The Warsaw Tigers by Embassy of the Republic of Poland in Skopje

НУ Музеј на современата уметност

Архитектурата на Вацлав Клишевски, Јежи Мокшињски и Еугењуш Вјежбицки

BKBKBKBK МЈМЈМЈМ ЕВЕВЕВЕВЕ BKBKBKBK МЈМЈМЈМ ЕВЕВЕВЕВЕ

BKBKBKBK K ЈМЈМЈМЈ М ЕВЕВЕВЕВ Е BKBKBKBK K ЈМЈМЈМЈ М ЕВЕВЕВЕВ Е NI Museum of Contemporary Art

The Architecture of Jerzy Mokrzyński, Eugeniusz Wierzbicki and Wacław Kłyszewski

* Државниот архив на Република Македонија - одделение Скопје / State Archives of the Republic of Macedonia - Skopje Department во текстот се појавува како ДАРМ - одд. Скопје throughout the text, the following abbreviation is used: SAоRM - Skopje Department. * ЗАИКС / ZAIKS Mатеријалите обележани како ЗАИКС / ZAIKS се дел од оригиналната изложба во Варшава „Во тимот е силата - Тигрите”. The materials marked as ЗАИКС / ZAIKS are a part of the original Warsaw exhibition “The Warsaw Tigers. The Power of a Team”.

Амбасадата на Република Полска сака да му изрази благодарност на Државниот архив на Република Македонија - oдделение Скопје што дозволи пристап до архивските документи поврзани со полската помош за Скопје и со помошта при собирањето материјали за оваа публикација. Исто така, сакаме да му се заблагодариме на г. Климе Поповски за фотографиите од Адолф Циборовски.

The Embassy of the Republic of Poland would like to express its gratitude to the State Archives of the Republic of Macedonia - Skopje Department for allowing access to their archives related to the Polish Aid to Skopje and assistance in collecting the materials for this publication. We would also like to thank Mr. Klime Popovski for providing archival photographs of Adolf Ciborowski.

Реализација на изложбата / Тhe exhibition НУ Музеј на современата уметност – Скопје Оригиналната изложба „Во тимот е силата - Тигрите“ беше отворена во мај 2014 година во Варшава, Полска, како дел од Музејската ноќ. Таа беше подготвена од Полското здружение на автори (ZAIKS). За верзијата на оригиналната изложба на ZAIKS „Во тимот е силата - Тигрите“ во Скопје беше додаден нов материјал фокусиран на зградата на Музејот на современата уметност (1966), при што е вклучено едно од најголемите достигнувања на Тигрите. НУ Музеј на современата уметност (НУ МСУ), Скопје Адреса: Самоилова 17, Скопје Веб-страница: www.msuskopje.org.mk Издавач: Амбасада на Република Полска во Скопје Текст: ZAIKS (Музеј на современата уметност – Скопје, 1969-1970 и цитати), Кинга Нетман-Мултановска (Хронологија) Соработник: Благоја Варошанец (во организацијата на изложбата од НУ МСУ) Архитектонски дизајн на изложбата: Даниел Серафимовски Графички Дизајн: Нада Прља, асистент: Нина Рудиќ Фотографии, документи и цртежи: Архив на НУ МСУ, ДАРМ - одд. Скопје, Полското здружение на автори (ZAIKS), приватна архива на Климе Поповски Подготовка на информацијата: Кинга Нетман-Мултановска (Полска амбасада / ДАРМ - одд. Скопје) и Благоја Варошанец (архивски материјал на НУ МСУ) Превод од полски на македонски: Александар Ристески Превод од српски на македонски: Александар Ристески Превод од македонски на англиски: Милан Дамјаноски Превод од француски на македонски: Тамара Вршковска Лектор на македонски јазик: Кирил Ангелов Лектор на англиски јазик: Милан Дамјаноски Печат: Скенпоинт Тираж: 500 Публикацијата не е за продажба

The NI Museum of Contemporary Art in Skopje The original exhibition “The Warsaw Tigers. The Power of a Team” was opened in May 2014 in Warsaw, Poland, as a part of the Museum Night. It was prepared by the Polish Association of Authors (ZAIKS). For the Skopje version of the original ZAIKS exhibition “The Warsaw Tigers. The Power of a Team” new material has been added focusing on the NI Museum of Contemporary Art building (1966), which is considered one of the Tigers’ greatest achievements. NI Museum of Contemporary Art (NI MoCa), Skopje Address: Samoilova 17, Skopje Website: www.msuskopje.org.mk Publisher: Embassy of the Republic of Poland in Skopje Text: ZAIKS (Museum of Contemporary Art. Skopje 1969-1970 & quotations), Kinga Nettmann-Multanowska (Calendarium) Collaborator: Blagoja Varoshanec (in the organization of the exhibition at the NI MoCA) Architectural exhibition design: Daniel Serafimovski Graphic Design: Nada Prlja, assistance: Nina Rudik Photos, documents and drawings: The NI MoCA Archives, Polish Association of Authors (ZAIKS), the SAоRM - Skopje Department, and Klime Popovski’s private archive Research: Kinga Nettmann-Multanowska (Polish Embassy/SAоRM Skopje Department) & Blagoja Varoshanec (NI MoCA archival material) Polish-Macedonian translation: Aleksander Risteski Serbian-Macedonian translation: Aleksander Risteski Macedonian-English translation: Milan Damjanoski French-Macedonian translation: Tamara Vrshkovska Proofreading of the Macedonian text: Kiril Angelov Proofreading of the English text: Milan Damjanoski Print: Skenpoint Number of printed copies: 500 This publication is distributed free of charge

Изложбата „Во тимот е силата - Тигрите“ во Скопје е подготвена во соработка и со поддршка од: The exhibition “The Warsaw Tigers. The Power of a Team” in Skopje is prepared in cooperation with and support from:

НУ Музеј на современата уметност

Архитектурата на Вацлав Клишевски, Јежи Мокшињски и Еугењуш Вјежбицки

Макета - Музеј на современата уметност Од архивата на главниот одбор на Здружението на полските архитекти Model - Museum of Contemporary Art From the archive of the Main Board of the Association of Polish Architects [ЗАИКС / ZAIKS]

Музеј на современата уметност - Скопје 1969-1970

а 26 јули 1963 година, какопоследица на земјотресот, уништени се 75% од градбите во Скопје, град трет по големина во Југославија, стопански, политички, културен и научен центар. Под раководство на Обединетите нации, помош при обновата и отстранувањето на уништувањата дале 35 држави. Во рамките на поддршката, Полска понудила концепциски проект, како и целосна техничка документација на објект од јавен интерес. Бил избран Музејот на современата уметност, кој требало да ги собере збирките што биле подарени од други држави за уништениот град. Клишевски, Мокшињски и Вјежбицки биле избрани како автори на проектот врз основа на конкурс организиран од Здружението на полските архитекти во мај 1966 година, победувајќи во конкуренција со дури 86* други тимови. Конкурсната задача била исклучително тешка не само поради трагичните околности. Објектот лоциран на карпестиот рид Кале требало да доминира над долината на реката Вардар и над центарот на градот станувајќи со тоа еден од најважните во Скопје. Ридот бил споредуван со грчкиот Акропол, а музејот со Партенон. Објектот требало да претставува централна точка во обновата рекламирана како пионерски и модерен модел на архитектура и урбанистика за терени опфатени со опасност од сеизмички катастрофи. Бил презентиран не само како симбол на полско-југословенската соработка и оптимистичка иднина, но, исто така, како споменик на техниката и на можностите на полската архитектура.

Музеј на современата уметност Фото на Н. Смолаж „Архитектура“ 1974, бр. 4 Museum of Contemporary Art Photo by N. Smolarz “Architektura” 1974, No. 4 [ЗАИКС / ZAIKS]

на изложби, туку и на предавања, поетски и музички рецитали, прикажување филмови и работилници. Неговиот изглед, кој е далеку од типичниот за музеите од поранешните периоди и од монументализмот, требало да ја отсликува модерноста. Проектот на „Тигрите“ ја добил наклоноста на конкурсното жири благодарение на читливата и компактна структура со лапидарен визуелен израз. Тоа го добиле проектирајќи објект, кој е бела мермерна доминанта, поврзан со околниот простор на неагресивен начин, планиран така што да биде можно негово еластично користење. Гаражата што се слева со теренот и се отсекува од целината, претставува постамент за светлата конструкција на музејот. Белиот мермер е ставен во контраст со суров бетон, стакло и алуминиум. Совршено осветлениот ентериер од кој се гледал градот се ценело дека е совршена подлога за изложби. Современоста се манифестирала во применетата конструкција и во употребата на алуминиумски ролетни и на специјално стакло што ги распрснува сончевите зраци за горно-странично дополнително осветлување на изложбените сали. Употребените материјали обезбедувале висок стандард на завршната обработка.

Истовремено, намерата била да ги задоволува најновите правци во музејската архитектура овозможувајќи реализација не само * Впрочем, биле испратени 89 предлози за дизајнот [„Архитектура” бр.10/1966, стр. 423]

[ЗАИКС / ZAIKS]

The Мuseum of Contemporary Аrt - Skopje 1969-1970

n 26th of July, 1963 – an earthquake caused the destruction of 75% of the buildings in Skopje, the third largest city in Yugoslavia and an economic, political, cultural and scientific centre. The United Nations lead the effort to help in the rebuilding and mitigating the effects of the destruction which involved 35 countries. As part of the provided support, Poland offered a project concept, as well as full technical documentation for a public building. The choice was made to build a Museum of Contemporary Art, intended to house the art collection that was created as a result of the gifts and donations from various countries for the ravaged city. The authors of the projects W. Kłyszewski, J. Mokrzyński, and E. Wierzbicki were selected as part of a competition organized by the Association of Polish Architects in May, 1966, their design beating out the proposals of 86* other teams. The Terms of Reference were quite demanding and difficult, not only because of the tragic circumstances. It required for the building located on the rocky hill Kale to be a dominating presence over the valley of the river Vardar and the centre of the City, making it one of the most important sites in Skopje. The hill was compared to the Greek Acropolis, while the museum to the Parthenon. The building was intended to be a focal point of the rebuilding effort, promoted as a pioneering and modern model of architecture and urban planning for locations under risk of seismic catastrophic events. It was presented not only as a symbol of Polish-Yugoslav cooperation and sign of a better future, but also as a monument to the technical capacities and abilities of Polish architecture. Furthermore, it called for applying the state-of-the-art trend in museum architecture, in order to provide for the organization not only of exhibitions, but also of lectures, poetic and music recitals, film screenings and workshops. The design and appearance of the museum was a far cry from the typical design

of museums from the past and the period of monumentalism, thus reflecting the values of modernism. The project of the “Tigers” won the favour of the competition committee thanks to its legible and compact structure with a lapidary visual expression. They had achieved this by designing a dominant white marble building involved in a non-aggressive interaction with the surrounding environment. Furthermore, they made sure to plan it in a manner to enable flexibility of use. The garage which flows down with the terrain and is cut off from the whole, is a testament to the light construction of the museum. The white marble is contrasted with raw concrete. Glass is contrasted with aluminium. The perfectly lit interior, from which you can see a vista of the city, was considered to be a perfect background for exhibitions. Its modernity was manifested in the construction and the use of aluminium window shades and special glass diffusing the sun rays to ensure additional upper and lateral lighting of the exhibition rooms. The materials used guaranteed the highest standard of the final product.

