Podium jaargang 6 - Voorjaar 2017

PL ATFORM VOOR HE T PR IMA IR ONDERWIJS

jaargang 6 _ voorjaar 2017

We zitten krap 100 jaar vrijheid van onderwijs n Zoeken naar goede vorm voor burgerschapsonderwijs n De academisch opgeleide leerkracht n Gezocht: leverancier met lef

RRIJK

Inhoud

podium _ jaargang 6 _ voorjaar 2017

WE ZITTEN KRAP Scholen hebben de grootste moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Het knelt, vooral bij de materiële instandhouding en de onderwijsachterstandsgelden.

Pagina 4

ZOEKEN NAAR GOEDE VORM VOOR BURGERSCHAPSONDERWIJS Waar begint en eindigt de verantwoordelijkheid van de school als het gaat om burgerschap? ‘Ouders en school moeten samen optrekken zodat het kind één goede gids krijgt voor het vormen van eigen opvattingen.’

Pagina 15

TE WEINIG GELD OF VERKEERDE UITGAVEN? Dankzij de lumpsumfinanciering mogen schoolbesturen zelf bepalen welk bedrag ze aan welk doel besteden, als de eindopbrengsten maar voldoende zijn. Maar laatst meldde een krant dat scholen de gasrekening betalen uit de salarispot. En volgens de SP verdwijnt onderwijsgeld in een ‘zwart gat’. Hoe zit het nu? Een aantal feiten over financiering op een rij. Pagina 7

DE ACADEMISCH OPGELEIDE LEERKRACHT

100 JAAR VRIJHEID VAN ONDERWIJS

GEZOCHT: LEVERANCIER MET LEF

Artikel 23 is jarig. Al een eeuw lang heeft Nederland een grondwet waarin de regering haar zorg voor het onderwijs benoemt, en tegelijkertijd de vrijheid van onderwijs IN ONDERWIJS waarborgt. Pagina 10

week komt onze sector samen op het PO-Raad congres erwijs’. Daar vieren we de diversiteit en kwaliteit binnen het wijs en staan we stil bij de uitdagingen die voor ons liggen.

Naast de academische pabo komt er nu ook een universitaire lerarenopleiding voor het basisonderwijs.

Wat is de meerwaarde van een academisch opgeleide leerkracht en hoe worden studenten toegerust om aan die verwachtingen te voldoen? Pagina 18

De huidige leerlingvolgsystemen zijn niet flexibel genoeg voor het speciaal onderwijs. Bestuurder Hennie Loeffen diende een versnellingsvraag in bij de PO-Raad om marktpartijen uit te nodigen een leerlingvolgsysteem op maat te maken. Pagina 24

Rinda den Besten en prof. dr. Ernst Hirsch Ballin, een afsluiting masterclasses, workshops en een informatiemarkt, bieden wij en interessant programma voor elke onderwijsprofessional.

Veel onderwerpen in deze podium komen ook aan bod tijdens het PO-Raad congres Kleurrijk in Onderwijs. Zo spreekt Boris van der Ham over burgerschap en Ronald Kox van LKCA over Gameplay&Gamefication. Prof. Dr. Ernst Hirsch Ballin bespreekt de vrijheid van onderwijs en Wouter van Casteren laat z’n licht schijnen over de academische leraar. Wilt u meer weten over deze thema’s, kom dan naar ons congres. Zie de achterzijde van deze podium.

rwijs vindt 2017 in Hart erk.

nderwijs.nl e over het zich inschrijven.

Verder in dit nummer 9 Column Peter Bolink 22 Publicaties van de PO-Raad 23 Mijn Plein 26 Huisvestingsnieuws 27 Drie Vragen Aan Hugo de Jonge 28 Congres PO-Raad

COLOFON

podium is een platform van en voor leden van de PO-Raad waar meningen, ideeën, problemen en oplossingen uit de

onderwijspraktijk aan bod komen. De PO-Raad onderschrijft niet noodzakelijk de in het blad verkondigde meningen. Overname van artikelen alleen na overleg met de hoofdredactie. Hoofdredacteur: Ad Veen. Eindredacteur: Marijke Nijboer. Foto’s cover en p. 23: Hans Roggen, foto’s medewerkers PO-Raad: Katja Mali. Teksten Mijn Plein en Drie Vragen Aan: Irene Hemels. Tekst Huisvestingsnieuws: Elise Haarman. Grafische vormgeving: Coers & Roest ontwerpers bno/drukkers. Redactieadres: podium@poraad.nl.

2

podium _ voorjaar 2017

VO O RWO O R D

De tekorten worden steeds zichtbaarder Vlak na de meivakantie ontvingen de ouders van diverse

Zo’n nieuwe bestuursperiode biedt nieuwe kansen om

Nijmeegse leerlingen een brief met de oproep om voor

de juiste voorwaarden te scheppen voor goed onder-

de klas te gaan staan. Het lerarentekort begon dusdanige

wijs. Hogere lerarensalarissen regel je immers niet als

vormen aan te nemen dat het schoolbestuur voor deze

de koek al is verdeeld. Het stoppen van bezuinigingen

ongebruikelijke oplossing koos.

op leerlingen met een potentiële onderwijsachterstand?

Nú is het moment om dit te regelen. Dat geldt ook voor

Een oproep als deze is tekenend voor een van de grootste

een fatsoenlijke bekostiging van het onderwijs als geheel.

problemen waar het primair onderwijs mee kampt. Steeds

Uit onafhankelijk onderzoek blijkt dat scholen jaarlijks

zichtbaarder worden de tekorten. Doen we niets, dan zijn

375 miljoen euro tekort komen om het onderhoud van

er in 2025 10.000 voltijdsleerkrachten te weinig. De gevol-

hun schoolgebouw en lesmateriaal te kunnen betalen.

gen laten zich raden: grotere klassen, minder aandacht

Ook dit gaat weer ten koste van de leraren. De Staat van

voor iedere leerling en een nog hogere werkdruk voor de

het Onderwijs, het rapport van de onderwijsinspectie, was

leerkrachten die het nu al met moeite kunnen bolwerken.

er onlangs klip en klaar over: goed onderwijs staat echt onder druk.

Dat scholen en hun besturen grijpen naar creatieve oplossingen is begrijpelijk, maar niet houdbaar. Ouders of opa’s

In deze podium leest u hoe dit precies zit en leggen we uit

en oma’s voor de klas zetten, leraren lokken met extraa

hoe de bekostiging van het primair onderwijs ook alweer

tjes; de fundamentele tekorten lossen we er niet mee op.

in elkaar steekt. Een verhaal dat we blijven vertellen,

Al jaren zetten we ons daarom in voor een hoger leraren-

want van tijd tot tijd duiken spookverhalen op over (te)

salaris, vorig jaar met de vakbonden samen. De afgelopen

hoge reserves, een niet behaalde functiemix of geld voor

tijd trokken we op met PO in Actie om duidelijk te maken

bestuur en management. Er klopt meestal niets van, maar

dat de werkdruk omlaag moet en het leraren­salaris

de toon is wel gezet. Kinderen zijn de dupe en leraren,

omhoog. Niet alleen omdat onze huidige leerkrachten dat

schoolleiders en bestuurders belanden hierdoor continu in

gewoonweg verdienen, maar ook om het vak aantrekke­

de beklaagdenbank. Dat verdient de sector niet. Daarom

lijker te maken. We weten dat veel mensen nu níet voor het

pleiten we voor een parlementair onderzoek om de discus-

leraarsvak kiezen, juist omdat het salaris relatief laag is.

sie over het geld voor eens en voor altijd te beslechten.

Leerkrachten in het primair onderwijs verdienen ­gemiddeld 30 procent minder dan andere hbo-afgestudeerden en

We staan aan de start van een nieuwe regeringsperiode

ongeveer 20 procent minder dan hun collega’s in het voort-

en ook voor de PO-Raad begint een nieuw tijdperk: met

gezet onderwijs.

een nieuwe vicevoorzitter, een gedeeltelijk vernieuwd Algemeen Bestuur en een nieuwe strategische agenda

Natuurlijk is de timing van alle aandacht rondom dit thema

2018-2021 in wording. Er staan voor onze sector grote

geen toeval. Het probleem is urgent en tegelijkertijd heb-

vraagstukken en discussies op de rol. Ik verwacht dan ook

ben we net verkiezingen achter de rug. Op het moment dat

dat er de komende jaren in het primair onderwijs veel zal

ik dit voorwoord schrijf, is de eerste formatiepoging net

veranderen. Dat moet ook, want stilstaan is achteruitgaan.

gestrand en moet de tweede poging nog beginnen. Aan de

Meer hierover op onze ALV en congres van 15 en 16 juni.

formatietafel worden belangrijke keuzes gemaakt, ook voor

Komt u ook?

onze sector.

Rinda den Besten, voorzitter

podium _ voorjaar 2017

3

D R IN G E N D N O DIG: M E E R G E L D VO O R M AT E R IË L E IN S TA N D H O U DIN G E N B E S T R I J DIN G O N D E RW I J S AC H T E R S TA N D

We zitten krap Scholen hebben de grootste moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Het knelt op verschillende onderdelen, maar vooral bij de materiële instandhouding en de onderwijsachterstandsgelden.

Rinda den Besten: ‘De basis is niet op orde. Laten we dat nu eindelijk repareren.’

T EK S T M A R I JK E NI JB OER

De tijd van stencilapparaten en krijtjesborden ligt a ­ chter

Uit een onderzoek dat organisatieadviesbureau Berenschot

ons, maar het geldbedrag dat naar scholen gaat voor

uitvoerde in opdracht van OCW, bleek dat scholen jaar-

materiële instandhouding is nog op dat soort antiquiteiten

lijks zo’n € 375 miljoen meer kwijt zijn aan onderhoud van

gebaseerd. ‘De normbedragen voor materiële instandhou-

schoolgebouwen en lesmaterialen dan zij voor dit doel

ding stammen nog uit de jaren ’90’, zegt Reinier Goedhart,

ontvangen. Gemiddeld komt een school voor deze zaken

adviseur financiën bij de PO-Raad. ‘Er zijn sindsdien wat

ruim € 55.000 tekort. Goedhart: ‘Het kan niet anders of

kleine aanpassingen gedaan, terwijl de maatschappij flink

dit gaat ten koste van de personele bekostiging; andere

is veranderd, net als de eisen die aan scholen worden

geldbronnen zijn er immers niet. De werkdruk in het po is

gesteld. Scholen hebben bijvoorbeeld ICT nodig voor toe-

de afgelopen tijd behoorlijk toegenomen. Daar zou dit geld­

komstbestendig onderwijs, maar de bekostiging houdt daar

tekort best eens mede-oorzaak van kunnen zijn.’

geen rekening mee.’

4

podium _ voorjaar 2017

PO-Raad voorzitter Rinda den Besten: ‘De basis is niet op orde. Er moeten voortdurend gaten worden gevuld met geld dat eigenlijk een andere bestemming heeft. Daardoor ontstaat ten onrechte het beeld dat er veel geld verdwijnt in het onderwijs. Laten we die vloer nu een keer repareren, dan kunnen we daarop verder bouwen.’

