s l e k k i r P over cultuur op school winter 2016
MU THEMA:
ZIEK
DJ MISS YASMINE JONG TALENT
P7
MUZIEK OP
100 MANIEREN SCHOOLPROJECT
P 24
MUZI KAAL PLEZIER WOUTER HAMEL
P 28
HARMONIE OP SCHOOL WERKPLAATS
P 20
prikkels
1
Lydia Tierolf is leerkracht van groep 8, ICC’er en cultuurbegeleider op de J.D. van Arkelschool in Broek op Langedijk. ‘Door cultuuronderwijs leer je de wereld om je heen betekenis te geven en die te begrijpen. Dat is het uitgangs punt van de Langedijker leerlijnen die worden ontwikkeld omdat we meedoen met Cultuureducatie met Kwaliteit. We werken samen met plaat selijke instellingen aan drie leerlijnen. Erfgoed en muziek zijn klaar, beeldend volgt nog. Bij muziek worden een aantal lessen verzorgd door muziek
2
prikkels
verenigingen. Met vooraf en achteraf een les door de leerkracht.’ ‘Voor mij is een rol weggelegd bij het coachen van mijn collega’s. Dit heb ik geleerd in mijn postHBO opleiding tot Cultuurbegeleider. Maar ook is meer kennis nodig in het team, inhoudelijk en vakoverstijgend. Sinds ik ICC’er ben, is er meer structuur gekomen in de culturele activiteiten op school. Jaarlijks staat één discipline centraal, die in meerdere projecten terugkomt. We doen allemaal de lessen uit Moet je Doen en houden daarvan, net als
voor de andere vakken, een logboek bij met doelen en resultaten. De jaarlijkse excursies staan vast. Dit jaar zijn we gestart met Drama online.’ ‘Ons schoolbestuur biedt via de TabijnAcademie mogelijkheden tot professionalisering, ook op het gebied van cultuuronderwijs. Wat ik graag zou willen? Dat cultuuronderwijs een vanzelfsprekend onderdeel is in alle vakgebieden en zowel verticaal als horizontaal samenhangt, zodat kinde ren zich breed kunnen ontwikkelen.’
TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES – FOTO: MARTIJN DE VRIES
HOI COL LEGA!
Méér muziek Muziekonderwijs staat volop in de belangstelling. Vorig jaar werd het platform Méér Muziek in de Klas gelanceerd, én kwam er een nieuwe subsidieregeling om muziek op school een impuls te geven. In 2016 gaan we daar de eerste vruchten van plukken. Daarom beginnen we dit jaar met een muzikale Prikkels. Veel leesplezier! Vibeke Roeper
ONDE RWIJS IN, OVER OF MET MUZIE K? PAG 14
OPTREDEN
IN BINNEN- EN
BUITEN
LAND
Klassefoto Koorschool Haarlem PAG 8
Dialoog: ‘Samen muziek beleven’ pag 10
DE LEER LIJN van Steffie PAG 18
Hoi collega
2
Prikbord waar muziek in zit
4
Jong Talent Jennifer a.k.a. DJ Miss Yasmine
7
Goede muziekles kan niet zonder vakleerkracht
13
Werkplaats
22
Muziek op honderd manieren
24
Talent Wouter Hamel
28
KUNSTWERK PAG 20
prikkels
3
PRIKBORD muziek
ALLE MAAL TEGE LIJK!
Subsidie voor muziek
Wil je op jouw school muziek samen maken en beleven, denk dan eens aan het opzetten van een schoolkoor, schoolorkest of schoolband. Niet alleen voor leerlingen, maar ook, of juist, voor leerkrachten of zelfs ouders. Misschien kun je je schoolkoor laten ‘adopteren’ door een zang- of muziekvereniging in je omgeving, dan is het makkelijker om de continuïteit te waarborgen.
Méér muziek in de klas? De subsidieregeling Impuls Muziekonderwijs helpt je op weg. Bij het Fonds voor Cultuurparticipatie kunnen basisscholen subsidie aanvragen om drie jaar lang hun muziekonderwijs een boost te geven. Afhankelijk van het aantal leerlingen kun je tien-, vijftien- of twintigduizend euro aanvragen om te besteden aan muziekonderwijs, muziekvaardigheden en samenwerking met lokale muziekgezelschappen of de muziekschool. Op www.cultuurparticipatie.nl vind je meer info én een mooie inspiratieposter om je op gang te helpen.
NIET TE MISSEN! Cultuur en Onderwijs Beurs Kom op 26 en 27 januari ook naar de CEOB in Utrecht: de bekende beurs met tientallen stands van cultuuraanbieders, speciaal voor het onderwijs. Plein C is er ook met een demo van de nieuwe Erfgoedtools en flyers en folders van NoordHollandse aanbieders. www.ceob.nl Over cultuuronderwijs Het LKCA organiseert op 2 februari de Dag van de Cultuureducatie in Gent, met lezingen en presentaties over cultuur in het onderwijs. www.lkca.nl
4
prikkels
Dé uitmarkt voor Noord-Hollandse scholen 16 maart is de NoordHollandse Cultuur en Onderwijs Markt. Deze keer in HAL 25 in Alkmaar. Plein C organiseert deze feestelijke markt, met stands en presentaties, samen met Cultuur Primair. Aanmelden kan nu al: www.pleinc.nl Speciaal voor speciaal onderwijs Samen met Stichting Tamino, het LKCA en het Fonds voor Cultuurparticipatie organiseert Plein C op 20 april de eerste landelijke
conferentie over cultuur in het Speciaal Onderwijs. Een inspirerende dag voor iedereen die werkt aan meer en beter cultuuronderwijs in het SO, SBO en VSO. Met goede voorbeelden, internationale sprekers, inspirerende workshops en recent onderzoek. www.lkca.nl Voor alle ICC’ers! Save the date! Woensdag 25 mei is de jaarlijkse ICC Netwerkdag. De locatie en het programma worden bekend gemaakt via www.pleinc.nl, en hou ook de digitale post in de gaten!
MUZIEK VOORSTELLINGEN Top 3
GROEP 1 T/M 4
WATERSNOOD In januari wordt de stormvloed van 1916 herdacht. Noord-Holland werd toen hard getroffen. Op www.waterkustland.nl vind je allerlei activiteiten. Speciaal voor het onderwijs is het hoorspel De Stem van het Water van Lydia Rood opnieuw uitgegeven. Het verhaal speelt zich af op Marken, dat toen geheel overstroomde. Je kunt het hoorspel downloaden van www.luisterrijk.nl.
Vlieg op, dikke bromvlieg!
1
In Vlieg op, dikke bromvlieg! maak je kennis met een uiterst vervelende bromvlieg die voor veel paniek en onrust zorgt. Een aanstekelijke, muzikale en humorvolle vertel- en meedoevoorstelling met een levensgroot boek als decor. Een muzikale vertelvoorstelling met een werkelijk verpletterend einde!
Theater Van Santen GROEP 5 EN 6
Willem en Wolfgang
Leerplankader Op kunstzinnigeorientatie.slo.nl vind je alle info over het nieuwe leerplankader voor muziek in het basisonderwijs. Naast een overzicht van de muzikale ontwikkeling van groep 1 t/m 8 krijg je handreikingen voor het ontwikkelen van competenties bij je leerlingen. Onmisbaar bij het inrichten van het muziekonderwijs.
Grote mensen begrijpen maar weinig van muziek. De leerlingen daarentegen weten wel beter. Het is helemaal niet raar om er bij te lachen en te dansen. Spannende verhalen en een supergroot orkest maken samen een gezellig en feestelijk programma.
