s l e k k i r P over cultuur op school voorjaar 2015
THEMA:
DUUR ZAAM SUCCES-
RECEPT
VOOR CULTUUR OP SCHOOL
PAG 14
AANGESPOELD
IN ZAND-
VOORT WERKPLAATS PAG 24
DUURZAME
LEERLIJN OP TEXEL PAG 28
prikkels
1
Dat ene moment, daar doe je het voor 2
prikkels
Stephan Kreykamp is leerkracht van groep 7 en sinds 2013 ICC’er op de Sint Bavoschool in Haarlem. De wijk waarin onze school staat is gemengd, met hoog én laag opgeleide ouders. Kunst en cultuur is niet voor alle kinderen even vanzelfsprekend is, dus dat wil ik ze graag meegeven. Kinderen leren daarmee respect te hebben voor wat je niet meteen begrijpt, en dat kunst niet alleen gaat over mooi en lelijk. Nadat ik de ICC-cursus heb gedaan zijn er best veel nieuwe culturele activiteiten opgestart. Vorig jaar, na een culturele teamdag, vroeg het team om een methode voor dans. We hebben toen Dansspetters aangeschaft en de dansdocent gevraagd het team te trainen. Dat het werkt zie je terug op het schoolplein! Dit schooljaar zijn we gestart met cultuurmiddagen voor de midden- en bovenbouw, waarbij we gebruik maken van de talenten van de leerkrachten. De leerkrachten geven zelf aan waar zij een middag mee gaan vullen. Talenten die missen vullen we aan met cultuuraanbieders. De leerlingen zijn per bouw gemengd. Dat werkt goed voor de kinderen, maar ook voor de leerkrachten, die de kinderen op een heel andere manier leren kennen. Wij hebben € 18,75 per leerling te besteden en geven dat uit aan het kunstmenu van Hart, de cultuurmiddagen en onze erfgoedleerlijn, waarbij erfgoed in de buurt gekoppeld wordt aan de wereldoriëntatiemethode. Extra geld hebben we laatst binnengehaald met Cultuur om de Hoek, een regeling van Plein C waarbij je samenwerkt met amateurkunstenaars. De ouderraad, die vond dat er te weinig aan cultuur gedaan werd op school, heeft besloten een deel van de ouderbijdrage hieraan te besteden en ouders denken en helpen enthousiast mee. Onze school is best groot we hebben 300 leerlingen op twee locaties die vrij ver uit elkaar liggen. Momenteel wordt een leerkracht van de andere locatie ook opgeleid tot ICC’er, dan kunnen we het cultuuronderwijs ook daar meer inhoud geven. Bezig zijn met cultuur blijft leuk: dat ene momentje op een dag dat je verrast wordt door een leerling, die oprecht geraakt wordt. Daar doe je het voor.
TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES – FOTO: MARTIJN DE VRIES
HOI COL LEGA!
Hoe maak je je cultuuronderwijs duurzaam? Sinds de start van Cultuureducatie met Kwaliteit zijn veel scholen en cultuuraanbieders op zoek naar de succesformule voor meer structuur, meer kwaliteit en meer samenhang. Hoe werkt dat in de praktijk? Deze Prikkels geeft een kijkje in al die keukens waar nu hard gewerkt wordt aan nieuwe recepten voor goed en duurzaam cultuuronderwijs. Vibeke Roeper hoofdredcateur
INGREDIﾃ起TEN VOOR DU UR - R Z A AM CULTU U ONDERWIJS PAG 14
LEER
LIJNEN Mening PAG 3
Jong talent: Alex Sao pag 23
DE LEER LIJN van Indy PAG 18
Hoi collega!
2
Prikbord
4
Talent: Dirk Scheele
7
Dialoog: eventjes werk, jaren plezier
10
Werkplaats: het Juttersmu-ZEE-um in Zandvoort
24
CMK-project: duurzame kunsteducatie op Texel
28
Cultuur op de agenda
31
Museumstuk: de vis van Job
32
OBS De Dijk adopteert een monument PAG 8
KLASSEFOTO KUNSTWERK PAG.20
GEJUTTE MATERIALEN prikkels
3
PRIKBORD
Lokale kunstenaars Samenwerken met lokale (amateur)kunstenaars blijft een speerpunt in Noord-Holland. Scholen die komend schooljaar zo’n samenwerking willen aangaan, kunnen € 750 aanvragen bij het project Cultuur om de Hoek.
Kijk voor info over de aanvraagprocedure op www.pleinc.nl
KUNST BOEK Tientallen kunstboeken worden er jaarlijks door musea uitgegeven, maar zelden zit er een voor kinderen bij. Het Gemeentemuseum brengt daar verandering in door samen met Uitgeverij Leopold bij grote tentoonstellingen een kunstboek voor kinderen uit te brengen. Het laatste boek in de reeks is gemaakt door Wim Hofman: Puzemuze of op weg naar Rothko.
www.leopold.nl
De schatkaart van Monet Schilderen met woorden, dat kan Martijn Couwenhoven, en daarom is zijn boek De schatkaart van Monet genomineerd voor de Hotze de Roosprijs voor het beste kinderboek. Of hij die wint weten we in juni, maar wacht daar niet op want Martijns verhaal over de vier maanden die Claude Monet in Zaandam doorbracht, brengt de ‘grote’ kunstgeschiedenis dichtbij.
Voor kinderen van 8 tot 14 jaar. www.uitgeverijoevers.nl
Cultuureducatie met Kwaliteit Cultuureducatie met Kwaliteit levert voortdurend nieuwe resultaten op. In Purmerend en in West-Friesland zijn de afgelopen maanden regionale cultuurwebsites online gegaan. Op www.cultuleren.nl kunnen Westfriese scholen kiezen uit lokaal cultuuraanbod. De scholen in Purmerend kunnen terecht op www.cultuureducatiepurmerend.nl.
4
prikkels
BELEEF HET VERLEDEN Als Lotte tijdens de rondleiding in het Rijksmuseum van Oudheden in slaap valt belandt ze zomaar in de prehistorie, de Romeinse tijd en de Middeleeuwen. Hier ontmoet ze Bor, Ase en Ika, maar ook Bastianus, Eiza en Magdalena. Heeft ze het allemaal gedroomd? Of was het misschien toch echt? Wat doen die spintol, dat vingerhoedje en die vuurstenen bijl in haar zak? Dit educatieve filmproject, waarbij je de geschiedenis via het digibord in de klas haalt, is een initiatief van Beleef Het Verleden. Op de Cultuur en Onderwijs Markt in Haarlem kun je meer over dit project te weten komen.
De Grote volksverhuizing De Grote volksverhuizing is een digitaal lespakket www.degrotevolksverhuizing.nl voor groep 7 en 8 over de bouw van de Atlantikwall en de grootscheepse evacuatie die hiervan het gevolg was. Aan de hand van authenDE GROTE tieke bronnen uit VOLKSVERHUIZING www.degrotevolksverhuizing.nl hun eigen omgeving verdiepen Noord-Hollandse kinderen zich in de Duitse verdedigingswerken en de ontruiming en evacuatie van de kuststrook in de Tweede Wereldoorlog. Je kunt direct aan de slag met het digibord-lespakket op
DE GROTE VOLKSVERHUIZING • Digitaal lespakke t • Over de Atlantikw all • In de Tw eede We reldoorlog
ICC-netwerkdag Zet hem vast in je agenda: de jaarlijkse ICC-netwerkdag. Op 20 mei zijn alle cultuurcoördinatoren welkom in archeologiecentrum Huis van Hilde in Castricum. Als vanouds zijn er workshops en presentaties, en de verkiezing van de Cultuurschool van 2015.
