OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

www.osoz .pl

12

2021 POLSK A

12 / 2021

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

10-MINUTOWE PORADNIKI 2022 

Tak zagwarantujesz bezpieczeństwo danych medycznych



Strategia doskonalenia kompetencji cyfrowych personelu

SCENARIUSZ AI W POLSCE

SZUMY DIAGNOSTYCZNE

ZDROWIE W METAVERSE

Polityka AI i Krajowy Plan Odbudowy opisują ambitne założenia rozwoju sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia. Co się w nich znalazło?

Procesowi podejmowania decyzji medycznych towarzyszą zakłócenia mogące zagrażać bezpieczeństwu pacjenta. Jak je minimalizować?

Tłumaczymy, jak życie w wirtualnym świecie 3D wpłynie na sektor medyczny i czy to tylko chwilowa moda, czy realna przyszłość.

KAMSOF T S.A.

$ȤFʏ PC DKGʑȤEQ

(QTWO 2TQFWMVȕY

KAMSOFT S.A.

Subskrybuj

PCU\ MCPC

PC ;QW6WDG

Nota bene

5 konkluzji z kryzysu COVID-19 doprowadził do bezprecedensowego wykorzystania znanej od dawna telemedycyny oraz wymusił wprowadzenie nowych narzędzi, jak systemy śledzenia kontaktów i certyfikaty cyfrowe COVID-19. Pogłębiona analiza przyspieszonego procesu digitalizacji nasuwa szereg ciekawych wniosków.

Jeszcze przed wybuchem pandemii, to ramy regulacyjne były głównym hamulcem cyfryzacji ochrony zdrowia. Dostępna od kilku lat technologia czekała na sprzyjający ekosystem. Zabrakło inwestycji w infrastrukturę techniczną, podnoszenia umiejętności cyfrowych wśród pracowników medycznych, a obciążony nadmiarem pracy personel stracił entuzjazm w stosunku do digitalizacji – wynika z nowego raportu „State of Health in the EU” opublikowanego przez Europejskie Obserwatorium Systemów Zdrowia i Polityk.

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Więcej informacji na blog.osoz.pl

Pandemia nauczyła nas, że innowacje cyfrowe to szansa dla ochrony zdrowia – nie można zwlekać z wykorzystaniem tego potencjału argumentując, że istnieją bardziej palące problemy. Właśnie te pilne, doraźne wyzwania, mają często źródło w braku cyfryzacji. Inwestycje w digitalizację to nie inwestycje w komputery i nowy sprzęt, ale w tworzenie ochrony zdrowia, która działa sprawniej, bo usługi medyczne można świadczyć w bardziej płynny sposób, a zwrot w kierunku profilaktyki rozwiązuje wiele problemów systemowych w samym zarodku.

Telemedycyna gwarantuje ciągłość opieki W ostatnich dwóch latach, w państwach członkowskich UE nastąpił znaczny wzrost wykorzystania technologii umożliwiających konsultacje na odległość. Odsetek obywateli UE, którzy od początku pandemii odbyli zdalną (internetową lub telefoniczną) konsultację z lekarzem wzrósł z 28,7% w czerwcu/lipcu 2020 r. do prawie 38,6% w lutym/marcu 2021 r. Największe upowszechnienie telemedycyny zaobserwowano w Hiszpanii – 71,6% populacji skorzystało z konsultacji na odległość.

Przypomnijmy, że Hiszpania, w związku z ogromną liczbą zgonów, wprowadziła jeden z najbardziej rygorystycznych lockdown’ów w Europie. W Bułgarii, Finlandii, na Węgrzech, w Irlandii i na Łotwie wykorzystanie telemedycyny wzrosło o 50%.

Dane są warunkiem dobrze funkcjonującego zdrowia publicznego Jeszcze przed pandemią COVID-19 większość krajów europejskich stosowała narzędzia cyfrowe w dziedzinie zdrowia publicznego. Bez nich monitorowanie i nadzorowanie chorób zakaźnych nie byłoby możliwe. Ich dokładność i dostępność zależy od raportów przesyłanych z pierwszej linii frontu – placówek ochrony zdrowia. Proces generowania danych epidemiologicznych w systemach IT został w ostatnich latach w dużej mierze zautomatyzowany. Dzięki temu, niektóre zestawienia są tworzone w tle na podstawie danych zebranych w innych częściach oprogramowania, np. elektronicznej dokumentacji medycznej. W ten sposób raportowanie może odbywać się nawet w czasie rzeczywistym.

Ale to cały czas system daleki od ideału, bo są jeszcze placówki, w których raporty wysyła się faksem albo mailem. System nadzoru epidemiologicznego nadal nie uwzględnia danych generowanych bezpośrednio przez pacjenta. Po raz pierwszy w historii wprowadzono aplikacje mobilne do śledzenia kontaktów osób zarażonych koronawirusem. Ta nowa technologia jest kluczowym elementem strategii ograniczania rozprzestrzeniania się COVID-19. Przy dużej skali zakażeń, manualna dystrybucja informacji o konieczności udania się na kwarantannę jest niewykonalna albo mocno nieefektywna. Za pośrednictwem European Federation Gateway Service, 18 z 22 aplikacji krajowych zastosowało wspólne protokoły do transgranicznej wymiany kluczy do śledzenia kontaktów. Stopień wykorzystania aplikacji mobilnych pokazuje, że poziom adaptacji technologii zależy od zaufania społecznego.

N ota b e n e

Efekty cyfryzacji są pochodną regulacji Zdając sobie sprawę, że tylko dzięki cyfryzacji można zagwarantować dostęp do usług medycznych podczas pandemii, wiele państw wprowadziło nowe, pro-cyfrowe rozwiązania prawno-administracyjne. Zniesiono wiele barier, w tym m.in. przepisy mówiące o tym, że pierwsza wizyta musi odbyć się w gabinecie lekarskim. O ile kilka lat temu takie podejście mogło mieć swoje uzasadnienie, dzisiaj nie jest w stanie się obronić.

To właśnie telemedycyna daje łatwy i szybki dostęp do lekarza prosto z domu, wtedy gdy pojawia się problem zdrowotny, bez konieczności czekania na wizytę, podróży do placówki medycznej. Analogicznie, nikt już dzisiaj nie podważa przewagi recept elektronicznych nad papierowymi. Podczas pandemii, osoby z chorobami przewlekłymi mogły w ten sposób otrzymać receptę na kontynuację leczenia. Odsetek mieszkańców Europy, którzy zgłosili otrzymanie zdalnej recepty od początku pandemii, wzrósł z 43% w czerwcu/lipcu 2020 r. do prawie 53% w czerwcu/lipcu 2021 r.

Poprawiło się finansowanie usług telezdrowia. Większość krajów zwiększyła poziomy refundacji wizyt zdalnych do poziomu stawek za standardowe konsultacje w gabinecie lekarskim. W efekcie lekarze zainwestowali w lepszej jakości sprzęt i bezpieczeństwo cybernetyczne, co przekłada się bezpośrednio na jakość telezdrowia.

Digitalizacja wymaga strategicznego zarządzania COVID-19 był też impulsem do zwiększenia środków finansowych na publiczną infrastrukturę e-zdrowia. Na przykład, Francja przeznaczyła 2 mld euro na realizację inwestycji mających na celu wdrożenie interoperacyjnego, bezpiecznego oprogramowania we wszystkich placówkach opieki zdrowotnej oraz modernizację systemów informatycznych obsługujących krajową infrastrukturę zdrowia cyfrowego. W ramach krajowego planu odbudowy, Belgia przeznaczyła 40 mln euro na opracowanie pakietu usług e-zdrowia, które rozszerzą możliwości elektronicznej recepty, a także doprowadzą do opracowania cyfrowych systemów wspierania procesu podejmowania decyzji klinicznych oraz zwiększenia wykorzystania telezdrowia.

Informatyzacja wspomogła programy szczepień Do pozytywnych wniosków na przyszłość można bez wątpienia zaliczyć wdrożenie unijnego Certyfikatu Cyfrowego COVID-19 – uniwersalnego dokumentu będącego dowodem szczepienia, negatywnego wyniku testu lub wyzdrowienia. Certyfikat jest uznawany we wszystkich 27 krajach UE i poza nią. Organy służby zdrowia w całej Europie wydały do końca roku 2021 roku ponad 807 mln certyfikatów COVID-19, z czego zaświadczenia o szczepieniu stanowiły ponad dwie trzecie nich. Łatwy w użyciu certyfikat dostępny w smartfonie stał się jednym z podstawowych dokumentów ułatwiających codzienne życie podczas pandemii.

Dla niektórych krajów, certyfikat COVID-19 był pierwszą wdrożoną usługą e-zdrowia. I także w tym przypadku okazało się, że dobrze przygotowana infrastruktura cyfrowa pozwala szybko uruchamiać kolejne usługi w zależności od bieżących potrzeb w systemie zdrowia. 

57%

świadczeniodawców postrzega telezdrowie bardziej pozytywnie niż przed pandemią COVID-19.

64%

świadczeniodawców czuje się obecnie pewniej wykorzystując narzędzia telezdrowia w porównaniu z okresem przed pandemią. Źródło: McKinsey

OSOZ Polska 12/2021

12

OSOZ POLSKA 2021

aktualności

8

W KADRZE

ROZMOWY

28

2022. Rok komputerów kwantowych?

10

WAŻNE PYTANIE

EKSPERTYZA Daniel Kahneman: Szum. Ukryte źródło błędów medycznych

31

Jan Zygmuntowski: Dane zdrowotne. Dobro wspólne, które się marnuje

Co zrobić, aby personel placówki medycznej swobodnie posługiwał się oprogramowaniem?

13

16

18

19

22

36

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH

Alergia, grypa i przeziębienie w lutym 2022

Wskazówki dotyczące przestrzegania RODO i zapewnienia bezpieczeństwa informacji w placówkach ochrony zdrowia

INNOWACJE

nowe idee

Aplikacje medyczne

39

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

41

SZTUCZNA INTELIGENCJA Strategia rozwoju AI w Polsce

NOWOŚCI/WYNALAZKI Pilotaż e-spirometru, mikroroboty do chemioterapii, podcast o e-zdrowiu

RADAR ZDROWOTNY

Nowy czat od WHO, kompletna anatomia i relaksujące oddychanie

PRAKTYcznie

Rynek zdrowia w pigułce 2021. Co zrealizowano, co obiecano, a co nas rozczarowało?

43

TRENDY Metaverse, czyli nowy świat ochrony zdrowia

Infografika Stan ochrony zdrowia w Polsce

OSOZ WORLD RAPORT

24

46

Data-driven health care will soon collide with unimaginable societal challenges

PODEJMOWANIE DECYZJI KLINICZNYCH Każdej decyzji towarzyszy szum – niewidoczne zakłócenia, które teoretycznie nie powinny wpływać na diagnozę, wynik leczenia lub precyzję przeprowadzonej operacji. Choć pozornie błahe, czasami mogą prowadzić do katastrofalnych błędów medycznych. Jak im zapobiegać?

WHAT’S NEXT

48

Most puzzling questions about digital health

TECHNOLOGIE

50

SZKOLENIA Nowe kursy w OSOZ TUTOR

MONITOR ZDROWOTNY

54

FELIETON Rynek apteczny dzisiaj i jutro

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (listopad 2021)

58 MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (listopad 2021)

62 Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (listopad 2021)

» Szumy obecne w decyzjach lekarzy mogą wpływać negatywnie na diagnozy.« Daniel Kahneman | laureat Nagrody Nobla | str. 28

OSOZ Polska 12/2021

69 MONITOR RYNKU LEKÓW Środki dezynfekujące

» Gdyby udało nam się stworzyć coś na kształt publicznej biblioteki danych, zyskałaby na tym polska nauka.« Jan J. Zygmuntowski | Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie | str. 31

online

Echa wywiadu w OSOZ Polska Badanie stopnia digitalizacji placówek ochrony zdrowia prowadzone corocznie przez Centrum e-Zdrowia zostanie w 2022 roku zrealizowane w zupełnie inny sposób. W wywiadzie dla OSOZ Polska, Jarosław Kieszek, Dyrektor CeZ opowiada m.in. o zwiększonym zakresie ankiety, która obejmie też kwestie związane z cyberbezpieczeństwem. W przyszłości CeZ planuje sprawdzać wdrożone przez placówki rozwiązania ochrony danych medycznych.

138 mln

Taką liczbę inteligentnych urządzeń ubieralnych (opaski fitness, zegarki) sprzedano łącznie w pierwszych trzech kwartałach 2021 roku (globalnie).

Największy udział w rynku ma Apple (33%) oraz Samsung (9%). Szacuje się, że sprzedaż inteligentnych zegarków będzie rosła rokrocznie o 22%.

1.01.2023

Znamy założenia reformy szpitali

2 497 148

W ramach reformy powstanie m.in. Agencja Rozwoju Szpitali.

Przewiduje się także certyfikację kadry menedżerskiej, aby poprawić zarządzanie placówkami. Ustawa zakłada kategoryzację szpitali w zależności od ich sytuacji finansowej. Dla podmiotów w dobrej formie finansowej (kategoria A i B) opracowany zostanie plan rozwojowy. Z kolei podmioty generujące zadużenie (kategoria B i C) będą zmuszone do wprowadzenia planu naprawczo-rozwojowego. Na oddłużenie placówek MZ chce przeznaczyć 3 mld zł.

Tą datę warto już dziś zanotować w kalendarzu. Od tego dnia, jedyną formą zgłaszania poszczepiennych działań niepożądanych (NOP) będzie forma elektroniczna. Lekarz zrobi to wygodnie z pomocą systemu gabinetowego.

To liczba wystawionych e-skierowań w styczniu 2021 roku, czyli pierwszym miesiącu obowiązywania elektronicznych skierowań. Zaletami ucyfrowienia dokumentu dla pacjenta jest brak konieczności bezpośredniego kontaktu z lekarzem, aby je otrzymać, oszczędność czasu oraz lepsza czytelność zapisanych danych.

Ministerstwo Zdrowia ogłosiło założenia “fundamentalnej reformy polskiego szpitalnictwa”. Do konsultacji społecznych trafił już odpowiedni projekt ustawy. Według ministra zdrowia Adama Niedzielskiego, ma to być konstytucja szpitalnictwa określająca na długie lata zasady funkcjonowania szpitali, ich restrukturyzacji i modernizacji. Kluczowe rozwiązania mają wejść w życie od 2023 roku.

online / offline

NOWOŚĆ. Czytaj magazyn online!

Chcesz śledzić na bieżąco ważne informacji dotyczące cyfryzacji ochrony zdrowia w Polsce i na świecie? Teraz wybrane artykuły dostępne są także na nowym blogu OSOZ.

www.blog.osoz.pl OSOZ Polska 12/2021

zdj ę c i e num e ru

OSOZ Polska 12/2021

2022. Rok komputerów kwantowych?

15 listopada zeszłego roku IBM zaprezentował najnowszy układ scalony do obliczeń kwantowych.

Chip „Eagle” ma siłę 127 bitów kwantowych (kubitów) i jest pierwszym tego typu urządzeniem. Ale to dopiero początek. IBM planuje w 2022 roku zbudować procesor kwantowy z 433 kubitami, a w 2023 roku – 1121 kubitami.

Jak działają komputery kwantowe?

Wykorzystują prawa fizyki kwantowej do przetwarzania informacji binarnych w formie bitów kwantowych. W ten sposób mogą wykonywać obliczenia, których nie da się przeprowadzić na klasycznych superkomputerach działających w technologii zero-jedynkowej – bity w komputerach kwantowych mogą być jednocześnie zerem i jedynką. Jednym z wyzwań technologicznych jest utrzymanie stabilności kwantów. Do tego konieczne jest m.in. zapewnienie temperatury -273 stopni Celsjusza.

IBM zapowiada osiągnięcie „przewagi kwantowej” – momentu, od którego komputery kwantowe przewyższą wydajnością klasyczne maszyny – w przeciągu dwóch lat. A mowa o ogromnych prędkościach. Google twierdzi, że jego laboratoryjna wersja komputera kwantowego jest 100 milionów razy szybsza niż jakikolwiek klasyczny komputer. Jego wydajność można porównać do siły 5 milionów laptopów.

Dlaczego to ma takie znaczenie?

Szybkość, z jaką działają komputery kwantowe pozwoli przyspieszyć badania naukowe w medycynie i farmacji. Wspomniany 54-kubitowy komputer Google’a był w stanie wykonać w 200 sekund zadanie, które według szacunków zajęłoby ponad 10 000 lat na tradycyjnych komputerach. Maszyny tego typy mogą prowadzić symulacje molekularne i badania kliniczne nad nowymi lekami, szybko analizować dane genetyczne, dokonywać obliczeń na danych pacjentach w celu indywidualizacji leczenia.

Zdjęcie: IBM (po lewej), Google (u góry)

OSOZ Polska 12/2021

aktualno ś c i WA Ż N E P Y TA N IE

Co zrobić, aby personel placówki medycznej swobodnie posługiwał się oprogramowaniem?

Inwestując w systemy IT, każda placówka oczekuje korzyści: wysokiej jakości usług, usprawnienia procesów leczenia, szybkiego dostępu do danych. Elektroniczna dokumentacja medyczna ma ułatwiać pracę, pozwalając lekarzom więcej czasu poświęcić pacjentowi.

Aby to osiągnąć, należy opracować strategię ciągłego podnoszenia kompetencji cyfrowych. Na czym ona polega?

Ochrona zdrowia nadrabia zaległości cyfrowe w stosunku do innych branż.

Z punktu widzenia lekarza, pielęgniarki czy personelu administracyjnego oznacza to konieczność nauki wielu nowych funkcjonalności systemów IT w krótkim czasie. Do tego trzeba dodać bieżące zmiany w oprogramowaniu wynikające z nowych przepisów administracyjnych, modyfikacji sposobu rozliczeń z płatnikami, obowiązków sprawozdawczych.

Nie zapominajmy, że personel medyczny często pracuje w różnych placów-

10

OSOZ Polska 12/2021

kach medycznych, a więc musi w ciągu jednego dnia obsługiwać różne programy. Na to wszystko nakłada się duża rotacja kadr oraz zróżnicowanie umiejętności wyjściowych pomiędzy młodymi medykami sprawnie posługującymi się komputerem, smartfonem i tabletem, a starszym personelem przyzwyczajonym do dokumentów papierowych.

Zmienia się też sama technologia – organizacje przechodzą na rozwiązania chmurowe, komputery stacjonarne zastępowane są urządzeniami mobilnymi,

dokumentacja coraz częściej notowana jest głosowo, systemy wspomagania decyzji klinicznych narzucają nowe procedury pracy.

Jak nad tym zapanować, pamiętając, że umiejętności cyfrowe wpływają na jakość EDM, precyzję rozliczeń a przez to sytuację finansową, bezpieczeństwo pacjenta i cyberbezpieczeństwo placówki?

Systematycznie aktualizowane systemy IT, unowocześniany na bieżąco sprzęt medyczny i komputerowy – to,

aktualno ś c i

petencji, ale nie są pierwszoplanowe.

Mierzenie szybkości wprowadzania danych pacjenta do systemu byłoby chyba najgorszym pomysłem prowadzącym jedynie do szkodliwej presji psychicznej.

Kontrolować należy przede wszystkim elementy decydujące o kluczowych wskaźnikach: bezpieczeństwie pacjenta, sytuacji finansowej, jakości usług. Miernikami może być systematyczny przegląd jakości wprowadzanych danych i audyty.

Zarządzanie zmianą cyfrową Strategicznym elementem jest komunikowanie personelowi, po co wprowadza się nowy system. A jeszcze lepiej – włączenie pracowników w proces projektowania zmian, aby czuli się ich częścią, dostrzegając sens innowacji. Poprawa koordynacji leczenia czy sytuacji finansowej są argumentami bardziej przekonującymi niż ogólne sformułowana „cyfryzacja.”

W ramach „onboardingu”, czyli oswajania nowych pracowników z IT, punktem wyjścia jest ankieta pozwalająca poznać umiejętności bazowe. Na tej podstawie można wyróżnić różne grupy i dopasować do nich odpowiedni cykl szkoleń. Podnoszenie umiejętności cyfrowych, a tym samym innowacyjności, powinno stać się częścią kultury organizacyjnej.

Szkolenia, indywidualne porady

czy pracownicy odnajdą się w szybko zmieniających się warunkach, zależy od dobrze zaplanowanego programu stałego podnoszenia kompetencji. Składa się on z sześciu filarów: 1. Zdefiniowanie mierzalnych elementów umiejętności; 2. Komunikacja celów oraz harmonogramu digitalizacji; 3. Zaplanowanie szkoleń dopasowanych do różnych grup; 4. Systematyczne podnoszenie kompetencji cyfrowych;

5. Ocena umiejętności cyfrowych; 6. … oraz ich doskonalenie.

Jak mierzyć umiejętności?

Pierwszy punkt może okazać się kluczowy. Na tym etapie trzeba oddzielić miękkie elementy, jak swoboda obsługi komputera, szybkość wprowadzania danych do systemu czy zdolność ułatwiania własnej pracy przez odpowiednie ustawienia opcji systemów IT. Te elementy powinny podlegać obserwacji i być częścią systematycznego podnoszenia kom-

Za wprowadzeniem każdej nowej funkcjonalności systemu powinna iść wiedza – szkolenie na danych testowych, dobrze przygotowana dokumentacja.

W sys­temie szkoleń trzeba przewidzieć różne programy, od ogólnych warsztatów grupowych prowadzonych przez producenta oprogramowania, po spotkania indywidualne, webinary online do samodzielnej nauki w dowolnym czasie. W razie pilnych pytań, aby nie doprowadzić do blokady pracy, pracownik musi mieć możliwość szybkiego skontaktowania się z ekspertem poprzez czat z działem IT lub rozmowę z opiekunem wyznaczonym ze strony producenta/firmy IT. Seria szkoleń z nowego systemu to dopiero początek. Każda organizacja potrzebuje strategii ciągłego podnoszenia kompetencji. W dużych organizacjach jak szpitale, najlepiej sprawdza się wyznaczenie lidera, który płynnie porusza się w infrastrukturze IT i na podstawie obserwacji pracy pracowników zgłasza kierownictwu sugestie dotyczące podnoszenia kompetencji. Tego rodzaju coach

OSOZ Polska 12/2021

11

aktualno ś c i

» Niektóre umiejętności cyfrowe decydują o bezpieczeństwie pacjenta oraz danych.«

jest najbliżej pracownika i może na bieżąco odpowiadać na pilne pytania.

Umiejętności cyfrowe warto systematycznie mierzyć. Nie po to, aby kontrolować czy karać pracowników, ale by rozwijać ich kompetencje ułatwiając codzienne wykonywanie obowiązków.

Każdy zgodzi się z tym, że płynna obsługa systemu IT wpływa pozytywnie na zadowolenie na stanowisku pracy. Z kolei brak umiejętności cyfrowych może być nie tylko frustrujący, ale też niebezpieczny prowadząc do wypalenia zawodowego.

Do absolutnego minimum pomiarów umiejętności należą audyty bezpieczeństwa cybernetycznego prowadzone przez dział IT. Czy pracownik otwiera podejrzane e-maile i klika na zawarte w nich linki? Czy wylogowywuje się z systemu podczas przerwy?

Praca z IT, która sprawia przyjemność W ostatnich latach obserwujemy duży postęp w ergonomii systemów IT. Producenci na bieżąco dopasowują je do oczekiwań użytkownika, wprowadzają nowe interfejsy, udostępniają wersje systemów do wygodnej obsługi na urządzeniach mobilnych.

12

OSOZ Polska 12/2021

Jednak wartość i korzyści z każdego systemu IT zależą w pierwszej linii od wiedzy pracowników o tym, jak je obsługiwać. Warto zbudować spójną strategię podnoszenia umiejętności. Informacje na temat systemów IT, modułów, nowych funkcji muszą być ustrukturyzowane, dostępne na żądanie w lokalnej sieci, w różnym formacie – od drukowanych podręczników do filmów instruktażowych.

Tak, aby każdy mógł uczyć się we własnym tempie, w sposób jaki preferuje.

Umiejętności cyfrowe nie zawsze łatwo zmierzyć, ale można je dobrze ocenić na podstawie obserwacji. Wyznaczony lider cyfryzacji w komórce organizacyjnej może zbierać osobiste spostrzeżenia dotyczące działania systemu, zgłaszanych problemów. Niektóre placówki sięgają do ankiet doświadczeń obsługi oprogramowania.

Niezbędne jest zapewnienie wsparcia w czasie rzeczywistym. Tutaj też dobrym pomysłem jest zaangażowanie wspom­ nianego lidera cyfryzacji – coacha. Łatwiej zapytać kolegę o wsparcie niż każdorazowo dzwonić do działu IT czy udawać, że nie ma problemu.

Odpowiedzialność za komfort pracy z systemem IT leży pomiędzy placówką medyczną a dostawcą oprogramowa-

nia. Dlatego zakup systemu IT to nie tylko transakcja, ale nawiązanie bliskiej współpracy z dostawcą. Przykładowo, firma informatyczna skorzysta na zgłaszanych przez pracowników na pierwszej linii propozycjach i będzie mogła je uwzględniać w kolejnych wersjach oprogramowania. Z kolei placówka zyskuje wpływ na kształt systemu.

I na koniec najważniejszy element – ustawiczne uczenie się. Nowy tomograf albo komputer wymaga zazwyczaj jednorazowego szkolenia z obsługi. Z kolei do oprogramowania wprowadzane są na bieżąco nowe funkcje. Wiele z nich nie jest w ogóle wykorzystywanych, a mogłyby znacznie podnieść jakość pracy.

To dotyczy też szeregu opcji dostępnych w systemach – ich odpowiednia konfiguracja może spowodować zaoszczędzenie kilku sekund na rejestrowaniu danych, co przelicza się na kilkadziesiąt minut dziennie.

Organizacja, która dba o podnoszenie kwalifikacji cyfrowych, maksymalizuje też korzyści płynące z inwestycji w oprogramowanie w tym najcenniejszy z zasobów – pracowników. 

aktualno ś c i

R yn e k zdrow i a w p i g u łc e

2021. Co zrealizowano, co obiecano, a co nas rozczarowało?

Po blisko dwóch latach pandemii, w kolejny rok wchodzimy z wyczerpanymi pracownikami medycznymi, nadlimitowymi zgonami, nie tylko z powodu COVID-19, oraz zapowiedziami kolejnych reform.

Aleksandra Kurowska Redaktor naczelna Cowzdrowiu.pl

Rok temu mieliśmy nadzieję, że szczepionki skutecznie zabezpieczą większość populacji przed zakażeniami i zgonami.

Ba, z przytupem zaczęło się od afery ze szczepieniem poza kolejnością celebrytów. W ten rok wchodzimy z wiedzą, że wielu obywateli nie chce się nadal szczepić, że szczepienia trzeba wykonywać nie raz na rok, jak przy grypie, ale częściej. Przybyło zwolenników teorii spiskowych dotyczących ochrony zdrowia, wykreowano nowych medialnych celebrytów ze świata medycznego i właści-

wie nie wiadomo, co dalej, bo wirus mutuje.

Nie udało się wprowadzić wielu zapowiadanych i wyczekiwanych – choć nie zawsze – zmian w ochronie zdrowia. Ale są i sukcesy, bo niektóre kwestie, zrzucane z roku na rok, trzeba było wreszcie przekuć na przepisy. Do tych pozytywów na pewno należy włączenie kolejnych zawodów medycznych w szczepienia.

Finanse W sierpniu Sejm uchwalił nowelizację ustawy o świadczeniach, która zakłada osiągnięcie poziomu 6 proc. PKB na ochronę zdrowia w 2023 r. i okre-

ślenie ścieżki wzrostu do 7 proc. PKB w 2027 r.

Rosnąca inflacja i płace spowodowały, że choć placówki dostały więcej pieniędzy, to ich sytuacja finansowa wcale nie jest lepsza. Zapowiedzi dodatkowych środków dla systemu okazały się puste. Fundusz Medyczny, sztandarowa ustawa prezydenta i rządu dotycząca zdrowia, nie wydatkował większości środków. A na dodatek nie wygląda na to, by były to rzeczywiście pieniądze dodatkowe ponad to, co już obiecano. W międzyczasie przesunięto też do finansowania z NFZ np. leki 75 plus w zakresie, w jakim miał je dofinansowywać budżet państwa. I na kolejny rok też przyjęto taką zasadę. Więc nie jest to prezent, za to płacą sobie sami ubezpieczeni, co uszczupla środki na leczenie w innych obszarach.

