ΕΠΑΘΛΟ 89

Άνω-Κάτω Δολιανά

Βανίλιες Φενεού: φασολάκι από τζάκι | Παλαιομονάστηρο Βρονταμά, μνημείο θυσίας

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2013

ένας τόπος, δυο καρδιές...

Γαλάτιστα Η άγνωστη Χαλκιδική

Στα χωρικά του Μογγοστού

89

#

τιμή: 4,00 € www.epathlo.gr

Φυτώρια Εσπεριδοειδών Ελιάς - Πυρηνόκαρπων Σκαφιδάκι Αργολίδας, 212 00 Άργος Τηλ. / Fax. 27510 63442, 42302 Κιν. 6974649260, 6974779901 e-mail: info1@fitoria-faklaris.gr

Φυτώρια Αμπέλου 1ο χλμ. Άργους-Καρυάς, 212 00 Άργος Τηλ. / Fax. 27510 63442, 21334 Κιν. 6977655364, 6974779901 e-mail: info@fitoria-faklaris.gr

6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

12 24

Εξώφυλλο: Δολιανά Φωτογραφία: Κων/νος Ντόκος ΕΔΡΑ Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr, epathlo@otenet.gr

42 θέματα

ΙΔΙΟΚΤΗΤΡΙΑ - ΕΚΔΟΤΡΙΑ Γεωργία Ντόκου

12 Άνω-Κάτω Δολιανά 24 Γαλάτιστα ένας τόπος, δυο καρδιές

Η άγνωστη Χαλκιδική

36 Τοτουδηλητήριο χρυσού

38 Πατητήρι-μουσείο

40 Κων/νος Καραθεοδωρή

χωρικά 42 Στα του Μογγοστού

ο Έλληνας, η διάνοια

στο Σολομό Κορινθίας

54 Βανίλιες Φενεού 62 Παλαιομονάστηρο Βρονταμά φασολάκι από τζάκι

μνημείο θυσίας

μόνιμες στήλες 9

Το Έπαθλο του Μήνα Τα γαμοτράγουδα

Πάθους ή 11 ήτουτουΒάθους Το μαγκάλι

81 Sotosblog

Και όμως γυρίζει

82 Μια στάση εδώ

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167

Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Κωνσταντίνος Ντόκος ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ Ελένη A. Παπαδοπούλου ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ POSITIVE designlab Σουλτανίδης Γιάννης, Στεφανία Βολικάκη ΦΙΛΙΚΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ Σώτος Χρυσαφόπουλος Αναστάσιος Ντόκος Σταυρούλα Πλιάκου Γιάννης Φαρσαράκης Patricia van der Wal ΕΚΤΥΠΩΣΗ PAPERGRAPH BI.ΠΑ Λουτρακίου ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Κατερίνα Μάρα Φρόσω Αγγελοπούλου ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Ετήσια Ιδιωτών: € 20,00 Ετήσια Επιχειρήσεων Νομικών Προσώπων Εξωτερικού: € 50,00 Ο.Τ.Α.: € 65,00 Εθνική Τράπεζα 314 / 36897354 Τράπεζα Πειραιώς 5500018321433

ου ιωδί ς» ξη Τρ πεταλιέ ννη. ρ α ν ο ά Έ θ – ω ρ Ι ή γίου τις «Ο ριακ 2 Κυ άδα από νιά του Α 0 / 4 2 τ ο δηλα στη γειτ 0 Πο 19:3 ι με φωτιά λέν τ και γ

ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΟΥΣ - ΜΥΚΗΝΩΝ

07/03 19:00 Τσικνο Ελ τον Πο ληνικό: Απο πέμπτη κρ λιτιστικ ό Σύλλ ιάτικο γλέντι ογο «Η α Πυραμ πό ίδα».

10/03 Κυ αλαντρέ ριακή ν και αποκ ι: Βλάχικος γάμο ριάτικο γλ ς έντι.

14:30 Μ

15:00

» ριακή 17/03 Κυ ΛΙΚΗ ΠΑΡΕΛΑΣΗ μα ΒΑ έα Α θ Ν υ Ρ λ Α ο π Κ ό ΕΓΑΛΗ αγορικ υ. ο λ α β 16:00 «Μ γορά: Φαντασμ ά ν ήΑ ψιμο καρ ϊκ ά α κ ι Λ α 0 κ :3 ας» 18 της ημέρ «Η τρέλα

αση. κή υρια κή παρέλ Κ 3 0 ι 10/ βαλ αρνα ίος: Κ

Νέα Κ

18/03 Καθαρή Δευτέ ρα Κούλουμα στη Νέα Κίο και στα Δημοτικά Δια

Αναζητήστε το αναλυτικό πρόγραμμα στην έντυπη μορφή του, ή ηλεκτρονικά: www.argosculture.gr και www.newargos.gr, Σελίδα FACEBOOK: ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΔΗΜΟΥ ΑΡΓΟΥΣ – ΜΥΚΗΝΩΝ 2013

μερίσματα.

9

ΤΟ ΕΠΑΘΛΟ ΤΟΥ ΜΗΝΑ Ελένη Α. Παπαδοπούλου

Τα γαμοτράγουδα Είπα να σας ταξιδέψω σε μέρη πιο αυτόνομα. Τόπους που έχουν τις ρυτίδες του χρόνου αλλά δεν καταδέχονται το μακιγιάζ. Αυτούς που κάποιες σπίθες έκρυψαν στα σπλάχνα τους απ’ την λιτή, ελληνική αρχοντιά. Βλέποντας τις ειδικές ζώνες σκλάβων να μας φλερτάρουν, τα δηλητήρια να χύνονται στις πηγές και τα δέντρα να πέφτουν στο χρυσό βωμό της απληστίας... είπα να σας ταξιδέψω σε εστίες ελπίδας. Στα Δολιανά, υπάρχει ακόμα η μνήμη του Νικηταρά, οι καστανιές, τα δροσερά ρυάκια. Στον Μογγοστό αντέχουν οι παλιές βελανιδιές και τα μαυρόπευκα της Βελίνας είναι εκατόχρονα. Η Γαλάτιστα δεν έχει ανάγκη από περαστικούς τουρίστες. Από προσκυνητές της ιστορίας και της αυτάρκειάς της, μόνο. Αν δεν το μάθατε, η επανάσταση ξεκίνησε στη Χαλκιδική και τη Θράκη. Και στο Φενεό της κιδαρίας Δήμητρας, μια μικρή θαυματουργή «βανίλια» φοράει τ’ άσπρα της και ετοιμάζεται να αναμετρηθεί με τη Mosanto. Αν δεν το μάθατε κι αυτό, από ενάρξεως των μνημονίων, γαμοτράγουδα άδονται και αναπαράγονται επί καθημερινής βάσεως σε κάθε πικραμένη γωνιά της πετρελαιοφόρου, χρυσοφόρου... Ψωροκώσταινας. Σε τρελό οίστρο οι γειτονιές με τις φωτιές. Άλλη μια άνοιξη ρακένδυτης πατρίδας ξημερώνει. Ότι μπορείς απ’ τα κουρέλια της να σώσεις, σώσε. Μονάχα μην αφήσεις να της ράψουνε αταίριαστο κουστούμι. Γυμνή καλύτερα... Ολόγυμνη, με τις πληγές και την αλήθεια της.

9

Μπορείς ν’ αντισταθείς;

ΠΟΤΟΠΟΪΙΑ ΚΩΣΤΕΑ - Αναγνωσταρά 35 & Νικηταρά 6 - GR 24 100 ΚΑΛΑΜΑΤΑ - Μεσσηνία, Ελλάδα DISTILLER KOSTEAS - Μπιζανίου 6 - GR 24 100 ΚΑΛΑΜΑΤΑ - Τηλ.: 27210 22604 - Fax: 27210 98638 w w w. k o s t e a s . g r

11

ή του ΠΑΘΟΥΣ ή του ΒΑΘΟΥΣ Ελένη Α. Παπαδοπούλου

Το μαγκάλι Τα διαχρονικά λαϊκά σύμβολα, δεν φτιάχνονται σε κλιματιζόμενα γραφεία. Τα γεννάει ο κραδασμός της συλλογικής ψυχής εκεί που συγκλονίζεται από κορυφαία ιστορικά συμβάντα. Σαν λαός, γεννήσαμε σπουδαία σύμβολα... Οικουμενικά και εσαεί ανά τους αιώνες αναπαραγόμενα. Της ελευθερίας, της δημιουργίας, του ηρωισμού... Από τον μαίανδρο ως την ελιά, από τον δωρικό κίονα ως τη δάδα, από την δάφνη ως τη σημαία μας... Σύμβολα τιμής και περηφάνιας. Στις μέρες τούτες της ντροπής γεννήθηκε ένα σύμβολο παράταιρο... Ένα σύμβολο που συνδέθηκε με τον χαμό ανθών και γιγάντωσε την οργή μας. Να την θυμάσαι αυτή τη μέρα. Να θυμάσαι κάθε μέρα που ένα παιδί χάνει τη ζωή του από την φτώχια κι ένας ολόκληρος λαός, βουβός κι αμήχανος διασύρεται στα πέρατα της γης. Δεν επαρκούν πια οι σποραδικές και ασυντόνιστες κραυγές. Κι αν δεν μπορείς ακόμα να σηκωθείς και να παλέψεις γι’ αυτό το άδικο... Αν δεν σου φτάνουν τόσοι θάνατοι, τόση αδικία, τόση ευτέλεια... Αν δεν καταλαβαίνεις ότι μόνο πάνω στη στάχτη του κακού μπορείς να χτίσεις έναν άλλο, πιο δίκαιο κόσμο για τα παιδιά σου... Τουλάχιστον, μη φτιάχνεις λάθος σύμβολα. Μην καταριέσαι το μαγκάλι. Το «μαγκάλι» που καίει τις ζωές των παιδιών μας είναι οι πολιτικοί των μνημονίων και της υποτέλειας. Ούτε η κρίση, ούτε οι τράπεζες, ούτε οι ξένοι...

300 πυρακτωμένα μαχαίρια, σε εγκληματικά χέρια, αποτεφρώνουν τις ζωές μας. Τιμώρησέ τα!

11

12

OΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Αναστάσιος Ντόκος |

Κωνσταντίνος Ντόκος

Αγνή πλούσια βλάστηση, τρεχούμενα νερά και ποταμός με αρχαίες ρίζες. Χώματα ιστορικά και επινοητικοί, φιλόξενοι κάτοικοι που χουν χωρίσει τη ζωή τους στα δύο λόγω των καιρικών συνθηκών, συνθέτουν ένα παραμυθένιο σκηνικό για μια πρωτόγνωρη εξόρμηση. Έλα και θα τα ερωτευτείς όπως κι εμείς…

13

Άνω- Κάτω Δολιανά

ένας τόπος, δυο καρδιές…

14 Άνω-Κάτω Δολιανά ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Έχοντας κατά νου απ’ τη μια τη φυσική, παρθένα ομορφιά του, μιας κι αποτελεί τμήμα του Οικολογικού Πάρκου Πάρνωνα-Υγροτόπου Μουστού κι απ’ την άλλη την ιστορική του σημασία, αποφάσισα να ξεκινήσω ένα τσουχτερό πρωινό του Γενάρη για τον πρώτο μου οδοιπορικό σταθμό, τον παραδοσιακό οικισμό των Δολιανών, ένα απ’ τα ωραιότερα χειμερινά καταφύγια της Πελοποννήσου. Η ονομασία του χωριού, μας τραβάει αιώνες πριν. Εδώ στα 1684 ο ναύαρχος Φραγκίσκος Μοροζίνι σύμφωνα με τον κ. Φρίξο Τζουτζόπουλο αφού κατέλαβε όλη την Πελοπόννησο, έφερε από την Ήπειρο και την Ακαρνανία φτωχό πληθυσμό για να καλλιεργήσει και να «αναστήσει» τη γη. Έτσι πολλά χωριά όπως τα Δολιανά της Ηπείρου απέκτησαν «αδερφάκια» στην Πελοπόννησο. Τον

20 ο αι. το χωριό, όπως και άλλα ορεινά χωριά της Πελοποννήσου, πέρασε δύσκολες στιγμές. Αρκετοί κάτοικοι έφυγαν για την Αμερική αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Άλλοι πάλι κατέβηκαν στα πεδινά κι ανέβαιναν τα καλοκαίρια στο χωριό για να απολαύσουν το υγιεινό κλίμα του. Όμως τις τελευταίες δεκαετίες αποκτά και πάλι τη χαμένη του αίγλη, παρουσιάζοντας ραγδαία ανάπτυξη. «το μπαλκόνι της Αρκαδίας» Χτισμένα αμφιθεατρικά στα ριζά του χιονισμένου Πάρνωνα, τα Άνω Δολιανά μας χαιρετούν περήφανα από μακριά. Πλησιάζοντας μια αίσθηση ελευθερίας μας κυριεύει. Ανεβαίνουμε στην κεντρική πλακόστρωτη πλατεία του χωριού με το υψόμετρο να αγγίζει τα 1050μ.,

το σπίτι όπου ταμπουρώθηκε ο Νικηταράς

όπως μαρτυρεί και η καρφιτσωμένη πινακίδα στο γερο-πλάτανο και αφήνουμε το βλέμμα μας να χαθεί στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, στον κάμπο της Τρίπολης αλλά και πιο μακριά στο Μαίναλο, το Αρτεμίσιο, το Χελμό και τον Ερύμανθο. η πρώτη γνωριμία Δίπλα απ’ το γερο-πλάτανο το παραδοσιακό καφενείο της κυρά Βούλης δίνει την ευκαιρία για μια πρώτη γνωριμία με τους κατοίκους. Με ζεστή σοκολάτα στην κούπα και με τη σόμπα στο κέντρο να καίει αρχίζει η κουβέντα με τους θαμώνες που μας διηγούνται μελιστάλαχτες ιστορίες. Για

15

ρέμα Αϊ Γιάννη

16 Άνω-Κάτω Δολιανά ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

ρωμαϊκό υδραγωγείο-γέφυρα στο ρέμα της Λουκούς τα περίφημα σαγματοποιεία που παλαιότερα διαφήμιζαν το χωριό και για τα χειμαδιά τους στα Κάτω Δολιανά όπου μεταφέρονται πανηγυρικά οι κάτοικοι στις αρχές Νοέμβρη προκειμένου να αποφύγουν τα κρύα του χειμώνα, αλλά και για να καλλιεργήσουν τους απέραντους ελαιώνες τους. στην αγκαλιά της πέτρας Μετά τις υπέροχες στιγμές στο καφενείο και με ορμητήριο την πλατεία, που το καλοκαίρι γεμίζει τραπέζια, περπατούμε στα πλακόστρωτα καλντερίμια, για να ρουφήξουμε κάθε σπιθαμή του αυθεντικού τοπίου. Σε κάθε μας βήμα η λευκή μαρμαρόπετρα μας συντροφεύει. Είναι η ίδια πέτρα που κόσμησε πολλά αρχαία μνημεία και ναούς της Πελοποννήσου και που παράγεται από το αρχαιοτάτων χρόνων λατομείο του χωριού. Πετρόχτιστες αρχοντικές οικίες με αχνιστές καμινάδες και παραδοσιακούς φούρνους, μεγαλοπρεπείς εκκλησίες και πέτρινες κρήνες με κρυστάλλινο γάργαρο νερό συνοδευόμενα από το καταπράσινο περιβάλλον, σου δημιουργούν την αίσθηση πως ζεις σε παραμύθι όπου θα ξεπηδήσουν μπρος σου ρηγόπουλα και βασιλοπούλες. Λίγο πιο πάνω το παλιό δημοτικό σχολείο με τα κάρα να κοσμούν τον αύλειο χώρο σε ταξιδεύει σε άλλες εποχές. Χτίστηκε στις αρχές του περασμένου αιώνα με χρήματα των απόδημων Δολιανιτών και μέχρι πριν λίγους μήνες λειτουργούσε ως παραδοσιακός ξενώνας. το ταμπούρι του Νικηταρά Με συντροφιά την ιστορία κατεβαίνουμε χαμηλότερα, στην

είσοδο του χωριού. Εκεί, στο ρέμα του Τσάκωνα θαυμάζουμε την προτομή του γενναίου αγωνιστή Νικηταρά ο οποίος στις 18 Μαΐου 1821 με τους άντρες του και με 150 ψυχωμένους Δολιανίτες έβαλαν το δικό τους πελώριο λίθο στον αγώνα για λευτεριά. 6000 Τούρκοι υπέκυψαν στην πολεμική του δεινότητα που του χάρισε μετά τη μάχη το προσωνύμιο «Τουρκοφάγος». Η σύγκρουση αυτή όπως αναφέρει και ο Φωτάκος στα απομνημονεύματά του ήταν καθοριστική για την ψυχολογία των Ελλήνων. Απέναντι κραταιό στέκει ακόμα

τ’ αρχοντικό του Χριστοφίλη όπου ταμπουρώθηκε ο Νικηταράς κατά τη μάχη. Η πλακόστρωτη σκεπή του και οι 11 πολεμίστρες κρατούν καλά φυλαγμένα τα μυστικά του Αγώνα. Σύντομα εδώ με τη συνδρομή του Πολιτιστικού Συλλόγου θα λειτουργήσει μουσείο. τα μυστικά του δάσους Αποφασίζουμε να αφήσουμε για λίγο το χωριό και κατευθυνόμαστε απέναντι προς το καστανόδασος, με το εκκλησάκι του Αϊ Γιάννη να μας περιμένει για να

17

μας προσφέρει μια πανοραμική θέα του χωριού. Περπατώντας μες στο χιονόνερο καστανιές, βελανιδιές, πλατάνια και καρυδιές μας συντροφεύουν σε κάθε μας βήμα. Χρυσαφένια φύλλα, πέτρινες κρήνες με δροσερό νερό, παγκάκια και ξύλινα γεφυράκια μας προσφέρουν απλόχερα τη φιλοξενία τους. Μέσα στην πλούσια βλάστηση το ρέμα του Αϊ Γιάννη, ένας μικρός, εντυπωσιακός καταρράκτης σε συνεπαίρνει με το κελάρυσμα του νερού του. Μερικά βήματα πιο κάτω στο χείλος ενός βράχου χτισμένο το ξωκλήσι του Αϊ Γιάννη. Ανεβαίνο-

ντας το μονοπάτι μια μαρμάρινη επιγραφή στην αυλή σ’ ενημερώνει πως «Εδώ ξεκουράστηκε ο Νικηταράς με τα παλικάρια του λίγο πριν τη μάχη των Δολιανών στις 18 Μαΐου 1821». Καθόμαστε στο μπαλκόνι του κι απολαμβάνουμε τη θέα απέναντι στο χωριό, που το βλέπουμε να βυθίζεται αργά-αργά στην ομίχλη. Νιώθουμε ένα βαθύ ήχο να φτάνει στ’ αυτιά μας. Αισθανόμαστε πως οι νύμφες τρέχουν και χορεύουν στους ήχους της σύριγγας του θεού Πάνα. Ξεπηδούν εικόνες στο μυαλό, τότε που θεοί κι άνθρωποι ζούσαν αντάμα.

Κινούμενοι στο δάσος παρατηρούμε την προσεχτική ανθρώπινη παρέμβαση. Το Δασαρχείο Κυνουρίας με σημάνσεις και ξύλινες κατασκευές έχει διαμορφώσει κατάλληλα το χώρο, ώστε ο επισκέπτης να απολαύσει κάθε είδους δραστηριότητα. Από εδώ περνάει και το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4, το διάσημο πέρασμα για ορειβάτες και φυσιολάτρες. Μετά από λίγες στροφές, σε υψόμετρο 1.180μ. θαμπώνεσαι από τη μαγεία της Χορευταρούς. Ο θρύλος θέλει εδώ τους αέρηδες να χόρευαν με τις νεράιδες. Ατενίζεις τα βουνά που απλώνονται

18 Άνω-Κάτω Δολιανά ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

καθολικό Μονής Λουκούς

μπροστά σου και σαγηνεύεσαι από τη γοητεία της τοποθεσίας. Μέσα σ’ αυτό το βουκολικό τοπίο το Δασαρχείο Κυνουρίας σε συνεργασία με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης κατασκεύασε ένα παραμυθένιο χωριό, το «Δασικό χωριό» σφηνωμένο στο απέραντο πράσινο. Οι ώρες κυλούν ευχάριστα και μεσημέρι πια αποφασίζουμε να βαδίσουμε στα βήματα των κατοίκων κατηφορίζοντας στα Κάτω Δολιανά. Φεύγοντας, νιώθουμε μια νοσταλγία να μας κυριεύει. Ο ήχος των τρεχούμενων νερών και το καταπράσινο του δάσους που αφήνουμε πίσω, μας χαιρετούν και μας κλείνουν ραντεβού για να μας αποπλανήσουν και πάλι. Καθ’ οδόν ξεδιπλώνονται γύρω μας πανέμορφα τοπία άγριας ομορφιάς.

με συντροφιά τον Τάνο Πλησιάζοντας την πεδιάδα της Θυρέας τα πρώτα σπίτια του χωριού δεν άργησαν να φανούν βυθισμένα στα ελαιόδεντρα και με τον ποταμό Τάνο στα πόδια τους, τον περίφημο ποταμό που πρώτος ο Ευριπίδης αναφέρει στο στίχο 410 της «Ηλέκτρας». Σε τούτα εδώ τα χώματα, μόλις 103 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, οι Δολιανίτες αποφάσισαν να φτιάξουν τα χειμερινά σπιτικά τους, για να γλιτώσουν από το βαρύ κρύο του πάνω χωριού που επηρεάζει αρνητικά τα ζώα τους, αλλά και τις καλλιέργειές τους. Το χωριό έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια και σήμερα αριθμεί 1300 περίπου κατοίκους που ασχολούνται με τη γεωργία, την ελαιουργία και την κτηνοτροφία. Γύρω απ’ το χωριό, πολλά λιοτρίβια παράγουν ένα εξαιρετικό ελαιόλαδο απαλό κι ανόθευτο. Μπαίνοντας στον οικισμό το βλέμμα μας τραβούν οι φυσικές σπηλιές που έχουν δημιουργηθεί

εξαιτίας της διάβρωσης του εδάφους από τα νερά του ποταμού. Φτάνουμε στην πλακόστρωτη πλατεία στο κέντρο του χωριού που την κοσμούν υπεραιωνόβιοι φοίνικες και το Δημοτικό Σχολείο. Γύρω απ’ αυτήν παραδοσιακά καφενεία και ταβέρνες, μας καλούν να κάτσουμε να ξαποστάσουμε. Ζεστοί κάτοικοι μάς μιλούν για τις ασχολίες τους και μας παροτρύνουν ν’ ανέβουμε στο ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής για να απολαύσουμε τη θέα. Μετά το σύντομο διάλειμμα περιπλανιόμαστε στα γραφικά δρομάκια του παραδοσιακού αυτού οικισμού. Αναπαλαιωμένα πέτρινα σπίτια με κεραμοσκεπή συνυπάρχουν αρμονικά με τις νέες κατοικίες που χτίζονται με σεβασμό στην αρχιτεκτονική του χωριού. Πέτρινοι φούρνοι στις αυλές σε οδηγούν χρόνια πίσω. Πιστοί στις παραινέσεις των κατοίκων αποφασίζουμε να ανέβουμε στο ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής που είναι χτισμένο στην έξαρση ενός επιβλητικού βράχου.

