PL ATFORM VOOR HE T PR IMA IR ONDERWIJS
jaargang 6 _ voorjaar 2017
We zitten krap 100 jaar vrijheid van onderwijs n Zoeken naar goede vorm voor burgerschapsonderwijs n De academisch opgeleide leerkracht n Gezocht: leverancier met lef
RRIJK
Inhoud
podium _ jaargang 6 _ voorjaar 2017
WE ZITTEN KRAP Scholen hebben de grootste moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Het knelt, vooral bij de materiële instandhouding en de onderwijsachterstandsgelden.
Pagina 4
ZOEKEN NAAR GOEDE VORM VOOR BURGERSCHAPSONDERWIJS Waar begint en eindigt de verantwoordelijkheid van de school als het gaat om burgerschap? ‘Ouders en school moeten samen optrekken zodat het kind één goede gids krijgt voor het vormen van eigen opvattingen.’
Pagina 15
TE WEINIG GELD OF VERKEERDE UITGAVEN? Dankzij de lumpsumfinanciering mogen schoolbesturen zelf bepalen welk bedrag ze aan welk doel besteden, als de eindopbrengsten maar voldoende zijn. Maar laatst meldde een krant dat scholen de gasrekening betalen uit de salarispot. En volgens de SP verdwijnt onderwijsgeld in een ‘zwart gat’. Hoe zit het nu? Een aantal feiten over financiering op een rij. Pagina 7
DE ACADEMISCH OPGELEIDE LEERKRACHT
100 JAAR VRIJHEID VAN ONDERWIJS
GEZOCHT: LEVERANCIER MET LEF
Artikel 23 is jarig. Al een eeuw lang heeft Nederland een grondwet waarin de regering haar zorg voor het onderwijs benoemt, en tegelijkertijd de vrijheid van onderwijs IN ONDERWIJS waarborgt. Pagina 10
week komt onze sector samen op het PO-Raad congres erwijs’. Daar vieren we de diversiteit en kwaliteit binnen het wijs en staan we stil bij de uitdagingen die voor ons liggen.
Naast de academische pabo komt er nu ook een universitaire lerarenopleiding voor het basisonderwijs. Wat is de meerwaarde van een academisch opgeleide leerkracht en hoe worden studenten toegerust om aan die verwachtingen te voldoen? Pagina 18
De huidige leerlingvolgsystemen zijn niet flexibel genoeg voor het speciaal onderwijs. Bestuurder Hennie Loeffen diende een versnellingsvraag in bij de PO-Raad om marktpartijen uit te nodigen een leerlingvolgsysteem op maat te maken. Pagina 24
Rinda den Besten en prof. dr. Ernst Hirsch Ballin, een afsluiting masterclasses, workshops en een informatiemarkt, bieden wij en interessant programma voor elke onderwijsprofessional.
Veel onderwerpen in deze podium komen ook aan bod tijdens het PO-Raad congres Kleurrijk in Onderwijs. Zo spreekt Boris van der Ham over burgerschap en Ronald Kox van LKCA over Gameplay&Gamefication. Prof. Dr. Ernst Hirsch Ballin bespreekt de vrijheid van onderwijs en Wouter van Casteren laat z’n licht schijnen over de academische leraar. Wilt u meer weten over deze thema’s, kom dan naar ons congres. Zie de achterzijde van deze podium.
rwijs vindt 2017 in Hart erk.
nderwijs.nl e over het zich inschrijven.
Verder in dit nummer 9 Column Peter Bolink 22 Publicaties van de PO-Raad 23 Mijn Plein 26 Huisvestingsnieuws 27 Drie Vragen Aan Hugo de Jonge 28 Congres PO-Raad
COLOFON
podium is een platform van en voor leden van de PO-Raad waar meningen, ideeën, problemen en oplossingen uit de
onderwijspraktijk aan bod komen. De PO-Raad onderschrijft niet noodzakelijk de in het blad verkondigde meningen. Overname van artikelen alleen na overleg met de hoofdredactie. Hoofdredacteur: Ad Veen. Eindredacteur: Marijke Nijboer. Foto’s cover en p. 23: Hans Roggen, foto’s medewerkers PO-Raad: Katja Mali. Teksten Mijn Plein en Drie Vragen Aan: Irene Hemels. Tekst Huisvestingsnieuws: Elise Haarman. Grafische vormgeving: Coers & Roest ontwerpers bno/drukkers. Redactieadres: podium@poraad.nl.
2
podium _ voorjaar 2017
VO O RWO O R D
De tekorten worden steeds zichtbaarder Vlak na de meivakantie ontvingen de ouders van diverse
Zo’n nieuwe bestuursperiode biedt nieuwe kansen om
Nijmeegse leerlingen een brief met de oproep om voor
de juiste voorwaarden te scheppen voor goed onder-
de klas te gaan staan. Het lerarentekort begon dusdanige
wijs. Hogere lerarensalarissen regel je immers niet als
vormen aan te nemen dat het schoolbestuur voor deze
de koek al is verdeeld. Het stoppen van bezuinigingen
ongebruikelijke oplossing koos.
op leerlingen met een potentiële onderwijsachterstand? Nú is het moment om dit te regelen. Dat geldt ook voor
Een oproep als deze is tekenend voor een van de grootste
een fatsoenlijke bekostiging van het onderwijs als geheel.
problemen waar het primair onderwijs mee kampt. Steeds
Uit onafhankelijk onderzoek blijkt dat scholen jaarlijks
zichtbaarder worden de tekorten. Doen we niets, dan zijn
375 miljoen euro tekort komen om het onderhoud van
er in 2025 10.000 voltijdsleerkrachten te weinig. De gevol-
hun schoolgebouw en lesmateriaal te kunnen betalen.
gen laten zich raden: grotere klassen, minder aandacht
Ook dit gaat weer ten koste van de leraren. De Staat van
voor iedere leerling en een nog hogere werkdruk voor de
het Onderwijs, het rapport van de onderwijsinspectie, was
leerkrachten die het nu al met moeite kunnen bolwerken.
er onlangs klip en klaar over: goed onderwijs staat echt onder druk.
Dat scholen en hun besturen grijpen naar creatieve oplossingen is begrijpelijk, maar niet houdbaar. Ouders of opa’s
In deze podium leest u hoe dit precies zit en leggen we uit
en oma’s voor de klas zetten, leraren lokken met extraa
hoe de bekostiging van het primair onderwijs ook alweer
tjes; de fundamentele tekorten lossen we er niet mee op.
in elkaar steekt. Een verhaal dat we blijven vertellen,
Al jaren zetten we ons daarom in voor een hoger leraren-
want van tijd tot tijd duiken spookverhalen op over (te)
salaris, vorig jaar met de vakbonden samen. De afgelopen
hoge reserves, een niet behaalde functiemix of geld voor
tijd trokken we op met PO in Actie om duidelijk te maken
bestuur en management. Er klopt meestal niets van, maar
dat de werkdruk omlaag moet en het lerarensalaris
de toon is wel gezet. Kinderen zijn de dupe en leraren,
omhoog. Niet alleen omdat onze huidige leerkrachten dat
schoolleiders en bestuurders belanden hierdoor continu in
gewoonweg verdienen, maar ook om het vak aantrekke
de beklaagdenbank. Dat verdient de sector niet. Daarom
lijker te maken. We weten dat veel mensen nu níet voor het
pleiten we voor een parlementair onderzoek om de discus-
leraarsvak kiezen, juist omdat het salaris relatief laag is.
sie over het geld voor eens en voor altijd te beslechten.
Leerkrachten in het primair onderwijs verdienen gemiddeld 30 procent minder dan andere hbo-afgestudeerden en
We staan aan de start van een nieuwe regeringsperiode
ongeveer 20 procent minder dan hun collega’s in het voort-
en ook voor de PO-Raad begint een nieuw tijdperk: met
gezet onderwijs.
een nieuwe vicevoorzitter, een gedeeltelijk vernieuwd Algemeen Bestuur en een nieuwe strategische agenda
Natuurlijk is de timing van alle aandacht rondom dit thema
2018-2021 in wording. Er staan voor onze sector grote
geen toeval. Het probleem is urgent en tegelijkertijd heb-
vraagstukken en discussies op de rol. Ik verwacht dan ook
ben we net verkiezingen achter de rug. Op het moment dat
dat er de komende jaren in het primair onderwijs veel zal
ik dit voorwoord schrijf, is de eerste formatiepoging net
veranderen. Dat moet ook, want stilstaan is achteruitgaan.
gestrand en moet de tweede poging nog beginnen. Aan de
Meer hierover op onze ALV en congres van 15 en 16 juni.
formatietafel worden belangrijke keuzes gemaakt, ook voor
Komt u ook?
onze sector. Rinda den Besten, voorzitter
podium _ voorjaar 2017
3
D R IN G E N D N O DIG: M E E R G E L D VO O R M AT E R IË L E IN S TA N D H O U DIN G E N B E S T R I J DIN G O N D E RW I J S AC H T E R S TA N D
We zitten krap Scholen hebben de grootste moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Het knelt op verschillende onderdelen, maar vooral bij de materiële instandhouding en de onderwijsachterstandsgelden. Rinda den Besten: ‘De basis is niet op orde. Laten we dat nu eindelijk repareren.’ T EK S T M A R I JK E NI JB OER
De tijd van stencilapparaten en krijtjesborden ligt a chter
Uit een onderzoek dat organisatieadviesbureau Berenschot
ons, maar het geldbedrag dat naar scholen gaat voor
uitvoerde in opdracht van OCW, bleek dat scholen jaar-
materiële instandhouding is nog op dat soort antiquiteiten
lijks zo’n € 375 miljoen meer kwijt zijn aan onderhoud van
gebaseerd. ‘De normbedragen voor materiële instandhou-
schoolgebouwen en lesmaterialen dan zij voor dit doel
ding stammen nog uit de jaren ’90’, zegt Reinier Goedhart,
ontvangen. Gemiddeld komt een school voor deze zaken
adviseur financiën bij de PO-Raad. ‘Er zijn sindsdien wat
ruim € 55.000 tekort. Goedhart: ‘Het kan niet anders of
kleine aanpassingen gedaan, terwijl de maatschappij flink
dit gaat ten koste van de personele bekostiging; andere
is veranderd, net als de eisen die aan scholen worden
geldbronnen zijn er immers niet. De werkdruk in het po is
gesteld. Scholen hebben bijvoorbeeld ICT nodig voor toe-
de afgelopen tijd behoorlijk toegenomen. Daar zou dit geld
komstbestendig onderwijs, maar de bekostiging houdt daar
tekort best eens mede-oorzaak van kunnen zijn.’
geen rekening mee.’
4
podium _ voorjaar 2017
PO-Raad voorzitter Rinda den Besten: ‘De basis is niet op orde. Er moeten voortdurend gaten worden gevuld met geld dat eigenlijk een andere bestemming heeft. Daardoor ontstaat ten onrechte het beeld dat er veel geld verdwijnt in het onderwijs. Laten we die vloer nu een keer repareren, dan kunnen we daarop verder bouwen.’