Pogarszający się dostęp do opieki zdrowotnej jeszcze bardziej rozkręcił rynek prywatny, powodując narastanie

OSOZ Polska 12/2021

13

aktualno ś c i

nierówności w dostępie do opieki medycznej. W 2021 r. prywatne polisy na zdrowie miało już 3,7 mln Polaków.

A rynek oszacowano na 760 mln zł, czyli o 17 proc. więcej niż rok wcześniej.

Przy czym kupowane pakiety dotyczyły głównie dostępu do lekarzy i innych podstawowych kwestii – czyli tego, co powinniśmy mieć za składki wpłacane do NFZ.

E-zdrowie E-zdrowie w czasie pandemii było chwalone i świętowane, ale też karcone. Ale czy rzeczywiście rozmowa telefoniczna z lekarzem to e-zdrowie? Regulacje mające zmniejszyć liczbę udzielania porad, limity, a nawet zapowiadane kary, spowodowały wylanie dziecka z kąpielą – dosłownie niemal, bo to rodzice dzieci stracili możliwość zdalnych konsultacji. A potem trzeba było te przepisy łagodzić.

Pandemia przyspieszyła część zmian, w zakresie prostych narzędzi, ale opóźniła poważniejsze, bo placówki były skoncentrowane często na czymś innym.

8 stycznia 2021 r. wszedł w życie obowiązek wystawiania e-skierowań. m.in. na ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne.

MZ zapowiedziało też w projekcie, który przyszykowano w grudniu, a konsultowano w styczniu, zawężenie katalogu kanałów komunikacji, w ramach których pacjent może otrzymać informację (uproszczoną) o skierowaniu wystawionym w postaci elektronicznej. Przewidziano tam też możliwość podpisywania elektronicznej dokumentacji medycznej innym rodzajem podpisu elektronicznego, niż dotychczas, zapewniającym autentyczność wytworzonego dokumentu.

W planach jest też przesunięcie terminu przekazywania danych przez System Informacji Medycznej do Narodowego Funduszu Zdrowia, niezbędnych do rozliczania świadczeń opieki zdrowotnej.

Prawa pacjentów Nie doczekaliśmy się ustawy o jakości w ochronie zdrowia. Nawet nie wiadomo, co na ten temat napisać, biorąc pod uwagę, że wiele projektów było już gotowych, a tym razem miało być inaczej.

Za to w okrojonej formie przeszły przepisy dotyczące Funduszu Kompensacyjnego związanego z odszkodowaniami za NOP. Z ważnych spraw, latami leżących odłogiem, przyjęto wreszcie Plan dla Chorób Rzadkich, dotyczący organizacji

14

OSOZ Polska 12/2021

opieki nad pacjentami, dostępu do diagnostyki, leczenia, w tym farmakoterapii.

Ale też 2021 r. to rok protestów, ze względu na opublikowany rok temu wyrok Trybunału Konstytucyjnego głoszący, że przepis dopuszczający aborcję w przypadku dużego prawdopodobieństwa ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu jest niezgodny z ustawą zasadniczą.

Za to o niezgodności z prawem – a raczej prawami, choćby człowieka – nie mówiono w kontekście ograniczeń dostępu do opieki zdrowotnej. A skutkowało to znaczącym wzrostem liczby zgonów i narastaniem długu zdrowotnego, który spłacać będziemy w kolejnych latach w postaci późno wykrywanych chorób, w bardziej zaawansowanych stadiach. Przekształcanie placówek i oddziałów w COVID-owe, zalecenia NFZ, by wstrzymywać część operacji, a także np. kierowanie przez wojewodów medyków, nawet z POZ, do walki z pandemią w szpitalach, to cena nie tylko samej pandemii, ale też złej organizacji walki z nią.

Paradoksalnie, w marcu 2021, Rada Ministrów przyjęła Narodowy Program Zdrowia na lata 2021–2025. Zaplanowano w nim… zwiększenie liczby lat przeżytych w zdrowiu i zmniejszenie społecznych nierówności w zdrowiu.

Miniony rok był też rokiem walki o często źle rozumiane prawa obywatelskie, np. do niestosowania środków ochrony osobistej czy unikania szczepień. Niestety, z powodów politycznych nie podejmowano w tym zakresie działań, pozwalano na szkalowanie lekarzy i innych medyków, podważanie wiedzy medycznej. Z drugiej strony wprowadzane, wielokrotnie nowelizowane, wycofywane i znów przywracane obostrzenia też nie wzbudzały szacunku dla ich autorów.

Z rządowych projektów, które wprowadzono, ale efekty nie są takie jak planowano, mimo dobrych intencji, wskazać też można program Profilaktyka 40 plus oraz zniesienie w lipcu limitów do lekarzy specjalistów w opiece ambulatoryjnej i w niektórych świadczeniach w sieci kardiologicznej.

Zawody medyczne Negocjowanie dalszych podwyżek płac, które skończyło się rozłamem środowiska medyków i utworzeniem białego miasteczka przed Kancelarią Premiera to tylko jeden z ważnych elementów układanki. Przypomnieć też trzeba, że

by oficjalnie uwolnić premiera i ministra zdrowia od postulowanych spotkań z protestującymi, powołano do kierownictwa MZ nowego wiceministra, Piotra Brombera.

Inne, gorące tematy to m.in. wypłata dodatków COVID-owych, na które poszły miliardy złotych, ale pieniądze rozdysponowano bardzo nierównomiernie. Dodatkowo z czasem wyłączano z nich kolejne grupy medyków. Z kolei niemedykom pracującym z osobami chorymi na COVID-19 dano dodatek jeden raz, w kwocie 5 tys. zł, zamiast miesięczny. Rok zamykamy z sytuacją, gdy dodatku pozbawionych jest m.in. część ratowników, a także diagności laboratoryjni pracujący w szpitalach ze skażonym materiałem. Sam pomysł dodatków, choć słuszny, został więc przekuty w wadliwe przepisy.

Ponadto rozpoczęto proces legislacyjny związany z ustawą regulującą zawód ratownika medycznego. To grupa medyków, która nie ma samorządu zawodowego ani rejestru. Z kolei inna ustawa, którą wpisano w wykaz prac legislacyjnych, ma uporządkować kwestie zawodów medycznych nie mających własnych ustaw. Chodzi m.in. o techników radiologii, dietetyków, techników farmaceutycznych, opiekunów medycznych, optometrystów, techników dentystycznych.

Wpisane mają być w niej m.in. 6-dniowy płatny urlop szkoleniowy, a także wymagane kompetencje.

Pandemia spowodowała, że zdecydowano się poszerzyć listę zawodów uprawnionych do przeprowadzania badania kwalifikacyjnego do szczepienia przeciw COVID-19. Przepisy przyjęto w kwietniu, dzięki czemu szczepienia ruszyły m.in. w aptekach. Co ważne, rozwiązania te wprowadzono też z czasem dla szczepień przeciwko grypie. Tu jednak też nie obyło się bez zamieszania.

Przygotowano kolejne przepisy przewidujące, że apteki szczepiące przeciw COVID-19 i grypie muszą mieć m.in. szatnie i izby przyjęć, co zablokowałoby proces szczepień. Ale po fali krytyki ostatecznie zapisano, że wystarczy miejsce pozwalające na pozostawienie odzieży wierzchniej.

Podczas gdy w placówkach zdrowotnych pensje rosły – w tym minimalne dzięki nowelizacji ustawy – w budżetówce były raczej zamrażane. Już nie w 2021 r., a na początku 2022 do konsultacji skierowano projekt strategii Państwowej Inspekcji Farmaceutycznej na lata 2022–2025. Mówi się w nim m.in. o rozwoju kadr, wizerunku kontrolerów

aktualno ś c i

oraz systemie motywacyjnym, ale niefinansowym. GIF chce stać się instytucją lepiej zinformatyzowaną i bardziej profesjonalną.

Z kolei w grudniu ustalono, że pracownicy medyczni będą mieć obowiązek szczepień przeciwko COVID-19.

Leki Środowisko przemysłu farmaceutycznego zelektryzował projekt dużej nowelizacji ustawy refundacyjnej, który skierowano do konsultacji. Branża od lat mówiła, że tzw. DNUR brakuje. A gdy się pojawił, jak mało co zintegrował firmy polskie i zagraniczne, generyczne i innowacyjne. Zintegrował wokół tego, by nowelizacja nie weszła w życie. Projekt daje MZ np. możliwość zmiany programu lekowego bez konieczności uzyskania zgody wszystkich firm, jakie mają w tym programie leki. Teraz często dochodzi do tego, że jedna firma czy kilka blokuje miesiącami wejście nowoczesnych terapii konkurencji. Ale to oczywiście tylko jeden z zapisów. W projekcie jest też wpisane, że listy refundacyjne będą ukazywać się co kwartał, a nie co 2 miesiące.

A jeśli już o listach mowa, to w 2021 roku do refundacji trafiło wiele nowych leków, ale końcówka roku była dla aptek ciężka, ponieważ kilkaset leków wypadło z listy. Prawdopodobnie najwięcej od czasu wprowadzenia ustawy refundacyjnej. W dużej mierze były to decyzje firm, które nie wystąpiły o przedłużenie decyzji refundacyjnej.

Poza darmowymi szczepieniami na koronawirusa, ruszyła też ogólnokrajowa akcja bezpłatnych szczepień przeciw grypie dla osób, które ukończyły 18 lat.

Na listę refundacyjną trafiły szczepienia m.in. przeciwko grypie, pneumokokom oraz HPV.

Reformy Planów, zapowiedzi było wiele. Ale projekt dotyczący restrukturyzacji, centralizacji nadzoru nad szpitalami i powołania do tego specjalnej Agencji do konsultacji trafił dopiero pod koniec grudnia, choć środowisko żyło nim przez cały rok. W związku z zapowiedziami MZ, niektórzy dyrektorzy placówek specjalnie szli na studia MBA. To co ważne, a o czym nie pisaliśmy w ciągu roku, to zapowiedź ministra z grudnia, że de facto – choć tak tego nie nazwał – odchodzimy od sieci szpitali. Wyłączone zostaną z niej m.in. ambulatoria i nocna opieka. Kategoryzacja placówek bę-

dzie inna. I co najważniejsze – MZ i NFZ chcą stopniowo odejść od ryczałtowego finansowania. Co ciekawe, na konferencji padły słowa, że już teraz „stać nas” na płacenie za świadczenia.

Z końcem roku, też w ustawowym combo zmieniającym szereg ustaw, do konsultacji trafiło m.in. wprowadzenie tzw. budżetu powierzonego POZ (tak by i tu od stawki kapitacyjnej, przynajmniej częściowo, odchodzić). W tym samym pakiecie znalazły się przepisy regulujące marże i ceny leków recepturowych.

Unia Trzeba też odnotować, że w kwestii zdrowia rosła rola Unii Europejskiej.

Czy to szczepienia, czy nowoczesne leki, zamawialiśmy wspólnie. Równocześnie o wiele więcej mówiono o bezpieczeństwie lekowym, wspólnym działaniu. Pracowano m.in. nad unijną strategią farmaceutyczną oraz wzmocnieniem Europejskiej Agencji Leków (EMA).

A w kwestiach pacjenckich wypracowano paszport COVID-owy, a także „raport” Komisji specjalnej ds. walki z rakiem. Prace nad tym ostatnim dokumentem trwały półtora roku i ich efektem są rekomendacje dotyczące wspólnej polityki zdrowotnej Unii Europejskiej w zakresie onkologii, od profilaktyki po dostęp do terapii lekowych, ale też prace badawcze dotyczące tej choroby. 

Z tego zapamiętamy rok 2021 1.

Digitalizacja Wprowadzenie e-skierowań, w tym na szczepienia COVID-19

2.

Reformy Projekt dotyczący restrukturyzacji, centralizacji nadzoru nad szpitalami

3.

Unia Europejska Wspólne zamówienia szczepionek na COVID-19, plan walki z rakiem, Cyfrowy Certyfikat COVID-19

4.

Farmacja Ustawa o zawodzie Farmaceuty, kontrowersje wokół dużej nowelizacji ustawy refundacyjnej (DNUR)

5.

Kryzys zdrowia Nadmiarowe zgony związane z pandemią oraz narastający dług zdrowotny

6.

Pracownicy medyczni Protesty (białe miasteczko), dodatki COVID-owe, regulacja zawodu ratownika medycznego

7.

Finansowanie Nowelizacja ustawy o świadczeniach medycznych – 6 proc. PKB na ochronę zdrowia w 2023 r., 7 proc. PKB do 2027 r.

8.

Prywatna ochrona zdrowia Liczba osób posiadających prywatne polisy na zdrowie wzrosła o 17 proc.

9.

Szczepienia Niski poziom wyszczepienia przeciwko COVID-19

OSOZ Polska 12/2021

15

aktualno ś c i

radar e p i d e m i olo g i czny ( luty 2 0 2 2 )

ALERGIA PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (luty 2022)

TREND W STOSUNKU DO stycznia

Dolnośląskie

703

Kujawsko-pomorskie

465

Łódzkie

646

Lubelskie

596

Lubuskie

687

Małopolskie

595

Mazowieckie

766

Opolskie

486

Podkarpackie

477

Podlaskie

496

Pomorskie

716

Śląskie

581

Świętokrzyskie

559

Warmińsko-mazurskie

509

Wielkopolskie

604

Zachodniopomorskie

631

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (luty 2022)

TREND W STOSUNKU DO stycznia

WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

94%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

77%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie

10 976

Lubelskie

10 683

Lubuskie

10 008

Mazowieckie

8 855 12 355

Opolskie

8 239

Podkarpackie

8 785

Podlaskie

8 951

Pomorskie

OSOZ Polska 12/2021

8 006

Łódzkie

Małopolskie

16

10 766

10 908

Śląskie

9 115

Świętokrzyskie

7 824

Warmińsko-mazurskie

8 487

Wielkopolskie

9 933

Zachodniopomorskie

9 402

               

Nowy blog o e-zdrowiu Praktyczne porady Informacje z rynku zdrowia Inspirujące wywiady ZESKANUJ KOD, aby przejść do bloga

blog.osoz .pl

Innowacj e

A pl i kacj e zdrowotn e

18

Don’t forget to check

Complete Anatomy 2022

iBreathe

Światowa Organizacja Zdrowia WHO uruchomiła nowego interaktywnego chatbota poświęconego zdrowiu kobiet. Pierwszy zestaw wiadomości dotyczy raka piersi. Nowy chatbot dostępny jest na platformie Viber. Poprzednie wersje chatbotów dostarczały odpowiedzi dotyczących COVID-19, zdrowia psychicznego i rzucania palenia. Osoby korzystające z nowego chatbota znajdą informacje o tym, jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka piersi, jakie są jego objawy i możliwości leczenia. Dostępne są również kolorowe naklejki z hasłami wspierającymi chorych, którymi można się dzielić.

Bez wątpienia najlepsza obecnie wirtualna platforma anatomiczna dostępna na smartfony, tablety oraz komputery. Aplikacja zawiera tysiące interaktywnych struktur, w tym model 3D bijącego serca, obrazy radiologiczne i interaktywne modele 3D, dynamiczne przekroje, ruchy mięśni w czasie rzeczywistym, 28 modeli anatomii mikroskopijnej, tryb rozszerzonej rzeczywistości, ponad 1500 filmów klinicznych z kardiologii, ortopedii, okulistyki, stomatologii i fitness. Do tego kompletne kursy prowadzone przez ekspertów anatomii człowieka oraz filmy edukacyjne dla pacjentów.

iBreathe to niezwykle prosta, ale pomocna aplikacja do ćwiczeń głębokiego oddychania. Można ją stosować do walki ze stresem, niepokojem, bezsennością albo podczas medytacji i sesji relaksacyjnych.

Jak działa? Po włączeniu wybranego programu, aplikacja prowadzi przez krótkie ćwiczenia, które zawierają kilkusekundowe cykle wdechu, wstrzymania i wydechu. Najlepsze rezultaty można osiągnąć, gdy ćwiczenia wykonywane są codziennie – w tym celu dostępna jest opcja przypomnień. Wersja na inteligentny zegarek znacznie ułatwia wykonywanie sesji oddechowych.

iOS | Android | ENG Bezpłatna

iOS | Android | ENG Od 35 EUR (wersja dla studentów)

iOS | Android | ENG + inne Bezpłatna w wersji podstawowej

OSOZ Polska 12/2021

Innowacj e

N owo ś c i / wynalazk i

Postacie generowane przez AI w celach edukacyjnych Tworzenie realistycznych postaci cyfrowych przy użyciu sztucznej inteligencji staje się coraz łatwiejsze. Z jednej strony, technologia ta jest już stosowana do wprowadzania w błąd i generowania potencjalnie niebezpiecznych treści typu deepfake. Jednak AI może być również wykorzystywana w dobrych celach – do ożywienia Alberta Einsteina, aby uatrakcyjnić zajęcia z fizyki, albo porozmawiać o zmianie trybu życia ze starszą, otyłą wersją samego siebie sobą. W tym celu naukowcy z MIT Media Lab i ich współpracownicy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Santa Barbara oraz Uniwersytetu w Osace opracowali otwarty, łatwy w użyciu algorytm generowania postaci, który łączy modele sztucznej inteligencji dla gestów twarzy, głosu i ruchu oraz może być wykorzystywany do tworzenia materiałów audio i wideo.

Badacze chcą w ten sposób zainspirować nauczycieli, studentów i pracowników służby zdrowia do prowadzenia badań nad zastosowaniem tego typu narzędzi w różnych dziedzinach. Jedną z funkcji może być przykładowo poprawa zdrowia i samopoczucia dzięki rozmowom z autorytetami sportu, personalizacja komunikacji z pacjentem lub motywacja do zmiany trybu życia. Wystarczy dzięki AI ożywić osobę, aby stała się naszym trenerem albo nawet dietetykiem. Jeszcze ciekawsze zastosowania powstają po wygenerowaniu różnych wersji samego siebie, które w ten sposób mogą lepiej przemówić do wyobraźni niż niejeden ekspert.

Bezpieczny transport narządów Paragonix Technologies, wiodący dostawca systemów do transportu narządów do przeszczepów, wprowadził nowy system utrzymania czynności biologicznych wątroby dawcy (LIVERguard) oraz globalny rejestr wątroby. System LIVERguard zapewnia wysoce kontrolowane, najnowocześniejsze środowisko do hipotermicznego przechowywania wątroby, w połączeniu z cyfrowym monitorowaniem w czasie rzeczywistym, aby zabezpieczyć narząd dawcy podczas całego procesu transplantacji, od pobrania do przeszczepienia. To duży postęp w stosunku do stosowania lodu i zwykłych chłodziarek, które były standardem opieki w przeszczepach narządów przez ponad 50 lat. Z kolei system Paragonix SherpaPak CTS chroni serca dawców dzięki sztywnemu, sterylnemu pojemnikowi i utrzymuje temperaturę pomiędzy 4–8ºC, czyli w zakresie zalecanym przez Międzynarodowe Towarzystwo Transplantacji Serca i Płuc jako opcjonalny warunek przechowywania serca dawcy.

OSOZ Polska 12/2021

19

Innowacj e

Mikrorobot do dostarczania chemioterapii Naukowcy z chińskiego Uniwersytetu Nauki i Technologii opracowali zmieniające kształt mikroroboty do dostarczania chemioterapii bezpośrednio do nowotworu. Prowadzenie robota do wybranego obszaru w ciele odbywa się pomocą magnesów. Kiedy urządzenie dotrze do celu, uwalnia ładunek leku.

Mikroroboty składają się z wydrukowanego w 3D hydrożelu, który może zmieniać kształt i poruszać się w warunkach niskiego pH. Jeden z prototypów składa się z mikrorobota w kształcie ryby, który otwiera usta w kwaśnym środowisku, uwalniając lek znajdujący się w jego brzuchu. Inny projekt to krab, który może przenosić lek w swoich szponach, a następnie uwalniać go w razie potrzeby. Jednym z największych wyzwań okazało się manewrowanie mikrorobotami do miejsca lokalizacji guza. Aby rozwiązać ten problem, badacze namagnesowali mikroroboty poprzez namoczenie ich w zawiesinie nanocząsteczek tlenku żelaza, co pozwoliło im na wykorzystanie magnesów do poruszania maleńkimi urządzeniami. W ten sposób mikroroboty mogą być kontrolowane zdalnie i minimalnie inwazyjnie, gdy znajdują się w ciele.

20

Elastyczne baterie

Nowe egzoszkielety

Inżynierowie z Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej stworzyli elastyczną, wodoodporną baterię – wytrzymałą, bo można ją bez problemu wielokrotnie prać, oraz elastyczną na tyle, że działa nawet po rozciągnięciu do podwójnej długości. Wykonano ją z tanich materiałów, co sprawia, że potencjalnie doskonale nadaje się do zastosowania w technologii monitorowania zdrowia przez urządzenia ubieralne w postaci wszytych w odzież czujników.

Elektronika do noszenia, czyli tzw. wearables, to szybko rosnący rynek. Dotąd największym problemem jest zasilanie czujników.

Zespół naukowców i inżynierów Uniwersytetu Harvarda opracował egzokombinezon, który wykorzystuje ultradźwięki do pomiaru aktywności mięśni. Innowacja pozwala szybko skalibrować kombinezon do potrzeb użytkowników. Miękkie, nadające się do noszenia urządzenie wspomaga pacjenta podczas chodzenia lub biegania, zmniejszając poziom potrzebnej siły/energii własnej do wykonania tych czynności. Rozwiązanie może być pomocne zwłaszcza dla pacjentów z problemami neurologicznymi lub dystrofią mięśniową.

OSOZ Polska 12/2021

Innowacj e

Nowy podcast o e-zdrowiu Polska Federacja Szpitali oraz „Koalicja AI w zdrowiu” przygotowały nową serię podcastów „Zdrowie w rozmowie” o rewolucji technologicznej w medycynie. Zaplanowano 6 odcinków w formie rozmów z pracownikami medycznymi, startupami, innowatorami, organizacjami pacjenckimi, stroną publiczną i dyrektorami placówek medycznych na temat tworzenia i wdrażania innowacji w polskiej ochronie zdrowia ze szczególnym naciskiem na innowacje cyfrowe. Podcast ma służyć popularyzacji stosowania rozwiązań innowacyjnych wśród pacjentów i szerokiej opinii publicznej.

– Dobry lekarz dziś, za chwilę dobrym lekarzem będzie wtedy, kiedy będzie umiał obsłużyć narzędzia sztucznej inteligencji i będzie do ich analiz podchodził w sposób krytyczny. Czyli na analizę AI nałoży jeszcze preferencje pacjenta, jego profil psychologiczny, całą historię decyzji terapeutycznych dotyczących danego pacjenta. Myślę, że tutaj jest duża rola szkolenia w medycynie, które już dzisiaj powinno się zmieniać, biorąc pod uwagę to, co w medycynie będzie za 5, czy 10 lat – mówi w nowym odcinku „AI jak penicylina? Przyszłość medycyny oczami lekarzy” doktor Łukasz Jankowski, prezes Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie. Dodaje on także, że obecnie to sami pacjenci wymuszają na lekarzach dostosowanie się do wymogów związanych z najnowszymi technologiami.

Pilotaż e-spirometrów Ministerstwo Zdrowia chce wprowadzić do ambulatoryjnej opieki specjalistycznej i podstawowej opieki zdrowotnej program pilotażowy elektronicznych spirometrów, kierowany do dorosłych pacjentów po przebytym zakażeniu wirusem Sars-CoV-2 – donosi portal cowzdrowiu.pl. Resort opublikował już projekt rozporządzenia ministra w tej sprawie. Pilotaż ma być realizowany w trzech etapach. I etap organizacji (do 2 miesięcy) – w jego trakcie minister zdrowia dokona zakupu urządzeń, przeprowadzi akcję promocyjną dotyczącą ich wykorzystania oraz podpisze umowy z realizatorami programu pilotażowego. II etap realizacji (6 miesięcy) – wybrani realizatorzy programu pilotażowego będą wykonywać świadczenia opieki zdrowotnej przy wykorzystaniu elektronicznych spirometrów. III etap ewaluacji (3 miesiące) – obejmie ocenę działań objętych pilotażem. MZ szacuje, że pilotaż będzie kosztował 4,4 mln zł. Rozliczanie ma się odbywać z wykorzystaniem dodatkowej jednostki rozliczeniowej, której cena jednostkowa wynosi 100 zł brutto.

Elektroniczne zgłoszenie NOP Ministerstwo Zdrowia przedłużyło do końca 2022 roku możliwość zgłaszania niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) w formie innej niż elektroniczna. Jednak od 1 stycznia 2023 r. konieczne już będzie przesłanie raportu w formie cyfrowej, przykładowo z wykorzystaniem własnego systemu gabinetowego zintegrowanego z P1. Obecnie można to zrobić listem poleconym, za pomocą poczty elektronicznej w formie przesyłki kodowanej lub osobiście za pokwitowaniem. Jak zaznacza resort zdrowia, przesunięcie terminu jest spowodowane kontynuacją przygotowania systemowego rozwiązania pozwalającego na przekazywanie elektronicznie zgłoszonych informacji również z systemów gabinetowych dla wszystkich wykonanych szczepień oraz zgłoszonych NOP.

Źródła i zdjęcia: MIT Labs, Paragonix, Harvard University, Polska Federacja Szpitali, cowzdrowiu.pl

OSOZ Polska 12/2021

21

Innowacj e

STAN OCHRONY ZDROWIA W POLSCE Co roku OECD i Europejskie Obserwatorium Systemów i Polityk Zdrowia (European Observatory on Health Systems and Policies) publikują raporty na temat stanu ochrony zdrowia w poszczególnych krajach UE. Najnowsza publikacja zawiera także analizy dla każdego kraju UE z osobna. Z danych dla Polski wyłania się sytuacja zdrowotna w pierwszym roku pandemii COVID-19.

1,4 lat mniej

50%

72%

Nadmiarowa liczba zgonów w wyniku COVID-19 spowodowała, że w 2020 roku skróciła się oczekiwana długość życia Polaków o 1,4 lat. Wynosi ona 76,6 lat – o cztery lata mniej niż średnia dla krajów Unii Europejskiej.

Prawie połowa wszystkich zgonów w Polsce spowodowana jest czynnikami behawioralnymi, takimi jak palenie tytoniu, nadmierne spożywanie alkoholu i brak aktywności fizycznej. Prawie jedna piąta dorosłych jest otyła – jest to odsetek wyższy niż w UE.

W ciągu ostatniej dekady wydatki na zdrowie w Polsce były niezmiennie poniżej średniej UE, zarówno w przeliczeniu na mieszkańca, jak i PKB. Około 72% wydatków na opiekę zdrowotną pochodzi ze źródeł publicznych, nieco ponad 20% to wydatki z własnej kieszeni.

 GŁÓWNE PRZYCZYNY ZGONÓW W POLSCE

Rak płuc 23 146 (5,6%)

Rak jelit 12 394 (3,0%)

Cukrzyca 9299 (2,3%)

Choroby wątroby 7663 (1,9%) Rak piersi 7037 (1,7%) COVID-19 29 161 (6,0%)

Choroba niedokrwienna serca 45 565 (11,1%)

Udar mózgu 28 933 (7,0%)

Zapalenie płuc 18 269 (4,4%)

Przewlekła obturacyjna choroba płuc 6578 (1,6%)

Liczba i udział zgonów z powodu COVID-19 odnosi się do roku 2020, natomiast liczba i udział zgonów z innych przyczyn odnosi się do roku 2019.

