Tạp chí pháp luật IIRR | IIRR Legal Review | No.20 – Trách nhiệm dân sự do hành vi vi phạm hợp đồng by PMC WEB

LEGAL REVIEW

Chuyên đề

TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ DO HÀNH VI VI PHẠM HỢP ĐỒNG

KHÁI NIỆM TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ DO HÀNH VI VI PHẠM HỢP ĐỒNG TRÁCH NHIỆM TIẾP TỤC THỰC HIỆN NGHĨA VỤ TRONG HỢP ĐỒNG TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI PHẠT VI PHẠM HỢP ĐỒNG LEGAL REVIEW

LEGAL REVIEW

N o.2 0

Thư ngỏ Quý đ ộ c g i ả thân mến, Xác lập và ký k ết hợp đồng đó n g v a i t r ò q uan t rọ ng trong vi ệc thi ết l ậ p qu yề n v à n gh ĩa v ụ dân sự c ho c á nhân, ph á p n h â n , v à các chủ thể k hác để đáp ứ n g n h u cầ u sin h h oạt , ti êu dù ng, và sản xu ất k i n h do a n h . V ới sự p hát tri ển c ủ a xã hộ i n ó i ch u n g v à n ền kinh tế toàn c ầu nói ri ê n g, cơ h ộ i p h át t riển mở ra c ho tất c ả cá c t h à n h v iên /cộ n g đồng trong mọi l ĩ nh v ự c. N h ư n g đ ồ n g t h ờ i c ũ ng đặt ra nhi ều t h á ch t h ứ c v ớ i sự h ợ p tác gi ữ a c ác bên k h i t h ế gi ớ i đ ố i m ặt nhữ ng sự bi ến đổi k h í h ậ u k h ô n g n gừn g v à c ác ngu y c ơ đại dị ch k h á c. Sự h ợ p tác vư ợt k hoảng c ác h v ề đị a l ý v à đ iều kiện môi trư ờng , xã hội đặ t r a n h i ề u b ài to án c ần g i ải đáp, yêu cầ u v ề bi ệ n p h áp kh ắc phụ c và trác h nhi ệ m dâ n s ự k h i có v i p h ạm hợp đồng. Mặc d ù h ợ p đồ n g là cơ sở pháp l ý xác đị nh rõ q u yề n v à n gh ĩa v ụ, n hư ng thự c tế c ho thấy k h ô n g ph ả i tất cả các c hủ thể đều tu ân t h ủ ca m k ế t . Tro n g số thứ 20 c ủ a Tạp c h í P h á p l u ậ t , b ằn g v iệc phân tí c h đi ều l u ậ t v à cá c á n lệ tiêu b iểu , c hú ng tôi hy vọng có t h ể gi ú p Quý độc gi ả hi ểu rõ hơn về t r á ch n h i ệ m d ân sự do hành vi vi phạm h ợ p đồ n g. Đ ộ i n gũ bi ên tập mong rằng sẽ n h ậ n đư ợ c các ý kiến đóng g óp c ủ a Qu ý độ c gi ả .

LEGAL LEGAL REVIEW REVIEW

2 2

CHỊU TRÁCH NHIỆM NỘI DUNG

HỘI ĐỒNG BIÊN TẬP Ls. Nguyễn Thị Quỳnh Mai Ls. Nguyễn Thị Xuyến Ths. Nguyễn Hồng Minh Ths. Nguyễn Quang Huy Nguyễn Hoàng Thanh Phan Thị Hoài Trang

Huy Ths. NQUYỄN QUANG HUY Viện phó Viện IIRR - Phó ban biên tập

Bùi Tuấn Anh - Trần Việt Bách Lỗ Hồng Tâm - Hồ Mậu Tuấn

BAN BIÊN TẬP Nguyễn Tất Hồng Dương - Trưởng ban Ths. Nguyễn Quang Huy - Phó ban

NỘI DUNG VÀ THIẾT KẾ Phòng Pháp chế - Phòng Phát triển cộng đồng www.facebook.com/iirr.legalcenter www.iirr.vn

3 3

LEGAL LEGAL REVIEW REVIEW

LEGAL REVIEW

MỤC LỤC 1. 2. 3. 4.

Khái niệm trách nhiệm dân sự do hành vi vi phạm Hợp đồng Trách nhiệm tiếp tục thực hiện nghĩa vụ trong Hợp đồng Trách nhiệm bồi thường thiệt hại Phạt vi phạm Hợp đồng

LEGAL REVIEW

X ác l ậ p v à gi a o k ế t H ợ p đồ n g l à m ộ t trong n h ữ n g ph ư ơ n g t h ứ c cầ n t h i ế t qu a n trọng h ữ u h i ệ u ch o cá c cá n h â n , ph á p nhân v à cá c ch ủ t h ể k h á c để x á c l ậ p thự c hi ệ n qu yề n v à n gh ĩ a v ụ dâ n sự n h ằ m thỏa m ã n n h u cầ u si n h h o ạ t , t i ê u dù n g và sản x u ấ t k i n h do a n h . H ợ p đồ n g l à cơ sở phá p l ý x á c đị n h qu yề n v à n gh ĩ a v ụ c ủ a c ác bê n , yê u cầ u cá c bê n t u â n t h ủ và thực h i ệ n n gh i ê m t ú c cá c đi ề u k h o ả n đã thỏa t h u ậ n . Tu y n h i ê n , t r ê n t h ự c t ế k hông ph ả i ch ủ t h ể n à o cũ n g t h ự c h i ệ n đú ng t h e o ca m k ế t t r o n g H ợ p đồ n g, v i ệ c vi phạm H ợ p đồ n g củ a m ộ t h a y cá c ch ủ thể tro n g H ợ p đồ n g đặ t r a yê u cầ u Bê n vi phạ m ph ả i t h ự c h i ệ n cá c bi ệ n ph á p k hắc ph ụ c h ậ u qu ả cũ n g n h ư t r á ch nhi ệm dâ n sự đố i v ớ i Bê n bị v i ph ạ m .

