Podium jaargang 7 voorjaar 2018

PL ATFORM VOOR HE T PR IMA IR ONDERWIJS

jaargang 7 _ voorjaar 2018

10 jaar PO-Raad

Volwassen vereniging:

‘Wat afstand tot de overheid kan geen kwaad’ De beginjaren kenden tegenwind n Scholen Caribisch Nederland blij met verbeterplan n Bewegend leren n Werkdruk de baas n De AVG: hoe goed bent u op weg? n Vernieuwd: mijn.po-raad.nl n Bestuurlijke visitatie n Eindtoets: sleutelen aan een imperfect systeem n De Vensters schoolgids

Inhoud

10 jaar PO-Raad _ podium _ jaargang 7 _ voorjaar 2018

‘LEF EN WAT AFSTAND TOT DE OVERHEID KAN GEEN KWAAD’

WERKDRUK DE BAAS

In het tienjarig bestaan van de PO-Raad zijn de

circa € 35.000 voor het terugdringen van de werkdruk.

maatschappij, het onderwijs én de vereniging aardig

Hiervoor kunnen scholen zelf plannen maken.

veranderd. Voorzitter Rinda den Besten en vicevoorzitter

Pagina 16

Anko van Hoepen over de volwassenwording van sector, vereniging en komende uitdagingen.

Pagina 4

‘VOLWASSEN BELANGENBEHARTIGING’ De andere sectorraden staan stil bij het tienjarig bestaan van de PO-Raad.

Pagina 5

Een gemiddelde basisschool krijgt vanaf komend schooljaar

DE ALGEMENE VERORDENING GEGEVENSBESCHERMING Zo zit het met de nieuwe privacywet.

Pagina 19

VERNIEUWD: MIJN PO-RAAD Ontmoetingsplek en bron van nieuws

DE BEGINJAREN KENDEN TEGENWIND

Pagina 20

Medewerkers van het eerste uur over de eerste jaren: de

BESTUURLIJKE VISITATIE

verscheidenheid was groot en de eenheid was nog ver te

Het bestuur van de Stichting VCO Oost-Nederland deed

zoeken.

mee aan een bestuurlijke visitatie. Dat was een verrijkende

Pagina 7

ervaring. ‘De visitatoren helpen je focussen op zaken die

SCHOLEN CARIBISCH NEDERLAND BLIJ MET VERBETERPLAN

van belang zijn.’

Pagina 22

Twee bestuurders en hun bestuurscoach vertellen over

DE EINDTOETS

de unieke onderwijssituatie in Caribisch Nederland en

Welke rol zou de eindtoets samen met het schooladvies

de manier waarop scholen en besturen werken aan

moeten spelen in de schoolloopbaan van een kind? Dit jaar

verbetering.

wordt de Wet toetsing geëvalueerd.

Pagina 9

Pagina 25

BEWEGEND LEREN

DE VENSTERS SCHOOLGIDS

Meer bewegen zorgt voor meer rust in de klas, blije

Vensters biedt de mogelijkheid om snel en eenvoudig een

kinderen en een betere concentratie en taakgerichtheid.

eigentijdse schoolgids samen te stellen.

Het programma Fit & Vaardig levert zelfs extra

Pagina 28

leerwinst op.

TIEN JAAR PO-RAAD IN BEELD

Pagina 12

Pagina 30

Verder in dit nummer 15 Column Thijs Roovers 21 Mijn Plein 29 Drie vragen aan Hugo Levie

COLOFON

podium is een platform van en voor leden van de PO-Raad waar meningen, ideeën, problemen en oplossingen uit de

onderwijspraktijk aan bod komen. De PO-Raad onderschrijft niet noodzakelijk de in het blad verkondigde meningen. Overname van artikelen alleen na overleg met de hoofdredactie. Hoofdredacteur: Ad Veen. Eindredacteur: Marijke Nijboer. Fotografie: Hans Roggen, tenzij anders vermeld. Grafische vormgeving: Coers & Roest ontwerpers bno | drukkers. Redactieadres: podium@poraad.nl.

2

VO O RWO O R D

Groei mag een beetje schuren De intrede van het rookverbod, de financiële crisis, de

dat we meer op onze strepen staan, betekent ook dat we

nationalisatie van bank Fortis, de publicatie van Fitna;

soms minder gewaardeerd worden. Onze frustratie over de

zomaar een lijstje gebeurtenissen uit 2008, het jaar waarin

jarenlange financiële verwaarlozing van de sector, bijvoor-

de PO-Raad werd opgericht. Soms vind ik het maar moei-

beeld, roept reactie op. We krijgen steun, maar ook meer

lijk voor te stellen dat deze gebeurtenissen pas tien jaar

kritiek.

geleden plaatsvonden. Inmiddels is roken bijna helemaal uit cafés verbannen, kijkt vrijwel niemand meer op van

Ik vind dat niet erg, het hoort erbij. Al merk ik dat we

staatssteun voor banken of van polarisatie van een maat-

er toch nog wel eens van schrikken en dat sommigen er

schappelijk debat.

zenuwachtig van worden. De vraag is hoe we daarmee omgaan. Deinzen we terug als anderen ons niet meer lief

Dat ontwikkelingen snel gaan, is voor onze sector niet

vinden? Of kunnen we kritiek accepteren en zien als iets

anders. Vlak na de oprichting van de PO-Raad lag onze

positiefs, juist omdat het ons scherpt en ons dus helpt om

focus op het voeren van de cao-onderhandelingen en

het onderwijs te verbeteren?

het verbeteren van de onderwijskwaliteit op scholen.

Met schoolteams en onze vliegende brigade is het gelukt

In onze nieuwste strategische agenda hebben we afge-

om het aantal zeer zwakke scholen fors te verminderen.

sproken dat we niet langer duizend bloemen laten bloeien,

Tegenwoordig zijn we breder met onderwijs aan de slag

maar vasthouden aan een eigen koers, ook al krijgen we

en werken we veel meer samen met andere partijen die

commentaar. Dat betekent ook dat we sommige thema’s

om de leerling heen staan. Met het opstellen van diverse

zullen laten lopen. Een onderzoekje naar vieze wc’s, het

strategische agenda’s zijn we als organisatie ook steeds

meedenken over drinkwater-lespakketten, maar ook de

gestructureerder en professioneler aan goed onderwijs

subsidieregeling hoogbegaafdheid of de subsidieregeling

gaan bouwen. We werken aan passend onderwijs en zien

werkdrukmiddelen: vroeger hadden we opgeroepen hier

steeds meer mooie voorbeelden van hoe kinderen hiervan

vooral gebruik van te maken, maar nu kiezen we scherper,

profiteren, al zijn we er zeker nog niet.

in het belang van onze leerlingen.

In een tijdsbestek van tien jaar PO-Raad heeft de sector

Om te kunnen groeien, om goed onderwijs te kunnen

zich razendsnel ontwikkeld. We zijn kritischer over politieke

blijven organiseren, moet het soms schuren. Want al gaan

wensen. We mopperen niet alleen maar als de omstan-

de ontwikkelingen snel, het onderwijs staat er niet alleen

digheden niet naar onze zin zijn, maar ondernemen zelf

maar rooskleurig voor. De onderwijskwaliteit daalt, het

ook actie. Een recent voorbeeld hiervan is het PO-front

lerarentekort groeit, de bekostiging is ondermaats en

met leraren, schoolleiders en besturen die samen de lage

innovatie is dringend nodig. We hebben met onze leden dus

lerarensalarissen en hoge werkdruk een halt proberen toe

nog een hoop werk te doen. We gaan ervoor en werken

te roepen.

het komende decennium toe naar een sterke, zelfbewuste sector waarin we van elkaar leren. Wij werken samen aan

Niet alleen politiek en maatschappij moeten wennen aan

goed onderwijs voor alle kinderen. Dat is onze missie.

de nieuwe vastberadenheid; ook voor ons zelf voelt het

Op naar de volgende tien jaar!

nog niet helemaal als een tweede natuur. Dat we ons als PO-Raad meer hebben losgemaakt van het ministerie,

Rinda den Besten, voorzitter

3

V E R E NIG IN G I S S A M E N M E T D E S E C T O R VO LWA S S E N G E WO R D E N

‘Lef en wat afstand tot de overheid kan geen kwaad’ In het tienjarig bestaan van de PO-Raad zijn de maatschappij, het onderwijs én de vereniging aardig veranderd. Voorzitter Rinda den Besten en vicevoorzitter Anko van Hoepen over de volwassenwording van sector en vereniging en komende uitdagingen.

T EK S T M A R I JK E NI JB OER

Emancipatie en trots: dat zijn de woorden die Rinda den Besten als eerste binnenschieten als ze de huidige vereniging schetst. ‘De PO-Raad en de sector zijn hand in hand volwassen geworden. De PO-Raad, dat zijn we allemaal samen.’ Anko van Hoepen: ‘Vroeger was het: jullie van de PO-Raad. Nu is het veel meer ‘we’.’

Den Besten: ‘Te vaak wordt nog gedacht dat wij een besturenclub zijn die zich alleen bezighoudt met zaken als het afsluiten van de cao. Dat ís een belangrijke taak, maar we zijn méér: een sectorraad die zich bezighoudt met leerkrachten, schoolleiders en bestuurders en hoe zij samen het primair onderwijs verder kunnen brengen. Dat doen we met het veld. We gaan alle regio’s langs, nemen in overleg standpunten in over kwesties en maken samen onze ­strategische agenda.’

Er is meer focus gekomen in het werk van de PO-Raad, zegt Den Besten. ‘Vroeger vonden we overal wat van. Inmiddels kiezen we kritischer waar we op inzetten. We verwijzen bij

Anko van Hoepen: ‘Inmiddels staan veel bestuurders dichter bij hun scholen. Besturen gaan ook steeds meer sturen op onderwijskwaliteit’

bepaalde onderwerpen ook vaker door naar leden: ga maar kijken bij dat bestuur, die zijn daar ver mee.’

‘Besturen gaan bovendien steeds meer sturen op onderOok de schoolbesturen hebben zich verder ontwikkeld.

wijskwaliteit.’ Zo bemensen verschillende bestuurders de

In de beginjaren van de PO-Raad waren zij meer facilite-

Ontwikkelgroep Regie op Onderwijskwaliteit. Zij bedenken,

rend. Ze waren vooral bezig met overkoepelende taken als

samen met kwaliteitszorgmedewerkers en gefaciliteerd

financiën, personeelszaken en beheer van de gebouwen.

door de PO-Raad, hoe de sector zelf de verantwoorde-

‘Inmiddels staan veel bestuurders dichter bij hun scholen

lijkheid voor goed onderwijs kan invullen en zelf een

en ze gaan daar ook regelmatig langs’, zegt Van Hoepen.

kwaliteitsnorm kan stellen.

4

‘Volwassen belangen­behartiging’

Van Hoepen ziet steeds meer een lerende cultuur in de sector. ‘Een mooi voorbeeld daarvan zijn de versnellingsvragen waar veel besturen mee bezig zijn. Je ziet het ook op onze ALV: daar wisselt men volop ideeën uit. Onderwijsmensen praten graag over hun projecten; ze komen halen en

De andere sectorraden over het tienjarig bestaan

brengen. Ze verwachten van ons als PO-Raad dat wij dat

van de PO-Raad

faciliteren en dat doen we graag.’

Paul Rosenmöller, voorzitter VO-raad:

Brede blik

Afstemming en samenwerking

brede blik mee naar de organisatie. Ze verstevigde het netwerk met externe partners, zoals de VNG, Gezonde School, Jantje Beton, NOC*NSF, het Voedingscentrum en Meer Muziek in de Klas. ‘We hebben veel nuttige impulsen gekregen vanuit die organisaties.’ Een open blik naar de

Foto Josje Deekens

Den Besten, voorheen wethouder in Utrecht, bracht een ‘Vrijwel iedereen herinnert zich nog het spannende moment dat hij of zij voor het eerst van de vertrouwde basisschool naar de nieuwe

buitenwereld helpt ook om dingen in perspectief te zien,

‘‘grote’’ school fietste. Voor

vindt zij. ‘We zijn bij de PO-Raad met heel belangrijke

leerlingen zijn de overgangen

dingen bezig, maar je moet jezelf, met het oog op wat er

van de ene onderwijsvorm

elders gebeurt in de maatschappij, ook enigszins kunnen

naar de andere lastig.

relativeren.’

