Odpłatna działalność pożytku publicznego – głos w dyskusji Zapisanie w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie możliwości prowadzenia przez organizacje pozarządowe odpłatnej działalność pożytku publicznego to dobre rozwiązanie na drodze umacniania społeczeństwa obywatelskiego. Ta forma działalności otwiera drogę do niwelowania trudności finansowych w realizacji statutowych zadań z zakresu działalności pożytku publicznego organizacji pozarządowych i podmiotów prowadzących działalność non profit wymienionych w ustawie. Jasne ustawowe rozróżnienie tej formy działalności ( nadanie jej formy prawnej ) od prowadzenia działalności gospodarczej i nieodpłatnej działalności pożytku publicznego ma fundamentalne znaczenie w rozwiązywaniu problemów, które w znacznym stopniu musiały by być załatwiane przez władze publiczne. Organizacje pozarządowe i podmioty prowadzące działalność non profit oraz podmioty ekonomii społecznej dzięki możliwości prowadzenia odpłatnej działalności pożytku publicznego mogą być bardziej pewne w podejmowaniu działań z zakresu pożytku publicznego. W dyskusji na różnych forach internetowych, zarówno organizacji pozarządowych jak też zajmujących się poradnictwem prawnym i samorządów lokalnych temat ten zajmuje dużo miejsca. Najwięcej tekstów poświęconych temu problemowi to poradniki, kto i jak może prowadzić działalność odpłatną. Można też znaleźć przykłady dobrych praktyk w prowadzeniu odpłatnej działalności pożytku publicznego. W niektórych tekstach można też zauważyć, że autorzy odpłatną działalność pożytku publicznego definiują jako konieczność ekonomizacji organizacji pozarządowych. I tak np. w periodyku pt. „Działalność gospodarcza i odpłatna w organizacjach pozarządowych” wydanym przez Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych z Rybnika i Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne „Teatr Grodzki” z Bielska Białej, Elena Sokołowska do najczęstszych przyczyn podejmowania działalności zarobkowej, w tym odpłatnej, przez organizacje pozarządowe zalicza: 1. samodzielność ekonomiczna – swoboda dysponowania dochodem; 2. zwiększenie bezpieczeństwa funkcjonowania organizacji; 3. możliwość wykorzystania zasobów organizacji; 4. wyższy poziom świadczonych usług; 5. możliwość korzystania ze środków dla przedsiębiorców; 6. wzrost wiarygodności dla sponsorów i partnerów lokalnych; 7. tworzenie nowych miejsc pracy.
1
Potwierdzeniem dla przyczyn wymienionych przez Elenę Sokołowską, może z kolei być przykład zaprezentowanych dobrych praktyk przez Lubelskie Centrum Samopomocy w czasopiśmie LOS nr 95 z 2012 r. Fundacja Szczęśliwe Dzieciństwo w Motyczu Leśnym podpisała umowę ze Stowarzyszeniem Wychowanków Fundacji Szczęśliwe Dzieciństwo, na wynajem Domu Fundacji, bo fundacja ta od lat 90-tych ubiegłego wieku dysponowała domem o powierzchni 800 m. kw. Po podpisaniu tej umowy dom bardzo szybko
zaczął tętnić życiem. Znakomicie nadawał się do realizacji programów wychowawczych Fundacji. Stał się miejscem międzynarodowej wymiany młodzieży, Domem Akademii Młodzieżowej, miejscem organizacji szkoleń i warsztatów oraz – prowadzenia działalności gospodarczej. Bo Stowarzyszenie po otrzymaniu uprawnień do zarządzania domem przystąpiło do działań w trzech formach, nieodpłatnej, odpłatnej i prowadzenia działalności gospodarczej. Większość z tych działań realizowana była i jest jako nieodpłatne bądź odpłatne działania statutowe – nieodpłatne działania statutowe Stowarzyszenia to warsztaty (kulinarne, integracyjne, umiejętności różnych) dla dzieci i młodzieży – podopiecznych Fundacji Szczęśliwe Dzieciństwo, pobyty weekendowe podopiecznych i instruktorów w Domu Fundacji Szczęśliwe Dzieciństwo, organizacja Wigilii dla podopiecznych i ich rodzin. W formie odpłatnych działań statutowych organizowany jest np. wypoczynek dzieci i młodzieży oraz obsługa wszelkiego rodzaju imprez rodzinnych – pikniki, ogniska, spartakiady itp. oraz warsztaty dla grup zewnętrznych. Naturalną konsekwencją przejęcia zarządzania Domem Fundacji Szczęśliwe Dzieciństwo było wykorzystanie jego zasobów: 54 miejsc noclegowych, w pełni wyposażonej kuchni, umożliwiającej przygotowanie pełnych posiłków, sali konferencyjnej, sal warsztatowych, otoczenia Domu. W ten sposób głównym przedmiotem działalności gospodarczej Stowarzyszenia stało się prowadzenie obiektów noclegowych turystyki i miejsc krótkotrwałego zakwaterowania oraz prowadzenie stołówek i catering. Po 6 latach działalności Stowarzyszenie Wychowanków Fundacji Szczęśliwe Dzieciństwo ma wypracowany system zarządzania oparty na długofalowej strategii rozwoju. Pod koniec roku opracowuje się plan strategiczny na kolejne trzy lata. W połowie roku weryfikuje się plany, ocenia stopień wykonania i dokonuje się ewentualnych korekt. W planie strategicznym określa się cele rozwojowe oraz cele biznesowe Stowarzyszenia w każdym obszarze działań.