Oude methodes Het onderwijs lijdt zeker onder het tekort aan geld voor materiële instandhouding, bevestigt Ewald van Vliet, bestuursvoorzitter van Lucas Onderwijs in Den Haag. ‘De tijd dat je tien of vijftien jaar kon doen met een methode, ligt achter ons. Het onderwijs moet met z’n tijd mee, maar daar hebben we onvoldoende geld voor. Daarom moeten we langer met een methode doen dan eigenlijk verstandig is, of laten we in plaats van individuele leerlingen, groepjes werken met een duurdere digitale methode.’

Ook bij het bouwen van nieuwe scholen loopt Lucas Onderwijs (47 basisscholen, vier sbo-scholen, 26 vo-vestigingen) tegen problemen op. ‘Het budget is buitengewoon krap. Tijdens de economische crisis lukte het nog wel om een bouwer te vinden voor een redelijk bedrag, maar nu wordt het steeds ingewikkelder om een partij te vinden die binnen de normbedragen wil inschrijven. Sinds de markt weer aantrekt, stijgen de prijzen. De normbedragen zijn

Reinier Goedhart: ‘De norm­ bedragen voor materiële instandhouding stammen nog uit de jaren ’90’

niet meer toereikend om een goed schoolgebouw neer te zetten. Er moet voldoende geld komen, zodat wij kwalitatief goed onderwijs kunnen leveren in adequate panden.’

Veel kinderen die officieel geen onderwijsachterstand hebben, kampen met sociaal-emotionele problematiek en we

Onderwijsachterstand

zien ook gezinnen met schulden. Dat heeft allemaal invloed

Ook de toekenning van gelden voor de bestrijding van

op de onderwijsprestaties. Ook voor deze kinderen is een

onderwijsachterstand is nodig aan herziening toe, vindt

extra inzet nodig.’

de PO-Raad. Te veel kinderen met een achterstand vallen

Door de huidige indicatoren voor achterstand neemt het

buiten de definitie die het Rijk hiervoor hanteert, omdat

budget jaarlijks af (zie kader), terwijl de daadwerkelijke

hun ouders, al dan niet in het buitenland, twee jaar mid-

onderwijsachterstanden niet afnemen. Volgens weten-

delbaar onderwijs hebben gevolgd. Van Vliet: ‘De criteria

schappers loopt zeker twintig procent van de kinderen

die in het verleden zijn ontwikkeld, passen niet meer bij de

in Nederland risico op een achterstand als gevolg van de

werkelijkheid van vandaag. Er zijn kinderen met behoor-

omgeving waarin ze opgroeien. Mede op aandringen van

lijke achterstanden, die buiten de huidige criteria vallen.

de PO-Raad vroeg het ministerie het CBS om nieuwe,

Wij hebben op onze scholen bijvoorbeeld Poolse kinderen

bredere indicatoren te ontwikkelen voor de definitie van

van wie beide ouders het middelbaar onderwijs hebben

onderwijsachterstand. Den Besten: ‘Bij de CBS-indicatoren

afgerond, maar die toch serieuze taalproblemen hebben.

wordt onder andere gekeken naar hoe lang een gezin in Nederland is, in welke wijk ze wonen, of er schulden zijn en of de ouders gescheiden zijn. Deze indicatoren zijn wetenschappelijk onderbouwd; daar kan de politiek niet meer

Ewald Van Vliet: ‘De criteria die in het verleden zijn ontwikkeld, passen niet meer bij de werkelijkheid van vandaag’

omheen.’ Volgens deze definitie heeft Nederland 290.000 achterstandsleerlingen. Momenteel krijgt het onderwijs bekostiging voor 135.000 leerlingen. De groep wordt dus veel groter, terwijl het budget sinds 2011 met circa 150 miljoen is gedaald.

Kind van de rekening Het onderwijsachterstandsbudget wordt nog van een tweede kant bedreigd. Naar aanleiding van het bestuursakkoord van 2011 kwam er een extra bedrag van € 100 miljoen beschikbaar voor vve, schakelklassen en zomerscholen. Hiervan gaat nu € 95 miljoen naar de G37 en € 5 miljoen naar overige gemeenten. Volgens voorlopige

podium _ voorjaar 2017

5

Van Vliet: ‘We zien in de grote steden dat hoe jonger kinderen geholpen worden, hoe beter het is. We werken daar samen met gezinnen en alle ketenpartners die zich bezighouden met kinderen en opvoeding, zodat kinderen niet tussen wal en schip terechtkomen. We hebben gezien dat dit alleen kan met een structureel budget. Als de herverdeling van dit geld doorgaat, zullen met name de leerlingen in de G37 het kind van de rekening zijn.’

Den Besten: ‘De PO-Raad pleit ervoor, in het belang van scholen in álle gemeenten, dat de invoering van de door CBS ontwikkelde indicatoren gepaard gaat met ophoging van het budget voor onderwijsachterstanden naar het niveau van 2011.’ Dat houdt in dat er € 150 miljoen bij moet.

Van Vliet: ‘Dat is echt nodig. We kunnen het probleem van de kansenongelijkheid alleen aanpakken als we voldoende personeel en geld ter beschikking hebben. Deze kinderen hebben recht op de hulp die ze nodig hebben. De keuzes

Rinda den Besten: ‘Met de herverdeling van onderwijs­achter­ stands­gelden tref je precies de groep met de minste kansen’

van de afgelopen tientallen jaren hebben ervoor gezorgd dat er in Nederland minder grote problemen zijn vanwege onderwijsachterstanden dan in bijvoorbeeld België en Frankrijk. Willen we deze lijn voortzetten, dan is investeren in het onderwijs één van de belangrijkste opgaven voor het nieuwe kabinet.’

De lobby van de PO-Raad heeft ertoe geleid dat de Tweede Kamer staatssecretaris Dekker heeft gevraagd

plannen wordt deze € 100 miljoen straks verdeeld over

uitleg te komen geven over de knellende situatie rond de

alle gemeenten. Den Besten: ‘Als dit doorgaat, ­betekent

onderwijsachterstandsgelden. Den Besten: ‘Wij ­richten

dat dat in veel gemeenten de vve, zomerscholen en

onze pijlen natuurlijk op het komende kabinet. Maar

weekendscholen moeten stoppen en leraren zullen worden

ook op de huidige, demissionaire regering en de huidige

ontslagen. Dan span je toch het paard achter de wagen?

voorjaarsnota, want we willen voorkomen dat we dit

We willen gelijke kansen voor alle kinderen. Met deze

begrotingsjaar weer 20 miljoen van dat budget moeten

maatregel tref je precies de groep met de minste kansen.’

inleveren.’ n

STEEDS MINDER ONDERWIJSACHTERSTANDSGELD De afgelopen jaren ontving het basisonderwijs elk jaar minder geld voor het wegwerken van onderwijsachterstanden. De getoonde bedragen zijn inclusief de gewichtenregeling BAO, impulsmiddelen, MI-gewichten en P&A gewichten.

Schooljaar

Totaalbedrag

2010/11

m

431.310.069

2011/12

m

419.275.681

2012/13

m

396.559.347

2013/14

m

370.184.405

2014/15

m

344.161.228

2015/16

m

321.475.452

2016/17

m

293.415.490

2017/18

m

267.371.587

Een achteruitgang sinds 2010/11 met €164 miljoen!

6

podium _ voorjaar 2017

H O E Z I T H E T N U M E T DIE B E KO S T IG IN G ?

Te weinig geld of verkeerde uitgaven?

Sinds 2006 ontvangen po-schoolbesturen

● Personele lumpsum: het aantal leerlingen dat de school

lumpsumfinanciering. Zij mogen zelf bepalen

telde op 1 oktober van het voorgaande schooljaar (T-1

welk bedrag ze aan welk doel besteden, als de eindopbrengsten maar voldoende zijn.

bekostiging), bepaalt voor het overgrote deel hoeveel personele lumpsum een schoolbestuur ontvangt. De lumpsum houdt er rekening mee dat ouder personeel meestal meer

Maar laatst stond in de krant dat scholen

verdient dan jonger personeel. Ook krijgen scholen voor spe-

de gasrekening betalen uit de salarispot.

ciaal onderwijs meer geld per leerling.

En volgens de SP verdwijnt onderwijsgeld in een ‘zwart gat’. Hoe zit het nu? We zetten

● Materiële lumpsum: deze is er voor bekostiging van het gebouw (onderhoud, schoonmaak, energiekosten) en m ­ ateriële kosten voor het geven van onderwijs (ICT-

een aantal vragen en antwoorden over de

voorzieningen, lesmateriaal, meubilair). Het ministerie van

financiering van het po op een rij.

OCW past de vergoeding elk jaar aan de prijsontwikkeling aan. Eens in de vijf jaar beoordeelt een extern bureau of de vergoedingen voldoende zijn voor een gemiddelde school.

Dit is wettelijk voorgeschreven.

Uit het laatste vijfjaarlijkse rapport van Berenschot bleek

Scholen betalen de gasrekening uit de salarispot.

dat scholen honderden miljoenen euro’s te weinig krijgen voor

Hoe kan dat? Het geld dat scholen ontvangen is

onder meer schoolgebouwen en -borden. Daarom gebruikten

toch niet geoormerkt?

scholen noodgedwongen een deel van de personele lumpsum

Schoolbesturen mogen zelf bepalen hoeveel ze aan

om het tekort aan materiële lumpsum aan te vullen. Want

welk doel besteden, maar het bedrag dat ze krijgen is

de gas- en elektriciteitsrekening moet betaald worden. Het

opgebouwd uit twee afzonderlijke delen, elk gebaseerd op

gevolg: grotere klassen, minder o ­ ndersteunend personeel en

een eigen berekening.

een hogere werkdruk voor leerkrachten. De PO-Raad eiste daarom snelle compensatie, maar staatssecretaris Dekker laat deze kwestie over aan een nieuw kabinet.

podium _ voorjaar 2017

7

Dan komt het dus door de lumpsum dat er amper

onderwijssectoren, hebben scholen in het po verreweg het

een leerkracht is bijgekomen, terwijl scholen hier

minste gespaard: slechts 0,1 cent per ontvangen euro. Ook

de afgelopen jaren extra geld voor kregen?

blijkt uit dit rapport dat over de jaren heen het exploitatie-

Dat geld voor extra leerkrachten hadden scholen nodig

resultaat ongeveer op nul uitkomt.

om de gaten te vullen van hun vaste lasten. Maar die

Het feit dat schoolbesturen niet méér uitgeven dan er bin-

gaten zijn geen ‘zwarte’ gaten, zoals de SP stelt. Aan veel

nenkomt, zegt echter niets over de toereikendheid van de

uitgaven (zoals de energierekening) zitten scholen gewoon

bekostiging. Die schiet namelijk tekort. Zo is de materiële

tot achter de komma vast, terwijl de inkomsten ieder jaar

bekostiging bijvoorbeeld berekend op schoolborden en

variëren, afhankelijk van de instroom. Dit betekent niet

papieren lesboeken, terwijl scholen steeds meer werken

dat scholen liever geld uitgeven aan vaste lasten dan aan

met digitaal lesmateriaal en digiborden. Die zijn duurder en

leraren; ze kúnnen niet anders. Als ze de vaste lasten niet

worden sneller afgeschreven. De krappe bekostiging staat

meer kunnen betalen, gaat een school failliet, met alle

echte investeringen in bijvoorbeeld ICT in het onderwijs in

gevolgen van dien.

de weg.

