Cultuur op school
Najaar 2018
g n i g e w e B t hem
a
het leukste magazine over cultuur op school - lesideeĂŤn, nieuws en praktijkverhalen
mening Tekst: Marijke Schäuikes
Hoe moet ons onderwijs er in 2032 uitzien? Het rapport Schnabel gaf een voorzet. Als reactie hierop ontwikkelen leraren en schoolleiders curriculum.nu. Daarin stellen zij vast wat leerlingen in het primair onderwijs moeten kennen en kunnen.
Is curriculum.nu een goede vernieuwing?
Nee
Liesbeth Verheggen, voorzitter Algemene Onderwijsbond (AOb)
Ik maak me boos over curriculum.nu. Vernieuwen moet je vanuit docenten Onderwijs kan niet zonder vernieuwing. doen en niet vanuit de overheid. De vraag moet hierbij wel altijd zijn: verbeteren we Ik ken geen voorbeeld van grote werkelijk de kwaliteit van het onderwijs? onderwijsvernieuwingen die gelukt zijn. Kijk maar naar het lerarenregister. Curriculum.nu geeft ons als AOb hoop, omdat er zoveel van Voor je gaat veranderen moet je een analyse onze leden bij zijn betrokken, maar veranderingen in het maken en je probleemstelling moet helder zijn. onderwijs zijn een geleidelijk proces. Wij staan achter Wat gaat er goed of fout? En wat is er nodig bij de herijking van het onderwijs; het is nodig dat het vervolgopleidingen en in de maatschappij? Dat mist curriculum kritisch bekeken wordt. Er komt steeds in het rapport Schnabel. BON is gevraagd om mee te maar bij in het onderwijs, maar wat kan er af? denken. Maar wij willen geen schaamlap worden voor curriculum.nu. We vinden deze werkwijze fout. Intussen De overheid bepaalt de kerndoelen. Wij dalen de resultaten van het onderwijs in Nederland al jaren. vinden dat de professional met hulp Dáár moet actie op ondernomen worden! van de wetenschap de inhoud moet bepalen en het effect daarvan Gerard Verhoef, bestuurslid Beter Onderwijs op de leerlingen moet meten. Nederland (BON) Nederlandse leerlingen zijn de gelukkigste kinderen van Europa. En daar gaat het om.
Ja
Hoofdredactie: Hanna van der Veen (Plein C) Eindredactie: Karin Geelink (Plein C) en Mirjam de Heer (Kunst Centraal) Redactie: Margit Arts (communicatiemedewerker Kunst Centraal), Mirjam de Heer (coördinator communicatie Kunst Centraal), Karin Geelink (directeur Plein C), Tamara Oortwijn (ICC’er St. Leonardusschool Heemskerk), Jesse Smale (ICC’er Delteykschool Werkhoven), Marijke Schäuikes (adviseur cultuuronderwijs Plein C)
2 prikkels
Met bijdragen van: Tamara Oortwijn, Richard van Hooijdonk, Hanna van der Veen, Mirjam de Heer, Hille Takken, Marijke Schäuikes, Caroline van Geffen, Ellen Löwik en Linda de Roos. Illustraties: Olf de Bruin, Mireille Schaap, Marloes Toonen Foto’s: Marieke Duijsters, Martijn de Vries, Vormgeving: Ykeswerk Drukwerk: Zwaan Prikkels is een gezamenlijke uitgave van Plein
C en Kunst Centraal en kwam tot stand met subsidie van de provincies Noord-Holland en Utrecht en het Fonds voor Cultuurparticipatie. Prikkels verschijnt drie keer per jaar. Oplage: 4.000 Abonnementen: basisscholen in NoordHolland en Utrecht ontvangen 1 exemplaar gratis. De distributie wordt verzorgd door Abonnementenland in Heemskerk. Losse nummers: € 5,50 Abonnement: € 15,- per jaar (3 nummers)
Adverteren: bekijk de mogelijkheden op www.prikkelsonline.nl Zesde jaargang, nummer 18 Alle rechten voorbehouden. Deze rechten berusten bij Plein C en Kunst Centraal c.q. de betreffende auteur. ISSN: 2214-3777
EXPERTS IN CULTUUR & EDUCATIE
inhoud
T
oen mijn jongste dochter in groep 6 zat mocht ik haar en acht andere kinderen begeleiden bij ‘Plannex’. Ik had geen idee wat het was, maar zij gelukkig wel. Ze verzamelden zich verveeld in een klaslokaal en stelden zich op achter de laptop. Ze openden een online programma en begonnen vragen te beantwoorden over Australië. Dat deden ze met twee vingers in hun neus en onder luid gezucht. Boring! Dus besloot ik het anders te doen en gaf hen een foto van iets dat met Australië te maken had. Ze mochten hun eigen vragen stellen en daar iets bij maken. Ze veerden op en gingen aan de slag. De een ontwierp een nieuwe vlag met een kangaroo. Een ander maakte een wombat inclusief behuizing. Er werd een boomerang gezaagd uit speksteen, een bouwtekening gemaakt van de boot waarmee James Cook Australië ontdekte en een kerstkaart met druktechnieken omdat in Australië alles is omgekeerd. Mijn dochter schreef een reisverhaal
En verder
over een koala die van de dieren onderweg van alles over het land leerde. Een jongen maakte zelfs een landkaart op pootjes omdat er in Australië een stad is waar mensen onder de grond wonen. We sloten af met een Plannexpo om de hele klas te laten zien wat je allemaal kunt leren over Australië. Kinderen houden van vernieuwing, van beweging, van leren door te doen. Het zijn de ‘grote mensen’ die aarzelen. In het essay van dit nummer waarin vernieuwing centraal staat lees je waarom aarzelen een slecht idee is. In het achtergrondartikel krijg je voorbeelden van scholen die hun aarzeling overwonnen en het anders zijn gaan doen. En wil je concrete voorbeelden? Lees dan de praktische tips over hoe je je plein kunt pimpen en hoe je je klas kunt ‘flippen’ of hoe je buiten theaterlessen kunt geven. We wensen je veel leesplezier en een kunstzinnige start van het nieuwe schooljaar!
08
Elke dag spannend onderwijs
Drie tips van trendwatcher Richard van Hooijdonk
10
Stilstand is achteruitgang Nieuwe methodes op een rijtje
24
De speelvloer
Uitgelicht project van Het Filiaal theatermakers
Mirjam de Heer (eindredacteur)
04 Prikbord 06 Klassefoto: Cultuurschool in beeld 10 In gesprek over onderwijs vernieuwen 14 Kunstwerk: Dramales in beweging 20 Shopping: pimp je plein
21 4 x flipping the classroom 23 Missie geslaagd! 26 Door hun ogen 28 Snelle les: Helden of schurken? prikkels 3
prikbord
4X VERS VAN DE PERS LEREN VAN KUNST
Een boekje over wat je kunt doen en leren om de creativiteit van je leerlingen vleugels te geven.
Vriendschap:
Kom erbij!
Olga Potters en Suzan Lutke, 2018, Coutinho
Kan jouw mediatheek wel een leuke aanvulling gebruiken? De Kinderboekenweek is een mooie aanleiding. Kunst Centraal stelt jaarlijks samen met Kinderboekenwinkel Kakelbont uit Utrecht en Kinderboekenwinkel Speelboek uit Amersfoort een kinderboekenpakket samen speciaal voor basisscholen. In het pakket vind je 8 boeken rondom het thema vriendschap.