Zakres prowadzonej działalności odpłatnej pożytku publicznego.
2
Miedzy innymi przykład dobrej praktyki, pokazany przez Zespół Lubelskiego Centrum Samopomocy jak również zaprezentowane przyczyny podejmowania przez organizacje odpłatnej działalności pożytku publicznego powinny dowodzić, że odpłatna działalność podejmowana jest przez zdecydowana większość organizacji. Jednak dokonana przez ten sam zespół Lubelskiego Centrum Samopomocy szczegółowa analiza podejmowania przez organizacje pożytku publicznego w woj. lubelskim i w całym kraju działalności zarobkowej w tym działalności odpłatnej pokazuje, że skala ta jest stosunkowo niewielka. Zespół korzystając z uprzejmości Stowarzyszenia Klon/Jawor, serwisu bazy ngo.pl oraz BDL i GUS, korzystając z tych danych szczegółowo przeanalizował ten problem. Z tej analizy wynika, że zarówno w woj. lubelskim jak i w kraju formę odpłatnej działalności pożytku publicznego podjęło zaledwie 25% zarejestrowanych organizacji. Jeśli weźmiemy pod uwagę rozmieszczenie organizacji pozarządowych i podmiotów działających non profit to okazuje się, że najwięcej organizacji działa w województwach
ekonomicznie silnych. Najwięcej organizacji non-profit znajduje się w województwie mazowieckim (18 330), a zwłaszcza w stolicy Polski (9939), w której swoją siedzibę ma aż 54,2% wszystkich organizacji zarejestrowanych na terenie Mazowsza. Kolejne miejsca zajmują takie regiony, jak: Śląsk (9981), Małopolska (9540) czy Dolny Śląsk (9139). Najmniejsza liczba organizacji pozarządowych występuje na terenie województwa opolskiego (22 949), lubuskiego (3185), podlaskiego (3314) i świętokrzyskiego (3392). Nie zmienia to sytuacji jeśli te dane zestawimy z liczą ludności i ranking wtedy będzie trochę inny, bo i tak duża część z 25% organizacji podejmujących odpłatną działalność będzie zlokalizowana w tych województwach a szczególnie w dużych miastach jak Warszawa, Katowice, Kraków czy Wrocław. Ciekawym spostrzeżeniem jest też fakt, że odpłatną działalność w zdecydowanej większości podejmują stowarzyszenia mniej fundacje, a inne organizacje non profit bardzo rzadko. Np. dane z woj. lubelskiego pokazują, że wśród organizacji prowadzących odpłatną działalność 59% to stowarzyszenia, i prawie 38% to fundacje, pozostałe podmioty non profit mieszczą się w ułamkach procenta. Sam ten przykład dobrej praktyki w Fundacji Szczęśliwe Dzieciństwo, pokazuje, że działalność zarobkową czyli odpłatną i gospodarczą podjęło dopiero Stowarzyszenie Wychowanków Fundacji po uzyskaniu prawa do zarządzania domem. Dlaczego tej formy działalności nie podjęła bezpośrednio fundacja? Ponad połowa organizacji pozarządowych podejmujących się prowadzenia odpłatnej działalności i ewentualnie działalności gospodarczej ma siedzibę w dużych miastach przeważnie w stolicach regionów. Jeśli przy tak korzystnych rozwiązaniach ustawowych, dających duże możliwości rozwoju, organizacje wstrzymują się, być może boją się podejmować odpłatną działalność pożytku publicznego, to musza być tego przyczyny.
Problemy w podejmowaniu odpłatnej działalności pożytku publicznego.