Oude methodes Het onderwijs lijdt zeker onder het tekort aan geld voor materiële instandhouding, bevestigt Ewald van Vliet, bestuursvoorzitter van Lucas Onderwijs in Den Haag. ‘De tijd dat je tien of vijftien jaar kon doen met een methode, ligt achter ons. Het onderwijs moet met z’n tijd mee, maar daar hebben we onvoldoende geld voor. Daarom moeten we langer met een methode doen dan eigenlijk verstandig is, of laten we in plaats van individuele leerlingen, groepjes werken met een duurdere digitale methode.’ Ook bij het bouwen van nieuwe scholen loopt Lucas Onderwijs (47 basisscholen, vier sbo-scholen, 26 vo-vestigingen) tegen problemen op. ‘Het budget is buitengewoon krap. Tijdens de economische crisis lukte het nog wel om een bouwer te vinden voor een redelijk bedrag, maar nu wordt het steeds ingewikkelder om een partij te vinden die binnen de normbedragen wil inschrijven. Sinds de markt weer aantrekt, stijgen de prijzen. De normbedragen zijn
Reinier Goedhart: ‘De norm bedragen voor materiële instandhouding stammen nog uit de jaren ’90’
niet meer toereikend om een goed schoolgebouw neer te zetten. Er moet voldoende geld komen, zodat wij kwalitatief goed onderwijs kunnen leveren in adequate panden.’
Veel kinderen die officieel geen onderwijsachterstand hebben, kampen met sociaal-emotionele problematiek en we
Onderwijsachterstand
zien ook gezinnen met schulden. Dat heeft allemaal invloed
Ook de toekenning van gelden voor de bestrijding van
op de onderwijsprestaties. Ook voor deze kinderen is een
onderwijsachterstand is nodig aan herziening toe, vindt
extra inzet nodig.’
de PO-Raad. Te veel kinderen met een achterstand vallen
Door de huidige indicatoren voor achterstand neemt het
buiten de definitie die het Rijk hiervoor hanteert, omdat
budget jaarlijks af (zie kader), terwijl de daadwerkelijke
hun ouders, al dan niet in het buitenland, twee jaar mid-
onderwijsachterstanden niet afnemen. Volgens weten-
delbaar onderwijs hebben gevolgd. Van Vliet: ‘De criteria
schappers loopt zeker twintig procent van de kinderen
die in het verleden zijn ontwikkeld, passen niet meer bij de
in Nederland risico op een achterstand als gevolg van de
werkelijkheid van vandaag. Er zijn kinderen met behoor-
omgeving waarin ze opgroeien. Mede op aandringen van
lijke achterstanden, die buiten de huidige criteria vallen.
de PO-Raad vroeg het ministerie het CBS om nieuwe,
Wij hebben op onze scholen bijvoorbeeld Poolse kinderen
bredere indicatoren te ontwikkelen voor de definitie van
van wie beide ouders het middelbaar onderwijs hebben
onderwijsachterstand. Den Besten: ‘Bij de CBS-indicatoren
afgerond, maar die toch serieuze taalproblemen hebben.
wordt onder andere gekeken naar hoe lang een gezin in Nederland is, in welke wijk ze wonen, of er schulden zijn en of de ouders gescheiden zijn. Deze indicatoren zijn wetenschappelijk onderbouwd; daar kan de politiek niet meer
Ewald Van Vliet: ‘De criteria die in het verleden zijn ontwikkeld, passen niet meer bij de werkelijkheid van vandaag’
omheen.’ Volgens deze definitie heeft Nederland 290.000 achterstandsleerlingen. Momenteel krijgt het onderwijs bekostiging voor 135.000 leerlingen. De groep wordt dus veel groter, terwijl het budget sinds 2011 met circa 150 miljoen is gedaald.
Kind van de rekening Het onderwijsachterstandsbudget wordt nog van een tweede kant bedreigd. Naar aanleiding van het bestuursakkoord van 2011 kwam er een extra bedrag van € 100 miljoen beschikbaar voor vve, schakelklassen en zomerscholen. Hiervan gaat nu € 95 miljoen naar de G37 en € 5 miljoen naar overige gemeenten. Volgens voorlopige
podium _ voorjaar 2017
5
Van Vliet: ‘We zien in de grote steden dat hoe jonger kinderen geholpen worden, hoe beter het is. We werken daar samen met gezinnen en alle ketenpartners die zich bezighouden met kinderen en opvoeding, zodat kinderen niet tussen wal en schip terechtkomen. We hebben gezien dat dit alleen kan met een structureel budget. Als de herverdeling van dit geld doorgaat, zullen met name de leerlingen in de G37 het kind van de rekening zijn.’ Den Besten: ‘De PO-Raad pleit ervoor, in het belang van scholen in álle gemeenten, dat de invoering van de door CBS ontwikkelde indicatoren gepaard gaat met ophoging van het budget voor onderwijsachterstanden naar het niveau van 2011.’ Dat houdt in dat er € 150 miljoen bij moet. Van Vliet: ‘Dat is echt nodig. We kunnen het probleem van de kansenongelijkheid alleen aanpakken als we voldoende personeel en geld ter beschikking hebben. Deze kinderen hebben recht op de hulp die ze nodig hebben. De keuzes
Rinda den Besten: ‘Met de herverdeling van onderwijsachter standsgelden tref je precies de groep met de minste kansen’
van de afgelopen tientallen jaren hebben ervoor gezorgd dat er in Nederland minder grote problemen zijn vanwege onderwijsachterstanden dan in bijvoorbeeld België en Frankrijk. Willen we deze lijn voortzetten, dan is investeren in het onderwijs één van de belangrijkste opgaven voor het nieuwe kabinet.’ De lobby van de PO-Raad heeft ertoe geleid dat de Tweede Kamer staatssecretaris Dekker heeft gevraagd
plannen wordt deze € 100 miljoen straks verdeeld over
uitleg te komen geven over de knellende situatie rond de
alle gemeenten. Den Besten: ‘Als dit doorgaat, betekent
onderwijsachterstandsgelden. Den Besten: ‘Wij richten
dat dat in veel gemeenten de vve, zomerscholen en
onze pijlen natuurlijk op het komende kabinet. Maar
weekendscholen moeten stoppen en leraren zullen worden
ook op de huidige, demissionaire regering en de huidige
ontslagen. Dan span je toch het paard achter de wagen?
voorjaarsnota, want we willen voorkomen dat we dit
We willen gelijke kansen voor alle kinderen. Met deze
begrotingsjaar weer 20 miljoen van dat budget moeten
maatregel tref je precies de groep met de minste kansen.’
inleveren.’ n
STEEDS MINDER ONDERWIJSACHTERSTANDSGELD De afgelopen jaren ontving het basisonderwijs elk jaar minder geld voor het wegwerken van onderwijsachterstanden. De getoonde bedragen zijn inclusief de gewichtenregeling BAO, impulsmiddelen, MI-gewichten en P&A gewichten.
Schooljaar
Totaalbedrag
2010/11
m
431.310.069
2011/12
m
419.275.681
2012/13
m
396.559.347
2013/14
m
370.184.405
2014/15
m
344.161.228
2015/16
m
321.475.452
2016/17
m
293.415.490
2017/18
m
267.371.587
Een achteruitgang sinds 2010/11 met €164 miljoen!
6
podium _ voorjaar 2017
H O E Z I T H E T N U M E T DIE B E KO S T IG IN G ?
Te weinig geld of verkeerde uitgaven? Sinds 2006 ontvangen po-schoolbesturen
● Personele lumpsum: het aantal leerlingen dat de school
lumpsumfinanciering. Zij mogen zelf bepalen
telde op 1 oktober van het voorgaande schooljaar (T-1
welk bedrag ze aan welk doel besteden, als de eindopbrengsten maar voldoende zijn.
bekostiging), bepaalt voor het overgrote deel hoeveel personele lumpsum een schoolbestuur ontvangt. De lumpsum houdt er rekening mee dat ouder personeel meestal meer
Maar laatst stond in de krant dat scholen
verdient dan jonger personeel. Ook krijgen scholen voor spe-
de gasrekening betalen uit de salarispot.
ciaal onderwijs meer geld per leerling.
En volgens de SP verdwijnt onderwijsgeld in een ‘zwart gat’. Hoe zit het nu? We zetten
● Materiële lumpsum: deze is er voor bekostiging van het gebouw (onderhoud, schoonmaak, energiekosten) en m ateriële kosten voor het geven van onderwijs (ICT-
een aantal vragen en antwoorden over de
voorzieningen, lesmateriaal, meubilair). Het ministerie van
financiering van het po op een rij.
OCW past de vergoeding elk jaar aan de prijsontwikkeling aan. Eens in de vijf jaar beoordeelt een extern bureau of de vergoedingen voldoende zijn voor een gemiddelde school. Dit is wettelijk voorgeschreven. Uit het laatste vijfjaarlijkse rapport van Berenschot bleek
Scholen betalen de gasrekening uit de salarispot.
dat scholen honderden miljoenen euro’s te weinig krijgen voor
Hoe kan dat? Het geld dat scholen ontvangen is
onder meer schoolgebouwen en -borden. Daarom gebruikten
toch niet geoormerkt?
scholen noodgedwongen een deel van de personele lumpsum
Schoolbesturen mogen zelf bepalen hoeveel ze aan
om het tekort aan materiële lumpsum aan te vullen. Want
welk doel besteden, maar het bedrag dat ze krijgen is
de gas- en elektriciteitsrekening moet betaald worden. Het
opgebouwd uit twee afzonderlijke delen, elk gebaseerd op
gevolg: grotere klassen, minder o ndersteunend personeel en
een eigen berekening.
een hogere werkdruk voor leerkrachten. De PO-Raad eiste daarom snelle compensatie, maar staatssecretaris Dekker laat deze kwestie over aan een nieuw kabinet.
podium _ voorjaar 2017
7
Dan komt het dus door de lumpsum dat er amper
onderwijssectoren, hebben scholen in het po verreweg het
een leerkracht is bijgekomen, terwijl scholen hier
minste gespaard: slechts 0,1 cent per ontvangen euro. Ook
de afgelopen jaren extra geld voor kregen?
blijkt uit dit rapport dat over de jaren heen het exploitatie-
Dat geld voor extra leerkrachten hadden scholen nodig
resultaat ongeveer op nul uitkomt.
om de gaten te vullen van hun vaste lasten. Maar die
Het feit dat schoolbesturen niet méér uitgeven dan er bin-
gaten zijn geen ‘zwarte’ gaten, zoals de SP stelt. Aan veel
nenkomt, zegt echter niets over de toereikendheid van de
uitgaven (zoals de energierekening) zitten scholen gewoon
bekostiging. Die schiet namelijk tekort. Zo is de materiële
tot achter de komma vast, terwijl de inkomsten ieder jaar
bekostiging bijvoorbeeld berekend op schoolborden en
variëren, afhankelijk van de instroom. Dit betekent niet
papieren lesboeken, terwijl scholen steeds meer werken
dat scholen liever geld uitgeven aan vaste lasten dan aan
met digitaal lesmateriaal en digiborden. Die zijn duurder en
leraren; ze kúnnen niet anders. Als ze de vaste lasten niet
worden sneller afgeschreven. De krappe bekostiging staat
meer kunnen betalen, gaat een school failliet, met alle
echte investeringen in bijvoorbeeld ICT in het onderwijs in
gevolgen van dien.
de weg.