19 αγιογράφηση Μονής Λουκούς

Από δω πάνω το βλέμμα σου αγγίζει το απέραντο γαλάζιο του Αργολικού κόλπου. εκεί που η αρχαιότητα συναντά το Βυζάντιο

άγαλμα σ τον αύλειο χώρο της Μονής Λουκούς

Έχοντας γεμίσει ψυχικά από την επιβλητική αυτή θέα, κατεβαίνουμε και κατευθυνόμαστε λίγα βήματα έξω απ’ το χωριό. Πάνω στο δρόμο που οδηγεί στο Άστρος, στην περιοχή της Εύας όπου σύμφωνα με τον Παυσανία βρισκόταν «η Εύα, η μεγίστη των θυρεατικών κωμών», συναντά κανείς τα ερείπια της Έπαυλης του Ηρώδου του Αττικού και την ονειρική Μονή Λουκούς. Πρώτος σταθμός η Έπαυλη που αποτελεί ένα από τα πλουσιότερα αρχαιολογικά μνημεία της Ευρώπης με πληθώρα εξαιρετικών αρχιτεκτονικών, γλυπτών και ψηφιδωτών ευρημάτων. Εδώ ο σοφιστής Τιβέριος Κλαύδιος Αττικός Ηρώδης που υπήρξε ταυτόχρονα μανιακός συλλέκτης έργων τέχνης, θέλοντας να γευτεί την πλούσια βλάστηση του τόπου, επέκτεινε την έπαυλή του, που ξεπερνά τα 20.000 τμ, με λαμπρά οικοδομήματα, καθιστώντας την ένα απ’ τα σημαντικότερα ρωμαϊκά κέντρα της Πελοποννήσου. Η πρώτη οικοδομική φάση της έπαυλης υπολογίζεται στον 2ο αι. μ.Χ.. Τα πρώτα ευρήματα ήρθαν στο φως στις αρχές του 19ου αι.. Μέχρι σήμερα έχουν αποκαλυφθεί το Αίθριο, η τεχνητή τάφρος-ποταμός που μετέτρεπε την έπαυλη σε νησίδα, τρεις στοές με εκπληκτικά ψηφιδωτά, η Εξέδρα, το Μέγαρο, το λουτρικό συγκρότημα κι άλλα ερείπια. Οι συστηματικές ανασκαφές συνεχίζονται

20 Άνω-Κάτω Δολιανά ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

θέα από την Αγία Παρασκευή προς τον Αργολικό κόλπο

στον εξαίσιο αυτό αρχαιολογικό χώρο προκειμένου ν’ αναδειχτεί εξ’ ολοκλήρου το μεγαλείο του. Παράλληλα αρχιτεκτονικά της μέλη και αγάλματα έχουν μεταφερθεί απέναντι στη Μονή Λουκούς αλλά και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άστρους και Τρίπολης. Απ’ την άλλη πλευρά του δρόμου, «κουρνιασμένη» στα βουνά του «μεγάλου» Πάρνωνα, βρίσκεται η Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Λουκούς, ένα από τα ωραιότερα μοναστήρια της Αρκαδίας. Εδώ κατά την αρχαιότητα θεωρείται πως υπήρχε το Ιερό του Πολεμοκράτους, εγγονού του Ασκληπιού. Ο σημερινός ναός προς τιμήν της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος χτίστηκε το 1117 πάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικού ναού του 5ου αι. μ.Χ. και ανήκει στον τύπο του σύνθετου

τετρακιόνιου εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο. Το χαρακτηριστικό και συνάμα εντυπωσιακό στοιχείο είναι η χρησιμοποίηση υλικού από τα κτίσματα της γειτονικής έπαυλης του Ηρώδου του Αττικού, που εντοιχίστηκαν τόσο στο καθολικό της μονής όσο και σε άλλα κτίσματα. Μέσα στο ναό το βλέμμα σου αρχικά τραβάει το δάπεδο όπου αποτελείται από πολύχρωμα μαρμαροθετήματα κι ένα δικέφαλο αετό, μαρτυρώντας πως η Μονή υπήρξε Πατριαρχική-Σταυροπηγιακή. Εξαιρετικές τοιχογραφίες του 17ου αι. κοσμούν τους τοίχους και το ξυλόγλυπτο τέμπλο. Μισοφωτισμένες από τα κεριά οι μορφές των αγίων και ποτισμένες με το άρωμα του λιβανιού, νιώθεις πως ξυπνούν και διεισδύουν στα μύχια της ψυχής σου.

Στον προαύλιο χώρο η συνύπαρξη του βυζαντινού στοιχείου με τους αρχαϊκούς και ρωμαϊκούς χρόνους είναι εμφανής παντού. Γλυπτά που προέρχονται από την παρακείμενη έπαυλη και από το αρχαίο ιερό δένουν αρμονικά με την κατάνυξη που αποπνέει ο χώρος. Εντυπωσιακή είναι και η βιβλιοθήκη της Μονής με εκατοντάδες βιβλία, χειρόγραφους κώδικες και πατριαρχικά σιγίλια. Καθόμαστε με τις 8 μοναχές και την ηγουμένη Νεκταρία κι ακούμε πανέμορφες ιστορίες για τη Μονή. Μας εξιστορούν πως κατά τη διάρκεια της Επανάστασης προσέφερε σημαντικά στον Αγώνα για την Απελευθέρωση. Όμως το πλήρωσε ακριβά καθώς στις 5 Αυγούστου 1826 ο Ιμπραήμ της έβαλε φωτιά. Μαθαίνουμε επίσης και για το σημαντικό έργο

21 Αγία Παρασκευή

ανθισμένη αμυγδαλιά στα Κάτω Δολιανά

Ο Σύλλογος και οι εκδηλώσεις Στον παραδοσιακό τους ξενώνα «Εράσμειον», στα Άνω Δολιανά, είχαμε τη χαρά

που επιτελούν σήμερα, καθώς ασχολούνται με χειροτεχνικές και αγροτικές εργασίες. Λίγα μέτρα πιο πίσω, στο ρέμα της Λουκούς συναντούμε ένα εξαιρετικό ρωμαϊκό υδραγωγείο-γέφυρα με δύο τόξα, η «Μάνα του νερού» όπου και σήμερα διοχετεύει άφθονο νερό στο χώρο της μονής και στην ευρύτερη περιοχή. Με το φεγγάρι ν’ αρχίζει να ξεπροβάλλει δειλά-δειλά στον αρκαδικό ουρανό, αποφασίζουμε να πάρουμε το δρόμο της επιστροφής. Μπορεί το ταξίδι μας να διήρκησε μία ημέρα, όμως οι μοναδικές του εικόνες θα μας συντροφεύουν μια ζωή. Γυρνάμε το βλέμμα πίσω και υποσχόμαστε να επιστρέψουμε σύντομα. Έλα κι αφέσου στη μαγεία…

να συναντήσουμε δύο μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου, τον κ. Στράτη και την κα Μαρία. Μας μίλησαν για την πορεία του Συλλόγου όλα αυτά τα χρόνια. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος, που αποτελεί συνέχεια του Τουριστικού Συλλόγου, ιδρύθηκε το 1995 από την αγάπη μιας παρέας φίλων για τον τόπο τους και σήμερα αριθμεί 75 μέλη. Όλα αυτά τα χρόνια ο σύλλογος προσπαθεί να αναβιώσει τα ήθη και τα έθιμα του τόπου, ενώ τα τελευταία 15 χρόνια λειτουργούν χορευτικά παραδοσιακά τμήματα. Παράλληλα κάθε χρόνο διοργανώνει μια σειρά εκδηλώσεων που προσελκύουν χιλιάδες κόσμου. Το πρώτο Σάββατο του Νοεμβρίου πραγματοποιείται η «Γιορτή του Καστάνου» όπου οι γυναίκες του χωριού με μαεστρία φτιάχνουν εδέσματα με βάση το κάστανο. Την άλλη ημέρα, Κυριακή, πραγματοποιείται η μεταφορά της εικόνας του προστάτη Αγ. Γεωργίου με τα πόδια στα Κάτω Δολιανά. Αυτό το έθιμο έχει τις ρίζες του πολλές δεκαετίες πριν και υποδηλώνει τη μετακίνηση των κατοίκων από τα Άνω στα Κάτω Δολιανά για να περάσουν το χειμώνα αλλά και για ασχοληθούν με τις γεωργικές τους εργασίες. Η πανηγυρική τους επιστροφή πραγματοποιείται του Αγίου Γεωργίου. Επίσης τις Απόκριες διοργανώνει εναλλάξ κάθε χρόνο καρναβάλι ή το θρυλικό βλάχικο γάμο. Ανά 4 χρόνια το Μάιο στα Άνω Δολιανά γίνεται αναπαράσταση της νικηφόρας μάχης. Σημαντική εκδήλωση αποτελούν τα «Ηρώδεια», τριήμερες πολιτιστικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται ανά 2 χρόνια στον αρχαιολογικό χώρο της Έπαυλης του Ηρώδου του Αττικού. Επίσης στο έργο του Συλλόγου εντάσσεται και η λειτουργία προσεχώς του «Μουσείου Ιστορικής και Εθνογραφικής Τεκμηρίωσης Δολιανών» στο σπίτι όπου ταμπουρώθηκε ο Νικηταράς και όπου θα εκτίθενται μεταξύ άλλων όπλα του Αγώνα και αντικείμενα από επαγγέλματα των κατοίκων. Μεγάλος στόχος του Συλλόγου είναι η δημιουργία «Μουσείου Λατομικής Τέχνης και Ιστορίας» προκειμένου να αναδειχτεί το περίφημο από αρχαιοτάτων χρόνων μάρμαρο Δολιανών. Πληροφορίες 697 6992800

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΝΩ-ΚΑΤΩ ΔΟΛΙΑΝΑ Τα «Ονειρομαζέματα» Μια παρέα νέων ανθρώπων, του καφέ «Ονειρολόγιο», δημιούργησε τα τελευταία χρόνια μια ξεχωριστή γιορτή που την βάφτισε «Ονειρομαζέματα». Χαριστικό παζάρι, έκθεση φωτογραφίας, μουσική, χορός, τραγούδι, τσίπουρο και μεζεδάκια και πολλά άλλα, με φαντασία και κέφι και τόπο συνάντησης το ξωκκλήσι του Αγιάννη. Ένα εναλλακτικό, παρεϊστικο και στο πνεύμα των καιρών αντάμωμα για δημιουργική χαλάρωση και ξεφάντωμα, εκεί κοντά στα τέλη του Σεπτέμβρη.

Πρόσβαση - Το χωριό Άνω Δολιανά απέχει από την Αθήνα περίπου 200χλμ. Διανύεις την ΕΟ Αθηνών-Τριπόλεως και στη συνέχεια ακολουθείς το δρόμο για Σπάρτη. Σε απόσταση 2χλμ από την Τρίπολη στρίβεις αριστερά και κατευθύνεσαι προς τα χωριά της Ορεινής Κυνουρίας. Από Τρίπολη απέχουν 25χλμ και από Άστρος 45χλμ.

- Το χωριό Κάτω Δολιανά βρίσκεται στην πεδιάδα της Θυρέας πάνω στον οδικό άξονα ΤρίποληςΆστρους. Από Τρίπολη η απόσταση είναι περίπου 38χλμ και από Άστρος 7χλμ.

Φαγητό-Προϊόντα Εξαιρετικά αρκαδικά εδέσματα με γνήσια τοπικά προϊόντα σερβίρουν οι ταβέρνες του χωριού. Ό,τι τραβάει η όρεξή σου μπορείς να το γευτείς εδώ. Δοκίμασε χοιρινό με σέλινο, κόκορα με χυλοπίτες, αρνάκι ψητό, το περίφημο λαγωτό(αρκαδικό κουνέλι με σκόρδο), μοσχάρι στιφάδο, καγιανά και άφθονες σπιτικές χειροποίητες πίτες.

Καφενείο με παράδοση ενός αιώνα Στην κεντρική πλακόστρωτη πλατεία των Άνω Δολιανών, δίπλα από το γερο-πλάτανο επισκέψου το Παραδοσιακό Καφενείο «η Κυρά Βούλη». Μέσα σε μία φιλική ατμόσφαιρα η κυρία Αρετή με χαμόγελο θα σου σερβίρει ό,τι λαχταράς. Αχνιστός καφές, τσίπουρο και μεγάλη ποικιλία από λικέρ με πιο ξεχωριστό το «αντιψυκτικό ανθρώπων». Δοκίμασε παραδοσιακά γλυκά, όπως καρυδόπιτα, πορτοκαλόπιτα, όλα φτιαγμένα με μεράκι. Άνω Δολιανά Αρκαδίας Τηλέφωνο: 2710234107, 697 7018255 Φεύγοντας απ’ τα Άνω Δολιανά πάρε μαζί σου κάστανα και κεράσια, χειροποίητες χυλοπίτες και γλυκά του κουταλιού. Στα Κάτω Δολιανά αγόρασε αγνό, βιολογικό ελαιόλαδο και ελιές.

Διαμονή Στα Άνω Δολιανά υπάρχουν ζεστοί παραδοσιακοί ξενώνες πλήρως εναρμονισμένοι με το τοπίο που παρέχουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες.

Δραστηριότητες Κάνε πεζοπορία στο όμορφο καστανόδασος απέναντι από τα Άνω Δολιανά. Ακολούθησε το Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 και τα όμορφα μονοπάτια που έχει ανοίξει το Δασαρχείο Κυνουρίας. Δοκίμασε να κάνεις ιππασία με τα άλογα του Ιππικού Ομίλου Δολιανών,-μια εμπειρία που θα σου μείνει αξέχαστη-, mountain bike και τοξοβολία. Από τα Κάτω Δολιανά υπάρχει πρόσβαση στο φαράγγι της Λεπίδας με τους εντυπωσιακούς καταρράκτες.

Παραδοσιακή ταβέρνα

«το ∆ραγούνι»

«Μαλεβός»

Οινοποιεία

Παραδοσιακός ξενώνας

Δοκίµασε αυθεντικές γεύσεις παρέα µε ζυµωτό ψωµί και παρθένο ελαιόλαδο δικής τους παραγωγής στην πιο φηµισµένη παραδοσιακή ταβέρνα της περιοχής. Λίγο έξω απ’ τα Άνω Δολιανά ο κύριος Κώστας Βέµµος σε περιµένει σε ένα φιλικό, ζεστό περιβάλλον µε το όµορφο τζάκι αναµµένο και τα κάστανα να σιγοψήνονται. Έλα και ταξίδεψε στη µαγεία των παραδοσιακών γεύσεων και γλυκισµάτων.

Με άριστη γνώση και εµπειρία και µε τα πιο σύγχρονα µηχανήµατα η οινοποιεία Μαλεβός εµφιαλώνει 3 εξαιρετικά κρασιά που παλαιώνονται σε δρύινα βαρέλια. Μοσχοφίλερο, ερυθρός Cabernet Sauvignon και η τοπική ποικιλία του Κολλινιάτικου σας περιµένουν να τα δοκιµάσετε.

Πανέµορφο, πετρόχτιστο αρχοντικό, όπου το παραδοσιακό συναντά το σύγχρονο. Χτισµένο σε ένα περιβάλλον απαράµιλλου κάλλους µε µαγευτική θέα. Ζεστά, άνετα δωµάτια µε εκπληκτική διακόσµηση, τζάκι και στρώµατα Coco-Mat σου προσφέρουν τη θαλπωρή τους. Άνετος χώρος υποδοχής µε αναµµένο το τζάκι όπου µπορείς να απολαύσεις στιγµές χαλάρωσης και ένα πλούσιο πρωινό µε φρέσκα, αγνά προϊόντα, µόλις δυο ώρες από την Αθήνα.

Δραγούνι Δολιανών Τηλέφωνο: 2710238570 698 9444342

Οινοποιεία-Αµπελώνες Μαλεβός Μαγούλα 220 12 Τεγέα Αρκαδίας Τηλ.: 2710 544813 Fax: 2710 544587 www.malevos.gr info@malevos.gr

«Εράσµειον»

Άνω Δολιανά Αρκαδίας, Τ. 2710234073 - 6972706580 www.erasmion.gr - info@erasmion.gr

H κυρά-Βούλη Παραδοσιακό Καφενείο

Το υψόµετρο αγγίζει τα 1050 µέτρα στην πλακόστρωτη πλατεία των Άνω ∆ολιανών. Εδώ κάτω από την σκιά του γερο-πλάτανου είναι απλωµένα τα τραπεζάκια του καφενείου «η κυρά-Βούλη». Όλα σερβίρονται µε χαµόγελο και ευγένεια και ο πελάτης είναι φίλος που πάντα επιστρέφει µε την παρέα του. Τα γλυκά ταψιού και κουταλιού φτιαγµένα µε τον παλιό παραδοσιακό τρόπο θα µας αφήσουν µια «γλυκιά» ανάµνηση.

Παραδοσιακό καφενείο « η κυρά-Βούλη» Άνω ∆ολιανά Αρκαδίας Τηλ 2710234107, 6977018255

24

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Patricia van der Wal

Πίσω από τις φημισμένες παραλίες και τα μαγευτικά θέρετρα της Χαλκιδικής, στη θαλπωρή των ορεινών όγκων του Χορτιάτη και της κοιλάδας του Ανθεμούντα, «ζει και βασιλεύει» η Γαλάτιστα. Αυτάρκης, φιλόξενη, ζωηρή, προικισμένη με σπουδαία ιστορία και παράδοση...

25 Η Γαλάτιστα από τη κοιλάδα του Ανθεμούντα

Γαλάτιστα

Η άγνωστη Χαλκιδική

26 Γαλάτιστα

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ο πύργος της Γαλάτιστας

Σ

αράντα χιλιόμετρα από το κέντρο της Θεσσαλονίκης, μέσω της εθνικής οδού που συνδέει τη νύμφη του Θερμαϊκού με τη Σιθωνία και το Άγιον Όρος, προβάλει η ιστορική κωμόπολη Γαλάτιστα. Χτισμένη αμφιθεατρικά στη μεσημβρινή πλαγιά του Προφήτη Ηλία, που ανήκει στην οροσειρά του Κισσού (Χορτιάτη), δεσπόζει σε υψόμετρο 460 μ. πάνω από την εύφορη πεδιάδα του Ανθεμούντα, η οποία χάνεται στον ορίζοντα ακολουθώντας την κοίτη του ομώνυμου ποταμού προς τη θάλασσα. Η πεδιάδα πήρε το όνομά της από την αρχαία πόλη της Μυγδονίας «Ανθεμούς», και σύμφωνα με τη μυθολογία ο πρώτος βασιλιάς της, ο Μέροπας, σκοτώθηκε σε μονομαχία με τον Σίθωνα, γιο του Ποσειδώνα, όταν ζήτησε σε γάμο τη κόρη του Παλλήνη. Στις ιστορικές πηγές την συναντάμε για πρώτη φορά όταν ο υποτελής στους Πέρσες βασιλιάς Αμύντας Α’ της μακεδονικής δυναστείας των Αργεάδων ή Τημενιδών, προσφέρει τη περιοχή στον Αθηναίο

τύραννο Ιππία που εξορίστηκε μετά από στρατιωτική επέμβαση του βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη. Αργότερα και μετά την ήττα των Περσών στις Πλαταιές, ο γιος του Αμύντα, Αλέξανδρος Α’, εκμεταλλεύτηκε την υποχώρηση των Περσών και απέσπασε την Ανθεμούντα από τους Ηδωνούς. Το 390 με 380 π.Χ. η Ανθεμούς καταλαμβάνεται από το Κοινό των Χαλκιδέων, προκαλώντας την επέμβαση των Σπαρτιατών το 379 π.Χ. Η περιοχή περιέρχεται στη Β’ Αθηναϊκή Συμμαχία ώσπου ο Φίλιππος Β’, κατά τη διάρκεια του πολέμου του με τους Αθηναίους, θα διώξει την Αθηναϊκή Φρουρά κάνοντας την Ανθεμούντα μέρος του Μακεδονικού Βασιλείου. Επί βασιλείας Φιλίππου Β’ δημιουργείται το περιβόητο ιππικό της Μακεδονίας οργανωμένο σε ίλες πάνω σε εδαφικά κριτήρια και μία από τις οκτώ συνολικά ίλες είχε έδρα την Ανθεμούντα. Ο Μέγας Αλέξανδρος ενσωματώνει στο νεοσύστατο βασιλικό άγημα των Εταίρων την ίλη Ανθεμούντος

με Ιλάρχη τον Περοίδα, γιο του Μενεσθέα, η οποία και διακρίνεται κατά την εκστρατεία στην Ασία, στη περιβόητη μάχη της Ισσού το 333 π.Χ. Οι εταίροι της ίλης Ανθεμούντος ίδρυσαν στη συνέχεια στη βορειοδυτική Μεσοποταμία τη πόλη «Ανθεμουσία». Αν και η θέση της αρχαίας Ανθεμούντας δεν έχει εξακριβωθεί, έχουν εντοπιστεί στην περιοχή της Γαλάτιστας προϊστορικές και μεταγενέστερες εγκαταστάσεις, τμήματα οικοδομικών λειψάνων και επιγραφές. Ο πύργος της «Γαλάτισσας» Σε κώδικα που σώζεται στο αρχείο της Μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους και που χρονολογείται από το 897 μ.Χ., αναφέρεται η ύπαρξη του πύργου της «Γαλάτισσας»* και θεωρείται σχεδόν βέβαιο πως το κτίσμα αυτό ήταν η αρχική οικοδομική φάση του πύργου που υψώνεται σήμερα επιβλητικός και απόμακρος μέσα στον οικισμό. Σήμα κατατεθέν της σημερινής

27 Γαλάτιστας, ο πύργος, ήταν την εποχή της κατασκευής του συνδεδεμένος γεωγραφικά, οικονομικά και διοικητικά με το Άγιον Όρος και αποτελούσε μέρος ενός δικτύου προπυργίων που φύλαγαν τα μοναστηριακά και ιδιόκτητα κτίσματα της Χαλκιδικής αλλά και τα φυσικά περάσματα και τις κύριες αρτηρίες επικοινωνίας μεταξύ της Θεσσαλονίκης και του Αγίου Όρους. Δίπλα στον πύργο οι ανασκαφές της 10ης ΕΒΑ αποκάλυψαν τα ερείπια δύο νερόμυλων και μιας στέρνας που μοιάζει να είναι προγενέστερη του πύργου. Ο πύργος, πιθανότατα αποτελούσε το κέντρο ενός κτήματος με περίβολο που λειτουργούσε για τη φύλαξη του νερού που προφανώς υπήρχε σε αφθονία σε αυτή τη θέση και γύρω από το οποίο αναπτύχτηκε στη συνέχεια ο οικισμός που χρονολογείται από το 14ο αι. τουλάχιστον. Άγνωστο παραμένει, ωστόσο, αν ο πύργος υπήρξε μέρος ενός μοναστηριακού οχυρωμένου φυλακίου ή αν επρόκειτο για κτήμα κάποιου υψηλού αξιωματούχου ή εύπορου τοπικού άρχοντα του Βυζαντίου. Ο πύργος σώζεται σήμερα ερειπωμένος σε ύψος 15μ. περίπου. Το τοίχωμα χτισμένο με ντόπια πέτρα και «κουρασάνι», εμφανίζει στην εξωτερική του όψη πολλαπλές αντηρίδες -ιδιαιτερότητα αμυντικής αρχιτεκτονικής στους οποίους στηρίζονταν ο τελευταίος 1 ½ όροφος που του λείπει σήμερα - και έχει μόνο ένα σημείο εισόδου σε ύψος 5 μ. πάνω από το έδαφος που σημαίνει ότι ήταν προσβάσιμος μόνο με ανεμόσκαλα ή αφαιρούμενη ξύλινη γέφυρα. Στο εσωτερικό ο φωτισμός ήταν σχετικά χαμηλός αφού προερχόταν από τις σχισμές των πολεμίστρων . Οι εργασίες αποκατάστασης του πύργου δεν αλλοίωσαν την μορφή του ώστε να αντιλαμβάνεται ο επισκέπτης τον πύργο στην αρχική του κατάσταση όπως διασώθηκε στο χρόνο. Με την Στα σοκάκια

28 Γαλάτιστα

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Η Οικία Ζαφειρόπουλου

Επίθυρο χεράκι - Ρόπτρο ευκαιρία των εργασιών αποκατάστασης, η ΕΒΑ έκανε μια ανασκαφή στο εσωτερικό του πύργου και γύρω από αυτόν, η οποία έφερε στο φως κεραμικά του 12ου-15ου αι. , περίοδος που πρέπει να συμπίπτει με τη χρήση του πύργου. Βρέθηκαν επίσης αρκετές αιχμές από βέλη καθώς και σπιρούνια από καβαλάρηδες. Τα ευρήματα αυτά εκτίθενται σε βιτρίνες στο εσωτερικό του πύργου, ο οποίος ανοίγει για το κοινό μόνο την ημέρα των Θεοφανείων ή κατόπιν συνεννόησης. Με την αναστήλωση του πύργου έγινε και η αναστύλωση του

νερόμυλου και της στέρνας που βρίσκονται δίπλα του. Πρόκειται για νερόμυλο ελληνικού τύπου με οριζόντια φτερωτή που εκμεταλλεύονταν την πίεση του νερού από υδατόπτωση. Ως το 1965 λειτούργησαν άλλοι 3 νερόμυλοι σε χαμηλότερα υψόμετρα που χρησιμοποιούσαν διαδοχικά το ίδιο νερό. Γύρω από τον πύργο η λαϊκή παράδοση δημιούργησε το θρύλο της βασίλισσας Γαλατείας η οποία έμεινε στον πύργο μαζί με τον σύζυγο της Άνθιμο. Λέγεται πως ο πύργος τότε ήταν περιβαλλόμενος από πυκνό δάσος με αποτέλεσμα

να μην είναι ορατός από τα παράλια και προστατευμένος από τις πειρατικές επιδρομές. Μια μέρα, όμως, ενώ η Γαλατεία πήγαινε για νερό στη βρύση της έπεσε το κουβάρι και κύλισε ως τα Βασιλικά όπου το βρήκαν οι πειρατές και τυλίγοντάς το οδηγήθηκαν στον πύργο. Η άτυχη βασίλισσα σκοτώθηκε και η παράδοση θέλει να έδωσε το όνομα της στο χωριό.

