geadviseerd.’
tekst: marijke schäuikes - foto’s: martijn de vries
Omdat scholen regelmatig vragen naar het thema oorlog, is dat volgend jaar aan de beurt. Leerlingen doen dan opdrach-
ten naar aanleiding van filmfragmenten, boeken, voorwerpen en afbeeldingen. De opdrachten worden deels uitgevoerd in Waterland Toen en Nu, het historisch informatiepunt dat het archief en de bibliotheek samen hebben opgezet. Ook met andere partners werkt het archief vaak samen, zoals de historische verenigingen in de regio, het museum Betje Wolff in Middenbeemster en het Schooltje van Dik Trom in Etersheim. Margreet is momenteel bezig om de opdrachten en informatie bij de jaarthema’s te digitaliseren zodat scholen van verder weg niet per se naar het archief hoeven te komen om de opdrachten te doen. ‘Op die manier hebben vorig jaar al 750 leerlingen aan het programma meegedaan.’
Over het Waterlands Archief het waterlands archief beheert de archieven van beemster, edam-volendam, landsmeer, purmerend, waterland, wormerland en Zeevang. alle scholen uit deze gemeenten kunnen op bezoek bij het archief. voor informatie en het digitaal archief: www.waterlandsarchief.nl.
prikkels
25
IK TEKEN VOOR DE TOEKOMST VAN CULTUURONDERWIJS IN NOORDHOLLAND!
In Noord-Holland is cultuuronderwijs goed geregeld. Maar dat gaat veranderen. De provincie wil niet langer betalen voor cultuur op school. Plein C organiseert daarom de petitie Cultuureducatie met kwaliteit voor elke leerling. Hierin roepen wij de provincie Noord-Holland op om cultuureducatie te blijven ondersteunen door het budget voor cultuureducatie te handhaven. Mee eens? Teken de petitie CULTUURONDERWIJS.PETITIE.NL
Cur sus seN KijKen naar Kwaliteit
Kies je graag zelf muziek- of theatervoorstellingen uit voor je leerlingen? Maar twijfel je of de voorstelling die je kiest ook echt wel goed is? Tijdens de workshop Kijken naar Kwaliteit leer je van professionele scouts tips en trucs bij het beoordelen van een voorstelling. Start: 14 januari 2015 Duur: 2 bijeenkomsten plus bezoek aan voorstelling Plaats: haarlem Voor: leerkrachten Kosten: € 150 www.pleinc.nl/ons-aanbod
iCC BasisCursus
Voor leerkrachten die cultuureducatie een vaste plek willen geven op school en de leerlingen op een structurele wijze met cultuur in aanraking willen laten komen. De basiscursus ICC is dé basis voor cultuur op school. Start: 14 januari 2015 Duur: 8 bijeenkomsten Plaats: amstelveen Voor: leerkrachten Kosten: € 635 www.pleinc.nl/ons-aanbod
OOK Kunstenaars KOKen met water
In deze vierdaagse nascholingscursus van de master Kunsteducatie, zijn materiaalonderzoek en ervaringen van kinderen het uitgangspunt voor een inspirerende vorm van authentieke kunsteducatie die past binnen je eigen onderwijspraktijk. Met opdrachten die je eigen creativiteit aanspreken ervaar je zelf de meerwaarde van het doormaken van een rijk creatief proces.
Start: 24 januari Duur: 8 zaterdagen Plaats: amsterdam Voor: leerkrachten Kosten: € 675 www.ahk.nl
Vts KennismaKing
Kijken naar kunst en praten over kunst stimuleert het waarnemingsvermogen en de taalontwikkeling van kinderen. In de tweedaagse training maak je kennis met de in Amerika ontwikkelde methode Visual Thinking Strategies. Na deze praktische kennismaking kun je direct aan de slag met je groep. Start: 4 februari Duur: 2 woensdagmiddagen Plaats: alkmaar Voor: leerkrachten Kosten: € 200 www.pleinc.nl/ons-aanbod
KunstCement
Tijdens de cursus wordt de relatie tussen taal en kunst door de verschillende kunstdisciplines (beeldende vorming, dans, drama en muziek) belicht. Aan de hand van praktijkvoorbeelden en praktisch werken wordt de integratie van kunst- en taalonderwijs besproken en hanteerbaar gemaakt voor je eigen beroepspraktijk.
