Poradnik dla szukających pieniędzy na działalność społeczną organizacji lub spółdzielni socjalnej

Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego

Katarzyna Sadło

Warszawa 2015

Porozmawiajmy o metodach pozyskiwanie środków na działalności pożytku publicznego Poradnik dla szukających pieniędzy na działalność społeczną organizacji lub spółdzielni socjalnej

Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego Warszawa 2015

Wstęp Organizacje mogą finansować swoją działalność pozyskując środki z różnych źródeł zewnętrznych: publicznych lub prywatnych albo z własnej działalności. Źródła publiczne to, w pewnym uproszczeniu, pieniądze pochodzące z podatków, czyli z budżetu państwa (polskiego, ale także innych państw, przekazywane przez nie bezpośrednio lub pośrednio - np poprzez fundusze europejskie), przekazywane organizacjom w różnej formie (dotacje, subwencje, zadania zlecone, zakup towarów i usług) i na różnych szczeblach administracji publicznej (ministerstwa, samorządy, fundusze, agencje, ambasady). Środki ze źródeł publicznych mogą być także rozdysponowywane przez organizacje pozarządowe (np. Fundacja im. Stefana Batorego jest operatorem tzw. funduszy norweskich).

Wspólną cechą źródeł publicznych jest ich – teoretycznie - większa transparentność, bowiem w większości podlegają one Ustawie o dostępie do informacji publicznej, a także większej kontroli wydatkowania zgodnie z zapisami umowy, Ustawą o finansach publicznych, czy Prawem zamówień publicznych. Źródła prywatne to pieniądze (i dary rzeczowe) pochodzące od firm lub osób indywidualnych. Firmy wspierają działania społeczne głównie w formie darowizn (finansowych i rzeczowych) oraz poprzez nieodpłatne świadczenie im swoich usług lub zakup towarów i usług oferowanych przez organizacje. Mogą też wspierać organizacje poprzez sponsoring, czyli przekazywanie środków w zamian za usługi promocyjne i reklamowe na rzecz firmy. Kolejną formą wspierania organizacji przez firmy jest wolontariat pracowniczy - firma oddeleguje do pracy w organizacji swoich pracowników, których czas poświęcony organizacji sama opłaca. Niektóre firmy instytucjonalizują udzielane przez siebie wsparcie, zakładając własne fundacje korporacyjne, które w ich imieniu wspierają działania społeczne, budując dzięki temu markę i wizerunek firmy-matki.

Osoby indywidualne natomiast mogą wspierać organizacje darowiznami pieniężnymi i rzeczowymi, datkami w ramach zbiórek publicznych i akcji crowdfundingowych, udziałem w loteriach charytatywnych czy przekazując na rzecz organizacji swój majątek w spadku. Metodą mogącą angażować zarówno osoby indywidualne jak i firmy jest tzw. odpis od wynagrodzeń, zwykle pracownicy przekazują wtedy na rzecz organizacji „końcówki” swojego wynagrodzenia, a firma dokłada drugie tyle z własnego budżetu.

Własna działalność organizacji to wszystko to, co organizacja robi własnymi siłami, aby środki pozyskać. Może to być odpłatna działalność pożytku publicznego czy działalność gospodarcza, ale także – w przypadku organizacji dysponującej środkami, które może lokować – przychody finansowe z lokat.

porozmawiajmyopieniadzach.org

1. Własna działalność organizacji 1.1. Odpłatna działalność pożytku publicznego Wbrew przekonaniu wielu organizacji, o tym czy coś jest odpłatną działalnością pożytku publicznego, czy działalnością gospodarczą nie decyduje samo przeznaczenie uzyskanych środków. Organizacje często myślą, że samo przeznaczenie przychodów na działalność statutową przesądza o tym, że nie prowadzą działalności gospodarczej. Różnice między tymi dwoma rodzajami działalności polegają jednak na czymś innym, niż samo przeznaczenie wypracowanych przychodów.

Odpłatna działalność pożytku publicznego to działalność prowadzona w sferze pożytku publicznego, za którą organizacja pobiera wynagrodzenie. Wynagrodzenie to nie przekracza jednak kosztów prowadzenia tej działalności, czyli po prostu nie przynosi zysku, a jedynie częściowy lub całkowity zwrot kosztów prowadzonej działalności.

Odpłatną działalnością pożytku publicznego może być w zasadzie dowolna działalność organizacji, mieszcząca się w sferze zadań publicznych, o ile nie pojawia się zysk, a przeciętne miesięczne wynagrodzenie osoby fizycznej z tytułu zatrudnienia przy wykonywaniu tej działalności za okres 3 miesięcy, nie przekracza trzykrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni. Kwota ta za rok 2015 zostanie ogłoszona 20 stycznia 2016 roku. W 2015 roku miesięczny limit wynagrodzeń dla osoby fizycznej zatrudnionej przy działalności pożytku publicznego wynosił 11 940,72 zł (trzykrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszona przez Prezesa GUS za 2014 rok wynosiła bowiem 3980,24 zł. Jeśli organizacja płaci pracownikowi zatrudnionemu przy odpłatnej działalności pożytku publicznego więcej niż wynosi limit lub jeśli pojawia się zysk (nadwyżka przychodów nad kosztami), działalność taka automatycznie staje się działalnością gospodarczą i organizacja musi taką działalność zarejestrować.

Warto pamiętać, że przy kalkulowaniu ceny jednostkowej towaru lub usługi możemy wziąć pod uwagę nie tylko koszty bezpośrednie wyprodukowania towaru lub świadczenia usługi, ale także koszty pośrednie i – w uzasadnionych proporcjach – koszty administracyjne organizacji, w zakresie w jakim są niezbędne do prowadzenia odpłatnej działalności pożytku publicznego.

Przykład 1: wydanie poradnika Organizacja ekologiczna wydaje poradnik „Ekologia na co dzień” w nakładzie 1 000 egzemplarzy. Zapłaciła 5 000 zł autorowi, 1 000 zł korektorce, a druk kosztował 5 zł za egzemplarz. Łączne koszty wydania publikacji wyniosły więc 11 000 zł co oznacza, że aby nie pojawił się zysk, maksymalny koszt jednostkowy egzemplarza książki nie może być wyższy niż 11 zł (wszystkie koszty podzielone przez liczbę egzemplarzy). Tak wynika z kalkulacji kosztów bezpośrednich wydania publikacji. Jeśli jednak organizacja zdecyduje się na intensywną akcję promocyjną publikacji, koszt takiej promocji również może uwzględnić w kalkulacjach.

Przykład 2: sprzedaż rękodzieła Organizacja działająca na rzecz osób niepełnosprawnych sprzedaje gadżety wyprodukowane przez te osoby na warsztatach terapii zajęciowej. Kalkulując maksymalną cenę jednego gadżetu może wziąć pod uwagę nie tylko koszty zakupu materiałów do ich wyprodukowania, ale także inne wydatki jakie musi ponosić, żeby te produkty powstały. Koszt sali na warsztaty, wynagrodzenie prowadzącego – to koszty bezpośrednie produkcji, ale żeby się ona odbywała organizacja musi finansować także biuro, pracowników merytorycznych, finansowych i administracyjnych. Część tych kosztów – w rozsądnych, dających się uzasadnić granicach – może wliczyć do kosztów produkcji, jako koszty pośrednie.

1. Własna działalność organizacji

strona 3

1.2 Działalność gospodarcza Każda organizacja pozarządowa może – po spełnieniu wymogów formalnych (zapisanie w statucie możliwości prowadzenia działalności gospodarczej i jej zgłoszenie) – prowadzić działalność gospodarczą. Działalność ta musi mieć charakter pomocniczy w stosunku do działalności statutowej organizacji, czyli nie może być jedyną, ani główną formą działalności organizacji. Co ważne - inaczej niż odpłatna działalność pożytku publicznego działalność gospodarcza nie musi (ale oczywiście może) być prowadzona w sferze pożytku publicznego, nie musi mieć też żadnego związku z podstawową działalnością organizacji. Inaczej bowiem niż w przypadku odpłatnej działalności pożytku publicznego, która jest połączeniem realizacji misji z pozyskiwaniem środków, celem działalności gospodarczej może być wyłącznie zarabianie. W polskim prawie funkcjonuje kilka definicji działalności gospodarczej. Nas najbardziej interesuje ta sformułowana w Ustawie o swobodzie działalności gospodarczej: Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.

Nie wystarczy zarabiać na jakiejś działalności, żeby została ona uznana za działalność gospodarczą. Kluczowe jest tu także kryterium - obecne w definicji – wskazujące na to, że działalność ta ma być prowadzona „w sposób zorganizowany i ciągły”. Jeśli zatem organizacja jednorazowo chce sprzedać coś, co na przykład otrzymała w darowiźnie, może to zrobić bez konieczności rejestrowania działalności gospodarczej, tak jak każdy z nas jako osoba fizyczna ma prawo sprzedać jakieś składniki swojego majątku. Kluczowe jest więc rozstrzygnięcie, czy dana działalność jest prowadzona „w sposób zorganizowany i ciągły”.

Przykład 1: sprzedaż niepotrzebnych mebli Organizacja zmienia lokal i chce się pozbyć mebli, które kiedyś dostała w darowiźnie. Może je sprzedać bezpośrednio lub na aukcji. Co prawda na sprzedaży mebli zarobi, ale nie prowadzi sprzedaży „w sposób zorganizowany i ciągły”, tylko jednorazowo, bez zamiaru kontynuacji takiej działalności. Zbywa tylko niepotrzebne jej składniki majątku. Nie musi więc w tym celu rejestrować działalności gospodarczej.

Przykład 2: sprzedaż przedmiotów otrzymywanych w ramach darowizn Organizacja apeluje o przekazywanie jej konkretnych rzeczy w ramach darowizn. Otrzymane rzeczy następnie sprzedaje, a z uzyskanych w ten sposób pieniędzy pokrywa koszty działalności. Sprzedaż prowadzi przez specjalny sklepik uruchomiony na stronie organizacji, a także podczas regularnych wyprzedaży. Taka działalność niewątpliwie ma charakter zorganizowany i ciągły, zatem organizacja musi zarejestrować działalność gospodarczą.

