แม่ไม้ใหญ่แห่งแผ่นดิน

พระราชดํารัส

“...การพัฒนาชนบทตองคํานึงถึงการอนุรักษทรัพยากรอื่น เชน ปาไม เปนตน เพราะ ปาไมเปนแหลงรายไดใหประเทศ ตลอดจนเปนแหลงอนุรักษสิ่งแวดลอม ไดแก ตนนํ้า ลําธาร พันธุไม สัตวปา กับเปนสถานที่รักษาเอกลักษณของชาติในดานแหลงทองเที่ยว และพักผอนหยอนใจ เมื่อพื้นที่พัฒนาเกิดความปลอดภัยและราษฎรมีรายได ก็เทากับ เปนการเสริมสรางความมั่นคงในชาติ สําหรับพื้นที่เปาหมายจะตองจัดสรรใหชัดเจนวา เขตใดเปนเขตสงเสริมการเกษตร หรือเขตปาสงวนทางดานนิเวศวิทยา การพัฒนาแนว ชายแดนใหเกิดความมั่นคงและปลอดภัย ควรดําเนินการควบคูไปกับการพัฒนาบริเวณที่ ที่ลึกเขามาใหสอดคลองกันดวย...” พระราชดํารัสของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว พระราชทาน ณ จังหวัดสกลนคร 29 พฤศจิกายน 2528 (ที่มา; หนังสือ 114 ป กรมปาไม สืบพระราชปณิธาน สานประโยชนคนและปา)

“...บานเรานี่ไมมีแหลงนํ้าใหญๆ มีแตปา นี่เผื่อคนไทยไมทราบวาปาไมคืออะไร ปาไมก็ คือที่สะสมนํ้าไวใตดินนี่เอง ที่ฤดูฝน แทนที่นํ้าฝนจะไหลหลากลงไปที่ทะเล ถามีปา ปาเหลานั้น ตนไมใหญๆ เหลานั้นจะดูดนํ้าไวใตดินของเขา ใตตนของเขา ไวเปนจํานวนมาก แลวตามกิ่งกานทั้ง หลายเขาจะดูดไว เรียกวาเปนแหลงนํ้าที่ดี แลวก็ออกมาเปนลําธารนอยใหญ อันนี้ ที่อยากใหราษฎรทั้งหลายเขาใจ ไมใชไปนึกแตวา มีปานี่ไมสัก ไมอะไรตางๆนี่สําหรับตัดไปคาขายอยางเดียว มันมี ประโยชนอยางอื่นดวยที่เรานาจะคํานึงถึง...” พระราชดํารัสสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ พระราชทานแกคณะบุคคลตางๆ ที่เขาเฝาฯ ถวายชัยมงคล ในโอกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษาณ ศาลาดุสิดาลัย พระตําหนักจิตรลดารโหฐาน พระราชวังดุสิต วันเสารที่ ๑๑ สิงหาคม ๒๕๕๑

AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 1

9/6/2559 BE 10:08

คํานํา

áÁ‹äÁŒãËÞ‹

ã¹»†ÒªØÁª¹

เนื่องในวาระอันเปนมหามงคลยิ่ง กรมปาไม ไดจัดพิมพ หนังสือ “แมไมใหญ แหงแผนดิน ในปาชุมชน” เพื่อรวมเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เนื่องใน โอกาสมหามงคลเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติครบ ๗๐ ป ๙ มิถุนายน ๒๕๕๙ และ เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิม พระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๙ ดวยความสํานึกในพระมหากรุณาธิคุณ และแสดงออกถึงความจงรักภักดีแดทั้งสองพระองคทาน ที่ทรงมีตอพสกนิกรชาวไทย อยางหาที่สุดมิได พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว และสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถทรง พระวิริยะ อุตสาหะ ปฏิบัติบําเพ็ญพระราชกรณียกิจนานัปการ ดวยพระราชปณิธานอันมุง มั่นแนวแน ที่จะพัฒนาประเทศชาติใหเจริญกาวหนาอยางมั่นคง สงเสริมชีวิตและความ เปนอยูของประชาชนใหดีขึ้น โดยเฉพาะทางดานทรัพยากรปาไม ไดทรงพระราชทาน แนวทางพระราชดําริสําหรับเปนแนวทางหลักในการบริหารจัดการทรัพยากรปาไมของ ประเทศ ดวยพระบารมีอันยิ่งใหญแผไพศาลของทั้งสองพระองคทาน ที่ทรงปกครองราช อาณาจักรไทยใหมีความรมเย็นเปนสุข ทรงพระราชทานความรัก ความหวงใย และความ เอื้ออาทรแกพสกนิกรทุกหยอมหญาดวยความเสมอหนา ดวยพระราชหฤทัยที่เปยมลน ดวยพระมหากรุณา ทรงเปนรมโพธิ์รมไทรของพสกนิกรชาวไทย เปรียบเสมือนตนไมใหญ ที่แผกิ่งกานสาขาเปนที่อาศัยของสรรพสัตว เปนแมไมที่ออกดอกออกผล ใหลูกไมแพร กระจายไปทุกหยอมหญา แมไมเหลานี้ยังทําหนาที่ดูดซับนํ้าไวใตดินเพื่อหลอเลี้ยงตนนํ้า ลําธาร เปนตนไมแหงชีวิตที่ชุมชนไดพึ่งพิงอาศัยตลอดมา หนังสือ “แมไมใหญแหงแผนดิน ในปาชุมชน” ไดนําเสนอขอมูลความรูเกี่ยวกับ ตนไมขนาดใหญที่สํารวจพบในปาชุมชน ซึ่งชุมชนไดนอมนําแนวพระราชดําริของทุก พระองคมาเปนแนวทางในการดูแลรักษาทรัพยากรปาไมใกลชุมชน ในรูปแบบปาชุมชน ตนไมใหญเหลานี้ทรงคุณคาในการดูแลรักษาไวใหลูกหลานไดเห็น ไดชื่นชม โดยจัดทํา เปนฐานขอมูลตนไมขนาดใหญที่พบในพื้นที่ปาชุมชนทั่วประเทศ และรวบรวมจัดทําเปน รูปเลมเพื่อเปนสื่อประชาสัมพันธเผยแพร สรางจิตสํานึก ตลอดจนแนวรวมในการ อนุรักษตนไมใหญในปาชุมชน สรางความเปนเอกลักษณของปาชุมชน อีกทั้งยังเปนการ สรางความภาคภูมิใจของชุมชน ที่รวมกันดูแลรักษาตนไมใหญเหลานี้ไวใหคงอยูคูทองถิ่น เปน “แมไมของแผนดิน ในปาชุมชน” ตลอดไป

ชลธิศ สุรัสวดี อธิบดีกรมปาไม

๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 2-3

9/6/2559 BE 10:08

สารบัญ

๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 4-5

ขะจาวแจง ณ ปาชุมชนบานวังคัน จังหวัดสุพรรณบุรี

หนา

ภาคเหนือ กอแดง กอขาว กุมนํ้า จําปหลวง แดง ตะเคียนทอง ตะเคียนทอง ตะแบกเลือด ไทรยอยใบทู นนทรีบาน มะเดื่อชุมพร มะเฟองชาง มะคาโมง มะคาโมง มะมวงปา ยวน ยางนา สมพง มะมวงปา

ณ ปาชุมชนบานหวยหินลับ ณ ปาชุมชนบานโนนชาด ณ ปาชุมชนบานหาดเชี่ยว ณ ปาชุมชนบานแมเตี๊ยะใน ณ ปาชุมชนบานผาบอง ณ ปาชุมชนบานขุนแหง ณ ปาชุมชนบานมุกโต ณ ปาชุมชนบานหวยกะโปะ ณ ปาชุมชนบานหลักดาน ณ ปาชุมชนบานใหมจัดสรร ณ ปาชุมชนบานหวยลาน ณ ปาชุมชนบานเขาขวาง ณ ปาชุมชนบานปางเปา ณ ปาชุมชนบานไรใต ณ ปาชุมชนบานตอแพ ณ ปาชุมชนบานพอนอคี ณ ปาชุมชนบานแมกึ๊ดหลวง ณ ปาชุมชนบานดอยโตน ณ ปาชุมชนดงอาฮัก

๑๐ ๑๒ ๑๔ ๑๖ ๑๘ ๒๐ ๒๒ ๒๔ ๒๖ ๒๘ ๓๐ ๓๒ ๓๔ ๓๖ ๓๘ ๔๐ ๔๒ ๔๔ ๔๖

ภาคใต กระเทียมตน กระบก กอหมู กานทอง ขี้หนอน ไขเขียว ตะเคียนทราย ตะแบกดง เตียน พนอง เมาเหล็ก มะคาแต ยาง ยางเสียน ยางแดง ยางมันหมู ลําพูปา สมพง ยาแดง สํารอง เสม็ด หาน

ณ ปาชุมชนบานปารีย ณ ปาชุมชนบานกลาง ณ ปาชุมชนบาน สว.ใน ณ ปาชุมชนบานนิคม ณ ปาชุมชนบานทุงหลวง ณ ปาชุมชนบานหวยใหญ ณ ปาชุมชนบานปากลาง ณ ปาชุมชนบานวังศิลาดิเรกสาร ณ ปาชุมชนบานปาพงศ ณ ปาชุมชนบานอางนํ้าผุด ณ ปาชุมชนบานโนนสมบูรณ ณ ปาชุมชนบานตนตาล ณ ปาชุมชนปายาง ณ ปาชุมชนบานสระแกว ณ ปาชุมชนปาสวนรุกขมูลบานนํ้าฉา ณ ปาชุมชนบานโคกขี้เหล็ก ณ ปาชุมชนบานถํ้าพระหอ/วังไทร ณ ปาชุมชนปาชุมชนบานคีรีวงศ ณ ปาชุมชนบานจุฬาภรณพัฒนา ๑ ณ ปาชุมชนอาวอายยอ ณ ปาชุมชนบานหนองจิก ณ ปาชุมชนบานทุงใหญ

๔๘ ๕๐ ๕๒ ๕๔ ๕๖ ๕๘ ๖๐ ๖๒ ๖๔ ๖๖ ๖๘ ๗๐ ๗๒ ๗๔ ๗๖ ๗๘ ๘๐ ๘๒ ๘๔ ๘๐ ๘๘ ๙๐

๕ 9/6/2559 BE 10:08

สารบัญ

สารบัญ

ภาคกลาง กะบาก จันทนผา ขะจาวแจง ถอน ทองหลาง ปรงเขา ประดูปา ประดูปา พฤกษ มะกัก มะกอก มะกอก ยางนอง รักใหญ อะราง

ณ ปาชุมชนบานไรใหม ณ ปาชุมชนบานพระพุทธบาทนอย ณ ปาชุมชนบานวังคัน ณ ปาชุมชนบานพราว ณ ปาชุมชนบานพุนํ้ารอน ณ ปาชุมชนบานทุงแซง ณ ปาชุมชนบานภิรมยสุข ณ ปาชุมชนบานเขามะตูม ณ ปาชุมชนเขาพระยาเดินธง ณ ปาชุมชนบานศรีสรรเพชญ ณ ปาชุมชนเขาอายโปด ณ ปาชุมชนบานไทรทอง ณ ปาชุมชนบานวังไทรทองเหนือ ณ ปาชุมชนบานเขามุสิ ณ ปาชุมชนเขาไมโคน

๙๒ ๙๔ ๙๖ ๙๘ ๑๐๐ ๑๐๒ ๑๐๔ ๑๐๖ ๑๐๘ ๑๑๐ ๑๑๒ ๑๑๔ ๑๑๖ ๑๑๘ ๑๒๐

ภาคตะวันออก กระบก ตะแบก ตะแบก ไทร ประดูปา ปอแดง ยางนา สมพง สัก

ณ ปาชุมชนบานเนินสูง ณ ปาชุมชนบานตะเกราทอง ณ ปาชุมชนบานคลองเตย ณ ปาชุมชนบานพุตูม ณ ปาชุมชนบานเขาไมแกวพัฒนา ณ ปาชุมชนบานสันติสุข ณ ปาชุมชนบานใหมเจริญผล ณ ปาชุมชนนายาว ณ ปาชุมชนบานทาระพา

๑๒๒ ๑๒๔ ๑๒๖ ๑๒๘ ๑๓๐ ๑๓๒ ๑๓๔ ๑๓๖ ๑๓๘

ภาคตะวันตก กราง คาง ฉนวน กระซิก มะมวงปา

ณ ปาชุมชนบานหนองเปาป ณ ปาชุมชนบานหวยรางโพธิ์ ณ ปาชุมชนบานหนองรี ณ ปาชุมชนบานหนองมะไฟ ณ ปาชุมชนบานพุเตย

๑๔๐ ๑๔๒ ๑๔๔ ๑๔๖ ๑๔๘

๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 6-7

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ กระเชา กระบก กระบก ตะเคียนทอง ตะเคียนทอง เต็ง ประดู พะยูง มะเดื่อกวาง มะกอกเกลื้อน มะคาแต มะพอก มะมวงปา ยางนา

ณ ปาชุมชนดงภู ณ ปาชุมชนดงบก ณ ปาชุมชนบานบุง ณ ปาชุมชนบานนาคํา ณ ปาชุมชนบานหนองคา ณ ปาชุมชนบานโคกหลุบกุง ณ ปาชุมชนบานกอก-บานหนองทับคาย ณ ปาชุมชนบานตาหลุง ณ ปาชุมชนบานหัวบึง ณ ปาชุมชนบานใหมพัฒนา ณ ปาชุมชนโคกหินลาด ณ ปาชุมชนวังกางฮุง ณ ปาชุมชนภูประดูเฉลิมพระเกียรติ ณ ปาชุมชนบานจอมศรี

๑๕๐ ๑๕๒ ๑๕๔ ๑๕๖ ๑๕๘ ๑๖๐ ๑๖๒ ๑๖๔ ๑๖๖ ๑๖๘ ๑๗๐ ๑๗๒ ๑๗๔ ๑๗๖

๗ 9/6/2559 BE 10:08

AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 8-9

9/6/2559 BE 10:08

øô

ก อแดง

ณ ป าชุมชนบ านห วยหินลับ

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๔ ตําบลวังกวาง อําเภอน้ําหนาว จังหวัดเพชรบูรณ ศูนยการเรียนรูวนศาสตรชุมชน กรมปาไม

ป า ชุ ม ชนบ า นห ว ยหิ น ลั บ มี พื้ น ที่ ป ระมาณ ๖๐๐ ไร อยู  ใ นเขตป า สงวนแห ง ชาติ โ ซนซี ลั ก ษณะภู มิ ป ระเทศ เป น เนิ น ลาดเทจากตะวั น ตก ไ ป ต ะ วั น อ อ ก ล ง สู  ลํ า ห  ว ย แ ล ะ ตั ว ห มู  บ  า น สภาพพื้ น ที่ เป น ป า เบญจพรรณผสมป า เต็ ง รั ง มี ไ ม ใ หญ เ ป น ไม ชั้ น บน ไม พื้ น ล า งเป น หญ า มี ไ ม ขนาดกลางและเล็กขึ้นอยูโดยทั่วไป เชน ไมประดู เหี ย ง คํ า มอกหลวง กาสามป ก เต็ ง รั ง มะม ว ง หัวแมลงวัน เก็ดดํา เก็ดแดง ฯลฯ และยังมีไมกอแดง ที่มีความสําคัญตอชุมชน ซึ่งเปนไมขนาดใหญที่ชุมชน รวมกันอนุรักษ รักษาไว เพื่อสืบทอดไปสูรุนลูกหลาน ทําใหเกิดสภาพเปนปาทึบ สภาพระบบนิเวศสมบูรณ จนถึงปจจุบัน โดยชุมชนชวยกันสํารวจพื้นที่ปาและ จัดทําแนวเขตปาเพื่อปองกันการบุกรุก มีกิจกรรม บวชปา การประกาศปาชุมชน การสํารวจพันธุไมและ

๑๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 10-11

ทรัพยากรภายในปาชุมชน และการลาดตระเวนปา การใชประโยชนปาชุมชนแหงนี้นอกจากจะชวยใน การอนุรักษทรัพยากรปาไมและสัตวปาแลว ยังให ผลผลิตที่ชาวบานสามารถนํามาใชประโยชนในการ ดํารงชีพได เชน หนอไม เห็ด ผักหวาน นํ้าผึ้ง เปนตน

ก อแดง ชื่อวิทยาศาสตร : Quercus kingiana Craib ชื่อวงศ : FAGACEAE ชื่อท องถิ่น : กอแมงนูน กอตี่ กอหัววอก กอถอก (เชียงใหม) ขนาดความโต : ๑ ๖๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๑๖ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๒ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๔ เมตร จุดพิกัด : E 0781050, N 1868611

ไมตน สูง ๑๐-๑๕ เมตร ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปรี กวาง ๓-๖ เซนติเมตร ยาว ๗-๑๒ เซนติเมตร ขอบใบหยัก หางๆ แผนใบคลายแผนหนัง ดอกขนาดเล็ก แยกเพศ อยูตางชอ ดอกเพศผูหอยลง ยาว ๕-๘ เซนติเมตร ชอดอกเพศเมียตั้งตรง ยาว ๐.๕-๒ เซนติเมตร ผล เมล็ดเรียวแข็ง รูปทรงกระบอกกวาง ๑-๑.๓ เซนติเมตร ยาว ๐.๘-๑.๒ เซนติเมตร มีฐานรองดอกเจริญเปนถวย หุม ทีฐ่ าน ผนังดานนอกเปนเกล็ดรูปสามเหลีย่ ม พบตาม ปาเบญจพรรณและปาดิบเขา เนือ้ ไมใชในการสรางบาน พื้นบาน ฝาบานได และทําฟน

๑๑ 9/6/2559 BE 10:08

øô

ก อข าว

ณ ป าชุมชนบ านโนนชาด

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๔ ตําบลหลักด าน อําเภอน้ําหนาว จังหวัดเพชรบูรณ ศูนยการเรียนรูวนศาสตรชุมชน กรมปาไม

ปาชุมชนบานโนนชาด มีพื้นที่ประมาณ ๕๕๐ ไร ลั ก ษณะภู มิ ป ระเทศเป น ที่ ร าบเชิ ง เขาสลั บ ซั บ ซ อ น ความลาดชันประมาณ ๓๐% สูงจากระดับนํ้าทะเล ประมาณ ๗๐๐-๘๐๐ เมตร ลักษณะดิน เปนดินรวน มีหินปนเล็กนอย สภาพพื้ น ที่ เ ป น ป า เต็ ง รั ง มี ต  น ไม ขึ้ น กระจายเป น หยอมๆ พันธุไมท่พี บ ไดแก ไมเต็ง รัง ประดู เก็ดดํา เก็ดแดง พบไผ และกระทุมเนิน ตามรองนํ้า นอกจาก นี้ยังมีตนกอขาว ซึ่งเปนตนไมขนาดใหญ ซึ่งชุมชน รวมใจกันรักษา สงผลใหพนื้ ทีข่ า งเคียงโดยรอบมีระบบ นิเวศที่มีความอุดมสมบูรณสูง ทั้งยังไดใหประโยชนไม พื้นลางอีกทางหนึ่ง การใชประโยชนที่ดิน ประชาชน ในพื้ น ที่ ร  ว มกั น จั ด กิ จ กรรมเพื่ อ เป น การดู แ ลรั ก ษา ทรัพยากรธรรมชาติในพื้นที่ปาชุมชน โดยไดมีการ กําหนดกฎระเบียบขอบังคับของปาชุมชน และไดชวย กันจัดทําแนวกันไฟในทุกป ชาวบานเขาไปใชประโยชน โดยการเก็บหาของปา เชน เห็ด หนอไม ผักหวาน นํา้ ผึง้ เปนตน

๑๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 12-13

ก อข าว ชื่อวิทยาศาสตร : Castanopsis indica (Roxb. ex Lindl.) A. DC. ชื่อวงศ : FAGACEAE ชื่อท องถิ่น : กอลิ่ม กอหยุม (เหนือ) กอตี (เพชรบูรณ) กอหลวง (นาน) มะกอหมู (เชียงใหม) ขนาดความโต : ๒๙๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๒๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๕ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๕ เมตร จุดพิกัด : E 0769680, N 1877334

ไมตนไมผลัดใบ สูง ๒๐-๓๐ เมตร ลําตนมีเกล็ด สีดํา ใบเดี่ยว เรียงสลับ หนาแข็ง รูปใบหอกหรือรูปใบ หอกแกมรูปขนาน กวาง ๒.๕-๔.๕ เซนติเมตร ยาว ๗-๑๓ เซนติเมตร ขอบใบจักฟนเลื่อย ดอกสีเขียว ครีมขนาดเล็ก ยาวประมาน ๑ มิลลิเมตร ออกเปนชอ ตั้งขึ้น ยาว ๑๐-๑๕ เซนติเมตร กลีบรวม ๖ กลีบ รูปขอบขนาน เกสรตัวผู ๑๒ อันยาว ๒ มิลลิเมตร ดอกเพศเมียคลายดอกเพศ ผล ผลเปนหนามแหลม มี เ ม็ ด ในแข็ ง ลองกะเทาะเมล็ ด ออกจะเห็ น เม็ ด ใน มัน รสชาติคลายถั่ว เปนไมที่พบมากในปาประเภท ปาดิบเขาทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ของประเทศไทย เมล็ดนําไปคั่วรับประทาน รสชาติเหมือนเกาลัด เนือ้ ไม ใชทาํ โครงสรางสวนตางๆ ของบาน เชน เสาบาน

๑๓ 9/6/2559 BE 10:08

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

กุ มน้ํา

ณ ป าชุมชนบ านหาดเชี่ยว

ตําบลบ านโป ง อําเภองาว จังหวัดลําปาง ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๙ (ลําปาง)

การจัดตั้งปาชุมชนบานหาดเชี่ยว ครั้งแรกเริ่มขึ้น ในป พ.ศ. ๒๕๔๙ โดยเกิดจากการรวมตัวของสมาชิก ในชุมชนมีความตองการทีจ่ ะดูแลรักษาและฟน ฟูปา ไม เพื่อใหปามีความอุดมสมบรูณ และเกิดประโยชนกับ ชุมชน จึงไดมีการรวมกันจัดทําโครงการปาชุมชน เสนอกรมปาไม เพื่อขออนุมัติใหเจาหนาที่รวมกับ ชุมชนดําเนินโครงการฯ เพื่อบํารุงรักษา และฟนฟูปา เพื่ อ ปรั บ ปรุ ง พื้ น ที่ ป  า ที่ เ คยถู ก บุ ก รุ ก ทํ า ลายให มี ความอุดมสมบรูณขึ้น หรือเปนการพัฒนาพื้นที่ปาไม ให มี ค วามหลากหลายทั้ ง จํ า นวนและชนิ ด พั น ธุ  พื ช ใหเหมาะสมเพียงพอตอการใชประโยชนทั้งทางตรง และทางอ อ ม ลั ก ษณะภู มิ ป ระเทศ จะมี ลั ก ษณะ เปนพื้นที่ราบเชิงเขา และลาดชันบางจุด สภาพปา เปนปาเบญจพรรณ มีลูกไมกระจายอยูทั่วไป เชน ตะเคียนทอง สัก ประดู แดง มะคาโมง ฯลฯ การใช ประโยชนในพื้นที่ ชาวบาน สามารถเขาไปเก็บหา ของปา ไดแก หนอไม เห็ด ไมฟน ฯลฯ

กุ มนํ้า ชื่อวิทยาศาสตร : Crateva religiosa G. Forst. ชื่อวงศ : CAPPARACEAE ชื่อท องถิ่น : เตน ขนาดความโต : ๔๓๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๒๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๒๐ เมตร จุดพิกัด : E 600715, N 2068480 เป น ไม ยื น ต น ขนาดกลาง มี ส รรพคุ ณ มากมายอยู  ร อบตั ว เปลื อ กใช เ ป น ยาบํ า รุ ง ร า งกาย รากและ เปลื อ กใช เ ป น ยาบํ า รุ ง ของสตรี ใบใช เ ป น ยาทาภายนอก เป น ยาถู น วดให เ ลื อ ดมาลี้ ย งให ทั่ ว บริ เวณที่ น วด

๑๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 14-15

๑๕ 9/6/2559 BE 10:08

øô

จําป หลวง

ณ ป าชุมชนบ านแม เตี๊ยะใน

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๑ ตําบลแม ถอด อําเภอเถิน จังหวัดลําปาง สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๓ (ลําปาง)

จํานวนเนื้อที่ ๖,๐๒๒ ไร อยูในปาสงวนแหงชาติ ป า แม ป ราบ โดยได รั บ การอนุ มั ติ จ ากกรมป า ไม เพื่อจัดตั้งเปนปาชุมชนเมื่อวันที่ ๒๖ ตุลาคม ๒๕๕๘ พอเมืองลําปางเล็งหาชองทางผลักดัน ตนจําปหลวง ใหญสุดในโลก ที่พบในอําเภอเถิน เปนแหลงทอเที่ยว เชิ ง อนุ รั ก ษ แ ห ง ใหม ข องจั ง หวั ด พร อ มส ง เสริ ม นโยบาย “หนึ่งหมูบาน หนึ่งปาชุมชน” ทวงคืนผืนปา เตือนนายทุน ผูม อี ทิ ธิพล คนมีสี ตัวการตัดไมทาํ ลายปา หากไมเลิก ไมรอดแนนอน เมื่อวันที่ ๑๓ ตุลาคม ๒๕๕๘ นายสามารถ ลอยฟา ผูว า ราชการจังหวัดลําปาง กลาววา การคนพบตนจําปหลวงที่ใหญที่สุดในโลก ที่บานแมเตี๊ยะใน หมู ๑ ตําบลแมถอด อําเภอเถิน จังหวัดลําปาง ในเขตปาสงวนปาแมปราบ สูงจากระดับ นํ้าทะเล ๕๔๐ เมตร มีความสูงมากกวา ๓๐ เมตร วั ด เส น รอบวงได ๘.๖๐ เมตร เส น ผ า ศู น ย ก ลาง ๒.๔๗ เมตร นั บ เป น ข า วดี ข องจั ง หวั ด ลํ า ปางที่ จ ะ สงเสริมการทองเที่ยวเชิงอนุรักษ พัฒนาเปนแหลง เรี ย นรู  ศึ ก ษาธรรมชาติ แ ห ง ใหม ข องจั ง หวั ด ลํ า ปาง เพราะตนจําปหลวง เปนไมพันธุหายาก และเปนสิ่งที่

๑๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 16-17

นามหัศจรรย อยากใหคนลําปางชวยกันประชาสัมพันธ เอกลักษณที่โดดเดน ชี้ใหเห็นวาจังหวัดลําปางมีความ อุดมสมบูรณของระบบนิเวศ โดยจะนําสื่อมวลชน ลงพื้นที่อีกครั้ง เพื่อหาวิธีการ แนวทางสงเสริมพัฒนา เส น ทางที่ จ ะไปยั ง ต น จํ า ป ห ลวงได ส ะดวกเพื่ อ ให นั ก ท อ งเที่ ย วได เ ข า มาจั ง หวั ด ลํ า ปางมากขึ้ น นายสามารถ กลาววา ไดมอบนโยบายใหหนวยงาน ดานการอนุรักษปาไมขับเคลื่อน นโยบาย ๑ หมูบาน ๑ ป า ชุ ม ชนคู  ข นานไปในการอนุ รั ก ษ ท รั พ ยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ตอไปนี้ ทุ ก หมู  บ  า นต อ งมี พื้ น ที่ ป  า ชุ ม ชนของหมู  บ  า น ชวยกันสรางกระบวนการการมีสวนรวม เพราะเชื่อวา ไม มี ใ ครดู แ ลผื น ป า ได ดี เ ท า กั บ ประชาชนในพื้ น ที่ โดยการฟนปา ไมใหถูกทําลายเพิ่ม ชวยกันทวงคืน ผืนปาและสรางผืนปาทุกพื้นที่ใหมีความอุดมสมบูรณ มีผักหวาน ไขมดแดง หนอไม และเห็ดนานาชนิด ในปา ซึ่งเปนเสมือนตูกับขาว เปนซุปเปอรมาเก็ต ประจํ า หมู  บ  า นคนในชุ ม ชนสามารถเก็ บ กิ น ได โ ดย ไมตองไปซื้อหา

จําป หลวง ชื่อวิทยาศาสตร : Magnolia rajaniana (Craib) Figlar ชื่อวงศ : MAGNOLIACEAE ชื่อท องถิ่น : จําปหลวง หรือ จําปรัชนี ขนาดความโต : ๘๖๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) เส นผ าศูนย กลาง : ๒.๗๐ เมตร ความสูง : ๓๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๙ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๐ เมตร จุดพิกัด : E 524951, N 1972290 เปนไมยนื ตน เปลือกแตกเปนรองตืน้ ๆตามยาว ใบเดีย่ ว กลิน่ หอมแรง ผลกลุม ผลยอยกลมรี ออกดอกเดือนเมษายน – พฤษภาคม พบในภาคเหนือตอนบน และเปนพรรณไมทหี่ ายากชนิดหนึง่ ของไทย เนือ้ ไมแข็ง ชาวบานนํามาทําไมกระดาน สรรพคุณของจําป : ดอก ใชเปนยาบํารุงหัวใจ บํารุงประสาท บํารุงโลหิต กลีบดอกสด มีนํ้ามันหอมระเหย ใชทา แกปวดศีรษะ ดอกและผล บํารุงธาตุ แกคลื่นเหียน แกไข ขับปสสาวะ เปลือกตน แกไขแกนบํารุงประจําเดือน

๑๗ 9/6/2559 BE 10:08

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

แดง

ณ ป าชุมชนบ านผาบ อง

หมู ที่ ๑ ตําบลผาบ อง อําเภอเมืองแม ฮ องสอน จังหวัดแม ฮ องสอน สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑ สาขาแมฮองสอน

ป า ชุ ม ชนบ า นผาบ อ ง ป า ชุ ม ชนที่ อ ยู  ใ กล เขต เมืองมากที่สุดแหงหนึ่ง ที่ราษฎรในชุมชนไดรวมกัน ดูแลรักษา เปนปาที่เปนแหลงตนนํ้า และขนานกับ แนวแมนํ้าปาย ดวยความเขมแข็งของผูนําชุมชนและ ชาวบานที่มีจิตสํานึกในการอนุรักษทรัพยากร สราง ทั ศ นี ย ภาพสองข า งทางบนถนนทางหลวงแผ น ดิ น หมายเลข ๑๐๘ ตนราชพฤกษยามฤดูรอ นจะออกดอก สีเหลืองอรามงดงามมาก ปาชุมชนบานผาบอง มีพนื้ ทีป่ า ประมาณ ๑,๙๗๐ ไร มีลักษณะพื้นที่เปนที่ราบภูเขา พื้นที่ปามีความอุดม สมบู ร ณ ม ากเป น ป า เบญจพรรณ มี ข องป า ที่ กิ น ได มากมายหลายชนิด เชน หนอไม เห็ดตางๆ นํ้าผึ้ง ฯลฯ และมีนกอาศัยอยูนานาชนิด

ภายในพื้นที่ปาชุมชนบานผาบอง จะพบตนแดง เปนไมขนาดใหญที่โดดเดนในพื้นที่ปาชุมชนแหงนี้ นอกจากความสําคัญตอระบบนิเวศแลวตนแดงยังมี ประโยชนตอ คนในพืน้ ทีเ่ นือ่ งจากสวนประกอบของตน มีสรรพคุณทีส่ ามารถบรรเทาและรักษาอาการเจ็บปวย ได ซึง่ สวนตางๆ ของตนแดงสามารถนํามาใชประโยชน ได ตนแดงจึงเปนไมใหญที่มีความสําคัญตอคนในพื้นที่ ปาชุมชนแหงนี้

แดง : Xylia xylocarpa (Roxb.) : FABACEAE : แดง (ทัว่ ไป) จะลาน จาลาน ตะกรอม สะกรอม กรอม (จันทบุรี) เพย (ตาก) ปราน (สุรินทร) ไปร (ศรีษะเกษ) กรอม (นครราชสีมา) ผาน (เชียงใหม), ควาย (เชียงใหม, กาญจนบุรี), ไคว เพร (แพร, แมฮองสอน) เพย (กะเหรี่ยง-ตาก) ขนาดความโต : ๔๗๑ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๑๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๓ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๕ เมตร จุดพิกัด : E 3846106, N 2133019

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

- เหงาเปนยาแกทองอืดทองเฟอขับลมในกระเพาะอาหาร - แกอาหารเปนพิษ - เหงาใชทาแกกลากเกลื้อน โรคผิวหนังที่เกิดจากเชื้อรา

๑๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 18-19

๑๙ 9/6/2559 BE 10:08

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตะเคียนทอง

ณ ป าชุมชนบ านขุนแหง

ตําบลปงเตา อําเภองาว จังหวัดลําปาง ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๙ (ลําปาง)

ปาชุมชนบานขุนแหง จัดตั้งครั้งแรกในป ๒๕๕๖ โดยเกิดจากการรวมตัวของสมาชิก ในชุมชนมีความ ตองการที่จะดูแลรักษาและฟนฟูปาไม เพื่อใหปา มี ค วามอุ ด มสมบรู ณ  และเกิ ด ประโยชน กั บ ชุ ม ชน จึงไดมีการรวมกันจัดทําโครงการปาชุมชนเสนอกรม ปาไม เพื่อขออนุมัติใหเจาหนาที่รวมกับชุมชนดําเนิน โครงการฯ เพื่อบํารุงรักษา และฟนฟูปา เพื่อปรับปรุง พื้นที่ปา ที่เคยถูกบุกรุกทําลายใหมีความอุดมสมบรูณ ขึน้ หรือเปนการพัฒนาพืน้ ทีป่ า ไมใหมคี วามหลากหลาย ทัง้ จํานวนและชนิดพันธุพ ชื ใหเหมาะสมเพียงพอตอการ ใชประโยชนทั้งทางตรงและทางออม โดยพื้นที่ในการ จั ด ตั้ ง ของป า ชุ ม ชนมี เ นื้ อ ที่ ทั้ ง หมด ๓,๐๗๔ ไร ลักษณะภูมิประเทศ จะมีลักษณะเปนพื้นที่ราบเชิงเขา สลับภูเขาสูง สภาพปา เปนปาเบญจพรรณ มีตนไม ใหญเปนจํานวนมาก ไมวาจะเปนตะเคียนทอง สัก ประดู การใชประโยชนในพืน้ ที่ ชาวบาน สามารถเขาไป เก็บหาของปา ไดแก เห็ด สมุนไพร อีกทั้งยังเปนแหลง ตนนํ้าลําธาร

ตะเคียนทอง : Hopea odorata Roxb. : DIPTEROCARPACEAE : กะกี้ โกกี้ (กะเหรี่ยง เชียงใหม) แคน (ตะวันออกเฉียงเหนือ, เลย) จะเคียน (เหนือ) จืองา (มลายู นราธิวาส) จูเค โซเก (กะเหรี่ยง กาญจนบุรี) ตะเคียนใหญ (กลาง) ตะเคียนทอง (กลาง, ประจวบคีรีขันธ) ไพร (ละวา เชียงใหม) ขนาดความโต : ๘๐๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๕.๓๖ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๕.๓๖ เมตร จุดพิกัด : N 0605442, E 0605837

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ใหรมเงา บังลม ใชสรางบานเรือน ทําเสาบาน พื้นบาน ทําเฟอรนิเจอร โตะ เกาอี้ เปนตนไมใหญและมีมูลคา ในตัวเอง เนื้อไมแข็งแรงและสวยงาม

๒๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 20-21

๒๑ 9/6/2559 BE 10:08

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตะเคียนทอง

ณ ป าชุมชนบ านมุกโต

ท องที่บ าน มุกโต หมู ที่ ๓ ตําบลหนองแม นา อําเภอเขาค อ จังหวัดเพชรบูรณ ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๒ (เพชรบูรณ)

ป า ชุ ม ชนบ า นมุ ก โต ไดจั ด ตั้ ง เป น ป า ชุ ม ชน เมื่อป พ.ศ. ๒๕๕๘ ในเขตปาสงวนเขาปางกอ-วังชมพู มีเนือ้ ที่ ๒,๔๗๕ ไร สภาพพืน้ ทีป่ า โดยทัว่ ไปเปนปาดิบเขา มีความเปยกชื้นตลอดปมีความอุดมสมบูรณและมี ความหลากหลายของพืชและสัตว ไดแก ตนไม เห็ด และสัตวปา หลากหลายชนิด ตนไมที่พบสวนมากไดแก ตนไทร ตนตะเคียน ตนยาง ตนตะแบก ตนโพบาย ตนตีนเปด ตนกอ และ ตนดีหมี เปนตน เห็ดที่สามารถบริโภคไดหลายชนิด เชน เห็ดระโงก เห็ดโคน เห็ดนํา้ หมาก เปนตน นอกจากนี้ ยังเปนที่อยูอาศัยของสัตวตางๆ เชน กระรอก กระแต นก อึ่ง และกบ เปนตน ในเขตปาชุมชน มีจุดเดนคือ สันเขาเปนภูแผงมา มี ลั ก ษณะเป น สั น เขาชั น สั น แคบคล า ยแผงมื อ ยาวประมาณ ๓ กม. มีสวนผลไมของผูกอการราย คอมมิวนิสตอยูกลางปา และมีผลไมที่ยังใหผลผลิต อยูคือ สมเขียวหวาน ขนุน ตนมะมวง ตนสมโอ และ ตนมะเฟอง เปนตน

ตะเคียนทอง : Hopea odorata Roxb T : ตะเคียน ตะเคียนทอง ตะเคียนใหญ (ภาคกลาง), จะเคียน (ภาคเหนือ), แคน (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ), ไพร (ลวา เชียงใหม), กะกี้ โกกี้ (กะเหรี่ยง เชียงใหม), จูเค โซเก (กะเหรี่ยง กาญจนบุรี), จืองา (มลายู-นราธิวาส) ขนาดความโต : ๗๓๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๒๓.๐๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๕.๑๐ เมตร จุดพิกัด : E 0705954, N 1829275

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อท องถิ่น

ตะเคียนทองเปนไมทมี่ คี ณ ุ คาทางเศรษฐกิจชนิดหนึง่ ของปาชุมชนบานมุกโตเพราะเนือ้ ไมมคี วามทนทาน ทนปลวก เลื่อย ไสกบ ตกแตงและชักเงาไดดีมาก นิยมใชในการกอสรางอาคารบานเรือน เฟอรนิเจอรตกแตงบาน เครื่องเรือน หรือใชทําสะพาน ตอเรือ ทํารถลาก ทําหมอนรองรางรถไฟ ตัวถังรถ กังหัน เกวียน หูกทอผา ทําไมฟน ฯลฯ ชันจากไมตะเคียนทองใชทํานํ้ามันชักเงาตบแตงเครื่องใชในรม ใชผสมกับนํ้ามันทาไมยาแนวเรือ หรือใชผสมกับ วัสดุอื่น ๆ เพื่อใชในงานตาง ๆ เชน ใชสําหรับทาเคลือบเรือเพื่อชวยรักษาเนื้อไมและปองกันเพรียงทําลาย เปนตน สวนใบตะเคียนและเปลือกตนมีสารแทนนินอยู ซึ่งคุณสมบัติของแทนนินที่ไดจากไมตะเคียนทองนี้ เมื่อนํามาใช ฟอกหนังจะชวยทําใหแผนหนังแข็งขึ้นกวาเดิม จึงเหมาะกับการนํามาใชเฉพาะงานไดเปนอยางดี นอกจากนี้ ก ารปลู ก ไม ต ะเคี ย นทองตามป า หรื อ ตามสวนสมุ น ไพรเพื่ อ เป น ไม บั ง ลม เพื่ อ ให ร  ม เงา และ ชวยรักษาสมดุลทางธรรมชาติ เพราะไมเปนไมไมผลัดใบ จึงเปนไมที่ชวยรักษาความเขียวไดตลอดป อีกทั้งยังชวย ลดกาซคารบอนไดออกไซดไดเปนอยางดีอีกดวย

๒๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 22-23

๒๓ 9/6/2559 BE 10:08

øô

ตะแบกเลือด

ณ ป าชุมชนบ านห วยกะโปะ

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๖ ตําบลหลักด าน อําเภอน้ําหนาว จังหวัดเพชรบูรณ ศูนยการเรียนรูวนศาสตรชุมชน กรมปาไม

ป า ชุ ม ชนบ า นห ว ยกะโปะอยู  ใ นพื้ น ที่ ป  า สงวน แหงชาติ ซึ่งกําลังดําเนินการจัดตั้งและประกาศเปน ป า ชุ ม ชนตามกฎหมาย มี ก ารบริ ห ารจั ด การโดย ชุ ม ชนในพื้ น ที่ ร ว มกั น ทํ า กิ จ กรรมต า งๆ เพื่ อ ดู แ ล รักษาทรัพยากรปาไม เชน การปลูกปา การกําหนด กฎระเบียบในการเขาใชประโยชนในพื้นที่ เปนตน ลักษณะภูมปิ ระเทศ เปนทีร่ าบเชิงเขาสลับซับซอน ความลาดชันประมาณ ๓๐% ความสูงจากะดับนํา้ ทะเล ๔๐๐-๖๐๐ เมตร ลักษณะดิน เปนดินรวน มีหินปน เล็กนอย สภาพพื้นที่เปนปาเต็งรัง ตนไมขึ้นกระจาย เปนหยอมๆ พันธุไ มทพี่ บ ไดแก ไมเต็ง รัง ประดู และไผ และยังพบตะแบกเลือด ซึ่งเปนตนไมใหญที่ชาวบาน ได นํ า ส ว นต า งๆ มาใช ป ระโยชน ด  า นสมุ น ไพร การทําเครื่องจักสาน เครื่องมือใชสอย ไมโครงสราง งานกอสรางตางๆ เปนตน ชุมชนในพืน้ ทีช่ ว ยกันอนุรกั ษทรัพยากรธรรมชาติ และให ช าวบ า นเข า ไปใช ป ระโยชน ใ นการเก็ บ หา ของปา นอกจากนี้ในพื้นที่ปาชุมชนแหงนี้ยังมีสถานที่ ทองเทีย่ วทีส่ าํ คัญ คือ “เลยดัน้ ” ลานหินใหญมหัศจรรย

๒๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 24-25

เปนลานหินขนาดใหญขวางทับแมน้าํ เลย ลักษณะหิน เปนกอนกลมวางเรียงรายอยูมากมาย เปนหลุมเปน บอเล็กใหญคลายครกหินเพราะถูกนํ้ากัดเซาะเปน เวลานานกวา ๑๐๐ ป โดยนํ้าจะไหลลอดใตลานหิน แลวทะลุออกไปอีกดานหนึ่งของลานหินขนาดใหญ ซึ่งเปนความมหัศจรรยที่ธรรมชาติสรางขึ้น ซึ่งจะเห็น ไดชดั ในฤดูแลง

ตะแบกเลือด : Terminalia mucronata Craib & Hutch. : COMBRETACEAE : คะกาง (กะเหรียง เชียงใหม) ปราบตําเลีย (เขมร บุรีรัมย) เปย (อุบลราชธานี) เปอยปง เปอยป เปอยสะแอน (ภาคเหนือ) มะเกลือเลือด (ภาคกลาง) ขนาดความโต : ๓๖๒ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๒๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๓ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๙ เมตร จุดพิกัด : 0772682 E, 1880462 N

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ไมตนขนาดใหญสูงไดถึง ๓๕ เมตร เปลือกเรียบ ลอกเปนแผน เปนแองตื้นๆ เปลือกในสีนํ้าตาลแดง มีขนสัน้ นุม ตามกิง่ ออน ใบออน กานใบ แผนใบดานลาง ชอดอก และผล ใบเรียงเกือบตรงขาม รูปรีถึงรูป ขอบขนาน หรือแกมรูปไข ยาว ๘-๒๕ เซนติเมตร ปลายมน หรื อ เว า ตื้ น ๆ เส น แขนงใบโค ง จรดกั น ใกล ข อบใบ เสนใบยอยแบบขั้นบันได ใบแกสีแดง กานใบยาว ๑-๓ เซนติเมตร มีตอมนูนหนึ่งคูที่ดานขางกานใบ ใกลโคน ชอดอกยาว ๙-๑๕ เซนติเมตร ออกพรอม ผลิ ใ บใหม ดอกสี ค รี ม หลอดกลี บ เลี้ ย งยาว ๐.๕-๑ มิลลิเมตร ปลายแยกเปน ๕ แฉก ขนาดเล็ก จักมน เกสรเพศผู ๑๐ อัน ยาว ๓-๔ มิลลิเมตร จานฐาน ดอกมีขนหนาแนน ผล มี ๒ ปก กวาง ๕-๘ มิลลิเมตร ยาว ๑.๕-๓ เซนติเมตร โคนและปลายเปนสันคม ปกกวาง ๑.๕-๔ เซนติเมตร ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตาม ปาเบญจพรรณ และปาเต็งรัง การใชประโยชน นอกจากจะนํามาปลูกในลักษณะ เปนไมประดับ การใชประโยชนดานอื่นๆ ไดแก เนื้อไม ใชในการกอสรางสวนตางๆ ของอาคารบานเรือนที่อยู ในรม ใชทาํ เสา เสาเข็ม ฯลฯ สามารถนํามาเผาเปนถานให ความรอนประมาณ ๗,๔๑๙ แคลอรีต่ อ กรัม (คํานวณจาก ตัวอยางแหง) เปลือก ใชปรุงเปนยาแกบดิ และมูกเลือด