Het klopt dat het door de lumpsum op macroniveau moeilijker zichtbaar is waar het geld precies aan besteed

Klopt het dat door de invoering van de lumpsum het

wordt. Het werkelijke probleem is echter niet de lumpsum,

bestuurswerk amper meer door vrijwilligers kan

maar dat de totale bekostiging te laag is. Daarom roept de

worden gedaan en er steeds meer superbesturen

PO-Raad de overheid al jaren op meer in het onderwijs te

zijn ontstaan?

investeren.

Met de invoering van de lumpsum verschoof de focus van het beheren van de kosten voor één schooljaar, naar een

En de kwaliteit van het onderwijs?

financieel meerjarenbeleid gekoppeld aan onderwijskundige

Vorig jaar concludeerden minister Bussemaker en

doelen. Immers, nu hadden scholen volledige zeggenschap

staatssecretaris Dekker dat de huidige lumpsumfi-

om naar eigen inzicht te investeren en geld te reserveren

nanciering past bij het onderwijs zoals dat in Nederland

voor verwachte risico’s. Dat was ook precies de bedoe-

georganiseerd is. Het leidt tot minder bureaucratie, grotere

ling. Hiervoor is inderdaad meer financiële deskundigheid

doelmatigheid en meer kwaliteit. Het Nederlandse primair

nodig van bestuurders en soms komt het geld beter tot zijn

onderwijs presteert al jaren bovengemiddeld goed, met

recht door een fusie. Er zijn ook besturen die een adviseur

een bekostiging die ónder het gemiddelde ligt. In hun brief

inschakelen of zelf bijscholing volgen. Nog altijd bestaat

verwijzen de bewindslieden naar internationaal onder-

driekwart van de besturen uit minder dan tien scholen.

zoek dat stelt dat financiële autonomie thuishoort in een

Het aantal besturen in het po nam de afgelopen jaren

onderwijssysteem dat zich van ‘goed’ naar ‘uitstekend’ wil

ongeveer evenredig af met het totaal aantal basisscholen

bewegen.

als gevolg van de leerlingendaling.

Vanwaar dan de kritiek?

Hebben de medezeggenschap en het intern toezicht

De SP wil van Dekker weten of extra geld dat was bedoeld

voldoende macht tegenover de besturen?

voor hogere lerarensalarissen en kleinere klassen wel

Dat samenspel (tussen bestuur en intern toezicht en

goed is terechtgekomen. De PO-Raad vindt het goed dat

­tussen bestuur en (g)mr) wordt steeds beter Daar draagt

de Onderwijsraad hier onderzoek naar gaat doen, want er

de PO-Raad aan bij met diverse vormen van ondersteu-

zijn altijd aanknopingspunten voor verbetering. Bovendien

ning en professionalisering, bijvoorbeeld via het project

zal een nieuw onderzoek volgens de PO-Raad alleen maar

Versterking Medezeggenschap waarin zij met de

opnieuw bevestigen dat het budget te krap is.

vakbonden samenwerkt. Bovendien lijkt het erop dat de (g)mr op termijn instemmingsrecht krijgt op hoofdlijnen

En de verhalen in de media dan dat er geld op de

van de begroting. Daar plaatst de PO-Raad overigens wel

plank blijft liggen?

vraagtekens bij. Hoe garandeer je de continuïteit van het

Vrijwel iedere euro die schoolbesturen ontvangen, geven

onderwijs, als de (g)mr niet instemt met de begroting? En

ze ook weer uit. Dat bleek voor het laatst uit het rapport

hoe voorkom je dat een bestuur ingeklemd wordt tussen

de ‘Financiële staat van het Onderwijs 2015’ van de

elkaar tegensprekende opvattingen van het intern toe-

Inspectie van het Onderwijs. Vergeleken met de andere

zichtsorgaan en de (g)mr? n

OOK EEN VRAAG? Heeft u ook een vraag over financiën in het primair onderwijs? Stel hem aan onze Helpdesk of aan onze beleidsadviseur Reinier Goedhart.

8

podium _ voorjaar 2017

C O L U M N D O O R P E T E R B O L IN K

Team én leerlingen Widerode blij met 40% meesters Ik prijs mij als man gelukkig dat ik mag werken in een team met een prima mix van juffen en meesters. Nog maar tien procent van de leerkrachten op de Nederlandse basisscholen is van het mannelijke geslacht, dus onze school vormt met zo`n veertig procent mannen een uitzondering. Drie mannen, onder wie ikzelf, werken hier al bijna twintig jaar of langer. Sinds vorig schooljaar zijn er via mobiliteit binnen onze stichting twee meesters bijgekomen. Zij waren de enige mannen op hun scholen. De aanwezigheid van andere meesters speelde vast mee bij hun beslissing om op onze school te willen werken. Dit jaar zijn er zelfs nog twee heren bijgekomen. Na ruim zestien jaar ging onze prima functio­ nerende vrouwelijke directeur met pensioen. Zij werd opgevolgd door een man. De juf van groep 3 nam ook afscheid en werd vervangen door een ex-stagiair.

De mannelijke leerkrachten gebruiken

goed verloopt, ligt in de meeste

De basisschool verzorgt goed onder-

vaak meer humor en sport in hun les-

gevallen aan de kwaliteiten van de

wijs aan kinderen, maar is ook steeds

praktijk. Vrouwelijke collega’s passen

leerkracht. Dat is een uitdaging voor

meer een opvoedomgeving. Gezien de

meer creatieve aspecten toe.

elke juf of meester.

verschillende rolpatronen zijn meesters

Gelukkig voor onze leerlingen krijgen

Mijns inziens is de sfeer op onze school,

op school wenselijk, net als vaders in

ze tijdens hun schoolloopbaan vrijwel

mede door de mooie mix van mees-

de thuissituatie. Mannen en vrouwen,

evenredig te maken met beide seksen.

ters en juffen, heel fijn. Bij de laatste

vaders en moeders, meesters en juffen

Wij merken dat de kinderen en hun

leerlingenenquête kregen we van de

vullen elkaar in de ideale situatie aan.

ouders hier content mee zijn.

kinderen van de groepen 7 en 8 een

Een goede balans, zowel op school als

De sterke afname van het aantal

8,5 als rapportcijfer. Ook tijdens ver-

thuis, is voor de meeste kinderen het

meesters voor de klas is de laatste tijd

gaderingen, activiteiten en dergelijke

beste. Dit geldt voor jongens en voor

een hot item geworden. Onlangs las ik

merk je dat zo’n gemengd team zeer

meisjes!

de bewering dat vanwege de femini-

prettig functioneert. We werken hard

sering in het basisonderwijs de juffen

en lachen veel. Het werken met alleen

De kwaliteiten van de leerkrachten

meisjes van jongens hebben gemaakt.

maar vrouwen of alleen maar mannen

staan voorop. Een meester is niet beter

Dit lijkt me wel wat ver gaan. Maak ik

lijkt mij veel minder prettig. Ik weet

dan een juf. Maar, zonder al te veel te

als meester dan ook jongens van mijn

zeker dat al mijn collega`s er ook zo

generaliseren: meesters zijn op som-

meiden in groep 8? Lijkt me niet. Beide

over denken. En onze dames vinden

mige vlakken wel anders dan juffen.

geslachten hebben meesters en juffen

het overigens af en toe best leuk om

Mannen reageren in bepaalde situaties

nodig. Je gaat als leerkracht sowieso

over voetbal te praten.

wat directer. Vrouwen praten langer

met elk kind vaak net wat anders om.

door met kinderen als er bijvoorbeeld

Ongeacht of het een jongen of een

Peter Bolink is leerkracht en ICT’er op

akkefietjes hebben plaatsgevonden.

meisje is. Of die aanpak per leerling

obs Widerode in Wierden.

podium _ voorjaar 2017

9

A R T IK E L 2 3

100 jaar vrijheid van onderwijs Artikel 23 is jarig. Al een eeuw lang heeft

overheidsgeld als openbare scholen. Met deze wet kwam er

Nederland een grondwet waarin de regering

een einde aan langdurige, felle meningsverschillen tussen

haar zorg voor het onderwijs benoemt, en tegelijkertijd de vrijheid van onderwijs waarborgt.

protestanten en katholieken (voorstanders van gelijkstelling) en liberalen (tegenstanders). Sinds begin deze eeuw laait de discussie over de vrijheid van onderwijs weer op. De verzuilde samenleving van een eeuw terug kennen we immers niet meer. Slechts een minderheid van de Nederlanders is lid van een kerkgenootschap, maar

T EK S T L ISE T T E B L A NK E S T I JN

toch heeft meer dan de helft van de basisscholen een christelijke basis. Artikel 23 zou tot segregatie leiden als Artikel 23 baseert zich op respect voor godsdienst en

leerlingen met een migratie-achtergrond naar islamitische

levensovertuiging en garandeert de bekostiging van het

scholen gaan en christelijke scholen ‘wit’ blijven, klinkt het.

bijzonder onderwijs waarin die overtuiging een plaats kan

Autochtone ouders zouden voor christelijke scholen kiezen,

krijgen. De financiële gelijkstelling betekent dat bijzon-

ook als ze zelf geen affiniteit met die denominatie hebben.

dere scholen net zoveel aanspraak kunnen maken op

En in krimpgebieden kan artikel 23 samenwerking in de

Titia Claassen, directeur katholieke basisschool Sint Jozef (Wijhe)

‘Onderwijskundige identiteit is meest bepalend voor ons onderwijs’ ‘Onze christelijke identiteit vormt een

ons minimaal, onze leerlingen hebben

leggen. Het heeft heel veel te maken

belangrijke basis van onze school.

allerlei verschillende achtergronden

met ons pedagogisch handelen. Oog

Ons geloof en onze normen en

en we hebben een vrij toelatingsbe-

voor de medemens, tradities, levens-

waarden inspireren ons bij de manier

leid. Ook veel niet-katholieke ouders

visie, rituelen. We doen bijvoorbeeld

waarop we met elkaar omgaan. We

zien bij ons iets dat bij hen past. Als

een vastenactie, voor kinderen

hebben eerbied en respect voor het

zij hun kind aanmelden, dan geef ik

elders op de wereld die het min-

leven, dus duurzaamheid is belangrijk

wel aan dat we de katholieke feest-

der goed hebben. En verjaardagen,

bij ons. Tegelijkertijd: we zijn een

dagen vieren. Ik benoem ze en zeg

familiefeesten maar ook verdrietige

onderwijsinstelling, geen kerkelijke

dat ik verwacht dat zij die vieringen

gebeurtenissen in een gezin krijgen

instelling. Onze onderwijskundige

respecteren en dat hun kinderen erbij

bij ons veel aandacht. Voor al deze

identiteit is daarom in de manier

zijn. Ook als ze niet mee bidden. Dat

aspecten hebben we artikel 23 eigen-

waarop we onderwijs geven wezenlij-

leidt nooit tot problemen.’

lijk niet nodig.’

ker dan onze godsdienstige identiteit.

‘Wat onze katholieke signatuur nou

Het aandeel katholieke ouders is bij

precies behelst is moeilijk uit te

10

podium _ voorjaar 2017

Vrijeschool De Kleine Johannes. Foto’s: Hans Roggen

weg zitten. De Onderwijsraad adviseerde in 2012 om het

Tijd om in dit jubileumjaar de balans op te maken.

artikel ruimer te interpreteren: ouders moeten ook scho-

Hoe krijgt de vrijheid van onderwijs in de dagelijkse

len kunnen stichten op basis van pedagogische visies of

praktijk vorm? Hoe kijkt de PO-Raad tegen artikel 23 aan?

relatief nieuwe levensbeschouwelijke overtuigingen, zo lang

En wat vindt oud-minister André Rouvoet, nu onder meer

ze genoeg leerlingen trekken. Staatssecretaris Dekker nam

voorzitter van de Maatschappelijke Adviesraad van de

dit over en kwam vorig jaar met het wetsvoorstel Ruimte

PO-Raad, van de vrijheid van onderwijs?

voor nieuwe scholen.