Warto wiedzieć: Wbrew temu co sądzi wiele organizacji, prowadzenie działalności gospodarczej nie wiąże się z dużymi obciążeniami formalnymi czy finansowymi, ale organizacja rozważająca rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej musi pamiętać o kilku ważnych rzeczach: o rganizacja prowadząca działalność gospodarczą jest przedsiębiorcą i dotyczą jej te same regulacje jakie dotyczą przedsiębiorców, d o prowadzenia działalności gospodarczej nie można angażować wolontariuszy. Nie znaczy to oczywiście, że organizacja w ogóle nie może korzystać z wolontariatu, nie może jedynie oddelegowywać wolontariuszy do żadnych zadań związanych z działalnością gospodarczą, o rganizacja musi przygotowywać sprawozdanie finansowe według bardziej rozbudowanego wzoru i składać je do urzędu skarbowego oraz Krajowego Rejestru Sądowego.

1. Własna działalność organizacji

strona 4

Zwolnienie z podatku dochodowego Organizacja pozarządowa nie jest zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych tylko z racji tego, że jest organizacją pozarządową i cały zysk z działalności gospodarczej przeznacza na swoje cele statutowe.

Zgodnie z Ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych zwolnione z podatku dochodowego są dochody podatników, których celem statutowym jest działalność: naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa (w tym również polegająca na kształceniu studentów), działalność kulturalna, działalność w zakresie kultury fizycznej i sportu oraz ochrona środowiska, wspieranie inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, a także działalność dobroczynna, ochrona zdrowia i pomoc społeczna, rehabilitacji zawodowa i społeczna inwalidów oraz działalność ze sfery kultu religijnego. Zwolnione z podatku dochodowego są dochody organizacji w części przeznaczonej na wymienione powyżej cele.

Warto podkreślić, że ustawodawca wymaga, aby organizacja miała któryś (lub któreś) z tych celów zapisane w statucie jako cele statutowe. Teoretycznie też (w praktyce się to bardzo rzadko zdarza), kontrola skarbowa może zakwestionować niektóre wydatki na działalność jeśli uzna, że nie mieszczą się one w żadnej z wymienionych kategorii.

Przykład z prasy: Stowarzyszenie „Dzieci Białegostoku” Nie udało się rozwiązać przed sądem Stowarzyszenia „Dzieci Białegostoku”, ale możliwe, że Stowarzyszenie samo przestanie funkcjonować. Jeszcze w ubiegłym roku Dyrektor Izby Skarbowej w Białymstoku zażądał od Stowarzyszenia zapłaty blisko 130 tysięcy złotych zaległych podatków. Najpierw Urząd Skarbowy, później dyrektor Izby Skarbowej kwestionowali odpisy podatkowe Stowarzyszenia. Podważono sens wydatków poniesionych przez Stowarzyszenie na organizację wyjazdów na mecze piłkarskie. Wydatki obejmowały między innymi zakup biletów i opłacenie transportu na te mecze oraz opłacenie dostępu do siłowni chętnym osobom.

Na nic się zdały tłumaczenia członków i władz Stowarzyszenia, że bilety były przekazywane nieodpłatnie osobom, które nie były w stanie same ich zakupić. Nie przekonało urzędników fiskusa również to, że autokary zawoziły na mecze tych, którzy nie byli w stanie dojechać własnym środkiem transportu. Od wszystkiego należało zapłacić podatek. I nie ma przy tym znaczenia, że organizacja nie prowadziła nigdy działalności gospodarczej.

Takie samo stanowisko, jak pracownicy urzędu skarbowego i Izby Skarbowej miał także Wojewódzki Sąd Administracyjny. Sędzia wskazała, że nie wszystkie działania finansowane ze środków Stowarzyszenia były zgodne ze statutem. W związku z tym należało zapłacić podatek. I dlatego nakazano zapłatę należności, którą teraz trzeba będzie powiększyć o ustawowe odsetki.

Za stroną „Dzień dobry Białystok”

1. Własna działalność organizacji

strona 5

2. Darowizny 2.1. Darowizny i „darowizny” Darowizna to pojęcie zdefiniowane w Kodeksie cywilnym. Oznacza nieodpłatne i bezinteresowne przekazanie pieniędzy, rzeczy (nowych lub używanych), wartości niematerialnych (na przykład licencji czy praw autorskich) lub usługi. Istotą darowizny jest jej bezinteresowność.

Darczyńca, przekazując darowiznę, nie może jej uzależniać od jakichkolwiek świadczeń na swoją rzecz. Transakcja w której występuje wzajemność świadczeń i darczyńca w zamian za przekazane środki otrzymuje jakiś towar lub usługę nie jest darowizną, bo nie ma bezpłatnego (bezinteresownego) charakteru. Darowizna jest regulowana czterema aktami prawnymi - Kodeksem cywilnym, który ją definiuje i określa wzajemne relacje między stronami oraz trzema ustawami podatkowymi: Ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych, Ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych oraz Ustawą o podatku od spadków i darowizn.

Najważniejszy dla zrozumienia istoty darowizny jest zawarty w jej kodeksowej definicji warunek bezpłatności (bezinteresowności) transakcji. Darczyńca może liczyć na naszą wdzięczność, może jej oczekiwać, może ją sobie wyobrażać w takiej czy innej formie, ale nie może wiązać czy uzależniać przekazania darowizny od jakichkolwiek świadczeń z naszej strony, przynoszących mu materialne lub niematerialne korzyści.

Przykład 1: „Darowizna” na warsztaty plastyczne Stowarzyszenie prowadzi zajęcia plastyczne dla dzieci. Warunkiem udziału dziecka w zajęciach jest przekazanie na rzecz stowarzyszenia wpłaty w kwocie 10 zł za każde zajęcia. Wpłaty są przeznaczane na zakup materiałów plastycznych. Dwa razy do roku stowarzyszenie organizuje też pikniki dla całej rodziny. Tu opłata pobierana w formie darowizny wynosi 25 zł od rodziny, za dodatkowe 10 zł darowizny można sobie kupić okolicznościową czapeczkę. Wpłaty każdorazowo są opisywane jako „Darowizna na cele statutowe”, a stowarzyszenie informuje rodziców, że tak wpłacone darowizny mogą sobie odliczyć od podatku.

Komentarz: Żadna z opłat ponoszonych przez rodziców w powyższym przykładzie nie jest darowizną (nawet jeśli taki właśnie tytuł widnieje na dokonywanych przez nich przelewach), bowiem każdorazowo jest to obowiązkowa opłata za usługę (zajęcia i piknik) lub towar (czapeczka), bez wniesienia której nie można byłoby z usługi lub produktu skorzystać. Choć obie strony nazywają transakcję „darowizną”, jest do zwyczajna sprzedaż, którą opisana organizacja powinna prowadzić w formie odpłatnej działalności pożytku publicznego (jeśli przychody nie przekraczają kosztów) lub działalności gospodarczej (jeśli przychody ze sprzedaży przekraczają koszty, a zatem pojawia się zysk). Sytuacje takie jak wyżej opisana nie wynikają zazwyczaj z chęci oszukania kogokolwiek. Organizacje często nie wiedzą, że o charakterze transakcji nie decyduje jej nazwa, ale faktyczny charakter. Trzeba jednak pamiętać, że nieznajomość prawa szkodzi, a opisana sytuacja to nic innego, jak prowadzenie niezarejestrowanej działalności gospodarczej w której zapłatą są fikcyjne darowizny.

Przykład 2: Darowizna na warsztaty plastyczne Stowarzyszenie prowadzi zajęcia plastyczne dla dzieci. Nie wszystkie koszty zajęć udaje się pokrywać z otrzymywanej od miasta dotacji, więc stowarzyszenie musi korzystać z darowizn. Co roku przygotowuje zestawienie planowanych kosztów i przychodów, które przedstawia na pierwszym spotkaniu z rodzicami dzieci zgłoszonych na zajęcia. Każdy rodzic otrzymuje budżet zajęć wraz z informacją, jakiej kwoty brakuje oraz wyliczeniem kosztów udziału w zajęciach jednego dziecka i pustym blankietem przelewu z tytułem „darowizna na cele statutowe”. Wpłacenie (lub nie) darowizny nie ma żadnego wpływu na udział dziecka w zajęciach, mogą w nich

2. Darowizny

strona 6

uczestniczyć na takich samych zasadach wszystkie dzieci także te, których rodzice nie wpłacili pieniędzy. Jeśli wpłacone darowizny nie pozwalają na pokrycie wszystkich kosztów, prowadzący zajęcia rezygnują z zakupu materiałów plastycznych, które rodzice po prostu sami kupują swoim dzieciom.

Komentarz: Sytuacja podobna do opisanej poprzednio, ale różnica jest zasadnicza. W tym bowiem przypadku wpłata pieniędzy nie jest warunkiem udziału dziecka w zajęciach. Każda kwota wpłacona jako „darowizna na cele statutowe” jest nią rzeczywiście, bo jest dobrowolna i nie ma wpływu na to z jakich świadczeń wpłacający będzie mógł skorzystać. Organizacja ryzykuje co prawda, że stosując wpłaty dobrowolne i dopuszczając do udziału w zajęciach wszystkie dzieci, może nie zebrać kwoty pozwalającej na pokrycie wszystkich wydatków, ale z pewnością nie musi się obawiać ewentualnej kontroli skarbowej, bo to co nazywa darowizną jest nią faktycznie. Rodzice nie kupują udziału swoich dzieci w zajęciach, tylko wpłacają dobrowolne darowizny umożliwiające dofinansowanie zajęć.

Przykład z prasy: Transparency International Stowarzyszenie Transparency International, pozarządowa organizacja zwalczająca korupcję, prowadzi kontrowersyjny biznes - za kilkadziesiąt tysięcy złotych wystawia certyfikat moralności firmom w kłopotach. Takie świadectwo otrzymał choćby klub piłkarski Widzew w samym szczycie afery korupcyjnej. W zamian został darczyńcą stowarzyszenia. (...) Stowarzyszenie zimą 2007 r. pisze raport o planowanej zmianie prawa farmaceutycznego.