Het klopt dat het door de lumpsum op macroniveau moeilijker zichtbaar is waar het geld precies aan besteed
Klopt het dat door de invoering van de lumpsum het
wordt. Het werkelijke probleem is echter niet de lumpsum,
bestuurswerk amper meer door vrijwilligers kan
maar dat de totale bekostiging te laag is. Daarom roept de
worden gedaan en er steeds meer superbesturen
PO-Raad de overheid al jaren op meer in het onderwijs te
zijn ontstaan?
investeren.
Met de invoering van de lumpsum verschoof de focus van het beheren van de kosten voor één schooljaar, naar een
En de kwaliteit van het onderwijs?
financieel meerjarenbeleid gekoppeld aan onderwijskundige
Vorig jaar concludeerden minister Bussemaker en
doelen. Immers, nu hadden scholen volledige zeggenschap
staatssecretaris Dekker dat de huidige lumpsumfi-
om naar eigen inzicht te investeren en geld te reserveren
nanciering past bij het onderwijs zoals dat in Nederland
voor verwachte risico’s. Dat was ook precies de bedoe-
georganiseerd is. Het leidt tot minder bureaucratie, grotere
ling. Hiervoor is inderdaad meer financiële deskundigheid
doelmatigheid en meer kwaliteit. Het Nederlandse primair
nodig van bestuurders en soms komt het geld beter tot zijn
onderwijs presteert al jaren bovengemiddeld goed, met
recht door een fusie. Er zijn ook besturen die een adviseur
een bekostiging die ónder het gemiddelde ligt. In hun brief
inschakelen of zelf bijscholing volgen. Nog altijd bestaat
verwijzen de bewindslieden naar internationaal onder-
driekwart van de besturen uit minder dan tien scholen.
zoek dat stelt dat financiële autonomie thuishoort in een
Het aantal besturen in het po nam de afgelopen jaren
onderwijssysteem dat zich van ‘goed’ naar ‘uitstekend’ wil
ongeveer evenredig af met het totaal aantal basisscholen
bewegen.
als gevolg van de leerlingendaling.
Vanwaar dan de kritiek?
Hebben de medezeggenschap en het intern toezicht
De SP wil van Dekker weten of extra geld dat was bedoeld
voldoende macht tegenover de besturen?
voor hogere lerarensalarissen en kleinere klassen wel
Dat samenspel (tussen bestuur en intern toezicht en
goed is terechtgekomen. De PO-Raad vindt het goed dat
tussen bestuur en (g)mr) wordt steeds beter Daar draagt
de Onderwijsraad hier onderzoek naar gaat doen, want er
de PO-Raad aan bij met diverse vormen van ondersteu-
zijn altijd aanknopingspunten voor verbetering. Bovendien
ning en professionalisering, bijvoorbeeld via het project
zal een nieuw onderzoek volgens de PO-Raad alleen maar
Versterking Medezeggenschap waarin zij met de
opnieuw bevestigen dat het budget te krap is.
vakbonden samenwerkt. Bovendien lijkt het erop dat de (g)mr op termijn instemmingsrecht krijgt op hoofdlijnen
En de verhalen in de media dan dat er geld op de
van de begroting. Daar plaatst de PO-Raad overigens wel
plank blijft liggen?
vraagtekens bij. Hoe garandeer je de continuïteit van het
Vrijwel iedere euro die schoolbesturen ontvangen, geven
onderwijs, als de (g)mr niet instemt met de begroting? En
ze ook weer uit. Dat bleek voor het laatst uit het rapport
hoe voorkom je dat een bestuur ingeklemd wordt tussen
de ‘Financiële staat van het Onderwijs 2015’ van de
elkaar tegensprekende opvattingen van het intern toe-
Inspectie van het Onderwijs. Vergeleken met de andere
zichtsorgaan en de (g)mr? n
OOK EEN VRAAG? Heeft u ook een vraag over financiën in het primair onderwijs? Stel hem aan onze Helpdesk of aan onze beleidsadviseur Reinier Goedhart.
8
podium _ voorjaar 2017
C O L U M N D O O R P E T E R B O L IN K
Team én leerlingen Widerode blij met 40% meesters Ik prijs mij als man gelukkig dat ik mag werken in een team met een prima mix van juffen en meesters. Nog maar tien procent van de leerkrachten op de Nederlandse basisscholen is van het mannelijke geslacht, dus onze school vormt met zo`n veertig procent mannen een uitzondering. Drie mannen, onder wie ikzelf, werken hier al bijna twintig jaar of langer. Sinds vorig schooljaar zijn er via mobiliteit binnen onze stichting twee meesters bijgekomen. Zij waren de enige mannen op hun scholen. De aanwezigheid van andere meesters speelde vast mee bij hun beslissing om op onze school te willen werken. Dit jaar zijn er zelfs nog twee heren bijgekomen. Na ruim zestien jaar ging onze prima functio nerende vrouwelijke directeur met pensioen. Zij werd opgevolgd door een man. De juf van groep 3 nam ook afscheid en werd vervangen door een ex-stagiair.
De mannelijke leerkrachten gebruiken
goed verloopt, ligt in de meeste
De basisschool verzorgt goed onder-
vaak meer humor en sport in hun les-
gevallen aan de kwaliteiten van de
wijs aan kinderen, maar is ook steeds
praktijk. Vrouwelijke collega’s passen
leerkracht. Dat is een uitdaging voor
meer een opvoedomgeving. Gezien de
meer creatieve aspecten toe.
elke juf of meester.
verschillende rolpatronen zijn meesters
Gelukkig voor onze leerlingen krijgen
Mijns inziens is de sfeer op onze school,
op school wenselijk, net als vaders in
ze tijdens hun schoolloopbaan vrijwel
mede door de mooie mix van mees-
de thuissituatie. Mannen en vrouwen,
evenredig te maken met beide seksen.
ters en juffen, heel fijn. Bij de laatste
vaders en moeders, meesters en juffen
Wij merken dat de kinderen en hun
leerlingenenquête kregen we van de
vullen elkaar in de ideale situatie aan.
ouders hier content mee zijn.
kinderen van de groepen 7 en 8 een
Een goede balans, zowel op school als
De sterke afname van het aantal
8,5 als rapportcijfer. Ook tijdens ver-
thuis, is voor de meeste kinderen het
meesters voor de klas is de laatste tijd
gaderingen, activiteiten en dergelijke
beste. Dit geldt voor jongens en voor
een hot item geworden. Onlangs las ik
merk je dat zo’n gemengd team zeer
meisjes!
de bewering dat vanwege de femini-
prettig functioneert. We werken hard
sering in het basisonderwijs de juffen
en lachen veel. Het werken met alleen
De kwaliteiten van de leerkrachten
meisjes van jongens hebben gemaakt.
maar vrouwen of alleen maar mannen
staan voorop. Een meester is niet beter
Dit lijkt me wel wat ver gaan. Maak ik
lijkt mij veel minder prettig. Ik weet
dan een juf. Maar, zonder al te veel te
als meester dan ook jongens van mijn
zeker dat al mijn collega`s er ook zo
generaliseren: meesters zijn op som-
meiden in groep 8? Lijkt me niet. Beide
over denken. En onze dames vinden
mige vlakken wel anders dan juffen.
geslachten hebben meesters en juffen
het overigens af en toe best leuk om
Mannen reageren in bepaalde situaties
nodig. Je gaat als leerkracht sowieso
over voetbal te praten.
wat directer. Vrouwen praten langer
met elk kind vaak net wat anders om.
door met kinderen als er bijvoorbeeld
Ongeacht of het een jongen of een
Peter Bolink is leerkracht en ICT’er op
akkefietjes hebben plaatsgevonden.
meisje is. Of die aanpak per leerling
obs Widerode in Wierden.
podium _ voorjaar 2017
9
A R T IK E L 2 3
100 jaar vrijheid van onderwijs Artikel 23 is jarig. Al een eeuw lang heeft
overheidsgeld als openbare scholen. Met deze wet kwam er
Nederland een grondwet waarin de regering
een einde aan langdurige, felle meningsverschillen tussen
haar zorg voor het onderwijs benoemt, en tegelijkertijd de vrijheid van onderwijs waarborgt.
protestanten en katholieken (voorstanders van gelijkstelling) en liberalen (tegenstanders). Sinds begin deze eeuw laait de discussie over de vrijheid van onderwijs weer op. De verzuilde samenleving van een eeuw terug kennen we immers niet meer. Slechts een minderheid van de Nederlanders is lid van een kerkgenootschap, maar
T EK S T L ISE T T E B L A NK E S T I JN
toch heeft meer dan de helft van de basisscholen een christelijke basis. Artikel 23 zou tot segregatie leiden als Artikel 23 baseert zich op respect voor godsdienst en
leerlingen met een migratie-achtergrond naar islamitische
levensovertuiging en garandeert de bekostiging van het
scholen gaan en christelijke scholen ‘wit’ blijven, klinkt het.
bijzonder onderwijs waarin die overtuiging een plaats kan
Autochtone ouders zouden voor christelijke scholen kiezen,
krijgen. De financiële gelijkstelling betekent dat bijzon-
ook als ze zelf geen affiniteit met die denominatie hebben.
dere scholen net zoveel aanspraak kunnen maken op
En in krimpgebieden kan artikel 23 samenwerking in de
Titia Claassen, directeur katholieke basisschool Sint Jozef (Wijhe)
‘Onderwijskundige identiteit is meest bepalend voor ons onderwijs’ ‘Onze christelijke identiteit vormt een
ons minimaal, onze leerlingen hebben
leggen. Het heeft heel veel te maken
belangrijke basis van onze school.
allerlei verschillende achtergronden
met ons pedagogisch handelen. Oog
Ons geloof en onze normen en
en we hebben een vrij toelatingsbe-
voor de medemens, tradities, levens-
waarden inspireren ons bij de manier
leid. Ook veel niet-katholieke ouders
visie, rituelen. We doen bijvoorbeeld
waarop we met elkaar omgaan. We
zien bij ons iets dat bij hen past. Als
een vastenactie, voor kinderen
hebben eerbied en respect voor het
zij hun kind aanmelden, dan geef ik
elders op de wereld die het min-
leven, dus duurzaamheid is belangrijk
wel aan dat we de katholieke feest-
der goed hebben. En verjaardagen,
bij ons. Tegelijkertijd: we zijn een
dagen vieren. Ik benoem ze en zeg
familiefeesten maar ook verdrietige
onderwijsinstelling, geen kerkelijke
dat ik verwacht dat zij die vieringen
gebeurtenissen in een gezin krijgen
instelling. Onze onderwijskundige
respecteren en dat hun kinderen erbij
bij ons veel aandacht. Voor al deze
identiteit is daarom in de manier
zijn. Ook als ze niet mee bidden. Dat
aspecten hebben we artikel 23 eigen-
waarop we onderwijs geven wezenlij-
leidt nooit tot problemen.’
lijk niet nodig.’
ker dan onze godsdienstige identiteit.
‘Wat onze katholieke signatuur nou
Het aandeel katholieke ouders is bij
precies behelst is moeilijk uit te
10
podium _ voorjaar 2017
Vrijeschool De Kleine Johannes. Foto’s: Hans Roggen
weg zitten. De Onderwijsraad adviseerde in 2012 om het
Tijd om in dit jubileumjaar de balans op te maken.
artikel ruimer te interpreteren: ouders moeten ook scho-
Hoe krijgt de vrijheid van onderwijs in de dagelijkse
len kunnen stichten op basis van pedagogische visies of
praktijk vorm? Hoe kijkt de PO-Raad tegen artikel 23 aan?
relatief nieuwe levensbeschouwelijke overtuigingen, zo lang
En wat vindt oud-minister André Rouvoet, nu onder meer
ze genoeg leerlingen trekken. Staatssecretaris Dekker nam
voorzitter van de Maatschappelijke Adviesraad van de
dit over en kwam vorig jaar met het wetsvoorstel Ruimte
PO-Raad, van de vrijheid van onderwijs?
voor nieuwe scholen.