LEGAL REVIEW

KHÁI NIỆM VỀ TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ DO HÀNH VI VI PHẠM HỢP ĐỒNG

LEGAL REVIEW

Tr á ch n h i ệ m dâ n s ự (T N DS) n ó i ch u ng l à m ộ t ch ế t à i củ a n gà n h l u ậ t dâ n s ự v à T N DS do v i ph ạ m h ợ p đồ n g l à một t r o n g n h ữ n g ch ế t à i t r o n g n gh ĩ a vụ h ợ p đồ n g. N h ằ m đả m bả o sự a n t o àn, l ẽ cô n g bằ n g t r o n g cá c m ố i qu a n hệ dâ n s ự cũ n g n h ư t r o n g gi ả i qu yế t vụ v i ệ c dâ n sự t h ì BL DS 2 0 1 5 đã qu y đ ịnh v ề T N DS do v i ph ạ m n gh ĩ a v ụ n h ư m ột h ì n h t h ứ c ch ế t à i để á p dụ n g ch o c ác h à n h v i v i ph ạ m v ề qu yề n v à n gh ĩ a vụ m à cá c bê n đã ca m k ế t , t h ỏ a t h uận.

LEGAL REVIEW

TNDS chia làm hai loại: TNDS ngoài hợp đồng và TNDS trong hợp đồng TN DS trong hợp đ ồ n g l à t r á ch n h i ệ m h ì n h t h à n h từ vi ệc k hông thực h i ệ n m ộ t n gh ĩ a v ụ ph á t s i n h từ hợp đồng. Bên có n gh ĩ a v ụ k h i k h ô n g t h ự c hi ện hoặc thự c h i ệ n k h ô n g đú n g n gh ĩ a v ụ đã c am k ết, c ó thể gâ y t h i ệ t h ạ i ch o bê n cò n l ạ i trong hợp đồng t h ì bê n v i ph ạ m ph ả i có n gh ĩ a vụ thự c hi ện đú n g h ợ p đồ n g n ế u ch ư a x ả y r a thi ệt hại hoặc bồi t h ư ờ n g t h i ệ t h ạ i k h i có t h i ệ t hại xảy ra theo q u y đị n h củ a ph á p l u ậ t t r o n g Bộ Lu ật dân sự . T N DS t r o n g h ợ p đồ n g đư ợ c ch i phối bởi c ác ng u yê n t ắ c ch ế độ ph á p l ý v ề hợp đồng TNDS ph á t si n h t ừ s ự v i ph ạ m n gu yê n tắc xử sự , đó l à sự v i ph ạ m n gh ĩ a v ụ dâ n s ự .

LEGAL REVIEW

Theo BLDS 2015

LEGAL REVIEW

“Khái niệm “vi phạm nghĩa vụ”

được quy định là việc bên có nghĩa vụ không thực hiện nghĩa vụ đúng thời hạn thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ hoặc thực hiện không đúng nội dung của nghĩa vụ.

”

LEGAL REVIEW

V ớ i cá ch t i ế p cậ n t r ự c t i ế p khá i n i ệ m “ v i ph ạ m n gh ĩ a v ụ ”, B L D S 2 0 1 5 đã ch ỉ r a ba că n cứ n hằ m ch ứ n g

minh

hành

p hạ m

n gh ĩ a v ụ cũ n g n h ư l à m că n c ứ á p dụ n g cá c bi ệ n ph á p ch ế tài do v i ph ạ m n gh ĩ a v ụ l à h à nh vi “ k h ô n g t h ự c h i ệ n n gh ĩ a v ụ đú ng t h ờ i h ạ n ”, “ t h ự c h i ệ n k h ô n g đ ầ y đủ n gh ĩ a v ụ ”, “ t h ự c h i ệ n không đú n g n ộ i du n g củ a n gh ĩ a vụ ” .

LEGAL REVIEW

Th eo quy đị n h t ạ i

Điều 274 BLDS 2015

LEGAL REVIEW

Kh ái n iệm “ nghĩ a vụ hợp đồn g” đư ợ c h i ể u là v iệc m à theo đó, một hoặc n h i ề u ch ủ t h ể ( sau đ ây g ọi c hu ng l à bên c ó n gh ĩ a v ụ ) ph ả i ch uyển gia o vật c hu yển g i ao qu yề n t r ả t i ề n h o ặc giấy tờ c ó g i á thự c hi ện c ô n g v i ệ c h o ặ c kh ôn g được thự c hi ện c ông vi ệ c n h ấ t đị n h v i lợ i ích củ a một hoặc nhi ều ch ủ t h ể k h á c ( sau đ ây gọi c hu ng l à bên có qu yề n ) dự a t rên căn cứ thỏa thu ận gi ao k ế t t r o n g h ợ p đ ồn g của c ác bên. N hư vậy, v i ph ạ m n gh ĩ a v ụ t ro n g h ợp đồng l à hành vi kh ô n g t h ự c h i ệ n đ ún g h ợp đồng c ủ a c ác bên có n gh ĩ a v ụ ba o gồm h àn h vi không thự c hi ện mộ t ph ầ n k h ô n g t h ực h iện toàn bộ, c hậm thực h i ệ n h a y có kh iếm kh uyết trong vi ệc thự c h i ệ n h ợ p đồ n g.

LEGAL REVIEW

B LDS 2 0 15 không đề c ập t rực t iếp đến khái ni ệm “trách nhi ệm dân sự do v ì p h ạm nghĩ a vụ trong h ợ p đ ồ ng ” như ng c ó qu y đ ịn h v ề TN DS trong ng u yên t ắc của pháp l u ật dân sự .

LEGAL REVIEW

T heo qu y đị nh tại

Khoản 5 Điều 3 BLDS 2015

Một trong nhữ n g n gu yê n t ắ c cơ bả n củ a BL DS l à ng u yên tắc c hị u T N DS cá n h â n ph á p n h â n ph ả i t ự c hị u trác h nhi ệm v ề v i ệ c k h ô n g t h ự c h i ệ n h o ặ c t h ự c hi ện k hông đú ng n gh ĩ a v ụ dâ n sự . T h e o đó , cá c bê n phải nghi êm ch ỉ n h t h ự c h i ệ n n gh ĩ a v ụ v à t ự ch ị u trác h nhi ệm về v i ệ c k h ô n g t h ự c h i ệ n h o ặ c t h ự c h i ệ n không đú ng ngh ĩ a v ụ BL DS P h á p qu y đị n h h ợ p đồ n g g i ao k ết hợp ph á p có gi á t r ị n h ư l u ậ t đố i v ớ i cá c bê n g i ao k ết” tứ c l à h ợ p đồ n g cũ n g có gi á t r ị n h ư l u ậ t .