www.pleinc.nl/icc-terugkomdag
THEATERCHECK De scouts van Plein C hebben drukke maanden achter de rug. Op www.cultuurindeklas.nl vind je Theatercheck met tientallen recensies van nieuwe schoolvoorstellingen. Check de site dus even als je een voorstelling moet boeken of een keuze maakt voor het cultuurmenu van volgend schooljaar.
www.degrotevolksverhuizing.nl
12% De AOb peilde wat de leden vinden van Sander Dekkers #onderwijs2032. De helft van de leden is vóór deze discussie over onderwijsvernieuwing. Maar of de kunstvakken daarbij een rol spelen? Terwijl een meerderheid het belang onderschrijft van de 21st century skills, zijn de leden een stuk zuiniger over de ruimte voor cultuuronderwijs. Slechts 12% van de ondervraagden vindt dat bij het onderwijs van de toekomst méér aandacht voor cultuur hoort.
film
Verbeeldingskracht Kunstgebouw uit Zuid-Holland maakte een prachtig kort filmpje over de waarde van cultuuronderwijs. Zoek op YouTube naar ‘verbeeldingskracht’ en deel de link met collega’s en ouders!
prikkels
5
PRIKBORD
Column
Kinderen maken Muziek Bij het Oranjefonds kun je deze maand nog subsidie aanvragen bij de regeling Kinderen maken Muziek, voor een muziekproject dat in twee schooljaren 100 kinderen tussen 8 en 14 jaar weet te bereiken. Deze kids krijgen minimaal een halfjaar muziekles en leren een instrument bespelen. Dat kan tijdens, maar ook ná schooltijd. Je kunt een aanvraag doen voor maximaal € 50.000. Doe dat wel voor 29 maart. www.kinderenmakenmuziek.nl
Cultuurschool 2015 Wil jij € 1000 winnen voor cultuur op jouw school, meld je dan aan voor de verkiezing van Cultuurschool 2015. Bij de ICC-netwerkdag op 20 mei kiezen de aanwezige ICC’ers uit drie genomineerden een winnaar. www.pleinc.nl/cultuurschool
ICC-CURSUS De ICC-cursus is vernieuwd. Plein C hielp het LKCA met het aanpassen en updaten van het lesprogramma. De cursus is vanaf nu te volgen in een korte variant (vier basislessen en een aantal workshops) en een lange variant (acht lessen en een schoolpresentatie). Vanaf september is de vernieuwde ICC ook in Noord-Holland te volgen.
6
prikkels
MEER DAN TOEVAL
J
aren geleden deed ik als kunstenaar mee aan het project ‘Toeval Gezocht’. En het was fantastisch. In een speciaal ingericht atelier werkten we wekenlang intensief met een groep kinderen. Zij experimenteerden, speelden, droomden, vertelden verhalen en deden prachtige ontdekkingen. Samen met de leerkrachten volgde ik de kinderen in hun denkprocessen. En samen bepaalden we iedere dag hoe we verder zouden gaan. Als afsluiting bezochten we een tentoonstelling van het kunstenaarsduo waarvan de werkwijze in ons atelier centraal stond. ‘Maar dat hebben wij ook!’ riep de hele groep verrast uit, toen we hen de uitnodiging lieten zien. En de 4-jarige Julia, die zeer geïnteresseerd en met een diepe denkfrons op de tentoonstelling rondliep, noemde de kunstenaars steevast ‘collega’s’. Toch is er op die school niet veel overgebleven van dit project. Als eenling in een team is dat moeilijk vol te houden. Dus toen ik een paar jaar later op onze eigen school gevraagd werd om mee te denken over het kunstproject ‘BOUWPLAATS’, wist ik meteen dat ik dat anders wilde. Op onze school met meer dan 450 leerlingen en drie locaties, richtten we twee ateliers in. Alle groepen en alle leerkrachten werken regelmatig in de ateliers, met en zonder beeldend kunstenaar. Zo wordt onderzocht wat werken en experimenteren met materialen bij kinderen én leerkrachten teweeg brengt. In studiedagen met het hele team krijgen de leerkrachten meer handvatten en kunnen ze ervaringen uitwisselen. ‘Kijk eens naar deze foto!’ zegt een collega trots, ‘allemaal betrokken kinderen! Ik heb slapeloze nachten gehad van dat atelier. Wie had kunnen denken dat ik dát voor elkaar zou krijgen.’
TA LE NT
Liedjesmaker Dirk Scheele is wereldberoemd onder kleuters (en hun ouders en leerkrachten). Hij dichtte veel kinderklassiekers. ‘Ik heb pasgeleden mijn twintigjarig jubileum gevierd – zo lang werk ik dus al als liedjesmaker. Ik was muziektherapeut voor verstandelijk gehandicapten. Daarna ben ik liedjes blijven maken voor peuters en kleuters. Op die leeftijd ontdekken kinderen van alles en zijn ze nog zo heerlijk onbevangen, daar voel ik me prettig bij. Het onderwijs maakt veel gebruik van mijn liedjes, omdat die vaak een educatief karakter hebben.’ ‘Ik produceer cd’s en maak voor tv-zender Nickelodeon het programma ‘Op stap met Dirk Scheele’. Zo’n drie keer in de week treed ik op in het theater. Hoe lang ik ook in de auto zit, ik rijd altijd weer met een blij gevoel naar huis. Na al die jaren geniet ik nog steeds van de reacties van de kinderen. Daar krijg ik een jong gevoel van.’ ‘Vooral voor kinderen die nooit een theatervoorstelling hebben gezien, vind ik het jammer dat scholen daar minder budget voor hebben, want theater inspireert en prikkelt. Mijn tip voor die scholen is: maak zelf een voorstelling met de kinderen. Misschien voel je als docent schroom, als je vindt dat je niet goed kunt spelen of zingen. Maar het gaat niet om presteren. Het gaat om proberen en ervaren hoe het is om te zingen en te acteren. Sluit aan op wat er toch al leeft bij de kinderen en probeer daar wat mee te doen.’ www.dirkscheele.nl
TEKST: HILLE TAKKEN - FOTO: MARTIJN DE VRIES
‘Het gaat om proberen, niet om presteren’
prikkels
7
KLAS SEFO TO
Tara (10) groep 7 Eerst waren joodse mensen hartstikke normaal, niemand deed er moeilijk over. Toen kwam Hitler aan de macht en waren ze ineens minder – moesten ze ook naar de kampen, best wel erg!
Eva (12) groep 8 Je werd als Jood niet goed behandeld. Je was gewoon niet gelijk. Nu nog steeds worden niet alle mensen geaccepteerd zoals ze zijn. Denk maar aan Poetin die homoseksualiteit een ziekte noemt.
OBS De Dijk uit Zaandam heeft een monument geadopteerd: het herdenkinsmonument op de joodse begraafplaats. De kinderen zagen ook een film over de laatste levensdagen van het joodse meisje Roosje Drilsma.
Indy (11) groep 8 Ik vind het erg dat Joden vergast werden. Mijn eigen opa en oma zijn net na de oorlog geboren.
8
prikkels
Lotte (10) groep 7 Ik vind het heel erg zielig dat de gezinsleden van Roosje naar het kamp moesten.
Paco (11) groep 8 Roosje werd gescheiden van haar ouders. Haar vader ging dood door uitputting.
Sam (11) groep 8 Ik vind het schokkend, zoals de Joden zijn behandeld. Dat had niet mogen gebeuren.
Verona (11) groep 8 Eerst was Roosje heel normaal. Toen Hitler aan de macht kwam, moest ze Jodenster op. Dat ze gescheiden werd van van haar familie, vond ik erg.
Ian (11) groep 8 Ik vind het een mooi monument. Wel stom dat het nodig is.
Jessie (12) groep 8 Roosje heeft met haar broertje ondergedoken gezeten. Steeds werd ze verraden en moest ze weer verhuizen.
Edrea (12) groep 8 Ik vind het bijzonder dat we dat monument geadopteerd hebben omdat dat niet vaak voorkomt voor een school.