GROEP 7 EN 8
Jarig leerorkest Tien jaar geleden startte Marco de Souza met het Leerorkest, om kinderen in de Bijlmer de kans te geven om op school een muziekinstrument te leren bespelen. Inmiddels bestaan er tientallen leerorkesten. Om dat te vieren organiseert Het Leerorkest in mei een internationaal symposium. Meer info op www.leerorkest.nl
3
Het Concertgebouw, Amsterdam
Mijn onuitstaanbare opa denkt dat hij de wereld gaat redden
Dodo gaat over een onuitstaanbare oude man die alles weet en een meisje dat bang is niet slim genoeg te zijn. Over geven en nemen, verwijten en verzoenen. En over de vraag: is slim zijn het enige dat belangrijk is? Wat vinden de kinderen in het publiek daarvan? Dodo is een uitdagende voorstelling voor kinderen vanaf 10 jaar, met meerstemmig gezongen klezmer muziek.
Theater Sonnevanck Deze muziekvoorstellingen vind je op www.cultuurindeklas.nl
prikkels
5
PRIKBORD muziek
Erfgoedspellen in een handomdraai Spelenderwijs leren van erfgoed, dat kan nu met de Erfgoedtools. Met de handige apps op www.erfgoedtools.nl maak je in een handomdraai een koppelspel, reeksspel, plaatsspel, of een memoryspelletje van digitale erfgoedbronnen óf je eigen foto’s. Leuk om een thema mee te introduceren, of een verwerkingsopdracht voor je leerlingen te maken. Oudere kinderen kunnen er ook zelf mee aan de slag. De Erfgoedtools zijn gratis online beschikbaar dankzij subsidie van het Fonds voor Cultuurparticipatie.
LEZEN over muziek VOOR 4 TOT 6 JAAR
De liedjesalmanak: lente en zomer Een vrolijke almanak vol met liedjes over de lente en de zomer, met prachtige illustraties. Niet alleen de bekende liedjes zoals ’In een groengroen knollenknollenland’ maar ook hele nieuwe liedjes, over Vader- en Moederdag, en de Avondvierdaagse.
1
Koos Meinderts
VANAF 10 JAAR
JAAR VAN HET BOEK Begin januari gaf minister Bussemaker het startsein van 2016 Jaar van het Boek. Niet alleen in bibliotheken en boekwinkels is dit jaar veel speciaals te doen, ook worden er activiteiten voor scholen aangeboden. Om te beginnen twee grote wedstrijden: Help de Kinderboekenambassadeur voor de bovenbouw en de schrijfwedstrijd Schrijf een boek af voor alle groepen van het primair onderwijs. Op www.2016jaarvanhetboek.nl lees je er alles over.
Vraag? Ben je cultuuraanbieder en zou je weleens willen sparren over je aanbod, je communicatie of nieuwe plannen? Plein C brengt je graag in contact ICC’ers of CKV-docenten die mee willen denken. Op www.pleinc.nl stellen de leden van de Adviespool Onderwijsexperts zich aan je voor, en kun je ook je vraag insturen.
6
prikkels
De toverfluit Opera in de klas, dat kan met dit boek plus CD. Met dit boek breng je de opera De Toverfluit van Mozart, die Frank Groothof ten tonelen bracht, in de klas tot leven. Het boek is prachtig geïllustreerd door Thé Tjong Khing en op de CD beluister je het hele stuk.
Wolfgang Amadeus Mozart, Frank Groothof, Thé Tjong Khing
VAN 9 TOT 12 JAAR
De band grijpt in Johan is verlegen, maar wil heel graag bij de band van zijn klasgenoten. Zijn voetbalvrienden en zijn strenge vader vinden dat maar een raar groepje. Johans verlangen om muziek te maken is te groot en samen met de band bedenkt hij zijn eigen muziek. Als een klasgenootje teruggestuurd dreigt te worden naar Afghanistan, komt de band in actie.
Joep van Deudekom
JONG TALENT DJ MISS YASMINE Jennifer was 10 jaar toen ze begon met DJ-en. Nu zit ze in groep 8 van De Toermalijn in Purmerend en heeft op feesten in het hele land gedraaid.
JENNIFER (12 JAAR)
De volgende stap is produceren Ik vind Hardstyle leuk en ik had gezien hoe een vriend van m’n moeder draaide. Dat wou ik ook! Daarom heb ik DJ-lessen voor mijn verjaardag gevraagd. Op de DJ School in Purmerend heb ik heel snel alle drie de certificaten gehaald. Gelukkig had ik een meester die net als ik van Hardstyle houdt. Van hem heb ik veel geleerd. De volgende stap is produceren, maar daar ben ik nog een beetje te jong voor.
TEKST: HANNA VAN DER VEEN – FOTO: MARTIJN DE VRIES
Ik heb een paar keer gedraaid op feesten, maar eigenlijk ben ik daar veel te jong voor. Nu moet ik wachten tot ik 16 ben, dan mag het weer. Tot die tijd draai ik voor vrienden en voor mijn moeder. Ik wil later een grote DJ worden, net als mijn lievelings-DJ Stephanie. Op mijn Facebookpagina kan je trouwens horen wat ik draai. Mijn DJ-naam is Miss Yasmine.
RAESITA (MOEDER VAN JENNIFER)
Wow, wat goed! Over Jennifers wens om op DJ-les te gaan, was ik niet direct enthousiast. Die lessen zijn ontzettend duur en ik ben een alleenstaande moeder. We hebben toen afgesproken dat ze de eerste lessen zelf zou betalen, van haar verjaardagsgeld. Ik dacht dat ze wilde DJ-en omdat ik van deze muziek hou. Maar toen ik haar eerste eigen nummer hoorde, dacht ik wel: wow wat goed, hier moet ze verder mee! Dus heb ik de andere lessen voor haar betaald. We hebben al heel wat meegemaakt, bazen van festivals die haar vroegen om te komen en zich niet realiseerden dat ze daar nog veel te jong voor is. Ze heeft opgetreden bij feesten in het hele land. Ik ben ontzettend trots op haar, en wil haar helpen om een grote DJ te worden. Maar ik heb één ding met haar afgesproken: je school maak je af!
JUF LINDA (LEERKRACHT GROEP 8)
Iedereen weet dat ze draait Jennifer is een rustig meisje, ze praat uit zichzelf niet veel over haar DJ-en. Maar iedereen op school weet dat ze draait. Vorig jaar heeft ze op een feest van school gedraaid. DJ-en is een buitenschoolse activiteit, het speelt op school niet echt een rol. Nu doen we ook niet zoveel aan muziek op school. Alleen de groepen 5 en 6 leren één keer per week een muziekinstrument te bespelen. De Toermalijn bestaat nog maar kort, als fusie van twee basisscholen hier in de wijk. We zijn nu bezig om vakken als muziek vorm te geven. In het onderwijs zoals dat nu is komen talenten zoals die van Jennifer niet zo naar voren. Maar we gaan natuurlijk wel kijken wat ze kan doen bij het afscheid van groep 8, eind dit jaar.
prikkels
7
KLAS SEFO TO De Haarlemse Koorschool telt zo’n 65 leerlingen, alleen in groep 5 t/m 8. Zij krijgen gemiddeld een uur per dag muziekles, voornamelijk gericht op koorzang. Vanaf groep 6 zingen de leerlingen in concertkoren. Naast uitvoeringen in ‘hun’ kathedraal St. Bavo, staan ze op grote concertpodia in binnen- en buitenland.