Wim den Blanken, directeur Vrijeschool De Kleine Johannes (Deventer)

‘Onze spirituele inzichten werken door in de dagelijkse praktijk’ ‘Ik ben blij dat wij dankzij de vrij-

Die spirituele inzichten werken door in

een plek waar kerk en staat geschei-

heid van onderwijs als school kunnen

onze dagelijkse praktijk. Bijvoorbeeld:

den zijn. Wij weigeren geen kinderen

bestaan en onderwijs kunnen geven

als we met het team een kind bespre-

van ouders die onze opvattingen niet

volgens onze pedagogisch-didactische

ken, dan weten we dat die bespreking

delen. Maar we verwachten wel dat

visie. We baseren ons vrijeschool-

op zich al haar uitwerking heeft op

ouders zich willen verbinden met onze

onderwijs op het gedachtegoed van

het kind.

pedagogiek en didactiek. Onderwijs

Rudolf Steiner. Ik ervaar dat niet als

‘Wij zijn een witte school met hoger­

behelst tenslotte ook persoonlijkheids-

religieus, maar sommigen denken

opgeleide ouders. Ik vind het jammer

ontwikkeling en opvoeding. Dat kan

daar anders over. Dat komt doordat

dat we erg weinig leerlingen met een

niet losstaan van normen en waar-

we refereren aan christelijke tra-

migratie-achtergrond hebben. Maar

den. Het is goed dat je als ouder je

dities. Onze mensvisie (waarbij we

zolang scholen zich van elkaar kun-

kind naar een plek kunt brengen waar

bijvoorbeeld uitgaan van reïncarnatie)

nen onderscheiden, zal er ook zonder

wordt opgevoed op een manier die je

bepaalt hoe we kijken naar de ontwik-

artikel 23 segregatie in het onderwijs

aanspreekt.’

keling en het gedrag van kinderen.

bestaan. School is wat mij betreft

podium _ voorjaar 2017

11

Khalid Mouhmouh, directeur Basisschool Al Iman (Almere)

‘Wij geven les vanuit onze identiteit’ ‘Onze ouders willen islamitisch onder-

dag. Twee keer per week krijgen ze

jongens en meisjes gescheiden

wijs voor hun kinderen en wij trachten

godsdienstonderwijs van een vakleer-

gymles. Helaas hebben we geen

daarin te voorzien met onderwijs op

kracht. Het Suikerfeest en Offerfeest

vrouwelijke vakleerkracht, dus de

hoog niveau. We geven les vanuit

staan centraal, maar we leggen

meisjes moeten bij gym een hoofd-

onze identiteit; zonder de vrijheid

ook de betekenis van Pasen uit. We

doek om. Dat zou ik liever anders

van onderwijs zou dat niet mogelijk

hechten in de omgang veel waarde

zien, maar een aparte gymdocent

zijn. Veel mensen hebben a ­ annames

aan het islamitisch perspectief: we

voor enkel de meisjes is lastig te

over islamitisch onderwijs die niet

luisteren naar elkaar, spreken elkaar

realiseren. Ik vind dat we in onze

kloppen. Wij besteden bijvoor-

en anderen respectvol aan. Zowel uit

samenleving goed afstemmen op

beeld wel degelijk aandacht aan actief

fatsoensoverwegingen als vanuit het

verschillende typen onderwijs. Bij

burgerschap en sociale integratie.

geloof. Twee vliegen in één klap dus:

schoolreisjes kunnen we bijvoorbeeld

‘We beginnen de dag met een korte

je kunt met goed gedrag als mos-

halal voedsel bestellen en sommige

recitatie uit de Koran. Vanaf groep

lim “goede punten” halen.

pretparken hebben zelfs een ruimte

5 bidden de kinderen één keer per

‘In de hogere groepen krijgen

waar kan worden gebeden.’

Anko van Hoepen, vicevoorzitter PO-Raad: ‘De honderdste verjaardag van artikel 23 van de Nederlandse Grondwet is er één om te vieren. Met de invoering van dit wetsartikel kwam in 1917 een eind aan een decennia lang gevoerde schoolstrijd en werd de financiële gelijkstelling tussen het openbaar en bijzonder onderwijs vastgelegd. Een groot goed, waar men in veel andere landen niet van durft te dromen. In legio landen voert staatsonderwijs namelijk de toon en mag niemand anders dan de regering een school stichten. Daar voeren leraren alleen maar uit wat

Anko van Hoepen: ‘Er is een ruimere interpretatie van het wetsartikel nodig om betere samenwerking tussen scholen mogelijk te maken en meer ruimte te creëren voor het stichten van scholen op basis van pedagogische visies of nieuwe levensbeschouwelijke overtuigingen’

de overheid hen opdraagt en hebben zij verder niets in te brengen.

Ellen van Dorssen, directeur CBS Avonturijn (Hilversum)

‘We willen elkaar begrijpen en elkaars geloof respecteren’ ‘Wij zwaaien hier niet dogmatisch

Koran verteld worden. Daarbij zoeken

zo breed mogelijk zijn. Misschien

met de Bijbel, maar bij intakege-

we naar overeenkomsten. We willen

zou het beter zijn als we alle scho-

sprekken stip ik onze christelijke

elkaar begrijpen; dan heb je ook res-

len openbaar maken, en dan in een

signatuur wel aan. Onze populatie

pect voor elkaars geloof. Je begrijpt

cultureel-historisch vak aandacht

is een afspiegeling van de wijk, een

hoe belangrijk feesten of verhalen

besteden aan hoe bijvoorbeeld de

gemengde volkswijk met steeds meer

voor de ander zijn.

Bijbel doorwerkt in spreekwoorden en

hoogopgeleide tweeverdieners. Onze

‘Toch vind ik persoonlijk dat we

kunst. Of in een keuzevak godsdienst

open sfeer spreekt veel ouders aan.

wetsartikel 23 eventueel kunnen

de Bijbelverhalen vertellen. Of een

We hebben ook islamitische leerlin-

schrappen. Ik vind het te verzuilend.

vak wereldgodsdiensten geven op

gen; met Pasen gingen drie van hun

Ik wil onze leerlingen juist leren om

alle scholen, waarbij kinderen leren

moeders – met hoofddoek – mee naar

met kinderen uit de hele samenleving

over de verschillende geloven en

de protestants-christelijke kerk. In

om te gaan en kennis te nemen van

ervaringen uitwisselen. Zijn eventuele

de groepen bespreken we soms hoe

de verschillende geestelijke stro-

godsdienstige opvoeding krijgt een

gebeurtenissen uit de Bijbel in de

mingen. Bijzonder onderwijs moet

kind dan thuis van zijn ouders.’

12

podium _ voorjaar 2017

Van Hoepen: ‘Met het vieren van dit jubileum vieren we de diversiteit van ons onderwijs. Want artikel 23 bracht ons kleurrijk en gevarieerd onderwijs. De portretten in dit artikel van scholen van verschillende denominaties illustreren dit mooi. Ouders kunnen een bewuste keuze maken voor een school die bij hun kijk op het leven of pedagogische visie past. Er valt dankzij ons duale bestel wat te kiezen!’

De vicevoorzitter: ‘Dit betekent overigens niet dat we artikel 23 op een voetstuk moeten plaatsen en er vanaf moeten blijven. Om betere samenwerking tussen scholen, in met name krimpgebieden, mogelijk te maken en meer ruimte te creëren voor het stichten van scholen op basis van pedagogische visies of nieuwe levensbeschouwelijke overtuigingen, is een ruimere interpretatie van het wetsartikel nodig. Het advies van de Onderwijsraad uit 2012 dat hiervoor pleit, omarmen wij nog steeds. Laten we het goede van artikel 23 vooral behouden, maar tegelijkertijd samen kritisch kijken naar hoe het wetsartikel beter in onze tijd past. Met gelijke rechten en plichten voor openbaar en bijzonder onderwijs. Ik hoop dat we het gesprek hierover de komende tijd kunnen voeren.’

André Rouvoet, voorzitter Maatschappelijke Adviesraad van de PO-Raad: ‘Artikel 23 is een zeer waardevol ­artikel. Opvoeding en onderwijs zijn heel belangrijk; onze vrijheid van onderwijs regelt dat ouders een school kunnen stichten waar hun kinderen onderwijs krijgen op een manier die zij graag willen. In dat opzicht is het een van onze klassieke grondrechten: het vraagt om een overheid die afstand houdt van wat er op school gebeurt. Tegelijkertijd gaat artikel 23 ook uit van een sociaal grondrecht: het vraagt om een overheid die zorgt voor financiële gelijkstelling van bijzonder en openbaar onderwijs. Die combinatie van klassiek en sociaal, van een overheid die ruimte geeft en tegelijkertijd actief faciliteert,

Geerte Muis, directeur Gereformeerde Basisschool de Tamboerijn (Alphen aan de Rijn)

‘Ouders kiezen voor onze school omdat we over Jezus vertellen’ ‘Wij laten ons leiden door de Bijbel.

‘We staan als school middenin de

Onze leerlingen komen uit heel

We vertellen elke ochtend een verhaal

maatschappij en vertellen bijvoor-

Alphen aan de Rijn; iedereen is wel-

uit de Bijbel en maken daarna de

beeld ook over de evolutietheorie. De

kom. Ouders kiezen voor onze school

vertaalslag naar de invulling van ons

leerkracht geeft daarbij aan hoe hij of

omdat we over Jezus vertellen. Als ze

leven. Hoe ben je een goede naaste?

zij er zelf in staat, maar met respect

dat willen is men van harte welkom.

Ook leren de kinderen om met hun

voor andere standpunten. Zo leren we

Als dat thuis echter wordt ontkracht,

Vader te praten. Maar belangrijker

de kinderen denken vanuit een wis-

kan dat tot loyaliteitsproblemen

nog is dat de leerkrachten identiteits-

selend perspectief. Met de methode

leiden. Daarom kiezen ouders met

dragers zijn. We leven vanuit de liefde

Wonderlijk Gemaakt leren we kinde-

bijvoorbeeld een islamitische achter-

van God en de blijdschap die hij ons

ren om op een goede manier om te

grond niet voor onze school.’

geeft, en dat geven we door. We zien

gaan met seksualiteit. De boodschap

hoe prachtig de kinderen zijn, met al

is: je bent een gelief kind van God, je

hun talenten. Vanuit Gods liefde lopen

bent prachtig gemaakt.

we met hen mee.

podium _ voorjaar 2017

13

Jos de Kort, voorzitter CvB Markant Onderwijs (openbaar, Breda)

‘Onze scholen zijn heel autonoom bij het inrichten van het onderwijs’ ‘Ik vind het goed dat ouders kunnen

in wijken vol hoogopgeleide twee-

Daarnaast werpt de huidige wetge-

kiezen voor het type onderwijs dat

verdieners. Denk alleen maar aan de

ving obstakels op wanneer openbare

zij hun kind gunnen. Tegelijkertijd

manier waarop ze het taalonderwijs

scholen in krimpregio’s zich met

ben ik een voorstander van openbaar

inrichten. Ook het Sinterklaasfeest

bijzondere scholen willen samenvoe-

onderwijs. Bij de Markant-scholen

wordt verschillend gevierd: de ene

gen. Ik ben ook bestuurder van de

zijn er geen uitsluitingsgronden.

school doet dat traditioneel, terwijl

Stichting Vrije School Breda. Als die

Onze scholen hebben bovendien

op de andere school alleen witte

met een andere school wil samen-

een grote mate van autonomie bij

pieten komen.

gaan, komt er een fusietoets met

de inrichting van het onderwijs. Dus

‘Ik vind de manier waarop wij in

een batterij aan randvoorwaarden. Ik

naast reguliere scholen kennen we

Nederland ons onderwijs ingericht

vind dat niet meer van deze tijd. Wat

ook scholen die volgens Jenaplan-,

hebben, op sommige punten niet

mij betreft mag de discussie over

Dalton- of Montessoriprincipes

praktisch. Neem de verschillen in cao

artikel 23 gevoerd worden, maar ik

werken. Door die autonomie maken

tussen leerkrachten van openbare

heb geen behoefte aan een nieuwe

scholen in een wijk met zestig natio-

en bijzondere scholen. Dat soort

Schoolstrijd.’

naliteiten andere keuzes dan scholen

onderscheid moeten we afbouwen.

