ΕΠΑΘΛΟ 94

Καλαμάτα Πόλη να ζεις

Τσαγκαράδα, Χρώματα 4 και 1 εποχών | Διαδρομές στον Ταΰγετο | Δερβενάκια, τα στενά της νίκης

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2014

Νεμέα

Μυθική... μεθυστική...

ΣυρράκοΚαλαρρύτες

Δίδυμη ομορφιά στο πανέμορφο φαράγγι

94

#

τιμή: 4,00 € www.epathlo.gr

Κατασκευάζουμε ηλιακούς Θερμοσίφωνες από το 1979 Τα προϊόντα μας εξάγονται σε 47 χώρες Πιστοποίηση κατά ISO 9001:2008 & Solar Keymark Ρομποτική τεχνολογία Laser υψηλής απόδοσης

ΔΗΜΑΣ ΑΕΒΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΗΛΙΑΚΩΝ ΘΕΡΜΟΣΙΦΩΝΩΝ 2o χλμ Άργους - Ναυπλίου, Άργος 21200, Τηλ. 27510 29110 - 27510 20920, Fax 27510 62671

www.dimas-solar.gr

info@dimas-solar.gr

Για τον καθένα, ελευθερία σηµαίνει κάτι διαφορετικό. Για εµάς, σηµαίνει να έχεις και το κεφάλαιό σου ελεύθερο και υψηλές αποδόσεις. Γι’αυτό δηµιουργήσαµε την Προθεσµιακή Κατάθεση «Απόδοση και Ελευθερία» που σου προσφέρει αυξανόµενο επιτόκιο, το κεφάλαιό σου διαθέσιµο κάθε µήνα και µηνιαία απόδοση τόκων, µε ελάχιστο ποσό κατάθεσης 5.000€.

T. 18 2 18, www.piraeusbank.gr

14

6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

28 38 θέματα 14 Καλαμάτα πόλη να ζεις

28 Συρράκο-Καλαρρύτες Δίδυμη ομορφιά στο πανέμορφο φαράγγι

52 Τσαγκαράδα

58 Διαδρομές στον Ταΰγετο

68 Δερβενάκια

72

75

Το εργαστήρι της Ελάτης

78 Μύδια της Σαρακοστής

Χρώματα 4 και 1 εποχών

Τα στενά της νίκης

λίμνη Λάδωνα Τα χρόνια της σκιάς

κέικ 80 Νηστίσιμο με μήλο, καρύδι και μπαχάρια

μόνιμες στήλες 9

Το Έπαθλο του μήνα

Σαν την κλωστή του Μάρτη

ΕΔΡΑ Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr ΙΔΙΟΚΤΗΤΡΙΑ - ΕΚΔΟΤΡΙΑ Γεωργία Ντόκου ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Κωνσταντίνος Ντόκος

38 Νεμέα

μυθική... μεθυστική...

Εξώφυλλο: Συρράκο-Καλαρρύτες Φωτογραφία: Νίκος Λασκαρίδης

11

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ Ανδρέας Στρατηγάκης ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ POSITIVE designlab Σουλτανίδης Γιάννης, Στεφανία Βολικάκη PHOTO EDITING Θάλεια Νουάρου ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Θάλεια Νουάρου Αναστάσιος Ντόκος ΦΙΛΙΚΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ Θάλεια Νουάρου Αναστάσιος Ντόκος Ιφιγένεια Καμπουροπούλου Νίκος Λασκαρίδης Γιάννης Καπασάκης ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΚΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑ, Κιάτο Κορινθίας ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Κατερίνα Μάρα Φρόσω Αγγελοπούλου

Άσπρο-Μαύρο Μένουμε Ελλάδα (;)

82 Μια στάση εδώ ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167

Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Ετήσια Ιδιωτών: € 20,00 Ετήσια Επιχειρήσεων Νομικών Προσώπων Εξωτερικού: € 50,00 Ο.Τ.Α.: € 65,00 Εθνική Τράπεζα 314 / 36897354 Τράπεζα Πειραιώς 5500018321433

9

ΤΟ ΕΠΑΘΛΟ ΤΟΥ ΜΗΝΑ Θάλεια Νουάρου

Σαν την κλωστή του Μάρτη Έλα να φορέσουμε το «Μάρτη» φυλαχτό… Κλωστή, με άσπρο και κόκκινο, μη μας «αρπάξει» ο ήλιος. Έλα να χαϊδέψουμε τα κοιμισμένα αμπέλια της Νεμέας, και καθοδόν -θυμήσου- να σου ιστορίσω για τα «στενά της νίκης»… Βροχερή η Τσαγκαράδα αγναντεύει τη θάλασσα˙ με τις κρήνες, τα καλντερίμια της, τις καστανιές… Έλα να σε ταξιδέψω˙ Μάρτιο, στους τεχνίτες του ξύλου και τους μαστόρους της πέτρας. Στα γεφύρια μας, από το Λάδωνα ως το Ξηροκάμπι. Στις πόλεις μας, που λάμπουν˙ με τα φώτα στο λιμάνι, με το λάδι τους και την ψυχή τους...