Daarom is het cruciaal dat deze overgang zo soepel mogelijk verloopt. Dat vraagt

Van Hoepen, voorheen onderwijsbestuurder in Zeeland,

om goede afstemming en samenwerking tussen scholen,

heeft de diversiteit van de sector meer zichtbaar gemaakt.

maar ook tussen de organisaties die hen vertegenwoordi-

‘Mijn uitgangspunt is dat alle kinderen in een bepaalde

gen. Door een kantoorpand te delen geven de PO- en

regio goed onderwijs kunnen krijgen. Ouders moeten

VO-raad het goede voorbeeld. Dit bespaart kosten, maar

keuzevrijheid hebben. Anno 2018 komen daar ingewikkelde

het allerbelangrijkste effect is dat afstemming en

keuzes bij kijken, zeker waar het gaat over ­samenwerking.’

samenwerking letterlijk om de hoek liggen. Wij zijn er

Van Hoepen: ‘Ik vind het verder belangrijk om het

samen voor de leerlingen. Ik feliciteer de PO-Raad met

­ministerie van OCW en de politiek bij ieder dossier de

het tienjarig bestaan en vertrouw voor het komende

­realiteit van ons onderwijslandschap te laten zien. Daarbij

decennium op een minstens even goede samenwerking,

kan ik gebruikmaken van mijn kennis uit de praktijk.’

binnen én buiten ons gezamenlijke kantoor.’

Nieuwe positionering Bij het volwassen worden van de PO-Raad hoort een

Ton Heerts, voorzitter MBO Raad:

nieuwe positionering, op wat meer op afstand van OCW.

Het onderwijs als één geheel

De PO-Raad stimuleert dat besturen meer verantwoordelijkheid naar zich toetrekken. Dat zie je terug in de genoemde

‘De grootste verandering die

Ontwikkelgroep Regie op Onderwijskwaliteit, maar bijvoor-

we als brancheorganisaties

beeld ook bij de samenwerkingsscholen in krimpgebieden.

de laatste jaren samen

‘Die scholen mochten er eigenlijk niet komen, maar bestu-

hebben ingezet is dat we het

ren vonden het een goede oplossing en hebben het toch

onderwijs benaderen als één

gedaan’, zegt Van Hoepen. ‘Deze scholen werden uiteindelijk

geheel. Primair en voortge-

geaccepteerd. Zelfs de Eerste Kamer sprak v ­ ergoelijkend

zet onderwijs, beroeps- en

over ‘informele samenwerkingsscholen’.’

wetenschappelijk onderwijs: alleen samen kunnen we het

Een ander voorbeeld van een pro-actieve houding is dat

leerpad van onze kinderen

de leden van de PO-Raad in de Code Goed bestuur hebben

vloeiend laten verlopen. Ik denk dat we er de afgelopen

vastgelegd wat zij verstaan onder goed bestuur. Het rapport

jaren beter in zijn geslaagd waar te maken dat in het

van de commissie Meurs was voor de PO-Raad aanleiding

primair onderwijs voor elk kind het échte leren begint.

om een onafhankelijke monitorcommissie Goed bestuur in te

De PO-Raad is goed bezig door ook de kindvoorzieningen

richten en nog meer in te zetten op verdere professionalise-

onderdeel te maken van die start. Waarbij we er wel voor

ring van schoolbesturen. Een mooi voorbeeld daarvan zijn

moeten zorgen dat kinderen ook lekker kind kunnen

de populaire bestuurlijke visitatietrajecten.

blijven. Spelen in sloten en modder moet blijven! Onze uitdaging voor de toekomst is nog meer samenwerking.

De PO-Raad wil een verbindende rol spelen in het ver-

Die is steeds meer nodig om kinderen voor te bereiden

deelde politieke landschap. Den Besten: ‘Zwart-wit gesteld:

op een steeds sneller veranderende wereld.´

het onderwijsachterstandsbeleid is van de linkse partijen, rechts is bezig met excellent onderwijs.

5

Thom de Graaf, voorzitter Vereniging Hogescholen:

Volwassen belangenbehartiging ‘De PO-Raad is met tien jaar een jonge telg aan de stam van de onderwijsraden; de Vereniging Hogescholen (vroeger HBO-raad) gaat al meer dan veertig jaar mee. Maar jeugdig betekent niet “moet nog veel leren”.

Integendeel: de volwassen belangenbehartiging voor het primair onderwijs is voor iedereen zichtbaar én effectief. We werken nu en in de toekomst graag samen in de curriculumontwikkeling en de kwaliteit van onze pabo’s. Als ‘‘hofleverancier’’ van docenten zijn wij trots op het po én de PO-raad!’

Pieter Duisenberg, voorzitter Vereniging van Universiteiten:

Foto Gregor Servais

Belangrijke partner

Rinda den Besten: ‘De aansluiting met de jeugdzorg kan nog veel beter.

Daar waar het al lukt om bruggen te slaan, zijn kinderen beter af’

‘De PO-Raad is voor de Vereniging van

Het CDA maakt zich hard voor het plattelandsonderwijs, D66

Universiteiten een belang-

wil brede brugklassen. Wij proberen te verbinden. We willen

rijke partner. In onze

rechts overtuigen van de noodzaak van achterstandsbeleid,

samenwerking staan twee

en links meekrijgen in het belang van goede scores.’ Van

zaken centraal: het beste

Hoepen: ‘Wij brengen één verhaal. En voeren daarmee een

primair onderwijs en de

niet aflatende lobby in de Tweede Kamer.’

beste docenten. De kwaliteit van het

Aansluiting met jeugdzorg

Nederlandse po is zeer

Wat de toekomst gaat brengen is niet te voorspellen, maar

hoog en zorgt ervoor dat kinderen de wereld intrekken

een aantal thema’s zal zeker een rol spelen. Den Besten

met nieuwsgierigheid, ondernemingszin en empathie.

noemt passend onderwijs. ‘De aansluiting met de jeugdzorg

Niet toevallig zijn dit ook allemaal kerncompetenties

kan nog veel beter. Zowel het onderwijs als de zorg zijn nog

van succesvolle studenten. Ook dragen universiteiten

erg met zichzelf bezig. Daar waar het al lukt om bruggen te

graag bij aan het opleiden van de docenten in het po.

slaan, zijn kinderen beter af. En de kosten van de curatieve

Het succes en de groei van de academische lerarenop-

jeugdzorg gaan er omlaag. We moeten die twee werelden

leidingen, die universiteiten samen met hogescholen

aan elkaar smeden. De sleutel zit in het reguliere onderwijs.’

aanbieden, laten zien dat hier behoefte aan is. De start van de volledig universitaire bacheloropleiding voor het

Het thema ‘gelijke kansen’ hangt met passend onderwijs

primair onderwijs in Nijmegen is een volgende stap in

samen. Den Besten: ‘De tweedeling in de maatschappij

onze samenwerking. De universiteiten dragen op deze

neemt toe. We segregeren kinderen doordat ze opgroeien

manier graag bij aan het vakmanschap van docenten

in achterstandswijken. Kinderen worden gesorteerd op het

en de oplossing van het lerarentekort.’

moment dat ze naar het vo vertrekken; ze komen niet meer los van de voor hen gekozen route. Het onderwijsachterstandsbeleid verdient dan ook alle aandacht.’

Ook huisvesting zal een belangrijk onderwerp blijven, zegt Van Hoepen. ‘Veel scholen zitten in sterk verouderde gebouwen. De faciliteiten moeten op orde. De afgelopen periode hebben we alle problemen en oplossingsrichtingen helder in beeld gebracht. Denk hierbij aan het investeringsverbod, de positie van het Integraal Huisvestingsplan, het

6

onderscheid tussen renovatie en nieuwbouw en de uitdagin-

Den Besten: ‘We zullen moeten knokken tegen bepaalde

gen met betrekking tot het duurzaam maken van gebouwen.

beelden die politici en sommige media hebben van het

We hebben al het een en ander bereikt. Zo maakte de VNG

onderwijs. We moeten ons eigen verhaal laten zien.

bekend dat zij de normbedragen uit de modelverordening

En de aantrekkelijke kanten van het vak meer naar voren

onderwijshuisvesting verhoogt met veertig procent. Maar

brengen, zodat meer jongeren hiervoor gaan kiezen.’

we zijn er nog lang niet. We hebben nog veel te doen op dit dossier en er is veel geld nodig om dit te kunnen bereiken.’

Meer lef kan geen kwaad, zegt zij. ‘Laten we die eeuwige angst doorbreken dat er iets niet mag van de overheid.

Vertrouwen in de professional

Verandering is soms nodig, ook al doet dat pijn. Vanwege

Beiden hopen dat de sector nog eigengereider zal worden.

de samenwerkingsschool zijn bestuurders gesneuveld.

‘We willen dat leden nog veel meer het voortouw gaan

Mensen schrokken: Den Haag is boos op ons. Nou,

nemen, dat ze bijvoorbeeld meegaan naar gesprekken met

dat overleven we wel. Een beetje afstand tot de over-

OCW en zelf regionetwerken vormgeven.’ Van Hoepen:

heid kan geen kwaad. Zonder staking hadden we geen

‘Er moet meer vertrouwen komen in de professional; de

700 ­miljoen voor salarisverhoging en werkdrukverminde-

leerkracht, schoolleider en bestuurder. De overheid moet

ring ­gekregen.’ n

niet alles dicht regelen. Als volwassen sector verdienen wij het om de ruimte te krijgen. Daar hoort bij dat we achteraf verantwoording afleggen.’

Kete Kervezee, Simone Walvisch, René van Harten, Wim Ludeke: trots op sterke vereniging

De beginjaren kenden tegenwind De PO-Raad werd opgericht in een woelige tijd. De lumpsum was twee jaar eerder ingevoerd en schoolbesturen kregen de eindverantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het onderwijs.

OCW stimuleerde schaalvergroting. Er ontstonden stevige

nieuwe vereniging binnen. René van Harten, voormalig dagelijks bestuurder: ‘Het bestuur reed het hele land door om leden te werven. We vierden een klein feestje bij iedere mijlpaal.

organisaties met grote ambities. De verscheidenheid was groot

Binnen een jaar vertegenwoordig-

en de eenheid was nog ver te zoeken.

den we al meer dan één miljoen leerlingen.’

in de lobby. En daar hebben ze een hoge prijs voor betaald. Kijk naar de salarisproblematiek. Jarenlang was het argument dat een salarisverhoging teveel geld kostte. Maar dat is toch logisch met zoveel werknemers?

OCW was heel bepalend bij de caoonderhandelingen; pas sinds 2014 ligt de cao in handen van de PO-Raad.

Als de sector meer eendrachtig was geweest, had dat veel eerder kunnen Kete Kervezee

gebeuren.’