22

OSOZ Polska 12/2021

„ Od lat głównym problemem polskiego systemu opieki zdrowotnej jest niski poziom finansowania publicznego, niedobór siły roboczej, problemy z dostępnością do usług (długi czas oczekiwania). Podczas gdy pandemia COVID-19 spowodowała bezprecedensowe wykorzystanie telekonsultacji w podstawowej opiece zdrowotnej, pacjenci napotykali na bariery w dostępie do opieki specjalistycznej. Największym wyzwaniem są i będą w najbliższych latach braki kadrowe.”  ZATRUDNIENIE W OCHRONIE ZDROWIA Liczba praktykujących pielęgniarek na 1000 mieszkańców 20 Mało lekarzy Dużo pielęgniarek

Dużo lekarzy Dużo pielęgniarek NO

18 16

IS FI

14 12

DE IE

BE

LU

FR

SE

NL

SI

10

EU 8

RO

HU

6

średnia EU: 8,4 MT

HR

LV

4

LT

IT CY

EE

PL

AT

CZ

PT

ES BG EL

2

Mało lekarzy Mało pielęgniarek

0 2

Dużo lekarzy Mało pielęgniarek

średnia EU: 3,9

2,5

3

3,5

4

4,5

5

5,5

6

6,5

Liczba praktykujących lekarzy na 1000 mieszkańców

 WYDATKI PUBLICZNE JAKO ODSETEK CAŁKOWITYCH WYDATKÓW NA ZDROWIE Stacjonarna opieka zdrowotna Polska

Ambulatoryjna opieka zdrowotna

93%

EU 50%

100%

0%

50%

36%

31%

75% 100%

0%

Urządzenia terapeutyczne

Leki

34%

69%

89% 0%

Stomatologia

37%

57% 50%

100%

0%

50%

37% 100%

0%

50%

100%

 CZYNNIKI RYZYKA ZGONÓW Palenie papierosów Polska: 20% EU: 17%

Nieprawidłowa dieta Polska: 20% EU: 17%

Zanieczyszczenie powietrza Polska: 8% EU: 4%

Konsumpcja alkoholu Polska: 6% EU: 6%

Niska aktywność fizyczna Polska: 2% EU: 2% Źródło: State of Health in the EU, Poland OSOZ Polska 12/2021

23

R aport

, ę z o n g a i d a n a w y ł p w j ó r t s a n y d G a i n e c ó ł k a i z j i z l y c e czy d u i n a w o m j e w pod m r z y sz y szu a w o t ji z y Każdej dec zakłócenia, które czne ny – niewido u nie powin k d a p y w leczeik n w żadnym y w , ę z o a diagn wpły wać n wadzonej o r p e z r p cyzję rój, pora t nia lub pre s a n ć y b o może operacji. T przegrana b lu a n a r w yg kiej. Choć dnia albo s r a k ił p y druż yn ulubionej i mogą pro m a s a z c , e łah h błędów pozornie b c y ln a f o r t katas wadzić do ch. medyczny

Idąc do lekarza oczekujemy, że otrzymamy poradę zgodną z aktualną wiedzą fachową, precyzyjną diagnozę i skrupulatnie dobrany program leczenia. I rzeczywiście – wraz z postępem naukowym, rozwojem nowych technologii medycznych i łatwiejszym dostępem do informacji, znacznie poprawiła się jakość decyzji lekarskich. Ale czy są one na pewno w pełni racjonalne, spójne i oparte na faktach naukowych? Nie do końca.

W procesie wnioskowania, ważną rolę odgrywają nie tylko dostępne informacje, ale też warunki otoczenia. Czasem są to subtelne i niezauważalne determinanty jak samopoczucie, pogoda, pora dnia

24

OSOZ Polska 12/2021

R aport

i roku, nastawienie. Mowa o szumach, które prowadzą do przypadkowej zmienności osądów. Wyniki badań naukowych pokazują jednoznacznie, że w medycynie determinują one wyniki leczenia, zagrażając bezpieczeństwu pacjenta. Temu tematowi przygląda się z bliska w nowej książce „Noise” laureat nagrody Nobla Daniel Kahneman.

Decyzja jako kwestia przypadku Problem szumów dotyczy zawodów, w przypadku których dużą rolę odgrywa subiektywna ocena – a więc sędziów, kadry zarządzającej, a także lekarzy. Przedstawiciele tych zawodów kierują się także nieformalnym doświadczeniem, ogólnymi wytycznymi i często intuicją, a nie wyłącznie sztywnymi regułami, jak to

ma miejsce w przypadku księgowych albo informatyków. W efekcie, nawet mając do dyspozycji te same zasoby informacji, za każdym razem wniosek może być inny. Pacjent zasięgający opinii dwóch lekarzy może otrzymać różne diagnozy, podobnie jak dwóch pacjentów odwiedzających tego samego lekarza o dwóch różnych porach nie zawsze wychodzi z taką samą receptą albo zaleceniami.

Występowanie hałasu zostało potwierdzone w wielu badaniach naukowych. Przykładowo, jedno z badań analizujących diagnozy zapalenia płuc dowiodło, że 44% różnic w diagnozach wynika z fluktuacji w umiejętnościach, na które składają się m.in. edukacja i doświadczenie kliniczne. Badanie przeprowadzone na Uniwersytecie Nowy Jork pokazuje, że dermatolodzy błędnie diagnozowali zmiany barwnikowe skóry na podstawie biopsji w 36% przypadków. Podczas badania blokad w arteriach w pomocą koronarografii, 22 lekarzy nie zgadzało się ze sobą w 63% do 92% czasu. Jeszcze inne badanie pokazuje, że im późniejsza pora dnia, tym pacjenci mają mniejsze prawdopodobieństwo otrzymania skierowania na badanie skriningowe jelit i piersi. Ekstremalnym przykładem jest psychiatria, gdzie – według różnych badań – lekarze zgadzają się co do diagnozy tylko w ok. 50% przypadków.

Jak wytłumaczyć te różnice? Przyczyn należy szukać w szumie okolicznościowym. W przypadku lekarzy można wyliczać wiele czynników zwiększającym prawdopodobieństwo wystąpienia szumu okolicznościowego: stres mający źródło w tempie pracy i ogromnej odpowiedzialności zawodowej, przewlekły deficyt czasu, zmęczenie, konieczność przyjęcia dużej liczby pacjentów w ciągu dnia.

Tymczasem hałas wkradający się do codziennych decyzji jest bardzo podstępny i niebezpieczny. Może prowadzić do niskiej skuteczności leczenia, dużej liczby błędów medycznych a nawet zwiększonej śmiertelności pacjentów, które trudno wytłumaczyć.

Stronniczość, szum czy ludzki błąd?

Opisany szum okolicznościowy (ang. occasion noise) ma miejsce wtedy, gdy na decyzję wpływają czynniki, które nie powinny mieć znaczenia w procesie podejmowania decyzji. Przykładowo stan optymizmu po mile spędzonym weekendzie, przeszkadzające poczucie głodu, pośpiech.

OSOZ Polska 12/2021

25

R aport

Ale to nie jedyny rodzaj zakłóceń, z którymi mierzą się lekarze. Wyróżnia się też szum poziomowy (ang. level noise) występujący, gdy na tym samym poziomie organizacyjnym, dwie osoby podejmują różne decyzje. Przykładowo, gdy średnia liczba przepisanych antybiotyków przez dwóch różnych lekarzy pracujących w tej samej przychodni jest różna, choć przyjmują oni statystycznie pacjentów z podobnymi chorobami. Jeden lekarz może być bardziej podatny na sugestie pacjenta lub musi zredukować czas trwania wizyty pacjenta i dlatego łatwiejszym rozwiązaniem jest szybkie przepisanie silnego leku. Inny klinicysta może być nieświadomie poddany własnemu przekonaniu, że antybiotyki powinny być stosowane tylko w razie konieczności, nawet gdy wytyczne naukowe zalecają w danym przypadku antybiotykoterapię.

Poza tym istnieje też szum systemowy (and. system noise), gdy dwóch lekarzy stawia inne diagnozy dla tego samego pacjenta. Daje się on we znaki zwłaszcza w przypadku chorób rzadkich. Badania pokazują, że statystyczny pacjent z chorobą rzadką w USA odwiedza kilku, a nawet kilkunastu lekarzy i czeka łącznie 7 lat zanim otrzyma prawidłową diagnozę.

Z kolei gdy jeden lekarz ma lepszą skuteczność w leczeniu dzieci, a inny

w leczeniu osób starszych, mamy do czynienia z pewnym stałym wzorcem – szumem schematycznym (ang. pattern noise), czyli takim, w stosunku do którego można zidentyfikować powtarzalną prawidłowość.

Trzeba też rozróżnić stronniczość (ang. bias) od szumów – w niektórych sytuacjach występują one indywidualnie, ale zdarza się, że nakładają się na siebie. Źródłem stronniczości zawsze jest pewien stały zbiór elementów wpływających na decyzję. Weźmy przykładowo lekarza, który konsultuje pacjentów zdalnie będąc nieświadomym, że jego ekran nieprawidłowo wyświetla kolory.

W związku z tym może błędnie interpretować zdrowie pacjenta, bo to co widzi, nie odpowiada rzeczywistości – na jego decyzje nałożony jest trwały, niewidoczny filtr.

Wielu wspomnianych zakłóceń lekarze są nieświadomi. Nawet dokładając wszelkich starań, aby każdego pacjenta skonsultować w najlepszy możliwy sposób, nie da się uniknąć szumów. Są one po prostu nieodłączną częścią decyzji ludzkich. O ile w codziennym życiu nie są szkodliwe, w medycynie nie można ich ignorować.

Daniel Kahneman zwraca uwagę na jeszcze jedno zjawisko, które nazywa „obiektywną ignorancją”. Niektórzy le-

karze mają tendencję do przecenienia pewności siebie w procesie podejmowania decyzji. W efekcie ignorują dostępne fakty naukowe, polegając na własnej intuicji. Takie tunelowe myślenie prowadzi do dobierania informacji (rozpoznania), które tylko potwierdzają z góry przyjętą tezę (diagnoza). Ten rodzaj błędu wzmacniany jest przez paternalistyczny model ochrony zdrowia – lekarz jest autorytetem, którego opinii pacjent, a nawet inny lekarz, nie powinien podważać.

Do tego, autorytetem, który przywykł do podejmowania decyzji w oparciu o własne przekonania, niechętnie konsultującym się z innymi specjalistami.

Jak ograniczyć zakłócenia w decyzjach?

Coraz skuteczniej radzimy sobie z eliminowaniem czynnika niepewności w decyzjach. Od czasu wprowadzenia checklist – czyli strukturyzacji procesu decyzyjnego – niektóre procedury medyczne są zawsze wykonywane zgodnie z tym samym schematem, niezależnie od okoliczności, miejsca i czasu, co znacznie podnosi bezpieczeństwo leczenia. Dzięki nowym technologiom informacyjnokomunikacyjnym lekarze mają dostęp do pełnej kartoteki medycznej pacjenta, zażywanych leków, wyników badań, opinii innych specjalistów – a więc pełnego

Jak szum i stronniczość wpływają nad precyzję

Drużynę A cechuje wysoka skuteczność – strzały wszystkich członków drużyny trafiają w dziesiątkę a trafienia znajdują się blisko siebie. Pozostałe trzy drużyny są pod wpływem zakłóceń. Drużyna B obciążona jest szumem – trafienia są skupione wokół tarczy, ale rozproszone.

Drużyna C jest stronnicza – wszystkie strzały to pudła, ale jednocześnie pudła skupione blisko siebie. Drużyna D jest zarówno obciążone szumem, jak i stronnicza. Szum jest zawsze niepożądany – a czasami wręcz katastrofalny.

A. Precyzja

B. Szum

C. Stronniczość/ tendencyjność

26

OSOZ Polska 12/2021

D. Szum i stronniczość

Źródło: Daniel Kahneman, Andrew M. Rosenfeld, Linnea Gandhi and Tom Blaser w „Noise”, październik 2016.

R aport

zestawu informacji niezbędnych do precyzyjnej diagnozy i skutecznego leczenia. Systemy wspomagania decyzji klinicznych dają wgląd do badań naukowych oraz rekomendacji medycznych.

Te działania pozwoliły ograniczyć skalę szumów systemowych, ale nie szumów okolicznościowych.

Dlatego Kahneman postuluje szersze zastosowanie algorytmów. Wiele badań potwierdza, że decyzje generowane nawet przez najprostsze algorytmy statystyczne są często dokładniejsze niż te podejmowane przez ekspertów, i to nawet jeśli eksperci dysponują większymi zasobami informacji niż algorytmy. Algorytmy są wolne od szumów – stosując formułę matematyczną, zawsze otrzymamy ten sam wynik, niezależnie od liczby prób i okoliczności prowadzenia obliczeń. Dwa plus dwa równa się cztery – bez względu na porę dnia czy ilość jednocześnie wykonywanych przez komputer operacji. Systemy informatyczne nie są podatne na czynniki okolicznościowe, jak poglądy polityczne, uprzedzenia, stres czy nastrój.

Dobra wiadomość jest również taka, że szum jest mierzalny i można go ograniczyć sięgając do innych metod, przykładowo higieny decyzyjnej (ang. decision hygiene). Aby go zidentyfikować, w pierwszym kroku należy przeprowadzić dokładny audyt (ang. noise audit).

Jeżeli menedżer placówki zdecyduje się na taki krok, musi otwarcie komunikować cele audytu, zwracając uwagę, że intencją nie jest wytykanie błędów, ale poprawa jakości leczenia. Trzeba być przygotowanym na bardzo niewygodne wyniki, które często spotykają się z oporem.

Bo komu przyjdzie łatwo się przyznać, że statystycznie popełnia więcej błędów medycznych niż jego koledzy albo przepisuje zbyt dużą liczbę recept na leki homeopatyczne bez uzasadnienia?

To też kwestia kultury organizacyjnej.

Jednym z powodów, dla których problem szumu pozostaje niewidoczny jest to, że zamknięci w niewidzialnych schematach behawioralnych, ludzie nie wyobrażają sobie, że istnieją alternatywne opcje decyzji. Zwodnicze jest także ślepe zaufanie – wiele decyzji podejmowanych przez ekspertów nie jest kwestionowanych ze względu na autorytet. Weryfikacji decyzji nie sprzyja obecna kultura pracy w ochronie zdrowia, której brakuje otwartego dialogu i kultury nauki na błędach – lekarz po studiach nie odważy się poddać w wątpliwość decyzji lekarza z 30-letnim doświadczeniem.

» Szumy decyzyjne można mierzyć i minimalizować.

Służy do tego tzw. higiena decyzyjna oraz audyt szumów.«

W minimalizacji czynnika losowego może pomóc tzw. obserwator decyzyjny (ang. decision observer). W przypadku bardziej skomplikowanych przypadków medycznych, lekarze powinni być zobligowani do konsultowania się ze specjalistami w danej dziedzinie, a pacjenci – zawsze mieć prawo do drugiej opinii.

Najlepiej, aby w takim przypadku uzasadnienie diagnozy było zawsze opisywane w elektronicznej kartotece pacjenta celem porównania. Tylko w ten sposób inna osoba zrozumie etapy procesu wnioskowania i argumenty przemawiające za taką, a nie inną perspektywą.

Tam, gdzie to możliwe, intuicję i subiektywny punkt widzenia w procesie wnioskowania należy zastąpić wytycznymi naukowymi, procedurami, obiektywnymi skalami ocen. Medycyna jest przede wszystkim nauką, a nauka bazuje na faktach i dowodach, a nie domysłach. Nie jest to zawsze łatwe w warunkach presji czasu i stresu, z jakimi musi mierzyć się lekarz. I tutaj z pomocą przychodzą algorytmy i ścieżki podstępowania wbudowane w kliniczne systemy informatyczne. To one powinny asystować lekarzowi w kolejnych etapach diagnozy albo podczas operacji, pomagać dobrać odpowiedni lek i jego dawkę, analizować zdjęcia medyczne piksel po pikselu, lustrować wyniki wszyst-

kich badań laboratoryjnych, przeglądać kartotekę medyczną niezależnie od liczby zawartych w niej danych – wszystko po to, aby nie przeoczyć żadnego istotnego szczegółu i aby ścieżka postępowania zawsze odpowiadała najwyższym standardom.

W redukcji szumów w procesie podejmowania decyzji medycznych nie chodzi o kontrolowanie lekarzy czy ograniczanie ich autonomii. Wręcz przeciwnie – stawka toczy się o wyeliminowanie elementów, które mogą nieświadomie prowadzić do poważnych błędów. Oczywiście, w pierwszej kolejności powinno się kłaść nacisk na wysoką jakość edukacji medycznej, systematyczne szkolenia i podnoszenie kwalifikacji. Niemniej jednak wiele obserwacji wskazuje, że mimo to wiele osób wykazuje tendencję do poddawania się starym schematom działania.

Prawo do subiektywnego podejmowania decyzji przez lekarza w oparciu o własne doświadczenie i intuicję kończy się tam, gdzie zaczyna bezpieczeństwo pacjenta. Kahneman twierdzi, że wraz z postępującą digitalizacją, pacjenci coraz mniej będą ufać tym lekarzom, którzy zamiast wspomagać się możliwościami technologii, stosować będą stare metody pracy, opierając się tylko na własnej intuicji. 

OSOZ Polska 12/2021

27

rozmowy

Szum.

Ukryte źródło błędów medycznych „Leczenie, jakie otrzymuje pacjent, może być efektem losowych decyzji” – mówi prof.

Daniel Kahneman. Wywiad ze współautorem książki „Noise.

A Flaw in Human Judgement”, laureatem Nagrody Nobla.

Jak duży jest problem “szumu” w służbie zdrowia?

W książce można znaleźć wiele przykładów, które pokazują wszechobecność szumu: zmienność w interpretacji wyników angiografii, diagnozowanie endometriozy czy gruźlicy, brak wspólnego stanowiska pomiędzy patologami

28

OSOZ Polska 12/2021

analizującymi zmiany skórne pod kątem obecności czerniaka. Radiolodzy często różnie oceniają ten sam obraz. Jedno z badań wykazało, że dwaj psychiatrzy, którzy niezależnie diagnozowali 426 pacjentów, zgadzali się tylko w 50% przypadków. Istnienie szumu nie jest zaskakujące, ale jego skala jest ogromna.

Wiele błędów medycznych, które często pozostają niedostatecznie zbadane, wynika z błędów w ocenie.

Myślę, że pracownicy służby zdrowia są świadomi szumu w medycynie. To oczywiste, że kiedy dwóch lekarzy stawia różne diagnozy, przynajmniej jeden z nich się myli. W medycynie, zmienność w osądach jest bardzo problematyczna – to nie jest w porządku, kiedy dwóch pacjentów z tą samą chorobą jest leczonych w różny sposób. System opieki zdrowotnej, w którym profesjonalne osądy są niespójne, może stracić wiarygodność i zaufanie.

W mojej książce podałem przykład pacjenta, u którego zdiagnozowano wysokie ciśnienie krwi. Przepisano mu trzy różne leki, ale żaden z nich nie zadziałał.

Kiedy pacjent przeprowadził się do innego miasta, gdzie był konsultowany przez nowego lekarza rodzinnego, zdiagnozowano u niego zespół „białego fartucha” – ciśnienie krwi pacjenta było normalne w domu, ale wysokie u lekarza, ponieważ był on po prostu zestresowany.

Wiele diagnoz jest rutynowych, a niektóre w ogóle nie wymagają oceny. Na przykład, jeśli u pacjenta poziom cukru we krwi na czczo wynosi 126 miligramów na decylitr lub więcej, albo HbA1c wynosi co najmniej 6,5, diagnozą jest cukrzyca. Ale kiedy przychodzi do bardziej złożonych decyzji, które obejmują subiektywne osądy, może pojawić się szum.

Podjęto już wiele wysiłków, aby medycyna była mocniej oparta na dowodach. Wśród nich można wymienić wdrożenie procedur, wytycznych diag-

rozmowy

nostycznych i zasad. Zamiana osobistego osądu na twarde obliczenia może zmniejszyć poziom szumu. Jednak niektórych diagnoz nie da się całkowicie zredukować do obliczeń – dlatego zawsze będzie istniał element szumu.

Prawda jest taka, że opieka zdrowotna poradziła sobie z tym szumem znacznie lepiej niż, na przykład, wymiar sprawiedliwości.

Czy istnieje metoda pozwalająca określić poziom i rodzaj szumu w placówkach służby zdrowia?

Widocznym wyznacznikiem szumu w służbie zdrowia jest ilość nieporozumień, które mogą być generowane zarówno przez szum poziomowy, jak i szum wzorca. Aby wykryć poziom szumu w systemie, należy przeprowadzić eksperyment, w którym kilku lekarzy dokonuje wielokrotnych, niezależnych ocen dla tych samych przypadków medycznych. Jest to audyt szumu mający na celu zmierzenie zmienności osądów, na przykład na oddziale radiologii. Jeśli istnieje zmienność w decyzjach radiologów, mamy do czynienia z szumem.

Po drugie, należy wykorzystać audyt hałasu do bardziej szczegółowej analizy, aby określić, skąd pochodzi szum.

Istnieją różne rodzaje hałasu, które audyt hałasu może pomóc wykryć. Jednak trudniejszy do zmierzenia jest szum okolicznościowy, który wynika z czynników zewnętrznych, takich jak pogoda, nastrój i inne zmienne. W naszej książce opisaliśmy badanie, które wykazało, że lekarze częściej zlecają badania przesiewowe w kierunku raka wcześnie rano niż późnym popołudniem. Podobne różnice dotyczą również mycia rąk w szpitalach. W tym przypadku stres i zmęczenie mogą odgrywać znaczącą rolę. Jak więc widać, hałas okazjonalny jest trudny do wykrycia; można go jednak ograniczyć.

Faktem jest, że AI w coraz większym stopniu radzi sobie ze złożonymi problemami. W niektórych dziedzinach, takich jak dermatologia, diagnostyka chorób siatkówki czy radiologia, precyzja algorytmów AI jest już podobna lub wyższa niż dokładność lekarzy. Tempo rozwoju AI jest ogromne i możemy się spodziewać, że w przyszłości będą one coraz lepsze. W rezultacie zawód lekarza będzie coraz bardziej polegał na algorytmach.

Co zatem poradziłby Pan lekarzom, którzy są już świadomi szumu i chcą zminimalizować jego wpływ na ich decyzje?

Najprostsza wskazówka brzmiałaby: jeśli jesteś zmęczony, podejmujesz złe decyzje. Zdaję sobie jednak sprawę z tego, że lekarze mają swoje harmonogramy pracy, a ich misją jest pomaganie pacjentom niezależnie od okoliczności. Nie mogą przerwać pracy, gdy są potrzebni.

Ciągłe dokształcanie się i podnoszenie kwalifikacji mają kluczowe znaczenie. Kiedy decyzje są skomplikowane, pomocna może być agregacja opinii wielu ekspertów na tematów przypadku klinicznego. Mam na myśli dysku-

sję, która ma określoną formę, w której każdy lekarz niezależnie proponuje diagnozę. Od tego momentu można zacząć mierzyć poziom szumu. W takim modelu jest miejsce na dialog na temat tego, jaka procedura jest najlepsza aby postawić diagnozę.

Medycyna dysponuje już wieloma prostymi narzędziami. Mam na myśli wytyczne naukowe. Na przykład, skala Apgar pozwala lekarzom i położnym ocenić stan zdrowia noworodków po urodzeniu. Dostarcza ona jasnych wskaźników, upraszczając każdy osąd. Punktacja Apgar jest przykładem strukturyzacji procesu diagnozy poprzez rozbicie go na zestaw elementarnych decyzji. W ten sposób lekarze unikają ignorowania informacji, które nie pasują do wcześniej postawionej diagnozy.

Istnieje wiele innych ocen, które mogą przyczynić się do zmniejszenia szumu. I mamy mocne dowody na to, że one działają – wytyczne medyczne minimalizują zmienność decyzyjną, a zatem są korzystne.

Medycyna boryka się z jeszcze jednym problemem – jest nim tzw. obiektywna ignorancja. Zdarza się, że lekarze bardziej

„Szum. Zmienność w osądach ludzi” to bestsellerowa książka laureata Nagrody Nobla Daniela Kahnemana, Oliviera Sibony i Cassa R. Sunsteina, która opisuje, jak różne czynniki wpływają na proces podejmowania decyzji, zakłócając go i prowadząc do błędów.

Jak to zrobić?

W książce proponujemy tzw. higienę decyzyjną, czyli działania prewencyjne przeciwko niezidentyfikowanemu wrogowi. Jednym z zastosowań higieny decyzji jest zastąpienie osądów ludzi regułami algorytmów. Proszę mnie źle nie zrozumieć – nie sugeruję zastąpienia lekarzy algorytmami. Algorytmy nie zdominują medycyny. Indywidualność i wartości ludzkie w opiece zdrowotnej są niezbędne. Chodzi mi o poprawę jakości procesu podejmowania decyzji.

OSOZ Polska 12/2021

29

rozmowy

» System opieki zdrowotnej, w którym diagnozy są niespójne, może stracić wiarygodność i zaufanie.« polegają na swojej intuicji i doświadczeniu niż na obiektywnych faktach. Czy istnieje sposób, aby ostrożniej korzystać z instynktu?

Jednym z przykładów intuicji eksperckiej, której można zaufać, jest diagnoza medyczna. Istnieją twarde dowody na to, że lekarze, którzy są ekspertami w konkretnych chorobach, są w stanie postawić diagnozę bardzo szybko i trafnie, kierując się tylko swoją intuicją. W książce wyszczególniliśmy listę wymaganych warunków, aby impulsywne podejmowanie decyzji było godne zaufania. Doświadczenie i złożoność problemu to tylko niektóre z nich. Jeśli te istotne kryteria nie są spełnione, ludzie powinni być ostrożni kierując się intuicją.

Jednym z największych niebezpieczeństw jest to, że jeśli lekarze posiadają wiedzę specjalistyczną w jednej dziedzinie, mogą uważać, że posiadają ją również w innej, podczas gdy w rzeczywistości tak nie jest. Taka pewność siebie może być bardzo zwodnicza.

Nie będzie to łatwe, ponieważ nie chodzi tu o zmianę procedur, ale przede wszystkim o przekształcenie kultury pracy.

Za każdym razem, gdy podejmowane są próby ograniczenia szumu, pojawia się opór. W systemie wymiaru sprawiedliwości, pomimo wysokiego poziomu szumu, dotąd nie zajęto się tym problemem.

Natomiast w większości organizacji biznesowych, po wykryciu problemu, menedżerowie starają się coś z nim zrobić, aby poprawić jakość i wyniki.

Jak widać, ilekroć w danym zawodzie istnieje tradycja „indywidualnej autonomii”, utrudnia to wysiłki zmierzające do ograniczenia szumu.

Wydaje mi się, że lekarze są skłonni do zaakceptowania inicjatyw mających na celu redukcję szumów. Dzieje się tak dlatego, ponieważ już korzystają z takich narzędzi jak skale ocen i wytyczne, które pomagają im poprawić dokładność diagnozy i leczenia. Niemniej jednak, spodziewam się pewnych wyzwań związanych z akceptacją algorytmów przez lekarzy. Prawda jest taka, że jeśli chcemy podejmować lepsze decy-

Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1500 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Agnieszka Golec, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Jarosław Frąckowiak, Monika Grabska, Daniel Kahneman, Łukasz Stopa, Karolina Szuścik, Jan Zygmuntowski.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

30

OSOZ Polska 12/2021

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

zje, powinniśmy poważnie podejść do redukcji szumów.

W bestsellerze „Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym” opisuje Pan dwa modele myślenia – „system 1”, który jest szybki, instynktowny i emocjonalny; oraz wolniejszy i bardziej logiczny „system 2”. Zgodnie z logiką, to właśnie w opartym na intuicji „systemie 1” istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia szumu. Czy jest jakaś konkretna reguła w tym zakresie, czy też hałas dotyczy obydwu systemów myślenia?

Nie ma ogólnej reguły. To zależy od poziomu doświadczenia, wiedzy i jakości informacji zwrotnej. Podkreśliłbym tu jeszcze jeden czynnik – kiedy ludzie nie otrzymują dobrej jakości informacji zwrotnej, mogą stać się podatni na szum, ponieważ są bardziej pewni siebie niż powinni.

Jaki jest kluczowy wniosek z książki „Noise. A Flaw in Human Judgement”?

Cóż, jest to ten sam wniosek, który skłonił nas do napisania tej książki: Problem szumu istnieje zawsze, gdy mamy do czynienia z osądem, opinią. Pierwszym krokiem w radzeniu sobie z nim jest uświadomienie ludziom, że szum jest realny. Drugim krokiem jest zmierzenie jego poziomu w organizacji. A trzecim – próba rozwiązania tego problemu. 

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

Jeszcze więcej praktycznych informacji znajdziesz na blogu OSOZ:

rozmowy

Dane zdrowotne.

Dobro wspólne, które się marnuje Jak wykorzystać dane pacjentów w polskim systemie ochrony zdrowia? I czy jeśli nie stworzymy nowych zasad interoperacyjności grozi nam kolonizacja cyfrowa? O tym rozmawiamy z Janem J. Zygmuntowskim – autorem książki „Kapitalizm sieci”, ekonomistą zainteresowanym tematyką gospodarki cyfrowej, wykładowcą Akademii Leona Koźmińskiego na kierunku Zarządzanie i AI w Cyfrowym Społeczeństwie.