Robynn (11) groep 8 Vandaag hebben we geleerd hoe het voor joden in de oorlog was. Als Jood was je in wezen niemand.
prikkels
9
TEKST: HILLE TAKKEN – FOTO: MARTIJN DE VRIES
Sascha (11) groep 8 Ik ben wel eens met mijn ouders in Westerbork geweest, waar Roosje Drilsma in de oorlog een tijdje is geweest. Je zag er resten van barakken, grote hekken, wachttorens, een treinwagon.
TEKST: HILLE TAKKEN FOTO: MARTIJN DE VRIES
DIALOOG
10
prikkels
prikkels
10
EVENTJES WERK, JAREN PLEZIER LEERLIJN BEELDEND IN AMSTELLAND
Mech Benjaminsen (46, rechts op de foto) deed de kunstacademie en studeerde antropologie. Ze werd freelance fotografe en geeft sinds 2003 les over beeldend onderwijs aan de PABO en de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Ook werkt ze als voorzitter van de Stichting Beeldend Onderwijs, die methodes maakt voor creativiteitsontwikkeling. Bijvoorbeeld de methode Laat maar Zien. Janneke Pluim (41) studeerde museologie en maakte acht jaar lang educatieve projecten voor het Erfgoedhuis in Utrecht. Daarna deed ze de verkorte deeltijd-PABO en volgde een ICC-cursus bij Plein C. Ze werkt sinds zes jaar bij basisschool Het Duet in Uithoorn. Nu is ze leerkracht van groep 3 en ICC’er.
Basisschool Het Duet in Uithoorn koppelt regionale lessen aan een bestaande methode. Hoe werkt dat? Mech: Duurzaamheid voor een basisschool betekent continuïteit in het onderwijsprogramma. Dat is een speerpunt van de methode Laat maar Zien. Vaak verzanden scholen in een hapsnap beleid. De ene docent doet dit, de ander dat. Als je dan een nieuwe klas voor je neus krijgt, heb je geen idee wat ze kunnen. Janneke: Onze school heeft nu voor het tweede jaar een abonnement op de methode Laat maar Zien. Op de website zijn de leukste voorbeeldlessen te vinden. Mijn collega’s en ik maken er veel gebruik van, maar we verzamelen ook los daarvan knutselideeën. Mech: Beeldend onderwijs draait om betekenis, materiaal en techniek. In een goede leerlijn breng je kennis en vaardigheden op een steeds hoger niveau. Ook
opbouw in materialen is belangrijk: met kleuters ga je niet linoleumgutsen. Maar ook onderzoek en reflectie zijn belangrijk. Bij de nabeschouwing gaat het dan niet alleen om: lijkt het echt? Maar ook om de vraag of de kinderen iets nieuws hebben uitgeprobeerd. Janneke: Via Cultuureducatie met Kwaliteit heeft onze school onlangs subsidie gekregen om samen met de methodemakers van Laat maar Zien een eigen leerlijn te ontwikkelen, om meer structuur in het aanbod te krijgen. Mech: Zo kun je op een duurzame manier beeldend onderwijs geven. Loket Cultuureducatie Amstelland doet daar voor de scholen nog een schepje bovenop door de Stichting Beeldend Onderwijs lessen voor onze regio te laten schrijven. We
prikkels
11
DIALOOG
Janneke: Nu gaan we bijvoorbeeld nog naar het Rijksmuseum en sluiten daarop aan met schilderlessen. Maar deze uitstapjes staan los van het programma en vergen dus ook een extra investering voor de leerkracht. Dat is niet duurzaam, dat kan beter. Mech: Een bestaande leerlijn aanvullen met regionale lessen kan veel moois opleveren. Een voorbeeld is het project dat wij vorig jaar hebben uitgevoerd samen met de gemeente Hilversum. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de les over Dudok, waarbij de kinderen van alles leren over deze bijzondere architect, maar ook over een modern gebouw als het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Laat maar Zien biedt op deze manier losse regionale lessen aan die prima in de leerlijnen zijn op te nemen. Janneke: Zelf heb ik ook zo’n architectuurles gedaan met mijn klas, over torens. We bekeken eerst een kerktoren in ons dorp, de verkeerstoren op Schiphol, en de watertoren in Aalsmeer. Daarna gingen de
kinderen zelf torens bouwen met houten blokken, in meerdere lagen. Natuurlijk moesten ze samenwerken om ze zo hoog mogelijk te krijgen. Tot slot hebben ze de torens nagetekend, zodat ze ze de volgende dag weer opnieuw konden maken. De kinderen waren erg betrokken. De mooiste torens maakten ze: robuuste torens, of juist torens met veel details, met blokjes die alleen ter decoratie dienden. Na schooltijd bouwden en tekenden ze nog verder bij de naschoolse opvang. Wat een betrokkenheid en enthousiasme! Dat gaf mij als leerkracht vleugels. Mech: In beeldend onderwijs laat je kinderen het creatieve proces keer op keer opnieuw doorlopen. Als je dat structureert met een leerlijn, heb je iets moois in handen. Janneke: Een leerlijn in beeldend onderwijs is niet verplicht, maar wel zo duurzaam. De hele school heeft steun aan een leerlijn op maat. Mech: In het begin is het even werk, maar daarna heb je er járen plezier van.
Laat maar Zien
We hebben iets moois in handen 12
prikkels
De methode Laat maar Zien is een product van Stichting Beeldend Onderwijs. Er is ook een leerlijn Laat maar Lezen, over creatief schrijven. www.laatmaarleren.nl
TEKST: HILLE TAKKEN – FOTO: MARTIJN DE VRIES
gaan bijvoorbeeld samen met het Cobra Museum in Amstelveen een les ontwikkelen die bij Laat maar Zien wordt ondergebracht.
ME NI NG
Stelling: Leerlijnen? Ik ben al tevreden met af en toe een leuk project!
Misschien voor de thema- Niet mee eens afsluitingen Tamara Roos, afdelingshoofd Cultuur-
TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES
Michel Scholten, leerkracht basisschool ’t LAB in Uithoorn Leerlijnen – ik weet het nog niet zo goed. Maar is ‘af en toe een leuk project’ wat daar tegenover staat? Voor mij is het belangrijk dat betekenisvolle activiteiten met elkaar samenhangen, dan kan een diepgaande ervaring het gevolg zijn. Op onze school geven we ontwikkelingsgericht onderwijs. Zo maakten we voor het thema ‘Reis naar de ruimte; kaartjes te koop!’ een reisbureau in de klas, een reisfolder, een kassa en een manshoge raket. Alles kwam bij elkaar op de thema-afsluiting; ouders kwamen de reis uitzoeken, volgden de ruimtetraining en maakten de reis. Dat was een bijzondere ervaring voor alle kinderen. Je leeft je in in een rol, je presenteert het werk van een hele periode. Waar wij misschien een leerlijn voor zouden kunnen ontwikkelen is voor die thema-afsluitingen. Het zou mooi zijn nog beter te weten wat daar precies geleerd wordt. Welke werkvormen zijn mogelijk, hoe documenteer je ieders voortgang. Daarom studeren we wel op leerlijnen, van het SLO, van Cultuur in de Spiegel en van de methode ‘Laat maar zien’.
stroom bij Artiance, Centrum voor de kunsten in Alkmaar Cultuuronderwijs moet meer zijn dan af en toe een leuk project. Bij Artiance CultuurPrimair werken wij daar aan. We ontwikkelen zelf geen leerlijnen. Dat vinden wij de verantwoording van de school en het wordt ook pas echt van henzelf als ze zelf de regie hebben. Als je een leerlijn ziet als een reeks activiteiten om een bepaald doel te bereiken, kan dat op veel verschillende manieren en zijn veel keuzes mogelijk. De school moet die keuzes maken. Als een school het accent wil leggen op beeldende vorming, kan dat een leerlijn worden. Maar als het doel is dat leerlingen zichzelf uiten, kan dat een andere leerlijn opleveren. Wij coachen scholen bij dit proces: we zorgen dat leerkrachten zich bewust zijn van wat zij doen en waarom. Dit is een vorm van deskundigheidsbevordering waardoor een project meer wordt dan een leuke vrijdagmiddagactiviteit.
