Ważne zapisy statutowe NGO i spółdzielni socjalnych w kontekście formalno-prawnym pozyskiwania środków Katarzyna Sadło
Statut organizacji jest jej najważniejszym wewnętrznym dokumentem nie tylko dlatego, że określa cele i zasady funkcjonowania organizacji, ale także dlatego, że jego poszczególne zapisy mogą mieć wpływa na to z jakich źródeł finansowania możemy korzystać oraz z jakich ulg podatkowych będzie mogła korzystać sama organizacja i jej darczyńcy i beneficjenci. Poniżej omówienie najważniejszych – moim zdaniem – zapisów statutowych w kontekście finansowym.
Cele statutowe a udziały w konkursach grantowych Dobrze sformułowane i odpowiadające działaniom organizacji cele statutowe nie tylko ułatwiają jej trzymanie się wyznaczonej misji, są także bardzo ważne w kontekście finansowania organizacji.
Wyłączenia podmiotowe Oferentami nie mogą być podmioty, które: 1. zostały zarejestrowane i rozpoczęły działalność później niż 12 miesięcy przed datą ogłoszenia konkursu, 2. w statutach określają wyłącznie takie cele działalności, które nie obejmują swoim zakresem przedmiotu konkursu,
To zapis w jednym z konkursów ogłoszonych przez Ministerstwo Sprawiedliwości na dofinansowanie pomocy ofiarom przestępstw i pomocy postpenitencjarnej. Nawet najsprawniej działająca organizacja pomagająca ofiarom przestępstw i mająca dobry pomysł
na projekt odpadnie w tym konkursie z powodów formalnych, jeśli w jej statucie nie będą wpisane wprost takie cele.
Cele statutowe a darowizny Darczyńcy organizacji, której cele statutowe mieszczące się w sferze pożytku publicznego (określonej w art. 4 Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie) mogą skorzystać z ulgi podatkowej i odliczyć od podstawy opodatkowania darowizny finansowe i rzeczowe przekazane na te cele. Katalog celów pożytku publicznego jest bardzo szeroki, w 33 punktach mieści się większość działań realizowanych przez organizacje. Większość, ale nie wszystkie. Można sobie wyobrazić legalnie działającą organizację pozarządową, której cele statutowe nie wpisują się w żaden z celów pożytku publicznego. Można na przykład założyć sobie Stowarzyszenie Porwanych Przez UFO, można na jego działalność pozyskiwać darowizny, ale darczyńca nie będzie mógł sobie tej darowizny odliczyć od podstawy opodatkowania.
Cele statutowe a podatek dochodowy Wbrew temu co organizacje powszechnie sądzą, nie są one podmiotowo zwolnione z podatku dochodowego tylko dlatego, że są organizacjami pozarządowymi a zysk z działalności gospodarczej przekazują wyłącznie na swoje cele statutowe. Zwolnienie z podatku dochodowego ma charakter przedmiotowy, a jego zakres jest w art. 17. Ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych określony dość wąsko, i bardzo precyzyjnie.
Zwolnienia przedmiotowe
Art. 17. 1. Wolne od podatku są: (…) 4) dochody podatników, z zastrzeżeniem ust. 1c, których celem statutowym jest działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego – w części przeznaczonej na te cele; (…) 6c) dochody organizacji pożytku publicznego, o których mowa w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie – w części przeznaczonej na działalność statutową, z wyłączeniem działalności gospodarczej; (…) 1b. Zwolnienie, o którym mowa w ust. 1, dotyczące podatników przeznaczających dochody na cele statutowe lub inne cele określone w tym przepisie, ma zastosowanie, jeżeli dochód jest przeznaczony i – bez względu na termin – wydatkowany na cele określone w tym przepisie, w tym także na nabycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych służących bezpośrednio realizacji tych
celów oraz na opłacenie podatków niestanowiących kosztu uzyskania przychodów, z zastrzeżeniem ust. 1 pkt 5a.
Jak widać, ustawodawca wskazuje zamknięty katalog celów statutowych, które uprawniają do zwolnienia z podatku dochodowego, wskazuje też, że muszą to być właśnie cele określone w statucie. Nie wystarczy prowadzenie działalności w wymienionym w artykule obszarze, trzeba mieć to jeszcze zapisane w statucie, w brzmieniu tożsamym z ustawowym. Tak stwierdziła Izba Skarbowa w Warszawie (pismo Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie (nr IPPB5/423-146/08-3/AS) z 22 stycznia 2009 r), takie stanowisko zajął też Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. akt III SA 3422/01).
Pismo Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie „warunkiem skorzystania ze zwolnienia określonego w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych jest ustalenie, czy cele przewidziane w statucie Instytutu mieszczą się w katalogu celów wymienionych w tym przepisie.