-Μην τη φοβάσαι τη βροχήΗ Ελλάδα της κρίσης απαντά με πολιτισμό. Η Ελλάδα της κρίσης απαντάει με τέχνη˙ δες πως ζωγραφίζει η φύση, στον Ταΰγετο, στην Πίνδο, στο Συρράκο… Η Ελλάδα της κρίσης απαντά με τους καρπούς της -με ελιά, μήλο, όστρακα υποδεχόμαστε τη Σαρακοστή. Στην αυλή της παλιάς πόλης ανθίζει μια μανόλια. Κάπου, σε μια τριανταφυλλιά τα παιδιά θ’ αφήσουνε το «Μάρτη», για να πάρουν ανοιξιάτικη μορφή… Ανυπόμονη η άνοιξη - ποιος τάχα δεν το ξέρει… Στη λαϊκή παράδοση η «κλωστή του Μαρτιού» είναι ο προάγγελος της άνοιξης. Άσπρη και κόκκινη, σε κάποιες παραδόσεις συμβολίζει τη χαρά και την αγνότητα -τον πρωτανθό του Μάρτη, την πρώτη ανοιξιάτικη ελπίδα. Αλλού, ήταν φυλακτό που προστάτευε απ’ το κακό, και το μαρτιάτικο ήλιο. Το έθιμο συναντάται σχεδόν σε όλα τα Βαλκάνια, και την Ευρώπη κι έχει τις ρίζες του στα Ελευσίνια μυστήρια. Για μια άνοιξη ζούμε κι εμείς…

© Παναγιώτης Ζέππος

11

ΑΣΠΡΟ-ΜΑΥΡΟ Θάλεια Νουάρου

Μένουμε Ελλάδα (;) Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσιευμένη έρευνα το 60 % των Ελλήνων θέλει να μεταναστεύσει καθώς δεν αντέχει να ζει σε μια χώρα που αλλοιώνει το νόημα της λέξης «ζωή». Άνθρωποι νέοι με πτυχία και όραμα -άνθρωποι μέχρι χθες νοικοκυραίοι, χωρίς ελπίδα, χωρίς δικαίωμα˙ στην υγεία, στην παιδεία, στην αξιοπρέπεια, στη ζωή. Είμαι ένας από αυτούς. Ή θα μπορούσα να είμαι. Όλοι μας είμαστε… Κι έρχεται εύλογο, το ερώτημα. Μένω ή φεύγω; Τι κερδίζω -τι χάνω, τι αφήνω… Κλείνω τα μάτια κι αριθμώ... Μένω Ελλάδα… για τις μικρές μου στιγμές˙ τους φίλους, τους έρωτες, τους τόπους που αγάπησα -κι αγάπησαν κι άλλοι πριν από μένα. Μένω Ελλάδα... για κείνο το Ικαριώτικο γλέντι συντροφιά με τον Πάνα˙ και τη νυχτερινή βουτιά στις θάλασσες του Αιγαίου… Για το δέος που ένιωσα αντικρίζοντας την Πίνδο. Μια θάλασσα από βουνά – στ’ αλήθεια συμβαίνει; Για τα μακρινά ταξίδια στη Δωδεκάνησο συντροφιά με ένα βιβλίο. Για τα ξενύχτια μας. Και τον Ελύτη.

Για την ελάχιστη πέτρα κι ένα κίτρινο φύλλο. Την αλμύρα της θάλασσας και τη βροχή. Για τα τραγούδια μας˙ τον ήλιο, το Αττικό φως˙ το καλοκαίρι... Και ‘κείνη τη νύχτα που έκλαψα από χαρά. Για το λάδι, το κρασί και το τσίπουρο. Την αγωνία του να είσαι άνθρωπος. Για τους μεζέδες˙ τις μυρωδιές˙ το τοπίο˙ και μια παλιά φωτογραφία... Για την παρέα˙ το πάθος, την τρέλα, το πείσμα μας. Για τον ορίζοντα και πέντε ανθρώπους. Για τα δύσκολα˙ και τα παιδιά. Για όσα μας χωρίζουν κι όσα μας ενώνουν. Για τους ρομαντικούς, γι’ αυτούς που πιστεύουν, γι’ αυτούς που παλεύουν, για αυτούς που επιμένουν… Γιατί δεν γίνεται αλλιώς..

Ό,τι ένιωσα ό,τι αγάπησα είναι εδώ. Γι’ αυτό μάλλον… Ό,τι άφησα κι ό,τι με άφησε είναι εδώ. Ίσως και γι’ αυτό. Για τη συνέχεια. Που κι αν κι άλλοι εγκατέλειπαν πρωτύτερα, δεν θα ήμουν εδώ. Θα ξεροστάλιαζα για μια στάλα θάλασσα, μια στάλα ουρανό…

Μένω Ελλάδα για μένα˙ για όλους εμάς…

Γιατί πονώ, γιατί πιστεύω, γιατί προσπαθώ. Για το γαμώτο˙ και τους ποιητές.