Wskazuje konkretne rozwiązania. (...) Ciekawe, że tuż przed apelem stowarzyszenia o zmianę prawa farmaceutycznego, wśród jej darczyńców znalazł się koncern farmaceutyczny Baxter (wpłacił stowarzyszeniu kilka tysięcy euro). W tym czasie jeden z prezesów stowarzyszenia zainkasował 80 tysięcy złotych za opracowywanie projektów i szkoleń dla Baxtera. Pracowników Baxtera szkolił też działacz Stowarzyszenia Transparency International.

Nie udało nam się dowiedzieć, dlaczego - niezgodnie z zasadami - część pieniędzy za szkolenia przelano na konto stowarzyszenia jako darowiznę.

Wojciech Cieśla „Wątpliwy biznes pogromców korupcji” (Dziennik, 29 kwietnia 2009)

Podobnie jak w przykładzie pierwszym mamy tu do czynienia z fikcyjnymi darowiznami, będącymi de facto zapłatą za świadczone usługi. O ile jednak przyjmowanie fikcyjnych darowizn od rodziców dzieci uczestniczących w zajęciach plastycznych, nawet jeśli formalnie nieprawidłowe, nie miało znaczenia dla oceny merytorycznej działalności organizacji. W przypadku opisywanego tutaj stowarzyszenia ma miejsce także ewidentny konflikt interesów, stawiający pod znakiem zapytania wiarygodność organizacji. Bo jaka może być wartość audytu robionego własnemu sponsorowi?

W przypadkach takich jak ten organizacja musi rozważyć nie tylko formalną poprawność podejmowanych przez siebie działań, ale także ich wpływ na wizerunek i wiarygodność w obszarze realizacji swoich celów statutowych. Przytaczam ten przykry przypadek nieistniejącego już polskiego oddziału szacownej skądinąd międzynarodowej organizacji, bo dobrze ilustruje problem, jaki ma z darowiznami i „darowiznami” wiele organizacji, także tych znanych i uznanych.

Przykład: wyjazd na turniej tańca w Brazylii Fundacja prowadząca zespół tańca nowoczesnego chce wysłać swoją reprezentację na międzynarodowy turniej do Brazylii i poszukuje firmy, która dofinansuje taki wyjazd. Chęć współpracy zadeklarowała jedna z bardziej znanych firm produkujących odzież sportową. Postawiła jednak warunek: w zamian za sfinansowanie podróży i pobytu w Brazylii zawodniczki muszą wystąpić na turnieju z logo firmy naszytym na strojach i wziąć udział w sesji fotograficznej reklamującej jej produkty.

W tym przypadku również nie możemy mówić o darowiźnie. Firma chce sobie zagwarantować określone świadczenia ze strony organizacji, której potrzeby sfinansuje. Jest to więc, podobnie jak we wcześniejszych przykładach, sprzedaż usługi. Taka forma relacji nazywana jest sponsoringiem i oznacza transakcję w ramach

2. Darowizny

strona 7

której firma przekazuje z góry określone środki w zamian za – również z góry określone – świadczenia w zakresie reklamy i promocji. Sponsoring jest stosunkowo często mylony z darowizną także dlatego, że w potocznym języku nawę „sponsor” stosuje się zamiennie z „darczyńcą”. Formalnie są to jednak dwie bardzo różne relacje i będą miały do nich zastosowanie inne przepisy prawa.

2.2. Kto, komu, co i jak może podarować Krótko mówiąc: każdy, każdemu może podarować wszystko i w dowolny sposób. Darowiznę może przekazać każda osoba fizyczna lub prawna, dowolnej osobie lub instytucji, bez wskazywania przeznaczenia albo na ściśle określony cel.

Przedmiotem darowizny może być w zasadzie wszystko. Pieniądze, nieruchomości, rzeczy (nowe - od producenta lub ze sklepu, używane - od firmy lub osoby fizycznej), wartości niematerialne i prawne (licencje, prawa autorskie), usługi (np. prawne, reklamowe). Jeśli darczyńca nie zastrzegł określonego sposobu wykorzystania darowanych nam rzeczy, możemy je wystawić na aukcję, przeznaczyć na nagrody w loterii fantowej, sprzedać, swobodnie nimi dysponować zgodnie z potrzebami organizacji. To duża (i nie jedyna) przewaga darowizn nad zbiórkami publicznymi. W przypadku zbiórek jesteśmy bowiem związani celem na jaki prowadzona była zbiórka i pozyskane dary rzeczowe możemy przekazać wyłącznie na ten cel i to w niezmienionej formie. Jeśli więc prowadzimy zbiórkę odzieży dla bezdomnych i ktoś nam na nią przyniesie kostium Chanel, nie możemy go sprzedać i za uzyskane ze sprzedaży pieniądze kupić większej ilości bardziej potrzebnej odzieży. Musimy – jak mówi rozporządzenie – „w niezmienionej formie” przekazać go na cel, na jaki zorganizowana była zbiórka, czyli bezdomnym. Pozbawione takich ograniczeń przepisy dotyczące darowizn otwierają przed organizacjami szereg możliwości wykorzystania tego, co zostało podarowane z pożytkiem dla organizacji.

Jeśli zatem otrzymaliśmy w darowiźnie coś, czego nie potrzebujemy lub przestaliśmy potrzebować, możemy to wystawić na przykład na loterii fantowej. Wbrew temu co się powszechnie sądzi, zorganizowanie tzw. „małej loterii fantowej” nie przekracza możliwości organizacyjnych przeciętnej organizacji, a daje spore możliwości zamienienia niepotrzebnych nam „fantów” (mogą to być zarówno bardzo atrakcyjne nowe rzeczy otrzymane od sponsora, jak i drobiazgi zebrane w lokalnym środowisku) na zwykle potrzebne pieniądze.

Przykład: Loteria fantowa Działająca lokalnie fundacja prowadzi szkolenia dla bezrobotnych i szuka środków na zakup komputerów, przy pomocy których bezrobotne kobiety będą się mogły uczyć. Fundacja nie prowadzi działalności gospodarczej, nie jest też w stanie pozyskać tych środków w ramach zbiórki publicznej, bo działalność jaką prowadzi, choć bardzo potrzebna, jest jednak mało atrakcyjna dla potencjalnych darczyńców, którzy zwykle wybierają pomoc dzieciom czy chorym.

Dzięki wcześniej realizowanemu projektowi, w ramach którego wysyłała kobiety na praktyki do firm, udało się jej zbudować przyjazne relacje z największą w województwie hurtownią AGD. W trakcie spotkania dyrektor hurtowni zadeklarował pomoc, ale zgodnie z polityką firmy, mogła to być wyłącznie darowizna rzeczowa w postaci sprzętu AGD, którym hurtownia handluje. Fundacja przyjęła w darowiźnie od hurtowni atrakcyjny telewizor plazmowy, od lokalnego restauratora dostała (również w darowiźnie) bon na uroczystą kolację walentynkową dla dwojga, a od zakładu kosmetycznego talon na dowolny zabieg. Otrzymane w darowiźnie przedmioty i usługi zostały wykorzystane jako nagrody w loterii fantowej zorganizowanej w centrum handlowym. Całkowity dochód z loterii został przekazany na zakup komputerów.

Komentarz: Niepotrzebne przedmioty darowizny można sprzedać. W zależności od charakteru sprzedaży może to być zwykłe zbycie majątku (jeśli jednorazowo sprzedajemy coś co dostaliśmy i nie zamierzamy prowadzić takiej sprzedaży w sposób zorganizowany i ciągły) lub działalność gospodarcza (jeśli chcemy regularnie – a więc w sposób zorganizowany i ciągły - pozyskiwać z zamiarem odsprzedaży przedmioty darowizny).

2. Darowizny

strona 8

Przykład: Aukcja internetowa Fundacja otrzymała w darowiźnie od producenta komputerów wysokiej klasy laptopa. Obecnie taki sprzęt nie jest jej potrzebny, w biurze ma całkiem sprawny sprzęt stacjonarny w zupełności zaspokajający jej potrzeby, a laptop o wartości 10 tysięcy złotych okazał się cennym kłopotem. Chętnych do pracy na nim nie brakuje, ale organizacji nie byłoby stać na jego naprawienie, gdyby sprzęt się zepsuł. Wszystkie pozostałe komputery, którymi dysponuje są mniej warte. Darczyńca nie zastrzegł, jak ma być wykorzystany ofiarowany przez niego sprzęt, więc fundacja postanowiła go sprzedać. Żeby mieć gwarancję, że darowany sprzęt zostanie sprzedany za najwyższą możliwą cenę, wystawiono go na Allegro, bez opcji „Kup teraz”. Ten kto po trwającej dwa tygodnie aukcji „wyklika” najwyższą cenę, zostanie szczęśliwym posiadaczem laptopa, a fundacja wreszcie zapłaci zaległy czynsz.

Komentarz: Każda osoba czy organizacja może dysponować swoim majątkiem, bez konieczności rejestrowania w tym celu działalności gospodarczej, jeśli sprzedaż jest i ma pozostać incydentalna. Jeśli więc organizacja dostała coś, co nie jest jej akurat potrzebne, może to sprzedać podpisując z kupującym zwykłą umowę kupna-sprzedaży.

Uzyskane ze sprzedaży środki może potem przeznaczyć na dowolne cele statutowe (jeśli darczyńca nie przekazał darowizny z tzw. poleceniem, tj. nie wskazał na co i jak ma zostać wykorzystany jego dar).

Przykład: Sklep charytatywny Jeśli organizacja pozyskuje z darowizn większe ilości darów rzeczowych i są to rzeczy, których nie jest w stanie w pełni wykorzystać bezpośrednio, warto rozważyć prowadzenie sklepu charytatywnego – stacjonarnego lub internetowego – w ramach którego można w sposób ciągły prowadzić sprzedaż przedmiotów darowizny. Sklepy charytatywne to bardzo popularna w Wielkiej Brytanii forma fundraisingu, coraz częściej spotykana także w Polsce.