* In fact, there were 89 competing design proposals [“Architektura”, 1966/10, p. 423] [ЗАИКС / ZAIKS]

Tигрите Од лево кон десно: Вацлав Клишевски, Еугењуш Вјежбицки и Јежи Мокшињски Фото на „Тигрите” од Тадеуш Баруцки, 1987 Тhe Tigers From left to right: Wacław Kłyszewski, Eugeniusz Wierzbickoi and Jerzy Mokrzyński, Photo of The Tigers by Tadeusz Barucki, 1987

Ентериерот на НУ МСУ Фото на Кинга Нетман Мултановска, јуни 2014 Тhe interior of the NI MoCA Photo by Kinga Nettmann-Multanowska, 6/2014

„Тигрите“ во НУ Музеј на современата уметност во Скопје

остигнувањата на „Тигрите’, тимот составен од архитектите: Вацлав Клишевски, Јежи Мокшињски и Еугењуш Вјежбицки, денес во Полска се синоним на добра, вонвременска архитектура. Дискусиите за полската архитектура од минатото сега се чести и популарни. Се појавуваат интересни, популарно-научни публикации на таа тема, се изработуваат архитектонски водичи низ градовите, се организираат екскурзии и предавања. Полската архитектура од повоените години (по 1945 г.) е наново дефинирана, главно од младите истражувачи. Денес „лошо родените“ * објекти се сметаат за примери на функционалност и елеганција. Исто така е и со делата на „Тигрите’, иако некои од нив повеќе ги нема на архитектонска карта на Полска – како прочуената железничка станица во Катовице, „бисерот“ на полскиот брутализам, чии бетонски чаши во форма на буквата „Y“ што го придржувале таванот на горното ниво, станаа лого на оваа изложба. Изложбата „Во тимот е силата - Тигрите“, ефект на тие фасцинации, го имала своето свечено отворање во мај 2014 година во Варшава. Таа прикажува пресек на достигнувањата на тројцата архитекти, посветувајќи најмногу време на нивните полски достигнувања, но не заборавајќи го Скопје. Поради толку големиот интерес во Полска за архитектурата од 60-тите и 70-тите години

* Дефиницијата е преземена од книгата на Филип Спрингер „Лошо родени. Репортажи за архитектурата на Народна Република Полска“. Книгоиздателство „Карактер“, Краков, 2012 г.

на минатиот век, природно е да се погледне во правец на Скопје, каде што на ридот покрај Вардар над градот доминира објектот на НУ Музеј на современата уметност, чии автори се Вацлав Клишевски, Јежи Мокшињски и Еугењуш Вјежбицки. Проектот на тој објект што бил создаден во нивното студио ги исполнил тешките конкурсни услови определени од тогашните власти на Скопје и од стручните лица, а бил распишан од Здружението на полските архитекти (SARP) во 1966 година. „Тигрите“ создале модерен, функционален објект што се вклопува во околината и кој бил израз на тогашното модерно мислење за уметноста и за начините за нејзиното презентирање. И токму толку важна институција на културата била избрана да стане полски дар за градот уништен од земјотресот.

директор на НУ Музеј на современата уметност, ѝ благодарам за отвореноста со која го прифати нашиот предлог и го збогати со исклучително вредни архивски материјали. Благодарение на тоа, заеднички успеавме да направиме прва, извонредна монографија за историјата на создавањето на објектот на Музејот. Во 2014 година се одбележува 50-тата годишнина од формирањето на НУ Музеј на современата уметност во Скопје. Изложбата за Вацлав Клишевски, Јежи Мокшињски и Еугењуш Вјежбицки е крај на јубилејната година. Тоа е симболичен акцент.

НУ Музеј на современата уметност во Скопје се дефинира како „проект на меѓународната солидарност“, а зборот „солидарност“ во Полска има исклучително значење. Денес Музејот поседува збирка од светската уметност од 60-тите години на 20 век од непроценлива вредност, вклучувајќи ја и полската уметност – над двесте дела од сто триесет и пет уметници, подарени на градот уништен од катаклизмата, како гест на солидарност. Се радувам, што имам можност да му ја презентирам денес на Скопје изложбата „Во тимот е силата - Тигрите“. Му благодарам на Полското авторско здружение (ZAIKS), иницијатор и автор на изложбата, за тоа што даде согласност да се направи нејзина македонска верзија. На госпоѓа Елиза Шулевска,

Јацек Мултановски Амбасадор на Република Полска во Скопјe декември 2014 година

„Tygrysy” w Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopje

orobek „Tygrysów”, zespołu architektów: Wacława Kłyszewskiego, Jerzego Mokrzyńskiego i Eugeniusza Wierzbickiego, to dziś w Polsce synonim dobrej, ponadczasowej architektury. Dyskusje o polskiej architekturze z przeszłości są obecnie modne i powszechne. Pojawiają się ciekawe, popularnonaukowe publikacje na ten temat, powstają architektoniczne przewodniki po miastach, organizowane są wycieczki i wykłady. Polska architektura lat powojennych (po 1945 roku) została zdefiniowana na nowo, głównie przez młodych badaczy. * Dziś budynki „źle urodzone” uważane są za przykłady funkcjonalności i elegancji. Tak też jest z dziełami „Tygrysów”, choć niektórych z nich nie ma już na architektonicznej mapie Polski — jak słynnego dworca kolejowego w Katowicach, „perły” polskiego brutalizmu, którego betonowe kielichy w kształcie litery „Y” podtrzymujące strop górnej hali, stały się znakiem rozpoznawczym tej wystawy. Wystawa „Tygrysy. W zespole siła”, efekt tych fascynacji, miała swój wernisaż w maju 2014 roku w Warszawie. Prezentuje ona przekrojowo dorobek trójki architektów, poświęcając najwięcej uwagi ich polskim osiągnięciom, ale nie zapominając o Skopje.

* Określenie zaczerpnięte z książki Filipa Springera „Źle urodzone. Reportaże o architekturze PRL”. 2012. Wyd. Karakter, Kraków.

Wobec tak wielkiego zainteresowania w Polsce architekturą lat 1960. i 1970. naturalne jest spojrzenie w kierunki Skopje, gdzie na wzgórzu nad Wardarem góruje nad miastem bryła Muzeum Sztuki Współczesnej autorstwa Wacława Kłyszewskiego, Jerzy Mokrzyńskiego i Eugeniusza Wierzbickiego. Projekt tego budynku, który narodził się w ich pracowni, sprostał niełatwym wymogom konkursu określonym szczegółowo przez ówczesne władze Skopje i środowisko artystyczne, rozpisanego przez Stowarzyszenie Architektów Polskich (SARP) w 1966 roku. „Tygrysy” stworzyły budynek nowoczesny, funkcjonalny, wpisujący się w otoczenie i będący wyrazem nowego wówczas myślenia o sztuce i sposobach jej prezentacji. I to właśnie tak ważną instytucję kultury wybrano, aby stała się polskim darem dla zniszczonego trzęsieniem ziemi miasta. Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopje określane jest mianem „projektu międzynarodowej solidarności”, a słowo „solidarność” ma w Polsce wyjątkowe znaczenie. Muzeum gromadzi dziś nieocenionej wartości zbiory sztuki światowej lat 1960., w tym sztuki polskiej — ponad dwieście prac stu trzydziestu pięciu artystów, podarowanych w geście solidarności zniszczonemu kataklizmem miastu.

Cieszę się, że mam dziś możliwość zaprezentowania w Skopje wystawy „Tygrysy. W zespole siła”. Dziękuję Polskiemu Stowarzyszeniu Autorów ZAIKS — pomysłodawcy i twórcy wystawy — za to, że wyraziło zgodę na stworzenie jej macedońskiej wersji. Dyrektor Muzeum, Pani Elizie Szulewskiej, dziękuję za otwartość, z jaką przyjęła naszą propozycję i wzbogaciła ją o niezwykle cenne archiwalia. Dzięki temu udało nam się wspólnie opracować pierwszą, niezwykłą monografię historii powstania budynku Muzeum. W roku 2014 obchodzona jest 50-ta rocznica utworzenia Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopje. Wystawa o Wacławie Kłyszewskim, Jerzym Mokrzyńskim i Eugeniuszu Wierzbickim kończy rok Jubileuszu. To symboliczny akcent.

Jacek Multanowski Ambasador RP w Skopje, Grudzień 2014 r.

Ентериерот на НУ МСУ Фото на Кинга Нетман Мултановска, јуни 2014 Тhe interior of the NI MoCA Photo by Kinga NettmannMultanowska, June 2014

The “Tigers” at the NI Museum of Contemporary Art in Skopje

he achievements of the “Tigers”, a team consisting of the architects: Jerzy Mokrzyński, Eugeniusz Wierzbicki and Wacław Kłyszewski have become synonymous today with good and timeless architecture in Poland. These days the discussions about Polish architecture are very frequent and popular. There have been a number of interesting popular and scholarly publications on this subject, accompanied by architectural guides for various cities and organisation of a series of excursions and lectures. Post-war Polish architecture (after 1945) has been reassessed and redefined mostly by young researchers and scholars. Today, all the then so-called “ill-bred” * buildings are now showcased as examples of functionality and elegance. This has also been the case with the works of the “Tigers”, though some of them have disappeared from the architectural map of Poland – such as the renowned Katowice railway station, the “pearl” of Polish Brutalist architecture. Its concrete cups shaped as the letter “Y” which supported the ceiling in the upper hall have been appropriated as the logo for this Exhibition. The exhibition “The Warsaw Tigers. The Power of a Team” which was born as a result of the fascination with their work, was officially opened in May, 2014 in Warsaw. It serves as an overview of the achievements of the three architects, mostly focusing on their work in Poland, but also not forgetting their contribution to Skopje. * The term comes from Ill-Bred. Reportages on the Architecture of the People’s Republic of Poland by Filip Springer, 2012.

Due to the great interest in Poland for the architecture of the 1960’s and 1970’s, it is only natural that our gaze turns toward Skopje and the hill rising over the river Vardar, where the building of the Museum of Contemporary Art towers over the city, a tribute to the work of its authors, Wacław Kłyszewski, Jerzy Mokrzyński and Eugeniusz Wierzbicki. The design project which was developed by their studio, fully met the demanding competition requirements which were set by the then authorities in Skopje and artists' community , and published by the Association of Polish Architects (SARP) in 1996. The “Tigers” had designed a modern, functional building integrated into its environment and serving as an expression of the then contemporary ideas about art and the modes for its presentation. Further adding to its relevance was the decision that such an important cultural institution had been selected as the gift from Poland to the earthquake ravaged city of Skopje.

of this exhibition – for giving us its consent to prepare a Macedonian edition. I would also like to thank Ms. Eliza Shulevska, the Director of the NI Museum of Contemporary Art, for welcoming our proposal with open arms and enriching the exhibition with exceptionally valuable archival materials. Thanks to our mutual efforts, we have succeeded in preparing and publishing this first and truly remarkable monograph on the history of the making of the Museum building. In 2014, the 50th anniversary of the founding of the NI Museum of Contemporary Art in Skopje is celebrated. The exhibition dedicated to Wacław Kłyszewski, Jerzy Mokrzyński and Eugeniusz Wierzbicki marks the end of this anniversary year, putting a symbolical exclamation mark to it.