12 Μαντεμοχώρια Μετά την κατάκτηση από τους Οθωμανούς, ο τότε σουλτάνος Μουράτ Β’ αναδιοργάνωσε στην

29

περιοχή της Χαλκιδικής την παραγωγή του μεταλλεύματος -που υπήρχε από τα αρχαία και βυζαντινά χρόνια - με κέντρο τα βυζαντινά Σιδηροκαύσια, όπου λειτουργούσε και νομισματοκοπείο, συντάσσοντας μάλιστα ειδικό κανουναμέ για τη λειτουργία του και παραχωρώντας στην περιοχή μεταξύ του 1478-1527 ένα ιδιαίτερο ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς προς αντιμετώπιση της ασυδοσίας από έκτακτους φόρους. Φυσικό επακόλουθο ήταν ο πληθυσμός της Χαλκιδικής στο βόρειο και ανατολικό τμήμα κατά μήκος των λιμνών Βόλβης να

αυξηθεί αλματωδώς . Η Γαλάτιστα άνηκε το 15ο αι. στο βακούφι του μπεηλέρμπεη Ισάκ Πασά (ο οποίος έχτισε το 1484 μ.Χ. το γνωστό Αλατζά Ιμαρέτ στη Θεσσαλονίκη, αφιερώνοντας τους φόρους της Γαλάτιστας για τη συντήρηση του). Ήταν το μεγαλύτερο χριστιανικό χωριό στο βόρειο τμήμα της χερσονήσου και κατά το 1ο μισό του 16ου αι. αύξησε τον πληθυσμό της από 415 νοικοκυριά το 1519 σε 647 ως το 1568. Ο πληθυσμός αυτός φαίνεται να εγκαταστάθηκε τόσο γύρω από το πύργο όσο και σε μικρούς «μαχαλάδες» στην κοιλάδα του

Ανθεμούντα. Το 1638 η Γαλάτιστα γίνεται έδρα της επισκοπής Αρδαμερίου η οποία μετονομάζεται σε επισκοπή Αρδαμερίου και Γαλατίστης. Το 17ο αι. τα χωριά της Χαλκιδικής σχημάτισαν μεγάλες γεωγραφικές ενότητες ανάλογα με το είδος της φορολογίας των παραγόμενων προϊόντων στην οποία υπάγονταν. Μια από αυτές της ενότητες ήταν τα «Μαδεμοχώρια», τα χωριά που υπάγονταν στο μεταλλείο των Σιδηροκαυσίων και οι κάτοικοι των οποίων εξόρυσσαν ασήμι και μόλυβδο για το σουλτάνο. Τα Μαντεμοχώρια ήταν 12: η Γαλάτιστα, ο

30 Γαλάτιστα

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Σπίτια που χρονολογούνται από το 1839

Βάβδος, τα Ραβνά (Πετροκέρασα), ο Καζαντζή Μαχαλάς (Στάγειρα), ο Στανός, η Βαρβάρα, η Λιαρίγκοβη (Αρναία), το Νοβοσέλο (Νεοχώρι), ο Ίσβορος ( Στρατονίκη), η Χωρούδα, τα Ρεβενίκια (Μεγάλη Παναγία) και η Ιερισσός. Τα χωριά αυτά, τα λεγόμενα «μουκατά», απολάμβαναν μια αυτονομία και είχαν τη δική τους ξεχωριστή κοινοτική διοίκηση στην οποία δεν μπορούσε να επέμβει ούτε ο Madem-Emini, o Οθωμανός αξιωματούχος των μεταλλείων ο οποίος κατείχε πολιτικές και δικαστικές αρμοδιότητες. Η ομοσπονδία των Μαντεμοχωρίων διοικούνταν από μια κεντρική επιτροπή στην οποία συμμετείχε

ένας εκπρόσωπος από κάθε χωριό και αποφάσιζαν για την διευθέτηση των γενικότερων και σοβαρότερων ζητημάτων που αποχαλούσαν τα χωριά. Η επικύρωση των αποφάσεών τους γινόταν με το σφράγισμα από τη σφραγίδα των Μαδεμοχωρίων, η οποία αποτελούνταν από 12 κομμάτια και κάθε εκπρόσωπος κρατούσε ένα από αυτά. Οι δώδεκα αυτοί εκπρόσωποι εξέλεγαν μεταξύ τους για ένα χρόνο τέσσερις «βεκίληδες» που επέβλεπαν την εφαρμογή των αποφάσεων, ασκούσαν δικαστική εξουσία και ανέπτυσσαν τις επαφές με τις οθωμανικές αρχές, φροντίζοντας με αναφορές προς

τη Πύλη για την διασφάλιση των προνομίων τους. Το 1705 η ομοσπονδία προσπάθησε ανεπιτυχώς να τις ανατεθεί η λειτουργία του μεταλλείου, ζητώντας από την Πύλη να αναλάβουν την εκμετάλλευση των ορυχείων ως μισθωτές του κράτους. Άγνωστη παραμένει η έκβαση της δεύτερης προσπάθειας που έγινε το 1775. Το 1819 όμως έχουμε την πρώτη γραπτή αναφορά σε φιρμάνι για την εκμετάλλευση των μεταλλείων από τους κατοίκους, με προϋπόθεση να παραδίδονται κάθε χρόνο στο αυτοκρατορικό νομισματοκοπείο 220 οκάδες καθαρό ασήμι και να καλύπτουν τα έξοδα του Madem-

31 ευφορία της κοιλάδας του Ανθεμούντα οδήγησαν στην ανάπτυξη της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, του εμπορίου και της βιοτεχνίας. Συνέπεια της οικονομικής ανάπτυξης υπήρξε και η πνευματική άνοδος των κατοίκων. Στο τέλος του 18ου αι. και στις αρχές του 19ου αι. δραστηριοποιήθηκε στη Γαλάτιστα η αθωνική οικογενειακή συντροφιά αγιογράφων του Γαλατσάνου μοναχού Μακάριου και των ανιψιών του Βενιαμίν και Ζαχαρία που εκτέλεσαν μεταξύ άλλων τοιχογραφίες σε Τράπεζες (στο Βατοπέδι το 1786) και σε παρεκκλήσια (σκήτη Αγίου Δημητρίου Βατοπεδίου το 1806, παρεκκλήσιο Αρχαγγέλων Ιβήρων το 1812 κ.λπ.). Ο Βενιαμίν έφτασε να αγιογραφεί ως τον Όσιο Μελέτιο Κιθαιρώνος το 1820. Το ολοκαύτωμα

Emini και των στρατιωτών του. Μάλιστα ενώ με το πέρασμα του χρόνου η απόδοση των μεταλλείων ελαττώθηκε, οι Μαδεμοχωρίτες δεν ενημέρωσαν ποτέ τη Πύλη και προτίμησαν να συμπληρώσουν τις 220 οκάδες αργύρου αγοράζοντας Ισπανικά τάλιρα και λιώνοντάς τα, να τα παρουσιάσουν ως προϊόν των μεταλλείων τους, προκειμένου να αποφύγουν κάθε είδος παρέμβασης που θα διακινδύνευε το καθεστώς ελευθερίας τους. Η ακμή της Γαλάτιστας ως Μαντεμοχώρι, η ζωτικότητα του πληθυσμού της, η επίκαιρη θέση και η

Η Χαλκιδική υπήρξε η μοναδική περιοχή της Β. Ελλάδος που επαναστάτησε σχεδόν ταυτόχρονα με τη Νότια Ελλάδα και τα νησιά. Οι αγωνιστές κατέλαβαν αρχές Ιουνίου του 1821 την Ιερισσό και τα Μαδεμοχώρια και έφτασαν ως τα Βασιλικά. Στριμωγμένος ο βαλής της Θεσσαλονίκης Γιουσούφ Μπέης, ζήτησε ενισχύσεις από τον Χατζή Μεχμέτ Μπαϊραμ πασά ο οποίος έφτασε από τη Καλλίπολη και την ανατολική Θράκη με στρατιά 35.000 ανδρών. Καίγοντας τα ελληνικά χωριά και σφάζοντας τους κατοίκους οι δυνάμεις του Μπαϊράμ πασά πέρασαν από την Αρναία προς τα Βασιλικά της Θεσσαλονίκης. Εκεί στους πρόποδες του Βούζιαρη και της Μονής Αγία Αναστασίας ακολούθησε φονική σύγκρουση με τις δυνάμεις του Χάψα και η άνιση μάχη κατέληξε με την ήττα και τον ηρωικό θάνατο των επαναστατών. Σε αντίποινα των σημαντικών απωλειών που είχαν δεχτεί, οι Τούρκοι προχώρησαν στις 28 Ιουνίου σε ολοκαύτωμα της Γαλάτιστας και προέβησαν

σε αγριότητες κατά των κατοίκων. Σε δύο εβδομάδες πουλήθηκαν στη Θεσσαλονίκη 150 γυναικόπαιδα από τη Γαλάτιστα και τα Ραβνά και άλλα 500 αργότερα. Το Σεπτέμβρη το επαναστατικό μέτωπο στη Χαλκιδική διαλύθηκε στην Κασσάνδρα όταν οι δυνάμεις του Εμμανουήλ Παπά, μην έχοντας ενισχύσεις, έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Οι ηγούμενοι του Αγίου Όρους είχαν αποφασίσει να συνθηκολογήσουν με τους Τούρκους και να παραδώσουν τον Εμμανουήλ Παπά ο οποίος όμως πρόλαβε να ξεφύγει με πλοίο για την Ύδρα. Η καρδιά του όμως τον πρόδωσε στη διάρκεια του ταξιδιού. Όσοι Γαλατσάνοι αγωνιστές γλύτωσαν από την καταστροφή της Κασσάνδρας κατέφυγαν στη Σκόπελο και τη Νότια Ελλάδα για να συνεχίσουν τον αγώνα. Ένας Γαλατσάνος στο Άργος Η καταστροφή του χωριού ανάγκασε πολλούς Γαλατσάνους να ακολουθήσουν το γενικότερο κύμα προσφύγων από τη Μακεδονία. Μεταξύ αυτών ήταν και ο μετέπειτα δάσκαλος και ιερομόναχος Σεραφείμ Ιππομάχης (από τη γνωστή οικογένεια της Γαλάτιστας Πομάκης) γνωστός για το έργο του «Επιτομή Ελληνικής Γραμματικής, δια τους πρωτοπείρους της ελληνικής σχολής του Άργους παίδας» που εξέδωσε στο Άργος το 1837 για τη βελτίωση της διδασκαλίας των ελληνικών. Ο Ιππομάχης είχε εγκατασταθεί στο Άργος το 1835 όπου του ανατέθηκε η διεύθυνση της εκεί ελληνικής σχολής, μετά από αρκετά χρόνια παραμονής του στο εξωτερικό (Τεργέστη, Λονδίνο, Μόναχο). Παρέμεινε στο Άργος ως τα τέλη της δεκαετίας του 1840, οπότε διορίστηκε σχολάρχης του Ελληνικού σχολείου Πειραιά και στη συνέχεια γυμνασιάρχης του νεοσύστατου γυμνασίου Λαμίας όπου παρέμεινε ως το 1855. Επέστρεψε στο Άργος

32 Γαλάτιστα

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

To Δημοτικό σχολείο

όπου έζησε μέχρι το θάνατό του το 1871. Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική Η Γαλάτιστα ανοικοδομήθηκε πάνω στα πυρπολημένα ερείπια της στα μέσα του 19ου αι. και κατάφερε να διασώσει ως τις ημέρες μας τον παραδοσιακό πολεοδομικό ιστό της καθώς και αξιόλογα δείγματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Μακεδονίας. Πρόκειται κυρίως για δίπατα πέτρινα σπίτια με την χαρακτηριστική «σαχνισιά», τις προεξοχές των ορόφων στηριγμένες σε καμπύλα ξύλινα δοκάρια οι οποίες βρίσκονται πέρα από τα όρια της τοιχοποιίας του ισογείου και δημιουργούν πρόσθετο ωφέλιμο χώρο στον όροφο καθώς και τη δυνατότητα ελέγχου της εισόδου και του δρόμου. Πολλά δεσπόζουν πάνω από περιτοιχισμένη αυλή. Από τα τρία αρχοντικά που κατασκευάστηκαν προς τα τέλη

του 19ου αι. και που σώζονται ως σήμερα ανακαινίστηκε μόνο το αρχοντικό του Λειβαδιώτη, που στεγάζει στο κατώι παραδοσιακό κελάρι και αποστακτήριο της τοπικής αποσταγματοποιίας-ποτοποιίας «Ανθεμούς» της οικογένειας Λειβαδιώτη, η οποία παράγει και εμπορεύεται εδώ και μισό αιώνα εξαιρετικό τσίπουρο και κρασί. Δυστυχώς η τριώροφη οικία Ζαφειροπούλου -που κατά μια πληροφορία στέγασε την Επισκοπή Αρδαμερίου για κάποια χρόνια πριν τη κατάργησή της το 1934- και το τετραώροφο αρχοντικό Χατζόγλου, που αποτελεί το δεύτερο πιο αναγνωρίσιμο κτήριο της Γαλάτιστας μετά τον πύργο, καταρρέουν παρά τις μελέτες που έχουν εκπονηθεί για την αποκατάστασή τους από το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΑΠΘ. Πρόκειται για εντυπωσιακά κτήρια που όμοιά τους δεν υπάρχουν τόσο κοντά στη Θεσσαλονίκη. Η αποκατάστασή τους μαζί με την διατήρηση και περεταίρω ανάδει-

ξη του παραδοσιακού ιστού της κωμόπολης αναμφίβολα θα αποτελέσει σημαντικό ορόσημο στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς όχι μόνο της Γαλάτιστας αλλά της ευρύτερης περιοχής. Πραγματικό στολίδι της Γαλάτιστας αποτελεί και το παλιό πέτρινο Δημοτικό σχολείο που εγκαινιάστηκε το 1912 και που βρίσκεται στην δυτική και οικιστικά νεότερη συνοικία του χωριού. Είναι διώροφο κτίσμα με πέντε μεγάλες αίθουσες και οκτώ μικρότερες, και μεγάλα ξύλινα κουφώματα που φέρουν κλασικό διάκοσμο με το θέμα του μαιάνδρου. Ο εξωτερικός χώρος είναι διαμορφωμένος με παρτέρια και περιλαμβάνει και ένα μικρό αμφιθέατρο κάτω από τα πανύψηλα πεύκα που πλαισιώνουν όλο το χώρο. Από αναφορά της εφημερίδας «Φάρος της Μακεδονίας» του 1884, έχουμε τη πληροφορία πως η Γαλάτιστα αριθμούσε το 1876 πεντακόσιες οικίες και πως είχε 230 μαθητές

33 που μετέβαιναν «εις το ενταύθα γυμνάσιο». Στη πρώτη απογραφή που διεξήχθη μετά την απελευθέρωση το 1913, αναφέρονται για τη Γαλάτιστα που είναι το μεγαλύτερο πληθυσμιακά χωριό της Χαλκιδικής, με 3500 κατοίκους, πάνω από 250 μαθητές. Η εκπαιδευτική αυτή δυναμική συνεχίζεται ως τις ημέρες μας. Στις πολυάριθμες εκκλησίες της Γαλάτιστας που είναι όλες μεταγενέστερες της καταστροφής του 1821, ο συνηθέστερος τύπος κατασκευής είναι αυτός της μονόκλιτης βασιλικής, μονόχωρο πέτρινο κτίσμα με ξυλοσκεπή, καλυμμένη με σχιστόπλακες ή κεραμίδια, και με πέτσωμα (ξύλινο ταβάνι) εσωτερικώς. Χωριστή κατασκευή αποτελεί το κωδωνοστάσιο, συνήθως πετρόκτιστο τετράγωνης κάτοψης, με ύψος που ποικίλλει μέχρι πολλά μέτρα. Η ασβεστωμένη τοιχοποιία των κατοικιών με τα πολύχρωμα κουφώματα σε συνδυασμό με τα στενά πλακόστρωτα σοκάκια σε μεταφέρουν σε άλλες εποχές. Καθώς περιπλανάσαι σε αυτά συναντάς νερά που ρέουν άφθονα από τις πολυπληθείς και σε πολλές περιπτώσεις ιδιαίτερα περίτεχνες βρύσες. Η μικρή κυκλική πλατεία, το «παζάρι» όπως το ονομάζουν η Γαλατσάνοι, είναι πλακόστρωτη με παλιές πέτρες και συγκεντρώνει μαγαζιά που εξυπηρετούν τις καθημερινές ανάγκες των κατοίκων και που στεγάζονται επί το πλείστον στο ισόγειο παραδοσιακών κατοικιών, καθώς και την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και το νεοκλασικό κτήριο του Δημαρχείου (σήμερα έδρα της δημοτικής ενότητας Ανθεμούντα του Δήμου Πολυγύρου) που χρονολογείται από το 1929. Το καλοκαίρι μια αιωνόβια μουριά και άλλα πλατύφυλλα δέντρα προσφέρουν πολύτιμή σκιά και σε εμπνέουν να καθίσεις για καφέ ή φαγητό. Το 2008 η πλατεία μετονομάστηκε σε Πλατεία «Επισμηναγού Ιωάννη

Μια από τις 14 βρύσες της Γαλάτιστας

Χατζούδη» προς τιμήν του άτυχου Γαλατσάνου πιλότου της πολεμικής αεροπορίας που έχασε τη ζωή του σε διατεταγμένη αποστολή τον Ιούλιο του 2007 στα Στύρα Ευβοίας. Το έθιμο της Καμήλας Στη πλατεία και στα σοκάκια του χωριού εξελίσσεται την γιορτή των Θεοφανίων και του Αϊ Γιαννιού ένα ξεχωριστό λαϊκό δρώμενο: το έθιμο της Καμήλας και ο Γάμος της Μανιώς. Αν και τα δρώμενα με μεταμφιέσεις του Δωδεκαήμερου (Χριστούγεννα-Πρωτοχρονιά-Φώτα) παραπέμπουν σε πανάρχαιες μορφές λατρείας για γονιμότητα, καρποφορία, ευημερία και εξορκισμό του κακού, το έθιμο στη Γαλάτιστα έχει συνδεθεί με ένα πραγματικό γεγονός που συνέβη επί Τουρκοκρατίας όταν ο γιος του τοπικού Τούρκου αγά έκλεψε την Γαλατσάνα Μανιώ που ήταν ξακουστή για την ομορφιά της. Για να την πάρουν πίσω, οι

Γαλατσάνοι με μπροστάρη το παλικάρι με τον οποίο ήταν ερωτευμένη η Μανιώ, επινόησαν ένα γλέντι στο επίκεντρο του οποίου ήταν ένα ομοίωμα καμήλας και το οποίο κουβαλούσαν οι φίλοι του ερωτευμένου. Με χορό και τραγούδι οι Γαλατσάνοι ξεχύθηκαν στα σοκάκια του χωριού και στη συνέχεια στην κατοικία του Τούρκου αγά, παρασύροντας τους Τούρκους σε ξέφρενο γλέντι. Εκμεταλλευόμενοι το γενικό πανδαιμόνιο βρήκαν την Μανιώ, την έβαλαν κάτω από την καμήλα και εξαφανίστηκαν χορεύοντας όπως ήρθαν, χωρίς να γίνει η απελευθέρωση αντιληπτή. Την επόμενη μέρα τελέστηκε ο γάμος των δύο ερωτευμένων, για να μην μπορεί ο Τούρκος να την ξαναπάρει. «’πόψε μας κλέψαν τη Μανιώ» Η αναβίωση του εθίμου πραγματοποιείται σήμερα με τη συμβολή όλων των συλλόγων και κατοίκων

Το έθιμο της Καμήλας

34 Γαλάτιστα

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

της Γαλάτιστας και με μεγάλη συμμετοχή της νεολαίας του τόπου. Την παραμονή των Φώτων γίνεται η ιεροτελεστική κατασκευή της Καμήλας η οποία παλιά κατασκευάζονταν από ξύλινα κορδόνια και σκεπάζονταν με ραμμένα σαγίσματα, τομάρια και προβιές και στο ξύλινο πλαίσιο στερεώνονταν τροκάνια. Την κατασκευή αυτή σήκωναν 6 άντρες. Σήμερα, σύγχρονα υλικά έχουν κάνει τη κατασκευή ελαφρύτερη. Την ημέρα των Φώτων η καμήλα περιφέρεται στα σοκάκια του χωριού με συνοδεία νταουλιών και ζουρνάδων και με τους «τζαμαλάρηδες», μασκοφόροι φουστεναλάδες με γκλίτσες στο χέρι και εφοδιασμένοι με ντόπιο τσιπουράκι , σε «πατινάδα» - πομπικός χορός- να τραγουδούν: «‘πόψε μας κλέψαν τη Μανιώ, τρεις Τούρκοι Αρβανιτάδες αμάν γκιουζέλ Μανιώ…» Παλιότερα, ένα γαϊδουράκι με δύο κοφίνια στερεωμένα στο σαμάρι

μάζευε από τις νοικοκυρές του χωριού λουκάνικα, τυριά και ψωμί για το μεγάλο γλέντι που ακολουθεί στο παζάρι. Την πομπή ακολουθεί μέχρι σήμερα «καβαλαρία» με τα στολισμένα άλογα τους. Ο γάμος της Μανιώς που τελείται την επόμενη μέρα έχει βασικό στοιχείο τη σάτιρα αφού τόσο ο γαμπρός όσο και η νύφη και η κουμπάρα είναι άντρες μεταμφιεσμένοι. Μετά τον γάμο οι νεόνυμφοι με συνοδεία των οργανοπαιχτών, τον τζαμαλάρηδων και των καβαλάρηδων, στήνουν γλέντι στο παζάρι του χωριού. Στην συνέχεια γυρίζουν και πάλι όλο το χωριό επιδεικνύοντας τη προίκα της νύφης και μοιράζοντας κουφέτα, λουκάνικα και κρασί. Η Γαλάτιστα σήμερα Η Γαλάτιστα αριθμεί σήμερα 2700 κατοίκους που ασχολούνται κυρίως με τη κτηνοτροφία, τη πτηνοτροφία, την καλλιέργεια

του πλούσιου κάμπου του Ανθεμούντα, τη μελισσοκομία και εμπορικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τα προϊόντα που παράγουν (κρασί, κρέατα, τυριά, ελαιόλαδο, μέλι). Άνθρωποι ανοιχτοί, χαμογελαστοί που σου λένε απλόχερα «Καλημέρα!» στο δρόμο, άνθρωποι φιλόξενοι που σε βάζουν στο σπίτι τους και σε κερνάνε σπιτικό λικεράκι και καφέ και σου διηγούνται με την ήρεμη περηφάνια ανθρώπων που πορεύονται και ζυγίζονται στη ζωή με καλά φυλαγμένους κώδικες την ιστορία του τόπου τους. Από τη βεράντα του σπιτιού του που βρίσκεται στη σκιά του πύργου, ο Χρήστος Αθ. Πομάκης, πρώην πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού της Γαλάτιστας για πολλά χρόνια, μου δείχνει στον κάμπο τους αμέτρητους ελαιώνες. Στεκόμαστε για λίγο στις τεράστιες επιχωματώσεις των μεταλλείων του Βάβδου που φαίνονται στην απέναντι πλαγιά και μου εξηγεί

35

Ο γάμος της Μανιώς

πως στα μεταλλεία αυτά γινόταν από τα προπολεμικά ακόμα χρόνια εξόρυξη λευκόλιθου. Επί Γερμανικής κατοχής οι Γερμανοί οικειοποιήθηκαν τα κοιτάσματα της περιοχής, οργανώνοντας την εργασία με τρόπο που αποκάλυπτε μακροπρόθεσμα σχέδια εκμετάλλευσης. Το 1957 και για 40 χρόνια η γερμανο-αυστριακή εταιρία MAGNOMIN ανέλαβε την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου. «Δυόμιση ώρες ποδαρόδρομο» έκαναν οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία Γαλατσάνοι για να πάνε, και άλλα τόσα να γυρίσουν. Όμως όταν έληξε η σύμβαση με το Ελληνικό Δημόσιο και παρά τον αγώνα των κατοίκων της περιοχής για δέσμευση των εγκαταστάσεων σε αντάλλαγμα για τη μη αποκατάσταση του περιβάλλοντος στην οποία -αν και υποχρεωμένη- δεν προέβη ποτέ η εταιρία, τα μεταλλεία έκλεισαν. Ακολούθησε ο οικονομικός μαρασμός των κατοίκων του Βάβδου ενώ 4.000 στρέμματα δασικής έκτασης στο βουνό μετατράπηκαν ανεπίστρεπτα σε σεληνιακό τοπίο, μην αφήνοντας καμία αμφιβολία για τη σύγχρονη μοίρα της Χαλκιδικής αν υλοποιηθούν τα σχέδια μετατροπής της σε «Ελντοράντο» πολυεθνικών εταιριών εξόρυξης, με αμφιλεγόμενα οφέλη για τον τόπο και τη χώρα. Σπουδαίοι κτηνοτρόφοι Όι Γαλατσάνοι επεκτάθηκαν δυναμικά στον τομέα της κτηνοτροφίας και σήμερα παράγουν 65-70000 αιγοπρόβατα ετησίως. Παράλληλα επενδύσανε και στον μεταποιητικό τομέα με μονάδες παραγωγής γαλακτοκομικών και άλλων προϊόντων. Για την προώθηση των τοπικών αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων αλλά και την καθιέρωση της Γαλάτιστας ως προορισμό, ο δραστήριος αγροκτηνοτροφικός συνεταιρισμός επινόησε τη τριήμερη Γιορτή Κτηνοτροφίας η οποία ήδη από

το 2ο χρόνο της διοργάνωσης της έχει γίνει θεσμός και τελείται υπό την αιγίδα του Υπουργείου Αγροτικής Παραγωγής και Τροφίμων. Στη Γιορτή αυτή συμβάλουν όλοι οι τοπικοί φορείς και ειδικά ο Σύλλογος γυναικών Γαλάτιστας με τοπικά εδέσματα και με την γνωστή χορευτική ομάδα του η οποία αναδεικνύει την πλούσια μουσικοχορευτική παράδοση του χωριού που φημίζεται εδώ και δεκαετίες για τους χορευτές, τραγουδιστές και μουσικούς της. Μέχρι και σήμερα εδρεύει στη Γαλάτιστα εργαστήρι κατασκευής χειροποίητων μουσικών οργάνων. Στη Γαλάτιστα δραστηριοποιείται και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Τεχνών «Ανθεμούσες» που μεριμνά για τη διάδοση της ζωγραφικής, αγιογραφίας, αγγειοπλαστικής κ.λ.π. και αγωνίζεται για τη δημιουργία ενός λαογραφικού μουσείου. Η επίσκεψη στη Γαλάτιστα είναι μια εμπειρία για το πως οι άνθρωποι, διατηρώντας την αυθεντικότητά τους και κρατώντας την νεολαία κοντά τους, δημιουργούν με ίδια πρωτοβουλία ευκαιρίες και προοπτικές για τον τόπο τους. Μια συνταγή που μπορεί να μετατρέ-

ψει την κρίση σε ευκαιρία για πολλές περιοχές της υπαίθρου μας. Διαμονή και φαγητό Στη Γαλάτιστα δεν υπάρχει ξενώνας. Εμπνευσμένες από τα τοπικά προϊόντα συνταγές αποτελούν ο τράγος γιουβέτσι Γαλάτιστας και η Σαλάτα Γαλάτιστας από μαρούλι, γίδα βραστή και γραβιέρα Γαλάτιστας. Απολαύστε ακόμα γίδα στη γάστρα, μοσχάρι με μελιτζάνα ή μοσχαροκεφαλή στις ταβέρνες του χωριού. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι φωτογραφίες εθίμου καμήλας είναι της Φανής Παντζιαρέλα, την οποία θερμά ευχαριστούμε. Βιβλιογραφία: 1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους.