René van Harten

Oud-voorzitter Kete Kervezee: ‘Omdat

Na vastberaden pressie van een grote

‘Hoewel we gewenst waren’, zegt

men zich onderscheidde per denomi-

groep po-schoolbesturen, die wilde dat

Simone Walvisch, voorheen vicevoor-

natie, was het po altijd een speelbal

de sector met één mond zou praten

zitter, ‘moesten we de eerste jaren

van de politiek. Of de één werd geho-

naar politiek Den Haag toe, startten in

hard werken om ons een positie ver-

noreerd, of de ander. En dat lieten de

de loop van 2006 de voorbereidingen

werven bij de politiek en zichtbaar te

besturen ook gebeuren. Het po, de

om tot de PO-Raad te komen. Al met-

zijn in de media.’

grootste sector, was het minst sterk

een stroomden de aanmeldingen bij de

7

Het tij zat niet mee. De collega-sector­

De eerste jaren werkte de PO-Raad

raden werden opgericht in de laatste

hard aan de binding van de leden en

decennia van de vorige eeuw, toen de

het ‘leren van elkaar’. Walvisch: ‘Er zijn

politiek was gericht op decentralisa-

grote stappen gezet in de professionali-

tie en deregulering. Walvisch: ‘Maar

sering van het bestuur: van beleidsrijk

toen de PO-Raad werd opgericht,

begroten tot beter HR-beleid, van

was het klimaat gekanteld. De poli-

transparantie in de verantwoording tot

tiek koos voor de leraren en had het

horizontale dialoog. En het sturen op

over de “lemen laag” van de besturen.

onderwijskwaliteit. De PO-Raad heeft

Een valse en pijnlijke tegenstelling.

z’n plek verworven in het spectrum

In de eerste onderwijsbegroting sinds

van onderwijs, politiek en media.

onze oprichting kreeg de sector een

Onder de vleugels van de PO-Raad

bezuiniging van 80 miljoen op ‘bestuur

zijn besturen met zeer zwakke scholen

en management’ voor z’n kiezen.’

begeleid. Daardoor zijn er nauwelijks

Sterke agenda

meer zeer zwakke scholen. Inmiddels

De laatste tijd trekken PO-Raad en

Bloedgroepen vervaagden

zijn alle PO-besturen zich bewust van

vakbonden samen op voor meer geld

De vereniging hield de moed erin.

hun eigen verantwoordelijkheid voor de

voor de leraren. ‘Dat is heel bijzon-

De leden zetten enthousiast de schou-

onderwijskwaliteit. Ze weten dat kwa-

der’, zegt Walvisch. ‘Ik hoop op een

ders onder de ontwikkeling van een

liteitsverbetering pas tot stand komt in

mooi resultaat: niet alleen meer geld,

eigen Code Goed Bestuur, die zou

‘alignment’, de verbinding tussen alle

maar ook blijvende samenwerking.

bijdragen aan professionalisering van

lagen van een organisatie.’

Hopelijk durft de politiek op een dag

Wim Ludeke

goed te kijken naar de bekostiging van

de eigen bestuurlijke vaardigheden.

‘Dé manier om de PO-Raad op de kaart

Besturen ontmoeten elkaar in net-

het po. De scholen hebben echt meer

te zetten’, aldus Walvisch.

werken, regionale bijeenkomsten en

financiële ruime nodig om degelijk

ledenvergaderingen om de gezamen-

en toekomstbestendig onderwijs te

lijke agenda te creëren. En men treedt

geven.’

met één stem naar buiten.

Kervezee: ‘De bekostiging is nog De PO-Raad vertegenwoordigt ook

gericht op het krijtje, terwijl we nu in

het speciaal onderwijs. ‘Dat is heel

een digitale omgeving moeten wer-

logisch, ook gezien ontwikkelingen als

ken. Ook de normen voor huisvesting

passend onderwijs’, zegt Wim Ludeke,

en schoonmaak zijn onder de maat.

voormalig DB-lid van de PO-Raad en

Mede daardoor wordt het beroep

bestuursvoorzitter van Stichting De

minder aantrekkelijk en de tweedeling

Onderwijsspecialisten. ‘En ik vind het

alleen maar scherper. Ik zou wil-

mooi dat onze belangen zijn onderge-

len zeggen: If you think education is

bracht in zo’n grote organisatie.’ Hij is

expensive, try ignorance. Het gaat om

lid van het algemeen bestuur van de

goed onderwijs voor ieder kind! Ik ben

Van Harten: ‘We werden snel gevon-

PO-Raad. ‘Daardoor heb ik een goede

heel blij met hoe de PO-Raad dit tel-

den door allerlei maatschappelijke

verbinding met het regulier onderwijs.

kens weer agendeert.’

organisaties.

Je krijgt een prachtig overall-beeld van

Simone Walvisch

de sector. We bespreken wat er nodig

Van Harten: ‘Het po levert met

In het begin waren de verschillende

is, wat in gang is gezet, waar het toe

beperkte middelen een fantastische

bloedgroepen nog herkenbaar bij de

moet leiden. Daar leer ik veel van.’

prestatie. Ik hoop dat leerkrachten,

ledenvergaderingen, maar sindsdien

schoolleiders en bestuurders

hebben de leden het belang van een

Bestuursleden halen en brengen.

verantwoordelijkheid blijven nemen

gemeenschappelijke agenda ontdekt.

Wat Ludeke brengt: ‘Niet bij alle

voor de kwaliteit van het onderwijs;

Het bestuur is vanaf het begin fan-

onderwerpen wordt gedacht aan de

dat zij zo’n sterke agenda ontwikkelen

tastisch ondersteund door alle nieuwe

consequenties die het zou kunnen heb-

dat de overheid gepaste afstand

beleidsmedewerkers.’

ben voor het speciaal onderwijs. Ik zie

bewaart.’

het als mijn taak om het so, wanneer nodig, onder de aandacht te brengen.’

8

S C H O O L B E S T U U R D E R S C A R IB I S C H N E D E R L A N D B L I J M E T T O E G E N O M E N K WA L I T E I T

‘Onze betrokkenheid bij verbeterplan zorgde voor draagvlak’ Het congres van de PO-Raad ontvangt dit jaar

Nilva Wout, bestuurder van de Stichting RK Schoolbestuur

bijzondere gasten: onderwijsbestuurders en

Bonaire (vier po-scholen): ‘Wij moesten als bestuur, direc-

directeuren van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Twee bestuurders en hun bestuurscoach vertellen over de unieke onderwijssituatie in Caribisch Nederland en de manier waarop scholen en besturen werken aan verbetering.

T EK S T M A R I JK E NI JB OER

teuren en leerkrachten een grote inspanning leveren om de achterstand goed te maken.’ Trots zegt ze: ‘Wij kregen van 2011 tot 2016 de tijd om op orde te komen en in 2016 hadden alle vier scholen de basiskwaliteit.’

Samen met de schoolcoach maakten bestuur en directeuren een verbeterplan. Wout: ‘De scholen kregen meer inzicht in hun eigen handelen en er werd meer systematisch geëvalueerd, volgens de plan-do-check-act-cyclus.

We brachten voortdurend de leerresultaten in kaart en zo

De uitdagingen waren groot in Caribisch Nederland.

konden we de vooruitgang in de gaten houden.’

Het onderwijs had op allerlei terreinen impulsen nodig (zie kader pagina 11). Goed onderwijs was misschien wel extra

Veel eenpitters

noodzakelijk omdat alle drie de eilanden kampen met veel

Bonaire is het grootste eiland van de drie. Naast Wouts

buitenschoolse problematiek. Bestuurscoach Martin van

bestuur zijn er twee openbare scholen en een algemeen-

den Oetelaar: ‘Er is enorme armoede, er zijn veel gebroken

bijzondere eenpitter. Al deze scholen hebben professionele

gezinnen, ouders hebben vaak twee banen en veel kinde-

bestuurders. Sint Eustatius en Saba hebben eenpitters met

ren groeien op bij grootouders of op straat.’

vrijwilligersbesturen en een directeur.

9

Skol Amplio Papa Cornes, een school van de Stichting RK Schoolbestuur Bonaire, heeft sinds 2016 een nieuw gebouw.

Ernie Simmons is bestuurslid van de Bethel Methodist

Benchmark

School (120 leerlingen) op Sint Eustatius. Ook deze school

Een stelsel met toetssystemen ontbreekt nog. Op Bonaire

bereikte dankzij een stevige aanpak in 2016 de basis-

wordt wel gewerkt met citotoetsen en Nederlandse leer-

kwaliteit. Simmons: ‘We hebben beleid vastgesteld, een

lingvolgsystemen. Van den Oetelaar bekijkt of er een eigen

schoolplan gemaakt en geïnvesteerd in klasbezoeken,

benchmark voor Bonaire kan worden opgezet.

begeleiding van leraren en personeelsbeleid.’ Zijn directeuren volgden een training in Nederland en bezochten daar

Wouts bestuur stapte binnen één jaar over van het oude

verschillende scholen. ‘Ook op managementgebied gaat het

bekostigingsmodel op de lumpsum. ‘We gingen op een

nu erg goed’, vertelt Simmons. ‘We hoorden half maart van

totaal andere manier kijken naar de begrotingen, het

de inspectie dat zij heel tevreden zijn over ons kwaliteits-

inzetten van middelen en monitoring. We hebben nu een

management. We zijn nu een kwaliteitscontrolesysteem

gezonde financiële situatie.’

aan het implementeren.’

De aansluiting van de schoolse- op de buitenschoolse Van den Oetelaar: ‘Ik probeer de besturen mee te nemen

zorg verloopt nog moeizaam. Op de eilanden is de jeugd-

in hun eindverantwoordelijkheid, maar ben tegelijkertijd

zorg nog niet goed tot stand gekomen. Van den Oetelaar:

veel met de directeuren bezig om dingen vorm te geven in

‘Dat betekent dat de verschillende ministeries en de orga-

de school.’ Het taalbeleid vraagt veel aandacht. Op Bonaire

nisaties op de eilanden zoekende zijn. Scholen vinden het

is Nederlands is de instructietaal en er worden Nederlandse

heel lastig om die zorg goed af te stemmen. Dat is jammer,

examens afgenomen. Maar Papiaments is van oudsher de

gezien de problematiek die speelt.’

spreektaal. Er wonen ook veel Spaanstalige mensen. Veel leerlingen groeien dus in verschillende talen op. Op Saba

Ouders merken wel degelijk dat de scholen beter functi-

is Engels de instructietaal, maar moeten leerlingen wel

oneren, zeggen beide bestuurders. Simmons: ‘De ouders

Nederlands leren. Op Sint Eustatius was Nederlands de

vinden de school veilig en zeggen dat de leraren worden

instructietaal, maar sinds een paar jaar is dat Engels.

ervaren als familie. Onze school groeit ook langzaam.’

Van den Oetelaar werkt met de scholen aan de kwaliteit

Wout: ‘Ouders zijn tevreden met de resultaten van het

van het taalonderwijs en het creëren van doorgaande leer-

verbeterplan. We horen dat kinderen met meer plezier naar

lijnen voor de verschillende talen.

school gaan.’

10

De renovatie van Kolegio San Luis Bertran, van de Stichting RK Schoolbestuur Bonaire, is zomer 2017 afgerond.

Draagvlak Hoe hebben de bestuurders ervaren dat (Europese)

Van den Oetelaar: ‘De PO-Raad heeft gezegd: we ­willen

Nederlanders ‘even’ kwamen vertellen hoe het anders

jullie erbij hebben. Dat is heel goed en het wordt erg

moet? Simmons lacht. ‘Wij begrepen in het begin niet altijd

gewaardeerd. Men heeft het gevoel dat men toegang heeft

waar we precies naar toe werkten. Waarom het belangrijk

tot Nederlandse kennis en ontwikkeling.’

was om bestuur én toezicht te hebben – dat was allemaal nieuw. Het was ook een hoop werk. Maar na verloop van

Simmons hoopt tijdens zijn bezoek het Nederlandse onder-

tijd gingen we die dingen begrijpen en nam ook de kwaliteit

wijssysteem beter te gaan doorzien en wil aan zijn netwerk

toe. We waarderen de hulp.’ Wout: ‘We werkten allemaal

bouwen. Wout hoopt tijdens de workshops kennis te maken

hard. Dan is het niet fijn om te horen dat je een achter-

met nieuwe mogelijkheden voor de eilanden. ‘En natuurlijk

stand hebt. Maar de schoolcoaches hebben bij het maken

ga ik ook netwerken. Ik zoek een sterk bestuur waarmee

van het verbeterplan echt naar de directeuren en bestuur-

we op een permanente basis kunnen samenwerken.’ n

ders geluisterd. Zo kwam er draagvlak. Er was ook een klik met de schoolcoaches.’