Wim den Blanken, directeur Vrijeschool De Kleine Johannes (Deventer)
‘Onze spirituele inzichten werken door in de dagelijkse praktijk’ ‘Ik ben blij dat wij dankzij de vrij-
Die spirituele inzichten werken door in
een plek waar kerk en staat geschei-
heid van onderwijs als school kunnen
onze dagelijkse praktijk. Bijvoorbeeld:
den zijn. Wij weigeren geen kinderen
bestaan en onderwijs kunnen geven
als we met het team een kind bespre-
van ouders die onze opvattingen niet
volgens onze pedagogisch-didactische
ken, dan weten we dat die bespreking
delen. Maar we verwachten wel dat
visie. We baseren ons vrijeschool-
op zich al haar uitwerking heeft op
ouders zich willen verbinden met onze
onderwijs op het gedachtegoed van
het kind.
pedagogiek en didactiek. Onderwijs
Rudolf Steiner. Ik ervaar dat niet als
‘Wij zijn een witte school met hoger
behelst tenslotte ook persoonlijkheids-
religieus, maar sommigen denken
opgeleide ouders. Ik vind het jammer
ontwikkeling en opvoeding. Dat kan
daar anders over. Dat komt doordat
dat we erg weinig leerlingen met een
niet losstaan van normen en waar-
we refereren aan christelijke tra-
migratie-achtergrond hebben. Maar
den. Het is goed dat je als ouder je
dities. Onze mensvisie (waarbij we
zolang scholen zich van elkaar kun-
kind naar een plek kunt brengen waar
bijvoorbeeld uitgaan van reïncarnatie)
nen onderscheiden, zal er ook zonder
wordt opgevoed op een manier die je
bepaalt hoe we kijken naar de ontwik-
artikel 23 segregatie in het onderwijs
aanspreekt.’
keling en het gedrag van kinderen.
bestaan. School is wat mij betreft
podium _ voorjaar 2017
11
Khalid Mouhmouh, directeur Basisschool Al Iman (Almere)
‘Wij geven les vanuit onze identiteit’ ‘Onze ouders willen islamitisch onder-
dag. Twee keer per week krijgen ze
jongens en meisjes gescheiden
wijs voor hun kinderen en wij trachten
godsdienstonderwijs van een vakleer-
gymles. Helaas hebben we geen
daarin te voorzien met onderwijs op
kracht. Het Suikerfeest en Offerfeest
vrouwelijke vakleerkracht, dus de
hoog niveau. We geven les vanuit
staan centraal, maar we leggen
meisjes moeten bij gym een hoofd-
onze identiteit; zonder de vrijheid
ook de betekenis van Pasen uit. We
doek om. Dat zou ik liever anders
van onderwijs zou dat niet mogelijk
hechten in de omgang veel waarde
zien, maar een aparte gymdocent
zijn. Veel mensen hebben a annames
aan het islamitisch perspectief: we
voor enkel de meisjes is lastig te
over islamitisch onderwijs die niet
luisteren naar elkaar, spreken elkaar
realiseren. Ik vind dat we in onze
kloppen. Wij besteden bijvoor-
en anderen respectvol aan. Zowel uit
samenleving goed afstemmen op
beeld wel degelijk aandacht aan actief
fatsoensoverwegingen als vanuit het
verschillende typen onderwijs. Bij
burgerschap en sociale integratie.
geloof. Twee vliegen in één klap dus:
schoolreisjes kunnen we bijvoorbeeld
‘We beginnen de dag met een korte
je kunt met goed gedrag als mos-
halal voedsel bestellen en sommige
recitatie uit de Koran. Vanaf groep
lim “goede punten” halen.
pretparken hebben zelfs een ruimte
5 bidden de kinderen één keer per
‘In de hogere groepen krijgen
waar kan worden gebeden.’
Anko van Hoepen, vicevoorzitter PO-Raad: ‘De honderdste verjaardag van artikel 23 van de Nederlandse Grondwet is er één om te vieren. Met de invoering van dit wetsartikel kwam in 1917 een eind aan een decennia lang gevoerde schoolstrijd en werd de financiële gelijkstelling tussen het openbaar en bijzonder onderwijs vastgelegd. Een groot goed, waar men in veel andere landen niet van durft te dromen. In legio landen voert staatsonderwijs namelijk de toon en mag niemand anders dan de regering een school stichten. Daar voeren leraren alleen maar uit wat
Anko van Hoepen: ‘Er is een ruimere interpretatie van het wetsartikel nodig om betere samenwerking tussen scholen mogelijk te maken en meer ruimte te creëren voor het stichten van scholen op basis van pedagogische visies of nieuwe levensbeschouwelijke overtuigingen’
de overheid hen opdraagt en hebben zij verder niets in te brengen.
Ellen van Dorssen, directeur CBS Avonturijn (Hilversum)
‘We willen elkaar begrijpen en elkaars geloof respecteren’ ‘Wij zwaaien hier niet dogmatisch
Koran verteld worden. Daarbij zoeken
zo breed mogelijk zijn. Misschien
met de Bijbel, maar bij intakege-
we naar overeenkomsten. We willen
zou het beter zijn als we alle scho-
sprekken stip ik onze christelijke
elkaar begrijpen; dan heb je ook res-
len openbaar maken, en dan in een
signatuur wel aan. Onze populatie
pect voor elkaars geloof. Je begrijpt
cultureel-historisch vak aandacht
is een afspiegeling van de wijk, een
hoe belangrijk feesten of verhalen
besteden aan hoe bijvoorbeeld de
gemengde volkswijk met steeds meer
voor de ander zijn.
Bijbel doorwerkt in spreekwoorden en
hoogopgeleide tweeverdieners. Onze
‘Toch vind ik persoonlijk dat we
kunst. Of in een keuzevak godsdienst
open sfeer spreekt veel ouders aan.
wetsartikel 23 eventueel kunnen
de Bijbelverhalen vertellen. Of een
We hebben ook islamitische leerlin-
schrappen. Ik vind het te verzuilend.
vak wereldgodsdiensten geven op
gen; met Pasen gingen drie van hun
Ik wil onze leerlingen juist leren om
alle scholen, waarbij kinderen leren
moeders – met hoofddoek – mee naar
met kinderen uit de hele samenleving
over de verschillende geloven en
de protestants-christelijke kerk. In
om te gaan en kennis te nemen van
ervaringen uitwisselen. Zijn eventuele
de groepen bespreken we soms hoe
de verschillende geestelijke stro-
godsdienstige opvoeding krijgt een
gebeurtenissen uit de Bijbel in de
mingen. Bijzonder onderwijs moet
kind dan thuis van zijn ouders.’
12
podium _ voorjaar 2017
Van Hoepen: ‘Met het vieren van dit jubileum vieren we de diversiteit van ons onderwijs. Want artikel 23 bracht ons kleurrijk en gevarieerd onderwijs. De portretten in dit artikel van scholen van verschillende denominaties illustreren dit mooi. Ouders kunnen een bewuste keuze maken voor een school die bij hun kijk op het leven of pedagogische visie past. Er valt dankzij ons duale bestel wat te kiezen!’ De vicevoorzitter: ‘Dit betekent overigens niet dat we artikel 23 op een voetstuk moeten plaatsen en er vanaf moeten blijven. Om betere samenwerking tussen scholen, in met name krimpgebieden, mogelijk te maken en meer ruimte te creëren voor het stichten van scholen op basis van pedagogische visies of nieuwe levensbeschouwelijke overtuigingen, is een ruimere interpretatie van het wetsartikel nodig. Het advies van de Onderwijsraad uit 2012 dat hiervoor pleit, omarmen wij nog steeds. Laten we het goede van artikel 23 vooral behouden, maar tegelijkertijd samen kritisch kijken naar hoe het wetsartikel beter in onze tijd past. Met gelijke rechten en plichten voor openbaar en bijzonder onderwijs. Ik hoop dat we het gesprek hierover de komende tijd kunnen voeren.’
André Rouvoet, voorzitter Maatschappelijke Adviesraad van de PO-Raad: ‘Artikel 23 is een zeer waardevol artikel. Opvoeding en onderwijs zijn heel belangrijk; onze vrijheid van onderwijs regelt dat ouders een school kunnen stichten waar hun kinderen onderwijs krijgen op een manier die zij graag willen. In dat opzicht is het een van onze klassieke grondrechten: het vraagt om een overheid die afstand houdt van wat er op school gebeurt. Tegelijkertijd gaat artikel 23 ook uit van een sociaal grondrecht: het vraagt om een overheid die zorgt voor financiële gelijkstelling van bijzonder en openbaar onderwijs. Die combinatie van klassiek en sociaal, van een overheid die ruimte geeft en tegelijkertijd actief faciliteert,
Geerte Muis, directeur Gereformeerde Basisschool de Tamboerijn (Alphen aan de Rijn)
‘Ouders kiezen voor onze school omdat we over Jezus vertellen’ ‘Wij laten ons leiden door de Bijbel.
‘We staan als school middenin de
Onze leerlingen komen uit heel
We vertellen elke ochtend een verhaal
maatschappij en vertellen bijvoor-
Alphen aan de Rijn; iedereen is wel-
uit de Bijbel en maken daarna de
beeld ook over de evolutietheorie. De
kom. Ouders kiezen voor onze school
vertaalslag naar de invulling van ons
leerkracht geeft daarbij aan hoe hij of
omdat we over Jezus vertellen. Als ze
leven. Hoe ben je een goede naaste?
zij er zelf in staat, maar met respect
dat willen is men van harte welkom.
Ook leren de kinderen om met hun
voor andere standpunten. Zo leren we
Als dat thuis echter wordt ontkracht,
Vader te praten. Maar belangrijker
de kinderen denken vanuit een wis-
kan dat tot loyaliteitsproblemen
nog is dat de leerkrachten identiteits-
selend perspectief. Met de methode
leiden. Daarom kiezen ouders met
dragers zijn. We leven vanuit de liefde
Wonderlijk Gemaakt leren we kinde-
bijvoorbeeld een islamitische achter-
van God en de blijdschap die hij ons
ren om op een goede manier om te
grond niet voor onze school.’
geeft, en dat geven we door. We zien
gaan met seksualiteit. De boodschap
hoe prachtig de kinderen zijn, met al
is: je bent een gelief kind van God, je
hun talenten. Vanuit Gods liefde lopen
bent prachtig gemaakt.
we met hen mee.
podium _ voorjaar 2017
13
Jos de Kort, voorzitter CvB Markant Onderwijs (openbaar, Breda)
‘Onze scholen zijn heel autonoom bij het inrichten van het onderwijs’ ‘Ik vind het goed dat ouders kunnen
in wijken vol hoogopgeleide twee-
Daarnaast werpt de huidige wetge-
kiezen voor het type onderwijs dat
verdieners. Denk alleen maar aan de
ving obstakels op wanneer openbare
zij hun kind gunnen. Tegelijkertijd
manier waarop ze het taalonderwijs
scholen in krimpregio’s zich met
ben ik een voorstander van openbaar
inrichten. Ook het Sinterklaasfeest
bijzondere scholen willen samenvoe-
onderwijs. Bij de Markant-scholen
wordt verschillend gevierd: de ene
gen. Ik ben ook bestuurder van de
zijn er geen uitsluitingsgronden.
school doet dat traditioneel, terwijl
Stichting Vrije School Breda. Als die
Onze scholen hebben bovendien
op de andere school alleen witte
met een andere school wil samen-
een grote mate van autonomie bij
pieten komen.
gaan, komt er een fusietoets met
de inrichting van het onderwijs. Dus
‘Ik vind de manier waarop wij in
een batterij aan randvoorwaarden. Ik
naast reguliere scholen kennen we
Nederland ons onderwijs ingericht
vind dat niet meer van deze tijd. Wat
ook scholen die volgens Jenaplan-,
hebben, op sommige punten niet
mij betreft mag de discussie over
Dalton- of Montessoriprincipes
praktisch. Neem de verschillen in cao
artikel 23 gevoerd worden, maar ik
werken. Door die autonomie maken
tussen leerkrachten van openbare
heb geen behoefte aan een nieuwe
scholen in een wijk met zestig natio-
en bijzondere scholen. Dat soort
Schoolstrijd.’
naliteiten andere keuzes dan scholen
onderscheid moeten we afbouwen.