CROWDFUNDING IN HET ONDERWIJS Een kort, praktisch digiboekje vol met tips.
Kijk op www.kunstcentraal.nl/kinderboekenfeest-kom-erbij of bestel direct via planning@kunstcentraal.nl.
www.kunstbalie.nl/crowdfunding
3 online tips
1.
www.tooly.nl 21 tools waarmee je als leerling online creatieve presentaties, werkstukken en muziekbeats kunt maken! Met de praktische lessuggesties voor leerkrachten en tips voor leerlingen kun je meteen aan de slag.
2.
3.
www.digitalescheurkalender.com
www.Atlantikwallindeklas.nl
Een frisse, laagdrempelige kennismaking met kunst en erfgoed in de klas. Deze 'cultuursnacks' kun je op elk moment van de dag als tussendoortje inzetten.
Een nieuw, gratis en interactief lespakket over de bouw van de Duitse verdedigingswerken, de grote gevolgen hiervan voor de bevolking en de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.
HOE KUNSTONDERWIJS BIJDRAAGT AAN PERSOONSVORMING
Een boekje vol kunstprojecten en hoe deze bijdragen aan goed onderwijs. www.kunstgebouw.nl
KUNST VAN HET VERDWALEN
Dit is een prachtig boekje vol werkvormen om het bekende (onderwijs-)pad te verlaten en op ontdekkingstocht te gaan. www.kunstvanhetverdwalen.nl
Agenda
Jeugdfonds sport en cultuur
Help talent op weg
Filmtip
Wist je dat jij als leerkracht talentvolle kinderen uit kansarme gezinnen kunt helpen? Het Jeugdfonds sport & cultuur betaalt voor sport- en cultuurlessen voor deze groep. Ouders kunnen de steun van het fonds niet zelf aanvragen. Daarvoor ben jij nodig als intermediair. Weten hoe het werkt? jeugdfondssportencultuur.nl
Plein C maakte twee heldere korte filmpjes over het hoe en waarom van een cultuurbeleidsplan en over samenwerken met culturele partners.
www.pleinc.nl/ cultuuronderwijsin-3-stappen/
19 SEPT 2018 - SCHAGEN 31 OKT 2018 - BUNNIK
16 JAN 2019 - HAARLEM EN ALKMAAR
ICC BASISCURSUS
Voor alle basisscholen die nog geen ICC’er hebben of hebben ontdekt dat je met een tweede ICC’er nog meer bereikt. www.pleinc.nl www.kunstcentraal.nl
6 NOV 2018 – UTRECHT
30 JAN 2019 - HAARLEM
POST-HBO OPLEIDING CULTUURBEGELEIDER
Voor alle cultuurcoördinatoren die zich verder willen ontwikkelen is er de post-HBO opleiding Cultuurbegeleider. De opleiding wordt zowel in Utrecht NU als in Noord-Holland VOLLEDIG gegeven. Benieuwd? GESUBSIOp 4 oktober presenteDIEERD! ren drie afgestudeerden hun onderzoek op de Marnix Academie in Utrecht. Aanmelden kan op kunstcentraal.nl www.pleinc.nl www.kunstcentraal.nl
7 NOV 2018 – AMERSFOORT
NIEUW!
Teamtrainingen op school Nieuw in Noord-Holland: vier korte krachtige teamtrainingen. Ga in twee sessies met je hele team aan de slag. Zo pakken jullie cultuuronderwijs schoolbreed aan! Thema’s: • Werken met portfolio • Van product naar proces
• Werken
met culturele competenties • Talenten in je team Kijk op www.pleinc.nl bij cursussen en events. Kom je uit Utrecht? Geen nood: Kunst Centraal biedt ook teamtrainingen aan: www.kunstcentraal.nl
CONFERENTIE CMK
Met het goede nieuws van minister van Engelshoven over de verdere samenwerking na 2020 in onze broekzak, gaat het Fonds voor Cultuurparticipatie in deze conferentie kijken naar kansen die er nog liggen. Iedereen die betrokken is bij Cultuureducatie met Kwaliteit wordt uitgenodigd mee te denken. www.conferentie-fcp.nl prikkels 5
klassefoto
Claudia van der Kroon en Debby de Waal zijn Cultuurbegeleider op de Jozefschool in Aalsmeer. Door de vakjury is hun school uitgeroepen tot Cultuurschool van NoordHolland 2018.
Tekst: Hille Takken Foto: Martijn de Vries
Christiaan
Mina Do Keet
Milou
Indy
Saar
Uma
Emma
Bouwe
Kaj
Luc
Sven
6 prikkels
Waar Claudia het meest trots op is? ‘Cultuureducatie is geïntegreerd in ons onderwijs. We brengen het niet als extraatje, soms komt andere lesstof te vervangen. Om de week komen er vakdocenten voor muziek en beeldende vorming. De gewone leerkracht blijft er dan bij, waardoor we ook toe komen aan moeilijkere technieken, zoals houtbewerking of gips modelleren rond een metalen frame. Eens in de twee jaar behandelen we disciplines die minder aan bod komen, zoals dans, theater of literatuur.’ Milou (10) en Indy (10) vertellen over hun lessen beeldende vorming: ‘Als je iets niet kan, dan geeft juf Ida aanwijzingen, maar je blijft het wel zelf doen. Ik heb een gipsen beeldje van een ananas gemaakt. Best pittig. Het ijzerdraad moet goed blijven staan. Het gips mag maar 2 seconden in het water.’ (M) ‘Met juf Ida hebben we een keer Keith Haring kunst gemaakt. Moeilijk, maar ook leuk. Er waren kleurtjes om uit te kiezen. Ze legde alles heel strak uit. Dat vind ik fijn, want ik ben er niet zo goed in. Ik hou meer van lezen. Ik zit altijd in een boek.’ (I) Julia
Do (8), Christiaan (7), Uma (9) en Mina (9) over cultureel erfgoed: ‘We hebben een souvenir gemaakt. Je kon kiezen uit een bloemenveiling, een molen, het surfeiland of een watertoren. Ik koos het surfeiland, want ik woon daar dichtbij en ga daar graag naartoe. Met stukjes papier maakte ik een strand, water, zon, twee poppetjes, een luchtbed en een bootje. Of er een surfplank op moest? Nee, dan werd het te vol.’ (D) ‘Ik heb samen met Daan een watertoren gemaakt. Het leek op de toren van Pisa, omdat ie een beetje scheef stond. Die toren ken ik, omdat ik de Eiffeltoren ken. Die staat vlakbij Center Parcs. Toen ik twee was, dacht ik dat dát de toren van Pisa was.’ (C ) ‘We hebben in groepjes een watertoren gemaakt. Wij maakten hem met 4 wc-papierrollen, een grote eierdoos en een plastic dop. We moesten ook een liedje met een echo zingen in de watertoren. Een man liet ons op een camera zien hoe vader en moeder arend bovenop de watertoren zitten met kleine arend-baby’tjes, heel schattig.’ (U) ‘We moesten veel trappen op en dan kwam je uiteindelijk op een grote toren. We zijn op het puntje