๒๕ 9/6/2559 BE 10:08

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ไทรย อยใบทู

ณ ป าชุมชนบ านหลักด าน หมู ที่ ๒ ตําบลหลักด าน อําเภอน้ําหนาว จังหวัดเพชรบูรณ ศูนยการเรียนรูวนศาสตรชุมชน กรมปาไม

ปาชุมชนบานหลักดาน จัดตัง้ ขึน้ เมือ่ ป พ.ศ.๒๕๕๕ มีพื้นที่ประมาณ ๑๒๐ ไร สภาพทั่วไปเปนรองเขา ตั้งอยูทิศตะวันตกของหมูบาน มีถนนออมทางทิศ ตะวันตก และทิศเหนือ มีลําหวยไหลผาน ลักษณะภูมปิ ระเทศเปนทีร่ าบเชิงเขา สลับซับซอน ความลาดชันประมาณ ๓๐% สูงจากระดับนํ้าทะเล ประมาณ ๖๐๐-๗๐๐ เมตร ลักษณะดินเปนดินรวน มีหินปนเล็กนอย สภาพพืน้ ทีเ่ ปนปาเบญจพรรณผสมเต็งรัง มีตน ไม ขึ้นกระจายเปนหยอมๆ พันธุไมที่พบ ไดแก ไมเต็ง รัง ประดู เก็ดดํา เก็ดแดง พบไผ และกระทุม เนิน ตามรองนํา้ การใชประโยชนที่ดินในปจจุบัน ชุมชนชวยกันอนุรักษ เพื่อใหชาวบานเขาไปใชประโยชนและเก็บหาของปา ตามฤดูกาล

๒๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 26-27

ไทรย อยใบทู : Ficus microcarpa L. f. : MORACEAE : ไทรพัน (ลําปาง), ไทร (นครศรีธรรมราช), ไทรกระเบื้อง (ประจวบคีรีขันธ), จาเรย (เขมร), ไทรยอย ขนาดความโต : ๒๐๖ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๑๘ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๒๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๙ เมตร จุดพิกัด : E 762940, N 1876978

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ไมตนขนาดใหญ สูงไดถึง ๓๐ เมตร บางครั้ง อาจรอเลื้ อ ยกั บ พื้ น ดิ น หรื อ กึ่ ง อาศั ย กั บ ไม อื่ น ๆ มีรากอากาศอยูต ามกิง่ ไม เปนเสนเรียวยาวจํานวนมาก เปลือกสีเทา หูใบยาว ๐.๕-๑.๕ เซนติเมตร รวงเร็ว ใบมีลักษณะเปนรูปรี รูปขอบขนาน หรือรูปไขกลับ เกือบกลม ยาว ๒-๑๔ เซนติเมตร ขอบใบหนาชวงโคน ปลายใบเปนรูปติ่งทูเกือบแหลม แผนใบหนา เสนโคน ใบ ๑ คู เห็นชัดเจน เสนแขนงใบยอยเรียงขนานกัน มีตอ มไขทีโ่ คนเสนกลางใบ กานใบยาว ๐.๕-๓ เซนติเมตร ดอกอยูภายในฐานดอกที่ขยายออกเดี่ยวๆ หรือเปนคู ตามซอกใบ รูปกลม เสนผานศูนยกลาง ๐.๕-๑ เซนติเมตร สุ ก มี สี ช มพู ห รื อ ม ว งอมดํ า ไร ก  า น ช อ งเป ด กว า ง ๑.๕-๒ มิลลิเมตร มีขนดานในใบประดับดานบน ๓ อัน เรียงซอนเหลื่อม กลีบรวมดานในสีแดง ขอบสีขาว ในไทยพบทัว่ ทุกภาค ขึน้ ตามปาดิบแลง ปาดิบชืน้ และ ปาเบญจพรรณ ปาเสือ่ มโทรมชายทะเล หรือเขาหินปูน ความสูงถึงประมาณ ๑,๑๐๐ เมตร จากระดับนํ้าทะเล เปนไมทนี่ ยิ มปลูกเปนไมประดับใหรม เงา ออกดอกและ ออกผลตลอดทั้งป รากอากาศใชตมดื่มขับปสสาวะ แก ขั ด เบา แก นิ่ ว บํ า รุ ง นํ้ า นม ใช เ ป น ยาขั บ พยาธิ ชวยแกอาการอักเสบหรือลดการติดเชื้อ เชน ฝหรือ รอยฟกชํ้า รากสมานลําไส แกทองเสียได

๒๗ 9/6/2559 BE 10:08

øô

นนทรีบ าน

ณ ป าชุมชนบ านใหม จัดสรร

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๕ ตําบลร องเข็ม อําเภอร องกวาง จังหวัดแพร สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๓ สาขาแพร

ขอมูลปาชุมชน ปาชุมชนบานใหมจัดสรร ตั้งอยูในเขตปาสงวนแหงชาติ ปาแมคํามี มีเนื้อที่ ๔๐๙ ไร อาณาเขตพื้นที่

ดานทิศเหนือ ดานทิศตะวันออก ดานทิศใต ดานทิศตะวันตก

ลักษณะภูมิประเทศ :

เปนเนินเขาขนาดเล็กที่สลับซับซอนกันอยู ซึ่งอยูทางทิศตะวันออกเฉียงใต ของหมูบาน อยูหางจากหมูบานประมาณ ๑ กิโลเมตร เปนปาเต็งรัง มีพันธุไมเดน ๆ ไดแก เต็ง รัง เหียง พลวง มะขามปอม ติ้ว ปรง ชุมชนบานใหมจัดสรร ไดใชประโยชนจากปาชุมชนเพื่อ - เปนแหลงตนนํ้าลําธาร - เปนแหลงอาหารจากปา - เปนแหลงไมใชสอย - เปนแหลงพืชสมุนไพร - เปนแหลงศึกษาธรรมชาติ สถานที่ศึกษาดูงาน

สภาพปา : การใชประโยชนในพื้นที่ :

จด ที่ทํากินราษฎร จด ที่ทํากินราษฎร จด ทางหลวงชนบท จด ที่ทํากินราษฎร

นนทรีบ าน ชื่อวิทยาศาสตร : Peltophorum pterocarpum (DC.) Backer ex K. Heyne ชื่อวงศ : FABACEAE ชื่อท องถิ่น : สารเงิน กระถินปา กระถินแดง นนทรีบาน ขนาดความโต : ๒๐๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๑๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๒๐ เมตร จุดพิกัด : E 0639124, N 2021930 นนทรีบา นเปนไมในปาชุมชนบานใหมจดั สรรทีม่ ขี นาดใหญ คนในชุมชนนํายอดและฝกออน ใชเปนอาหารประเภท ผักเหนาะ ใหรสชาติฝาดมัน เปลือกตนเมื่อนําไปตมจะใหสีนํ้าตาลอมเหลือง ซึ่งนํามาใชในการยอมผาฝายบาติก หรือ ใชพิมพผาปาเตะ ใชยอมแหและอวน เนื้อไมนนทรีมีสีนํ้าตาลอมสีชมพู เปนมันเลื่อม เสี้ยนไมตรงหรือเปนคลื่นบาง เนือ้ ไมมคี วามหยาบปานกลาง เลือ่ ยผาไสกบตบแตงไดงา ย มอดปลวกไมกนิ ใชในการกอสรางบานเรือนไดเปนอยางดี เชน ทําพื้น เพดาน ฝา รอด ตง อกไก หรือใชทําเครื่องเรือน เครื่องเครื่องใช ทําหีบ พานทายปน คันไถ ฯลฯ หรือใช เผาทําถาน อีกทั้งยังเชื่อวาเปนไมมงคลอีกดวย ตนนนทรีเปนพันธุไ มโตเร็ว ปลูกงาย มีความแข็งแรงทนทาน มีรปู ทรงของตนและมีดอกทีส่ วยงาม ดอกมีกลิน่ หอม ออน ๆ จึงเหมาะสําหรับนํามาปลูกเปนไมประดับตามอาคารสถานที่ตาง ๆ สวนสาธารณะ รีสอรท ริมทะเล ริมถนน ทางเดิน หรือทีจ่ อดรถ ใชปลูกเพือ่ ใหรม เงาและปองกันลมไดดี ใชเปนรมเงาในสวนกาแฟไดดมี าก เพราะเปนไมตระกูลถัว่ จึงชวยบํารุงดินใหอุดมสมบูรณขึ้นไดอีกดวย

๒๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 28-29

๒๙ 9/6/2559 BE 10:08

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

มะเดื่อชุมพร

ณ ป าชุมชนบ านห วยลาน

ท องที่บ าน ห วยลาน หมู ที่ ๙ ตําบลน้ําชุน อําเภอหล มสัก จังหวัดเพชรบูรณ ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๒ (เพชรบูรณ)

ปาชุมชนบานหวยลาน ตัง้ อยูห มูท ี่ ๙ ตําบลนํา้ ชุน อําเภอหลมสัก จังหวัดเพชรบูรณ อยูในเขตปาสงวน ปาเขาโปลกหลน มีเนื้อที่ ๗๔๐ ไร สภาพพื้นที่ปา โดยทั่วไป ปาชุมชนบานหวยลานเปนปาฟนฟูจากการ ทําไร เดิมของชุมชน ปาชุมชนบานหวยลานมีจุดเดน คือมีลําหวยคนฑาไหลผาน ทําใหมีลําธารและมีนํ้าตก นอยใหญเกิดขึ้นและมีลานหินที่สวยงาม โดยเฉพาะ ชวงฤดูฝนมีนาํ้ ตกทีโ่ ดดเดนคือนํา้ ตกตาดสูง ตนไมทพี่ บ ในป า ชุ ม ชนส ว นมากคื อ ต น มะเดื่ อ เสี้ ย วเครื อ ตนมะคาโมง ตนแดง ตนสัก ตนประดูตนฉําฉา และ ตนสะพุง เปนตน นอกจากนั้นยังเปนที่อยูอาศัยของ สัตวตา งๆ เชน งูเหลือม กระตาย หมูปา กระรอก กระแต นก อึง่ และกบ เปนตน มีเห็ดทีส่ ามารถบริโภคไดหลาย ชนิดเชน เห็ดระโงก เห็ดโคน เห็ดนํ้าหมาก เห็ดปลวก เห็ดหูหนู เปนตน ในป พ.ศ. ๒๕๕๖ ปาชุมชนบานหวย ลาน ไดรบั รางวัล คนรักษปา ปารักชุมชน และไดเขารวม กิจกรรมกับกรมปาไมเชนโครงการ ๖๐ ปาชุมชน อนุรักษพันธุกรรมพืช ในป ๒๕๕๘

๓๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 30-31

มะเดื่อชุมพร : Ficus racemosa L. : MORACEAE : เดื่อเกลีย้ ง (ภาคเหนือ), มะเดื่อนํ้า มะเดื่อหอม หมากเดื่อ เดื่อเลี้ยง (ภาคอีสาน), มะเดื่อ มะเดื่อเกลี้ยง มะเดื่อชุมพร เดื่อนํ้า กูแซ (ภาคใต), มะเดื่อดง, มะเดื่อไทย, มะเดื่ออุทุมพร เปนตน ขนาดความโต : ๗๓๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๓ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๒๕ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๗ เมตร สูงจากระดับนํ้าทะเล : ๒๘๑ เมตร จุดพิกัด : E 725857, N 1847986 1. ใชเปนยาแกไข ถอนพิษไข กระทุงพิษไข แกไขหัว ไขกาฬ หรือไขพิษทุกชนิด (ราก) 2. ชวยกลอมเสมหะ และโลหิต (ราก) 3. ชวยแกอาเจียน (เปลือก) 4. ชวยแกอาการรอนใน (ในคาบสมุทรมลายู) (ราก) 5. ชวยแกธาตุพิการ (เปลือก) 6. ผลดิบชวยแกโรคเบาหวาน (ผลดิบ) 7. เปลือกตนใชรับประทานแกอาการทองเสีย ทองรวง (ที่ไมใชบิดหรืออหิวาตกโรค) 8. ผลสุกมีฤทธิ์เปนยาระบาย (ผลสุก) 9. ชวยหามเลือด และชะลางบาดแผล (เปลือกตน) 10. ใชเปนยาสมานแผล (เปลือกตน) 11. ชวยแกประดงเม็ดผื่นคัน (เปลือก) 12. ในคาบสมุทรมลายู จะใชรากตมกับนํ้าปรุงเปนยาบํารุงหลังการคลอดบุตร (ราก) 13. ไมมะเดื่อจัดเปนไมมงคลที่สามารถปลูกไวในบาน และยังเปนไมศักดิ์สิทธิ์

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

๓๑ 9/6/2559 BE 10:08

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

มะเฟองช าง

ณ ป าชุมชนบ านเขาขวาง

หมู ที่ ๑๓ ตําบลวังน้ําขาว อําเภอบ านด านลานหอย จังหวัดสุโขทัย สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๔ (ตาก)

ปาชุมชนบานเขาขวาง ตั้งอยูในเขตทองที่บาน เขาขวาง หมู  ที่ ๑๓ ตํ า บลวั ง นํ้ า ขาว อํ า เภอบ า น ด า นลานหอย จั ง หวั ด สุ โขทั ย โดยเริ่ ม จากการ รวมกลุมกันเพื่อดูแลปาตั้งแตเดือนเมษายน ๒๕๓๘ และไดจดั ตัง้ เปนปาชุมชนในป ๒๕๕๗ ครอบคลุมพืน้ ที่ ๕๑๘-๒-๐๖ ไร มีสภาพภูมปิ ระเทศเปนเขาหินปูน โดยจุดเดนของพืน้ ที่ ไดแก ถํ้าที่มีความสวยงามและสามารถจะพัฒนาเปน แหลงทองเที่ยวไดหลายแหง ซึ่งในปจจุบันไดทําการ พัฒนาเปนแหลงทองเที่ยวแลวจํานวน ๑ แหง สภาพปาเปนปาเบญจพรรณ คอนขางสมบูรณ มีพนั ธไุ มมคี า และหลากหลากชนิดขึน้ อยูต ามธรรมชาติ ไดแก แดง ประดู มะคาโมง มะคาแต ฯลฯ และสมุนไพร ตาง ๆ ไดแก ฤาษีคืนชีพ กระเจียว วานเปราะ บุก เรว เอื้องหมายนา จันผา หนอนตายหยาก ฯลฯ ซึ่งชุมชน จะอนุรักษไวเปนแหลงอนุรักษพันธุกรรมพืช สัตวปาหลากหลายชนิด เชน นก เมน นิ่มหมาปา และสัตวปาคุมครองที่ยังคงพบเห็นรองรอย ไดแก เลียงผา

๓๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 32-33

การใชประโยชน ๑. เปนแหลงทองเที่ยว และศึกษาเรียนรูธรรมชาติ แกเยาวชนและบุคคลทั่วไป ๒. เป น แหล ง อาหาร ได แ ก หน อ ไม บุ ก เห็ ด ไผ เห็ดโคน ผักหวาน เปราะปา ไขมดแดง เปนตน ๓. เปนแหลงไมใชสอยในชุมชนนํากิ่งไมกานไมไผ มาทํารั้ว และทําคางผัก ทําดามไมกวาด เปนตน ๔. เปนแหลงสมุนไพรและยารักษาโรค ไดแก แกนฝาง จันทรแดงจันทนผา หนอนตายหยาก ฤาษีคืนชีพ เปนตน

มะเฟ องช าง ชื่อวิทยาศาสตร : Lepisanthes tetraphylla (Vahl) Radlk. ชื่อวงศ : SAPINDACEAE ชื่อท องถิ่น : มะเฟองปา, ครูด(สุโขทัย) ขนาดความโต : ๓๘๖ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๒๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๐ เมตร จุดพิกัด : E 557991, N 1895382 ชุนชนบานเขาขวาง เปนชุมชนที่อยูรวมกันมา เปนเวลาชานาน ชาวบานในชุมชน จึงมีความผูกพัน กันอยางแนนแฟน จึงมีความเปนนํา้ หนึง่ ใจเดียวในการ ทํากิจกรรมตางๆ รวมกัน หลังจากชุมชนบานเขาขวาง ได ร  ว มเข า โครงการป า ชุ ม ชน และได รั บ ความรู  การจัดการและการใชประโยชนจากปา ชาวบานจึง ไดมีการจัดการ และรวมกันอนุรักษปาอยางจริงจัง และเนื่องจากสภาพปา เปนปาเบญจพรรณที่มีความ อุดมสมบูรณ ชาวบานจึงไดอนุรักษและใชประโยชน จากปามากมาย รวมไปถึงตนมะเฟองชาง ทีช่ าวชุมชน บานเขาขวางรวมกันดูแล และอนุรักษเปนอยางดี เนื่องจากมะเฟองชางในชุมชนของเรามีขนาดใหญ และมี อ ายุ ห ลายป ต  น มะเฟ อ งช า งมี ลั ก ษณะต น ขนาดใหญ สูง ๑๕–๒๓ เมตร ผลัดใบ เรือนยอด เป น พุ  ม มนค อ นข า งกลม โคนต น เป น พู พ อน ใบ เป น ใบประกอบแบบขนนกชั้ น เดี ย ว ปลายคู  เรียงเวียนสลับ ใบยอยเรียงตรงขาม ๒ คู ใบรูปไข กวาง ๓–๑๑ เซนติเมตร ยาว ๕–๒๘ เซนติเมตร ปลายใบแหลม ฐานใบสอบ ผิ ว ใบด า นบนเกลี้ ย ง ดานลางมีขนสั้นนุม ขอบเรียบหรือเปนคลื่นเล็กนอย เสนแขนงใบขางละ ๕-๑๑ เสน ดอกของมะเฟองชาง มีสีขาว อมเขียว สีครีม หรือสีชมพู มีกลิ่นหอมคลาย พิกุล ออกเปนชอแบบกระจะตามกิ่ง เหนือรอยแผล ใบ กลีบเลี้ยง ๕ กลีบ แบงเปน ๒ ชั้น ชั้นนอก ๒ กลีบ ชั้นใน ๓ กลีบ รูปรีถึงกลมหรือรูปไขถึงไขกลับ เกลี้ยง หรือมีขนดานใน กลีบดอก ๒ กลีบ รูปรีกวางถึงรูป

ขอบขนานหรือรูปไขผวิ ดานในเกลีย้ ง ยกเวนโคนดอกมี ขน ผล เปนผลสดแบบมีเนื้อเมล็ดเดียว ทรงกลมหรือรี สีเหลือง เทาหรือเทาเขม เมล็ดสีนํ้าตาล ขนาดใหญ และเปลือกจะมีสขี าวปนเทา ประโยชนของมะเฟองชาง มะเฟองชางเปนพืชทนรม สามารถปลูกเพื่อใหรมเงา ใชทําเครื่องจักสาน และเครื่องใชสอย ทําเครื่องเรือน ผลทําปุยหมัก และบํารุงดินไดอีกดวย

๓๓ 9/6/2559 BE 10:08

øô

มะค าโมง

ณ ป าชุมชนบ านปางเปา

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๘ ตําบลขี้เหล็ก อําเภอแม แตง จังหวัดเชียงใหม สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑ (เชียงใหม)

ปาชุมชนบานปางเปา หมูท ี่ ๘ ตําบลขีเ้ หล็ก อําเภอ แมแตง จังหวัดเชียงใหม อยูในเขตปาสงวนแหงชาติ ปาแมแตง เนื้อที่ ๙๓๘-๑-๐๐ ไร ไดรับการอนุมัติจัด ตัง้ ขึน้ ทะเบียนกับกรมปาไม เมือ่ ป พ.ศ. ๒๕๔๗ และได ตออายุโครงการเมื่อป พ.ศ. ๒๕๕๔ และทางหมูบาน ปางเปารวมกับสวนจัดการปาชุมชน สํานักจัดการ ทรัพยากรปาไมที่ ๑ เชียงใหม สงเขาประกวดตาม โครงการคนรักษปา ปารักชุมชน ซึ่งกรมปาไมและ บริษัทผลิตไฟฟาราชบุรีโฮลดิ้ง จํากัด (มหาชน) จัดให มีการประกวดขึน้ และไดรบั รางวัลปาชุมชนดีเดนระดับ จังหวัดเมื่อป พ.ศ. ๒๕๕๑

๓๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 34-35

ปาชุมชนบานปางเปา ลักษณะพืน้ ทีเ่ ปนทีร่ าบและ ที่ลาดชันเล็กนอย เปนปาเต็งรัง มีความอุดมสมบูรณ พันธุไ มเดนไดแก สัก ไผ กระบก แดง ประดู และของปา กินได เชน หนอไม เห็ดเผาะ ผักกูด เห็ดไขหา น เปนตน และเปนที่อยูอาศัยของสัตวปา ผูนําชุมชนมีความเขมแข็งในการอนุรักษ และ ชุมชนมีสวนรวมในการดูแลรักษาปา รวมทั้งมีการ ปลูกจิตสํานึกใหกับกลุมเยาวชนใหเขามามีสวนรวม ทํ า ให ป  า ชุ ม ชนแห ง นี้ มี ค วามอุ ด มสมบู ร ณ ม ากขึ้ น จุดเดนของปาชุมชน จากการสํารวจพบวา มีตน กระบก ในพื้นที่ ซึ่งมีความโตตั้งแต ๑ เมตร ถึง ๕.๖๐ เมตร

มะค าโมง : Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib : FABACEAE : เขง เบง (เขมร-สุรินทร), บิง (ชอง-จันทบุรี), ปน (ชาวบน-นครราชสีมา), มะคาใหญ (ภาคกลาง), มะคาหลวง มะคาหัวดํา (ภาคเหนือ) ขนาดความโต : ๕๘๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๒๗ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๓๗ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๓๕ เมตร จุดพิกัด : E 530971, N 2051590

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

เปนไมยนื ตนขนาดใหญ ผลัดใบ มีความสูงระหวาง ๑๕-๒๐ เมตร แตกกิง่ ตํา่ เรือนยอดเปนพุม แผกวาง ตามลําตนมัก เปนครีบและมักจะมีปมุ ปมตัง้ แตขนาดเล็กถึงขนาดใหญ เขาใจวาปุม นีเ้ กิดจากเซลลมะเร็งทีท่ าํ ใหเกิดการพัฒนาผิดไป เปลือกสีนํ้าตาลออนหรือชมพูอมนํ้าตาล หรือสีเทา มีรูระบายอากาศกระจัดกระจาย เนื้อไมมีสีนํ้าตาลอมเหลืองออน แข็ง เหนียว ทนทาน ขัดและชักเงาไดดี กระพี้สีขาวหรือขาวอมเหลือง กิ่งออนมีขนคลุมบางๆ ใบ เปนชอเรียงสลับกัน ดอกสีเขียวออน แตมสีแดงเรือ่ ๆ ออกเปนชอแตกแขนงทีป่ ลายกิง่ มีขนคลุมบาง ๆ ออกดอกระหวางเดือนกุมภาพันธมีนาคม ฝกแกประมาณเดือนมิถุนายน-สิงหาคม ผล เปนฝกแบนรูปบรรทัดสั้น เปลือกหุมฝกแข็งมาก เมื่อฝกแก จะแตกออกเปน ๒ ซีก เมล็ดแกสีดํา มีเยื่อหนารูปถวย สีเหลืองสด หอหุมสวนฐานของเมล็ด กลุมสมุนไพรเรียกผล ของมะคาโมงวา “ฟนฤาษี” ใชเปนยาสมุนไพร ชุมชนบานใหมดอนชัย ไดเล็งเห็นถึงความสําคัญของปาชุมชน โดยปลูกฝงใหเยาวชน รักและหวงแหนตนไม โดยเฉพาะไมใหญในปาชุมชนในพืน้ ทีน่ คี้ อื “ตนมะคาโมง” ซึง่ เปนไมเนือ้ แข็ง สามารถนํามาซอมแซม หรือนํามาสราง อาคารอเนกประสงคของชุมชน ใชทําเสา รอด ตง ตอเรือ เครื่องกลึง ใชสําหรับกลึง แกะสลัก ทําพานทายและรางปน นํ้าฝาดสําหรับฟอกหนัง เมล็ดออนเนื้อในรับประทานได

๓๕ 9/6/2559 BE 10:09

øô

มะค าโมง

ณ ป าชุมชนบ านไร ใต

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๓ ตําบลวังกวาง อําเภอน้ําหนาว จังหวัดเพชรบูรณ ศูนยการเรียนรูวนศาสตรชุมชน กรมปาไม

ปาชุมชนบานไรใต มีพื้นที่ประมาณ ๒,๕๐๐ ไร โดยแบงเปน ๒ แปลง ชุมชนบานไรใตไดอนุรักษ ปาชุมชนโดยระบบวัฒนธรรมชุมชนสืบทอดมานับ ตั้ ง แต ตั้ ง บ า น ในป พ.ศ.๒๕๔๑ ชุ ม ชนได สํ า รวจ สภาพดิน นํ้า ปา และจําแนกเขตการใชประโยชน ที่ดิน เปนเขตที่ดินทํากิน เขตปาอนุรักษ และเขต ปาชุมชน จากนั้นไดจัดตั้งคณะกรรมการปาชุมชน พร อ มกั บ ออกกฎระเบี ย บในการอนุ รั ก ษ ฟ   น ฟู แ ละ ใชประโยชนจากปา ตอมาในป พ.ศ. ๒๕๔๕ กรมปาไม ไดเขามาดําเนินโครงการในพื้นที่ปาชุมชนแหงนี้โดยใช ชื่อวาปาพื้นบานอาหารชุมชนบานไรใต

๓๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 36-37

ลักษณะภูมิประเทศ เปนเนินลาดเทจากตะวันตก ไปตะวันออก ลงสูลําหวยและตัวหมูบาน เสนทางเขา หมูบานอยูทางดานเหนือและตะวันออก สภาพพื้นที่ เปนปาเบญจพรรณ มีไมใหญปกคลุมพืน้ ที่ ไมขนาดกลาง และเล็กมีอยูโดยทั่วไป ไมพื้นลางเปนปาไผ นอกจากนี้ ยังพบวามีสภาพเปนปาเต็งรังที่กําลังจะเปลี่ยนแปลง เปนปาดิบแลง และมีไมมะคาโมงกระจายอยูท วั่ พืน้ ทีป่ า ซึ่งชาวบานไดใชประโยชน ไมวาจะเปนแหลงอาหาร เก็บหาของปา ทําเครื่องจักสาน การใชทําเครื่องเรือน หรือเปนสมุนไพร

มะค าโมง : Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib : FABACEAE : เขง เบง (เขมร-สุรินทร) บิง (ชอง-จันทบุรี) ปน (ชาวบน-นครราชสีมา) มะคาใหญ (ภาคกลาง) มะคาหลวง มะคาหัวดํา (ภาคเหนือ) ฟนฤๅษี แตโหลน ขนาดความโต : ๓๑๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๒๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๒๓ เมตร จุดพิกัด : E 0783533, N 1868492

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ไมตน ผลัดใบขนาดกลาง-ใหญ ทีส่ ามารถปลูกเปน ไมทางเศรษฐกิจได สูงไดถึง ๓๐ เมตร ลําตนคดงอ ใบประกอบปลายคู มีใบยอย ๓-๕ คู รูปไข ยาว ๕-๙ เซนติเมตร ปลายใบมน เวาตื้น ชอดอกแบบชอแยก แขนง ยาว ๕-๑๕ เซนติเมตร กานดอกยาว ๐.๗-๑ เซนติเมตร กลีบเลีย้ ง ๔ กลีบ รูปรี กลีบดอกมีกลีบเดียว สีชมพูอมแดง รูปขอบขนาน ยาว ๑.๒-๒ เซนติเมตร โคนเรียวแคบเปนกานกลีบ ปลายเวาตื้น เกสรเพศผู ที่สมบูรณ ๗ อัน เกสรเพศผูที่เปนหมัน ๓ อัน ฝกแบน รูปขอบขนานเบีย้ ว ยาว ๑๕-๒๐ เซนติเมตร เปลือกหนา เมล็ดรูปรี ยาว ๒.๕-๓ เซนติเมตร มีผนังกัน้ ขัว้ เมล็ดมีเยือ่ หุมหนาสีเหลืองอมสม ในไทยพบแทบทุกภาคยกเวน ภาคใต ขึน้ ตามปาเต็งรัง ปาเบญจพรรณ และปาดิบแลง เนื้อไมใชทําเสา ทําไมหมอนรองรางรถไฟ ใชในการ กอสรางตาง ๆ ปุมไมมะคาโมงมีลวดลายสวยงามดี และราคาแพง ใชทําเครื่องเรือนและเครื่องใชชั้นสูง เฟอรนิเจอรไมมะคาโมงไดรับความนิยมสูง เปลือกตน ผสมกับเปลือกตนมะคาแตอยางละครึ่ง กํามือ ใชเปน ยาประคบ แกฟกชํ้า ปวดบวม

๓๗ 9/6/2559 BE 10:09

øô

มะม วงป า

ณ ป าชุมชนบ านต อแพ

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๑ ตําบลแม เงา อําเภอขุนยวม จังหวัดแม ฮ องสอน สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑ สาขาแมฮองสอน

ปาชุมชนบานตอแพ ปาชุมชนที่ไมเคยขาดนํ้า เพราะมีการรักษาตนนํ้าไว ดวยความเขมแข็งของ ผูนําชุมชนและชาวบานที่มีจิตสํานึกในการอนุรักษ ทรัพยากร ลาสุด ปาชุมชนบานตอแพไดรับรางวัล ปาชุมชนชนะเลิศระดับประเทศ ประจําป ๒๕๕๘ รางวัลถวยพระราชทานสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุ ม ารี ของโครงการคนรั ก ษ ป  า ป า รั ก ชุ ม ชน จั ด โดยบริ ษั ท ผลิ ต ไฟฟ า ราชบุ รี โฮลดิ้ง จํากัด (มหาชน) และกรมปาไมเมื่อเร็วๆ นี้ ปาชุมชนบานตอแพ มีพนื้ ทีป่ า ประมาณ ๑,๑๗๐ ไร มีลักษณะพื้นที่เปนที่ราบภูเขาสูงสลับกัน พื้นที่ปา มีความอุดมสมบูรณมากเปนปาดิบเขา มีพืชสมุนไพร ๒๐๐-๓๐๐ ชนิด มีของปาที่กินไดมากมายหลายชนิด เชน หนอไม เห็ดไขเหลือง เห็ดไขขาว เห็ดลม กระชาย ผักกูด มะเขือพลวง บวบปา กลวยปา เพกา นํา้ ผึง้ ฯลฯ และมีสัตวปาอาศัยอยูนานาชนิด คนพื้ น ถิ่ น ในหมู  บ  า นต อ แพส ว นมากเป น ชาว ไทใหญ สวนใหญประกอบอาชีพเกษตรกรรม ทั้งนี้ ชาวบ า นได เ ริ่ ม รวมตั ว กั น ดู แ ลรั ก ษาป า ในพื้ น ที่ อยางจริงจัง ไดจัดตั้งคณะกรรมการปาชุมชน มีการ จั ด ทํ า แผนชุ ม ชนที่ ชั ด เจนและปฏิ บั ติ เ ห็ น ผล

เปนรูปธรรม การจัดทํากฎระเบียบดวยความมุงมั่น และทุมเทในการอนุรักษธรรมชาติจนทําใหปาชุมชนมี ความอุดมสมบูรณ อีกทัง้ การมีผนู าํ ทีเ่ ขมแข็ง ชาวบาน มีความรักใครสามัคคีปรองดองกัน และมีสวนรวมใน การพัฒนารักษาปาบนแนวคิดเพื่อการพัฒนาชุมชน พรอมทัง้ การปลูกจิตสํานึก ในการอนุรกั ษทรัพยากรแก เยาวชน ทําใหปา ชุมชนบานตอแพควารางวัลปาชุมชน สุดยอดระดับประเทศไปครอง เปนปาชุมชนตัวอยาง ที่สรางความภาคภูมิใจใหกับคนในชุมชนทุกคน ที่ไดมี สวนรวมในการอนุรักษปาชุมชนของประเทศ

มะม วงป า ชื่อวิทยาศาสตร : Mangifera caloneura Kurz. ชื่อวงศ : ANACARDIACEAE ชื่อท องถิ่น : จองบั้วกู (มง), มะมวงปา (คนเมือง), แผละเสดโย (ลั้วะ), มะโมงเดี๋ยง (เมี่ยน) ขนาดความโต : ๔๘๕ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๒ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๒๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๒๓ เมตร จุดพิกัด : E 384183, N 2077266 ผลมะมวงแกดบิ ใหพลังงานตอรางกาย ซึ่งประกอบดวย เสนใย แคลเซียม ฟอสฟอรัส เหล็ก เบตา – แคโรทีน วิตามินบีหนึ่ง วิตามินบีสอง ไนอาซิน วิตามินซี เปนตนแปรรูปเปน มะมวงกวน มะมวงดอง มะมวงแชอิ่ม มะมวงเค็ม นํ้ามะมวง แยม ฯลฯ สรรพคุณทางยา ผลสดแก รับประทานแกคลื่นไสอาเจียน วิงเวียน กระหายนํ้าผลสุก หลังรับประทานแลวลางเมล็ดตากแหง ตมเอานํ้าดื่ม หรือบดเปนผง รับประทานแกทองอืดแนน ขับพยาธิใบสด ๑๕–๓๐ กรัม ตมเอานํา้ ดืม่ แกลาํ ไสอกั เสบเรือ้ รัง ทองอืดแนน เอานํา้ ตมลางบาดแผลภายนอกไดเปลือกตน ตมเอานํา้ ดืม่ แกไขตัวรอนเปลือกผลดิบ คั่วรับประทานรวมกับนํ้าตาล แกอาการปวดเมื่อยเมื่อมีประจําเดือน แกปวดประจําเดือน

๓๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 38-39

๓๙ 9/6/2559 BE 10:09

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ยวน

ณ ป าชุมชนบ านพอนอคี

หมู ที่ ๙ ตําบลห วยโป ง อําเภอเมืองแม ฮ องสอน จังหวัดแม ฮ องสอน สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑ สาขาแมฮองสอน

ปาชุมชนบานพอนอคี ปาชุมชนที่เปนปาดิบชื้น มีพันธุไมที่ในพื้นที่อื่นๆ ไมคอยมี ไดแก ตนตองกอ บ า นเรื อ นของราษฎรในพื้ น ที่ จึ ง ทํ า หลั ง คาด ว ยต น ตองกอกันเปนสวนใหญ ทั้งยังเปนเอกลักษณของ หมู  บ  า นพอนอคี แ ห ง นี้ ด  ว ย ชุ ม ชนพอนอคี ร าษฎร เปนชาวเขาเผากะเหรี่ยงที่มีการดูแลรักษาปาตามวิถี ความเชื่อของชาวกระเหรี่ยง เชน การเลี้ยงผีเจาปา เจาเขา และการบวชปา กิจกรรมดังกลาวสงผลให ราษฎรเกรงกลัวตอผีบรรพบุรุษจึงไมกลาเขาไปบุกรุก ในพื้ น ที่ บ วชป า ป า ชุ ม ชนพอนอคี ยั ง มี ธ รรมชาติ ที่สวยงามที่สามารถจัดการเปนแหลงทองเที่ยว ไดแก นํ้าตกสองพี่นอง ซึ่งบริเวณนี้จะมีตนตองกอ และ ตนคาหารขึ้นเปนจํานวนมากมาย นํ้าที่ไหลจากนํ้าตก ยั ง สามารถใช ใ นการเพาะปลู ก ทางการเกษตรของ ชาวบานอีกดวย ปาชุมชนบานตอแพมีพนื้ ทีป่ า ประมาณ ๔,๘๙๐ ไร มีลักษณะพื้นที่เปนที่ราบภูเขา พื้นที่ปามีความอุดม สมบูรณเปนปาดิบชื้นและปาเบญจพรรณ มีของปา

๔๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 40-41

ที่กินไดมากมายหลายชนิด เชน หนอไม กลวยไม นานาพันธ เห็ดตาง ๆ นํ้าผึ้ง ฯลฯ และเปนที่อยูอาศัย ของสัตวปา ชาวบานในพืน้ ทีป่ า ชุมชนบานพอนอคีไดมี การอนุรักษและดูแลรักษาปาชุมชนแหงนี้ใหยั่งยืน จากการทีค่ นในชุมชนชวยกันดูแลรักษาปาอยางยัง่ ยืน ทําใหชาวบานไดรับประโยชนจากปาชุมชนแหงนี้ดวย เชนกัน ซึ่งภายในปาชุมชนพอนอคีนั้นมีตนยวนขึ้น เปนไมใหญประจําทองถิ่น ตนยวนจึงเปนไมยืนตน ขนาดใหญ เนื้อไมไมแข็งแกรงมากนักจึงเหมาะสมกับ การนํามาแปรรูปเปนเฟอรนเิ จอรหรือใชในการกอสราง ภายในบาน และประโยชนอกี อยางทีส่ าํ คัญคือ มักเปน ที่ทํารังของผึ้งหลวง ทําใหชาวบานสามารถนํานํ้าผึ้ง ไปใชในการบริโภคและสรางรายไดใหแกชาวบานได อีกทางหนึ่ง

ยวน ชื่อวิทยาศาสตร : Koompassia excelsa Taub. ชื่อวงศ : FABACEAE ชื่อท องถิ่น : ยวนผึ้ง (ชุมพร) ตอแล (พัทลุง) ขนาดความโต : ๕๗๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๕๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๒๔ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๒๖ เมตร จุดพิกัด : E 402866, N 2095185 ประโยชนโดยทั่วไป ใชเปนไมกอสรางภายใน เนื่องจากเนื้อไม ไมแข็งแกรงมากนัก จึงเหมาะที่จะอยูในรมหรือใช ทําเฟอรนิเจอร ซึ่งจะมีระยะเวลา ใชงานไดทนทานกวาที่จะนําไปใชเปนไมกอสรางภายนอกอาคาร

๔๑ 9/6/2559 BE 10:09

øô

ยางนา

ณ ป าชุมชนบ านแม กึ๊ดหลวง

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๑ ตําบลแม กาษา อําเภอแม สอด จังหวัดตาก สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๔ (ตาก)

ปาชุมชนบริเวณพื้นที่บานแมกึ๊ดหลวง หมูที่ ๑ ตําบลแมกาษา อําเภอแมสอด จังหวัดตาก มีเนื้อที่ จํานวน ๕,๒๕๐ ไร อยูในพื้นที่ปาสงวนแหงชาติปาแม ละเมา ไดรับอนุญาตจากปาไมจังหวัดตาก ใหเปนปา ชุมชน ในวันที่ ๑๘ มีนาคม ๒๕๔๕ มีหมูบานที่ดูแล และใชประโยชนรวมกัน จํานวน ๖ หมูบาน ปาชุมชนแหงนีม้ สี ภาพเปนภูเขาสูงชัน สลับลําหวย หุบเขา ลักษณะปาเปนปาดิบชื้น บริเวณสันเขาเปนปา เบญจพรรณ สภาพปาอุดมสมบูรณ มีไมหลายชนิด เชน ไมสัก ไมยาง ไผ พืชสมุนไพร มีลําหวย จํานวน ๒ ลําหวย คือ หวยขนุนและหวยแมปะ ในลําหวย

มีนาํ้ ไหลตลอดป มีถาํ้ อยู ๔ แหง คือ ถํา้ โขง ถํา้ กิว่ ปาไผ ถํา้ พระเจาแกวและถํา้ เสือ มีสตั วปา ขนาดเล็กอาศัยอยู หลายชนิด เชน หมูปา ไกปา นก กระรอก เปนตน ลักษณะเดน เชน • เปนแหลงศึกษาดูงานเรียนรู ทั้งในจังหวัด ตางจังหวัด ตางประเทศ • มีพิธีสืบชะตาปาชุมชนและปดปา เพื่อฟนฟู ระบบนิเวศน ๑๖ พฤษภาคม ๒๕๕๗ • มีการทําฝายนํ้าลนและฝายแมว เปนตน

ยางนา : Dipterocarpus alatus Roxb. ex G.Don : DIPTEROCARPACEAE : ขะยาง (นครราชสีมา), ชันนา (ชุมพร), ยางควาย (หนองคาย), ราลอย (สุรินทร), กาตีล (ปราจีนบุรี) ขนาดความโต : ๖๗๒ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๒ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๓๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๓๒ เมตร จุดพิกัด : E 462624, N 1860342

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

บานแมกึ๊ดหลวงมีขอตกลงรวมกันในการชวยกันดูแลรักษาปา รวมถึงตนไมใหญอยางไมยางนาที่มีลักษณะ ลําตนตรง และสามารถใชประโยชนจากเนื้อไมในการกอสราง และนํ้ามันยางที่สามารถใชทาไมยาแนวเรือ ทาใต ขี้โล ทาเคลือบเครื่องจักสาน ทําไต ขี้โล ใชทํายาทาแกแผลโรคเรื้อน กินแกหนองใน และผลแหงใชประดับตกแตง

๔๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 42-43

๔๓ 9/6/2559 BE 10:09

øô

สมพง

ณ ป าชุมชนบ านดอยโตน

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๑๐ ตําบลป าพลู อําเภอบ านโฮ ง จังหวัดลําพูน สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑ (เชียงใหม)

ปาชุมชนบานดอยโตนตั้งอยูบริเวณบานดอยโตน หมูที่ ๑๐ ตําบลปาพลู อําเภอบานโฮง จังหวัดลําพูน ไดรับการอนุมัติจากกรมปาไมเมื่อวันที่ ๑๙ สิงหาคม ๒๕๔๘ อยู  ใ นเขตป า สงวนแห ง ชาติ ป  า บ า นโฮ ง มีพนื้ ที่ ๖๕๐ ไร ลักษณะภูมปิ ระเทศเปนปาบนเนินเขา มีลําหวยไหลผานหลายลําหวย พื้นที่ปามีความอุดม สมบูรณสภาพปาเปนปาเบญจพรรณผสมเต็งรัง มีพืช สมุนไพรหลากหลายชนิด มีของปากินได เชน ไขมดแดง เห็ด หนอไม ผักหวานปา ผักพอคาตีเมีย บอนหวาน ผักแหละ ฯลฯ และมีสัตวปาอาศัยอยูนานาชนิด บานดอยโตน ชาวบานสวนใหญประกอบอาชีพ ทําสวน รับจางทั่วไป และเก็บของปาขายตามฤดูกาล สมัยกอนชาวบานไมคอยใหความสนใจในการดูแล รั ก ษาป า มากนั ก มี เ พี ย งการใช ป ระโยชน จ ากป า เพี ย งอย า งเดี ย ว โดยการตั ด ไม ไ ผ ซ างจากป า ออกมาขาย ไม มี ก ารดู แ ลและปลู ก ทดแทน เมื่ อ ป พ.ศ. ๒๕๔๘ เจาหนาทีจ่ ากกรมปาไม ไดเขามาสงเสริม และประชาสัมพันธ เกี่ยวกับการจัดทําโครงการปา

๔๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 44-45

ชุมชนใหกับผูนําชุมชน และราษฎรในหมูบาน และได แนะนํา พูดคุยถึงประโยชนของการจัดทําโครงการ ป า ชุ ม ชน ประโยชน ข องการช ว ยกั น ดู แ ลรั ก ษาป า ชาวบานดอยโตนจึงไดยนื่ คําขอจัดทําโครงการปาชุมชน ตามแนวทางของกรมปาไมและมีการเริ่มดูแลรักษาปา ตั้ ง แต ต อนนั้ น เป น ต น มา และเมื่ อ ป พ.ศ. ๒๕๔๙ กรมป า ไม ไ ด ส นั บ สนุ น งบประมาณในการบริ ห าร จัดการปา (งบเงินอุดหนุน) ใหแกชาวบาน เพื่อนําไป ทํากิจกรรมบริหารจัดการปาและการพัฒนาอาชีพ ดานปาไม ชาวบานจึงมีการบริหารจัดการปา และ มีการดูแลรักษาปากันอยางจริงจัง โดยหามไมใหมีการ ตัดไมไผซางออกจากปาเพือ่ นําไปขาย และมีการจัดชุด ลาดตระเวนตรวจปาชุมชน มีการปลูกปาเสริมในวัน สําคัญตาง ๆ ปจจุบัน ปาชุมชนบานดอยโตน มีสภาพปาที่มี ความอุดมสมบูรณ โดยคณะกรรมการปาชุมชน และ ชาวบานทุกคนใหความรวมมือ รวมใจ ในการดูแลรักษา ปาเปนอยางดี เพื่อรักษาปาผืนนี้ไวใหลูกหลานสืบไป