André Rouvoet: ‘De overheid geeft ruimte en faciliteert tegelijkertijd actief. Dat maakt artikel 23 tot een bijzonder artikel in onze grondwet’
Rouvoet: ‘In een krimpgebied moeten de schoolbesturen samen bepalen wat er belangrijk is. Vaak wordt er een defensief beroep gedaan op artikel 23, om andere belangen veilig te stellen, terwijl de identiteit van een bepaalde bijzondere school in de dagelijkse praktijk voor docenten en leerlingen nauwelijks nog betekenis heeft. De -toekomstbestendigheid van artikel 23 is ermee
maakt artikel 23 tot een bijzonder artikel in onze grond-
gediend als schoolbesturen het niet louter gebruiken om
wet. Enerzijds erkent het dat de opvoeding ook op school
het bestaansrecht van hun school veilig te stellen, maar
een taak van de ouders is; anderzijds is de overheid
men onder andere in het aannamebeleid consequent
verantwoordelijk voor het onderwijs. Daarbij kunnen we
invulling geeft aan de eigen identiteit.’ n
de vraag stellen: hoe ver mag die overheid gaan bij het definiëren van wat en hoe er wordt onderwezen?’
14
podium _ voorjaar 2017
H O E L E R E N W E L E E R L IN G E N O M G A A N M E T D E V E R S C HIL L E N IN D E S A M E N L E V IN G ?
Zoeken naar goede vorm voor burgerschaps onderwijs
De opvoedende taak van het onderwijs is
Eerst maar eens de definitie. Burgerschap: woorden-
misschien wel zo oud als de school zelf. Maar
boek Van Dale geeft als betekenis ‘staat van burger’.
juist nu viert de discussie over burgerschaps onderwijs hoogtijdagen. Waar begint en eindigt
En gaat het om burgerschap in het onderwijs, dan legt de Onderwijsraad het uit als ‘beschaafd gedrag in en om de school’ en daarbij ‘het vermogen van leerlingen
de verantwoordelijkheid van de school als
en studenten om een actieve bijdrage te leveren aan de
het gaat om burgerschap? ‘Je kan niet bij alle
maatschappij’.
maatschappelijke problemen tegen de school zeggen: los het maar op.’
Burgerschap en burgerschapsonderwijs zijn geen eenduidige begrippen. Want wat is die ‘staat van burger’ dan? Wat vinden we beschaafd? En wat zien we als een actieve bijdrage aan de maatschappij?
T EK S T A NNEMIEK E KO OPER
podium _ voorjaar 2017
15
Foto: Jan Luursema
Anne Bert Dijkstra
Foto: Shira Koopman
Ingrid Verheggen
Burgerschapsonderwijs verandert immers niet alleen met de tijd, het is altijd ook contextgebonden. ‘Er moet ruimte blijven voor diversiteit.’
Anko van Hoepen
dat door de individualisering iedereen meer eigen keuzes maakt. We hebben te maken met grote m igratiestromen; met veel nationaliteiten en een groeiende culturele verscheidenheid. Het wordt steeds moeilijker om het met elkaar eens te worden.’ Je ziet aan de incidenten dat het schuurt, vervolgt hij. ‘Als bijvoorbeeld in Arnhem een homostel wordt belaagd, zal een Arnhemse school hierop moeten inspelen.’
Het is logisch dat burgerschap zich maar moeilijk in één uitleg laat vatten, zegt Anne Bert Dijkstra, bijzonder
Opvoeden in de school
hoogleraar ‘Toezicht & Socialisatie, scholen en onderwijs-
Dijkstra vindt het niet meer dan logisch dat de school een
bestel’ aan de Universiteit van Amsterdam en coördinerend
belangrijke taak heeft bij burgerschapsvorming. Want als
inspecteur bij de Inspectie van het Onderwijs. Want hóe
er één plek is waar die diversiteit aan mensen een langere
je burgerschap invult, verandert nu eenmaal mee met de
periode samenkomt, is het wel het primair onderwijs. Het
maatschappij. De samenleving verandert, en daarmee de
is daarom bij uitstek de plek waar we kunnen leren samen-
voorbereiding van leerlingen daarop en de competenties
leven. En kunnen leren over waarden als verdraagzaamheid
die nodig zijn om in de samenleving mee te doen.
en respect, en over de waarden in de Grondwet, die samen
Sociale en maatschappelijke vorming zijn niet nieuw,
de basis vormen van onze democratie.
maar trokken lange tijd minder aandacht en bleven meer
De opvoeding komt steeds meer de school in, beaamt
impliciet. De afgelopen decennia jaar zijn de verschillen in
Ingrid Verheggen, bestuursvoorzitter bij de Almeerse
de samenleving groter geworden, zegt Dijkstra. ‘We zien
Scholen Groep. ‘We zien vaker dan vroeger kinderen die in
TIPS VOOR DE VORMGEVING VAN BURGERSCHAPSONDERWIJS Bij de inrichting van het burgerschapsonderwijs kunnen de volgende vragen u op weg helpen. • Wat bedoelt de school met sociale/maatschappelijk vorming (burgerschap)? • Wat vinden leraren ervan? • Weet de school wat ze aan leerlingen wil leren? • Heeft de school daarvoor een plan? • Ook pedagogisch en didactisch? • Past het burgerschapsonderwijs bij de omgeving? En de samenleving? • Weet/meet de school wat leerlingen weten/kunnen/vinden? • Zijn de resultaten merkbaar in de praktijk? • Is de school tevreden over de kwaliteit? • Praat de school met anderen over burgerschap (ouders, omgeving, inspectie)? Bron: Rapport Burgerschap op school, Inspectie van het Onderwijs, 2016.
16
podium _ voorjaar 2017
twee werelden leven. Je hebt daarom als school een groot
onderwijs genoemd. Het gesprek waaróm de school dit
aandeel in het voorleven van democratische normen en
doet, wordt niet altijd gevoerd.’
waarden. Je moet heel expliciet zijn over omgangvormen,
Dat regel je niet met een wet, maar met het veld samen,
rechten en plichten.’
zegt Van Hoepen. Aan een wet kleeft het risico dat het onderwijs eenheidsworst wordt. En dat is het laatste
Verantwoordelijkheid
wat we moeten willen. Burgerschapsonderwijs verandert
De vraag die nu ter discussie staat, is dan ook niet óf
immers niet alleen met de tijd, het is ook altijd context
scholen burgerschapsonderwijs moeten geven. Sinds tien
gebonden. ‘Er moet ruimte blijven voor diversiteit.’
jaar zijn alle scholen in het primair onderwijs hiertoe zelfs wettelijk verplicht. De vraag is waar de rol van de school begint en eindigt en hoe die rol goed kan worden geborgd. ‘Ik ben nog nooit een leraar tegengekomen die zijn opvoedkundige taak níet belangrijk vond’, zegt Dijkstra. ‘Toch is de burgerschapsopdracht voor het onderwijs een grote opdracht. In de praktijk blijkt dat scholen het lastig vinden om er invulling aan te geven.’
‘Ouders en school moeten samen optrekken zodat het kind één goede gids krijgt voor het vormen van eigen opvattingen’
De Inspectie van het Onderwijs stelde in februari van dit jaar in haar rapport Burgerschap op school dat scholen in het primair onderwijs met hun burgerschapsonderwijs
Ter illustratie vertelt Van Hoepen over een voorval uit
weliswaar voldoen aan de wettelijke eisen, maar dat ze
zijn tijd als schoolbestuurder in Zeeland. Een van de
méér zouden moeten doen. Scholen zijn zoekende, luidde
gemeenten wilde een asielzoekerscentrum opzetten en
de conclusie. De huidige kerndoelen, die voorschrijven wat
dat leidde tot veel commotie. Toen de school vervolgens
een leerling aan het eind van zijn basisschoolcarrière per
met kerst besloot de kinderen uit de noodopvanglocatie
vak moet kennen en kunnen, geven te weinig houvast.
uit te nodigen voor een maaltijd, wilden sommige ouders
Scholen zitten mede hierdoor in een lastig parket. Gevolg
hun kinderen thuishouden. Op zo’n moment moet je kun-
van alle onduidelijkheid is dat nu makkelijk voor alle pro-
nen inspelen op de lokale situatie, rekening houdend met
blemen naar de school wordt gewezen, zegt Dijkstra. ‘Maar
je eigen identiteit als school, zegt Van Hoepen. Juist dan
je kan niet over alles tegen de school zeggen: los het maar
speelt burgerschapsonderwijs een belangrijke rol. ‘Dat
op. Daarmee overladen we het onderwijs.’
betekent niet dat je leerlingen en ouders van jouw opvat-
Tegelijkertijd lukt het scholen zelf niet goed genoeg om
tingen moet gaan overtuigen, maar wel dat je leerlingen
concrete doelen te stellen voor hun eigen burgerschaps-
bijbrengt dat er in de samenleving verschillen zijn waar
onderwijs. Er ontbreken doorgaande leerlijnen en scholen
je als mens mee moet leren omgaan. Uiteindelijk zijn alle
weten vaak niet wat het resultaat van hun onderwijs is.
leerlingen met het diner op school gekomen.’
Het risico is vervolgens dat de politiek ingrijpt en gaat voorschrijven hoe het moet, waarschuwt de hoogleraar.