Stowarzyszenie Emmaus o swoich Sklepowiskach Działamy na rzecz osób znajdujących się w sytuacjach kryzysowych, niepełnosprawnych, z problemami psychicznymi, bezdomnych, umożliwiając im samodzielną pracę i prowadzenie sklepu charytatywnego. Opieramy swoją działalność na prowadzeniu zbiórek używanych mebli, odzieży, sprzętów gospodarstwa domowego, książek, naczyń i innych przedmiotów, które nadają się do użycia, ale obecnym właścicielom nie są już potrzebne i bezpłatnie przekazują je stowarzyszeniu. Następnie odnawiamy je i sprzedajemy po atrakcyjnych cenach.

2.3. Umowa darowizny Przekazanie darowizny nie wymaga szczególnej formy. Kodeks cywilny wskazuje co prawda, że oświadczenie darczyńcy powinno mieć formę aktu notarialnego, ale dopuszcza także zawarcie umowy darowizny w inny niż akt notarialny sposób. Nie ma więc potrzeby odwiedzania notariusza za każdym razem, gdy ktoś chce nam coś przekazać.

W praktyce wiele darowizn jest przekazywanych nawet bez umowy na piśmie, bo nawet taka umowa nie jest konieczna. Warto jednak pamiętać, że jakiś dokument potwierdzający przekazanie darowizny będzie nam potrzebny, jeśli będziemy chcieli w pełni rozporządzać tym, co nam darowano. O ile więc darowiznę finansową darczyńca może po prostu przelać na nasze konto lub – rezygnując z odpisu podatkowego - wpłacić do kasy, o tyle w przypadku darowizn rzeczowych warto rozważyć formę pisemną. Będziemy mieć wtedy gwarancję, że nikt nie zakwestionuje naszego prawa do darowanej nam rzeczy (np. przy ubezpieczaniu jej, użyczaniu, sprzedaży, itp).

2. Darowizny

strona 9

2.4. Wycena przedmiotu darowizny W przypadku darowizn rzeczowych pisemny dokument zawierający informację o wartości darowizny wraz z oświadczeniem obdarowanego o jej przyjęciu jest niezbędnym warunkiem, aby darczyńca mógł skorzystać z ulgi podatkowej.

Organizacje często nie wiedzą, jak powinna być wyceniona wartość przedmiotu darowizny, a przyjmując ją poświadczają tę wartość własnoręcznym podpisem. Art. 22 Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych stanowi, że „za wartość początkową środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych uważa się w razie nabycia w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób, wartość rynkową z dnia nabycia, chyba że umowa darowizny albo umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę ją w niższej wysokości”. Dobrze jest więc przy podpisywaniu dokumentu darowizny sprawdzić (np. na Allegro), jaka jest w dniu przekazania darowizny średnia rynkowa wartość podobnego sprzętu.

2.5. Darowizna z poleceniem Darczyńca może chcieć zastrzec sobie sposób w jaki jego darowizna zostanie wykorzystana. Taki zapis w umowie darowizny nazywa się poleceniem. Kodeks cywilny nie precyzuje, jakie rodzaje polecenia są dopuszczalne.

Ważne aby w żaden sposób nie czyniły z obdarowanego wierzyciela darczyńcy. Poniżej dwa przykłady.

Przykład 1: sponsoring udający darowiznę z poleceniem Fundacja zawarła z firmą umowę darowizny, w której znalazł się zapis: Darczyńca na podstawie art. 893 Kodeksu cywilnego nakłada na Obdarowanego obowiązek: 1. Nadania Darczyńcy tytułu „Wyłącznego Sponsora” 2. Zamieszczenia w miejscu gdzie prowadzony będzie festyn dostarczonego przez Darczyńcę banera reklamowego 3. Zamieszczenia logo Darczyńcy wraz z informacją „Wyłączny Sponsor” na wszystkich materiałach informacyjnych związanych z przedsięwzięciem (zaproszeniach, plakatach, listach itp.)

Komentarz: To przykład – zresztą autentyczny – niewłaściwego rozumienia terminu „polecenie”, który nie może być określeniem świadczeń, jakie obdarowany zobowiązuje się spełnić, aby darczyńcy darowizna się opłaciła. Przywołane zapisy w umowie byłyby właściwe dla umowy sponsoringu, gdzie istotą jest sprzedaż świadczeń o charakterze reklamowym. Darowizna musi być bezinteresowna. Darczyńca może na niej wizerunkowo skorzystać, ale nie może to być elementem umowy, bo zmienia jej charakter. Poleceniem może być wymóg przedstawienia sprawozdania z wykorzystania środków, czy wskazanie na jaki konkretnie cel mają być one wykorzystane.

Przykład z prasy: darowizna bez „polecenia” 10 tysięcy złotych – za taką kwotę wicedyrektor stowarzyszenia kupiła od kierowanej przez siebie organizacji posiadłość. Ponad sześć tysięcy metrów kwadratowych ziemi i swój rodzinny dom podarowały organizacji dwie starsze panie. Kobiety chciały żeby powstał tam dom samotnej matki. Ich dar miał służyć potrzebującym. Jak to możliwe, że za bezcen trafił do zastępcy szefa organizacji? Obie siostry nie żyją już od kilku lat.

– Mama chciała, żeby w tym domu powstał jakiś ośrodek, np. dla samotnych matek. Jednak nie trafił on do rąk tych, dla których był przeznaczony – mówi córka jednej z nich.

Od 2006 roku organizacja nie jest już właścicielem posiadłości. Na podstawie aktu notarialnego, nieruchomość przeszła w ręce wicedyrektor stowarzyszenia i jej męża. Pod aktem sprzedaży podarowanej posiadłości podpisał

2. Darowizny

strona 10

się ówczesny dyrektor organizacji. 6600 metrów kwadratowych i dom, który miał służyć potrzebującym, wicedyrektor stowarzyszenia kupiła od stowarzyszenia kupiła za 10 tys. zł. To nieco ok. półtorej złotówki za metr kwadratowy.

– Jest to cena śmiesznie niska. Za metr kwadratowy ziemi w tym rejonie trzeba zapłacić od 4 do 9 zł w zależności o lokalizacji i stanu technicznego budynków – przyznaje specjalista do spraw wyceny nieruchomości.

Dlaczego posiadłość została sprzedana zastępcy szefa za bezcen?

– Po trzech latach od darowizny, dyrektor podjął decyzję, żeby sprzedać nieruchomość. Był tam dom, który ulegał degradacji. Uzyskał zgodę swoich przełożonych, i w świetle prawa transakcja została przeprowadzona. Kwota została przeznaczona na cele charytatywne – nie widzę tu niczego niemoralnego – stwierdził obecny dyrektor stowarzyszenia. Źródło: portal TVN24.pl

Komentarz Gdy przekazywana jest darowizna dużej wartości, a darczyńca ma sprecyzowane oczekiwania na co chciałby przeznaczyć swój majątek, warto dobrze przemyśleć, czy nie zawrzeć w umowie zapisów określających na co i w jaki sposób przekazane pieniądze lub majątek mają zostać wykorzystane.

W powyższym przypadku, przy braku zapisów o poleceniu, z punktu widzenia formalnego pewnie wszystko jest w porządku, choć przecież nie ulega wątpliwości, że zaufanie darczyńcy zostało nadużyte. Sama organizacja zachowała się nie tylko nieuczciwie wobec ofiarodawców, ale także nie ustrzegła się konfliktu interesów, bo jest nim niewątpliwie kupienie nieruchomości od własnej organizacji przez jej dyrektorkę, po zaniżonej cenie.

Gdyby darczyńca przewidział nieuczciwe zachowanie organizacji, mógłby się zabezpieczyć zapisem gwarantującym wykorzystanie środków zgodnie z jego wolą i dającym spadkobiercom możliwość wyegzekwowania zapisu (włącznie z odwołaniem darowizny w przypadku jej wykorzystania niezgodnie z poleceniem).

Przykład: darowizna z poleceniem Darczyńca na podstawie art. 893 Kodeksu cywilnego nakłada na Obdarowanego obowiązek zorganizowania w przekazanej nieruchomości domu samotnej matki, a jeśli będzie to niemożliwe, przekazania nieruchomości lub pieniędzy uzyskanych z jej sprzedaży na wolnym rynku innej organizacji na realizację wskazanego celu.

Komentarz: Tak mógłby wyglądać zapis polecenia w umowie darowizny nieruchomości sformułowany przez darczyńcę, który chciałby sobie zagwarantować, że opisana wyżej sytuacja nie będzie mieć miejsca. Zgodnie z tym zapisem bowiem, organizacja niemająca możliwości lub woli wykorzystania przekazanej nieruchomości na dom samotnej matki, nie mogłaby jej sprzedać własnemu pracownikowi, po cenie sprawiającej wrażenie mocno zaniżonej.

A gdyby to zrobiła, darczyńca lub jego spadkobiercy, mogliby darowiznę odwołać.

2.6. Ulga podatkowa w związku z przekazaniem darowizny Nie ma prawnych ograniczeń w przekazywaniu darowizn, ale w zależności od tego, komu i na jaki cel została przekazana darowizna, będzie ona uprawniała lub nie do ulgi podatkowej, polegającej na odpisaniu jej od podstawy opodatkowania.

Warto wiedzieć: Darowizny przekazane przez osoby fizyczne lub prawne podlegają ulgom podatkowym określonym w odpowiednich przepisach: Ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz Ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych.

2. Darowizny

strona 11

Jaką kwotę można odliczyć?

Osoba fizyczna może odliczyć od podstawy opodatkowania (czyli inaczej niż w przypadku 1%, który jest odliczany od podatku) darowizny przekazane na cele pożytku publicznego organizacjom pozarządowym. Podatnik może dokonać i odliczyć więcej niż jedną darowiznę, ale łączna kwota odliczeń z tytułów darowizn na cele pożytku publicznego nie może przekroczyć w roku podatkowym kwoty stanowiącej 6% dochodu osoby fizycznej.