8
prikkels
Jasper (10) Mijn favoriete les? Gymnastiek: lekker bewegen, en je krijgt een goede conditie. Lang stil staan tijdens de zanglessen kan ik ook hoor. Gewoon blijven oefenen. Laure (9) We zijn met het koor net begonnen aan een stuk van Vivaldi, Gloria. Dat is alvast voor kerst.
Giulia (9) Ik zing graag in het Schoolkoor, omdat je dan samen zingt. Kate (10) Het allerliefst zing ik in de meisjescantorij – dan zing je met alleen maar met meisjes. We zingen nu Laudate Pueri van Mendelssohn. Yorick (12 jaar) Voordat ik naar de koorschool ging, hield ik niet speciaal van klassieke muziek. Nu wel, bijvoorbeeld van Händel. Maar bij piano speel ik vooral kinderliedjes, ik heb er een gedaan voor het Sinterklaasfeest.
Thije (10 ) Ik houd van jazzmuziek. Bij muzieklessen op school is het fijn als we de ruimte krijgen om zelf iets uit te proberen.
Fien (11) Ik zing voor de afwisseling graag eens iets anders dan klassiek. Maar klassiek vind ik ook mooi. Thuis draaien mijn moeder en ik wel eens het Zwanenmeer. Isaure (9) Ik hou van solfège. Dan leer je noten lezen en zingen zonder hulp van een instrument.
Morris (10) Ik zing Sopraan 1, met twee andere jongens uit mijn klas. Het mooiste vind ik Nobody Knows van Michael Tippett. Benjamin (9) Het allerleukste vind ik gewoon lekker zingen. Voordat ik naar deze school ging, zong ik altijd met mijn vader in de auto. Tegen kinderen die niet goed kunnen zingen, zou ik willen zeggen: probeer het gewoon. Dries (9) De leukste lessen vind ik de muzieklessen hier in de zaal. Ik zing tussen de alten. Iedere dag, behalve woensdags.
TEKST: HILLE TAKKEN – FOTO: MARTIJN DE VRIES
Luna (11) Mijn favoriete les? Bij muziekatelier doen we improvisaties.
prikkels
9
DIALOOG
MUZIEK IS OVERAL
De een is uitgever, de ander muziekdocent. Allebei werken ze aan nieuw muziekonderwijs.
10
prikkels
‘Een vakleerkracht is niet goedkoop, wel duurzaam’
Jorien Castelein (links op de foto) heeft culturele studies gedaan, met muziek als specialisatie. Later werd ze directeur bij Malmberg. In 2009 startte ze uitgeverij Blink, met haar compagnon. Ze namen de bekende kindertitels Bobo, Okki en Taptoe over. Blink ontwikkelt ook lesmethodes voor basis- en voortgezet onderwijs, waaronder de digitale muziekmethode Kazoo, op initiatief van en in samenwerking van het Concertgebouw in Amsterdam. Ninya de Wever werd na het conservatorium in Enschede freelance muziektherapeut. Ze werkt nu voor Muziek Talent Express van Aslan Muziekcentrum op ruim 25 Amsterdamse scholen en is projectleider ABC Cultuur bij het Centrum voor de Kunsten Beverwijk. In de avonduren studeert ze aan de Rietveld Academie.
Jorien: Veel groepsleerkrachten vinden muziekles geven spannend. Als je onzeker bent over je zang stem, is het moeilijk om kinderen een lied aan te leren. We hebben daarom een methode ontwikkeld die groepsleerkrachten ondersteunt, met filmpjes van vakleerkrachten of muzikanten op het digibord. Zo kunnen ook minder muzikale groepsleerkrach ten wekelijks muziekles geven, met weinig voorbe reidingstijd. Zo hebben we een filmpje waarin Fay Lovski kleuters laat ontdekken welke geluiden ze met hun lichaam kunnen maken, en met voorwerpen uit de klas. Andere kinderen raden blind wat ze horen. In een ander item speelt een muzikant achter een gordijn en raden alle leerlingen welk instrument ze horen, terwijl het gordijn langzaam omhoog gaat. We kregen erg enthousiaste reacties.
educatie heeft positieve effecten op het brein en past in de 21ste eeuwse vaardigheden. Muziek is een dagelijkse levensbehoefte.
Ninya: Muziek is bijna altijd en overal om ons heen, thuis, maar ook onderweg of in winkels. Muziek
Jorien: Veel scholen hebben geen budget voor vak leerkrachten.
Jorien: We hebben kinderen gevraagd waarom mu ziek op school belangrijk is. Een meisje antwoordde: ‘Ik word er blij van, zonder muziek kan ik niet leven.’ Muziek bevordert teamspirit en individuele ontwik keling en maakt ook voor andere vakken nieuwe energie los. Ninya: Zelf ben ik als kind geïnspireerd door Rita. Zij kwam wekelijks in ons kleine Zeeuwse dorp mu ziekles geven. Zij zong heel goed, speelde goed. Een vakkundig iemand die je inspireert, kan zo waardevol zijn. Door haar heb ik van muziek mijn vak gemaakt.
prikkels
11
DIALOOG inspelen, leerlingen actief betrekken. Vak en groeps leerkrachten kunnen kinderen meenemen in hun leerproces. Een voorbeeld: tapdansen durfde ik nooit, maar nu ik een cursus doe, oefen ik wekelijks in de klas. Ik laat zien hoe rijk dat leerproces is. Dat vertel ik ook om de drempel te verlagen voor onzekere groepsleerkrachten. Jorien: Wij bieden een leerlijn voor groep 1 tot en met 8, volgens het Leerplan Kunstzinnige Oriëntatie van SLO. Daarbinnen spreken we kinderen aan op hun eigen niveau. Ook notenlezen komt aan bod, maar is nooit een doel op zich. Essentie is samen muziek beleven. Ninya: Dat leerplan is een goed uitgangspunt. Kijk ook of er nog meer belangrijke leerdoelen zijn voor je leerlingen. Muziekeducatie gaat ook om leren luisteren, bijvoorbeeld aan de hand van vragen over context, vorm, instrumenten, stijl, gevoel. Ik heb eens kinderen met gedragsproblemen gevraagd muziek van huis mee te nemen. In het begin moesten we ze letterlijk apart zetten, maar uiteindelijk konden we in een kring luisteren naar muziek die hen niet eigen was. Zo mooi. En dan de muziek die ze meenamen: niet alleen coole rappers, maar ook Bollywood film muziek of Turkse volkszang. Ze durfden meer te laten zien van hun achtergrond.
Ninya: Als scholen het belang van muziekonder wijs onderschrijven, dan is er altijd een mouw aan te passen. Een vakleerkracht is niet goedkoop, wel duurzaam. Jorien: Maar een vakleerkracht kun je niet vervangen door een digibord. Dat is ook het laatste wat we met Kazoo willen. Vakleerkrachten voegen zoveel waarde toe. Ons doel is dat alle groepsleerkrachten spranke lende muzieklessen kunnen geven. Digitaliseren is geen doel op zich, maar kan wel iets toevoegen. Nu nog testen we Kazoo op tientallen pilotscholen. Vanaf augustus 2016 kunnen scholen er echt mee aan de slag. Ninya: Docenten in een filmpje kunnen niet alles wat docenten in de klas wel kunnen: direct op reacties
12
prikkels
Jorien: Kazoo besteedt ook aandacht aan sociaal emotionele ontwikkeling. Martin Garrix bijvoorbeeld, nu een wereldberoemde DJ, vertelt hoe moeilijk het was om tegen zijn ouders’ adviezen in zijn eigen weg te gaan. ‘Volgen jullie ook je eigen lijn?’ vraagt hij daarna. Ninya: Muziekeducatie gaat ook om identiteits vorming. Een keer formeerde ik een talentband. Een jongetje dat veel probleemgedrag vertoont, schreef een motivatiebrief. Geen bijzonder muzikaal talent, maar hij wilde per se meedoen. Ik twijfelde nogal. Zijn deelname betekende voor mij extra hard werken. Maar dat hij voor het eerst liet zien dat hij iets wilde leren, trok mij over de streep. Jaren later kwam ik hem tegen op een festival, in pak met een Michael Jackson hoedje op. Hij zat inmiddels in groep 8 en was hoofdverantwoordelijk voor het begeleiden van de talentband. Dat deed me zo goed, wat een ontwikkeling heeft die jongen doorgemaakt!