geweest. Je kon naar je huis kijken en Schiphol zien.’ (M) Saar (7) en Keet (7) over de muzieklessen: ‘Bij muziekles mocht ik de toetsen aanwijzen met een muis. Dat ging heel langzaam. De echte piano vond ik leuker. Het werd echt muziek, want we deden een ritme. De juf legde twee vingers langs haar hoofd, als je langzaam moest. Dat waren de voelsprieten van een slak.’ (S) ‘Die dierengebaren bij de liedjes vond ik leuk. We deden bij de Matinee het liedje hoofd-schouders-knie-en-teen, maar dan in het Engels.’ (K) Luc (6) en Kaj (6) over de theaterlessen: ‘We hebben koksmaatjes gespeeld. We hebben met de hele groep soep gemaakt voor de draak, met ui, peterselie en peper. We moesten steeds roeren en proeven en dan een vies gezicht trekken.’ (L) ‘Toen ging ik eerst even schminken. Ik had een beetje poeder over me heen en een rood neusje. Ik was de kok. Meester Antoine vond het een leuke verjaardag.’ (K) Bouwe (10) en Emma (11) over een media & erfgoed project: ‘We zijn in de historische tuin geweest. De bloemen daar zijn gewoon nieuw, maar het theehuis ziet er wel oud uit. We gingen foto’s maken van heel dichtbij. Dan mocht je niet inzoomen met de knop. Je moest de camera heel dichtbij houden.’ (B) ‘Bij de historische tuin hadden ze een veilingklok. Wij moesten zo dicht mogelijk bij een omgeroepen nummer op een knop drukken. Niet voor bloemen maar voor de lol. Mijn opa heeft prijzen gewonnen met tulpen. Zijn handen zijn de hele dag vies, omdat hij aldoor in de tuin bezig is voor de wedstrijd.’ (E) Julia (12) en Sven (11) over de Matinee: ‘Als je in groep 7 of 8 zit, mag je in groepjes de Matinee presenteren. Dan bedenk je wat je wilt zeggen over datgene wat er wordt gedaan. Daar maak je dan een klein toneelstukje van.’ (J) ‘Ik vind het wel leuk, al dat creatieve gedoe. Beetje knutselen en muziek. Ik speel piano: beetje klassiek, Für Elise en popliedjes van Adèle. Bij de Matinee deed ik goocheltrucs.’ (S)
prikkels 7
essay
Tekst: Mirjam de Heer Illustratie: Mireille Schaap
Over tachtig jaar bestaat zestig tot tachtig procent van de banen die er nu zijn niet meer. Ons huidige onderwijssysteem in stand houden zou dan ook getuigen van grote bestuurlijke onbekwaamheid, vindt futurist en trendwatcher Richard van Hooijdonk. Hij pleit voor vernieuwing. En snel ook!
Elke dag
spannend
onderwijs “A
ls je blijft doen wat je deed, dan krijg je wat je had. En wat wij hebben is niet wat we in de toekomst nodig hebben. De komende 20 jaar moeten we de nieuwe Mark Zuckerberg, de nieuwe Elon Musk opleiden. We hebben specialisten nodig. Mensen met een enorm talent en een grote verbeeldingskracht, wereldvernieuwers die naar de hemel reiken. In het huidige klassikale onderwijssysteem waarin ieder kind hetzelfde onderwijs krijgt en op elk vak een voldoende moet scoren, krijgen dit soort talenten niet de kans om zich te ontwikkelen. We moeten in beweging komen.” Maar hoe dan? Richard van Hooijdonk geeft drie tips.
Stel vaardigheden centraal 8 prikkels
“Vroeger was het recept voor succes: leer een vak, werk hard en volg instructies op. De huidige gene-
ratie kinderen moet probleemoplossend kunnen werken, mediawijs zijn, kunnen samenwerken, kunnen programmeren, kritisch kunnen denken, aanpassingsvermogen hebben, innovatief en onderzoekend zijn én creativiteit bezitten. Deze 21eeeuwse vaardigheden leer je alleen als het onderwijs je erin traint. Het internet maakt kennis vergaren toegankelijk voor iedereen. Op elke plek, op elk moment kan elk kind permanent beschikken over kennis, ervaringen van anderen lezen en ideeën uitwisselen. Maar de 21e-eeuwse vaardigheden leer je alleen als het onderwijs je stimuleert je denkkracht op te rekken, je sociaal bewuster maakt en je aanpassingsvermogen aanscherpt. En dat betekent: geen klassikaal leersysteem waar kennisoverdracht centraal staat, maar een persoonlijk lesprogramma afgestemd op de behoeften van elk individueel kind.”
“ Als je blijft doen wat je deed, dan krijg je wat je had.”
essay
Richard van Hooijdonk is trendwatcher en futurist. Hij geeft lezingen over de impact van nieuwe technologie op de manier waarop we leven, werken en ondernemen en schreef het e-boek ‘De toekomst van het onderwijs.’
Gebruik ‘tech’ “Computers, kunstmatige intelligentie en leeralgoritmen kunnen dit persoonlijke leerproces voor zowel leerling als leerkracht mogelijk maken. Technologie haalt de werkdruk weg bij de leerkrachten. Leerlingen krijgen van het programma directe feedback en weten daardoor precies waar ze nog extra op moeten oefenen. Bovendien stelt technologie leerkrachten in staat coach te worden in plaats van docent. De leerkracht is er om talenten te spotten en om ervoor te zorgen dat deze optimaal ontwikkeld kunnen worden. Door bijvoorbeeld kinderen van alle leeftijden met hetzelfde talent bij elkaar te zetten. Door samen te werken stimuleren zij elkaar en neemt hun ontwikkeling een grote vlucht. Zet een specialist, een student, een kunstenaar of een jonge ondernemer aan het hoofd van zo’n groep en je hebt een echte denktank die borrelt en bruist van de ideeën.”
Maak de school onderdeel van de maatschappij “Zorg dat de school niet los staat van de samenleving maar daar integraal onderdeel van uitmaakt. Zoek naar samenwerkingsprojecten. Steeds meer bedrijven, wetenschappers, maatschappelijke discussiegroepen en kunstenaars zoeken deze verbinding met kinderen. En kinderen leren veel van het ont-
“ Ben jij de leerkracht die het initiatief neemt?” 10 prikkels
wikkelen van nieuwe producten en diensten of het bedenken van oplossingen voor maatschappelijke problemen. Ook schoolbeleid zou je samen met jonge mensen moeten maken. In 2014 verscheen een rapport over hoe kinderen het huidige onderwijs beleven. Driekwart vond school ‘saai’ en ‘suf’. Weinigen luisterden naar hun alarmkreet. We zijn vier jaar verder en 95% van de scholen is les blijven geven zoals ze dat altijd al deden. Slechts een handjevol vernieuwers is aan het experimenteren geslagen. Maar kinderen hebben behoefte aan deze experimenten. Leg hen uit wat het onderwerp is en laat hen zelf uitzoeken wat ze ermee kunnen. Kauw de kennis niet voor, maar vraag hen na twee weken terug te geven wat ze zelfstandig ontdekt hebben en voer daar de discussie over. Spelenderwijs leren ze analyseren, interpreteren en presenteren.”