André Rouvoet: ‘De overheid geeft ruimte en faciliteert tegelijkertijd actief. Dat maakt artikel 23 tot een bijzonder artikel in onze grondwet’

Rouvoet: ‘In een krimpgebied moeten de schoolbesturen samen bepalen wat er belangrijk is. Vaak wordt er een defensief beroep gedaan op artikel 23, om andere belangen veilig te stellen, terwijl de identiteit van een bepaalde bijzondere school in de dagelijkse praktijk voor docenten en leerlingen nauwelijks nog betekenis heeft.

De -­toekomstbestendigheid van artikel 23 is ermee

maakt artikel 23 tot een bijzonder artikel in onze grond-

gediend als schoolbesturen het niet louter gebruiken om

wet. Enerzijds erkent het dat de opvoeding ook op school

het bestaansrecht van hun school veilig te stellen, maar

een taak van de ouders is; anderzijds is de overheid

men onder andere in het aannamebeleid consequent

verantwoordelijk voor het onderwijs. Daarbij kunnen we

invulling geeft aan de eigen identiteit.’ n

de vraag stellen: hoe ver mag die overheid gaan bij het definiëren van wat en hoe er wordt onderwezen?’

14

podium _ voorjaar 2017

H O E L E R E N W E L E E R L IN G E N O M G A A N M E T D E V E R S C HIL L E N IN D E S A M E N L E V IN G ?

Zoeken naar goede vorm voor burgerschaps onderwijs

De opvoedende taak van het onderwijs is

Eerst maar eens de definitie. Burgerschap: woorden-

misschien wel zo oud als de school zelf. Maar

boek Van Dale geeft als betekenis ‘staat van burger’.

juist nu viert de discussie over burgerschaps­ onderwijs hoogtijdagen. Waar begint en eindigt

En gaat het om burgerschap in het onderwijs, dan legt de Onderwijsraad het uit als ‘beschaafd gedrag in en om de school’ en daarbij ‘het vermogen van leerlingen

de verantwoordelijkheid van de school als

en studenten om een actieve bijdrage te leveren aan de

het gaat om burgerschap? ‘Je kan niet bij alle

maatschappij’.

maatschappelijke problemen tegen de school zeggen: los het maar op.’

Burgerschap en burgerschapsonderwijs zijn geen eenduidige begrippen. Want wat is die ‘staat van burger’ dan?

Wat vinden we beschaafd? En wat zien we als een actieve bijdrage aan de maatschappij?

T EK S T A NNEMIEK E KO OPER

podium _ voorjaar 2017

15

Foto: Jan Luursema

Anne Bert Dijkstra

Foto: Shira Koopman

Ingrid Verheggen

Burgerschapsonderwijs verandert immers niet alleen met de tijd, het is altijd ook contextgebonden. ‘Er moet ruimte blijven voor diversiteit.’

Anko van Hoepen

dat door de individualisering iedereen meer eigen keuzes maakt. We hebben te maken met grote m ­ igratiestromen; met veel nationaliteiten en een groeiende culturele verscheidenheid. Het wordt steeds moeilijker om het met elkaar eens te worden.’ Je ziet aan de incidenten dat het schuurt, vervolgt hij. ‘Als bijvoorbeeld in Arnhem een homostel wordt belaagd, zal een Arnhemse school hierop moeten inspelen.’

Het is logisch dat burgerschap zich maar moeilijk in één uitleg laat vatten, zegt Anne Bert Dijkstra, bijzonder

Opvoeden in de school

hoogleraar ‘Toezicht & Socialisatie, scholen en onderwijs-

Dijkstra vindt het niet meer dan logisch dat de school een

bestel’ aan de Universiteit van Amsterdam en coördinerend

belangrijke taak heeft bij burgerschapsvorming. Want als

inspecteur bij de Inspectie van het Onderwijs. Want hóe

er één plek is waar die diversiteit aan mensen een langere

je burgerschap invult, verandert nu eenmaal mee met de

periode samenkomt, is het wel het primair onderwijs. Het

maatschappij. De samenleving verandert, en daarmee de

is daarom bij uitstek de plek waar we kunnen leren samen-

voorbereiding van leerlingen daarop en de competenties

leven. En kunnen leren over waarden als verdraagzaamheid

die nodig zijn om in de samenleving mee te doen.

en respect, en over de waarden in de Grondwet, die samen

Sociale en maatschappelijke vorming zijn niet nieuw,

de basis vormen van onze democratie.

maar trokken lange tijd minder aandacht en bleven meer

De opvoeding komt steeds meer de school in, beaamt

impliciet. De afgelopen decennia jaar zijn de verschillen in

Ingrid Verheggen, bestuursvoorzitter bij de Almeerse

de samenleving groter geworden, zegt Dijkstra. ‘We zien

Scholen Groep. ‘We zien vaker dan vroeger kinderen die in

TIPS VOOR DE VORMGEVING VAN BURGERSCHAPSONDERWIJS Bij de inrichting van het burgerschapsonderwijs kunnen de volgende vragen u op weg helpen.

• Wat bedoelt de school met sociale/maatschappelijk vorming (burgerschap)?

• Wat vinden leraren ervan?

• Weet de school wat ze aan leerlingen wil leren?

• Heeft de school daarvoor een plan?

• Ook pedagogisch en didactisch?

• Past het burgerschapsonderwijs bij de omgeving? En de samenleving?

• Weet/meet de school wat leerlingen weten/kunnen/vinden?

• Zijn de resultaten merkbaar in de praktijk?

• Is de school tevreden over de kwaliteit?

• Praat de school met anderen over burgerschap (ouders, omgeving, inspectie)?

Bron: Rapport Burgerschap op school, Inspectie van het Onderwijs, 2016.

16

podium _ voorjaar 2017

twee werelden leven. Je hebt daarom als school een groot

onderwijs genoemd. Het gesprek waaróm de school dit

aandeel in het voorleven van democratische normen en

doet, wordt niet altijd gevoerd.’

waarden. Je moet heel expliciet zijn over omgangvormen,

Dat regel je niet met een wet, maar met het veld samen,

rechten en plichten.’

zegt Van Hoepen. Aan een wet kleeft het risico dat het onderwijs eenheidsworst wordt. En dat is het laatste

Verantwoordelijkheid

wat we moeten willen. Burgerschapsonderwijs verandert

De vraag die nu ter discussie staat, is dan ook niet óf

immers niet alleen met de tijd, het is ook altijd context­

scholen burgerschapsonderwijs moeten geven. Sinds tien

gebonden. ‘Er moet ruimte blijven voor diversiteit.’

jaar zijn alle scholen in het primair onderwijs hiertoe zelfs wettelijk verplicht. De vraag is waar de rol van de school begint en eindigt en hoe die rol goed kan worden geborgd.

‘Ik ben nog nooit een leraar tegengekomen die zijn opvoedkundige taak níet belangrijk vond’, zegt Dijkstra. ‘Toch is de burgerschapsopdracht voor het onderwijs een grote opdracht. In de praktijk blijkt dat scholen het lastig vinden om er invulling aan te geven.’

‘Ouders en school moeten samen optrekken zodat het kind één goede gids krijgt voor het vormen van eigen opvattingen’

De Inspectie van het Onderwijs stelde in februari van dit jaar in haar rapport Burgerschap op school dat scholen in het primair onderwijs met hun burgerschapsonderwijs

Ter illustratie vertelt Van Hoepen over een voorval uit

weliswaar voldoen aan de wettelijke eisen, maar dat ze

zijn tijd als schoolbestuurder in Zeeland. Een van de

méér zouden moeten doen. Scholen zijn zoekende, luidde

gemeenten wilde een asielzoekerscentrum opzetten en

de conclusie. De huidige kerndoelen, die voorschrijven wat

dat leidde tot veel commotie. Toen de school vervolgens

een leerling aan het eind van zijn basisschoolcarrière per

met kerst besloot de kinderen uit de noodopvanglocatie

vak moet kennen en kunnen, geven te weinig houvast.

uit te nodigen voor een maaltijd, wilden sommige ouders

Scholen zitten mede hierdoor in een lastig parket. Gevolg

hun kinderen thuishouden. Op zo’n moment moet je kun-

van alle onduidelijkheid is dat nu makkelijk voor alle pro-

nen inspelen op de lokale situatie, rekening houdend met

blemen naar de school wordt gewezen, zegt Dijkstra. ‘Maar

je eigen identiteit als school, zegt Van Hoepen. Juist dan

je kan niet over alles tegen de school zeggen: los het maar

speelt burgerschapsonderwijs een belangrijke rol. ‘Dat

op. Daarmee overladen we het onderwijs.’

betekent niet dat je leerlingen en ouders van jouw opvat-

Tegelijkertijd lukt het scholen zelf niet goed genoeg om

tingen moet gaan overtuigen, maar wel dat je leerlingen

concrete doelen te stellen voor hun eigen burgerschaps-

bijbrengt dat er in de samenleving verschillen zijn waar

onderwijs. Er ontbreken doorgaande leerlijnen en scholen

je als mens mee moet leren omgaan. Uiteindelijk zijn alle

weten vaak niet wat het resultaat van hun onderwijs is.

leerlingen met het diner op school gekomen.’

Het risico is vervolgens dat de politiek ingrijpt en gaat voorschrijven hoe het moet, waarschuwt de hoogleraar.