Kijk voor het werk van Jorien op www.kazoo.nl, en voor het werk van Ninya op www.aslanmuziek.nl
TEKST: HILLE TAKKEN – FOTO’S: MARTIJN DE VRIES
‘Digitaliseren kan iets toevoegen’
ME NI NG
Stelling: een goede muziekles kan niet zonder een vakleerkracht.
Het gaat om samen werking
Prominente rol voor de groepsleerkracht
Een muziekexpert is hard nodig
Christiane Nieuwmeijer is hoofdvakdocent aan de opleiding Docent Muziek aan het conservatorium Utrecht, werkt voor de SLO en doet promotieonderzoek aan de VU naar muziekonderwijs voor kleuters.
Jantien Westerveld is directeur van Méér Muziek in de Klas.
Michiel Drijver is leerkracht van groep 7 en ICC’er op De Tweewegen in Wieringerwaard. Hij is ook dirigent en docent muziek.
TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES
Het voordeel van de leerkracht die muziekles geeft, is dat zij de leerlingen kent en kan inspelen op hun persoonlijke kwaliteiten en interesse. Regelmatig aan muziek doen heeft bewezen effect op de sociale cohesie in de groep. Dat kan een leerkracht makkelijker: éven iets tussendoor doen aan zingen of bewegen. Een vakleerkracht brengt zijn muzikantschap en kennis mee en kan daar door meer werken aan muzikale kwaliteit. En doordat hij alle groepen lesgeeft, zorgt dat voor een doorgaande lijn in muzikale vaardigheden. Ik heb voor de SLO de leerlijn muziek voor het leerplankader geschreven en ben nu bezig met een vertaalslag voor het werkveld. Doel van het kader van de SLO is niet dat de leerkracht het allemaal zelf moet kunnen: om de eindcompetenties te bereiken is samenwerking met de culturele omgeving en muziekspecialisten nodig. En daar zit hem wat mij betreft de crux: goed muziek onderwijs kan juist door een sámenwerking tussen groepsleerkracht en vakspecialist!
Ik zou de stelling willen omdraaien: een goede muziekles kan niet zonder een goede groepsleerkracht. Want eenmaal per week een goede muziekles van een vakdocent, is onvoldoende als er de rest van de week niets gebeurt. De rol van de groepsleer kracht is daarbij heel belangrijk, de vakdo cent kan de leerkracht coachen en leren hoe muziek te integreren in andere vakken. Bevlogenheid is het sleutelwoord, voor de groepsleerkracht én de vakleerkracht. Op die manier geef je leerlingen heel veel mee. Goed muziekonderwijs start met de visie: wat wil de school aan hun leerlingen mee geven aan muziekonderwijs en met wie werkt ze samen? Dat kan ook met partners van buiten: de bso, de muziekschool, amateurverenigingen.
De basis van goed muziekonderwijs is het in verbinding staan met je leerlingen, het werken vanuit het kind. Een les valt of staat daarmee. Een groepsleerkracht heeft vaak een goede band opgebouwd en kan lezen en schrijven met de kinderen. Een vakleer kracht of muziekexpert blijft nodig voor de inhoud. Zonder vakleerkracht wordt zelden gebruik gemaakt van een leerlijn en komen de muziekvakgebieden slecht aan bod. Het doel van muziekonderwijs op de basisschool is het kennismaken met muziek. Dit is echter meer dan zingen of muziek luisteren via YouTube met een tekenopdracht erbij. Om de muzikale kennismaking verdieping te geven, is vak kennis nodig.
Muziek staat momenteel erg in de belang stelling: de overheid en private partijen werken samen om meer muziek in de klas te krijgen. De koningin steunt dit initiatief. Dat gaat dus lukken. Volgend jaar starten wij een grote campagne via televisie, radio en internet met als doel: geen school meer zonder muziek!
prikkels
13
Muziek verdwijnt vaak naar een hoekje van het lesrooster. Onterecht, vindt vakleerkracht Vincent Lamers.
14
prikkels
MUZIEK DOET MEER
D TEKST: VINCENT LAMERS – ILLUSTRATIES: MIREILLE SCHAAP
it jaar geef ik voor het eerst les aan de onderbouwleerlingen van juf Celina en om hun niveau te kunnen inschatten, begin ik met een eenvoudig liedje: Elena tomba un bonbon, bomba tomba Elena. Ik zing het een paar keer voor. Hebben de leerlingen een meisjesnaam herkend? En hebben ze gehoord wat Elena gegeten heeft? Ze zingen eerst ‘Elena’ met me mee, en later ook ‘bonbon’. Nog maar een paar woorden, en ze hebben het hele lied onder de knie. Ik geef de kinderen in deze les geen houvast aan geschreven woorden, plaatjes of filmbeelden, maar leer het ze helemaal op het gehoor aan. Dat lijkt ingewikkeld – een Spaanse tekst voor zo’n jonge groep maar door goed te luisteren onderscheiden ze de klanken van de woorden en ontrafelen ze de tekst. Zo train ik in mijn muziekles de luistervaardigheden die ze nodig hebben om straks te leren lezen. Twee maanden later presenteer ik op het leraren congres in Den Bosch een model dat de verbanden tussen muziek en taal laat zien. Een deelnemer komt na afloop naar me toe en zegt enthousiast: ‘Nu heb ik echt iets in handen waarmee ik mijn directeur kan laten zien waarom muziek zo belangrijk is!’ Met goed muziekonderwijs kun je andere school vakken een dienst bewijzen. Maar kennelijk is het nog steeds nodig om het belang van muziek te beargumenteren. Anders dan bij rekenen en taal staat muziekonderwijs steeds ter discussie. Onder tijdsdruk verdwijnt muziek van de vaste plaats op het rooster al snel naar een sporadisch verloren kwartiertje. Je moet blijkbaar met stevige argumenten komen om muziek onderwijs de plaats te geven die het verdient.
Onderwijs door muziek
Die argumenten hebben vaak weinig met muziek te maken. Muziek is goed voor de taalvaardigheid en daarom zo belangrijk. Muziek zorgt voor een beter ruimtelijk inzicht. Het IQ gaat omhoog, en je bereikt er allerlei sociaalemotionele doelen mee. En muziek is ontzettend goed voor de ontwikkeling van het brein – allerlei onderzoek toont dat aan. Dat is nog lang niet alles: muziekonderwijs stimuleert ook schoolse vaardigheden die belangrijk zijn voor anderen vakken: goed leren luisteren, doorzetten, en je geheugen trainen. Om nog maar te zwijgen over samenwerken, communiceren, probleemoplossend vermogen, sociale vaardigheden en de ontwikkeling van creativiteit (de oplettende lezer herkent hier de 21eeeuwse vaardigheden). Allemaal zaken die je met muziekonderwijs kunt stimuleren. Muziek als motor van onze kenniseconomie dus!