The NI Museum of Contemporary Art in Skopje is defined as a “project of international solidarity”, having in mind that the term “solidarity” has a special meaning in Poland. Today, the Museum owns an invaluable collection of world art from the 1960’s, which also includes Polish art – over 200 works of art by 135 artists, donated to the city destroyed in the cataclysmic disaster as a gesture of solidarity. I am truly happy that today I have the opportunity to present here, in Skopje, the exhibition “The Tigers. The Power of a Team”. I would like to express my gratitude to the Polish Association of Authors ZAIKS – the initiator and author

Jacek Multanowski Ambassador of the Republic of Poland in Skopje, December 2014

Изложбен простор февруари 2014 Архива на НУ МСУ, фото на Милан Џинго Exhibition space February 2014 Archive of the NI MoCA, photo by Milan Dzingo

НУ Музеј на современата уметност

У Музеј на современата уметност е дел од културната историја на Република Македонија половина век, вертикала на современата уметност и споменик на солидарноста на повеќе од 1900 уметници од 66 земји од светот, кои му донираа уметнички дела на Скопје по катастрофата во далечната 1963 година, кога бројни културни и историски зданија беа збришани од лицето на земјата. Покрај разурнатите семејни огништа и големиот број настрадани, во време кога животот е импровизација, Иницијативниот одбор и Собранието на градот ја осмислуваат и ја основаат (11 февруари 1964 година) институцијата што треба да се грижи за бројните уметнички донации. Основачите на институцијата и нејзиниот прв директор (1964-1976) Борис Петковски, визионерски и со право, се залагале за соодветно решение на зградата, во која на повеќе изложбени простори, со сета своја убавина ќе може да бидат претставувани делата на авторите од Македонија и од целиот свет. Дело на солидарноста е и проектот за зградата на Музејот на современата уметност. Во 1966 година, здружението на полските архитекти (SARP) распишува анонимен конкурс, на кој се понудени 89 идејни предлози. Избран е предлогот број 16, на архитектите Клишевски, Мокшињски и Вjежбицки, тимот на полските тигри. На 5 април 1969 година стартува изградбата на објектот (5428 м2). Во ноември 1970 година Музејот на современата уметност го добива „својот дом”. Храмот на уметноста е дар од полскиот народ, дел од меѓународната солидарност.

Проектот има значајно место во творечкиот опус на полските тигри - тимот составен од архитектите Вацлав Клишевски, Јежи Мокшињски и Еугењуш Вjежбицки, кои денес во Полска се синоним на добрата современа архитектура токму поради тоа, Музејот ги фасцинира и уметниците и посетителите. Полските тигри си обезбедија достојно место во светот на својата професија. Оваа мермерна убавица од бетон, стакло и алуминиум совршено се вклопува во амбиентот на скопското Кале и е редок пример во регионов досега, а верувам и во иднина. НУ Музејот на современата уметност со задоволство ги обезбеди бараните материјали од архивата на Музејот за здружението ZAIKS - иницијатори и автори на изложбата во Варшава во мај 2014 година. Сакам да ја споделам радоста за можноста што ни се укажа да соработуваме со н.е., г. Јацек Мултановски, амбасадор на Республика Полска во Република Македонија и за ангажманот на г-ѓа Кинга НетманМултановска, за напорите што ги вложија изложбата за „полските тигри“ да биде претставена пред македонската јавност во годината на одбележувањето на 50 годишнината од основањето на нашиот музеј. Искрено им благодарам за нивното залагање.

Лоциран на највисоката кота на скопското Кале, во центарот на градот, речиси половина век тој е наша гордост и синоним на меѓународната солидарност. Тој е еден од првите јавни објекти изградени при обновата на Скопје. Тој е гордост за домашните и изненадување за странските посетители. Изнедрено од трагедијата на нашиот град, ова прекрасно архитектонско здание го вбројуваат во најсовремените дела на европската архитектура во втората половина на 20 век.

Елиза Шулевска, директор на НУ Музеј на современата уметност, декември 2014, Скопје

Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopje

uzeum Sztuki Współczesnej od pół wieku jest elementem historii kultury Republiki Macedonii i wzorcem nowoczesności. Jest także pomnikiem solidarności ponad 1900 artystów z 66 krajów świata. To oni podarowali Skopje swoje prace po tragedii trzęsienia ziemi w odległym 1963 r., gdy liczne muzea i zabytkowe budowle miasta zniknęły z powierzchni ziemi. Przytłoczeni tragedią, która pochłonęła wielką liczbę ofiar, w czasie, gdy życie było improwizacją, pośród zrujnowanych domostw, członkowie Komitetu Założycielskiego i Rady Miasta stworzyli instytucję, która miała sprawować pieczę nad otrzymywanymi w darze dziełami sztuki (11 lutego 1964 r.). Założyciele Muzeum oraz jego pierwszy dyrektor, Boris Petkovski (1964-1976), byli wizjonerami i słusznie opowiadali się za takim rozwiązaniem, które pozwoli w kilku przestrzeniach wystawowych, z całym ich architektonicznym pięknem, prezentować dzieła autorów z Macedonii i z całego świata. Dziełem solidarności jest więc także projekt budynku NI Muzeum Sztuki Współczesnej. W 1966 r., Stowarzyszenie Architektów Polskich (SARP) ogłosiło konkurs, na który wpłynęło 89 projektów. Wybrana została praca numer 16 autorstwa architektów: Kłyszewskiego, Mokrzyńskiego i Wierzbickiego – zespołu polskich „Tygrysów”. 5 kwietnia 1969 r. rozpoczęła się budowa gmachu (5428 m2). W listopadzie 1970 r., Muzeum Sztuki Współczesnej otrzymało „swój dom”. Ta „Świątynia Sztuki” jest darem narodu polskiego, projektem międzynarodowej solidarności. Muzeum, usytuowane w najwyższym punkcie wzgórza Kale, w centrum miasta, od ponad pół wieku jest naszą dumą i synonimem międzynarodowej solidarności. Jest jednym z pierwszych budynków użyteczności publicznej z czasów odbudowy Skopje. Jest dumą

dla miejscowych i odkryciem dla zagranicznych zwiedzających. Zrodzone z tragedii naszego miasta, to wspaniałe dzieło architektoniczne zaliczane jest do najbardziej nowoczesnych dzieł europejskiej architektury drugiej połowy XX w. Projekt zajmuje ważne miejsce w twórczości polskich „Tygrysów” – zespołu architektów Wacława Kłyszewskiego, Jerzego Mokrzyńskiego oraz Eugeniusza Wierzbickiego, których dzieła są dziś w Polsce synonimem dobrej, nowoczesnej architektury, i właśnie dlatego budynek Muzeum Sztuki Współczesnej fascynuje artystów i zwiedzających. „Tygrysy” zapewniły sobie godne miejsce w architekturze. Muzeum, ta marmurowa „piękność” z betonu, szkła i aluminium, doskonale wpisuje się w otoczenie skopijskiego Kale i jest dziś, a wierzę, że i w przyszłości będzie, idealnym przykładem tego, jak łączyć architekturę z przestrzenią. NI Muzeum Sztuki Współczesnej z prawdziwą przyjemnością dostarczyło Stowarzyszeniu Autorów ZAIKS — inicjatorowi i autorowi wystawy o „Tygrysach” w Warszawie w maju 2014 r., materiały ze swojego archiwum. Pragnę podziękować za współpracę Ambasadorowi RP w Skopje, Panu Jackowi Multanowskiemu, i Jego Małżonce, Kindze Nettmann-Multanowskiej, zaangażowanym w starania, aby wystawa o polskich „Tygrysach” została zaprezentowana macedońskiej publiczności w roku jubileuszu 50-lecia założenia naszego Muzeum. Szczerze dziękuję Im za Ich wysiłek i zaangażowanie.

Eliza Szulewska Dyrektor Muzeum Sztuki Współczesnej Grudzień 2014, Skopje

Изложбен простор февруари 2014 Фото од книгата „НУ Музеј на современата уметност, ноември 2011 тековна 2014 со проекти за 2015“, на Елиза Шулевска, 2014, фото на Милан Џинго Exhibition space February 2014 Photo from the book NI Museum of Contemporary Art, November 2011, the ongoing year 2014 with projects for 2015, by Eliza Shulevska, 2014, photo by Milan Dzingo

Мuseum of Contemporary Art in Skopje

he NI Museum of Contemporary Art for the past half a century has been an integral part of the cultural history of the Republic of Macedonia, a temple of contemporary art and monument to the solidarity of more than 1,900 artists from 66 countries all around the world. These artists donated their works of art in response to the disastrous 1963 earthquake which wiped from the face of the earth most of the city’s cultural and historical buildings. Despite being overwhelmed by the sight of destroyed homes and the great number of casualties, in times when life was reduced to improvisation, the Initiative Board and the City Assembly still succeed in developing and founding the institution (February 11, 1964) which was given the task to house and exhibit the numerous art donations. The founders of our institution and its first Director Boris Petkovski (1964-1976) had the vision and the commitment to find the adequate design for its building, with time proving them right. They wanted a building with multiple exhibition spaces that would provide, both with its beauty and its conditions, a suitable place for showcasing in all their glory the works of authors from Macedonia and worldwide. The design of the building of the NI Museum of Contemporary Art is a result of this solidarity. In 1966, the Association of Polish Architects (SARP) announced an anonymous competition which attracted 89 submitted design entries overall. Submission No. 16 was ultimately selected, which turned out to be the design entry of the architects: Mokrzyński, Wierzbicki and Kłyszewski, the team of the Polish “Tigers”. The construction of the Museum building (5,428 m2) started on April 5, 1969. Finally, in November 1970 the Museum of Contemporary Art could move into its “home”. This temple of art is a gift

from the Polish nation as part of the international show of solidarity. Located on the highest point of the Kale hill (the Skopje Fortress), in the centre of the city, it has served for the better part of the last five decades as our point of pride and symbol of international solidarity. It was one of the first public buildings constructed as part of the process of reconstruction of Skopje. It is also a point of pride for domestic visitors and a revelation to all international visitors. Born out of the tragedy of our city, this magnificent architectural achievement has been listed among the best modern works of European architecture in the second half of the 20th century.