LEGAL REVIEW

Ngườ i v i phạm ng hĩ a vụ hợp đồ n g

N gu yê n t ắ c ch u n g BL DS t h ì mọi

p h ải ch ịu hậu qu ả bất l ợi l à TNDS h a y

h ợ p đồ n g dâ n sự đề u đư ợc

là m ộ t loại trác h nhi ệm pháp l ý. T h e o

t h ự c h i ệ n dư ớ i h ì n h t h ứ c t hỏa

đ ó h ợp đồng dân sự đư ợc c oi l à că n

t h u ậ n củ a cá c bê n t h ô n g q u a

cứ đ ể xem xét TNDS do vi phạm n gh ĩ a

v i ệ c t h ỏ a t h u ậ n k h i m ộ t t r ong

v ụ. B ởi, h ợp đồng l à c ông c ụ c h ủ yế u

cá c

đ ể các b ê n xác l ập qu an hệ n gh ĩ a

t h ì sẽ ph á t si n h r a T N DS do vi

v ụ tài sản trong một xã hội nhấ t đị n h .

ph ạ m n gh ĩ a v ụ t r o n g h ợ p đồ ng .

bê n

ph ạ m

n gh ĩ a

vụ

LEGAL REVIEW

Từ phân tí c h t r ê n , có t h ể h i ể u t r á ch nhi ệm dân sự do v i ph ạ m n gh ĩ a v ụ trong hợp đồ n g l à m ộ t l o ạ i t r á ch nhi ệm pháp l ý do T ò a á n h o ặ c bê n bị thi ệt hại đư ợc ph é p á p dụ n g đố i v ớ i bên c ó hành v i v i ph ạ m k h ô n g t h ự c hi ện, thự c h i ệ n k h ô n g đú n g k h ô n g đầy đủ qu yề n v à n gh ĩ a v ụ ph át si n h từ hợp đồng n h ư bu ộ c bê n v i ph ạ m ng hĩ a vụ phải có t r á ch n h i ệ m t i ế p t ụ c thự c hi ện ngh ĩ a v ụ h o ặ c bu ộ c bê n v i phạm phải b ù đắ p n h ữ n g t ổ n t h ấ t v ề vật c hất và t i n h t h ầ n ch o bê n bị t h i ệ t hại hay mất m ộ t k h o ả n t i ề n ph ạ t .

LEGAL REVIEW

TRÁCH NHIỆM TIẾP TỤC THỰC HIỆN NGHĨA VỤ TRONG HỢP ĐỒNG

Trách n h iệ m t iế p t ụ c th ự c h iệ n n g h ĩa v ụ là k h i b ê n có ng h ĩa v ụ k h ôn g th ự c h iệ n , t h ự c h iệ n k h ôn g đú ng kh ôn g đ ầ y đ ủ n g h ĩa v ụ tr on g h ợp đ ồn g th ì b ên có q u yề n yê u cầ u cơ q u an n h à n ư ớc có thẩ m qu yền áp d ụ n g cá c b iệ n ph á p cư ỡn g ch ế đ ể b u ộc bê n có n g h ĩa v ụ p h ải t h ự c h iệ n . Với tr á c h nhi ệm n à y, b ê n v i p h ạm n g h ĩa v ụ ph ả i t iế p tục t hự c hiệ n n g h ĩa v ụ t h e o yê u cầu củ a b ê n k i a .

LEGAL REVIEW

Th eo quy đ ị n h t ạ i

Điều 352 BLDS 2015

LEGAL REVIEW

K h i b ên có ng hĩ a vụ

Đâ y l à t r á ch n h i ệ m m à bê n v i ph ạ m n gh ĩ a

t hực h iện không đú ng

vụ ph ả i gá n h ch ị u k h i v i ph ạ m n gh ĩ a v ụ t h ì

n gh ĩa

mì nh

bê n có qu yề n có t h ể yê u cầ u h ọ t h ự c h i ệ n

qu y ền

ti ế p t ụ c n gh ĩ a v ụ đó . Bê n có n gh ĩ a v ụ ch ỉ

t hì

vụ

b ên

của có

bên

c ần t h ự c h i ệ n n gh ĩ a v ụ cò n t h i ế u , m à k h ô n g

có n gh ĩa vụ ti ếp tụ c

c ần ph ả i bồ i t h ư ờ n g bê n có qu yề n cũ n g

t hực

k hô n g cầ n ch ứ n g m i n h t h i ệ t h ạ i x ả y r a .

đ ượ c

yêu h iện

c ầu nghĩ a

vụ

LEGAL REVIEW

Quy định BLDS 2015

Trách nhi ệm t i ếp t ụ c t hự c hi ện ng hĩ a vụ t ron g hợp đồng b ao g ồm c á c dạng t rách nhi ệm sa u :

LEGAL REVIEW

Tr ác h nhi ệm do không t hự c h iệ n n g h ĩa v ụ g ia o v ật

Điều 356 BLDS 2015 Kh ôn g t hự c hi ện nghĩ a vụ g i a o v ậ t l à v i ệ c bê n có n gh ĩa v ụ c hu y ển g i ao vật l à đố i t ư ợ n g củ a h ợ p đồ n g th eo t h ỏa thu ận đã k hông c h u yể n gi a o v ậ t ch o bê n có q uyển k hi thời hạn c hu yển gi a o t r o n g h ợ p đồ n g đã h ết. L úc này, bên c ó qu yền l à bê n bị v i ph ạ m s ẽ yê u cầ u b ên v i p hạm phải c hị u trác h n h i ệ m t i ế p t ụ c t h ự c h i ệ n h ợp đồn g thông qu a qu y đị n h t ạ i Đi ề u 3 5 6 BL DS 2 0 1 5 .