Onderwijs in muziek
Binnen de (wetenschappelijke) discussie over het muziekonderwijs gaan er intussen heel wat stemmen op die zeggen dat muziek op zichzelf al zo’n belang rijke plaats in onze maatschappij inneemt dat het alleen al daarom van belang is er in het onderwijs veel aandacht aan te besteden. Muziek is een universele taal die verschillende culturen in heden en verleden onderscheidt én verbindt. Daarin doet het vak niet onder voor allerlei ‘kernvakken’ en verdient het dus net zo goed een centrale plek op het lesrooster. Vanuit die eigen intrinsieke waarde kun je het muziek onderwijs meer richten op het kennismaken met verschillende muziekstijlen – van klassiek tot pop, en van westers tot wereldmuziek en het aanleren van muzikale vaardigheden. Denk aan zingen, een
prikkels
15
instrument bespelen, uitvoeren van bestaand werk en het lezen en schrijven van notenschrift. Leerlingen leren daarmee hoe ze zich kunnen verhouden tot de kunstvorm die muziek is.
Onderwijs over muziek
Dan is er nog een derde geluid: muziekonderwijs zou zich niet moeten richten op de kunst, maar juist op de manier waarop mensen er tegenwoordig mee omgaan. Uit onderzoek blijkt dat meer dan 90 procent van de mensen muziek in het persoonlijke leven belangrijk vinden. We luisteren naar muziek tijdens het werk, sporten, huiswerk maken of koken, en we bezoeken concerten en festivals. Deze muziek kiezen we zelf, uit het overal aanwezig aanbod. Met deze keuzes vormen we onze muzikale identiteit, smeden we banden met mensen met vergelijkbare muzikale identiteiten en zetten we ons soms zelfs af tegen groepen met andere muzikale voorkeuren. Volgens de aanhangers van het zogenaamde ideo culturele muziekonderwijs zouden muzieklessen zich veel meer op deze sociale en maatschappelijke functie moeten richten, en niet alleen op muziek als kunst vorm. In de onderbouw van de basisschool zouden we een ‘humuslaag’ van vaardigheden moeten aanbieden op basis waarvan leerlingen in de bovenbouw hun eigen muzikale identiteit kunnen ontdekken.
Keuzes
Op welke manier je als school je muziekonderwijs inricht staat vrij, zolang je de kerndoelen maar behaalt. Onderwijs dóór muziek, ín muziek of óver muziek – het kan allemaal en is een kwestie van
Muziek en taal
kiezen. De ene keus hoeft de andere natuurlijk niet helemaal uit te sluiten. Een muziekles die taalvaardig heid stimuleert gaat ook over het aanleren van een liedje. En om hun eigen muzikale identiteit te kunnen bepalen, zullen leerlingen ook muzikale vaardigheden moeten ontwikkelen om de verschillende stijlen op waarde te kunnen schatten. Maar voordat je verzandt in een poldermodel dat alle doelen wil combineren, is het goed om stil te staan bij de vraag waar je met je muziekonderwijs naartoe wilt. Dat helpt om de vaak beperkte tijd zo zinvol en doelgericht mogelijk te besteden. Nu is stilstaan bij muziekonderwijs een luxe die weinig scholen zich permitteren. Daarom is het mooi dat Jet, Joop en Máxima ons te hulp komen.
Jet, Joop en Máxima
In het platform Méér muziek in de klas werken verschillende partijen samen om goed muziekonder wijs mogelijk te maken. Minister Bussemaker en een groep vermogende particulieren – waaronder Joop van den Ende – hebben daarvoor geld bijeen gebracht. Koningin Máxima is het boegbeeld van het platform. Een belangrijk eerste wapenfeit is de subsidieregeling Impuls Muziekonderwijs waar basisscholen een beroep op kunnen doen als zij meer en beter muziek onderwijs willen realiseren. Wat er nodig is voor beter muziekonderwijs mogen de aanvragers grotendeels zelf bepalen, maar de subsidie regeling geeft een flinke voorzet. Om te beginnen met een door SLO uitgewerkt leerplankader dat uitgaat van een theoretisch model gericht op het creatieve proces. En door in te zetten op deskundigheidsbevordering van ‘de mensen voor de klas’. Dat zijn dus niet alleen
Muziek en taal hebben veel raakvlakken, en het is daardoor niet moeilijk om muziekonderwijs aan taalvaardigheid te verbinden. In zijn onderzoek Muziek is de melodie waarvan de wereld de tekst vormt vat Vincent Lamers deze raakvlakken samen in een overzichtelijk schema. Je vindt het via deze link: bit.ly/1m1jBz8.
16
prikkels
Muziek en het brein
Het LKCA publiceert op zijn site kennisdossiers, o.a. over de leereffecten van kunsteducatie. Naar het effect van muziek op de cognitie en de ontwikkeling van het brein is veel onderzoek gedaan. Hierover schreef Mark Mieras het zeer toegankelijke artikel ‘Wat muziek doet met kinderhersenen’. Je vindt het hier: www.lkca.nl/kennisdossiers/ leereffecten-van-kunsteducatie/ effecten-muziekeducatie
de groepsleerkrachten – die overigens grif toegeven dat ze écht niet kunnen zingen, en hun paboblokfluit allang aan de wilgen hebben gehangen – maar ook de muziekdocenten die via een culturele instelling lessen komen verzorgen. Door de expertise van die twee professionals te combineren, is de gedachte, wint de school aan onderwijskwaliteit. Coteaching dus; een winwin aanpak die echter wel de nodige tijdsinveste ring vraagt om samen lessen voor te bereiden en te evalueren. Daar wringt de schoen natuurlijk.
op te bouwen. Niet meteen met hooggespannen doelstellingen van start gaan, maar eerst de tijd nemen om elkaar te leren kennen, en samen een stevige boom op te zetten over onderwijs dóór, ín of óver muziek. Als het Jet en Joop werkelijk ernst is met het muziek onderwijs, dan gunnen ze ons die tijd. En Máxima, kom dan over een paar jaar eens langs om te kijken wat er mogelijk is!
Een kwestie van tijd
Hoe pak ik dat aan in mijn eigen onderwijspraktijk? Ik werk nu precies twaalf en een half jaar als vakleer kracht op dezelfde school. Ik ken de leerkrachten en leerlingen daardoor goed, en het samenwerken met de collega’s gaat inmiddels vanzelf. Dat zorgt er ook voor dat mijn muzieklessen een meerwaarde krijgen. Ze sluiten aan bij wat er in de groepen gebeurt. Muziekonderwijs staat daardoor niet op zichzelf. Dat is echter wel een groeiproces geweest. In mijn beginjaren gaf ik toch vooral les op mijn eigen muziekeilandje. Je hebt vertrouwen nodig om van dat eilandje af te komen, en dat kost even tijd. Daarom denk ik dat het vooral de kunst is om duurzame relaties tussen muziekdocenten en groepsleerkrachten
Wie is Vincent Lamers
Vincent is vakleerkracht muziek op mytylschool De Regenboog en de Albert Schweitzerschool in Haarlem. Daarnaast begeleidt hij als muziekconsulent bij Hart Cultuur in School verschillende scholen bij hun muziekonderwijs. Vorig jaar voltooide hij de Master Kunsteducatie en sindsdien blogt hij wekelijks op muziekles-van-meestervincent.blogspot.nl
prikkels
17
TEKST: HANNA VAN DER VEEN – FOTO’S: MARTIJN DE VRIES
LEER LIJN VAN STEF FIE
18
prikkels
Groep 1-2
Juf Debby: Al bij de kleuters hebben we het over de geschiedenis van Aalsmeer. Dit vullen de kleutergroepen zelf in, pas vanaf groep 3 is er een vast cultuurplan.