Multanowski, the Ambassador of the Republic of Poland to the Republic of Macedonia, and with Mrs. Kinga Nettmann-Multanowska. I would like to thank them for their involvement in bringing here the exhibition dedicated to the Polish “Tigers” and presenting it to the Macedonian public in the year when we mark the 50 th anniversary of the founding of our Museum. Finally, I would like to express our sincere gratitude for all their efforts and contributions.

This project also has an important place in the artistic oeuvre of the Polish “Tigers” – the team of three architects Wacław Kłyszewski, Jerzy Mokrzyński, and Eugeniusz Wierzbicki. The “Tigers” are synonymous today with good contemporary architecture in Poland, which goes a long way to explaining the fascination which the Museum holds for both artists and visitors. The Polish “Tigers” have ensured their place among the best in the world in their given profession. Their marble beauty constructed out of concrete, glass and aluminium is perfectly integrated into the environment of the Skopje Fortress, making it a one of a kind project in the region now and, I am certain, long into the future. The NI Museum of Contemporary Art has provided with great pleasure all the needed archival materials from the Museum archives to help the Association of Authors ZAIKS which is both the driving force and the author behind the exhibition, which first opened in Warsaw in May, 2014. I would like to share my delight in having the opportunity to collaborate with H.E. Jacek

Eliza Shulevska Director of the NI Museum of Contemporary Art, Skopje December, 2014

Адолф Циборовски Главен архитект за обновата на Скопје, експерт на ООН, Скопје, 1965 Фото на Киро Георгиевски Приватна архива на Климе Поповски Adolf Ciborowski Manager of the UN Skopje Urban Plan Project, UN expert, Skopje 1965 Photo by Kiro Georgievski Klime Popovski’s private archive

1963 *

- Трагичен земјотрес уништува 80% од градот Скопје - The tragic earthquake destroys 80% of the city of Skopje

епосредно по земјотресот, Адолф Циборовски, главен архитект на Варшава и планер на нејзината поствоена реконструкција, организира група полски експерти и пристигнува во Скопје на мисијата од Полската влада. Надлежните органи на Варшава и на Скопје веруваат дека исклучителното искуство на Цибровски и на неговиот тим во целосната реконструкција на Варшава може да биде особено корисно за Скопје.

*Хронологијата е базирана на литературата од Борис Петковски „Музејот на современата уметност. 1964-1976 “, 2001; „Азбучник на колекцијата на Музејот на современата уметност“, 2002; „Азбучник на колекцијата на Музејот на современата уметност“, 2014; Тадеуш Баруцки, „Тигрите”, 2014; полските и македонските архивски документи и статии од весници од 1963 до 1970 година. Тhe Calendrium is based on the following: Boris Petkovski The Museum of Contemporry Art in Skopje. 1964-1976, 2001; ABC of the Collection of the Museum of Contemporary Art in Skopje, 2002; ABC of the Collection of the Museum of Contemporary Art in Skopje, 2014; Tadeusz Barucki The Tigers, 2014; Polish and Macedonian newspaper clippings 1964-1970.

Октомври 1963 На повикот за „Солидарност со Скопје”, на Четвртиот конгрес на АИАП (AIAP) - Меѓународно здружение на ликовните уметници во Њујорк, почнува акцијата за донации на уметнички дела од уметници од целиот свет, наменети за руинираното Скопје. Одговорот на светот на овој повик дава восхитувачки резултати - безброј дела се пратени во Скопје. *** Со рапидниот пораст на уметничката колекција, Советот за просвета и култура при Собранието на град Скопје го именува Иницијативниот одбор за основање галерија на модерната уметност (преименуван во Музеј на современата уметност).

mmediately after the earthquake, a group of Polish experts organized by Adolf Ciborowski, the chief architect of Warsaw and planner of its post-war reconstruction, arrive in Skopje as part of the Polish Government mission. Warsaw and Skopje authorities believe that Ciborowski and his Warsaw Town Planning Department team’s unique experience in the total reconstruction of the city of Warsaw could be especially valuable in Skopje. October 1963 The Appeal for “Solidarity with Skopje” at the 4th Congress of the International Association of Plastic Arts in New York initiates the action for donations of art works for the devastated city of Skopje from artist from all over the world. The world’s response yields enormous results—countless works are being sent to Skopje. *** With the art collection growing rapidly, the City Assembly of Skopje appoints the Initiative Committee for the establishment of the Gallery of Modern Art in Skopje.

Подготвувањето проект бара многу комплицирани технички зафати, со кои побргу и полесно ќе се справи тимот. Нашата веќе долгогодишна соработка нѐ поврза силно, создаде креативна врска, придонесе за заемно разбирање и координираност во работата.

Јежи Мокшињски [ЗАИКС / ZAIKS]

1964

- Основање на Музејот на современата уметност (МСУ) - The founding of the Museum of Contemporary Art (MoCA)

о рамките на проектот на Полска „Помош за Скопје”, Полска предлага да помогне за изградбата на зградата што ќе има функција на една од главните културолошки институции во Скопје. 12 февруари, 1964 Собранието на град Скопје, по препорака на Комитетот и на Советот за просвета и култура, го основа Музејот на современата уметност (МСУ) и за негов главен менаџер го назначува Борис Петковски, доктор по науки и историчар на уметност. 20 август, 1964 Адолф Циборовски, полски архитект, експерт на ОН, повторно доаѓа во Скопје, но овојпат е назначен за главен архитект за негова обнова.

ithin the framework of the Polish “Aid to Skopje Program”, Poland proposes to support the construction of a building which, by its function, will serve as one of Skopje’s main cultural institutions. February 12, 1964 The City Assembly of Skopje upon the recommendation of the Committee and the Culture Council founds the Museum of Contemporary Art (MoCA), with Boris Petkovski, Ph.D., art historian, as its first Chief Manager. August 20, 1964 Adolf Ciborowski, a Polish architect, arrives in Skopje again, this time appointed as Manager of the UN Skopje Urban Plan Project.

Решение за основање на МСУ Страници 1 и 2 Decree for the founding of the MoCA Pages 1 and 2

Архитектонското творештво е област од визуелните уметности во која тимското дејствување се јавува најчесто. Вообичаено, коавторите имаат слични гледишта, но секој има свој индивидуален придонес во концепцијата на создаваното дело. Пример за така разбрано тимско архитектонско творештво се делата на тимот составен од: Вацлав Клишевски, Јежи Мокшињски и Еугењуш Вјежбицки, познат под псевдонимот „Тигрите”. Тадеуш Баруцки [ЗАИКС / ZAIKS]

Одлука за основање на МСУ Страници 1, 2 и 3 Decision for the founding of the MoCA Pages 1, 2 and 3

Полската делегација во Скопје, 17 ноември, 1965, на посета на изложбата „Идно Скопје“ втор од лево: Јозеф Циранкјевич, полски премиер трет од лево: Владислав Гомулка, прв секретар на Централниот комитет на Полската обединета работничка партија, прв од десно: Адолф Циборовски, главен архитект за обновата на Скопје и експерт на ООН, втор од десно: маршалот Јосип Броз Тито, претседател на Југославија Фото на Киро Георгиевски Преземено од: Ваша помош Скопју, 7-10/1965

The Polish Delegation to Skopje, November 17, 1965, visiting the exhibition “The Future Skopje” second from the left: Józef Cyrankiewicz, Polish Prime Minister, third from the left: Władysław Gomułka, 1st Secretary of the Central Committee of the Polish United Workers’ Party, first from the right: Adolf Ciborowski, Manager of the UN Skopje Urban Plan Project and UN expert, second from the right: Marshall Josip Broz Tito, President of Yugoslavia Photo by Kiro Georgievski from: Vasa Pomos Skopju, 7-10/1965

1965

- Полската делегација во Скопје - The Polish high-ranking delegation visits Skopje

14-19 ноември, 1965 Oфицијалната полска делегација, која ја предводат премиерот Јозеф Циранкјевич и генералниот секретар на Централниот комитет на Полската обединета работничка партија Владислав Гомулка, оди во посета на Југославија. *** [17 ноември, 1965, полската делегација во посета на Скопје] Помошта на Полска за програмата на Скопје, помеѓу другото, е наменета да го финансира и дизајнот на зградата што ќе служи како установа за културата. По препорака на Собранието на град Скопје, Музејот на современата уметност е избран да биде зградата што ќе биде дизајнирана со помош на Полската влада.

November 14-19, 1965 The official Polish delegation visits Yugoslavia. It is headed by Prime Minister Józef Cyrankiewicz and the First Secretary of the Central Committee of the Polish United Workers’ Party, Władysław Gomułka. *** [November 17, 1965, the Polish delegation visits Skopje] The Polish Aid for Skopje Program, among other things, is meant to finance the design of the building which would serve as an institution of culture. Following the suggestion of the Skopje City Assembly, the Museum of Contemporary Art is chosen as the building to be designed with the assistance of the Polish Government.

Конфронтирањето на идејата со критичката оцена на коавторите, дискутирањето за општите претпоставки, а исто така и за деталните решенија, како резултат на тимската работа дава дури и конкретизирана, целосна концепција.

Еугењуш Вјежбицки [ЗАИКС / ZAIKS]

1966

- Конкурс за изградба на МСУ,

организиран во Полска - The Competition for the Design of the MoCA organized in Poland 9 јануари, 1966 Здружението на полските архитекти објавува „Јавен конкурс за дизајнот на Музејот на современата уметност во Скопје”. Барањата и инструкциите за архитектите се строго дефинирани од надлежните органи на Скопје и на Југославија, со цел да се постигне „максмимална функционална флексибилност на зградата”. Пристигнале 89 конкурентни дизајни. 16 мај, 1966 Резултатите од конкурсот се објавени. Проектот со реден број 16 е победникот. Авторите на победничкиот дизајн се „Тигрите”, односно Вацлав Клишевски, Јежи Мокшињски и Еугењуш Вјежбицки. 28 јуни-5 јули, 1966 Десетте наградени проекти за дизајнот на МСУ се изложени во Салонот на МСУ во Скопје.

January 9, 1966 The Association of Polish Architects announces the “Public Competition for the Design of the Museum of Contemporary Art in Skopje.” The requirements and guidelines for architects to follow are strictly defined by the Yugoslav and Skopje authorities in order to achieve “maximum functional flexibility of the Museum building.” There are 89 competing designs. May 16, 1966 The results of the competition are announced. Design No.16 is the winner. The authors of the winning proposal are the “Tigers": Wacław Kłyszewski, Jerzy Mokrzyński and Eugeniusz Wierzbicki. June 28 - July 5, 1966 The ten awarded projects for the design of the MoCA are exhibited in Skopje’s Gallery of Modern Art.