Verdieping is belangrijk Mirna Ligthart, directeur van stichting De frisse blik, gespecialiseerd in mediawijsheid Ik begrijp de stelling heel goed: leerlijnen zijn een stuk intensiever dan losse projecten. Wij doen graag eenmalige filmworkshops en mediawijsheidsprojecten, maar vinden verdieping en duurzaamheid heel belangrijk. We zijn daarom bezig met de schoolbegeleidingsdienst in Amsterdam om leerkrachten te scholen in de 21st century skills door middel van een leerlijn non-fictiefilm. Het gaat dan om kritisch kijken, burgerschap, nieuwsbegrip en sociale media. In Zeevang heeft de gemeente iPads aangeschaft voor de scholen en hebben we de leerkrachten van groep 7 en 8 films leren maken. Tijdens zo’n training zie je echt iets gebeuren: de leerkrachten krijgen er veel plezier in en gaan heel enthousiast aan de slag met het lesmateriaal. Momenteel zijn we bezig met een leerlijn voor het vmbo. Ook hier worden docenten getraind die vervolgens de leerlingen trainen als ‘Cultuurreporter’. In de twee jaar die de leerlijn in beslag neemt, zie je dat de leerlingen zich de vaardigheden die zij leren echt eigen kunnen maken.
prikkels 13
MEN NEME 窶ｦ INGREDIﾃ起TEN VOOR BETER CULTUURONDERWIJS 14
prikkels
Twee jaar na de start van Cultuureducatie met Kwaliteit steekt Plein C de thermometer in het NoordHollandse cultuuronderwijs. Hebben we het succesrecept al gevonden? door Vibeke Roeper
BEELD DORRITH REM
L
aten we over één ding duidelijk zijn: de opdracht was ook niet gering. ‘Realiseer binnen vier jaar goed, duurzaam en vraaggericht cultuuronderwijs’, dat is wat het ministerie van OCW in 2012 vroeg. In heel Nederland gingen provincies en gemeenten met hun culturele instellingen aan de slag. Later sloten ook scholen en schoolbesturen aan. Dat was het begin van Cultuureducatie met Kwaliteit. Het Fonds voor Cultuurparticipatie kreeg 54 omvangrijke projectplannen te beoordelen. Het Noord-Hollandse project – een samenwerking van de provincie met 26 gemeenten, tientallen culturele instellingen en honderden scholen – ging in het voorjaar van 2013 van start. Twee jaar later is de vraag: hoe ziet ‘duurzaam’ en ‘goed’ cultuuronderwijs er in de Noord-Hollandse praktijk uit?
Ingrediënten
De subsidiegevers hadden daar bij het begin van het project al redelijk duidelijke ideeën over. Zij gaven vier
ingrediënten mee, namelijk: leerlijnen, meer deskundigheid, betere samenwerking en beoordeling van de resultaten. Het klonk als een succesrecept en alle projectleiders grepen het aan om er binnen hun eigen gemeente, samen met de scholen, iets moois van te bakken. De een had direct een concreet plan: ‘We ontwikkelen leerlijnen in vier kunstdisciplines gekoppeld aan een cultuurportfolio voor groep 1 t/m 8’. De ander begon meer onderzoekend: ‘We ontwerpen een vraaggerichte samenwerking tussen kunstvakdocenten en groepsleerkrachten en zorgen daarbij voor goede nascholing’. En een derde vooral out of the box: ‘We zetten cultuurvakken in als middel de cognitieve ontwikkeling van kinderen te stimuleren’. Het mooie van Cultuureducatie met Kwaliteit is dat de regeling expliciet is bedoeld om te experimenteren. Vandaar ook die bonte verzameling aan projecten. Laten we er een paar bekijken.
Driedubbel duurzaam
Als het gaat om een duurzaam project, dan spant Texel de kroon met een leerlijn die aansluit bij een lokaal lesprogramma waar alle Texelse scholen al mee werken, waar leerkrachten technieken leren om zelf beeldende lessen te geven, en waar ‘herhaalbare’ projecten worden ontwikkeld. Dat gebeurt door een kunstenaar die elk jaar in alle groepen een project uitvoert. De lessen worden op een website gedeeld. Net als op Texel, hebben de scholen in Zeevang een beperkt budget te besteden. De gemeente investeert in Cultuureducatie met Kwaliteit op voorwaarde dat alle scholen de kans krijgen om aan te sluiten bij het project. Samen met de regionale muziekschool kozen de scholen voor zang: de meest laagdrempelige vorm van muziekonderwijs, waarbij je met de juiste begeleiding bij kinderen een enorme ontwikkeling kunt bereiken. Ook hier leren groepsleerkrachten hoe ze zélf deze lessen kunnen geven. De investering blijft daardoor zichtbaar in de
prikkels
15
Maak het relevanter dan een ‘ingevlogen kunstlesje’
scholen, ook als de extra subsidie stopt. Heemskerk zocht de duurzaamheid in cultuuronderwijs in de verbinding met taal. Taal is dagelijks onderdeel van het schoolprogramma, en dus een ideale binnenkomer voor – in dit geval – muziek. En andersom blijkt muziek een ideaal middel om op een andere manier te werken aan taalverwerving. Zo weet ook dit project een klein budget met maximaal resultaat in te zetten.
Leerlijnen
Zelf een leerlijn ontwikkelen, ook dat gebeurt veel in de Noord-Hollandse projecten. In Beverwijk, Langedijk, Heerhugowaard en Hilversum, om maar een paar plaatsen te noemen. Dat ontwikkelen doen de culturele instellingen in nauwe samenwerking met een aantal scholen. Daardoor kan er uitgebreid getest en bijgesteld worden, en ontstaan er leerlijnen waar alle scholen in de gemeente gebruik van kunnen maken. Vaak gaat het om leerlijnen die doorlopen van groep 1 tot groep 8 en gedurende die periode allerlei competenties bij de leerlingen ontwikkelen. Leerlijnen zijn populair omdat ze twee vliegen in één klap slaan: ze zorgen voor lesinhoud én voor structuur.
Kwaliteit voor de klas
Er zijn ook projecten die hun geld niet gelijkmatig over alle scholen verdelen, maar er voor kiezen om op minder scholen méér te doen. Vanuit de gedachte dat op een school die bereid is tijd vrij te maken, mee te werken en mee te denken, er veel sneller grote stappen kunnen worden gemaakt. In Velsen pakken ze het op die manier aan. Daar krijgen leerlingen op twee scholen maanden achter elkaar wekelijks een kunstdocent in de klas. Zo wordt de kunstdocent een vertrouwd gezicht voor de leerlingen en voor het team. Ze weet wat er speelt op school en heeft alle ruimte om daar met de kunstlessen bij aan te sluiten. Het mag dan een flinke investering zijn als je het omrekent naar de prijs per leerling, maar het zou goed kunnen dat ook de ‘opbrengst’ per leerling hoger wordt.
16
prikkels
Dezelfde taal
Als je intensief samenwerkt ga je na verloop van tijd dezelfde taal spreken, en dat is onmisbaar als je een goed cultuurprogramma wilt neerzetten. Daarom zijn er ook projecten die juist dat onderzoeken: hoe kom je tot die gemeenschappelijke taal? In Den Helder wordt dat zorgvuldig en stap voor stap verkend. In het begin was dat even wennen, omdat de traditionele manier van samenwerken – de kunstdocent komt met een goed idee, de leerkracht gaat daar graag in mee – beide partijen meestal prima beviel. Dus om dat plan nog even in de rugzak te laten zitten, en eerst door te vragen naar wat de leerkracht en de groep bezighoudt, voelde als een overbodige omweg. Totdat bleek dat kunstprojecten die vanuit de school zelf starten, veel beter ontvangen worden, en door de school relevanter gevonden worden dan een ‘ingevlogen kunstlesje.’