Burgerschap en ouders

Precies dat lijkt ook te gebeuren. Als reactie op het rapport

Hét burgerschapsonderwijs bestaat niet, onderschrijft

van de inspectie kondigde staatssecretaris Sander Dekker

Ingrid Verheggen. Haar 42 basisscholen krijgen ieder de

aan wettelijk voor te schrijven aan welke thema’s scholen

ruimte om zelf accenten te leggen. Belangrijk, vindt ze,

aandacht moeten besteden tijdens burgerschapslessen.

want je moet als school aansluiten bij de leefwereld van

Ook wil hij dat burgerschap een prominentere plek krijgt

kinderen, ouders en leraren. ‘De context van de school

in het onderwijsaanbod. Zijn wetsvoorstel wordt momen-

maakt ontzettend veel uit. In sommige wijken is sprake

teel verder uitgewerkt en daarna naar de Tweede Kamer

van sociale problematiek en hebben scholen te maken met

gestuurd.

onveiligheid. Daar krijgt burgerschapsonderwijs een andere rol dan op scholen die bijvoorbeeld in chique wijken staan

Verzet tegen een wet

en waar ouders al heel veel zelf aan burgerschapsvorming

De PO-Raad onderschrijft het belang van goed burger-

doen.’

schapsonderwijs, maar verzet zich tegen een verdere

Verheggen: ‘De crux van goed burgerschapsonderwijs zit

wettelijke verankering. Het onderwijsveld werkt aan

in een goede vorm van ouderbetrokkenheid. Het werkt

nieuwe kerndoelen omdat de huidige modern onderwijs in

niet als een kind thuis ruzies door geschreeuw leert

de weg staan en leerlingen niet meer goed voorbereiden

oplossen en op school door praten. Ouders en school

op hun toekomst. Door het onderwijsprogramma integraal

moeten samen optrekken zodat het kind één goede gids

te bekijken en nieuwe kerndoelen te maken, wil de sector

krijgt voor het vormen van eigen opvattingen en ideeën.

tegelijkertijd de overladenheid aanpakken. De d ­ iscussie

Ouderbetrokkenheid en burgerschapsvorming gaan hand

over burgerschap en de rol van de school hoort hierin

in hand.’

thuis, zegt vicevoorzitter Anko van Hoepen.

‘Burgerschap mag op het eerste gezicht abstract lijken,

Hij vindt echter ook dat het beter moet. ‘Ik heb nog te

maar dat het “moeilijk” zou zijn, is een misverstand’,

vaak gezien dat er een strik werd gedaan om het toch al

besluit hoogleraar Dijkstra. ‘Uiteindelijk komt het neer

geplande bezoek van een school aan een verpleeghuis,

op één ding: leren op een goede manier met elkaar om

moskee, kerk of synagoge. Dat werd dan burgerschaps­

te gaan.’ n

podium _ voorjaar 2017

17

M E E R A N A LY S E E N E VA L UAT IE n G E B RUIK VA N INZ IC H T E N UI T NIE U W O N D E R ZO E K n O N D E R ZO E K E R S VO E D E N M E T V R AG E N UI T D E S C H O O L n n

De academisch opgeleide leerkracht Naast de academische pabo komt er nu ook

Academisch opgeleide leerkrachten brengen academische

een universitaire lerarenopleiding voor het

kennis en vaardigheden in een school. Dat is goed voor

basisonderwijs. Wat is het verschil tussen die twee routes? Wat is de meerwaarde van een

de kwaliteit van het onderwijs. De PO-Raad is dan ook blij met de academische pabo’s en heeft zich ingezet voor de oprichting van universitaire lerarenopleidingen. Het streven

academisch opgeleide leerkracht en hoe worden

is zeker niet om alleen nog academisch opgeleiden voor de

studenten toegerust om aan die verwachtingen

klas te krijgen; het gaat de PO-Raad om diversiteit in de

te voldoen?

teams. Als de collectieve kwaliteit van de teams toeneemt, komt dat de onderwijskwaliteit ten goede.

T EK S T M A R I JK E NI JB OER

zie verder pagina 20

k

P RO M OV E N DA S T E L L A VA N D E R WA L- M A R I S

‘Leg meer dwarsverbanden tussen pabo, Van afgestudeerden van de academische pabo wordt verwacht dat zij gaan bijdragen aan een meer academisch werkklimaat op basisscholen.

Daarvoor is het nodig dat de opleiding hen leert om betekenisgericht te leren. Volgens promovenda Stella Van der Wal-Maris maakt de academische pabo deze verwachting deels waar. Zij doet verschillende aanbevelingen voor verbetering.

18

podium _ voorjaar 2017

Studenten Marnix Academie. Foto’s: David Jagersma

academische vorming en basisschool’ Simone Walvisch, oud vicevoorzitter van de PO-Raad,

Van der Wal-Maris onderzocht de verschillen op deze pun-

pleitte in 2016 voor twee academisch geschoolde leer-

ten tussen eerstejaars studenten van de reguliere en de

krachten op elke basisschool. Stella van der Wal-Maris

academische pabo. ‘Aan het begin van het eerste jaar zie

(zie kader) onderschrijft dat pleidooi van harte. ‘Het is

je geen verschil. Ik verwachtte dat de studenten die kiezen

inderdaad goed als er meer diversiteit in de schoolteams

voor de academische pabo, meer zouden zijn gericht op

komt. De academisch geschoolde leerkrachten brengen

betekenisgericht leren. Maar we zagen bij de beide groepen

nieuwe expertise in de school. Innovatie komt weinig aan

aan het begin van het eerste jaar dat studenten gericht zijn

bod op de reguliere pabo; dat is de kracht van de aca­

op het reproduceren van kennis. Dat heeft er waarschijn-

demische pabo.’

lijk mee te maken dat het voortgezet onderwijs nog erg is

Maar dat betekent niet dat de academisch geschoolden

gericht op het reproduceren van kennis.’

betere leerkrachten zijn, benadrukt ze. ‘Afgestudeerden

Aan het eind van het eerste leerjaar zag zij echter wél

van de reguliere pabo zijn heel goede leerkrachten. Het is

een significant verschil. ‘De studenten van de academi-

de diversiteit in een team die zorgt voor meerwaarde.’

sche pabo schakelen gaandeweg steeds meer over van

De academische pabo zou studenten vooral moeten stimu­

een gerichtheid op het reproduceren van kennis naar het

leren om betekenisgericht te leren, ook na hun studie.

diepgaander bestuderen van onderwerpen. En aan die ont-

Dat definieert Van der Wal-Maris als volgt. De studenten:

wikkeling draagt hun opleiding wel degelijk bij. Dat gebeurt

● sturen zelf hun leren aan en bouwen actief kennis op

bijvoorbeeld door studenten bronnen kritisch te laten

● streven naar diepgaand begrip van onderwijskundige

beoordelen, door hen een beargumenteerde opvatting te

vraagstukken ● hebben een eigen, onderbouwde mening over de behandelde onderwerpen

laten formuleren over een onderwijskundig vraagstuk, of door een onderwijskundig thema te onderzoeken en de uitkomsten te presenteren aan basisschoolleraren.’

k

● trekken hierover hun eigen conclusies podium _ voorjaar 2017

19

Twee routes

Meerwaarde

Zowel de academische pabo als de universitaire leraren­

Als meerwaarde van academisch opgeleiden in het team

opleiding staan open voor studenten met een vwo-diploma

van de basisschool ziet de PO-Raad:

op zak. Maar wat zijn de verschillen tussen beide trajecten?

● Zij kunnen een bijdrage leveren aan de analyse van

Bij een academische pabo volgen studenten twee bachelor­ opleidingen tegelijkertijd: de hbo-opleiding tot leraar

onderwijsresultaten en de evaluatie van het onderwijs. ● Voor duurzame onderwijsverbetering en -innovatie is

basisonderwijs en een universitaire opleiding pedagogiek of

steeds nieuwe kennis nodig over hoe kinderen leren en

onderwijskunde. Er zijn ook andere varianten. Zo combi­

hoe je effectief kunt onderwijzen. Momenteel komen

neren sommige academische pabo’s een professionele

inzichten uit wetenschappelijk onderwijsonderzoek

bachelor met een pre-master traject.

onvoldoende in het onderwijs terecht. Leerkrachten met een academische oriëntatie kunnen deze inzichten naar

Voor duurzame onderwijs­ verbetering en -innovatie is steeds nieuwe kennis nodig over hoe kinderen leren en hoe je effectief kunt onderwijzen

de praktijk toe vertalen en onderzoekers ‘voeden’ met vragen die voor het onderwijs relevant zijn. n

ZO STIMULEER JE BETEKENISGERICHT LEREN Deze elementen in een leeromgeving stimuleren ­betekenisgericht leren:

De universitaire lerarenopleiding stelt studenten in de

• het kritisch verwerken van input

gelegenheid om in drie jaar hun lesbevoegdheid voor het

• het onderbouwen van een mening

basisonderwijs te behalen. Bachelor- of master-afgestu-

• coöperatieve leeractiviteiten

deerden van diverse studierichtingen die alsnog leraar

• wetenschappelijk discours

willen worden, kunnen straks terecht op een alternatief

• wetenschappelijk onderzoek

opleidingstraject. Gedacht wordt aan een verkorte uni-

• komen tot persoonlijke praktijktheorie

versitaire bachelor voor leraar basisonderwijs, of een

• ook academische oriëntatie in de stageschool

tweejarig mastertraject met eventuele vrijstellingen.

• kennis extern delen

k vervolg Stella van der Wal Maris

Van der Wal-Maris: ‘Voor het betekenisgericht leren lijkt het van belang dat studenten keuze ervaren in wat en hoe

Overvol programma

ze leren. Soms is die ruimte er wel degelijk, maar moet je

Op één punt stimuleert de academische pabo studenten

deze meer zichtbaar maken. Mijn aanbeveling is: creëer

echter niet: bij het zelf sturen van het eigen leren. ‘Dat

bewust ruimte en expliciteer keuzemogelijkheden. Sta

had ik niet verwacht. Ik vind het wel een punt van zorg.

regelmatig met studenten stil bij zelfsturing; leer hen hoe

Als een leeromgeving de zelfsturing niet stimuleert, is de

je dat doet. Als het lukt om meer zelfregulatie te realiseren

kans groot dat de student dit na zijn afstuderen ook niet

en betekenisgericht te leren, is dat heel waardevol voor

gaat doen. Terwijl deze vaardigheid echt nodig is om bij te

basisscholen.’

dragen aan een academisch klimaat.’

Van der Wal-Maris vermoedt dat hier meespeelt dat de

Wat leer ik? Hoe leer ik?

samenhang tussen het professionele en academische

Idealiter loopt die ontwikkeling na de diplomering naadloos

deel van hun opleiding vaak niet optimaal is. Wat daarbij

door tijdens de inductiefase, wanneer de leerkracht zich

meespeelt is dat de universitaire opleidingen pedago-

ontwikkelt van startbekwaam naar vakbekwaam. ‘Dan, en

giek en onderwijskunde moeten voldoen aan hun eigen

liefst ook daarna, zouden leerkrachten zich moeten blijven

accreditatie-vereisten. Daardoor krijgen de studenten

afvragen: wat leer ik? Hoe leer ik? Dat is van waarde voor

ook studieonderdelen die minder relevant zijn voor het

de lerende cultuur op de basisschool.’

leraarsberoep. Betekenisgericht leren wordt daarnaast ook

Volgens van der Wal-Maris is het belangrijk dat de profes-

belemmerd door het overvolle programma van de academi-

sionele en academische vorming zoveel mogelijk worden

sche pabo’s.

geïntegreerd. ‘Als dat niet gebeurt, loop je namelijk kans

‘De opleidingen vinden alles belangrijk’, zegt ze over

dat die twee ook in het beroep niet integreren. Je moet in

dat laatste punt. ‘Ik denk dat het beter is om een aantal

de eerste plaats leraren opleiden; niet academici die ook

onderwerpen grondig te bestuderen, dan veel onderwerpen

voor de klas kunnen. Het beroep van leerkracht is immers

oppervlakkig. We moeten wat dat betreft als opleidingen

complex. Je moet dertien vakken beheersen, didactisch en

de hand in eigen boezem steken.’

pedagogisch geschoold zijn, in een team functioneren en samenwerken met de omgeving.’