W przypadku osób prawnych limit odliczeń wynosi 10%.

Wysokość darowizn ustala się na podstawie: 1) dowodu wpłaty na rachunek bankowy obdarowanego – w przypadku darowizny pieniężnej, 2) dowodu, z którego wynikają dane identyfikujące darczyńcę oraz wartość przekazanej darowizny wraz z oświadczeniem obdarowanego o jej przyjęciu – w przypadku darowizny innej niż pieniężna.

Warunek skorzystania z ulgi podatkowej Warunkiem skorzystania z ulgi podatkowej finansowej jest więc przekazanie darowizny na rachunek bankowy obdarowanego. Ustawodawca nie precyzuje jaki tytuł przelewu należy wpisać, może to być więc „darowizna na cele statutowe”, „darowizna na cele pożytku publicznego”, „darowizna na stypendia dla dzieci”. Jeśli darowizna ma charakter rzeczowy, ofiarodawca musi ją udokumentować dowodem (umową lub oświadczeniem) zawierającym dane obdarowanego, wartość przedmiotu darowizny oraz oświadczenie obdarowanego o jej przyjęciu. Za wartość darowizny rzeczowej należy przyjąć rynkową wartość daru w dniu przekazania darowizny.

2.7. Sprawozdawczość Prawo nie przewiduje szczególnych zasad rozliczania się z otrzymanych darowizn. Należy je uwzględnić w rocznym sprawozdaniu finansowym organizacji, tak jak pozostałe przychody z działalności statutowej. Trzeba jednak pamiętać, że darczyńca może na nas nałożyć określone obowiązki sprawozdawcze i są one dla nas wiążące jak wszystkie inne.

Warto wiedzieć Organizacja otrzymująca darowizny ma związane z tym obowiązki wobec fiskusa i opinii publicznej.

Musi: 1) w rocznym zeznaniu podatkowym wyodrębnić z przychodów kwotę otrzymanych darowizn ze wskazaniem celu ich przeznaczenia zgodnie ze sferą działalności pożytku publicznego. Musi też, wyszczególnić darowizny pochodzące od osób prawnych z podaniem nazwy i adresu darczyńcy, jeżeli jednorazowa kwota darowizny przekracza 15 000 złotych lub jeżeli suma wszystkich darowizn otrzymanych w danym roku podatkowym od jednego darczyńcy przekracza 35 000 złotych; 2) w terminie składania zeznania podatkowego udostępnić do publicznej wiadomości (poprzez publikację w Internecie, środkach masowego przekazu lub wyłożenie dla zainteresowanych w pomieszczeniach ogólnie dostępnych) informacje z punkt 1 i w formie pisemnej zawiadomić o tym właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Z obowiązku tego zwolnione są podmioty, których dochód za dany rok podatkowy nie przekracza kwoty 20 000 złotych

2. Darowizny

strona 12

3. Zbiórki publiczne Zbiórka publiczna to prosta i bardzo popularna forma zbierania pieniędzy i darów rzeczowych. 18 lipca 2014 weszła w życie nowa Ustawa o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych, która zastąpiła obowiązujące od 1933 roku przepisy Ustawy o zbiórkach publicznych. Nowa ustawa powstawała przy dużym udziale organizacji pozarządowych i w znacznym stopniu spełniła zgłaszane od wielu lat postulaty zliberalizowania przepisów o ofiarności publicznej. Ustawa zniosła wymóg uzyskiwania zezwoleń na zbiórkę publiczną, zastępując je zgłoszeniem, usprawniła też system sprawozdawczości.

3.1. Co to jest zbiórka publiczna?

Nie zawsze zbieranie pieniędzy czy darów rzeczowych jest zbiórką publiczną w rozumieniu prawa, nawet jeśli ma charakter - zakrojonej na szeroką skalę - kampanii fundraisingowej. Od 18 lipca 2014 zbiórką publiczną jest tylko pozyskiwanie ofiar w gotówce i w formie darów rzeczowych, i tylko wtedy gdy jest prowadzona w miejscach publicznych.

Przelewy na konto w myśl nowej ustawy przestają więc być traktowane jak zbiórka publiczna i jeśli chcemy apelować o wpłaty na konto, czy skorzystać z któregoś z portali crowdfundingowych, nie musimy dopełniać żadnych formalności, bo wpłata taka będzie po prostu darowizną, niezależnie od tego jak szeroko, i czy publicznie będziemy prosić o wsparcie. Nie jest też zbiórką publiczną sprzedaż towarów i usług (czy popularne smsy charytatywne, ale też sprzedaż rozmaitych gadżetów, którą do tej pory można było prowadzić właśnie w ramach zbiórki publicznej, bez konieczności rejestrowania działalności gospodarczej).

Warunkiem uznania zbierania darów (pieniędzy i darów rzeczowych) za zbiórkę publiczną jest więc potencjalna anonimowość darczyńcy oraz publiczny charakter miejsca w którym zbiórka jest prowadzona.

Ustawa o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych definiuje, że Zbiórką publiczną jest zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze w miejscu publicznym na określony, zgodny z prawem cel pozostający w sferze zadań publicznych, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, oraz na cele religijne. Miejsca publiczne to miejsca ogólnodostępne, a w szczególności ulice, place, parki i cmentarze.

Ustawa wymienia też kilka przypadków, w których zbieranie pieniędzy i darów rzeczowych nie podlega przepisom o zbiórkach publicznych, nawet jeśli formą mogą taką zbiórkę przypominać. Nie są zatem zbiórkami publicznymi w rozumieniu ustawy: Z biórki na cele religijne, oraz na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą, naukową, oświatową i wychowawczą oraz na utrzymanie duchownych i członków zakonów, jeżeli odbywa się w obrębie terenów kościelnych, kaplic oraz w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjętych w danej okolicy i w sposób tradycyjnie ustalony, Zbiórki koleżeńskie, prowadzone w zakładzie pracy lub w gronie znajomych, Zbiórki prowadzone w szkołach wśród młodzieży szkolnej.

3. Zbiórki publiczne

strona 13

3.2. Organizator zbiórki Zbiórkę publiczną może prowadzić każda organizacja pozarządowa posiadająca osobowość prawną, oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, jeśli odrębna ustawa przyznaje im zdolność prawną.

Mogą je także prowadzić spółdzielnie socjalne, a także spółki non-profit i kluby sportowe działające nie dla zysku czyli wszystkie podmioty wymienione w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jako te, które mogą prowadzić działalność pożytku publicznego.

Organizatorem zbiórki może być także komitet społeczny powołany specjalnie w celu przeprowadzenia takiej zbiórki. Zbiórki publicznej nie może natomiast prowadzić stowarzyszenie zwykłe, bowiem nie przewiduje tego ustawa o stowarzyszeniach, ale jego członkowie mogą założyć komitet społeczny do przeprowadzenia zbiórki i prowadzić ją w takiej formie, nie jest to więc znaczące ograniczenie.

Komitet społeczny Do powołania komitetu społecznego do prowadzenia zbiórki publicznej wystarczą trzy osoby fizyczne mające pełną zdolność do czynności prawnych oraz niekarane za popełnienie przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub za przestępstwo skarbowe.

Członkowie komitetu w akcie założycielskim wskazują: cel, w jakim komitet społeczny został powołany, dane osób powołujących komitet: imię, nazwisko, adres zamieszkania, numer PESEL, adres do korespondencji, dane osoby uprawnionej do reprezentowania komitetu.

Akt założycielski musi także zawierać, złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań, oświadczenie członków komitetu o niekarane za wymienione wyżej przestępstwa. Akt założycielski musi zostać opatrzony podpisami wszystkich członków komitetu, nie wymaga natomiast poświadczenia notarialnego i nie wiąże się z żadnymi dodatkowymi kosztami.

Raz powołany komitet społeczny może w trakcie swojego funkcjonowania zmieniać skład, ale należy o tym każdorazowo poinformować ministra właściwego do spraw administracji publicznej (obecnie jest to Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji). Wzór aktu założycielskiego powołującego komitet społeczny zbiórki publicznej określa rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji (taką nazwę nosiło wtedy ministerstwo właściwe do spraw administracji publicznej zgodnie z Ustawą o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych odpowiedzialne za zbiórki).

3.3. Cel zbiórki publicznej Każda zbiórka publiczna musi mieć „określony, zgodny z prawem cel pozostający w sferze zadań publicznych, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie”. Jeśli zbiórkę prowadzi organizacja, cel ten musi być zgodny z jej statutem, jeśli komitet społeczny – z celem określonym w jego akcie założycielskim. Minister ma prawo w drodze decyzji administracyjnej odmówić zamieszczenia informacji o naszej zbiórce na portalu zbiórek publicznych, jeśli cel zbiórki jest niezgodny z prawem, nie mieści się w sferze pożytku publicznego lub wykracza poza cel wskazany w akcie założycielskim komitetu społecznego. Dobrze zdefiniowany cel zbiórki publicznej jest ważny nie tylko przy rejestracji zbiórki, ale także przy jej prawidłowym rozliczeniu. Środki zebrane w ramach zbiórki będziemy mogli wydać tylko na to, co wskazaliśmy jako cel zbiórki.

3. Zbiórki publiczne

strona 14

Przykłady celów zbiórek publicznych, na które wydano pozwolenia: P omoc podopiecznym Stowarzyszenia, poprzez pokrycie kosztów rehabilitacji domowej oraz sfinansowania pobytu i leczenia w Londynie.

P omoc humanitarna poszkodowanym w wyniku wojny domowej w Syrii i uchodźcom syryjskim na terenie Bułgarii, Libanu i Turcji, poprzez przekazanie zebranych darów oraz zakupu żywności, środków czystości, pokrycie kosztów ważenia, pakowania i opłat sanitarnych związany z zebraną odzieżą, wynajęcia magazynu do przechowywania darów i ich transportu, w tym opłaty celne i inne wynikające ze specyfiki prawnej państwa.