3
Na różnych portalach jest dość bogata oferta informacji głównie w formie instrukcji i poradników dotyczących odpłatnej działalności pożytku publicznego. Jednak czytając te poradniki można bez większych problemów zauważyć, iż występują dość duże trudności w jednolitej interpretacji ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Niektórzy autorzy zwracają na ten problem uwagę na wstępie swoich tekstów. Julia Kluczyńska i Krzysztof Śliwiński w tekście pt. „Działalność odpłatna pożytku publicznego - poradnik praktyczny” opracowanym w ramach projektu „Stołeczne Centrum Współpracy Obywatelskiej 2010-2012” zarządzanym przez stowarzyszenie BORIS, w słowie wstępnym „od autorów” piszą: „Prowadzeniu odpłatnej działalności pożytku publicznego towarzyszą liczne trudności i niejasności natury prawnej. Przepisy jej poświęcone są bardzo ogólne, brakuje jednolitej linii orzeczniczej, a sami sędziowie i eksperci maja niekiedy odmienne opinie”. Generalnie nie ma problemów w zdefiniowaniu czym jest działalność pożytku publicznego i kto może prowadzić odpłatną działalność. Autorzy przytoczonego wyżej tekstu - poradnika maja na ten temat podobny pogląd pisząc: „Na wiele pytań dotyczących odpłatnej działalności nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Są jednak zagadnienia, co do których nie ma wątpliwości. Taką kwestią jest pytanie, kto
może prowadzić działalność odpłatną. Art. 3 ust.3 ustawy mówi wprost, że działalność odpłatną mogą prowadzić wszystkie organizacje pozarządowe niezależnie od tego, jak długo działają i czy posiadają status organizacji pożytku publicznego”. Ale mimo tak jasnego ustawowego stwierdzenia już trochę wątpliwości, czy dana organizacja może prowadzić odpłatną działalność znajdziemy na portalu „Polska Zielona Sieć” w „Księdze Dobrych Praktyk.........” gdzie autor ten przepis interpretuje następująco: „Kolejno należy też wyjaśnić pojęcia z art. 3 ust.1. Organizacja pozarządowa jest tu pojęciem prawnym posiadającym swoją definicję legalną w ust. 3 ww przepisu i nie pokrywa się z rozumieniem organizacji społecznej (na co zwracał uwagę Sąd Najwyższy) ani tym bardziej z rozumieniem pojęcia NGO, obejmuje swoim zakresem stowarzyszenia rejestrowe i fundacje”. Na tym portalu autor zwraca też uwagę na brak precyzji w zapisie o „wynagrodzeniu” w następujący sposób: „Odpłatna działalność pożytku publicznego do 2 listopada 2011 mogła przybrać jedną z trzech form tzn. takiej działalności pożytku publicznego, za którą organizacja pobiera opłaty (ustawodawca nie wskazał od kogo sic!)”. Taka interpretacja przepisów, jak przytoczona pochodząca z portalu „Polska Zielona Sieć”, już może zasiewać wiele wątpliwości dla organizacji zainteresowanych odpłatną działalnością. Ale największym problemem w podejmowaniu przez organizacje odpłatnej działalności pożytku publicznego są zapisy dotyczące ewentualnych uzyskiwanych zysków i w takim przypadku konieczności rejestracji działalności gospodarczej. Zwłaszcza, że granica miedzy pobieraniem opłat w wysokości kosztów realizacji usługi i ewentualnego przekroczenia tych kosztów jest bardzo delikatna. W wielu poradnikach interpretacja przepisu jest jednoznaczna np. w cytowanym już tekście autorów; Juli Kluczyńskiej i Krzysztofa Śliwińskiego gdzie stwierdzają oni jednoznacznie: „Należy wyraźnie zaznaczyć, że organizacja zaczyna prowadzić działalność gospodarczą w momencie przekroczenia limitów i nie ma znaczenia, czy była tego świadoma, czy nie”. Podobnie jednoznaczną interpretację możemy przeczytać na stronie ngo.pl: „Działalność odpłatna pożytku publicznego staje się działalnością gospodarczą (wymagającą rejestracji), jeżeli pobierane przez organizację wynagrodzenie (opłata) jest wyższe od tego, jakie wynika z kosztów tej działalności lub jeżeli przeciętne wynagrodzenie osoby fizycznej zatrudnionej przy działalności odpłatnej, za okres ostatnich 3 miesięcy, przekroczy 3-krotność przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez prezesa GUS za rok”. Natomiast można trafić na niektórych portalach na interpretację, że w mniej lub bardziej zawiłej formie można znaleźć interpretację, iż ewentualną nadwyżkę z opłat można przeznaczyć na działalność statutową. Co jest bardzo niebezpieczną interpretacją dla organizacji prowadzących taką formę działalności. Bo za ewentualne takie pomyłki grożą niestety dość uciążliwe kary finansowe. Obecnie trwają dyskusję nad kolejną nowelizacją ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Jest więc okazja, aby wiele spraw doprecyzować, a wszelkie niejasności umożliwiające różne interpretacje wyeliminować. Może to spowodować większe zainteresowanie organizacji podejmowaniem odpłatnych form działalności. Bogdan Socha 4