Digitalizacja wszystkich dziedzin gospodarki powoduje, że każdy z nas generuje coraz większą ilość danych. Co oznacza nowa, ale często dyskutowana koncepcja „suwerenności danych”?

Zagadnienie to pojawiło się wraz z postępem procesów cyfryzacji, rosnącą liczbą danych oraz ich coraz większym wpływem na gospodarkę oraz demokrację.

W latach 90., kiedy Internet zaczął się intensywnie rozwijać, sieć www postrzegano często jako przestrzeń wolną od zasad, wpływów korporacji czy państw. Dopiero z czasem, wraz z rozwojem wielkich

firm technologicznych i platform społecznościowych oraz wykorzystaniem narzędzi cyfrowych przez poszczególne państwa, zaczęły pojawiać się nowe wyzwania. Szybko okazało się, że konieczne jest regulowanie rozwoju technologii oraz kontrola nad procesem digitalizacji.

Wraz z tym, na popularności zyskiwała cyfrowa suwerenność. Z czasem koncepcja weszła do słownika pojęć nowej ekonomii cyfrowej i dziś jest częścią Europejskiej Strategii Cyfrowej.

Co dokładnie oznacza? Z mojego punktu widzenia pojęcie to skupia się na odpowiedzi na pytania: czy społeczeń-

OSOZ Polska 12/2021

31

rozmowy

stwo ma szansę kształtować technologie zgodnie ze swoimi potrzebami? Czy dane państwo kontroluje technologie? Analogicznie, suwerenność danych określa, czy mamy kontrolę nad tym, kto, w jakim celu, kiedy zbiera dane, oraz czy korzyść z ich przetwarzania wraca do źródła danych – obywateli.

Gdzie leży granica pomiędzy suwerennością danych a izolacją cyfrową, w której państwa zabraniają niektórych usług i kierują się protekcjonizmem?

Tutaj nie chodzi o budowanie murów, ale rozsądne podejście do usług cyfrowych.

Odpowiedzmy sobie na pytanie: czy jeśli podmiot operuje na naszym rynku, to mamy prawo wymagać od niego spełnienia warunków, które chronią interes publiczny, specyficzny rodzaj gospodarki? Inaczej mówiąc – czy rodzaj działalności jest dopasowany do lokalnych warunków i wartości.

Podobnie z cyfryzacją. Nie mówimy przykładowo o tworzeniu Internetu zależnego od państwa, pozostającego pod kontrolą służb specjalnych. Spójrzmy na to z innej strony. Skoro infrastruktura komunikacyjna – w tym platformy internetowe i narzędzia cyfrowe – ma tak fundamentalne znaczenie jak infrastruktura energetyczna, to czy powinna być w pewnym stopniu regulowana? Przykładowo, poprzez narzucenie stosowania tych samych standardów ochrony danych niezależnie od dostawcy usług.

» W ochronie zdrowia powoli osiągamy interoperacyjność techniczną, ale prawdziwym wyzwaniem jest interoperacyjność semantyczna.«

32

OSOZ Polska 12/2021

Nie zapominajmy, że cyfryzacja ma też wymiar geopolityczny i ekonomiczny, dlatego musi się rozwijać w pewnych ramach, czy to technicznych, czy regulacyjnych. Dzięki temu skorzystamy z rosnącej liczby innowacji oraz postępującej cyfryzacji, ale jednocześnie zagwarantujemy bezpieczeństwo i redystrybucję wartości danych.

Jakie jeszcze narzędzia – oprócz wspomnianych już standardów technicznych, ram regulacyjnych oraz administracyjnych – powinny być brane pod uwagę w zrównoważonej cyfryzacji?

Dodałbym jeszcze strategicznie zaplanowane i mądrze nakierowane inwestycje publiczne. Innowacje cyfrowe nie powstają przecież w próżni. Przykładowo, jeżeli publiczna ochrona zdrowia – sektor o ogromnej skali działania – zdecyduje się na wdrożenie polskiej innowacji, ma wpływ na rozwój rodzimej nauki i rozwiązań technologicznych.

Podobnie trzeba podchodzić do zakupu usług chmurowych. Decydując się na przechowywanie danych w chmurze, można skorzystać z usług polskiego dostawcy, który działa zgodnie z polskim i europejskim prawem, w tym zasadami RODO. Można też zdecydować się na często tańszą alternatywę amerykańskiego dostawcy, który w myśl wyroku TSUE Schrems II najczęściej łamie europejskie prawo przetwarzając dane poza naszym obszarem gospodarczym. Nie mamy też gwarancji, że w takim przypadku nie wycieka wartość ekonomiczna danych. To znaczy, czy zagregowane dane nie są wykorzystywane do celów wtórnych, nawet jeśli są to dane anonimowe, na czym zyskuje firma a nie my.

Skoro dane mają taką wartość, także w ochronie zdrowia, to jak stworzyć ekosystem sprzyjający dzieleniu się nimi?

Jest to kwestia narzucenia standardów, które będą przestrzegane. Jeżeli sektor publiczny nie potrafi pilnować cennego zasobu swoich obywateli, jakimi są dane, wówczas firmy prywatne będą nadużywały możliwości technologii. Dlatego właśnie ważne jest znalezienie rozwiązania korzystnego dla wszystkich stron.

W środowisku eksperckim proponujemy koncepcję wspólnicy danych, w szczególności danych zdrowotnych.

Zgodnie z nią, niezależna instytucja odpowiedzialna byłaby za zarządzanie dobrem wspólnym, czyli danymi. To taka

forma biblioteki głównej dla danych.

Przykładowo, miałaby ona możliwości technologiczne testowania algorytmów, w taki sposób, aby dane nie wyciekały na zewnątrz.

Na podstawie z góry określonych kryteriów, wspólnota danych decydowałaby, kto i na jakich warunkach miałby dostęp do zgromadzonych w niej zasobów.

Weźmy zespół polskich naukowców, którzy publikują wyniki badań przeprowadzonych na danych kolekcjonowanych i przechowywanych w tym modelu.

Skoro dzielą się uzyskaną wiedzą, mogliby otrzymać dostęp za darmo. Wspólnota mogłaby też określać, że przykładowo publiczny sektor zdrowia korzysta z danego rozwiązania, przykładowo algorytmu, za darmo.

To oczywiście wymaga regulacji, które umożliwią przesyłanie danych – chociażby z urządzeń ubieralnych mierzących parametry zdrowia – do wspólnego repozytorium zarządzanego przez tę niezależną instytucję, na transparentnych zasadach.

Dzisiaj mamy taką sytuację, że pacjenci nie chcą się dzielić danymi w obawie o prywatność. Z kolei system ochrony zdrowia jest zagubiony w tym ekosystemie cyfrowym, nie do końca kontrolując wykorzystanie zasobu danych. Instytucja, o której wspomniałem, pełniłaby też rolę mediatora pomiędzy różnymi stronami rynku.

Czy jesteśmy w stanie pogodzić różne, rozbieżne interesy stron w tym podej-

rozmowy ściu? Wiele przykładów pokazuje, że pacjentów można by przekonać do dzielenia się danymi, gdyby mieli oni kontrolę nad tym procesem i odnosiliby określone benefity, niekoniecznie finansowe.

Jak najbardziej. Potwierdzają to projekty pilotażowe jak Open Humans, Patients Like Me, My Data, gdzie pacjenci udostępniają dobrowolnie dane na platformie cyfrowej do celów przede wszystkim naukowych. Są gotowi wesprzeć badania nad lekami albo terapiami, bo wiedzą, na jakie cele przekazują swoje informacje.

Spółdzielnie cyfrowe jak Salus czy Miata dowodzą, że utworzenie podmiotu pośredniczącego, zarządzanego wspólnie, to też dobry pomysł.

Wola ze strony pacjentów już jest. Teraz trzeba tego typu rozwiązanie wprowadzić na szerszą skalę. Weźmy też pod uwagę, że w polskiej ochronie zdrowia po latach realizacji projektu P1 bardzo powoli osiągamy pierwszy, techniczny poziom interoperacyjności. Polega on na tym, że dane przepływają pomiędzy poszczególnymi elementami systemu zdrowia, a więc każda apteka ma dostęp do mojej e-recepty, a każda placówka medyczna może uzyskać wgląd do mojej dokumentacji medycznej. Daleko nam jednak do drugiego poziomu interoperacyjności, nazywanego interoperacyjnością mocną (semantyczną), w którym dane z różnych źródeł – przykładowo kartoteki medycznej albo samodzielnie gromadzone informacje – mogą analizować podmioty spoza systemu ochrony zdrowia.

Aby zrobić krok do przodu w tym kierunku, konieczna jest wola na poziomie centralnym. Za nią powinno iść zbudowanie niezależnej, publicznej wspólnoty danych. Wówczas pacjent, z pomocą jednego interfejsu będzie miał nadzór nad tym, kto ma dostęp do danych i do jakich celów, a podmioty proszące o dostęp będą znały klarowne reguły.

To byłby też ogromny skok w stosunku do obecnych rozwiązań obowiązujących na poziomie ochrony danych. Podam prosty przykład. RODO kieruje się zasadą ex-post – jeśli ktoś naruszył moje dane, mogę udać się do UODO i złożyć wniosek o ukaranie podmiotu, który narusza moje dane. Jednak taka logika nakłada na obywateli konieczność walczenia o swoje prawa. Z tego punktu widzenia, stworzenie interfejsu, o którym wspomniałem, jest dużym postępem. Zamiast domagać się swoich oczywistych praw, my nimi aktywnie zarządzamy.

A do tego RODO nie byłoby już barie-

rą powodującą, że instytucje i firmy nie chcą dzielić się danymi w obawie o naruszenie prawa.

Wstępem do zastosowania w praktyce takiego podejścia mogłoby być Internetowe Konto Pacjenta. Jednak droga do interoperacyjności na kolejnym poziomie jest jeszcze długa.

Czy temat suwerenności danych zaczyna być dostrzegany w polskim sektorze zdrowia?

Toczy się już aktywna dyskusja na ten temat. I to cieszy. Zdaję sobie sprawę, że jest wiele innych, bardziej palących tematów, którymi trzeba się zająć. Ale jeśli teraz nie zapewnimy suwerenności cyfrowej, ułatwione zadanie będą miały m.in. duże, zagraniczne koncerny technologiczne i farmaceutyczne wchodzące do ochrony zdrowia i chcące wykorzystać dane obywateli do swoich celów.

Gasząc stare pożary, nie zauważamy nowych wyzwań i po prostu przesypiamy okazję, aby się nimi zająć. Za kilka lat może się okazać, że jest już za późno.

Wówczas będziemy zmuszeni zaakceptować zastaną rzeczywistość zaprojektowaną przed podmioty zewnętrzne, bo trudno będzie demontować już zbudowane rozwiązania.

Który kraj mógłby być dla nas przykładem jak to zrobić?

Francja, z natury sceptyczna wobec amerykańskich firm, jako jeden z pierwszych

krajów zorientowała się, że trwa proces wywłaszczania obywateli z danych, pewna forma kolonizacji technologicznej. To właśnie Francja próbuje stworzyć hub danych zdrowotnych do wtórnych analiz. Zainicjowała też projekt Wspólnych Przestrzeni Danych w Unii Europejskiej.

Przestrzeń danych zdrowotnych będzie jedną z najważniejszych w tym obszarze.

W Europie, również Finlandia jest pionierem w dziedzinie udostępniania danych dzięki publicznej Findata.

Przykładem poza Europą są Indie – największa demokracja świata. Kraj doświadczył prawdziwej kolonizacji i rozumie, co to oznacza być skolonizowanym przez kapitalizm. W Indiach dużo dzieje się w kwestii opodatkowania usług cyfrowych czy ochrony danych jako podstawowej wartości.

Skoro Pan wspomniał o cyfrowej kolonizacji. Czy grozi ona także Polsce?

W niektórych sektorach stało się to faktem. W ochronie zdrowie jeszcze nie, ale jesteśmy w sytuacji, w której znajdowała się polska bankowość w latach 90-tych. Mamy ogromne opóźnienia, które musimy przeskoczyć. Inaczej grozi nam dalsza zapaść oraz przeoczymy szanse i zagrożenia, jakie niesie za sobą gospodarka cyfrowa. A to może w efekcie doprowadzić do zależności od produktów oraz usług cyfrowych, także dla ochrony zdrowia, dostarczanych przez duże zagraniczne koncerny technologiczne. 

OSOZ Polska 12/2021

33

visii visimed.osoz.pl

' , 7!/,4&" 7 -)&( 'Ŧ &0& "!O '"!+"$, *&"'0 *,Ƥ"07 0-/ 4+&" 7 /7Ŧ!7 ũ 04,&* 7!/,4&"* o 2*č4&ũ 4&761ų !, )"( /7 B 7 *č4&ũ /" "-1ų 76 7 /"7"/4,4 ũ )"( 4 -, )&0(&"' -1" " -)&( ' -,*,Ƥ" & /č4+&"Ƥ 4 -/,4 !7"+&2 !,*,4"' -1" 7(& & (,+1/,)& ! 4(,4 +& )"(č4 &0& "! 7 -"4+& 1"Ƥ 076 (& !,01ų- !, %&01,/&& )" 7"+& 7$/,* !7,+"' + (,+ &"

07ų!7&" & , ( Ƥ!"' -,/7" *,Ƥ"07 46$,!+&" 7 ! ũ , 7!/,4&" 04,'" & 04,& % )&0(& %O UMÓW WIZYTĘ DO LEKARZA W prosty sposób wyszukasz lekarza i placówkę medyczną, sprawdzisz dostępne terminy wizyt, a wybrany – zarezerwujesz.

Jeśli zdecydujesz się na wizytę komercyjną, ,! / 72 *,Ƥ"07 ją opłacić. -)&( ' -,&+#,/*2'" &ų , 7 )&Ƥ 'Ŧ 6* 0&ų 1"/*&+&" 4&7616

ZAREZERWUJ LEKI W APTECE 6$,!+&" 0-/ 4!7&07 !,01ų-+,Ɛũ )"(č4 4 -, )&0(& % -1"( %B 1 (Ƥ" *,Ƥ"07 '" Ě 14, 7 /"7"/4,4 ũ 4 46 / +"' -1" " -)&( ' -,&+#,/*2'" &ų , 01 120&" /"7"/4 '&B !7&ų(& 7"*2 !, -1"(& 7$Ě,0&07 0&ųB $!6 )"(& ų!Ŧ $,1,4" !, ,! &,/2

ZAR Ĥ

ń &0& "! *,Ƥ"07 -/,4 !7&ũ &+!64&!2 )+6 ( )"+! /7 -/76'ų16 % & -) +,4 +6 % 07 7"-&"ƅ , %/,++6 % -)&( ' -/76-,*+& & , 7 )&Ƥ 'Ŧ 6* 0&ų 1"/*&+&" 07 7"-&"+&

POTRZEBUJESZ RECEPTY? Wygodnie zamówisz e-Receptę na kontynuację leczenia bez potrzeby przychodzenia do przychodni. -)&( ' -,&+#,/*2'" &ųB $!6 16)(, )"( /7 4601 4& /" "-1ų &0& "! 7/" )&72'"07 /" "-1ų 4 -1" " 46$,!+&" & "7 -,! 4 +& + $Ě,0 +2*"/2

PROWADŹ DOMOWĄ APTECZKĘ

ë Zanim kupisz lek, sprawdź - być może masz go już w domu. Dodaj wszystkie leki, jakie posiadasz, wygodnie skanując kody 7 ,- (,4 ƅ. Stworzysz mobilną apteczkę, którą *,Ƥ"07 przeglądać, np. przed zrobieniem zakupów w apteceB po wizycie 2 )"( /7 01 ) ! 4(,4 +&" )"(2 4 1"/*&+ /72 ! 4(,4 +& B -)&( ' -/76-,*+& & , 7 Ƥ6 &2 (,)"'+"' ! 4(&

P Ţ

,4,Ɛũ !) ƅO 7&"++& 7"( 6()2 4 &0& "! -,*,Ƥ" & Ɛ)"!7&ũ 7*& +6 4 4,&* 6()2 *"+01/2 6'+6* & *,+&1,/,4 ũ - / *"1/6 7!/,4,1+"

praktyczn i e

b e zp i e cz e ń stwo danyc h

Zasady prawidłowego zabezpieczenia danych w placówkach ochrony zdrowia Konsekwencje wycieku danych medycznych w podmiocie ochrony zdrowia są zawsze dotkliwe. Oprócz kar finansowych trzeba liczyć się z szantażem cyberprzestępców, zablokowaniem systemu IT, paraliżem pracy, kryzysem wizerunkowym, nakładami finansowymi na usuwanie skutków naruszenia prywatności. Tłumaczymy, jak w prosty sposób wykonać pierwsze kroki do prawidłowego zabezpieczenia danych.

36

OSOZ Polska 12/2021

Karolina Szuścik, CISA Inspektor Ochrony Danych, KAMSOFT S.A.

Zagwarantowanie bezpieczeństwa informacji w placówkach ochrony zdrowia to niełatwe wyzwanie. Mają z tym problem nawet doświadczeni administratorzy szpitalnych systemów IT. W gąszczu przepisów i wymagań trudno też odnaleźć się lekarzom prowadzącym indywi-

praktyczn i e

nia poziomu bezpieczeństwa informacji w placówkach ochrony zdrowia. Co ważne, obydwa kodeksy uzyskały pozytywną opinie Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych.

Podsumujmy najważniejsze zasady, które stanowią absolutne minimum w każdym podmiocie przetwarzającym dane medyczne.

Zapewnienie rozliczalności Zapewnienie rozliczalności przestrzegania obowiązujących przepisów realizowane jest m.in. poprzez prowadzenie dokumentacji ochrony danych osobowych zawierającej procedury, instrukcje, wytyczne oraz inne uregulowania związane z bezpieczeństwem informacji.

Na dokumentację ochrony danych osobowych w placówce medycznej powinny się składać przynajmniej następujące elementy: − rejestr czynności przetwarzania; − ewidencja naruszeń ochrony danych osobowych; − sposób postępowania z naruszeniami ochrony danych osobowych; − procedura rozpatrywania wniosków osób, których dane dotyczą np. w sprawie dostępu do danych, żądania usunięcia danych, kopii danych; − procedura udostępniania dokumentacji lub informacji medycznych; − zasady pracy w systemach informatycznych. dualne praktyki lekarskie, którym brakuje czasu na czynności administracyjne.

Wejście w życie ogólnego rozporządzenia o ochronie danych (RODO) narzuciło nowe wymagania, które nadal dla wielu podmiotów pozostają wyzwaniem.

Jakby było tego mało, rosnąca skala cyberataków powoduje, że zabezpieczenia trzeba systematycznie aktualizować i wzmacniać. Spróbujmy uporządkować wiedzę w tym zakresie.

Istnieją trzy bazowe dokumenty, które placówki medyczne powinny poznać w pierwszej kolejności: – Kodeks postępowania dla sektora ochrony zdrowia, – Kodeks postępowania RODO dla małych placówek medycznych, – Przewodnik po RODO w służbie zdrowia.

Wspomniane dokumenty zawierają cenne wskazówki i spis dobrych praktyk w zakresie zapewnienia zgodności z wymogami RODO oraz ciągłego podnosze-

Umowy powierzenia Jednym z obowiązków nakładanych przez RODO jest zawieranie umów powierzenia przetwarzania danych w trybie udostępniania danych podmiotom zewnętrznym będących Podmiotami Przetwarzającymi.

W takich umowach mamy dwie strony: Administratora Danych Osobowych określającego cele i sposoby wykorzystania danych osobowych oraz Podmiot Przetwarzający realizujący zlecenie Administratora i przetwarzający dane wyłącznie w celach wskazanych przez Administratora.

Obowiązek informacyjny Klauzule zawierające informacje o przetwarzaniu danych, które powinny być udostępnione w taki sposób, aby pacjenci mieli możliwość się z nimi zapoznać.

W praktyce wystarczy wywiesić obowiązek informacyjny w widocznym miejscu placówki medycznej oraz na stronie www (jeżeli istnieje).

» Kodeks postępowania dla sektora ochrony zdrowia zawiera gotowe szablony dokumentów, np. wzór zgody na przetwarzanie danych osobowych, metodyka analizy ryzyka, wykaz zabezpieczeń systemów IT.«

Poszanowanie intymności i godności pacjentów O poszanowaniu intymności i godności pacjentów należy pamiętać już na etapie rejestracji oraz kiedy pacjent oczekuje na wizytę w poczekalni. Obsługa pacjentów powinna odbywać się w sposób, który gwarantuje, że osoby postronne nie będą w stanie wejść w posiadanie informacji, które nie są dla nich przeznaczone. Przykładowo, inni pacjenci nie mogą dowiedzieć się, że pacjent A – wywołany z imienia i nazwiska – leczy się u lekarza danej specjalności. Oto kilka prostych sposobów, jak to zrobić: – umieszczenie przy rejestracji informacji „Przy stanowisku rejestracji może przebywać tylko jedna osoba”; – umieszczenie na podłodze przed rejestracją linii określającej strefę, poza którą czekają na swoją kolej inni pacjenci; – stworzenie bezpiecznego sposobu wyczytywania pacjentów, np. poprzez system numerów.

Więcej zaleceń związanych z poszanowaniem prywatności pacjentów znajdą Państwo m.in. w dokumencie Przewodnik po RODO w służbie zdrowia.

Zabezpieczenie danych przechowywanych w formie elektronicznej Tego typu zabezpieczenia powinny gwarantować, że osoby nieupoważnione nie będą mogły uzyskać dostępu do systemu

OSOZ Polska 12/2021

37

praktyczn i e

gromadzącego dokumentację medyczną.

Część środków bezpieczeństwa jest uzależniona od konkretnego systemu informatycznego i zastosowanych technologii. Istnieją jednak ogólne zalecenia, które powinny być zawsze przestrzegane: − Odpowiednia polityka haseł – skomplikowane, długie hasła dostępu składające się z małych i dużych liter, cyfr i znaków specjalnych); − Odpowiednia polityka czystego pulpitu oraz blokowanie stacji po określonym czasie bezczynności, − Wykonywanie i zabezpieczanie kopii zapasowych zbiorów danych; − Stosowanie kryptograficznych środków ochrony przetwarzanych danych osobowych przez osoby użytkujące komputer przenośny zawierający dane osobowe podczas transportu, przechowywania; − Zabezpieczenia fizyczne kluczowej infrastruktury; − Wykorzystanie agregatów prądotwórczych, urządzeń UPS; − Zabezpieczanie elektronicznych nośników informacji; − Wykorzystywanie systemów antywirusowych; − Używanie aktualnych wersji oprogramowania aplikacyjnego; − Szkolenia pracowników w zakresie zapobiegania atakom socjotechnicznym;

− Przeprowadzanie testów bezpieczeństwa systemu w tym testów penetracyjnych.

Pozostałe zabezpieczenia powinny wynikać z przeprowadzonej oceny ryzyka.

Zabezpieczenie papierowej dokumentacji medycznej Nie istnieje jedno, uniwersalne rozwiązanie – zabezpieczenia zawsze powinny wynikać z przeprowadzonego szacowania ryzyka oraz możliwości lokalowych podmiotu. Jednak przeprowadzając analizę należy wziąć pod uwagę zagrożenia związane z: − kradzieżą dokumentacji papierowej.

Można ją minimalizować wprowadzając rolety, kraty, systemy antywłamaniowe i alarmowe; − nieuprawnionym dostępem z wewnątrz osób spoza personelu medycznego.

Wśród najprostszych sposobów można wymienić przechowywanie kartotek w szafach zamykanych na klucz, a także zarządzanie kluczami do pomieszczeń; − brakiem dostępu do gromadzonej dokumentacji. Aby zapobiec zniszczeniu dokumentów, warto zapewnić optymalne warunki środowiskowe, takie jak optymalna temperatura, wilgotność, wentylacja, systemy alarmujące zagrożenia jak zalanie albo pożar.

Szkolenia i aktualizacja wiedzy Zastosowanie wyłącznie środków technicznych i organizacyjnych to dopiero pierwszy krok. Drugim jest dostarczenie personelowi informacji o tym, jak pracować z danymi osobowymi, z jakimi zagrożeniami mogą się spotkać, jak na nie reagować. Personel musi być szkolony z obowiązujących w placówce zasad bezpieczeństwa i ochrony danych osobowych. Powinien wiedzieć, jakimi sztuczkami posługują się cyberprzestępcy próbujący wykraść dane lub zainfekować komputer. Generalna zasada brzmi: system zabezpieczeń danych osobowych w placówce medycznej jak tak mocny, jak jego najsłabsze ogniwo.

Upoważnienia osób zatrudnionych Każda osoba zatrudniona w placówce medycznej powinna mieć ściśle określony dostęp do danych osobowych. Zakres upoważnień powinien uwzględniać obowiązki osoby zatrudnionej. Warto pamiętać, aby nie nadawać personelowi uprawnień „na zapas”, w sposób nadmiarowy.

Istotne jest także prawidłowe ewidencjonowanie osób upoważnionych do przetwarzania danych osobowych. 

Etapy przeprowadzenia oceny ryzyka naruszenia praw i wolności osób fizycznych Ocena zagrożenia Identyfikacja czynności przetwarzania Start

Ocena prawdopodobieństwa Ocena skutków Ocena powagi ryzyka

TAK Monitorowanie ryzyka

Czy ryzyko jest akceptowalne?

NIE

Zaradzanie ryzyku

38

OSOZ Polska 12/2021

now e i d e e

E -zdrow i e na ś w i e c i e

The Verge

Wired

The unexpected health impacts of wearable tech

What happens when an AI knows how you feel?

Nieoczekiwany wpływ technologii ubieralnych na zdrowie

Co się stanie, gdy AI dowie się, jak się czujesz?

Gdy Tim Cook prezentował w 2014 roku Apple Watch, opisał go jako „wszechstronne urządzenie zdrowotne i fitness”. Od tego momentu stało się jasne: smartwatche i urządzenia ubieralne będą nie tylko gadżetami dla zabawy, ale urządzeniami medycznymi. Dziś między gigantami technologicznymi trwa batalia o jeden z najatrakcyjniejszych rynków na świecie – rynek zdrowia.

W 2020 roku globalna sprzedaż inteligentnych zegarków wyniosła 68 mln sztuk. Prognozy mówią, że do 2026 wzrośnie ona do 230 mln (wzrost o 22% rok do roku).

Systematycznie wzbogacają się one o nowe funkcje. Na początku można było mierzyć tętno i liczbę kroków. Dziś to także saturacja krwi tlenem, ilość spożywanych i spalanych kalorii, jakość snu, a nawet wykrywanie upadków czy arytmii na podstawie elektrokardiogramu.

Coraz więcej pacjentów traktuje te dane jako informacje zdrowotne, przynosząc je ze sobą na wizytę lekarską. Przenikanie urządzeń wearables do ochrony zdrowia widoczne jest szczególnie w trzech obszarach: kardiologia, medycyna sportowa i medycyna snu. Smartwatche firm Apple, Fitbit, Withings, Samsung i innych posiadają funkcje dedykowane każdej z tych dziedzin.

O trendzie mówią też lekarze, zwłaszcza kardiolodzy. To do nich najczęściej przychodzą pacjenci z niepokojącymi odczytami dotyczącymi migotania przedsionków zarejestrowanymi przez nowej generacji Apple Watch. Jednak dla niektórych lekarzy trend wearables jest powodem do zmartwień. Pacjenci konfrontowani są z danymi, których nie rozumieją, a niektóre wyniki są niepoprawne. Szacuje się, że nawet trzecia wskazań dotyczących migotania przedsionków jest błędna. Lekarze zaczynają być zalewani danymi, które dla pacjentów mogą być ważne, ale z punktu widzenia diagnozy i terapii nie mają znaczenia. Nie wiedzą co z nimi zrobić i gdzie je rejestrować.

W przypadku śledzenia aktywności fizycznej, kontrola suchych danych niczego nie wnosi. Niestety, wiele osób nie wie, jak wykorzystać zebrane informacje do optymalizacji formy fizycznej albo diety. Podobnie jest z odczytami dotyczącymi snu.

Sama kontrola danych niczego nie wnosi. 

W maju 2021 roku Twitter wprowadził funkcję „podpowiedzi”, która sugeruje użytkownikom, by zastanowili się dwa razy, zanim wyślą tweeta. Miesiąc później Facebook ogłosił „alerty konfliktu” sugerujące administratorom działania, gdy mają miejsce „kontrowersyjne lub niezdrowe rozmowy”. Inteligentne odpowiedzi na e-maile i wiadomości piszą za nas miliardy zdań każdego dnia. Opaska fitness Halo firmy Amazon monitoruje ton głosu użytkownika.