ONDERWIJSCOACHING IN CARIBISCH NEDERLAND Bonaire, Sint Eustatius en Saba vormen sinds 2010 bijzondere Nederlandse gemeenten. Voorafgaand aan die transitie bezocht de Inspectie van het Onderwijs de scholen op de eilanden. De inspecteurs troffen zeer betrokken schoolleiders en leerkrachten, maar oordeelden dat geen enkele school voldeed aan de basiskwaliteit. OCW vroeg de PO-Raad om deze scholen te ondersteunen. In 2011 startte het Project Onderwijs Coaching Caribisch Nederland. Eén schoolcoach vertrok naar Bonaire, de ander naar Saba en Sint Eustatius. Vanaf 2012 is daar de bestuurscoaching aan toegevoegd.

Veel leerlingen kampten met forse leerachterstanden. Op scholen ontbrak echter vaak de deskundigheid om te bepalen wat de zorgbehoefte van leerlingen was. De scholen hadden onvoldoende goede leermiddelen, het schoolmeubilair was verouderd en veel schoolgebouwen waren aan renovatie toe.

OCW bracht schoolboeken, toetsen, schrijfmateriaal en schoolinventarissen naar de eilanden. De s ­ choolgebouwen worden aangepakt. De scholen, onderwijsgedeputeerden en OCW hebben in de Onderwijsagenda 2011-2016 afspraken gemaakt over verbeteringen. Sindsdien is er veel vooruitgang geboekt. De Onderwijsagenda 2017-2020 richt zich op resterende aandachtspunten, waaronder bestuurskracht, professionaliteit, financieel beheer en de onderwijszorgstructuur.

11

BEWEGEND LEREN

Maanden leerwinst én meer rust in de klas Meer bewegen tijdens de les en tussen de

Als Nick Keyser terugdenkt aan zijn eigen schooltijd,

lessen door zorgt voor meer rust in de klas,

bekruipt hem met terugwerkende kracht bijna een

blije kinderen en een betere concentratie en taakgerichtheid. Het programma Fit & Vaardig levert zelfs extra leerwinst op.

T EK S T EL ISE H A A R M A N

gevoel van medelijden met zichzelf en zijn klasgenootjes. ‘Wie heeft bedacht om kinderen de hele dag op een stoel te zetten?’ Op zíjn school heeft de vakleerkracht bewegingsonderwijs inmiddels beweging in de klaslokalen geïntroduceerd. ‘Ik merkte dat een aantal leerkrachten er wel oren naar had, dus we gingen gewoon aan de slag.’

Met de eigen verbeelding en Google als inspiratiebron en het boerenverstand als richtlijn.

Bewegen is niet alleen leuk: tijdens het bewegen komen er stoffen vrij waardoor je alerter wordt en je je beter kunt concentreren. Foto’s Ewouter Blokland.

12

bewegingswetenschapper Annet Komen géén extra leereffect ontdekte bij de methode Jong*Leren, waarbij kinderen jonglerend de tafels oefenen. Wél zag zij dat de motivatie om de tafels te oefenen toenam. Dat maakt wellicht ook verschil.

Als je kinderen vraagt hoe ze beter leren rekenen, zittend of bewegend, krijg je verschillende antwoorden.

Leerkracht Simone Groeneveld van groep 4 legt uit dat bewegend leren alleen zin heeft bij het automatiseren, dus bijvoorbeeld bij het inslijten van de tafels en spellingregels.

Verwerken van nieuwe informatie kan juist beter zittend gebeuren. Dat is duidelijk te zien bij de kinderen van groep 7 die bezig zijn met Jong*Leren. Zodra de sommen moeilijker worden, vallen er meer ballen op de grond. Volgens leerkracht Ann Preuninger een teken dat de informatie nog niet helemaal geautomatiseerd is. Maar of ze nu een kei zijn in rekenen of er juist veel moeite mee hebben, ze doen Nick Keyser

allemaal even enthousiast mee. Dat is het grote voordeel: leren wordt leuk.

Loopkriebels Inmiddels zijn we tweeënhalf jaar verder. Op de Delftse

En de leerkrachten, zijn die net zo gemotiveerd als de kin-

basisschool De Bron waar Keyser werkt, een Gezonde

deren? ‘Dat verschilt natuurlijk’, zegt Keyser. Wat helpt is

School, is bewegen in de klas vanzelfsprekend. Twee keer

dat alle apps en programma’s op het scherm het voorbeeld

per week volgen alle leerlingen van groep 3 tot en met

geven. ‘Al is het voor de kinderen natuurlijk het leukst als

groep 8 al jonglerend, springend of rennend een reken- of

de meester of juf meedoet. En gezond!’

spellingles. Daarvoor gebruikt de school de bewezen effectieve methode Fit & Vaardig en de methode Jong*Leren,

Alles klassikaal

onderdeel van het programma Smart Moves!. Daarnaast

Alle programma’s zijn klassikaal. De oefeningen kunnen

krijgen alle klassen – ook de kleuters – dagelijks zoge-

maar op één niveau tegelijkertijd worden aangeboden.

naamde Smart Breaks of volgen zij een Just Dance-les:

De vraag is dus of iedereen evenveel profiteert. Stel dat

dansen, bewegen of yoga aan de hand van een filmpje op

de leerlingen voor antwoord X kniebuigingen moeten

het digibord. Leerkracht Janneke Kristel van de kleuters zet

maken en voor antwoord Y moeten springen: dan weten de

Smart Breaks in bij vrijwel iedere lesovergang, maar ook

zwakke of langzame presteerders al gauw naar welk kind

op verzoek van de leerlingen of als ze ziet dat ze ‘loop-

ze vanuit hun ooghoeken moeten kijken voor het goede

kriebels’ hebben. Het resultaat: meer rust in de klas, blije

antwoord. Dan is het beweegdoel weliswaar behaald, maar

kinderen en een betere concentratie en taakgerichtheid.

het cognitieve niet. De oplossing die De Bron hiervoor heeft bedacht: zet de snelle slimmeriken achteraan.

Deze resultaten blijken ook uit promotieonderzoek van Marijke Mullender-Wijnsma van de Rijksuniversiteit Groningen. Sterker nog, Mullender-Wijnsma ontdekte dat als kinderen drie keer per week bewegend leren met het programma Fit & Vaardig, zij na twee jaar een extra leerwinst van vier maanden behalen op taal en rekenen.

Ze lopen dus bijna een half schooljaar vóór op andere kinderen. Mullender-Wijnsma: ‘Uit hersenonderzoek wisten we al dat er tijdens matige tot intensieve beweging stofjes vrijkomen waardoor je alerter wordt en je beter kunt concentreren. Er ontstaan betere verbindingen tussen zenuwcellen. Bovendien kunnen fysiek actieve reken- en taallessen de cognitieve belasting verlagen, waardoor je informatie beter kunt verwerken en deze beter beklijft.

Maar dat het zo’n groot effect zou hebben, daar was ik zelf eerlijk gezegd ook door verrast.’

Hartslag omhoog Een voorwaarde voor het leereffect lijkt dat de hartslag flink omhoog gaat. Vandaar waarschijnlijk dat

Marijke Mullender-Wijnsma

13

Een ander aandachtspunt is de toepassing bij kinderen

liefst schoolbreed gebeuren. Mullender-Wijnsma: ‘Voor het

met ontwikkelingsstoornissen als autisme. Kristel ziet dat

cognitieve effect is het essentieel dat scholen volhouden,

zij meer moeite hebben met twee dingen tegelijk doen.

jaar in jaar uit. Wanneer je stopt, kan je je leervoorsprong

Mullender-Wijnsma geeft aan dat ze in vervolgonderzoek

weer kwijtraken.’ Keyser realiseert zich goed dat hij zich

zou willen uitzoeken wie er meer en minder baat bij hebben

in z’n handen mag knijpen met een schoolleiding die zijn

en wat voor de laatste groep alternatieven kunnen zijn.

visie deelt. Hij hoopt dat de werkwijze zich als een olievlek

In het huidige onderzoek zag ze dat sommige kinderen

zal verspreiden, binnen de stichting S.C.O. Delft, binnen

aanvankelijk nóg drukker werden door de oefeningen. Haar

de gemeente en uiteindelijk overal. Eén ding wil hij nog

advies: ‘Doorgaan! Zodra de kinderen eenmaal gewend

benadrukken: ‘Bewegen in de klas is géén vervanging van

zijn aan de oefeningen, keert de rust terug.’ Tegelijkertijd

de gymles.’ Sterker, Keyser is als vakleerkracht groot voor-

is er ook behoefte aan variatie. Hoe meer verschillende

stander van méér uren bewegingsonderwijs.

programma’s er beschikbaar zijn, hoe gemakkelijker je kinderen kunt blijven motiveren. Maar Mullender-Wijnsma

Voor sommige scholen is geld een belemmering, weet

waarschuwt voor wildgroei. ‘Programma’s moeten wel

Mullender-Wijnsma. Want een cognitief beweegpro-

de juiste werkzame bestanddelen hebben. Hoe meer je

gramma is geen vervanging van een reguliere lesmethode.

hiervan afwijkt, hoe groter de kans dat het effect sneuvelt,

Het komt er extra bij. Om scholen te stimuleren hebben

ondanks alle goede bedoelingen.’

de meeste programma’s, zoals Fit & Vaardig, een gratis proefpakket. Wat schoolleider Wilma van der Leeden van

Liefst schoolbreed

De Bron betreft zijn die abonnementskosten geen bezwaar.

De geïnterviewden hopen unaniem dat het belang van

‘Dit voegt écht iets toe voor de kinderen. En je spaart

bewegen in de klas én bewegend leren snel doordringt op

er voor sommige kinderen misschien wel een remedial

alle scholen. Ook moet de implementatie structureel en

­teacher mee uit!’ n

Fit & Vaardig is het enige bewezen effectieve interventieprogramma waarin kinderen leren en bewegen tegelijk.

Vorig jaar won het programma de NRO verbindingsprijs. Met behulp van subsidie werd een app ontwikkeld die sinds kort beschikbaar is voor groep 3 t/m groep 8. Aan een kleuterversie wordt gewerkt. Scholen kunnen een maand lang gratis deelnemen via het proefpakket. Daarna zijn de kosten 90 euro per groep per jaar.

14

C O L U M N D O O R T HI J S RO OV E R S

Foto Sabine Kuiper

Nooit meer slapen percentage van

meerwaarde van dit miljoenenproject

de leerkrachten

niet. De PO-Raad schreef eind maart:

zich bezig met

‘De PO-Raad vindt dat de hele imple-

het arbeidsvoor-

mentatie -inclusief gegevenslevering

waardelijke deel

(van het Lerarenregister)- on hold

van hun profes-

moet worden gezet, tot de problemen

sie. Nu, ruim een

rondom het register zijn opgelost.’

jaar later, zijn er nauwelijks leer-

Een nieuw gezamenlijk manifest maken

krachten te vinden

is niet meer nodig. Er bestaat namelijk

die er niet van op

al een manifest, ‘Stop dit lerarenregis-

de hoogte zijn.

ter’, opgezet door en voor bestuurders

Dat is een winst

in het primair onderwijs. In dit manifest

voor de sector.

wordt opgeroepen om geen gegevens

Een zelfbewuste,

te leveren aan DUO. Inmiddels is dit

trotse beroeps-

manifest door veel bestuurders onder-

groep doet wat

tekend en ik hoop dat er nog velen

met het imago van

zullen volgen.

het vak.