Hoog niveau
Nog één ingrediënt is in al deze praktijkvoorbeelden niet genoemd, en dat is het schoolbeleid. Ook daar kun je beginnen als je cultuur een goede plek wilt geven in het onderwijs. Zo pakken de scholen in Castricum het aan: daar zijn de schoolbesturen en de directies betrokken bij Cultuureducatie met Kwaliteit, en werken de scholen zowel aan de praktijk als aan hun beleid. De aandacht op die manier verdelen geeft op de korte termijn misschien minder spectaculaire resultaten – van nieuwe leerlijnen of grote lesprojecten is geen sprake – maar zorgt op de langere termijn voor een vruchtbare bodem voor cultuuronderwijs. Ook dat is duurzame cultuureducatie.
Zonder subsidie
Na al die voorbeelden kun je je afvragen: kun je ook goede cultuureducatie organiseren zonder subsidie? Er zijn gemeenten die zelf niet investeren in cultuuronderwijs, en waar scholen dus ook niet kunnen meedoen met Cultuureducatie met Kwaliteit. Vorig jaar onderzochten we hoe dat werkt, cultuur op scholen die het
helemaal zélf regelen. Bijvoorbeeld in de gemeente Hollands Kroon, waar de scholen geen hulp hebben van een muziekschool of kunstencentrum, en er ook geen gemeentelijk cultuurmenu of meerjarige subsidies zijn. Wat blijkt: het regelwerk valt niet mee, en op de meeste scholen is het aanbod minder rijk dan voorheen. Maar doordat de school het zelf organiseert en betaalt worden de keuzes zorgvuldiger gemaakt, en sluiten de activiteiten beter aan bij het schoolprogramma. Sommige scholen zien dat als winst.
Hapje proeven?
Aan het begin van dit verhaal gingen we op zoek naar het succesrecept. Zit het erbij? Dat is moeilijk te zeggen. Veel projecten zijn goed van start gegaan, maar moeten zich nog bewijzen. Gaan alle scholen de ontwikkelde leerlijnen inkopen, ook als straks de subsidie wegvalt? Blijft de kwaliteit van de kunstlessen op peil, ook als de groepsleerkracht ze zelfstandig moet uitvoeren? Nieuwe leerlijnen, geschoolde docenten, samenwerkende cultuur- en onderwijspartners, en handige beoordelingsinstrumenten zullen absoluut helpen, maar er zijn een paar ingrediënten die minstens zo belangrijk blijken te zijn.
Ten eerste: een goede communicatie zodat alle betrokkenen weten wat de bedoeling is. Het lijkt een open deur, maar in projecten waar de samenwerking stroef loopt, is dit het grootste knelpunt. Dat hangt samen met een tweede factor: de vraag van de school centraal stellen. Als de school geen behoefte heeft aan een leerlijn heeft het weinig zin om er een te gaan ontwikkelen. Wat wil de school wél? Daar begint het mee. Maar bovenal: goede cultuureducatie is mensenwerk, en met de juiste persoon op de juiste plek kan een project vleugels krijgen. Zonder goede kunstdocenten, betrokken cultuuraanbieders en leerkrachten, en ICC’ers en directies die weten wat ze met cultuur willen bereiken, hebben alle investeringen alleen een tijdelijk effect. Nee, eenvoudig is het niet, maar we hebben in twee jaar tijd al ontzettend veel geleerd. Geef ons nog twee jaar en we hebben niet alleen de ingrediënten, maar ook een mooie staalkaart aan recepten voor cultuuronderwijs. En dan nodigen we heel Nederland uit om een hapje te komen proeven! Ben je benieuwd naar deze en andere Noord-Hollandse projecten? Kijk op www.cmknoord-holland.nl
prikkels 17
TEKST: MARJO BERENDSEN – FOTO’S: MARTIJN DE VRIES, KLAVERTJE VIER, INDY
LEER LIJN VAN INDY
18
prikkels
Groep 1-2 RKBS Klavertje vier is een grote school met drie locaties in Hoofddorp. Er zijn twee ICC’ers. Van het cultuurgeld gaat € 5 per leerling structureel naar de bibliotheek: voor klassenbezoeken en een eigen Bibliotheek op School, gevuld door de bibliotheek Haarlemmermeer.
Indy: Elk jaar is er voor iedere groep een Klavershow. Kinderen mogen dan zelf bedenken wat ze doen, een dansje of een toneelstukje.
Groep 3 Het plan van de ICC’ers is om meer opbouw aan te brengen in de jaarlijkse Klavershows: dat kinderen leren dat ze naar het publiek moeten kijken, duidelijk moeten praten, en lessen krijgen in dans, zang en spelen op instrumenten.
Groep 4 De school doet mee aan het gemeentelijke kunstmenu. Voor ieder leerjaar worden er vaste activiteiten ingepland.
Groep 6 Alle klassen besteden aandacht aan tekenen. Dat doen de leerkrachten zelf, er is geen vakleerkracht.
Indy: In de bibliotheek ging een juf voorlezen uit een boek. Iedereen was heel stil want het was heel spannend. We gingen ook tekenen.
Indy: In groep 4 gingen we naar het Kunstfort. Iemand vertelde ons hoe het leven was in het fort. Ook gingen we in de onderbouw naar de Heimanshof, dat is een heemtuin.
Indy: We deden een speurtocht in het Muiderslot. We gingen alle kamers doorzoeken. Boven kon je je verkleden als een middeleeuws persoon. Tekenen en knutselen is mijn hobby. In groep 6 heb ik mooie kaarten gemaakt voor het goede doel. Eén kaart hangt nog op mijn prikbord.
\
Groep 7 Drama is een terugkerende discipline, ook rond vieringen. Met kerst wordt er voor de onderbouw een voorstelling ingekocht. Groep 7 speelt een kerstspel voor de bovenbouw.
Indy: Toen bestond Klavertje vier tien jaar, het tweede lustrum. Onze groep trad op als mummies. We moesten oude lakens meenemen en kapot knippen en bij elkaar omwikkelen.
Groep 8 Speerpunt van de school is cultureel erfgoed. Klavertje vier heeft afspraken gemaakt met musea, om bijvoorbeeld lesbrieven aan te passen.
Indy: We zijn op de fiets naar het Historisch Museum Haarlemmermeer geweest. Er was een plaat waar je kon zien hoe de polder is ontstaan waar iedereen op knopjes mocht drukken. Er stonden allemaal oude huizen en gebouwen. Je kon ook in een verkeerstoren zitten en praten met vliegtuigen.
prikkels
19
KUNST WERK
Wat kun je maken van gejutte materialen? Marijke van Wijk is kunstenaar en kunstdocent bij Triade in Den Helder. Zij bedacht deze vier kunstwerken die 贸贸k prima passen in een duurzaamheidsproject.
Groep
3/4
Jutten en weven Materiaal: allerlei restjes wol, stukken visnet of vitrage, repen gekleurde stof, kleine voorwerpen en speelgoedjes Voorbereiding: De kinderen gaan thuis op zoek naar resten textiel, wol en kleine voorwerpen zoals flessendoppen, broodzaksluitingen en andere plastic rommeltjes. Zoek zelf bij de Kringloop stukken grofmazige vitrage, of vraag op de haven of bij een juttersmuseum om oude visnetten.
Groep
1/2
Torens van gejut karton Materiaal: doosjes, dozen, rolletjes, kartonnen buizen en vele kleuren verf
het er, welke vormen zie je, en zijn ze groot, klein, zwaar of licht?