Iedere dag spannend onderwijs Hulde voor de provincie Limburg die in Maastricht een basisschool laat meedoen aan een ‘Smart city’ project. Daar is een campus ingericht waar scholen, bedrijven en onderzoeksinstituten samenwerken om getalenteerde kinderen mee te nemen in de ontwikkeling van ‘virtual reality’. Applaus voor een basisschoolleerkracht in Rotterdam, die met zijn leerlingen een nieuwe aarde ontwierp, waar we in de toekomst duurzaam kunnen wonen en werken. Respect voor de school in Utrecht waar leerlingen met ouders en de leerkracht zelf een korte speel- en animatiefilm schreven en produceerden. Complimenten voor de school in Zeist waar kinderen in het kader van de aardrijkskundeles de stad van de toekomst ontwierpen in de vorm van een maquette. Ben jij de leerkracht die het initiatief neemt? Je leerlingen zijn er klaar voor. Iedere dag spannend onderwijs. Dat wil toch iedereen?
W W W. M A R I N E M U S E U M . N L
Met jouw klas naar het theater! Bekijk ons aanbod op hetfiliaal.nl Kom naar het Marinemuseum De plek waar je de marine écht kunt beleven!
Kunstzone
Hét vakblad voor kunsteducatie. Vraag een gratis nummer aan > Secretariaat@kunstzone.nl www.kunstzone.nl Tijdschrift voor kunst en cultuur in het onderwijs
We l ko m i n d e G o u d e n Ee uw !
Ontdek
de zeemens in jezelf Zonder scheepvaart geen Nederland
Educatie die aansluit bij úw project, in het Westfries Museum en op de Halve Maen. mail voor meer informatie of een afspraak naar educatie@wfm.nl. www.wfm.nl | www.halvemaenhoorn.nl SVM_adv BO_schoolreismagazineB.indd 1
17-07-17 16:11
in gesprek Tekst: Hille Takken Foto: Martijn de Vries
Onderwijs vernieuwen
Een nieuwe methode, een nieuwe visie, een nieuwe
school Martine van der Sandt
werkt als leerkracht van groep 5 op de Amsterdamse Alan Turingschool. Als cultuurcoördinator is zij verantwoordelijk voor het maakonderwijs.
Frum van Egmond
studeerde psychologie- en communicatiewetenschap. Ze zette een nieuwe basisschool op en ontwikkelde ‘de Noordwijkse methode’.
Frum: ‘Als kind droomde ik ervan om een goede school op te zetten. Hoe mensen leren, fascineert me. Als psycholoog zag ik hoe belangrijk zelfkennis is in een mensenleven. In 2006 kreeg ik van het ministerie groen licht om in Noordwijk een nieuwe school te starten met een onderwijsfilosofie die ik heb ontwikkeld: de Noordwijkse methode. Typerend daarin zijn vak-ateliers. Vanuit een thema ontdekken en ontwikkelen kinderen hun talenten onder begeleiding van vakmensen.’ Martine: ‘Ik stond aan de wieg van het ontwikkelen van een nieuwe onderwijsvisie. De bedenkers wonnen een gemeentelijke wedstrijd en vormden een bestaande school voor ontwikkelingsgericht onderwijs om. Dat heeft zeer goed uitgepakt. Leerkrachten staan centraal op onze school. Als zij optimaal functioneren, heeft iedereen baat daarbij. Het directe instructiemodel is in ere hersteld, zodat leerkrachten doelgericht les kunnen geven. We
checken bijvoorbeeld met wisbordjes of kinderen de stof hebben begrepen. Net als de Noordwijkse methode werken we volgens universele principes als “een gezonde geest in een gezond lichaam”. Bewegen is belangrijk, net als zelf dingen maken. De kinderen passen de opgedane kennis toe in maakopdrachten.’
Is keuzevrijheid belangrijk? Martine: ‘Het is te veel gevraagd om kinderen helemaal zelf hun leerdoelen te laten kiezen. Ze verdienen structuur.’ Frum: ‘Iedere cultuur wil dat kinderen bepaalde dingen leren, zoals aan tafel eten met mes en vork. Maar de kerndoelen geven genoeg ruimte om hen keuzevrijheid te geven.’ Martine: ‘Zonder kennis, kun je geen vragen stellen. Maar wanneer een kennisbasis is gelegd, ontstaat enige ruimte voor
prikkels 13
in gesprek de instructielessen. We lezen veel teksten over onderwerpen uit het thema. De denkbubbels in de Noordwijkse methode doen denken aan de vragen die wij stellen bij close reading, zoals “wat wordt hiermee bedoeld?” Frum: ‘Wij doen dat niet alleen met close reading, maar met alles. Vanaf twee jaar oud leren we kinderen zo denken.’ Martine: ‘Bij de kleuters noemen we het close listening.’ Frum: ‘De denkbubbels stimuleren onderzoekend lezen, informatie verwerken met al je zintuigen.’ Martine: ‘Ja. Begrijpend lezen next level.’
De ontwikkeling van een kind volgen
“Kennis is een onderschatte vaardigheid” ontdekkend leren.’ Frum: ‘Kennis is een onderschatte vaardigheid. Kennis is als een boom: iets nieuws leren kan alleen als je een twijgje aan een grote tak kunt hangen. Die boom biedt structuur voor optimale vrijheid. Zelf ontdekkend leren is geen speerpunt, maar blijft een belangrijke werkvorm.’
De Noordwijkse methode
‘We bieden alle ingrediënten van leren als legoblokjes aan’ Frum: ‘In de Noordwijkse methode ontwerpen leerkrachten hun lessen zelf met het Fundamenteel Leer Model: kennisdoelen opstellen, inspiratie aanleveren en vragen stellen volgens de zogenoemde denkbubbels. Deze zetten aan tot dieper nadenken. Daarna werken kinderen aan bepaalde vaardigheden en reflecteren ze op het geleerde. In veel verschillende werkvormen ontdekken kinderen hun talenten. Het traditionele onderwijs gaat uit van tekstboek-werkboek-proefwerk. Het werkboek is de enige werkvorm. In de Noordwijkse methode kunnen leerkrachten ook kunst inzetten als werkvorm. Of muziek bijvoorbeeld. We bieden alle ingrediënten van leren als legoblokjes aan. We werken doelgericht in plaats van methodegericht, ook al vraagt dat meer voorbereiding van lessen en vakmanschap.’ Martine: ‘Ik zie zeker overeenkomsten met de visie van de Alan Turingschool. Wij bieden wereldoriëntatie aan in een cyclus van drie jaar, negen thema’s per jaar. De leerkrachten ontwerpen zelf
14 prikkels
Martine: ‘Wij werken bij wereldoriëntatie met een organizer met daarop de leerdoelen en lesstof van het thema. Op de achterkant de bijbehorende woordenlijst. De organizer blijft op school. Zo houden we bij wat er geleerd is en kunnen kinderen informatie uit vorige thema’s terugzoeken. Daarnaast krijgen ze rapporten. Frum: ‘Aan het eind van een thema krijgen kinderen een ateliermap mee naar huis, met een kaftje eromheen. De leerdoelen en in hoeverre die zijn bereikt, nemen we op in een portfolio dat het traditionele rapport vervangt. Een volgende keer kunnen we daarop teruggrijpen.’