Dat leerkrachten niet zitten te wachten De samenwerking

op meer controle van bovenaf en meer

met de PO-Raad

administratieve last lijkt mij, vooral

is uitzonderlijk.

gezien de ontwikkelingen van het afge-

We mogen spreken

lopen jaar, een overbodige boodschap.

van een unieke

Laten wij daarom ook nu samen een

situatie, waarbij

vuist maken tegen dit beleid en vanuit

werkgevers en

een positieve samenwerking op zoek

Het primair onderwijs is

werknemers zelfs samen staakten.

gaan naar een manier om de beroep-

wakker! De roep om een

Vanuit verschillende hoeken kwam ech-

seer hoog te krijgen en te houden.

eerlijk salaris en minder

k

ter ook kritiek: ‘Waarom richten jullie

Een lerarenregister kan enkel wer-

werkdruk, die ontstond vanuit het

je niet tegen de besturen? Daar gaat te

ken als het wordt opgezet en beheerd

werkveld, was in alle media duidelijk

veel geld naar toe.’ Ik deel deze kri-

door leraren zelf. Alleen als zij zelf de

te horen. In maart 2017 tekenden alle

tiek. De geldstromen in het onderwijs

verantwoordelijkheid kunnen en mogen

­vakbonden, de PO-Raad en de leer-

zijn te onduidelijk. Ook ik vraag mij af

nemen voor hun professionele ontwik-

krachten verenigd in PO in actie een

waarom de investeringen in het po zijn

keling, gesteund door hun bestuur,

gezamenlijk manifest. Dit was het

gestegen, terwijl de leerkrachten daar

heeft een dergelijk instrument zin.

startschot voor een krachtige cam-

weinig tot niks van merken. We moeten

Nu het primair onderwijs wakker is

pagne, die nu al meer dan een jaar

kritisch kijken waar het geld heen gaat

geschud, moeten we er met z’n allen

duurt en waarvan de eerste successen

en van daaruit conclusies gaan trekken.

voor zorgen dat we nooit meer gaan

inmiddels behaald zijn.

Kritisch zijn naar elkaar hoeft goede

slapen.

samenwerking niet in de weg te zitten.

De kracht van deze campagne kwam vooral door de mobilisatie van de hele

Want ondanks de verschillen, zijn

Thijs Roovers is groepsleerkracht

sector; leerkrachten, schoolleiders en

er meer dossiers waar we elkaar in

op de Leonardo da Vincischool

besturen. Door onze krachten te bunde-

vinden. Neem het Lerarenregister en

in Amsterdam, mede-bestuurs-

len, wisten we de politiek in beweging

de Onderwijscoöperatie. Zowel de

voorzitter van PO in actie en

te krijgen. Een mooie bijvangst hierbij

PO-Raad als PO in actie constateren

onderhandelaar voor de cao po.

is de professionele ontwikkeling van de

dat er een gebrek aan draagvlak is

leerkrachten. Voorheen hield een klein

binnen de beroepsgroep en zien de

15

Leerkracht en leerlingbegeleider Manon van Ruremonde

Werkdruk de baas Vakbonden, kabinet en PO-Raad sloten in

‘Samen werken aan werkdruk’: onder die noemer stelde

februari een akkoord over het terugdringen

het Arbeidsmarktplatform PO leerkrachten en schoollei-

van de werkdruk. Een gemiddelde basisschool van 225 leerlingen krijgt daar vanaf komend

ders van vijf scholen met procesbegeleiding in staat om samen de werkdruk te verlagen. Dat ging met een participatieve aanpak: leerkrachten praatten en dachten mee bij

schooljaar circa € 35.000 voor en dit bedrag

alle stappen. ‘We begonnen met een werkdrukscan, een

loopt de komende jaren op. Scholen doen er

door TNO ontwikkelde nulmeting’, vertelt programmaleider

goed aan om na te denken over hoe zij de werkdruk kunnen aanpakken en hoe het extra geld daarbij kan helpen.

T EK S T L ISE T T E B L A NK E S T I JN

Rebecca Schoon. Die informatie is nuttig voor de analyse van het probleem en het inrichten van de monitoring.

De scholen bedachten samen oplossingen. ‘Daarbij was het hele team aanwezig. Wat is de top drie van oorzaken die ons werkdruk bezorgen en waar leggen we prioriteit?

Welke oplossingen zijn er denkbaar?’ Met die inbreng stelden zij een projectplan op en gingen ze aan de slag met maat­ regelen. Ze evalueerden ook wat er werkte en wat niet.

Per school zorgde een projectteam voor de uitvoer en monitoring. Elke school had een eigen dynamiek, eigen knelpunten en oplossingen. Schoon: ‘Op één school werkte een heel jong team. Zij hadden baat bij een betere begeleiding van jonge leerkrachten. Een ander team ervoer druk vanuit ouders. Zij stelden een protocol Grensoverschrijdend gedrag op. Effectief vergaderen (en bewust agenderen) werkt ook werkdrukverlagend: waarom

16

moet iets op de agenda? Ook slimmer nakijken blijkt goed te werken: als je twee schriften naast elkaar legt en die gelijktijdig nakijkt, hoef je het antwoordenboekje er alleen

WERKDRUK INDIVIDUEEL AANPAKKEN: MINDFULNESSTRAINING

maar bij te pakken als de antwoorden van elkaar verschillen.’ En zijn veel leerkrachten ’s avonds nog aan het

Manon van Ruremonde is leerkracht en leerlingbege-

werk? ‘Dat kun je voorkomen door studiebijeenkomsten en

leider op basisschool Willibrordus in Esch. ‘Momenteel

oudergesprekken zoveel mogelijk overdag te plannen’, zag

heb ik even geen eigen klas. Dat was teveel, naast

Schoon.

mijn masteropleiding Educational Needs. Ik doe die tweejarige master nu in één jaar en ben daarnaast

Sociale steun

leerlingbegeleider.’ Van Ruremonde: ‘We hebben in

Sommige oplossingen lijken open deuren. Bijvoorbeeld:

het onderwijs veel vakantie. Dit compenseert voor

zorg voor een goed draaiboek voor bijeenkomsten en

mij deels de overuren tijdens de lesweken. Als ik veel

evenementen en verminder zo de piekbelasting. Of: geef

werkdruk ervaar, ga ik lange dagen maken. Dan zit

leerkrachten meer regie over de inrichting van hun taak-

ik bijvoorbeeld in de weekends en ’s avonds rappor-

uren. Schoon: ‘Het gaat erom dat je als team tot een

ten te schrijven.’ Haar bestuur, Stichting Katholiek

aanpak komt. Het gesprek over werkdruk in het team en

Onderwijs Haaren (SKOH), bood alle leerkrachten een

de sociale steun die met die professionele dialoog gepaard

cursus mindfulness aan. Daar maakten veel teamle-

gaat, dát zijn de eerste grote succesfactoren. Daarnaast

den gebruik van. ‘Ik heb daar geleerd hoe ik bepaalde

is de cyclische aanpak heel belangrijk. Een team moet de

gedachten kan ombuigen. Een gedachte als ‘Ik moet

processtappen regelmatig doorlopen om blijvend aandacht

dit nu afmaken’ is bijvoorbeeld niet per definitie waar,

aan werkdruk te geven. Werkdruk verminderen is iets van

het is iets wat je zelf bedenkt. Ook heb ik daar geleerd

de lange adem.’ Het Arbeidsmarktplatform PO biedt deze

wat meditatie voor me kan doen. Ik heb daarbij ook de

pilot de komende periode ook op regionaal niveau aan.

vertaalslag naar de kinderen gemaakt: leerlingen die

Voor scholen die willen starten is er een hulpmiddel: een

snel overprikkeld zijn, leer ik om tijdens de schooldag

poster met een gesprekskompas. ‘In elke school waar de

te mediteren.’

teamleden het werk in onderling overleg goed verdelen, heerst vanzelf een goede sfeer.’

Schoolbesturen

Hoorns model

‘Ook het schoolbestuur is een belangrijke schakel in het

Dat bestuur en schoolleider goed moeten samenwerken

verlagen van de werkdruk. De dialoog tussen de school-

op dit punt, weet ook Bart van der Ent, meerschools

teams en het schoolbestuur zorgt voor een breed gedragen

directeur in Didam bij Stichting Primair Onderwijs De

aanpak en voor de zo belangrijke continue aandacht

Liemers. ‘Besturen en schoolleiders moeten samen kri-

hiervoor’, aldus Ton Groot Zwaaftink, voorzitter van het

tisch reflecteren op de mogelijkheden. In het strategisch

Arbeidsmarktplatform PO. ‘Een schoolbestuur voelt zich

beleidsplan van onze stichting stond dat alle scholen

verantwoordelijk voor de professionalisering van de hele

volgens het Vijf-gelijke-dagenmodel zouden werken: alle

werkomgeving en kan ook stimuleren dat scholen analyses

dagen van de week dezelfde schooltijden. Maar we wil-

van de werkdruk en oplossingen met elkaar delen.’

den om de werkdruk aan te pakken, overstappen op het Hoorns model: de maandag, dinsdag en donderdag zijn lange dagen en de woensdag en vrijdag kort. Ik heb het bestuur uitgelegd dat dit leerkrachten twee lange middagen met niet-gebonden tijd geeft. Die tijd kunnen ze gebruiken om hun onderwijs voor te bereiden en zo meer gepersonaliseerd les te geven.’ Het bestuur ging akkoord en afgelopen winter ging Van der Ents artikel over dit onderwerp viral op LinkedIn.

Keuzes Samen met zijn teams maakte Van der Ent diverse keuzes om de werkdruk aan te pakken. Vieringen? Niet meer de taak van de leerkracht: een eventmanager neemt die belasting weg bij de leerkrachten. Studiedagen voor professionalisering? Niet op zijn scholen. ‘Op deze dagen schrijven leerkrachten de rapporten, groepsplannen en overdrachts­ rapporten.’ Extra inzet betaalt hij door de klassen iets groter te maken en zelf twee dagen minder te werken.

Hoe het met zijn eigen werkdruk staat? ‘Ik kan mijn Bart van der Ent

werk prima in drie dagen doen. Ik maak bewuste keuzes:

17

Rebecca Schoon: ‘Een school met een heel jong team had baat bij een betere begeleiding van jonge leerkrachten’

Maandelijks komen we met de kopgroep van voorzitters bij elkaar en kijk ik of alles nog aansluit op de schoolvisie.

Door hun kennisvoorsprong fungeren die voorzitters ook als aanspreekpunt voor de rest van het team.’

Meer dan facilitering Natuurlijk, ook bij de scholen van Van der Ent is de extra bijdrage vanuit Den Haag meer dan welkom. ‘Een van onze conciërges werkt op vrijwillige basis, die zouden we graag

er komen elke dag wel zes projecten langs waaraan we zou-

aan de formatie toevoegen. Ook willen we graag een ambu-

den kunnen meedoen, maar dat doen we niet. En ik gebruik

lante leerkracht voor individuele instructies in groep 3-4-5.

de kracht van mijn mensen. Ik maak zelf geen beleid, maar

Bij werkdruk gaat het niet alleen om facilitering, maar ook

werk met vijf leerteams die worden voorgezeten door speci-

om inhoud, organisatie en betrokkenheid. Die zaken moe-

alisten op terreinen als rekenen, taal en Daltononderwijs.

ten met elkaar in evenwicht zijn.’ n

MEER WETEN? • Veel scholen ervaren werkdruk door allerlei (vaak zelfopgelegde) administratieve lasten. Wat moet er echt worden geadministreerd en waar hebben scholen ruimte? Dat beschreven ministerie en onderwijsinspectie in de brochure Ruimte in Regels. https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/brochures/2017/11/13/brochure-ruimte-in-regels • Meer informatie over de pilot Samen werken aan werkdruk: https://www.arbeidsmarktplatformpo.nl/activiteiten/werkdruk/ • Werkdrukscan van het Vervangingsfonds: www.vervangingsfonds.nl/themas/arbo---welzijn/werkdrukscan • Wegwijzer TNO: www.tno.nl/media/2505/tno_werkdruk_wegwijzer.pdf

18

De Algemene Verordening Gegevensbescherming

Zo zit het met de nieuwe privacywet Vanaf 25 mei is de AVG van kracht. Scholen moeten een duidelijk autorisatiebeleid hebben dat precies omschrijft wie welke gegevens kan inzien, bewerken of opslaan, voor welke periode en op welk moment. De aanpak IBP, een online stappenplan, helpt scholen om de informatiebeveiliging en privacy goed te regelen.