20

podium _ voorjaar 2017

Nauwe contacten tussen opleiding en scholenveld zijn

Interessant is in dit verband een onderzoek dat Jan Baan

belangrijk. De ene academische pabo investeert daar meer

van de VU in 2015 is gestart naar hoe directeuren van

in dan de andere. Van der Wal-Maris juicht zulke contacten

basisscholen en afgestudeerden van de academische pabo

toe omdat beide partijen daar beter van worden. ‘Neem

de inzet van die laatsten op de basisschool ervaren. De

de academische pabo’s die hun onderwijs grotendeels

resultaten van dit onderzoek laten nog enkele jaren op zich

vormgeven rond een onderwijskundig vraagstuk. Zij kijken

wachten. n

bijvoorbeeld wat goed werkt binnen het reken- en wiskundeonderwijs. In het atelier worden colleges gegeven over didactiek en de studenten kiezen een onderwerp dat ze

Stella van der Wal-Maris

verder gaan uitdiepen. Dat gebeurt vanuit wetenschap-

volgde de pabo en daarna

pelijke en professionele theorie en ze proberen dingen uit

een tweedegraads leraren-

in de praktijk op een basisschool. Na afloop presenteren

opleiding wiskunde. Gaf

de studenten hun conclusies op de basisschool of op een

Nederlands en wiskunde op

congres, of ze schrijven een artikel.’ Aan een dergelijke

een Rotterdamse vo-school.

kennisoverdracht kan een basisschool echt iets hebben.

Was daarna wiskundedo-

Het advies van Van der Wal-Maris aan academische pabo’s

cent en coördinator op een

is dan ook om zoveel mogelijk dwarsverbanden te leggen.

pabo. Was projectleider

‘Dan is de kans groter dat de studenten en de basisscholen

toetsing aan de Marnix

die connecties ook echt gaan gebruiken. Op de stageschool

Academie en Is daar nu hoofddocent en senior onderzoe-

moeten studenten leren onderwijzen, maar ook academi-

ker. Promoveerde in januari 2017 aan de TU Eindhoven

sche opdrachten kunnen uitvoeren. Dat gebeurt niet altijd,

met haar proefschrift ‘Meaning-oriented learning in Dutch

zeker niet vanaf het eerste jaar. Je kunt studenten ook

academic primary teacher education’.

laten bijdragen aan onderzoek dat loopt in de school. Als je dergelijke dwarsverbanden legt, komt de academische meerwaarde veel meer ten goede van de basisschool.’

podium _ voorjaar 2017

21

Publicaties van de PO-Raad Onderstaande publicaties kunt u downloaden op www.poraad.nl/ ledenondersteuning/publicaties. Leden van de PO-Raad kunnen gedrukte exemplaren bestellen via info@poraad.nl.

Ruimte voor nieuwe talenten

Bovenschoolse kwaliteitszorg

Doorstroom van kleuters

Maak op je school een meerjaren-

Deze publicatie is bedoeld voor ieder-

Hoe ga je om met een kleuter die nog

plan voor nieuwkomersleerlingen

een die zich bovenschools bezighoudt

niet toe lijkt te zijn aan groep 3? Richt

en gebruik de moedertaal van een

met onderwijskwaliteit, of dat nu een

je de kleutergroepen ‘schoolser’ in,

leerling als opstapje voor het leren

paar uur in de week is of een fulltime

dan bekruipt je misschien het gevoel

van Nederlands én andere vakken.

baan. De handreiking biedt de kwa-

dat jonge kinderen geen kind meer

Dat zijn twee belangrijke aanbeve-

liteitszorgmedewerker een overzicht

mogen zijn. Bouw je meer spelelemen-

lingen uit de handreiking ‘Ruimte

van de opdrachten en vaardigheden

ten in groep 3 in, dan is er de zorg dat

voor nieuwe talenten’. Deze brochure

die nodig zijn voor een goede uitoe-

er onvoldoende tijd is voor de leerstof.

helpt leerkrachten, taalcoördinato-

fening van kwaliteitszorg. Zo is er

Een soepele overgang van groep 2

ren, schoolleiders en bestuurders bij

aandacht voor de rol als beleidsont-

naar groep 3 is belangrijk, maar hoe

hun keuzes rond nieuwkomers op de

wikkelaar, adviseur en onderzoeker.

realiseer je een goede doorlopende

basisschool.

De lezer krijgt tips voor het innemen

ontwikkellijn? En spreken de leer-

van de juiste positie in de organisatie.

krachten van groep 1-2 en groep 3 wel dezelfde taal?

Een spiegel voor de school – Praktijk­ ervaringen van auditoren

Toetsingskader voor ‘beproefde’ les­observatieinstrumenten

Governance passend onderwijs*

De auditorenscholing van de PO-Raad

Schoolbesturen en scholen gebruiken

Bij de governanceinrichting van de

biedt kwaliteitsmedewerkers en

volgens de afspraken in de cao een

samenwerkingsverbanden (swv)

schoolleiders praktische handreikingen

beproefd observatie-instrument bij het

passend onderwijs moet er een deug-

en achtergrondinformatie om zelf met

versterken van de didactische vaardig-

delijke scheiding zijn tussen de functie

de kwaliteitsvragen uit hun organisatie

heden, de begeleiding van (startende)

bestuur en de functie intern toezicht.

aan de slag te gaan. De ervaringen

leraren en de professionalisering van

Swv’s hebben dat op diverse manieren

van de deelnemers en de deskundigen

lerarenteams. Om de term ‘beproefd’

geregeld. Vaak vervullen school­

zijn nu verzameld in het boekje ‘Een

verder invulling te geven heeft de

besturen die interne toezichthoudende

spiegel voor de school’. Zij vertellen

PO-Raad op verzoek van het veld een

rol. Besturen hebben daarnaast

wat er allemaal komt kijken bij een

toetsingskader laten ontwikkelen.

vaak nog andere rollen in het swv

goede audit. Zodat de geauditeerde

Dit toetsingskader helpt schoolbe-

(klant, leverancier, eigenaar). Kan het

school niet alleen gehoord wordt, maar

sturen en scholen bij het kiezen van

intern toezicht dan wel onafhankelijk

zich ook gehoord voelt.

een lesobservatie-­instrument en een

worden ingevuld? Een goed toezicht-

zorgvuldige implementatie ervan in de

kader is van belang, maar ook een

organisatie.

aanspreekcultuur. *Niet in gedrukte vorm beschikbaar.

22

podium _ voorjaar 2017

Mijn plein

Met een financiële bijdrage van Jantje Beton is het schoolplein van de Koningin Julianaschool in Culemborg vorig jaar zomer veranderd van een standaard kaal, stenen terrein in een groene oase. Struiken, bomen, tunneltjes en heuvels, slingertouwen in bomen, autobanden, een waterpomp die van de zandbak eronder een meertje maakt. Er valt veel te beleven, vertelt directeur Marianne van der Schee. ‘Het spel is zoveel gevarieerder en creatiever geworden. Met pallets maken de kinderen hutten, ze doen dingen met het materiaal die je niet zou verwachten. Dat is geweldig om te zien. Ze sjouwen met oude autobanden rond, maken paadjes van oude boomstammetjes. Er ontstaan constructies die de kinderen zelf maken. Met oude schoolbanken verlengen ze bijvoorbeeld de glijbaan of ze skateboarden over een zelfgemaakte stellage van diezelfde banken.’ Het plein is ontwikkeld in overleg met ouders en kinderen. ‘We willen kinderen stimuleren het beste uit zichzelf te halen. Dat doen we in de klas en nu ook met buitenspelen. Kinderen leren hun grenzen door te ervaren. Hoe ernstig is het om met een geschaafde knie thuis te komen? Ouders vinden het ook belangrijker dat de kinderen fijn spelen, dan dat ze schoon thuiskomen.’ n

podium _ voorjaar 2017

23

V E R S N E L L IN G S V R A AG: H O E K R I J G IK E E N L E E R L IN G VO L G S Y S T E E M O P M A AT ?

Gezocht: leverancier met lef en oog voor verschil De huidige leerlingvolg­systemen (lvs) zijn niet flexibel genoeg voor het speciaal onderwijs. Juist de diversiteit die zo kenmerkend is voor het so, staat een geschikt lvs in de weg. Podium sprak met Hennie Loeffen, bestuurslid van De Onderwijs­specialisten (22 scholen voor lichamelijk en meervoudig beperkte kinderen). Hij diende twee jaar geleden als één van de eersten een versnellingsvraag in bij de PO-Raad, om marktpartijen uit te nodigen een leerlingvolgsysteem op maat te maken.

T EK S T EL ISE H A A R M A N

We zijn twee jaar verder sinds je jouw versnellings-

Hoe reageren de professionals in de school op het

vraag instuurde. Wat heeft dit tot nu toe opgeleverd?

doelgroepenmodel?

‘Het leerlingvolgsysteem dat ik voor ogen had, is er helaas

‘Goed! Deze behoefte aan standaardisatie bestaat al

nog niet. De ontwikkeling van een systeem waarmee je

langer onder professionals, maar waar begin je? En wie

leerlingen op hun eigen ontwikkellijn volgt, is nog niet

begint ermee? Het moet allemaal gebeuren in de ‘eigen

rendabel genoeg voor marktpartijen. Het financiële risico

tijd’. Daarom waren we blij met de versnellingsvragen

dat ze lopen is te groot. Dat heeft ook te maken met de

van de PO-Raad en de ondersteuning door LECSO bij de

specifieke wensen van het speciaal onderwijs. Wat het al

implementatie. Momenteel wordt het model nog getest

wél heeft opgeleverd: als speciaal onderwijs zijn we gaan

in gebruikersgroepen, maar de eerste reacties zijn posi-

inzien dat we ook naar onszelf moeten kijken: we moeten

tief. Hoewel de versnellingsvraag nog niet het gewenste

standaardiseren.’

lvs heeft opgeleverd, zien de gebruikers al voordelen.

Het doelgroepenmodel vergemakkelijkt de communicatie

Is het niet risicovol om deze kinderen samen in

met het v(s)o en het samenwerkingsverband. Zeker als

één model te stoppen? Zijn ze daarvoor niet té

dit straks de landelijke standaard wordt, zal dat voordeel

verschillend?

alleen maar groter worden.’

‘Natuurlijk is ieder kind anders, maar het echte probleem is dat iedere school zijn eigen terminologie heeft voor ver-

Zijn ouders hier ook mee geholpen?

gelijkbare eigenschappen of competenties. Daarom hebben

‘Het is de bedoeling dat de communicatie met ouders

wij het doelgroepenmodel ontwikkeld: hiermee onderschei-

hierdoor eenvoudiger wordt. Ouders hebben het recht om

den we zeven hoofdgroepen met een vertaling in leerlijnen.

te weten hoe hun kind het doet op school. Ontwikkelt hun

Ieder kind kan afhankelijk van intelligentie, ontwikkelings­

kind zich zoals ze mogen verwachten? In het vo zijn er

leeftijd, ondersteuningsbehoefte en leerkenmerken

al systemen waar ouders toegang hebben tot een aparte

ingedeeld worden in een doelgroep met een bijbehorende

oudersectie van het lvs. Het zou fantastisch zijn als dat ook

leerroute. Door voor elke leerling eigen kindkenmerken

mogelijk wordt binnen het (v)so.’

en ondersteuningsbehoeften vast te leggen, blijft elk kind uniek.’