P omoc osobom w trudnej sytuacji życiowej, zepchniętym na margines społeczny oraz osobom niepełnosprawnym, poprzez: organizowanie Ośrodków Kształcenia Zawodowego na terenach, które ucierpiały na skutek transformacji ustrojowej w Polsce, w tym organizowanie miejsc pracy, pokrycie kosztów tymczasowych miejsc zamieszkania, wspieranie młodzieży w ramach programów nadzorująco-wspierających przez okres kształcenia ponadpodstawowego i wyższego, w tym pokrycie kosztów czesnego, zakupu podręczników, niezbędnych artykułów szkolnych, pobytu i wyżywienia w internacie, akademiku.

P omoc podopiecznym Stowarzyszenia w rozwoju czynności dnia codziennego oraz aktywizacja społeczna, zawodowa, pokrycie kosztów zakupu środków i materiałów plastycznych, biurowych, spożywczych do terapii oraz sfinansowanie biletów do instytucji kultury, sztuki i sportu.

P omoc osobom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej, poprzez pokrycie kosztów zakupu żywności, środków higieny oraz opłacenia gotowych posiłków.

R ealizacja projektu pomocy polskim rodzinom i stowarzyszeniom na Wileńszczyźnie na terenie Republiki Litewskiej, w ramach akcji „Rodacy Rodakom”, w formie zbiórki darów rzeczowych w postaci żywności z długim terminem przydatności do spożycia, artykułów chemii gospodarczej, artykułów szkolnych, sportowych, zabawek dla dzieci oraz artykułów codziennego użytku.

R ealizacja imprezy kulturalno — społecznej w Sanoku pod nazwą „Światowy Zjazd Sanoczan — 2014”, w tym: honoraria dla artystów i zespołów artystycznych, koszty spotkania integracyjnego, zakup nagród rzeczowych do wygrania w konkursach i zawodach sportowych organizowanych podczas zjazdu, zakup pamiątkowych gadżetów, materiałów promocyjnych, wydawnictw, publikacji, filmu i spotów promocyjnych.

P okrycie kosztów leczenia, rehabilitacji, zakupu leków, materiałów edukacyjnych, żywności, ubrań oraz kosztów polepszenia warunków mieszkaniowych rodzin i dzieci trzech ofiar wydarzeń w Kijowie, związanych z prodemokratycznymi manifestacjami/ U fundowanie sztandaru dla Śląsko-Małopolskiego Oddziału Straży Granicznej oraz zorganizowanie uroczystości związanych z nadaniem i przekazaniem sztandaru Śląsko-Małopolskiemu Oddziałowi Straży Granicznej.

D ofinansowanie organizowanych przez szkoły wyjazdów edukacyjno-krajoznawczych wspierających poznawanie Polski, jej historii i kultury przez dzieci cudzoziemskie, dofinansowanie imprez promujących kultury krajów pochodzenia dzieci cudzoziemskich, w tym elementów charakterystycznych dla danych kultur, jak tradycyjne stroje, potrawy, dekoracje oraz niezbędnego wyposażenia dla ich realizacji, w tym wynajem pomieszczeń, dofinansowanie lekcji, warsztatów i zajęć pozalekcyjnych rozwijających zdolności i talenty szczególnie uzdolnionych dzieci cudzoziemskich.

P omoc pogorzelcom, małżeństwu zamieszkałemu na Ukrainie, którym spłonął dom w Piotrowcach Dolnych.

R emont dachu w zabytkowym kościele ewangelickim w Żeliszowie, w powiecie bolesławieckim, województwo dolnośląskie.

Zmiana celu zbiórki publicznej jest możliwa jeżeli cel podany w zgłoszeniu został osiągnięty lub ze względów obiektywnych nie może być dalej realizowany, o ile realizacja nowo zgłoszonego celu pozostaje w zakresie tych samych zadań ze sfery zadań publicznych, określonych w art. 4 ust. 1 Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie lub pozostaje w zakresie celów religijnych.

3. Zbiórki publiczne

strona 15

Zmiana celu zbiórki zawsze wiąże się jednak z dodatkowymi formalnościami. Aby tego uniknąć, trzeba dobrze przemyśleć jak sformułować nasz cel tak, żeby był konkretny, ale też na tyle uniwersalny, żebyśmy mogli z pozyskanych środków sfinansować wszystkie wydatki jakich poniesienie będzie konieczne do realizacji celu.

Przykłady różnie sformułowanych celów tej samej zbiórki publicznej: Wersja 1: Zbiórka publiczna na operację serca Jana Kowalskiego Jeśli Jan Kowalski nie dożyje końca zbiórki albo uda się zebrać więcej pieniędzy niż jest potrzebne na jego operację, aby przekazać zebrane na jego leczenie pieniądze na operację innego dziecka, konieczna będzie zmiana celu zbiórki, co wiąże się z dodatkowymi formalnościami. Podobnie będzie jeśli już po sfinansowaniu samej operacji będziemy chcieli finansować zakup leków czy rehabilitację Jana, bo cel zbiórki sformułowaliśmy bardzo wąsko (tylko operacja).

Wersja 2: Zbiórka publiczna na operację serca Jana Kowalskiego oraz innych dzieci z wrodzonymi wadami serca.

Tak sformułowany cel jest lepszy, bo jeśli po sfinansowaniu operacji serca Jana Kowalskiego zostaną jakieś pieniądze, będziemy mogli przeznaczyć je na sfinansowanie operacji serca innych dzieci z wrodzonymi wadami serca.

Wersja 3: Zbiórka publiczna na operację serca, zakup leków i rehabilitację Jana Kowalskiego oraz innych dzieci z wrodzonymi wadami serca.

Ten cel jest najbardziej uniwersalny. W zależności od potrzeb i ilości zebranych środków możemy je przeznaczyć na bardzo szeroko rozumiane leczenie i rehabilitację nie tylko Jana Kowalskiego, ale także innych dzieci.

Warto wiedzieć: Ustawa nie ogranicza liczby zbiórek jakie można prowadzić jednocześnie, można więc w tym samym czasie prowadzić wiele różnych zbiórek na różne cele, w różnych formach.

3.4. Formy prowadzenia zbiórek Zasady prowadzenia zbiórek definiuje Ustawa, ale nie określa ona form w jakich zbiórka może być prowadzona.

Może to być więc na przykład: kwesta do puszek kwesta do skarbon stacjonarnych sprzedaż cegiełek Organizator zbiórki musi zapewnić osobom prowadzącym zbiórkę w jego imieniu identyfikatory zawierające imię i nazwisko osoby przeprowadzającej zbiórkę publiczną oraz informacje o nazwie, celu zbiórki publicznej i jej organizatorze oraz numer zbiórki publicznej.

Zbiórka do puszek kwestarskich jest najbardziej rozpowszechnioną formą zbiórek publicznych. Jej ogromną zaletą jest bezpośredni kontakt kwestującego z potencjalnymi darczyńcami. Jeśli organizacja ma wolontariuszy chętnych do kwestowania w jej imieniu, taka forma będzie stosunkowo łatwa do przeprowadzenia. Puszkę do zbiórki można bez problemu kupić (kosztuje ok. 5 złotych), można ją też zrobić samemu pod warunkiem, że będzie dobrze zabezpieczona. Takim zabezpieczeniem może być „plomba” z papieru, na którym przystawimy pieczątkę organizacji, uniemożliwiając otwarcie puszki bez pozostawienia śladu.

Zbiórka do skarbon stacjonarnych jest również dość łatwa do przeprowadzenia, ale wymaga większego przygotowania. Musimy mieć zgodę właściciela lub zarządcy miejsca, w którym ją będziemy prowadzić, a także dobrze przemyśleć zabezpieczenie skarbony. Tutaj bowiem nikt jej nie pilnuje, skarbona zostaje umieszczona

3. Zbiórki publiczne

strona 16

w jednym miejscu (plac, sklep, urząd, kino, hotel itp.) i sama „zbiera” pieniądze. Plusem takiej formy zbiórki jest to, że nie wymaga dużego udziału kwestujących. Rola organizatora ogranicza się do uzyskania pozwolenia na umieszczenie skarbony. Dobrze wybrane miejsce, odpowiednio opisana skarbonka (bo tu już nie będzie okazji do osobistego przekonywania potencjalnego darczyńcy) i taka zbiórka właściwie sama się prowadzi.

Sprzedaż cegiełek jest nietypową formą zbiórki publicznej w świetle nowej Ustawy, bo organizator w ramach zbiórki publicznej sprzedaje przecież wyprodukowane przez siebie cegiełki. Tymczasem nowa ustawa zlikwidowała istniejącą do tej pory formę zbiórki publicznej w postaci sprzedaży towarów i usług. Zgodnie jednak ze stanowiskiem projektodawcy - Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji - wyrażonym w toku konsultacji społecznych, sprzedaż cegiełek nie może być traktowana jako sprzedaż towarów bowiem „w przypadku sprzedaży cegiełek mamy do czynienia z darowizną, ponieważ nie ma świadczenia wzajemnego. Cegiełka stanowi symboliczne potwierdzenie udzielonego wsparcia na rzecz celu zbiórki”. „Symboliczne”, a więc nie tylko pozbawione realnej wartości, ale także pozbawione nominału – takie stanowisko przyjęło Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji.

Ustawodawca nie wprowadza żadnych szczególnych wymogów dotyczących prowadzenia zbiórek w formie sprzedaży cegiełek, nie określa też, jak taka cegiełka powinna wyglądać. Organizacja może więc wymyślać dowolną formę, o ile spełnia ogólne wymogi dotyczące wszystkich zbiórek: sprzedający cegiełki posiada informator, a cegiełka zawiera wszystkie dane dotyczące samej zbiórki.

Kwesta do puszek i skarbon oraz sprzedaż cegiełek to najbardziej popularne formy zbiórek publicznych, ale nie jedyne. Od kreatywności organizacji zależy, w jaki sposób będzie chciała pozyskiwać środki na swoją działalność. Poniżej dwa ciekawe przykłady, mogące zainspirować do poszukiwania swoich pomysłów na pozyskiwanie indywidualnych darczyńców.