LEGAL REVIEW

Tr ác h nhiệm do không t hự c hiệ n h oặc k h ôn g đ ư ợc th ự c h iệ n m ột côn g v i ệ c

Điều 358 BLDS 2015 Đối t ượn g c ủ a hợp đồng g ồm v i ệ c l à m h a y k h ô n g ph ả i l à m m ộ t việc t h eo cam kết c ủ a hai bên. C ô n g v i ệ c ph ả i l à m h a y v i ệ c k h ô n g ph ải làm một vi ệc phải l à nhữ n g v i ệ c m à ph á p l u ậ t k h ô n g cấ m và kh ô n g trái với đạo đứ c xã h ộ i . Vi ệ c t h ự c h i ệ n n gh ĩ a v ụ l o ạ i này trên ng u yên tắc k hông thể đạ t đư ợ c bằ n g cá ch cư ỡ n g ch ế . Kh i các b ê n thỏa thu ận đối t ư ợ n g h ợ p đồ n g l à cô n g v i ệ c ph ả i th ực h iện mà bên c ó ng hĩ a vụ k h ô n g t h ự c h i ệ n cô n g v i ệ c đó t h ì bên có n ghĩ a vụ sẽ phải c hị u t r á ch n h i ệ m t r ư ớ c bê n bị v i ph ạ m

LEGAL REVIEW

Theo Đi ều 3 5 8 BL DS 2 0 1 5 , t r á ch n h i ệ m t i ế p t ụ c thự c hi ện hợp đồ n g đã đư ợ c BL DS 2 0 1 5 qu y đị n h theo hư ớng h o a n ch u yể n v i ệ c t i ế p t ụ c t h ự c h i ệ n hợp đồng c h o bê n có qu yề n v à bê n có n gh ĩ a v ụ c ó trác h nhiệ m BT T H ch o bê n có qu yề n . Tr o n g qu y đị nh này, ph á p l u ậ t dâ n s ự đã có s ự l i n h h o ạ t t h e o hư ởng qu y ền l ợ i củ a ch ủ t h ể có qu yề n t r o n g h ợ p đồng đư ợc đả m bả o t ố i đa v ề l ợ i í ch N gư ờ i ca m k ết sẽ phải t r ả ch i ph i v à BT T H , t h e o yê u cầ u củ a ngư ời c ó qu yề n , m ộ t k h i n gư ờ i n à y t ự m ì n h t h ự c hi ện hoặc nhờ n gư ờ i k h á c t h ự c h i ệ n cô n g v i ệ c đó .

LEGAL REVIEW

Tr ác h nhi ệm do chậm t hự c h iệ n n g h ĩa v ụ t r ả t iề n

Điều 357 BLDS 2015 B ên c ó ng hĩ a vụ trả ti ền p h ả i t r ả t i ề n đầ y đủ , đú n g t h ờ i hạn, đú ng đị a đi ểm v à ph ư ơ n g t h ứ c đã t h ỏ a t h uận Khoản 1 Đi ều 357 BL DS 2 0 1 5 : “ Tr ư ờ n g h ợ p bê n có n ghĩ a vụ c hậm trả ti ền t h ì bê n đó ph ả i t r ả l ã i đ ối v ới số ti ền c hậm trả t ư ơ n g ứ n g v ớ i t h ờ i gi a n ch ậm trả”. N ghĩ a vụ trả tiề n gồ m cả t i ề n l ã i t r ê n n ợ gốc, trừ trư ờng hợp c ó th ỏ a t h u ậ n k h á c. T h e o đó t rườn g hợp bên c ó ng hĩ a v ụ ch ậ m t r ả t i ề n , bê n đó p h ải c hị u trác h nhi ệm ti ế p t ụ c h ợ p đồ n g (t r ả t i ề n gốc) và phải c hị u trác h n h i ệ m t r ả t i ề n l ã i đố i v ớ i số tiền c hậm trả tư ơng ứ n g v ớ i t h ờ i gi a n ch ậ m t r ả .

LEGAL REVIEW

N hư vậy, ngoài vi ệ c ph ả i t r ả k h o ả n t i ề n t h u ộ c v ề nghĩ a vụ c hí nh như t i ề n t h a n h t o á n do m u a h à n g hoa, trả ti ền dị c h v ụ t h u ê t à i sả n t h ì bê n ch ậ m thự c hi ện ng hĩ a vụ t r ả t i ề n cò n ph ả i t r ả m ộ t k h o ả n l ãi tỉ nh trên gi á trị củ a k h o ả n t i ê n ch ậ m t r ả đó . Khoản l ãi này bản ch ấ t l à t r á ch n h i ệ m bồ i t h ư ờ n g nhữ ng tổn thất do v i ệ c ch ậ m t r ả gâ y r a , đư ợ c tí nh dự a trên mứ c l ã i su ấ t ch ậ m t r ả t ư ơ n g ứ n g v ớ i thời gi an c hậm trả. L ã i su ấ t ph á t si n h do ch ậ m t r ả ti ền đư ợc xác đị nh t h e o t h ỏ a t h u ậ n củ a cá c bê n .

LEGAL REVIEW

Tuy nhi ê n, đ ể v i ệ c á p dụ n g p h áp lu ật được thố ng nhấ t v à hạ n c h ế t ìn h t r ạn g l ạm dụn g b ó c l ộ t l ẫ n nhau , đ ảm b ảo ổn đị nh nề n ki nh tế , ki ể m s o át s ự lạm phát củ a thị trư ờ ng đ i ề u lu ật q u y địn h l ãi suất d o c á c b ê n thỏ a t h u ận k h ô n g được vư ợ t q u a m ứ c l ã i su ất đ ư ợ c q u y đị nh t ại k hoả n 1 Đ i ề u 4 6 8 B LD S 2 0 1 5

Cụ t hể , l ã i s u ấ t d o c á c b ên th ỏa t h uậ n k h ô n g đư ợ c v ư ợt qu á 20 % / n ă m c ủa k h oả n t iền va y, t r ừ t r ư ờng hợ p l u ậ t k h á c c ó liên q ua n q uy đ ịn h k há c . Tr ư ờng hợp c á c b ên k h ôn g c ó t h ỏa t h uậ n t hì l ã i su ấ t c hậ m tr ả đ ược t ín h t h eo k h oả n 2 Đ i ề u 4 6 8 B L D S 2 0 1 5 t ức là “ lã i suấ t đ ượ c x á c đị nh bằ ng 5 0 % l ã i suấ t g iớ i h ạ n t ức là k h ô n g qu á 1 0 % /nă m của k h oả n tiền c h ậ m t r ả t r ừ t r ư ờ ng hợp l u ậ t liên q ua n c ó q uy đ ịn h k h á c .