Inteligentne urządzenia idą dalej niż śledzenie bicia serca czy liczenie kroków, zaczynając moderować nasze interakcje z otoczeniem. Powstają nawet algorytmy pozwalające przewidywać i zapobiegać negatywnym zachowaniom. To może okazać się jedną z technologii o największym wpływie społecznym i skutkach, które trudno przewidzieć. Zwłaszcza, że nasza komunikacja coraz częściej odbywa się w kanałach internetowych.

Czy algorytmy pomogą nam być dla siebie milszymi i empatycznymi, wyeliminować często niepotrzebne negatywne emocje w kontaktach zawodowych? Czy aplikacje cyfrowe mogą odczytywać nasze uczucia lepiej niż my sami? Czy powierzenie komunikacji interpersonalnej Sztucznej Inteligencji oznacza koniec tego, co czyni ludzkie relacje ludzkimi?

Takie narzędzia już istnieją. Przykładem jest OurFamilyWizard, system do planowania i komunikacji dla rozwiedzionych i wspólnie wychowujących dzieci par. Obecnie system, który zyskał aprobatę sądów w całych Stanach Zjednoczonych, wykorzystuje ok. miliona osób w USA. Wprowadziło go 75 krajów na całym świecie. Podobnym rozwiązaniem jest CoParenter analizujący czat online pomiędzy rodzicami i ostrzegający, jeśli ton wiadomości jest zbyt wrogi.

Jeszcze innym przykładem są modele obliczeniowe ludzkich zachowań. Jeden z nich jest w stanie określić z 86% dokładnością ryzyko wystąpienia kłótni między małżonkami na podstawie danych zbieranych przez urządzenia ubieralne. Na ich podstawie system może wysyłać podpowiedzi prowadzące do zmiany zachowania. Czy niebawem algorytmy zadbają o harmonijne życie rodzinne? 

OSOZ Polska 12/2021

39

now e i d e e

40

MobiHealthNews

HealthcareITNews

Apple continues to team up with researchers, adds to its wearables in 2021

South Korea to trial AI facial recognition in tracking COVID-19 cases

2021 rok: Apple kontynuuje współpracę z naukowcami i rozbudowuje wearables

Korea Południowa testuje AI do rozpoznawania twarzy w śledzeniu zachorowań na COVID-19

Apple już od kilku lat walczy o pozycję lidera w zdrowiu cyfrowym. Gigant technologiczny nie tylko opracowuje nowe narzędzia dla konsumentów, ale także współpracuje z najlepszymi ekspertami w środowisku akademickim w celu zbadania sposobów wykorzystania technologii do monitorowania zdrowia.

Od początku pandemii COVID-19, firma Apple starała się dopasować swoje rozwiązania, aby pomóc klientom zadbać o zdrowie. Siri zaktualizowano o narzędzie do prowadzenia rozmów w związku z wirusem COVID-19, uruchomiono internetowe narzędzie do badań przesiewowych we współpracy z Centers for Disease Control and Prevention oraz opracowano narzędzie do śledzenia kontaktów (we współpracy z Google). W marcu w Mapach Apple pojawiła się funkcja pomagająca wyszukiwać ośrodki szczepień w pobliżu miejsca zamieszkania.

Na początku 2021 r. Apple ogłosił, że nowo wprowadzona usługa Fitness+ zostanie wzbogacona o nową funkcję Time to Walk (materiały audio z udziałem znanych osób, przeznaczone do słuchania podczas spacerów). Pojawiła się też nowa opcja dla rowerzystów.

Firma opracowała szereg funkcji w systemie operacyjnym iOS przeznaczonych dla osób z niepełnosprawnością ruchową, wzrokową, słuchową i poznawczą. Jeden z systemów, AssistiveTouch dla Apple Watch, pozwala użytkownikom nawigować kursorem ekranowym za pomocą gestów. Zgodnie z doniesieniami Wall Street Journal, firma chce rozszerzyć funkcjonalność słuchawek AirPods o pomiar temperatury i monitorowania postawy ciała.

Apple intensywnie prowadzi badania nad cyfrowymi biomarkerami. Dowodem jest współpraca z firmą biotechnologiczną Biogen w celu przeprowadzenia wieloletniego badania nad zaburzeniami funkcji poznawczych z wykorzystaniem zegarka Apple Watch i telefonu iPhone.

Z kolei badanie PLoS One wykazało, że iPhone’y i zegarki Apple Watch mogą umożliwiać domową ocenę zdrowia pacjentów z chorobami układu krążenia za pomocą danych z czujników i obsługiwanej przez aplikację wersji testu sześciominutowego marszu. Naukowcy z Mount Sinai odkryli, że Apple Watch był w stanie wykryć zmiany w zmienności rytmu serca przed diagnozą COVID-19. 

Według agencji Reuters, pilotażowy projekt ruszy w styczniu 2022 roku. System ma w założeniach analizować materiał z ponad 10 000 kamer CCTV i śledzić przemieszczanie się pacjentów z wirusem COVID-19, jak również ich bliskich kontaktów.

Rząd Korei przeznaczył na ten projekt 1,6 miliarda wonów (1,3 miliona USD). Miasto Bucheon, w którym testowane będzie rozwiązanie, dołożyło 500 milionów wonów.

Reuters zwraca uwagę, że projekt ma pomóc odciążyć przepracowane zespoły epidemiologiczne zajmujące się śledzeniem osób zarażonych COVID-19. Ponieważ system może jednocześnie śledzić do dziesięciu osób w ciągu pięciu do dziesięciu minut, skraca czas poświęcony na pracę ręczną, która zwykle zajmuje około pół godziny lub więcej na jedną śledzoną osobę.

Pomimo stosowania „agresywnego, zaawansowanego technologicznie” systemu śledzenia kontaktów, który zbiera dane kart kredytowych, lokalizację telefonów komórkowych i nagrania z kamer przemysłowych, Korea Południowa nadal polega na śledczych epidemiologicznych, którzy zazwyczaj pracują na 24-godzinnej zmianie.

W notce prasowej, urzędnik miejski odniósł się do obaw związanych z naruszeniem prywatności. Według niego, system cenzuruje osoby zdrowe, śledząc jedynie pacjentów, u których potwierdzono zarażenie wirusem. Rozwiązanie AI działa zgodnie z przepisami ustawy o kontroli i zapobieganiu chorobom zakaźnym. Według Koreańskiej Agencji Kontroli i Zapobiegania Chorobom, wykorzystanie technologii pozostaje zgodne z prawem tak długo, jak długo jest ona wykorzystywana w ramach wspomnianych ram prawnych.

Podobna technologia rozpoznawania twarzy do śledzenia pacjentów z COVID-19 została niedawno wprowadzona lub eksperymentowano z nią w Chinach i Japonii. Z kolei Tajwański szpital Siriraj Piyamaharajkarun zainstalował bezdotykowy system rozpoznawania twarzy do procesu rejestracji, aby zminimalizować kontakty osobiste, a przez to ryzyko zachorowania na COVID-19. 

OSOZ Polska 12/2021

now e i d e e

L A B O R ATO R I U M T E C H N O LO GII

Co metaverse oznacza dla pacjenta?

O metawerse zrobiło się głośno, gdy w październiku 2021 roku Mark Zuckenberg zapowiedział zmianę nazwy Facebooka na „Meta”.

Założyciel wiodącej sieci społecznościowej przewiduje, że część naszego życia przeniesiemy do wirtualnej rzeczywistości. Jak w tym nowym świecie będzie wyglądała ochrona zdrowia?

Metaverse jest formą równoległego świata, do którego użytkownik może przenieść się za pomocą technologii wirtualnej rzeczywistości oraz rzeczywistości rozszerzonej. Pojęcie wywodzące się z science-fiction oznacza zatopienie się w nierealnym otoczeniu, które zostało wykreowane cyfrowo. Technologia ta idzie o krok dalej niż klasyczna wirtualna rzeczywistość (VR). Gdy zakładamy okulary VR, jesteśmy obserwatorami rzeczywistości, ale nie wchodzimy z nią w interakcje. Z kolei w przypadku metaverse, użytkownik posiada swoją „wirtualną obecność”. W ten sposób może spotykać się z innymi ludźmi, robić zakupy, spędzać wolny czas, pracować a także doświadczać sztucznego świata różnymi zmysłami. Facebook pracuje przykładowo nad rękawicami, które przy dotykaniu wirtualnym obiektów będą przekazywały bodźce dające odczucia takie same, jak podczas dotykania realnych przedmiotów. Wchodząc do metaverse będziemy posługiwać się cyfrową tożsamością,

co pozwoli na korzystanie z wybranych usług, w tym wizyty u lekarza.

Meta-zdrowie Medycyna może okazać się jednym z najciekawszych ekosystemów w metaverse.

Dzisiaj, usługi cyfrowe z nawet najlepiej opracowanym interfejsem są ograniczone prawami świata realnego. Pacjent korzystający z telekonsultacji widzi lekarza jedynie na dwuwymiarowym ekranie, może z nim porozmawiać, opowiedzieć o problemie, ewentualnie przesłać dane z badań przeprowadzonych w domu, jak ciśnienie krwi, temperatura ciała itd. Lekarz polega na informacjach przekazanych przez pacjenta. Tak de facto to kopia wizyty klasycznej, jedynie realizowanej cyfrowo.

W metaverse wizyta będzie wirtualna w pełni tego słowa znaczeniu. Za pomocą awatara spotkamy się z lekarzem tak, jak to ma miejsce w przypadku klasycznej wizyty. Jednak nie chodzi tylko o wrażenie kontaktu osobistego. Cyfro-

wy człowiek w metaverse nie będzie symulacją komputerową tylko i wyłącznie jego wyglądu i zachowania, ale dokładnym odwzorowaniem osoby na podstawie danych. Każdy pacjent będzie posiadał cyfrowego bliźniaka – kopię złożoną z danych opisujących zdrowie, a pochodzących z wszelkich możliwych źródeł: elektronicznej dokumentacji medycznej, urządzeń ubieralnych dokonujących pomiarów parametrów ciała w czasie rzeczywistym. Dane stricte medyczne przenikają się z informacjami zebranymi w innych częściach ekosytemu metaverse, jak dane administracyjne, zachowania konsumenckie, styl życia itd.

Wróćmy do wizyty u lekarza. W metaverse pojawi się kilka nowości. Widoczny w trzech wymiarach lekarz będzie mógł nas zbadać mając dostęp do wszystkich danych. Choć takie badanie będzie tylko formą analizowania danych, a nie ich zbierania. W przypadku nieskomplikowanych dolegliwości, lekarzem będzie algorytm znający miliony

OSOZ Polska 12/2021

41

now e i d e e

» Lekarz spotka się z pacjentem w gabinecie lekarskim, ale będzie to miejsce wygenerowane cyfrowo.«

pacjentów lepiej niż realny lekarz pracujący w małej, lokalnej społeczności.

W takim ekosystemie danych, opieka zdrowotna będzie spersonalizowana i dostępna na wyciągnięcie ręki. Lekarz nie będzie musiał zadawać pytań, ale raczej poprosi o zgodę na dostęp do różnych warstw danych. Zobaczy wygenerowany trójwymiarowo obraz narządów wewnętrznych, zajrzy do gardła dzięki kamerze 3D, sprawdzi pracę serca i płuc z pomocą podręcznych, domowych laboratoriów obsługiwanych przez pacjenta.

Meta-profilaktyka Im więcej danych, tym precyzyjniej będzie można diagnozować i leczyć, ale też wpływać na zdrowie w przyszłości, generując indywidualizowane programy profilaktyczne. Każda osoba będzie posiadała od urodzenia swój profil genetyczny zapisany w elektronicznej dokumentacji medycznej. Mutacje genów zwiększające prawdopodobieństwo wystąpienia choroby będzie można likwidować z pomocą inżynierii genetycznej. A to nie jest tylko marzeniem, odkąd dzięki przełomowej technologii mRNA układ odpornościowy miliardów ludzi na świecie został „zaprogramowany” na zwiększenie odporności przeciwko koronawirusowi.

Przejście do metaverse spowoduje, że ludzie będą mniej mobilni. A to oznacza potencjalnie mniej wypadków albo ura-

42

OSOZ Polska 12/2021

zów. Od cyfrowych awatarów nie zarazimy się grypą, co z czasem doprowadzi do znacznego ograniczenia występowania niektórych chorób zakaźnych.

Ludzie z niepełnosprawnościami fizycznymi w metaverse będą mogli cieszyć się pełną sprawnością. Życie w wirtualnej rzeczywistości oznacza też problemy. Mniej ruchu to większe ryzyko otyłości, chorób metabolicznych (w tym cukrzycy) oraz dolegliwości układu krążenia.

Trudno przewidzieć skalę chorób psychicznych wynikających z zastąpienia kontaktów międzyludzkich kontaktami wirtualnymi – z przyjaciółmi będzie się można spotkać w metaverse bez wstawania z fotela. Trzeba pamiętać też o tym, że nie będzie to świat bezpłatny – za ubrania, wstęp na koncert czy do ulubionego lokalu trzeba będzie zapłacić. Metaverse z czasem może być światem konkurencyjnym, a nie jedynie uzupełnieniem rzeczywistości. Łatwo sobie wyobrazić ochronę zdrowia dostępną w ten sposób tylko dla uprzywilejowanych grup społecznych oraz marginalizację osób o gorszym statusie społeczno-ekonomicznym.

Czas zejść na ziemię Poza Facebookiem, nad metaverse pracuje też m.in. Microsoft, Amazon czy chiński gigant nowych technologii Tencent. Ale zanim doczekamy się wspomnianych wcześniej zastosowań, do pokonania jest kilka problemów.

Jednym z największych jest pełna interoperacyjność danych. Jeszcze przez najbliższą dekadę albo i dłużej problemem będzie nawet prosta wymiana informacji na poziomie sektorowym, przykładowo przesyłanie dokumentacji medycznej pomiędzy lekarzami opiekującymi się tym samym pacjentem. Następnie trzeba osiągnąć międzysektorową interoperacyjność semantyczną i procesową, aby można było myśleć o integracji informacji z różnych źródeł, nie tylko tych dostępnych w ramach systemu zdrowia.

Kumulowanie informacji o każdym aspekcie życia oznacza stopniową utratę prywatności. Czy ludzie zgodzą się na tak głęboką ingerencję w ich życie?

Pamiętajmy, że jak każde dane, również cyfrową tożsamość będzie można utracić w wyniku ataku cybernetycznego.

W praktyce oznacza to utratę kontroli nad własnym życiem w świecie cyfrowym.

Obietnica metaverse, choć na pierwszy rzut oka brzmi intrygująco, w rzeczywi-

stości prawdopodobnie rozczaruje. Życie w matrixie może szybko okazać się nudne w porównaniu z tym, co oferuje świat realny, pełen różnych bodźców, odbierany różnymi zmysłami, kreatywny.

W przypadku ochrony zdrowia trzeba dodać konieczność przeprowadzenia badań klinicznych nad bezpieczeństwem i skutecznością tak prowadzonych teleporad medycznych. Aby zasięgnąć konsultacji lekarskiej w metaverse, konieczny będzie nie tylko dobry sprzęt komputerowy, okulary rzeczywistości wirtualnej, ale także precyzyjne i szeroko dostępne urządzenia domowe do pomiarów parametrów zdrowia. Inaczej lekarz nie będzie miał wglądu do danych w czasie rzeczywistym, a jedynie uzyska możliwość zbadania nieaktualnego, a przez to bezużytecznego awatara.

Cyfrowy bliźniak musiałby też być kompletny informacyjnie. W przeciwnym razie algorytmy sztucznej inteligencji, nie mając pełnego zakresu danych, mogą potencjalnie popełniać fatalne w skutkach błędy medyczne wynikające z niekompletności informacji. Oczywiście, obecnie lekarz też nie posiada 100% informacji na temat zdrowia człowieka, analizując tylko te istotne. Ma jednak ogólną wiedzę medyczną. W przypadku algorytmów AI, aby ochronić się przed odpowiedzialnością, niedobory danych będą się wiązały z wprowadzeniem akceptowanych przez pacjenta poziomów ryzyka.

Co dalej?

Mimo tych ograniczeń, metaverse w ograniczonej wersji ma szansę wejść do ochrony zdrowia. Fascynujący świat wirtualny już dziś, choć w prostszym wydaniu, jest stosowany w uśmierzaniu bólu, leczeniu niektórych chorób psychicznych. Lekarze wykonujący operacje za pomocą robotów chirurgicznych jak DaVinci, zamiast obserwowania obrazu na ekranie, będą obecni na sali operacyjnej, czując w ręku skalpel oraz opór stawiany przez tkanki. Studenci zyskają szansę bezstresowego ćwiczenia skomplikowanych operacji na cyfrowych modelach z tak realnym odwzorowaniem warunków, jakby mieli do czynienia z prawdziwym zabiegiem.

Koncentrując się na wybranych dziedzinach, metaverse zaczyna mieć sens.

Na cyfrowych bliźniaków i wizyty lekarskie w wirtualnym gabinecie przyjdzie nam jednak poczekać. 

now e i d e e

Strategia rozwoju AI w Polsce.

Opiekę zdrowotną czekają fundamentalne zmiany Opracowana w 2020 roku polityka AI bardzo ogólnie określa ramy prawne, etyczne i standardy organizacyjno-technologiczne mające zagwarantować zrównoważony rozwój systemów sztucznej inteligencji w Polsce.

Jednak gdy zestawić ją z Krajowym Planem Odbudowy, zyskujemy pełny obraz krajowej strategii AI. OSOZ Polska 12/2021

43

now e i d e e

» Krajowy Plan Odbudowy przewiduje 4 092 mln euro na zwiększenie efektywności, dostępności i jakości systemu ochrony zdrowia.

Ważnym elementem będzie rozwój cyfrowy.«

Gospodarka cyfrowa. Ogromne przyspieszenie w 2021 roku Proces transformacji cyfrowej społeczeństwa jest wielkim wyzwaniem, ale też szansą dla polskiej gospodarki. Obecnie światowymi liderami w zakresie rozwiązań AI są Stany Zjednoczone, Chiny, Francja i Wielka Brytania. Chiny już w lipcu 2017 roku ogłosiły swoją strategię AI pod nazwą Next Generation Artificial Intelligence Development Plan.

Przewiduje ona intensywne inwestycje w rodzime start-upy – w ciągu dwóch lat przeznaczono na ten cel ponad 1 miliard USD, skupiając się na rozwiązaniach z zakresu opieki zdrowotnej. Francja ogłosiła swoją strategię w marcu 2018 roku pod nazwą AI for Humanity. Jej celem – na którego realizację przeznaczono 1,5 miliarda euro – jest uczynienie z Francji światowego lidera w dziedzinie sztucznej inteligencji. Francuska strate-

44

OSOZ Polska 12/2021

gia zakłada skupienie się na czterech obszarach: opieka zdrowotna, ochrona środowiska, transport i obronność.

W Stanach Zjednoczonych rozwój rozwiązań AI napędzają firmy prywatne, przede wszystkim liczne startupy działające w Dolinie Krzemowej. Według nowego raportu Rock Health, inwestycje typu venture capital w młode firmy rozwijające rozwiązania zdrowia cyfrowego pobiły w 2021 roku kolejny rekord, osiągając poziom 29,1 mld USD (dane tylko dla USA). W całym roku 2020 było to 14,6 mld USD.

Automatyzacja i nowe umiejętności „Polityka dla rozwoju sztucznej inteligencji w Polsce” zwraca uwagę, że sztuczna inteligencja połączona z automatyką będzie miała duży wpływ na rynek pracy: – szacuje się, że w miejsce 100 dotychczasowych stanowisk pracy pojawi się 130 nowych; – do 2030 r. aż 49% czasu pracy w Polsce może zostać zautomatyzowane przy wykorzystaniu już istniejących technologii; – w perspektywie krótkoterminowej, zastosowanie rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji może doprowadzić do spadku zatrudnienia w niektórych sektorach, a w perspektywie długoterminowej – do wzrostu zatrudnienia ogółem i zwiększenia jego jakości (tj. tworzenia miejsc pracy wyższej jakości).

Ochronie zdrowia, w przeciwieństwie do innych sektorów gospodarki, automatyzacja jednak nie grozi. Popyt na lekarzy i pielęgniarki znacznie przewyższa podaż. O ile możliwa jest automatyzacja na poziomie administracyjnym, to czynności kliniczne pozostaną w kompetencjach ludzi. To nie znaczy jednak, że sztuczna inteligencja nie będzie miała wpływu na ochronę zdrowia. Wręcz przeciwnie, aby zaspokoić rosnące potrzeby zdrowotne Polaków – w związku z m.in. starzejącym się społeczeństwem – profesjonaliści medyczni będą musieli korzystać z narzędzi AI, aby sprostać nowym wyzwaniom zawodowym.

Wśród celów krótkoterminowych strategii znalazło się m.in. zapewnienie bezpieczeństwa oraz zbudowanie zaufania społecznego i gotowości do wykorzystywania rozwiązań AI w połączeniu z demokratyzacją dostępu do AI, w tym podnoszenie kompetencji, kampanie informacyjne, czy walka z dezinformacją.

Mowa też o otwieraniu danych publicz-

nych, tak aby mogły z nich korzystać instytucje naukowe i firmy prywatne w rozwoju algorytmów AI, aktualizacji ram prawnych i nowych narzędziach finansowania innowacji.

Wzmianka o danych zdrowotnych W „Polityce AI” trudno szukać konkretnych wskazówek, jak będzie wyglądała mapa drogowa dla AI w medycynie. Wątek ochrony zdrowia pojawia się w celach krótkoterminowych (do 2023 roku).

Jednym z nich jest „wykorzystanie potencjału badawczego danych medycznych w celu poprawy zdrowia obywateli, z uwzględnieniem ochrony prywatności i danych osobowych przy wykorzystaniu technik tej ochrony (np. anonimizacji lub pseudonimizacji) albo bez wykorzystania tych technik w przypadkach wyraźnej zgody osoby uprawnionej. W jego osiągnięciu mają pomóc: – pilotażowe programy składowania zanonimizowanych danych medycznych; – wsparcie rozwoju narzędzi i rozwiązań wykorzystujących dane medyczne, w tym szczególnie rozwiązań z zakresu telemedycyny i e-zdrowia; – analiza danych dotyczących zdarzeń medycznych (usług medycznych), która może przyczynić się do skuteczności działań profilaktycznych; – działania optymalizacyjne w sektorze ochrony zdrowia na podstawie analizy danych takich jak m.in. mapy potrzeb, podaż i popyt na świadczenia, wykorzystanie zasobów, dane z usług cyfrowych; – udostępnianie danych medycznych służące tworzeniu bardziej skutecznych leków i metod leczenia.

Wśród celów długoterminowych pojawia się jeszcze wspieranie projektów w dziedzinie e-zdrowia, w tym działań mających na celu interoperacyjność istniejących systemów, ze szczególnym uwzględnieniem projektów skierowanych na opiekę nad osobami starszymi oraz projektów ukierunkowanych na przeciwdziałanie epidemiom i zwalczanie ich skutków.

Szczegółowe działania w KPO Więcej konkretów dotyczących strategii cyfryzacji i AI znajdziemy w Krajowym Planie Odbudowy (KPO). Dowiemy się z niego o planach wprowadzenia tzw. „domyślności cyfrowej”, czyli prymatu dokumentu elektronicznego nad papierowym, co wymusi cyfryzację procesów wewnętrznych.

now e i d e e

Potencjalny uzysk dla polskiego PKB z wdrożenia AI (mln PLN) 18000 16000

Handel

14000

Przemysł

12000

Sumaryczny wpływ branż priorytetowych to ~1,5% PKB

10000 8000 6000

Nieruchomości Banki i ubezpieczenia

4000

Opieka zdrowotna

Energetyka

2000

Kultura i rozrywka

0

1

2

Rolnictwo Administracja publiczna

Edukacja 3

Transpo� i logistyka

Działalność profesjonalna

4

5 Priorytet

6 Pozostałe

7

8

Górnictwo 9

10

11

Wskazane

Źródło: Grupa 2 przy MC, Finansowanie badań i rozwoju, Założenia strategii AI w Polsce, Warszawa, 2018

Do tego planowane jest powołanie Komitetu do spraw Cyfryzacji dla zapewnienia koordynacji realizacji przedsięwzięć informatycznych oraz spójności projektów informatycznych z działaniami strategicznymi Państwa, w tym w zakresie zgodności z Programem Zintegrowanej Informatyzacji Państwa, z założeniami architektury informacyjnej państwa i z Krajowymi Ramami Interoperacyjności.

Z kolei Program Rozwoju Kompetencji Cyfrowych ma skupić się na wprowadzaniu zagadnień związanych z digitalizacją i AI do programu nauczania.

Spory nacisk kładzie się na cyberbezpieczeństwo.

KPO poświęca dużo miejsca na kontynuację procesu informatyzacji sektora ochrony zdrowia, którego celem jest zwiększenie świadomości i udziału pacjentów w zarządzaniu swoim zdrowiem, zwiększenie komfortu i bezpieczeństwa pracy kadry medycznej oraz ograniczenie nierówności w dostępie, jak i zwiększenie jakości oferowanych świadczeń medycznych.

W perspektywie do 2030 r. planowany jest dalszy rozwój publicznych usług cyfrowych m.in. poprzez wdrożenie centralnej e-rejestracji, Elektronicznej Dokumentacji Medycznej, elektronicz-

nej karty szczepień oraz rozwój i upowszechnienie istniejących rozwiązań – IKP, e-wizyty, e-skierowania. Ponadto pojawia się informacja o rozwoju koncepcji wykorzystania narzędzi sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia, rozwoju telemedycyny i rozwiązań profilaktycznych opartych o analizę big data i dane Internet of Things (IOT).

Istotnym elementem będzie także wdrożenie systemu do komunikacji i wymiany informacji pomiędzy jego uczestnikami (pacjentami, pracownikami medycznymi, farmaceutami, świadczenio-

dawcami, płatnikiem), w tym narzędzi umożliwiających konsultację procesu diagnostycznego i ułatwiających koordynację świadczeń, jak również eliminację nieprawidłowości. Rozwój usług cyfrowych będzie także poparty działaniami na rzecz zwiększenia kompetencji cyfrowych pacjentów i kadry medycznej w celu pełnego wykorzystania ich potencjału.  Źródło: „Polityka dla rozwoju sztucznej inteligencji w Polsce” oraz „Krajowy Plan Odbudowy”

Polityka dla rozwoju sztucznej inteligencji w Polsce Aby pobrać raport, wejdź na stronę bit.ly/3zc8MRB lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 12/2021

45

osoz world

Data-driven health care will soon collide with unimaginable societal challenges The COVID-19 pandemic has shown us that a forgotten determinant of individual health is joint responsibility. In democratic countries, digitalization will not be possible without a robust civil society, trust in data-driven healthcare and smartly designed digital sovereignty.

Health freedom It seemed that healthcare was on the threshold of a great revolution. Thanks to new technologies, we should be able to precisely diagnose diseases, improve patient outcomes, live longer in better health, and even prevent diseases before the first symptoms appear.

This kind of euphoria reminds me of the announcement of the first COVID-19 vaccine. The pandemic was supposed to end quickly since pharmaceu-

46

OSOZ Polska 12/2021

tical companies have supplied millions of vaccines at record-breaking speed.

And then the first problems came: antivaxxers protests, governments hoarding COVID jabs, the rising gap between vaccination rates in developed and emerging countries.

Big dreams about the triumph of science over the virus were stifled by discussions on democracy and the “individual freedom to choose.” Empathy and collective responsibility got lost between fake news and political debates.

It could often be heard that while China had managed to overcome the pandemic in a few months, democratic countries were still trying to curb the magnitude of the second, third and fourth COVID19 wave. This provokes some key questions: Will digitalization in healthcare face similar resistance due to the heterogeneity of societies? How can we reconcile freedom of choice with collective interest? Can we avoid increasingly likely conflicts between data superpowers?

And finally – is it time to talk seriously about digital sovereignty?

“My data, my choice” and bitter consequences of not sharing data AI algorithms are becoming the heart

of modern medicine. So far, they have been primarily used in radiology, but soon they will analyze and forecast every person’s health and support management of population-level health. However, to create reliable algorithms, we need large high-quality data sets. Here scope and scale really matter.

In medicine, data come mainly from the patients’ medical records (EHRs), clinical trials, data repositories and registers (private or public). So far, there have been three approaches: anonymous data acquired without the patient’s consent (old paradigm) or data collected with the consent of patients (virtual clinical trials), or the patients donating their data to research (new trend). However, since the amount of information in the patients’ electronic health records is growing tremendously, informed consent for data use is the only future of democratic digital economies. And that’s the only way from a legal standpoint in democratic countries.