2. J. Bogdanovic, Life in a late Byzantine Tower: Examples from Northern Greece.

3. Α. Δάγκας, Η περιφέρεια Θεσσαλονίκης στον 20ο αιώνα.

4. www.galatista.gr.

5. doumbia-istoria.blogspot.gr. *Δήλωση του Πλούταρχου Θεοχαρίδη, Αρχιτέκτονας 10ης ΕΒΑ στην εκπομπή «Στον τόπο που γεννήθηκα»

36

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Patricia van den Wal

Το δηλητήριο του χρυσού Γ

ιατί αντιδρούν οι Χαλκιδικιώτες και Θράκες στις επενδύσεις που μας υπόσχονται ότι θα γίνουμε η μεγαλύτερη χώρα-παραγωγός χρυσού της Ευρώπης και ώθηση στην εξαθλιωμένη οικονομία της χώρας; Στην Ελλάδα τα κοιτάσματα χρυσού εντοπίζονται είτε αυτοφυή σε προσχώσεις ποταμών και χειμάρρων, είτε μέσα στα ορυκτά σιδήρου, αρσενικού, χαλκού κ.λπ. Τα κοιτάσματα αυτά απαντώνται κυρίως στο χώρο της Μακεδονίας και της Θράκης όπου η εκμετάλλευση χρυσού τεκμηριώνεται από πολλαπλές αναφορές αρχαίων συγγραφέων. Ανά τους αιώνες ηγεμόνες όπως ο Φίλιππος Β’ αλλά και οι εκάστοτε κατακτητές στήριξαν τη δύναμή τους στην εκμετάλλευση των μεταλλείων αργύρου και χρυσού, καταστώντας ολόκληρη την περιοχή μήλο της έριδος μεταξύ Ελλήνων και Περσών. Οι μέθοδοι εξόρυξης και εμπλουτισμού (διαδικασία εξαγωγής των ορυκτών που έχουν οικονομικό ενδιαφέρον) δεν άλλαξαν σημαντικά από την αρχαιότητα ως τις αρχές του 20ου αιώνα: Τα μεταλλεία ήταν υπόγειες εγκαταστάσεις όπου οι μεταλλωρύχοι ακολουθούσαν κατά την εξόρυξη το μεταλλοφόρο σώμα, δημιουργώντας ένα λαβυρινθώδες σύστημα στοών και φρεατίων εξαερισμού. Αν και οι διαστάσεις των μεταλλείων ήταν τεράστιες, το εξορυγμένο υλικό ήταν περιορισμένο, αφού η θραύση αλλά και ο εμπλουτισμός του μεταλλεύματος γίνονταν μέσα στο μεταλλείο και το στείρο υλικό χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των τοιχίων υποστύλωσης και για να κλείσουν επιμελώς χώρους που δεν τους χρησιμοποιούσαν πλέον. Οι αρχαίοι εξυγίαιναν έτσι τις πληγές της θεότητας της γης. Το περιβαλλοντικό έγκλημα Η μέθοδος αυτή διαφέρει ριζικά από τη σύγχρονη μέθοδο εξόρυξης. Τα στατιστικά μιλούν από μόνα τους: Μεταξύ της πρώτης ιστορικά γνωστής εξόρυξης μέχρι το 1927 εξορύχτηκαν στον ελλαδικό χώρο 8 εκατ. τόνοι μεταλλεύματος ενώ από το 1927 μέχρι σήμερα…30 εκατ. τόνοι. Μόνο στις Σκουριές Χαλκιδικής προβλέπεται να εξορυχτούν την επόμενη 20ετία 200 εκατ. το μεταλλεύματος…

Τα σύγχρονα μεταλλεία δεν είναι πια υπόγεια ορυχεία με στοές αλλά επιφανειακές εκμεταλλεύσεις όπου γίνεται ανοικτή εξόρυξη (open pit mining) κατά την οποία το έδαφος εκτοπίζεται (συχνά με φουρνέλα) σε τεράστια έκταση. Η διάμετρος του χείλους ανοίγματος του μεταλλείου φτάνει από αρκετές εκατοντάδες έως πλέον των χιλίων μέτρων και σε βάθος αρκετές εκατοντάδες μέτρα. Το κύριο εξορυσσόμενο υλικό είναι ένα είδος γρανιτικού πετρώματος, ο πορφύρης, με τυπικές περιεκτικότητες σε χρυσό να κυμαίνονται μεταξύ 0,2 και 1,5 γραμμάρια χρυσού ανά τόνο πετρώματος. Αυτά τα αόρατα ψήγματα χρυσού (δεν υπάρχουν μεταλλικά σώματα ή φλέβες χρυσού) είναι εγκλεισμένα και διάσπαρτα στη μάζα του πετρώματος. Αυτό σημαίνει ότι για κάθε κιλό χρυσού απαιτείται η εξόρυξη 1500 τόνων μεταλλεύματος που πρέπει να επεξεργαστεί. Ο εμπλουτισμός γίνεται σε δεξαμενές επίπλευσης με τη βοήθεια τοξικών ουσιών από τις οποίες η οικονομικά αποδοτικότερη είναι το Κυάνιο. Ο εμπλουτισμός αφήνει τεράστιες ποσότητες μεταλλευτικών καταλοίπων, φορτισμένες με τοξικές ουσίες, σε μόνιμους ανοιχτούς αποθέτες κοντά στους τόπους εξόρυξης. Τα διεθνή παραδείγματα ατυχημάτων από τη σταδιακή διήθηση ή την υποχώρηση των φραγμάτων των τελμάτων είναι πολλαπλά, με αποστομωτικότερη τη διαρροή κυανίου από τα ορυχεία χρυσού Μπάια Μάρε της Ρουμανίας, στον ποταμό Τίσα, που δηλητηρίασε το 2000 τα νερά του Δούναβη και των παραποτάμων του σε 4 χώρες, γεγονός που χαρακτηρίστηκε η δεύτερη μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή στην Ευρώπη μετά το Τσερνομπίλ. Επίσης η διαδικασία εξόρυξης και εμπλουτισμού είναι εξαιρετικά υδροβόρα, κάτι που μπορεί να μην αποτελεί πρόβλημα για χώρες όπως η Φινλαδία, όμως σε χώρες σαν την Ελλάδα οι περιοχές εξόρυξης απειλούνται άμεσα με ερημοποίηση. Σύμφωνα με στοιχεία που έχουν συλλεχθεί από την ίδια τη μεταλλευτική βιομηχανία, απαιτούνται για την παραγωγή ενός κιλού χρυσού κατά μέσο όρο 477.000 λίτρα νερού. Αυτή η τιμή αυξάνεται δραματικά όσο μειώνεται η περιεκτικότητα του πετρώματος σε χρυσό. Για το κοίτασμα στις

37

Σκουριές Χαλκιδικής (0,8 γρ/το) για παράδειγμα θα απαιτηθούν περίπου 970.000 λίτρα νερό ανά κιλό χρυσού. Τα ίδια στοιχεία προβλέπουν την κατανάλωση 1000 κιλών κυανίου, 40.000 κWh ενέργειας και 11,5 τόνοι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά κιλό χρυσού. Όλα τα παραπάνω θα έχουν αρνητικές και μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στο περιβάλλον, στα αρχέγονα δάση, φυτά και ζώα και εν τέλει στην ζωή και την υγεία των κατοίκων. Για μια «επένδυση» που θα κρατήσει στην καλύτερη περίπτωση 20 χρόνια και που θα καταστρέψει τις ήδη υπάρχουσες θέσεις εργασίες στον τουρισμό καθώς και οποιονδήποτε εναλλακτικό τρόπο «ανάπτυξης» στο μέλλον. Το οικονομικό έγκλημα Πέρα από το περιβαλλοντικό έγκλημα που συνεπάγεται κάθε εξόρυξη χρυσού, στην Ελλάδα συνοδεύεται και από ένα οικονομικό έγκλημα τεραστίων διαστάσεων εις βάρος της χώρας. Διότι από τα δικαιώματα εξόρυξης το ελληνικό δημόσιο δεν θα εισπράξει ούτε ένα ευρώ. Η Ελληνική νομοθεσία δείχνει σκανδαλώδη εύνοια στις μεταλλευτικές εταιρίες έναντι των «ιθαγενών» κατοίκων. Το δικαίωμα του Ελληνικού Δημοσίου είναι ένα πενιχρό 1% επί του τελικού προϊόντος, και αυτό μόνο στην περίπτωση που το μεταλλείο είναι σε δημόσια έκταση. Στη Χαλκιδική όμως, με σύμβαση που επικυρώθηκε από το θερινό τμήμα της βουλής το 1996, στην κυριότητα της καναδικής εταιρίας TVX περιήλθαν 314 τετραγωνικά χιλιόμετρα και όλες οι ιδιοκτησίες μεταξύ κοινοτήτων Ολυμπιάδας, Στρατωνίου, Αρναίας και Σταυρού είναι δημευμένες δια νόμου. Τότε αρχίζουν και οι πρώτες αντιδράσεις κατοίκων της περιοχής και το 2001 το Ανώτατο Δικαστήριο σταματάει το χρυσωρυχείο στην Ολυμπιάδα για περιβαλλοντικούς λόγους, επιφέροντας καίριο πλήγμα στην εταιρία. Η TVX αποχωρεί αφήνοντας παντού ανεξέλεγκτες αποθέσεις τοξικών υλικών στα μεταλλεία Στρατωνίου κ.α. και τη σκυτάλη αναλαμβάνει έναντι 11 εκατ. ευρώ η Ελληνικός Χρυσός, τότε συμφερόντων Μπόμπολα-

Κούτρα και του Ρουμάνου έμπορου ναρκωτικών Φρανκ Τίμις της European Goldfieds- που ιδρύθηκε 3 μόλις μέρες πριν την υπογραφή της Σύμβασης με μετοχικό κεφάλαιο …60.000 Ευρώ. Τον Ιανουάριο του 2004 επιδοτείται με 15 εκατ. ευρώ χάρη στον Νόμο Πάχτα. Η εταιρία που απέφερε στο ελληνικό δημόσιο το γελοίο ποσό των 11 εκατ. ευρώ, εξαγοράστηκε από τη καναδική Eldorado Gold το 2011, έναντι τιμήματος 1,8 δις μέσω ανταλλαγής μετοχών και τη δημιουργία νέου σχήματος στο οποίο ο Μπόμπολας κατέχει το 5%.Με πρόσχημα την «αποκατάσταση» η Ελληνικός Χρυσός, τώρα θυγατρική κατά 100% της Eldorado, επαναλειτουργεί το εργοστάσιο εμπλουτισμού στην Ολυμπιάδα μετά από αδειοδότηση του Γ. Παπακωνσταντίνου. Τ ο 2012 εγκρίνονται οι περιβαλλοντικοί όροι για το χρυσορυχείο στο Πέραμα Θράκης της «Χρυσωρυχεία Θράκης», επίσης 100% της Eldorado Gold, ενώ μέρος της «Μεταλλευτικής Θράκης» στις Σάπες περνάει επίσης στα χέρια της Eldorado Gold.

40,2 δις ευρώ λένε ότι κρύβει η ελληνική γη στα μεταλλεία της Χαλκιδικής και της Θράκης. Όμως αυτός ο ορυκτός πλούτος δεν είναι πλέον δικός «μας» και η «αξιοποίηση» μάλλον μοιάζει με ληστεία αφρικανικού τύπου. Το Ελληνικό Δημόσιο δεν θα εισπράξει ούτε μισθώματα ούτε δικαιώματα και τα κέρδη των εταιριών είναι αφορολόγητα. Υπάρχει ένας πολύ έξυπνος τρόπος για να πειστείς να γίνεις υπηρέτης μέσα στο ίδιο σου το σπίτι. Ονομάζεται «επενδύσεις» και «νέες θέσεις εργασίας». Σε αυτή την εξευτελιστική «τιμή» θα ξεπουλήσουμε τη ζωή μας και το μέλλον τον παιδιών μας; Οι κάτοικοι της Χαλκιδικής και της Θράκης διαφωνούν. Εσείς; Υ.Γ. Ελντοράντο: Μυθικό βασίλειο που ταυτίστηκε με την αποικιοκρατία της Δύσης και τη δίψα της για εξουσία χωρίς ενδοιασμούς να θυσιάσει ανθρώπινες ζωές και φυσικά οικοσυστήματα στην αναζήτηση του «φθόνου θεών», όπως αποκαλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες τα αντικείμενα από χρυσό και ασήμι... Πηγές: antigoldgreece.wordpress.com, www.kerdos.gr

38

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ

Ένα πατητήρι-μουσείο στο Σολομό Κορινθίας Σ

το Σολομό, ένα ημιορεινό χωριό της Κορινθίας σε μικρή απόσταση από τον επιβλητικό Ακροκόρινθο, βρίσκεται ένα παλιό πατητήρι που από το 1974 έφτιαχνε κρασί από σταφύλια των γύρω περιοχών. Μαυρούδι, σαββατιανό και ροδίτης ήταν κατά κύριο λόγο οι ποικιλίες που ευδοκιμούσαν στην περιοχή του Σολομού και από αυτές έφτιαχναν κρασί λευκό και κόκκινο. Όταν οι παλιές επιχειρήσεις χάνονται ή απαξιώνονται από το χρόνο υπάρχουν φορές που κάποιος αποφασίζει να τους δώσει μια νέα πνοή. Έτσι ο Παντελής Μοναχολάκος είδε στις παλιές δεξαμενές του πατητηριού, όπου ζυμωνόταν ο μούστος, μια ευκαιρία να ζωντανέψει ένα κομμάτι της λαϊκής μας παράδοσης και από το 2010 εκθέτει σ’ αυτές τη συλλογή του με αντικείμενα της ζωής του περασμένου αιώνα.

φυσερό του σιδερά, τον πάγκο του μπαλωματή και τον αργαλειό της νοικοκυράς. Η τρίτη ενότητα με το λιγότερο φυσικό φως είναι αφιερωμένη στο κρασί και μπορεί κανείς να δοκιμάσει εκτός από το κρασί της χρονιάς και τσίπουρο από απόσταξη σταφυλιών της περιοχής. Αυτό παρασκευάζεται σε σφυρηλατημένο μπακιρένιο καζάνι. Στα τοιχώματα των δεξαμενών είναι εμφανή τα τρυγία, τα απομεινάρια δηλαδή της αλκοολικής ζύμωσης του μούστου διατηρώντας ελαφρώς αλλοιωμένα από το χρόνο το χρώμα και την μυρωδιά τους Στον εξωτερικό χώρο, και κατά μήκος του τοίχου της περίφραξης αποτυπώνονται εικόνες της καθημερινής αγροτικής ζωής καθώς και τοπία της ελληνικής υπαίθρου.

Το πατητήρι-μουσείο είναι χωρισμένο, ανάλογα με το είδος των εκθεμάτων, σε τρεις ενότητες. Η πρώτη αναπαριστά ένα χωριάτικο δωμάτιο, όπως θα ήταν αν επιστρέφαμε πολλά χρόνια πίσω στον τρόπο που ζούσαν οι παππούδες μας. Συναντάμε το τζάκι, την χαμηλή τάβλα, τη φλοκάτη, τα πολύχρωμα υφαντά στους τοίχους και τα διάφορα οικιακά μικροαντικείμενα που χρησίμευαν στην καθημερινότητα. Η δεύτερη ενότητα έχει ως θέμα τα παλιά επαγγέλματα: Εκεί βλέπουμε τον πάγκο του μαραγκού, το

Αν επιθυμείτε να επισκεφτείτε το μουσείο και να ταξιδέψετε για λίγο σε εκείνα τα χρόνια όπου με τα λόγια του Ελύτη: «το παραμικρό κεντητό πουκάμισο, το κιούπι, το χράμι όλα τους αποπνέανε μια αρχοντιά κατά τι ανώτερη των Λουδοβίκων» μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί με τον κ Παντελή. Παντελής Μοναχολάκος, Σολομός Κορινθίας 09:30-13:30 στο τηλέφωνο 27410 72041, 6936 500 592

39

40

ΜΟΡΦΕΣ Γιώργος Βαχτανίδης

Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή

ο Έλληνας, η διάνοια δωρή αναγορεύτηκε διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν το 1904 και αμέσως μετά ζήτησε να εργαστεί στην Ελλάδα. Οι αρμόδιοι όμως του απάντησαν ότι είχε ελπίδες να διοριστεί μόνο σαν δάσκαλος σε σχολεία της επαρχίας. Τότε γύρισε στη Γερμανία, όπου τον επόμενο χρόνο αναγορεύτηκε υφηγητής των Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν και όπου δίδαξε μέχρι το 1908.

Γ

ια πολλά χρόνια αγνοημένος από την πολιτεία, άγνωστος στην πατρίδα του, ο σπουδαίος επιστήμονας και άνθρωπος, βλέπει το φως της δικαίωσης, χάρη στις άοκνες προσπάθειες μιας ομάδας επιστημόνων. Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (Βερολίνο, 13 Σεπτεμβρίου 1873 – Μόναχο, 2 Φεβρουαρίου 1950) ήταν κορυφαίος Έλληνας μαθηματικός που διακρίθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο. Ήταν γνωστός εκτός Ελλάδος ως Constantin Carathéodory και συχνά αναφέρεται (λανθασμένα) ως Καραθεοδωρής. Το επιστημονικό έργο του Καραθεοδωρή επεκτείνεται σε πολλούς τομείς των Μαθηματικών, της Φυσικής και της Αρχαιολογίας. Τα πρώτα επιστημονικά βήματα: Στο Βερολίνο ο Καραθεοδωρή είχε την τύχη να παρακολουθήσει μαθήματα από μεγάλους μαθηματικούς όπως ο Herman Schwarz, ο Georg Frobenius, ο Erhard Schmidt και ο Lazarus Fuchs. Ο Schmidt το φθινόπωρο του 1901 έφυγε για το πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν και παρακίνησε τον Καραθεοδωρή να αποφασίσει να εγκατασταθεί κι εκείνος εκεί. Έτσι το 1902, ο Καραθεοδωρή μεταγράφηκε στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν για να κάνει διδακτορική διατριβή υπό την επίβλεψη του Hermann Minkowski. Το Γκέτινγκεν εκείνη την εποχή είχε θεωρηθεί σαν το μεγαλύτερο κέντρο των Μαθηματικών και δύο διάσημοι καθηγητές, ο David Hilbert και ο Felix Klein, δίδασκαν εκεί. Αυτοί οι δύο σπουδαίοι μαθηματικοί επέδρασαν πολύ στη ζωή και στη σταδιοδρομία του ως μαθηματικού. Ο Καραθεο-

Η επιστημονική αναγνώριση Η φήμη του ως μαθηματικού τον έφερε σε φιλική και επαγγελματική επαφή με άλλους μεγάλους ομολόγους της εποχής του όπως ο Max Plank, ο Albert Einstein, ο Frobenius, ο Schmidt, ο Hilbert κ.ά. Το 1911, μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο Καραθεοδωρή συμμετείχε στην επιτροπή επιλογής καθηγητών για το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1917 έγινε καθηγητής της Α΄ έδρας της μαθηματικής επιστήμης του Πανεπιστημίου του Γκέτινγκεν, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1918. Το 1920, πάλι με πρόσκληση του Βενιζέλου, ανέλαβε να οργανώσει το Ιώνιο Πανεπιστήμιο στη Σμύρνη. Η απόφαση του Καραθεοδωρή να επιστρέψει στην πατρίδα του προκειμένου να της φανεί χρήσιμος, παρόλο που μεσουρανούσε στη Γερμανία, είναι μάλλον ενδεικτική της αγάπης του για την Ελλάδα. Στην Σμύρνη ο Καραθεοδωρή έμεινε μέχρι την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου τον Αύγουστο του 1922. Όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην πόλη, ο 49χρονος Καραθεοδωρή κατόρθωσε να διασώσει τη βιβλιοθήκη και πολλά από τα εργαστηριακά όργανα του Ιωνίου Πανεπιστημίου ώστε να τα μεταφέρει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Eγκατέλειψε την Ελλάδα το 1924, για να αναλάβει καθηγητική θέση στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, που εκείνο τον καιρό ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της Γερμανίας και δίδασκαν σ’ αυτό κορυφαία ονόματα. Το Νοέμβριο του 1926, έγινε μέλος στη νεοϊδρυθείσα Ακαδημία Αθηνών για την τάξη των Θετικών Επιστημών. Το 1928, ανταποκρινόμενος σε πρόσκληση από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και την Αμερικανική Μαθηματική Εταιρεία, επισκέφθηκε τις ΗΠΑ μαζί με την γυναίκα του

41 βολών και η διδακτορική διατριβή του φέρει τον τίτλο «Περί των ασυνεχών λύσεων στον Λογισμό των Μεταβολών». Στην συνέχεια, καταπιάστηκε με όλους σχεδόν του κλάδους των Μαθηματικών: θεωρία πραγματικών συναρτήσεων, θεωρία μιγαδικών συναρτήσεων, διαφορικές εξισώσεις, θεωρία συνόλων και διαφορική γεωμετρία, σύμμορφες απεικονίσεις κ.ά. Οι μαθηματικές του αποδείξεις χαρακτηρίζονται από «κομψότητα και απλότητα», αλλά και αυστηρότητα που δίνει απόλυτη ασφάλεια στα συμπεράσματα που προκύπτουν. Με την συμβολή του στον Λογισμό των Μεταβολών βοήθησε στην ανάπτυξη της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας προκαλώντας τον θαυμασμό του ίδιου του Αϊνστάιν: «Αν θέλετε να μπείτε στον κόπο να μου εξηγήσετε ακόμα και τους κανονικούς μετασχηματισμούς θα βρείτε έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο ακροατή. Αν όμως λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών γραμμών του χρόνου, θα σταθώ μπροστά σας με σταυρωμένα χέρια. Πίσω από αυτό υπάρχει κρυμμένο κάτι που είναι αντάξιο του ιδρώτα των καλυτέρων.»