Voorbereiding: De kinderen gaan thuis en op school op zoek naar lege kartonnen dozen en doosjes, rollen en andere verpakkingsmaterialen. Bekijk, sorteer, tel en bespreek de dozen samen: hoeveel zijn
Uitvoering: De kinderen beschilderen de dozen in allerlei kleuren en maken torens van de geschilderde dozen. Hoe moet je ze stapelen om een zo hoog mogelijke toren te maken?
Tip: Plak losse dekseltjes met plakband dicht, zodat niet halverwege de hoogste-toren-van-de-dag door het gewicht van de bovenste dozen instort. 20
prikkels
Uitvoering: Hang een stuk visnet of vitrage tegen een wand. Laat de kinderen er repen gekleurd kosteloos materiaal, textiel en dikke woldraden doorheen weven, en kleine voorwerpen in bevestigen. Bedenk eventueel samen een thema of patroon dat de kinderen verwerken in het wandkleed.
Tip: Van plastic boodschappentassen kun je repen knippen waarmee je prima kunt weven. Tip: Zijn er kids die kunnen breien of haken? Ook dat kan met plastic repen of wolresten.
Groep
5/6
Groep
7/8
Windfles Materiaal: lege water- of frisdrankflessen, stanleymes en schaar, watervaste stift, stuk stevig ijzerdraad, boormachine met klein boortje en een bamboe stok Voorbereiding: De kinderen nemen elk een lege plastic fles mee naar school. Met watervaste stift tekenen ze ca. 8 geometrische of fantasiefiguren op de fles die als ‘deurtje’ opengeknipt worden.
TEKST EN FOTO’S: MARIJKE VAN WIJK
Uitvoering: De leerkracht prikt met het stanleymes bij het begin van elk ‘deurtje’ een gat. De kinderen knippen vanuit dat gat het deurtje los en vouwen het naar buiten. De leerkracht boort onderin de fles een gaatje. De leerlingen steken het ijzerdraad erin, helemaal tot aan de dop. Het andere eind van het ijzerdraad steken ze in de bamboestok.
Tip: Zaag de bamboestok zo af dat de afstand tussen de knoop (verdikking in de bamboestok) en het open einde zo lang mogelijk is; dan blijft het ijzerdraad beter zitten. Tip: Zet de windflessen naast de ingezaaide plantjes in de tuin, en niet één vogel komt de zaadjes stelen!
Kosteloos op de catwalk Materiaal: plastic tasjes en zakken, kippengaas, restjes stof, karton, isolatiemateriaal, gekleurd papier, fleece, verf en bevestigingsmaterialen zoals tape, plakband, naald-en-draad, lijm en tie-rips. Voorbereiding: De kinderen gaan mode maken. Ze verzamelen materialen en maken een ontwerpschets op papier. Kies eventueel een gezamenlijk (musical-)thema en werk in tweetallen.
Uitvoering: De kinderen kiezen of verzamelen materialen die passen bij hun ontwerp. Ze helpen elkaar met passen en knippen. Met de bevestigingsmaterialen worden de kostuum onderdelen vast gezet of aan elkaar genaaid. Als alle kostuums klaar zijn is het tijd voor een voorstelling of modeshow!
Tip: Van ballonnen met papier-maché kun je maskers en hoofddeksels bij de kostuums maken. prikkels
21
ALEX (12 JAAR)
LISA SAO, MOEDER VAN ALEX
Het geluid vibreert zo mooi Oefenen doet hij uit zichzelf ‘Eigenlijk vind ik alles leuk aan cello spelen. Het is een groot instrument en ik vind het fijn dat ik er bij kan zitten. Het geluid van een cello vibreert zo mooi; dat is anders dan bij een piano. Anderhalf jaar geleden ongeveer mochten we op school verschillende instrumenten uitproberen. Ik koos voor de cello en vond het zo leuk dat ik naar de muziekschool ben gegaan. Op school hadden we een klein orkest met gitaren, violen, klarinet, trompet en dus ook een cello. Dat was erg leuk! Nu heb ik drie uur les in de week op de muziekschool en thuis oefen ik, als ik niet teveel huiswerk heb, een of twee uur per dag. Mijn droom is om ooit in het Concertgebouw te spelen in de Grote Zaal.’
‘Alex is niet opgegroeid met muziek. Wij merkten wel dat hij het leuk vond om op een kinder-keyboard te spelen en op televisie graag naar muziekprogramma’s keek. Maar het was een verrassing voor ons dat hij zo goed cello speelde. Daar is hij op school mee begonnen. Alex is ontzettend gemotiveerd. We hoeven nooit tegen hem te zeggen dat hij moet oefenen, dat doet hij uit zichzelf. Sinds een half jaar speelt hij ook piano. Alex heeft al een aantal bijzondere concerten gespeeld. In januari mocht hij ter gelegenheid van de Holocaust Memorial Day in de Bullekerk spelen op de cello van een omgekomen verzetsstrijder uit de Tweede Wereldoorlog. Dat was uniek om mee te maken.’
SIMONE VAN DOORN (LEERKRACHT)
Buiten schooltijd gingen we naar zijn optredens ‘Het was al snel duidelijk dat Alex een groot talent is. In groep 7 kwam hij door het project Muziek maakt School in contact met de cello. Dat pikte hij heel snel op en ook de vakleerkracht muziek merkte dat Alex heel muzikaal was. Ik zelf gebruikte zijn talent vooral bij het oefenen voor de musical. Alex nam dat heel serieus en zijn zang was erg sterk. Ook buiten schooltijd gingen we als leerkrachten naar zijn optredens. Heel leuk was het op een zondagavond bij een soort van talentenjacht van muziekschool FluXus. Alex won! Het was een lange avond maar ik was héél trots op mijn leerling.’
JONG TALENT ALEX SAO
TEKST: SIETSKE DRESCHLER – FOTO: MARTIJN DE VRIES
Alex Sao zat vorig schooljaar in groep 8 van OBS De Voorzaan in Zaandam
prikkels 23
WERK PLAATS JUTTERSMU-ZEE-UM
belangrijk dat je je rotzooi opruimt
‘Ik heb een fantastische baan’
‘Rubberhandschoenen hebben we genoeg, die nemen we alleen nog op als er mooie kokkels of mossels op gegroeid zijn.’ Hans Sandbergen, vrijwilliger en coördinator groepsbezoeken van het Strand, Zee en Juttersmu-ZEE-um, kan over bijna alle vondsten in zijn museum wel een verhaal vertellen. Zo zijn er gejutte viskratten uit Frankrijk, boeien van de Nieuwe Waterweg, krabbenvallen uit Nova Scotia, botten van allerlei dieren, schoenen, brillen, speelgoed én heel veel rubber handschoenen, die vissers gebruiken bij hun werk. Een bijzondere vondst is een stuk van een ruimtesonde van de NASA, maar er zijn ook vliegtuigresten uit de Tweede Wereldoorlog en de kaak van een paard van zo’n 2000 jaar oud. 24
prikkels
‘Eerst verzamelden wij alles wat aan de Nederlandse stranden gevonden werd, maar je moet oppassen dat het geen zooitje wordt. Vanaf 2007 verzamelen we alleen nog wat tussen het Langevelderslag en het strand van Bloemendaal gevonden wordt: juttersvondsten maar ook schelpen en vissen die in de Noordzee leven. Met je schepnet een visje vangen uit zee en dat laten zwemmen in het aquarium van het museum, dat kan hier, en dat vinden kinderen geweldig! Het aquarium is sowieso een trekpleister voor de kinderen die in het museum komen.’