It will still take time to build a fair data economy. However, before citizens gain control over their data, we should determine where to set the boundary between an individual’s interest and the collective interest.

osoz world

choice, it should always be possible to opt out. At least initially – it will soon be almost impossible to function outside the system in the long term, just like nowadays, it is hard to live in a society without electronic banking.

World data » ����������� superpowers will set the standards of future healthcare.«

Since advancements in life sciences and surveillance of communicable or non-communicable diseases are impossible without data, digitalization should be seen as a social challenge. Individual decisions on sharing data will determine the benefits for society. This applies, for example, to knowledge gained thanks to big data analyses on millions of patients’ medical records. Data-driven healthcare will be a test for civil society and show how collective responsibility can be balanced out by protecting an individual’s rights.

Unfortunately, many societies did not pass a health “patriotism” test in the digital age during the pandemic – just look at the rate of downloads of the COVID-19 contact tracking apps. While in Finland, Iceland, Germany and Switzerland, they were high – sometimes exceeding 60% – in Eastern European countries, including Poland, the Czech Republic, Hungary and Romania, only a few percent of citizens downloaded them. When this data is correlated with income per capita, it leads to one seemingly simple conclusion: Most developed countries are characterized by robust civil societies.

However, there are exceptions, such as France, where the acceptance for COV-

ID applications is low. It’s too early to draw simple conclusions, but it got clear that factors such as trust in governments, leadership, health and digital health literacy play a considerable role.

Individuals have constantly been adapting to new social and cultural conditions The experience of adopting new technologies during COVID-19 reveals just part of the future challenges in healthcare.

Pandemic was a surprise (even though it shouldn’t be), forcing us to make revolutionary changes. Overnight, many novel technologies have entered everyday life, from mRNA vaccines to health monitoring of infected people right at home – it is no surprise that the unknown breeds resistance. Humans don’t like rapid changes. Digitalization in healthcare will last decades and be rather slowly progressive than immediate. People will get used to innovations as they do for ages – here, we can rely on the evolutional processes seen in the history of humankind. Even considering that data and AI are turning the world upside down.

Of course, not everyone will be willing to become a part of a digital society. Following the principle of freedom of

Countries are building new walls of digital protectionism If we look at the world atlas, two countries today are leading the digital race – USA and China. The critical advantage is access to the most precious resource of the 21st century – data. Data drives the development of new algorithms, digital services, economic growth and wealth.

Yet, often it is data acquired in ethically questionable ways and sometimes even against human rights. Think about Chinese techno-authoritarianism and the US model of surveillance capitalism. It doesn’t only refer to countries but also big tech companies.

Some experts say that the world is approaching data colonization – globally operating companies are mining data to grow faster and faster. Facebook or Google owe their domination to data harvesting. In a globalized data-driven world, people are becoming data mines.

Many countries will depend on importing digital solutions from regions with different values, different perceptions of human rights and democratic principles. Well, if it doesn’t bother us in global trade today, why would we think it will be a problem in the future?

According to the World Economic Forum, 92% of data from the West is hosted in the US. You won’t find European companies in the Top 20 global tech brands. Will the new concept of digital sovereignty – the ability to have control over your own digital destiny – solve this problem? Or will it drive digital protectionism? Do we need global rules on developing AI systems or certificates for ethically-approved algorithms?

We should start with an international agreement on the simplest principle – data is a private commodity. Yes, it will slow down the digital revolution. And it’s ok – we need sustainable digital evolution rooted in human rights, not a digital revolution with no control. We probably don’t want to repeat the mistake of rapid but disastrous industrialization. Democratic and ethical digitalization is the best model available, but it will require considerable effort in terms of interventions and regulations to ensure long-term benefits and wealth. 

OSOZ Polska 12/2021

47

osoz world

In addition, with limited staff resources, the current model cannot provide optimal care for a rapidly aging society.

Therefore, the central objective is to personalize treatment and strengthen the role of prevention and patient involvement to achieve two objectives: healthier life and healthier aging.

What are the driving forces for the digital health market?

Among the most important are these three main elements: public investments aimed at modernizing the health system; national digitalization strategies; private investments (for example, in the startups developing innovative solutions) driven by the potential return on investment; the changing needs of patients and the increasing demand for new health and wellness e-services.

Most puzzling questions about digital health What are the trends and challenges? What is the future of health? I checked the most frequently asked questions regarding digital health innovations posted on social media and Quora. Here are brief answers for beginners and advanced experts.

What is the difference between telehealth, telecare and telemedicine?

Telehealth includes information and telecommunication technologies as well as services used to provide care when the patients/citizens and providers are in physically different locations. In this case, care takes place remotely (teleconsultation, video visits, telephone calls or remote monitoring). Telehealth also includes the health education of patients.

Telemedicine is the remote provision of healthcare services, a medical part of telehealth. According to the American Academy of Family Practitioners, telemedicine refers specifically to remote clinical services, while telehealth may include remote non-clinical services.

Telecare includes solutions that allow

48

OSOZ Polska 12/2021

consumers to manage their health individually. This includes mobile health and fitness applications, systems monitoring health, physical fitness (wearables) and much more.

Is digital health the future of healthcare?

Definitely yes. This is due to the general digitization trend in all industries, related to continuously improving efficiency/ saving costs. Healthcare has to face many problems – the lack of coordination between the various stages of treatment, the reactive nature of the treatment-oriented system, increasing health costs not translating into results and quality, the uneven access to medical services depending on the local medical infrastructure and the shortages of medical staff.

What trends dominated digital health in 2021?

Digitalization is a long-term process – it is challenging to distinguish trends with a breakdown by year. The COVID-19 pandemic has resulted in a significant increase in the use of telehealth and the introduction of new reimbursement approaches for digital services. Health and wellness applications are also of greater interest. Due to the need to monitor and manage the pandemic globally, Big Data analyses are becoming increasingly important. Among the long-term trends are artificial intelligence and the shift from hospital care to care from home.

Why do many startups developing innovative digital technologies for healthcare fail?

The main reason is the lack of understanding of the healthcare system. Even if innovation seems attractive to the patient, it does not mean that it will be adopted in the market. The health sector is highly regulated (medical devices must meet safety standards) and the number of stakeholders often leads to conflicts of interest. Many startups do not have a robust business strategy. For example, in the case of mobile applications, patients in many countries are not willing to pay for them out of pocket. Public and private insurers, in turn, treat digital health innovations with a great deal of mistrust.

What are the latest and the most interesting digital health solutions?

There are many of them – from wearables that monitor health parameters in real-

osoz world

time to clinical decision support systems based on artificial intelligence and virtual reality solutions used for staff training and pain relief. In addition, much attention is paid to the so-called digital therapeutics (DTX) – certified health mobile applications and platforms that have been proven effective in clinical trials and can be prescribed.

What are the challenges faced by health digitization?

Primarily these involve the interoperability of data and the possibilities of health market players to exchange and analyze them. The challenge is also the radical transformation of healthcare – a system shaped by regulations and mind shift before the IT revolution. Without this, it will be challenging to incorporate new technologies into an outdated system.

Do patients benefit from digitization today?

It all depends on the country and the degree of digitization. However, a lot has changed since the internet and smartphones got widespread – many individuals gained access to medical knowledge that was previously available only to a doctor. As a result, many speak about the democratization of healthcare.

There are over 400 000 health applications that help prevent diseases, manage health and well-being, improve wellbeing. They are like new “distributors” of knowledge and skills. A shift from paper to electronic files does not automatically mean better patient care – at this stage of digitalization, we only deal with a change in the form of documents. But in the future, data will be integrated from various sources and analyzed by AI systems to detect health threats at an early stage and personalize prevention/treatment.

New technologies are costly. Won’t they drive the increase of healthcare costs?

The prices of new digital health technologies offered directly to patients (e.g., mobile applications, smartwatches, wearables) are regulated on a free market. For example, the first fitness trackers were luxury goods. Today the prices start from $10. Simple tracking wristbands are even offered for free by health insurers. Any new technology is expensive due to research and development costs, but prices rapidly decrease as the technology becomes more widespread.

Digital infrastructure for healthcare at a national level, as well as hardware and software in healthcare facilities, require a considerable investment. However, these are considered long-term investments in improving the quality and efficiency of healthcare, strengthening patient safety.

What is the digital gap in medicine?

This is the difference in access to digital technologies and digital skills between different social groups. The digital divide can be caused by differences in income and education levels. As ever more services are offered online, these elements are becoming critical determinants of health. For example, new research shows that health apps only benefit the wealthy.

What health parameters are measured by new-generation smartwatches?

They can monitor body temperature, length of sleep, number of steps, heart rhythm, blood oxygen saturation and physical activity. Advanced wearables can measure ECG. Many other indicators showing physical and mental health may be calculated on the basis of mentioned parameters.

However, currently available smartwatches cannot accurately measure blood pressure (without using blood pressure cuffs) or blood glucose levels.

Although some offer this possibility, they are not certified medical devices or precise enough.

Why does it take so long to digitalize healthcare?

The tempo of adopting new technologies in medicine depends on several factors, including the digital skills of individuals and healthcare professionals, public trust, the legal framework in healthcare, reimbursement policies, innovation culture, leadership. Digitization is a social challenge, a process of transformation that will continue to evolve, and there is no specific end to it.

Which term is correct: e-health or digital health?

E-health is information and communication technology in the area of healthcare. This refers to specific technologies, such as electronic health records and the IT systems used by doctors.

Digital health is a term describing the coupling of medical science with information and communication technologies (ICT), the transformation of healthcare through new digital solutions. According to the new definition by HIMSS, digital health connects and empowers people and populations to manage health and wellness, augmented by accessible and supportive provider teams working within flexible, integrated, interoperable, and digitally-enabled care environments that strategically leverage digital tools, technologies and services to transform care delivery.  The most frequently asked questions on the internet that include “digital health” (source: AnswerThePublic)

» Due to the FDA definition, individuals use digital health technologies to better manage and track their health and wellness-related activities.« OSOZ Polska 12/2021

49

syst e my i sprz ę t

Podsumowanie roku 2021 w systemach medycznych KAMSOFT Film dla placówek ochrony zdrowia

50

Podsumowanie roku 2021 w systemie KS-AOW Film dla farmaceutów

Rok 2021 był rokiem, w którym pierwsze skrzypce grała Elektroniczna Dokumentacja Medyczna (EDM). Już 8 stycznia do EDM dołączyło e-Skierowanie, co pozwoliło wyeliminować problemy związane z nieczytelnością skierowań papierowych.

W kwietniu – także wyniki badań laboratoryjnych, a od 1 lipca 2021 r. placówki medyczne miały już obowiązek udostępniać i wymieniać EDM oraz raportować Zdarzenia Medyczne do systemu P1. Możliwość wymiany EDM pomiędzy placówkami powoduje, że dokumentacja medyczna będzie podążać za obywatelem. Co oznacza, że pacjent nie będzie już musiał dostarczać dokumentów od lekarza specjalisty do swojego lekarza rodzinnego. W lipcu wprowadzono także pilotażowy program Profilaktyka 40+, który był pierwszym refundowanym świadczeniem, które NFZ rozliczał na podstawie zaraportowanego do P1 Zdarzenia Medycznego.

Warto podkreślić, że systemy medyczne KAMSOFT były gotowe z wyprzedzeniem z implementacją nowych rozwiązań e-zdrowia, dzięki czemu Klienci firmy mogli zapoznać się wcześniej z nowymi funkcjonalnościami. Dodatkowo Klienci KAMSOFT mogli uzupełnić swoją wiedzę w zakresie obligatoryjnych zmian uczestnicząc w dedykowanych szkoleniach i konferencjach zorganizowanych przez firmę.

W 2021 r. miało miejsce wiele zmian, które znacząco wpłynęły na pracę aptek i farmaceutów. Bezspornie najważniejszą z nich jest przyjęcie ustawy o zawodzie farmaceuty, która weszła w życie 16 kwietnia 2021 r. Farmaceuci zyskali także możliwość wykonywania szczepień przeciwko COVID-19, które od czerwca 2021 r. mogą być realizowane w aptekach. Zmiany i udogodnienia nie ominęły też systemu aptecznego KS-AOW. Sporo z nich zainicjowali sami farmaceuci, którzy mogą zgłaszać propozycje udogodnień w programie poprzez Giełdę Pomysłów. Część zmian w KS-OAW związanych było z dostosowaniem systemu do nowych wymogów prawnych. W przypadku e-Recept, od 1 lipca wprowadzono obsługę nowej wersji DRR, która ma na celu umożliwienie w przyszłości rozliczanie refundacji tylko na podstawie Dokumentów Realizacji Recept, z pominięciem Komunikatu LEK. Firma KAMSOFT przygotowała również rozwiązanie do realizacji e-Recepty transgranicznej w wersji zapoznawczej. Apteki będą mogły przystąpić do pilotażu tego rozwiązania jak tylko Centrum e-Zdrowia udostępni system KPK. W 2021 roku udostępniono usługę CopyCloud, która pozwala aptekom na zwiększenie poziomu bezpieczeństwa danych i zminimalizowanie ryzyka ich utraty. Nie brakło także innowacyjnych rozwiązań, optymalizujących pracę w aptekach. Mobilna aplikacja APTIX znacznie usprawnia aptekom proces weryfikacji dostaw oraz przeprowadzenie inwentaryzacji.

Wejdź na stronę bit.ly/3sZ9Hnr lub zeskanuj kod

Wejdź na stronę bit.ly/34oR5mI lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 12/2021

syst e my i sprz ę t

KtoMaLek.pl – wykorzystuj 100% możliwości

Apteka Internetowa

Konferencja Nawigator e-Zdrowia w Farmacji

Konferencja Nawigator e-Zdrowia w Farmacji

Serwis KtoMaLek to intuicyjna wyszukiwarka stworzona w ramach platformy OSOZ, pomagająca pacjentom w szukaniu i rezerwowaniu leków w pobliskich aptekach. Z serwisem współpracuje prawie 10 100 aptek z całej Polski.

Współpraca w ramach KtoMaLek.pl daje aptece wiele korzyści. Przede wszystkim jej oferta staje się widoczna dla szerokiego grona pacjentów. Warto podkreślić, że serwis obecnie cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem - miesięcznie korzysta z niego blisko 3 mln pacjentów. Apteka współpracująca z KtoMaLek ma możliwość przeglądania unikalnych informacji i statystyk związanych z zainteresowaniem pacjentów, szukających leków w jej okolicy. W szczególności może dowiedzieć się, jakich leków i na jaką wartość szukali pacjenci, których sama nie miała na stanie.

Coraz więcej aptek dostrzega konieczność działalności w sferze on-line. Jednak utworzenie platformy e-commerce wiąże się ponoszeniem wysokich kosztów, a także dużą liczbą formalności. Rozwiązaniem tego problemu jest papin.pl – platforma umożliwiająca uruchomienie przez aptekę sprzedaży internetowej. Jak ona działa?

Na indywidualnej stronie internetowej apteki w papin.pl pacjent wygodnie wyszuka i zamówi leki, poruszając się wyłącznie w obrębie danej apteki. Pacjent ma możliwość opłaty zamówienia i wybrania sposobu dostawy. Rozwiązanie zapewnia dostęp do zdjęć i opisów produktów, integrację ze stanami magazynowymi apteki oraz łatwą konfigurację cen internetowych.

Z prezentacji dowiesz się:

• Jaki jest potencjał serwisu KtoMaLek.pl; • Na co zwrócić uwagę podczas obsługi pacjenta, który zarezerwował produkt w aptece w ramach serwisu KtoMaLek.pl; • Co zawiera wersja Premium.

• Jakie są podstawy prawne do prowadzenia apteki internetowej; • Jakie są wymogi podmiotowe oraz wymogi prowadzenia strony www; • Jak w praktyce działa apteka internetowa na platformie papin.pl.

Wejdź na stronę bit.ly/3HFcVRo lub zeskanuj kod

Wejdź na stronę bit.ly/3pTOLfz lub zeskanuj kod

Z prezentacji dowiesz się:

OSOZ Polska 12/2021

51

=PLHQLDP\ VLÚ GOD 3DĂVWZD 2JOÆGDM QD news.osoz.pl

OXE VXEVNU\EXM QDV] NDQDĀ QD <RX7XEH

Wydania specjalne -HGHQ ZLRGÆF\ WHPDW :DķQH NRPXQLNDW\ :\ZLDG\ ] OLGHUDPL RSLQLL 3URSRQRZDQH UR]ZLÆ]DQLD ,7

:V]\VWNR WR L ZLÚFHM Z QRZ\P

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

54 FELIETON Rynek apteczny dzisiaj i jutro

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (listopad 2021)

58 MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (listopad 2021)

62 Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (listopad 2021)

69 MONITOR RYNKU LEKÓW Środki dezynfekujące

MONITOR ZDROWOTNY F E L IE TO N

Rynek apteczny dzisiaj i jutro Pandemia, dług zdrowotny, nowa lista refundacyjna (po negocjacjach), negocjacje dotyczące DNUR (dużej nowelizacji ustawy refundacyjnej), upadające apteki, inflacja, niedobory personelu, Opieka Farmaceutyczna w „pół-ciąży” – to tylko niektóre pojęcia, które wydają się kluczowe w definiowaniu sytuacji na rynku aptecznym. Czy przyszłość przyniesie gwałtowne zmiany czy kontynuację starych i nowych trendów?

Dr Jarosław Frąckowiak Prezes PEX PharmaSequence

Na podstawie już niemal kompletnych danych za rok 2021* można stwierdzić, że rynek apteczny – rok bieżący versus rok poprzedni – rośnie wartościowo o prawie 7%; ilościowo to jednak tylko niewiele ponad 1%. Z dużych kategorii największe wzrosty wartościowo odnotowują wyroby medyczne, OTC i suplementy.

Ilościowo, najlepszą dynamikę mają wyroby medyczne i leki na receptę.

Niski wzrost ilości sprzedanych opakowań leków, szczególnie tych na recep-

54

OSOZ Polska 12/2021

tę, oznacza niestety, że dług zdrowotny nie jest jeszcze spłacany. Dobitnie to potwierdza wykres obrazujący narastające dziennie porównanie ilości sprzedanych opakowań na rynku aptecznym w roku 2021 i przed-pandemicznym 2019 i 2020 roku.

W roku 2021 nadal odnotowywana jest niższa sprzedaż ilościowa niż w przed-pandemicznym roku 2019. Brak spłaty długu zdrowotnego to zła wiadomość. Paradoksalnie, dobrą wiadomością jest, że potencjalny popyt na leki jest olbrzymi – jedynym „hamulcem” jest podaż usług medycznych. Covid cały czas

nadszarpuje dostęp do profesjonalistów medycznych. Jeżeli on wzrośnie, wówczas wzrośnie natychmiast ilość nowych diagnoz, a tym samym – sprzedaż leków w aptekach.

Na 2022 rok PEX prognozuje wzrost wartościowy rynku aptecznego – rok do roku – na poziomie 7,5% lub więcej (dużo zależy od dynamiki inflacji) oraz wzrost ilości sprzedanych opakowań w aptekach na poziomie 3,6% (lub więcej).

Wartość rynku aptecznego rośnie szybko. Ale jeszcze szybciej rosną obroty statystycznej apteki. W 2021 – według

MONITOR ZDROWOTNY

KATEGORYZACJA PEX: STATUS WG REJESTRACJI, OMNIBUS/GRUPEX

WARTOŚĆ SPRZEDAŻY DO PACJENTA

ILOŚĆ SPRZEDAŻY DO PACJENTA

OKRES 01.01–15.12.2021 vs 01.01–15.12.2020 – ZMIANA W%

RYNEK APTECZNY MONITOROWANY – RAZEM

6,8%

1,2%

LEKI RX/LZ

6,3%

1,5%

LEKI OTC

7,0%

-0,3%

SUPLEMENTY DIETY I ŚRODKI DIETETYCZNE SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA

6,5%

0,8%

12,7%

7,5%

3,9%

-2,1%

13,4%

10,2%

-18,2%

-7,9%

LEKI HOMEOPATYCZNE KOSMETYKI WYROBY MEDYCZNE POZOSTAŁE

Źródło: Estymacja na poziomie narodowym na podstawie reprezentatywnego panelu aptek PEX, kategoryzacja produktów – Status wg rejestracji – Omnibus/GRUPEX

najnowszych symulacji PEX – wzrosną one o prawie 10% rok do roku. Oznacza to, że przeciętna apteka osiągnie w bieżącym roku przychód na poziomie 3 milionów złotych. Aż 43% obrotu stanowi sprzedaż odręczna, 33% – leki na recepty refundowane i 24% – leki na recepty pełnopłatne. Ale wzrost obrotów niestety nie musi się przekładać na wzrost rentowności. Rosną koszty utrzymania aptek. W ostatnich miesiącach zaczyna być także odczuwalny wpływ inflacji. Rosną też ceny zakupu towaru w hurtowniach, z kolei marże nie tylko nie rosną, a wręcz spadają. Wyjątkiem są marże na leki pełnopłatne na receptę – ta kategoria statystycznie podbija w górę poziom marżowości dla wszystkich produktów sprzedawanych w statystycznej aptece.

Wzrost obrotów może cieszyć. Jednak jedną z głównych przyczyn takie-

go stanu rzeczy jest spadek ilości aptek. W okresie grudzień 2020 – listopad 2021 z rynku zniknęły 284 apteki i punkty apteczne. Na pewno wzrostowi obrotów sprzyjają też wyższe ceny i powrót pacjentów/konsumentów do zwyczajów sprzed pandemii. Klienci w aptekach pojawiają się coraz częściej i wcale to nie oznacza, że kupują mniej niż w okresach, w których – nie tylko do aptek – chodziło się rzadziej. Szczegóły na wykresach, które obrazują sytuację w trzech latach: 2019, 2020 oraz 2021. Analiza sporządzona jest na danych dziennych, stąd „zęby” na wykresach, które oznaczają weekendy lub inne dni wolne.

A może nadzieją na poprawę rentowności aptek jest Opieka Farmaceutyczna (OF)? Odpowiedź na to pytanie, jeżeli mowa o dłuższym okresie oczekiwania na efekty zmian w prawie oraz wdroże-

nia OF, zapewne brzmi „tak”. Ale w 2022 roku można chyba liczyć tylko na szczepienia i na początki wprowadzenia przeglądu lekowego, jeżeli po pilotażu pojawią się konkrety i budżet.

Bardzo istotnym czynnikiem, który już wpływa na biznes apteczny, jest zakończenie negocjacji Ministerstwa Zdrowia z producentami leków. Zmiany cen uwzględnia nowe obwieszczenie, które wejdzie w życie w styczniu. Ponad 900 SKUsów ma obniżone ceny, zmieniają się limity w grupach limitowych, wiele produktów jest wycofanych z list.

Co to oznacza dla aptek? Oprócz przecen magazynu i potencjalnych trudności w sprzedaży leków, które przestają być refundowane, kluczową kwestią jest sposób, w jaki zadziała tabela marż degresywnych przy zmieniającej się strukturze sprzedaży. Nowa lista na długi czas zde-

Porównanie sumy narastającej ilości opakowań YTD 2021 dla RYNKU APTECZNEGO – RAZEM w stosunku do stanu z roku 2020 i 2019 2,00% 0,00% -2,00% -4,00% -6,00% -8,00% -10,00% -12,00% -14,00%

Zmiana YTD 2021 / YTD 2020 Zmiana YTD 2021 / YTD 2019

-16,00% -18,00% -20,00%

2021-12-31 2021-12-26 2021-12-21 2021-12-16 2021-12-11 2021-12-06 2021-12-01 2021-11-26 2021-11-21 2021-11-16 2021-11-11 2021-11-06 2021-11-01 2021-10-27 2021-10-22 2021-10-17 2021-10-12 2021-10-07 2021-10-02 2021-09-27 2021-09-22 2021-09-17 2021-09-12 2021-09-07 2021-09-02 2021-08-28 2021-08-23 2021-08-18 2021-08-13 2021-08-08 2021-08-03 2021-07-29 2021-07-24 2021-07-19 2021-07-14 2021-07-09 2021-07-04 2021-06-29 2021-06-24 2021-06-19 2021-06-14 2021-06-09 2021-06-04 2021-05-30 2021-05-25 2021-05-20 2021-05-15 2021-05-10 2021-05-05 2021-04-30 2021-04-25 2021-04-20 2021-04-15 2021-04-10 2021-04-05 2021-03-31 2021-03-26 2021-03-21 2021-03-16 2021-03-11 2021-03-06 2021-03-01 2021-02-25 2021-02-20 2021-02-15 2021-02-10 2021-02-05 2021-01-31 2021-01-26 2021-01-21 2021-01-16 2021-01-11 2021-01-06 2021-01-01 OSOZ Polska 12/2021

55

MONITOR ZDROWOTNY

Liczba pacjentów w aptekach (tys.) ƓƏƏƏ ƒƔƏƏ ƒƏƏƏ ƑƔƏƏ ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ ƏƐŊƏƐ ƏƐŊƏѶ ƏƐŊƐƔ ƏƐŊƑƑ ƏƐŊƑƖ ƏƑŊƏƔ ƏƑŊƐƑ ƏƑŊƐƖ ƏƑŊƑѵ ƏƒŊƏƔ ƏƒŊƐƑ ƏƒŊƐƖ ƏƒŊƑѵ ƏƓŊƏƑ ƏƓŊƏƖ ƏƓŊƐѵ ƏƓŊƑƒ ƏƓŊƒƏ ƏƔŊƏƕ ƏƔŊƐƓ ƏƔŊƑƐ ƏƔŊƑѶ ƏѵŊƏƓ ƏѵŊƐƐ ƏѵŊƐѶ ƏѵŊƑƔ ƏƕŊƏƑ ƏƕŊƏƖ ƏƕŊƐѵ ƏƕŊƑƒ ƏƕŊƒƏ ƏѶŊƏѵ ƏѶŊƐƒ ƏѶŊƑƏ ƏѶŊƑƕ ƏƖŊƏƒ ƏƖŊƐƏ ƏƖŊƐƕ ƏƖŊƑƓ ƐƏŊƏƐ ƐƏŊƏѶ ƐƏŊƐƔ ƐƏŊƑƑ ƐƏŊƑƖ ƐƐŊƏƔ ƐƐŊƐƑ ƐƐŊƐƖ ƐƐŊƑѵ ƐƑŊƏƒ ƐƑŊƐƏ ƐƑŊƐƕ ƐƑŊƑƓ ƐƑŊƒƐ

Ə

Średnia liczba opakowań wykupionych podczas jednej transakcji sprzedaży w aptece Ɣ Ɠ ƒ Ƒ Ɛ

ƏƐŊƏƐ ƏƐŊƏѶ ƏƐŊƐƔ ƏƐŊƑƑ ƏƐŊƑƖ ƏƑŊƏƔ ƏƑŊƐƑ ƏƑŊƐƖ ƏƑŊƑѵ ƏƒŊƏƔ ƏƒŊƐƑ ƏƒŊƐƖ ƏƒŊƑѵ ƏƓŊƏƑ ƏƓŊƏƖ ƏƓŊƐѵ ƏƓŊƑƒ ƏƓŊƒƏ ƏƔŊƏƕ ƏƔŊƐƓ ƏƔŊƑƐ ƏƔŊƑѶ ƏѵŊƏƓ ƏѵŊƐƐ ƏѵŊƐѶ ƏѵŊƑƔ ƏƕŊƏƑ ƏƕŊƏƖ ƏƕŊƐѵ ƏƕŊƑƒ ƏƕŊƒƏ ƏѶŊƏѵ ƏѶŊƐƒ ƏѶŊƑƏ ƏѶŊƑƕ ƏƖŊƏƒ ƏƖŊƐƏ ƏƖŊƐƕ ƏƖŊƑƓ ƐƏŊƏƐ ƐƏŊƏѶ ƐƏŊƐƔ ƐƏŊƑƑ ƐƏŊƑƖ ƐƐŊƏƔ ƐƐŊƐƑ ƐƐŊƐƖ ƐƐŊƑѵ ƐƑŊƏƒ ƐƑŊƐƏ ƐƑŊƐƕ ƐƑŊƑƓ ƐƑŊƒƐ

Ə

Średnia wartość koszyka zakupowego w aptece (PLN brutto) ƖƏ ѶƏ ƕƏ ѵƏ ƔƏ ƓƏ ƒƏ ƑƏ ƐƏ ƏƐŊƏƐ ƏƐŊƏѶ ƏƐŊƐƔ ƏƐŊƑƑ ƏƐŊƑƖ ƏƑŊƏƔ ƏƑŊƐƑ ƏƑŊƐƖ ƏƑŊƑѵ ƏƒŊƏƔ ƏƒŊƐƑ ƏƒŊƐƖ ƏƒŊƑѵ ƏƓŊƏƑ ƏƓŊƏƖ ƏƓŊƐѵ ƏƓŊƑƒ ƏƓŊƒƏ ƏƔŊƏƕ ƏƔŊƐƓ ƏƔŊƑƐ ƏƔŊƑѶ ƏѵŊƏƓ ƏѵŊƐƐ ƏѵŊƐѶ ƏѵŊƑƔ ƏƕŊƏƑ ƏƕŊƏƖ ƏƕŊƐѵ ƏƕŊƑƒ ƏƕŊƒƏ ƏѶŊƏѵ ƏѶŊƐƒ ƏѶŊƑƏ ƏѶŊƑƕ ƏƖŊƏƒ ƏƖŊƐƏ ƏƖŊƐƕ ƏƖŊƑƓ ƐƏŊƏƐ ƐƏŊƏѶ ƐƏŊƐƔ ƐƏŊƑƑ ƐƏŊƑƖ ƐƐŊƏƔ ƐƐŊƐƑ ƐƐŊƐƖ ƐƐŊƑѵ ƐƑŊƏƒ ƐƑŊƐƏ ƐƑŊƐƕ ƐƑŊƑƓ ƐƑŊƒƐ

Ə

2019

2020

2021 (dane do 16.12.2021)

Źródło: Estymacja na poziomie narodowym na podstawie reprezentatywnego panelu aptek PEX PharmaSequence

finiuje zakresy marżowości dla refundowanych leków na receptę.