Określenie celów statutowych pod kątem uprawnień podatkowych musi być precyzyjne, jasne i nie budzące wątpliwości, gdyż organy podatkowe nie są uprawnione do dokonywania wykładni zapisów statutu. Podkreślić przy tym należy, że wszelkie zwolnienia i ulgi podatkowe w systemie polskiego prawa podatkowego są wyjątkiem (…). Nie można w tym zakresie stosować wykładni rozszerzającej ustawowy zakres zwolnienia podatkowego na pokrywanie wydatków związanych z działalnością podmiotów. Wydatkowanie zatem części dochodu na inne cele lub na nabycie środków trwałych niesłużących bezpośrednio realizacji celów, o których mowa w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy, nie może być objęte przedmiotowo zwolnieniem (…)”
Można więc prowadzić działalność oświatową, ale dopóki w jej statucie nie jest to napisane wprost, p5rzed podatkiem nie uratuje jej nawet to, że w celach statutowych ją ma, tylko inaczej określoną (np. jako działalność edukacyjna), faktycznie ją prowadzi, i nawet kontrolujący nie będą mieli w tym zakresie wątpliwości. Nawet jednak organizacja posiadająca w swoim statucie wpisany wprost któryś z celów uprawniających ją do korzystania ze zwolnienia przedmiotowego z podatku dochodowego, musi bardzo pilnować sposobu wydawania swoich zysków, bowiem w cytowanym wcześniej art. 17 równie ważny jak katalog uprawniających do zwolnienia celów statutowych jest niepozorny dopisek „w części przeznaczonej na te cele”. Izba Skarbowa w Białymstoku zakwestionowała tamtejszemu stowarzyszeniu kibiców rozliczenia podatkowe z kilku lat na łączną kwotę 130 tysięcy złotych, uznając, że choć organizacja w swoich celach statutowych miała wymienioną korzystającą ze zwolnienia na mocy art. 17 „działalność w zakresie sportu”, to nie można za taką uznać wydatków na bilety na mecze, bilety lotnicze związane z wyjazdami na mecze, zakup artykułów do
przygotowywania oprawy meczowej, czy mandatów. Takie stanowisko Izby Skarbowej podzielił sąd administracyjny, do którego organizacja się odwołała. Z przepisu ustawy wyraźnie wynika bowiem, że do zwolnienia podatkowego nie wystarczy sam zapis statutowy, bowiem to konkretne wydatki nie mogą budzić wątpliwości co do ich związku z tymi celami statutowymi. Na pocieszenie mogę tylko dodać, że z naszego doświadczenia wynika, że tak drobiazgowe kontrole każdej faktury są w organizacjach bardzo rzadkie, wymagałyby bowiem od kontrolujących przekonującego uzasadnienia zakwestionowania poszczególnych wydatków. A przecież z realizacją każdego celu statutowego wiąże się konieczność wydatków pośrednich i kontrolujący rzadko będzie miał podstawę do kwestionowania ich.
Cele statutowe a świadczenia na rzecz osób fizycznych Wiele organizacji prowadzi działalność charytatywną polegającą na finansowym i materialnym wspieraniu osób fizycznych. Planując przekazywanie osobom fizycznym takiego wsparcia, trzeba mieć świadomość, że nie zawsze będzie ono dla tej osoby zwolnione z podatku dochodowego. Jeśli np. udzielone dofinansowanie będzie miało formę darowizny, zwolniona z podatku od darowizn będzie tylko darowizna do limitu 4902 zł w ciągu pięciu lat. Jeśli beneficjent w ciągu pięciu lat dostanie od organizacji wsparcie przekraczające tę kwotę, będzie musiał zapłacić podatek. W zależności od wartości udzielonego wsparcia – a często są to dziesiątki czy nawet setki tysięcy złotych – podatek taki może okazać się poważnym kłopotem dla beneficjenta organizacji. Osoba fizyczna może od organizacji dostać bez konieczności płacenia podatku: •
darowiznę – do wysokości nieprzekraczającej w ciągu 5 lat 4902 zł,
•
stypendium (dotyczy uczniów i studentów), przyznane na podstawie regulaminów zatwierdzonych przez organy statutowe udostępnianych do publicznej wiadomości za pomocą Internetu, środków masowego przekazu lub wykładanych (wywieszanych) dla zainteresowanych w pomieszczeniach ogólnie dostępnych – do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 3800 zł;
•
wygraną w konkursie lub grze z dziedziny nauki, kultury, sztuki, dziennikarstwa i sportu, – jeżeli jednorazowa wartość tych wygranych lub nagród nie przekracza kwoty 760 zł;
•
wartość nieodpłatnych świadczeń, o których mowa w art. 20 ust. 1, otrzymanych od świadczeniodawcy w związku z jego promocją lub reklamą – jeżeli jednorazowa wartość tych świadczeń nie przekracza kwoty 200 zł;
•
wartość otrzymanych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych oraz wartość świadczeń rzeczowych (w naturze) finansowanych lub współfinansowanych ze środków budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego, ze środków agencji rządowych, agencji wykonawczych lub ze środków
pochodzących od rządów państw obcych, organizacji międzynarodowych lub międzynarodowych instytucji finansowych, w ramach rządowych programów; •
środki finansowe otrzymane przez uczestnika projektu jako pomoc udzielona w ramach programu finansowanego z udziałem środków europejskich, o których mowa w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych;
•
zapomogi otrzymane w przypadku indywidualnych zdarzeń losowych, klęsk żywiołowych, długotrwałej choroby lub śmierci – do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 2280 zł,
•
wygrane w loteriach fantowych, jeżeli jednorazowa wartość tych wygranych nie przekracza 2280 zł,
•
diety oraz kwoty stanowiące zwrot kosztów, otrzymywane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych i obywatelskich – do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 2280 zł;
•
świadczenia z pomocy społecznej.