สมพง ชื่อวิทยาศาสตร : Tetrameles nudiflora R.Br. ชื่อวงศ : TETRAMELACEAE ชื่อท องถิ่น : กะปุง กะพง กานไมขีด (ลําปาง), ขี้พรา (ยะลา), ขึง (แมฮองสอน), โปงสาว (ปตตานี) ขนาดความโต : ๕๕๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๓๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๓๓.๖๐ เมตร จุดพิกัด : E 0482603, N 2006369 ตนสมพง มีความสําคัญตอชาวบานดอยโตนเปนอยางมาก เพราะเปนตนไมที่มีขนาดใหญที่สุดภายในปาชุมชน บานดอยโตน ตนสมพงถูกนํามาใชประโยชน เชน ใชทําแบบหลอคอนกรีต เรือขุด หีบใสของ ไมขีดไฟ ไมจิ้มฟน ไมอัด เยื่อกระดาษ หีบศพ เครื่องเรือน ทําพื้นรองเสาคํ้าและของเด็กเลน

๔๕ 9/6/2559 BE 10:09

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

มะม วงป า

ณ ป าชุมชนดงอาฮัก

หมู ที่ ๑๒ ตําบลหัวเมือง อําเภอสอง จังหวัดแพร สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑ (เชียงใหม)

โครงการพัฒนาปาชุมชนดงอาฮัก ตั้งอยูพื้นที่สาธารณะของหมูบาน (นสล.) มีเนื้อที่ ๑๗ ไร อาณาเขตพื้นที่ ดานทิศเหนือ จด โรงเรียนบานวังฟอน ดานทิศตะวันออก จด ทางสาธารณะ และที่ทํากินราษฎร ดานทิศใต จด ทางสาธารณะ และที่ทํากินราษฎร ดานทิศตะวันตก จด แมนํ้ายม ลักษณะภูมิประเทศ : สภาพปา : การใชประโยชนในพื้นที่ :

เปนที่ราบและเปนสถานที่ประกอบพิธีกรรมตามความเชื่อของชุมชน เปนปาเบญจพรรณ มีพันธุไม ไดแก ตนเชียง ตนขะจาว มะมวงปา ยางนา มะคา ยม หิน ตะแบก จามจุรี ชุมชนบานวังฟอน ไดใชประโยชนจากปาชุมชนเพื่อ - เปนแหลงไมใชสอย - เปนแหลงพืชสมุนไพร - เปนสถานที่ประกอบพิธีกรรมตามความเชื่อของชุมชน

มะม วงป า ชื่อวิทยาศาสตร : Mangifera caloneura Kurz ชื่อวงศ : ANACARDIACEAE ชื่อท องถิ่น : มะมวงกะลอน มะมวงเทพรส ขนาดความโต : ๓๕๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๖๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๔๕ เมตร จุดพิกัด : E 623586, N 2024784 มะมวงปาในปาชุมชนดงอาฮักที่มีความสําคัญ ตอชุมชนเปนอยางมาก ทั้งทําโครงสรางสวนตางๆ ของบาน เชน ฝาบาน ทําฟน เปลือกดานในใชเปน สียอมผา ใบออนรับประทานเปนผักสดได ผลดิบ และผลสุก สามารถนํามารับประทานได มะม ว งป า เป น ไม ยื น ต น ส ว นของต น นั้ น มี นํ้ า ยางขน ใบเรียงแบบสลับหรือเวียนกัน โดยกานใบ มักพองออกเล็กนอย ชอดอกชอกระจุก (cyme) หรือ ชอแยกแขนง (panicle) ออกที่ปลายยอดหรือชอกิ่ง ดอกยอยมีขนาดเล็ก กลีบเลี้ยงมี ๕ กลีบติดที่ฐาน กลีบดอกมี ๕ กลีบแยกกัน รสเปรี้ยว

๔๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 46-47

๔๗ 9/6/2559 BE 10:09

øô

กระเทียมต น

ณ ป าชุมชนบ านปารีย

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๓ ตําบลมาโมง อําเภอสุคิริน จังหวัดนราธิวาส สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๓ สาขานราธิวาส

ปาชุมชนบานปารีย มีสภาพพื้นที่เปนที่ราบสูง ระหว า งเนิ น เขา พื้ น ที่ ส  ว นใหญ เ ป น ภู เขา มี พื้ น ที่ บางส ว นเท า นั้ น เป น ที่ ร าบที่ ติ ด กั บ สายนํ้ า มี พื้ น ที่ อุดมสมบูรณเหมาะแกการทําการเกษตร บริเวณที่ตั้ง หมู  บ  า นตามแผนที่ ภู มิ ป ระเทศ พิ กั ด มาตราส ว น ๑ : ๕๐,๐๐๐ ระวางที่ ๕๓๒๐ - ๑ ลําดับทีช่ ดุ L ๗๐๑๗ พิกดั GPS WGS 1984 47 N 6807266 UTM 065670 มีระยะทางหางจากชุมชน ประมาณ ๒๐๐ เมตร อยูใ นเขต นิคมสรางตนเองสุคิริน พิกัดปาชุมชน WGS 1984 47 E 0807266 N 0656705 สภาพปาชุมชน เปนปาดิบชืน้ มีความอุดมสมบูรณ มีตนไมขนาดใหญและเล็กขึ้นอยู อยางหนาแนน มีพรรณไมนานาชนิด และมีพืชชั้นลาง จํ า นพวกเฟ ร  น ต า ง ๆ และเป น แหล ง ที่ อ ยู  อ าศั ย ของสัตวปา หลายชนิด ลักษณะดินเปนดินรวนปนทราย เหมาะแกการเพาะปลูก เนือ้ ทีป่ า ชุมชน ๖๙ ไร ๑ งาน ๐ ตารางวา มีครัวเรือนทัง้ สิน้ จํานวน ๑๐๒ ครัวเรือน มีประชากรอาศัยอยู จํานวน ๕๐๗ คน แบงเปนเพศชาย จํานวน ๓๖๕ คน และเพศหญิง จํานวน ๒๔๒ คน

วิถีชีวิตราษฎรเปนลักษณะชนบท ประเพณีปฏิบัติ เชน วันเขาพรรษา ลอยกระทง ถือศีลอด (ปอซอ) วั น ฮารี ร ายอ มี พื้ น ที่ เ หมาะสํ า หรั บ ทํ า การเกษตร ตลอดจนวิถีชีวิตราษฎร เปนลักษณะชนบท ดังนั้น ราษฎรส ว นใหญ จ ะประกอบอาชี พ เกษตรกรรม เปนหลัก โดยเฉพาะการปลูกยางพารา สวนผลไม และ เกษตรผสมผสานอื่นๆ ตามลักษณะของพื้นที่ และ มีอาชีพรองหรืออาชีพเสริมของราษฎร คือ คาขาย รับจางทั่วไป

กระเทียมต น ชื่อวิทยาศาสตร : Allium ampeloplasum L. ชื่อวงศ : AMARYLLIDACEAE ชื่อท องถิ่น : กุหลิม กระเทียมใต ขนาดความโต : ๓๐๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๕-๑๑ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๖-๒๐ เมตร จุดพิกัด : 47 N 807404 656437 กระเทียมตนเปนไมตน ขนาดใหญในปาชุมชนบานปารีย ทุกสวนของตนมีกลิน่ กระเทียม โดยเฉพาะหลังฝนตกหรือ ตนที่มีแผลหรือถูกตัดฟน ใบเดี่ยว เรียงเวียนรอบกิ่ง รูปรี หรือรูปขอบขนานแกมรูปใบหอก ปลายเรียวแหลม โคนมน หรือสอบ ขอบเรียบ แผนใบหนา เมือ่ ใบแหงเปนสีเขียวมะกอกและมีตมุ เล็กๆ โผลขนึ้ มาบนผิวใบเห็นชัดเจน ชอดอกสัน้ ออกตามงามใบ ดอกมีทงั้ ๒ เพศ ออกเดีย่ วๆ หรือเปนกลุม รวมกัน กลุม ละ ๒-๓ ดอก กลีบเลีย้ งเล็ก รูปถวย ขอบหยัก ตื้นๆ ๔-๕ หยัก กลีบดอก ๔-๕ กลีบ สีเหลือง ชมพู หรือขาวนวล รูปขอบขนานแคบ ภายในกลีบมีขนฟู เมื่อยังตูม กลีบแตะกันตามขอบกลีบและจะกระดกโคงงอเมื่อบานเต็มที่ เกสรเพศผู ๘-๑๐ อัน ขนาดเล็ก ยอดเกสรเพศเมีย เล็กมาก มี ๓-๔ แฉก ผลมีเนือ้ คอนขางกลม สีเขียว เสนผานศูนยกลาง ๔-๕ ซม. เปลือกนอกบาง มีเนือ้ นุม ผลชัน้ ในแข็ง มี ๑ เมล็ด เมล็ดกลม เนื้อไมแข็งปานกลาง ทนตอมอดและแมลงเจาะ เนื้อไมละเอียด และทนทานพอสมควร เหมาะสําหรับใชในการกอสราง เมล็ดกินได มีกลิ่นเหมือนกระเทียม

๔๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 48-49

๔๙ 9/6/2559 BE 10:09

øô

กระบก

ณ ป าชุมชนบ านกลาง

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๑๑ ตําบลวังมะปราง อําเภอวังวิเศษ จังหวัดตรัง ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๑๒ (สุราษฎรธานี)

ปาชุมชนบานกลาง มีเนื้อที่ทั้งหมด ๓๓๑ ไร ตั้งอยูในพื้นที่ปาสงวนแหงชาติปาสายคลองรมเมือง ปาสายควน ปาเกาะอายกลิง้ ไดรบั การอนุมตั จิ ดั ตัง้ เปน ปาชุมชนจากกรมปาไมเมือ่ ปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๔๗, ๒๕๕๕ มีสภาพพื้นที่เปนเนินสูงชัน ดินมีความอุดม สมบูรณสูง มีพันธุไมขึ้นอยูมากมายหลายชนิด เชน ตะเคียนทอง ยางนา ยางมันหมู กระบก หลุมพอ พะยอม ไทร จิกเขา ฯลฯ ปงบประมาณพ.ศ. ๒๕๕๗ ไดรับรางวัล ปาชุมชน ระดั บ จั ง หวั ด โครงการ คนรั ก ษ ป  า ป า รั ก ชุ ม ชน จากกรมปาไม

กระบก ชื่อวิทยาศาสตร : Irvingia malayana Olive. Ex A. Benn. ชื่อวงศ : IRVINGIACEAE ชื่อท องถิ่น : กระบก (ใต), กะบก จะบก (กลาง), บก หมากบก (อีสาน), มะลื่น หมักลื่น (เหนือ) ขนาดความโต : ๕๓๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๒๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๘ เมตร จุดพิกัด : 47 N 054 0091, 084 1644 กระบกเป น พั น ธุ  ไ ม ม งคลพระราชทานประจํ า จังหวัดรอยเอ็ด ประโยชน เนื้ อ ไม ใช เ ผาถ า น ให ค วามร อ น สู ง เนื้ อ ในเมล็ ด สี ข าว รั บ ประทานได มี ส รรพคุ ณ ช ว ยบํ า รุ ง เส น เอ็ น บํ า รุ ง ไขข อ แก ข  อ ขั ด บํ า รุ ง ไต ฆ า พยาธิ ใ นท อ ง นํ้ า มั น จากเมล็ ด ช ว ยบํ า รุ ง สมอง บํารุงหัวใจ รักษาริดสีดวงจมูก บรรเทาอาการหอบหืด นํ้ า มั น จากเมล็ ด ใช ทํ า สบู  เที ย นไข ใบช ว ยรั ก ษา อาการคันตามผิวหนัง

๕๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 50-51

๕๑ 9/6/2559 BE 10:09

øô

ก อหมู

ณ ป าชุมชนบ าน สว.ใน

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๘ ตําบลมาโมง อําเภอสุคิริน จังหวัดนราธิวาส สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๓ สาขานราธิวาส

ปาชุมชนบาน สว. ใน ประกอบดวยปาหนองนํ้า ลําคลอง ซึ่งมีสภาพปาที่สมบูรณทางธรรมชาติมาก ควรที่จะรักษาไวซึ่งธรรมชาติใหยั่งยืนตอไป พื้นที่เปน ดิ น ร ว นปนทราย จึ ง เหมาะแก ก ารทํ า การเกษตร โดยปาชุมชนบาน สว.ใน มีเนื้อที่ทั้งหมด ๖๘ ไร สภาพปาชุมชนเปนปาดิบชื้น มีความอุดมสมบูรณ มีตนไมขนาดใหญและเล็กขึ้นอยูอยางหนาแนน มีพืช ชั้นลางจําพวกเฟรน หวายตาง ๆ และพืชสมุนไพร นานาชนิด เปนแหลงที่อยูอาศัยของสัตวปาหลายชนิด มีไมที่มีความสําคัญกับปาชุมชนแหงนี้คือ “กอหมู” เปนตนไมใหญที่มีความสําคัญตอระบบนิเวศของปา เปนไมเนื้อแข็ง แสดงใหเห็นถึงความอุดมสมบูรณของ ผืนปา

ก อหมู : Lithocarpus bennettii (Miq.) Rehder ชื่อวงศ : FAGACEAE ชื่อท องถิ่น : กอพรุ กอหมู บราแงบาบี (มาเล-นราธิวาส) ขนาดความโต : ๕๑๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ใต ๑๐-๑๓ เมตร : ตะวันตก ๖-๘ เมตร จุดพิกัด : E 648081, N 799685 ชื่อวิทยาศาสตร

ไมตน เรือนยอดเปนพุมตรงสูง คอนขางกลม ลําตนกลม เปลาตรง เปลือกสีเทาขาว เนื้อไมแข็ง ใชกอสรางทั่วไปไดดี ทําที่อยูอาศัย เครื่องจักสาน และ เครือ่ งใชสอย ทนตอมอดและแมลงเจาะ ผลเปนอาหาร สัตวปา

๕๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 52-53

๕๓ 9/6/2559 BE 10:09

øô

ก านทอง

ณ ป าชุมชนบ านนิคม

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๗ ตําบลท าชะมวง อําเภอรัตภูมิ จังหวัดสงขลา สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๓ (สงขลา)

ปาชุมชนบานนิคม ตั้งอยูหมูที่ ๗ ตําบลทาชะมวง อํ า เภอรั ต ภู มิ จั ง หวั ด สงขลา จั ด ตั้ ง เป น ป า ชุ ม ชน ครั้งแรกเมื่อป พ.ศ. ๒๕๕๑ ในเขตปาสงวนแหงชาติ ปาเทือกเขาแกว ปาคลองเขาลอน และปาคลองปอม เนื้อที่ประมาณ ๑,๐๔๐ ไร ตอมาป ๒๕๕๘ ไดยื่น คําขอตออายุโครงการระยะที่ 1 โดยลดขนาดพื้นที่จัด ทําโครงการลงเพือ่ ความเหมาะสม คงเหลือพืน้ ทีจ่ ดั ทํา โครงการประมาณ ๕๔๖ ไร ๒ งาน ๔๕ ตารางวา ในพืน้ ที่ ปาชุมชนบานนิคม มีทรัพยากรธรรมชาติที่สําคัญทั้ง ตอการอนุรักษ และทรัพยากรที่เหมาะสมกับการจัด กิจกรรมการทองเที่ยวเชิงนิเวศและโบราณคดี คือ นํ้าตกโตนลุงไข รอยพระพุทธบาทบนเทือกเขาแกว บอนํ้าอุนเทพประทาน เปนแหลงที่อยูของกลวยไม ประจํ า ถิ่ น คื อ กล ว ยไม ร องเท า นารี ม  ว งสงขลา (มวงรัตภูม)ิ ซึง่ พบอยูเ ฉพาะบนเทือกเขาแกวเพียงแหง เดียวเทานั้น

นอกจากนี้ราษฎรในชุมชนยังไดใชประโยชนจาก ทรัพยากรในพื้นที่ปาชุมชนเพื่อสรางรายได ทั้งจาก การเก็บหาของปา ไดแก นํ้าผึ้งปา สะตอ ลูกเนียง และ อาชีพเพาะชํากลาไมหายาก เชน ปลาไหลเผือก เทพทาโร ชิงดอกเดียว ชะมวง สะตอ เหรียง เนียง กะพอ พืช สมุนไพรตาง ๆ เปนตน นอกจากนี้ยังมีกิจกรรมการ ปลูกเสริมปา และการนํากลวยไมกลับคืนสูปาอีกดวย ปาชุมชนแหงนี้เคยไดรับรางวัลปาชุมชนดีเดน โครงการคนรักษปา ปารักชุมชนระดับจังหวัดสงขลา และในป ๒๕๕๘ ไดรับคัดเลือกจากกรมปาไม ใหเปน พืน้ ทีเ่ ปาหมายดําเนินงานกิจกรรมโครงการ ๖๐ ปาชุมชน อนุรักษพันธุกรรมพืชตามแนวพระราชดําริ เพื่อรวม เฉลิ ม พระเกี ย รติ ส มเด็ จ พระเทพรั ต นราชสุ ด าฯ สยามบรมราชกุ ม ารี เนื่ อ งในโอกาสพระราชพิ ธี มหามงคล ๑ เฉลิ ม พระชนมพรรษา ๖๐ พรรษา ๒ เมษายน ๒๕๕๘ ดวย

ก านทอง : Swintonia schwenckii (Teijsm. & Binn.) Teijsm. & Binn. ex Hook.f. ชื่อวงศ : ANACARDIACEAE ชื่อท องถิ่น : กานทอง กานตอง (สตูล), กายูมือเบ็ง กายูมือแยง (มลายู-ภาคใต), ขันทอง (กระบี่), เปรียง (ปตตานี) ขนาดความโต : ๕๐๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ใต ๓๐ เมตร : ตะวันตก ๒๖ เมตร จุดพิกัด : 47 N 0622198 0784822 ชื่อวิทยาศาสตร

ไมพบขอมูลการใชประโยชน แตมีความสําคัญ ตอการสรางความหลากหลายทางชีวภาพในปาไม และประโยชนดานนิเวศ ไดแก ใหรมเงา กําบังลม ให ค วามชุ  ม ชื้ น ป อ งกั น การพั ง ทลายของหน า ดิ น เปนที่อยูอาศัย และแหลงอาหารของสัตวปา

๕๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 54-55

๕๕ 9/6/2559 BE 10:09

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ขี้หนอน

ณ ป าชุมชนบ านทุ งหลวง

ตําบลวังมะปราง อําเภอวังวิเศษ จังหวัดตรัง สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๓ (สงขลา)

ป า ชุ ม ชนบ า นทุ  ง หลวง ตั้ ง อยู  ใ นเขตป า สงวน แหงชาติปาสายคลองรมเมือง ปาสายควน ปาเกาะ อายกลิ้ง มีเนื้อที่ ทั้งหมด ๕๕๐ ไร ไดรับการอนุมัติให จัดตัง้ เปน “ปาชุมชน จากกรมปาไม เมือ่ ป พ.ศ. ๒๕๔๙ มีสภาพพื้นที่เปนเนินควนสูงตํ่าสลับกันไป เปนผืนปา ที่ มี ค วามอุ ด มสมบู ร ณ ม าก มี พั น ธุ  ไ ม แ ละสั ต ว ป  า มากมายหลายชนิดสัตวปาหายากที่พบในปาแหงนี้ คือ ปูเปยว (ปูราชินี) เปนปูภูเขาที่มีสีสวยงาม บริเวณ ยอดภู เขา สามารถสั ม ผั ส กั บ สายหมอกในยามเช า มองเห็นวิวทิวทัศนฝงทะเลอันดามันและตัวเมืองตรัง ปจจุบนั ชุมชนชวยกันดูแลรักษาใหเปนแหลงทองเทีย่ ว เชิงนิเวศน ที่นาสนใจอีกแหงหนึ่งของจังหวัดตรัง โดย ใชชื่อวา “วังผาเมฆ”

ปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๔ ศูนยสง เสริมวนศาสตร ชุมชนที่ ๘ (ตรัง) ไดคัดเลือกปาชุมชนบานทุงหลวง ใหเปนแปลงสงเสริมระบบวนเกษตรในพื้นที่ปาชุมชน โดยนําพันธุไมยืนตนเชน ตะเคียนทอง หลุมพอ สะเดา เทียม กฤษณา และพันธุไมกินได เชน สะตอ ทํามัง ชะมวง มะมวงหิมพานต เขลียง เหรียง ฯลฯ ปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๗ ศูนยสง เสริมวนศาสตร ชุมชนที่ ๘ (ตรัง) ไดคัดเลือกเปนปาชุมชนเปาหมายให เขารวมโครงการ ๖๐ ปาชุมชน อนุรักษพันธุกรรมพืช ตามแนวพระราชดําริ เพื่อรวมเฉลิมพระเกียรติสมเด็จ พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เนื่องใน โอกาสพระราชพิธี มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๖๐ พรรษา ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ขี้หนอน Zollingeria dongnaiensis Pierre SAPINDACEAE ตนงุน ๕๐๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) พูพอนขนาดประมาณ ๒๐ คนโอบ พูพอนสูง ๑๐ เมตร ความสูง : ๔๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๓๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๓๐ เมตร จุดพิกัด : 47 N 0540275, E 0846088

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น ขนาดความโต

: : : :

เนื้อไมขี้หนอนใชทําไมฟน ทําถานไม ดางไมใชเปนยาแกโรคกระษัย แกนิ่ว ขับปสสาวะ เปลือกใชเปนยาแกไข ดับพิษ ใชผสมยาเขียวแกรอนใน สรรคุณของขี้หนอนนั้น เยอะมากมายอยาไดมองขามเพียงไดเห็นแคชื่อเชียวละ

๕๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 56-57

๕๗ 9/6/2559 BE 10:09

øô

ไข เขียว

ณ ป าชุมชนบ านห วยใหญ

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๒ ตําบลสองพี่น อง อําเภอท าแซะ จังหวัดชุมพร ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๑๒ (สุราษฎรธานี)

บานหวยใหญ เดิมเปนสวนหนึง่ ของบานทรายขาว ซึง่ อยูใ นเขตการปกครองของตําบลสลุย อําเภอทาแซะ จังหวัดชุมพร มีคนอาศัยอยูเพียง ๕ ครัวเรือน โดยเขา มากับบริษทั ทําไมทไี่ ดรบั สัมปทานฯทําไมในเขตปาสลุย รับรอ ในชวงเวลานั้นกาแฟเปนพืชที่มีราคาดีมาก จึง เปนเหตุใหมีการอพยพเขามาจับจองพื้นที่ทํามาหากิน ในเขตพืน้ ทีส่ มั ปทานฯ เพิม่ มากขึน้ ดวยสาเหตุนี้ ตําบล สลุย จึงแยกหมูที่ ๘ ออกมาอีกหนึ่งหมูบาน เปนหมูที่ ๑๐ บานหวยใหญ ตําบลสลุย อําเภอทาแซะ เมื่อ ๑๔ มิถนุ ายน พ.ศ. ๒๕๓๔ ตอมาไดแบงแยกจากตําบลสลุย แยกมาเปนตําบลสองพีน่ อ ง เปนหมูท ี่ ๒ บานหวยใหญ ตําบลสองพี่นอง อําเภอทาแซะ จังหวัดชุมพรจนถึง ปจจุบัน ปาชุมชนบานหวยใหญ มีพื้นที่ ๓๐๓ ไร สภาพ พื้นที่เปนภูเขาเปนปาดั้งเดิมที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ ที่หลงเหลือจากกการทําลายของพายุใตฝุนเกยเมื่อป พ.ศ. ๒๕๓๒ มีความอุดมสมบูรณตั้งแตไมชั้นบนถึง

ไมพื้นลาง มีความหลากหลายทางชีวภาพ มีตนไม ขนาดใหญอายุนับรอยปขนาด ๓ – ๕ คนโอบ เชน ตะเคียนทอง ตะเคียนทราย ตะเคียนสามพอน นาค บุตร ตาเสือ ยาง กะบาก ขนุนปา ลําแพนเขา สมพง ยวนผึ้ง ไมไผ กลอย ซึ่งมีไขเขียวเปนไมใหญประจํา ทองถิ่นลําตนขนาดใหญ ลําตนเปลาตรง มีพูพอน และรากพิเศษใกลโคนตน ดวยขนาดของลําตนที่มี ขนาดใหญชาวบานในชุมชนจึงไดนํามาใชประโยชน ในการก อ สร า ง ต อ เติ ม ซ อ มแซมที่ พั ก ที่ อ ยู  อ าศั ย นอกจากป า ชุ ม ชนแห ง นี้ จ ะมี ไ ม ใ หญ ที่ ห ลากหลาย แลวยังมีพืชสมุนไพรอีกจํานวนมาก มีแหลงซับนํ้าที่ มีนํ้าไหลตลอดปซึ่งเปนตนนํ้าของคลองทาแซะ ปา ชุมชนบานหวยใหญ ยังเปนที่อยูอาศัยของสัตวปา หลายชนิด เชน หมีคน หมูปา คาง นกเงือก ฯลฯ เปน แหลงทองเที่ยวเชิงอนุรักษและศึกษาธรรมชาติ ใน ชวงฤดูหนาวจะเปนทะเลหมอกที่สวยงาม จะมีนัก ทองเที่ยวมากางเต็นทคางแรมเพื่อชมธรรมชาติชม ทะเลหมอก และชมพระอาทิตยขึ้นจากทะเลอาวไทย

ไข เขียว : Parashorea stellata Kurz : DIPTEROCARPACEAE : เคียนสวย (สุราษฎรธานี), เคียนซวย, สวย (นครศรีธรรมราช), เบเชียง (สตูล) โกเบ (ปตตานี นราธิวาส มาเลเซีย), แคเมาะ (นราธิวาส), โดแหลม, ตะเคียงสามพอน (พังงา) ขนาดความโต : ๘๕๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๗ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๔ เมตร จุดพิกัด : E 0524361, N 1214192

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ลําตน ขนาดใหญ สูง ๓๐ – ๔๐ เมตร ไมผลัดใบ ลําตนเปลาตรง มีพูพอนและรากพิเศษใกลโคนตน จะมีชอง อากาศรูปดาวที่เหลืองทั่วไป เปลือกสีเทาแกหรือสีนํ้าตาล เปลือกใบสีเขียวออนหรือสีเหลืองออน กิ่งออนมีขน สวน หูใบเรียวแหลมและหลุดรวงไว ใบ เดีย่ ว รูปหอกหรือรูปขอบขนานแกมรูปหอก ปลายใบทูห รือเรียวแหลม โคนใบมนหรือสอบเล็กนอย และเบีย้ ว แผนใบหนา เกลี้ยง ผิวใบดานลางมักออกสีเงิน และเห็นเสนใบยอยแบบเสนขั้นบันไดชัดเจน ดอก เล็ก สีขาวหรือเหลืองออน ออกเปนชอ ออกตามงามใบและปลายกิ่ง และเหนือแผลใบ มีขนนุมทั่วไป ทั้งกลีบเลี้ยงและกลีบดอกมีอยางละ ๕ กลีบ ผล รูปไข ปลายเปนติ่งแหลม มีปกรูปใบพายขนาดไลเลี่ยกัน ๕ ปก เสนตามยาวปก ๕ เสน ออกดอกชวง มกราคม – พฤศจิกายน การขยายพันธุนิยมใชเมล็ด ประโยชน ไมใชในการกอสราง

๕๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 58-59

๕๙ 9/6/2559 BE 10:09

øô

ตะเคียนทราย

ณ ป าชุมชนบ านปากลาง

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๓ ตําบลตะกุกใต อําเภอวิภาวดี จังหวัดสุราษฎร ธานี ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๑๒ (สุราษฎรธานี)

ปาชุมชนบานปากลาง หมูที่ ๓ ตําบลตะกุกใต อําเภอวิภาวดี จังหวัดสุราษฎรธานี จัดตัง้ เปนปาชุมชน ป พ.ศ. ๒๕๕๔ เขตพื้นที่ตามหนังสือสําคัญสําหรับที่ หลวง (นสล. เลขที่ ๔๐๙๕๔) ชื่อโครงการปาชุมชน บานปากลาง หมูที่ ๓ ตําบลตะกุกใต อําเภอวิภาวดี จังหวัดสุราษฎรธานี จํานวนเนือ้ ที่ ๗๖๕ ไร สภาพพืน้ ที่ ราบ เปนปาดิบชื้น มีไมขนาดใหญขึ้นกระจายในพื้นที่ และไมขนาดเล็กขึน้ ทัว่ ๆไป ดินรวนมีความอุดมสมบูรณ เปนแหลงทองเที่ยว เปนพื้นที่ศึกษาธรรมชาติ และ เก็บหาของปา แหลงอนุรักษพันธุสัตว

ตะเคียนทราย Hopea ferrea Laness.

DIPTEROCARPACEAE เหลาเตา ตะเคียนทราย ๒๒๑ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๒๘ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ใต ๑๑ เมตร : ตะวันตก ๑๒ เมตร จุดพิกัด : E 0498555, N 1010253

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น ขนาดความโต

: : : :

ไมใชทาํ เครือ่ งเรือน เรือขุดเสา สะพาน หมอนรอง รางรถไฟทนทานและแข็งแรงมากการแปรรูปควรทํา ขณะที่ไมยังสดอยู ดอกใชเขายาเปนเกสรรอยแปด ตม นํา้ จากเปลือกใชลา งแผลผสมกับเกลืออมปอง กันฟนผุ เนื้อไมใชเปนสวนประกอบทํายารักษาโรคเลือดลมไม ปกติ แกกระษัย ใบ : เปนชนิดใบเดี่ยว รูปไขแกมรูปหอก ดอก : สีขาวหรือเหลืองออน ออกเปนชอสัน้ ๆ ตาม งามใบ ผล : เปนรูปนก รูปขอบขนาน มีปกยาว ๒ ปก

๖๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 60-61

๖๑ 9/6/2559 BE 10:09

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตะแบกดง

ณ ป าชุมชนบ านวังศิลาดิเรกสาร

หมู ที่ ๓ ตําบลเพิ่มพูนทรัพย อําเภอบ านนาสาร จังหวัดสุราษฎร ธานี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๑ (สุราษฎรธานี)

บานวังศิลาดิเรกสาร หมูที่ ๓ ตําบลเพิ่มพูนทรัพย อําเภอบานนาสาร จังหวัดสุราษฎรธานี เดิมเปน หมู ที่ ๖ บานวังหิน ตําบลลําพูน ตอมาเมื่อป ๒๕๓๑ เกิด อุทกภัยอยางรุนแรง ทําใหบา นเรือนไดรบั ความเสียหาย อยางมากมาย ชาวบานไดรบั ความเดือดรอนเปนอยาง มากทางราชการไดเขามาชวยเหลือจัดสรางบานเรือน ใหแกผทู เี่ ดือดรอน โดยตัง้ ชุมชนใหมขนึ้ มา และแยกหมู ที่ ๖ ตําบลลําพูน เปนหมูท ี่ ๑๑ ตําบลลําพูน ตอมาเมือ่ ป ๒๕๓๖ ประชากรในหมูบ า นเพิม่ พูนทรัพยบา นวังหิน หมูที่ ๑๑ ตําบลลําพูน เปนหมูที่ ๓ บานวังศิลาดิเรก สารตําบลเพิม่ พูนทรัพยโดยการขอใชนามสกุลของทาน ประมาณ อดิเรกสาร ซึ่งเปนรัฐมนตรีวาการกระทรวง มหาดไทยในขณะนั้นไดเขามาเยี่ยมและใหความชวย เหลือประชาชน บานวังศิลาดิเรกสาร มีภมู ปิ ระเทศเปน ที่ราบเชิงเขา มีคลองฉวางไหลผาน ลักษณะดินรวนซุย

ภูมิอากาศอบอุนตลอดป ไมรอนจัด หรือหนาวจัด ฝน ตกตองตามฤดูกาล ทําใหเหมาะแกการทําการเกษตร ประเภทผลไม เชน เงาะ ทุเรียน ลองกอง ซึ่งเปนอาชีพ หลักของราษฏร บานวังศิลาดิเรกสารไดเขารวมโครงการปาชุมชน ของกรมป า ไม และได รั บ อนุ มั ติ ใ ห จั ด ทํ า โครงการ ปงบประมาณ ๒๕๕๓ พื้นที่ปาที่เขารวมโครงการ ๘๙๖-๒-๙๓ ไร ในพื้นที่ปาชุมชนบานวังศิลาดิเรก สาร มีสถานที่ทองเที่ยวนาสนใจหลายแหงที่สวยงาม เชน หนาผาที่มีความสวยงามใน พื้นที่ปาชุมชน อีกทั้ง เปนแหลงที่ทํารังของผึ้ง ซึ่งมีขนาดใหญ มีความอุดม สมบูรณ เปนที่สนใจของนักทองเที่ยว อีกทั้งยังมีคลอง หนองใหญที่ไปบรรจบกับคลองฉวาง ซึ่งเปนเสนเลือด ใหญของชุมชน มีนํ้าไหลตลอดป อีกทั้งยังเปนแหลง ทองเที่ยวคลายรอนในยามฤดูแลง

ตะแบกดง ชื่อวิทยาศาสตร : Lagerstroemia ovalifolia Teijsm. & Binn. ชื่อวงศ : LYTHRACEAE ชื่อท องถิ่น : อินทนิล (ปตตานี), ตะแบกไข (ตราด) ขนาดความโต : ๖๒๑ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๒ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๙ เมตร จุดพิกัด : E 550014, N 972393 ลําตน : ไมยืนตนขนาดใหญ ผลัดใบ สูงถึง ๓๕ ม. เปลือกลอนเปนแผนคลายเปลือกตะแบกเลือดแตเปลือก จะบางกวา โคนตนเปนพูพอน เปลือกเรียบ เปนมัน สีเทาหรือเทาอมขาว ลอกหลุดเปนแผนบาง ๆ มีรอยแผลเปน หลุมตื้น ๆ ตลอดลําตน กิ่งกานมีสันคม ใบ เดี่ยว : เรียงตรงขามหรือเยื้องกันเล็กนอย รูปใบหอก รูปรี แกมรูปใบหอก กวาง ๕-๗ เซนติเมตร ยาว ๑๒-๒๐ เซนติเมตร ปลายมนมีติ่งแหลมเล็ก โคนมน ขอบใบมักหอขึ้น ใบออนสีแดง มีขนรูปดาวปกคลุม ใบแก ผิวใบเกลี้ยงทั้งสองดาน ดอก ชอ : ดอกชอกระจะเชิงลด ออกที่ซอกใบ หอยลง ไมมีกลีบดอก กลีบเลี้ยงสีเหลืองแกมนํ้าตาล ผล : แหงสีนํ้าตาล แข็ง มีปกหนา ๒ ปก ไมแตก มีเมล็ดเดียว ออกดอกเดือนธันวาคมถึงกุมภาพันธ ผลแกเดือนมีนาคม ขยายพันธุโดยการเพาะเมล็ด ประโยชน : ใชทํา สิ่งปลูกสรางที่รับนํ้าหนักและเครื่องมือทางการเกษตร

๖๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 62-63

๖๓ 9/6/2559 BE 10:09

øô

เตียน

ณ ป าชุมชนบ านป าพงศ

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๙ ตําบลตะโหมด อําเภอตะโหมด จังหวัดพัทลุง สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๒ (นครศรีธรรมราช)

ปาชุมชนบานปาพงศ ตัง้ อยูห มูท ี่ ๙ ตําบลตะโหมด อําเภอตะโหมด จังหวัดพัทลุง ไดขึ้นทะเบียนเปนปา ชุมชนเมื่อป พ.ศ. ๒๕๕๕ มีเนื้อที่ประมาณ ๒,๐๓๒ ไร ปาชุมชนบานปาพงศ เปนแหลงตนนํา้ และอุดมสมบูรณ ไปดวยทรัพยากรธรรมชาติ ที่สําคัญเปนพื้นที่ที่ไมเคย ขาดนํา้ เพราะมีการรักษาปาตนนํา้ ไวดว ยความเขมแข็ง ของผูน าํ ชุมชนและชาวบานทีม่ จี ติ สํานึกในการอนุรกั ษ ทรัพยากร เปนแหลงทีอ่ ยูอ าศัยของชนเผา “เงาะซามัง” และเปนที่ตั้งโครงการพระราชดําริ คือ อางเก็บนํ้าเขา หัวชาง เปนแหลงนํา้ เพือ่ การเกษตร และเปนแหลงทอง เที่ยวทางธรรมชาติที่สวยงาม จุดเดนของปาชุมชนบานปาพงศ คือ บริเวณพืน้ ที่ ปาชุมชนเปนภูเขา อากาศดี มีธรรมชาติสิ่งแวดลอม ที่สวยงาม มีพืชสมุนไพร ของปาที่กินได มากมาย หลายชนิด เชน กําจัดตน ดาหรา ปุดสิงห พราวนกคุม ไฟเดือนหา มะปราง มะมวงหิมพานต ราชครูดํา เล็บ กระรอก วานทรหด ปลาไหลเผือก ฯลฯ และมีสัตวปา อาศัยอยูหลายชนิด

ชุมชนบานปาพงศ มีถนนสัญจรภายในหมูบาน หลายสาย สะดวก ผูคนในชุมชนมีความกระตือรือรน ขยันทํามาหากิน มีวิถีชีวิตตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจ พอเพียง

เตียน : Sandoricum koetjape (Bum.f.) Merr. ชื่อวงศ : MELIACEAE ชื่อท องถิ่น : กระทอน (ภาคกลาง) เตียน ลอน สะทอน (ภาคใต) มะตอง (ภาคเหนือ อุดรธานี) มะติ๋น (ภาคเหนือ) สตียา สะตู ขนาดความโต : ๓๖๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ใต ๓๐ เมตร : ตะวันตก ๓๓.๖๐ เมตร จุดพิกัด : E 612821, N 805880 ชื่อวิทยาศาสตร

ดอก มีขนาดเล็ก สีเหลืองออน หรือเขียวออนอมเหลือง กลิ่นหอมออนๆ เปนดอกสมบูรณเพศ ออกรวมกัน เปนชอ ชอยาว ๕-๑๕ ซม. มีขนนุมทั่วไป เกสรเพศผูติดกันเปนหลอดหอหุมรังไขไวภายในรังไขกลมหรือแปนเล็กนอย มีขนนุม ผลกลม หรือคอนขางแบนเล็กนอย อาจมีจุดตามผิว อุมนํ้า ขนาดเสนผาศูนยกลาง ๕-๘ ซม. ผิวผลมีขนนุม ผลออนมีสีเขียว เมื่อแกจะมีสีเหลือง หรือเหลืองอมนํ้าตาล มีรอยยนเปนเสนๆ ที่ขั้วผล เนื้อในหนารูปไต เรียงตัวตาม แนวตั้ง ๕ เมล็ด รอบๆ เมล็ดเปนเนื้อเยื่อสีขาวหอหุมรสหวาน หวานอมเปรี้ยว หรือเปรี้ยวขึ้นอยูกับพันธุ ใบ ประกอบแบบนิ้วมือมีสามใบยอย ยาว ๒๐-๔๐ ซม.เรียงเวียนสลับ ใบยอยรูปไข หรือรูปรีแกมรูปไข ขนาด ๖-๑๔ x ๑๐-๒๒ ซม. ปลายใบสอบเปนติ่งแหลมทูๆ เนื้อใบคอนขางหนา ทองใบมีขนสีขาวนวลนุมหนาแนน สวน หลังใบมีขนสาก ประปราย และมีสเี ขมกวาทางดานทองใบ ใบแกจะมีสแี ดงอมสม ใบแกจดั จะออกสีแดงอิฐหรือสีแสด

๖๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 64-65

๖๕ 9/6/2559 BE 10:09

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

พนอง

ณ ป าชุมชนบ านอ างน้ําผุด

หมู ที่ ๑๓ ตําบลบางสวรรค อําเภอพระแสง จังหวัดสุราษฎร ธานี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๑ (สุราษฎรธานี)

บานอางนํา้ ผุด หมูท ี่ ๑๓ ตําบลบางสวรรค อําเภอ พระแสง จังหวัดสุราษฎรธานี เดิมเปนเขตการปกครอง ของหมูท ี่ ๙ บานคลองโหยน ต.บางสวรรค อ.พระแสง ซึง่ กระทรวงมหาดไทยไดอนุมตั ใิ หเปนหมูบ า นใหม เมือ่ เดือนสิงหาคม ๒๕๔๖ และมีเอกลักษณที่โดดเดนของ หมูบ า นคือ มีอา งนํา้ ขนาดใหญซงึ่ เปนตนนํา้ อยูใ นปาไม ที่อุดมสมบูรณมาก มีพื้นที่ประมาณ ๑๗๙ ไร และอาง นํา้ มีตานํา้ ผุดขึน้ มากมาย จึงไดเรียกชือ่ หมูบ า นวา “อาง นํ้าผุด” ปจจุบัน มี นายวิฑูรย พรหมแชม เปนผูใหญ บาน ประชาชนสวนใหญของหมูบาน ประกอบอาชีพ เกษตรกรรม คือ ทําสวนปาลม และสวนยางพาราเปน อาชีพหลัก นอกจากนัน้ ก็มี สวนผลไม ปลูกผัก คาขาย เลีย้ งไก เลีย้ งปลา เลีย้ งกบ เลีย้ งผึง้ โพรง เปนอาชีพเสริม

บานอางนํ้าผุด ไดเขารวมโครงการปาชุมชนของกรม ปาไม และไดรับอนุมัติใหจัดทําโครงการปงบประมาณ ๒๕๕๐ พื้นที่ปาที่เขารวมโครงการ ๑๗๙ ไร ในพื้นที่ ปาชุมชนมีอา งนํา้ ขนาดใหญซงึ่ เปนตนนํา้ อยูใ นปาไมที่ อุดมสมบูรณมาก มีลกั ษณะเปนแองนํา้ ใส มีนาํ้ ผุดขึน้ มา มีบริเวณกวางและยังมีพชื พรรณขึน้ อยูใ นบริเวณอางนํา้ เชน ชมพูนํ้า ทําใหมีความรมรื่น ปจจุบันมีการพัฒนา สงเสริมใหเปนแหลงทองเที่ยว เนื่องจากตําบลบาง สวรรคเปนพื้นที่ที่มีอาณาเขตติดตอกับจังหวัดกระบี่ และมีความสะดวกสบายในดานเสนทางคมนาคม และ มีความพรอมดานทรัพยากรทางการทองเที่ยวที่หลาก หลาย เชน อางนํ้าผุด ถํ้าที่มีความสวยงาม และนํ้าตก

พนอง : Shorea hypochra Hance : DIPTEROCARPACEAE : กระบากดํา (สุราษฎรธานี), ชันพนอง (ตราด), บากขาว (ตรัง) ขนาดความโต : ๓๐๑ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ใต ๑๕ เมตร : ตะวันตก ๒๑ เมตร จุดพิกัด : E 498228, N 958900

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ลําตน เปนไมตน สูงไดถึง ๔๐ เมตร ไมผลัดใบ หรือผลัดใบแตผลิใบใหมไว ตนเปลาตรง เปลือกหนาสีนํ้าตาลเขม แตกเปนรองลึกตามยาว เปลือกในสีเหลือง กิ่งออนมีขน เนื้อไมสีเหลืองออน ใบ เดี่ยว รูปไขหรือรูปรี ปลายใบมนหรือเปนติ่งสั้น โคนใบมน แผนใบหนาเกลี้ยง ผิวใบดานบนออกสีนํ้าตาลแดง และถูกกดเปนรองตามแนวเสนกลางใบเมือ่ แหง ผิวใบดานลางสีนาํ้ ตาลอมเทา สวนเสนกลางใบจะเปนแทงกลมรูปทรง กระบอกไปตลอดถึงกานใบ ดอก โต สีขาวหรือเหลืองออน ออกรวมเปนชอใหญตามปลายกิ่งและงามใบ กลีบเลี้ยงมีขนาดใหญ ๓ กลีบ และ เล็ก ๒ กลีบ กลีบดอกรูปไข ผิวดานนอกมีขนยาว โคนกลีบเกยเวียนกันเปนรูปกังหัน ผล รูปไข ถูกหุมดวยโคนปกที่หนาและแข็ง ปกยาว ๓ ปก มีเสนตามยาวปก ๙-๑๒ เสน ปกสั้น ๒ ปก ยาวประมาณครึ่งหนึ่งของปกยาว ออกดอกและผลชวงเดือนมกราคม – ตุลาคม การขยายพันธุนิยมใชเมล็ด ประโยชน ไมใชในการกอสราง ชันใชทํานํ้ามันทาไม นํ้ามันชักเงา ยาเรือ

๖๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 66-67

๖๗ 9/6/2559 BE 10:09

øô

เม าเหล็ก

ณ ป าชุมชนบ านโนนสมบูรณ

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๕ ตําบลภูเขาทอง อําเภอสุคิริน จังหวัดนราธิวาส สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๓ สาขานราธิวาส