Negocjacje cen leków refundowanych się skończyły, ale nie skończyły się prace nad DNUR. A wprowadzenie tego prawa w kształcie, jaki został zaprezentowany w projekcie, może mieć charakter iście rewolucyjny. W poprzednich artykułach opisywałem niektóre propozycje zmian i ich potencjalne konsekwencje. Zatem tu i teraz podsumuję: tylko wprowadzenie korytarzy cenowych oraz wycofanie OTC z refundacji może spowodować zmiany na rynku aptecznym. I niekoniecznie będą to zmiany powodujące

56

OSOZ Polska 12/2021

spadek obrotów, bowiem ze wszystkich dotychczasowych symulacji wynika, że w wielu przypadkach pacjenci będą musieli dopłacić.

W ramach dyskusji o DNUR toczą się też formalne rozmowy dotyczące podstawowych zasad rozliczania sprzedaży refundowanej w aptekach i hurtowniach.

Jakiekolwiek zmiany w tym zakresie – na przykład w tabeli marż degresywnych czy wprowadzenie opłaty dyspensyjnej – mogą bardzo szybko przyczynić się do wzrostu rentowności firm działających na rynku dystrybucji produktów sprzedawanych w aptekach.

Covid nauczył nas życia w ciągłej niepewności, ale również tego, że jak jest potrzeba lub się musi, to „da się”. Przykładami są sukcesy takich projektów jak e-recepta czy teleporada. Wszystkim Państwu życzę, by „da się” – w sprawach dla Państwa ważnych w 2022 roku i zawsze – szybko zastąpić frazą „udało się”.  Analizy/wykresy na podstawie danych PEX PharmaSequence.

Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl Twitter:@Jarek100 *

MONITOR ZDROWOTNY

R ank i n g i P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. listopad 2021 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w listopadzie 2021

1

POLPHARMA

2

ADAMED

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

NEOPARIN

3

PRADAXA

LEKI NA RECEPTĘ

3

TEVA

4

KRKA

5

BAYER

6

SANOFI

7

BAUSCH HEALTH

8

SANDOZ

9

BOEHRINGER INGELHEIM

10

BERLIN-CHEMIE

1

POLPHARMA

2

USP ZDROWIE

3

GLAXOSMITHKLINE

4

AFLOFARM

5

SANOFI HASCO - LEK

7

TEVA

8

RECKITT BENCKISER

9

ANGELINI

10

PROCTER & GAMBLE

4

ELIQUIS

5

BISOCARD

6

FOSTEX

7

CLEXANE

8

JARDIANCE

9

GLUCOPHAGE

10

OZEMPIC

1

IBUPROM

2

GRIPEX

AFLOFARM NUTRICIA USP ZDROWIE OLIMP LABS N.P.ZDROVIT OLEOFARM SYNOPTIS POLPHARMA BAYER ADAMED

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM IRENA ERIS PERRIGO ZIAJA PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE PIERRE FABRE POLPHARMA NAOS GALDERMA

         

LEKI OTC

                   

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3

APAP

4

THERAFLU

5

NEOSINE

6

MAGNE-B6

7

RUTINOSCORBIN

8

VOLTAREN

9

NUROFEN

10

SINUPRET

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

6

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w listopadzie 2021

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

BEBILON D-VITUM DICOFLOR NEOCATE NUTRIDRINK NUTRAMIGEN SANPROBI ŚWIAT ZDROWIA NATURELL MOLLERS

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS ZIAJA LA ROCHE BIODERMA EMOLIUM AVENE CETAPHIL ELUDRIL DERMEDIC

         

Więcej danych?

Wszystkich Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: solutions_by_pex@pexps.pl

OSOZ Polska 12/2021

57

MONITOR ZDROWOTNY mon i tor e p i d e m i olo g i czny

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

OGÓŁEM

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W listopadzie 2021 W ODNIESIENIU DO października

98 272 zł

97 380 zł

12 093 zł

11 482 zł

582 zł

550 zł

październik

listopad

październik

listopad

październik

listopad

–891 zł

–0,91%

–611 zł

–5,05%

–32 zł

–5,46%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2021 I 2020

987 554 zł

1 057 945 zł

82 282 zł

94 671 zł

7 723 zł

8 118 zł

2020

2021

2020

2021

2020

2021

70 391 zł

7,13%

12 389 zł

15,06%

395 zł

5,11%

listopad WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 78 967 zł Opolskie 83 451 zł Podlaskie 85 318 zł

Warmińsko-Mazurskie 9 114 zł Świętokrzyskie 9 517 zł Podlaskie 9 627 zł

Podlaskie 400 zł Opolskie 434 zł Warmińsko-Mazurskie 441 zł

Wielkopolskie 110 834 zł Mazowieckie 112 750 zł Łódzkie 115 473 zł

Łódzkie 13 028 zł Mazowieckie 13 262 zł Wielkopolskie 13 459 zł

Mazowieckie 636 zł Pomorskie 647 zł Łódzkie 648 zł

ROK 2021 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 868 572 zł Opolskie 891 961 zł Podlaskie 916 455 zł

Świętokrzyskie 77 804 zł Warmińsko-Mazurskie 79 188 zł Podlaskie 79 558 zł

Opolskie 6 204 zł Podlaskie 6 332 zł Kujawsko-Pomorskie 6 506 zł

Wielkopolskie 1 176 009 zł Łódzkie 1 183 027 zł Mazowieckie 1 212 284 zł

Łódzkie 101 422 zł Wielkopolskie 108 972 zł Mazowieckie 112 446 zł

Małopolskie 8 917 zł Pomorskie 9 435 zł Mazowieckie 9 666 zł

listopad WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Lubelskie -6 030 zł Zachodniopomorskie -2 722 zł Pomorskie -1 602 zł

Lubelskie -2 030 zł Mazowieckie -1 126 zł Podlaskie -981 zł

Lubelskie -77 zł Mazowieckie -43 zł Świętokrzyskie -42 zł

Śląskie 748 zł Małopolskie 1 179 zł Łódzkie 3 206 zł

Brak wzrostów kosztów

Brak wzrostów kosztów

zestawienie KOSZTY W listopadzie W OSTATNICH LATACH

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

58

OSOZ Polska 12/2021

MONITOR ZDROWOTNY

mon i tor e p i d e m i olo g i czny

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƑƏƏƏƏ

prognoza

» Koniec roku to

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏƏ ѶƏƏƏƏ

wysokie, ale stabilne koszty leczenia.«

ѵƏƏƏƏ ƓƏƏƏƏ ƑƏƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 12/2021

59

MONITOR ZDROWOTNY mon i tor e p i d e m i olo g i czny

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƓƏƏƏ

prognoza

ƐƑƏƏƏ

powodują zmniejszenie stopnia zachorowań na grypę i przeziębienie.«

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

60

OSOZ Polska 12/2021

» Obostrzenia pandemiczne

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD

GRUDZIEŃ prognoza

MONITOR ZDROWOTNY

mon i tor e p i d e m i olo g i czny

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƐƑƏƏ

» Koszty leczenia

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏ

alergii nieznacznie spadły.«

ѶƏƏ ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 12/2021

61

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków listopad 2021 | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO października

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

24,38 zł

25,35%

282 tys. zł

4240

0,05 zł

0,36%

–2,0 tys. zł

–180

(

(

*

*

*

(

(

*

2,26 zł

PROGNOZA NA

luty

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 12/2021

(

suplementy

INNE

(

*

55,05% 25,09% 10,03% 9,83%

*

*

(

(

*

*

*

POZIOM REFUNDACJI

22,87% –0,13%

Luty, mimo mniejszej liczby dni, będzie charakteryzował się wysokim poziomem obrotu aptecznego. Według obliczonych przez ekspertów OSOZ prognoz, średni obrót apteczny wyniesie ok. 240 tys. zł i będzie dużo wyższy od poziomu z ubiegłego roku.

Obrót statystycznej apteki w listopadzie 2021 roku wyniósł 282 tys. zł. W porównaniu z październikiem 2021 roku był o 2 tys. zł niższy (–0,7%). Jednocześnie był o 48 tys. zł wyższy (+20,5%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku.

Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 3,719 mld zł. Oznacza to spadek o 34,0 mln zł (–0,9%) w stosunku do października 2021 roku oraz wzrost o 564 mln zł (+17,9%) w stosunku do listopada 2020 roku. Udział refundacji stanowił 22,87% (–0,13 p.p. w porównaniu z październikiem 2021) obrotu aptecznego i wyniósł 850,5 mln zł (–1,5%).

Obrót w statystycznej aptece w 2021 roku wyniesie 3 035,5 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 9,6% (+266,5 tys. zł) oraz wzrost o 16,0% (+ 418 tys. zł) w stosunku do 2019 roku. Rynek farmaceu-

62

*

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

66,51 zł

*

tyczny osiągnie wartość 40,3 mld zł. To odpowiednio o 2,6 mld zł więcej (+6,9%) niż w 2020 roku oraz o 2,131 mld zł więcej (+8,4%) niż w 2019 roku. Wartość refundacji wyniesie 9,6 mld zł, co będzie stanowiło 23,85% całkowitego obrotu aptecznego.

W listopadzie sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 86,4 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 69,6 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 123,7 tys. zł. W porównaniu z październikiem 2021 roku, w dwóch kategoriach zanotowaliśmy spadek wartości sprzedaży. W przypadku leków refundowanych spadek ten wyniósł 0,93 tys. zł (–1,1%), dla sprzedaży leków wydawanych na recepty peł-

nopłatne – 1,05 tys. zł (–1,5%), z kolei dla sprzedaży odręcznej zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży o 0,1 tys. zł (+0,1%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1 140 mln zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 918 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,63 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był piątek (12 725 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – czwartek (9 413 zł).

Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wynosił 3 312 zł.

W listopadzie 2021 roku, w stosunku do października 2021 roku, w sześciu kategoriach sprzedażowych zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży – największe dotyczą produktów na przewód

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

pokarmowy i metabolizm, krew i układ krwiotwórczy oraz na centralny układ nerwowy. Największe spadki wartości zanotowaliśmy w przypadku produktów na układ oddechowy, leki przeciwzakaźne oraz leki onkologiczne.

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku produktów na układ oddechowy, produktów przeciwzakaźnych oraz na centralny układ nerwowy. Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy i metabolizm.

W listopadzie średnia marża apteczna wyniosła 25,35%. To o 0,36 p.p. więcej niż w październiku 2021 roku oraz o 0,4 p.p. więcej niż w listopadzie 2020 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,22% (+0,27 p.p. w stosunku do października 2021), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 23,92% (+1,49 p.p. w stosunku do października 2021), natomiast dla produktów OTC – 29,33% (–0,23 p.p. w stosunku do października 2021 roku).

W 2021 roku marża apteczna wyniesie 24,85%. Będzie to odpowiednio o 0,01 p.p. mniej niż w 2020 roku oraz o 0,15 p.p. więcej niż w 2019 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 18,47% (–0,42 p.p. w stosunku do 2020 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 22,39% (+0,99 p.p. w stosunku do 2020 roku), a dla produktów OTC – 28,89% (–0,19 p.p. w stosunku do 2020 roku). Średnia cena za opakowanie leku w listopadzie 2021 roku wyniosła 24,38 zł.

Cena ta w porównaniu do października 2021 roku wzrosła o 5 groszy. Porównując ją do ceny z listopada 2020 obserwujemy wzrost ceny o 1,45 zł. W przypadku leków refundowanych, średnia cena opakowania w stosunku do października 2021 spadła (–0,5%) i wyniosła 30,17 zł. W przypadku leków na recepty pełnopłatne, cena w listopadzie wyniosła 31,41 zł (+0,2 zł), zaś w przypadku sprzedaży odręcznej średnia cena wyniosła 19,31 zł (+0,14 zł).

W listopadzie statystyczną aptekę odwiedziło 4240 pacjentów (spadek o 180 pacjentów w stosunku do października).

3440 osób zakupiło produkty OTC, 990 – leki refundowane, oraz 910 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował w trzecim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 15 a 21 listopada. Wówczas w staty-

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach listopada (porównanie do ubiegłego roku) listopad 2021

listopad 2020

ƐѵƏƏƏ ƐƓƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɣ

Ɠ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach listopada – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) listopad 2021

listopad 2020

ƐƓƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ moczowo-płciowy 4,29% i hormony płciowe

5,73% układ mięśniowo-szkieletowy 13,95% przewód pokarm. i metabolizm

układ 10,84% oddechowy 1,83% narządy zmysłów 3,98% leki przeciwzakaźne 0,28% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,3% leki onkologiczne i immunomodulacyjne

11,09% układ sercowo-naczyniowy

5,17% krew i układ krwiotwórczy 1% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 2,73% dermatologia

varia 10,19%

11,15% centralny układ nerwowy nieokreślona 16,47%

OSOZ Polska 12/2021

63

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2008–2021 ƒƏѷ ƑƖѷ ƑѶѷ Ƒƕѷ Ƒѵѷ ƑƔѷ ƑƓѷ Ƒƒѷ ƑƑѷ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021

(

ƑƏƑƏ

ƐƏ ƐƐ

ƑƏƑƐ

zapłata pacjenta

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

Ɛѵķƕ ƐѵķƕƑ ƐѵķѶƑ ƐƕķƑƐ ƐƕķƑѶ ƐƕķƒƓ ƐƕķƒѶ ƐƕķƓƖ ƐѶķƑƑ ƐƕķѶƔ ƐƕķƖѶ ƐѶķƏƑ ƐѶķƏѶ ƐѶķƏƓ ƐѶķƐƑ ƐѶķƒƒ ƐѶķƔƒ ƐѶķƕƒ ƐѶķѶ ƐѵķѵƐ ƐѵķѶƐ ƐѵķƒƓ ƐѵķƔƓ

ƐƏ Ɣ ƔķƒƔ

ƔķƑƑ

ƔķƐƕ

Ɣķƕƒ

ѵķƐƔ

ѵķƐѶ

ƔķƖƔ

ƔķƓѵ

Ɣķѵ

ƔķƒƖ

ƔķƔƓ

ƔķѶƑ

ƔķƒƐ

ƔķѶƔ

Ɣķƕ

ƔķƖƑ

ƔķѶƖ

ƔķѶƐ

ƔķѶѵ

ƔķѵѶ

ƔķƔƐ

ƔķƔƖ

ƔķƔѶ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

Ə

ƑƏƑƏ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021 zapłata pacjenta

ƒƔ

refundacja

ƒƏ ƑƔ

ƕķƓƔ

ƕķѵƔ

ƕķƔƔ

ƕķƑƔ

ƕķƑѵ

ƕķƑѶ

ƕķƒƓ

ƕķƒѵ

ƕķƔƑ

ƕķѵ

ƕķѵƒ

ƕķѵƐ

ƕķƔƑ

ƕķѵѵ

ƕķƕƐ

ƕķѵƕ

ƕķѶ

ƕķƕƔ

ƕķѶ

ѶķƏƓ

Ѷ

ƕķѵƖ

ѶķƏƑ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƐķƏѶ ƑƐķƔƓ ƑƐķƑѶ ƑƐķƔƖ ƑƐķѵƖ ƑƐķƕƔ ƑƐķѶƐ ƑƐķѵѵ ƑƐķƔѶ ƑƐķƔƑ ƑƐķƔѶ ƑƑķƏѵ ƑƐķѵƔ ƑƐķѶƕ ƑƐķƖѵ ƑƑķƒ ƑƐķѶѶ ƑƐķƖƒ ƑƑķƏѵ

ƑƑ

ƑƑķƐƔ ƑƑķƑѶ ƑƑķƐƓ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

(

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2008–2021 ƓѵƏƏ ƓƓƏƏ ƓƑƏƏ ƓƏƏƏ ƒѶƏƏ ƒѵƏƏ ƒƓƏƏ ƒƑƏƏ ƒƏƏƏ ƑѶƏƏ ƑѵƏƏ

(

ƑƏƏѶ

64

OSOZ Polska 12/2021

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

(

ƑƏƑƏ

ƐƏ ƐƐ

ƑƏƑƐ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w listopadzie Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

stycznej aptece zanotowano 1039 osób.

Kolejnym w rankingu tygodniem był 22– 28 listopada (1012 osób), 8–14 listopada (943 osób), 1–7 listopada (891 osób).

Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 11.00–12.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 66,51 zł. To o 2,26 zł więcej niż w minionym miesiącu oraz o 0,35 zł mniej niż w analogicznym okresie roku 2020. Z kwoty tej 51,30 zł zapłacił pacjent, a 15,21 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z październikiem wzrosła o 2,9% (+0,43 zł). W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 3,7% (+1,82 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 87,31 zł (z czego 23,22 zł to zapłata pacjenta, a 64,09 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 76,53 zł, a dla produktów OTC – 35,96 zł.

W 2021 roku wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniesie 65,68 zł. Z kwoty tej 50,02 zł zapłaci pacjent, a 15,66 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta będzie kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 72,27 zł, produktów OTC – 35,24 zł, a leków refundowanych – 90,56 zł (z czego 24,88 zł to zapłata pacjenta, a 65,68 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach listopada (porównanie do ubiegłego roku) listopad 2021

listopad 2020

ƑƔƏ

ƑƏƏ

ƐƔƏ

ƐƏƏ

ƔƏ

Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach listopada (porównanie do ubiegłego roku) listopad 2021

listopad 2020

ƐƐƏƏ ƐƏƏƏ

» W listopadzie statystyczną aptekę odwiedziło 4240 pacjentów, o 180 mniej w stosunku do października.«

ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ Ѵbv|or-7-

ѶŋƐƓ Ѵbv|or-7-

ƐƔŋƑƐ Ѵbv|or-7-

ƑƑŋƑѶ Ѵbv|or-7-

ƑƖŋƒƏ Ѵbv|or-7-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

listopad 2021

listopad 2020

listopad 2021

listopad 2020

155 252

132 910

55,05%

56,80%

Lek - OTC

70 754

55 357

25,09%

23,66%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

28 277

24 771

10,03%

10,59%

Pozostałe

27 716

20 962

9,83%

8,96%

Lek - RX

OSOZ Polska 12/2021

65

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za listopad 2021 listopad 2021

zmiana w stosunku do (%) października 2021

stycznia 2021

zmiana w stosunku do (liczbowo)

listopada 2020

października 2021

stycznia 2021

listopada 2020

obrót całkowity (w tys. zł)

statystyczna apteka

282,0

-0,7%

31,8%

20,5%

-2,00

68,00

48,00

cały rynek apteczny

3 719 016

-0,9%

29,7%

17,9%

-34 044,00

852 486,00

563 994,00

recepty refundowane (w tys. zł)

statystyczna apteka

86,4

-1,1%

35,7%

14,9%

-0,93

22,76

11,18

cały rynek apteczny

1 139 964

-1,3%

33,6%

12,3%

-14 595,05

286 962,23

125 299,34

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

statystyczna apteka

69,6

-1,5%

41,9%

30,9%

-1,05

20,58

16,44

cały rynek apteczny

918 386

-1,7%

39,8%

28,0%

-15 729,55

261 227,24

201 144,28

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

statystyczna apteka

123,7

0,1%

24,7%

19,4%

0,11

24,49

20,09

cały rynek apteczny

1 631 487

-0,1%

22,8%

16,8%

-1 912,95

302 435,58

234 392,50

statystyczna apteka

64,5

-1,3%

33,5%

14,0%

-0,82

16,17

7,91

cały rynek apteczny

850 528

-1,5%

31,4%

11,5%

-12 628,61

203 192,21

87 689,10

w całkowitym obrocie

22,87%

-0,6%

1,3%

-5,4%

0,00

0,00

-0,01

w sprzedaży refundowanej

73,41%

-0,1%

-1,1%

-0,7%

0,00

-0,01

-0,01

ogółem

24,38 zł

0,2%

3,6%

6,3%

0,05

0,85

1,45

dla leków z list refundacyjnych

30,17 zł

-0,5%

3,4%

3,3%

-0,15

1,00

0,98

dla leków z recept pełnopłatnych

31,41 zł

0,7%

5,5%

6,5%

0,20

1,65

1,90

dla produktów bez recepty (OTC)

19,31 zł

0,8%

5,2%

8,7%

0,15

0,95

1,55

4 240

-4,1%

30,9%

21,1%

-180,00

1 000,00

740,00

liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

990

-3,9%

41,4%

20,7%

-40,00

290,00

170,00

liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

910

-4,2%

30,0%

21,3%

-40,00

210,00

160,00

3 440

-3,4%

30,3%

20,7%

-120,00

800,00

590,00

ogółem

25,35%

1,4%

4,7%

1,6%

0,00

0,01

0,00

dla leków z list refundacyjnych

18,22%

1,5%

-0,5%

-2,3%

0,00

0,00

0,00

dla leków na recepty pełnopłatne

23,92%

6,7%

13,6%

9,6%

0,01

0,03

0,02

dla sprzedaży odręcznej

29,33%

-0,8%

7,3%

0,3%

0,00

0,02

0,00

wartość sprzedaży na pacjenta

66,51 zł

3,5%

0,7%

-0,5%

2,26

0,46

-0,35

wartość zapłaty przez pacjenta

51,30 zł

3,7%

0,3%

1,2%

1,82

0,17

0,61

wartość dopłaty refundatora

15,21 zł

2,9%

2,0%

-5,9%

0,43

0,29

-0,95

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

87,31 zł

2,9%

-4,0%

-4,9%

2,49

-3,66

-4,46

wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

23,22 zł

3,2%

-1,0%

-2,9%

0,73

-0,23

-0,69

wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

64,09 zł

2,8%

-5,1%

-5,6%

1,76

-3,43

-3,77

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

76,53 zł

2,8%

9,2%

7,9%

2,12

6,44

5,60

wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

35,96 zł

3,6%

-4,3%

-1,1%

1,24

-1,62

-0,40

wartość refundacji (w tys. zł) udział refundacji

średnia cena opakowania

liczba pacjentów w aptece

liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) średnia marża apteczna

opakowania (w tys.)

statystyczna apteka

12,5

-1,5%

23,0%

12,4%

-0,19

2,33

1,37

cały rynek apteczny

164 209

-1,7%

21,1%

10,0%

-2 824,96

28 568,77

14 862,21

opakowania – recepty refundowane ( w tys.)

statystyczna apteka

2,9

-0,8%

27,7%

7,2%

-0,02

0,63

0,19

cały rynek apteczny

38 234

-1,0%

25,7%

4,9%

-381,03

7 820,80

1 771,74

opakowania – recepty pełnopłatne (w tys.)

statystyczna apteka

2,2

-2,2%

33,6%

22,2%

-0,05

0,56

0,40

cały rynek apteczny

29 375

-2,4%

31,6%

19,5%

-725,18

7 045,30

4 791,38

opakowania - sprzedaż statystyczna apteka odręczna ( w tys.) cały rynek apteczny

7,3

-1,5%

18,5%

11,8%

-0,11

1,13

0,77

95 831

-1,7%

16,7%

9,4%

-1 646,54

13 679,56

8 218,17

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2021: 3 035,5 tys. zł

Tysiące zł

Zmiana obrotu: wzrost 9 do 10%

66

OSOZ Polska 12/2021

ƒƏƏ ƑƖƏ ƑѶƏ ƑƕƏ ƑѵƏ ƑƔƏ ƑƓƏ ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ

(

(

(

(

realizacja obrotu

(

*

realizacja (poprzedni rok)

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do listopada 2021 2021

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2021

2019

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2019

3 035,6

9,6%

16,0%

266,6

418,1

2 755,5

8,8%

16,0%

223,0

381,0

40 304 063,0

6,9%

8,4%

2 597 427,5

3 131 845,5

36 617 770,0

6,0%

8,3%

2 088 985,0

2 820 579,5

980,9

7,7%

10,0%

70,4

89,5

871,8

4,8%

7,4%

39,6

59,7

13 024 667,3

5,1%

2,9%

626 430,0

364 685,0

11 585 242,3

2,1%

0,2%

239 464,1

28 530,0

715,4

15,3%

22,3%

95,0

130,4

691,1

22,1%

30,0%

125,0

159,4

9 499 917,0

12,5%

14,4%

1 052 849,3

1 192 468,9

9 184 361,2

19,0%

21,4%

1 466 519,5

1 617 835,7

1 314,0

8,0%

17,2%

97,9

193,1

1 169,5

5,0%

15,5%

55,5

157,3

17 444 622,8

5,3%

9,6%

882 961,8

1 525 667,5

15 540 222,7

2,3%

7,8%

350 600,4

1 130 210,1

723,9

5,4%

8,2%

36,8

55,1

655,3

4,3%

7,6%

27,2

46,1

9 612 358,6

2,7%

1,2%

255 354,6

114 748,8

8 708 671,9

1,7%

0,5%

145 322,9

39 905,6

23,85%

-3,9%

-6,7%

0,0

0,0

23,78%

-4,1%

-7,3%

0,0

0,0

72,53%

-2,4%

-1,9%

0,0

0,0

73,86%

-0,6%

0,0%

0,0

0,0

23,69 zł

7,8%

11,6%

1,71

2,46

23,96 zł

9,4%

13,0%

2,06

2,76

29,97 zł

1,0%

4,1%

0,29

1,17

29,82 zł

2,2%

4,4%

0,63

1,26

30,16 zł

2,1%

12,2%

0,62

3,27

30,63 zł

3,8%

13,5%

1,13

3,63

18,56 zł

3,2%

8,7%

0,57

1,48

18,69 zł

5,2%

10,6%

0,93

1,80

46 216

4,8%

-1,1%

2 115,8

-494,2

42 150,0

4,0%

-0,8%

1 630,0

-330,0

10 832

9,4%

14,7%

932,4

1 392,4

9 890,0

9,4%

16,5%

850,0

1 400,0

9 900

9,8%

3,3%

879,9

319,9

9 080,0

9,9%

4,1%

820,0

360,0

37 282

3,5%

-3,4%

1 271,7

-1 328,3

33 970,0

2,5%

-3,4%

840,0

-1 190,0

24,85%

0,0%

0,6%

-0,0001

0,0015

24,93%

0,2%

1,0%

0,0

0,0

18,47%

-2,2%

-3,9%

-0,0042

-0,0074

18,43%

-2,7%

-4,0%

0,0

0,0

22,39%

4,6%

5,6%

0,0099

0,0119

22,63%

5,6%

7,2%

0,0

0,0

28,89%

-0,6%

-0,6%

-0,0019

-0,0017

29,08%

-0,5%

0,0%

0,0

0,0

65,68 zł

4,6%

17,2%

2,9

9,6

66,51 zł

6,4%

19,0%

4,0

10,6 9,7

50,02 zł

6,0%

19,9%

2,8

8,3

51,30 zł

9,1%

23,4%

4,3

15,66 zł

0,5%

9,4%

0,1

1,3

15,21 zł

-1,9%

6,1%

-0,3

0,9

90,56 zł

-1,5%

-4,1%

-1,4

-3,9

87,31 zł

-5,1%

-8,7%

-4,7

-8,3 -1,8

24,88 zł

5,2%

0,9%

1,2

0,2

23,22 zł

-1,9%

-7,0%

-0,4

65,68 zł

-3,9%

-5,9%

-2,6

-4,1

64,09 zł

-6,3%

-9,3%

-4,3

-6,6

72,27 zł

5,1%

18,3%

3,5

11,2

76,53 zł

11,7%

25,5%

8,0

15,5

35,24 zł

4,4%

21,4%

1,5

6,2

35,96 zł

6,9%

24,9%

2,3

7,2

139,0

1,2%

3,4%

1,6

4,6

124,7

-1,3%

2,0%

-1,6

2,5

1 845 378,6

-1,4%

-3,3%

-25 904,4

-63 718,4

1 657 848,8

-3,8%

-4,8%

-64 738,8

-82 747,3

33,3

0,6%

-3,3%

0,2

-1,1

29,8

-1,9%

-5,4%

-0,6

-1,7

442 720,2

-1,9%

-9,6%

-8 457,7

-46 829,6

395 712,9

-4,4%

-11,7%

-18 152,5

-52 473,0

23,8

9,2%

7,5%

2,0

1,7

22,7

13,5%

12,3%

2,7

2,5

316 527,9

6,5%

0,5%

19 225,7

1 684,8

301 286,5

10,7%

4,9%

29 002,1

14 021,7

81,2

-0,9%

5,1%

-0,7

3,9

71,7

-5,0%

2,3%

-3,8

1,6

1 077 457,9

-3,4%

-1,8%

-37 446,5

-19 210,1

952 855,4

-7,4%

-4,5%

-76 298,2

-44 887,6

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2021: 40,3 mld zł

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2020)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2020)