— Επιστολή του Αϊνστάιν προς τον Καραθεοδωρή, 1916. για έναν σχεδόν χρόνο, για να δώσει διαλέξεις σε διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια. Το 1930, πάλι μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου, ανέλαβε καθήκοντα κυβερνητικού επιτρόπου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Θεσσαλονίκης για να βοηθήσει στην αναδιοργάνωση του πρώτου και στην οργάνωση του δεύτερου. Τα τελευταία χρόνια Το 1932, επέστρεψε στην έδρα του στο Μόναχο και παρέμεινε στην πόλη αυτή, ακόμα και μέσα στα δύσκολα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1945, διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια τον προσκάλεσαν για να εγκατασταθεί και να διδάξει στις ΗΠΑ, αλλά προτίμησε να μείνει στη Γερμανία, αφού ήταν ηλικιωμένος και είχε ήδη χάσει την σύντροφό του. Τον Δεκέμβριο του 1949 έδωσε την τελευταία του διάλεξη στο Μόναχο. Πέθανε δύο μήνες αργότερα. Η σορός του ενταφιάστηκε στο Δασικό Νεκροταφείο του Μονάχου. Το επιστημονικό του έργο Ο Καραθεοδωρή άρχισε να συγγράφει επιστημονικές μελέτες ήδη από τον καιρό που εργάζονταν ως μηχανικός στην Αίγυπτο. Οι έρευνές του, τις οποίες δημοσίευσε κυρίως στα γερμανικά, συνθέτουν ένα τεράστιο και πολύπλευρο έργο, το οποίο τον κατατάσσει μεταξύ των μεγαλύτερων μαθηματικών. Αρχικά ασχολήθηκε με τον Λογισμό των Μετα-

Η συμβολή του στην Θεωρητική Φυσική ήταν ουσιαστική στην μαθηματική θεμελίωση τομέων της Φυσικής όπως η Θερμοδυναμική, η Γεωμετρική Οπτική, η μηχανική και η Σχετικότητα. Το 1909 δημοσίευσε μία εργασία με τίτλο «Έρευνα επί των βάσεων της Θερμοδυναμικής» στο περιοδικό Mathematische Annalen. Η εργασία αυτή έγινε ευρέως γνωστή στους κύκλους των φυσικών μόνο το 1921 από ένα σχετικό άρθρο του Max Born στο περιοδικό Physikalische Zeitschrift. Στην εργασία του 1909 περιέχεται και η περίφημη Αρχή Καραθεοδωρή. Στην Κομοτηνή λειτουργεί το Μουσείο Καραθεοδωρή, δημιούργημα του παγκόσμιου Συνδέσμου Φίλων Καραθεοδωρή και διευθυντή του τον μαθηματικό κ. Αθανάσιο Λιπορδέζη. Βιβλία, εργασίες, χειρόγραφα, προσωπικά αντικείμενα, φωτογραφίες, αλληλογραφία του Καραθεοδωρή με κορυφαίους επιστήμονες, εκτίθενται στο μουσείο ταξινομημένα με την προσωπική φροντίδα του Δρ. Νίκου Λυγερού (γνωστό μας τελευταία από την εκστρατεία για την ΑΟΖ). Οι 3 αίθουσες του μουσείου είναι αφιερωμένες στον σπουδαίο διπλωμάτη και νομικό Αλέξανδρο Καραθεοδωρή, τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή και τον γιατρό Στέφανο Καραθεοδωρή. Πλούσιο πληροφοριακό υλικό για τον κορυφαίο Έλληνα μαθηματικό έχει αναρτηθεί και στην ιστοσελίδα www.karatheodori.gr

42

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Ελένη Α. Παπαδοπούλου

Δεν θέλει τους πολλούς. Τους εκλεκτούς γυρεύει. Αυτούς που «χάνονται» στα δάση μ’ ένα ποδήλατο. Αυτούς που ανοίγουν μονοπάτια και γνωρίζουν από άγρια μανιτάρια... Αυτούς που χαίρονται το άγιο τσιπουράκι με μια χούφτα ελιές και ζυμωτό ψωμί... Στις γειτονιές του Μογγοστού, κάποιοι ωραίοι άνθρωποι υπέγραψαν συμβόλαιο με τη φύση και την αυθεντικότητα.

43

Στα χωρικά του Μογγοστού

44 Μογγοστός

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ο

ι ορεινές «ν τίβες» της Κορινθίας άφησαν στο απυρόβλητο της κοσμοσυρροής κάποιες γωνιές του τόπου, συμβάλλοντας έτσι στην διατήρηση αυθεντικής ζωής που στον κανόνα δραπετεύει από τα δημοφιλή θέρετρα. Στην περιοχή της εξόρμησής μας, συμβαίνει να υπάρχουν και φυσικές αξίες που έμειναν αφρόντιστες από την πολιτεία και επιβιώνουν περίπου από θαύμα. Το δρυοδάσος του Μογγοστού, ένα μνημείο της φύσης καταχωρημένο στα «αισθητικά δάση» του δικτύου NATURA, λίγοι το γνωρίζουν κι ακόμα λιγότεροι το έχουν δει από κοντά. Ανάλογα ισχύουν και για το σε μικρή απόσταση δάσος της Βελίνας. Τα τελευταία χρόνια, μια ομάδα νέων ανθρώπων αποφάσισε να δράσει κόντρα στην εκποίηση και την τάση ρυπογόνων επενδύσεων, δημιουργώντας ένα δίκτυο εναλλακτικών προτάσεων και μικρών επιχειρήσεων, στοχεύοντας στο κοινό που αγαπάει και

προστατεύει. Ανήκουν στο Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας και σας περιμένουν να γνωρίσετε τον τόπο αυτό μέσα από τα δικά τους μάτια και όνειρα. Ένα παλιό δάσος Η διαδρομή μας ξεκινάει από το Κιάτο και ανηφορίζει προς το χωριό Σούλι. Λίγο έξω απ’ το χωριό ένας οδικός κόμβος οδηγεί δυτικά προς το δάσος του Μογγοστού, την Βελίνα και το Κλημέντι και στην προέκτασή του στην Στυμφαλία. Ανατολικά κατευθύνεται προς το Κρυονέρι, την Γονούσα, τον Μποζικά ως τη Νεμέα. Ανάμεσα στις δύο διαδρομές παρεμβάλλεται το καταφύγιο άγριας ζωής Γκράβα-Λάκκα. Το επίμαχο δρυοδάσος του Μογγοστού, ανακηρύχτηκε αισθητικό δάσος το 1977 (Π.Δ. 5-5-1977,ΦΕΚ.

175 ΔΙ77) και προστατεύεται σύμφωνα με τα ισχύοντα μέτρα των εθνικών δρυμών. Το δάσος,

είναι απομεινάρι των πάλαι ποτέ απέραντων δασών βελανιδιάς της Πελοποννήσου και ανάμεσα στα αιωνόβια δέντρα δρυών φιλοξενεί μαύρη και χαλέπιο πεύκη, λίγα κεφαλληνικά έλατα, κουτσουπιές, πουρνάρια, κουμαριές, άρκευθο και πλήθος άλλα είδη χλωρίδας και πανίδας. Η προστατευόμενη έκταση είναι 5200 στρέμματα, με ελάχιστο υψόμετρο τα 700 και μέγιστο τα 953 μ. Πρόκειται για ένα πρεμνοφυές δάσος που ακολούθησε την φυσική οικολογική εξέλιξη ως τις μέρες μας και που πλέον απειλείται απ’ όλες τις γνωστές ανθρώπινες δράσεις του καιρού μας. Γύρω του ο κάμπος κυριαρχείται από τους περίφημους κορινθιακούς αμπελώνες και από την κορυφή του προσφέρει μια θέα ανεπανάληπτη στην παραλιακή χώρα και τις πλαγιές της Ζήρειας. Ο επισκέπτης χρειάζεται οδηγό για να φτάσει στο δάσος καθώς δεν υπάρχει σηματοδότηση και οι

45

46 Μογγοστός

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

χωματόδρομοι δεν είναι συμβατικά βατοί. Για να το προσεγγίσετε και να το χαρείτε από κοντά θα χρειαστεί να απευθυνθείτε είτε στους πεζοπορικούς-ορειβατικούς συλλόγους, είτε στους τοπικούς επαΐοντες. Αξίζει, όμως, πραγματικά τον κόπο, να βρεθείς στην ελιξίρια αύρα ενός τόσο αυθεντικού και παλιού οικοσυστήματος, να κατακτήσεις την κορυφή του απόκρημνου βράχου και τις εικόνες που σου χαρίζει, γιατί... ποιός ξέρει πόσο ακόμα θ’ αντέξει στα πυρά της εποχής μας.

Με ορμητήριο το Κρυονέρι Συνειδητά επιλέξαμε σαν ορμητήριο το χωριό Κρυονέρι, ένα από τα μεγαλύτερα κεφαλοχώρια της ορεινής Κορινθίας, για δύο λόγους. Αφενός αποτελεί κεντρικό σημείο για τις περιπλανήσεις στην περιοχή, αφετέρου ο ξενώνας ΕΛΙΣΣΩΝ, είναι γνωστός ως ο «άλλος ξενώνας» εναλλακτικών δράσεων και ξενάγησης στη φύση στο πνεύμα του οικοτουρισμού. Το Κρυονέρι είναι ένα ζωντανό χωριό με έντονη πολιτιστική

δράση, με πολλά καφενεία, ταβερνάκια και μικρές επιχειρήσεις που φροντίζουν για όλες τις απαραίτητες προμήθειες και δεν σου επιτρέπει να πλήξεις. Ξεχωρίζει το πέτρινο «Δίπορτο» που στον πάνω όροφο λειτουργεί ως παραδοσιακή ταβέρνα και στο ισόγειο ως καφέ και μπαράκι. Το χωριό βρίσκεται στο κέντρο του Νομού Κορινθίας, με σχεδόν ίσες αποστάσεις από τη θάλασσα και τα απώτερα ορεινά και το διαρρέει ο από την αρχαιότητα γνωστός ποταμός Ελισσών. Τα διάσπαρτα

47

το δάσος της Βελίνας αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν ότι το χωριό κατοικείται τουλάχιστον από τους νεολιθικούς χρόνους και η ευφορία της γης διατηρεί τα σκήπτρα μιας συνεχόμενης πληθυσμιακής ευρωστίας. Στις γύρω του εξοχές έχουν αξιοποιηθεί, χαρτογραφηθεί και σημανθεί μονοπάτια με υπέροχες οάσεις φυσικού κάλλους που ξεπερνούν το συνολικό μήκος των 24 χλμ.. Ένα παλιό μονοπάτι, το «Μονοπάτι Κρύας Βρύσης», αναδεικνύεται μέσω του Προγράμματος Εθελοντισμού Νέων

της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που την κύρια ευθύνη υλοποίησης έχει η ΜΚΟ Υποστήριξης Νέων «Φιλοξενία». Εθελοντές από τα κράτη της Ευρώπης φιλοξενούνται στο Κρυονέρι, προσφέρουν κοινωνική εργασία και συμβάλλουν στην τοπική ανάπτυξη, κάνοντας παράλληλα τις διακοπές τους και γνωρίζοντας τη χώρα μας. Η επίσκεψη στο Κρυονέρι ξαφνιάζει με τις πρωτοποριακές δράσεις που αναπτύσσει μέσω των ευρωπαϊκών προγραμμάτων και απ’ τα οποία δυστυχώς ελάχιστα

αξιοποιήθηκαν σε άλλες περιοχές. Σπάνιος είναι ο νυχτερινός ουρανός του Κρυονερίου που του χάρισε το ομώνυμο Αστεροσκοπείο. Στο Μοναστήρι της Λέχοβας Κοντά στο Κρυονέρι στις πλαγιές του όρους Βέσυζα (αρχαίων Τιτάν) και σε υψόμετρο 1050μ., βρίσκεται ένα από τα παλαιότερα βυζαντινά μοναστήρια της Πελοποννήσου. Λέγεται ότι είναι χτισμένο στη θέση που βρισκόταν αρχαίος

48 Μογγοστός

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ιερά Μονή Λέχοβας ναός αφιερωμένος σε θεότητα του τοκετού και της λοχείας. Για το όνομα της Μονής υπάρχει η εκδοχή της προέλευσης από τις αρχαίες θεότητες του τοκετού όπως η Αρτέμιδα Λεχώ. Το μοναστήρι περιβάλλεται από ελατοδάσος και το μαρμάρινο ψηφιδωτό δάπεδο του καθολικού (11ου ή 12ου αι.) είναι σπάνιας καλλιτεχνικής αξίας. Είναι άγνωστη η χρονολογία ίδρυσης της Μονής καθώς έχουν χαθεί σε διάφορες καταστροφές οι πηγές των πληροφοριών του. Η χρονολόγηση του δαπέδου έγινε από τον Αναστάσιο Ορλάνδο το 1934. Η εικόνα της Λεχοβίτισσας Παναγιάς, τέλη 17ου αι., είναι έργο του αγιογράφου Θεόδωρου Πα-

παντώνη, και ανήκει στον τύπο της «Παναγίας του Πάθους» ή «Παναγία Αμόλυντος». Σε απόσταση 800 μ. από την Μονή και προς την Τιτάνη υπάρχει σπηλαιοβάραθρο του οποίου τα ευρήματα βεβαιώνουν την λατρεία των Νυμφών κατά την αρχαιότητα. Τον Αύγουστο του 2011 αναβίωσε μετά από πολλά χρόνια το έθιμο μεταφοράς της εικόνας με πεζοπορία από την Μονή στην Παναγία του Κρυονερίου, 22 Αυγούστου, παραμονές του τοπικού πανηγυριού. Ο αδελφός του Ήλιου Η αρχαία Τιτάνη βρίσκεται στο ύψωμα του Αγίου Τρύφωνα κοντά

στο σύγχρονο χωριό. Το όνομά της προέρχεται από τον Τιτάνα, αδελφό του Ήλιου και υπήρχε εδώ ένα από τα αρχαιότερα και ονομαστά Ασκληπιεία της αρχαιότητας, λόγω του άριστου κλίματος της περιοχής. Στην Τιτάνη υπήρχαν ναοί της Αθηνάς, της Αρτέμιδος, των Ανέμων, το τοπικού θεού Ευαμερίωνα, της θεάς Υγείας και του Ασκληπιού που έχτισε ο εγγονός του Αλεξάνωρ. Σύμφωνα με τον Παυσανία οι τελετές της λατρείας σ’ αυτήν την πόλη ήταν παλαιότατες και έχει διαπιστωθεί η σπουδαιότητα του τόπου ως κέντρου υγείας του αρχαίου κόσμου. Σώζονται σήμερα απομεινάρια της ακρόπολης ελληνιστικών χρόνων.

49

ποδηλασία στον Μογγοστό Εντοιχισμένη στο εκκλησάκι του Αγίου Τρύφωνα βρίσκεται μαρμάρινη επιγραφή αφιερωμένη στον Ασκληπιό από ψήφισμα της Βουλή της Τιτάνης. Στο δάσος της Βελίνας Αφήνοντας πίσω μας το Κρυονέρι για να γνωρίσουμε τη Βελίνα και το Κλημέντι, ο καιρός μας πήγε απ’ τη βροχή στο χιόνι. Το επίσης άγνωστο στο ευρύ κοινό δάσος της Βελίνας φτάνει σε υψόμετρο τα 1098μ. Η υψομετρική διαφορά από τον ημιορεινό Μογγοστό και το Κρυονέρι, μας χάρισε την απρόσμενη συνάντηση με τον λευκό ευεργέτη που στόλιζε επιμελώς το τα θεόρατα πεύκα και τις καστανοκόκκινες βελανιδιές. Η έκταση του δάσους είναι 2211,2 στρέμματα, είναι αυτοφυές και έχει το σπάνιο προνόμιο να μην έχει δει ποτέ τον εφιάλτη της πυρκαγιάς. Στο δάσος συναντάμε μαυρόπευκα ηλικίας 100 χρόνων και πλούσια χλωρίδα με πολλά ενδημικά. Νιώσαμε σαν μικρά παιδιά που παίζοντας ανακάλυψαν τον κρυμμένο θησαυρό. Παρ’ ότι δεν έχει αποφύγει τις παρεμβάσεις από τον

άπληστο και παράλογο άνθρωπο, παραμένει ένας ανεκτίμητος πνεύμονας και αξιοθέατο της περιοχής που επιτρέπει να το απολαύσεις και με το αυτοκίνητο. Στο χωριό Βελίνα απ’ όπου ξεκίνησε και η δασική διαδρομή μας, καταλήξαμε στο ομώνυμο ταβερνάκι και ζεσταθήκαμε στο τζάκι, σ’ ένα χώρο αισθητικά πολύ προσεγμένο και ιδιαίτερα φιλικό. Δίπλα του ετοιμάζεται για την πρεμιέρα του και ένα τσιπουράδικο το οποίο υποσχεθήκαμε ότι θα επισκεφτούμε μόλις λάβουμε το προσκλητήριο. Η Βελίνα φημίζεται επίσης για το εξαιρετικό κλίμα της και τα τελευταία χρόνια την επιλέγουν πολλοί για να χτίσουν την εξοχική κατοικία τους. Λίγο ψηλότερα του χωριού βρίσκεται η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας. Το Κλημέντι Πολύ κοντά στη Βελίνα, βρίσκεται ένα από τα παλαιότερα χωριά της Κορινθίας, το Κλημέντι. Όμορφο, με αρκετά παραδοσιακά σπίτια, με πλούσια ιστορία και περίπου 100 μόνιμους κατοίκους, υπήρξε στην Επανάσταση του 1821 ένα

από τα κατά καιρούς διοικητικά κέντρα του Θεόδωρου και του Γενναίου Κολοκοτρώνη. Τον καιρό του Όθωνα ήταν έδρα του Δήμου Πελλήνης και διατηρεί ως τώρα στοιχεία της τότε αρχοντιάς του. Στο Κλημέντι λειτουργεί από το 2010 Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και είναι η έδρα των παιδικών κατασκηνώσεων του νομού. Στο καφενείο του κ. Άγγελου Παπαγιαννόπουλου μας κέρασαν νόστιμους μεζέδες και σπαθάτο τσίπουρο, κάναμε φίλους, αφήσαμε ανοιχτούς λογαριασμούς... Βελίνα και Κλημέντι μοιράζονται ισάξια τις αρετές του δάσους με τις πέτρινες κρήνες, τα γάργαρα νερά, τα μικρά πάρκα αναψυχής και χαλάρωσης. Τι άλλο έχει ο κήπος των δρυών; Το χωριό Σούλι είναι ο πρώτος σταθμός που συναντάμε ανηφορίζοντας στο 9ο χιλιόμετρο από το Κιάτο προς την περιοχή του Μογγοστού. Ένα πολύ φιλόξενο χωριό που διαθέτει Λαογραφικό Μουσείο κι έναν ιστορικό πολιτιστικό σύλλογο που ακούει στο

50 Μογγοστός

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

όνομα ΜΕΛΙΣΣΑ. Αν βρείτε το μουσείο κλειστό κάντε μια στάση στο «παραδοσιακό του Μπούμη» για καφεδάκι ή φαγητό και η κα Χριστίνα θα φροντίσει να ανοίξει το λαογραφικό για να το επισκεφτείτε. Στο Σούλι, όμως, σας περιμένει μια αναπάντεχη εμπειρία στο ταβερνάκι «ΣΑΛΙΓΚΑΡΟΦΑΓΙΑ». Ένας χώρος για γευστικές εκδρομές στον οποίο θα ξαναπάτε. Σαλιγκάρια στιφάδο, με καυκαλίθρες και μυρώνια, με φρέσκα μανιτάρια, κόκκορας κοκκινιστός, πάπια στο φούρνο, βραστή γίδα, μανιτάρια στη θράκα... Τα σαλιγκάρια εκτρέφουν οι ίδιοι και είναι απολύτως κλειστού βιολογικού κύκλου. Η σουλτανίνα είναι το κυρίαρχο προϊόν του τόπου στα εύφορα και πεδινότερα εδάφη του οποίου, ωστόσο, καλλιεργούνται και ελιές, κηπευτικά, κορινθιακή σταφίδα, οπωροφόρα... ενώ δεν λείπει και η κτηνοτροφία. Σημαντικό για την περιοχή είναι η στροφή προς τις βιοκαλλιέργειες. αρχαία Τιτάνη

51 Πολύ κοντά στην περιοχή μας βρίσκεται η Στυμφαλία. Πνιγμένα στο πράσινο είναι και τα χωριά Μικρός και Μεγάλος Βάλτος. Ο δρόμος προς τη Νεμέα διασχίζει τα χωριά Παραδείσι, Γονούσα, Τιτάνη, Μποζικά, μια ιστορική περιοχή με ομηρικές αναφορές, ωραίες εξοχές και τοπία φυσικού κάλλους. Για πεζοπορία, ποδηλασία, εναλλακτικές δραστηριότητες, εθελοντισμό και άλλες εναλλακτικές δραστηριότητες ενημερωθείτε από την ιστοσελίδα braf.elisson.gr. Το Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας Το Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας Βόρειας Πελοποννήσου «Ορεινά» είναι ένα δίκτυο συνεργαζόμενων επιχειρήσεων που εγγυάται υψη-

λή ποιότητα υπηρεσιών, φιλοξενίας και προϊόντων στον τουρισμό, με ιδιαίτερη έμφαση στην τοπική παραγωγή, την παράδοση, την οικολογία. Οι επιχειρήσεις του δικτύου προβάλλουν μέσα από τις ποιοτικές υπηρεσίες τους την Βόρεια Πελοπόννησο, τόσο στο εξωτερικό όσο και το εσωτερικό και αποτελούν για τον επισκέπτη εγγύηση αυθεντικότητας που προστατεύει την περιοχή από τις κακής ποιότητας υπηρεσίες και ως εκ τούτου και την κακή φήμη που αυτές συνεπάγονται. Πραγματικά ελπιδοφόρο στους δύσκολους καιρούς που διανύει η χώρα μας. Δεν εξαντλήσαμε όλα τα περιθώρια του τοπικού δικτύου. Είναι ένας καλός λόγος για να επανέλθουμε. Πληροφορίες για το Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας θα βρείτε στο: www.peloponet.gr.

Φεύγοντας Φεύγοντας παίρνεις μαζί σου την αίσθηση μιας ανεξερεύνητης περιοχής που προσμένει αποκαλυπτήρια. Ανάμεσα στην ορεινή και την παράκτια Κορινθία, η ημιορεινή ζώνη της περιοχής του Προστατευόμενου Μογγοστού κερδίζει τους ανθρώπους που θεωρούν την προστασία του περιβάλλοντος τρόπο ζωής. αθαίνεις, ακόμα ότι, κάποιοι «φύλακες» έχουν γνώση, ξέρουν να συνεργάζονται και μεθοδικά να χτίζουν ένα μέλλον για τον άνθρωπο σε αρμονία με τη φύση. Σημείωση: Ευχαριστούμε θερμά για τις φωτογραφίες που συμπλήρωσαν αυτό το αφιέρωμα τον Πάνο Πούλο, Γιάννη Φαρσαράκη, Γιώργο Τερζή (ΚΑΤΑΓΡΑΜΜΑ).

Eνα επιβλητικό διόρωφο πέτρινο κτίριο, στην καρδιά του χωριού, δίπλα ακριβώς από το Ανοιχτό Αμφιθέατρο Κρυονερίου και την παραδοσιακή Πάνω Βρύση, δίπλα στον ποταμό Ελισσώνα. Η παραδοσιακή τοπική Πελοποννησιακή κουζίνα με τις σπιτικές συνταγές, ο καθαρός αέρας του βουνού, το γάργαρο νερό του Ελισσώνα και το ζωντανό χωριό, συνδυάζονται με την ονομαστή Κρυονερίτικη φιλοξενία, σε ένα όμορφο και αγναντερό χώρο. Από το μεγάλο μπαλκόνι, μπορεί κανείς να ατενίσει τον Κορινθιακό και τον Σαρωνικό Κόλπο και να θαυμάσει το πράσινο της ρεματιάς, απολαμβάνοντας τα ντόπια εδέσματα και το σπιτικό κρασί. Η αίθουσα είναι ευρύχωρη και μπορεί να φιλοξενήσει γιορτές και συνεστιάσεις. Κρυονέρι Κορινθίας Τηλ.: 27420-51198 - 6984090495 E-mail: info@diporto.gr

ΒΕΛΙΝΑ Ταβέρνα

Με θέα τις δασωμένες πλαγιές της Ζήρειας, σ’ ένα χώρο από πέτρα και ξύλο, διακοσμημένο με ξεχωριστό μεράκι, σας περιμένουν παραδοσιακά εδέσματα με αγνά υλικά της ντόπιας παραγωγής. Στο τζάκι το χειμώνα, στην αυλή το καλοκαίρι, μια γευστική εμπειρία φροντίδας και θαλπωρής που θα χαραχτεί στη μνήμη σας. Επικοινωνία: 27420 71132 κιν. 6973985966

ΣΑΛΙΓΚΑΡΟΦΑΓΙΑ Ταβέρνα

Κρυονέρι Κορινθίας Τηλ.: 2742051002 www.elisson.gr

Σαλιγκάρια μαγειρεμένα με χίλιους τρόπους, άγρια ολόφρεσκα μανιτάρια, κρεατικά, πρωτότυπα μεζεδάκια και παραδοσιακά πιάτα που συνοδεύονται από σπιτικό κρασάκι, τσίπουρο και μόνο ελληνικές μπύρες. Λιτό, με άποψη, κουβεντιαστό και φιλικό, ένα στέκι για καλοφαγάδες και καλή παρέα. Σούλι Κορινθίας, 20Km από το Κιάτο Επικοινωνία: 27420 51802 κιν. 6936740762

Πίστα αρχαρίων σκι µε εκπαιδευτή Παιχνίδι µε έλκηθρα για µικρούς Ανάβαση στην κορυφή της Ζήρειας από σηµατοδοτηµένο µονοπάτι. Σκι αντοχής µε µεγάλη ποικιλία διαδροµών Αναβατήρας 500m Baby lift 180m Σχολή ski Ορειβατικό ski στην κορυφή (2374m), µε οδηγό.