Burgerschap en ouders
Precies dat lijkt ook te gebeuren. Als reactie op het rapport
Hét burgerschapsonderwijs bestaat niet, onderschrijft
van de inspectie kondigde staatssecretaris Sander Dekker
Ingrid Verheggen. Haar 42 basisscholen krijgen ieder de
aan wettelijk voor te schrijven aan welke thema’s scholen
ruimte om zelf accenten te leggen. Belangrijk, vindt ze,
aandacht moeten besteden tijdens burgerschapslessen.
want je moet als school aansluiten bij de leefwereld van
Ook wil hij dat burgerschap een prominentere plek krijgt
kinderen, ouders en leraren. ‘De context van de school
in het onderwijsaanbod. Zijn wetsvoorstel wordt momen-
maakt ontzettend veel uit. In sommige wijken is sprake
teel verder uitgewerkt en daarna naar de Tweede Kamer
van sociale problematiek en hebben scholen te maken met
gestuurd.
onveiligheid. Daar krijgt burgerschapsonderwijs een andere rol dan op scholen die bijvoorbeeld in chique wijken staan
Verzet tegen een wet
en waar ouders al heel veel zelf aan burgerschapsvorming
De PO-Raad onderschrijft het belang van goed burger-
doen.’
schapsonderwijs, maar verzet zich tegen een verdere
Verheggen: ‘De crux van goed burgerschapsonderwijs zit
wettelijke verankering. Het onderwijsveld werkt aan
in een goede vorm van ouderbetrokkenheid. Het werkt
nieuwe kerndoelen omdat de huidige modern onderwijs in
niet als een kind thuis ruzies door geschreeuw leert
de weg staan en leerlingen niet meer goed voorbereiden
oplossen en op school door praten. Ouders en school
op hun toekomst. Door het onderwijsprogramma integraal
moeten samen optrekken zodat het kind één goede gids
te bekijken en nieuwe kerndoelen te maken, wil de sector
krijgt voor het vormen van eigen opvattingen en ideeën.
tegelijkertijd de overladenheid aanpakken. De d iscussie
Ouderbetrokkenheid en burgerschapsvorming gaan hand
over burgerschap en de rol van de school hoort hierin
in hand.’
thuis, zegt vicevoorzitter Anko van Hoepen.
‘Burgerschap mag op het eerste gezicht abstract lijken,
Hij vindt echter ook dat het beter moet. ‘Ik heb nog te
maar dat het “moeilijk” zou zijn, is een misverstand’,
vaak gezien dat er een strik werd gedaan om het toch al
besluit hoogleraar Dijkstra. ‘Uiteindelijk komt het neer
geplande bezoek van een school aan een verpleeghuis,
op één ding: leren op een goede manier met elkaar om
moskee, kerk of synagoge. Dat werd dan burgerschaps
te gaan.’ n
podium _ voorjaar 2017
17
M E E R A N A LY S E E N E VA L UAT IE n G E B RUIK VA N INZ IC H T E N UI T NIE U W O N D E R ZO E K n O N D E R ZO E K E R S VO E D E N M E T V R AG E N UI T D E S C H O O L n n
De academisch opgeleide leerkracht Naast de academische pabo komt er nu ook
Academisch opgeleide leerkrachten brengen academische
een universitaire lerarenopleiding voor het
kennis en vaardigheden in een school. Dat is goed voor
basisonderwijs. Wat is het verschil tussen die twee routes? Wat is de meerwaarde van een
de kwaliteit van het onderwijs. De PO-Raad is dan ook blij met de academische pabo’s en heeft zich ingezet voor de oprichting van universitaire lerarenopleidingen. Het streven
academisch opgeleide leerkracht en hoe worden
is zeker niet om alleen nog academisch opgeleiden voor de
studenten toegerust om aan die verwachtingen
klas te krijgen; het gaat de PO-Raad om diversiteit in de
te voldoen?
teams. Als de collectieve kwaliteit van de teams toeneemt, komt dat de onderwijskwaliteit ten goede.
T EK S T M A R I JK E NI JB OER
zie verder pagina 20
k
P RO M OV E N DA S T E L L A VA N D E R WA L- M A R I S
‘Leg meer dwarsverbanden tussen pabo, Van afgestudeerden van de academische pabo wordt verwacht dat zij gaan bijdragen aan een meer academisch werkklimaat op basisscholen. Daarvoor is het nodig dat de opleiding hen leert om betekenisgericht te leren. Volgens promovenda Stella Van der Wal-Maris maakt de academische pabo deze verwachting deels waar. Zij doet verschillende aanbevelingen voor verbetering.
18
podium _ voorjaar 2017
Studenten Marnix Academie. Foto’s: David Jagersma
academische vorming en basisschool’ Simone Walvisch, oud vicevoorzitter van de PO-Raad,
Van der Wal-Maris onderzocht de verschillen op deze pun-
pleitte in 2016 voor twee academisch geschoolde leer-
ten tussen eerstejaars studenten van de reguliere en de
krachten op elke basisschool. Stella van der Wal-Maris
academische pabo. ‘Aan het begin van het eerste jaar zie
(zie kader) onderschrijft dat pleidooi van harte. ‘Het is
je geen verschil. Ik verwachtte dat de studenten die kiezen
inderdaad goed als er meer diversiteit in de schoolteams
voor de academische pabo, meer zouden zijn gericht op
komt. De academisch geschoolde leerkrachten brengen
betekenisgericht leren. Maar we zagen bij de beide groepen
nieuwe expertise in de school. Innovatie komt weinig aan
aan het begin van het eerste jaar dat studenten gericht zijn
bod op de reguliere pabo; dat is de kracht van de aca
op het reproduceren van kennis. Dat heeft er waarschijn-
demische pabo.’
lijk mee te maken dat het voortgezet onderwijs nog erg is
Maar dat betekent niet dat de academisch geschoolden
gericht op het reproduceren van kennis.’
betere leerkrachten zijn, benadrukt ze. ‘Afgestudeerden
Aan het eind van het eerste leerjaar zag zij echter wél
van de reguliere pabo zijn heel goede leerkrachten. Het is
een significant verschil. ‘De studenten van de academi-
de diversiteit in een team die zorgt voor meerwaarde.’
sche pabo schakelen gaandeweg steeds meer over van
De academische pabo zou studenten vooral moeten stimu
een gerichtheid op het reproduceren van kennis naar het
leren om betekenisgericht te leren, ook na hun studie.
diepgaander bestuderen van onderwerpen. En aan die ont-
Dat definieert Van der Wal-Maris als volgt. De studenten:
wikkeling draagt hun opleiding wel degelijk bij. Dat gebeurt
● sturen zelf hun leren aan en bouwen actief kennis op
bijvoorbeeld door studenten bronnen kritisch te laten
● streven naar diepgaand begrip van onderwijskundige
beoordelen, door hen een beargumenteerde opvatting te
vraagstukken ● hebben een eigen, onderbouwde mening over de behandelde onderwerpen
laten formuleren over een onderwijskundig vraagstuk, of door een onderwijskundig thema te onderzoeken en de uitkomsten te presenteren aan basisschoolleraren.’
k
● trekken hierover hun eigen conclusies podium _ voorjaar 2017
19
Twee routes
Meerwaarde
Zowel de academische pabo als de universitaire leraren
Als meerwaarde van academisch opgeleiden in het team
opleiding staan open voor studenten met een vwo-diploma
van de basisschool ziet de PO-Raad:
op zak. Maar wat zijn de verschillen tussen beide trajecten?
● Zij kunnen een bijdrage leveren aan de analyse van
Bij een academische pabo volgen studenten twee bachelor opleidingen tegelijkertijd: de hbo-opleiding tot leraar
onderwijsresultaten en de evaluatie van het onderwijs. ● Voor duurzame onderwijsverbetering en -innovatie is
basisonderwijs en een universitaire opleiding pedagogiek of
steeds nieuwe kennis nodig over hoe kinderen leren en
onderwijskunde. Er zijn ook andere varianten. Zo combi
hoe je effectief kunt onderwijzen. Momenteel komen
neren sommige academische pabo’s een professionele
inzichten uit wetenschappelijk onderwijsonderzoek
bachelor met een pre-master traject.
onvoldoende in het onderwijs terecht. Leerkrachten met een academische oriëntatie kunnen deze inzichten naar
Voor duurzame onderwijs verbetering en -innovatie is steeds nieuwe kennis nodig over hoe kinderen leren en hoe je effectief kunt onderwijzen
de praktijk toe vertalen en onderzoekers ‘voeden’ met vragen die voor het onderwijs relevant zijn. n
ZO STIMULEER JE BETEKENISGERICHT LEREN Deze elementen in een leeromgeving stimuleren betekenisgericht leren:
De universitaire lerarenopleiding stelt studenten in de
• het kritisch verwerken van input
gelegenheid om in drie jaar hun lesbevoegdheid voor het
• het onderbouwen van een mening
basisonderwijs te behalen. Bachelor- of master-afgestu-
• coöperatieve leeractiviteiten
deerden van diverse studierichtingen die alsnog leraar
• wetenschappelijk discours
willen worden, kunnen straks terecht op een alternatief
• wetenschappelijk onderzoek
opleidingstraject. Gedacht wordt aan een verkorte uni-
• komen tot persoonlijke praktijktheorie
versitaire bachelor voor leraar basisonderwijs, of een
• ook academische oriëntatie in de stageschool
tweejarig mastertraject met eventuele vrijstellingen.
• kennis extern delen
k vervolg Stella van der Wal Maris
Van der Wal-Maris: ‘Voor het betekenisgericht leren lijkt het van belang dat studenten keuze ervaren in wat en hoe
Overvol programma
ze leren. Soms is die ruimte er wel degelijk, maar moet je
Op één punt stimuleert de academische pabo studenten
deze meer zichtbaar maken. Mijn aanbeveling is: creëer
echter niet: bij het zelf sturen van het eigen leren. ‘Dat
bewust ruimte en expliciteer keuzemogelijkheden. Sta
had ik niet verwacht. Ik vind het wel een punt van zorg.
regelmatig met studenten stil bij zelfsturing; leer hen hoe
Als een leeromgeving de zelfsturing niet stimuleert, is de
je dat doet. Als het lukt om meer zelfregulatie te realiseren
kans groot dat de student dit na zijn afstuderen ook niet
en betekenisgericht te leren, is dat heel waardevol voor
gaat doen. Terwijl deze vaardigheid echt nodig is om bij te
basisscholen.’
dragen aan een academisch klimaat.’ Van der Wal-Maris vermoedt dat hier meespeelt dat de
Wat leer ik? Hoe leer ik?
samenhang tussen het professionele en academische
Idealiter loopt die ontwikkeling na de diplomering naadloos
deel van hun opleiding vaak niet optimaal is. Wat daarbij
door tijdens de inductiefase, wanneer de leerkracht zich
meespeelt is dat de universitaire opleidingen pedago-
ontwikkelt van startbekwaam naar vakbekwaam. ‘Dan, en
giek en onderwijskunde moeten voldoen aan hun eigen
liefst ook daarna, zouden leerkrachten zich moeten blijven
accreditatie-vereisten. Daardoor krijgen de studenten
afvragen: wat leer ik? Hoe leer ik? Dat is van waarde voor
ook studieonderdelen die minder relevant zijn voor het
de lerende cultuur op de basisschool.’
leraarsberoep. Betekenisgericht leren wordt daarnaast ook
Volgens van der Wal-Maris is het belangrijk dat de profes-
belemmerd door het overvolle programma van de academi-
sionele en academische vorming zoveel mogelijk worden
sche pabo’s.
geïntegreerd. ‘Als dat niet gebeurt, loop je namelijk kans
‘De opleidingen vinden alles belangrijk’, zegt ze over
dat die twee ook in het beroep niet integreren. Je moet in
dat laatste punt. ‘Ik denk dat het beter is om een aantal
de eerste plaats leraren opleiden; niet academici die ook
onderwerpen grondig te bestuderen, dan veel onderwerpen
voor de klas kunnen. Het beroep van leerkracht is immers
oppervlakkig. We moeten wat dat betreft als opleidingen
complex. Je moet dertien vakken beheersen, didactisch en
de hand in eigen boezem steken.’
pedagogisch geschoold zijn, in een team functioneren en samenwerken met de omgeving.’