inspiratie VOOr de KunstVaKKen
Wat kunnen dans, muziek, literatuur, drama, beeldend, AV, media-educatie en erfgoededucatie bijdragen aan de culturele ontwikkeling van kinderen? Welke methodes en leerlijnen zijn er? En hoe leg je verbindingen met andere schoolvakken? In 8 workshops krijg je de laatste stand van zaken mee. De workshops zijn ook afzonderlijk te volgen. Start: 4 februari Duur: 4 bijeenkomsten Plaats: haarlem Voor: icc’ers Kosten: vanaf € 90 www.inholland.nl/academy
geld VOOr Cultuur
Heb je een goed idee voor een project, maar nog niet al het geld bij elkaar? In de tweedaagse workshop Geld voor Cultuur ga je aan de slag met een case for support en een plan van aanpak voor fondsenwerving, sponsorwerving of crowdfunding. Start: 21 april Duur: 2 middagen Plaats: alkmaar Voor: cultuuraanbieders en icc’ers Kosten: € 150 www.pleinc.nl/ons-aanbod
Start: 4 februari Duur: 8 bijeenkomsten Plaats: alkmaar Voor: icc’ers Kosten: € 800 www.inholland.nl/academy
prikkels
27
cmk langeDijk langedijk is één van de 26 gemeenten die meedoet met cultuureducatie met kwaliteit in noord-holland. de bibliotheek langedijk is door de gemeente aangewezen als penvoerder. samen met de scholen en culturele instellingen in langedijk werkt de bibliotheek aan leerlijnen voor erfgoed, muziek en expressie. kees admiraal is daarbij betrokken als procesbegeleider.
leveN, werk, tradities eN laNdsCHap ‘Waar ik bijna tranen van in mijn ogen kreeg’, vertelt Kees Admiraal, ‘is dat twee leerkrachten op zondagochtend vroeg naar school kwamen om daar te werken aan de erfgoedlessen.’ Deze houding is tekenend voor de leerkrachten van de negen basisscholen in Langedijk. Zij hebben hard gewerkt om inhoud te geven aan de Langedijker Erfgoedleerlijn die in oktober van start ging. Vorig jaar zaten de ICC’ers uit Langedijk voor het eerst met Kees om tafel, die als procesbegeleider was aangetrokken om de leerlijn te helpen opzetten. Kees begon met het denkproces op gang brengen: vanuit welke visie, met welke doelen en aan welke competenties wordt er gewerkt, en tot welk gewenst gedrag moet dat bij de leerlingen leiden? Hieruit kwa-
28
prikkels
men vier thema’s die de kapstok werden voor de culturele leerlijn van Langedijk: leven, werk, tradities en landschap. Geïnspireerd door de theorie van Cultuur in de Spiegel kozen de ICC’ers daar drie competenties bij: verkennen, onderzoeken en presenteren.
Meer structuur in erfgoed De wens om het erfgoedaanbod voor het onderwijs beter te structureren komt vanuit de scholen zelf. De Langedijker erfgoedinstellingen zijn heel verschillend in omvang, professionaliteit en ervaring met het onderwijs. Doordat de gemeente meedoet met Cultuureducatie met Kwaliteit, hebben de instellingen opdracht gekregen om beter bij de vraag van het onderwijs aan te sluiten. ‘We hebben vier
werkbijeenkomsten voor de instellingen gehouden’, vertelt Kees, ‘en de educatiemedewerkers hebben een cursus gedaan. Dat heeft ze handvatten gegeven om goed samen te werken met het onderwijs.’ Ook bij de scholen zelf moesten aan de slag. Saskia van den Berg, ICC’er van OBS De Phoenix in Broek op Langedijk, vertelt dat erfgoed ook voor de leerlijn al een onderwerp was op school. ‘Maar nu is het heel mooi uitgewerkt en gaan we in elke groep vier erfgoedlessen per jaar geven, en daar koppelen we elk jaar minimaal één excursie aan.’