ป า ชุ ม ชนบ า นโนนสมบู ร ณ มี ส ภาพพื้ น ที่ เ ป น ภูเขาและพื้นที่เปนเนินสูง ชองวางระหวาง ภูเขามี ที่ราบลุมบาง มีลํานํ้าไหลผาน จึงเหมาะกับการทําการ เกษตร สภาพพื้นที่ปกคลุมดวยพื้นที่ปาไมที่มีความ อุดมสมบูรณ ตามพิกัดหมูบาน UTM Zone 47 N 0803684 0644649 ลําดับชุด L ๗๐๑๗ มีครัวเรือน ทั้งสิ้น จํานวน ๖๘ ครัวเรือน มีประชากรอาศัยอยู จํานวน ๒๕๘ คน แบงเปนเพศชาย จํานวน ๑๓๐ คน และเพศหญิง จํานวน ๑๒๘ คน นับถือศาสนาพุทธ ๙๐% ศาสนาอิสลาม ๑๐% พื้นที่สวนใหญของบาน โนนสมบูรณ เปนภูเขาสลับกับที่ราบเหมาะสําหรับ ทําการเกษตร ตลอดจนวิถี่ชีวิตราษฎรเปนลักษณะ ชนบท ดั ง นั้ น ราษฎรส ว นใหญ จ ะประกอบอาชี พ

เกษตรกรรมเปนหลัก โดยเฉพาะการปลูกยางพารา สวนผลไม และเกษตรผสมผสานอื่นๆ ตามลักษณะ ของพื้นที่ และมีอาชีพรองหรืออาชีพเสริมของราษฎร คือ คาขาย รับจางทั่วไป เชน เปนสมาชิกศิลปาชีพ พิเศษตามแนวพระราชดําริฯ สภาพปาชุมชนบานโนน สมบูรณ เปนปาดิบชื้นมีความอุดมสมบูรณ เปนแหลง ที่อยูอาศัยของสัตวปาหลายชนิด เนื้อที่ ๙๒ ไร ๑ งาน ๖๒ ตารางวา มีพันธุไมนานาชนิดขึ้นอยูหนาแนน และ มีพชื ชัน้ ลางจําพวกเฟรินต า งๆ และเปนทีอ่ ยูอ าศัยของ สัตวปา ลักษณะดินเปนดินรวนปนทราย เหมาะแกการ เพาะปลูก ถึงแมจะมีการบุกรุกตัดไมทําลายปาไปบาง แตก็ยังคงสภาพปาที่สมบูรณอยู

เม าเหล็ก ชื่อวิทยาศาสตร : Diospyros toposia Buch. Ham. var. toposia ชื่อวงศ : EBENACEAE ชื่อท องถิ่น : ขนาดความโต : ๓๒๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๐-๑๑ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๓-๑๖ เมตร จุดพิกัด : 47 N 802557 648664 เมาเหล็กเปนไมเนือ้ แข็ง ทีม่ คี วามสําคัญตอชุมชนบานโนนสมบูรณ ทัง้ ทางดานสมุนไพรและไมใชสอย คือ เปลือกไม ใชเปนยาสมุนไพร สรรพคุณ นําเปลือกไมไป ดองเหลา หรือตมนํ้ากิน แกปวดเมื่อย ชูกําลัง เนื้อไมใชในการ กอสรางทั่วไป นอกจากนี้ไมใหญยังเปนแหลงที่อยูอาศัยของสัตวปานานาพันธุอีกดวย

๖๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 68-69

๖๙ 9/6/2559 BE 10:09

øô

มะค าแต

ณ ป าชุมชนบ านต นตาล

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๒ ตําบลจอเบาะ อําเภอยี่งอ จังหวัดนราธิวาส สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๓ สาขานราธิวาส

ป า ชุ ม ชนบ า นต น ตาล เป น ที่ ร าบเชิ ง เขาซึ่ ง มี สภาพป า ที่ ส มบู ร ณ เป น ป า ดิ บ ชื้ น ควรที่ จ ะรั ก ษา ไว ซึ่ ง ธรรมชาติ ใ ห ยั่ ง ยื น ต อ ไป ลั ก ษณะดิ น เป น ดิ น รวนปนทราย เหมาะแกการเพาะปลูกและประกอบ อาชีพทางการเกษตร บริเวณที่ตั้งหมูบาน ตามแผนที่ ภูมปิ ระเทศ พิกัดมาตราสวน ๑ : ๕๐,๐๐๐ ระวางที่ ๕๓๒๑ IV ลําดับทีช่ ดุ L ๗๐๑๘ พิกดั GPS WGS 47 N E 796405 N 705603 มีครัวเรือนทั้งสิ้น จํานวน ๑๖๒ ครัวเรือน มีประชากรอาศัยอยู จํานวน ๘๑๕ คน แบงเปน เพศชาย จํานวน ๓๙๗ คน และเพศหญิง จํานวน ๔๑๕ คน นับถือศาสนาอิสลาม ๑๐๐% ประเพณีทปี่ ฏิบตั ิ เชน ถือศิลอด (ปอซอ) วันฮารีรายอ วันอาซูรอ วันเมาลิด เขาสุนัต (คลิปอวัยวะ เพศชาย)

วิ ถี ชี วิ ต ราษฎรเป น ลั ก ษณะชนบท ดั ง นั้ น ราษฎร ส ว นใหญ จ ะประกอบอาชี พ เกษตรกรรมเป น หลั ก โดยเฉพาะการปลูกยางพารา สวนผลไม และเกษตร ผสมผสานอื่นๆ ตามลักษณะของพื้นที่ อาชีพรองหรือ อาชีพเสริมของราษฎร คือ รับจาง คาขาย กอสราง จักรสานตาง ๆ เปนตน มีระยะทางหางจากชุมชน ประมาณ ๘๐๐ เมตร ตัง้ อยูใ นเขตปาสงวนแหงชาติปา บูงอ พิกดั ปาชุมชน UTM 47 N E 796405 N 705603 มีตนไมขนาดใหญและเล็กขึ้นอยูอยางหนาแนน มีพืช ชัน้ ลางจําพวกเฟรน หวายตางๆ และพืชสมุนไพรนานา ชนิด เปนแหลงทีอ่ ยูอ าศัยของสัตวปา หลายชนิด เนือ้ ที่ ปาชุมชน ประมาณ ๑๗๓ ไร ๒ งาน ๐๐ ตารางวา

มะค าแต Sindora siamensis Teijsm. ex Miq. FABACEAE กือเต (นราธิวาส) ๕๕๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ใต ๗-๑๒ เมตร : ตะวันตก ๘-๙ เมตร จุดพิกัด : 47 N 796731 705610

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น ขนาดความโต

: : : :

มะคาแตเปนไมใหญในปาชุมชนบานตนตาลเปน ไมยืนตน มีความสูงของตนประมาณ ๑๐-๑๕ เมตร แตกกิง่ กานแผกวาง มีเรือนยอดเปนรูปรมหรือเปนทรง เจดียต าํ่ กิง่ ออนและยอดออนมีขนสีนาํ้ ตาล เปลือกตน เรียบเปนสีเทาคลํ้า เนื้อไมแข็งมีความแข็งแรงทนทาน ทนตอปลวกไดดี ใชในการกอสราง ใชทําเสา รอด ตง พื้น พื้นรอง เครื่องเรือน เครื่องบน เครื่องมือทางการ เกษตร เครือ่ งเกวียน ฯลฯ เมล็ดแกเมือ่ นํามาเผาไฟแลว กะเทาะเปลือกออก เอาแตเนื้อขางในมารับประทาน เปนอาหารวางได โดยเนือ้ จะมีลกั ษณะแข็งๆ คลายกับ เมล็ ด มะขามและมี ร สมั น ขยายพั น ธุ  ด  ว ยวิ ธี ก าร เพาะเมล็ดและวิธีการตอนกิ่ง

๗๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 70-71

๗๑ 9/6/2559 BE 10:09

øô

ยาง

ณ ป าชุมชนป ายาง

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๔ ตําบลนาโยงเหนือ อําเภอนาโยง จังหวัดตรัง ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๘ (ตรัง)

ไดคดั เลือกเปนพืน้ ทีเ่ ปาหมายใหเขารวมจัดทําโครงการ ๑ ตําบล ๑ สวนสาธารณะ กับกรมปาไม ชุมชนใช ประโยชนเปนสถานที่ออกกําลังกาย พักผอนหยอน ใจ และเปนศูนยรวมในการทํากิจกรรมตางๆ ของ ชุมชน ปจจุบัน ปาชุมชนบานปายาง มีตนยางนา เหลืออยูประมาณ ๘๕ ตน ตนที่มีขนาดเสนรอบวง ๔.๕ – ๕ เมตร มีอยูป ระมาณ ๑๕ ตน สํารวจพบยางนา ตนที่ใหญที่สุดมีเสนรอบวง ๕.๒๐ เมตร ปาชุมชนบานปายาง มีเนื้อที่ทั้งหมด ๗ ไร ตั้ง อยูในพื้นที่ปาพระราชบัญญัติ ๒๔๘๔ ลักษณะพื้นที่ เป น พื้ น ที่ ร าบใจกลางชุ ม ชน ลั ก ษณะเด น ของป า ชุมชนแหงนี้ คือมีตนยางนาขนาดใหญจํานวนมาก ขึ้นอยูในพื้นที่ ชุมชนตองการอนุรักษตนยางนาเหลา นี้ไวไมใหถูกทําลาย จึงไดขอจัดตั้งเปนปาชุมชน และ ได รั บ การอนุ มั ติ จั ด ตั้ ง เป น ป า ชุ ม ชนจากกรมป า ไม เมื่อ ปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๔๖ปงบประมาณพ.ศ. ๒๕๔๙ ศู น ย ส  ง เสริ ม วนศาสตร ชุ ม ชนที่ ๘ (ตรั ง )

๗๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 72-73

ยาง ชื่อวิทยาศาสตร : Dipterocarpus alatus Roxb. ชื่อวงศ : DIPTEROCARPACEAE ชื่อท องถิ่น : ยาง ยางขาว ยางแมนํ้า ยางหยวก ขนาดความโต : ๕๒๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๒๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๘ เมตร จุดพิกัด : 47 N 0578016, 0835426 เปนไมมงคลพระราชทานประจําจังหวัด อุบลราชธานี ประโยชนของยางนานัน้ มีมากมาย นํา้ มันยางจากตนสามารถนํามาใชโดยตรงเพือ่ ใชผสมชันไมอนื่ ๆ ใชยาเครือ่ งจักสาน กันนํ้ารั่ว ยาแนวเรือเพื่ออุดรอยรั่ว ทาไม ใชผสมขี้เลื่อยจุดไฟ หรือใชทําไตจุดไฟสองสวาง เนื้อไมยางนา สามารถนํา ไปใชกับงานภายนอกไดทนทาน ดวยเหตุที่ไมยางนาเปนไมขนาดใหญ เปลาตรง สูง และไมคอยมีกิ่งกาน ดวยเหตุนี้ จึงมีการใชประโยชนจากไมยางนากันมาตั้งแตอดีต โดยนิยมนํามาเลื่อยทําเสาบาน รอด ตง ไมพื้น ไมระแนง ไมคราว โครงหลังคา ฝาเพดาน เครือ่ งเรือนตาง ๆ แตในปจจุบนั การใชประโยชนจากเนือ้ ไมยางนาทีส่ าํ คัญคือการนําไปทําเปน ไมอัดและแผนใยไมอัด ไมยางนาจะขึ้นอยูในพื้นที่ที่มีเชื้อเห็ดราไมคอรไรซา (Micorrhyzas) ซึ่งเปนตัวเอื้อประโยชนในการเจริญเติบโต โดยเชื้อราเหลานี้จะสรางดอกเห็ดเมื่อมีสภาพแวดลอมที่เหมาะสม โดยเฉพาะในชวงฝนแรกของทุกปจะมีดอกเห็ด หลายชนิดใหหาเก็บมารับประทานไดมากมาย เชน เห็ดชะโงกเหลือง เห็ดเผาะ เห็ดนํ้าหมาก เห็ดยาง ใชปลูกเปน ไมประดับตามสองฝง ถนน เพือ่ ความสวยงาม และปลูกเพือ่ ประโยชนทางดานนิเวศน ใหรม เงา กําบังลม ใหความชุม ชืน้ ควบคุมอุณหภูมิในอากาศ ปองกันการพังทลายของหนาดิน

๗๓ 9/6/2559 BE 10:09

øô

ยางเสียน

ณ ป าชุมชนบ านสระแก ว

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๘ ตําบลไทรทอง อําเภอชัยบุรี จังหวัดสุราษฎร ธานี ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๑๒ (สุราษฎรธานี)

โครงการป า ชุ ม ชนบ า นสระแก ว หมู  ที่ ๘ ตํ า บลไทรทอง อํ า เภอชั ย บุ รี จั ง หวั ด สุ ร าษฎร ธ านี จัดตั้งเปนปาชุมชน ป พ.ศ. ๒๕๕๔ ประเภท พรบ. ปาไม ๒๔๘๔ จํานวนเนื้อที่ ๔๗๒ ไร มีสภาพพื้นเปน ที่ราบ เนินเขาเตี้ยๆ สภาพพื้นที่ปาเปนปาดิบชื้น มีไม ขนาดใหญขนึ้ กระจายในพืน้ ที่ และไมขนาดเล็กขึน้ ทัว่ ๆ ไป ดินรวนมีความอุดมสมบูรณ เหมาะแกการปลูกพืช เปนปาชุมชนทีม่ คี วามอุดมสมบูรณอยางมาก มีพนั ธุพ ชื หลากหลายชนิด เปนแหลงทองเที่ยว เปนพื้นที่ศึกษา ธรรมชาติ และเก็บหาของปา แหลงอนุรักษพันธุสัตว และยังเปนแหลงปฏิบัติธรรมเพราะมีสํานักสงฆอยูใน พื้นที่ปาชุมชนอีกดวย

ยางเสียน Dipterocarpus gracilis DIPTEROCARPACEAE ยูงหัว ๔๖๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ใต ๑๕ เมตร : ตะวันตก ๑๒ เมตร จุดพิกัด : E 497998, N 930837

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น ขนาดความโต

: : : :

เปลือกตน รสฝาดเฝอนขม ตมดื่มแกตับอักเสบ บํารุงรางกายฟอกโลหิต ใชทา ถู นวด แกปวดตาม ขอเมล็ด ใบ รสฝาดร อ น ต ม ใส เ กลื อ อมแก ป วดฟ น ฟนโยกคลอน นํา้ มันยาง รสรอนเมาขืน่ ทาแผลเนาเปอ ย แผลมีหนอง ลําตน ใชในการกอสรางอาคารบานเรือนและ การกอสรางทั่วไป เมื่ออาบนํ้ายาถูกตองจะทนทานขึ้น

๗๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 74-75

๗๕ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ยางแดง

ณ ป าชุมชนป าสวนรุกขมูลบ านน้ําฉ า

ตําบลวังมะปราง อําเภอวังวิเศษ จังหวัดตรัง ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๘ (ตรัง)

ปาชุมชนปาสวนรุกมูลบานนํ้าฉา ตั้งอยูในพื้นที่ ปาสงวนแหงชาติ มีเนื้อที่ทั้งหมด ๗๐ ไร ๒ งาน ๓๘ ตารางวา ไดรับการอนุมัติจัดตั้งเปนปาชุมชน จากกรมปาไมเมื่อปงบประมาณพ.ศ.2544, 2545 มีสภาพพื้นที่เปนพื้นที่ราบ ลักษณะดินเปนดินรวน และดินรวนปนทรายทีม่ คี วามอุดมสมบูรณสงู มีพนั ธุไ ม ขึ้ น อยู  ม ากมายหลายชนิ ด ทั้ ง ไม ยื น ต น ไม ล  ม ลุ ก พืชอาหาร พันธุไมที่สํารวจพบ ไดแก ไมไผชนิดตางๆ ยางนา กระบก ขี้เหล็ก กะพอ เตาราง สะเดาเทียม ชะพลู กระโดน จิก มะเฟอง มะไฟ มะมวงหิมพานต มะปริง มะปราง กลวยปา สะตอ ระกํา เหรียง เนียง กอขาว กระทอน หวายชนิดตางๆ และโดยเฉพาะอยางยิ่งพืช สมุนไพร ทีม่ จี าํ นวนมากมาย หลายชนิด เชน กระพังโหม อายเหล็ก ปลาไหลเผือก อีคยุ หนุมานประสานกาย ฯลฯ

ป ง บประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๑ ได รั บ รางวั ล ป า ชุมชนตัวอยางระดับจังหวัด ในการประกวดปาชุมชน โครงการกลายิม้ คนรักษปา ปารักชุมชน จากกรมปาไม ป ง บประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๕ ศู น ย ส  ง เสริ ม วนศาสตรชุมชนที่ ๘ (ตรัง) ไดคัดเลือกปาชุมชนปา สวนรุกขมูลบานนํ้าฉา ใหเปนแปลงสาธิตโครงการ ธนาคารอาหารชุมชน โดยนําพันธุไมกินได เชน สะตอ ทํามัง ชะมวง มะมวงหิมพานต เขลียง เหรียง ไปปลูก เสริมในพื้นที่ปาเพื่อใหชุมชนไดเก็บกินเปนอาหาร

ยางแดง ชื่อวิทยาศาสตร : Dipterocarpus turbinatus Gaerth. f. ชื่อวงศ : DIPTEROCARPACEAE ชื่อท องถิ่น : ตนงุน ขนาดความโต : ๕๑๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๒๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๘ เมตร จุดพิกัด : 47N E 085 2731, N 0541995 เนื้ อ ไม ใช ใ นการก อ สร า งอาคารบ า นเรื อ น นํ้ า มั น ใช ท าไม ย าแนวเรื อ ใช เ ดิ น เครื่ อ งยนต แ ทนนํ้ า มั น ขี้ โ ล ทํานํ้ามันใสแผลแกโรคเรื้อน

๗๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 76-77

๗๗ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ยางมันหมู

ณ ป าชุมชนบ านโคกขี้เหล็ก

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๗ ตําบลท าเรือ อําเภอโคกโพธิ์ จังหวัดป ตตานี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๓ (สงขลา)

บริ เวณที่ จั ด ทํ า โครงการป า ชุ ม ชนบ า นท า เรื อ แต เ ดิ ม เป น พื้ น ที่ ส งวนของชุ ม ชนซึ่ ง เกิ ด ป ญ หาการ บุกรุกพื้นที่มาโดยตลอด จนกระทั่งป พ.ศ. ๒๕๓๐ นิคมสรางตนเองโคกโพธิ์ไดรวมกับผูนําชุมชนและ ราษฎรในพื้นที่ทําการังวัดแนวเขตโดยรอบพื้นที่เปน เสนตรง แลวตัดถนนเปนเสนทางสัญจรรวมถึงเปนแนว เขตพื้นที่ดวย ทั้งนี้ เพื่อบรรเทาปญหาความขัดแยงที่ เกิดจากการบุกรุกขยายพืน้ ทีท่ าํ กินของราษฎรบางสวน ภายหลังเมื่อนิคมสรางตนเองโคกโพธิ์ ไดเขามาจัดสรร ที่ทํากินใหแกราษฎร พื้นที่บริเวณนี้จึงถูกสงวนไวเปน ปาสมบูรณตามระเบียบของการจัดตัง้ นิคมสรางตนเอง (๒๐%ของพื้นที่นิคม) ป า ชุ ม ชนบ า นโคกขี้ เ หล็ ก เป น ป า ดิ บ ชื้ น บน พื้ น ที่ ร าบผื น สุ ด ท า ยของชุ ม ชนเป น แหล ง นํ้ า ซั บ ที่สําคัญถูกลอมรอบไปดวยสวนยางพารา และพื้นที่ เกษตรกรรม อดีตที่ผานมาเคยมีการขอใชพื้นที่บริเวณ เพือ่ จัดใหเปนสถานทีเ่ ลีย้ งสัตว ฟารม หรือแมแตแฟลต ตํารวจ แตไดรับการคัดคานจากราษฎรในพื้นที่โดย ตลอด จนถึงปจจุบันยังมีชาวบานบางสวนยังไมเขาใจ

๗๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 78-79

และไมเห็นดวยกับการกันพื้นที่สวนนี้ไวเปนปา ยังพบ การลักลอบตัดไมในพื้นที่ แตคนที่เปนแนวรวมในการ อนุรักษก็มีอยูไมนอย พรรณไมที่พบในปาชุมชนแหงนี้เปนพรรณไม ปาดิบชื้นเปนหลัก เชน ยางมันหมู กฤษณา และยังพบ ตนไมขนาดใหญจํานวนมาก การใชประโยชนในพื้นที่ ปาชุมชนมีการเก็บเห็ด สมุนไพร ไมขนาดเล็กสําหรับ ทําดามมีด ดามพรา สวนสัตวปาพบคือ ไกปา นก งู เหลือม งูจงอาง นอกจากนี้ยังเปนสถานที่ศึกษาดูงาน และการศึกษาวิจยั ของสถาบันการศึกษาตางๆ อีกดวย ปาชุมชนแหงนีไ้ ดรบั อนุมตั จิ ากอธิบดีกรมปาไมจดั ตัง้ เปนปาชุมชนครัง้ แรกเมือ่ วันที่ ๓ พฤษภาคม ๒๕๔๔ เดิมเรียกชือ่ วาปาชุมชนบานทาเรือ ภายหลังมีการแบง เขตการปกครองในตําบลทาเรือใหม โดยรวมเอาหมูที่ ๔ และ หมูที่ ๖ เดิม ตั้งเปนหมูที่ ๗ บานโคกขี้เหล็ก ตําบลทาเรือ อําเภอโคกโพธิ์ จังหวัดปตตานี และเมือ่ วัน ที่ ๑๒ มกราคม ๒๕๕๗ ไดรับอนุมัติจากอธิบดีกรมปา ไมใหตออายุโครงการปาชุมชนบานโคกขี้เหล็กดําเนิน การในเนื้อที่ ๘๕-๐-๐ ไร

ยางมันหมู : Dipterocarpus kerrii King. : DIPTEROCARPACEAE : ยางมันขน (ภาคใต), ยางมันใส (สตูล), ยางวัด (นครศรีธรรมราช), ละกูวิง (มลายู ปตตานี) ขนาดความโต : ๔๖๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๒๓ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๒๓ เมตร จุดพิกัด : 47N0729504 UTM 0078524

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

นํ้ามันยางที่ไดจากการเจาะตนใชผสมชันไมอื่นๆ ใชยาเครื่องจักสานกันนํ้ารั่ว ยาแนวเรือเพื่ออุดรอยรั่ว ทาไม ใชผสมขี้เลื่อยจุดไฟ หรือใชทําไตจุดไฟสองสวาง ใชทํานํ้ามันชักเงา ฯลฯ หรือนํามาใชเปนสวนประกอบ ของผลิ ต ภั ณ ฑ อื่ น ๆ เช น สี ท าบ า น หมึ ก พิ ม พ นํ้ า มั น ยางเป น อี ก หนึ่ ง สิ น ค า ส ง ออกที่ สํ า คั ญ ของประเทศไทย ซึ่งปจจุบันชาวบานก็ยังมีการเก็บหากันอยู แตก็ยังไมพอใชจนตองนําเขามาจากตางประเทศเพิ่มเติม เนื้อไม สามารถนํามาใชประโยชนในการกอสรางอาคารบานเรือนไดดี ยิง่ เมือ่ นํามาอาบนํา้ ยาใหถกู ตองก็จะชวยทําใหมคี วาม ทนทานมากขึน้ สามารถนําไปใชกบั งานภายนอกไดทนทานนับ ๑๐ ป ดวยเหตุทไี่ มยางมันหมูเปนไมขนาดใหญ เปลา ตรง สูง และไมคอยมีกิ่งกาน การตัดไมยางมาใชจึงไดเนื้อไมมาก โดยเนื้อไมที่ไดจะมีความแข็งปานกลาง สามารถนํา มาเลื่อยไสกบตกแตงใหเรียบไดงาย ใชปลูกเปนไมประดับตามสองฝง ถนน เพือ่ ความสวยงาม และปลูกเพือ่ ประโยชนทางดานนิเวศน ใหรม เงา กําบัง ลม ใหความชุมชื้น ควบคุมอุณหภูมิในอากาศ ปองกันการพังทลายของหนาดิน ฯลฯ

๗๙ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ลําพูป า

ณ ป าชุมชนบ านถ้ําพระหอ/วังไทร

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตําบลถ้ําใหญ อําเภอทุ งสง จังหวัดนครศรีธรรมราช สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๒ (นครศรีธรรมราช)

ปาชุมชนถํ้าพระหอ/วังไทร เปนปาดิบชื้นที่อุดม สมบูรณมากแหงหนึ่งเพราะมีตนไมขนาดใหญหลาย ชนิด มีพืชจําพวกเฟรนและมอสสหลายชนิดที่ปกคลุม โดยรวมทั้งปา รวมถึงสมุนไพรตางๆ ที่มีสรรพคุณทาง ยา มากมาย มีนกหลากหลายชนิด นอกจากนี้ยังมี ธารนํ้าที่ไหลคดเคี้ยวทั่วปา ซึ่งเปนแหลงตนนํ้าที่หลอ เลี้ยงคนในชุมชนถํ้าพระหอและใกลเคียง เปนอยางดี ไมเคยแหงตลอดมา ภายในปาชุมชนมีสถานที่ที่เปน จุดนาสนใจหลายอยาง เชน ตนตะแพนที่ใหญที่สุดใน ปาชุมชน, นํ้าออก, นํ้าเขา, ถํ้าคางคาว และถํ้าลอด

๘๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 80-81

ซึ่งสามารถเดินทะลุออกไปนอกปาชุมชนได ในชวง เดือนพฤษภาคมของทุกปภายในปาจะมี “ผึ้งหลวง” ซึ่งเปนผึ้งที่อยูตามธรรมชาติบนตนไมใหญและหนาผา จํานวนมาก ปาชุมชนถํ้าพระหอจัดอยูในประเภทปา สงวนแหงชาติ ซึ่งเคยไดรับรางวัลปาชุมชนตัวอยาง ในระดับจังหวัดนครศรีธรรมราช จากการประกวด ปาชุมชน “โครงการกลายิ้ม” คนรักษปา ปารักชุมชน ประจําป พ.ศ. ๒๕๕๒ ซึง่ เปนโครงการทีร่ ว มขับเคลือ่ น โดย กรมปาไมและบริษัท ผลิตไฟฟาราชบุรีโฮลดิ้ง จํากัด (มหาชน)

ลําพูป า ชื่อวิทยาศาสตร : Duabanga grandiflora (DC.) Walp. ชื่อวงศ : LYTHRACEAE ชื่อท องถิ่น : ลําพูปา ลําแพน (ตรัง), ตะกาย โปรง ลําพูปา (ภาคใต) ขนาดความโต : ๙๓๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๓ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๓ เมตร จุดพิกัด : ลําตน ตนลําพู เปนไมยนื ตนโตเร็วผลัดใบขนาดกลางถึงขนาดใหญ ลําตนมีลกั ษณะเปลาตรง มีความสูงไดประมาณ ๑๓-๓๕ เมตร โตวัดรอบลําตนไดประมาณ ๑๐๐-๒๐๐ เซนติเมตร ใบ ปลายใบเรียวแหลมเปนติ่งสั้น โคนใบเวาลึกเปนรูปหัวใจหรือเปนรูปติ่งหู สวนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดกวาง ประมาณ ๔-๑๐ เซนติเมตร และยาวประมาณ ๑๐-๒๔ เซนติเมตร เสนแขนงใบมีประมาณ ๑๔-๒๐ คู ดอก ดอกเปนสีขาวขนาดใหญ ประมาณ ๑๐ เซนติเมตร กลีบเลี้ยงดอกเปนรูปถวย มีขนาดกวางประมาณ ๑.๕-๓ เซนติเมตร กลีบดอกมี ๖-๗ กลีบ ลักษณะเปนรูปไข ออกดอกเดือนกุมภาพันธ-เดือนเมษายน

๘๑ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

สมพง

ณ ป าชุมชนป าชุมชนบ านคีรีวงศ หมู ที่ ๖ ตําบลอ าวลึกน อย อําเภออ าวลึก จังหวัดกระบี่ สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๒ สาขากระบี่

“ปาพรุมหัศจรรย” ทีบ่ อกวาปาพรุมหัศจรรย คือ เปนปาพรุที่มีความหลากหลายทางชีวภาพเนื่องจาก มีพันธุไมหลายชนิด เชน เสม็ดแดง เตียว หวานํ้า หลุมพี ทุงฟา และสัตวปาอาศัยอยู หลายชนิด เชน เตา ตะพาบนํ้า ปลาไหล ฯลฯ ราษฎรในชุมชนมอง เห็นความสําคัญจึงรวมกันบริหารจัดการ และอนุรักษ ปจจุบันเหมาะแกการศึกษาธรรมชาติ เปนที่พักผอน หยอนใจสําหรับนักทองเทีย่ ว มีเสนทางศึกษาธรรมชาติ ระยะทาง ๑,๘๐๐ เมต ไวรองรับนักทองเทีย่ วเชิงนิเวศ

สมพง : Tetrameles nudiflora R. Br. : TETRAMELACEAE : ๘๐๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๖๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ใต ๑๒ เมตร : ตะวันตก ๑๒ เมตร จุดพิกัด : 47 P 0470811 0921086

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ขนาดความโต

ไมสมพงเปนไมทีมีคาทางเศรษฐกิจของปาชุมชนบานคีรีวงศ เปนไมยืนตนขนาดใหญมาก ลําตนเปลาตรง โคนเปนพูพอนขนาดใหญ อาจสูงถึงประมาณ ๒ เมตร เรือนยอดเปนพุมโปรง เปลือกสีเทาอมชมพู เรียบเปนมัน หนามาก เปลือกในสีนํ้าตาลอมชมพูไมมีแกน กิ่งออนมีรอยแผลใบปรากฎชัด ใบมีลักษณะปอม รูปหัวใจ หรือรูป ขอเหลี่ยมกลายๆ โคนใบกวางและหยักเวา ๓ แฉก ขอบหยักถี่ๆ เนื้อคอนขางบาง หลังใบมีขนสาก หลังใบแกเกลี้ยง หรือเกือบเกลี้ยง ทองใบมีขนนุม ดอกสีเขียวออน หรือเหลืองออน ดอกเพศผูออกเปนชอใหญตามปลายกิ่ง ชอดอก มีแขนงมาก กลีบรองกลีบดอกเชื่อมติดกันเปนรูปถวย ดอกเพศเมียออกเปนชอยาวๆ ตามปลายกิ่ง หอยยอยลงไม แตกแขนง ชอดอกยาว กลีบรองกลีบดอกมี ๔ กลีบ ไมมีกลีบดอก รังไขมี ๑ ชอง และมีไขออนมาก ออกดอกระหวาง เดือนธันวาคม - มกราคม และเปนผลระหวางเดือนกุมภาพันธุ - มีนาคม ผลมีขนาดเล็ก ผิวแข็ง ปลายผลยังคงมีกลีบ รองกลีบดอกปรากฎอยู เมื่อแกจัดตอนปลายจะแตกออกจากกัน เนื้อไม สีขาว ถูกอากาศนานๆ จะมีสีเหลือง ไมมี แกนเสีย้ นตรง เนือ้ ออนคอนขางหยาบ เลือ่ ย ผา ไสกบ ตบแตงงาย ขัดชักเงาไดดพี อสมควร ซึง่ มีการนํามาใชประโยชน กันมาก โดยมีการนํามาใชทําแบบหลอคอนกรีต เรือขุด หีบใสของ ไมขีดไฟ ไมจิ้มฟน ไมยาง ไมอัด เยื่อกระดาษ หีบศพ เครื่องเรือน ทําพื้นรองเสาคํ้า และของเด็กเลน

๘๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 82-83

๘๓ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

สยาแดง

ณ ป าชุมชนบ านจุฬาภรณ พัฒนา ๑๒

หมู ที่ ๑๓ ตําบลสุคิริน อําเภอสุคิริน จังหวัดนราธิวาส สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๓ สาขานราธิวาส

ป า ชุ ม ชนบ า นจุ ฬ าภรณ พั ฒ นา ๑๒ ชนิ ด ป า เป น ป า ดิ บ ชื่ น ที่ มี ค วามอุ ด มสมบู ร ณ ม ากมี ต  น ไม เล็ ก ใหญ เ ป น จํ า นวนมาก มี ส ภาพป า หนาแน น มีทรัพยากรธรรมชาติที่หลากหลาย มีสมุนไพรและ สัตวปานานาชนิด เปนแหลงประวัติศาสตรของคอม มิวนิสมาลายา เชน อุโมงค อนุสรณสถาน เตาไรควัน เป น ต น มี แ หล ง นํ้ า ที่ อุ ด มสมบู ร ณ ใ ห ค วามชุ  ม ชื่ น แกปาไดตลอดป เปนตนนํ้าแมนํ้าสายบุรี เปนแหลง ทองเที่ยวเชิงนิเวศน เชน ลองแกง มีครัวเรือนทั้งสิ้น จํานวน ๑๓๓ ครัวเรือน มีประชากรอาศัยอยู จํานวน ๔๗๓ คน แบงเปนเพศชาย จํานวน ๒๔๒ คน และ เพศหญิง จํานวน ๒๓๑ คน ลักษณะดินเปนดินรวน ปนทรายพื้ น ที่ เ หมาะแก ก ารเพาะปลู ก และทํ า การ เกษตร วิถี่ชีวิตราษฎรเปนลักษณะชนบท ราษฎรสวน ใหญมอี าชีพ ปลูกผลไม เลีย้ งสัตว และทําสวนยางพารา โดยไดรบั จัดสรรทีด่ นิ ครอบครัวละ ๑๕ ไร ผลไมทปี่ ลูก เช น เงาะ ทุ เรี ย น มั ง คุ ด ลองกองฯ อาชี พ เสริ ม ของราษฎร คือ การรับจาง กอสรางทัว่ ไป ระยะหางจาก ชุมชน ประมาณ ๕๐ เมตร เนื้อที่ทั้งหมด ๔,๗๐๐ ไร

๘๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 84-85

ประชากรนับถือศาสนาอิสลาม ๙๙ % ประเพณี ทีป่ ฏิบตั ิ เชน ถือศีลอด (ปอซอ) วันฮารีรายอ วันเมาลิด เปนตน

สยาแดง ชื่อวิทยาศาสตร : Shorea assamica Dyer subsp. globifera (Ridl.) Y. K. Yang & J. K. Wu ชื่อวงศ : DIPTEROCARPACEAE ชื่อท องถิ่น : สยาแมเราะ ขนาดความโต : ๓๘๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๕๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ใต ๒๐-๒๓ เมตร : ตะวันตก ๑๕-๒๐ เมตร จุดพิกัด : 47N E 794050, N 656894 สยาแดงเปนไมใหญในปาชุมชนบานจุฬาภรณ พั ฒ นา ๑๒ เรื อ นยอดค อ นข า งกลมหรื อ แผ ก ว า ง คลายรม มองในระยะไกลสีขาวอมเหลือง หรือเหลือง แกมนํ้าตาล ลําตนเปลาตรง โคนตนมีพูพอนแคบๆ เปลื อ กสี นํ้ า ตาลเทาแตกเป น ร อ งลึ ก เปลื อ กชั้ น ใน สีนํ้าตาลแกมสีเหลืองถึงสีนํ้าตาลแดง แผนใบรูปรีถึง รูปรีแกมขอบขนาน ปลายใบเรียวแหลมโคนใบทูหรือ มนกลมผิวใบดานบนเกลี้ยงหรือมีขนตามเสนกลางใบ ผิ ว ใบด า นล า งมี ข นแยกแขนง และมี ก ระจุ ก ขน ตรงจุ ด เชื่ อ มระหว า งเส น กลางใบและเส น แขนงใบ ดอกเล็กสีเหลืองนวล เสนผาศูนยกลางประมาณ ๑ เซนติเมตร เรียงเปนสองแถวบน กานชอซึ่งเกิดตาม ง า มใบและปลายกิ่ ง ผล รู ป ไข ปลายแหลมกว า ง ประมาณ 1 เซนติเมตร ยาวประมาณ ๑.๕ เซนติเมตร มี ๕ ปก ปกยาว ๓ ปก และปกสั้น ๒ ปก เนื้อไมแข็ง ปานกลาง ทนตอมอดและแมลงเจาะมีความทนทาน เหมาะสําหรับใชในการกอสรางทั่วไป

๘๕ 9/6/2559 BE 10:10

øô

สํารอง

ณ ป าชุมชนอ าวอ ายยอ

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตําบลน้ําตก อําเภอทุ งสง จังหวัดนครศรีธรรมราช สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๒ (นครศรีธรรมราช)

ป า ชุ ม ชนอ า วอ า ยยอ ตั้ ง อยู  ใ นพื้ น ที่ ป  า สงวน แห ง ชาติ ป า ควนออก-บ า นนํ้ า ตก เป น พื้ น ที่ ร าบ รายลอมภูเขา พืน้ ทีป่ า ยังมีความอุดมสมบูรณเปนปาดิบ ชืน้ ประกอบดวย พรรณไมนอ ยใหญ เห็ด รา ไลเคน สัตวปา มีพชื สุมนไพร ๒๐๐-๓๐๐ ชนิด มีของปากินไดหลายชนิด สัตวปา เชน คางแวน ตะพาบนํา้ ภูเขา ตะกวด คางคาว ไกปา กบภูเขาฯ ประชาชนทีอ่ าศัยอยูโ ดยรอบปาชุมชน อาวอายยอไดรว มมือกันอนุรกั ษผนื ปาแหงนีม้ าชานาน แลว นับตัง้ แตประชาชนกลุม แรกไดเขามาตัง้ หลักแหลง ทํามาหากินในพื้นที่แหงนี้เมื่อราว ๒๐๐ ปกอน โดยได รวมกันดูแลรักษาปาตลอดจนเฝาระวังปองกันไมใหคน ภายนอกเขามาหาประโยชนจากปาอยางเด็ดขาด ทําให ปาแหงนี้ยังคงความสมบูรณของพืช สัตวปา และเปน แหลงตนนํา้ ลําธารซึง่ เปนแหลงนํา้ ในการอุปโภคบริโภค ของชาวบานทีอ่ าศัยในพืน้ ทีใ่ กลเคียงและทีอ่ ยูห า งไกล ออกไปโดยจุดประสงคหนึ่งในการรักษาปาแหงนี้เปน ไปเพื่อสืบทอดประเพณีการรักษาปาของบรรพบุรุษ นอกจากนีย้ งั มีเรือ่ งราวบอกเลาจากอดีตถึงพลังอํานาจ ลึ ก ลั บ ที่ จ ะมาหลอกหลอนผู  ที่ เข า ไปบุ ก รุ ก โค น ไม

ในปาแหงนี้ ทําใหผูที่เขามาบุกรุกก็จะมีอันเปนไป อยางใดอยางหนึ่ง เชน เปนไขตาย เปนตน นอกจากนี้ การพยายามเขาไปบุกรุกปาโดยผูมีอิทธิพลไดถูกชาว บานแหงนี้ตานทานอยางเขมแข็ง เนื่องจากชาวบาน สวนใหญชาวแหงนีม้ คี วามสัมพันธแบบเครือญาติ ทําให มีความสามัคคีปรองดองสูง นอกจากนี้ปาอาวอายยอ มีสภาพภูมิประเทศที่มีภูเขาลอมรอบ มีทางเขาออก มีทางเดียว ทําใหการลักลอบตัดไมของบุคคลภายนอก ไมสามารถลอดหูลอดตาของชาวบานได

สํารอง : Scaphium scaphigerum (Wall. ex G. Don) G. ชื่อวงศ : MALVACEAE ชื่อท องถิ่น : สํารอง (พุงทะลาย) (ภาคใต) ขนาดความโต : ๙๔๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด จุดพิกัด : E 0584089 N 08875662 ชื่อวิทยาศาสตร

ตน ขนาดใหญ มีความสูง ๓๐-๔๐ เมตร และอาจสูงไดถึง ๔๕ เมตร ลําตนมีลักษณะตั้งตรงสูงชะลูด แตกกิ่งกาน ออกรอบตน เรียงกันเปนชั้นๆ ลําตนเปนสีเทาดํา เปลือกตนหยาบ มีเสนเปนรองตามแนวดิ่ง สามารถพบไดตาม ปาดิบเขาที่มีฝนตกชุกและมีแสงแดดสองถึง แตในปจจุบันมีแนวโนมวาอาจจะสูญพันธุได ใบ เปนใบเดีย่ ว ออกเรียงแบบสลับ ลักษณะของใบมีหลากหลายรูปราง เชน รูปไขแกมรูปใบหอก ดอก ออกดอก เปนชอบริเวณปลายกิ่งและงามใบ ใหญ ดอกเปนแบบแยกเพศ กลีบดอกเปนแฉกคลายรูปดาว ยาวประมาณ ๗-๑๐ มิลลิเมตร จะออกดอกเดือนธันวาคม-มกราคม ประโยชน ลูกสํารอง วุนจากเนื้อของผลแก “มีสวน” ชวยในการลดนํ้าหนักได เพราะมีเสนใยอาหารมาก เมื่อรับประทานเขาไปจะชวยทําใหอิ่มทองไดนาน ทําใหไมรูสึกหิว และวุนยังมีคุณสมบัติในการดูดซับนํ้า ชวยดูดซับ ไขมัน นํ้าตาล

๘๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 86-87

๘๗ 9/6/2559 BE 10:10

øô

เสม็ด

ณ ป าชุมชนบ านหนองจิก

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๒ ตําบลเขาคราม อําเภอเมือง จังหวัดกระบี่ สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๒ สาขากระบี่

เสม็ด ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ขนาดความโต ความสูง จุดพิกัด “ปาชุมชนบานหนองจิก....สองสายนํา้ มาบรรจบ” ผืนปามหัศจรรย ทาปอมคลองสองนํ้า ตําบลเขาคราม อําเภอเมือง จังหวัดกระบี่ ความมหัศจรรยเกิดจากตนกําเนิดทาปอม เกิดจาก แหลงนํ้ากลางปา ๒ แหง ไหลเปนสายธาใตดิน ไปโผล เป น แอ ง นํ้ า สี ไ พลิ น ซึ่ ง ซ อ นตั ว อยู  ใ นดงหลุ ม พี แ ละ หมู  ห มากของป า พรุ นํ้ า จื ด ชาวบ า นจึ ง เรี ย กว า “แองทาปอม”และไหลเปนสายธารมรกตไปบรรจบ กับนํ้าทะเล ปาชายเลน สมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ฯ พระบรมราชินีนาถไดเสด็จ พรอมดวย พระบรมโอ รสาธิราชฯสยามมกุฏราชกุมารและทรงพระราชทาน นามบริเวณที่เสด็จฯ ลงเรือ ชื่อวา “แกงดาราคอย”

๘๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 88-89

ปาชุมชนบานหนองจิกมีพนื้ ทีป่ า ประมาณ ๓๐๐ ไร มีลักษณะพื้นที่เปนปาพรุ และปาชายเลน พันธุไมจึงมี ทัง้ ปาพรุ เชน ชมพูน าํ้ หวานํา้ เตียว พันธุไ มปา ชายเลน เช น พั ง กาหั ว สุ ม โกงกาง ตะบู น และไม พื้ น ล า ง เหงือกปลาหมอ และเปนแหลงอนุบาลสัตวนาํ้ นาๆ ชนิด

: Melaleuca cajuputi Powell : MYRTACEAE : ๔๖๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) : ๓๐ เมตร : 47P E 0475633, N 0907940

เสม็ดในปาชุมชนบานหนองจิกเปนไมใหญที่มี ความสําคัญประโยชนมากมายใบนํามาตมกับนํ้าดื่ม แทนนํ้าชา หรือนํามาใชเปนอาหารสัตว เชน ควาย และแพะ นอกจากนี้ชาวบานยังใชใบและยอดออนเสม็ด นํามารับประทานเปนผักอีกดวย ดอกและยอดออน มีรสเผ็ดใชรับประทานเปนผักจิ้มกับนํ้าพริกได ใบ สดนํามาใชกลั่นทําเปนนํ้ามันหอมระเหยได ผลแหง ใชทําพริกไทยดํา

๘๙ 9/6/2559 BE 10:10

øô

หาน

ณ ป าชุมชนบ านทุ งใหญ

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๘ ตําบลนาทอน อําเภอทุ งหว า จังหวัดสตูล สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๓ (สงขลา)