Snowmobile Έλκυθρα ∆ιαδροµές µε τζιπ Περιήγηση στο βουνό µε όχηµα χιονιού. Χειµερινή διαβίωση για οµάδες, σύλλογοι, κτλ. Πεζοπορικές διαδροµές

Ο χώρος διατίθεται και για σεµινάρια, κατόπιν ραντεβού. Παραδοσιακά προϊόντα των Τρικάλων και της ευρύτερης περιοχής. Τέλος στη µικρή µας καφετέρια µπορείτε να ξεκουραστείτε απολαµβάνοντας ένα ζεστό ρόφηµα.

54

ΑΓΡΟΤΙΚΟ Ελένη Α. Παπαδοπούλου |

Ελένη Καππαή, Ντόκος Κων/νος

Βανίλιες Φενεού

φασολάκι από τζάκι Το πιο νόστιμο μικρόσπερμο φασόλι της Ελλάδας καλλιεργείται στο μαγευτικό οροπέδιο του Φενεού, πλάι στη γαλαζοπράσινη λίμνη του Δόξα, υπό την αιγίδα των ορεινών αρχόντων Χελμού, Κυλλήνης, Ολίγυρτου... Από τον Μάιο του 2012 ανήκει στα προστατευόμενα του κοινοτικού μητρώου ΠΟΠ-ΠΓΕ...

Το Φενεάτικο οροπέδιο ανήκει στα πιο γραφικά και σπάνιας ιδιαιτερότητας τοπία της Πελοποννήσου και της χώρας μας. Η κλειστή από τους ορεινούς όγκους λεκάνη του φιλοξενεί την τεχνητή λίμνη του Δόξα, μια καλλονή με αρετές δυσεύρετες. Περιβάλλεται από πλούσιες δασικές εκτάσεις ελάτης και πεύκης που γλιστρούν ως τις όχθες της. Πυκνή, άγρια χλωροπανίδα συμπληρώνει ένα οικοσύστημα ιδανικό για παραδοσιακές καλλιέργειες και καρπούς κορυφαίας ποιότητας. Το βαθύ παρελθόν της Φενεατικής παραδίδεται με μια μυθολογική και ιστορική προίκα αξιοθαύμαστη και συνδέεται με πλήθος ηρώων, θεών, γεγονότων. Ανάμεσά τους και ο Ηρακλής στον οποίο αποδίδεται η κατασκευή των βαράθρων (καταβόθρες) του οροπεδίου αλλά και η διάνοιξη της κοίτης του Όλβιου ποταμού. Οι αναφορές στις πηγές μαρτυρούν με πολλούς τρόπους τον πλούτο και τη γονιμότητα αυτής της γης. Η σπουδαιότερη, όμως, απόδειξη είναι η σχέση της με την κατ’ εξοχήν θεά της γεωργίας.

Η κιδαρία Δήμητρα Παλαιότατη λατρεία του τόπου ήταν αυτή της θεάς Κιδαρίας που στους ιστορικούς χρόνους αποδόθηκε ως προσωνύμιο στην Δήμητρα. Με την εισαγωγή της ελευσίνιας λατρείας, η θεά Δήμητρα τιμήθηκε στο Φενεό ως ελευσινία και κιδαρία. Οι Φενεάτες τιμούσαν τη μια χρονιά την ελευσινία Δήμητρα, στην οποία έδιναν δευτερεύουσα σημασία, και την επόμενη χρονιά την κιδαρία που ανέφεραν στον Παυσανία ως «μείζων τελετή». Σ’ αυτήν την πανάρχαια τελετή, ο ιερέας φορούσε μάσκα με τη μορφή της Κιδαρίας και ακολουθούσαν πράξεις, απαγγελίες και ιεροπραξία για την αφύπνιση των υποχθόνιων δυνάμεων της γης, την αύξηση της παραγωγής και της συγκομιδής. Η ιεροπραξία, λατρευτικός και όχι ψυχαγωγικός χορός, έφερε το όνομα «κιδαρίς». Για το τελετουργικό αυτό υπήρχε λεπτομερές διάγραμμα που το έκρυβαν σε κοίλωμα βράχου, το σφράγιζαν με δεύτερο βράχο και το αποκάλυπταν κατά την έναρξη της τελετής, ώστε να ακολουθηθεί

55

56

ΑΓΡΟΤΙΚΟ

με ευλάβεια και αυστηρότητα. Την κρύπτη αυτή ονόμαζαν «Πέτρωμα» και σ’ αυτήν φυλάσσονταν και η μάσκα του ιερέα. Λέγεται επίσης ότι οι Φενεάτες έδιναν όρκο σ’ αυτό το Πέτρωμα. Οι μαρτυρίες αυτές μιλούν ολοφάνερα για απόρρητη διδασκαλία και μύηση χθόνιου χαρακτήρα με αρχέγονες ρίζες. Η Φενεάτικη παράδοση λέει ακόμα ότι η Δήμητρα περιπλανήθηκε στα μέρη αυτά αναζητώντας τη θυγατέρα της, πολύ πριν εμφανιστεί η ελευσίνια λατρεία. Όσοι Φενεάτες την φιλοξένησαν έλαβαν ως δώρα τα όσπρια, εκτός από τα κουκιά -στοιχείο που παραπέμπει στους ορφικούς. Δύο από τους ευνοημένους με τα θεϊκά δώρα, ο Τρισαύλης και ο Δαμιθάλης, ίδρυσαν ιερό και ναό της θεσμίας Δήμητρας στις υπώρειες της Κυλλήνης, σε απόσταση 3 χιλ. από την πόλη του Φενεού. Μόνο εδώ, απ’ όλες τις αρκαδικές πόλεις, αναφέρει ο Παυσανίας λατρεία της θεσμίας Δήμητρας, της οποίας η τελετή ήταν τα θεσμοφόρια και τα οποία αποσκοπούσαν στην καρποφορία και την καλή συγκομιδή των σιτηρών. Κήπος θεϊκών αγαθών Ισχυρή η ευλογία της θεάς ως τις μέρες μας αφού τα προϊόντα του τόπου είναι εκλεκτά και χωρίς υπερβολή μοναδικά. Όσπρια, κηπευτικά, σιτηρά,

κτηνοτροφικά προϊόντα, μέλι, καρύδια και πολλά ακόμα αγαθά της μάνας γης είναι γευστικά απαράμιλλα και οι γνώστες τα αναζητούν με πάθος. Το προϊόν, όμως, που κέρδισε την προσοχή μας γι’ αυτό το αφιέρωμα, είναι το θαυματουργό και μικρό φασόλι που ακούει στο ονοματεπώνυμο «βανίλια Φενεού». Αν μέχρι τώρα δεν ήταν όσο διάσημο του αξίζει, αναζητήστε τις αιτίες στο κράτος της δανεικής ευημερίας και της άγονης πολιτικής που μετέτρεψε μια θεϊκή γη σε ρακένδυτο ζητιάνο. Οι αγρότες του Φενεού, ωστόσο, μεσούσης της κρίσης, έδωσαν μια μάχη για την ανάδειξη του σπάνιου προϊόντος τους και την κέρδισαν. Εδώ και έναν περίπου χρόνο οι «βανίλιες Φενεού» είναι ποικιλία Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης και ο δρόμος για την κατάκτηση του κόσμου έχει ανοίξει. Το οροπέδιο του Φενεού στο οποίο ευδοκιμεί η βανίλια, είναι ο πυθμένας μιας παλιάς λίμνης που αποστραγγίστηκε το 1895 και έκτοτε αποστραγγίζεται μόνιμα από 3 καταβόθρες. Πριν την αποστράγγιση, την τροφοδοτούσαν οι ποταμοί Δόξας, Όλβιος και αρκετοί χείμαρροι. Το μεγάλο πλεονέκτημα αυτής της λεκάνης είναι ότι προστατεύεται ολόγυρα από τους ορεινούς όγκους Χελμού– Ντουρντουβάνας, Κυλλήνης και Ολίγυρτου–Σαϊτά,

57 δημιουργώντας ένα πελώριο φυσικό θερμοκήπιο με σπάνιους ή ασθενείς ανέμους, ιδανική υγρασία για το υγρόφιλο φασόλι, δροσερά καλοκαίρια, παρθένο φυσικό περιβάλλον με θαυμαστή βιοποικιλότητα, σ’ ένα ιδανικό υψόμετρο που κυμαίνεται μεταξύ 720 και 802 μέτρων στη ζώνη της καλλιέργειας. Η συνολικά καλλιεργούμενη έκταση του οροπεδίου είναι 47,1 χιλ. στρέμματα, σε 2500 στρέμματα των οποίων καλλιεργούνται τα φασόλια βανίλιες από 172 παραγωγούς που αποδίδουν περίπου 500 τόνους ετησίως. Στη ζώνη καλλιέργειας ανήκουν τα χωριά Γκούρα, Κάτω Ταρσός, Μάτι, Μεσινό, Μοσιά, Πανόραμα, Στενός, Φενεός και η Αρχαία Φενεός, του πρώην Δήμου Φενεού που σήμερα ανήκουν στον Δήμο Σικυωνίων. Από τον Φάσηλο στο Phaseolus Οι βανίλιες Φενεού ανήκουν στο είδος Φασίολος ο κοινός (Phaseolus vulgaris), στο οποίο ανήκουν οι περισσότερες ελληνικές ποικιλίες φασολιών. Οι σύγχρονες πηγές αναφέρουν συνήθως ότι το φασόλι κατάγεται από τη Νότια Αμερική, τις Άνδεις και το Περού και ήρθε στην Ευρώπη τον 16ο αι. Ωστόσο, το φασόλι ήταν γνωστό στην ελληνική αρχαιότητα –φάσηλος- και είχε ανάλογη με τη σημερινή θέση στην διατροφή. Την λέξη συναντάμε στον Αριστοφάνη, στον Διοσκουρίδη -φασίολος, αργότερα στον Γαληνό ως φασήολος και άλλους. Από την ελληνική κατάγεται και το λατινικό faseolus, όπως και το phaselos που σημαίνει μικρό πλοιάριο, σκάφος (σε σχήμα φασολιού). Έστω και αν δεχτούμε ότι

το ευρέως καλλιεργούμενο σήμερα φασόλι στην γηραιά Ήπειρο εισήχθη με την ανακάλυψη της Αμερικής, είναι μάλλον επιπόλαιο να πιστέψουμε ότι ο αρχαίος φάσηλος ήταν κάποιο είδος λούπινου όπως συχνά αναφέρεται και αβασάνιστα αναπαράγεται. Δεδομένου, μάλιστα, ότι οι αρχαίοι –σε αντίθεση με τον φάσηλο- είχαν σε χαμηλή διατροφική εκτίμηση τα λούπινα, τα οποία και ονόμαζαν θέρμους. Το κλίμα και τα εδάφη της Ελλάδας είναι ιδανικά για το φασόλι το οποίο είναι ευαίσθητο στο κρύο, αλλά όπως συνέβη με πληθώρα γηγενών ποικιλιών, κάπου στο διάβα των αιώνων χάθηκαν ιστορικοί κρίκοι. Οι ποικιλίες που είναι γνωστές είτε στα χαρτιά, είτε στο χωράφι, είτε στις τράπεζες σπόρων, οφείλουν κατά κύριο λόγο την σωτηρία τους στα απομονωμένα ορεινά και νησιωτικά τμήματα της ελληνικής υπαίθρου και στο μεράκι των παραδοσιακών αγροτών που από σεβασμό συνέχισαν να καλλιεργούν τον σπόρο των παππούδων τους. Μικρό μπόι, μεγάλες επιδόσεις Οι μικρόσπερμες βανίλιες εμφανίζονται στο καλλιεργητικό προσκήνιο αμέσως μετά την αποστράγγιση της λίμνης, στα τέλη του 19ου αιώνα και συνεχίζουν να καλλιεργούνται αδιάκοπα ως τις μέρες μας. Το πιθανότερο είναι ότι ο σπόρος προϋπήρχε και μετά την απελευθέρωση των εδαφών γνώρισε εκτεταμένη και συστηματική καλλιέργεια. Έχουν λεπτό φλοιό, είναι βραστερά, πολύ γευστικά και τα πιο θρεπτικά φασόλια της ελληνικής παραγωγής. Σε σχέση με τα υπόλοιπα του είδους του το φα-

58

ΑΓΡΟΤΙΚΟ

σόλι βανίλια Φενεού είναι 54,4% πλουσιότερο σε διαιτητικές ίνες, 10% χαμηλότερο σε λιπαρά, 56% πλουσιότερο σε ασβέστιο, έχει λιγότερες θερμίδες, λιγότερο νάτριο, λιγότερη τέφρα. Είναι πλούσια σε πρωτεϊνη, άμυλο, σίδηρο, πολυακόρεστα και με χαμηλή χοληστερόλη. Καλλιεργούνται με παραδοσιακές μεθόδους στα καλύτερα αγροτεμάχια του οροπεδίου και ως τώρα, το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής καταναλώνεται από τον ντόπιο πληθυσμό με λίγες ποσότητες να διακινούνται στο ευρύτερο εμπόριο. Το σχήμα τους είναι ωοειδές και όχι νεφροειδές όπως στα περισσότερα φασόλια της αγοράς. Είναι όψιμη καλλιέργεια αφού φυτεύονται από τα μέσα ως τα τέλη Απριλίου και η συγκομιδή τους γίνεται τον Οκτώβριο, ενώ τα ζιζάνια αντιμετωπίζονται με σκαλίσματα, ξεβοτάνισμα και προληπτικά μέτρα όπως η αμειψισπορά, η επιλογή καλών σπόρων, η απομάκρυνση μολυσμένων φυτών... και μόνο σε πολύ εξαιρετικές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται ελαφρά ζιζανιοκτόνα. Σ’ αυτό άλλωστε οφείλουν την απίθανη γεύση τους και την υψηλή τους διατροφική αξία. Ο καθαρισμός του τελικού καρπού από ξένα σώματα γίνεται αποκλειστικά με τα χέρια. Το όνομα «βανίλια» το έδωσαν οι ίδιοι οι παραγωγοί για το λευκό του χρώμα και τη γλυκιά

59

του γεύση που παραπέμπει στο γλυκό βανίλια, το γνωστό μας υποβύχιο. Προς τιμήν της, κάθε Οκτώβρη, μετά τη συγκομιδή, γίνεται στο Στενό η «Γιορτή της Φασολάδας». Επώνυμο και με τη «βούλα» Στη μάχη με τη γραφειοκρατία της κατοχύρωσης του φασολιού ως προστατευόμενου πήραν μέρος αρκετοί φορείς, παραγωγοί και άνθρωποι της περιοχής. Αιχμή του δόρατος ο Γεωργικός Πιστωτικός Συνεταιρισμός Γκούρας που κατέθεσε την αίτηση και την οποία υποστήριξαν ο Δήμος Φενεού και ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Σικυωνίων. Για την τεκμηρίωση πολύτιμη ήταν η συνεισφορά της Γεωπόνου Φιλίππας Μανιού, του τότε Δημάρχου Φενεού κ. Παναγιώτη Χαρλαύτη, της Συμβολαιογράφου Ελένης Καλπαξή, του καθηγητή κ. Γεωγίου Λύρα, της κας Παναγιώτας Ορφανού, και πολλών ακόμα μελών της τοπικής κοινωνίας. Με τον (ΕΕ) αριθ. 435/2012 της 16ης Μαΐου 2012, τα φασόλια βανίλιες Φενεού ανήκουν επισήμως στα μητρώα των προστατευόμενων ΠΟΠ-ΠΓΕ προϊόντων. Με τους παραγωγούς στη Γκούρα Μέρα βροχερή πήραμε το δρόμο για τη Γκούρα για ν’ ανταμώσουμε τους παραγωγούς στο καφενείο

της πλατείας. Πρόσωπα γελαστά, καλοσυνάτα, γεμάτα περηφάνια για το λευκό σαν βανίλια φασολάκι τους. Παρόντα όλα σχεδόν τα μέλη του συνεταιρισμού με τον Πρόεδρό τους κ. Άγγελο Ορφανό. Μας μίλησαν για το έργο της καλλιέργειας, τα όνειρά τους, τις ανάγκες τους, τα αγροτικά βάσανα. Η κατοχύρωση του προϊόντος στα μητρώα ΠΟΠΠΓΕ είναι πολύ πρόσφατη και ακόμα η διάθεση του φασολιού γίνεται με τους παλιούς ρυθμούς. Προκειμένου να διαθέσουν το προϊόν τους στην αγορά με προσιτό κόστος, συμμετέχουν στο κίνημα «προϊόντα χωρίς μεσάζοντες» και δεν επιθυμούν να το παραχωρήσουν σε μεγάλες εταιρείες. Μας κέρασαν τσιπουράκι, μας φίλεψαν βανίλιες και μας κέρδισαν με τις αυθεντικές γεύσεις των αγροτικών αγαθών τους. Το εθνικό μας τρόφιμο... Η ανάδειξη της Μεσογειακής Διατροφής βοήθησε να κατανοήσουμε πως το «φαγητό του φτωχού» που περιφρόνησε ο κόσμος της ευημερίας, μας «εκδικήθηκε» με την παχυσαρκία και τις ασθένειες της σύγχρονης διατροφής. Ήρθε και η κρίση να αλλάξει δια της βίας τις συνήθειές μας και να ξαναβάλει τα όσπρια στο σπιτικό μας. Τα βλέπουμε να εισβάλουν πανηγυρικά στις gourmet τραπεζαρίες και μουρ-

60

ΑΓΡΟΤΙΚΟ

μουρίζουμε «βρε, πως αλλάζουν οι καιροί...». Είναι χρήσιμο να σημειώσουμε ότι στην ελληνική επικράτεια καλλιεργούνται πολλές άγνωστες στο ευρύ κοινό ποικιλίες οσπρίων και εκτός των φημισμένων παραγωγών περιοχών Φλώρινας, Καστοριάς, Καβάλας. Στον εθνικό κατάλογο του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού «ΔΗΜΗΤΡΑ», μέχρι το 2012 αναφέρονται 4 μικρόσπερμες ποικιλίες -πλην μετρίων, μεγάλων, γιγάντων- (ΡΑΨΑΝΗ, ΑΡΙΔΑΙΑ, ΛΗΔΑ, ΜΥΡΣΙΝΗ). Σ’ αυτές έρχεται να προστεθεί και η δική μας ανυπέρβλητη ΒΑΝΙΛΙΑ. Εκείνο που παραμένει λυπηρό είναι ότι, η εγχώρια συνολική παραγωγή φασολιών, περίπου 21.000 τόνοι, αδυνατεί να καλύψει και την εγχώρια κατανάλωση που ξεπερνά τους 30.000 τόνους. Το εθνικό μας τρόφιμο, μια εν δυνάμει υπερπαραγωγή που ναυάγησε στους “λαδωμένους” προθαλάμους του υπουργείου. Χίλιες και μία αφορμές Για την υπέροχη λίμνη της, τα θρυλικά τοπία, τα θεόρατα έλατα, τα χιλιάδες αγριολούλουδα... Για το μοναστήρι του Άη-Γιώργη του Φονιά, τα πετρόχτισα αρχοντικά και της ωραίες, ιστορικές εκκλησίες της. Για την αρχαία Φενεό, τα όμορφα χωριά, τον αέρα που θα αναπνεύσεις, τις εικόνες που θα γεμίσουν το βλέμμα σου, θα γαληνέψουν την ψυχή σου. Ξενώνες παραδοσιακοί, φιλόξενοι, λαογραφικά μουσεία και πανηγύρια... Χίλιες αιτίες κι αφορμές θα σε βγάλουν στον πηγαιμό για τον Φενεό. Ο ξενώνας ΕΥΧΑΡΙΣ θα φροντίσει για τις εξορμήσεις σου στη φύση, τα ταβερνάκια θα σε μυήσουν στον γευστικό παράδεισο. Εκτός από τις απαραίτητες «βανίλιες Φενεού» υπέροχα είναι όλα τα όσπρια που παράγουν, γίγαντες, φάβα, ρεβίθια, φακές.. Θεσπέσια είναι και τα κρεατικά τους, τα τυροκομικά, το μέλι, τα καρύδια αλλά και ότι παράγεται σ’ αυτή τη γη. Καθώς σηκώνει την αυλαία της η άνοιξη, σας προτείνω Φενεό, ολόψυχα.

Παραγωγοί φασολιών «βανίλιες Φενεού» Παραγωγοί στη Γκούρα και στο Μεσινό που έχουν ακόμα διαθέσιμες ποσότητες φασολιών της πρόσφατης σοδειάς. Στην Γκούρα • Ορφανός Άγγελος, 6973054107, 27470-51428 (Πρόεδρος Συνεταιρισμού) • Ρέλιας Αθανάσιος, 6947300483 • Καραδήμας Παν., 6974881843 • Καραδήμας Βλασ., 6972851562 • Φιακάς Παναγιώτης, 6948245315 • Μούρτης Παναγιώτης, 6948047625 • Χαρλαύτης Κων/νος, 6939659498 • Κολοκάτσης Γεώργιος, 6947300466 • Ορφανός Αντώνιος, 6947300465 • Καπέλλος Αποστ του Γεωρ.,6947321387 • Καπέλλος Αποστ. του Κων., 6974644860 • Καπέλλος Χαράλαμπος, 6945759820 • Καπέλλος Ιωάννης, 6972218469 • Τσούγλης Δημήτριος, 6947377679 • Μαρκος Γεώργιος, 6977551687 • Μαγγίνας Γεώργιος, 6947300479 • Λίτσας Χρήστος, 27470-51253 • Λίτσας Αντώνιος, 6943166178 • Λύρας Αναστάσιος, 6974339170 • Κολοκάτσης Παντελής, 27470-51397 • Δρούλιας Νίκος, 6972284048 • Δρούλιας Σωτήριος, 6973853734 • Καπέλλος Νεκτάριος, 27470-51430 Στο Μεσινό Γεώργιος Κουλούκης, 6945288642 Παναγιώτης Κουλούκης, 6945397279

ΤΟ ΣΤΕΚΙ Ταβέρνα

ΞΕΝΩΝΑΣ ΑΛΕΞΙΟΥ

Ξαποστάστε και απολαύστε αυθεντικές γεύσεις στο ταβερνάκι το Στέκι. Ωραιότατα κρεατικά στα κάρβουνα, αρνάκι γιουβέτσι, άγρια χόρτα, σπανακόπιτα και πολλά ακόμα εδέσματα.

Πετρόκτιστο αρχοντικό, με όλες τις ανέσεις, στο Πανόραμα Φενεού. Υπέροχη θέα, τζάκι, παραδοσιακή κουζίνα, παραδοσιακή διακόσμηση, φιλική ατμόσφαιρα, ιδανικό καταφύγιο για χαλάρωση και θαλπωρή.

Επικοινωνία: 27470 61297, κιν. 6932268320

Επικοινωνία: 27420 26200, κιν. 6977 332276 www.alexiouhotel.gr - info@alexiouhotel.gr

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΠΡΕΔΑΡΗ

Θα σας φιλοξενήσουµε σε ενοικιαζόµενα δωµάτια µε τζάκι. Στην παραδοσιακή µας ταβέρνα θα γευτείτε φρέσκα ντόπια κρεατικά, αγνά βιολογικά προϊόντα δικής µας παραγωγής και σπιτικό φαγητό από οικογενειακές συνταγές. Εδώ προµηθευτείτε προϊόντα δικής µας παραγωγής βιολογικής καλλιέργειας από τις πεδιάδες του Φενεού και της λίµνης Στυµφαλίας, όπως φασόλια, γίγαντες, ρεβίθια, φάβα, πατάτες και πολλά άλλα εποχικά. Το µεράκι µας και η νοστιµιά τους θα σας ξαναφέρουν σύντοµα κοντά µας.

Ένα όμορφο αρχοντικό από ξύλο και πέτρα, στο κέντρο του χωριού Γκούρα, περιμένει να ζεστάνει σε παπλώματα και στρώματα Coco-Mat τα εκδρομικά σας όνειρα. Με όλες τις σύγχρονες ανέσεις και τη ζεστασιά της παράδοσης.

Επικοινωνία: 6938 900 200 www.arhontiko-predari.gr, info@arhontiko-predari.gr

ΕΥΧΑΡΙΣ ΦΙΛΟΞΕΝΟΝ Οικοτουριστικά καταλύματα κοντά στη λίμνη Δόξα, σ’ ένα περιβάλλον κατάφυτο και μαγευτικό. Ο ξενώνας διοργανώνει πεζοπορικές, ποδηλατικές εξορμήσεις, περιηγήσεις με 4Χ4 σε όλη την ορεινή Κορινθία.