LEGAL REVIEW

Tr ác h nhi ệm do chậm t i ếp n h ậ n v iệ c t h ự c h iệ n n g h ĩa v ụ

Điều 355, Điều 359 BLDS 2015 V ề n guy ên tắc , khi bên c ó n gh ĩ a v ụ t h ự c h i ệ n n gh ĩ a v ụ t h ì b ên m ang qu yển sẽ phải ti ếp n h ậ n v i ệ c t h ự c h i ệ n n gh ĩ a v ụ Trên t h ự c tế không phải l ú c n à o bê n có qu yề n cũ n g t i ế p n h ận v iệc thự c hi ện ng hĩ a vụ . N ế u bê n có n gh ĩ a v ụ t h ự c h i ệ n n gh ĩa v ụ đú ng thời hạn mà vì m ộ t l ý do n à o đó bê n có qu yề n kh ô n g t i ếp nhận thì đây đư ợ c co i l à v i ệ c ch ậ m t i ế p n h ậ n v iệc th ự c hi ện nghĩ a vụ . Do đó , ch ậ m t i ế p n h ậ n v i ệ c t h ự c h iện n ghĩ a vụ sẽ l àm phát si n h t r á ch n h i ệ m ph á p l ý s a u đâ y: BTTH, Phải c hị u rủ i ra, Và phả i t h a n h t o á n cá c ch i ph í ph á t sin h kể t ừ thời đi ểm c hậm ti ếp n h ậ n v i ệ c t h ự c h i ệ n n gh ĩ a v ụ .

LEGAL REVIEW

Vi ệc ti ếp tụ c phải thực h i ệ n h ợ p đồ n g ở đâ y l à bê n có qu y ền c hậm ti ếp nhận ph ả i t i ế p t ụ c t i ế p n h ậ n v ậ t do bên c ó nghĩ a vụ đã h o à n t h à n h . V ề că n cứ ph á t s i n h trác h nhi ệm ti ếp tụ c t h ự c h i ệ n n gh ĩ a v ụ do cá c bê n trong qu an hệ hợp đồ n g t h ỏ a t h u ậ n . C ă n cứ á p dụ n g chế tài này g ồm c ó h à n h v i v i ph ạ m h ợ p đồ n g v à có lỗi c ủ a bên vi phạm. Bê n bị v i ph ạ m ch ỉ có qu yề n bu ộ c bên vi phạm ti ếp tụ c t h ự c h i ệ n đú n g h ợ p đồ n g n ế u bê n vi phạm c ó l ỗi . Trác h n h i ệ m t i ế p t ụ c t h ự c h i ệ n h ợ p đồ n g phụ thu ộc nhi ều vào qu yề n qu yế t đị n h củ a ch ủ t h ể có qu y ền trong hợp đồ n g Đi ề u 4 2 5 BL DS 2 0 1 5 ch o ph é p bên c ó qu y ền trong hợ p đồ n g đư ợ c ph é p h ủ y h ợ p đồ n g do bên c ó ng hĩ a vụ kh ô n g có k h ả n ă n g t h ự ch i ệ n . Vi ệ c hủ y này bên c ó nghĩ a v ụ k h ô n g ph ả i t i ế p t ụ c t h ự c h i ệ n hợp đồng như ng phải BT T H t ừ h à n h v i v i ph ạ m h ợ p đồ n g.

LEGAL REVIEW

Án lệ Dunlop Pneumatic Tyres v New Garage (1915)

Tình huống

LEGAL REVIEW

Nguyên đơn (C) sản xu ất và cu n g

Tòa sơ thẩm ủng hộ C với

cấp h àng hóa c ho Bị đơn (R) l à

l ý do đi ề u k h o ả n củ a họ

đ ại lý và theo thỏa thu ận C cấ m

thực

ch ấ t

R b án hơn gi á ni êm yết c ủ a h ọ

bồ i

thường

đ ã b án một mặt hàng dư ới gi á

nhiên,

n iêm yết, do đó C đã mu a hàn g v i

đả o n gư ợ c đi ề u n à y v à cho

p h ạm hợp đồng và mu ốn R t r ả s ố

r ằ n g đi ề u k h o ả n n à y ch ỉ đơ n

t iền là 5l . R c ho rằng đi ều k h o ả n

gi ả n l à m ộ t đi ề u k h o ả n ph ạ t.

m à C dự a vào l à đi ều khoản ph ạ t

Số t i ề n 5 l l à t i ề n ph ạ t h ay

n ên không thể thi hành đư ợ c.

t i ề n bồ i t h ư ờ n g t h i ệ t h ạ i?

Tòa

là

đi ề u

k h o ản

thiệt

hại.

Tu y

ph ú c

thẩm

đã

Quyết định/Kết quả Đư ợ c ph é p k h á n g cá o - Qu yế t định củ a T ò a ph ú c t h ẩ m bị h ủ y bỏ ; đ iề u k h o ả n n à y k h ô n g ph ả i l à đi ề u k hoả n ph ạ t m à l à đi ề u k h o ả n h ạ n ch ế t hiệ t h ạ i ; do đó có t h ể t h i h à n h được . Lord

Du n e di n

đã

đư a

sự

k há c

bi ệ t gi ữ a đi ề u k h o ả n ph ạ t v à đ iề u k h o ả n bồ i t h ư ờ n g t h i ệ t h ạ i gi ớ i h ạ n.

LEGAL REVIEW

TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI

Nếu t rách nhi ệm ti ếp tụ c thự c hi ệ n n gh ĩ a v ụ h ợ p đ ồ n g l à theo thỏa thu ận gi ữ a cá c ch ủ t h ể th am gi a hợp đồng đượ c qu yế t đ ịn h b ởi b ên bị vi phạm thì trác h n h i ệ m B TTH là m ộ t chế tài bắt bu ộc mà Nh à n ư ớ c đ ã áp d ụn g c ho bên vi phạm k h i k h ô n g t hực h iện đú ng nghĩ a vụ hợp đồ n g v à làm p h át sinh thi ệt hại . Trác h nh i ệ m BT T H p h át sin h khi bên vi phạm c ó l ỗ i , h à n h v i v i p h ạm kh ông thự c hi ện đú ng hợ p đồ n g đ ã gây ra thi ệt hại . Trác h nh i ệ m BT T H là m ộ t loại TNDS mà một bên tr o n g h ợ p đ ồ n g p h ải bù đắp c ác tổn thất v ật ch ấ t d o h àn h v i vi phạm ng hĩ a vụ tr o n g h ợ p đ ồ n g đ ó m à mì nh gây ra c ho phí a bê n k i a .