Cultuuronderwijs
‘Maakonderwijs als belangrijke pijler’ Frum: ‘Cultuureducatie zit eigenlijk door alles heen bij de Noordwijkse methode. Kinderen kunnen veel persoonlijke ontwikkeling vinden in creatief denken.’ Martine: ‘Maakonderwijs is een belangrijke pijler van ons onderwijs. We willen dat kinderen kritische consumenten worden. We leren ze dat je dingen zelf kunt maken en repareren. We hebben een maakruimte ingericht. Daar is ruimte voor creativiteit en techniek. Ook in de klas zijn we bezig met creëren. Momenteel is het thema ‘Ruimteschip Aarde’. We besteden ook aandacht aan de plastic soep. Laatst hadden we een tafel vol verzamelde plastic zakken. Aan de tafel was een kleuter met een lange jongen verschillende laagjes aan het strijken. Verderop was een groep aan het naaien. Een jongen zat met zijn tong uit zijn mond te werken. Hij had zijn rugzak bijna klaar. Ik stond erbij en keek. Alles ging goed.’ Frum: ‘Een keer heeft een metselaar de kinderen een bank leren metselen. Eerst alle steentjes en spiegeltjes tellen, een ontwerp voor een mozaïek tekenen en daarna samenwerken tijdens het beplakken. Een leerervaring waar de school nog steeds plezier van heeft.’
Pimp je plein! Bewegen, creativiteit en het schoolplein. Een gouden combinatie!
Waterplein Maak van je schoolplein een waterkringloop. Bij regen leiden goten het water naar beneden. Regent het niet dan pomp je water op via een grote handkraan. Na schooltijd willen kinderen heel graag blijven! Prijs op aanvraag via www.ijreka.nl.
Verkeersplein
Natuurplein
Kinderen fietsen, karten, steppen en skelteren heel wat af op het plein. Waarom niet een permanent verkeersplein maken? Met stoplichten, zebrapaden, een tankstation en een garage maak je het helemaal af! Vanaf â‚Ź 419,- bij www.pleinversiering.nl.
Met wilgentenen maak je met een paar ouders in een handomdraai op je speelplein een prachtige verstopplek. Je kunt er rustig een boekje lezen, met een groepje in spelen of een geheime vergadering beleggen. Wilgentenen koop je voor â‚Ź 16,50 per bos op www.adequat.eu.
Een talentenplein Met een podium of een drumtoestel geef je kinderen de kans op het schoolplein hun talenten spelenderwijs te ontdekken. Zo maak je van je plein een ruimte voor mooie buitenvoorstellingen en spontane concerten. Prijs op aanvraag bij: www.vaneespeeltoestellen.nl.
prikkels 15
achtergrond Tekst: Hille Takken Illustraties: Olf de Bruin
Stilstand is ‘Om het welzijn van kinderen te waarborgen, moet het onderwijs radicaal anders’, zegt Harold Bekkering, hoogleraar cognitieve psychologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. ‘De maatschappij verandert voortdurend, dus het onderwijs moet mee veranderen.’
16 prikkels
Bekkering ziet dat de zin om naar school te gaan afneemt met de leeftijd. Hij maakt zich daar zorgen over. Kinderen die een VMBO-advies krijgen, concluderen ‘ik kan niet goed leren’. Dat is eeuwig zonde. Dat leren leuk is, hebben ze afgeleerd. Bekkering gelooft dat mensen hun leven lang blijven leren en het onderwijs er dus op gericht moet zijn om de intrinsieke leermotivatie te stimuleren. Bekkering vindt dat het onderwijs zich te veel op groepen richt. ‘Iedereen krijgt dezelfde lesstof en dezelfde eindtermen. Maar leren doe je niet als groep. Eindtermen, leerlijnen, cijfers en Cito ’s helpen de leergierigheid van kinderen om zeep. Straffen en belonen helpen niet. Geef liever complimenten op inzet en gedrag. Het onderwijs zou geen moeite
achteruitgang moeten doen om leerresultaten in cijfers te vangen. Werk liever met een portfolio, waarmee kinderen laten zien wat ze hebben geleerd. Onderwijs zou moeten onderzoeken wat het kind kan en wil leren, door het naar persoonlijke leerdoelen te vragen.’ Goed onderwijs vraagt om voorbeeldfiguren, stelt Bekkering. Leerkrachten moeten de kinderen motiveren, inspireren en activeren omdat mensen nu eenmaal het meeste leren van mensen. Digitale middelen kunnen wel helpen om kinderen te leren spellen en rekenen. ‘Er zijn programma’s die het aanbod aanpassen op het niveau van het kind, waardoor je onderwijs op maat kunt aanbieden. Docenten kunnen dan meer bezig zijn met de menselijke kant van het lesgeven.’
Democratische scholen
Verschillende onderwijsvernieuwingsmodellen sluiten aan op Bekkering ’s ideeën. De zogenoemde ‘Democratische scholen’ geven kinderen de meeste keuzevrijheid. Hun filosofie is dat de snel veranderende maatschappij vraagt om vaardigheden als eigen beslissingen kunnen nemen, helder communiceren en goed samenwerken. (Zelf )kennis bouw je op door de ruimte te krijgen om dat te ontdekken. Kinderen beslissen daarom zelf aan welke vakken ze willen werken. Ze beslissen zelfs mee over welke leerlingen na vier weken proefdraaien wel of niet worden toegelaten. Democratische scholen zijn voortgekomen uit de ‘Iederwijs scholen’. Zij kregen veel kritiek. De vergaande vrijheid van leerlingen zou leiden tot chaos en een
prikkels 17
achtergrond
Bildung
Bekkering is vanuit zijn visie een groot voorstander van ‘Bildung’. De grondleggers vinden dat het onderwijs te ver is doorgeschoten naar het streven dat hun leerlingen vooral economisch bruikbare burgers moeten worden. Volgens het bildungsideaal zou het onderwijs van kinderen talentvolle, democratische burgers moeten maken en kinderen moeten leren omgaan met constante verandering. Zij noemen dit ‘begeleide zelfvorming’. Door zelf te leren kijken, denken, reflecteren, verwoorden en toepassen van wat zij zien gaan zij uit vrije wil het goede doen. Bildung biedt ook ruimte aan filosofie, wetenschap, religie, sport en cultuur. Carlita Koningstein is bestuurssecretaris van de stichting Agora die op 25 basisscholen in de Zaanstreek werkt aan Bildung. ‘We brengen kinderen graag in aanraking met cultuurvormen die ze anders niet zo snel leren kennen. Opera aan de Zaan bijvoorbeeld. Leerlingen van 25 scholen hebben dit schooljaar met professionele operazangers en musici van het Nederlands Philharmonisch Orkest opgetreden in het Zaantheater. Hun betrokkenheid gaf het project enorm veel schwung. Vooraf kwamen pianisten met een echte piano in de klas. We zijn ook achter de coulissen gaan kijken. Een verrijkende ervaring voor leerlingen én leerkrachten.’
gebrek aan controle. Marieke van Soest van de Democratische school Life! in Landsmeer bestrijdt dat de school te weinig structuur biedt: ‘Vrijheid en verantwoordelijkheid gaan hand in hand. Juist bij kinderen die afkomstig zijn uit het reguliere onderwijs zien we vaak het misverstand dat alles hier mag. Dat is niet zo. We maken afspraken met elkaar, en studenten houden elkaar daaraan.’ Kunst en muziek nemen een belangrijke plek in bij de Democratische scholen. Marieke vertelt: ‘We hebben veel beelddenkers. Drie dagen in de week komen er vakdocenten die aan de slag gaan met cultuureducatie en dan hebben we ook nog een open atelier waar we veel zelf kunnen doen.’ De inspectie eist van Democratische scholen dat kinderen desgewenst kunnen doorstromen naar het reguliere onderwijs. Daarom nemen ze ook wel eens Cito-toetsen af, in ieder geval bij de leerlingen die gaan uitstromen. Marieke is daar niet blij mee: ‘Dat is de spagaat waarin we verkeren.’