‘In het museum ontvangen we meer dan honderd schoolgroepen per jaar. Die komen uit deze regio, maar ook uit Amsterdam, Leiden en Zaandam. We hebben wel een handleiding voor de vrijwilligers, maar we zijn vrij in welk verhaal we vertellen. Zo is een collega van mij een schelpendeskundige, dus die zal daar meer over vertellen dan ik. Ik vind het leuk om de kinderen te laten ontdekken hoe belangrijk het is dat je je rotzooi opruimt. Op een bord hebben we allerlei zwerfafval geplakt, zoals een handschoen, een patatbakje en een stuk piepschuim. We hebben daar bijgezet hoelang het duurt voordat
de verschillende voorwerpen vergaan zijn. Kinderen beseffen dan dat een patatbakje daar 90 jaar over doet en dat piepschuim eigenlijk nooit vergaat.’ ‘Wat ook populair is bij de kinderen zijn de vondstentafel en de Kindervitrine. Vondsten die mensen binnenbrengen worden eerst verzameld op een tafel bij de ingang. We vragen kinderen er een briefje bij te maken met hun naam en het gevonden voorwerp en die spulletjes komen terecht in de Kindervitrine. Daar vind je veel plastic dino’s, Barbiepoppen en ander speelgoed. Kinderen zijn er trots op dat hun voorwerp in een museum staat.’
bureau. Toen dat leeg kwam te staan zijn wij hier in 2000 van start gegaan. Eerst alleen op de bovenverdieping en daarna kregen we de onderverdieping er ook bij. Nu hebben we plaats voor een piratenschip als speelplaats voor de kinderen en een kleine ontvangstruimte waar films draaien. De gemeente subsidieert ons niet, maar we hoeven geen huur te betalen. Ze zijn blij met ons, omdat wij ook bij slecht weer open zijn.’ Wat Hans het mooiste vindt aan zijn werk? Als kinderen nog eens terugkomen met hun ouders en dan zélf de rondleiding gaan geven.
TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES - FOTO’S: MARTIJN DE VRIES
‘Wij zitten hier op een mooie plek, pal aan het strand. Dit was eerst een politie-
Gratis toegang Het Zee, Strand en Juttersmu-ZEE-um in Zandvoort is gratis toegankelijk, ook voor schoolgroepen. Een bijdrage in de giftenpot wordt zeer gewaardeerd. De rondleiding is voor kinderen van groep 1 t/m 8. Het museum is ook tijdens de schoolvakanties ‘s middags geopend. Het museum wordt draaiend gehouden door veertien vrijwilligers en ontvangt zo’n 24.000 bezoekers per jaar.
prikkels
25
PROEF
VOEL RUIK ZIE
Het leukste educatieve kunstaanbod voor het basisonderwijs! Specialist in (maatwerk)projecten en workshops op het gebied van beeldende vorming, dans, multimedia, muziek en theater.
HOOR &
DOE!
Kijk voor het volledige aanbod op: www.cultuurprimair.nl
ZUIDERZEEMUSEUM ENKHUIZEN ge n tel l i n vo or s shop s k r & wo o o l op sc h
Geschiedenis in het echt!
HemteerVdan 130 voorstelr &linjegeungdtheater
Ontdekken Beleven ◆ Doen Sinds 1285 ◆
Museumkaart gratis
th eate te r, mu zi ek n ge n Ver te lth ea lite ra ir e vo or stel li en
Meer informatie: www.verteltheater.nl, www.verteller.nl Theaterbureau Het Verteltheater, 030–2723022, info@verteltheater.nl
ZOEK OP WWW.CULTUURINDEKLAS.NL NAAR PROJECTEN, WORKSHOPS, LESSEN EN CULTUURAANBIEDERS BIJ JOU IN DE BUURT. Cultuur in de klas is de opvolger van de projectenbank van Plein C. Alle adverteerders op deze pagina zijn ook te vinden op www.cultuurindeklas.nl
20
prikkels
iteit topkwal nst vertelku
u r e au b r e t a e th ter er telt hea
◆
Informatie en reserveringen:
19
al jaar
Kies een cultuurlijn vol erfgoed kunst en media!
Samenhangende lessen van verschillende culturele instellingen combineren wij tot een passende cultuurlijn voor elk schooltype!
Voorstellingen & Worskhops op school meer dan 60 voorstellingen
poppen-, muziek- en danstheater toneelvoorstellingen vertel & literaire voorstellingen interactieve voorstellingen
actieve programma’s circusprojecten diverse workshops
www.sttprodukties.nl impresariaat
T. 0570 - 56 46 81 | info@sttprodukties.nl
prikkels 21
CMK TEXEL Texel is één van de 26 gemeenten die meedoen met Cultuureducatie met Kwaliteit in Noord-Holland. Kunstencentrum Artex is door de gemeente aangewezen als penvoerder. Samen met de Texelse scholen werkt Artex aan een beeldende leerlijn. Kunstenaar Maurice Christo van Meijel voert het project uit.
DUURZAME KUNSTEDUCATIE OP TEXEL ‘Wat vonden jullie het leukst van vanmiddag?’ vraagt kunstenaar Maurice Christo van Meijel aan de kleuters uit de groep van juf Gerda Lont. ‘Dat jij er was,’ fluisteren de kinderen verlegen. Maurice heeft met de helft van Gerda’s groep een vogelnestje gemaakt van natuurlijk materiaal, zoals hooi, blaadjes en takjes. Maar het mocht ook een kabouter- of insectenhuisje worden. De andere kinderen maakten met dennenappels, takjes en gekleurd brooddeeg een beestje of een monster. De kinderen zijn zonder uitzondering zeker een uur lang heel geconcentreerd bezig geweest. De les van Maurice is onderdeel van het project
28
prikkels
Kunst in de Klas dat de Texelse scholen uitvoeren als onderdeel van Cultuureducatie met Kwaliteit. Gerda is leerkracht op de Jac. P. Thijsseschool in Den Burg en ICC’er voor meerdere scholen op Texel. Ze heeft behalve de PABO ook de Rietveld Academie gedaan en heeft een eerstegraadsbevoegdheid. ‘Ik ben begonnen in groep 8 en ben geëindigd bij de kleuters. Ik vind het geweldig om met ze te werken en in de onderbouw
zit je nog niet zo vast aan de methodes.’ Gerda is blij met de lessen van Maurice: ‘Hij is heel bekwaam en gedreven en hij kan leerlingen van alle leeftijden geboeid houden. Hij bereidt zich goed voor en communiceert heel duidelijk naar ons als leerkrachten.’ Kunst in de Klas is een project dat vier jaar duurt. Dit schooljaar is groep 3/4 bezig met jachttrofeeën, in groep 5/6 worden voertuigen gemaakt en groep 7/8 maakt in groepjes een groter kunstwerk. Alles wordt gemaakt van afvalmateriaal of materiaal dat gejut is op het strand. De leerlijn sluit aan bij de duurzame leerlijn van Ecomare, over natuur, water en energie. Gerda: ‘De kinderen zijn, omdat ze uitgedaagd worden met andere technie-
TEKST: MARIJKE SCHÄUIKES – FOTO’S: MAURICE CHRISTO VAN MEIJEL EN PLEIN C
ken, gemotiveerd bezig en trots op het resultaat. Daarnaast praten de kinderen veel met elkaar over hun werk, leren ze de kleuren en oefenen zij hun fijne motoriek. Omdat Maurice vorig jaar ook bij ons op school was en toen met alle groepen geaquarelleerd heeft, kennen de kinderen hem al.’ Het project is zo opgezet dat de leerkrachten na vier jaar zoveel geleerd hebben dat ze de beeldende projecten zelf kunnen uitvoeren. Daar ligt ook een rol voor Gerda, vindt ze zelf. Wellicht kan ze het bijscholingsbudget inzetten voor opfrislessen door het lokale kunstenschool Artex. Gerda: ‘Door de voorbeelden die Maurice geeft wordt beeldende vorming laag-
drempeliger. Je ziet moeilijke leerlingen of groepen op een heel andere manier bezig, dat werkt ook motiverend voor de leerkrachten.’ Na schooltijd komen een paar collega’s van Gerda nog even napraten over de lessen van Maurice. Marieke (groep 4 ) zou het fantastisch vinden als er het hele jaar lessen door een kunstenaar gegeven worden, maar Kim (groep 6 ) wil zelf creatief zijn met haar kinderen: ‘Alles moet al uit het boekje!’ Natanja (invalkracht) vindt het verbazingwekkend hoe snel de leerlingen de nieuwe vaardigheden oppikken. Maurice voelt zich intussen als een vis in het water op de scholen. ‘Het is waanzinnig interessant om op deze manier als kunstenaar onderdeel te zijn van de
maatschappij. En omgekeerd voel ik mij op de scholen een ambassadeur van de kunst. Ik vind het belangrijk dat leerlingen hun ideeën formuleren en vervolgens uitwerken naar een plan en bedenken welke materialen en technieken zij daarbij gaan gebruiken. Het gaat om verbeeldingskracht en creativiteit.’