Борис Петковски Директор на Музејот на современа уметност во Скопје

СЛИКИТЕ НА СВЕТОТ Пред катастрофалниот земјотрес на 26 јули 1963 година, Скопје претставуваше еден од најсилните југословенски ликовни центри. По војната, во градот се одржани многубројни манифестации од областа на ликовната уметност. Носители на тој творечки полет беа многубројни уметници што живеат во Скопје, а потоа институции како што се неколку музеи, Уметничката галерија, извесен број изложбени салони и Училиштето за применета уметност. Во земјотресот се тешко погодени сите овие институции, а урнати се и тешко оштетени повеќе уметнички ателјеа. На Скопје, во овој поглед, му беше дадена помош со многубројни акции и во земјата и во странство. Така почна една акција што непрекинато трае, се проширува и продлабочува, во разурнатиот град да се оформи колекција на современи ликовни дела. Прво поединечно, а потоа во рамките на акцијата што ја организира Југословенската академија на науките и уметностите, Сојузот на ликовните уметници на Хрватска и Сојузот на ликовните уметници на Југославија, во Скопје уште во првите месеци по катастрофата, уметниците од целата земја пратија голем број подароци. Ним им се придружија и неколку учесници на Интернационалното биенале на графика во Љубљана во 1963 година. Силна поддршка на овие напори дало Меѓународното здружение на пластични уметности (AIAP), кое од својот конгрес одржан во октомври 1963 година во Њујорк упатило апел до уметниците од целиот свет да учествуваат во формирањето колекција на ликовни дела во разурнатиот град. Овој повик наиде на необично голем одѕив кај голем број уметници од разни краеви на светот. Поединечно или преку своите здруженија, уметници од 26 земји непрекинато во изминатиот период ги испраќаа своите подароци во Скопје. Во приложениот список се гледа дека со оваа благородна акција е создадена колекција од околу 900 уметнички дела. Со по неколку десетици подароци најавени од повеќе земји (САД, Англија, Холандија, СССР), а кои сè уште не се пристигнати во Скопје, овој број е веќе надминат. Посебно импресионира фактот дека интересот за учество

во една ваква благородна акција не опаѓа и сè повеќе добива на интензитет и во содржина. Разбирливо е што градот Скопје обрнал особено внимание на прашањето за најдобро, најцелисходно користење на уметничкото богатство, кое му е подарено. Иницијативниот одбор, формиран за основање на Музеј на современата уметност во Скопје, составен од голем број истакнати личности од културниот, уметничкиот и од јавниот живот на Југославија, повеќе месеци го проучувал ова прашање. Ова тело му предложило на Градското собрание на Скопје да основа Музеј на современата уметност, како установа која ќе овозможи најдобро и најсестрано користење на колекцијата. Музејот е основан на 11.II 1964 година. Целите на Музејот се: да биде инструмент за изградба на ликовна културна средина во која дејствува; непрекинато да ги следи, проучува и да ги прикажува сите процеси во современата ликовна и применета уметност во земјата и во светот; да биде центар за непрекинато културно дејствување, за размена на мислења и информации; да биде во духот на својата намена, а во границите на своите можности, врска помеѓу уметностите на разни народи и на различни културни и ликовни случувања. Овие цели наидуваат на голема поддршка со обемот и со квалитетот на досега подарените дела со оние што се најавени, како и со широката соработка, која на оваа установа и ја даваат бројни институции, организации и поединци од целиот свет. За многумина од уметниците што дарувале свои дела во Музејот во Скопје се поврзани значајни настани, раѓање и развој на некои од најважните правци во уметноста на нашиот век. Поради тоа колекцијата во Музејот ќе биде од особена важност за Југославија и за соседните земји: оваа установа ќе настојува својот фонд на уметнички дела да го прикаже и во странство, овозможувајќи пошироко значење на вредностите содржани во него. До сега Музејот на современата уметност во Скопје приредил поголем број изложби, опфаќајќи го творештвото на југословенски и странски уметници. Така, во Музејот, помеѓу останатите, изложувале: Џузепе Зигаина (Италија) и Сара Шерман (САД). Овде треба да се спомене и групната изложба на уметници од северна Англија и изложбата на современа источногерманска графика, изложбата на подарени дела од Полска итн. Најголема ликовна манифестација во организација на Музејот досега секако е изложбата „Подарени дела 26 јули 1963 – 26 јули 1965“, организирана во рамките на големата „Средба на солидарноста“ во 1965 година. На неа беа прикажани делата подарени на Музејот. Сместена во Свечената сала на Собранието на Социјалистичка Република Македонија, таа наиде на многу убав и позитивен прием кај југословенската и кај светската јавност. За својата дејност, особено во 1965 година, Музејот е награден со Ноемвриската награда на град Скопје за 1965 година. Зградата на Музејот на современата уметност ќе биде изградена во центарот на градот, на местото наречено Кале, многу згодно за реализација на една современо конципирана музејска зграда. Проектот за изградба на Музејот Скопје ќе го добие како подарок од Владата на Полска, која за оваа намена организирала национален конкурс меѓу полските архитекти. Оваа зграда која ќе претставува не само функционално архитектонско решение, туку и симбол на архитектурата на овој век и на солидарноста, кои го овозможиле нејзиното раѓање, ќе почне да се гради веќе годинава.

Ваша помош Скопју, 1-3/1966 Your Aid to Skopje, 1-3/1966

ДАРМ - одд. Скопје Фонд за помaгање на обновата на Скопје, 06.0079/23 SAоRM - Skopje Department Fund for aiding the reconstuction of Skopje, 06.0079/23

Извадок од „Aрхитектура” 10/1966 Article from "Architektura" 10/1966

Конкурс за музеј во Скопје - „Архитектура“, бр. 10/1966 - Јежи Хрињевјецки

ури конкурсот за Музејот на современата уметност во Скопје бил целосна проверка на силите во создавањето архитектура чиста во нејзината концепција, неограничена од просторот, иако обременета со голема одговорност за искористување на една од најдобрите ситуации каква што може да се посака за архитектонско дело. Програмата давала целосна слобода при определувањето на начинот на изложувањето на современата уметност, оставајќи им на архитектите можност за форми што се најсоодветни за покажување и за доживување на целото богатство од впечатоци и ефекти, со кои оперираат ликовните уметности денес.

Некогаш од малата конструкција авторите се обидувале да создадат архитектонска форма на споменик, при што експресијата на конструкцијата би доминирала над функционалната улога на музејот. […] […] По катастрофата, Скопје не беше оставено само на сопствените сили и на енергијата на неговите жители. Обединетите нации дојдоа со брза помош, а во рамките на таа помош не недостасуваше и полската. Програмата за полска помош, меѓу другото, содржеше ставање на располагање на разурнатиот град целосна техничка документација за објект од јавен интерес.

Пред сè, треба да се потенцира вредноста на ситуацијата на музејот лоциран на врвот на рид што доминира над долината на Вардар и на центарот на градот. Непосредната близина на историски реликти на некогашната турска тврдина давала лесна можност новото да му се спротивстави на минатото, а истовремено да се подигне објект што може да се споредува со Партенон на атинскиот Акропол според неговата местоположба.

Градското собрание на Скопје избрало проект за музеј на современа уметност. Во консултација со полската страна, било оценето како целисходно да се распише отворен конкурс на Здружението на полските архитекти; а организирањето на конкурсот му било доделено на варшавското одделение на Здружението. Програмата и условите на конкурсот поточно ги прецизирале и ги објасниле целта и задачата на конкурсот, а информативниот дел од условите, изготвен од југословенската страна, воведувал во одредената проблематика. Конкурсот ја опфаќал концепциската фаза на проектот заедно со технички опис. Конкурсна задача било решавањето на функциите на музејот (со потенцирање на неговиот карактер – музеј на современата уметност), начинот на изложувањето и начинот на осветлувањето на експонатите Југословенската страна во своите насоки детално го потенцирала постигнувањето на еластична функционалност на објектот.

Толку извонредно избраното место им наметнало на авторите на проектот обврска да создадат објект што, иако програмски мал, би станал архитектонска доминанта на обновуваниот град, а истовремено и симбол на полско-југословенската соработка, како пријателски дар. Требало да биде топографски доминантен објект над модерно обновуваниот град, а истовремено требало да ја има улогата на споменик на полската техника и архитектура во нејзиното најблагородно издание. Толку многу амбициозните задачи на различен начин биле сфатени од авторите на конкурсните трудови. Во поголемиот дел од проектите се среќаваме со многу нерешителност во однос на патетичната ситуација. Некогаш тоа била благородна наклонетост, малата структура на објектот да не доминира пресилно во панорамата на градот, оставајќи поскоро камерна улога и фрагментарен распоред на конструкциите на падината на ридот во рамките на градини и тераси.

Конкурсот бил распишан на 9 јануари 1966 г., врз основа на условите утврдени на 18 декември 1965 г.

Состав на Конкурсниот суд:

арх. Роман Шимборски – судија претседател и во име на Министерството за градежништво и индустрија за градежни материјали арх. Јежи Ромањски – судија-референт арх. Јежи Ќерпињски – судија на Здружението на полските архитекти со мандат за организациски работи во Скопје арх. Јежи Хрињевјецки – судија на Здружението на полските архитекти арх. Збигњев Ихнатович – судија на Здружението на полските архитекти арх. Ќеслав Котела – судија во име на секторот за архитектура, градежен надзор и геодезија на претседателството на Народниот одбор на главниот град Варшава, како и замениците: арх. Богуслав Карчевски – Здружение на полските архитекти арх. Јежи Коварски – Здружение на полските архитекти, кои Судот ги кооптирал како полноправни судии како последица на огромниот проектен материјал. За организациски секретар бил именуван арх. Марјан Шимановски.

Освен тоа, во својство на експерти и набљудувачи од југословенската страна биле поканети двајца претставници на Градското собрание на Скопје, кои зеле активно учество, но без право на глас во работата на Конкурсниот суд. Тоа биле: Драгољуб Ставрев, потпретседател за култура и претседател на Фондот за обнова на Скопје како инвеститор, и Борис Петковски, директор на Музејот на современата уметност, како негов корисник. За експерт за конструкцијата, Судот го назначил д-р инж. Бохдан Кои. Од целата земја биле испратени 89 конкурсни трудови, сите во предвидениот рок, односно до 20 април таа година. Конкурсот бил решен на 16 мај истата година. […] Труд бр. 16. I награда. Автори, архитекти: Вацлав Клишевски, Здружение на полските архитекти – Варшава Јежи Мокшињски, Здружение на полските архитекти – Варшава Еугењуш Вјежбицки, Здружение на полските архитекти – Варшава

Оценка на трудот:

eшавањето на ситуацијата и комуникациските поврзувања, како патни, така и за пешаци, се правилни. Добро решение на транспортот и растоварањето на експонатите. Освен фрагментарноста на објектот, која произлегува од функционални потреби, неговата конструкција е во доволен степен конзистентна и читлива во својот израз, погодна за музеј од таква големина и со таква зададена локација. Решавање на функциите - многу добро и доволно еластично за потребите на изложбите. Правилно осветлување, разновидно. Едноставна конструкција, што не предизвикува тешкотии при реализацијата, соодветна во услови на сеизмичка опасност. Трудот е награден со I награда поради доброто функционално решение, просторните вредности, едноставноста на употребените средства, како и предностите во поглед на реализацијата.

460 1966 .

31 . 922/1 31.V 1966 .

. ,

, . ,

è .

, ,

. .