T EK S T DA NN Y WOLT ER S

de Wet bescherming persoonsgege-

Functionaris Gegevensbescherming

vens (Wbp), stamt uit 2001. Sindsdien

In de AVG is aangescherpt in welke

is er veel veranderd. Communicatie

gevallen organisaties een functionaris

verloopt voornamelijk digitaal, de

gegevensbescherming (FG) moeten

social media zijn diepgeworteld in onze

aanstellen. Deze fungeert als interne

samenleving en gegevens worden

toezichthouder en controleert of de

opgeslagen in de cloud. Organisaties

organisatie conform de wet omgaat

verzamelen steeds meer gege-

met gegevens. ‘Het aanstellen van een

vens en data zijn het nieuwe goud.

FG is een sluitstuk, geen beginpunt’,

De huidige wetgeving omtrent privacy,

aldus Maurits Huigsloot, beleidsadvi-

Dat beseffen burgers ook steeds beter.

Zo groeide ook de behoefte aan meer privacy.

zien dat zij ‘in control’ zijn. Als school

seur Informatiebeleid bij de PO-Raad.

moet je een duidelijk autorisatiebe-

‘Scholen die net begonnen zijn met

leid hebben dat precies omschrijft wie

informatiebeveiliging en privacy,

De wetgeving hobbelt achter de

welke gegevens kan inzien, bewerken

zouden moeten starten met het for-

snelle technologische ontwikkelingen

of opslaan, voor welke periode en op

muleren en implementeren van beleid.

aan. Vanaf 25 mei 2018 vervalt de

welk moment.

Een FG is niet de aangewezen functio-

Wbp en is de Algemene Verordening

naris om daarbij te helpen; deze heeft

Gegevensbescherming (AVG) van

Wordt de wet niet nageleefd, dan

kracht; een nieuwe Europese wet

zullen er de eerste periode niet

een controlerende functie.’

voor privacy. Natuurlijk is privacy op

direct sancties worden opgelegd.

Het is nog niet duidelijk of alle scho-

zich niet nieuw. De eerste wetgeving

Maar een school moet wel aantoon-

len een FG moeten aanstellen. Een in

hieromtrent was er al eind jaren ’80.

baar bezig zijn met het opzetten en

maart 2018 aangenomen motie en

Zo’n 90% van de AVG was ook al van

implementeren van beleid omtrent

amendement roepen de Autoriteit

toepassing in de Wbp.

Informatiebeveiliging en Privacy (IBP).

Persoonsgegevens op om kleine orga-

Om scholen hierbij te ondersteunen,

nisaties te ontzien. Volgens de wet zijn

Transparantie

heeft Kennisnet in samenwerking met

dit organisaties met minder dan 250

De AVG geeft burgers meer rechten

de PO-Raad en VO-raad de Aanpak

medewerkers en een jaaromzet onder

als het gaat om het verwerken en

IBP ontwikkeld. Dit is een online stap-

de 50 miljoen.

opslaan van hun persoonsgegevens.

penplan om IBP stap voor stap goed te

Ook moeten organisaties transparant

organiseren. De nieuwe werkgroep IBP

De PO-Raad volgt de ontwikkelingen

zijn over hoe zij met persoonsge-

gaat binnenkort de verwerkersover-

nauwlettend en houdt u op de hoogte

gevens omgaan en de wet naleven.

eenkomsten van de grote leveranciers

via haar website en nieuwsbrief. n

Belangrijk is dat schoolbesturen laten

toetsen.

19

V E R NIE U W D: MI J N P O - R A A D

Ontmoetingsplek en bron van nieuws Wat in 2015 begon als intranet

mijn.poraad.nl is het interactieve,

‘Handig naslagwerk’

voor de bureaumedewerkers

besloten gedeelte van de website

Sytske Feenstra, CvB-lid bij Stichting

van de PO-Raad voor leden: bestuur-

Jong Leren, is al vaak op de website

ders, bovenschoolse staf en andere

te vinden. ‘mijn.poraad.nl is handig

onderwijsprofessionals. Hier vinden

om op de hoogte te blijven van al

multifunctioneel platform.

zij verdieping op inhoudelijke thema’s,

het nieuws’, vindt zij. ‘Ik gebruik de

mijn.poraad.nl is het afgelopen

het laatste sectornieuws en verschil-

sitecontent vooral als naslagwerk.’

lende ondersteuningstools. Leden

Feenstra is enthousiast over de

maken gretig gebruik van de website,

verdere ontwikkeling van de web-

met name ten tijde van spannende en

site. De vereniging blijft de komende

belangrijke ontwikkelingen. Zo neemt

tijd werken aan verbetering hiervan.

het verkeer op de website rondom

Communicatieadviseur Harm van

de stakingen enorm toe en werd de

Gerven ziet volop mogelijkheden:

voorbeeldbrief voor ouders massaal

‘mijn.poraad.nl is een ideaal platform

gedownload. Ook berichten over de

om de interactie rondom de vereniging

cao-onderhandelingen zijn populair.

te boosten, maar het mag nog meer

van de PO-Raad, is anno 2018 een veelgebruikt,

jaar onderworpen aan een metamorfose en wordt nog steeds verder verbeterd.

T EK S T T E SS VA N G E NDER EN

gaan leven onder de leden. Het poten-

Eigen dashboard

tieel wordt pas echt benut als men zelf

Naast een nieuwe vormgeving, is

content gaat toevoegen en gaat reage-

mijn.poraad.nl recent aangevuld met

ren op de berichten.’ Inmiddels hebben

nieuwe functionaliteiten. Zo kan de

bijna alle leden wel een account, maar

bezoeker het dashboard aanpas-

het aantal gebruikers dat hun profiel

sen aan eigen voorkeuren, een eigen

heeft gepersonaliseerd en voor ande-

nieuwsoverzicht samenstellen en is er

ren leesbaar heeft gemaakt, is nog wat

een persoonlijke agenda met daarin

karig. ‘Ik hoop dat de leden de voorde-

evenementen waarvoor de gebruiker

len zien van de nieuwe mogelijkheden.

zich heeft aangemeld. Profielen kun-

Ik nodig iedereen uit om eens een

nen nu worden gepersonaliseerd met

kijkje te nemen op het nieuwe dash-

profielfoto’s en biografie. Deze pro-

board. Daar wordt goed duidelijk wat

fielen zijn, nadat ze op ‘openbaar’ zijn

je er allemaal mee kunt!’ n

gezet, vindbaar voor andere bezoekers van mijn.poraad.nl. En het prikbord is

Nieuwsgierig?

dé manier om ideeën, leuke voorbeel-

Bezoek mijn.poraad.nl en bekijk

den, inspirerende signalen, vragen en

de nieuwe mogelijkheden.

opmerkingen te delen. Dat geldt voor zowel de leden als de organisatie.

Mobiel Met de personalisatie van de profie-

De nieuwe functionaliteiten

len en de interactieve mogelijkheden

zijn ook mobiel te vinden!

leent het nieuwe mijn.poraad.nl

mijn.poraad.nl is nu op alle devices

zich nog beter voor een bindende

– pc, tablet en telefoon – goed

rol in de vereniging. Zowel de leden

bereikbaar. Het nieuwe design

als de bureaumedewerkers worden

past zich aan de verschillende

zichtbaarder en uitwisseling wordt

schermen aan, voor een optimaal

gemakkelijker.

gebruik. Mijn.poraad.nl kan dus ook onderweg worden bezocht.

20

Mijn plein Het Kasteel in Breda verzorgt onder-

Er zijn twijgenbosjes, wilgenpoortjes,

wijs en dienstverlening aan kinderen

‘stapstenen’ van boomstammetjes, een

met een verstandelijke en/of lichame-

grasheuvel waar kinderen vanaf kun-

lijke beperking en langdurig zieken.

nen glijden en een ervaringspad met

Het kleuterplein is ingericht volgens

verschillende ondergronden. ‘Wat is er

het concept van ‘natuurlijk spelen’.

leuker dan ergens overheen stappen

Het aanpalende bos is rolstoel-proof

of je ergens in verschuilen? Kinderen

gemaakt en het verkeersplein is groen

worden gestimuleerd om iets te doen,

ingericht met boomstamwandjes en

zien, voelen of beleven en te genieten

beplanting. Vakleerkracht bewegings-

van de natuur. Zonder dat ze van tevo-

onderwijs Myra van de Wiel: ‘Alle

ren precies weten wat ze willen, komen

kinderen komen bij ons tot hun recht.

ze van alles tegen.’ De kosten voor de

Zij kunnen op hun eigen niveau een

transformatie zijn bijeengebracht door

eigen invulling geven aan het materiaal.

LECSO en de oudercommissie, aange-

De een bouwt zandtaartjes in de zand-

vuld met eigen budget van de school.

bak die we hebben getransformeerd

Zelfs stagiaires hadden een rol: zij

in een boot, terwijl een ander met het

dachten mee en vulden de themabak-

stuur in de hand fantaseert over piraten

ken met speelmateriaal. n

en verre reizen.’

21

VC O O O S T- N E D E R L A N D L E E R D E VA N V I SI TAT IE

‘De commissie heeft ons aan het denken gezet’ Het bestuur van de Enschedese Stichting VCO Oost-Nederland deed mee aan een bestuurlijke visitatie. Bestuursvoorzitter Geurt Morren en bestuurssecretaris Susan Donderwinkel vonden het een verrijkende ervaring. ‘Je krijgt onafhankelijk advies. De visitatoren helpen je focussen op zaken die van belang zijn.’

T EK S T MIR JA M JA N SSEN

Het plan om het bestuur eens te laten doornemen door externe adviseurs rijpte geleidelijk, vertelt bestuursvoorzitter Geurt Morren. VCO Oost-Nederland is een middelgroot bestuur met vijftien scholen in Enschede en omgeving. Morren: ‘We wilden graag meedoen omdat we behoefte hadden aan een nulmeting. We hebben auditteams die onze scholen bezoeken, maar niemand bekijkt het bestuur. Ik ben de enige bestuurder en wilde weten: wat mis ik? Heb ik misschien een blinde vlek?’

Samen met Susan Donderwinkel, bestuurssecretaris en officemanager, bezocht hij een workshop van de PO-Raad over bestuurlijke visitatie en realiseerde zich meteen dat dit was wat hij zocht. Donderwinkel was het met hem eens.

‘Onze organisatie is gegroeid en ik vond het een goed idee dat er eens met nieuwe ogen naar gekeken zou worden.

We zijn van een tweekoppig bestuur naar een eenhoofdige leiding gegaan. Daarnaast zijn er stafleden gekomen met eigen domeinen en zijn we de financiën en de personeelsen salarisadministratie zelf gaan doen. Het is goed om te weten hoe de organisatie dat ervaart.’

De eerste stap in het proces was een zelfevaluatie. Morren stelde deze op met aanvullingen van anderen uit het bestuurscentrum. ‘Mijn conclusie was: we gaan de goede kant op en we hebben goede mensen die de juiste prioriteiten stellen. We hebben een goede staf die deelterreinen als huisvesting, financiën, HRM, organisatie en communicatie in de vingers heeft. Ieder jaar kiezen we samen punten waaraan we willen werken. De lijst hangt in mijn kantoor.

We kijken er regelmatig naar en vinken zaken af.’

Sparren De stukken werden naar de visitatiecommissie gestuurd.

Vervolgens kwam de commissie, bestaande uit een onafhankelijk voorzitter, een secretaris en drie ervaren po-bestuurders, langs om zich een eigen beeld te vormen.

Bestuursvoorzitter Geurt Morren

22

Gmr-lid Armand Dohmen

Bestuurssecretaris Susan Donderwinkel

Geurt Morren: ‘Als bestuurder ga je zo op in het dagelijks werk dat je af en toe een vorm van reflectie moet inbouwen. Een visitatie kan je wijzen op zaken waar je geen oog voor hebt’

maar één dag bleef. ‘Dat hadden er wat mij betreft wel meer mogen zijn; dan hadden we nog dieper op zaken kunnen ingaan. Ze spraken nu alleen met de bestuurder, de staf en de directeuren. Wat mij betreft hadden ook leerkrachten aan bod kunnen komen.’