Zgodnie z art. 9.1 Ustawy o podatku od spadków i darowizn „Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych”, a stawka podatku od darowizn zależy od otrzymanej kwoty i od stopnia pokrewieństwa między darczyńcą a obdarowanym. Beneficjent organizacji jest zaliczany do III grupy podatkowej, dla której limit darowizn zwolnionych z podatku otrzymanych od jednej osoby wynosi 4902 zł w ciągu pięciu lat. W przypadku przekazywania darowizn przekraczających ten limit, obdarowany (czyli beneficjent organizacji) musi zapłacić podatek od darowizny, który oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, czyli ponad 4 802 zł. Stawki podatku od darowizn wynoszą obecnie: • • •
12% - dla darowizn nieprzekraczających 10 278 zł 1233 zł 40 gr i 16% od nadwyżki ponad 10 278 zł – dla darowizn w kwocie między 10 278 zł a 20 556 2877 zł 90 gr i 20% od nadwyżki ponad 20 556 zł – 20 556 zł
Nie są to więc małe kwoty, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę, że odbiorcami wsparcia oferowanego przez organizacje pozarządowe są najbardziej potrzebujący, których może nie być stać na zapłacenie podatku od darowizny. Nie wszystkie organizacje wiedzą natomiast, że ich beneficjent nie musi płacić podatku dochodowego od świadczeń z pomocy społecznej – także tych, które są udzielane przez organizację pozarządową. Zgodnie z Ustawą o pomocy społecznej:
Art. 2. 1. Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. 2. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Art. 3. 1. Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. 2. Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie sytuacjom, o których mowa w art. 2 ust. 1, przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Art. 7. Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu: 1) ubóstwa; 2) sieroctwa; 3) bezdomności; 4) bezrobocia; 5) niepełnosprawności; 6) długotrwałej lub ciężkiej choroby; 7) przemocy w rodzinie; 7a) potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi; 8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; 9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych; 10) (uchylony) 11) trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach; 12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego; 13) alkoholizmu lub narkomanii; 14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; 15) klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Jeśli wsparcie oferowane przez organizację mieści się w ustawowych kryteriach pomocy społecznej, będzie zwolnione jeśli spełnione są kryteria formalne przestawione przez Ministerstwo Finansów w odpowiedzi na interpelację nr 8004 w dniu 11 marca 2009 r (podkreślenia moje).
Odpowiedź Ministerstwa Finansów na interpelację poselską nr 8004 Odnosząc się natomiast do pytania dotyczącego ewentualnego opodatkowania pieniędzy przekazywanych przez organizacje osobom potrzebującym, uprzejmie informuję, iż decydujące znaczenie w tej kwestii ma kwalifikacja formy prawnej świadczonej pomocy. (…) Decydujące znaczenie w kwestii opodatkowania danej czynności podatkiem od spadków i darowizn ma treść oświadczeń woli stron, gdyż to z nich jednoznacznie wynika, jaki był zamiar stron w konkretnym przypadku. Jakkolwiek istota świadczeń dokonywanych przez organizacje jest tego rodzaju, że świadczenie przekazywane jest tytułem darmym, niemniej jednak ostateczne przesądzenie, czy czynność dokonana przez organizację pozarządową ma mieć charakter darowizny (czy też świadczenie to ma wynikać z innego stosunku prawnego) powinna zostać rozstrzygnięta przez organizację, która świadczy pomoc. Należy przy tym zauważyć, że strony mogą dokonać wyboru rodzaju czynności prowadzącej do udzielenia pomocy, przy wykorzystaniu nie tylko ogólnej zasady swobody zawierania umów oraz postanowień statutu tych organizacji, ale także z uwzględnieniem skutków podatkowych tych czynności, wybierając najkorzystniejsze w tym zakresie rozwiązanie. (…) Należy zauważyć, iż przepis
art. 21 ust. 1 pkt 79 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych ma bardzo szeroki zakres. W konsekwencji, jeżeli statut danej organizacji pozarządowej przewiduje udzielanie pomocy społecznej (istnieją jasno określone kryteria, komu pomoc ta przysługuje), to wartość świadczeń udzielanych w ramach tej pomocy przez organizacje pożytku publicznego swoim podopiecznym korzysta ze zwolnienia na podstawie ww. przepisu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Jeśli więc organizacja planuje udzielanie wsparcia finansowego lub rzeczowego osobom fizycznym, i przewiduje iż wsparcie to udzielane poszczególnym osobom może przekroczyć (w ciągu 5 lat) ustawowy limit 4902 zł, warto w celach statutowych wpisać działania w zakresie pomocy społecznej, i tak właśnie to wsparcie traktować.