24

podium _ voorjaar 2017

Kun je met het juiste systeem straks ook betere uitspraken doen over wat jullie nu precies toevoegen

Ook een versnellingsvraag indienen?

als speciaal onderwijs?

Loopt u bij de ontwikkeling en implementatie van ICT

‘Het ideale leerlingvolgsysteem geeft op alle niveaus

op school tegen vragen of blokkades aan waar nog

inzicht, van de leerling tot op bestuursniveau. Het brengt

geen oplossing voor bestaat? Spelen deze vragen ook

zuivere leeropbrengsten in kaart en houdt rekening met

bij andere schoolbesturen? De PO-Raad en Kennisnet

de intelligentie van de leerling en bijvoorbeeld de mate

nemen belemmeringen weg en helpen u graag naar

van zelfredzaamheid en het sociaal functioneren. We zijn

het antwoord. Werk niet langer zelfstandig aan een

hier over in overleg met de onderwijsinspectie. Het doel-

oplossing en schakel onze hulp in. Zo kunnen wij,

groepenmodel is essentieel, wil je inzicht krijgen in de

in samenwerking met u, uw vraag beantwoorden

opbrengsten van een speciale school en deze kunnen ver-

en de sector verder helpen. www.poraad.nl/

gelijken met andere scholen.’

versnellingsvragen

En nu? Hopen dat een leverancier er brood in ziet?

‘Er gebeurt al wel wat. MLS en Datacare zijn voorbeelden

regulier onderwijs dit gaat onderschrijven. Daar hebben ze

van leerlingvolgsystemen die zich specifiek richten op het

alle reden toe, want met passend onderwijs hebben zij ook

speciaal onderwijs en proberen om maatwerk te leveren.

steeds meer belang bij een leerlingvolgsysteem op maat.

Alleen heb je bij kleine partijen minder zekerheid over

Voor hun zittende leerlingen, maar ook zodat leerlingen die

de continuïteit en snelheid van ontwikkeling van aanpas-

van het speciaal naar het regulier onderwijs overstappen of

singen en vernieuwingen. Maar op grote leveranciers als

andersom, hun leerlijn kunnen vervolgen.’

Parnassys heb je als speciaal onderwijs weer te weinig invloed. We kunnen als so-besturen alleen meepraten over

Ben je hoopvol over de goede afloop?

de ontwikkelagenda van de leveranciers, als we eenduidige

‘Het gaat langzaam, maar ik denk dat we er zullen uit­

wensen communiceren. Daarom hebben we al die techni-

komen met de markt. Dit langdurige proces bevestigt voor

sche aspecten opgeschreven in een programma van eisen.

mij alleen maar dat een goede implementatie van ICT niet

Daar maken de PO-Raad en Kennisnet momenteel een

vanzelf gaat en dat deze ontwikkelingen zonder ­financiële

animatie van, zodat de boodschap nog duidelijker wordt.

impuls van de overheid bijna niet uitvoerbaar zijn. Als

Een dergelijke animatie is er overigens ook al voor het

bestuurder voel ik mij ervoor verantwoordelijk om die kar

doelgroepenmodel.’

te trekken. We moeten ons inspannen om het onderwijs beter te maken. Dit soort processen zijn taai en staan mis-

Erkennen alle scholen dat eisenpakket?

schien ver van het directe onderwijs af, maar ze leveren

‘Ja, in het speciaal onderwijs staan de neuzen inmiddels

uiteindelijk een bijdrage aan goed onderwijs voor onze

aardig dezelfde kant op. Maar wat écht helpt, is dat ook het

leerlingen.’ n

Foto: Bram Petraeus, Hollandse Hoogte

podium _ voorjaar 2017

25

Huisvestingsnieuws Goede huisvesting is een absolute voorwaarde voor goed onderwijs. Ook via podium blijven we u informeren over actuele huisvestingszaken.

DE BOUWAGENDA De huidige bouwmarkt functioneert traditioneel.

Innovatie is volgens Bernard Wientjes, voorzitter van De Bouwagenda 2017-2020, dringend noodzakelijk om antwoord te geven op klimaatverandering, de energietransitie en digitalisering. Dat geldt ook voor de huisvesting van onze scholen. Daarom moet een nieuw kabinet het voorstel van PO-Raad, VO-raad en VNG* zonder uitstel omzetten in beleid en wetgeving, schrijft Wientjes.

Verder staat in de Bouwagenda dat iedere regio een onafhankelijke regisseur moet aanstellen. Deze heeft als eerste taak om bottom-up, samen met gemeenten en besturen de huidige voorraad schoolgebouwen betrouwbaar in kaart te brengen en te helpen met het opstellen van de IHP’s.

Om schoolbesturen en gemeenten te ontzorgen stelt de Bouwagenda een investeringsfonds voor, waarmee

AANPASSINGEN IN DE WET

inspanningen van gemeenten via cofinanciering in een

In een Kamerdebat over een alarmerend rapport van de

stroomversnelling raken. Zo zouden per jaarschijf van

Algemene Rekenkamer heeft staatssecretaris Dekker

een verduurzamings-IHP extra middelen kunnen worden

aangegeven dat aanpassingen in de wet noodzakelijk zijn

toegekend. Op deze manier wordt goed gedrag ook echt

om het onderwijshuisvestingsstelsel uit het slop te trekken.

beloond, zo belooft de Bouwagenda.

Hij is bereid renovatie en het integraal huisvestingsplan (IHP) een juridische status te geven, zodat er duidelijkheid komt over wie waarvoor verantwoordelijk is. Op dit

LEEGSTANDSMONITOR

moment lopen schoolbesturen en gemeenten op vele

Via de Leegstandsmonitor van het CBS kunnen school­

fronten vast: het investeringsverbod, leegstand, formele

bestuurders per provincie en gemeente een beeld krijgen

procedures in de wet, de hoogte van de normvergoedingen.

van de leegstand van schoolgebouwen en ander vast-

De PO-Raad, VNG en VO-raad hebben een plan* gepresen-

goed. Onlangs werd de monitor gepresenteerd op basis

teerd om het stelsel aan te passen aan de eisen van deze

van de beschikbare cijfers van 2015 en 2016. De monitor

tijd. Momenteel wordt hard gewerkt aan de uitwerking

is bedoeld om het gesprek aan te gaan over de mogelijk­

hiervan. De focus verschuift in ieder geval van jaarcyclus

heden van leegstaand vastgoed. De resultaten stroken nog

naar meerjarenbeleid en van financiële naar kwalitatieve

niet helemaal met de praktijk, maar het is een begin van

normeringen.

een betere vastgoedregistratie, aldus platform Bouwstenen voor Sociaal. Op dit moment spannen de gemeenten

*https://www.poraad.nl/nieuws-en-achtergronden/

Soest, Delft, Nijmegen, Meppel en Oirschot de kroon wat

po-raad-vo-raad-en-vng-maken-afspraken-over-

betreft leegstaande schoolgebouwen (31 tot 41% van

onderwijshuisvesting

het oppervlak).

26

podium _ voorjaar 2017

SUBSIDIE EN GRATIS KENNISSESSIES VOOR GEZOND EN DUURZAAM PAND Schoolbesturen kunnen nog steeds subsidie aanvragen om extern advies in te huren voor verduurzaming van hun schoolgebouwen. De subsidie bedraagt 50% van de advieskosten tot een maximum van € 3.500. Daarnaast zijn er voor scholen gratis kennissessies Renovatie van school­gebouwen. Hierbij is er volop aandacht voor recente politieke ontwikkelingen, fi ­ nancieringsconstructies, duurzame gebouwen en een gezonde leeromgeving.

Schoolbesturen kunnen ook hun eigen vraagstukken voorleggen aan gespecialiseerde, onafhankelijke professionals.

De subsidie en kennissessies zijn onderdeel van de Green Deal Scholen. Schoolbesturen met vragen kunnen contact opnemen met de helpdesk via info@greendealscholen.nl of 085 - 303 26 02 (ma t/m do). Kijk voor meer informatie op www.greendealscholen.nl.

D R IE V R AG E N A AN

Vrijwillige techniekmeester Henk Perdon:

‘Je kunt kinderen niet vroeg genoeg met techniek in aanraking brengen’ Hoe ziet de techniekles eruit?

met gereedschap omgaan, krijgen

‘We geven de groepen 5 tot en met

schema’s lezen en zijn bezig met

8 wekelijks een middag techniekles.

tekenen, rekenen en wiskunde. Voor

Inmiddels hebben we een bijna vol-

de kinderen is het vooral een gezellige

ledig ingericht technieklokaal, dat we

middag, terwijl ze ondertussen ook

de techniekacademie noemen, met

veilig en gestructureerd leren werken.’

materialenkennis, leren technische

allerhande gereedschap van handAlles komt aan bod: van elektriciteit,

Welk belang heeft het bedrijfsleven hierbij?

houtbewerking, solderen, het leren

‘Er is veel vraag naar goede vak- en

programmeren van een 3D-printer tot

ICT-mensen. Je kunt kinderen daar

het bouwen van een robot.’

niet vroeg genoeg mee in aanraking

boormachines tot kolomboormachines.

laten komen. Dat is dé manier om jongeren geïnteresseerd te krijgen.

Op basisschool De Vuurvlinder,

Waarom is dit interessant en nuttig voor kinderen?

onderdeel van kindcentrum

‘Met lede ogen zag ik mijn

met het bedrijfsleven. Natuurlijk doen

OPwierde in Appingedam, krijgen

kleinkinderen ook in de bovenbouw

we mee met de jaarlijkse Girlsday en

leerlingen wekelijks een middag

vooral plakken en knippen. Dat kon

sluiten we graag aan bij een wedstrijd

techniekles van techniekmeester

wel wat zinvoller, vond ik. Als oud-

van het Innovatiecluster Drachten

Henk Perdon en zijn collega. Als

elektricien weet ik hoe belangrijk het

(gezamenlijke hightech bedrijven,

vrijwilligers onderhouden zij

is om over technische vaardigheden te

red.). Dat leverde onze school een

contacten met het bedrijfsleven

beschikken. Kinderen leren schoolse

mooie Meccanoid robot op.’ n

om samen te werken en geld te

vaardigheden toepassen in de praktijk

werven voor apparatuur, van

en ervaren hoe leuk het is om met

robots tot 3D printers.

techniek bezig te zijn. Ze leren

Als het maar even kan, leg ik de relatie

podium _ voorjaar 2017

27

KLEURRIJK IN ONDERWIJS Volgende week komt onze sector samen op het PO-Raad congres ‘Kleurrijk in onderwijs’. Daar vieren we de diversiteit en kwaliteit binnen het primair onderwijs en staan we stil bij de uitdagingen die voor ons liggen.

Met keynotes van Rinda den Besten en prof. dr. Ernst Hirsch Ballin, een afsluiting door Ruben Terlou, masterclasses, workshops en een informatiemarkt, bieden wij een gevarieerd en interessant programma voor elke onderwijsprofessional.

Kleurrijk in onderwijs vindt plaats op 16 juni 2017 in Hart van Holland, Nijkerk.

Op www.kleurrijkinonderwijs.nl vindt u meer informatie over het programma en kunt u zich inschrijven.