Steffie: Hier moesten we de bloemen die in Aalsmeer worden verhandeld inkleuren. Ik was toen nog niet zo goed in kleuren.
Groep 4
Steffie: Deze heb ik gemaakt voor een circusproject op school. Iedere groep heeft ook iets met drama of dans gedaan. Wij hadden een dans gedaan.
Juf Debby: Wij hebben een cultuurplan en daarmee geven we invulling aan ons cultuuronderwijs. Omdat dans, drama en audiovisueel daarin onderbelicht zijn, proberen we daar in onze projecten aandacht aan te besteden. Bij de NME-lessen proberen we ook kunst te betrekken.
Groep 5
Steffie: We hebben tijdens de Kinderboekenweek een Flashmob georganiseerd. Leuk was dat!
Groep 6
Steffie: We zijn in de tempel geweest, we moesten onze schoenen uit doen. Twee mensen vertelden dingen over de tempel, en de verhalen over de goden die er te zien waren. Dat was wel heel leuk om te zien. Juf Debby: We zijn een katholieke school,
maar behandelen ook andere geloven. We hebben de lijn Heilige Huisjes: groep 4&5 gaat naar de kerk, groep 6 naar de tempel, groep 7 naar de moskee en groep 8 naar de synagoge. Pasen en kerst hebben bij ons altijd een thema. Dit vieren
we in de kerk, maar het kan gaan over groeien, over licht, of over sterren. We zitten dan met bijna de hele school in de kerk.’
Groep 7
Steffie: We gingen met een fotograaf de historische tuinen in Aalsmeer bekijken. We kregen allemaal een fotocamera en hebben foto’s gemaakt vanuit verschillende hoeken. Een jongen uit mijn klas had een foto gemaakt van een waterdruppel op een blad, dat was echt erg mooi!
Groep 8
Steffie: Het Tropenmuseum, over Brazilië! Ik heb daar op grote trommels muziek gemaakt, andere kinderen gingen typische gerechten maken. Er was een quiz, een hele grote bank van flessen waar je op mocht zitten en een vloer van doppen. En we hebben van fietsbanden armbanden gemaakt.
Mijn foto kan ik jammer genoeg niet meer terugvinden.
Juf Debby: Ook erfgoed heeft een vaste plaats: in de kleutergroepen geven de leerkrachten dit zelf vorm, vanaf groep 5 worden jaarlijks grote excursies gepland, zoals een bezoek aan de molen, het Muiderslot, het Tropenmuseum, het Rijksmuseum, het Joods Historisch Museum en de Hollandsche Schouwburg.’
prikkels
19
KUNST WERK
Pabodocent Hans van Eerden maakte vier muzieklessen, die je zo in de klas kan uitvoeren. Op www.pleinc.nl/service/ prikkels-muziek-2015 vind je de bijlagen en muziekfragmenten.
Groep
1/2
Rijmliedje zingen en rijmwoorden verzinnen Nodig: Het lied Rijmelaar in de gezongen versie (fragment 2) en de meezingversie (fragment 3). Inleiding Begin een gesprek met de leerlingen en laat steeds woorden op elkaar rijmen. Als het de kinderen opvalt, vertel ze dan dat je een ‘rijmelaar’ bent. Alle woorden rijmen op elkaar.
Muziek maken met kosteloze materialen Nodig: Kosteloos materiaal dat geluid kan maken zoals plastic waterflesjes (eventueel met grind of schelpjes erin), stokjes, kranten, lege chipszak, enzovoort; het liedje Muziekinstrumenten (fragment 1); de geluidencirkel (bijlage 1) groot geprint of geprojecteerd op het digibord; vuilniszak voor de ‘instrumenten’. Inleiding Haal uit de vuilniszak het plasticflesje en maak er ritmisch geluid mee (door het flesje te schudden). Vertel de kinderen dat dit je instrument is en dat je er graag muziek mee wil maken. Nodig de kinderen uit om andere geluiden met het flesje te maken. Laat een aantal kinderen hun ideeën tonen. Vertel de leerlingen dat je een lied over ‘muziekinstrumenten van oude rommel’ hebt, zing het voor en laat de leerlingen meezingen.
20
prikkels
Aan de slag Haal uit de vuilniszak alle materialen en laat de leerlingen even experimenteren met de geluiden die het materiaal kan maken. Toon de geluidcirkel, laat de leerlingen bedenken hoe het werkt. Geef alle leerlingen een ‘instrument’, wijs op de geluidencirkel een ‘instrument’ aan. Dat is het teken dat alleen de kinderen met dat instrument mogen spelen. Wijs je naar het midden, dan is het stil. Dirigeer de groep, en laat daarna een leerling dirigeren. Moeilijker maak je het door meer ‘instrumenten’ tegelijk aan te wijzen.
Vertel de leerlingen dat je een lied over ‘muziekinstrumenten van oude rommel’ hebt, zing het voor en laat de leerlingen meezingen.
Aan de slag Leer het lied Rijmelaar aan. Als het lied geleerd is verzinnen de kinderen in plaats van ‘dak’ of ‘peer’ zelf een woord in het lied, jij zingt daar een rijmwoord bij. Daarna worden de rollen omgedraaid en rijmen de kinderen zelf.
Begin een gesprek met de leerlingen en laat steeds woorden op elkaar rijmen.
Groep
3/4
Do Re Mi zingen en spelen Nodig: Videofragment (fragment 5); meezing/ speel-versie (fragment 6); boomwhackerbladmuziek voor iedere leerling (bijlage 3); set boomwhackers.
Groep
5/6
Inleiding Laat het videofragment zien en geef de kinderen daarbij de volgende twee luistervragen. 1. hoe vaak wordt het lied gezongen? 2. welke stukken worden solo gezongen en welke stukken door meerdere stemmen? Bespreek de antwoorden. Deel de bladmuziek uit (let op maat 1 t/m 16 worden herhaald). Laat de muziek nogmaals horen, de kinderen onderstrepen de woorden die solo worden gezongen. Aan de slag Gebruik de meezing/speel versie (toonhoogte is aangepast aan de boomwhackers) en laat de leerlingen het lied meezingen. Bij iedere toon van de boomwhackers (onderste partij) klappen de leerlingen in hun handen. Wanneer dat lukt worden de boomwhackers uitgedeeld en wordt het lied (met meezing/speel versie) gezongen en gespeeld. De kleuren van de boomwhackers komen overeen met de kleur van de noten op de bladmuziek. Houd er rekening mee dat er een lage en een hoge c is (beide zijn rood).
Bij iedere toon van de boomwhackers klappen de leerlingen in hun handen.
TEKST: HANS VAN EERDEN - ILLUSTRATIES: YVONNE ROOS
In canon zingen ĂŠn bewegen Nodig: De tekst van het lied Ik speel op mijn gitaar (bijlage 2); de meezingversie (fragment 4) Inleiding Deel de kinderen in vier groepen en introduceer het lied. Aan de slag Leer de kinderen het lied aan. Als dat goed lukt wordt er per zin een bijpassende beweging bedacht. Het lied heeft vier zinnen, dus vier verschillend, liefst contrasterende,
bewegingen. Zing het lied klassikaal met de bewegingen erbij. Vervolgens kan het lied als canon worden gezongen met de bewegingen, ook in canon, erbij.
Leer de kinderen het lied aan. Als dat goed lukt wordt er per zin een bijpassende beweging bedacht.
Groep
7/8
prikkels
21
WERK PLAATS
Kinderen worden er zó enthousiast van!