LEGAL REVIEW

Că n c ứ p h á t si nh t r á c h nhi ệ m B TTH do v i p h ạ m n g hĩ a vụ Thứ nhất , c ó hành v i v i ph ạ m h ợ p đồ n g. Tr o n g đó , bên c ó nghĩ a vụ c ó hà n h v i k h ô n g t h ự c h i ệ n t h ự c h i ệ n k hông đú ng k hông đầ y đủ n gh ĩ a v ụ t r o n g h ợ p đồ n g t h ì bị c oi l à c ó hành vi vi ph ạ m h ợ p đồ n g H à n h v i v i ph ạ m hợp đồng do pháp l u ậ t x á c đị n h h o ặ c do cá c bê n t hỏa thu ận, c am k ết n h ư n g đã đư ợ c ph á p l u ậ t t h ừ a nhận và bảo vệ. N go ạ i l ệ , bê n v i ph ạ m k h ô n g t h ự c hi ện nghĩ a vụ không bị co i l à t r á i ph á p l u ậ t v à k h ô n g phải c hị u TNDS theo K h o ả n 2 , 3 Đi ề u 3 5 1 BL DS 2 0 1 5 .

LEGAL REVIEW

Thứ h ai, có thi ệt hại xảy ra trong t h ực tế. t h iệ t hại xảy ra do vi ph ạm n gh ĩa vụ bao g ồm: nhữ ng t ài sản b ị mất mát hoặc bị hủ y h oại h oàn t oàn, nhữ ng hư hỏng , g i ảm sút giá trị về tài sản, nhữ ng c hi p h í m à ngư ời bị vi phạm ph ải b ỏ ra để ngăn c hặn, hạn c hế v à kh ắc phụ c nhữ ng hậu quả d o n gười vi phạm ng hĩ a vụ g â y ra, n h ữ ng tổn thất do thu n hập th ực tế bị mất, bị gi ảm sú t.

LEGAL REVIEW

Thứ b a, mối qua n h ệ n h â n qu ả g i ữ a hành vi vi ph ạ m ph á p l u ậ t v à thi ệt hại xảy ra ch í n h l à m ố i l i ê n hệ nội tại , tất y ế u . Tr o n g đó , h à n h vi vi phạm l à n gu yê n n h â n , t h i ệ t hại xảy ra l à kế t qu ả . C h ỉ k h i n à o thi ệt hại xảy ra l à h ậ u qu ả t ấ t yế u c ủ a hành vi vi ph ạ m ph á p l u ậ t thì ng ư ời vi phạ m m ớ i ph ả i BT T H .

LEGAL REVIEW

Thứ t ư , l ỗ i củ a n gư ờ i v i ph ạ m n gh ĩ a v ụ Tr ư ờ n g hợp c ó th i ệ t h ạ i do v i ph ạ m n gh ĩ a v ụ gâ y r a thì bên c ó n gh ĩ a v ụ ph ả i bồ i t h ư ờ n g t o à n bộ thi ệt hại , t r ừ t r ư ờ n g h ợ p có t h ỏ a t h u ậ n k h á c hoặc l u ậ t có qu y đị n h k h á c” (Đi ề u 3 6 0 BL DS 2015). N h ư v ậ y, l ỗ i t r o n g T N DS l à l ỗ i s u y đo á n . Về ngu yên t ắ c, n gư ờ i đã đư ợ c x á c đị n h l à c ó nghĩ a v ụ m à k h ô n g t h ự c h i ệ n , t h ự c h i ệ n k hông đún g k h ô n g đầ y đủ n gh ĩ a v ụ đó đư ơ n g nhi ên bị co i l à có l ỗ i . L ỗ i l à t r ạ n g t h á i t â m l ý và mứ c độ n h ậ n t h ứ c củ a m ộ t n gư ờ i đố i v ớ i hành vi c ủ a h ọ v à h ậ u qu ả củ a h à n h v i đó .

LEGAL REVIEW

Án lệ Jackson v Horizon Holidays Ltd (1975)

Tình huống Ôn g Jac kson đã đặt một kỳ n gh ỉ t h ô n g qu a H o r i zo n H o l i da ys , m ộ t công ty du l ị c h, c ho ôn g v à gi a đì n h v à t r ả k h o ả n g 1 .4 0 0 b ản g Anh. Anh ta đã c u ng cấ p t h ô n g t i n ch i t i ế t r õ r à n g v ề ch ỗ ở , t iện ng hi , c ác yêu c ầu và s ở t h í ch v ề ch ế độ ă n u ố n g củ a gi a đ ìn h , đ ã đư ợc Hori zon c hấp n h ậ n . K h ô n g l â u t r ư ớ c k h i k h ở i h à n h , Ho riz on đã thông báo c ho Jack s o n r ằ n g k h á ch sạ n m à h ọ đã đặ t h iện kh ông c òn trống và c u n g cấ p m ộ t gi ả i ph á p t h a y t h ế v ớ i giá 1 . 2 00 bảng Anh mà họ đề x u ấ t l à t ố t n h ư k h á ch sạ n đã đặ t b an đ ầu. Khi đến nơi , gi a đì n h Ja ck s o n s n h ậ n t h ấ y k h á ch s ạ n m ớ i kh ông đạt yêu c ầu . Đi ề u n à y k h i ế n h ọ đa u k h ổ , k h ó ch ị u , kh ó ch ịu và bất ti ện. Họ đã k h ở i k i ệ n H o r i zo n v ì t ộ i x u yê n t ạ c.

Vấn đề Người lậ p hợp đồng bồi th ư ờ n g ch o cả g i a đì nh mì nh c ó đư ợ c b ồ i th ường thi ệt hại hay kh ô n g.