Przykład 1: Kilometry dobra (Caritas Archidiecezji Lubelskiej) W 2013 roku Caritas Archidiecezji Lubelskiej zorganizował nietypową zbiórkę publiczną, będącą jednocześnie biciem rekordu Guinessa w układaniu najdłuższego węża z monet. Rekord należy do jednej z austriackich organizacji charytatywnych, która ułożyła węża o długości ponad 75 kilometrów. Organizacja ta zebrała przy okazji milion jednocentowych monet czyli 10 000 euro.

Caritas Archidiecezji Lubelskiej rekordu nie pobił, układając węża o długości niewiele ponad kilometr, ale pieniędzy zebrał więcej, bo wąż był z monet jednozłotowych. Sam pomysł takiej zbiórki można dowolnie modyfikować, na przykład „malując” monetami o różnych nominałach naszkicowane wcześniej kształty.

Przykład 2: Change for Good (UNICEF) Pasażerowie podróżujący liniami Qantas dostają w samolocie niewielkie koperty z logiem UNICEF i informacją o programie Change for Good. Do koperty można wrzucić drobne niewydane w czasie podróży, kopertę oddać stewardessie.

W ciągu 21 lat współpracy UNICEF z Qantas, z drobniaków zostawianych w kopertach przez pasażerów zebrano ponad 24 miliony dolarów. Sam pomysł na zbiórkę jest banalny, a wszystko co musi zrobić organizacja, to nawiązać współpracę z przewoźnikiem i dostarczyć koperty. Reszta to „samograj”. Nie musi to być zresztą linia lotnicza, podobny model może się sprawdzić w hotelach czy restauracjach.

3.5. Zgłoszenie zbiórki Po wejściu w życie 18 lipca 2014 roku nowej ustawy, na prowadzenie zbiórki publicznej nie trzeba będzie mieć pozwolenia, wystarczy zgłoszenie zbiórki na specjalnym formularzu zawierającym następujące dane: 1) cel zbiórki publicznej – musi być zgodny z prawem, mieścić się w sferze zadań publicznych określonych w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, a także być konkretny (nie „cele statu-

3. Zbiórki publiczne

strona 17

towe”), ale wystarczająco uniwersalny, żebyśmy mogli później przeznaczyć dary na to, co rzeczywiście będzie potrzebne. W zgłoszeniu podajemy cel zbiórki, tak jak go sobie sami wyznaczyliśmy i zaznaczamy, w którym z zadań ze sfery zadań publicznych się mieści, 2) dane organizatora zbiórki – dane adresowe organizacji lub komitetu społecznego założonego w celu przeprowadzenia zbiórki, 3) dane osoby uprawnionej do reprezentowania organizatora zbiórki – dane osobowe osoby, która postanowieniami statutu organizacji lub aktu założycielskiego komitetu społecznego jest uprawniona do podejmowania wiążących prawnie decyzji w imieniu organizatora zbiórki, 4) sposób prowadzenia zbiórki publicznej – zbiórka publiczna może mieć różne formy (kwesta do puszek lub skarbon stacjonarnych, sprzedaż cegiełek, inne formy). Wszystkie należy wskazać w zgłoszeniu. Nie ma ograniczeń, ile form może mieć jedna zbiórka. W zgłoszeniu należy też wskazać planowaną liczbę osób zaangażowanych w zbiórkę, 5) miejsce prowadzenia zbiórki publicznej – zbiórką publiczną jest wyłącznie zbiórka prowadzona w miejscach publicznych. Należy je wskazać w zgłoszeniu, podając na jakim obszarze zbiórka będzie prowadzona (gdzie będą kwestujący, gdzie umieścimy skarbonę, itp.), 6) termin rozpoczęcia i termin zakończenia zbiórki – zbiórka publiczna może trwać jeden dzień, może też trwać dłużej niż rok, wzór zgłoszenia zbiórki przewiduje także „zbiórkę permanentną”, dla której w ogóle nie określa się terminu zakończenia. W zgłoszeniu należy wskazać daty rozpoczęcia i zakończenia zbiórki, wyznaczą one nie tylko czas kiedy będziemy mogli je prowadzić, ale także kalendarz obowiązkowych sprawozdań (czas złożenia sprawozdania jest liczony od terminu zakończenia zbiórki), 7) przewidywane koszty zbiórki – większość zbiórek będzie wiązała się z jakimiś kosztami, musimy zakupić puszki, wydrukować ulotki, ubezpieczyć kwestujących wolontariuszy. Takie koszty niezbędne do zorganizowania i przeprowadzenia zbiórki, są dopuszczalne i będą mogły zostać pokryte z zebranych środków.

W zgłoszeniu należy wskazać planowane koszty zbiórki (rodzaje wydatków i konkretne kwoty).

Zgłoszenia takiego można dokonać: przez internet, wypełniając na specjalnym portalu www.zbiorki.gov.pl formularz zgłoszenia zbiórki p ocztą tradycyjną, wysyłając wypełniony formularz zgłoszenia do ministerstwa właściwego do spraw administracji publicznej (aktualnie jest to Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji).

Zgłoszenie zbiórki publicznej, dokonywane w postaci elektronicznej, osoba uprawniona do reprezentowania organizatora zbiórki opatruje bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu lub podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP. Zgłoszenie dokonywane w formie papierowej musi być natomiast opatrzone odręcznym podpisem takiej osoby.

W przypadku zbiórki publicznej organizowanej przez komitet społeczny należy dołączycz do zgłoszenia zbiórki publicznej akt założycielski komitetu.

Warto wiedzieć: Nowe przepisy umożliwiają zgłaszanie zbiórek oraz składanie sprawozdań w formie tradycyjnej (papierowej), ale można to też zrobić nie wstając od komputera, za pomocą specjalnie utworzonego w tym celu portalu www. zbiorki.gov.pl. Przy jego pomocy można zgłosić zbiórkę albo sprawdzać jakie zbiórki są aktualnie prowadzone i przesłać sprawozdanie z zakończonej zbiórki.

Z portalu może korzystać każdy, także osoby i organizacje nieposiadające bezpiecznego podpisu elektronicznego. Wystarczy (i warto!) założyć konto na Elektronicznej Platformie Usług Administracji Publicznej (ePUAP) pod adresem www.epuap.gov.pl. Po założeniu konta ePUAP i zarejestrowaniu w nim „profilu zaufanego”, (nie powinno to zająć więcej niż kwadrans) można zgłosić zbiórkę i złożyć sprawozdanie po jej zakończeniu.

3. Zbiórki publiczne

strona 18

3.6. Błąd w zgłoszeniu W przypadku gdy zgłoszenie zostało wypełnione w sposób nieprawidłowy lub w przypadku gdy do zgłoszenia nie dołączono aktu założycielskiego komitetu społecznego ministerstwo wzywa zgłaszającego zbiórkę publiczną do uzupełnienia braków zgłoszenia w terminie 7 dni z pouczeniem, że nieusunięcie braków spowoduje pozostawienie zgłoszenia bez rozpoznania. Informacje taką powinniśmy otrzymać niezwłocznie: nie później niż w terminie 3 dni roboczych od daty wpływu zgłoszenia w postaci elektronicznej i nie później niż w terminie 7 dni roboczych od daty wpływu zgłoszenia w postaci papierowej.

3.7. Publikacja informacji o zbiórce Informację o zgłoszeniu zbiórki publicznej, wraz z danymi zawartymi w zgłoszeniu zbiórki, właściwy minister zamieszcza na portalu zbiórek publicznych, po zweryfikowaniu poprawności wypełnienia pól obowiązkowych zgłoszenia, w terminie: 1) 3 dni roboczych od dnia otrzymania zgłoszenia w postaci elektronicznej, 2) 7 dni roboczych od dnia otrzymania zgłoszenia w postaci papierowej.

W przypadku konieczności zmiany danych zawartych w zgłoszeniu zbiórki publicznej organizator zbiórki informuje ministra właściwego do spraw administracji publicznej, doręczając zaktualizowane zgłoszenie zbiórki publicznej w postaci elektronicznej albo papierowej w terminie 30 dni od dnia, w którym zmiana nastąpiła.

Organizator zbiórki publicznej może rozpocząć zbiórkę z chwilą zamieszczenie informacji o zbiórce na portalu zbiórek publicznych. W praktyce oznacza to, że składając zgłoszenie zbiórki za pośrednictwem portalu zbiórek publicznych, jeśli nie popełnimy żadnego wymagającego uzupełnienia błędu w zgłoszeniu, zbiórkę możemy rozpocząć już po trzech dniach roboczych od wysłania zgłoszenia.

3.8. Odmowa zamieszczenia informacji o zbiórce publicznej Choć nowe przepisy bardzo zliberalizowały zbiórki publiczne, ustawa przewiduje – w absolutnie wyjątkowych wypadkach – administracyjną odmowę zamieszczenia informacji o zbiórce publicznej, co z kolei oznacza niemożność prowadzenia legalnej zbiórki. Są to jednak przypadki wyjątkowe, kiedy: w skazany w zgłoszeniu cel zbiórki publicznej jest niezgodny z prawem lub wykracza poza sferę zadań publicznych, określonych w art. 4 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, albo nie jest celem religijnym, a w przypadku komitetu społecznego – również jest niezgodny z celem, w jakim komitet został powołany; d o dnia wpływu zgłoszenia zbiórki publicznej, sprawozdanie z poprzedniej zbiórki publicznej nie zostało zamieszczone na portalu zbiórek publicznych, pomimo upływu terminu.

Decyzja o odmowie zamieszczenia informacji o zgłoszeniu zbiórki publicznej na portalu zbiórek publicznych jest wydawana w terminie 3 dni roboczych dla zgłoszeń dokonanych w postaci elektronicznej i w terminie 7 dni roboczych dla zgłoszeń dokonanych w postaci papierowej.