18 prikkels
Kritisch kijken Welk onderwijsmodel je ook gebruikt, Bekkering pleit ervoor kritisch te blijven kijken. Er moet in ieder geval een goede balans zijn tussen:
+ c ognitie (taal, rekenen, etc.) en +
sociaal leren (het leren van en over anderen) h et leren van boekenwijsheid
+
(inzichten van anderen) en leren door te doen w at de maatschappij belangrijk vindt en wat de leerling belangrijk vindt
�En uiteindelijk gaat niet om de mooie beschrijvingen, maar om wat er in de praktijk gebeurt.�
Literatuur en links: Harold Bekkering en Jurgen van der Helden. ‘De lerende mens’ Boom 2016 www.democratischescholen.nl www.agora.nu (over Bildung) www.turninglearning.nl (over NPDL) https://didactiefonline.nl/artikel/bij-ons-op-devernieuwingsschool
New Pedagogies for Deep Learning
Vernieuwingsschool
De ‘Vernieuwingsschool’ legt veel nadruk op onderwijs op maat. Ieder kind ontwikkelt zich op zijn eigen manier, maar wel altijd in relatie met anderen, is de gedachte. Leerkrachten begeleiden zo dat kinderen zelf ontdekkingen doen en aan ‘levensechte’ vraagstukken werken. Leerlingen verwerven zelfstandig of in groepjes kennis, maken daarbij hun eigen keuzes en zijn intrinsiek gemotiveerd om te leren. Het leerproces wordt steeds meer hun eigen verantwoordelijkheid. Het concept Vernieuwingsschool is geschoeid op sociaal-constructivistische leest. Leren wordt gezien als een proces van kennis construeren. Leerkrachten bouwen verder op aanwezige kennis. Het is van belang om te leren in de context; een rijke leeromgeving is onmisbaar. Pedagogische en onderwijskundige inzichten van Freinet en het Jenaplanonderwijs vormen de basis voor de vernieuwingsschool. Deze visie sluit aan op de theorie van Bekkering. ‘Leren gaat in feite over het ontwikkelen van een rijk model van de wereld’, zegt hij. ‘Kennis over het onderwerp blijkt de beste voorspeller voor tekstbegrip, meer dan algemene intelligentie of leesvaardigheid. Feitenkennis blijft dus belangrijk voor begrijpend lezen.’
Bij ‘New Pedagogies for Deep Learning’ (NPDL) staat niet het lesgeven centraal, maar gepassioneerd leren. Leerlingen dragen zelf de verantwoordelijkheid over de organisatie, de planning en resultaten van hun eigen leerproces. Scholen zetten ICT-middelen in om de ontwikkeling van kinderen in kaart te brengen. Maar ook om leren zinvoller, betekenisvoller en aantrekkelijker te maken. En daarmee effectiever. De leerlingen trainen zo zes centrale vaardigheden: kritisch denken, karakter, communicatie, samenwerken, creativiteit en burgerschap. Directeur Anita Lammers van de Van Randwijkschool in Ilpendam: ‘De kinderen formuleren hun eigen leervragen. Binnen de kerndoelen verbinden we hun vragen aan de thema’s waaraan we op dat moment werken. Nu werken we aan het thema kunst. Een leerling heeft als onderzoeksvraag: ‘Zou Mozart anders klinken wanneer hij nu zou hebben geleefd?’ Dit kind gaat deze vraag onderzoeken, terwijl anderen onderzoek doen naar illusies in een decor en dit ook gaan uitvoeren.’ ‘Leerkrachten en leerlingen proberen samen vraagstukken op te lossen,’ vertelt Anita. ‘Leerkrachten moeten wel iets loslaten, zich meer opstellen als coaches. Maar dan zien we ook betrokkenheid en nieuwsgierigheid sprankelen. Leerlingen zijn steeds meer eigenaar van hun leerproces. Voor de docenten is deze manier van werken intensief. We werken meer samen en meer uren buiten de klas. Met wat sturing kunnen ze heel wat kunstvormen in een thema opnemen. Muziek hadden we al opgenomen in onze leerlijn. Vanaf volgend jaar gaat het landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit ons helpen om ons aanbod verder uit te diepen.’ prikkels 19
Benieuwd naar de theorie achter flipping the classroom? Op www.leraar24.nl en www.kennisnet.nl lees je er meer over.
Flipping the classroom 1. Korte klassikale introductie op het thema
2. Zelfstandige instructiefase
Kies een manier die de leerlingen nieuwsgierig maakt; doe samen een experiment, vertel een verhaal, kies een spelvorm. Maar vooral: doe het samen. Stel bijvoorbeeld het surrealisme centraal en bekijk samen allerlei voorbeelden.
4. Terug in de klas De leerlingen hebben nu basiskennis over het onderwerp, zijn in de materie gedoken en nu kun je samen aan de slag gaan om dit te verdiepen.
Zoek een filmpje over het surrealisme, over Dali of over zijn techniek en onderwerpen.
In plaats van een klassikale introductie, beginnen je leerlingen met Flipping the classroom met zelfstandig werken. Hoe? Flipping in 4 stappen:
Laat de leerlingen in de klas op elkaars opdrachten reageren en reflecteren. Vervolgens ga je door naar een creatieve les die aansluit op het thema surrealisme. Of kies ervoor je te verdiepen in de tijd waarin het surrealisme ontstond.
20 prikkels
Leerlingen bekijken thuis een inhoudelijk filmpje. Tips vind je op www.leraar24.nl/video-inzetten-in-de-les
3. Zelfstandig verwerking van de inhoud
Laat de leerlingen thuis een opdracht maken. Zo kunnen ze stoeien met de opgedane kennis. De lagere groepen kunnen deze opdracht beter in de klas doen. Laat kinderen met www.Erfgoedtools.nl een spel maken van de kunstwerken van Dali. Of laat hen een quiz maken via tooly.nl.