Επικοινωνία: 6944768115, 6944898964, 2747770300 www.efharisfiloxenon.gr, info@efharisfiloxenon.gr

ΚΑΛΛΙΣΤΩ Ξενώνας

Καρτέρι (Καστανιάς Κορινθίας) , τηλ. 27470-31203 - 31213 www.agrotourismos.com.gr - agroleonidas@yahoo.gr

Ανακαινισμένο πέτρινο Αρχοντικό του 1885, στο κέντρο του χωριού Γκούρα. Η η αγάπη για την παράδοση είναι αποτυπωμένη σε κάθε του γωνιά. Απολαύστε τσιπουράκι στο καθιστικό, δίπλα στο τζάκι και αφεθείτε στην φροντίδα των ιδιοκτητών. Επικοινωνία: 210 9939999, κιν. 697 7226514 www.xenonascallisto.gr - contact@xenonascallisto.gr

62

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ-ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ Διαμαντής Φαρλέκας*

63

ΙΣΤΟΡΙΚΟ Διαμαντής Φαρλέκας*

Παλαιομονάστηρο Βρονταμά μνημείο θυσίας

Β

ρισκόμαστε στο 1825. Η επανάσταση των Ελλήνων ενάντια στον τουρκικό ζυγό συνεχίζεται. Μετά τις αποτυχημένες προσπάθειες των Τούρκων να καταπνίξουν την επανάσταση, ο σουλτάνος ζητά βοήθεια από τον πασά της Αιγύπτου Μωχάμετ Αλή. Το Φεβρουάριο του 1825 ο Ιμπραήμ κάνει απόβαση στην Πελοπόννησο με πολύ ισχυρή στρατιωτική δύναμη. Μετά από σκληρές και αιματηρές μάχες καταφέρνει να την καταλάβει. Ο δρόμος για τη Τριπολιτσά γίνεται ευκολότερος. Σε όλη την Πελοπόννησο επικρατεί αναστάτωση. Ο Ελληνικός στρατός είναι σχεδόν διαλυμένος. Οι αντιστάσεις τους μηδενικές. το Ολοκαύτωμα Στις αρχές του Σεπτέμβρη, ο Ιμπραήμ ξεκινά από την Τρίπολη για την Λακωνία. Η κάθοδός του

σπέρνει τον τρόμο και τον πανικό σε όλους. Η ίδια τρομάρα κυριεύει και τους Βρονταμίτες όταν μαθαίνουν τον ερχομό στο χωριό τους. Επικρατεί πανικός. Επιχειρούν να φύγουν, να σωθούν. Όμως, μη θέλοντας να απομακρυνθούν από τα όρια του χωριού τους βρίσκουν καταφύγιο στο Παλαιομονάστηρο, ένα ναό αφιερωμένο στη θεοτόκο, στον Άγιο Νικόλαο και στο μεγαλομάρτυρα Νικήτα, που από τις σπάνιες τοιχογραφίες του χρονολογείται στο 1201. Σε αυτή τη δύσκολη στιγμή, ηγετικό ρόλο αναλαμβάνει ο παπα-Δημήτρης Παπαδημητρίου, ο οποίος μαζί με τον Βρονταμίτη οπλαρχηγό Γιάννη Καραμπά εμψυχώνουν και δίνουν θάρρος στους κατοίκους. Μαζί τους έχουν πάρει τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους καθώς και όπλα της εποχής. Φτάνοντας ο Ιμπραήμ στο Βρο-

* Ο κ. Διαμαντής Φαρλέκας είναι Πρόεδρος της Τοπικής Κοινότητας Βρονταμά. Το κείμενο είναι ομιλία του που εκφωνήθηκε στην επέτειο του ολοκαυτώματος.

νταμά αντικρίζει ένα έρημο χωριό. Λίγοι γέροι, ανήμποροι να μετακινηθούν αρνούνται να αποκαλύψουν το καταφύγιο. Ο θυμός του μεγάλος. Έφιπποι ανιχνευτές χτενίζουν όλη την περιοχή. Καταφέρνουν να εντοπίσουν κάποιους έγκλειστους που είχαν κατέβει στον κάμπο να μαζέψουν σταφύλια. Τους ακολουθούν και εντοπίζουν το οχυρό που είχαν καταφύγει περίπου 300 με 400 Βρονταμίτες. Τα στρατεύματα του Ιμπραήμ καταφθάνουν μπροστά σε ένα πραγματικά δύσκολο οχυρό. Η κατάληψή του δεν φαίνεται εύκολη υπόθεση καθώς πρόκειται για ένα μοναστήρι αετοφωλιά, χωρίς καμία πρόσβαση. Ο Ιμπραήμ τους ζητά να παραδοθούν και να υπογράψουν προσκυνοχάρτια σε αντάλλαγμα της ελευθερίας τους. Οι Βρονταμίτες δια στόματος παπα-Δημήτρη απαντούν: «Αίστε και σεις κι η πίστη σας

64 Παλαιομονάστηρο Βρονταμά ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Τοιχογραφίες που σώζονται είναι 4 περιόδων. Από τον 12ο έως τον 16ο αιώνα παλιότουρκοι χαθείται. Οι Βρονταμίτες ζωντανοί, Τούρκους δε προσκυνάνε». Η πολιορκία ξεκινά με αλλεπάλληλες επιθέσεις. Οι Βρονταμίτες έχοντας πίστη στο Θεό και αγάπη για την πατρίδα αντιστέκονται σθεναρά. Μέσα στο μοναστήρι ακούγονται ύμνοι και ψαλμωδίες και αυτό μανιώνει περισσότερο τον Ιμπραήμ. Ένας στρατηγός του παρατηρεί πως ο βράχος που σκέπαζε το μοναστήρι, σε ένα του σημείο, δεν είναι τόσο παχύς. Αμέσως δίνεται η εντολή να ανατιναχθεί το σημείο αυτό με φουρνέλα. Η 15η Σεπτεμβρίου ξημερώνει. Το μαρτύριο ξεκινά. Ο δρόμος είναι ανοιχτός για το μακάβριο έργο που θα ακολουθήσει. Θειάφι, μπαρούτι και άλλες εύφλεκτες

65 ύλες ρίχνονται μέσα στο ναό. Οι πύρινες φλόγες τυλίγουν το μοναστήρι. Άψυχα τα κορμιά των Βρανταμιτών κείτονται το ένα πάνω στο άλλο. Στον ιερό τούτο χώρο παραδίδουν την τελευταία τους πνοή στον ύψιστο δημιουργό. Οι βάρβαροι θέλοντας να δουν με τα μάτια τους τα αποτελέσματα της θηριωδίας τους μπαίνουν μέσα στο μοναστήρι και λεηλατούν όλα εκείνα τα άψυχα κορμιά παίρνοντας ότι πολύτιμο είχαν. Στη συνέχεια περνούν σε μία πράξη πρωτάκουστη για την ιστορία. Χαράζουν με κοφτερό μαχαίρι το αυτί του κάθε πτώματος για να δουν αν έχει μείνει κανείς ζωντανός ώστε να τον πάρουν αιχμάλωτο. Κατόπιν βεβηλώνουν τις εικόνες βγάζοντας με σπαθιά τα μάτια των αγίων. Αγωνιωδώς αναζητούν να βρουν τα κορμιά του παπα-Δημήτρη και του Γιάννη Καραμπά. Ο Καραμπάς εντοπίζεται ήδη νεκρός, ενώ ο παπα-Δημήτρης μισοζώντανος οδηγείται μπροστά στον Ιμπραήμ. Ο Ιμπραήμ του υπόσχεται μεγάλες τιμές, αν αλλαξοπιστήσει. Όμως αυτός μένει μέχρι τέλος άκαμπτος, απορρίπτοντας όλες τις προτάσεις. Μετά από σκληρά βασανιστήρια, ο «Παπαφλέσσας» της Λακωνίας αφήνει την τελευταία του πνοή σε μία άκρη του προαυλίου του Παλαιομονάστηρου φωνάζοντας την λέξη ΕΛΛΑΔΑ. Αξίζει να σημειωθεί πως σήμερα δεν θα τιμούσατε το ιστορικό αυτό ολοκαύτωμα χωρίς την συμβολή μιας σύγχρονης και άξιας Ελληνίδας, της Ελένης Στρατήγη, η οποία με το έργο της αναβίωσε τη μνήμη της εθνικής αυτής θυσίας και μας θύμισε πως η μεγαλειώδης θυσία των Βρονταμιτών ήταν αποτέλεσμα της βαθιάς πίστης τους προς το Θεό και της αγάπης τους προς την πατρίδα. Η ομοψυχία τους ήταν το μέγα δίδαγμα που ψυχώνει το Έθνος μας ώστε να μη σβήσει το φως του Ελληνικού

66 Παλαιομονάστηρο Βρονταμά το Μοναστήρι ΙΣΤΟΡΙΚΟ

πνεύματος, ώστε να διδαχθούν οι νέοι, να θυμηθούν οι ώριμοι και να αναπολήσουν οι ηλικιωμένοι τι σημαίνει σήμερα και αύριο το να είσαι ΕΛΛΗΝΑΣ. Ας καλλιεργήσουμε τα χαρίσματά τους και ας παραμείνουμε πάντα Έλληνες για τους Έλληνες. Οδηγός μας ας γίνει η γνώση της ιστορίας, πίστη μας η πίστη μας στο Θεό και στην πατρίδα, πυξίδα μας οι αρετές της φυλής μας και στόχος μας τα πεπρωμένα του έθνους μας. Ας αποδείξουμε λοιπόν όλοι μας σε αυτά τα δύσκολα χρόνια, ότι είμαστε άξιοι της βαριάς αυτής κληρονομιάς.

«Αΐστε και σεις κι η πίστη σας παλιότουρκοι χαθείται. Οι Βρονταμίτες ζωντανοί, Τούρκους δε προσκυνάνε».

Τ

ο παλαιομονάστηρο απέχει 6,5 περίπου χιλιόμετρα από την Τοπική Κοινότητα Βρονταμά. Βρίσκεται σε ένα σπήλαιο επάνω σε απόκρημνο βράχο ο οποίος υψώνεται στην αρχή της Δυτικής πλευράς της χαράδρας στο μέσο της οποίας ρέει ο ποταμός Ευρώτας. Ο ναός σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που σώζεται εντός του νάρθηκα τιμάται επ΄ ονόματι «της υπεραγίας Θεοτόκου και του Αγίου μεγαλομάρτυρα Νικήτα». Η χρονολόγηση των τοιχογραφιών, σύμφωνα με τον καθηγητή Νικόλαο Δρανδάκη που ως επιμελητής των βυζαντινών αρχαιοτήτων του Μυστρά τις είχε μελετήσει, έχει ως ακολούθως: Οι τοιχογραφίες που σώζονται ανάγονται σε τέσσερις εποχές 1) Τοιχογραφίες 12ου αιώνα, 2) Τοιχογραφίες του 1201, 3) Τοιχογραφίες του 14ου αιώνα, 4) μεταβυζαντινές τοιχογραφίες παρεκκλησίου του 1556. Το έτος 1958 χαρακτηρίσθηκε από την Ελληνική Πολιτεία ως Ιστορικό Μνημείο. Το έτος 1961 εκδίδεται βασιλικό διάταγμα «Περί ορισμού της 15ης Σεπτεμβρίου, ως τοπικής Εθνικής Εορτής δια την Κοινότητα Βρονταμά Νομού Λακωνίας». Τον Σεπτέμβριο του 2012 δημιουργήθηκε Σύλλογος Ολοκαυτώματος Βρονταμιτών «Το Παλαιομονάστηρο» που σκοπό έχει την εκπόνηση δράσεων για την ανάδειξη του ιστορικού αυτού μνημείου και την διάδοσή του. Μάλιστα, σε λίγο καιρό θα είναι διαθέσιμες πληροφορίες και πλούσιο φωτογραφικό υλικό μέσω της Ιστοσελίδας που ετοιμάζεται με πρωτοβουλία του Συλλόγου.

68

ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΔΕΣΜΑΤΑ

Μικρασιάτικες λιχουδιές Ο Γάρος Καντίν μπουντού κεφτέ Ο γάρος είναι ένας πανάκριβος μεζές. Οι βυζαντινοί τον θεωρούσαν εξίσου πολυτελή και ακριβό ,όπως το μαύρο χαβιάρι.. «Να ΄χα ψωμί πολίτικο, στο γάρο βουτημένο». Η συνταγή που ακολουθεί είναι από την Προκόνησο του Μαρμαρά. Ο καλύτερος γάρος γίνετε από κολιό, αλλά και από παλαμίδες και σκουμπριά. Αφαιρούσαν τα συκωτάκια από τα ψάρια, τα έπλεναν, τα αλάτιζαν καλά και τα σκέπαζαν με νερό. Σφράγιζαν το σκεύος που τα είχαν το τοποθετήσει και το άφηναν στον ήλιο. Κάθε μέρα ή παραμέρα τ’ ανακάτευαν. Μετά από 40 μέρες ζύμωσης, έλιωναν τα συκωτάκια και γινόταν ένα μίγμα, με ιδιάζουσα μυρωδιά. Τότε ρίχνανε μέσα στο γάρο φλούδα λεμονιού και ένα χόρτο, το κολυμπάρι, και ο γάρος ήταν έτοιμος για σερβίρισμα... Έβαζαν σε ένα πιάτο μια κουταλιά σούπας με λάδι και μπόλικο λεμόνι, το χτυπούσαν να σμίξουν τα υλικά και το έτρωγαν βουτώντας στο ψωμί.

Υλικά 750 γραμ. κιμά μοσχαρίσιο και αρνίσιο 2 μεγάλα κρεμμύδια ψιλοκομμένα 1 ποτηράκι του καφέ ρύζι 1.5 ποτήρι νερό για το βράσιμο του ρυζιού 2 αυγά 1 5 κουταλιά της σούπας μαιντανό ψιλοκομμένο αλάτι και πιπέρι ελαιόλαδο για το τηγάνισμα Εκτέλεση Βάζουμε το μισό κιμά σε τηγάνι και τον καβουρντίζουμε δίχως λάδι. Βράζουμε το ρύζι μαζί με το κρεμμύδι μέχρι να γίνει πιλάφι. Αναμιγνύουμε το ζεστό με τον ωμό κιμά, το βρασμένο ρύζι, το μαϊντανό, αλάτι και πιπέρι και ζυμώνουμε καλά... Έπειτα πλάθουμε σε κεφτέδες μακρουλούς. Χτυπάμε τα αυγά μέχρι να αφρίσουν, βουτάμε τους κεφτέδες και τους τηγανίζουμε σε καυτό λάδι. Προαιρετικά μετά το αυγό μπορούμε να περάσουμε τους κεφτέδες με αλεύρι.

Μπακαλιάρος με άγρια χόρτα Υλικά 1 κιλό μπακαλιάρος παστός 3 ντομάτες ώριμες ψιλοκομμένες ή ένα κουτί ντοματάκια ψιλοκομμένα 3 κρεμμύδια κομμένα σε λεπτές φέτες 4 σκελίδες σκόρδου κομμένες σε φετούλες 1 1/2 κιλό χόρτα του βουνού (άγρια ραδίκια, βρούβες, ζοχιές, μυρώνια, καυκαλίθρες, παπαρούνες κ.λπ.)

1/2 ποτήρι ελαιόλαδο

Εκτέλεση Ξαλμυρίζουμε, καθαρίζουμε και κόβουμε κομματάκια τον μπακαλιάρο. Καθαρίζουμε, πλένουμε και κόβουμε τα χόρτα στα τρία. Τα βράζουμε δέκα λεπτά και τα σουρώνουμε. Σε πλατιά κατσαρόλα βάζουμε το ελαιόλαδο, τον μπακαλιάρο και από πάνω τα χόρτα και τα υπόλοιπα υλικά. Προσθέτουμε τέσσερα ποτήρια νερό και μαγειρεύουμε σε χαμηλή φωτιά μέχρι το φαγητό να μείνει με τη σάλτσα του. Σερβίρεται ζεστό.

Από το βιβλίο «Παραδοσιακές Συνταγές της Αρκαδίας» της Θηρεσίας Κοντογιάννη, Εκδόσεις «Μαϊνάς, 1999

70

ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΔΕΣΜΑΤΑ

Τις συνταγές προσφέρει στους αναγνώστες «η κυρά Βούλη» που έχει το παραδοσιακό καφενείο στα Άνω Δολιανά Αρκαδίας.

Δυο γλυκιές συνταγές από την κυρά-Βούλη

Καρυδόπιτα Υλικά για το μείγμα - 10 κουταλιές της σούπας καρύδι τριμμένο - 10 κουταλιές της σούπας φρυγανιά τριμμένη - 10 κουταλιές της σούπας ζάχαρη - 10 αυγά με χωρισμένο τον κρόκο από το ασπράδι - 1 κουταλάκι του γλυκού κανέλλα τριμμένη - ½ κουταλάκι του γλυκού γαρύφαλλο τριμμένο - ½ ποτήρι κρασιού κονιάκ - ½ κουταλάκι του γλυκού σόδα μαγειρικής - ξύσμα λεμονιού Υλικά για το σιρόπι - 3 κούπες του τσαγιού νερό - 2 κούπες του τσαγιού ζάχαρη - 1 κουταλιά της σούπας μέλι Εκτέλεση Χτυπάμε τα ασπράδια των αυγών μαρέγκα. Σε άλλο μπολ χτυπάμε τους κρόκους με τη ζάχαρη και προσθέτουμε τα υπόλοιπα υλικά. Μετά με απαλές κινήσεις ανακατεύουμε σ’ αυτό το μείγμα τη μαρέγκα. Τα βάζουμε σε βουτυρωμένο ταψί για 40 λεπτά στο φούρνο. Σιροπιάζουμε με χλιαρό σιρόπι σε κρύο γλυκό.

Πορτοκαλόπιτα Υλικά για το μείγμα - 1 κούπα του τσαγιού σιμιγδάλι ψιλό - ξύσμα 3 πορτοκαλιών - 10 αυγά με χωρισμένο τον κρόκο από το ασπράδι - ½ κρασοπότηρο κονιάκ - 1 φακελάκι μπέικιν πάουντερ - 10 κουταλιές της σούπας ζάχαρη Υλικά για το σιρόπι - 2 κούπες του τσαγιού νερό - 2 κούπες του τσαγιού ζάχαρη - χυμός 3 πορτοκαλιών Εκτέλεση Χτυπάμε τα ασπράδια των αυγών μαρέγκα. Σε άλλο μπολ χτυπάμε τους κρόκους με τη ζάχαρη και προσθέτουμε τα υπόλοιπα υλικά. Μετά με απαλές κινήσεις ανακατεύουμε σ’ αυτό το μείγμα τη μαρέγκα. Τα βάζουμε σε βουτυρωμένο ταψί για 40 λεπτά στο φούρνο. Σιροπιάζουμε με χλιαρό σιρόπι σε κρύο γλυκό.

Καλή επιτυχία!

η π ά γ Με α άδοση... αρ π η στ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ & ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΑΧΕΙΑ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΤΗΛ. 697 2409091 www.karayiannis.gr email: contact@karayiannis.gr

“Βασική µασ αρχή η συνέπεια και ο σεβασµόσ στο πρόσωπο του καταναλωτή”

ΑΡΓΟΛΙΣ - Αφοί Φάκλαρη Α.Ε. Σκαφιδάκι Άργουσ, Αργολίδασ, Τ.Κ. 212 00 τηλ. 27510-47640 - φαξ. 27510-47174 e-mail: faklar1@otenet.gr

Η εταιρεία µας είναι µια οικογενειακή επιχείρηση που ξεκίνησε το 1950 από την Κεφαλονιά και τα τελευταία 24 χρόνια εδρεύει στον Καραβά δήµου Σπάρτης, κάτω από τους πρόποδες του Ταϋγέτου. Με µεράκι κι υπευθυνότητα όλα αυτά τα χρόνια παράγουµε εξαιρετικής ποιότητας τυροκοµικά προϊόντα αποκλειστικά από πρόβειο και γίδινο γάλα Λακωνίας που µας εµπιστεύονται 150 κτηνοτρόφοι όπου βόσκουν τα ζώα τους µε φυσικές τροφές στη σκιά του Πάρνωνα και του Ταϋγέτου. Με συνεχείς ελέγχους ποιότητας, µε έγκριση από τον Ελληνικό Οργανισµό Γάλακτος και Κρέατος και µε πιστοποιηµένο σύστηµα διασφάλισης ποιότητας HACCP τα προϊόντα µας παράγονται παραδοσιακά δίχως χηµικά ή άλλα πρόσθετα. Σας συνιστούµε να δοκιµάσετε παραδοσιακό τυρί από πρόβειο και γίδινο γάλα Λακωνίας σε ξύλινο βαρέλι που ωριµάζει για τρεις µήνες. Η αγνή του γεύση σου ξυπνά παλιές, αγνές εποχές. Γευθείτε επίσης παραδοσιακό βαρελίσιο τυρί συσκευασµένο σε ειδική σακούλα για τρόφιµα µε τη µέθοδο Vacuum ή και σε πλαστικό δοχείο που κρατά αναλλοίωτα και αποτελεί ιδανική πρόταση για επιχειρήσεις εστίασης. Εξαιρετική είναι η παραδοσιακή ξερή µυζήθρα µας από πρόβειο και γίδινο γάλα. Ένας εξαιρετικός µεζές που δένει µε άπειρους συνδυασµούς.

Γεράσιµος Καλλιακούδης & ΣΙΑ Ο.Ε. Τυροκοµικά προϊόντα Λακωνικής γης Καραβάς Σπάρτης 23 100 Τηλ: 27310 82655, κιν.: 697 7125669 www.gerkaliakoudis.gr e-mail:info@gerkaliakoudis.gr

• Δίκτυο εξουσιοδοτημένων συνεργείων Bosch Service • Συνεργεία συντήρησης αυτοκινήτων • Επισκευή Συστημάτων Τροφοδοσίας Πετρελαιοκινητήρων • Διάγνωση Επιβατικών/Επαγγελματικών Αυτοκινήτων • Περιστροφικές Αντλίες • Αντλίες Common Rail • Συστήματα EDC • Συστήματα Common Rail • Unit-Injector-System • Μπεκ-Ακροφύσια • Τουρμπίνες • Κάρτα Καυσαερίων

ΣΚΟΥΤΕΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΡΓΟΥΣ-ΣΤΕΡΝΑΣ 4χλμ. - ΑΡΓΟΣ ΤΗΛ 2751091631, 6977617700

75

ΑΓΡΟΤΙΚΟ Σπύρος Καχριμάνης

Αγροτικό παρακράτος Η ηθική επικοινωνία, µοναδικό χαρακτηριστικό των συνεταιρισµών

ΗΘΙΚΗ

ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ

United States Department of Agriculture Report “Strengthening Ethics Within Agricultural Cooperatives” (Paul Lasley, et al 1997)

Σ

ε ένα εγχειρίδιο του Αμερικάνικου υπουργείου γεωργίας σχετικά με τους αγροτικούς συνεταιρισμούς, αναφέρεται ότι, η «ηθική είναι η κύρια προϋπόθεση για υγιείς συνεταιρισμούς». Συνεχίζοντας εξηγεί, ότι, μόνον σε ένα περιβάλλον όπου επικρατούν αρχές και αξίες ηθικής και νομιμότητας μπορεί να αναπτυχθεί η εμπιστοσύνη, πάνω στην οποία χτίζονται σταθερές και αποτελεσματικές συνεργασίες. Στην Ελληνική περίπτωση, ενώ ξαφνικά όλοι θυμήθηκαν την γεωργία και αφιερώνουν τόνους ενέργειας για το «τι» και το «πώς», κανένας δεν θέλει να δει το μεγάλο αγκάθι που είναι η ανομία. Διότι, από το 1981, οπότε ξεκίνησαν και οι επιδοτήσεις, όλο το γεωργικό περιβάλλον «μπολιάστηκε» με ανηθικότητα, με αποτέλεσμα να χαθεί η εμπιστοσύνη και οι συνθήκες να είναι τοξικές σε οποιαδήποτε προσπάθεια συνεργασίας. Άρα, είναι μάταιο να περιμένουν ανάπτυξη, όταν το περιβάλλον κατατρώει κάθε πόρο και κάθε εναπομείναν υγιές κύτταρο του οργανισμού. Οφείλουμε λοιπόν όλοι και πρωτίστως οι πολιτικοί, εν γνώσει και με την κάλυψη πολλών εξ αυτών οργανώθηκε όλο το έργο, να αντιληφθούμε ότι η ανάπτυξη θα έρθει μέσα από την συνεργασία και η συνεργασία

θα έρθει μέσα από την αποκατάσταση των αρχών και των αξιών της ηθικής. Ξεκινώντας από την κορυφή της ιεραρχίας, τα κόμματα, τους πολιτικούς, τις κυβερνήσεις και τις δημόσιες υπηρεσίες και συνεχίζοντας στους συνεταιρισμούς, έχει αναπτυχθεί ένα ισχυρό αγροτικό παρακράτος που σαν μοναδικό σκοπό έχει την νομή των επιδοτήσεων και την δημιουργία συνθηκών αποξένωσης μεταξύ των γεωργών. Το αγροτικό παρακράτος, έχει άρτια οργάνωση και έχει φροντίσει να μολύνει με πολύ μικρές δόσεις ανομίας πολλούς ανυποψίαστους, ηθικούς και νομοταγείς πολίτες, για να τους επιβάλει το νόμο της σιωπής. Πολλοί αναγκάστηκαν από τους «πατρόνες» του συστήματος να ενδώσουν σε μικρά πταίσματα διότι το αγροτικό παρακράτος δεν τους άφηνε άλλη διέξοδο. Με τον τρόπο αυτό, οι λίγοι κλέβουν τα «καρβέλια» και πετάνε και μερικά ψίχουλα, για να θολώνουν το τοπίο. Όμως, όλοι ξέρουμε ότι οι πραγματικά υπεύθυνοι είναι λίγοι. Μετρημένοι στα δάχτυλα. Αυτοί κλέβουν και αυτοί εμποδίζουν την συνεργασία των γεωργών για να ελέγχουν το σύστημα. Ήρθε ή ώρα λοιπόν, το αγροτικό παρακράτος να ξηλωθεί. Δεν υπάρχει κανένας άλλο δρόμος και τρόπος για ανάπτυξη.