หาน

ปาชุมชนบานทุงใหญ หมูที่ ๘ ตําบลนาทอน อําเภอทุงหวา จังหวัดสตูล เปนปาธรรมชาติดั้งเดิม ซึ่งอยูในพื้นที่มาตั้งแตกอนการตั้งชุมชน ตอมาเมื่อ ราว ๕๐ กวากอน (ประมาณป พ.ศ. ๒๕๐๓) มีราษฎร อพยพยายถิ่นมาสรางบานเรือนและตั้งชุมชน มีการ จับจองและแผวถางพื้นที่เพื่อตั้งบานเรือนและขยาย พื้นที่ทํากิน จนเริ่มสงผลกระทบตอความอุดมสมบูรณ ของทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยูเดิมในชุมชน กระทั่ง เมือ่ ป ๒๕๔๘ สํานักงานปาไมจงั หวัดสตูลไดเขาดําเนิน การสงเสริมชุมชนบานทุงใหญใหจัดตั้งปาชุมชนเนื้อที่ ประมาณ ๙ ไร บริเวณปาสงวนแหงชาติปาควนทัง และปาเขาขาว และสิ้นสุดระยะเวลาดําเนินโครงการ ปาชุมชนในระยะแรกไปเมื่อป พ.ศ. ๒๕๕๓ ตอมาในป ๒๕๕๗ ไดยื่นคําขอตออายุโครงการปาชุมชนตอกรม ปาไม โดยเปลี่ยนแปลงพื้นที่จัดทําปาชุมชนไปดําเนิน การในเนื้อที่ ๑๓๕-๑-๙๕ ไร ในเขตปาสงวนแหงชาติ ปาตระ ปาหวยหลอด และปาเขาขุมทรัพย ปาชุมชนแหงนี้เปนปาดิบชื้นที่ยังคงสภาพไวคอน ข า งอุ ด มสมบู ร ณ เป น แหล ง นํ้ า ซั บ ที่ สํ า คั ญ สํ า หรั บ

๙๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 90-91

หล อ เลี้ ย งเพื่ อ การอุ ป โภค บริ โ ภค และใช ใ นพื้ น ที่ เกษตรกรรมทั้งของคนในหมูที่ ๘ รวมทั้งหมูบานใกล เคียง เปนแหลงรวมความหลากหลายของชนิดพันธุพ ชื และสัตวปา พบพันธุพืชหายาก เชน สาวดํา ตะเคียน หาน สวนสัตวปา ไดแก เกง ชะนี ไกปา ทรัพยากรธรรมชาติสําคัญที่มีอยูในปาชุมชนซึ่งมี ความโดดเดนสรางอาชีพ รายได รวมถึงเปนการสืบทอด ภูมปิ ญ  ญาทองถิน่ ของชุมชนแหงนี้ คือ คลุม เปนพืชพืน้ ลางวงศเดียวกับขิง ขา พบอยูมากในปาชุมชนแหงนี้ สมัยกอนชาวบานในพื้นที่บานทุงใหญนําคลุมมาใช ประโยชนในการจักสานเปนภาชนะใชงานในครัวเรือน แตปจ จุบนั ผูส นใจงานจักรสานนับวันจะนอยลง จึงไดมี การรวมตัวกันจัดตัง้ เปนกลุม อนุรกั ษคลุม โดยมีการเปด หลักสูตรเรียนรูคลุมแบบครบวงจร ตั้งแตแหลงกําเนิด ของคลุม ความสําคัญของปาไมกับการคงอยูของคลุม ไปจนถึงการนํามาใชประโยชน และการอนุรักษคลุม ใหอยูคูกับชุมชนอยางยั่งยืนตอไปในอนาคต

ชื่อวิทยาศาสตร : Canarium pseudodecumanum Hochr. ชื่อวงศ : BURSERACEAE ชื่อท องถิ่น : ตนงุน ขนาดความโต : ๕๐๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๓๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๒๖ เมตร จุดพิกัด : 47 N 058032, E 0077383 หาน เปนไมยืนตนที่มีอายุยืน ลําตนเปลาตรง สูงกวาตนไมชนิดอื่นในบริเวณเดียวกัน มีการแตกกิ่งขนาดใหญ บริเวณเรือนยอด ลักษณะทางกายภาพเชนนี้ มีความเหมาะสมสําหรับการสรางรังของผึง้ ในฤดูกาลทํารังของผึง้ จึงพบ รังผึง้ อยูจ าํ นวนมากบริเวณกิง่ กานของตนหาน เปนแหลงเก็บนํา้ ผึง้ ปาทีส่ าํ คัญของคนหานํา้ ผึง้ เนือ้ ไมนาํ มาใชประโยชน ในการกอสรางได

๙๑ 9/6/2559 BE 10:10

øô

กะบาก

ณ ป าชุมชนบ านไร ใหม

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๘ ตําบลคอกควาย อําเภอบ านไร จังหวัดอุทัยธานี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๔ สาขานครสวรรค

ลักษณะพืน้ ทีเ่ ปนภูเขา มีทงั้ พืน้ ทีร่ าบ พืน้ ทีล่ าดชัน มีตน ไมยนื ตนหลายรอยชนิด และมีตน กระบาก เปนตน ไมที่สําคัญของชุมชน ซึ่งชุมชนรวมกันอนุรักษเพื่อให ระบบนิเวศเกิดความอุดมสมบูรณ เอื้อประโยชนตอไม พืน้ ลาง และสัตวสว นใหญทอี่ าศัยอยูบ ริเวณนัน้ ใหไดใช ประโยชนอยางตอเนือ่ ง มีสตั วปา อยูห ลายชนิด เชน เกง หมูปา เลียงผา ตะกวด คาง ลิง และไกปา เปนตน มี แหลงอาหารปา อาทิ หนอไม เห็ดโคน เห็ดขอน เปนตน การกอตั้งปาชุมชน เกิดจากชุมชนเล็งเห็นความสําคัญ ของทรัพยากรปาไมที่มีอยูในชุมชน และรวมกันทํา กิจกรรมปาชุมชนตางๆ อาทิ

๑. เดิ น ลาดตระเวนตรวจป า ร ว มกั บ ป า ไม ทุกเดือน ๒. ปรั บ ความเข า ใจกั บ ชาวบ า นเกี่ ย วกั บ การอนุรักษปาธรรมชาติ ๓. เฝาระวังและสังเกตการณการลักลอบตัดไม และฟนปา ๔. ปลู ก ไผ ล วกไว ส องพั น กอ เป น แนวเขต ปาชุมชนเพื่อเปนแนวรั้วอีกทางหนึ่ง

กะบาก : Anisoptera costata Korth. : DIPTEROCARPACEAE : กระบาก (ลําปาง), กระบากโคก (ตรัง), ประดิก (สุรินทร), พนอง (จันทบุรี, ตราด), ตะบาก (ลําปาง) ขนาดความโต : ๔๗๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๒๗ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๒ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๘ เมตร จุดพิกดั : E 0550717, N 1682110

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ตนสมพง มีความสําคัญตอชาวบานดอยโตนเปนอยางมาก เพราะเปนตนไมที่มีขนาดใหญที่สุดภายในปาชุมชน บานดอยโตน ตนสมพงถูกนํามาใชประโยชน เชน ใชทําแบบหลอคอนกรีตเรือขุด หีบใสของ ไมขีดไฟ ไมจิ้มฟน ไมอัด เยื่อกระดาษ หีบศพ เครื่องเรือน ทําพื้นรองเสาคํ้าและของเด็กเลน

๙๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 92-93

๙๓ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

จันทน ผา

ณ ป าชุมชนบ านพระพุทธบาทน อย

หมู ที่ ๑๐ ตําบลสองคอน อําเภอแก งคอย จังหวัดสระบุรี ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๑๑ (สระบุรี)

จันทน ผา

ปาชุมชนบานพระพุทธบาทนอย เปนปาตาม พระราชบัญญัติปาไม พุทธศักราช ๒๔๘๔ มีความ โดดเด น ด า นความสวยงามของทั ศ นี ย ภาพ และ ความเขมแข็งของชุมชน มีสภาพเปนปาเบญจพรรณ มีลักษณะเปนภูเขาหินปูนซึ่งมีระบบนิเวศนเฉพาะ พันธุพืชและสัตวปา มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง บริเวณยอดเขาเปนหินและหนาผา พันธุไมที่ขึ้นอยู ไดแก ปรงสระบุรี จันทนผา มะยมผาหรือขีเ้ หล็กฤาษี ไม ที่มีความเดนและความสําคัญในพื้นที่คือ ตนจันทนผา ซึง่ อยูค กู ลั ปาแหงนีม้ าชานานแลว สัตวปา ทีจ่ าํ เปนตอง

๙๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 94-95

ใชภูเขาหินปูนเปนแหลงอาศัย คือ เลียงผา และนกจู เตนเขาหินปูนพันธุสระบุรี และความพิเศษนี้เองจึง ทําใหมีการบุกรุกเพื่อลาเลียงผาและขุดตนปรงสระบุรี และตนจันผาออกมาจําหนาย มีการจุดไฟเผาปาเพื่อ ลาสัตวและเก็บหาของปาเปนประจําทุกป จากปญหา ดังกลาว ทําใหผนู าํ ชุมชนและผูม แี นวคิดในการอนุรกั ษ ไดรวมตัวกันเพื่อปองกันและแกไข ยื่นคําขออนุญาต จัดตั้งปาชุมชน จํานวน ๒ แหง ในพื้นที่บานบอโศก หมูที่ ๑๑ เนื้อที่ ๑๕๐ ไร และบานพระพุทธบาทนอย หมูที่ ๑๐ เนื้อที่ ๓๕๐ ไร

ชื่อวิทยาศาสตร : Dracaena cochinchinensis (Lour.) S. C. Chen ชื่อวงศ : ASPARAGACEAE ชื่อท องถิ่น : จันทนผา จันทนแดง (สุราษฎรธานี) ลักกะจันทน ขนาดความโต : ๑๗๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๑๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๔.๕ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๖ เมตร จุดพิกัด : E 712101, N 1621740 จันทนผาจัดเปนไมพุมขนาดกลาง หรือเปนไมตน ขนาดเล็ก ไมผลัดใบ นิยมปลูกเปนไมประดับ สมุนไพร ใชเปนสวนผสมในนํ้ายาอุทัย สรรพคุณทางยา แกน มีรสขมเย็น ใชแกไอ บํารุงหัวใจ แกเลือดออกตามไรฟน แกบาดแผล ใชทํายาหอม ชวยบํารุงหัวใจ นอกจากนี้ ยั ง มี ค วามเชื่ อ เกี่ ย วกั บ ต น จั น ทน ผ า วาบานใดที่ปลูกตนจันทนผา แลวปใดออกดอก ชูชอ เชื่อวาจะมีโชคลาภ พบเจอแตสิ่งดีๆ

๙๕ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ขะจาวแจง

ณ ป าชุมชนบ านวังคัน ตําบลวังคัน อําเภอด านช าง จังหวัดสุพรรณบุรี ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๕ (อุทัยธานี)

จากสภาพภูมิประเทศทั่วไป เปนที่ราบเชิงเขา ลุม ดอนในบางแหงของพืน้ ที่ สภาพปาสวนใหญเปนปา เบญจพรรณ มีตนไมขึ้นกระจัดกระจายและหนาแนน บางบริเวณ แตสวนใหญเปนตนไมขนาดเล็ก มีเนื้อที่ ปาชุมชนประมาณ ๓๔๐ ไร พันธุไ มทพี่ บ ไดแก ประดูป า ฉนวน กระพีจ้ นั่ ขอย พะยอม มะหวด มะกอก ชิงชี เสีย้ ว ตะโก เสียน แคทราย ที่นาสนใจคือตน ซาง (ขะจาว) เปนไมใหญที่ขึ้นอยูบนเขาใหญทะมืนสูงใหญใหคน ผานไปใหชมกัน พืชสมุนไพร มะเกลือ เพกา ขันทอง พยาบาท ตําลึงปา พืชหัว เห็ดโคน เห็ดไผลวก ทางดาน สัตวปามากมายหลายชนิด เชน อีเห็น นกยูง ไกฟา พญาลอ ไกปา เมน เปนตน บานวังคันมีประเพณีเลีย้ งบานทีส่ บื ตอกันมานาน คือ การทําบุญให เจาปา เจาเขา บรรพบุรษุ ทีส่ บื ตอกันมา ยาวนาน ทําใหชาวบานกลัวในการจะเขาไปทําลายปา จึ ง ช ว ยกั น ดู แ ลรั ก ษาป า ไว ใ ห ยั่ ง ยื น และมี ค วาม

๙๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 96-97

อุดมสมบูรณ (ปจจุบนั ยังมีบา งบานยังรักษาประเพณีไว) ป า ชุ ม ชนบ า นวั ง คั น ยั ง มี ถํ้ า น อ ยใหญ อี ก หลายแห ง ในอดี ต เคยมี ก ารค น พบเครื่ อ งลายครามโบราณ หลายชนิด เชน มีด ขวาน กระดูกคนโบราณ และ ระฆังเกา ในถํ้ายังพบไมสักกลายเปนเหิน ที่นาสนใจ มีหนิ งอกหินยอย ในอดีตพบวาหินงอกหินยอยมีนาํ้ ไหล ออกมาตลอดเวลา ปจจุบันยังพอมีใหเห็นชวงฤดูฝน บาง จากอดีตสูปจจุบันไดมีการเปลี่ยนแปลงมากมาย ทํ า ให ป  า และเขาเสื่ อ มโทรมไปบางส ว นจนทํ า ให นายคําใส สุพาวาจา ผูใหญบานเกา ไดสรางจิตสํานึก แกชาวบานใหเกิดการอนุรักษปาไมและทรัพยากร ทีม่ อี ยูใ หมคี วามสมบูรณไวใหกบั ลูกหลาน คนในชุมชน ไดเขาใจและตระหนักผลของวันขางหนา จึงไดรวมมือ ร ว มใจจะรั ก ษาผื น ป า และทรั พ ยากรธรรมชาติ ที่เหลืออยู จนถึงลูกหลานในภายภาคหนาพรอมยัง ปลุกฝงจิตสํานึกในการอนุรักษใหแกเยาวชนในพื้นที่ เพื่อความยั่งยืนตลอดไป

ขะจาวแจง ชื่อวิทยาศาสตร : Holoptelea integrifolia Planch. ชื่อวงศ : ULMACEAE ชื่อท องถิ่น : กระเจา, กระเชา (ภาคกลาง) กะเซาะ (ราชบุรี) ตะสี่แค (แมฮองสอน) กาซาว (เพชรบุรี) ขนาดความโต : ๔๗๓ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๔๑ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๓๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๓๓.๖๐ เมตร จุดพิกัด : E 0569539, N 1653484 ตนขะจาวเปนไมเนือ้ แข็ง มีเปลือกหุม ตนทีเ่ หนียวมาก มีกลิน่ เหม็นเขียว จึงสามารถนํามาทําประโยชนไดมากมาย ปลูกในบริเวณสวนขางทาง เพราะมีรม ไมทโี่ ปรงสูงกันแดดไดดี ใชทาํ สิง่ กอสราง ทีอ่ ยูใ นรม ทําเครือ่ งมือทางการเกษตร เชน ดามจอบ เสียม ทําพานทายปน เปลือกทํายารักษาเรื้อนของสุนัข กันตัวไร และเปนยาแกปวดตามขอมือ สูงจาก ระดับนํ้าทะเล ๑๓๕ เมตร

๙๗ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ถ อน

ณ ป าชุมชนบ านพร าว

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตําบลวัฒนานคร อําเภอวัฒนานคร จังหวัดสระแก ว สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๙ สาขาปราจีนบุรี

ถ อน : Albizia procera (Roxb.) Benth. : FABACEAE : ถินถอน นมหวา นุมหวา ทิ้งถอน ควะ (แมฮองสอน), เชอะบอง ซะบอง (กาญจนบุรี), สวน (เชียงใหม, เลย) ขนาดความโต : ๑๘๖ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๑๙ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๕.๕๕ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๗.๗๕ เมตร จุดพิกัด : E 1519332, N 0206225

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ปาชุมชนบานพราว ตั้งอยูในเขตพื้นที่สาธารณะ ประโยชน มีเนือ้ ทีท่ งั้ หมด ๑,๐๒๖ ไร สภาพภูมปิ ระเทศ เป น ที่ ร าบ มี ส ภาพป า เป น ป า เต็ ง รั ง ประกอบด ว ย ไมยืนตนขนาดเล็กถึงขนาดกลาง พันธุไมที่สําคัญ คือ เต็ง รัง มะกอก ยางเหียง ยางพลวง พะยอม มะมวง ปา หนามแทง ประดูปา กระโดน ตูมกา กระทุมเนิน มะเมา เปนตน เปนแหลงอาหารของชาวบานในชุมชน และพืน้ ทีใ่ กลเคียง เชน หนอโจด เห็ดระโงก เห็ดปลวก เห็ดโคน เห็ดนํา้ หมาก ผักสาบ ผักติว้ เปนตน ปาชุมชน บานพราวถือไดวาเปนแหลงอาหารที่สําคัญของคน

๙๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 98-99

ในชุมชนและพื้นที่ใกลเคียง นอกจากหนอไม และเห็ด ที่มีความหลากหลายแลว ไมใหญก็ยังเปนพืชอาหารที่ สําคัญของชุมชนเชนเดียวกัน คือ ตนถอน ซึ่งถือไดวา เปนตนไมประวัติศาสตรของคนในชุมชน ชุมชนไดใช ประโยชนตนถอนนี้มาตั้งแตบรรพบุรุษจนถึงปจจุบัน จากการที่ชุมชนไดใชประโยชนจากทรัพยากรใน ปาชุมชน ทําใหราษฎรในชุมชนชวยกันดูแลรักษาพืน้ ที่ ใหปามีความอุดมสมบูรณเพิ่มขึ้น รวมถึงพัฒนาปาให เปนแหลงเรียนรูและศึกษาธรรมชาติของเยาวชนใน ทองถิ่นอีกดวย

ถ อ นเป น ไม ยื น ต น ขนาดกลางถึ ง ขนาดใหญ สูง ๑๕-๓๐ เมตร เรือนยอดเปนพุมกลมโปรง เปลือก สีขาวอมเขียวและมีรอยดางสีนํ้าตาลเปนแผนๆ ทั่ว ลํ า ต น เปลื อ กในสี แ ดง ตามยอดและกิ่ ง อ อ นมี ข น ปกคลุ ม ประปราย เนื้ อ ไม ใช ใ นการก อ สร า ง เรื อ เฟอรนิเจอร ฟน ถาน แกะสลัก ลอเลื่อนและเครื่องมือ กสิกรรม เชน ดามจอบ ครกตําขาว เปนตน เปลือก ใหนํ้าฝาดใชฟอกหนัง ใบมีรสเฝอน นํามาเผาไฟผสม กับนํ้าใบยาสูบฉุนๆ และนํ้าปูนขาว ใชเปนยาฉีดฆา หนอนและแมลงได ใบออน ยอดออน และดอกออน นําไปลวกตมกินได

๙๙ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ทองหลาง

ณ ป าชุมชนบ านพุน้ําร อน หมู ที่ ๔ ตําบลด านช าง อําเภอด านช าง จังหวัดสุพรรณบุรี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๐ (ราชบุรี)

ทองหลาง : Erythrina subumbrans Merr. : FABACEAE : ตองหลาง (แพร), ทองบก (นาน), ทองมีดขูด (ภาคเหนือ), ทองหลาง (ภาคกลาง), เกาตอง (คนเมือง), ไมตองหนาม ไมตองนํ้า (ไทใหญ), ยาเซาะหะ (อาขา) ขนาดความโต : ๒๕๑ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๒๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๖ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๘ เมตร จุดพิกัด : X 557782 Y 1633418

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ป า ชุ ม ชนบ า นพุ นํ้ า ร อ น ตั้ ง อยู  ใ นเขตท อ งที่ บานพุนํ้ารอน หมูที่ ๔ ตําบลดานชาง อําเภอดานชาง จังหวัดสุพรรณบุรี การดําเนินโครงการปาชุมชนแหงนี้ มีพื้นที่ทั้งหมด ๔,๑๑๓ ไร อยูในบริเวณพื้นที่ปาสงวน แหงชาติปา หวยขมิน้ ปาพุนาํ้ รอน และปาหนองหญาไทร และปาสงวนแหงชาติปาองคพระ ปาเขาพุระกํา และ ปาเขาหวยพลู

๑๐๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 100-101

เนื้อไมสีขาว คอนขางออน ใชทําของเลนสําหรับเด็ก ดอกใหสีแดง ใชยอมผา ใบ บดทาแกโรคบวมตามขอ เปลือก แกน และใบ นํามาใหหมูหรือไกกินเปนยาแกอหิวาตกโรค

๑๐๑ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ปรงเขา

ณ ป าชุมชนบ านทุ งแซง

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๒ ตําบลท าตูม อําเภอแก งคอย จังหวัดสระบุรี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๕ (สระบุรี)

ชุ ม ชนบ า นทุ  ง แซง เป น ส ว นหนึ่ ง ของเขา พระพุทธบาทนอย อยูใ นอําเภอแกงคอย จังหวัดสระบุรี มีลักษณะเปนภูเขาหินปูนซึ่งมีระบบนิเวศนตางจาก ภู เขาทั่ ว ไป พั น ธุ  พื ช และสั ต ว ป  า มี ลั ก ษณะจํ า เพาะ ยากจะหาดูไดในภูมปิ ระเทศแถบอืน่ มีความหลากหลาย ทางชีวภาพสูง และความพิเศษนี้เองจึงทําใหเปนที่ ตองการของตลาด นําไปขายไดราคาดี เชน ตนปรงตนทีม่ ี ขนาดใหญ กลวยไมรองเทานารี รวมถึงเลียงผา สัตว ที่ชาวบานเชื่อวาเปนมาของพระอินทร และที่สําคัญ เขาหิ น ปู น แห ง นี้ เ ป น แหล ง นํ้ า ซั บ อั น อุ ด มสมบู ร ณ เปนตนกําเนิดความชุมชื้นใหแกทุกชีวิตที่อยูรายรอบ หมูบ า นตางๆ ไดอาศัยนํา้ ซับทีม่ อี ยูต ลอดป โดยไมตอ ง อาศั ย ประปาของทางการ ด ว ยเหตุ นี้ ชาวบ า น จึ ง เกรงว า หากปล อ ยให มี ก ารทํ า ลายป า ต อ ไป จะส ง ผลให แ หล ง นํ้ า ซั บ เหื อ ดแห ง และหมายถึ ง ความเดือดรอนของทุกชีวิต **ภัยรายเริ่มคืบคลาน มาถึงเขาพระพุทธบานอย เมื่อมีนายทุนจะเขามาทํา สั ม ปทานเหมื อ งปู น ในพื้ น ที่ ในป พ.ศ. ๒๕๒๑ โดยทํ า การขอสั ม ปทานจากรั ฐ แต รั ฐ ให ไ ปเจรจา ขอนุญาตจากผูนําชุมชน คือ กํานันสมควร โมงนาที หรือ “กํานันหนู” แนนอน... วากํานันหนูไมเห็นดวย จนในที่ สุ ด ความพยายามของสั ม ปทานเหมื อ ง ปู น นี้ ก็ ย อมแพ เลิ ก ราไป ความศรั ท ธาในผู  นํ า ส ง ผลให ชุ ม ชนรวมตั ว กั น ปกป อ งผื น ป า อย า ง พร อ มเพรี ย ง สานต อ เจตนารมณ สวมวิ ญ ญาณ นั ก อนุ รั ก ษ ร ะบบนิ เวศเขาหิ น ปู น เพื่ อ รั ก ษาแหล ง นํ้ า ซั บ ที่ ช าวบ า นใช บ ริ โ ภค เมื่ อ การปกป อ งผื น ป า บนเขาหิ น ปู น เป น ผลสํ า เร็ จ แหล ง นํ้ า ซั บ ยั ง ความอุดมสมบูรณอยางเหลือเฟอ ไมไดเหือดแหง ไปอยางที่หลายคนเคยเปนกังวล ชาวบานบอกวา วิธีสังเกตตานํ้าซับงายๆ ที่กํานันหนูเคยบอกไวคือ

๑๐๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 102-103

ในฤดูแลง ทุงหญาบนผืนดินจะเปนสีนํ้าตาล แตตรงที่ เปนตานํ้านํ้าซับ หญาจะเปนสีเขียวนายสะอาด จันทร พราหมณ อดีตผูลักลอบนําพันธุไมไปขาย กลับใจ มาชวยอนุรักษ “ตอนนี้เลิกทําแลว ก็สํานึกผิด ทํามา เยอะแลว ก็ชวยอนุรักษบาง เห็นพี่นองหลายคนชวย กันอนุรักษ เราก็ชวยเขาอนุรักษ ก็ภูมิใจครับ อยากให เปนปาทีส่ มบูรณ ใหมนั เขียวแบบนี้ ผมเปนผูช าํ นาญปน ก็รูจักตนปรงตนใหญๆ ปาไมอยากเห็น ผมก็พาทาน ปนไปดู เราก็เดินกันไป คุยเลนกันไปเรื่อยๆ ไมเหนื่อย เทาไร เมือ่ กอนปนเอาของไปขายเอง มันเหนือ่ ยมาก” ทุกวันนี้ ลุงสะอาด เปนเรี่ยวแรงของกลุมอนุรักษ และเป น ผู  ที่ รู  จั ก พั น ธุ  ไ ม บ นเขาหิ น ปู น ลู ก นี้ ดี ที่ สุ ด จนสามารถพาผูเชี่ยวชาญขึ้นไปการสํารวจพันธุไม และสัตวปา ไมวาจะเปนตนปรงใหญขนาด ๒ คนโอบ ทีย่ นื เดนตระหงานอยูบ นยอดเขา ตนรองเทานารีสแี ดง ซึ่งหายากมาก และตะขาบนํ้าสีชมพู ที่ไมเคยเห็น มากอน มีการสงไปสํารวจสายพันธุใ นตางประเทศ และ ผลสํารวจแจงกลับมาวา อาจพบตะขาบชนิดนีไ้ ดในทีน่ ี่ ที่เดียวในโลก

ปรงเขา : Cycas pectinata Buch.-Ham. : CYCADACEAE : กาเดาะ, แขดู, ทอคลิ, กูดหลวา, บอกะ, มะพราวเตาดอย, มะพราวเตาหลวง, มุงมาง ขนาดความโต : ๓๑๑ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) นางที่ ๑ ความโต : ๒๒๓ เซนติเมตร นางที่ ๒ ความโต : ๑๔๑ เซนติเมตร ความสูง : ๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๓.๔ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๖.๗ เมตร จุดพิกัด : E 713854, N 1621162

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ลําตน สูง ๒-๖ เมตร ทรงพุมคลายตนมะพราวมักแตกกิ่งกาน ใบ เปนใบประกอบแบบขนนก ออกเปนกระจุกที่บริเวณยอด ยาว ๑.๕-๒ เมตร ใบยอยเปนเสนแคบยาว กานใบ มีหนาม ดอก-ผล เปนพืชจําพวกเมล็ดเปลือย แยกเพศอยูคนละตน เมล็ดรูปไข ยาวประมาณ ๔ เซนติเมตร สีสม หรือ เหลืองสม ตํารายาไทย ใชสวนที่คลายกลีบดอก (sporophyll) บํารุงรางกาย บํารุงธาตุ ขับลม แกดีพิการ (โรคเนื่องจาก ความผิดปกติของดี ตาเหลือง ดีซาน) เสมหะพิการ (เสมหะหรืออุจจาระเปนมูกเลือด) ตํารายาพื้นบาน ใชราก ฝนกับเหลา หรือนํ้า ทาวันละ ๓ ครั้ง แกฟกชํ้า บวม สมานแผล รักษาแผลเรื้อรัง แผลพุพองตามลําตัว หรือที่มุมปาก

๑๐๓ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ประดู ป า

ณ ป าชุมชนบ านภิรมย สุข

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตําบลสะพานหิน อําเภอหนองมะโมง จังหวัดชัยนาท สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๕ (สระบุรี)

บานภิรมยสุข หมูที่ ๙ ตําบลวังตะเคียน อําเภอ หนองมะโมง จังหวัดชัยนาท ไดรับอนุมัติโครงการปา ชุมชนจากกรมปาไม เมื่อวันที่ ๑๓ มี.ค. ๔๓ เนื้อที่ ๔๐ ไร โดยราษฎร องคกรปกครองสวนทองถิน่ รวมทัง้ หนวยงานทีเ่ กีย่ วของทัง้ ภาครัฐ และภาคเอกชนไดรว ม กัน ดูแลรักษาและฟนฟูปาไมใหมีความอุดมสมบูรณ ชวยดูแลรักษาระบบนิเวศของชุมชน อีกทั้งราษฎรยัง ไดรับประโยชนจากการมีสวนรวมในการดูแลรักษาปา ชุมชน เพือ่ ใหทรัพยากรปาไมทไี่ ดรบั การดูแลรักษาจาก ชุมชนมีความอุดมสมบูรณ และเกิดประโยชนกบั ชุมชน อยางยั่งยืนสืบไป และมีการตออายุโครงการ เมื่อวันที่ ๒๒ ธ.ค. ๕๗ เนื้อที่ ๗๐๗-๒-๔๗ ไร มีการเพิ่มพื้นที่ปา ชุมชน ปาชุมชนบานภิรมยสุข ตั้งอยูเขตการปกครอง ของบานภิรมยสขุ หมู ๙ ตําบลวังตะเคียน อําเภอหนอง มะโมง จังหวัดชัยนาท จนทําใหปาชุมชนมีความอุดม สมบูรณ และเคยไดรับรางวัลปาชุมชนชนะเลิศระดับ

ชมเชย ประจําป ๒๕๕๘ ของโครงการ “คนรักษปา ปา รักชุมชน” จัดโดยบริษทั ผลิตไฟฟาราชบุรโี ฮลดิง้ จํากัด (มหาชน) และกรมปาไม พืน้ ทีป่ า ชุมชนตัง้ อยูใ นเขตปาสงวนแหงชาติปา เขา ชองลมและปาเขาหลัก บริเวณบานภิรมยสุข มีสภาพ ปาเปนปาเต็งรังและปาเบญจพรรณ มีไมขนาดเล็กถึง ขนาดกลางขึ้นอยูทั่วไป ชนิดพันธุไมที่พบ ไดแก เต็ง รัง ไผรวก ไผปา กระทุม มะกอกปา ตะแบก มะคา แต แดง ชงโค พฤกษ ติ้ว คํามอบ ชางนาว กระพี้ จั่น สัก ยางพลวง โมกมัน สะแก เปลือย มีพืชผัก อาหารปา เชน ผักอีนูน บุก หนอไม ผักหวาน และเห็ด ชนิดตางๆ ไมพื้นลางที่พบ ไดแก หญาแพ็ก และปรง มีพืชสมุนไพร ขึ้นกระจายอยูเปนจุดๆ สัตวปาที่พบ ไดแก เลียงผา ลิงลม(นางอาย) ไกปา กระรอก กระแต กระตายปา แย งู และนกชนิดตางๆ

ประดู ป า ชื่อวิทยาศาสตร : Pterocarpus macrocarpus Kurz ชื่อวงศ : FABACEAE ชื่อท องถิ่น : จิตอก ฉะนอง ดู ดูปา ตะเลอ เตอะเลอ ประดู ประดูเสน ขนาดความโต : ๒๐๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๑๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๕.๖๐ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๓.๓๐ เมตร จุดพิกัด : ระบบ WGS 84) E 580144, N 1685650 ลําตน หุมดวยเปลือกหนาสีนํ้าตาลซึ่งแตกสะเก็ดเปนรองลึก มีนํ้ายางมาก เรือนยอดเปนพุมกลมทึบ กิ่งกานมัก ไมหอยระยาอยางประดูบาน ใบ เปนใบประกอบ มีใบยอยประมาณ ๘–๑๐ ใบ ใบปลายกิ่งจะมีใบยอยหนึ่งใบ ใบมี ลักษณะคลายแผนหนังบางๆ ขอบใบเรียบ ปลายใบเรียวแหลม ทองใบมีขนออนๆ ปกคลุม ประดูปาจะผลัดใบในฤดู รอนประมาณเดือนกุมภาพันธ – มีนาคม และเริ่มผลิใบใหมในระหวางเดือนเมษายน – พฤษภาคม ดอก ออกเปนชอ ตามงามใบใกลยอด ดอกมีสีเหลือง ออกดอกเต็มตน มีกลิ่นหอม ออกดอกในระหวางเดือนมีนาคม – เมษายน ชาวบานบานภิรมยสุข อยุกับปามาชานาน ผูคนสวนใหญลวนมีอายุยืน เพราะมียาดในปาหลังบานตัวเอง หนึ่งในสมุนไพรจากปามาจากสวนตางๆ ของตนประดูปา มีสรรพคุณ ดังนี้ - สารสกัดจากใบสามารถชวยลดระดับนํา้ ตาลในเลือดได ตามตํารับยาระบุใหใชใบประดูป า ๑ กํามือ นํามาตมกับนํ้า ๓ แกว ใชแบงดื่มกอนอาหารเชาและเย็น - เปลือกตนนํามาตมกับนํ้าดื่มเปนยาบํารุงรางกาย - แกนมีสรรพคุณเปนยาบํารุงโลหิต ชวยแกโลหิตจาง เปนยาแกไข - ผลมีรสฝาดสมาน มีสรรพคุณเปนยาแกอาเจียน แกทองรวง - เปลือกตนมีรสฝาดจัด มีสรรพคุณเปนยาสมานบาดแผล พอกแกผดผื่นคันได

๑๐๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 104-105

๑๐๕ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ประดู ป า

ณ ป าชุมชนบ านเขามะตูม ตําบลแม เป น อําเภอแม เป น จังหวัดนครสวรรค

ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๕ (อุทัยธานี)

ประดู ป า

ปาชุมชนบานเขามะตูมมีพนื้ ทีป่ า ชุมชนทีไ่ ดรบั การ จัดตั้งใหชุมชนเขาไปดูแลรักษาจากกรมปาไม เนื้อที่ ประมาณ ๔,๓๐๐ ไร เปนพื้นที่ราบภูเขาที่มีความ อุ ดุ ม สมบู ร ณ แ ละมี ค วามหลากหลายทางชี ว ภาพ ผลมาจากชุมชนรวมมือรวมใจกันจะอนุรักษพื้นที่ปา ผืนนี้ไวใหยืนนาน เดิมพื้นที่อยูในการดูแลและปลูกปา ทดแทนขององคการอุตสาหกรรมปาไม (ออป.) ปจจุบนั ไดใหชุมชนเขาไปดูแลรักษาเปนปาชุมชน ลักษณะปา เปนปาเบญจพรรณและพืชสมุนไพรหลากหลาย เชน มะคาโมง ตีนเปด มะพลับ ตะครอ และประดูย กั ษใหญ แหงบานเขามะตูม ทีม่ ขี นาดเสนรอบวงประมาณ ๕๘๐ เซนติเมตร ทีย่ นื ตระหงานใหเห็นถึงความยิง่ ใหญของปา ทีส่ มบูรณ และยังมีพชื สมุนไพรอีกนับรอยชนิด เชน ขาว เย็นเหนือ ขาวเย็นใต กวางหีแฉะ โดไมรูลม บอระเพ็ด ชนิ ด ที่ นํ า มากิ น ได ที่ สํ า คั ญ ได แ ก หน อ ไม ไ ผ ล วก เห็ ด โคนดอกใหญ เห็ ด เผาะ เห็ ด ระโงก ผั ก หวาน

๑๐๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 106-107

ลูกหํามา ผึ้งปา และยังมีสัตวอีกนานาชนิด เชน ไกฟา พญาลอ เกง กวาง หมูปา นกยูง ลิงปา ชาง ที่อาศัย ผืนปาชุมชนบานเขามะตูมดํารงชีวิตอยูใกลกับชุมชน ไดอยางไมเบียดเบียนกัน คนพื้ น ถิ่ น บ า นเขามะตู ม ส ว นมากจะอพยพมา จากตางจังหวัดและพื้นที่ใกลเคียงเชน สุพรรณบุรี กํ า แพงเพชรและนครสวรรค ประกอบอาชี พ หลั ก เกษตรกรรม เชน มันสําปะหลัง ขาวโพด ถั่ว มันเขียว ออย และรับจางทั่วไป จากการเขามาของคนตาง พื้นที่กันมากมาย ทําใหเกิดการขยายพื้นที่ทางการ เกษตรจํานวนมาก ชาวบานจึงเกิดแนวความคิดและ รวมตัวที่จะอนุรักษผืนปานี้ไวสงตอใหลูกหลาน โดยมี นายสายมิตร สุโชคพิภพกุล ผูใหญบานผูที่มีบทบาท ในการชักจูงใหชาวบานเกิดการอนุรักษปาชุมชนผืนนี้ ไวใหแกลูกหลานตอไป

ชื่อวิทยาศาสตร : Pterocarpus macrocarpus Kurz ชื่อวงศ : FABACEAE ชื่อท องถิ่น : ฉะนอง จิตอก ดู ดูปา ประดูเสน ขนาดความโต : ๕๘๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๓๘ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๒๘ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๔๐ เมตร จุดพิกัด : E 541839, N 1729188

เนือ้ ไมสแี ดงอมเหลือง เสีย้ นสนเปนริว้ เนือ้ ละเอียด ปานกลาง มีลวดลายสวยงาม แข็งแรงทนทาน ใชทาํ พืน้ ตอเรือ เครื่องเรือนที่สวยงาม เครื่องดนตรี เชน ซอ ลูก และรางระนาด เปยโน เปลือกใหนาํ้ ฝาดใชฟอกหนัง แกน ใหสีแดงคลํ้าใชยอมผา และปลูกเปนไมประดับใหรม สูงจากระดับนํ้าทะเล ๒๔๔ เมตร

๑๐๗ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

พฤกษ

ณ ป าชุมชนเขาพระยาเดินธง

ท องที่บ านหนองนา หมู ที่ ๓ ตําบลพัฒนานิคม อําเภอพัฒนานิคม จังหวัดลพบุรี ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๑๑ (สระบุรี)

ป า ชุ ม ชนเขาพระยาเดิ น ธง ตั้ ง อยู  ที่ ห มู  ที่ ๑ หมู  ที่ ๒ หมู  ที่ ๓ และหมู  ที่ ๔ ตํ า บลพั ฒ นานิ ค ม อํ า เภอพั ฒ นานิ ค ม จั ง หวั ด ลพบุ รี มี ลั ก ษณะเป น ภูเขาหินทราย สภาพดินเปนดินปนทรายที่ขาดความ อุ ด มสมบู ร ณ สภาพป า เป น ป า เบญจพรรณที่ ถู ก ทํ า ลายมาก อ นจากการตั ด ไม ทํ า ลายป า และการ จุ ด ไฟเผาป า เพื่ อ ล า สั ต ว ในอดี ต สภาพป า ของเขา พระยาเดิ น ธงเคยมี ค วามอุ ด มสมบู ร ณ มี พั น ธุ  ไ ม หลากหลายชนิ ด เช น ไม ต ะเคี ย น ไม ม ะค า โมง ไมเต็ง ไมรงั ไมแดง เปนตน รวมทัง้ สัตวปา ไดแก หมูปา รวมทั้ง ไกปา กระรอก กระแต เปนตน ปจจุบันสภาพ ปามีสภาพเสื่อมโทรม และมีแนวโนมวากําลังฟนตัว เพราะไดรบั การสนับสนุนจากหลายๆ ฝายในการฟน ฟู สภาพปาและแหลงนํ้า ป พ.ศ. ๒๕๔๙ ประชาชนทั้ง ๔ หมูบานไดรวมตัวกันเพื่อยื่นคําขอจัดตั้งเปนปาชุมชน โดยมอบใหกํานันหยด มวงนอย เปนผูแทนยื่นคําขอ ป พ.ศ. ๒๕๕๑ กรมปาไมไดอนุมัติโครงการปาชุมชน เขาพระยาเดินธง และชาวบานไดรวมกันดูแลพื้นที่ ปลูกปาและปองกันไฟ

๑๐๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 108-109

พฤกษ ชื่อวิทยาศาสตร : Albizia lebbeck (L.) Benth. ชื่อวงศ : LEGUMINOSAE - MIMOSOIDEAE ชื่อท องถิ่น : มะขามโคก มะรุมปา ซึก Indian Walnut, Labbeck Tree ขนาดความโต : ๑๘๕ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๒๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ ๖ เมตร ใต ๖ เมตร : ทิศตะวันออก ๖ เมตร ตะวันตก ๕ เมตร จุดพิกัด : 47P E 712330, N 1651040 ยอดออนและชอดอกออนรับประทานได มีรสมัน เนื้อไมแข็ง ลายไมสวย ใชทําสิ่งปลูกสราง เครื่องมือ ทางการเกษตร เปลือกใหนํ้าฝาดใชฟอกหนัง เปลือกมี รสฝาดใชรักษาแผลในปาก ลําคอ เหงือก เมล็ดรักษา โรคผิวหนัง ใบใชดับพิษรอนทําใหเย็น

๑๐๙ 9/6/2559 BE 10:10

øô

มะกัก

ณ ป าชุมชนบ านศรีสรรเพชญ

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๙ ตําบลอู ทอง อําเภออู ทอง จังหวัดสุพรรณบุรี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ ๑๐ (ราชบุรี)

มะกัก

ป า ชุ ม ชนบ า นศรี ส รรเพชญ อ ยู  ใ นเขตป า สงวน แห ง ชาติ ป  า เขาตะโกป ด ทองและป า เขาเพชรน อ ย เปนบริเวณที่มีแหลงหินที่สวยงาม มีพันธุไมมีคาและ หายาก ไดรับการสงเสริมและสนับสนุนจากกรมปาไม โดยศูนยประสานงานปาไมสุพรรณบุรีใหดําเนินการ จัดตั้งเปนปาชุมชน และไดรับการอนุมัติจากรมปาไม เมื่อวันที่ ๒๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ มีพื้นที่ทั้งหมด ๑,๓๔๐ ไร โดยปาชุมชนบานศรีสรรเพชญ แบงเปน ๒ สวน สวนที่ ๑ พื้นที่เพื่อการอนุรักษประมาณ ๕๐๐ ไร ส ว นที่ ๒ พื้ น ที่ เ พื่ อ การใช ส อยพั ฒ นาเป น แหล ง การท อ งเที่ ย วเชิ ง นิ เวศน แ ละเป น แหล ง ศึ ก ษาทาง ธรรมชาติ ประมาณ ๘๔๐ ไร

๑๑๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 110-111

ชื่อวิทยาศาสตร : Spondias bipinnata Airy Shaw & Forman. ชื่อวงศ : ANACARDIACEAE ชื่อท องถิ่น : กอกกัก หมักกัก มะกอกปา ขนาดความโต : ๑๔๘ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๑๐ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต ๑๒ เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๐ เมตร จุดพิกัด : X 592628 Y 1589126 เนื้อไมแปรรูปใชทําหีบใสของ แบบหลอคอนกรีต กลองและไมขีด ไมจิ้มฟน ไสไมอัดและทําเยื่อกระดาษ ผลแกมีรสหวานอมเปรี้ยว รับประทานได ชุมคอ แกกระหายนํ้า ไมยืนตนขนาดกลางถึงขนาดใหญ ผลัดใบ สูง ๑๕-๒๐ เมตร ลําตนเปลาตรง เรือนยอดเปนพุมกวางๆ โปรง กิ่งออนอวบ มีรอยแผลใบปรากฏอยูและมีขนนุมๆ ทั่วไป เปลือกนอกสีเทา เรียบ มีตอมระบายอากาศทั่วไป เปลือกในสีขาว ใบ: ใบประกอบขนนกแบบสองชั้น ชอใบยาวถึง ๔๐ เซนติเมตร เรียงสลับเวียนกันตามปลายกิ่ง ชอหนึ่งๆ จะมี ชอยอยติดเรียงสลับ ๕-๑๐ ชอ ชอยอยประกอบดวยใบรูปไขหรือรูปหอก ติดตรงขามหรือเยือ้ งกัน ๓-๖ คู ใบทีอ่ ยูป ลายสุด ของกานชอยอยจะเปนใบเดี่ยวๆ กวาง ๑-๓ เซนติเมตร ยาว ๑.๕ - ๙ เซนติเมตร ใบคูตนๆ จะมีขนาดเล็กกวาคูทาง ปลายชอ โคนใบเบี้ยว สวนปลายใบเรียวแหลม เนื้อใบคอนขางบาง ดอก: ดอกเล็ก สีขาว กลิน่ หอมออน ออกเปนชอใหญตามซอกใบและปลายกิง่ ผล: ผลสด กลมรี สีเหลืองอมเขียว เมล็ดแข็ง มี ๑ เมล็ด

๑๑๑ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

มะกอก

ณ ป าชุมชนเขาอ ายโป ด

ท องที่บ านหนองโก หมู ที่ ๕ ตําบลซับตะเคียน อําเภอชัยบาดาล จังหวัดลพบุรี ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ ๑๑ (สระบุรี)

ปาชุมชนเขาอายโปด เกิดขึ้นจากการที่ชาวบาน บริเวณรอบๆ เขาอายโปด ทั้ง ๓ หมูบาน ไดแก หมูที่ ๔ หมูที่ ๕ และหมูที่ ๖ ตําบลซับตะเคียน อําเภอชัยบาดาล จังหวัดลพบุรี ไดเห็นความสําคัญของ ทรัพยากรปาไมรวมตัวกันอนุรักษพื้นที่บริเวณภูเขา หินปูนซึ่งตั้งอยูในเขตปาสงวนแหงชาติปาไชยบาดาล เนื้อที่ประมาณ ๘๐๐ ไร เพื่อเปนแหลงของสมุนไพร ที่ ใช ใ นการรั ก ษาโรคของคนในชุ ม ชน ทั้ ง ยั ง เป น ที่ อ ยู  อ าศั ย ของเต า หั บ ซึ่ ง เป น เต า ที่ อ าศั ย อยู  บ นบก และใกล สู ญ พั น ธุ  จ ากการทํ า ลายป า และไฟไหม ป  า เปนประจําทุกป ในป พ.ศ. ๒๕๔๕ สํานักงานปาไม