missie geslaagd? Tekst: Tamara Oortwijn Foto: Marieke Duijsters
Missie geslaagd? Pauline Langeveld is cultuurcoördinator RKBS de Marinx in ‘t Veld. De Marinx is een brede school. Zij werkt vanuit de pedagogische leerlijn ‘The Leader in Me’, een methode die zelfleiderschap bij kinderen ontwikkelt. Het idee Het begon vier jaar geleden met de komst van een nieuwe directeur. Hij had in Zweden scholen bezocht die werken met ‘The Leader in Me’. Zijn enthousiasme bracht hij over op het team. De methode gaat uit van zeven gewoontes. Eerst leerde het team deze zelf te benoemen. Daarna hebben we in de klas elke week een gewoonte centraal gezet. Bijvoorbeeld: wees proactief. Of: heb een einddoel voor ogen. Nu spreekt de hele school dezelfde taal. Het doel Kinderen leren inzien dat ze leider zijn van hun eigen leven. Ze stellen hun eigen doelen. Ze komen zelf met hulpvragen. De leerkracht heeft meer een coachende rol dan een sturende rol. De resultaten zijn echt zichtbaar. Kinderen zijn gemotiveerder en enthousiaster, meer betrokken bij hun eigen doel. De partner Als wij vastlopen of de school is toe aan een nieuwe stap, begeleidt Alma Buitenhuis van CPS Onderwijsontwikkeling en advies ons. CPS organiseert ook netwerkbijeenkomsten met andere scholen die werken met ‘The Leader in Me’. Binnen de school hebben wij het ‘Lighthouseteam’. Dit team neemt het voortouw in de te zetten stappen. En? Het begint nu echt te leven. Op ‘Leiderschapsdag’ hebben wij met de kinderen aan ouders, opa’s en oma’s, maar ook aan andere scholen laten zien wat ‘The Leader in Me’ betekent. De kinderen stonden bij de deur, heetten gasten welkom, namen jassen aan en lieten zo zien wat ze hebben geleerd. De volgende stap is om de gewoontes te verweven binnen het cultuuronderwijs, volgens het creatieve proces.
Kunst werk
Tekst: Ellen Löwik en tie: Linda de Roos Illustra nen Too es Marlo
Dramales in beweging
Onder bouw
Dramales kan natuurlijk gewoon in de klas. Maar het kan ook buiten. Kijk eens met een andere blik naar je school en je omgeving. En zie de mogelijkheden om je heen. Bekijk!
Bekijk met de leerlingen plaatjes van beelden of neem zelf drie beelden mee. Wat zien ze? Wat denken ze dat er voorafgaand aan het moment dat je ziet gebeurd is? En wat gebeurt er daarna?
Doe!
Verander het speellokaal in een beeldenmuseum. Op de vloer ligt voor ieder kind een hoepel. De leerlingen gaan elk in een hoepel staan. Als je klapt staan de leerlingen zó stil, dat ze wel een beeld lijken. Bij een volgende klap mogen ze weer bewegen. Ze stappen uit de hoepel en lopen door het lokaal. Als je weer klapt kiest elk kind weer
22 prikkels
een hoepel en staat daarin stil. Herhaal dit spel een aantal keer. Je kunt er kleine opdrachtjes bij geven. Laat het beeld bijvoorbeeld blij, bang, boos of bedroefd zijn. Of maak het groot of klein.
Speel!
Als je klapt veranderen de leerlingen in een dier. Ze stappen uit hun hoepel en bewegen zoals hun dier beweegt. Bij de volgende klap kiezen ze een hoepel en staan stil als dier. Zet nu een pet op en verander in de bewaker van het dierenbeeldenmuseum. De bewaker is trots op zijn museum. Hij benoemt alle mooie beelden. Maar wat hij niet weet is dat de dieren kunnen bewegen.
Langzaam stapt hij door zijn museum. Als hij kijkt staan de dieren keurig stil, maar als hij zich omdraait…
Ga naar buiten!
Het dierenmuseum gaat verbouwen. En daarom moeten de dieren op reis. Alle beelden staan buiten op het schoolplein doodstil klaar voor de reis. Teken met stoepkrijt een vrachtwagen. Je verandert jezelf met een pruik in Cora, de beeldenkoerier. Cora weet gelukkig wel dat de dieren kunnen bewegen. Een voor een raakt ze de beelden aan en neemt ze mee naar een plekje in de vrachtwagen. Daar bevriezen de dieren weer. Zouden alle dieren erin passen? Als
Boven bouw
Zit!
Zet een stoel op het toneelvlak en vraag de leerlingen wat voor stoel dit is. Ga er daarna zelf op zitten met je hoofd naar achteren, je benen omhoog en je mond open. Is dit nog steeds een stoel in een school? Of is het een tandartsstoel? Waar zie je dat aan? Laat daarna een aantal leerlingen achter elkaar op de stoel zitten en uitbeelden waar hun stoel staan. De andere leerlingen mogen raden. In een kantoor? In een cafĂŠ? Bij de kapper?
Verbeeld!
Een stoel hoeft zelfs geen stoel te blijven, maar kan veranderen in een fiets of een koets. Laat een aantal leerlingen achter
elkaar uitbeelden waarin hun stoel verandert. De andere leerlingen kijken en roepen waar ze aan denken. Zet daarna de stoel op zijn kant en laat dan weer een aantal leerlingen uitbeelden wat de stoel voor hen is geworden. Een doos? Een liniaal? Een boot?
Verplaats!
Niet alleen voorwerpen, ook ruimtes kunnen veranderen. Verdeel de leerlingen in groepjes van drie of vier en laat hen een ruimte uitzoeken in de school en die ruimte met spel veranderen in iets anders. Een schoonmaakkast kan een lift worden, de leeshoek een hotellounge, het plein een
dierentuin, een wand met tekeningen een museum of de techniektoren het kasteel van Rapunsel.
Presenteer!
Geef nu elk groepje een kaartje met de naam van een bekend sprookje. Ze zoeken een geschikte ruimte en beelden daar in drie tableaus het sprookje uit. De tableaus vormen een route door de school. Leuk om ouders uit te nodigen deze sprookjesroute te bezoeken. Steeds moet het bezoek de ogen sluiten als het tableau klaargezet wordt en mogen ze de ogen openen als jij het zegt. Kijken of zij na drie keer ogen open en dicht weten welk sprookje hier
prikkels 23
xxxxxxxx
Tekst: Carlien van Geffen en Mirjam de Heer
UI TGE LI C HT
Beeld: Remke Spijkers
OP ONTDEKKINGSTOCHT IN JE VERBEELDING
De speelvloer
Een idee Als Het Filiaal een voorstelling maakt ligt er niet altijd een kant en klaar script. Soms is er alleen maar een idee. Daarmee gaan musici, acteurs, vormgevers en de regisseur op ontdekkingsreis in hun verbeelding. Net als een schilder doen ze af en toe een stapje terug en kijken naar wat er ontstaan is om er daarna snel weer in te duiken. Zo ontstaan voorstellingen als ‘Enkeltje Mars’.
Creatief proces Het Filiaal is in de provincie Utrecht betrokken bij het programma Cultuureducatie met Kwaliteit. Jaarlijks ontwikkelen zij een workshopcyclus voor kinderen waarin het creatief proces centraal staat. In het schooljaar 2017-2018 stond deze workshop in het teken van het artistiek werkproces van het maken van een voorstelling. Kinderen onderzochten hoe je met muziek, beeldende kunst en theater de suggestie van de ruimte kunt oproepen.
24 prikkels
De Speelvloer is een artistiek laboratorium voor kinderen, dat ontwikkeld is in het kader van Cultuureducatie met Kwaliteit in de provincie Utrecht. In het laboratorium doen kinderen onderzoek op het gebied van theater, muziek en vormgeving. Ze stappen er in de schoenen van Het Filiaal theatermakers.