Kunst in de Klas is de beeldende leerlijn van de Texelse scholen. Het doel van dit CMK-project is om beeldende kunst structureel te verbinden met de bestaande leerlijn Duurzaamheid, die op alle Texelse scholen gebruikt wordt. www.waddenzeeschool.nl/duurzameleerlijn.
prikkels
29
Cultuurschool Noord-Holland 2015
Verdient jouw cultuuronderwijs de hoofdprijs? ST!
TE DOE HIER DE
ja 1. Ik ben als leerkracht trots op dat ene grote cultuurproject O 2. Mijn school werkt intensief samen met een beeldend kunstenaar O 3. In mijn onderwijs staat creativiteit volop centraal O
nee O O O
1, 2 of 3 x ja ingevuld? Dan komt jouw school in aanmerking voor de titel CULTUURSCHOOL VAN NOORD-HOLLAND 2015 plus een culturele activiteit ter waarde van €1.000,-! Kijk snel op www.pleinc.nl voor alle informatie. Let op: de inschrijvingstermijn eindigt op 4 april 2015. Alleen scholen voor primair onderwijs met een gecertificeerde cultuurcoördinator kunnen meedingen naar de titel.
Cultuur op de agenda maart t/m juni
CULTUUR EN ONDERWIJS MARKT 18 maart Voor het tweede achtereenvolgende jaar in de Lichtfabriek in Haarlem: de Cultuur en Onderwijs Markt van Plein C. Honderd kramen, doorlopende presentaties en heel veel inspiratie voor leerkrachten PO en docenten VO. www.pleinc.nl/cultuur-enonderwijsmarkt
CULTUURSCHOOL 2015
30 maart Wordt jouw school Cultuurschool 2015? Meld je aan voor 30 maart en wie weet win je een culturele activiteit ter waarde van € 1000! www.pleinc.nl/cultuurschool
WEEK VAN DE AMATEURKUNST
suemweek! Dus een week vol activiteiten bij musea overal in het land. www.museumweek.nl
30 mei tot 7 juni In heel Nederland organiseren gemeenten en kunstencentra de Week van de Amateurkunst. Kijk voor het programma in jouw gemeente op www.waknederland.nl
KARAVAAN
13 tot 31 mei Voor het 22ste jaar reist theaterfestival Karavaan door Noord-Holland. Er zijn voorstellingen in Zaanstad, Hoorn, Alkmaar en Haarlemmermeer.k www.karavaan.nl
VAN ARENDSOOG TOT WIPLALA
17 mei Een tentoonstelling die je echt gezien moet hebben: Van Arendsoog tot Wiplala. Alle beroemde kinderboekillustraties komen voorbij in het Letterkundig Museum in Den Haag. www.letterkundigmuseum.nl
DAG VAN HET KASTEEL
25 mei Op de Dag van het Kasteel (ieder jaar op Tweede Pinksterdag) opent de Nederlandse Kastelenstichting samen met eigenaren en beheerders van kastelen de poorten van meer dan 80 buitenplaatsen en ruïnes voor het grote publiek. www.kastelen.nl
NETWERKDAG
MUSEUMWEEKEND
18 tot 26 april Het Museumweekend groeit dit jaar uit tot een hele Mu-
Colofon Hoofdredactie: Vibeke Roeper Eindredactie: Hanna van der Veen Redactie: Tamara Oortwijn (ICC’er St. Leonardusschool Heemskerk), Marijke Schäuikes (adviseur cultuureducatie Plein C), Vincent Lamers (vakleerkracht muziek en ontwikkelaar bij Hart Cultuur in School) Met bijdragen van: Marijke van Wijk, Vibeke Roeper, Marjo Berendsen, Hanneke Saaltink, Marijke Schäuikes, Hille Takken, Hanna van der Veen Illustraties: Dorrith Rem Foto’s: Martijn de Vries, Plein C
DAG VAN DE CULTUUREDUCATIE
17 juni In Utrecht organiseert het LKCA in Utrecht de tiende editie van de Dag van de Cultuureducatie, bedoeld voor mensen uit het onderwijs en uit de culturele sector. Naast workshops en lezingen is er ruim gelegenheid voor uitwisseling tussen cultuurcoördinatoren, leraren, schooldirecties en culturele partners. www.lkca.nl/dag-van-decultuureducatie
20 mei In het nieuwe archeologiecentrumHuis van Hilde in Castricum organiseert Plein C de jaarlijkse ICCnetwerkdag. Een middag vol presentaties en workshops voor ICC’ers en hun collega’s. www.pleinc.nl/ICC-netwerkdag
Vormgeving: Ykeswerk Drukwerk: Zwaan Printmedia Prikkels is een uitgave van Plein C, onderdeel van Cultuurcompagnie Noord-Holland, en kwam tot stand met subsidie van de provincie Noord-Holland en het Fonds voor Cultuurparticipatie. Prikkels verschijnt vier keer per jaar Oplage: 2.500 Abonnementen Noord-Hollandse basisscholen, cultuuraanbieders en gemeenten ontvangen 1 gratis exemplaar. De distributie wordt verzorgd door Abonnementenland in Heemskerk. Losse nummers € 5,50
Jaarabonnement € 20,Teamabonnement (3 exemplaren) € 40,Info en aanmelden: www.pleinc.nl/ontvangprikkels Adverteren: Ook adverteren in Prikkels? Dit kan al vanaf € 140,- per nummer. Bekijk de mogelijkheden op www.pleinc.nl/ adverteerinprikkels Tweede jaargang nummer 4 Alle rechten voorbehouden. Deze rechten berusten bij Cultuurcompagnie Noord-Holland c.q. de betreffende auteur. ISSN: 2214-3777
prikkels
31
MUSEUM STUK Titel: vis Kunstenaar: Job Huiberts Datering: 2014 Techniek: papier, wasco, waterverf Afmeting: 33 x 18 cm
TEKST: MARIJKE SCHĂ„UIKES - FOTO JAN HUIBERTS
Job (7 jaar, groep 5 Montessorischool Castricum): Ik heb eerst twee kanten van de vis getekend op papier en daarna gekleurd met wasco en waterverf. Toen heb ik hem uitgeknipt en de twee stukken met nietjes aan elkaar gemaakt. De vis is met papierpropjes dikker gemaakt. Ik heb de vis mee naar huis genomen en met een touw opgehangen in de kamer.
32
prikkels
Jan Huiberts (vader van Job): Job is thuis vooral een sporter. Zijn school doet veel aan creativiteit, en geregeld komt Job met een maaksel thuis. Deze vis vonden wij als ouders erg leuk. Hij hangt voor het raam en het is net of hij zwemt want hij beweegt op de straling van de centrale verwarming en hij deint heen en weer als de buitendeur opengaat.