จังหวัดลพบุรไี ดเขาไปประชาสัมพันธงานดานปาชุมชน ใหแกราษฎรในบริเวณดังกลาว ชาวบานในบริเวณนั้น จึงรวมตัวกันยื่นคําขอจัดตั้งเปนปาชุมชน โดยตั้งชื่อ ตามชื่อภูเขาลูกดังกลาววา “ปาชุมชนเขาอายโปด” และกรมป า ไม ไ ด อ นุ มั ติ โ ครงการป า ชุ ม ชนในวั น ที่ ๑๗ มีนาคม ๒๕๔๗ ลักษณะของปาชุมชนเปนภูเขา หินปูนซึ่งมีระบบนิเวศนตางจากภูเขาทั่วไป พันธุพืช และสัตวปามีลักษณะเฉพาะ มีความหลากหลายทาง ชีวภาพสูง เชนตนปรงสระบุรี ตนจันทรผา ตนแคสันติสขุ พรรณไมมีคาดานสมุนไพรเชนพญามือเหล็ก เปนตน ป า ชุ ม ชนเขาอ า ยโป ด เป น แหล ง นํ้ า ซั บ ที่ สํ า คั ญ ของ บริเวณนี้

มะกอก ชื่อวิทยาศาสตร : Spondias pinnata (L.f.) Kurz ชื่อวงศ : Anarcardiaceae ชื่อท องถิ่น : กอกกุก, กูก, กอกหมอง, ไพแซ ขนาดความโต : ๒๒๐ เซนติเมตร (ที่ระดับ ๑.๓๐ เมตร) ความสูง : ๒๕ เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ ๖ เมตร ใต ๖ เมตร : ทิศตะวันออก ๕ เมตร ตะวันตก ๕ เมตร จุดพิกัด : 47P E 751120, N 1671110 ยอดออนและใบใชรับประทานเปนผักรสเปรี้ยว ผลรสเปรี้ยวหวานเย็น ผลสุกใชปรุงรสเปรี้ยวในสมตํา ใชปรุงรสเปรีย้ วในนํา้ พริกหรือทํามะกอกทรงเครือ่ ง ในทางยา แกเลือดออกตามไรฟน และตานอนุมลู อิสระ (วิตามินสูง) แกธาตุพิการ แกบิด แกดีพิการ ทําใหชุมคอ แกกระหาย ผล เปลือก ใบ เปนยาบํารุงธาตุ บํารุงสายตา แกกระหายนํ้า ทําใหชุมคอ และเลือดออกตามไรฟน ใชเมล็ดแหง ๒–๓ ลูก เผาไฟใหเปนถาน แลวนําไปแชนํ้า กรองเอานํ้าดื่ม หรือ อาจใชผสมยามหานิล ก็ไดแกรอนใน หอบ และสะอึก

๑๑๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 112-113

๑๑๓ 9/6/2559 BE 10:10

øô

มะกอก

ณ ป าชุมชนบ านไทรทอง

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ 4 ตําบลนาขอม อําเภอไพศาลี จังหวัดนครสวรรค สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 4 สาขานครสวรรค

ปาชุมชนบานไทรทองมีพื้นที่ปาชุมชนทั้งหมด 669 ไร มีจํานวน 3 แปลง ลักษณะพื้นที่เปนภูเขาติด กับที่ทํากินของราษฎร สภาพปาเปนปาเบญจพรรณ แลง มีตนไมขึ้นอยูหลากหลายเชน ประดูปา มะคา โมง ออยชาง ขวาว ฉนวน งิ้ว ตะแบก มะสัง มะขาม ปอม และมีตนมะกอกเปนตนไมใหญในปาชุมชน เปน แหลงอาหารทั้งพืชและสัตว และชาวบานใชประโยชน ในหลายๆ ดาน ไมวาจะเปน เมล็ดใชทําเทียนไข สวน ตางๆ ใชทาํ สมุนไพร และนิยมนํายอดออนมาประกอบ อาหาร มีของปา เชน ผักหวานปา ผักอีนูน เปราะ บุก กลอย เห็ดไผรวก เห็ดโคน นํ้าผึ้ง เปนตน มีสัตวปา อาศัยอยูนานาชนิดโดยเฉพาะ ไกปา จะมีมากที่สุด ใน การดําเนินกิจกรรมของปาชุมชนบานไทรทองมีคณะ กรรมการปาชุมชนดําเนินงานรวมกับราษฎรในชุมชน และเจาหนาที่ประจําโครงการปาชุมชนซึ่งชุมชนได ดําเนินกิจกรรมดานการเผยแพรประชาสัมพันธ โดย การจัดทําปายโครงการปาชุมชน ปายกฎระเบียบ ปาย แนวเขต ดานการดูแลรักษาปาชุมชน จัดทําศาลาทีพ่ กั ลาดตระเวนปาชุมขน จัดซือ้ ชุดลาดตระเวน จัดทําหลัด เขต บํารุงดูแลศาลเจาพอเขาใหญ ดานกิจกรรมการ

๑๑๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 114-115

ศึกษาและถายทอดองคความรู จัดทําปายสื่อการเรียน รูดานปาชุมชน ซึ่งการดูแลรักษาปาชุมชนไดมีการใช กฎระเบียบรวมกับความเชื่อของชุมชน โดยในชุมชนมี ศาลเจาพอเขาใหญ อยูบ ริเวณทางไปปาชุมชนหางจาก ปาชุมชนประมาณ 300 เมตร และจะมีการทําบุญ ใน วันที่ 14 เมษายน ของทุกป เปนศาลทีม่ คี วามศักดิส์ ทิ ธิ์ ตามความเชื่อของชุมชน ในการดําเนินกิจกรรมตางๆ คณะกรรมการปา ชุมชนไดดําเนินกิจกรรมพรอมกับปลูกจิตสํานึกใหกับ เยาวชนในดานการอนุรกั ษทรัพยากรปาไมและเปนการ สรางคณะกรรมการปาชุมชนในรุนตอไปที่จะรักษา ผืนปาในชุมชน ใหเปนปอดสําหรับคนในชุมชนและ ประเทศชาติ

มะกอก : Spondias pinnata (L. f.) Kurz : ANACARDIACEAE : มะกอก (ภาคกลาง) กอกกุก (เชียงราย) กอกเขา (นครศรีธรรมราช) ไพย (กาญจนบุรี) ไพแซ (เชียงใหม) ขนาดความโต : 270 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 18 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 13 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 15 เมตร จุดพิกัด : 0696278 E, 1734366 N

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ไมตนขนาดกลางถึงใหญ สูง 20-30 เมตร ใบเดี่ยวเรียงสลับ ใบรูปขอบขนานแกมรี ปลายใบแหลมหรือมน ใบออนสีมวงขนาด 3-5 เซนติเมตร ชอดอกแยกแขนงเกิดตามงามใบหรือปลายกิ่ง ขนาดเล็ก ขนนุม ออกดอกชวง กุมภาพันธ-เมษายน ผลสดกลมรี สุกมีสีเหลือง แกเดือนกรกฎาคม-กันยายน เปลือกสีนํ้าตาลแดง แตกแบบเกร็ด เปลือก ลําตนสากเหมือนเม็ดทราย เนื้อเมล็ดมีนํ้ามันมาก พบในปาดงดิบ ปาเบญจพรรณ ปาเต็งรัง สูงจากระดับนํ้า ทะเล 50-500 เมตร การใชประโยชน ทําเครื่องจักสาน เครื่องใชสอย เชื้อเพลิง นํ้ามันจากเมล็ดทําเทียนไข และเปน สมุนไพร ยอดออนใชรับประทานเปนผักสดกับสมตํา ลาบ ผลมีรสเปรี้ยวใชรับประทานแกกระหายนํ้าไดดี และใช ประกอบอาหารอื่นๆ ที่ตองการรสเปรี้ยว และยังเปนอาหารของสัตวปาอีกดวย

๑๑๕ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ยางน อง

ณ ป าชุมชนบ านวังไทรทองเหนือ

หมู ที่ 7 ตําบลซับเป บ อําเภอวังโป ง จังหวัดเพชรบูรณ สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 4 สาขาพิษณุโลก

ปาชุมชนบานวังไทรทองเหนือ ปาแหงนี้ชาวบาน ชวยกันดูแลรักษามาตัง้ แตสมัยปู ยา ตา ยาย เนือ่ งจาก บริเวณพื้นที่ปาชุมชน แหงนี้ ชาวบานเรียกวาเขาปู เนือ่ งจากสมัยกอนชาวบานเลาตอๆ กันมาวาเปนภูเขา ที่คุณปูคนสมัยกอนมาอาศัยอยูที่ภเู ขาแหงนี้ ชาวบาน จึงชวยกันดูแลรักษาปาบริเวณเขาปู ไวมาตัง้ แตรนุ ปู ยา ตา ยาย เพราะเปนภูเขาศักดิส์ ทิ ธิ์ ไมมใี ครกลาเขาไปตัด ตนไม จึงทําใหปจจุบันมีตนไมขนาดใหญ ตน “นอง” “ยางนอง” ใหรุนลูกหลานไดเห็นความอุดมสมบูรณ

ของปา และรูส กึ ถึงความภาคภูมใิ จทีบ่ รรพบุรษุ ไดรว ม กันดูแลรักษาปา และเปนตนแบบใหคนรุน หลังสืบทอด เจตนารมยตอไป นายนิเวศน เชื้อหงส ผูใหญบานคน ปจจุบันกลาววา เมื่อสมัยกอนจะมีการทําสัมปทาน ปาไม แตชาวบานรวมตัวกันตอตานไมใหตัดตนไม แต สมัยกอนก็ยังมีชาวบานบางคนเขาไปขโมยตัดตนไม เพื่อนําไปสรางบานเรือนที่อยูอาศัย สภาพปาปจจุบัน นีม้ สี ภาพทีส่ มบูรณเพราะชาวบานรวมถึงกรรมการปา ชุมชนหามคนเขาไปตัดตนไมภายในปาชุมชน ปจจุบนั นี้ ยังมีสัตวปาอาศัยอยู เชน หมาปา, กระตายปา, ตัวนิ่ม, กระรอก, งู, นกตางๆ ฯลฯ

ยางน อง : Antiaris toxicarica Lesch. : MORACEAE : นอง (ภาคกลาง), ยางนองขาว (นครราชสีมา), โตะเหล (แมฮองสอน), หมากลิ้นอาง (เชียงใหม), เทียนขโมย (เพชรบูรณ) ขนาดความโต : 640 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 50 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 25 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 20 เมตร จุดพิกัด : 700272 E, 1810478 N

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ไมตน สูง 25-40 เมตร มีพพู อนทีโ่ คนตน เปลือกเรียบสีเทา ยอดออนมีขนนุม มียางสีขาวหมน เปลีย่ นเปนสีนาํ้ ตาล แกเมื่อถูกอากาศ หูใบรูปหอกรวงงาย แผนใบเปนรูปไขควํ่า มีขนนุม ปลายใบเรียวแหลม โคนใบมน ขอบใบจักฟน เลื่อย ผลเมื่อสุกมีสีแดงอมมวง อยูในประเภทตนไมใชฆา นํ้ายางมีสีขาวที่ไดจากการกรีดเปลือกของลําตนใชทาหัว ลูกดอก เพื่อใชในการยิงสัตวและลาสัตวใหญ แตกอนจะรับประทานเนื้อสัตวนั้นใหเฉือนเอาเนื้อรายที่มีสีเขียวอันเกิด จากพิษยางนองออกจนหมดกอนจึงรับประทานได และหามสัมผัสถูกแผลของคนเพราะอาจดูดซึมเขาสูรางกาย ออก ฤทธิ์ถึงตายได แตยางนองเปนตํานานพิษแกพิษได ถาเปนแผลถูกงูกัด ไมวาจะเปนงูชนิดใด รวมทั้งตะขาบ แมงปอง สามารถใชยาง ของตนยางนองทาตรงบริเวณแผลที่มีรอยกัด เพื่อรักษาพิษจากสัตวเหลานั้นได

๑๑๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 116-117

๑๑๗ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

รักใหญ

ณ ป าชุมชนบ านเขามุสิ

หมู ที่ 10 ตําบลหนองปรือ อําเภอหนองปรือ จังหวัดกาญจนบุรี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 10 (ราชบุรี)

ในอดี ต บริ เวณผื น ป า เทื อ กเขามุ สิ มี ค วามอุ ด ม สมบูรณมากมีพันธุไมหลากหลาย เชน ประดู มะคาแต แดง ชิงชัน มะขามปอม สมอ ตะโก มะกอกปา ตะครอ งิ้วปา รัง เต็ง ไผรวก ไผปา และไมพุมตางๆ เปนตน เมื่อมีประชากรเขามาอาศัยเพิ่มมากขึ้น ชาวบานมี การตัดไมเพื่อเผาถานขายกันอยางกวางขวาง ในเวลา ไมกปี่ ป า เขามุสกิ เ็ สือ่ มโทรมลงอยางรวดเร็วเกือบจะไม เหลือสภาพปาใหเห็นเหลือเพียงตนไมและไมพมุ ขนาด เล็กในฤดูแลงจะพบไฟปาลุกลามอยางหนักทุกป เปน เหตุใหปาเขามุสิทรุดโทรมลงอยางตอเนื่อง ซึ่งในชวง แรกชาวบานยังไมคอยใหความสนใจและสํานึกในการ อนุรักษปา แตหลังจากที่ประสบปญหาตางๆอากาศ แหงแลง ฝนไมตกตองตามฤดูกาล พืชผักอาหารปาไม ใชสอยที่ชาวบานเคยเก็บหาและเอามาใชมีปริมาณลด นอยลง ในปพ.ศ.2535 ชาวบานโดยการนําของนาย ธนัท ทองเหลี่ยว หรือผูใหญกุย ผูใหญบานในขณะ นั้นไดชักชวนชาวบานเขามาอนุรักษปาผืนนี้ โดยใช ชื่อวา “ชุมชนปาอนุรักษบานเขามุสิ” และตอมาไดขอ อนุญาตจัดทําโครงการปาชุมชนตอกรมปาไม และได รับอนุมัติโครงการปาชุมชน เมื่อป พ.ศ.2545 มีเนื้อที่

๑๑๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 118-119

2,630-2-45 โดยใชชื่อปาชุมชนวาปาชุมชนบานเขามุ สิ-หนองหูชาง ตั้งแตปพ.ศ.2535 เปนตนมาที่ชาวบานไดรวม แรงรวมใจกันดูแล และฟน ฟูปา ชุมชนแหงนี้ ทําใหปา มี ความอุดดมสมบูรณขนึ้ เปนลําดับ ปญหาเรือ่ งการบุกรุก ตัดไมทาํ ลายปาหมดไป มีเพียงชาวบานในหมูบ า นและ หมูขางเคียงเขาไปใชประโยชนในการเก็บหาของปา เพื่อบริโภคในชวงฤดูกาลเทานั้น ปาชุมชนบานเขามุสิ ไดรับการดูแลจากชาวบาน และคณะกรรมการโดยมีชุดคณะทํางาน ดังนี้ คณะ กรรมการปาชุมชน กลุม อาสาสมัครพิทกั ษปา (รสทป.) องคกรนี้ไดตั้งขึ้นเมื่อวันที่ 10 เมษายน 2552 หลังจาก ที่ทางหมูบานไดสงตัวแทนเขารวมฝกอบรม หลักสูตร “ราษฎรอาสาสมัครพิทักษปา (รสทป.)” จากนั้นก็ได มี ก ารประชาสั ม พั น ธ ใ ห ทุ ก คน มาร ว มเป น สมาชิ ก “พิทักษปา เพื่อรักษาชีวิต” ตามแนวพระราชเสาวนีย พระบาทสมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ และชวยกันดูแลรักษาปาชุมชนบานเขามุสิใหสมบูรณ และยั่งยืนตลอดไป

รักใหญ : Gluta usitata (Wall.) Ding Hou : ANACARDIACEAE : รัก (กลาง), ฮักหลวง (เหนือ), นํ้าเกลี้ยง (สุรินทร), มะเรียะ รักเทศ (เชียงใหม), รัก ชู สู (กาญจนบุรี) ขนาดความโต : 170 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 20 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 10 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 10 เมตร จุดพิกัด : 551225 E 1610652 N

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

รักใหญเปนไมยนื ตนขนาดใหญในปาชุมชนบานเขามุสิ ซึง่ นํา้ ยางของรักใหญสามารถนํามาใชทาํ นํา้ มันเคลือบเงา โดยนํา้ ยางใสเมือ่ ถูกอากาศจะเปลีย่ นเปนสีดาํ และเปนมันการใชยางรักจากตนรักใหญทางภาคเหนือรูจ กั กันมาชานาน แลว โดยนํามาใชเปนวัสดุสําคัญในงานศิลปกรรมเพื่อผลิตเครื่องรักประเภทตางๆ (การลงพื้นหรือทาสิ่งตางๆ เรียกวา “ลงรัก”) ซึง่ เปนงานประณีตศิลปทเี่ ปนมรดกทางวัฒนธรรมของไทย เชน การนําใชทาไมเครือ่ งเขินเพือ่ ลงลวดลาย ทาก ระดาษกันนํ้าซึม ทําไมรองพื้นสําหรับปดทอง ที่เรียกวา “ลงรัก ปดทอง” งานประดับมุก งานเขียนลายรดนํ้า ยางไม ยังใชทํางานฝมือที่เรียกวา เครื่องเขียนและทาผา หรือเครื่องจักสานกันนํ้าซึมเนื้อไมของตนรักใหญมีเนื้อไมเปนสีแดง เขม มีรวิ้ สีแกแทรกเปนมันเลือ่ ม แตเสีย้ นสนเนือ้ ไมคอ นขางเหนียวละเอียด มีความแข็งแรงทดทาน ไสกบตบแตงยาก แตชกั เงาไดดี สามารถใชทาํ บัวประกบฝาเครือ่ งเรือน เฟอรนเิ จอร เครือ่ งกลึง เครือ่ งมือทางการเกษตร เสา คาน ไมอดั กระสวย รางปน รางรถไฟ

๑๑๙ 9/6/2559 BE 10:10

øô

อะราง

ณ ป าชุมชนเขาไม้โค น

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ ๘ ตําบลหนองปลาไหล อําเภอเมือง จังหวัดสระบุรี ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ 11 (สระบุรี)

อะราง : Peltophorum dasyrrhachis (Miq.) Kurz : Fabaceae : ชาขม, จาขาม, ราง, อะลาง, อินทรี, คางรุง, คางฮุง, กวาแซก, ตาแซก, ราง, นนทรีปา ขนาดความโต : 132 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 15 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต - เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก - เมตร จุดพิกัด : 47P ๐7๑๓๖๘๘ E ๑๕๙๙๕๒๖ N

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

เปลือกตน มีรสฝาดใชรับประทานรักษาโรคเกี่ยวกับโลหิต เปลือกตนใชรับประทานเปนยากลอมเสมหะ รักษา โรคเกี่ยวกับเสมหะ ใชเปนยาชวยขับลม ชวยแกอาการทองรวง ใชตมดื่มแกอาการทองเสีย นิยมใชปลูกเปนไมเบิก นํา เนื่องจากเปนไมโตเร็ว จึงเหมาะสําหรับการปลูกเพื่อฟนฟูปาที่เสื่อมโทรม ตนอะรางสามารถนํามาปลูกเพื่อเปน ไมประดับได เนื่องจากมีลักษณะของทรงพุมที่สวยงาม ดอกสวยมีสัน ทนความแลงไดดี ลักษณะโดยรวมคลายกับตน นนทรี แตชอ ดอกจะหอยลง เหมาะแกการปลูกในพืน้ ทีก่ วาง หรือเปนไมใหรม เงาตามสวนสาธารณะ ริมถนน ทางเดิน

ปาชุมชนเขาไมโคน เปนปาตาม พรบ.ปาไม พ.ศ. ๒๔๘๔ เปนภูเขาขนาดเล็กเนือ้ ทีป่ ระมาณ ๓๐๐ ไร อยู ใกลกับอุทยานแหงชาติสามหลั่น มีลักษณะเปนภูเขา หินลูกรัง เดิมมีสภาพเสื่อมโทรมเนื่องจากถูกบุกรุก เขาไปตัดไมเพื่อมาทําฟน สภาพดินที่ขาดความอุดม สมบูรณจึงทําใหปาฟนตัวอยางชาๆ และเนื่องจากมี พื้นที่เกษตรกรรมลอมรอบจึงมีไฟไหมทุกปจนกลาย เปนปาเสื่อมโทรม ป พ.ศ. ๒๕๔๓ ผูใหญศรีวรินทร บุ ญ ทั บ และประชาชนที่ เ ห็ น ความสํ า คั ญ ของการ อนุรักษทรัพยากร ปาไมจึงไดรวมตัวกันยื่นคําขอจัด ตั้งปาชุมชนจากปาไมจังหวัดสระบุรี เจาหนาที่จาก สํานักงานปาไมจังหวัดสระบุรีไดเขาไปตรวจสอบพื้นที่ และรายงานผลการตรวจสอบวาสมควรจัดตั้งเปนปา ชุมชน ตอมากรมปาไมจึงไดอนุมัติใหดําเนินโครงการ ปาชุมชน เมื่อป พ.ศ. ๒๕๔๓

๑๒๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 120-121

๑๒๑ 9/6/2559 BE 10:10

øô

กระบก

ณ ป าชุมชนบ านเนินสูง

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตําบลวังตะเคียน อําเภอกบินทร บุรี จังหวัดปราจีนบุรี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 9 (สาขา ปราจีนบุรี)

กระบก ชื่อวิทยาศาสตร : Irvingia malayana Oliv. ex A. W. Benn. ชื่อวงศ : IRVINGIACEAE ชื่อท องถิ่น : กะบก จะบก ตระบก (ภาคกลาง) ขนาดความโต : 480 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 22.80 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 5.50 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 6.52 เมตร จุดพิกัด : 0812158 E, 1534050 N เปนไมยืนตนขนาดกลางถึงขนาดใหญ ทรงเรือนยอดเปนพุมแนนทึบ ใบกระบกแกอาการคันตามผิวหนัง เนื้อ ในเมล็ดเปนอาหารของคนและสัตวปา ชวยฆาพยาธิในทอง ขับพยาธิในเด็ก ชวยบํารุงไต บํารุงเสนเอ็นพิการ บํารุง ไขขอ กระดูก แกขอขัดได นํ้ามันเมล็ดกระบก ชวยบํารุงสมอง เนื้อไมกระบก ชวยทําใหเจริญอาหาร ชวยบํารุงหัวใจ นํ้ามันจากเมล็ด ชวยรักษาริดสีดวงจมูก และชวยบรรเทาอาการหอบหืด เมล็ดกระบก ชวยใหความอบอุนแกรางกาย ผล (ลูกกระบก) ใชเปนยาระบาย ดวยการนําผลกระบกออนประมาณ 1 กํามือ นํามาตมผสมกับพริกเกลือ แลวใชรับ ประทานสัปดาหละครัง้ (หากใชเยอะมีฤทธิเ์ ปนยาถาย) หากเปนคนใหใชผลกระบกไมแกหรือออนมากเกินไป ประมาณ 3 ลูก ใชตําผสมกับนํ้าซาวขาว 1 ถวย กรองเอาแตนํ้ามาดื่มกินกอนนอนวันละครั้ง ติดตอกัน 3 วัน สําหรับสัตวเลี้ยง เชน สุนัขที่เปนขี้เรื้อนใหใชสูตรเดียวกับคน แตใหเพิ่มปริมาณของผลกระบกเปนเทาตัว ใชกินไมเกินสามครั้งหายขาด

ป า ชุ ม ชนบ า นเนิ น สู ง ได ดํ า เนิ น การจั ด ตั้ ง ทํ า โครงการปาชุมชน ตั้งแตป พ.ศ.2546 มีเนื้อที่ดําเนิน โครงการ 291 ไร ตั้งอยูในพื้นที่สาธารณประโยชน บานเนินสูง อาณาเขตทิศเหนือติดกับถนนลาดยาง ทิศ ตะวันออกและทิศใตติดกับที่ที่มีการครอบครองโดยมี ทางสาธารณประโยชนเปนแนวกัน้ เขต ทิศตะวันตกติด กับเขตคลองสงนํ้าชลประทานและที่มีการครอบครอง สภาพพื้นที่เปนที่ราบ สภาพปาเปนปาเบญจพรรณ ที่มีความหลากหลาย มีพันธุไมที่สําคัญ เชน กันเกรา กระบก กระถินเทพา ติ้ว ไมลาย ผักหวาน ไผ เปนตน เปนแหลงอาหารของชุมชน โดยชุมชนชวยกันดูแล

๑๒๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 122-123

รักษาปาสาธารณะประโยชน มีคณะกรรมการปาชุมชน ที่เขมแข็ง มีกฎระเบียบปาชุมชนในการใชประโยชน การเขาไปใชประโยชนของปาแหงนี้มีการเขาใชอยาง มาก เนือ่ งจากทรัพยากรธรรมชาติทมี่ อี ยูภ ายในปาแหง นีค้ อ นขางสมบูรณ และมีสภาพปาหนาแนนและเปนปา ขนาดใหญ ทางชุมชนบานเนินสูงโดยการนําของผูใ หญ บานซึง่ รวมกันทีจ่ ะพัฒนาพืน้ ทีส่ าธารณะประโยชนแหง นี้ ในรูปแบบของการจัดการปาชุมชน เพื่อที่ชุมชนจะ ไดใชประโยชนจากปาทัง้ ทางตรงและทางออมไดอยาง มีระเบียบ กฎเกณฑ เพื่อใหเกิดประโยชนสูงสุดและ ยั่งยืน

๑๒๓ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ตะแบก

ณ ป าชุมชนบ านตะเกราทอง

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ 6 ตําบล บ านแลง อําเภอเมือง จังหวัดระยอง ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ 6 (ระยอง)

ตะแบก

ปาชุมชนบานตะเกราทอง ปาชุมชนที่ทามกลาง โรงงานอุตสาหกรรม ปาชุมชนที่ถูกโอบลอมดวยโร งานอุ ต สาหกรรมซึ่ ง อยู  ด  ว ยความแข็ ง แรงของผู  นํ า ชุมชนและชาวบานที่มีจิตวิญญาณและสามัญสํานึก ในการหวงแหนดู แ ลและอนุ รั ก ษ ท รั พ ยากรป า ไม ลาสุดไดรับรางวัลปาชุมชนรองชนะเลิศระดับประเทศ ประจํา2558รางวัลพระราชทานสมเด็จพระเทพรัตน ราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี ของโครงการคนรักษ ปา ปารักชุมชน จัดโดยบริษทั ผลิตไฟฟาราชบุรโี ฮลดิง้ จํากัด(มหาชน) กรมปาไม ปาชุมชนบานตะเกราทองมีพื้นที่ประมาณ 2500 ไร มีลักษณะเปนที่ราบสูงสลับเชิงเขา พื้นที่ปามีความ อุดมสมบรูณ เปนปาดิบแลง มีไมที่สําคัญหลายชนิด

๑๒๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 124-125

เชน ตะเคียน ,ยางนา,ประดู ,มะไฟ,กระบก,ตาว,หนอไม ฯลฯตลอดจน มีสัตวปาที่อยูอาศัยมากมายโดยเฉพาะ หมี ที่มาอาศัยอยูบนปาแหงนี้ ชาวบานในหมูบาน สวนใหญประกอบอาชีพทํา สวนผลไมและสวนยางพาราเปนหลัก ชาวบานไดเล็ง เห็นวาโรงงานอุตสาหกรรมไดคืบคลานเขามาอยูใกล ปามากเกินไปจึงไดรวมตัวเพื่อจะอนุรักษทรัพยากรไว และดวยความมุง มัน่ ในการอนุรกั ษทรัพยากรธรรมชาติ ชาวบานจึงมีการจัดทําแผนการในการดูแลรักษาและ บริหารจัดการทรัพยากรปาไมตลอดจนการจัดทํากฎ ระเบียบในการดูแลรักษาปาชุมชนอยาชัดเจนซึง่ ผลจา กรทุม เทในการอนุรกั ษธรรมชาติทาํ ใหปา ชุมชนมีความ อุดมสมบรูณ

ชื่อวิทยาศาสตร : Lagerstroemia calyculata Kurz ชื่อวงศ : LYTHRACEAE ชื่อท องถิ่น : ตะแบก ขนาดความโต : 710 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 32 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 13.5 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 10 เมตร จุดพิกัด : 0761638 E 1407019 N ลักษณะวิสัย : ไมตน ผลัดใบ เรือนยอดเปนพุมกลม โคนตนเปนพูพอนสูง เปลือกตนเรียบเปนมันสีเทา หรือสีเทาออนอมขาว มีแผลเปนหลุมตื้นๆ ตลอดลําตน ใบ (Foliage) : ใบเดี่ยว เรียงตรงขาม ใบรูปใบหอก กวาง 5-8 เซนติเมตร ยาว 12-20 เซนติเมตร ปลายใบแหลม โคนใบรูปลิ่ม ชอบใบเรียบหรือเปนคลื่นเล็กนอย แผนใบหนา ใบเเกเกลี้ยง ใบออนสีชมพูหรือแดง มีขนสั้น ดอก (Flower) : สีชมพูออนหรือมวงออน ออกเปนชอแบบชอเเยกแขนงตามซอกใบปลายกิ่ง ชอดอกยาว 30-40 เซนติเมตร กานชอดอก และดอกตูมมีขนสีนํ้าตาลออนปกคลุม กลีบเลี้ยง มี 10-12 สัน ปลายแยก 5-6 กลีบ มีขนสีนํ้าตาลดานนอกและปลายกลีบดานใน กลีบดอก 6 กลีบ ดอกบานเต็มที่กวาง 2.5-3.5 เซนติเมตร ผล (Fruit) : ผลแหงแตก รูปไขสีนํ้าตาล เเตกเปน 5-6 พู เมล็ดแบน สีนํ้าตาล มีปก ประโยชน : รากเปนยาแกปวดกลามเนื้อ มีไขเปลือกชงดื่มแกทองรวง แกพิษ

๑๒๕ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ตะแบก

ณ ป าชุมชนบ านคลองเตย

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตําบลท ากระดาน อําเภอสนามชัยเขต จังหวัดฉะเชิงเทรา สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 9 สาขาปราจีนบุรี

ตะแบก

ปาชุมชนบานคลองเตย ตัง้ อยูใ นพืน้ ทีป่ า สงวนแหง ชาติปา แควระบมและปาสียดั มีพนื้ ทีด่ าํ เนินการทัง้ หมด 1,101 – 1 – 13 ไร สภาพภูมปิ ระเทศเปนทีร่ าบ สภาพ ปาเปนปาเบญจพรรณผสมปาดิบแลง มีพนั ธุไ มทสี่ าํ คัญ เชน มะคาโมง สมพง ตะแบก นนทรีปา กระบก สีเสียด แกน เปนตน ในปาชุมชนมีตน “ตะแบก” กระจายอยู ทั่วทั้งปา ซึ่งถือไดวาเปนไมที่มีความสําคัญตอระบบ นิเวศของปาชุมชนแหงนี้ ชุมชนไดใชประโยชนจากตน ตะแบกในแงของสมุนไพร และนอกจากนี้ปาชุมชน แหงนีย้ งั เปนทีอ่ ยูอ าศัยของสัตวปา เชน ชางปา วัวแดง กวางปา กระทิง หมูปา หมีควาย ไกปา นกชนิดตางๆ และสัตวขนาดเล็ก ปจจุบันชาวบานคลองเตยอนุรักษและฟนฟูปา ชุมชนเพือ่ เปนแหลงอาหารของคนในชุมชน เปนแหลง อาหาร โดยราษฎรในชุมชนมีสว นรวมในการดูแลรักษา ปา และพัฒนาปาไมไดอยางยั่งยืน ตลอดจนเปนแหลง เรียนรูและศึกษาธรรมชาติของเยาวชน จัดกิจกรรม ดูแลรักษาปา สรางความรักใครสามัคคีปรองดองกัน เพื่อที่จะพัฒนาปาชุมชนใหอุดมสมบูรณตอไป

๑๒๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 126-127

ชื่อวิทยาศาสตร : Lagerstroemia floribunda Jack var. floribunda ชื่อวงศ : LYTHRACEAE ชื่อท องถิ่น : กระแบก ตะแบกนา เปอยนา ตะแบกไข ขนาดความโต : 620 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 60 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 40 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 15 เมตร จุดพิกัด : 1499276 E, 0802870 N ตะแบกเปนไมตนขนาดใหญไมผลัดใบ เรือนยอด เปนพุมกลม โคนตนมีพูพอนสูง เนื้อไมมีลักษณะสี นํา้ ตาลอมเทาถึงเทา มีความละเอียดปานกลาง ตกแตง ไดงาย ขัดชักเงาไดดี จึงนิยมใชกอสรางบานเรือน ทําเฟอรนเิ จอร เปลือกใชปรุงเปนยาแกบดิ และมูกเลือด ราก เปนยาแกปวดกลามเนื้อมีไข เปลือกชงดื่มแกทอง รวง

๑๒๗ 9/6/2559 BE 10:10

øô

ไทร

ณ ป าชุมชนบ านพุตูม

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ 5 ตําบลห วยลึก อําเภอบ านลาด จังหวัดเพชรบุรี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 10 สาขาเพชรบุรี

ไทร

ปาชุมชนบานพุตมู มีจาํ นวนเนือ้ ที่ 1,065 ไร อยูใ น พื้นที่ปาสงวนแหงชาติ ปายางหัก-เขาปุม ทองที่ตําบล หวยลึก อําเภอบานลาด จังหวัดเพชรบุรี - อาณาเขตพื้นที่ ดานทิศเหนือ จดเขาพัดนอก ดานทิศตะวันออก จดเขาแดง ดานทิศใต จดทางสาธารณะ ดานทิศตะวันตก จดสวนปา ลักษณะภูมิประเทศ เปนปาโปรง มีไมเล็ก ไม นอยขึ้นอยูประปราย สภาพพื้นที่โดยทั่วไปเปนเชิงเขา ตั้งอยูภายในเขตปาสงวนแหงชาติปายางหัก-เขาปุม ทองที่ ต.หวยลึก อ.บานลาด จ.เพชรบุรี ลักษณะดิน อุดมสมบูรณ อยูไมหางไกลจากหมูบาน ประชาชนใน หมูบานไดใชประโยชนจากปาชุมชนผืนนี้ในการดํารง ชีพ การคมนาคม สามารถเดินทางโดยรถยนตไดรอบ แปลงปาชุมชน

๑๒๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 128-129

สภาพปา สภาพปาโดยทัว่ ไปเปนปาโปรง มีไมเล็ก ไมนอ ยขึน้ อยูป ระปราย พรรณไมทพี่ บสวนใหญเปนพืช ตระกูลยาง เชน เต็ง รัง รวมทั้งไผรวกมาก นอกจากนี้ ยังพบไมเถาวขึ้นประปรายดวย การใชประโยชนในพื้นที่ ราษฎรในพื้นที่ใชเปน แหลงอาหารพื้นบาน และใชไมเพื่อการใชสอย โดย เฉพาะพืชอาหารปา เชน เห็ดโคน เห็ดรวก เห็ดเผาะ

ชื่อวิทยาศาสตร : Ficus benjamina L ชื่อวงศ : ชื่อท องถิ่น : ไทรยอยใบแหลม ขนาดความโต : 450 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 0.15 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ 5 เมตร ใต 25 เมตร : ทิศตะวันออก 5 เมตร ตะวันตก 4 เมตร จุดพิกัด : 0584124 1442475 ในปาธรรมชาติ ตนไทรนับเปนที่อยูอาศัยและผลยังเปนแหลงอาหารชั้นยอดของสัตวปาหลายชนิด เพราะ ตนไทรมีลําตนแผกวาง เต็มไปดวยหลืบโพรง ทั้งนกนานาชนิด กระรอก ชะนี ลิง หรือแมแตสัตวใหญอยาง เกง กวาง หมูปา ฯลฯ ตางก็ชอบรับประทานผลของมัน อีกทัง้ ตนไทรแตละตนก็ตดิ ผลในชวงเวลาทีไ่ มตรงกัน จึงทําใหในปาใหญ ทีม่ ตี น ไทรมากๆ จะมีผลไทรสุกไวเปนอาหารสําหรับสัตวเหลานีไ้ ดตลอดทัง้ ป จึงชวยทําใหเกิดสมดุลตอระบบนิเวศทัง้ ในปาและในเมืองที่ปลูกคนไทยโบราณเชื่อวาหากบานใดปลูกตนไทรไวเปนไมประจําบานจะทําใหเกิดความรมเย็น เปนสุข นอกจากนี้ยังชวยคุมครองปองกันภัยอันตรายตางๆ ทั้งปวงดวย เพราะมีความเชื่อวาตนไทรเปนไมศักดิ์สิทธิ์ ทีม่ เี ทพารักษอาศัยอยู จึงชวยคอยคุม ครองพิทกั ษคนในบานใหอยูเ ย็นเปนสุขและปลอดภัย แตสาํ หรับบางคนก็เชือ่ วา ไมควรนําตนไทรมาปลูกไวในบาน ไมใชเพราะตนไทรจะนําเรือ่ งรายเขามาในบานแตอยางใด แตดว ยเชือ่ กันวาตนไทร นั้นมีเทวดาสถิตอยู จึงอาจจะไมเหมาะสมที่จะนํามาปลูก แตที่แนๆ ก็เปนที่ทราบกันดีวาตนไทรนั้นมีรากเยอะ มีราก ยอยลงมาอาจดูเกะกะ มีนกมาถายมูลเรี่ยราด รากจะแทงเขาพื้นดินและแตกแยกออกไปโดยรอบ ทําใหสิ่งกอสราง บานเรือนหรือคอนกรีตเกิดการแตกราวและพังทลายได แถมบริเวณที่ปลูกตนไทรก็ไมสามารถปลูกไมชนิดอื่นไดเลย เพราะจะถูกรากไทรแยงอาหารไปจนหมด แตกอ็ ยางทีไ่ ดกลาวมาวาในปจจุบนั ไดมกี ารพัฒนายอสวนตนไทรใหมขี นาด เล็กลงแลว จึงสามารถนํามาปลูกในบานหรือสถานที่ตางๆ ไดโดยไมตองกังวลแตอยางใด

๑๒๙ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ประดู ป า

ณ ป าชุมชนบ านเขาไม แก วพัฒนา

บ านเขาไม แก วพัฒนา (หลังเขา) ตําบลเขาไม แก ว อําเภอกบินทร บุรี จังหวัดปราจีนบุรี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 9 สาขาปราจีนบุรี

ปาชุมชนเขาไมแกวพัฒนา ตั้งอยูในเขตพื้นที่ปา ไมตามพระราชบัญญัติปาไม พุทธศักราช 2484 เนื้อที่ 181-0-50 ไร ไดรบั อนุมตั จิ ากกรมปาไมจดั ตัง้ โครงการ ปาชุมชน เมือ่ วันที่ 2 มิถนุ ายน 2557 ระยะเวลาดําเนิน โครงการ 5 ป และไดรบั คัดเลือกเปนหมูบ า นเปาหมาย ปาชุมชน ประจําปงบประมาณ พ.ศ.2559 โดยมี อาณาเขตทิศเหนือติดทางสาธารณประโยชน ทิศใต ติดทางสาธารณประโยชนและที่ที่มีการครอบครอง ทิศตะวันออกติดกับวัดสวนปาสมุนไพร และทิศตะวัน ตกติดถนนลาดยาง มีสภาพภูมิประเทศเปนภูเขา

๑๓๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 130-131

เปนปาชุมชนแบบดั้งเดิมมีสภาพปาธรรมชาติเปนปา เบญจพรรณ มีพนั ธุไ มทสี่ าํ คัญ เชน ประดูป า มะคาโมง นนทรี สะเดา ไผ เปนตน เปนแหลงทีอ่ ยูอ าศัยของสัตว แหลงอาหารและสมุนไพรของคนในชุมชน เปนแหลง เรียนรูศึกษาธรรมชาติของเยาวชนในทองถิ่น ปจจุบัน ปาชุมชนบานเขาไมแกวพัฒนาไดรบั การสนับสนุนจาก หนวยงานตางๆ โดยเฉพาะองคบริหารสวนตําบลเขาไม แกว ในการดูแลรักษาและฟนฟูปาแหงนี้ โดยเล็งเห็น ความสําคัญในการอนุรักษทรัพยากรปาไมนี้ใหคงอยู กับชุมชนบานเขาไมแกวพัฒนาสืบตอไป

ประดู ป า ชื่อวิทยาศาสตร : Pterocarpus macrocarpus Kurz ชื่อวงศ : FABACEAE ชื่อท องถิ่น : จิตอก ฉะนอง ดู ดูปา ตะเลอ เตอะเลอ ขนาดความโต : 165 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 19 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 12เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 13 เมตร จุดพิกัด : 0795564 E, 1529167 N ไมประดูปา เปนไมที่มีคุณภาพดี มีคุณคาทางเศรษฐกิจ เพราะเปนไมเนื้อแข็ง เนื้อไมละเอียดปานกลาง เนื้อไม มีสีสวยและลวดลายสวยงาม สีแดงอมเหลืองถึงสีแดงอิฐเขม มีเสนสีแกกวาสีพื้น เสี้ยนสนเปนริ้วไสกบตกแตงชักเงา ไดดี สามารถนํามาใชในการกอสรางบานเรือน ทําเสา คาน ฝาบาน พื้นบาน ไมปารเก ไมประสาน ไมอัด แผนไมชุบ ซีเมนต ฯลฯ ใชทําเกวียน ทําเรือคานและเรือ ทั่ว ๆ ไป ใบมีรสฝาด นํามาชงกับนํ้าใชสระผมได เปลือกนํามาใชยอม ผาใหเปนสีนํ้าตาล และยังใหนํ้าฝาดสําหรับใชฟอกหนัง

๑๓๑ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ปอแดง

ณ ป าชุมชนบ านสันติสุข

ตําบลคลองตะเกรา อําเภอท าตะเกียบ จังหวัดฉะเชิงเทรา สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 9 สาขาปราจีนบุรี

ป า ชุ ม ชนบ า นสั น ติ สุ ข ตั้ ง อยู  ใ นพื้ น ที่ ป  า สงวน แหงชาติปาแควระบมและปาสียัด มีเนื้อที่ทั้งหมด 49–0–20 ไร ป า ชุ ม ชนแห ง นี้ ช าวบ า นได ร  ว มกั น อนุรักษไว เพื่อเปนแหลงศึกษาเรียนรูของเยาวชน สภาพภูมิประเทศเปนที่ราบเนินเขา สภาพปาเปนปา เบญจพรรณผสมปาดิบแลง มีพนั ธุไ มทสี่ าํ คัญเชน มะคา โมง ตะแบก สวอง ไผ และปอแดง เปนตน โดยเฉพาะ “ตนปอแดง” ซึ่งถือไดวาเปนไมขนาดใหญที่สุดในปา ชุมชน มีความสําคัญตอระบบนิเวศของปา เปนแหลง ที่อยูอาศัยของสัตวปาขนาดเล็ก ปจจุบันชาวบานอนุรักษปาชุมชนบานสันติสุขไว เปนแหลงอาหารและสมุนไพร และเปนแหลงศึกษา เรียนรูของเยาวชน เพื่อใหเกิดความยั่งยืนใหลูกหลาน ไดใชตอไป

ปอแดง : Sterculia guttata Roxb. : MALVACEAE : ปอขนุน, ปอพาน, ปอฟาน, หมากนก, หมากแฉก ขนาดความโต : 190 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 30 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ใต 11.10 เมตร : ตะวันตก 10.40 เมตร จุดพิกัด : 0793112 E, 1482386 N

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ปอแดงจัดเปนไมยืนตนผลัดใบ ลําตนมีลักษณะ เปลาตรง เปลื อ กต น เรี ย บ ใบเป น ใบเดี่ ย ว ดอกสี เหลืองแสด ผลสีนํ้าตาล เนื้อไมปอแดงมีความเหนียว ตอกตะปูไดงา ยสามรถนํามาใชทาํ ไมแบบหลอคอนกรีต ทําเครือ่ งจักสาน เครือ่ งใชสอย ทําลังใสของ และเปลือก ใชผสมเปนยาแกลม ใจสั่น รางกายออนเพลีย

๑๓๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 132-133

๑๓๓ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ยางนา

ณ ป าชุมชนบ านใหม เจริญผล

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตําบลท าเกวียน อําเภอวัฒนานคร จังหวัดสระแก ว สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 9 สาขาปราจีนบุรี