3.9. Sprawozdanie ze zbiórki Jedną z ważnych zmian wprowadzonych nową Ustawą jest konieczność większej przejrzystości działań organizacji wobec opinii publicznej. Każdy obywatel może sprawdzić, na portalu zbiórek publicznych, nie tylko jakie zbiórki są prowadzone, ale też jaki jest ich efekt i jak zostały rozdysponowane zebrane środki. Organizator

3. Zbiórki publiczne

strona 19

zbiórki publicznej musi bowiem sporządzić i przesłać sprawozdania z każdej prowadzonej przez siebie zbiórki, przygotowane na formularzu, którego szczegółowy zakres określa rozporządzenie. Jest to sprawozdanie: z przebiegu zbiórki, w którym informujemy co i ile zebraliśmy oraz jakie koszty ponieśliśmy, z rozdysponowania tego, co zebraliśmy oraz ile i jakie koszty ponieśliśmy na realizację celu dla jakiego przeprowadzana była zbiórka.

Sprawozdanie, podobnie jak zgłoszenie, można złożyć w formie elektronicznej lub papierowej. Sprawozdanie z przebiegu zbiórki, z podaniem wartości i rodzaju zebranych ofiar, należy złożyć w ciągu 30 dni od zakończenia zbiórki publicznej, zaś sprawozdanie ze sposobu rozdysponowania zebranych ofiar: 1) w terminie 3 miesięcy od zakończenia roku obrotowego, , a jeżeli ofiary w tym terminie nie zostaną rozdysponowane, również w terminie 3 miesięcy od zakończenia każdego roku obrotowego do momentu rozdysponowania zebranych ofiar; 2) w terminie 30 dni od zakończenia 12 miesięcznego okresu od zakończenia zbiórki publicznej, a w przypadku gdy ofiary w tym terminie nie zostaną rozdysponowane, również w terminie 30 dni od zakończenia każdego kolejnego 12-miesięcznego okresu, aż do momentu rozdysponowania zebranych ofiar – w przypadku komitetów społecznych.

Informacje o zbiórkach i sprawozdania będą opublikowane na portalu zbiórek publicznych przez 10 lat licząc od dnia upływu terminu przesłania ostatniego sprawozdania.

Jak widać, nie ma ograniczeń czasowych w korzystaniu z zebranych darów, nie trzeba wszystkich rozdysponować w ciągu miesiące od zakończenia zbiórki. Ważne jednak, aby pamiętać o obowiązku składania wszystkich sprawozdań, bowiem niedopełnienie tego obowiązku może skutkować odmową zamieszczenia zgłoszenia o kolejnej planowanej zbiórce, a zatem niemożliwością jej legalnego prowadzenia.

3.10. Przepisy karne Prowadzenie zbiórek publicznych z naruszeniem Ustawy o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych podlega karom przewidzianym w Kodeksie wykroczeń.

Art. 56. § 1. K to bez wymaganego zgłoszenia zbiórki publicznej lub niezgodnie ze zgłoszeniem zbiórki publicznej organizuje lub przeprowadza publiczną zbiórkę ofiar, podlega karze grzywny. § 2. Podżeganie i pomocnictwo są karalne. § 3. Można orzec przepadek przedmiotów uzyskanych ze zbiórki publicznej przeprowadzonej niezgodnie ze zgłoszeniem, orzeka się zaś ich przepadek, gdy zbiórkę publiczną przeprowadzono bez zgłoszenia. § 4. Można orzec przepadek przedmiotów uzyskanych z czynu określonego w § 1 także wtedy, gdy zostały one przekazane przez sprawcę innej osobie lub instytucji, jak i przepadek pieniędzy uzyskanych za zebrane ofiary w naturze i rzeczy nabytych za uzyskane ze zbiórki publicznej pieniądze. § 5. P rzedmioty, co do których orzeczono przepadek, należy przekazać instytucji pomocy społecznej lub instytucji kultury.

3. Zbiórki publiczne

strona 20

4. Loteria fantowa Loteria fantowa to atrakcyjna forma pozyskiwania środków dla organizacji, które mają na zbyciu przedmioty lub usługi i mogą je przeznaczyć na wygrane w loterii. Loteria fantowa to bowiem gra o charakterze losowym (w odróżnieniu np. od gier, w których trzeba się wykazać wiedzą czy umiejętnościami), w której uczestniczy się przez nabycie losu lub innego dowodu udziału w grze. Wygrane są rzeczowe, a zysk ze sprzedaży losów przeznaczany na działalność społecznie użyteczną.

Organizowanie loterii fantowych reguluje Ustawa o grach hazardowych, w której przewidziano tzw. „małą loterię fantową” na tyle uproszczoną, że może ją zorganizować każda organizacja, nie wiąże się bowiem z żadnymi opłatami czy podatkami, a formalności są ograniczone do minimum.

Warto wiedzieć: „Mała loteria fantowa” to loteria, w której suma wartości wszystkich nagród nie przekracza tzw. kwoty bazowej. Kwota bazowa jest zdefiniowana w art. 70 Ustawy o grach hazarowych i jest równa kwocie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego w obwieszczeniu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Głównego Urzędu Statystycznego.

W 2016 roku kwota bazowa wynosi 4063,75 zł, a zatem łączna wartość wszystkich przeznaczonych na loterię fantową nagród rzeczowych nie może tej kwoty przekroczyć. Jeśli loterię fantową organizuje organizacja posiadająca statut pożytku publicznego, limit dla niej wynosi aż 15-krotność kwoty bazowej czyli 60 956,25 zł. Łączna wartość puli wygranych w loteriach fantowych organizowanych przez organizację pożytku publicznego, nie może przekroczyć w ciągu roku kalendarzowego trzydziestokrotności kwoty bazowej (121 912,5 zł).

4.1. Losy Ogólna wartość wygranych w loterii fantowej nie może być niższa niż 30% łącznej ceny przeznaczonych do sprzedaży losów. Wartość wszystkich losów jakie możemy wyprodukować można zatem łatwo policzyć według następującego wzoru: (wartość nagród x 100) : 30

4.2. Fanty Fanty, czyli wygrane mogą pochodzić z darowizn od osób lub firm lub być wyprodukowane przez podopiecznych naszej organizacji. Jeśli nie mamy żadnych fantów na loterię, możemy zaapelować o przynoszenie ich w darowiźnie - tak funkcjonuje wiele lokalnych loterii charytatywnych organizowanych przez organizacje lub parafie.

Przeznaczając na loterię nagrody o łącznej wartości 3 900 zł możemy sprzedać losy za 13 000 zł. Ten rachunek pokazuje, że jeśli organizacja ma dobry pomysł na organizację loterii (cel, czas, miejsce, cena losu, format), to nawet gdyby nagrody musiała kupić, ze sprzedaży losów i tak może zarobić dwukrotność wartości tych nagród.

4. Loteria fantowa

strona 21

4.3. Formalności Z formalnego punktu widzenia organizacja „małej loterii fantowej” nie jest bardzo skomplikowana, choć wymaga przygotowania dokumentacji i pilnowania terminów. Loteria nie wymaga zezwolenia, ale trzeba ją zgłosić w urzędzie celnym na co najmniej 30 dni przed rozpoczęciem sprzedaży losów.

Zgłoszenie loterii powinno zawierać: 1) dane organizacji oraz dane osobowe osób zarządzających nią, 2) określenie czasu i miejsca w jakim prowadzona będzie loteria, 3) dokładne wyznaczenie celu, na który przeznaczony będzie dochód z loterii, 4) określenie planowanej liczby losów, 5) zobowiązanie wypłacalności nagród, 6) regulamin gry, 10) oświadczenie o legalności źródeł pochodzenia środków finansowych lub innego majątku przeznaczonego na urządzenie loterii fantowej, 11) oświadczenie o niezaleganiu z zapłatą podatków stanowiących dochód budżetu państwa, należności celnych oraz składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne, 12) wzór losu, 13) oświadczenie osób fizycznych zarządzających organizacją, że nie były skazane za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, 14) oświadczenie osoby nadzorującej oraz osoby bezpośrednio prowadzącej tę grę o znajomości przepisów ustawy w zakresie loterii fantowych.

4. Loteria fantowa

strona 22

Podsumowanie To tylko niektóre ze źródeł i metod pozyskiwania środków na działalność organizacji, omówione głównie od strony formalnej – to ramy w jakich się musimy zmieścić. Skuteczność naszych działań zależy zawsze od wielu czynników: od wagi celu na realizacje którego szukamy środków, wiarygodności organizacji oraz atrakcyjności samej formy ubiegania się o wsparcie. Im bardziej kreatywnie do tego podejdziemy, tym większe szanse, że potencjalni wspierający zauważą nas wśród bardzo licznych przecież organizacji zabiegających o ich uwagę i zaangażowanie.

Celowo pominęłam w tej publikacji temat składek członkowskich oraz dotacji, bo są to formy stosunkowo dobrze znane organizacjom i szczegółowo uregulowane albo w ich statutach (składki członkowskie) albo w dokumentach konkretnych programów grantowych (dotacje).

Zdecydowałam się pominąć też crowdfunding (finansowanie społecznościowe poprzez specjalne platformy internetowe), bo choć jest to coraz popularniejsza metoda finansowania działalności społecznej, nie jest ona uregulowana żadnymi własnymi przepisami, niewiele też wiemy jeszcze o tym, jak przychody z niej traktują urzędy skarbowe, a w samym środowisku organizacji pozarządowych pojawiają się sprzeczne opinie, jak należy je traktować - jako darowizny czy jako sprzedaż usług (bo są i takie głosy, wszak większość serwisów crowdfundingowych wymaga oferowania wpłacającym konkretnych nagród). Zachęcam do korzystania z tej formy pozyskiwania środków, ale do czasu ukształtowania się w miarę spójnego podejścia formalnego, do każdej akcji crowdfundingowej trzeba podchodzić bardzo indywidualnie.

porozmawiajmyopieniadzach.org

Publikacja powstała w ramach Projektu „Porozmawiajmy o pieniądzach” sfinansowanego ze środków Funduszu Inicjatyw Obywatelskich oraz Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.