LEGAL REVIEW

Quyết định/Kết quả Đơn kháng c áo c ủ a H o r i zo n đã bị bác bỏ . Ja ck s o n s đã k ý h ợp đ ồng với Hori zons để đi n gh ỉ cù n g gi a đì n h v à có qu yề n đòi b ồi thư ờng thi ệt hại kh ô n g ch ỉ do H o r i zo n s v i ph ạ m h ợ p đồ ng mà c òn vì sự k hó c hị u v à đa u k h ổ do v i ệ c v i ph ạ m h ợ p đồ n g đ ã gây ra c ho anh ta . C h o r ằ n g ô n g đã đặ t k ỳ n gh ỉ ch o ô n g v à g i a đì nh, ông Jac k so n cũ n g có qu yề n đò i bồ i t h ư ờ n g t h i ệ t h ại c ho nhữ ng đau k h ổ v à k h ó ch ị u do v i ph ạ m h ợ p đồ n g gây ra c ho vợ và c ác c on ô n g. H o r i zo n đã bi ế t k ỳ n gh ỉ l à dà n h cho gia đì nh nên bất k ỳ hà n h v i v i ph ạ m h ợ p đồ n g n à o có t h ể t h ấ y t rư ớc sẽ ảnh hư ởng đế n t o à n bộ gi a đì n h ch ứ k h ô n g ch ỉ ô ng J ac kson, ngư ời tham gi a h ợ p đồ n g. V ì v ậ y, co n số 1 .1 0 0 bả ng A nh đư ợc thẩm phán x é t x ử ba n đầ u bồ i t h ư ờ n g t h i ệ t h ạ i t h eo yêu c ầu bồi thư ờng củ a ô n g Ja ck s o n k h ô n g đư ợ c co i l à quá đ áng vì nó thể hi ện s ự đa u k h ổ v à k h ó ch ị u củ a cả gi a đì n h.

LEGAL REVIEW

PHẠT VI PHẠM HỢP ĐỒNG

LEGAL REVIEW

B ê n cạn h t rác h nhi ệm ti ếp tụ c t h ự c h i ệ n đú n g n gh ĩ a v ụ h ợ p đ ồn g v à trác h nhi ệm BTTH do có h à n h v i v i ph ạ m h ợ p đ ồ n g n ộ i dung c ủ a TNDS do vi ph ạ m n gh ĩ a v ụ t r o n g h ợ p đ ồ n g cò n b ao gồm phạt vi phạm h ợ p đồ n g. Đâ y l à m ộ t l o ạ i T N D S đ ược th ự c hi ện theo thỏa t h u ậ n củ a cá c bê n t r o n g h ợ p đ ồ n g n h ưng l ại đư ợc pháp l u ậ t dâ n sự t h ừ a n h ậ n v à đ ả m b ảo t h ực hi ện. Trác h nhi ệm n à y đư ợ c BL DS 2 0 1 5 qu y đ ị n h tại Đ iều 418 Thỏa thu ận phạ t v i ph ạ m , đư ợ c xe m l à m ộ t n ội d un g c ần phải c ó trong v i ệ c t h ự c h i ệ n h ợ p đồ n g.

T heo quy đị n h tại

Khoản 1 Điều 418 BLDS 2015 LEGAL REVIEW

“Phạt vi ph ạ m l à s ự t h ỏ a t h u ậ n gi ữ a cá c bê n t r ong hợp đồng t h e o đó bê n v i ph ạ m n gh ĩ a v ụ ph ả i n ộp một kho ả n t i ề n ch o bê n bị v i ph ạ m ”. Tr á ch n h i ệm thự c hi ệ n ph ạ t v i ph ạ m ch ỉ đư ợ c á p dụ n g n ế u trong hợ p đồ n g có t h ỏ a t h u ậ n v ề ph ạ t v i ph ạ m , trư ờng h ợ p h ợ p đồ n g k h ô n g t h ỏ a t h u ậ n v ề ph ạ t vi phạm, ph á p l u ậ t đi ề u ch ỉ n h qu a n h ệ h ợ p đồ n g đó c ũ ng k h ô n g qu y đị n h cụ t h ể v ề ph ạ t v i ph ạ m thì không đư ợ c á p dụ n g l o ạ i t r á ch n h i ệ m n à y. Do đ ó, khi soạn t h ả o h ợ p đồ n g cá c bê n ph ả i dự l i ệ u t r ước đư ợc cá c h à n h v i v i ph ạ m t r o n g t ư ơ n g l a i , ả nh hư ởng m ứ c độ n gh i ê m t r ọ n g củ a h à n h v i v i ph ạ m , để từ đó x á c đị n h ứ n g x ử cầ n t h i ế t v à ch ế t à i phạt vi phạm t ư ơ n g ứ n g m ộ t cá ch ph ù h ợ p.

LEGAL REVIEW

BLDS 2015 kh ô n g đặ t r a m ộ t đi ề u l u ậ t nào qu y đị nh v ề că n cứ ph á t s i n h t r á ch nhi ệm thự c h i ệ n t h ỏ a t h u ậ n ph ạ t h ợ p đồng tu y nhi ê n x u ấ t ph á t t ừ n gu yê n t ắ c c hu ng đi ều k i ệ n ph ạ t v i ph ạ m l à có h à n h vi vi phạm h ợ p đồ n g có t h ỏ a t h u ậ n á p dụ ng và hợp đồ n g có h i ệ u l ự c ph á p l u ậ t . Phạt vi phạm h ợ p đồ n g có m ố i l i ê n qu a n mật thi ết đế n t r á ch n h i ệ m v ì cả h a i l o ạ i hì nh c hế tài n à y đề u n h ằ m bù đắ p n h ữ n g tổn thất về v ậ t ch ấ t do h à n h v i v i ph ạ m c ủ a một bê n t r o n g h ợ p đồ n g gâ y r a .

LEGAL REVIEW

C h ế t à i ph ạ t v i ph ạ m t u â n t h e o t h ỏ a t h u ậ n củ a các bê n t r o n g h ợ p đồ n g cò n chế t à i BT T H do BL DS qu y đị n h Tu y n h i ê n , BL DS 2 0 1 5 t h ừ a n h ậ n s ự t ồ n t ạ i cả h a i ch ế t à i n à y k h i á p dụ n g T N DS do v i ph ạ m h ợ p đồ n g. V ề m ứ c ph ạ t vi ph ạ m : T h e o k h o ả n 2 , k h o ả n 3 Đi ề u 4 1 3 BL DS 2 0 1 5 “ m ứ c ph ạ t v i ph ạ m do cá c bê n t h ỏ a t h u ậ n t r ừ t r ư ờ n g h ợ p l uậ t l i ê n qu a n có qu y đị n h k h á c ” .

N g oài ra, các bên c ó thể thỏa t h u ận v ề v iệc bên vi phạm ch ỉ p h ải ch ịu phạt vi phạm m à kh ô n g p hải BTTH, hoặc v ừa p h ải ch ịu phạt vi phạm v à v ừa p h ải BTTH. Trư ờng hợp cá c b ên có thỏa thu ận về p h ạt v i p h ạm như ng không t h ỏa t h uận về vi ệc vừ a phải ch ịu p h ạt v i phạm và vừ a p h ải BTTH t hì bên vi phạm ch ỉ p h ải ch ịu phạt vi phạm.