Ik hoor vaak dat kinderen helemaal niet zingen in de klas. Dan zeggen ze van: ‘Nou, we zingen eigenlijk nooit, alleen als er iemand jarig is.’ Dat is toch triest? Aan het woord is Alie Harink, secretaris van Harmonie Excelsior, een vereniging met ongeveer 50 leden in Noord Scharwoude. Alie vindt het erg belangrijk dat kinderen in aanraking komen met muziek. ‘Kinderen worden er zó enthousiast van!’
Toch muziek in de klas Vier jaar geleden begon Harmonie Excelsior met het geven van muziek lessen op scholen. ‘Je had hier in de gemeente een muziekschool, maar
22
prikkels
die werd opgeheven,’ vertelt Alie. ‘De muziekschool in Heerhugowaard was veel duurder en natuurlijk ook verder weg. Veel kinderen stopten daarom met muziekles. Om leerlingen toch kennis te laten maken met muziekonderwijs en verschillende soorten instrumenten, zochten wij contact met een aantal scholen. Zo is een goede samenwerking ontstaan.’ Harmonie Excelsior heeft bijvoorbeeld bijdragen geleverd aan de creatieve
middagen van de scholen. ‘Dan gaven we gedurende een aantal weken elke vrijdagmiddag les aan een paar kinderen. Waren die kinderen geïnteresseerd, dan konden ze deelnemen aan de HELLO klas, dat staat voor het Harmonie Excelsior LeerLingen Orkest. Dit bieden we twee keer per jaar aan en bestaat uit tien lessen algemene muzikale vorming. Vervolgens kunnen kinderen een instrument kiezen en een jaar lang deelnemen aan het HELLOorkest, als opmaat voor de echte harmonie.’
TEKST: SIETSKE DRESCHLER – FOTO’S MARTIJN DE VRIES EN SIETSKE DRESCHLER
Een vaste plaats
In Langedijk is het afgelopen jaar geïnvesteerd in de ontwikkeling van een lokale leerlijn muziek. Harmonie Excelsior heeft hier samen met andere muziekverenigingen uit de gemeente aan bijgedragen. De leerlijn voor alle groepen van het basisonderwijs bestaat uit drie verschillende onderdelen: reguliere muzieklessen, gastlessen in de klas, en bezoeken buiten de school. Op dit moment verzorgt Excelsior voornamelijk gastlessen in de klas. Leden van de harmonie komen dan met muziekinstrumenten op school. Door mee te doen aan de leerlijn hebben de muzieklessen van Excelsior een structurele plaats gekregen in de scholen van Langedijk. Lastig punt daarbij is wel dat veel leden van de vereniging overdag gewoon werken en dat het niet iedereen lukt om gastlessen te geven. ‘Maar’, geeft
Alie aan, ‘het is ons altijd wel gelukt om een aantal vrijwilligers op te trommelen als dat nodig is. In het najaar van 2015 zijn de eerste lessen van de leerlijn gegeven op Basisschool Barnewiel en RKBS St. Maarten te Oudkarspel. Het was een groot succes voor leerlingen én leerkrachten. Ook zij vinden het vaak lastig genoeg om een leuke muziekles te geven en zijn dan erg blij met de muzikale bijdrage van Excelsior.’
Veranderende visie
‘Onze visie is tweeledig. Enerzijds hopen we natuurlijk nieuwe leden te werven voor onze vereniging. Anderzijds willen we kinderen kennis laten maken met muziek. Omdat het aanbod zo schaars is geworden, is het accent wel verschoven naar het laatste. Want het is toch het mooiste om kinderen enthousiast te maken voor een instrument’, besluit Alie.
prikkels
23
CMK WATERLAND Muziekschool Waterland is penvoerder van de CMK-projecten in Beemster, Zeevang en Waterland. In deze projecten draait alles om muziek. Niet alleen de kinderen krijgen les, ook de leerkrachten steken er iets van op. Dat was dan ook een van de doelen van het Waterlandse CMK-project.
MUZIEK OP HONDERD MANIEREN Zacht vallen de kinderstemmen in bij de eerste tonen van de elektrische piano. Groep 8 krijgt les van muziekmeester Joep. Groepsleerkracht Kim is enthousiast, en de leerlingen ook.
24
prikkels
Jey, muziek! Vakleerkracht Joep van der Oord komt al drie jaar op de Van Randwijkschool in Ilpendam, en geeft daar elke klas tien keer een halfuur les. Vandaag is groep 8 aan de beurt, en als de groepsleerkracht het na een halfuur van hem overneemt, verhuist hij met zijn piano naar groep 3 en 4. Niet alleen Joep heeft plezier in zijn werk, ook de kinderen zien uit naar de muziek lessen. ‘Doordat ze regelmatig muziekles hebben, is het niet meer spannend of raar. Het is niet meer: blèèèh, muziek, maar: jey! muziek!’ vertelt Kim Korringa, leerkracht van groep 8. Kim is erg blij met de komst van Joep, nu drie jaar geleden:
‘Voorheen deden we vrijwel niets aan muziek. In groep 5 krijgen de kinderen een jaar lang les op een instrument, maar voor de andere klassen was er niets.’
Weinig ruimte Vier jaar geleden besloot de school mee te doen met Cultuureducatie met Kwali teit, uitgenodigd door de Muziekschool Waterland. Joep schreef het project plan; hij zag dat er op veel scholen voor muziekonderwijs weinig ruimte was. Dankzij Cultuureducatie met Kwali teit kan hij nu verschillende scholen in Waterland laten deelnemen. Kim is enthousiast over het resultaat van de lessen: ‘Groep 8 heeft de afgelopen
TEKST: HANNA VAN DER VEEN - FOTO’S: MARTIJN DE VRIES
jaren een basis gelegd, waardoor ze nu zelfstandig een eigen lied kunnen maken. Je ziet ook in de klas een andere dynamiek ontstaan door de muziekles. Laatst was Joep wat later en toen zijn de kinderen zelf al begonnen met zingen!’
Ook voor leerkrachten ‘Mijn lessen zijn er niet alleen voor de leerlingen, maar ook om de groeps leerkracht handvatten en voorbeelden te geven hoe zij zelf muziekles kunnen geven. Binnenkort geef ik een workshop over het vinden van al die leuke lessen. Zo kunnen de leerkrachten nog beter zelf aan de slag,’ vertelt Joep.
‘Dit is het laatste jaar dat ik hier ben, volgend jaar is het project afgelopen. In theorie zouden de leerkrachten dan zelf verder moeten kunnen, maar ik denk dat het een utopie is dat als ik ermee stop, de groepsleerkrachten de lessen zelfstandig voortzetten. Dat hoor ik ook om me heen. Ik ben daarom aan het kijken of we via andere regelingen toch door kunnen gaan met deze lessen.’
Drie kwartier per week ‘Hoe ik zonder Joep verder moet? Niet!’ zegt Kim lachend. ‘Het is toch anders als ik muziekles geef of iemand met muziek kwaliteiten. Wat ik graag zou willen voor de toekomst? Het lijkt me ideaal als ik
een keer per week iets met muziek doe, dat goed in elkaar zit. Dat hoeft niet lang te zijn, een half uur of drie kwartier. Het gaat erom dat je het regelmatig aanbiedt, dan wordt muziekles iets dat erbij hoort. Dan zou ik heel tevreden zijn. En er is niet veel voor nodig, je moet weten waar je de lessen kan vinden. Je hebt al heel snel een leuke les; een liedje leren aan kinderen kan op honderd manieren. Je kan begin nen met ritmes, de groep opdelen en elk deel een stukje van de tekst laten zingen of zachtjes fluisteren. Zo letten de kinde ren goed op wat ze zingen en hoe ze het zingen. En dat is veel leuker dan vier keer hetzelfde liedje zingen. Dat heb ik echt van Joep geleerd.’
prikkels
25
Alles over Amsterdam in het
PROEF
AMSTERDAM MUSEUM
VOEL RUIK ZIE
kom met je hele klas!