ƓƔƏƏ

Refundacja: 9,6 mld zł

ƓƏƏƏ

Zmiana obrotu: wzrost 6 do 8% (w stosunku do roku 2020)

ƒƏƏƏ

Zmiana refundacji: wzrost 1 do 3% (w stosunku do roku 2020)

prognoza obrotu

Miliony zł

ƒƔƏƏ

ƑƔƏƏ ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 12/2021

67

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – listopad 2021 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

669,27

0,07

39473,96

0,14

8924,77

0,04

30549,18

0,47

0,23

0,77

1122,11

35,18

58,98

2. U-30

486,35

0,05

21782,02

0,08

9156,97

0,04

12625,06

0,20

0,42

0,58

815,58

26,71

44,79

3. U-50

287,51

0,03

7593,39

0,03

4381,46

0,02

3211,93

0,05

0,58

0,42

367,41

20,67

26,41

4. U-BEZPŁATNY

23,77

0,00

2431,42

0,01

142,98

0,00

2288,45

0,04

0,06

0,94

64,36

37,78

102,28

5. INWALIDA WOJENNY

10,89

0,00

657,94

0,00

0,01

0,00

657,93

0,01

0,00

1,00

19,60

33,57

60,40

0,14

0,00

5,01

0,00

0,83

0,00

4,18

0,00

0,17

0,83

0,25

19,99

35,00

10,81

0,00

351,07

0,00

65,16

0,00

285,91

0,00

0,19

0,81

17,84

19,68

32,48

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

0,00

0,05

0,00

0,00

1,00

0,00

18,62

20,77

266,81

0,03

12780,35

0,05

5,95

0,00

12774,40

0,20

0,00

1,00

479,28

26,67

47,90

2,57

0,00

298,34

0,00

0,00

0,00

298,34

0,00

0,00

1,00

4,21

70,92

116,12

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. CIĄŻA + 11. NARKOTYKI

4,78

0,00

1065,92

0,00

309,48

0,00

756,45

0,01

0,29

0,71

8,50

125,40

222,81

16,07

0,00

2212,53

0,01

1161,87

0,01

1050,66

0,02

0,53

0,47

58,31

37,94

137,65

13. PEŁNOPŁATNE

1653,49

0,17

69638,00

0,25

69639,71

0,32

-1,71

0,00

1,00

0,00

2227,37

31,26

42,12

14. ODRĘCZNA

6395,59

0,65

123710,00

0,44

123718,27

0,57

-8,27

0,00

1,00

0,00

7266,56

17,02

19,34

15. RAZEM

9828,06

1,00

282000,00

1,00

217507,44

1,00

64492,56

1,00

0,77

0,23

12451,38

22,65

28,69

12. ŚRODKI POMOCNICZE

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

632,22

0,07

36996,33

0,15

8385,48

0,04

28610,85

0,48

0,23

0,77

1075,40

34,40

58,52

2. U-30

456,80

0,05

20001,87

0,08

8368,15

0,04

11633,72

0,20

0,42

0,58

767,89

26,05

43,79

3. U-50

242,11

0,03

6148,31

0,02

3527,07

0,02

2621,24

0,04

0,57

0,43

312,66

19,66

25,39

4. U-BEZPŁATNY

22,91

0,00

2232,89

0,01

138,38

0,00

2094,51

0,04

0,06

0,94

62,13

35,94

97,48

5. INWALIDA WOJENNY

11,16

0,00

660,94

0,00

0,27

0,00

660,67

0,01

0,00

1,00

19,93

33,16

59,24

0,15

0,00

4,95

0,00

0,86

0,00

4,10

0,00

0,17

0,83

0,26

19,03

32,25

10,04

0,00

322,06

0,00

57,46

0,00

264,60

0,00

0,18

0,82

16,54

19,47

32,09

0,00

0,00

0,04

0,00

0,00

0,00

0,04

0,00

0,05

0,95

0,00

17,02

29,43

245,52

0,03

11626,21

0,05

7,83

0,00

11618,38

0,20

0,00

1,00

440,17

26,41

47,35

2,27

0,00

276,60

0,00

0,10

0,00

276,50

0,00

0,00

1,00

3,78

73,23

121,90

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. CIĄŻA + 11. NARKOTYKI

4,26

0,00

979,89

0,00

227,85

0,00

752,04

0,01

0,23

0,77

7,96

123,16

229,96

14,91

0,00

2106,25

0,01

1066,68

0,01

1039,57

0,02

0,51

0,49

54,68

38,52

141,22

13. PEŁNOPŁATNE

1507,66

0,17

62828,45

0,25

62826,67

0,33

1,79

0,00

1,00

0,00

2060,88

30,49

41,67

14. ODRĘCZNA

5717,94

0,64

106315,18

0,42

106321,74

0,56

-6,56

0,00

1,00

0,00

6518,32

16,31

18,59

15. RAZEM

8867,95

1,00

250500,00

1,00

190928,56

1,00

59571,44

1,00

0,76

0,24

11340,60

22,09

28,25

12. ŚRODKI POMOCNICZE

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – listopad 2021 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1763

0,18

86439

0,31

22988

0,11

63452

0,98

0,27

0,73

2899

29,82

49,03

2. Recepty pełnopłatne

1653

0,17

69638

0,25

69640

0,32

-2

0,00

1,00

0,00

2227

31,26

42,12

3. Sprzedaż odręczna

6396

0,65

123710

0,44

123718

0,57

-8

0,00

1,00

0,00

7267

17,02

19,34

16

0,00

2213

0,01

1162

0,01

1051

0,02

0,53

0,47

58

37,94

137,65

9828

1,00

282000

1,00

217507

1,00

64493

1,00

0,77

0,23

12451

22,65

28,69

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1627,44

0,18

79250,11

0,32

20713,47

0,11

58536,64

0,98

0,26

0,74

2706,72

29,28

48,70

2. Recepty pełnopłatne

1507,66

0,17

62828,45

0,25

62826,67

0,33

1,79

0,00

1,00

0,00

2060,88

30,49

41,67

3. Sprzedaż odręczna

5717,94

0,64

106315,18

0,42

106321,74

0,56

-6,56

0,00

1,00

0,00

6518,32

16,31

18,59

14,91

0,00

2106,25

0,01

1066,68

0,01

1039,57

0,02

0,51

0,49

54,68

38,52

141,22

8867,95

1,00

250500,00

1,00

190928,56

1,00

59571,44

1,00

0,76

0,24

11340,60

22,09

28,25

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

19918,90

0,18

980930,17

0,32

269458,23

0,12

711471,94

0,98

0,27

0,73

33338,86

29,42

49,25

2. Recepty pełnopłatne

17255,32

0,16

715437,11

0,24

715437,11

0,31

0,00

0,00

1,00

0,00

23836,45

30,01

41,46

3. Sprzedaż odręczna

71001,20

0,66

1313972,55

0,43

1313972,55

0,57

0,00

0,00

1,00

0,00

81150,29

16,19

18,51

179,01

0,00

25213,31

0,01

12746,24

0,01

12467,07

0,02

0,51

0,49

653,00

38,61

140,85

108354,43

1,00

3035553,13

1,00

2311614,13

1,00

723939,00

1,00

0,76

0,24

138978,60

21,84

28,02

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

264497327

0,18

13024667347

0,32

3577899412

0,12 9446767935

0,98

0,27

0,73

442720235

29,42

49,24

2. Recepty pełnopłatne

229126182

0,16

9499916992

0,24

9499916992

0,31

0

0,00

1,00

0,00

316527937

30,01

41,46

3. Sprzedaż odręczna

942685080

0,66

17444622778

0,43 17444622778

0,57

0

0,00

1,00

0,00

1077457922

16,19

18,51

2377098

0,00

334855900

0,01

0,01

165590640

0,02

0,51

0,49

8672538

38,61

140,87

1438685688

1,00

40304063017

1,00 9612358575

1,00

0,76

0,24

1845378632

21,84

28,01

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

68

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 12/2021

169265260

1,00 30691704442

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Środki dezynfekujące Żele, spreje, płyny, pianki, roztwory alkoholu etylowego, gotowe waciki odkażające – asortyment produktów dezynfekujących jest szeroki. W okresie przed pandemią były najczęściej kupowane latem, jako niezbędny element każdej apteczki w podróży. W pierwszych tygodniach COVID-19, gdy pojawiły się zalecenia dotyczące odkażania rąk, produkty z tej grupy – i to w każdej postaci – zniknęły z aptek. Popyt wzrósł z dnia na dzień o kilkaset procent i producenci nie nadążali z produkcją.

Sytuacja była tak krytyczna, że Światowa Organizacja Zdrowia opublikowała przepis na samodzielne sporządzenie środka do dezynfekcji rąk. Marzec 2020 roku okazał się dla tego rynku przełomowy – zarejestrowano wiele nowych produktów z tego asortymentu, a w świadomości społecznej zakorzeniło się przyzwyczajenie regularnej dezynfekcji rąk.

Po rekordowym roku 2020, nastąpił spadek sprzedaży. Ale w kolejnych latach prognozowany jest stabilny wzrost. Według raportu business wire, w skali globalnej wyniesie on ok. 9% rocznie (do 2024 roku). Ta prognoza pokrywa się z obliczeniami ekspertów OSOZ wskazującymi na wzrost w 2022 roku o 9,68%.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY aptecznej. ROK 2020 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002

WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

221 083 073 zł

22 137 194

527

9,99 zł

424%

25%

108%

319%

INFORMACJE DODATKOWE

47×

W 2020 roku, w stosunku do 2019, 47-krotnie wzrosła w Polsce sprzedaż środków do dezynfekcji rąk (ogółem, także poza aptekami). Jak podaje Nielsen, wartość rynku urosła 16-krotnie. Ilościowo, Polacy kupili w 2020 roku 6,2 mln litrów żeli i płynów z tej grupy.

1,2 mld

Tyle był wart światowy rynek produktów do dezynfekcji rąk w 2020 roku. W połowie marca 2020 roku Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URPL) umożliwił szybszą rejestrację tych produktów. W ten sposób w grudniu 2020 roku w rejestrach urzędu było już 3,4 tys. produktów dezynfekujących, o prawie połowę więcej niż w I półroczu 2020 roku.

250

25

200

20

150

15

100

10

50

5

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2020

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 12/2021

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

W aptekach dostępnych jest wiele produktów leczniczych i wyrobów medycznych o działaniu dezynfekującym. Służą one do osłabienia lub zabicia bakterii, które mogą się przyczynić do rozwoju infekcji. Inne pozwalają na bezbolesne odkażenie rany oraz błony śluzowej. Wykazują także działanie grzybobójcze i wirusobójcze. Środki do dezynfekcji to podstawowy element wyposażenia każdej domowej apteczki pierwszej pomocy. Poniższe dane pokazują poziom sprzedaży produktów dezynfekujących zakupionych w aptekach na przełomie ostatnich dwudziestu lat.

Opis rynku W 2002 roku sprzedaż produktów dezynfekujących dostępnych wówczas w aptekach wynosiła 17,72 mln opakowań. W kolejnych latach sprzedaż głównie wzrastała, ale nie obyło się bez spadków. Największe spadki miały miejsce w 2011 i 2012 roku, a wynosiły one kolejno 7,06% oraz 6,93%. W 2013 roku sprzedaż była najniższa i wynosiła 16,71 mln opakowań. W 2020 roku miał miejsce znaczny wzrost wynoszący 11,90%, a sprzedaż aptecznych produktów dezynfekujących przyjęła naj-

70

OSOZ Polska 12/2021

wyższą wartość w całym okresie analiz – 22,14 mln opakowań. Wzrost sprzedaży na przełomie ostatnich dwóch dekad wynosił 24,91%.

Wartość sprzedaży produktów dezynfekujących w badanym okresie wzrastała niemal z roku na rok. Jedynie w 2003 roku miał miejsce spadek wynoszący 5,35%, a wartość sprzedaży ukształtowała się na najniższym poziomie wynoszącym 39,93 mln zł. W kolejnych latach miały miejsce wyłącznie wzrosty.

Największy zanotowano w 2009 roku i wynosił 36,10%. W 2013 roku wartość

sprzedaży przewyższyła próg 100 mln zł. W 2020 roku nastąpił istotny wzrost wynoszący 22,76%, a wartość sprzedaży przewyższyła 200 mln zł (wynosiła dokładnie 221,08 mln zł). Na przełomie całego okresu analiz wartość sprzedaży wzrosła o ponad 400%. Średniomiesięczna wartość sprzedaży wyliczona na podstawie całego okresu analiz pokazuje, że najwięcej za produkty lecznicze oraz wyroby medyczne o działaniu dezynfekującym pacjenci płacili w marcu oraz w okresie letnim (od czerwca do sierpnia, średnio ponad 9 mln

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 1. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów.

Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

89

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2020 a nie będące w ofercie w 2002 roku

2,16

2,15

2,22

2,30

2,50

2,53

2,65

2,96

3,22

4,20

4,83

5,68

5

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

5,27

4,86

5,57

5,44

5,66

6,04

6,81

6,90

8,04

9,07

10,01

4

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

5,24

4,31

5,21

5,91

5,64

6,43

6,18

7,26 11,00 13,66

4

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

2,48

1,47

1,22

1,96

2,39

2,59

2,96

3,10

3,19

3,50

3,53

3,88

4,29

4,68

4,86

4,98

5

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

1,09

1,09

1,11

1,14

1,16

1,20

1,26

1,38

1,37

1,55

2,19

1,76

2,04

1,77

2,57

2

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

0

7,30

7,34

7,63

8,77

8,39

8,46

8,98

10,24 10,28 10,25

10,14

10,18

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

11

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

14

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

10

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

9

18,10 22,28

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

9

1,83

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013 Produkty będące w ofercie w latach 2015–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014 Produkty będące w ofercie w latach 2016–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

8

25,69 25,00 24,86

24,81 28,81

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

8

19,04 18,04

17,25 18,84

Produkty będące w ofercie w latach 2018–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

12

15,44 15,35 16,86

Produkty będące w ofercie w latach 2019–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2018

10

55,33 53,32

Produkty będące w ofercie w 2020 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2020

23

26,24

17,52

18,99 23,27 24,00 23,81 3,95

5,98

6,40

7,11

6,95

6,94

7,17

8,29

10,45 10,80 12,21 12,87 15,04

17,73 25,71

13,97

18,84 20,54

—

15,12 16,32 16,36

—

—

16,19

23,49 23,24 22,84 22,67 22,65

10,50 12,27 —

—

22,56 24,52

3,59

3,25

3,03

3,01

3,09

3,05

3,17

3,42

3,88

4,69

1,13

1,21

1,27

1,63

1,34

1,29

1,54

1,81

2,15

2,98

21,29 22,50 22,62 21,82 18,68 2,65

2,79

3,23

11

27,92 26,29 25,33 26,01 25,82

24,50

24,47

15

19,97 19,63 18,63

16,70

16,51

Liczba badanych produktów

1,89

2,22

2,51

2,88

13,20 12,89

19,22

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

89

2,16

2,15

2,22

2,30

2,50

2,53

2,65

2,96

3,22

4,20

4,83

5,68

5,98

6,40

7,11

6,95

6,94

7,17

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019 a nie będące w ofercie w 2020 roku

8

2,27

2,18

2,13

1,85

1,97

1,84

2,00

3,53

5,07

5,41

4,90

4,92

5,53

5,58

7,02

6,44

5,10

3,38

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018 a nie będące w ofercie w latach 2019–2020

5

1,63

1,66

1,69

1,69

2,10

1,65

2,02

1,12

4,71

4,42

6,17

9,65

3,02

3,80

3,37

3,18

1,25

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w latach 2018–2020

5

11,31 12,20 13,05 12,26

10,71

19,74

24,11 27,02 26,20 26,68 33,93

41,43

41,77

39,57 41,76

10,67

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2020

1

4,96

2,25

2,82

3,34

2,68

3,41

3,93

6,56

1,82

2,50

1,75

4,50

3,08

2,72

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2020

1

2,11

2,17

2,17

2,08

2,02

2,02

1,94

2,15

1,88

1,86

1,92

2,01

2,13

2,03

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2020

2

1,58

1,59

1,61

1,65

1,54

1,52

1,42

1,48

1,53

1,47

1,54

1,63

1,57

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2020

2

1,84

1,81

2,19

1,99

1,97

1,96

1,94

1,97

1,92

1,85

2,59

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2020

1

5,35

3,29

7,24

7,37

7,02

6,51

7,73 30,52

7,88 10,27

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2020

8

6,81

7,87

9,56

9,93

6,46

4,54

8,55

4,25

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2020

1

14,19 15,62 31,87 35,89

37,93

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2020

3

1,53

1,99

2,03

2,08

1,90

2,13

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2020

0

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2020

0

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2020

2

1,55

1,60

1,77

1,91

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2020

2

8,54

4,61

5,49

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2020

1

562,40

5,01

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2020

2

0,15

2,50

2,80

17,67 32,04 19,56 1,23

OSOZ Polska 12/2021

71

8,29

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

zł miesięcznie). W lipcu średniomiesięczna wartość sprzedaży była najwyższa i wynosiła 10,38 mln zł, a w styczniu najniższa – 6,96 zł. W skali pojedynczego miesiąca, najmniej za produkty dezynfekujące pacjenci zapłacili w lu-

tym 2003 roku – 2,76 mln zł, a najwięcej w marcu 2020 roku – 50,41 mln zł.

Podobnie jak wartość sprzedaży kształtowała się także średnia cena za pojedyncze opakowanie produktu dezynfekującego. W pierwszym okresie ana-

liz wynosiła 2,38 zł. W 2003 roku oraz 2006 roku nieznacznie spadła (kolejno o 3,30% oraz 1,24%), ale w pozostałych latach systematycznie wzrastała. Tym samym, w 2020 roku średnia cena ukształtowała się na poziomie 9,99 zł i była

Tab. 2. Roczne zestawienie sprzedaży produktów dezynfekujących w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Liczba sprzedanych opakowań

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

42 188 405

17 723 084

2,38

166 753

70 052

253

2003

39 929 794

17 346 954

2,30

157 204

68 295

254

-5,35%

-2,12%

2004

40 469 227

16 961 380

2,39

147 161

61 678

275

1,35%

-2,22%

2005

41 831 693

17 012 684

2,46

147 295

59 904

284

3,37%

0,30%

2006

43 240 155

17 806 857

2,43

135 975

55 996

318

3,37%

4,67%

2007

44 107 235

18 039 500

2,45

129 347

52 902

341

2,01%

1,31%

2008

47 228 233

18 398 556

2,57

126 958

49 458

372

7,08%

1,99%

2009

64 278 367

19 898 270

3,23

159 500

49 375

403

36,10%

8,15%

2010

71 323 426

19 665 555

3,63

162 468

44 796

439

10,96%

-1,17%

2011

82 472 564

18 277 563

4,51

182 866

40 527

451

15,63%

-7,06%

2012

92 111 518

17 010 687

5,41

203 337

37 551

453

11,69%

-6,93%

2013

103 446 936

16 712 675

6,19

221 514

35 787

467

12,31%

-1,75%

2014

116 396 715

17 129 689

6,80

222 556

32 753

523

12,52%

2,50%

2015

129 149 161

18 256 143

7,07

240 950

34 060

536

10,96%

6,58%

2016

148 613 931

19 667 447

7,56

267 773

35 437

555

15,07%

7,73%

2017

154 265 343

19 114 550

8,07

283 576

35 137

544

3,80%

-2,81%

2018

165 259 957

19 540 638

8,46

314 781

37 220

525

7,13%

2,23%

2019

180 087 331

19 782 746

9,10

348 331

38 264

517

8,97%

1,24%

2020

221 083 073

22 137 194

9,99

419 512

42 006

527

22,76%

11,90%

2021

177 768 095

17 239 015

10,31

—

—

—

-19,59%

-22,13%

2022

196 773 485

18 908 435

10,41

—

—

—

10,69%

9,68%

Rys. 1. Wartość sprzedaży produktów dezynfekujących w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ѵƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

» W marcu 2020 roku miał miejsce ogromny skok wartości sprzedaży produktów o działaniu dezynfekującym.«

ƔƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƓƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƒƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƑƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

72

OSOZ Polska 12/2021

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań produktów dezynfekujących sprzedanych w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 Ɣ ƏƏƏ ƏƏƏ Ɠ ƔƏƏ ƏƏƏ

» Sprzedaż produktów dezynfekujących w całym okresie analiz kształtowała się na wyrównanym poziomie (nie przekraczającym 2 mln opakowań). Jedynie w marcu 2020 roku miał miejsce ogromny skok, a sprzedaż ukształtowała się na poziomie powyżej 4,5 mln opakowań.«

Ɠ ƏƏƏ ƏƏƏ ƒ ƔƏƏ ƏƏƏ ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ Ƒ ƔƏƏ ƏƏƏ Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ Ɛ ƔƏƏ ƏƏƏ Ɛ ƏƏƏ ƏƏƏ ƔƏƏ ƏƏƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 3. Średnia cena sprzedaży za pojedyncze opakowanie produktu dezynfekującego dostępnego w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƐƑ

» Średnia cena za pojedyncze opakowanie produktów dezynfekujących dostępnych w aptekach od 2008 roku systematycznie wzrasta.«

ƐƏ

Ѷ

ѵ

Ɠ

Ƒ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 4. Liczba różnych produktów dezynfekujących dostępnych w aptekach w latach 2002–2020 ƒƔƏ ƒƏƏ ƑƔƏ ƑƏƏ ƐƔƏ

» Na przełomie całego okresu analiz asortyment produktów dezynfekujących liczył sobie od około 200 do około 250 produktów.«

ƐƏƏ ƔƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ƐƏ ƐƐ

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

OSOZ Polska 12/2021

73

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 5. Średnia miesięczna wartość sprzedaży w latach 2002–2020 ƐƑƏƏƏƏƏƏ

ƐƏƏƏƏƏƏƏ

ѶƏƏƏƏƏƏ

ѵƏƏƏƏƏƏ

ƓƏƏƏƏƏƏ

ƑƏƏƏƏƏƏ

Ə

"| 1 ;ॉ

|

-u ;1

o 9,71% wyższa niż w 2019 roku oraz o 319,55% wyższa niż w 2002 roku.

Asortyment produktów leczniczych i wyrobów medycznych o działaniu dezynfekującym dostępny w aptekach jest stosunkowo liczny. W 2002 roku pacjenci zakupili ponad 250 różnych produktów z omawianej grupy. W kolejnych latach pojawiało się od kilku do kilkudziesięciu nowych opakowań. W 2016 roku asortyment był najliczniejszy i liczył sobie 555 różnych produktów.

Na przełomie ostatnich lat wzrastała zarówno ilość jak i wartość sprzedaży produktów o działaniu dezynfekującym. W marcu 2020 roku sprzedaż znacząco wzrosła, co jest efektem pandemii COVID-19, a sprzedaż w tym roku po raz pierwszy przekroczyła 20 mln opakowań. Poniżej znajdują się prognozy na lata 2021 i 2022.

Trendy przyszłości Zgodnie z prognozami, w 2021 roku sprzedaż produktów dezynfekujących w aptekach spadnie o 22,13% i wyniesie 17,24 mln opakowań. W 2022 nastąpi jednak wzrost o 9,68% i sprzedaż wyniesie 18,91 mln opakowań.

Podobnie zachowa się także wartość sprzedaży. W 2021 roku nastąpi spadek

74

OSOZ Polska 12/2021

b;1b;ॉ

-f

;u b;1

brb;1

"b;urb;ॉ

o 19,59%, a w 2022 roku nastąpi wzrost o 10,69%. W pierwszym roku analiz wartość sprzedaży produktów dezynfekujących wyniesie 177,77 mln zł, a w kolejnym 196,77 mln zł.

10,31 zł – to średnia cena, jaką pacjenci zapłacą za produkty dezynfekujące zakupione w 2021 roku. Będzie ona o 3,25% wyższa niż w 2020 roku i po raz pierwszy przekroczy próg 10 zł. W 2022 roku nastąpi kolejny wzrost o 0,92% i średnia cena wyniesie 10,41 zł.

Podsumowanie Rynek farmaceutyczny bogaty jest w produkty o działaniu dezynfekującym. Obecnie pacjenci mogą wybierać z ponad pięciuset produktów z tej grupy.

W 2020 roku sprzedaż tych produktów była rekordowa i wynosiła ponad 22 mln opakowań. W samym tylko marcu 2020 roku pacjenci zakupili ponad 4,5 mln produktów dezynfekujących. Pamiętamy jak wraz z początkiem pandemii trudno było dostać środki dezynfekujące do rąk w postaci sprejów, płynów i żeli.

Apteki wyprzedały całe swoje zapasy, a o nowe dostawy było w pierwszych tygodniach pandemii niezwykle trudno.

Z czasem jednak sprzedaż się ustabilizowała wraz z tym, jak środki dezynfeku-

)u ;vb;ॉ

-৳7 b;umbh

bv|or-7

u 7 b;ॉ

jące do rąk zaczęły być szeroko dostępne m.in. w drogeriach i marketach oraz sklepach internetowych.

Kwota, jaką pacjenci zapłacili za omawiane produkty również była najwyższa w 2020 roku. Wynosiła ponad 220 mln zł, a to oznacza, że statystyczny pacjent w Polsce zakupił w aptece produkty dezynfekujące za około 6 zł. Średnio za jedno opakowanie produktu z omawianego asortymentu aptecznego w 2020 roku trzeba było zapłacić 9,99 zł. Zgodnie z prognozami, w kolejnych latach ta cena będzie wzrastać.  Metodologia prognoz Do wyliczenia prognozy ilości oraz wartości sprzedaży produktów o działaniu dezynfekującym dostępnych w aptekach, zastosowano sezonową metodę prognozowania z uwzględnieniem wahań multiplikatywnych. Metoda ta pozwala na wyznaczenie trendu na podstawie ostatnich okresów, z uwzględnieniem wahań sprzedaży w ciągu roku. Założono także, że w najbliższym czasie nie nastąpią żadne zmiany, które w istotny sposób mogłyby wpłynąć na wielkość sprzedaży tej gałęzi rynku farmaceutycznego. Zostały pominięte wartości skrajne z marca 2020 roku.

KAMSOFT S.A.

6Gʑ UKȶ PKG FCL ]DVNRF]\É

2Q\PCL EDM ZV]\VWNR FR PXVLV] ZLHG]LHÉ R XGRVWÛSQLDQLX L Z\PLDQLH (OHNWURQLF]QHM 'RNXPHQWDFML 0HG\F]QHM

YGLFʏ PC

edm.kamsoft.pl

KS-EDM Suite KAMSOFT sa

KAMSOFT S.A.

|

edm.kamsoft.pl

|

medycyna@kamsoft.pl