20
podium _ voorjaar 2017
Nauwe contacten tussen opleiding en scholenveld zijn
Interessant is in dit verband een onderzoek dat Jan Baan
belangrijk. De ene academische pabo investeert daar meer
van de VU in 2015 is gestart naar hoe directeuren van
in dan de andere. Van der Wal-Maris juicht zulke contacten
basisscholen en afgestudeerden van de academische pabo
toe omdat beide partijen daar beter van worden. ‘Neem
de inzet van die laatsten op de basisschool ervaren. De
de academische pabo’s die hun onderwijs grotendeels
resultaten van dit onderzoek laten nog enkele jaren op zich
vormgeven rond een onderwijskundig vraagstuk. Zij kijken
wachten. n
bijvoorbeeld wat goed werkt binnen het reken- en wiskundeonderwijs. In het atelier worden colleges gegeven over didactiek en de studenten kiezen een onderwerp dat ze
Stella van der Wal-Maris
verder gaan uitdiepen. Dat gebeurt vanuit wetenschap-
volgde de pabo en daarna
pelijke en professionele theorie en ze proberen dingen uit
een tweedegraads leraren-
in de praktijk op een basisschool. Na afloop presenteren
opleiding wiskunde. Gaf
de studenten hun conclusies op de basisschool of op een
Nederlands en wiskunde op
congres, of ze schrijven een artikel.’ Aan een dergelijke
een Rotterdamse vo-school.
kennisoverdracht kan een basisschool echt iets hebben.
Was daarna wiskundedo-
Het advies van Van der Wal-Maris aan academische pabo’s
cent en coördinator op een
is dan ook om zoveel mogelijk dwarsverbanden te leggen.
pabo. Was projectleider
‘Dan is de kans groter dat de studenten en de basisscholen
toetsing aan de Marnix
die connecties ook echt gaan gebruiken. Op de stageschool
Academie en Is daar nu hoofddocent en senior onderzoe-
moeten studenten leren onderwijzen, maar ook academi-
ker. Promoveerde in januari 2017 aan de TU Eindhoven
sche opdrachten kunnen uitvoeren. Dat gebeurt niet altijd,
met haar proefschrift ‘Meaning-oriented learning in Dutch
zeker niet vanaf het eerste jaar. Je kunt studenten ook
academic primary teacher education’.
laten bijdragen aan onderzoek dat loopt in de school. Als je dergelijke dwarsverbanden legt, komt de academische meerwaarde veel meer ten goede van de basisschool.’
podium _ voorjaar 2017
21
Publicaties van de PO-Raad Onderstaande publicaties kunt u downloaden op www.poraad.nl/ ledenondersteuning/publicaties. Leden van de PO-Raad kunnen gedrukte exemplaren bestellen via info@poraad.nl.
Ruimte voor nieuwe talenten
Bovenschoolse kwaliteitszorg
Doorstroom van kleuters
Maak op je school een meerjaren-
Deze publicatie is bedoeld voor ieder-
Hoe ga je om met een kleuter die nog
plan voor nieuwkomersleerlingen
een die zich bovenschools bezighoudt
niet toe lijkt te zijn aan groep 3? Richt
en gebruik de moedertaal van een
met onderwijskwaliteit, of dat nu een
je de kleutergroepen ‘schoolser’ in,
leerling als opstapje voor het leren
paar uur in de week is of een fulltime
dan bekruipt je misschien het gevoel
van Nederlands én andere vakken.
baan. De handreiking biedt de kwa-
dat jonge kinderen geen kind meer
Dat zijn twee belangrijke aanbeve-
liteitszorgmedewerker een overzicht
mogen zijn. Bouw je meer spelelemen-
lingen uit de handreiking ‘Ruimte
van de opdrachten en vaardigheden
ten in groep 3 in, dan is er de zorg dat
voor nieuwe talenten’. Deze brochure
die nodig zijn voor een goede uitoe-
er onvoldoende tijd is voor de leerstof.
helpt leerkrachten, taalcoördinato-
fening van kwaliteitszorg. Zo is er
Een soepele overgang van groep 2
ren, schoolleiders en bestuurders bij
aandacht voor de rol als beleidsont-
naar groep 3 is belangrijk, maar hoe
hun keuzes rond nieuwkomers op de
wikkelaar, adviseur en onderzoeker.
realiseer je een goede doorlopende
basisschool.
De lezer krijgt tips voor het innemen
ontwikkellijn? En spreken de leer-
van de juiste positie in de organisatie.
krachten van groep 1-2 en groep 3 wel dezelfde taal?
Een spiegel voor de school – Praktijk ervaringen van auditoren
Toetsingskader voor ‘beproefde’ lesobservatieinstrumenten
Governance passend onderwijs*
De auditorenscholing van de PO-Raad
Schoolbesturen en scholen gebruiken
Bij de governanceinrichting van de
biedt kwaliteitsmedewerkers en
volgens de afspraken in de cao een
samenwerkingsverbanden (swv)
schoolleiders praktische handreikingen
beproefd observatie-instrument bij het
passend onderwijs moet er een deug-
en achtergrondinformatie om zelf met
versterken van de didactische vaardig-
delijke scheiding zijn tussen de functie
de kwaliteitsvragen uit hun organisatie
heden, de begeleiding van (startende)
bestuur en de functie intern toezicht.
aan de slag te gaan. De ervaringen
leraren en de professionalisering van
Swv’s hebben dat op diverse manieren
van de deelnemers en de deskundigen
lerarenteams. Om de term ‘beproefd’
geregeld. Vaak vervullen school
zijn nu verzameld in het boekje ‘Een
verder invulling te geven heeft de
besturen die interne toezichthoudende
spiegel voor de school’. Zij vertellen
PO-Raad op verzoek van het veld een
rol. Besturen hebben daarnaast
wat er allemaal komt kijken bij een
toetsingskader laten ontwikkelen.
vaak nog andere rollen in het swv
goede audit. Zodat de geauditeerde
Dit toetsingskader helpt schoolbe-
(klant, leverancier, eigenaar). Kan het
school niet alleen gehoord wordt, maar
sturen en scholen bij het kiezen van
intern toezicht dan wel onafhankelijk
zich ook gehoord voelt.
een lesobservatie-instrument en een
worden ingevuld? Een goed toezicht-
zorgvuldige implementatie ervan in de
kader is van belang, maar ook een
organisatie.
aanspreekcultuur. *Niet in gedrukte vorm beschikbaar.
22
podium _ voorjaar 2017
Mijn plein
Met een financiële bijdrage van Jantje Beton is het schoolplein van de Koningin Julianaschool in Culemborg vorig jaar zomer veranderd van een standaard kaal, stenen terrein in een groene oase. Struiken, bomen, tunneltjes en heuvels, slingertouwen in bomen, autobanden, een waterpomp die van de zandbak eronder een meertje maakt. Er valt veel te beleven, vertelt directeur Marianne van der Schee. ‘Het spel is zoveel gevarieerder en creatiever geworden. Met pallets maken de kinderen hutten, ze doen dingen met het materiaal die je niet zou verwachten. Dat is geweldig om te zien. Ze sjouwen met oude autobanden rond, maken paadjes van oude boomstammetjes. Er ontstaan constructies die de kinderen zelf maken. Met oude schoolbanken verlengen ze bijvoorbeeld de glijbaan of ze skateboarden over een zelfgemaakte stellage van diezelfde banken.’ Het plein is ontwikkeld in overleg met ouders en kinderen. ‘We willen kinderen stimuleren het beste uit zichzelf te halen. Dat doen we in de klas en nu ook met buitenspelen. Kinderen leren hun grenzen door te ervaren. Hoe ernstig is het om met een geschaafde knie thuis te komen? Ouders vinden het ook belangrijker dat de kinderen fijn spelen, dan dat ze schoon thuiskomen.’ n
podium _ voorjaar 2017
23
V E R S N E L L IN G S V R A AG: H O E K R I J G IK E E N L E E R L IN G VO L G S Y S T E E M O P M A AT ?
Gezocht: leverancier met lef en oog voor verschil De huidige leerlingvolgsystemen (lvs) zijn niet flexibel genoeg voor het speciaal onderwijs. Juist de diversiteit die zo kenmerkend is voor het so, staat een geschikt lvs in de weg. Podium sprak met Hennie Loeffen, bestuurslid van De Onderwijsspecialisten (22 scholen voor lichamelijk en meervoudig beperkte kinderen). Hij diende twee jaar geleden als één van de eersten een versnellingsvraag in bij de PO-Raad, om marktpartijen uit te nodigen een leerlingvolgsysteem op maat te maken.
T EK S T EL ISE H A A R M A N
We zijn twee jaar verder sinds je jouw versnellings-
Hoe reageren de professionals in de school op het
vraag instuurde. Wat heeft dit tot nu toe opgeleverd?
doelgroepenmodel?
‘Het leerlingvolgsysteem dat ik voor ogen had, is er helaas
‘Goed! Deze behoefte aan standaardisatie bestaat al
nog niet. De ontwikkeling van een systeem waarmee je
langer onder professionals, maar waar begin je? En wie
leerlingen op hun eigen ontwikkellijn volgt, is nog niet
begint ermee? Het moet allemaal gebeuren in de ‘eigen
rendabel genoeg voor marktpartijen. Het financiële risico
tijd’. Daarom waren we blij met de versnellingsvragen
dat ze lopen is te groot. Dat heeft ook te maken met de
van de PO-Raad en de ondersteuning door LECSO bij de
specifieke wensen van het speciaal onderwijs. Wat het al
implementatie. Momenteel wordt het model nog getest
wél heeft opgeleverd: als speciaal onderwijs zijn we gaan
in gebruikersgroepen, maar de eerste reacties zijn posi-
inzien dat we ook naar onszelf moeten kijken: we moeten
tief. Hoewel de versnellingsvraag nog niet het gewenste
standaardiseren.’
lvs heeft opgeleverd, zien de gebruikers al voordelen. Het doelgroepenmodel vergemakkelijkt de communicatie
Is het niet risicovol om deze kinderen samen in
met het v(s)o en het samenwerkingsverband. Zeker als
één model te stoppen? Zijn ze daarvoor niet té
dit straks de landelijke standaard wordt, zal dat voordeel
verschillend?
alleen maar groter worden.’
‘Natuurlijk is ieder kind anders, maar het echte probleem is dat iedere school zijn eigen terminologie heeft voor ver-
Zijn ouders hier ook mee geholpen?
gelijkbare eigenschappen of competenties. Daarom hebben
‘Het is de bedoeling dat de communicatie met ouders
wij het doelgroepenmodel ontwikkeld: hiermee onderschei-
hierdoor eenvoudiger wordt. Ouders hebben het recht om
den we zeven hoofdgroepen met een vertaling in leerlijnen.
te weten hoe hun kind het doet op school. Ontwikkelt hun
Ieder kind kan afhankelijk van intelligentie, ontwikkelings
kind zich zoals ze mogen verwachten? In het vo zijn er
leeftijd, ondersteuningsbehoefte en leerkenmerken
al systemen waar ouders toegang hebben tot een aparte
ingedeeld worden in een doelgroep met een bijbehorende
oudersectie van het lvs. Het zou fantastisch zijn als dat ook
leerroute. Door voor elke leerling eigen kindkenmerken
mogelijk wordt binnen het (v)so.’
en ondersteuningsbehoeften vast te leggen, blijft elk kind uniek.’