Aan de waslijn Het heeft de ICC’ers, de educatiemedewerkers van de instellingen en een aantal erfgoedexperts een vol jaar gekost, maar
tekst: marijke schäuikes - foto’s: hank prijs
cultuur in De Spiegel de theorie van cultuur in de spiegel vormde de basis voor de competenties in de leerlijn. in cultuur in de spiegel draait de culturele vorming om vier vaardigheden: waarnemen, verbeelden, conceptualiseren en analyseren. in langedijk is het waarnemen vertaald als verkennen. het verbeelden gebeurt in de onderzoekende en uitvoerende fase, en bij het presenteren komt de reflectie en analyse aan bod. Meer over de theorie: www.cultuurindespiegel.nl
nu is de leerlijn er. In de handleiding worden de uitgangspunten van de leerlijn beschreven, en zijn per groep de vier lessen beschreven: één voor elk thema van de leerlijn. Bij het thema ‘Werk’ gaat het in groep 1 bijvoorbeeld over de was. De kleuters praten over vlekken in kleding, en hoe je je kleren weer schoon krijgt. Hoe gaat dat nu, en hoe ging dat vroeger? De kinderen proberen op de ouderwetse manier zelf een was te doen en hangen hem te drogen aan een waslijn in de klas. Bij Museum BroekerVeiling kunnen de kleuters meer zien over het leven en werk van vroeger. De BroekerVeiling komt vaker langs in de leerlijn, net als de andere erfgoedinstellingen en –plekken in de gemeente. Saskia: ‘Ik vind erfgoed belangrijk: ik voel me verbonden met
deze streek en met deze erfgoedlessen wil ik onze leerlingen die verbondenheid meegeven door hun eigen omgeving te laten onderzoeken en ze daarmee na te laten denken over hun plekje op deze aardbol.’
Over tien jaar Of de erfgoed leerlijn over tien jaar nog in gebruik is? Kees denkt dat de leerlijn draagvlak heeft bij de leerkrachten die meegewerkt hebben, en de inhoud zal niet snel verouderen. De lessen worden makkelijk aangeleverd: in de handleiding zijn werkbladen en foto’s opgenomen, en alle filmpjes staan op een USB-stick. Saskia is hier ook optimistisch over: ‘Ik heb vorig jaar mijn ICC-certificaat gehaald en in mijn beleidsplan heb ik de leerlijn
opgenomen. Ik heb dat plan aan mijn collega’s gepresenteerd, dus zij zijn op de hoogte. We gaan het gewoon doen!’ Nu de Langedijker Erfgoedleerlijn is opgeleverd, gaan Kees en de ICC’ers door met de volgende uitdaging. Het plan is namelijk om in de komende jaren nog een leerlijn muziek en expressie toe te voegen, op basis van dezelfde vier thema’s als de erfgoedleerlijn. Kees: ‘Dus muziek en expressie in relatie tot leven, werk, tradities en landschap. Het bouwwerk staat al, nu gaan we het vullen met lessen. Ja, dat is een uitdaging. Gelukkig hou ik wel van open eindjes…’
prikkels
29
Voorstellingen & Worskhops op school meer dan 60 voorstellingen
poppen-, muziek- en danstheater toneelvoorstellingen vertel & literaire voorstellingen interactieve voorstellingen
actieve programma’s circusprojecten diverse workshops
www.sttprodukties.nl impresariaat
T. 0570 - 56 46 81 | info@sttprodukties.nl
Cultuur op de agenda december t/m maart
poezieweek in. ook in de klas kunt u de liefde voor poëzie overbrengen, lestips staan op de site www.poezieweek.com/school
VinCent Van gOgHjaar
KerstVertelling
21 t/m 28 december op kerstavond krijgt de gierigaard ebenezer scrooge bezoek van drie geesten. Ze houden hem een spiegel voor. Zal dit hem tot inkeer brengen? beleef het klassieke kerstverhaal van charles dickens a christmas carol in de schutterijzaal van het westfries museum in hoorn. voor kinderen vanaf 8 jaar. www.wfm.nl/scrooge