ДАРМ - одд. Скопје Фонд за помaгање на обновата на Скопје, 06.0079/23 SAоRM - Skopje Department Fund for aiding the reconstuction of Skopje, 06.0079/23

459 1966

31 . 922/2 196

, (SARP) ,

, ,

, 28

. ,

. -

. .!

ДАРМ - одд. Скопје Фонд за помaгање на обновата на Скопје, 06.0079/23 SAоRM - Skopje Department Fund for aiding the reconstuction of Skopje, 06.0079/23

... Архитектурата уметноста за обликување форми во материјалниот простор и во духовното опкружување на човекот - е вистината на животот.

Јежи Мокшињски [ЗАИКС / ZAIKS]

Тигрите во изработка на проектот МСУ фото од „Музејот на современата уметност - Скопје 1964-1976”, од Борис Петковски, 2001; Досие на НУ МСУ; The Tigers working on the design of the MoCA photo from Museum of Contemporary Art - Skopje 1964-1976 by Boris Petkovski, 2001; Dossier NI MoCA

1967

- Приказ на главниот проект на објектот на МСУ - The preparation of the Main Design of the MoCA Mеѓународната колекција на МСУ содржи повеќе од 1500 уметнички дела. *** До крајот на 1967 г., треба да биде завршен главниот проект за МСУ. Полско-југословенските консултации продолжуваат. Зградата на МСУ треба да ги исполнува модерните стандарди на музеологијата, кои се прецизно утврдени од надлежните власти во Скопје, особено од Борис Петковски, директор на МСУ, при што треба да овозможува максимална флексибилност во рамките на една логичка и кохерентна структура. Полските архитекти и потенцијалните корисници на зградата на МСУ се изјаснуваат позитивно за новите технологии и материјали што ќе се применат во изградбата на зградата (системот за вентилација, системот за греење итн.). МСУ стана пример за примена на најсовремените градежни технологии актуелни во доцните 1960-ти.

The MoCA international collection exceeds 1,500 art pieces. *** Until the end of 1967 the Main Technical Design of the MoCA should be completed. The PolishYugoslav consultations continue. The MoCA building should comply with the modern standards of the museum science defined precisely by the Skopje authorities, in particular, Boris Petkovski, Director of the MoCA, ensuring maximum flexibility within a logical and coherent structure. The Polish designers and the would-be users of the MoCA building speak in favor of new technologies and materials to be used in the building (the air-conditioning system, the heating system, etc.). The MoCA is going to become an example of advanced construction technologies available in the late 1960s.

ДАРМ - одд. Скопје Фонд за помaгање на обновата на Скопје, 06.0079/23 SAоRM - Skopje Department Fund for aid in the reconstuction of Skopje, 06.0079/23

ЗАПИСНИК

Од работата на комисијата што работеше на нерешените прашања во врска со проектот на Музејот. Во работата учествуваа 1. инж. арх. Јежи Б. Мокшињски, главен проектант 2. инж. арх. Аспарух Смилевски 3. инж. арх. Јован Бајалски По разгледувањето фотографии од проектот и по поставените прашања, се усвоија следните заклучоци: 1. Предлогот за модуларно проектирање се усвојува, со тоа што предложената големина на модулот од 9,00 м2 се менува и треба да изнесува 8,70 м2. Таков предлог истакнал корисникот на објектот, со тоа што вкупната нето-површина на објектот ќе се намали ориентационо на 4500 м2. 2. На поставеното прашање на полската страна во врска со градежните материјали, дадени се следните одговори: - мермер може да се користи, со тоа што големината на една плоча не може да надминува големина од 1,00 м2; - во врска со термоизолацијата помеѓу конструкцијата и мермерот, се предлага користење тули или шупливи тули или блокови од порозен бетон. Полската страна добила проспект за тули. Проектантот треба да направи мерења на термоизолациските карактеристики на предложените материјали. Ако не се успее со тие материјали да се постигнат бараните резултати, проектантот ќе предложи нови материјали или дебелина на слојот од страна на

ѕидовите. Техничко решение за поврзување на мермерните плочи со бетонските ѕидови ќе предложи проектантот; - за светларниците на покривот треба да се употребат тврди стаклени плочи; - хоризонталното отстранување на дождовните води од покривот да се изведе од поцинкуван лим од 0,55 мм, а вертикалното – од леано железо; - проектантот се запознал со материјалите произведувани од фабриката „Алумина“ во Скопје, добил проспект и детали за пресеците, типовите прозорци и врати, како и за нивните максимални големини и за големината на стаклото што може да се купи во Југославија; - проектантот по изработката на главниот проект, ќе достави шема на алуминиумските елементи, со тоа што фабриката „Алумина“ ќе изработи цртежи според шемата; - во врска со материјалите за киносалата и за другите простории, проектантот може да предвиди каков било материјал, со тоа што мора да достави детали за изведбата. Затоа, беше констатирано дека и во Полска и во Југославија се користат слични материјали. 3. Во врска со предложените екрани во изложбената сала, проектантот ќе достави техничко решение. 4. Полската страна се обврза дека ќе изработи првичен проект на целиот комплекс и главен проект за уредување на просторот околу објектот. 5. Полската страна се обврзува да и испрати на југословенската страна 3 примероци на првичниот проект и еден примерок да и биде вратен на полската страна по извршената ревизија. 6. Заводот за станбено-комунално стопанисување ќе ги испрати по пошта

следните податоци и скици: - југословенски прописи за проектирање засолништа, - определена кота, која ќе служи за определување на висината, - широчина на пристапот до тврдината Кале од страна на ул. Маршал Тито, - геодетска скица на целиот комплекс 1:250. Горенаведените податоци ќе се достават до ден 30.06. 1967, а податоците за засолништето до 20.06. 1967 г. Записникот е изготвен во 6 примероци, од кои 2 за полската страна и 4 за југословенската страна.

Претставник на полската страна:

Претставник на југословенската страна:

инж. арх. Јежи Мокшињски

1. инж. арх. А. Смилевски 2. инж. арх. Ј. Бајалски

ДАРМ - одд. Скопје Фонд за помaгање на обновата на Скопје, 06.0079/23 SAоRM - Skopje Department Fund for aiding the reconstuction of Skopje, 06.0079/23

ГРЕЕЊЕ И КЛИМАТИЗАЦИЈА ЗАПИСНИК Од работата на комисијата што работеше на прашањата поврзани со инсталацијата за греење и со климатизацијата во Музејот. Во работата учествуваа: од полска страна: Јан Инглинг – проeктант на инсталацијата за греење и на климатизацијата; од југословенска страна: Марио Плетикоса. По разгледувањето на поставените прашања од проектантот, беа кажани следните објаснувања, врз чија основа треба да се изработи главниот проект за греење и климатизација. 1. Проектираната надворешна температура во зимскиот период за Скопје изнесува минус 15 целзиусови степени. 2. Проектираната температура на свеж воздух во зимскиот период за Скопје изнесува минус 5 целзиусови степени. 3. Проектираната просечна максимална температура /надворешна/, во летниот период за Скопје изнесува плус 35 целзиусови степени. 4. Просечната влажност на воздухот во зимскиот период изнесува 80%. 5. Влажноста на воздухот надвор во летниот период изнесува 40%. 6. Температурата на водата во водоводната мрежа во летниот период изнесува плус 15 целзиусови степени. 7. Како средство за греење да се употреби тежок мазут – 9500 ккал/кг и специфична тежина 0,85/л. 8. Грејната сезона во Скопје трае 6 месеци и тоа од 15.X. до 15.IV. 9. Резерва на огревен материјал – да се предвиди за 2 месеца, а најмногу за 3 месеци.

10. Оддалеченост на објектот од резервоарите – најмалку 5 м.

11. Резервоарите треба да се покријат со земја со дебелина на слојот од 1 м.

Од потребните проспекти за снабдување со материјали, кои ќе ги предвиди проектантот во проектот, од југословенската страна полската страна добила: 1. Проспект за котли од типот ЕКГ и МНКР;

2. Проспект за водни пумпи од типот „Топловод“;

3. Проспекти за апарати за мерење;

4. Проспекти за резервоари;

5. Проспекти за радијатори од типот „Термика“;

7. Проспекти за компресивни агрегати од типот „Георги Наумов“.

6. Проспекти за конвектори од типот „Термоелектро“;

Записникот е изготвен во 6 примероци, од кои 2 за полската страна и 4 за југословенската страна.

Претставник на Претставник на полската страна: југословенската страна: Јан Инглинг Марио Плетикоса

Скопје, 09.06.1967 г.

Сите тројца се типични практичари, за кои најсоодветен начин за дискутирање за архитектурата се нејзините дела. […] Клишевски бил исполнет со денес невидена култура, совесен и ја ценел професионалната одговорност, осетлив за вредноста на просторната средина и за релациите со архитектурата создавана во неа; Мокшињски бил наклонет кон филозофска рефлексија и, конечно, Вјежбицки, полн со динамизам и брзпри донесувањето одлуки, кој имал „златно графичко раче“.

Тадеуш Баруцки [ЗАИКС / ZAIKS]

ДАРМ - одд. Скопје Фонд за помaгање на обновата на Скопје, 06.0079/5 SAоRM - Skopje Department Fund for aiding the reconstuction of Skopje, 06.0079/5

ДАРМ - одд. Скопје Фонд за помaгање на обновата на Скопје, 06.0079/4 SAоRM - Skopje Department Fund for aiding the reconstuction of Skopje, 06.0079/4

ДАРМ - одд. Скопје Фонд за помaгање на обновата на Скопје, 06.0079/23 SAоRM - Skopje Department Fund for aiding the reconstuction of Skopje, 06.0079/23

Оригинален цртеж на пресек на зградата на МСУ Архива на НУ МСУ, Скопје The original drawing of the long section of the MoCA building Archive of the NI MoCA, Skopje

Луѓето се интересираат не само за техничката, туку и за културолошката страна на проектите. Не сакаат веќе да се потпираат на одлуките донесени во конференциските сали. Општеството денес сака да учествува во процесот на оформување на нашето опкружување. Даниел Либескинд [ЗАИКС/ZAIKS]

1968

- Проектот на МСУ е завршен

- The design of the MoCA is completed

Насловните страници од оригиналниот технички проект на зградата на МСУ Архива на НУ МСУ, Скопје Covers of the original MoCA Main Design Documentation Books Archive of the NI MoCA, Skopje

Mарт, 1968

March, 1968

Варшавското биро за проектирање на општо градежништво ја доставува крајната верзија на Проектот за зградата на Музејот на современата уметност во Скопје до градските власти. ***

Warsaw’s General Construction Design Bureau [Warszawskie Biuro Projektów Budownictwa Ogólnego] delivers the final version of the Main Design of the Museum of Contemporary Art in Skopje to the city authorities. ***

Градските власти на Скопје го објавуваат повикот за локални градежни претпријатија што ќе ја реализираат изградбата на објектот, а кои во исто време треба да ги обезбедат и да ги организираат потребните средства за изградба на МСУ. Фондот за помaгање на обновата на Скопје ја финансира изградбата.