24
podium _ voorjaar 2017
Kun je met het juiste systeem straks ook betere uitspraken doen over wat jullie nu precies toevoegen
Ook een versnellingsvraag indienen?
als speciaal onderwijs?
Loopt u bij de ontwikkeling en implementatie van ICT
‘Het ideale leerlingvolgsysteem geeft op alle niveaus
op school tegen vragen of blokkades aan waar nog
inzicht, van de leerling tot op bestuursniveau. Het brengt
geen oplossing voor bestaat? Spelen deze vragen ook
zuivere leeropbrengsten in kaart en houdt rekening met
bij andere schoolbesturen? De PO-Raad en Kennisnet
de intelligentie van de leerling en bijvoorbeeld de mate
nemen belemmeringen weg en helpen u graag naar
van zelfredzaamheid en het sociaal functioneren. We zijn
het antwoord. Werk niet langer zelfstandig aan een
hier over in overleg met de onderwijsinspectie. Het doel-
oplossing en schakel onze hulp in. Zo kunnen wij,
groepenmodel is essentieel, wil je inzicht krijgen in de
in samenwerking met u, uw vraag beantwoorden
opbrengsten van een speciale school en deze kunnen ver-
en de sector verder helpen. www.poraad.nl/
gelijken met andere scholen.’
versnellingsvragen
En nu? Hopen dat een leverancier er brood in ziet? ‘Er gebeurt al wel wat. MLS en Datacare zijn voorbeelden
regulier onderwijs dit gaat onderschrijven. Daar hebben ze
van leerlingvolgsystemen die zich specifiek richten op het
alle reden toe, want met passend onderwijs hebben zij ook
speciaal onderwijs en proberen om maatwerk te leveren.
steeds meer belang bij een leerlingvolgsysteem op maat.
Alleen heb je bij kleine partijen minder zekerheid over
Voor hun zittende leerlingen, maar ook zodat leerlingen die
de continuïteit en snelheid van ontwikkeling van aanpas-
van het speciaal naar het regulier onderwijs overstappen of
singen en vernieuwingen. Maar op grote leveranciers als
andersom, hun leerlijn kunnen vervolgen.’
Parnassys heb je als speciaal onderwijs weer te weinig invloed. We kunnen als so-besturen alleen meepraten over
Ben je hoopvol over de goede afloop?
de ontwikkelagenda van de leveranciers, als we eenduidige
‘Het gaat langzaam, maar ik denk dat we er zullen uit
wensen communiceren. Daarom hebben we al die techni-
komen met de markt. Dit langdurige proces bevestigt voor
sche aspecten opgeschreven in een programma van eisen.
mij alleen maar dat een goede implementatie van ICT niet
Daar maken de PO-Raad en Kennisnet momenteel een
vanzelf gaat en dat deze ontwikkelingen zonder financiële
animatie van, zodat de boodschap nog duidelijker wordt.
impuls van de overheid bijna niet uitvoerbaar zijn. Als
Een dergelijke animatie is er overigens ook al voor het
bestuurder voel ik mij ervoor verantwoordelijk om die kar
doelgroepenmodel.’
te trekken. We moeten ons inspannen om het onderwijs beter te maken. Dit soort processen zijn taai en staan mis-
Erkennen alle scholen dat eisenpakket?
schien ver van het directe onderwijs af, maar ze leveren
‘Ja, in het speciaal onderwijs staan de neuzen inmiddels
uiteindelijk een bijdrage aan goed onderwijs voor onze
aardig dezelfde kant op. Maar wat écht helpt, is dat ook het
leerlingen.’ n
Foto: Bram Petraeus, Hollandse Hoogte
podium _ voorjaar 2017
25
Huisvestingsnieuws Goede huisvesting is een absolute voorwaarde voor goed onderwijs. Ook via podium blijven we u informeren over actuele huisvestingszaken.
DE BOUWAGENDA De huidige bouwmarkt functioneert traditioneel. Innovatie is volgens Bernard Wientjes, voorzitter van De Bouwagenda 2017-2020, dringend noodzakelijk om antwoord te geven op klimaatverandering, de energietransitie en digitalisering. Dat geldt ook voor de huisvesting van onze scholen. Daarom moet een nieuw kabinet het voorstel van PO-Raad, VO-raad en VNG* zonder uitstel omzetten in beleid en wetgeving, schrijft Wientjes. Verder staat in de Bouwagenda dat iedere regio een onafhankelijke regisseur moet aanstellen. Deze heeft als eerste taak om bottom-up, samen met gemeenten en besturen de huidige voorraad schoolgebouwen betrouwbaar in kaart te brengen en te helpen met het opstellen van de IHP’s. Om schoolbesturen en gemeenten te ontzorgen stelt de Bouwagenda een investeringsfonds voor, waarmee
AANPASSINGEN IN DE WET
inspanningen van gemeenten via cofinanciering in een
In een Kamerdebat over een alarmerend rapport van de
stroomversnelling raken. Zo zouden per jaarschijf van
Algemene Rekenkamer heeft staatssecretaris Dekker
een verduurzamings-IHP extra middelen kunnen worden
aangegeven dat aanpassingen in de wet noodzakelijk zijn
toegekend. Op deze manier wordt goed gedrag ook echt
om het onderwijshuisvestingsstelsel uit het slop te trekken.
beloond, zo belooft de Bouwagenda.
Hij is bereid renovatie en het integraal huisvestingsplan (IHP) een juridische status te geven, zodat er duidelijkheid komt over wie waarvoor verantwoordelijk is. Op dit
LEEGSTANDSMONITOR
moment lopen schoolbesturen en gemeenten op vele
Via de Leegstandsmonitor van het CBS kunnen school
fronten vast: het investeringsverbod, leegstand, formele
bestuurders per provincie en gemeente een beeld krijgen
procedures in de wet, de hoogte van de normvergoedingen.
van de leegstand van schoolgebouwen en ander vast-
De PO-Raad, VNG en VO-raad hebben een plan* gepresen-
goed. Onlangs werd de monitor gepresenteerd op basis
teerd om het stelsel aan te passen aan de eisen van deze
van de beschikbare cijfers van 2015 en 2016. De monitor
tijd. Momenteel wordt hard gewerkt aan de uitwerking
is bedoeld om het gesprek aan te gaan over de mogelijk
hiervan. De focus verschuift in ieder geval van jaarcyclus
heden van leegstaand vastgoed. De resultaten stroken nog
naar meerjarenbeleid en van financiële naar kwalitatieve
niet helemaal met de praktijk, maar het is een begin van
normeringen.
een betere vastgoedregistratie, aldus platform Bouwstenen voor Sociaal. Op dit moment spannen de gemeenten
*https://www.poraad.nl/nieuws-en-achtergronden/
Soest, Delft, Nijmegen, Meppel en Oirschot de kroon wat
po-raad-vo-raad-en-vng-maken-afspraken-over-
betreft leegstaande schoolgebouwen (31 tot 41% van
onderwijshuisvesting
het oppervlak).
26
podium _ voorjaar 2017
SUBSIDIE EN GRATIS KENNISSESSIES VOOR GEZOND EN DUURZAAM PAND Schoolbesturen kunnen nog steeds subsidie aanvragen om extern advies in te huren voor verduurzaming van hun schoolgebouwen. De subsidie bedraagt 50% van de advieskosten tot een maximum van € 3.500. Daarnaast zijn er voor scholen gratis kennissessies Renovatie van schoolgebouwen. Hierbij is er volop aandacht voor recente politieke ontwikkelingen, fi nancieringsconstructies, duurzame gebouwen en een gezonde leeromgeving. Schoolbesturen kunnen ook hun eigen vraagstukken voorleggen aan gespecialiseerde, onafhankelijke professionals. De subsidie en kennissessies zijn onderdeel van de Green Deal Scholen. Schoolbesturen met vragen kunnen contact opnemen met de helpdesk via info@greendealscholen.nl of 085 - 303 26 02 (ma t/m do). Kijk voor meer informatie op www.greendealscholen.nl.
D R IE V R AG E N A AN
Vrijwillige techniekmeester Henk Perdon:
‘Je kunt kinderen niet vroeg genoeg met techniek in aanraking brengen’ Hoe ziet de techniekles eruit?
met gereedschap omgaan, krijgen
‘We geven de groepen 5 tot en met
schema’s lezen en zijn bezig met
8 wekelijks een middag techniekles.
tekenen, rekenen en wiskunde. Voor
Inmiddels hebben we een bijna vol-
de kinderen is het vooral een gezellige
ledig ingericht technieklokaal, dat we
middag, terwijl ze ondertussen ook
de techniekacademie noemen, met
veilig en gestructureerd leren werken.’
materialenkennis, leren technische
allerhande gereedschap van handAlles komt aan bod: van elektriciteit,
Welk belang heeft het bedrijfsleven hierbij?
houtbewerking, solderen, het leren
‘Er is veel vraag naar goede vak- en
programmeren van een 3D-printer tot
ICT-mensen. Je kunt kinderen daar
het bouwen van een robot.’
niet vroeg genoeg mee in aanraking
boormachines tot kolomboormachines.
laten komen. Dat is dé manier om jongeren geïnteresseerd te krijgen.
Op basisschool De Vuurvlinder,
Waarom is dit interessant en nuttig voor kinderen?
onderdeel van kindcentrum
‘Met lede ogen zag ik mijn
met het bedrijfsleven. Natuurlijk doen
OPwierde in Appingedam, krijgen
kleinkinderen ook in de bovenbouw
we mee met de jaarlijkse Girlsday en
leerlingen wekelijks een middag
vooral plakken en knippen. Dat kon
sluiten we graag aan bij een wedstrijd
techniekles van techniekmeester
wel wat zinvoller, vond ik. Als oud-
van het Innovatiecluster Drachten
Henk Perdon en zijn collega. Als
elektricien weet ik hoe belangrijk het
(gezamenlijke hightech bedrijven,
vrijwilligers onderhouden zij
is om over technische vaardigheden te
red.). Dat leverde onze school een
contacten met het bedrijfsleven
beschikken. Kinderen leren schoolse
mooie Meccanoid robot op.’ n
om samen te werken en geld te
vaardigheden toepassen in de praktijk
werven voor apparatuur, van
en ervaren hoe leuk het is om met
robots tot 3D printers.
techniek bezig te zijn. Ze leren
Als het maar even kan, leg ik de relatie
podium _ voorjaar 2017
27
KLEURRIJK IN ONDERWIJS Volgende week komt onze sector samen op het PO-Raad congres ‘Kleurrijk in onderwijs’. Daar vieren we de diversiteit en kwaliteit binnen het primair onderwijs en staan we stil bij de uitdagingen die voor ons liggen. Met keynotes van Rinda den Besten en prof. dr. Ernst Hirsch Ballin, een afsluiting door Ruben Terlou, masterclasses, workshops en een informatiemarkt, bieden wij een gevarieerd en interessant programma voor elke onderwijsprofessional.
Kleurrijk in onderwijs vindt plaats op 16 juni 2017 in Hart van Holland, Nijkerk. Op www.kleurrijkinonderwijs.nl vindt u meer informatie over het programma en kunt u zich inschrijven.