Kijk online voor meer info:
amsterdammuseum.nl/onderwijs
KALVERSTRAAT 92
HOOR &
DOE! ZUIDERZEEMUSEUM ENKHUIZEN Weinig tekst, zeer visueel, veel geschikt voor groep 1 t/m 8!
11 Prikkels Advertentie Basis onderwijs.indd 2 humor en daardoor
THEATER VOOR ALLE LEEFTIJDEN!
23-11-15 11:43
Zie voor meer info
www.hilaria.nl logo_slf_new.pdf
Kies een cultuurlijn vol erfgoed kunst en media! Samenhangende lessen van verschillende culturele instellingen combineren wij voor elk schooltype!
www.cultuureducatiegroep.nl
logo_slf_new.pdf
1
1
28-9-2015
14:47:26
28-9-2015
14:47:26
Leer vanuit ieders kunstbeleving betekenisvolle vragen onderzoeken: Lerenfilosoferen.nl/kunst-en-jij
Leer hoe je een filosofisch gesprek leidt: in de klas, met collega’s of thuis Lerenfilosoferen.nl/basiscursus En krijg Filosoferen aan de keukentafel Kampers & Ruiter, Scriptum 2015
Ontdek
ons zoute DNA Geschiedenis in het echt
Zonder de scheepvaart geen Nederland
Méér muziek in je klas! Je wilt met je school méér levende muziek in je eigen klas? En je wilt dit graag zèlf gaan doen? Dan is het mogelijk mij in te huren voor een inspiratiemiddag met je team. Dus: Deskundigheidsbevordering voor de leerkracht door een externe deskundige op de eigen locatie. Dàt biedt www.muziek-express.nl via Les-express.
Bezoek de website of neem contact op via info@muziek-express.nl
advertentie_svm 2015/2016.indd 4
16-12-15 14:38
CULTUUR & ONDERWIJS MARKT 2016 n gratis aa meld je l .pleinc.n op www
Woensdag 18 maart
◆ Ontdekken ◆ Beleven
◆ Doen Sinds 1285
Informatie en reserveringen:
WETEN WAAR DE WOORDEN ZIJN Methodiek Creatief schrijven Voor de leerkracht ... ... die geen taalmethode gebruikt ... die leerlingen wil helpen woorden te geven aan gedachten en ervaringen ... die leerlingen wil laten genieten van het spel met taal ... die leerlingen spelenderwijs wil begeleiden naar teksten, gedichten en verhalen WETENWAARDEWOORDENAuteur: Mariet Lems ZIJNWETENWAARDEWOOR OORDENZIJNWETENWAARPagina’s: 372 IJNWETENWAARZIJNWETEUitvoering: ringband ETENDEWOORDENZIJNWET TENWAARDEWOORDENZIJISBN: 978-90-821314-2-0 NDEWOORDENZIJNWETENNUR: 274 WETENWAARDEWOORDEN ZIJNWETENWAARDEWOORPrijs: € 52,00 DENZIJNWETENWAARDEW OORDENZIJNWETENWAAR DEWOORDENZIJNWETENW BESTELLEN AARDEWOORDENZIJNWET O J ENWAARDEWOORDENZIJNWWW.SAAMUITGEVERIJ.NL WETENWAARDEWOORDEN ZIJNWETENWAARDEWOOR Methodiek Creatief schrijven Mariet Lems
Hal 25 in Alkmaar
PLEIN C IS VERHUISD! Sinds 1 januari 2016 vind je al onze adviseurs en vertrouwde producten en diensten in Haarlem:
Colofon Hoofdredactie: Vibeke Roeper Eindredactie: Hanna van der Veen Redactie: Tamara Oortwijn (ICC’er St. Leonardusschool Heemskerk), Marijke Schäuikes (adviseur cultuureducatie Plein C), Vincent Lamers (vakleerkracht muziek en ontwikkelaar bij Hart Cultuur in School), Sjaak Bos (docent iPabo Alkmaar) Met bijdragen van: Vibeke Roeper, Marijke Schäuikes, Hille Takken, Vincent Lamers, Hanna van der Veen, Sietske Dreschler Illustraties: Mireille Schaap, Yvonne Roos
Nieuwe Gracht 45-47 2011 NDHaarlem 023 7920040 www.pleinc.nl
Foto’s: Martijn de Vries, Plein C Vormgeving: Ykeswerk Drukwerk: Zwaan Printmedia Prikkels is een uitgave van Plein C en kwam tot stand met subsidie van de provincie NoordHolland en het Fonds voor Cultuurparticipatie. Prikkels verschijnt drie keer per jaar Oplage: 2.500 Abonnementen Noord-Hollandse basisscholen, cultuuraanbieders en gemeenten ontvangen 1 gratis exemplaar. De distributie wordt verzorgd door Abonnementenland in Heemskerk.
Losse nummers € 5,50 Jaarabonnement € 15,Teamabonnement (3 exemplaren) € 40,Info en aanmelden: www.pleinc.nl/ontvangprikkels Adverteren: Ook adverteren in Prikkels? Dit kan al vanaf € 140,- per nummer. Bekijk de mogelijkheden op www.pleinc.nl/ adverteerinprikkels Vierde jaargang nummer 11 Alle rechten voorbehouden. Deze rechten berusten bij Plein C c.q. de betreffende auteur. ISSN: 2214-3777
prikkels
27
Jazz-zanger Wouter Hamel ( 38 ) bracht vier albums uit, gaf talloze optredens in Nederland, is een superster in onder meer Japan en Korea en ambassadeur van Méér Muziek in de Klas. Méér Muziek in de Klas is een brede beweging met veel be kende Nederlanders die zich in zetten voor structureel muziek onderwijs op de basisschool, geïnitieerd door koningin Máxima, die ontdekte dat haar dochters op school niets aan muziek deden. Ons speerpunt is de basisschool – daar moet iets wakker worden gemaakt in kin deren. Het gaat niet om talentjes ontdekken, maar gewoon om zingen met zijn allen. Allemaal tegelijk ademen en zonder com petitie zingen, dat is verbinding, emotionele communicatie en leren samenwerken.
TEKST: HILLE TAKKEN – FOTO: MARTIJN DE VRIES
Onderwijzers ervaren vaak schroom, zeker als ze onzeker zijn over hun eigen kunnen. Wij breken ons hoofd erover hoe we die schroom moeten wegnemen. Ik denk dat het al scheelt als je je kwetsbaar durft op te stellen, maak bijvoorbeeld een grapje over je onzekerheid.
Zelf heb ik, opgeleid tot docent muziek, ook jaren les gegeven. Bij basisschoolkinderen begin ook ik eerst met klappen in de maat. Misschien zing je Berend Botje erbij. Of Let it Be. Twee jaar later probeer je het een keertje tweestemmig. Of zet desnoods Katy Perry op en laat ze drie minuten dansen, dan zijn ze even heel druk, kunnen ze daarna beter focussen. Denk maar aan al die multinationals die flinke bedragen neertellen voor professionele musici, al leen om groepen werknemers losser te maken. Docenten mogen dat ook doen, binnen hun takenpakket. Per week vijf minuten muzikaal plezier maken, dat kan al het verschil maken!
TA LE NT
www.meermuziekindeklas.nl
‘Vijf minuten muzikaal plezier’