LEGAL REVIEW

Án lệ Davis Contractors Ltd v Fareham Urban District Council (1956)

Tình huống B L D S 20 1 5 kh ôn g đặt ra một đi ều l uậ t n à o qu y đị n h v ề că n cứ ph á t s N h ữn g n gười kháng c áo đã đấu thầ u h ợ p đồ n g v ớ i bị đơ n để x â y 2 8 că n n h à tro n g 8 tháng. Hồ sơ dự thầ u có k è m t h e o m ộ t l á t h ư n ê u r õ r ằ n g hồ sơ d ự t hầu phải đư ợc c u ng cấ p đầ y đủ v ậ t l i ệ u v à n h â n cô n g k h i đư ợ c yêu cầu để thự c hi ện c ông v i ệ c t r o n g t h ờ i gi a n qu y đị n h . Sa u đ ó , n hữn g n gười kháng c áo đã ký h ợ p đồ n g v ớ i bị đơ n để x â y n h à t h e o giá cố định và c ó nhữ ng đi ều ch ỉ n h n h ấ t đị n h . H ợ p đồ n g ba o g ồ m mộ t số tài l i ệu sơ bộ, đư ợc l i ệ t k ê t r o n g m ộ t đi ề u k h o ả n . C u ộ c đ ấ u t hầu đượ c c hỉ đị nh l à một trong s ố đó , n h ư n g bứ c t h ư t h ì k h ô n g.

C h ủ yế u do t h i ế u l a o độ n g có t a y n g hề nê n cô n g v i ệ c k é o dà i 2 2 t h á n g t h a y v ì 8 tháng . N h ữ n g n gư ờ i k h á n g cá o đã đư ợ c trả m ứ c gi á cố đị n h , cộ n g v ớ i cá c m ứ c t ă n g và đ iề u ch ỉ n h t h e o qu y đị n h . Tu y n h i ê n , h ọ t u y ê n b ố r ằ n g h ọ đư ợ c h ư ở n g n h i ề u t i ề n h ơ n d ự a trê n cô n g đứ c l ư ợ n g t ử . N h ữ n g n gư ờ i k h áng c á o cũ n g l ậ p l u ậ n r ằ n g gi á cả t r o n g h ợp đ ồng k h ô n g có t í n h r à n g bu ộ c v ì n ó ph ụ t h u ộc và o đi ề u k i ệ n qu a n t r ọ n g n h ất có t r o n g thư hoặ c do v i ệ c t h ự c h i ệ n h ợ p đồ n g bị ch ậ m trễ d o t h i ế u l a o độ n g k h i ế n h ợ p đồ n g bị hủ y b ỏ.

LEGAL REVIEW

Vấn đề N h ữn g

n gười

kháng

c áo

có

được h ưởn g nhi ều ti ền hơn trên c ơ sở côn g đ ức l ư ợng tử k hông? H ợ p đồn g có bị ghi đè bằng thư t r o ng h ồ sơ dự thầu không? Hợp đồ ng có b ị thất bại do thi ếu l ao độ ng kh iến vi ệc thự c hi ện hợp đồ ng b ị ch ậm trễ kéo dài k hông?

Quyết định/Kết quả Đơ n k h á n g cá o đã bị bá c b ỏ. N gư ờ i k h á n g cá o k h ô n g đ ư ợc t r ả t h ê m t i ề n t r ê n cơ sở n h ư : Thư t r o n g h ồ s ơ dự t h ầ u v à cá c đ iề u k i ệ n n ê u t r o n g h ồ s ơ dự thầu k h ô n g đư ợ c đư a v à o h ợ p đ ồng . Vi ệ c h a i bê n m o n g đợ i c ông v i ệ c có t h ể h o à n t h à n h trong v ò n g 8 t h á n g k h ô n g dẫ n đ ế n v i ệ c h ợ p đồ n g bị t h ấ t b ạ i khi h ó a r a n ó k h ô n g t h ể đư ợ c thự c h i ệ n t r o n g t h ờ i gi a n qu y định.

LEGAL REVIEW

TỔNG KẾT

1 . K h ái n iệm tr ách n h iệm dân sự d o hành vi vi p hạm Hợp đồn g 2 . Tr ách n h iệm tiếp tụ c t hực hi ện nghĩ a vụ t rong H ợp đồn g »

Á n lệ D u n lop P n eum ati c Tyres v New Ga r a g e (1 9 1 5 )

3 . Tr ách n h iệm b ồi th ư ờng thi ệt hại »

Á n lệ J a ckson v Hori zon Hol i d ays L t d (1975)

4 . P h ạt v i p h ạm Hợp đồng »

Á n lệ D a v is Con tr act ors L td v Fareham Ur b a n D istr ict Counci l (1956)

LEGAL REVIEW

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1.

M a r y Ch a r man - Willian Publ i shi ng (2007), C ontract L aw.

RE B a r n ett - Social P h ilos ophy and Pol i cy (1986), C o n t r act r emedies a n d inal i enabl e ri ght s.

I R Ma c n eil - Cor n ell LQ ( 1961), Po we r of con tr a ct an d a greed remed i es.

BH B ix - R atio J u r is ( 2 0 0 8 ), C ontract ri ghts and rem edi es, a n d t he div er g en ce between l aw and moral i ty.

RRW Br ooks, A Str emitz er - Yal e L J (2010), Re m e dies on an d off Contract .

M C h en -Wish a r t, A Loke, B Ong (2016), Re m e dies for Br ea ch of C ontract .

YA A r bel - W. Va. L. Rev. (2015), C o n t r act r emedies in a ct i on: Speci f i c per f or m ance.

JS M a rtin - Tu l. L. Rev ( 2 0 19), Percepti ons of Cont ract Remed i e s .

F Jim é n ez - A r iz . St. LJ ( 2 021), Ret hi nki ng C ontract Remed i es.

10 .

LA D iM atteo, C Pon cib ó - European Revi ew of Pri vat e L aw (20 18) , Q u a n dar y of sma r t con tracts and rem edi es: t h e r o le of con tr act la w and sel f - hel p remed i es.

LEGAL REVIEW

IIRR

LEGAL REVIEW LEGAL REVIEW

LEGAL REVIEW