ยางนา : Dipterocarpus alatus Roxb. ex G. Don ชื่อวงศ : DIPTEROCARPACEAE ชื่อท องถิ่น : ยางกุง ยางควาย ชันนา ยางตัง ยางขาว ยางเนิน ยาง กาตีล ขะยาง ยางหยวก ขนาดความโต : 295 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 40 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 25.12 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 26.66 เมตร จุดพิกัด : 1511710 E, 0207894 N ชื่อวิทยาศาสตร ปาชุมชนบานใหมเจริญผล มีเนือ้ ที่ ๑๘๖-๓-๑๖ ไร ตั้งอยูในเขตปฏิรูปที่ดิน (สปก.) สภาพภูมิประเทศเปน ทีร่ าบ สภาพปาเปนปาดิบแลงทีม่ คี วามอุดมสมบูรณ มี พันธุไ มขนาดใหญ เชน กระบก ตะแบก ยางนา ประดู ปา เปนตน มีความหลากหลายทางชีวภาพ เปนแหลง อาหารของชุมชน แหลงที่อยูอาศัยของสัตวปา เชน ไกปา งูชนิดตาง ๆ ชุมชนมีกจิ กรรมบริหารจัดการปาในรูปแบบตางๆ เชน ขุดคูแนวเขต ปลูกตนไมตามแนวเขต เปนตน โดย ไดรับความรวมมือจากราษฎรในพื้นที่และใกลเคียง ทําใหปาชุมชนบานใหมเจริญผลเปนที่รูจักมากยิ่งขึ้น เนื่องจากมีไมยางนาซึ่งถือไดวาเปนแมไมใหญที่สุดใน พื้นที่ปาชุมชน มีอายุมากกวา 100 ป เปนตนไมใหญ ซึ่งเปนเอกลักษณของปาชุมชน เปนแมไมตนแบบให ชุมชนในพื้นที่และชุมชนใกลเคียงรวมกันดูแลปา เพื่อ ใหตนไมไดเจริญเติบโตเปนไมใหญ เปนแหลงเรียนรู ศึกษาธรรมชาติในทองถิ่น เปนการสรางจิตสํานึกให ชุมชนรวมมือกันอนุรักษปาผืนนี้ไวเพื่อเปนมรดกของ ทองถิ่นเพื่อคนรุนหลังสืบตอไป

๑๓๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 134-135

ยางนาเปนไมยืนตนขนาดใหญ และนํ้ามันยางเปนอีกหนึ่งสินคาสงออกที่สําคัญของประเทศไทย เนื้อไมใช ประโยชนในการกอสรางอาคารบานเรือน เมื่อนํามาอาบนํ้ายาจะชวยทําใหมีความทนทานมากขึ้นใชกับงานภายนอก ไดนับ 10 ป โดยเนื้อไมมีความแข็งปานกลาง ยางนานิยมนํามาเลื่อยทําเสาบาน รอด ตง ไมพื้น ไมระแนง ไมคราว โครงหลังคา ฝาเพดาน เครื่องเรือนตาง ๆ ทํารั้วบาน ทําเรือขุด เรือขนาดยอม แจว พาย กรรเชียง รวมไปถึงตัวถัง เกวียน ถังไม หมอนรองรางรถไฟ แตในปจจุบัน คือ การนําไปทําเปนไมอัดและแผนใยไมอัด ลําตนใชทําไมฟน ถาน ไม สรรพคุณทางยา เปลือกตนตมดืม่ เปนยาบํารุงรางกาย ฟอกเลือด บํารุงโลหิต แกตบั อักเสบ ใชทาถูนวดขณะรอนๆ เปนยาแกปวดตามขอ นํ้ามันยางใชผสมกับเมล็ดกุยชายนํามาคั่วใหเกรียมบดใหละเอียดใชเปนยาอุดฟน เมล็ด ใบตม ใสเกลือใชอมแกปวดฟน ฟนโยกคลอน แกโรคทางเดินปสสาวะ แกระดูขาวของสตรี หรือใชจิบเปนยาขับเสมหะ ใบ และยาง ใชเปนยาขับเลือด นํ้ามันยาง ทาสมานแผล

๑๓๕ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

สมพง

ณ ป าชุมชนนายาว ตําบลท ากระดาน อําเภอสนามชัยเขต จังหวัดฉะเชิงเทรา สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 9 สาขาปราจีนบุรี

ปาชุมชนบานนายาว ตั้งอยูในพื้นที่ปาสงวนแหง ชาติปา แควระบมและปาสียดั มีพนื้ ทีด่ าํ เนินการทัง้ หมด 4,198 – 1 – 00 ไร สภาพพืน้ ทีเ่ ปนพืน้ ทีร่ าบ สภาพปา เปนปาเบญจพรรณและปาดิบแลง มีพันธุไมที่สําคัญ เชน มะคาโมง สมพง ตะแบก นนทรีปา กระบก สีเสียด แกน เปนตน โดยมีตนสมพง เปนตนไมเกาแกขนาด ใหญ ตั้งอยูบริเวณกลางพื้นที่ปาชุมชน เปนตนไมที่มี ความสําคัญกับระบบนิเวศปาชุมชนแหงนีม้ รี งั ผึง้ รังนก ตางๆ จํานวนมากอาศัยอยู ชาวบานไดรว มกันอนุรกั ษและฟน ฟูปา ชุมชน เปน ทีอ่ ยูอ าศัยของสัตวปา เปนแหลงอาหาร ชุมชนรวมดูแล รักษาปา และพัฒนาปาไมเปนแหลงเรียนรูศึกษาตาม ธรรมชาติของเยาวชน

๑๓๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 136-137

สมพง : Tetrameles nudiflora R. Br. : TETRAMELACEAE : กะปุง กะพง กานไมขีด ขี้พรา งุน สมิงคําราม ขนาดความโต : 1,020 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 45 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 28 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 25 เมตร จุดพิกัด : 1498828 E, 805532 N

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

สมพงเปนตนไมขนาดใหญผลัดใบ ลําตนเปลาตรง โคนมีพูพอนทั้งขนาดใหญและเล็ก เรือนยอดเปนพุมโปรง เปลือกสีเทาอมชมพู เรียบเปนมันหนามาก เปลือกในสีนํ้าตาลอมชมพู ไมมีแกน เนื้อไมของตนสมพง มีลักษณะเปนสี ขาวเมื่อถูกอากาศนานๆ จะเปนสีเหลือง ไมมีแกน เสี้ยนตรง เนื้อออนคอนขางหยาบ เลื่อย ผา ไสกบ ตกแตงงาย ขัด เงาไดดีพอสมควร สามารถนํามาทําแบบหลอคอนกรีต เรือขุด ไมขีดไฟ ไมจิ้มฟน ทําเยื่อกระดาษ ของเลนเด็ก เครื่อง เรือน เปนตน

๑๓๗ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

สัก

ณ ป าชุมชนบ านท าระพา

หมู ที่ ๕ ตําบล ศาลาลําดวน อําเภอ เมืองสระแก ว จังหวัดสระแก ว สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 9 สาขาปราจีนบุรี

สัก : Tectona grandis L. f. : LAMIACEAE : เสบายี้ (กําแพงเพชร), ปายี้ (กาญจนบุรี), เปอยี ปฮือ (แมฮองสอน), เคาะเยียโอ (เชียงใหม) ขนาดความโต : 330 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 25 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ใต 7.40 เมตร : ตะวันตก 6.10 เมตร จุดพิกัด : 0819908 E, 1537731 N

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ปาชุมชนบานทาระพา ตั้งอยูในเขตพื้นที่ปาสงวน แหงชาติปาสักทาระพา มีเนื้อที่ 38-0-78 ไร ไดรับการ อนุมตั จิ ดั ตัง้ โครงการจากกรมปาไมเมือ่ วันที่ 9 มกราคม 2558 ระยะเวลาดําเนินการ 10 ป และไดรับคัดเลือก เปนหมูบานเปาหมายปาชุมชน ประจําปงบประมาณ พ.ศ.2559 อาณาเขตทิศเหนือ จดลําคลองพระสทึง ทิศตะวันออก ทิศตะวันตกและทิศใตติดกับที่ที่มีการ ครอบครอง สภาพพื้นที่เปนที่ราบ สภาพปาเปนปา เบญจพรรณ มีพันธุไมที่สําคัญ เชน สัก มะเดื่อ แดง สะแกแสง งิ้วผา สมเสี้ยว หมามุย เครือจาน เปนตน เปนแหลงอาศัยของสัตวปา ขนาดเล็ก เชน ไกปา งูตา งๆ นก กระรอก ปจจุบนั ชาวบานตองการอนุรกั ษและฟน ฟู

๑๓๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 138-139

ปาชุมชน เปนที่อยูของสัตวปา เปนแหลงอาหารของ ชุมชน เพื่อเสริมสรางรายไดใหกับครอบครัว ชุมชน มีสวนรวมในการดูแลรักษาปา และพัฒนาปาใหอุดม สมบูรณไดอยางยั่งยืน เปนแหลงเรียนรูดานการศึกษา ตามธรรมชาติของเยาวชน สรางความรักใครสามัคคี ปรองดองกันเพื่อที่จะพัฒนาปาชุมชนรักษาธรรมชาติ ใหอุดมสมบูรณตามธรรมชาติพรอมทั้งตอไป บานทา ระพาเปนหมูบานที่มีราษฎรอพยพมาอยูเพื่อทําการ เกษตร เนื่องจากอยูติดกับคลองพระสทึง และมีทาเรือ ใหญเพื่อทําการคาขายและแรกเปลี่ยนสินคาทําใหมี ประชากรเพิ่มขึ้น จึงไดตั้งชื่อหมูบาน “บานทาระพา” หมูที่ ๕ ขึ้นมา

๑๓๙ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

กร าง

ณ ป าชุมชนบ านหนองเป าป

ตําบลศาลาลัย อําเภอสามร อยยอด จังหวัดประจวบคีรีขันธ ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ 7 (เพชรบุรี)

ปาชุมชนบานหนองเปาป เปนปาชุมชนที่มีพื้นที่ คอนขางสมบูรณ มีพนั ธุไ มเชน ไผนวล ไผรวก ไมมะคา มะกอก สามพันตา และไมอื่น ๆ ชีวิตของชาวบานเมื่อ กอนจะดูเรียบงายกวาทุกวันนี้ และยังอาศัยธรรมชาติ และแรงงานเปนหลักในการทํามาหากิน แตพวกเขาก็ ตองใชสติปญญาที่บรรพบุรุษถายทอดมาใหเพื่อจะได อยูรอด ทั้งนี้เพราะปญหาตาง ๆ ในอดีตก็ยังมีไมนอย โดยเฉพาะเมื่อครอบครัวมีสมาชิกมากขึ้น จําเปนตอง ขยายที่ทํากิน ตองหักรางถางพง บุกเบิกพื้นที่ทํากิน ใหม การปรับพื้นที่ปนคันนาเพื่อทํานาซึ่งเปนงานที่ หนัก การทําไรทํานา ปลูกพืชเลี้ยงสัตวและดูแลรักษา ใหเติบโตและไดผล เปนงานที่ตองอาศัยความรูความ สามารถ การจับปลาลาสัตวก็มีวิธีการ บางคนมีความ สามารถมาก รูวาเวลาไหนที่ใดและวิธีใดจะจับปลาได ดีที่สุด คนที่ไมเกงก็ตองใชเวลานานและไดปลานอย การลาสัตวก็เชนเดียวกัน

๑๔๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 140-141

กร าง : Ficus altissima Blume : MORACEAE : นางที่ 1 4.2 เมตร นางที่ 2 6.05 เมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 30 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ N 3.2 เมตร ใต S 5.5 เมตร : ทิศตะวันออก E 7.5 เมตร ตะวันตก W 5.5 เมตร จุดพิกัด : 0584133 E, 1356191 N

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ขนาดความโต

สามารถขึ้นไดดีในดินทุกชนิดที่คอนขางชุมชื้น เปลือกตนใชแกอาการทองเดิน เมล็ดใชเปนยาเย็นและยาบํารุง ผลใชรับประทาน สภาพ : สามารถขึ้นไดดีในดินทุกชนิดที่คอนขางชุมชื้น การขยายพันธุ : เพาะเมล็ด นก คางคาว กินผลแลวถายมูลมีเมล็ดติดอยู หรือปกชํา ตอนกิ่งก็ได ลักษณะ : เปนตนไมขนาดใหญแตกกิ่งกาน ลําตนจะเปนพูพอน ปลายกิ่งจะลูลงใบดกหนาทึบ ทุกสวนมีใบสีขาว ลําตน กิง่ มีรากอากาศ หอยยอยลงมามากมาย ซึง่ รากอากาศนีเ้ มือ่ หยัง่ ถึงดินแลวทําใหเกิดเปนเหลือบสลับซอน เปน ฉากเปนหอง กิ่งมน เมื่อแกจะรวงหลน และมีรอยแผลใบเดนชัดบนกิ่ง ดอก : ชอสีนวลออกตามซอกใบบริเวณปลายกิ่ง แยกเพศ แตละดอกมีขนาดเล็กมีจํานวนมาก ผล : เปนผลชนิดรวม รูปกลมเล็ก ออกติดแนบกับกิ่ง แตละผลจะมีกลีบเลี้ยงติดอยู 2-4 กลีบเมื่อแกผลจะเปนสี แดงคลํ้า เปนอาหารของนก

๑๔๑ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

คาง

ณ ป าชุมชนบ านห วยรางโพธิ์

หมู ที่ 6 ตําบลยางน้ํากลัดใต อําเภอหนองหญ าปล อง จังหวัดเพชรบุรี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 10 สาขาเพชรบุรี

ปาชุมชนบานหนองมะไฟ มีจํานวนเนื้อที่ 128 ไร 2 งาน 49 ตารางวา อยูในพื้นที่ปาสงวนแหงชาติ ปายางนํ้ากลัดเหนือ-ใต ทองที่ตําบลยางนํ้ากลัดใต อําเภอหนองหญาปลอง จังหวัดเพชรบุรี - อาณาเขตพื้นที่ ดานทิศเหนือ จดทางเหมืองแร ดานทิศตะวันออก จดลําหวยไมนวล ดานทิศใต จดเขาเหมืองแร ดานทิศตะวันตก จดลําหวยเหมืองแร - ลักษณะภูมิประเทศ เปนปาพื้นราบ ดินรวน ทรายปนดินลูกรัง - สภาพปา เปนปาที่คอนขางสมบูรณ เปนปาเบญจพรรณ ไมที่พบมากไมตะแบก ไมไผนวล ไมไผปา ไมไผรวก เหียง รัง รัก พลวง เต็ง - การใชประโยชนในพื้นที่ เพื่อการใชสอย ในหมูบาน

๑๔๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 142-143

คาง ชื่อวิทยาศาสตร : Albizia lebbekoides (DC.) Benth ชื่อวงศ : FABACEAE ชื่อท องถิ่น : ตนงุน ขนาดความโต : 200 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 15 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ-ใต N 3 เมตร S 3.5 เมตร : ทิศตะวันออก-ตะวันตก E 2 เมตร W 2.5 เมตร จุดพิกัด : 0568017 1445661 ประโยชนจากเปลือก นํามาปรุงเปนยารับประทานแกทองรวง แกลงทอง แกตกโลหิต แกบวม แกฝ แกพยาธิ เปอยเนา แกลําไสพิการ บํารุงธาตุ ทําเปนยาอายุวัฒนะ เปลือกนํามาฝนกับนํ้าทารักษาในโรคเรื้อน แกแผลเนาเปอย เรื้อรัง ทาฝ ใบ ปรุงเปนยาแกไอ ดอก มีรสหวาน บํารุงธาตุ แกปวดบาดแผล แกพิษงู แกฟกบวม แกคุดทะราด แก ไขพิษที่เกิดจากตาอักเสบ ลักษณะตนคาง จัดเปนพรรณไมยืนตนขนาดกลางถึงขนาดใหญ ตามกิ่งกานมีขนขึ้นปกคลุม เปนพรรณไมที่เกิด ขึน้ ตามพืน้ ทีล่ มุ ตํา่ นํา้ อาจขึน้ ลงทวมถึงได โดยพบไดตามลําธารทางภาคกลาง ภาคเหนือ ภาคอีสาน สวนในกรุงเทพฯ ก็พอหาไดบาง

๑๔๓ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ฉนวน

ณ ป าชุมชนบ านหนองรี

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตําบลท าตะคล อ อําเภอหนองหญ าปล อง จังหวัดเพชรบุรี ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ 7 (เพชรบุรี)

ปาชุมชนบานหนองรีเปนเปนปาชุมชนที่มีพื้นที่ คอนขางสมบูรณ มีพันธุไม เชน ไผนวล ไมมะคา มะกอก สามพันตา ขี้เหล็ก สะเดา และไมอื่น ๆ

ฉนวน ชื่อวิทยาศาสตร : Dalbergia nigrescens Kurz. ชื่อวงศ : FABACEAE ชื่อท องถิ่น : ขนาดความโต : 285 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 17 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ-ใต : N 4 เมตร, S 2 เมตร : ทิศตะวันออก-ตะวันตก : E 3.5 เมตร, W 2.5 เมตร จุดพิกัด : 0581442 E, 1445314 N ตนใชเลี้ยงครั่งและไมทําเยื่อกระดาษ ลักษณะ : เปนไมตนสูง 12-18 เมตร เปลือกสีเทาออน แตกเปนเกร็ดสี่เหลี่ยม ใบ : ใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียวปลายคี่เรียงแบบสลับกัน ใบยอย 7-11 ใบ เรียงแบบสลับ รูปไขกลับ ยาว 1-2.5 เซนติเมตร กวาง 0.5-1 เซนติเมตร ปลายมนหรือเวาเล็กนอย ฐานใบมน หรือสอบ ขอบใบเรียบ ผิวใบทั้งสองดานเกลี้ยง ดอก : ชอดอกสีขาว 5 กลีบ ปลายกลีบสีเหลือง ผล : เปนฝกรูปขอบขนาน ยาว 2.5-8 เซนติเมตร ปลายและโคนฝกมน ผลแกสดี าไมแตก ดานภูมิทัศน : ทรงพุมรูปไข ใบละเอียดเล็ก เมื่อมีดอกสวยงาม ผิวของฉนวนแปลกตา ถาปลูกในสวนจะเดนและ สวยงาม

๑๔๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 144-145

๑๔๕ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

กระซิก

ณ ป าชุมชนบ านหนองมะไฟ

หมู ที่ 7 ตําบลท าตะคร อ อําเภอหนองหญ าปล อง จังหวัดเพชรบุรี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 10 สาขาเพชรบุรี

กระซิก

ปาชุมชนบานหนองมะไฟ มีจํานวนเนื้อที่ 1,000 ไร อยูในพื้นที่ปาสงวนแหงชาติ ปายางหัก-เขาปุม ทองที่ตําบลทาตะครอ อําเภอหนองหญาปลอง จังหวัดเพชรบุรี - อาณาเขตพื้นที่ ดานทิศเหนือ จดพื้นที่ปาสงวนแหงชาติปายางหัก-เขาปุม ดานทิศตะวันออก จดพื้นที่ปาสงวนแหงชาติปายางหัก-เขาปุม ดานทิศใต จดถนนลูกรังและที่ดินทํากิน ดานทิศตะวันตก จดถนนลูกรังและที่ดินทํากิน - ลักษณะภูมิประเทศ เปนพื้นที่ปาพื้นราบ และภูเขาเตี้ยๆ มีพันธุไมสมบูรณ เสนทางคมนาคมสะดวก สภาพปา เปนปาสมบูรณ มีพันธุไม เชน เต็ง รัง แดง พลวง และไมเบญจพรรณอื่นๆ ไผรวก การใชประโยชนในพื้นที่ เพื่อการอนุรักษ ฟนฟู ดูแล รักษาไวเพื่อประโยชนของชุมชน ในการเก็บหาของปาตามฤดูกาล เชน เห็ดโคน รังผึ้ง สมุนไพร หนอไม

๑๔๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 146-147

ชื่อวิทยาศาสตร : Dalbergia parviflora Roxb ชื่อวงศ : FABACEAE ชื่อท องถิ่น : ขนาดความโต : 131 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 13 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือN 5 เมตร ใต S 4.5เมตร : ทิศตะวันออก E 4 เมตร ตะวันตก W 2.5เมตร จุดพิกัด : 0582113 1447046 เนื้อไมใชทําเครื่องเรือน เครื่องกลึง แกะสลักเครื่องดนตรี ลักษณะคลายไมชิงชัน นํ้ามันจากเนื้อไม ใชรักษาแผล เรื้อรัง เนื้อไมใชเปนยาแกไข แกนและรากมีกลิ่นหอมใชทําธูป สภาพ : ดินทุกชนิด เปนไมกลางแจง นํ้าและความชื้นปานกลาง การขยายพันธุ : เพาะเมล็ด ลักษณะ : เปนไมยืนตน บางครั้งรอเลื้อย ลําตนมีหนาม เปลือกสีเทา เรือนยอดมีลักษณะไมแนนอนใบเปนใบ ประกอบแบบขนนก ใบยอยเรียงสลับกันบนกานใบ ดอกขนาดเล็ก กลิ่นหอม ออกเปน ชอตามปลายกิ่งหรืองามใบใกลยอด ออกดอกชวงเดือนมีนาคม-มิถุนายน ผลเปนฝกแบน ขอบฝกบาง คลายมีดเมล็ดรูปไตเรียงติดตามยาวของฝก ฝกแกจะไมแตกแยกจากกัน ดอก : มีขนาดเล็ก กลิ่นหอม ออกบนชอดอกตามปลายกิ่ง หรืองามใบใกลยอด ผล : เปนฝกแบน ขอบฝกบางคม คลายมีด มีเมล็ดรูปไต เรียงติดตามยาวของฝก ฝกแกจะไมแตกแยกจากกัน

๑๔๗ 9/6/2559 BE 10:11

øô

มะม วงป า

ณ ป าชุมชนบ านพุเตย

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ 8 ตําบลท าเสา อําเภอไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 10 (ราชบุรี)

ปาชุมชนบานพุเตยเริม่ ดําเนินการในป พ.ศ. 2546 เกิดจากผลที่ชุมชนรวมกับเจาหนาที่อุทยานแหงชาติ ไทรโยค สํารวจพื้นที่สาธารณะ ทําใหทราบวา มีพื้นที่ ที่อยูนอกเขตอุทยานจํานวนมาก เจาหนาที่อุทยาน แหงชาติไทรโยค จึงไดแนะนําใหชุมชนจัดตั้งเปนปา ชุมชน ซึ่งสามารถเริ่มดําเนินการไดเลย โดยขอใหสง เรื่องการขอจัดทําโครงการปาชุมชนไปยังปาไมจังหวัด กาญจนบุรี ตามแบบที่กําหนด คณะกรรมการหมูบาน จึงไดจดั ประชุมหมูบ า น เพือ่ ขอมติขอจัดทําปาชุมชน มี ผูเขารวมประชุมจาก 3 หมูบาน โดยมีเจาหนาที่ปาไม จากสํานักงานปาไมจังหวัดกาญจนบุรีมาใหคําแนะนํา

๑๔๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 148-149

ซึ่งที่ประชุมมีมติขออนุญาตจัดทําโครงการปาชุมชน โดยใชชื่อวา “ปาชุมชนบานพุเตย” และใหมีตัวแทน ชาวบานจาก 3 หมูบานรวมเปนคณะกรรมการปา ชุมชน โดยที่ประชุมมอบหมายใหคณะกรรมการปา ชุมชนที่ไดรับการคัดเลือกจัดทํารางระเบียบปาขุมชน พรอมกับดําเนินการจัดทําเอกสารเพื่อขออนุญาตจัด ทําโครงการปาชุมชน ซึ่งนายวิเชียร คลํ้าชานา กํานัน ตําบลทาเสา ไดยื่นคําขออนุญาตจัดทําโครงการปา ชุมชน ตอสํานักงานปาไมจงั หวัดกาญจนบุรี เมือ่ วันที่ 6 สิงหาคม 2547 เนื้อที่ 375 ไร และกรมปาไมไดอนุมัติ โครงการปาชุมชนบานพุเตย เมื่อป พ.ศ. 2548

มะม วงป า ชื่อวิทยาศาสตร : Mangifera caloneura Kurz ชื่อวงศ : ANACARDIACEAE ชื่อท องถิ่น : มะมวงกะแหลม ขนาดความโต : 305 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 25 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 20 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 20 เมตร จุดพิกัด : 497366 E 1583967 N มะมวงปาเปนไมยืนตนขนาดใหญในปาชุมชนบานพุเตย ใบเหนียวคลายหนัง เห็นเสนใบชัดเจนทั้งสองดาน ใบ แหงสีออกแดง ผลสดคลายมะมวงลูกเล็ก สีเขียวอมเหลือง ดอกชอ ดอกยอยสีขาวอมเหลืองหรือขาวครีม เนื้อผลนุม ฉํ่านํ้า สีสม รสหวานเนื้อไม ใชประโยชนในการกอสราง ผลดิบ ใชตํานํ้าพริก เปลือกมีสรรพคุณทางยา ใชตมกินแก ทองรวง ลําตนและเรือนยอดขนาดใหญใหรม เงาปกคลุมพืน้ ทีบ่ ริเวณกวางทําใหพนื้ ทีบ่ ริเวณนีม้ คี วามชุม ชืน้ รมเย็นใต รมเงามีกลาไมขนาดเล็กขึน้ อยูม ากมาย เกิดสังคมพืชและสังคมสัตวขนาดเล็กพึง่ พาอาศัยกันและกัน กิง่ กานมีกลวยไม หลายชนิดไดเกาะพึง่ พาอาศัย เชน เอือ้ งพราว เอือ้ งผึง้ ชางนาว และสิงโตพัดแดง นอกจากนี้ เปลือกของลําตนยังเปน แหลงอาศัยของไลเคน มอส เจริญงอกงาม

๑๔๙ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

กระเชา

ณ ป าชุมชนดงภู

บ านผึ้ง, บ านเพียมาตร, บ านเหล าโดน ตําบลเหล าแค อําเภอราศีไศล จังหวัดศรีสะเกษ ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ 4 (ศรีสะเกษ)

ปาชุมชนดงภู ตั้งอยูในเขตตําบลเหลาแค อําเภอ ราษีไศล จังหวัดศรีสะเกษ มีพื้นที่ 2,000 ไร อยูในเขต ปาสงวนแหงชาติ มีสภาพเปนปาดิบแลงแตในอดีตได ถูกทําลายเพื่อทําไรมันและไรปอ หรือตัดไมเพื่อขาย ใหกับโรงงานทําไม ทําใหเหลือไมใหญจํานวนไมมาก นัก ป 2521 รัฐไดใหสัมปทานไมโดยใหบริษัทรับเหมา ตัดไมออกใหหมดแลวทําการปรับพื้นที่เพื่อที่จะปลูก ปา ชาวบานเห็นวาการปรับพื้นที่จะเปนการทําลาย ปา จึงรวมกลุม การตอตานการกระทําดังกลาว ป 2532 นายประดิษฐ นรสาร ผูใหญบานบานผึ้งเปนแกนนํา ในการเรียกรองตอทางการใหหยุดการทําสัมปทานไม และไดดําเนินการจัดตั้งกลุมดูแลรักษาปาในรูปแบบ ปาอนุรักษเพื่อชุมชนปาดงภู ทําใหปาดงภูเริ่มมีความ อุดมสมบูรณขึ้น ปจจุบันสภาพปาอยูในระยะฟนตัว มี ไมที่ขึ้นอยู เชน ยางนา แดง ประดู มะคาแต ไมพื้นลาง ไดแก มันปาชนิดตางๆ เปราะปา บุก อีรอก เปนตน การใชประโยชนในปจจุบนั เปนแหลงอาหาร เปนแหลง สมุนไพร ชาวบานจะเขาไปเก็บหาของปา เชน เห็ด ผัก ผลไม มัน นํ้ามันยาง และสมุนไพร นอกจากนี้ในปาดง

กระเชา ภูยังมีศาลเจาพอดงภูดินเปนที่เคารพนับถือของคนใน ชุมชนมาก มีการเชนไหว ในเดือน 3 ของแตละป และ กอนจะจัดใหมีการแขงเรือจะตองทําการบวงสรวงแม ยานางกันที่ศาลเจาพอดงภูดินเสียกอน สมัยกอนมี ความเชื่อวาการตัดไมหรือการลาสัตวในปาดงภูจํา ทําใหเจาพอลงโทษ ชาวบานจึงเกรงกลัวและเคารพ เจาพอดงภูดินอยางมาก

ชื่อวิทยาศาสตร : Holoptelea integrifolia (Roxb.) Planch Don ชื่อวงศ : ULMACEAE ชื่อท องถิ่น : กระเจา (กลาง) ฮังคาว คางคาว (อีสาน) มหาเหนียว (โคราช) ขนาดความโต : 560 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 40 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 15 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 15 เมตร จุดพิกัด : E 0400471 N 1702344 กระเชา เปนไมขนาดใหญ สูงถึง 40 เมตร เรือนยอดเปนพุมทรงสูงคอนขางกลม กิ่งหอยยอยลง เปลือกสีนํ้าตาล ปนเทา มีชองอากาศเปนตุมสีขาวถึงสีนํ้าตาลออนทั่วไป เปลือกชั้นในสีนํ้าตาล ใบ เดี่ยว เรียงสลับแผนใบปอมถึงรูปรี รูปไขกลับแกมรูปขอบขนาน กวาง 4-9 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบเบี้ยว มนหรือเวาเล็กนอย ขอบใบเรียบหรือหยัก หางหางๆ แผนใบดานบนมีขนเล็กนอยตามเสนกลางใบ และเสนใบดานลางมีขนนุม ดอกเล็กออกเปนชอสั้นๆ หรือ เปนกระจุกตามงามใบ แยกเพศ บางครัง้ มีดอกสมบูรณเพศ ปะปนอยูบ นชอเดียวกัน ผล แบน รูปรี มีปก บางลอมรอบ ปลายผลเปนติง่ คลายงามหนังสติก๊ ขนาดเล็ก กระเชากระจายพันธุอ ยูท วั่ ทุกภาคยกเวนภาคใต ตามปาดิบแลงหรือปา เบญจพรรณ ประโยชน กระเชาเปนไมโตเร็วและทนไฟปาไดดี เนือ้ ไมละเอียด เสีย้ นตรง สีเหลืองออนถึงเทาอมเหลือง แข็งปาน กลาง เมื่อแหงเหนียวมาก ใชกอสรางทําเครื่องเรือน เครื่องกลึง เครื่องมือกสิกรรม และแกะสลักไดดี ใบและเปลือก ตนมีกลิ่นเหม็นเอียน ใชปรุงเปนยาแกปวดขอ ยาแกโรคเรื้อน ยากําจัดเห็บ หมัด และยากันตัวไร เสนใยจากเปลือก ตนเหนียว ใชทําเชือก ผา กระดาษ และกระสอบ

๑๕๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 150-151

๑๕๑ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

กระบก

ณ ป าชุมชนดงบก

บ านเขิน, บ านโนนหนองสิม, บ านโนนสว าง ตําบลเขิน อําเภอน้ําเกลี้ยง จังหวัดศรีสะเกษ ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ 4 (ศรีสะเกษ)

ปาชุมชนดงบก ตั้งอยูในเขตตําบลเขิน อําเภอ นํ้าเกลี้ยง จังหวัดศรีสะเกษ มีพื้นที่ 1,062 ไร อยูใน เขตปาสงวนแหงชาติปาหวยทา-หวยขะยูง มีสภาพ เปนปาดิบแลงที่อุดมสมบูรณ หนาแนนไปดวยพันธุไม นานาชนิด มีไมที่ขึ้นอยู เชน ยางนา กระบาก กระบก เขลง ขนุนปา ตะแบก ชะมวง ลําดวน ไมพื้นลาง เชน เรว เปราะปา บุก อีรอก เปนตน ในอดีตปาชุมชนดง บก รัฐไดใหสัมปทานแกบริษัททําไม เปนเหตุใหตนไม ขนาดใหญจํานวนมากหมดไปอยางรวดเร็ว ชาวบาน จึงรวมตัวกันเพื่อตอตานการทําไมดังกลาว ป 2524 ชาวบานไดนิมนตพระจากวัดหนองปาพงมาจําพรรษา ในที่พักสงฆในเขตปาดงบก เพื่อใหเปนสถานที่ปฏิบัติ ธรรมและเปนการดูแลรักษาปาไปดวย ป 2541 ได

๑๕๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 152-153

จัดอบรมราษฎรอาสาสมัครพิทักษปา (รสทป.) รุนที่ 1 โดยสํานักงานปาไมจังหวัดศรีสะเกษ ทําใหราษฎรมี ความรูความเขาใจและเกิดจิตสํานึกในการอนุรักษปา หลวงปูโสม จันทาโพ เจาอาวาสวัดปาดงบกในขณะ นั้น ไดชี้แจงใหราษฎรที่เขามาตัดไมและลาสัตวในปา เห็นถึงความสําคัญของการมีอนุรกั ษปา และประโยชน ของการมีปา ทําใหราษฎรเหลานัน้ เลิกพฤติกรรมเหลา นัน้ ไปจนหมด และตอมาไดรบั พระราชทานธงฟารักษา ปาจากสมเด็จพระนางเจาพระบรมราชินีนาถ ป 2544 ไดจัดตั้งเปนปาชุมชนตามแนวทางของกรมปาไม มี หมูบานที่เขารวมดูแลรักษาปาคือ บานเขิน บานโนน หนองสิม บานโนนสวาง มีการจัดตัง้ คณะกรรมการดูแล รักษาปาจนถึงปจจุบัน

กระบก ชื่อวิทยาศาสตร : Irvingia malayana Oliv.ex A.W.Benn. ชื่อวงศ : ULMACEAE ชื่อท องถิ่น : หมากบก (อีสาน), มะมื่น (เหนือ), ละกาย (สวย, เขมร) ขนาดความโต : 520 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 40 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 15 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 18 เมตร จุดพิกัด : E 0456512 N 1639460 กระบกเปนไมขนาดใหญ ผลัดใบสูงถึง 10-40 เมตร ลําตนเปลา เมื่ออายุมากมักมีพูพอน เปลือกสีเทาออนปน นํ้าตาล ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปรีแกมรูปขอบขนาน ปลายแหลม ขอบใบเรียบ เนื้อใบหนา ผิวเกลี้ยงทั้งสองดาน มีหูใบ มวนหุม ยอด ดอกออกเปนชอแยกแขนง มีขนาดเล็ก สีขาวปนเขียวออน ออกรวมกันเปนชอทีป่ ลายกิง่ ออกดอกเดือน เมษายน-พฤษภาคม ผล เปนผลเดี่ยว รูปกลมรี ผลออนสีเขียว ผลแกสีเหลือง มีเนื้อหุมเมล็ด แตละผลมีเมล็ดเดียว เนื้อในเมล็ดสีขาว ออกผลเดือนมิถุนายน-สิงหาคม ประโยชน : เมล็ดนํามาคั่วรับประทานได ผลสุกเปนอาหารของวัว ควาย ไมกระบกนํามาทําถาน จะใหถานคุณภาพดี

๑๕๓ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

กระบก

ณ ป าชุมชนบ านบุ ง หมู ที่ 11 ตําบลรามราช อําเภอท าอุเทน จังหวัดนครพนม สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 6 สาขานครพนม

ปาชุมชนบานบุง หมูที่ 11 ตําบลรามราช อําเภอ ทาอุเทน จังหวัดนครพนม ไดเขารวมโครงการปาชุมชน ตามหนังสือกรมปาไมที่ ทส 1605.43/24049 ลงวันที่ 17 ธันวาคม 2555 มีเนื้อที่รวม 742-3-94 ไร ลักษณะ ของปาชุมชนตัง้ อยูใ นบริเวณเขตพืน้ ทีร่ าบ ลักษณะดิน เปนดินรวนปนทราย เปนปาที่มีพันธุไมตางๆ ขึ้นอยู ทั่วไปในบริเวณพื้นที่ปาชุมชน อาทิเชน ยางนา, กอ, ประดู, พอก, แดง, พะยูง เปนตน นอกจากนี้ยังมีตน กระบก ซึ่งเปนตนไมใหญประจําปาชุมชน เปนแหลง พืชอาหารที่สําคัญ ทั้งคนในชุมชน พื้นที่ใกลเคียง รวม ทัง้ สัตวนอ ยใหญ ซึง่ ชุมชนไดรว มกันอนุรกั ษสบื ทอดกัน มายาวนาน ปาแหงนีย้ งั เปนแหลงอาหารทางธรรมชาติ และเก็บไมใชสอยในชุมชนอีกทั้งใชเปนที่ปลูกได 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง ของชุมชนใหยั่งยืนตลอดไป

กระบก : Irvingia malayana Oliv. ex A. W. Benn. : IRVINGIACEAE : กะบก, ตระบก (ภาคกลาง), มะลื่น (นครราชสีมา, สุโขทัย), หลักกาย (สุรินทร), ซะอัง (ตราด) ขนาดความโต : 480 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 22 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 27 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 24 เมตร จุดพิกัด : 0457819 E, 1932775 N

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

เปนตนไมผลัดใบขนาดใหญ 20-30 เมตร โคนตนมักเปนพูพอน กิ่งออนมีรอยหูใบที่หลุดรวงชัดเจน ลักษณะใบ เปนใบเดีย่ วเรียงสลับ ขอบใบเรียบ แผนใบหนาคลายหนัง ผิวใบเกลีย้ ง หูใบหุม ยอดออน ปลายแหลมโคงเล็กนอยเปน รูปดาบ รวงงาย ใบออนสีมวง ดอกออกเปนชอ แบบชอแยกแขนง เกิดตามงามใบหรือปลายกิ่ง ผลสดแบบผลเมล็ด เดียวแข็ง ผลกลมรี คอนขางแบน เนื้อในสีขาว มีนํ้ามัน เปลือกนอกสีนํ้าตาลแดง สากเหมือนเม็ดทราย หรือแตกเปน สะเก็ดและเปลือกชั้นในเปนสีสมออน พบไดในปาดงดิบ ปาเบญจพรรณ ปาเต็งรัง ปาชายหาด สูงจากระดับนํ้าทะเล ประมาณ 300 เมตร การนําไปใชประโยชน คนในสมัยกอนนิยมเอามาทําครก, สาก, เครื่องสีขาวรวมถึงสิ่งปลูกสราง ที่อยูในรม อีกทั้งเปนสารชวยทางยา อาหาร และเครื่องสําอาง และใชยอยสลายของพันธุไม

๑๕๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 154-155

๑๕๕ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตะเคียนทอง

ณ ป าชุมชนบ านนาคํา

ตําบลเดิด อําเภอเมือง จังหวัดยโสธร สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 7 สาขาอุบลราชธานี

ตะเคียนทอง

ปาชุมชนบานนาคํา หมูที่ ๘ ตําบลเดิด อําเภอ เมือง จังหวัดยโสธร จัดตัง้ โครงการปาชุมชนเมือ่ ป พ.ศ. ๒๕๕๒ ปจจุบนั อยูใ นโครงการระยะที่ ๒ มีพนื้ ทีจ่ าํ นวน ๒ แปลง เนื้อที่รวม ๙๑-๐-๐ ไร อาณาเขตพื้นที่ดาน ทิศเหนือจดทางสาธารณะ ดานทิศตะวันออกจดทาง สาธารณะ ดานทิศใตจดทางสาธารณะและที่ครอบ ครอง และดานทิศตะวันตกจดที่ครอบครอง ปาชุมชน บานนาคําเปนปาชุมชนเปาหมายที่ไดรับการสงเสริม กิจกรรมการจัดการปาชุมชนตามแนวทางของกรมปา ไม และไดรับการสนับสนุนเงินอุดหนุนจากกรมปาไม ตามโครงการการบริหารจัดการพืน้ ทีโ่ ดยการสนับสนุน จากภาครัฐ ประจําปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๘ ลักษณะ ภูมิประเทศ พื้นที่มีลักษณะเปนที่ราบ ลักษณะดินเปน ดินรวนปนทราย การคมนาคมเขาพื้นที่สะดวก อยูติด กับชุมชน เปนปาเบญจพรรณ และปาเต็งรัง มีสภาพปา คอนขางสมบูรณ พืน้ ทีบ่ างสวนเปนปารุน ที่ ๒ เนือ่ งจาก พื้นที่ถูกบุกรุกแผวถาง ปจจุบันปากําลังฟนฟูเองตาม

๑๕๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 156-157

ธรรมชาติ มีพรรณไมหลากหลายชนิด พรรณไมดั้งเดิม ทีพ่ บ ไดแก ยางนา กระบาก กระบก เค็ง เต็ง แดง ขอย มะพอก พะยอม จามจุรี ตะแบก ขนุนปา คอ ลําดวน ชุมชนใชประโยชนเปนแหลงเก็บหาอาหารปา เชน เห็ด ชนิดตางๆ ไดแก เห็ดโคน เห็ดผึ้ง เห็ดไค เห็ดขอนขาว เห็ดละโงก แมลงตางๆ ไดแก แมงจินนู จักจัน่ ไขมดแดง ผักปาตางๆ ไดแก ผักเม็ก ผักกระโดน แคปา ชะมวง มะตูม แหลงเก็บหาสมุนไพร เชน ยานาง เปา ขาปา มะเกลือ มะตูม บอระเพ็ด แหลงเก็บหาไมฟนแหง และเปนแหลงที่อยูอาศัยของสัตวปาบางชนิด ไดแก กระรอก กระแต นก หนู แลน งูเหลือม นอกจากนี้ยัง เปนสถานทีศ่ กั ดิส์ ทิ ธิท์ ชี่ มุ ชนใหความเคารพนับถือ และ ใชเปนสถานทีป่ ระกอบพิธกี รรมทีเ่ รียกวา “การเลีย้ งปู ตา” ซึง่ จะจัดขึน้ ในวันขึน้ ๑-๓ คํา่ เดือน ๖ กีค่ าํ่ ก็ไดแต ตองตรงกับวันพุธ นับตามปฏิทินจันทรคติ เปนประจํา ทุกป เพือ่ เปนศิรมิ งคลแกตวั เองและครอบครัวทีป่ ฏิบตั ิ สืบทอดกันมาตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน

ชื่อวิทยาศาสตร : Hopea odorata Roxb. ชื่อวงศ : DIPTEROCARPACEAE ชื่อท องถิ่น : กะกี้ (เชียงใหม) จืองา (นราธิวาส) โซเก (กาญจนบุรี) ขนาดความโต : 409 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 30 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 30 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก ๑๑.๙๒ เมตร จุดพิกัด : ๐๔๐๒๐๐๑ E, ๑๗๖๓๘๒๓ N เปนตนไมไมผลัดใบ มีอายุยืนยาว มีลักษณะทรงพุมสวยงาม ใหรมเงา เปลือกหนาสีนํ้าตาลดํา ใบรูปไขแกมรูป หอกหรือดาบ กวาง 3-10 เซนติเมตร ยาว 6-12 เซนติเมตร หลังใบมีตุมเกลี้ยงๆ อยูตามงามแขนงใบ ดอกเล็กออก เปนชอยาว สีขาว มีกลิ่นหอม สวนผลกลมมีรูปคลายไข ขนาดกวาง 0.6 เซนติมตร ยาว 1 เซนติเมตร มีปกยาว 1 คู รูปใบพายติดอยูท ผี่ ล สรรพคุณทางยา ตนตะเคียนทองชวยรักษาโรคตางๆ เชน ทองเสีย แกแพ รักษาบากแผล อาการ ฟกชํ้า ฆาเชื้อโรค บํารุงโลหิต ขับเสมหะ เปนตน และเชื่อกันวาเปนตนไมที่มีสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชุมชนเคารพนับถือสถิตย อยู ชุมชนตองการอนุรักษไวใหคงอยูคูกับชุมชนตลอดไป

๑๕๗ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ตะเคียนทอง

ณ ป าชุมชนบ านหนองค า

หมู ที่ ๑๒ ตําบล นาม อง อําเภอกุดบาก จังหวัด สกลนคร ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ 3 (สกลนคร)

ปาชุมชนบานหนองคา มีพื้นที่ ๕๐ ไร มีลักษณะ พื้นที่เปนที่ราบลุม พื้นที่มีความอุดมสมบูรณมาก เปน ปาดิบแลง มีสมุนไพรขึ้นหลายชนิด เชน มากระทืบ โรง วานตูบหมูบ และยังพบพืชที่เปนอาหารของคนใน ชุมชนอีกหลายชนิด เชน เห็ดปลวกจิก เห็ดมันปู เห็ด ผึง้ เห็ดหูหนู ฯลฯ และเปนแหลงทีอ่ ยูอ าศัยของสัตวอกี หลายชนิด ปาชุมชนบานหนองคานอกจากเปนแหลงอาหาร ของคนในชุมชนแลวยังเปนสถานที่สําคัญคือเปนศูนย รวบรวมใจของชุมชนในการปฏิบัติธรรมและประกอบ ฌาปนกิจคนพื้นถิ่นในหมูบานหนองคาสวนมากเปน ชาวเผา “กะเลิง” สวนใหญประกอบอาชีพเกษตรกรรม ทั้ ง นี้ ช าวบ า นและพระสงฆ ไ ด ร วมตั ว กั น ดู แ ลรั ก ษา ปาอยางจริงจัง ไดจัดตั้งคณะกรรมการปาชุมชน จัด ทําแผนชุมชนและกฎระเบียบการใชประโยชนจาก ปาชุมชนขึ้นอยางชัดเจนและปฏิบัติเห็นผลเปนรูป ธรรม ด ว ยความมุ  ง มั่ น และทุ  ม เทในการอนุ รั ก ษ ทรัพยากรธรรมชาติจนทําใหปาชุมชนมีความอุดม สมบูรณ อีกทัง้ การมีสว นรวมระหวาง บาน วัด โรงเรียน และผูนําชุมชนที่เขมแข็ง มีการปลูกจิตสํานึกในการ อนุรักษ ทรัพยากรใหแกเยาวชนอยูตลอด จึงทําใหปา ชุมชนมีความอุดมสมบูรณเปนสถานที่ ประกอบกิจดาน ศาสนาเปนสถานที่มีความสวย รมเย็น นํามาสูความ