De Speelvloer Op drie locaties in IJsselstein en Nieuwegein werd De Speelvloer opgebouwd. Daar deden ruim 550 leerlingen van de groepen 6 en 7 van basisscholen die deelnemen aan Cultuureducatie met Kwaliteit uitvoerig onderzoek. Hoe klinkt de ruimte? Hoe ziet Mars eruit? Hoe beweeg je daar? In een ontploffing van spullen en instrumenten maakten de kinderen met kunstdocenten theater, zoals de theatermakers het in hun repetitiestudio doen.
Makers Er werden vondsten gedaan en mislukkingen gevierd. Er was frustratie en verwondering. Er waren vloeistofexperimenten, overhead projectoren, cactussen en luchtslangen… om mee te bouwen. Zo konden de kinderen zich eventjes een maker voelen. En tenslotte zagen ze in het theater hoe de professionals het er vanaf hadden gebracht in ‘Enkeltje Mars’.
xxxxxxxx
“Wow! Je hoort echt de ruimte!” Meer informatie Meer weten? Kijk op www.hetfiliaal.nl. Hier vind je ook leuke filmpjes over ʻDe Speelvloer� prikkels 25
door hun ogen Tekst: Hille Takken Foto: Martijn de Vries
Wat heb jij gemaakt? Susanne Rutten studeerde af als cultuurbegeleider op een onderzoek over portfolio. Met groep 7 van haar school, OBS Voordorp, deed zij een pilot. “Ik heb vier kinderen in de klas met familie in het buitenland. Zij laten ook aan oma in Macedonië zien wat ze gemaakt hebben.” Drie kinderen vertellen over hun portfolio.
Mette (11)
‘Kijk, hier een foto van mijn zelfportret van klei. Eerst moest je model zijn. Ik ging met mijn ene been over het andere heen staan. Daarna moest je de klei kneden om de belletjes eruit te halen, want die ontploffen in de oven. Je moest een dikke pilaar ervan rollen en dan uit één stuk een beeldje maken. Losse stukken die je erop zet, blijven niet zitten tijdens het bakken. Ik noemde het beeld ‘Stoere Mette’. ‘Je mag je telefoon niet meenemen naar school. Met een portfolio kun je toch thuis je kunstwerken laten zien. Het werkt een beetje als een dagboek. Vaak moet je erbij schrijven wat je goed vond gaan. De juf schrijft er een complimentje bij. Dat motiveert om iets nog mooiers te maken. Ik houd heel erg van schilderen, zit ook na school op schilderles.’
Reaven (11)
‘Het kost veel gedoe om je werk in je portfolio krijgen. Maar je kunt wel aan je ouders laten zien wat je hebt gemaakt. Ze zeggen dat ik goed kan tekenen. En wat ik ook fijn vind, is dat je het niet kwijt kunt raken. Je kunt in een portfolio je eigen ontwikkeling volgen. Je krijgt geen grafiek, maar je kunt zelf kijken of je het mooier vindt wat je hebt gemaakt. ‘Een keer kwam een mijnheer die op het digibord lesgaf over kunst, hoe het eerst echt was en daarna meer abstract. Het ging ook over Picasso. Daarna moest je twee gezichtshelften maken, een van opzij en een van voren. Je kon je schilderij ergens op laten drukken. Mijn vader nam de magneetjes en mijn oma de muismat en de beker. Mijn moeder was er te laat ermee, dus die kreeg niets. ‘Later wil ik automonteur in het leger worden. Eerst wilde ik in het leger en daarna automonteur. En toen zei mijn vader: ‘monteur in het leger’. We zijn naar het Airborne Museum geweest. Daar staan vliegtuigen, tanks en auto’s. Het lijkt me wel tof als je die kunt repareren. Komt daar creativiteit bij kijken? Tja, de ruimte waar je het motorblok inzet is beperkt. Je moet een beetje vogelen hoe je alle onderdelen erin krijgt. Dat lijkt net een puzzel.’
Isabel 11 jaar
‘Dit is mijn logo. Ik koos voor de letters van mijn naam. Dan moest je letters van karton op papier leggen en daaromheen tamponneren. De verf mocht niet onder de losse letters komen. Daarna haal je de letters eraf en dan waren ze dus uitgespaard in wit. We moesten twee positieve dingen zeggen over wat je had gemaakt. Ik schreef dat mijn schets gelijk goed gelukt was. En dat ik blij was met die dikke zwarte streep naast de I, ook al was dat niet de bedoeling. ‘Het is leuk om terug te bladeren in het portfolio. Alle kunstwerken gaan erin. En ook een foto van onze groep, van toen we naar het Airborne Museum gingen. Ik heb daarover ook een verslagje opgenomen. Er werden waargebeurde verhalen verteld over mensen die de Slag bij Arnhem hebben meegemaakt. Sommigen zijn nu dood. Iemand had een meisje achtergelaten in een kelder. Daar is zij toen doodgegaan. ‘Van cultuureducatie leer je veel. Je kunt elkaar motiveren. Dan vraag je bijvoorbeeld: ‘Wat ga jij maken?’ En het is belangrijk voor later. Je kunt een Van Gogh worden, maar ook kapster. Want een kapster verft en knipt ook. Ook een hartchirurg moet kunnen knippen. Als je niet eens een papiertje recht kunt knippen, dan kun je beter niet je schaar in een mens zetten. Ook moet je weten hoe je een hart kunt uitpakken en hoe je het lichaam daarna weer kunt dichtnaaien.’
prikkels 27
Snelle les
ler Tekst: Sietske Dresch
Helden of schurken? Erfgoed is wat een samenleving wil bewaren voor de toekomst. Maar wie bepaalt wat erfgoed wordt? En is wat we vroeger belangrijk vonden om te bewaren, dat nu nog steeds? In deze snelle les laat je leerlingen nadenken over de vorming van erfgoed, en dat dat erg tijdsgebonden is. Je kunt kiezen voor discutabele onderwerpen zoals Zwarte Piet of de Duitse bunkers aan de kust. Maar je kunt ook de Nederlandse zeehelden als J.P. Coen, Pieter Stuyvesant en Piet Hein als uitgangspunt nemen. Waren dat wel helden of eigenlijk schurken? Een erfgoedles in kritisch denken en burgerschap!
Stap 1
Bedenk wat in de omgeving van de school doet denken aan de zeehelden van weleer en maak hiervan een foto. Denk aan een monument of een straatnaam. Bespreek deze met de leerlingen. Weten ze wie het is en waarom zijn naam via een straatnaam of een monument bewaard is gebleven?
Stap 2
Zoek een filmpje over de zeeheld. Een paar voorbeelden vind je hieronder. Vraag de leerlingen op te schrijven waarom het monument of de straatnaam moet blijven bestaan. Vraag hen ook waarom het juist niet bewaard moet worden.
Stap 3
Voer een poll uit onder de leerlingen: moet het monument of de straatnaam blijven of niet? Bespreek vervolgens de vooren tegenargumenten. Hoe dachten ze vroeger over het standbeeld of de straatnaam? Waarom is dat nu anders? Wat vinden de leerlingen zelf? Herhaal daarna de poll. Voorbeeldfilmpjes vind je op www.schooltv.nl Zoek op J.P. Coen of P. Stuyvesant