76

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Μυθική Πελοπόννησος ένα νέο Brand για τη διεθνή τουριστική αγορά Τ

ην άμεση επιμήκυνση της τουριστικής σεζόν στην Πελοπόννησο και τη διεύρυνση των πηγών άντλησης τουριστών στον προορισμό, έχει θέσει ως στόχο ο Περιφερειάρχης Πελοποννήσου Πέτρος Τατούλης. Τους κύριους άξονες επαναπροσδιορισμού του Brand «Πελοπόννησος» και τη στρατηγική που θα ακολουθηθεί την προσεχή 10ετία για την ανέλιξη του τουριστικού κλάδου στην περιφέρεια, παρουσίασε ο κ. Τατούλης στο πλαίσιο ειδικής εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, παρουσία της υπουργού Τουρισμού, κ. Όλγας Κεφαλογιάννη. Κυρίαρχο ρόλο στη δημιουργία ταυτότητας του προορισμού Πελοπόννησος θα αποτελέσουν οι «10 εμπειρίες», δράσεις με συγκεκριμένα προϊόντα, μέσα από τη σύνθεση των οποίων θα προσεγγιστούν νέες αγορές που θα τροφοδοτούν με τουρίστες την περιφέρεια όλο το χρόνο. Οι 10 εμπειρίες είναι οι: 1. Γεύσεις με ιστορία, 2. Συναρπαστικές διαδρομές, 3. Ανεκτίμητη κληρονομιά, 4. Γη των μύθων, 5. Φύση και δραστηριότητες, 6. Ευεξία και πολυτέλεια, 7. Μυθικές παραλίες, 8. Βουνά για κάθε εποχή, 9. Οικογενειακό ταξίδι, 10. Ρομαντικός προορισμός. Βραχυπρόθεσμος στόχος της περιφέρειας δεν είναι μόνο η άνοδος του αριθμού των τουριστών, αλλά και η προσέγγιση αλλοδαπών επισκεπτών υψηλότερου εισοδήματος. Όπως αναφέρεται στο στρατηγικό σχέδιο για την ανάπτυξη τουρισμού στην Πελοπόννησο, η τουριστική σεζόν πρόκειται να διευρυνθεί σε βάθος τριετίας στους 7 μήνες, ενώ σταδιακά θα επιτευχθεί ο στόχος του 12μηνου τουρισμού. «Επιδιώκουμε και θα καταφέρουμε μια ολοκληρωμένη προβολή του τουριστικού προϊόντος της Περιφέρειας Πελοποννήσου, ως συνόλου προορισμών, που δικτυώνονται θεματικά και αποτελούν

αλληλοσυμπληρούμενα στοιχεία» υπογραμμίζει ο κ. Τατούλης προσθέτοντας: «όραμά μας είναι να καταστήσουμε την Πελοπόννησο, τον πιο ποιοτικό, πολυθεματικό προορισμό της Μεσογείου. Έναν προορισμό που θα σέβεται, τους κατοίκους του, τους επισκέπτες του, το περιβάλλον του». Κύρια εργαλεία για την υλοποίηση του παραπάνω αναφερόμενου στόχου αποτελούν, η βελτίωση των υποδομών και η σύνδεση του τουριστικού προϊόντος με τον πρωτογενή τομέα δεδομένου ότι η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει σήμερα το 12,6% των γεωργικών και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων της χώρας. Πελοποννησιακό Σύμφωνο Ποιότητας Βασική παράμετρος του στρατηγικού σχεδιασμού που υλοποιείται με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη της Πελοποννήσου αποτελεί η διασύνδεση του τουρισμού με την παραγωγή και τον πρωτογενή τομέα. Για το σκοπό αυτό έχει εγκριθεί από το Περιφερειακό Συμβούλιο, το Πελοποννησιακό Σύμφωνο Ποιότητας που οριοθετεί τις προδιαγραφές για την ένταξη σε αυτό των χώρων διαμονής, της εστίασης, καθώς και των παραγόμενων προϊόντων. Το Πελοποννησιακό Σύμφωνο Ποιότητας θα αποτελέσει την δικτύωση εκείνη όπου ο ένας τομέας θα προωθεί και θα ενισχύει τον άλλον. Ήδη μέσω της σχετικής μελέτης που ολοκληρώθηκε πρόσφατα έχουν τεθεί οι προδιαγραφές για τους χώρους διαμονής και εστίασης που θα μπορούν στο πλαίσιο του Συμφώνου Ποιότητας να χρησιμοποιούν Πελοποννησιακά προϊόντα, Πελοποννησιακές συνταγές, Πελοποννησιακό κέρασμα, Πελοποννησιακό πρωινό, καθώς και τα σημεία όπου θα προβάλλονται τα προϊόντα της Πελοποννήσου. Επισημαίνεται ότι τα εξαγώγιμα προϊόντα της

77

περιφέρειας θα προβάλλονται και στο νεόδμητο τουριστικό portal της Πελοποννήσου (http://www. mythicalpeloponnese.gr/) . Οι επιχειρήσεις και τα προϊόντα που θα πληρούν τις προδιαγραφές θα πιστοποιούνται με ειδική σήμανση ενώ η Περιφέρεια θα ενισχύει την προβολή αυτών που θα συμμετέχουν ως ανταποδοτικό όφελος. Υπογραμμίζεται ότι θα υπάρχει ενιαία ταυτότητα και για την τουριστική προβολή, και για τα προϊόντα καθώς και για το Πελοποννησιακό Σήμα Ποιότητας. Υποδομές Σε σχέση με τις υποδομές καθοριστικός αναπτυξιακός παράγοντας για την Περιφέρεια είναι η ολοκλήρωση του κυριότερου οδικού άξονα που διαπερνά την Πελοπόννησο και συνδέει την Καλαμάτα με την Τρίπολη και την Κόρινθο. Παράλληλα αυτή την περίοδο διενεργούνται συνομιλίες με τους αρμόδιους φορείς προκειμένου να τεθεί εκ νέου σε λειτουργία η σιδηροδρομική γραμμή, υπό τη μορφή ενός σύγχρονου, ανταποδοτικού και βιώσιμου τουριστικού σιδηροδρόμου, μέσα από τη διαδικασία των ΣΔΙΤ. Ήδη έχουν δεσμευτεί 25 εκατ. ευρώ για παρεμβάσεις στο αεροδρόμιο Καλαμάτας, ενώ τις προσεχείς ημέρες δρομολογούνται εξελίξεις αναφορικά με τη μετατροπή του στρατιωτικού αεροδρομίου της Τρίπολης σε πολιτικό, με στόχευση την προσέλκυση εταιρειών low cost και την μετεξέλιξη του σε εμπορευματικό κόμβο για πτήσεις cargo. Επίσης σύντομα η μαρίνα της Μονεμβάσιας θα ενταχθεί στα ΣΔΙΤ. Οι προοπτικές ανόδου της τουριστικής

κίνησης προς την Πελοπόννησο διαφαίνονται ευοίωνες αφού οι νέες επιβεβαιωμένες πτήσεις για το 2013 στο αεροδρόμιο της Καλαμάτας θα είναι πάνω από 200 και θα μεταφέρουν επιπλέον 23.000 επισκέπτες στον προορισμό. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι πτήσεις θα ξεκινήσουν από τη Γερμανία και τη Σουηδία από το Μάρτιο. ΕΣΠΑ Στον άξονα ενίσχυσης των επενδύσεων αλλά και εκσυγχρονισμού της επιχειρηματικότητας, η περιφέρεια προχωρά άμεσα στη δημιουργία Περιφερειακού Επιχειρηματικού Ταμείου. Με στόχο την στήριξη μικρών επιχειρήσεων η Περιφέρεια Πελοποννήσου, έχει δεσμεύσει το ποσό των 22,5 εκατ. ευρώ από το ΕΣΠΑ. Παράλληλα στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο υπάρχουν δεσμεύσεις για έργα στον τομέα του πολιτισμού, συνολικού προϋπολογισμού 71 εκατ. ευρώ. Επίσης εκτός από το πρόγραμμα τουριστικής προβολής, έχουν ολοκληρωθεί η μελέτες για τα έργα: «Χαρτογράφηση και σήμανση των μονοπατιών της Περιφέρειας Πελοποννήσου», ενώ στον άξονα 8 που αφορά την αειφόρο ανάπτυξη η Περιφέρεια προγραμματίζει την ένταξη δυο έργων. Πρόκειται για το έργο ολοκληρωμένης εφαρμογής και κατασκευής ήπιων υποδομών υποδοχής και ενημέρωσης του τουρίστα (info kiosks), καθώς και το έργο προσβασιμότητας των ΑΜΕΑ σε χώρους πολιτιστικού και τουριστικού ενδιαφέροντος, πρωτοβουλία που εμπεριέχει και την διαδικτυακή ενημέρωση των τουριστών.

78

ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Φίλης Κ. Νικόλαος, Συντ/χος Δάσκαλος

Προ των πυλών των Ιωαννίνων

η ιστορία επαναλαμβάνεται Τ

ότε: 410 π.Χ.. Οι πολεμικοί στόλοι Αθήνας και Σπάρτης συγκρούονται στην Κύζικο. Οι υπό τον Αλκιβιάδη Αθηναίοι νικούν. Νεκρός ο Σπαρτιάτης Ναύαρχος Μίνδαρος. Οι ακέφαλοι πλέον Λακεδαιμόνιοι περιέρχονται σε δεινή θέση. Ο Ιπποκράτης, γραμματέας του Μίνδαρου, αναγγέλλει στις αρχές της Σπάρτης τη συμφορά με την εξής κρυπτογραφημένη λακωνικότατη επιστολή στη δωρική διάλεκτο: «Ερρει τα κάλα Μίνδαρος απεσύα πεινώντι τώνδρες απορίομες τι χρη δραν…» δηλ. «Χάσαμε όλα τα πλοία ο Μίνδαρος εφονεύθη οι άνδρες πεινούν απορούμε τι πρέπει να πράξουμε…». Η επιστολή αυτή περιήλθε στα χέρια των Αθηναίων αφού συνέλαβαν αιχμάλωτο το Σπαρτιάτη αγγελιαφόρο.

2323 χρόνια μετά, το 1913, Ο Συνταγματάρχης Φ. Διαλέτης, εκεί στο μέτωπο της Ηπείρου, ευρισκόμενος σε δεινή και αυτός θέση και έχοντας υπερβεί το ακρότατο όριο της ανθρώπινης αντοχής, περιγράφει τις αντίξοες και ακραίες συνθήκες που βιώνει στο μέτωπο. Ανθίσταται και αναφέρει:

ίδω. Διοικητής ΙΙου Τάγματος 1ου Συντάγματος Δ.Ν., δηλοί ασθένειαν, ως και άλλοι Αξιωματικοί. Έκαμα τας δεούσας συστάσεις και παρατηρήσεις υπομνήσας καθήκον εκάστου….. Ολόκληρος η πεδιάς πλημμυρίσασα κατέστη αδιάβατος».

Λόφος Αυγό 8-1-1913 ώρα 1.50 ΙΙ αν Μεραρχίαν

Το Φεβρουάριο του 1913, μια δράκα «λεόντων», αψηφήσασα στερήσεις, δυσμενείς καιρικές συνθήκες, κακουχίες κι αντιξοότητες, υπερέβη εαυτόν και έφερε το χάρμα της ελευθερίας στους αλύτρωτους Έλληνες. Η παράδοση του άλλοτε τουρκικού στρατού των Ιωαννίνων και του υπερόπτη διοικητή του

«… Άνδρες εντελώς νήστεις υπό κρουνούς βροχής. Διοικητής ΙΙου Τάγματος του του 7ου πεζικού Συντάγματος, δηλώσας ασθένειαν απεχώρησε χωρίς να τον

Στην πρώτη γραμμή πάλι: Προφυλακαί 8-1-1913 « … Αναφέρω προς τούτοις ότι καθ΄ όλην την νύκτα και σήμερον, η πίπτουσα βροχή επέδρασε μεγάλως επί του ηθικού των ανδρών και διότι στερούμεθα τροφής μη δυνάμενοι να παρασκευάσωμεν συσσίτιον ως εκ της καταστάσεως εις ην ευρισκόμεθα».

3ον Σύνταγμα Τσιριγώτης. Είναι η μοίρα όσων υπερασπίζονται Θερμοπύλες. Η εθελοθυσία τους, η αυταπάρνησή τους, η πίστη τους σε αξίες και ιδανικά, η κοχλάζουσα αγάπη τους προς ό,τι ευγενές και ανώτερο, διέρχεται από το χωνευτήρι της ταπεινώσεως και της δοκιμασίας.

79

Εσσάτ Πασά, επετεύχθη χάρις στην καρτερία, τον ηρωισμό, την ανδρεία και τη φιλοπατρία των ενδόξων εκείνων προμάχων του γένους μας. Το ένδοξο, το δαφνοστεφές πυροβολικό μας, συνετέλεσε τα μέγιστα στην επιτυχία του σκληρού τούτου αγώνα. Οι πυροβολητές, από του Αξιωματικού βολής έως του προκεχωρημένου παρατηρητή, του ημιονηγού, του γεμιστή, του αρχηγού στοιχείου, επέτυχαν, με τη βοήθεια της προστάτιδας του όπλου, μεγαλομάρτυρος Αγίας Βαρβάρας, αλλά και τη σύμπνοια και το συντονισμό τους, ευστοχία πυρών και συνεπεία τούτου, συνεργούντων και των σκληροτράχηλων ανδρών του πεζικού μας, ανατροπή των εχθρικών θέσεων. «… Ερρίφθησαν εν όλω περί τας δέκα χιλιάδας οβίδες, αι δε ζημίαι των Τούρκων υπήρξαν, καθώς εγένετο αντιληπτόν, σημαντικότατοι… » «…Εκ του παρατηρητηρίου του πυροβολικού το θέαμα της φυγής του εχθρού μετέχει αληθώς τραγικού μεγαλείου…» Και η ευαρέσκεια του αρχιστρατήγου: Διαταγή Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και Στρατιώται, «Η άλωσις του φρουρίου των Ιωαννίνων προσέθεσε μίαν ακόμη περίλαμπρον νίκην εις τα ένδοξα κατορθώματά σας. Αφού διεσχίσατε την Μακεδονίαν ολό-

κληρον και συνετρίψατε δύo εχθρικάς στρατιάς, ηλώσατε εις επισφράγισιν των κατορθωμάτων τούτων και φρούριον όπερ εθεωρείτο απόρθητον. Αι μεγάλαι στερήσεις και αι κακουχίαι τας οποίας μετά τοιαύτης καρτερίας υπέστητε, αμιλλώνται προς την ανδρείαν σας. Εις τα Μακεδονικά τρόπαια προσεθέσατε νέα τοιαύτα. Πλέον των εκατό πυροβόλων και μία ακόμη εχθρική στρατιά με τους Στρατηγούς της, τα επιτελεία της και τας σημαίας της ευρίσκονται αιχμάλωτοι υπό την κυριαρχίαν σας. Αι σημαίαι σας εκαλύφθησαν με νέαν δόξαν. Ολόκληρον το Έθνος θαυμάζει το νέον τούτο κατόρθωμά σας, εγώ δε υπερήφανος διότι ηγούμαι τοιούτου στρατού σας εκφράζω την ευαρέσκειάν μου.» Ιωάννινα 23-2-1913 Κωνσταντίνος Ας είναι αμάραντα ο κισσός και η αγράμπελη που φύτρωσαν εκεί στα οχυρά του Μπιζανίου κι ανθίζουν από τότε κάθε άνοιξη. Έχουν τις ρίζες τους στο αιματοβαμμένο χώμα της ιερής τούτης γης. Τα λουλούδια τους, μυρωμένες πολύχρωμες ανθοδέσμες, συνοδεύουν τους λυγερόκορμους τούτους τσολιάδες που έπεσαν εκεί « … Τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι». ΠΗΓΕΣ: Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού

80

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ο Δαίμων

ΦΩΤΙΑ∆ΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΕΛΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ & ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΑ Ιδιαίτερα χαµηλές τιµές για ελαστικά τρακτέρ. Η εµπειρία 20 χρόνων εγγυάται την ασφάλειά σας.

Τελευταία βάζει συχνότερα το σκανδαλιάρικο χεράκι του ο «δαίμων» και μας εκθέτει. Πετάει πολύ στάχτη, συχνά και λάσπη στα μάτια των διορθωτών μας και μας βάζει στην απαραίτητη διαδικασία μιας συγγνώμης. Έτσι, στο προηγούμενο τεύχος 88, οι φωτογραφίες του αφιερώματος «Διρός, σπήλαιο Γλυφάδα» καταχωρήθηκαν στον αρθρογράφο του θέματος, Γεωλόγο κ. Βασίλη Γιαννόπουλο ενώ ανήκουν στον κ. Γιάννη Αθανασόπουλο που επιμελήθηκε στο ίδιο τεύχος το αφιέρωμα «Αρτεμίσιο, ένα θεϊκό βουνό». Στο ίδιο τεύχος, ο κ. Κώστας Φράγκος, στο άρθρο «υπάρχουν άνθρωποι που σε κάνουν να ελπίζεις» της στήλης ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΕΡΓΑ, βαφτίστηκε Δημήτρης. Τα χειρότερα έγιναν στο τεύχος 86 και στο άρθρο του εκλεκτού φίλου Σώτου Χρυσαφόπουλου, στη στήλη “sotosblog», που το αντιμετώπισε με αφοπλιστική ευγένεια και πολύ τον ευχαριστώ. Στο συγκεκριμένο άρθρο ο σωστός τίτλος «Ρογκ ο Ανάξιος» έγινε «Ρογκ ο Ανάξιος και ο Σφαγιασθείς». Μη μου ζητάτε να σας εξηγήσω πως πετύχαμε το ακραίο αυτό ατόπημα διότι έχω σηκώσει τα χέρια ψηλά. Στους ανθρώπους του αντικειμένου μας, αυτός ο «δαίμων» είναι ένας εφιάλτης πάντα απρόβλεπτος, ιδιαιτέρως μισητός που όσο φιλότιμα κι αν προσπαθείς είναι αδύνατον να τον στείλεις οριστικά στον αγύριστο. Ζητάμε συγγνώμη απ’ τους καλούς φίλους και εκλιπαρούμε την κατανόησή τους. Ελένη Α. Παπαδοπούλου

81

SOTOSBLOG [ http://sotosblog.wordpress.com ]

Σώτος Χρυσαφόπουλος

Και όμως γυρίζει!

Η

Δημοκρατία πρέπει να γυρίσει στη χώρα που την γέννησε, ώστε να μπορούσε η γενέτειρα να την διδάσκει κιόλας ευθυτενώς· με αυτοπεποίθηση, αυτοκυριαρχία, υπερηφάνεια και γνήσια πνευματικά δικαιώματα. Αν η Δημοκρατία γύριζε στην χώρα που την γέννησε, το περιεχόμενο μιας τέτοιας διδασκαλίας θα ήταν εξαιρετικό, εφ’όσον θα αφορούσε στην ύψιστη προτεραιότητα να παραμένει άθικτη και ακέραια η Δημοκρατία κάτω από όλες τις περιστάσεις. Αν μάλιστα γύριζε η Δημοκρατία εκεί που γεννήθηκε, θα γινόταν αυτή η διδασκαλία ένα ιερό παράδειγμα προς μίμηση, και κόλαφος για όσους πολύ απερίσκεπτα και επίμεμπτα θεωρούν ότι πολύς ή λίγος περιορισμός στην Δημοκρατία ενδείκνυται, όταν κινδυνεύει μια χώρα· και θα έδειχνε ότι η Δημοκρατία δεν είναι πολυτέλεια ή πρόσχημα ή ρούχο στην ντουλάπα, αριθμοί, καταδολίευση και ψέμματα, αλλά αυθεντική θωράκιση μιας χώρας απέναντι σε κάθε λογής κίνδυνο· και θα εδραίωνε αυτό το δίδαγμα την ανόθευτη πίστη των ανθρώπων στην αξία της Δημοκρατίας. Θα ενίσχυε δε την ειλικρινή έγνοια και αγάπη των ανθρώπων για την χώρα που την γέννησε. Έχοντας κατά νου όλα όσα έχουν συμβεί, και θα εξακολουθήσουν να συμβαίνουν στους δρόμους και τις πλατείες μας, τα γράφω τούτα με αφορμή την παραίτηση του Βούλγαρου Πρωθυπουργού, ο οποίος ρητώς και απεριφράστως δήλωσε ότι δεν δέχεται να ξυλοκοπούνται οι πολίτες και συμπολίτες του από την αστυνομία, κατά τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας απέναντι στην κυβέρνηση. Ιδού που ένα ηχηρό μάθημα Δημοκρατίας έρχεται αυτή τη φορά από την Βουλγαρία, αντί να έρχεται, όπως θα

περίμενε κανείς από την Ελλάδα, δηλαδή από την χώρα που γέννησε την Δημοκρατία. Δεν είναι κακό που έρχεται το δίδαγμα από αλλού· από τον γείτονα· διότι θα ήταν υπερβολικά αλαζονικό, επηρμένο και στείρο να θεωρεί κανείς ότι μόνο η χώρα που γέννησε την Δημοκρατία δικαιούται να δίδει τέτοια μαθήματα. Αντιθέτως, θα έπρεπε να θεωρείται χαρά, ευτύχημα τόσο για την ίδια την Δημοκρατία, όσο και για αυτήν την χώρα που την γέννησε, άλλες χώρες να δείχνουν ότι έχουν πάρει το μάθημά τους, και το διαδίδουν με παρρησία. Και όταν έχεις χάσει τη Δημοκρατία, θα πρέπει να είσαι προετοιμασμένος να δεχθείς ότι θα έλθει από κάπου, ώστε να γυρίσει σε σένα. Πώς αλλιώς; Το ντροπιαστικό, λοιπόν, δεν είναι που η γενέτειρα της Δημοκρατίας δεν είναι σε θέση να δώσει τέτοια μαθήματα, αφού ακόμα αναμένει να γυρίσει η Δημοκρατία. Το ντροπιαστικό, ένα πραγματικό όνειδος, είναι που, ενώ δεν είναι σε θέση να διδάξει –λογικό αφού περιμένει να γυρίσει η Δημοκρατία– δεν είναι καν σε θέση να διδαχθεί. Δυστυχώς. Διότι έτσι η Δημοκρατία δεν θα γυρίσει ποτέ. Ίσως, τώρα, κάποιοι να πιστεύουν ότι δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Δεν μπορώ να τους πάρω από το χεράκι και να τους πάω στην πορεία, στους δρόμους, στις πλατείες. Ας μείνουν στον κόσμο τους· στην κοσμάρα τους, καλύτερα θα έλεγα. Μόνο που για τους δύσπιστους, κάθε είδους, υπάρχει μια πληροφορία η οποία, περιέργως, τους λείπει και χρειάζεται, ωστόσο, να την λάβουν –μας παραδίδεται από τους αιώνες, δικαιωμένη από τους αιώνες· ότι: Κ α ι ό μ ω ς γ υ ρ ί ζ ε ι !

82

ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ

ΜΑΧΑΙΡΑΣ

ΦΥΤΩΡΙΑ

Τα φυτώρια ΜΑΧΑΙΡΑΣ με πολύχρονη εμπειρία ειδικεύονται στην καλλιέργεια της ποικιλίας της ροδιάς Ερμιόνης που είναι από τις πλέον ονομαστές στην χώρα μας. Από το φυτώριο μας μπορείτε ακόμα να προμηθευτείτε ποικιλία κηπευτικών καρποφόρων και καλλωπιστικών φυτών και δένδρων. Επίσης μπορούμε να σχεδιάσουμε τον κήπο σας όπως τον έχετε φανταστεί. Όλα μας τα προϊόντα είναι πιστοποιημένα και διαθέτουν υγειονομικό διαβατήριο.

Ρεσένιο Κρανιδίου Τηλ: 2754023490 6946335715 fax: 27540 23490 email: tsieleni19@gmail.com