Skopje’s authorities announce a competition for local partner construction companies that will carry on with the construction of the building. At the same time, they collect and organize the funds needed for the MoCA construction. The Fund for aiding the reconstruction of Skopje finances the construction.

Насловната страница од оригиналниот технички проект на зградата на МСУ Архива на НУ МСУ, Скопје Cover of the original MoCA Main Design Documentation Book Archive of the NI MoCA, Skopje

Првата страница од оригиналниот технички проект на зградата на МСУ Архива на НУ МСУ, Скопје First page of the Main Design of the MoCA Archive of the NI MoCA, Skopje

Препис ЗАПИСНИК Од разговорите и текот на работата на предмер на објектот „Музеј на современата уметност“ – Скопје помеѓу претставници на Варшавското биро за проектирање на општо градежништво – Варшава, улица Крулевска 27 и тоа: 1. м-р инж. арх. Мариа Анджејевска 2. инж. Јан Инглинг 3. инж. Јан Валентовски 4. инж. Јежи Мокшињски 5. Анджеј Пецаж и претставници од Заводот за станбено-комунално стопанисување – Скопје: 1. инж. Марио Плетикоса 2. инж. Петар Трајковски Претставниците на нарачателот, Заводот за станбено–комунално стопанисување и претставниците од Варшавското биро за проектирање на општо градежништво, во периодот од 2 до 13.IV.1968 година, работеа на предмер на објектот „Музеј на современата уметност“ – Скопје, со цел овој предмер да се усогласи со постојните југословенски нормативи. Се работеше на сите завршни фази на објектот, освен на делот на електричната инсталација. За оваа фаза само се разменети потребни информации, додека за внатрешното уредување (ентериер) на објектот и за малиот урбанизам не е направен комплетен предмер со опис на позициите, па ќе биде прифатен предмерот и описот на позициите, коишто ќе ги направи проектантот. Во разговорите е договорено комплетирањето на проектот со сите фази, детали и комплетирањето на предмерот според заеднички изработената шема, да се заврши според претходно утврдените термини и истиот да биде испратен во Скопје, комплетиран во 7 примероци, до крајот на април 1968 година. Горенаведеното комплетирање на проектот и роковите за доставување се однесуваат на сите проектни фази, без проектот за внатрешно уредување и проектот за мал урбанизам. Присутните констатираа дека работите и разговорите се одвивале со взаемно разбирање и дека двете страни се сложиле со содржината на записникот. Учествуваа: Завод за станбено–комунално Варшавско биро за стопанисување: проектирање на општо градежништво: 1. нечитлив потпис с.р. 1. нечитлив потпис с.р. 2. нечитлив потпис с.р. 2. нечитлив потпис с.р. 3. нечитлив потпис с.р. 4. 5. нечитлив потпис с.р.

Варшава, 13.IV.68 год.

ДАРМ - одд. Скопје Фонд за помaгање на обновата на Скопје, 06.0079/23 SAоRM - Skopje Department Fund for aiding the reconstuction of Skopje, 06.0079/23

ДАРМ - одд. Скопје Фонд за помaгање на обновата на Скопје, 06.0079/5 SAоRM - Skopje Department Fund for aiding the reconstuction of Skopje, 06.0079/5

Изградба на МСУ, предна страна, 1969 од архивата на НУ МСУ Construction of the MoCA, front view, 1969 from the archive of the NI MoCA

1969

- МСУ во фаза на изградба - The MoCA under construction

Разгледување на околината каде што ќе биде сместен МСУ од: „Музејот на современа уметност - Скопје 1964-1976”, од Борис Петковски, 2001; Досие на НУ МСУ; Reviewing the site where the MoCA is going to be located from: Museum of Contemporary Art - Skopje 1964-1976 by Boris Petkovski, 2001; Dossier NI MoCA

5 април, 1969

April 5, 1969

Почнува изградбата на НУ МСУ.

The construction of the NI MoCA starts.

Изградба, предна перспектива, 1969 од архивата на НУ МСУ Construction site, front view, 1969 from the archive of the NI MoCA

MСУ во изградба, јужна страна на зградата, 1969 од архивата на НУ МСУ Construction of the MoCA, south side of the building, 1969 from the archive of the NI MoCA

Свечено отворање на МСУ, ноември, 1970 од архивата на НУ МСУ The grand opening of the MoCA, November, 1970 from the archive of the NI MoCA

1970

- Свеченото отворање на МСУ - The grand opening of the MoCA

Свечено отворање на НУ МСУ, ноември, 1970, од архивата на НУ МСУ The grand opening of the NI MoCA, November, 1970, from the archive of the NI MoCA

13 ноември, 1970

Novеmber 13, 1970

Новата зграда на Музејот на современата уметност е отворена за јавноста. Колекцијата на МСУ има над 2000 уметнички творби од над 1000 уметници од 40 земји низ светот.

The new building of the Museum of Contemporary Art opens to the public. The MoCA’s collection at the time exceeds 2,000 art works by over 1,000 artists from 40 countries.

Свечено отворање на МСУ, зборува академик Блаже Конески, претседател на МАНУ од: „Музејот на современа уметност - Скопје 1964-1976", Борис Петковски, 2001; Досие на НУ МСУ; The official opening of the MoCA, Professor Blaze Koneski, President of the MASA, delivering his opening speech from: Museum of Contemporary Art - Skopje 1964-1976 by Boris Petkovski, 2001; Dossier NI MoCA

Белото здание на Кале

- Реч при отворањето на зградата на Музејот на современата уметност 13 ноември, 1970 Во последниве години повеќе пати сме присуствувале на овој ден на полагање темели или на откривање на нови згради за културни институции во Скопје. Се создава со тоа скоро еден убав обичај и секогаш наново доаѓа преку тоа до израз желбата да се збогати симболичната содржина на датумот што го обележува ослободувањето на овој град. Како што во споменот на одделниот човек живеат празнични мигови, кои го затоплуваат неговото срце, така и во историската свест на народот остануваат со трајна порака деновите на нова надеж. И заправо ништо не може да го замрачи нивниот светол подем. До толку повеќе чувствуваме задоволство кога имаме можност да го истакнеме видно значењето на таквите празници, како денеска со откривањето на новата зграда на Музејот на современата уметност.

Блаже Конески Блаже Конески беше прецедател на МАНУ Mакедонска aкадемија на науките и уметностите Blaze Koneski Baze Koneski was the President of the MASA Macedonian Academy of Science and Art ОКНО.МК www.okno.mk/node/29135

Навистина ретко се случува да е една зграда поникната од толку единствена и благородна идеја. Страшниот земјотрес во 1963 година не ја парализира културната дејност во нашата средина. Не треба никогаш да заборавиме дека токму во тие тешки денови се јавија дури и нови иницијативи во културниот живот, и такви што дадоа видни резултати. Спонтаната акција на голем број ликовни уметници од Југославија, да ја изразат својата солидарност спрема настраданиот град со подарување на свои творби, се посретна тогаш со акција за создавање во Скопје на една установа за современата ликовна уметност. А тоа имаше толку широк одглас, што во еден краток временски срок се најдоа во фондот на Музејот на современата уметност над две илјади дела од повеќе стотини уметници, граѓани на околу четириесет земји во светот

И така, уште пред да почне да се ѕида оваа зграда, таа беше создавана од невидливите нишки на симпатија и човечка солидарност, во еден момент на остра свест, наднесена и над судбината на нашиот град како и над бездната на страдањата во целиот свет, на свест дека само во чувството на таква симпатија и солидарност имаме залога за иднината на човештвото. И тогаш, како убав свод над оваа пријателска соработка, отворен за светлоста во која треба живеат скулптурите и сликите, беше замислено и изградено ова бело здание. Проектот за него, избран на национален конкурс на полските архитекти, дело на В. Клишевски, Ј. Мокшински и Е. Вјежбицки, е подарок, навистина извонреден, на Владата на НР Полска на градот Скопје. Длабоко е чувството на нашата благодарност спрема сите оние што уште повеќе со дух и срце, отколку со материјалниот придонес, ја создавале оваа зграда и овој дом на уметноста. Длабоко е и нашето чувство на одговорност спрема самата идеја на братство и солидарност меѓу луѓето во нашата земја и во целиот свет. Една ваква зграда се прави за широка комуникација со светот. Таа не е забутана во балканско сокаче, ами е исправена на овој брег откаде што со еден широк поглед се опфаќа и старото и новото Скопје и широките предели наоколу. Во вакви светли зданија нема место за лилјаците на еснафштината и не треба да има катчиња каде што ќе можат да се бесат. Вакво здраво тело бара здрав дух. Од таков дух тоа е и зачнато - од чувството за соработка и солидарност во културната акција за утврдување на човечките вредности. Како бел лебед нека се раскрилува оваа зграда на мирниот брег на градот Скопје.

МСУ од: „Музејот на современа уметност - Скопје 1964-1976”, од Борис Петковски, 2001; Досие на НУ МСУ MoCA from: Museum of Contemporary Art - Skopje 1964-1976 by Boris Petkovski, 2001 Dossier NI MoCA

- Горе Јужна фасада на МСУ [ЗАИКС] - Долу Јужна фасада и трем на МСУ Фото од архивата на НУ МСУ - Top South view of the MoCA [ZAIKS] - Bottom South view of the MoCA with the gallery Photo from the archives of the NI MoCA

- Горе Надолжен пресек, попречен пресек сите цртежи од „Архитектура“ 1974, бр. 4 [ЗАИКС] -Долу Макета од архивата на Главниот одбор на Здружението на полските архитекти [ЗАИКС]

- Top Cross section, longitudinal section all drawings from “Architekturа” 1974, No.4 [ZAIKS] - Bottom Model from the archive of the Main Board of the Association of Polish Architects. [ZAIKS]

Јужна фасада Музеј на современата уметност South view Museum of Contemporary Art [ЗАИКС / ZAIKS]

- Оваа страница Изложбениот простор, 1970 Фото од: „Тигрите”, Тадеуш Баруцки, 2014 - This page Exhibition space, 1970 Photo from The Tigers by Tadeusz Barucki, 2014 - Следна страница Изложбениот простор, 1970 Фото од архивата на НУ МСУ - Next page Exhibition space, 1970 Photo from the archive of the NI MoCA

МСУ, пред отворањето, 1970 MoCA, before the opening, 1970 [ЗАИКС / ZAIKS]

Шема на осветлување, „Архитектура“ 1974, бр. 4, [ЗАИКС] Lighting scheme, “Architekturа” 1974, No.4, [ZAIKS]

Клишевски, Мокшињски и Вјежбицки останале заедно низ годините, претставувајќи уникатен и којзнае, можеби и единствен таков партнерски тим. Заедничката работа ги збогатувала нивните проекти, затоа денес архитектонските достигнувања на „Тигрите“ без најмало двоумење ги оценуваме како успех.