Ook gmr-lid Armand Dohmen sprak, samen met een ander gmr-lid, met de visitatiecommissie. ‘Ze vroegen bijvoorbeeld hoe de samenwerking met de bestuurder verloopt, of wij genoeg ondersteuning hebben en of we voldoende ruimte krijgen. Op alle vragen konden we een positief

Ze spraken met Morren, stafleden, de gmr en de directeu-

antwoord geven. Ik vind het een goed idee dat je je als

ren. ‘We hebben de commissie geen specifieke leervragen

bestuurder ook laat beoordelen; dat kan bruikbare inzich-

voorgelegd omdat we wilden dat ze de hele organisatie in

ten opleveren. Ik heb maar een klein stuk van het traject

beschouwing namen’, vertelt Donderwinkel. Morren: ‘Ze

gezien. Voor de gmr kwamen er geen bijzonderheden uit,

vroegen flink door. Ze waren kritisch, dat vond ik mooi.

maar ik vind het goed dat het bestuur dit heeft laten doen.’

Ik heb me geen moment op een vervelende manier bekeken gevoeld door de collega’s. Ik kreeg juist energie van

Compliment

het sparren.’ Donderwinkel: ‘Je krijgt andere inzichten.

Aan het eind van de dag nam de commissie haar bevin-

Ze namen tevoren veel documenten over onze organisa-

dingen door met Morren. Later volgde nog een rapport.

tie door en stelden goede vragen, die ons aan het denken

‘De belangrijkste conclusie is dat we goede mensen in

zetten. Wij hebben bijvoorbeeld een directeurenoverleg

dienst hebben en weten waar we mee bezig zijn. Verder

waarvoor wij grotendeels de agenda opstellen. De commis-

vonden ze VCO een vriendelijke, open organisatie, die goed

sieleden vroegen waarom we dat niet aan de directeuren

op orde is. Mensen durven het oneens te zijn; er is geen

zelf overlieten. Het is goed om op die mogelijkheid te wor-

afrekencultuur. Onze kernwaarden – aandacht, identiteit,

den gewezen. Laat de professionals zelf hun werk doen.’

professionalisering en innovatie – zijn op orde. Maar we

Donderwinkel vindt het jammer dat de visitatiecommissie

moeten wel in de gaten houden waar we naartoe willen.

23

Er moet zoveel gebeuren dat we de focus op de lange

Aanrader

termijn moeten houden. Zelf zou ik meer moeten aangeven

Wat Morren betreft was de visitatie zeer nuttig. ‘Ik zou het

wanneer ik tevreden ben en wat meer op afstand moeten

andere besturen zeker aanraden. Het helpt je scherper

besturen. Dat zal volgens de visitatoren meer rust in de

naar je eigen organisatie kijken. Je krijgt onafhankelijk

organisatie brengen. Dat begrijp ik wel, want ik stuur sterk

advies over wat je in de gaten moet houden. Ze helpen je

op resultaten. De directeuren willen ook wat meer ruimte

focussen op zaken die van belang zijn. Als bestuurder ga

om zelf hun kwaliteit te bepalen. Ook kon de bestuurlijke

je zo op in het dagelijks werk dat je af en toe een vorm

visie wat de commissie betreft bondiger worden geformu-

van reflectie moet inbouwen. Zo’n visitatie kan je wijzen

leerd. Maar al met al was het oordeel heel positief. Ik vat

op zaken waar je geen oog voor hebt. Er kan iets uitkomen

het als een enorm compliment op voor mijn mensen.

dat je zelf niet had gezien.’

Ze doen het goed. Het was vooral een bevestiging dat we op de goede weg zitten.’

Donderwinkel vult aan: ‘Met zo’n bestuurlijke visitatie geef je ook een voorbeeld aan je eigen organisatie. Als je je

Donderwinkel: ‘Ik heb geleerd dat door alle drukte de

scholen laat beoordelen door auditteams, is het ook goed

laatste jaren nog niet alle lijnen goed zijn doorgetrok-

om je eigen functioneren onder de loep te laten nemen.

ken. Zo horen directeuren drie keer per jaar een gesprek

Ik zou over een jaar bijvoorbeeld best een vervolg willen.

met een leerkracht te voeren, maar dat is op een school

Het zou goed zijn om dan weer eens met de commissie te

met veertig leerkrachten veel werk voor een directeur.

kijken wat we met de ontwikkelpunten hebben gedaan.’ n

Ook hebben we geleerd dat we een iets langer perspectief moeten hanteren met meerdere scenario’s. Zo moeten we gaan anticiperen op de krimp. Daar hebben we nu nog geen last van, maar het is natuurlijk wel belangrijk om daarover na te denken. We gaan de ontwikkelpunten zeker meenemen in ons strategisch beleidsplan voor de komende vier jaar.’

OOK LEREN VAN EEN FRISSE BLIK VAN BUITEN? Al meer dan 50 schoolbesturen gingen u voor. Wanneer gaat u meedoen aan de bestuurlijke visitatie?

Voor vragen of aanmelden: Marinka Mulder, m.mulder@poraad.nl.

Begrenzen en uitnodigen Omgaan met spanning in de school en in de klas In een veilige situatie kun je over alles praten. Maar wat doe je als heftige standpunten de boventoon krijgen? De gratis trainingen van School & Veiligheid bieden praktische en effectieve handvatten om open en geïnteresseerd met leerlingen, ouders en collega’s in gesprek te gaan.

Ouders mengen zich steeds vaker in het onderwijs van hun kind. Dat kan zorgen voor conflicten. Ook kinderen uiten soms meningen die heftig kunnen overkomen.

Als leerkracht bent u de regisseur van het gesprek. Begrenzen op woordgebruik en uitnodigen om een standpunt te verduidelijken zorgen voor begrip en respect. In de training hoort u welke factoren invloed hebben op onderlinge spanningen. Maar u oefent vooral om adequaat om te gaan met tegengestelde meningen. U leert discussies in goede banen te leiden.

24

Voor meer informatie over onze trainingen kunt u contact opnemen met onze helpdesk op telefoon (030) 285 66 16 of via helpdesk@schoolenveiligheid.nl. www.schoolenveiligheid.nl

H E T B L I J F T S L E U T E L E N A A N E E N NIE T- P E R F E C T S Y S T E E M

De lessen van de eindtoets Zo oud als de eindtoets is, zo lang wordt er al over gediscussieerd. Welke rol zou deze samen met het schooladvies moeten spelen in de schoolloopbaan van een kind? Het antwoord laat niet lang meer op zich wachten, want dit jaar wordt de Wet toetsing geëvalueerd.

T EK S T A NNEMIEK E KO OPER

Wanneer u dit leest, hebben zo’n 170.000 leerlingen van

‘Positief is dat basisscholen en middelbare scholen gedwon-

groep acht de eindtoets net weer achter de rug. Al jaren is

gen zijn veel meer met elkaar in gesprek te gaan over het

deze middelpunt van discussie tussen twee kampen. Kamp

potentieel van een leerling’, zegt Bernard Teunis, beleids-

één vindt dat alleen een toets echt objectief kan inschat-

adviseur bij de PO-Raad. ‘En basisscholen zijn kritischer

ten welk niveau middelbare school bij een kind past en dat

gaan kijken naar hun adviezen.’

deze dus een belangrijke rol moet hebben bij de overstap naar het voortgezet onderwijs. Kamp twee vindt dat de

Keerzijde is dat het systeem een boost heeft gegeven aan

eindtoets slechts een momentopname is, te beperkt naar

schaduwonderwijs, ziet hij. Trainingsbureaus richten zich

een kind kijkt en een te grote prestatiedruk legt bij leerlin-

op leerlingen en ouders die hopen dat ze door te oefenen

gen én hun ouders.

hoger scoren op de eindtoets en hun schooladvies nog kunnen ophogen. Sommige leraren ervaren druk van ouders

Er wordt veel waarde gehecht aan het advies van de school

om het advies naar boven bij te stellen en zwichten daar

die een kind acht jaar lang heeft meegemaakt. Dat was

soms voor. Met als gevolg dat een kind dan mogelijk de

een belangrijke reden om vier jaar geleden de regels aan

hele middelbare schooltijd op zijn tenen moet lopen.

te passen. De eindtoets wordt tegenwoordig later in het

Daarbij komt dat de eindtoets voor een leerling weliswaar

jaar afgenomen, als de schooladviezen al zijn uitgedeeld,

minder bepalend is geworden, maar de Inspectie van het

en geldt nu als een soort second opinion. Scoort een kind

Onderwijs de school nog onverminderd zwaar beoordeelt

op de toets hoger dan op basis van het schooladvies mag

op de eindtoetsscores, vervolgt Teunis. Daardoor raakt het

worden verwacht, dan is de school verplicht om haar

primaire doel van de toets, het adviseren van de leerling,

schooladvies opnieuw te bekijken.

ondergeschikt.

Onderzoekers buigen zich op dit moment over de vraag

De eindtoets afschaffen dan maar? Nee, vindt hij.

welk effect deze regels hebben gehad. Zorgen ze inderdaad

‘We h ­ ebben als sector nog steeds geen goed antwoord op

voor een betere overgang naar het voortgezet onderwijs?

de kansenongelijkheid.’ Hij doelt daarmee op de conclu-

Klopt het niveau van leerlingen in de derde met hun voor-

sie van de inspectie twee jaar geleden, dat kinderen van

malige schooladvies? En hoe is het de kinderen vergaan

lager opgeleide ouders ondanks gelijke capaciteiten soms

wiens schooladvies werd bijgesteld nadat ze de eindtoets

lagere schooladviezen kregen dan kinderen met hoger

hadden gemaakt?

opgeleide ouders.

Kansengelijkheid

Robots

Hoewel het onderwijs vol verwachting uitkijkt naar de

Toch heeft Hans Luyten, als onderwijsonderzoeker aan de

resultaten, hebben de nieuwe regels nu al inzichten opgele-

Universiteit Twente betrokken bij de evaluatie van de wet,

verd. Zo bleek uit een recente voortgangsrapportage dat

er een hard hoofd in dat het schooladvies en de eindtoets

bijna alle basisscholen en driekwart van de middelbare

nog veel verbeterd kunnen worden. Want, zegt hij, statis-

scholen de nieuwe regels een verbetering vinden.

tisch gezien zitten adviezen en toetsscores behoorlijk op

25

Foto Jan van der Meijde

26 

één lijn en voorspellen ze heel goed hoe een kind zich gaat ontwikkelen. Terwijl het razend ingewikkeld is om daar van

IN DISCUSSIE OVER DE EINDTOETS

12-jarigen al iets over te zeggen.

Vooruitlopend op evaluatie van de wet voert de Het is dan ook een utopie om te denken dat je perfect kan

PO-Raad een brede discussie over de rol van het

voorspellen waar een kind later terecht komt, laat staan

schooladvies en de eindtoets, om helder te krijgen

dat toets en advies altijd honderd procent overeen zullen

hoe hier binnen en buiten de sector tegenaan wordt

komen, benadrukt hij.

aangekeken.

Volgens Teunis van de PO-Raad richten we onze pijlen dan

Een greep uit de opmerkingen van leden op een van de

ook te veel op het perfectioneren van dit systeem. ‘In die

bijeenkomsten:

valkuil moeten we niet stappen. Daarmee lossen we name-

• Als de eindtoets een objectief instrument moet zijn,

lijk het echte probleem niet op: dat we van de overgang naar en inrichting van het voortgezet onderwijs een sjoelbakconstructie hebben gemaakt. Het vakje waarin je na groep acht terecht komt, bepaalt nu nog te veel je kansen voor later.’

moet je de keuze voor een eindtoets niet bij scholen neerleggen, maar moet er weer één eindtoets zijn.