๑๕๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 158-159

ตะเคียนทอง : Hopea odorata Foxb. : DIPTEROCARPACEAE : ตะเคียน ตะเคียนทอง ตะเคียนใหญ (ภาคกลาง) จะเคียน (ภาคเหนือ) แคน (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ) ไพร (ละวา เชียงใหม) กะกี้ โกกี้ (กะเหรียง เชียงใหม) จูเค โชเก (กะเหรี่ยง กาญจนบุรี) จังงา (มลายู นราธิวาส) ขนาดความโต : 570 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 25 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 20 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 20 เมตร จุดพิกัด : ๔๘Q ๓๘๓๑๒๖ UTM ๑๘๘๔๐๗๓

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ตะเคียนทองเปนไมยืนตนขนาดใหญในปาชุมชนบานหนองคา เปนไมไมผลัดใบ เรือนยอดเปนพุมทึบ หรือ รูปเจดียตํ่า เปลือกหนาสีนํ้าตาลดํา แตกเปนสะเก็ด กระพี้สีนํ้าตาลออน แกนสีนํ้าตาลแดง ใบ : ใบรูปไขแกมรูปหอกหรือรูปดาบ กวาง ๓-๑๐ ซม. ยาว ๖-๑๔ ซม. เนื้อไมคอนขางหนา ปลายใบเรียว โคนใบมนปานและเบี้ยว หลังใบมีตุมเกลี้ยงๆ อยูตามงามแขนงใบ เสนแขนงใบมี ๙-๑๓ คู ปลายโคง แตไมจรดกัน ดอก : ดอกเล็ก ออกเปนชอยาวสีขาวตามงามใบและปลายกิ่ง กลีบเลี้ยงและกลีบดอกอยางละ ๕ กลีบ โดยเชื่อมติดกัน มีกลิ่นหอม ผล : ผลกลมหรือรูปไข ปลายมนเปนติ่งคลายหนามแหลม ขนาดเสนผาศูนยกลาง ๐.๖ ซม. ปกยาว ๑ คู รูปใบพาย ประโยชน : เนื้อไมใชทําบานเรือน เสา ดามเครื่องมือกสิกรรม พื้นกระดาน ไมฟน

๑๕๙ 9/6/2559 BE 10:11

øô

เต็ง

ณ ป าชุมชนบ านโคกหลุบกุง

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ 14 ตําบล โพนเพ็ก อําเภอมัญจาคีรี จังหวัดขอนแก น ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ 10 (ขอนแกน)

ปาชุมชนปาโคกหลุบกุง บานโพนเพ็ก ตัง้ อยูท อ งที่ บานโพนเพ็ก ตําบลโพนเพ็ก อําเภอมัญจาคีรี จังหวัด ขอนแกน โดยมีเนื้อที่ประมาณ 486 ไร 2 งาน 13 ตารางวา ซึ่งเปนพื้นที่ปาที่เหลือจากการจัดสรรที่ดิน ทํากินและการบุกรุกแผวถางปาเพื่อทําการเกษตรของ ราษฎรในชุมชน ทําใหปาลดลงอยางรวดเร็วรวมถึง การเกิดไฟปาอยางรุนแรง ทําใหชาวบานเริม่ เห็นความ สําคัญเกี่ยวกับปาชุมชน จึงไดจัดตั้งคณะกรรมการ ในการดูแลรักษาปาขึ้นกันเอง ตอมามีหนวยงานภาค

เต็ง ชื่อวิทยาศาสตร : Shorea obtusa Wall. ex Blume ชื่อวงศ : DIPTEROCARPACEAE ชื่อท องถิ่น : จิก ขนาดความโต : 244 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 15 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 6*7 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 7*8 เมตร จุดพิกัด : 48Q 0235846 1791769N เต็งใหญเปนไมใหญในปาชุมชนปาโคกหลุบ เรือนยอดเปนพุมกวาง ลําตนเปลาตรงหรือคดงอ ใบเดี่ยว เรียงสลับ ใบรูปขอบขนาน หรือรูปไขกลับ ขนาดของใบ ใบบิดขึน้ ลง เนือ้ ใบหนา สีเขียวอมเหลือง ใบออนมีขนประปราย ใบแกเกลีย้ ง โคนใบทูห รือมน ปลายใบมนหรือแหลม กานใบมักคดงอ ใบแกกอ นรวงสีเหลือง สม แดง ดอกเปนชอแยก แขนง ดอกขนาดเล็ก ออกตามงามใบหรือปลายกิง่ ชอดอกมีขนนุม กลีบดอก 5 กลีบ สีขาวแกมเหลืองออน มีกลิน่ หอม โคนกลีบซอนทับกัน ปลายกลีบแยกกันและจีบเวียนตามกันเปนรูปกังหันกลีบเลีย้ ง 5 กลีบ โคนเชือ่ มติดกันปลายแยก เปน 5 แฉก เกสรเพศผู ขนาดเล็ก จํานวนมาก อยูรอบเกสรเพศเมีย รังไขอยูเหนือวงกลีบ ยอดเกสรเพศเมียเปน 3 พู ผลเปนรูปไข ปกรูปใบหอกกลับ ปกยาว 3 ปก ปกสั้น 2 ปก เมล็ดมี 1 เมล็ดเปลือกนอกสีนํ้าตาลปนเทา แตกเปน สะเก็ด ไมใชในการกอสราง นํายางชันมาทําเชือ้ เพลิง เนือ้ ไมมคี วามแข็งมาก ใชในงานกอสรางทีต่ อ งการรับนํา้ หนักมาก

รัฐหลายหนวยงานเขาสนับสนุน และรวมกันออกกฎ ระเบียบ การอนุรักษ จนทําใหปามีความอุดมสมบูรณ เปนแหลงอาหาร อาหารปามีทั้งเห็ดตาง ๆ ผักหวาน ปา สมุนไพรชนิดตาง ๆ และยังสรางรายไดและ ลดราย จายใหกบั ชุมชนในการเก็บหาของปาในพืน้ ทีป่ า ชุมชน การตระหนักในคุณประโยชนของปาชุมชน จนทุก ๆ ป มีการปลูกปาเพิม่ และใชพธิ กี รรมเชนการบวชปามาใช เพื่อรวมกันรักษา จะเปนกาวแรกของการพึ่งพาตัวเอง อยางเขมแข็งและยั่งยืน

๑๖๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 160-161

๑๖๑ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

ประดู

ณ ป าชุมชนบ านกอก-บ านหนองทับค าย

ตําบลทุ งวัง อําเภอสตึก จังหวัดบุรีรัมย สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 8 นครราชสีมา

ประดู : Pterocarpus macrocarpus Kurz : FABACEAE : จิตอก (เงี้ยว-แมฮองสอน), ฉะนอง (เชียงใหม) ดูดูปา (ภาคเหนือ) ประดู ประดูปา (ภาคกลาง) ขนาดความโต : 510 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 35 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 11 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 10 เมตร

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น ปาชุมชนปาชุมชนบานกอก หมูท ี่ ๔ และปาชุมชน บานหนองทับคาย หมูท ี่ ๖ ไดรบั การอนุมตั ใิ หจดั ตัง้ เปน ปาชุมชน เมือ่ วันที่ ๑๘ เดือนมิถนุ ายน พ.ศ.๒๕๕๒ ตาม หนังสือกรมปาไม ที่ ทส ๑๖๐๕.๓๓/๑๑๒๔๑ ลงวันที่ ๑๘ เดือนมิถนุ ายน พ.ศ.๒๕๕๒ เปนปาชุมชนทีม่ คี วาม อุดมสมบูรณ มีระบบนิเวศทีด่ ี ตัง้ อยูใ นเขตปาสงวนแหง ชาติ ปาริมฝงชี มีลักษณะเปนปาริมนํ้าที่เปนที่ราบลุม ลํานํ้าชี

๑๖๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 162-163

พื้นที่ปาสวนมากนํ้าทวมถึงในฤดูนํ้าหลาก เรียก กันโดยทัว่ ไปวา “ปาบุง ปาทาม” มีพชื พันธุห ลากหลาย ชนิดขึ้นเปนจํานวนมาก เชน พืชชั้นบนไดแก ยางนา ประดู พะยอม นางดํา ยางเหนียง เปนตน พืชชั้นกลาง ไดแก แตว ติ้ว ลําดวน พืชชั้นลาง ไดแก สมุนไพรตาง ๆ แลวก็มีสัตวปามากมายที่มาอาศัยอยูและหากินใน ปาแหงนี้ เชน นกนานาชนิด ไกปา กระรอก กิ้งกา แย รวมไปถึง งูเหลือม อีกดวย ลักษณะเดนของปาชุมชน แปลงนี้ คือ มีตนไมขนาดใหญขึ้นเปนจํานวนมาก โดย เฉพาะประดูที่มีขนาดใหญ ๒-๓ คนโอบ

ใบ : ใบเรียงสลับ ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ ใบยอยเรียงตัวแบบสลับจํานวน 7-13 ใบ ใบยอยรูปไข รูปรีหรือ รูปขอบขนาน กวาง 3-6 ซม. ยาว 4-13 ซม. โคนใบมนหรือคอนขางแหลมหรือ oblique ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ โคนกานใบมีหูใบ 2 อันเปนเสนยาว ผิวใบมีขนสั้นๆ ปกคลุมดานทองใบมากกวาดานหลังใบ กานใบออนมีขนปกคลุม เล็กนอย ดอก : ดอกชอแบบชอกระจะ ออกที่ซอกใบหรือปลายกิ่ง โคนกานมีใบประดับ 1-2 อัน รูปรี กลีบเลี้ยง 5 กลีบ ติดกันเปนถวยสีเขียว ปลายแยกเปน 2 แฉกอันบนจาก 2 กลีบติดกัน อันลางจาก 3 กลีบติดกัน กลีบดอก 5 กลีบ สีเหลือง แกมแสด ลักษณะกลีบเปนรูปผีเสื้อ ลําตน : จัดเปนไมยืนตนขนาดกลางถึงขนาดใหญ ลําตนตั้งตรงมีความสูงไดประมาณ 15-30 เมตร ลําตน มีขนาดเสนผานศูนยกลางประมาณ 1.3-2.1เมตร เปลือกลําตนหนาเปนสีนาํ้ ตาลดําแตกเปนระแหงทัว่ ไป สวนเปลือก ในชั้นในมีนํ้าเลี้ยงสีแดง ผล : ผลแหง รูปกลมหรือรีแบน ขอบมีปกบางคลายใบโดยรอบ แผนปกบิด เปนคลื่น ผิวมีขนละเอียด เสนผาน ศูนยกลางผล 4-8 ซม. มี 1 เมล็ด

๑๖๓ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

พะยูง

ณ ป าชุมชนบ านตาหลุง

ตําบลมิตรภาพ อําเภอแกดํา จังหวัดมหาสารคาม สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 7 ขอนแกน

ขอมูลปาชุมชนบานตาหลุง เปนปาตามพระราช บัญญัติปาไม พุทธศักราช 2484 เนื้อที่ 50 ไร (เปนที่ ปาดอนปูตา) อาณาเขตพื้นที่ ทิศเหนือ จดที่ที่มีการครอบครอง ทิศตะวันออก จดที่ที่มีการครอบครอง ทิศใต จดที่ที่มีการครอบครอง ทิศจะวันตก จดลําหวยตาหลุง สภาพพื้นที่ เปนปาที่มีความอุดมสมบูรณและมี ความหนาแนนของตนไมทั้งขนาดเล็กและขนาดใหญ มีพันธุไมหลากหลายชนิดที่เกิดในพื้นที่ปาชุมชนแหง นี้ เชนไมพลวง ไมเต็ง และพันธุไมเลื้อย เชนเถาวัลย รวมทั้งเปนที่อยูอาศัยของสัตวปาหลายชนิด เชน นก หนู แย กระปอม กระรอก และสัตวอื่น ๆ อีกมากมาย ปาชุมชนแหงนี้ยังมีสมุนไพรหลากหลายชนิดที่ชุมชน นํามาประกอบเปนยาแผนโบราณ สํ า หรั บ ความพิ เ ศษของป า ชุ ม ชนบ า นตาหลุ ง (ดอนปูต า)แหงนีม้ ตี น ไมพะยูงทีข่ นาดใหญทเี่ กิดขึน้ เอง ตามธรรมชาติ ซึ่งเกิดในบริเวณศาลปูตา ซึ่งเปนสถาน ที่เคารพนับถือของคนในชุมชนบานตาหลุงและชุมชน ใกลเคียง ตนพะยูงเปนตนไมมงคลประจําชุมชนบาน ตาหลุงและชุมชนใกลเคียง ซึ่งคนในชุมชนจะรักและ หวงแหนตนพะยูงนี้มาก

๑๖๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 164-165

พะยูง : Dalbergia cochinchinensis Pierre : FABACEAE : พะยูง กระยง, กระยุง (สุรินทร), ประดูเสน (ตราด), พะยูงไหม (สระบุรี), ประดูลาย (ชลบุรี) ขนาดความโต : 325 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 25 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 12 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 6 เมตร จุดพิกัด : 0326886 E, 1779395 N

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

- ไมพะยูงเปนไมทมี่ คี า ทางเศรษฐกิจทีส่ าํ คัญและ สามารถปลูกไดในหลายพื้นที่ - ประโยชนของไมพะยูงโดยมากจะอยูในรูปของ การใช ป ระโยชน จ ากเนื้ อ ไม ที่ มี สี สั น และลวดลาย สายงามจนถือวาเปนไมที่มีราคาแพงที่สุดชนิดหนึ่งใน ตลาดโลก เนื้อไมพะยูงมีความละเอียด เหนียว แข็ง ทนทาน และขัดเงาไดดมี นี าํ้ มันในตัวจึงนิยมใชทาํ เครือ่ ง เรือน เครือ่ งใชตา งๆ ในการแกะสลักและทําดามเครือ่ ง มือตางๆ ตนพะยูงเปนตนไมมงคลประจําชุมชนบาน ตาหลุงและชุมชนใกลเคียง ซึ่งคนในชุมชนจะรักและ หวงแหนตนพะยูงนี้มาก จึงไดมีการอนุรักษพะยูงตนนี้ ไวคูกับปาชุมชนแหงนี้เพื่อคนรุนหลังตอไป

๑๖๕ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

มะเดื่อกวาง

ณ ป าชุมชนบ านหัวบึง ตําบลทรายมูล อําเภอน้ําพอง จังหวัดขอนแก น สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 7 ขอนแกน

ปาชุมชนบานหัวบึงหมูท ี่ 9 ตําบลทรายมูล อําเภอ นํ้าพอง จังหวัดขอนแกน ไดยายมาจาก 2 หมูบาน คือ บานโคกลามและบานขามเรือน บานโคกลามตั้งอยู ทางทิศตะวันออกของหมูบานในปจจุบันประมาณ 1 กิโลเมตร ตอมาเกิดฟาผาตายกลางหมูบาน ผูตาย ชื่อนางสาวคํานาง ผูเฒาผูแกไดปรึกษากันวาเปนเหตุ ลางไมดีในหมูบาน ทําใหชาวบานเกิดความหวาดกลัว จึงไดพากันอพยพหนีมาโดยการนําของเฒาคํากับเฒา พระโห มาตัง้ หมูบ า นใหมสว นบานขามเรือนมีผรู า ยมา ปลนเอาสิง่ ของเปนประจําจึงไดอพยพหนีมาโดยการนํา ของปูส ที น กิตติปน โย มาตัง้ หมูบ า นตัง้ อยูท างทิศตะวัน ออกของหนองบึงประมาณ 300 เมตร จึงไดตั้งชื่อวา บานหัวบึง เมื่อป พ.ศ. 2442 ความสักสิทธิของหลวง ปูทน กิตติปนโย เปนผูมีเวทมนตขลังมากมีผูยําเกรง ปราชญในหมูบานเลาใหฟงวาหลวงปูปฏิบัติธรรมได เขมแข็งถึงขั้นปฎิคาทกเปนเนื้อนาบุญของญาติโยม อยางยอดเยี่ยม หลวงปู แสดงธรรมใหญาติโยมฟงให มีการรักษานํ้ารักษาปา นิเวชพรมไมใหตัดไมทําลาย

ปาถามีการทําลายปาตนนํ้าก็หายไปในที่สุด ผูคนจึง เชื้อฟงไมตัดไมทําลายปาที่สมบูรณ บานหัวบึง หมูที่ 9 ตําบลทรายมูล อําเภอนํ้าพอง จังหวัดขอนแกน เปน ที่สาธารณะประโยชน หนังสือสําคัญสําหรับที่หลวง (นสล.) เลขที่ 49286 เนือ้ ที่ 88-0-9 ไร ไดรบั การอนุมตั ิ ปาชุมชน โดยกรมปาไม เมือวันที่ 18 มีนาคม 2556 มี วัตถุประสงคเพือ่ ใหชมุ ชนเปนศูนยกลางในการบริหาร จัดการ ควบคุม ดูแล รักษาหรือบํารุงปา พัฒนาสิ่ง แวดลอมและการใชประโยชนภายใตหลักความยัง่ ยืนมุง หวังทีจ่ ะพัฒนาปาไมและสรางความเขมแข็งของชุมชน ควบคูกันไปชุมชนจะไดมีความสงบสุข พรอมดวย ความสมบูรณของทรัพยากรปาไม ดิน และนํ้า ตลอด จนมุงหวังที่จะบริหารจัดการปาอันเปนประโยชนตอ การรับผลผลิต มาลดรายจายเพิ่มรายไดในครัวเรือน เปนการปรับปรุงคุณภาพชีวิตของราษฎรในชุมชน ใหดีขึ้น เปนแหลงไมใชสอย แหลงเก็บอาหาร แหลง สมุนไพร และเปนแหลงทองเที่ยวเชิงนิเวศของชุมชน

มะเดื่อกวาง : Ficus callosa Willd. : MORACEAE : ไฮหิน ฆอง (สระบุรี), มะเดื่อตน (จันทบุรี), ตองหนัง (เลย), กะปุง (ภาคกลาง) ขนาดความโต : 605 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 30 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 7.10 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 7.50 เมตร จุดพิกัด : 0277855 E, 1840547 N

ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

ไมตน ขนาดใหญ สูง 20-30 เมตร ขนาดทรงพุม 15-20 เมตร ผลัดใบระยะสัน้ ทรงพุม กลม หรือรูปไข ลําตนเปลา ตรง เมื่อมีอายุมากโคนตนเปนพูพอน เปลือกตนสีเทาออน เรียบ ทุกสวน มียางสีขาว ใบ ใบเดี่ยว เรียงเวียนสลับ รูป รีหรือรูปไขแกมรูปขอบขนาน กวาง 9-18 เซนติเมตร ยาว 14-25 เซนติเมตร ปลายใบปาน โคนใบมน ขอบใบเรียบ แผนใบหนาและเหนียวคลายแผนหนัง ยนเปนลอน สีเขียวสดเปนมัน ผิวใบดานลางสีเขียวอมขาว มีขนหยาบประปราย กานใบยาว 3-5 เซนติเมตร ดอก สีเขียวอมเหลือง ออกเปนชอรูปรางคลายผล คือ มีแกนกลาง ชอดอกเจริญแผขยาย ใหญเปนกระเปาะมีรเู ปดทีป่ ลาย โอบดอกไว ดอกมีขนาดเล็กแยกเพศในกระเปาะ ดอกทัง้ สองเพศ มีกลีบรวม 3 กลีบ รูปไข ดอกเพศผูม จี าํ นวนนอย เสนผานศูนยกลางชอดอก 0.8-1.2 เซนติเมตร กานชอดอกยาว 1.5-2.5 เซนติเมตร ผล สดแบบมะเดื่อ ทรงกลมแปนหรือรูปไขกลับ เสนผานศูนยกลาง 1.8-2.8 เซนติเมตร ออกเดี่ยวหรือเปนคูที่ซอกใบใกล ปลายกิ่ง กานผลยาว 1-2 เซนติเมตร มีกาบรูปสามเหลี่ยมรองรับสีเขียวอมเหลือง ดานบนมีรอยบุม เมื่อสุกสีเขียวเขม หรือสีเขียวหมน เมล็ดทรงกลม สีดํา ขนาดเล็กจํานวนมาก ออกดอกติดผลตลอดป ขยายพันธุโดยการเพาะเมล็ดและ ตอนกิ่ง นิเวศวิทยา พบตามปาดิบชื้นทั่วไป การใชประโยชนดานสมุนไพร ใบใชทํายาไดเมื่อผสมกับตัวยาอื่น

๑๖๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 166-167

๑๖๗ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

มะกอกเกลื้อน

ณ ป าชุมชนบ านใหม พัฒนา

บ านใหม พัฒนาหมู ที่ ๗ ตําบล สร างค อ อําเภอภูพาน จังหวัด สกลนคร ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ 3 (สกลนคร)

ปาชุมชนบานใหมพัฒนา มีพื้นที่ ๓๕๐ ไร มี ลักษณะพื้นที่เปนที่ราบสูงบนเขา พื้นที่ปามีความอุดม สมบูรณมากเปนปาดิบแลง มีพืชสมุนไพรขึ้นอยูหลาย ชนิด เชน กระชาย วานตูบหมูบ กระชาย มากระทืบ โรง เปนตน นอกจากนี้ยังมีพืชอาหารขึ้นอีกหลายชนิด เชนผักติว้ หนอไม ผักเม็ก กระบุก หวาย ฯลฯ และเปน แหลงที่อยูอาศัยของสัตวนานาชนิด ป า ชุ ม ชนบ า นใหม พั ฒ นานอกจากเป น แหล ง อาหารของคนในชุมชนแลว ยังเปนสถานทีป่ ระกอบกิจ ดานศสานา เปนสถานที่ปฏิบัติธรรมและการประกอบ ฌาปนกิจของคนในชุมชนอีกดวย คนในทองถิน่ สวนใหญประกอบอาชีพเกษตรกรรม ทัง้ นี้ ชาวบานไดรวมกันกับพระสงฆ รวมตัวกันดูแลรักษา พื้นที่อยางจริงจัง ไดจัดตั้งคณะกรรมการปาชุมชน มี การจัดทําแผนชุมชนและกฎระเบียบการใชประโยชน อยางชัดเจน และมีการปฏิบัติอยางเปนรูปธรรม ดวยความมุงมั่นและทุมเทในการอนุรักษ ทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละการมี ส  ว นร ว มของคนใน ชุ ม ชน ความเข ม แข็ ง ของผู  นํ า ชุ ม ชนกรอปกั บ การ ปลูกจิตสํานึกในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติใหแก เยาวชนอยูตลอด ทําใหปาชุมชนบานใหมพัฒนา มี ความอุดมสมบูรณ เปนแหลงพืชอาหารและสถานที่ ปฏิบัติกิจกรรมดานพุทธศาสนาตลอดกาล

มะกอกเกลื้อน : Canarium sabminulatum Guill. : BURSERACEAE : มะกอก (อีสาน) มะกอกเกลือ้ น (ราชบุร)ี มะเลือ่ ม (จันทบุร,ี พิษณุโลก) มะกอกเลือด (ใต) โมกเลื่อม (ปราจีนบุรี) มะเกิ้ม (เหนือ) มักเหลี่ยม (จันทบุรี) มะเหลี่ยม(นครราชสีมา) มะเหลี่ยมหัน (มหาสารคาม) ขนาดความโต : 270 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 25 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 17 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 14 เมตร จุดพิกัด : ๔๘Q ๓๘๔๘๘๒ UTM ๑๘๖๘๓๐๔ ชื่อวิทยาศาสตร ชื่อวงศ ชื่อท องถิ่น

มะกอกเกลื้อน เปนไมยีนตน สูง 10-15 เมตร เปลือกสีนํ้าตาล เมื่อผาดูจะมีกลิ่นหอมแรง และมีเดยางสีขาว ตามกิ่งมีแผลใบเห็นเดนชัด ใบ เปนใบประกอบแบบขนนก มี ใบยอย 2-3 คู ออกเปนชอตามงามใบ ชอดอกเพศผู และเพศเมียแยกกัน ชอดอกเพศผูยาว 7- 11 มิลลิเมตร มีขนทั่วไป กลีบรองดอกเชื่อมกันเปนรูปถวย ยาว 2.5 - 3.5 มิลลิเมตร ขอบหยัก เกสรผู 5 อัน เกลี้ยง ในดอกเพศเมีย เกสรผูมีขนาดเล็ก ผล เปนชอ ชอหนึ่งๆ มักมีเพียง 1-4 ผล ผลรูปไข หรือคอนขางกลม กวางง 1.5 – 2 เซนติเมตร ยาว 2.7-3.5 เซนติเมตร มีกลีบรองกลีบดอกรูปถวยเล็กๆ เชื่อมติดอยูกับกานชอดอก ประโยชน

๑๖๘ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 168-169

ยาง เนื้อไม เปลือก

ทาแกคันและเปนเครื่องหอม รับประทานแกไอ ขับเสมหะ ใชทําพิณ ใชรักษาลักปดลักเปด

๑๖๙ 9/6/2559 BE 10:11

øô

มะค าแต

ณ ป าชุมชนโคกหินลาด

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ 3 ตําบลหนองปลิง อําเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ 10 (ขอนแกน)

มะค าแต ชื่อวิทยาศาสตร : Sindora siamensis Teijsm. ex Miq. ชื่อวงศ : FABACEAE ชื่อท องถิ่น : ตนงุน ขนาดความโต : 220 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 23 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 7*8 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 6*6 เมตร จุดพิกัด : 48Q 0320049 มะคาแตเปนไมใหญในปาชุมชนโคกหินลาดมีเปลือกเรียบสีเทาคลํา้ กิง่ ออน มีขนคลุมบางๆ เรือนยอดแผทรงเจดียต าํ่ ใบประกอบรูปขนนก เปนชอติดเรียงสลับ ใบยอย เรียงตรงขามกัน 3 - 4 คู แผนใบยอยรูปรี ถึงรูปบรรทัดแกม รูปรี กวาง 3 - 8 เซนติเมตร ยาว 6 - 15 เซนติเมตร ปลายใบกลมหยักเวาตื้น ๆ ตรงกลางเล็กนอย และโคนใบแหลม หรือมน ผิวใบดานลาง มีขนสั้น ดอกดอกเล็กสีเหลือง ออกรวมกันเปนชอตามปลายกิง่ ผลเปนรูปโล ขนาด 4 - 9 เซนติเมตร มีจงอยแหลมทีป่ ลาย ผิวฝกมีหนามแหลมแข็ง แตกเมื่อแหงแตละฝกมีเมล็ด 1 - 3 เมล็ด สามารถกินเมล็ดออนโดยการนํามาเผาไฟ เนื้อไม ใชในการกอสราง ใชในการทําเฟอรนิเจอร เครื่องเรือน

ปาชุมชนโคกหินลาด เปนปาที่มีพื้นที่กวางใหญ ครอบคลุมหลายตําบล ไดแก ตําบลโคกกอ ดอนหวาน โคกบัวคอ วังแสง และหนองปลิง เมื่อป พ.ศ. 2540 ได มีนายทุนเขาไปบุกรุกพืน้ ทีเ่ พือ่ ทําประโยชนของตนเอง ในเขตพื้นที่ตําบลโคกกอ ทําใหเกิดปญหาขัดแยงกับ ชุมชน ทางหนวยงานราชการจึงเขาไปแกปญหาให จนสําเร็จ และแบงพื้นที่ปาใหแตละตําบลรับผิดชอบ กันเองตั้งแตนั้นมา สําหรับปาชุมชนโคกหินลาดในเขต พืน้ ทีต่ าํ บลหนองปลิง โดยมีหมูบ า นทีร่ ว มกันดูแลรักษา ๓ หมูบาน ไดแก บานปากุง หมูที่ ๒ บานศรีวิลัย หมู ที่ ๘ และบานหนองคู หมูที่ 3 ตําบลหนองปลิง อําเภอ เมือง จังหวัดมหาสารคาม รวมเนื้อที่ 787 ไร ลักษณะ เปนปาเต็งรัง ความเจริญเติบโตของตนไมเปนไมขนาด กลาง และขนาดเล็ก จนถึงลูกไมทกี่ าํ ลังฟน ตัว สภาพปา โดยทั่วไปมีความอุดมสมบูรณไปดวยพันธุไมตาง ๆ ไม ตํ่ากวา 80 ชนิด มีหลากหลายสมุนไพร มากมายดวย เห็ดชนิดตางๆ และสัตวปานานาชนิด พรรณไมเดนใน

๑๗๐ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 170-171

พื้นที่ เชน เต็ง รัง แดง พลวง มะกอกเกลื้อน ประดูปา จากการบริหารจัดการของคณะกรรมการปาชุมชนและ ชาวบานในชุมชน ในการดูแลรักษาและอนุรักษ ปา ชุมชนใหเกิดความสมบูรณและยั่งยืน จึงไดรับรางวัล จากการประกวดปาชุมชนตัวอยางในระดับจังหวัด มหาสารคาม จากการประกวดปาชุมชนโครงการกลา ยิ้ม “คนรักปา ปารักชุมชน” ประจําป 2551

๑๗๑ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

มะพอก

ณ ป าชุมชนวังกางฮุง

บ านวังกางฮุง หมู ที่ 1 ตําบลบุ งไหม อําเภอวารินชําราบ จังหวัดอุบลราชธานี ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนที่ 4 (ศรีสะเกษ)

ป า ชุ ม ชนวั ง กางฮุ ง มี เ นื้ อ ที่ ทั้ ง หมด 275 ไร เดิ ม เป น ป า ใน พ.ร.บ ป า ไม พ.ศ. 2484 มี เ นื้ อ ที่ ประมาณ 600 ไร ประชาชนใช ป ระโยชน ใ นด า น การเก็ บ หาของป า และอาหาร เช น เห็ ด หน อ ไม แ ต  เ นื่ อ ง จ า ก ไ ด  แ ย ก ก า ร ป ก ค ร อ ง อ อ ก เ ป  น 2 ตํ า บล คื อ ตํ า บลท า ช า ง ตํ า บลบุ  ง ไหม ทํ า ให เนื้ อ ที่ ล ดลง ตามเขตการแบ ง เขตการปกครอง และชุ ม ชนยั ง คงดู แ ลรั ก ษาป า ไม ใ ห ค งอยู  เช น เดิ ม ป 2552 ราษฎรไดรว มกันลงรายชือ่ เพือ่ ขอขึน้ ทะเบียน เปนปาชุมชนจากกรมปาไม ชนิดและสภาพปา เปนปาดิบแลงทีเ่ คยถูกทําลาย มากอนปจจุบันเปนปารุนที่สอง อยูในระยะฟนตัว พันธุไ มเดนไดแก ยางนา พะยอม กระบาก ประดู มะคา แต ลําดวน ติ้ว กระโดน ไมพุมไดแก เข็มปา ตองแลง ไมพื้นลางไดแก บุก อีรอก มันกลอย กระเจียว ไมเถา ไดแก ผีผวน ยางเครือ เครือซูด เปนตน การใชประโยชนจากปา ราษฎรในชุมชนสวนใหญ ใชเปนแหลงอาหารพืน้ บาน แหลงไมใชสอย และใชเปน แหลงพืชสมุนไพรของชุมชน แหลงเก็บหาของปา เชน หนอไม เห็ด สมุนไพร แมลงตาง เชน ไขมดแดง แมงจิ นูน เปนตน และใชเปนที่พักผอนหยอนใจ เนื่องจากมี พื้นที่บางสวนติดกับลํานํ้ามูล

๑๗๒ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 172-173

มะพอก ชื่อวิทยาศาสตร : Parinari anamense Hance Don ชื่อวงศ : CHRYSOBALANACEAE ชื่อท องถิ่น : พอก (อีสาน) หมักมื่อ (เหนือ) เหลอะ (สวย) ขนาดความโต : 300 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 30 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 30 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 30 เมตร จุดพิกัด : E 0493509 N 1683582 มะพอก เปนไมขนาดใหญสูงถึง 30 เมตร ผลัดใบ เรือนยอดเปนพุมกลม ทึบ แผกวาง เปลือกสีนํ้าตาล ปนเทาแตกเปนรองตื้น และลอนเปนสะเก็ด ใบเดี่ยว เรียงสลับ ใบรูปไข ปลาบใบแหลมโคนใบมน ผิวใบดาน บนมีขนประปราย ดานลางมีขนสั้น นุม สีขาวปกคลุม หนาแนน แผนใบหนาคลายแผนหนัง ดอกสีขาวมี กลิ่นหอม ออกเปนชอตามปลายกิ่ง กลีบดอกสีขาว มี 5 กลีบ ผล แบบผลสดมีเนื้อหลายเมล็ด รูปกลมหรือรี สีนํ้าตาล ออกดอกเดือน ธันวาคม-มกราคม ผล เดือน กุมภาพันธ-มีนาคม ขึ้นตามปาดิบแลง ประโยชน เนื้อผล รสหวานหอม รับประทานได ผลเปนอาหารของสัตว เมล็ดนํามาคั่วรับประทานได เมล็ดนํามาสกัดเอานํ้ามันใชทํานํ้ามันหมึกพิมพและ นํ้ามันหลอลื่น นํ้ามันจากเมล็ดใชทาเครื่องเขินใหเปน เงา เนื้อไม สีเหลืองออน นํามาทําฝา ฝา เพดาน

๑๗๓ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

มะม วงป า

ณ ป าชุมชนภูประดู เฉลิมพระเกียรติ ตําบลจระเข หิน อําเภอครบุรี จังหวัดนครราชสีมา สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 8 นครราชสีมา

เมื่อประมาณป พ.ศ. 2541 ชาวบานไผ ตําบล จระเขหิน อําเภอครบุรี จังหวัดนครราชสีมารองเรียน หัวหนาสวนปาโปงคลุม ถางปาธรรมชาติที่ปาภูประดู เพื่ อ เตรี ย มพื้ น ที่ ป ลู ก ป า ใหม แ ละขอจั ด ตั้ ง พื้ น ที่ ดั ง กลาวเปนปาชุมชน หลังจากนั้น กรมปาไมไดอนุมัติ จัดตั้งเปนปาชุมชนเมื่อวันที่ 5 สิงหาคม2545 เนื้อที่ 8,031-1-00 ไร (เปนพื้นที่ “ปา” ตามพระราชบัญญัติ ปาไมพุทธศักราช 2484) และตั้งชื่อวา “ปาชุมชนภูป ระดูเฉลิมพระเกียรติฯ” มีบานไผ หมู 4 และ หมู 6 รวมดูแลรักษาปา แตหลังจากนั้น ชุมชนทั้ง 2 หมูบาน ไมมีการทํากิจกรรมเกี่ยวกับปาแตอยางใด จนเมื่อ ประมาณป พ.ศ. 2552 นายเมธา กริ่งกระโทก ซึ่ง เปนคนบานไผ หมู 6 เปนคนหนุม จบการศึกษา ระดับปริญญาตรี ไดออกจากงานในเมืองแลวกลับ มาอยูที่บานจึงไดเปนตัวตั้งตัวตีในการที่จะอนุรักษ ปาชุมชนแหงนี้ จึงไดประสานจนไดตออายุปาชุมชน เมื่อ 2 กุมภาพันธ 2553 เนื้อที่ 7,606-1-64 ไร พอตออายุไดไมนาน นายเมธาฯ เกิดอุบัติเหตุจนเสีย ชีวิต จึงขาดแกนนําในการอนุรักษปา ทั้งที่ชาวบาน บางสวนเริ่มตื่นตัวเรื่องปาชุมชนแลว สวนผูนําชุมชน บางสวนยังมองหาทางแสวงหาผลประโยชนจากพื้นที่ ปาชุมชนอยู จึงไมมีการนําชาวบานทํากิจกรรมเกี่ยว กับปาชุมชนเทาที่ควร จนเมื่อนางทัศนารถ องคสิงห ไดรับรางวัลลูกโลกสีเขียว ประจําป 2556 ประเภท บุคคล ดวยความที่มีความผูกพันรักใครชาวบานไผ ที่เคยไปชวยเหลือในการสราง “พุทธวนา” (ขางวัด ปาเขาคงคา) ที่บานโนนระเวียง ตําบลโคกกระชาย อําเภอครบุรี จังหวัดนครราชสีมา เมื่อป พ.ศ. 2541 หลังจากไดรับรางวัลแลว ไดทราบขาวเรื่อง ปาชุมชน ภูประดูฯ จึงตองการชวยชาวบานไผรักษาปาแหงนี้ ไว จึงไดนมัสการพระบุญชู ถาวโร ฝายธรรมยุต อายุ

๑๗๔ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 174-175

64ป 4พรรษาเปนคนบานไผ หมู 6 กลับมาชวยดูแล รักษาปาชุมชนแหงนี้ และไดแบงเปนพื้นที่ปาชุมชน จัดทําเปนโครงการพัฒนาปาไมโดยวัดศิริวันบรรพต เนื้ อ ที่ 1,473-3-68 ไร เมื่ อ 19 มิ ถุ น ายน 2557

มะม วงป า ชื่อวิทยาศาสตร : Mangifera caloneura Kurz ชื่อวงศ : ANACARDIACEAE ชื่อท องถิ่น : มะมวงกะลอน มะมวงขี้ใต มะมวงเทพรส (ราชบุรี) มวงเทียน (ประจวบคีรีขันธ) ขนาดความโต : 336 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 20 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 20 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 10 เมตร จุดพิกัด : 0195054 E, 1598222 N - ผลสุก รับประทานได (ลั้วะ, มง, เมี่ยน) - เนื้อไม ใชทําโครงสรางสวนตางๆ ของบาน เชน ฝาบาน - เนื้อไม ใชทําฟน - เปลือกตน สามารถใชทําสียอมผาได จะไดสีนํ้าตาลออน

๑๗๕ 9/6/2559 BE 10:11

øô

ยางนา

ณ ป าชุมชนบ านจอมศรี

ßE)ĉH)ĊG3 ĉE3ĉ E$ĉ! <! G!#Ą: @) !à

หมู ที่ 1 ตําบลจอมศรี อําเภอเพ็ญ จังหวัดอุดรธานี สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 6 อุดรธานี

ปาชุมชนบานจอมศรี หมูท ี่ 1 ตําบลจอมศรี อําเภอ เพ็ญ จังหวัดอุดรธานี มีเนื้อที่ จํานวน 145-0-32 ไร พื้นที่อยูในเขตปาตามหนังสือสําคัญสําหรับที่หลวง (นสล.) แตเดิมราษฎรไดอาศัยพึ่งพิงปาแหงนี้ ในการ ใชประโยชนจากการหาของปาเพื่อนํามาบริโภค เปน แหลงเก็บหาเศษไมมาใชสอย นํามาเปนเชื้อเพลิงใน การหุงตมอาหาร และเปนแหลงเก็บสมุนไพรตาม ธรรมชาติที่ชุมชนไดรวมกันรักษาพื้นที่ไว ราษฎรใน ชุมชนตระหนักถึงความสําคัญดังกลาว จึงยื่นคําขอจัด

ทําโครงการปาชุมชนตามแนวทางของกรมปาไม เพื่อ ใหสมาชิกในชุมชนมีสวนรวมในการบริหารจัดการปา สามารถใชประโยชนจากทรัพยากรที่มีอยูในทองถิ่น ตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อใหทรัพยากรปา ไมในทองถิ่นมีความอุดมสมบูรณ และเกิดประโยชน กับชุมชนอยางยั่งยืน กรมปาไมไดอนุมัติจัดตั้งใหเปน “ปาชุมชนบานจอมศรี” เมือ่ วันที่ 15 กุมภาพันธ 2556 และมีกาํ หนดระยะเวลาดําเนินการ 5 ป (นับตัง้ แตไดรบั อนุมัติโครงการ)

ยางนา : Dipterocarpus alatus Roxb. ex G. Don ชื่อวงศ : DIPTEROCARPACEAE ชื่อท องถิ่น : ขะยาง (นครราชสีมา), ชันนา (ชุมพร), ยางควาย (หนองคาย), ราลอย (สุรินทร), กาตีล (ปราจีนบุรี) ขนาดความโต : 550 เซนติเมตร (ที่ระดับ 1.30 เมตร) ความสูง : 45 เมตร ขนาดความกว าง/ยาว ของเรือนยอด : ทิศเหนือ – ใต 32 เมตร : ทิศตะวันออก – ตะวันตก 36 เมตร จุดพิกัด : 0274903E, 1974870 N ชื่อวิทยาศาสตร

เนื่องจากไมยางนามีลักษณะสูงใหญ เปลาตรง ปราศจากกิ่งกาน จึงเปนที่ตองการในอุตสาหกรรมการใชไมอยาง มากเพราะ สะดวกตอการแปรรูป แลวยังไดปริมาณไมทคี่ อ นขางสูง เมือ่ เทียบกับไมชนิดอืน่ ทีม่ ขี นาดเดียวกันซึง่ ลักษณะ ลําตนคดงอ หรือมีกิ่งกานมาก ไมยางนาถูกนํามาใชในการกอสรางทั่วไป เชน ทําฝา พื้น เครื่องบน ทําไมบางสําหรับ ผลิตไมอัด และใชทําไมหมอนหนุนรางรถไฟ เปนตน นอกจากการใชประโยชนเนื้อไมโดยตรงแลว ชาวบานบานจอมศรียังมีรายไดจากนํ้ามันยาง ซึ่งเปนนํ้ามันหรือ resinที่เหนียวขน เปนผลผลิตทางออมและมีคาทางเศรษฐกิจ นํ้ามันยางสามารถใชในการทําไตทาบานเรือน รักษา เนื้อไม ทารมปองกันนํ้าฝนไหลซึม ผสมชันยารูรั่วของเรือ ใชในอุตสาหกรรมยา นํ้ามันชักเงา เปนตน ถือไดวาเปนไม ใหญที่มากดวยคุณคา ปจจุบันไดมีการอนุรักษไมยางเพื่อเก็บใหลูกหลานในหมูบานดูแลสืบไป

๑๗๖ AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 176-177

๑๗๗ 9/6/2559 BE 10:11

øô

Ã&#x;E)Ä&#x2030;H)Ä&#x160;G3 Ä&#x2030;E3Ä&#x2030; E$Ä&#x2030;! <! G!#Ä&#x201E;: @) !Ã

à¹&#x2018;à¹&#x2014;à¹&#x2DC; AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 178-179

à¹&#x2018;à¹&#x2014;à¹&#x2122; 9/6/2559 BE 10:11

คณะผู จัดทํา จัดทําโดย สํานักจัดการปาชุมชน กรมปาไม 61 ถนนพหลโยธิน ลาดยาว จตุจักร กรุงเทพฯ 10900 โทร 0 2561 4292-3 ตอ 5548 www.forest.go.th ที่ปรึกษา

พลเอก สุรศักดิ์ กาญจนรัตน นายเกษมสันต จิณณวาโส นายชลธิศ สุรัสวดี นายสมชัย มาเสถียร นายประลอง ดํารงคไทย

รัฐมนตรีวาการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม อธิบดีกรมปาไม รองอธิบดีกรมปาไม รองอธิบดีกรมปาไม

นางนันทนา บุณยานันต

ผูอํานวยการสํานักจัดการปาชุมชน

บรรณาธิการ กองบรรณาธิการ นางสาวถนัดสม นุกูล

ผูอํานวยการสวนอํานวยการ

นางปาริชาติ เจริญกรุง นายพงศธร วิสาระ นายอดิเทพ ปะมะ

นักวิชาการปาไมชํานาญการ นักวิชาการปาไม นักวิชาการปาไม

สนับสนุนขอมูล สวนจัดการปาชุมชน สํานักจัดการทรัพยากรปาไมที่ 1-13 สวนจัดการปาชุมชน สํานักจัดการทรัพยากรปาไม สาขาทุกสาขา ศูนยสงเสริมวนศาสตรชุมชนทุกศูนย ศูนยการเรียนรูวนศาสตรชุมชน กรมปาไม ปที่พิมพ

พุทธศักราช 2559

พิมพที่

ชุมนุมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จํากัด 44/16-17 หมูที่ 2 ตําบลตลาดขวัญ อําเภอเมืองนนทบุรี จังหวัดนนทบุรี โทร. 0-1561-4567, 0-2561-4590-6 แฟกซ. 0-2579-5101

AW_Forest_Book_84_59-09-05.indd 180

9/6/2559 BE 10:11