Гжегож Совула [ЗАИКС/ZAIKS]

Проекција на приземјето, проекција на I кат сите цртежи од „Архитектура“ 1974, бр. 4 [ЗАИКС] Projection of the ground and the first floor all drawings from “Architekturа” 1974, No.4 [ZAIKS]

- Горе МСУ, предна перспектива, прва половина на 1970 - Долу лево Изглед на Музејот и панорама на градот [ЗАИКС] - Долу десно Просторот за трајната изложба Фото од архивата на НУ МСУ - Top MoCA, front view, early 1970 - Bottom left View of the Museum and view of the city [ZAIKS] - Bottom right Permanent exhibition space, 1970 Photo from the archive of the NI MoCA

- Лево Фрагмент на фасадата со аркада „Пројект“ 1972, бр. 3 - Десно Фрагмент на источната фасада Фото на Ј. Мокшињски, „Архитектура“ 1966, бр. 10 - Left Fragment of the facade “Projekt” 1972, No. 3 - Right Fragment of the east facade Photo by J. Mokrzyński “Architekturа” 1966, No.10 [ЗАИКС / ZAIKS]

Фотографија на МСУ по свеченото отворање на 13.11.1970 Фото на Александар Басин од архивата на НУ МСУ Photo of the MoCA after the opening on November 13, 1970 Photo by Aleksandar Bassin from the archives of the NI MoCA

Во случајот на архитектурата и на сродните области [...] станува збор за избор на луѓе од аспект на вистинска интелектуална и емоционална заедница. Се работи за тоа инженерот да може да навлегува во, на пример визуелни области, а ликовниот уметник да разговара за конструктивните работи, а пак архитектот тој „медијатор“ - бил во состојба без срам да му го грабне моливот од раката на партнерот-сликарот и визуелно да изрази нешто што е необјасниво со зборови.

Јежи Солтан [ЗАИКС/ZAIKS]

Извадок од „Aрхитектура”, 04/1974 Article from "Architektura”, 04/1974

Симбол на пријателство и помош - „Архитектура“, бр. 4/1974 - Гражина Јанкајтис-Луба

трашната катаклизма - земјотресот што го погоди Скопје во јули 1963 година наиде на спонтан одѕив во срцата на луѓето низ целиот свет. Веднаш била организирана глобална акција за помош. Под надзор на Обединетите нации биле изработени планови за реконструкција со посебно учество на полските архитекти. Со брзо темпо никнувале куќи, училишта, патишта, спортски терени. Исто така, од целиот свет пристигнувале дарови од истакнати уметници, некогаш од непроценлива вредност, за кои требало да се создадат соодветни услови за чување и изложување. Во рамките на помошта на Полска за Скопје, градот Варшава понудил концепциски проект и целосна техничка документација за објект за Музејот на современата уметност. Со цел да се добие најдобар проект, варшавското одделение на Здружението на полските архитекти, по налог на претседателството на Народниот одбор на главниот град Варшава, распишало општ конкурс за концепциски проект за објектот на музејот. Конкурсот завршил во мај 1966 г. и првото место го освоиле архитектите Вацлав Клишевски, Јежи Мокшињски и Еугењуш Вјежбицки. Програмата на конкурсот, изработена од Дирекцијата на музејот во Скопје, им поставила на учесниците тешка задача што била далеку од вообичаените поими што се поврзуваат со традиционално сфатената функција на музеј. Според таа програма, Музејот на современата уметност во Скопје требало да биде: • институција што активно учествува во формирањето на ликовната уметност со презентирање на современите југословенски и светски ликовни феномени; • инструмент наменет за следење на современите процеси што се одвиваат во уметноста на XX век, за изложување дела со земање предвид на феномените што се јавуваат во сите сфери на уметноста, врз база на научните достигнувања и општествените и политичките процеси;

• центар за среќавање на луѓето на уметноста, кои договараат контакти, разменуваат гледишта и информации; • центар кој применувајќи ги современите начела, собира, класификува, проучува, чува и изложува дела од современите југословенски и светски ликовни уметности; • центар кој користејќи ги сите можности, собира и изработува документација и информации за ликовните феномени и им ги става на располагање на истражувачите и на уметниците, а и ги пропагира во специјалистички публикации посветени на уметноста и на естетиката. Дирекцијата на музејот многу место им посветила на формите за презентирање на уметноста и на вршењето широка културна дејност во својата програма. Биле предвидени неколку видови изложбени галерии. Постојаните галерии биле наменети за покажување изложби, со особено земање предвид на суштинските карактеристики на уметноста од XX век, настаните со историско значење во сликарството и применетата уметност во споредба со другите области на творештвото (музика, литература, наука итн.). Тие изложби ќе имаат меѓународен карактер, без шаблонска поделба на географски региони, но со потенцирање на специфичките карактеристики на културните средини во зависност од потребите. Галерии од експериментален карактер им се посветени на изложби на дела што презентираат различни правци во современата уметност, на трудови на одделни автори и на разни тематски изложби. Галеријата што собира студии и дела со документарен карактер е третирана како посреден дел меѓу изложбите и фондот. Исто така, предвидено е организирање предавања, поетски и музички рецитали, проекции на филмови, одржување курсеви за ликовна уметност, организирање екскурзии во студија на уметниците, во современи архитектонски објекти, високообразовни институции и сл. Дирекцијата на музејот стимулирала толку богата програма врз основа на теоретски разработки и искуства на многу музеи на современата уметност изградени во тоа време низ светот.

Автори

Програмските интенции влијаеле врз определувањето на начелата што се однесуваат на архитектонското обликување на музејот. Објектот не може да биде агресивен и мора да се спојува со околниот простор. Неговиот ликовен израз треба да ја одразува сликата на епохата и да го образложува името - Музеј на современата уметност. Била исклучена примената на евтина монументалност од каков било вид. Функционалниот распоред на просториите, како на основните, така и на помошните, требало да биде проектиран еластично за да се овозможи нивно различно користење. Исто така, концепцијата за опремување на Музејот со технички уреди и средства требало да ја земе предвид можноста за нивна замена, дополнување и модернизирање. Проектот требало да му обезбедува развој на Музејот за неговите идни потреби што не се предвидени во наведената програма. Во проектот за уредување на опкружувањето на Музејот, кој се наоѓа во близина на парк, требало да се земе предвид можноста за рекреација, како и за изложување скулптури. Исклучителната местоположба на објектот на Музејот, кој Јежи Хрињевјецки го споредил со ситуацијата на атинскиот Партенон во статијата посветена на резултатите од конкурсот, слободата оставена на учесниците на конкурсот во однос на функционалните решенија и просторната композиција, како и неограничените можности во однос на материјалите, создавале опасност од барање прекумерна оригиналност што најчесто доведува до позерство. Не разочарале дисциплината на архитектонското размислување, големото професионално искуство на авторите на наградениот труд и нивната вештина за оперирање со архитектонскиот материјал.

Авторите создале објект што е едноставен во поглед на распоредот, еднороден, а кој истовремено создава големи можности за еластично користење. Беше создаден објект на Музејот, кој е круна на ридот Кале, но не го засенува и не го расипува впечатокот поради применетите материјали (бел мермер, бетон, стакло, алуминиум) иако доминира над целата градска населба што го опкружува и над долината на реката Вардар. Ентериерот на музејот - големи, совршено осветлени сали со скромни, неагресивни архитектонски и конструктивни детали - претставуваат одлична природна подлога за изложбите, а благодарение на употребените материјали, создаваат атмосфера на мир и релаксирање, неопходна при гледањето уметнички дела. Можноста за меѓусебно спојување на салите со дворното опкружување го олеснува организирањето атрактивни изложби на скулптури. Музејот на современата уметност е еден од првите јавни објекти подигнати во обновеното Скопје, заедно со грижливото враќање на градот на спомениците на културата. Тоа зборува за значењето што го придаваат југословенските власти освен живеалишта за луѓето, да настане „живеалиште“ за уметничките дела што во секоја епоха ги изразуваат копнежот и тежнеењето на човекот за убавина, хармонија и совршенство. Во Скопје беше создаден објект што влезе во „тимот“ на најдобри дела на европската архитектура на нашето време, кој е прекрасен плод на талентот на неговите автори.

архитект Вацлав Клишевски (Wacław Kłyszewski) архитект Јежи Мокшињски (Jerzy Mokrzyński) архитект Еугењуш Вјежбицки (Eugeniusz Wierzbicki) Соработка: Конструкција: инж. Чеслав Чвјелух (Czesław Ćwieluch) инж. Јан Лешњевски (Jan Leśniewski) Инсталација за централно греење: Инж. Гжегож Ќах (Grzegorz Ciach) Вентилација: инж. Јан Инглинг (Jan Ingling) Електрични инсталации: инж. Јан Валентовски (Jan Walentowski) Водо-канализациски инсталации: инж. Хенрик Новаковски (Henryk Nowakowski) Проектот е изработен во Бирото за проекти од општото градежништво во Варшава.

Изглед на ентериерите Фотографии од „Пројект“ 1972, бр. 3 View of the interior Photos from “Projekt” 1972, No.3 [ЗАИКС / ZAIKS]

Првиот изложбен простор First exhibition space [ЗАИКС / ZAIKS]

Изглед на ентериерите Фото од „Пројект“ 1972, бр. 3 View of the interior Photo from “Projekt” 1972, No.3 [ЗАИКС / ZAIKS]

2014

- Повторно отворање на НУ МСУ - The re-opening of the NI MoCA Февруари 2014

February, 2014

НУ МСУ повторно ги отвора своите врати за посетителите по период на реновирање и модернизирање на објектот.

The NI MoCA re-opens after a period of renovation and restoration works.

Уметничката збирка на НУ МСУ има повеќе од 5000 уметнички дела, од кои 3000 дела се дел од меѓународната колекција, при што колекцијата е надалеку позната по делата на меѓународните уметници од периодот на 60-тите години на 20 век,вклучувајќи тука слики, скулптури, графики итн.

„Тигрите” од лево кон десно: Вацлав Клишевски, Јежи Мокшињски и Еугењуш Вјежбицки Фото oд: „Тигрите”, Тадеуш Баруцки, 2014 “The Tigers” from left to right: Wacław Kłyszewski, Jerzy Mokrzyński and Eugeniusz Wierzbicki Photo from The Tigers by Tadeusz Barucki, 2014

The NI MoCA collection exceeds 5,000 works of art, with 3,000 included in the internationаl collection, and is renowned for its holdings in international 1960s art, including painting, sculpture, graphics, etc.

- Лево Благодарница на Република Полска за проектот на музејската зграда - Десно Благодарница на уметниците од Република Полска за донираните дела при формирањето на музејската збирка - Left The Certificate of Gratitude to the Republic of Poland for the Main Design of the NI MoCA building - Right The Certificate of Gratitude to the Polish artists who donated their works to the NI MoCA collection

Аерофотографија на НУ МСУ 80-ти години Архива на НУ МСУ Aerial shot of the NI MoCA 1980s Archive of the NI MoCA

KBKBKBKBK ЈМЈМЈМЈМ ЕВЕВЕВЕВЕ KBKBKBKBK ЈМЈМЈМЈМ ЕВЕВЕВЕВЕ