• De eindtoets wordt nu te veel gebruikt om kwaliteit van onderwijs te meten.

• Als je tot een goed schooladvies kunt komen zonder toets, ben ik voor het afschaffen van de toets.

Precies dat is ook de kritiek uit het buitenland, vertelt Luyten. ‘Andere landen hekelen dat wij kinderen al zo

De vraag is: hoe kom je tot een goed schooladvies?

• Een kind is meer dan een score. Wanneer we de

vroeg selecteren. Er zijn er genoeg waar de keuze voor

scores op de eindtoets niet meer delen met het vo,

vervolgonderwijs pas later in de schoolloopbaan plaats-

dan gebruiken we ze voor het juiste doel: om te

vindt omdat je afkomst in het voortgezet onderwijs minder

zien hoe de scholen het doen en of de resultaten

bepalend is voor je succes dan op de basisschool.’

matchen met het schooladvies.

Vroegselectie Dat pleit voor meer focus op de periode erná. Voor een systeem waarin leerlingen hun hele schoolloopbaan veel makkelijker kunnen wisselen van klas. Voor meer brede brugklassen en mogelijkheden om opleidingen te kunnen stapelen. Een pleidooi dat de PO-Raad omarmt.

‘Kinderen moeten hun kansen ook later nog kunnen verzilveren’, beaamt Arline Spierenburg, thema-adviseur bij

De eindtoets is voor een leerling minder bepalend geworden, maar de inspectie beoordeelt de school nog onverminderd zwaar op de eindtoetsscores

Ouders & Onderwijs. ‘Het systeem is nu veel te rigide, de overgang naar de middelbare school te groot en te bepalend’, zegt ze. Op papier kan een kind later nog wel

Praktische bezwaren

opstromen naar een hoger niveau; van ouders hoort ze

Hoewel de eindtoets al veel lessen heeft opgeleverd,

dat de praktijk weerbarstiger is. ‘Dat maakt dat het school-

betekent dat niet dat er een brede wens leeft om terug

advies en de eindtoets voor leerlingen en ouders ook met

te keren naar het oude systeem. Al lijkt het wel zeker

de nieuwe regels gevreesde momenten zijn waarop veel

dat het afnamemoment van de toets en het uitdelen van

druk ligt.’

de schooladviezen weer nader tot elkaar zullen komen.

Het kabinet legde dit vast in het regeerakkoord, mede

Tegelijkertijd moet ook de communicatie tussen school

ingegeven door praktische bezwaren van middelbare

en ouders verbeteren, vindt ze. Het gesprek over de

scholen. Zij vinden het lastig dat ze pas zo laat in het jaar

ontwikkeling van een kind komt nog te laat op gang en

precies weten welke nieuwe leerlingen ze in hun brugklas-

is niet altijd helder. ‘Dat speelt vooral bij ouders met een

sen kunnen verwelkomen. Voor Ouders & Onderwijs is die

migrantenachtergrond. Als ze op school te horen krijgen

maatregel welkom omdat het twee spannende momenten

dat het ‘‘best goed’’ gaat met hun kind, wekt dat hoge

in een jaar reduceert tot één en het teleurstelling voor-

verwachtingen over het schooladvies. ‘‘Goed’’ is een heel

komt als blijkt dat een afdeling na een bijgesteld advies al

mooi woord als je de taal niet zo machtig bent, dus als het

vol zit.

uiteindelijke schooladvies dan vmbo-kader luidt, begrijpen ze daar niets van.’

Wat er nog meer gaat veranderen, wordt pas na dit jaar echt duidelijk wanneer de resultaten van het onderzoek bekend zijn. ‘Als het over kinderen gaat, moeten we steeds kijken hoe het beter kan’, besluiten Teunis en Spierenburg.

Het laatste woord is er nog niet over gezegd. n

27

SNEL, GEMAKKEL IJK, COMPLEE T

De Vensters schoolgids Een school kan zich met de schoolgids verantwoorden tegenover ouders over de kwaliteit van het onderwijs en de gemaakte keuzes. Vensters biedt nu de mogelijkheid om snel en eenvoudig een eigentijdse schoolgids samen te stellen.

Vivian Berden, directeur van OBS de

Bovendien is de Vensters schoolgids ook nog eens heel

Graswinkel in Weert, kreeg onlangs een

mooi vormgegeven.’

leuke reactie op haar nieuwe schoolgids.

‘De directeur van de basisschool waar

Lastenverlichting

ik vroeger les kreeg, komt binnenkort

Berden was nog geen veelvuldig gebruiker van Vensters.

langs om kennis uit te wisselen. Hij vroeg

‘We waren bezig met kwaliteitsrapportages en daarbij

vooraf wat informatie over de school.

was het handig om met Vensters te werken. DUO vult een

Ik stuurde hem de schoolgids die ik via

aantal indicatoren automatisch, de rest moet je als school

Vensters heb gemaakt. Hij vond de gids overzichtelijk en

aanvullen. Als je Vensters gevuld hebt, gaat het maken van

helder. Het was fijn om die complimenten te ontvangen.’

de schoolgids heel snel.’

Beknopt maar compleet

Deze werkwijze bespaart tijd. ‘De kaders zijn heel helder.

De Vensters schoolgids pronkt al een tijdje op de website

Daardoor ben je ook niet geneigd om onnodige informatie

van De Graswinkel. De basisschool werkte als pilotschool

toe te voegen. Voor ons team is het bovendien fijn dat je

mee aan de ontwikkeling van deze gids en kon daardoor

met verschillende mensen in Vensters kan werken. Zo hoef

als één van de eersten aan de slag met deze nieuwe tool

je geen documenten met wijzigingen heen en weer te stu-

in Vensters. Elke school is verplicht voor aanvang van een

ren. Pas als je tevreden bent met wat er staat, publiceer je

nieuw schooljaar een schoolgids uit te brengen. ‘Ik was

alle gegevens.’

daar ieder jaar best wat dagen aan kwijt’, vertelt Berden.

‘Je begint met schrijven, stuurt het eens door naar een

Zou Berden de Vensters schoolgids ook aanraden aan

collega en die vult ook weer aan. Het resultaat is een lijvige

schoolleiders die Vensters nog niet gevuld hebben? ‘Zeker.

gids met veel tekst.’ Voordeel van de Vensters schoolgids

Je hebt er dan de eerste keer wat meer werk aan. Maar je

is dat deze de standaardonderdelen bevat die volgens de

hebt Vensters meteen gevuld én je school is goed zichtbaar

wet in een schoolgids benoemd moeten worden. ‘Het eind-

op de website scholenopdekaart.nl. Je kunt daarna jaarlijks

resultaat is een beknopte gids met relevante informatie.

simpel en snel je schoolgids samenstellen.’ n

28

H U G O L E V IE, DIR E C T E U R P O - R A A D, G A AT IN J U L I M E T P E N SIO E N

D R IE V R AG E N A AN

‘Er gaat ook heel veel goed in het onderwijs’ Foto Katja Mali

Hugo Levie neemt op 4 juli afscheid als directeur van de PO-Raad. Na bijna zes jaar directeurschap gaat hij deze zomer met pensioen. Hij kijkt met voldoening terug: ‘De afgelopen jaren is er veel veranderd.

De PO-Raad is een professionele organisatie geworden.’

Welke ontwikkeling heeft u gezien de afgelopen jaren?

‘De PO-Raad is veel zichtbaarder in de samenleving: we zijn nu toonaangevend. We luisteren naar signalen van onze leden en de samenleving en weten wat er speelt. Wij zijn een centrale vraagbaak die creatieve oplossingen bedenkt voor onze leden.

Een echt knooppunt voor de s ­ ector waar veel kennis en informatie voorhanden is. Veel schoolbestuurders en schoolleiders komen naar ons toe en mensen vinden het fijn om bij ons te werken. Ik ben er trots op dat ik geholpen heb de organisatie te kantelen van een meer beleidsgerichte organisatie, naar een bureau dat helpt en de verhoogde zij-instroom wat

Op dat laatste wil ik de s ­ chijnwerpers

gaat veranderen. Ik zou zelf wat meer

richten. Ik bezoek daarom dezer

Hoe typeert u het primair onderwijs?

schoolleiders en bestuurders van

dagen tien scholen waar de werksfeer

buiten het primaire onderwijs geen

goed is en waar goed wordt omgegaan

‘Het primair onderwijs is een wereld

slechte zaak vinden.’

met werkdruk en het chronisch gebrek

de praktijk te verbeteren.’

aan geld. Ik verwacht verhalen te

op zich. Bijna iedereen die werkt in

horen over hoe schoolleiders eigenaar-

in het po begonnen. We discussiëren

U bent in de aanloop naar uw afscheid veel op pad.

Hoe zit dat?

niet over onbevoegde leerkrachten

‘Meestal benoemen we als sectoror-

krachten niet zoveel tijd kwijt zijn aan

voor de klas, want iedereen heeft

ganisatie de dingen die nog niet goed

administratie en hoe teams goed met

de pabo gedaan. Het is ook een vrij

genoeg gaan. Vaak en terecht hebben

elkaar samenwerken. Met dat positieve

gesloten wereld, met naar mijn smaak

we het over de schamele bekostiging

geluid wil ik bij mijn afscheid, tijdens

soms te weinig invloeden van buiten

van het primair onderwijs. Onze valkuil

een kleine bijeenkomst op 4 juli in

en misschien ook te weinig m ­ obiliteit

is dat we verworden tot professionele

Amsterdam, een herkenbaar, inspire-

en innovatie. Wellicht dat dit de

klagers die soms vergeten dat er ook

rend verhaal vertellen.’ n

komende jaren door het lerarentekort

heel veel goed gaat in het onderwijs.

het po als leerkracht, schoolleider of bestuurder, is z’n werkzame leven ook

schap organiseren van leerkrachten, hoe zij het zo organiseren dat leer-

29

T IE N J A A R P O - R A A D

Tien jaar samen werken aan goed onderwijs voor alle kinderen

CONGRES IN EEN NOTENDOP

Op vrijdag 8 juni 2018 vindt het jaarlijkse PO-Raad congres ‘Kleurrijk in Onderwijs’ plaats in Papendal. Een bijzondere

Keynotes van Rinda den Besten en

editie, want de PO-Raad viert haar tienjarig bestaan

prinses Laurentien;

middenin in een bijzondere sector. Onze vereniging bruist en

Neem deel aan inspirerende

het primair onderwijs in al haar diversiteit is net zo kleurrijk

masterclasses;

als de leerlingen waar al die professionals zich dagelijks

•

Keuze uit tien workshops;

voor inzetten. Het bieden van kwalitatief goed onderwijs aan

•

Een informatiemarkt;

iedere leerling is wat ons bindt en is onze drijfveer.

•

Volop ruimte voor ontmoeting;

•

Afsluiting door Ruben Terlou: hij neemt

Bestuurders, schoolleiders, leraren en andere onderwijspro-

u mee in de diversiteit en kleurrijkheid

fessionals: laat je informeren en inspireren, en vier met ons

van de Chinese maatschappij.

het tienjarig bestaan. Blik terug en kijk met ons vooruit naar

• •

de toekomst. Wat hebben wij als sector bereikt? Waar gaan we naartoe? Waar liggen onze ambities en waar maakt de PO-Raad het verschil voor het primair onderwijs?

Meer info en aanmelden?

Bezoek de website www.kleurrijkinonderwijs.nl

Exclusief voor leden Op donderdag 7 juni vieren wij, aansluitend op de ALV, ons tienjarig bestaan in het Openluchtmuseum in Arnhem. Een passende locatie, 1

0

J

A

A

R

geheel in het teken van historie. Sofie van den Enk (o.a. bekend van het televisieprogramma de Keuringsdienst van Waarde) leidt ons door het sfeervolle avondprogramma, met o.a. de voorzitters van de sectorraden en minister Slob. En een bezoekje aan de Canon van Nederland ontbreekt natuurlijk ook niet.