colofon hoofdredactie: vibeke roeper eindredactie: hanna van der veen redactie: tamara oortwijn (icc’er st. leonardusschool heemskerk), marijke schäuikes (adviseur cultuureducatie plein c), tamara roos (afdelingshoofd cultuurstroom, artiance), vincent lamers (vakleerkracht muziek en ontwikkelaar bij hart cultuur in school) met bijdragen van: greet van duijn, vibeke roeper, marjo berendsen, hanneke saaltink, marijke schäuikes, hille takken, hanna van der veen illustraties: anna van dooren
Heel 2015 in 2015 is het 125 jaar geleden dat vincent van gogh (1853-1890) is gestorven. aanleiding voor tentoonstellingen, fietsroutes, kunstmanifestaties, digitale applicaties, etc. drie nederlandse instellingen staan aan de basis van de stichting van gogh europe: het van gogh museum, het kröller-müller museum en het van gogh brabant. los van de grote musea, worden ook op de verschillende erfgoedlocaties voorstellingen en activiteiten voorbereid. www.vangoghmuseum.nl
tHeater presentatiedag
19 januari 2015 nieuwe voorstellingen, mooie reprises van bekende gezelschappen of nieuwe namen; verschillende impresariaten geven presentatiedagen. ook bedoeld voor icc’ers of leerkrachten die aanbod zoeken voor hun school. bureau bannink is er één van www.burobannink.nl
Foto’s: martijn de vries, plein c vormgeving: ykeswerk Drukwerk: Zwaan printmedia prikkels is een uitgave van plein c, onderdeel van cultuurcompagnie noord-holland, en kwam tot stand met subsidie van de provincie noord-holland en het fonds voor cultuurparticipatie. prikkels verschijnt vier keer per jaar oplage: 2.500 abonnementen noord-hollandse basisscholen, cultuuraanbieders en gemeenten ontvangen 1 gratis exemplaar. de distributie wordt verzorgd door abonnementenland in heemskerk.
de natiOnale VOOrleesdagen 21 t/m 31 januari tien dagen vol voorleesactiviteiten en natuurlijk het voorleesontbijt. doet jouw school ook mee? check de site voor activiteiten bij jou in de buurt. www.nationalevoorleesdagen.nl
de nederlandse OnderwijstentOOnstelling 27 t/m 31 januari ook plein c staat er weer met een stand. informatie over cultuur op school en wat wij op dat gebied voor scholen kunnen betekenen. www.not-online.nl
pOËZieweeK
Cultuur en Onderwijs marKt 18 maart alle cultuurcoördinatoren en cultuuraanbieders in noordholland zijn van harte welkom op de jaarlijkse cultuur en onderwijs markt in de lichtfabriek in haarlem. je vindt er een informatiemarkt boordevol cultuur, en natuurlijk workshops en voorproefjes van schoolvoorstellingen. inschrijven is nu al mogelijk op www.pleinc.nl
29 januari t/m 4 februari op donderdag 29 januari luidt de gedichtendag de
losse nummers € 5,50 jaarabonnement € 20,teamabonnement (3 exemplaren) € 40,info en aanmelden: www.pleinc.nl/ontvangprikkels adverteren: ook adverteren in prikkels? dit kan al vanaf € 140,- per nummer. bekijk de mogelijkheden op www.pleinc.nl/ adverteerinprikkels tweede jaargang nummer 3 alle rechten voorbehouden. deze rechten berusten bij cultuurcompagnie noord-holland c.q. de betreffende auteur. iSSn: 2214-3777
prikkels
31
tekst: marijke schäuikes - foto: ruud kuipers
museum stuk
32
prikkels
objectgegevens
commentaar
titel: patrick Zeester kunstenaar: jelle kuipers (10 jaar) Datering: 2014 techniek: klei en textiel afmeting: 12 x 11 cm en 7,5 x6 cm omschrijving: een vrije opdracht. jelle heeft een karakter uit een van zijn lievelingsprogramma’s gereproduceerd. we zien door zijn ogen wat hij leuk en grappig vindt aan de figuren uit de tekenfilm.
ruud kuipers, vader van de kunstenaar: jelle kleit zonder voorbedachten rade. hij concentreert zich wel heel erg. Zijn aandacht is niet dwingend maar volgend. hij kneedt, duwt, trekt, giechelt wat en houdt het werkje iets van zich af om er van te genieten. ineens zie ik een wezentje. een levend wezentje. waar komt dit levende stukje klei vandaan? ik heb goed opgelet en toch heb ik het weer gemist!