*Κανείς δεν θα επέλεγε να εγκαταλείψει τον τόπο -τις ρίζες του, αν δεν τον ανάγκαζαν οι συνθήκες. Ιδιαίτερα, έναν τόπο όπως αυτόν. Ευλογημένο˙ λουσμένο από φως, με χίλια καλά... Γεμάτο από όλα όσα ορίζουν το νόημα της λέξης «ζωή». Τα υπόλοιπα, είναι στο χέρι μας. Δεν είναι απλό, ούτε εύκολο. Είναι όμως εφικτό. Και είναι για μας.

Για το μήλο και το μανταρίνι που ‘κόψα από ένα περιβόλι στα κρυφά. Για τον Τσιτσάνη. Τα γέλια μας κι ένα ξωκλήσι. Που δεν θα μάθω ποτέ τ’ όνομά του…

Ariston

©

“The Very Best”

Η εταιρεία Ariston ξεκίνησε να δραστηριοποιείται το 1997 στουσ Γαργαλιάνουσ Μεσσηνίασ. Τα αδέλφια Αναστάσιοσ και Άγγελοσ ∆ούκασ “τόλµησαν” να εξαγάγουν λάδι στην Αµερική. Το τόλµηµα πέτυχε και έτσι δηµιουργήθηκε αρχικά η Ariston Specialties. Η τεράστια αµερικάνικη αγορά και οι αυξανόµενεσ ανάγκεσ τησ οδήγησαν τουσ ιδρυτέσ να δηµιουργήσουν την Ariston Hellas η οποία µπορεί να ανταπεξέλθει στην συνεχώσ αυξανόµενη ζήτηση και να υποστηρίζει µια τόσο απαιτητική αγορά. Ο στόχοσ είναι πλέον η ελληνική αγορά. Οι ιθύνοντεσ τησ εταιρείασ έχουν σκοπό να κάνουν τα προϊόντα τουσ γνωστά στο ευρύ κοινό και να το οδηγήσουν να δοκιµάσει την αυθεντική ελληνική γεύση των προϊόντων τησ εταιρείασ.­ Τα προϊόντα που έχει η εταιρεία είναι: ελαιόλαδο, αρωµατικά ελαιόλαδα, πετιµέζι, µέλι, σταφίδα, µαρµελάδα σύκο, βαλσάµικο, βαλσάµικο µε ρόδι, βαλσάµικο µε σύκο και σαπούνι από ελαιόλαδο.

Ariston Hellas - A. Doukas & P. Doukas O.E. G Gargaliani li i 24400 G Greece aristonhellas@gmail.com - www.ariston-oliveoil.gr Tel.: +30 27630 22322, +30 6987.797582, +30 6982.490909 Ariston Specialties LLC P.O. Box 306, Bloomfield CT 06002 aristonspecialties@hotmail.com www.aristonoliveoil.com

Κάθε Προϊόν µασ είναι Υψηλήσ Ποιότητασ. Κάθε Προϊόν µασ είναι Άριστον.

14

ΑΦΙΕΡΩΜΑ |

Θάλεια Νουάρου

15

Καλαμάτα Πόλη να ζεις

Εμπρός της οι ομορφιές της θάλασσας, πίσω της οι χάρες του βουνού. Στο μυχό του Μεσσηνιακού κόλπου, σε θέση άκρως προνομιακή, μια ανάσα από τον θρυλικό Ταΰγετο και τη φημισμένη Μάνη, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Πελοποννήσου παρά τις φυσικές ομορφιές και την πλούσια ιστορία της δεν αρκέστηκε αποκλειστικά εκεί. Έχει το βλέμμα της στραμμένο στο μέλλον. Όπου μέλλον, σημειώσατε πολιτισμός.

16 Καλαμάτα

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Πρωτεύουσα πολιτισμού Γνωστή από τα ομηρικά έπη ως ‘Φαρές’ μέσα στα χρόνια η Καλαμάτα γνωρίζει πολλούς κατακτητές˙ Βυζαντινούς, Φράγκους, Οθωμανούς, Ενετούς. Επιβιώνει από πολλές επιδρομές αλλά και δύο μεγάλους, καταστροφικούς σεισμούς (1886 και 1986). Περίφημη για τις μεταξουργίες της, τα σύκα, τις ελιές και τους κάμπους με τα πορτοκάλια. Εξέχουσα θέση στην ιστορία της αποτελεί η 23η Μαρτίου που σηματοδοτεί την έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Ας σταθούμε όμως στο παρόν. Τι είναι αυτό που σε κερδίζει άμεσα στην Καλαμάτα; Όλα αυτά που θα μπορούσαν να περιγράψουν τον πολιτισμό μιας σύγχρονης πρωτεύουσας. Μια πόλη άκρως φιλική και πεντακάθαρη, σχεδόν ολόκληρη πεζοδρομημένη, τόσο στο ιστορικό της κέντρο, όσο και στην κεντρική εμπορική της αγορά˙ γεμάτη από άνετους πεζόδρομους, ποδηλατόδρομους,

άποψη της παλιάς πόλης από το κάστρο ειδικές διαδρομές για τους τυφλούς και διευκολύνσεις για τα άτομα με ειδικές ικανότητες. Μια παραλιακή πόλη 60.000 κατοίκων, απλωμένη στις όχθες του Νέδοντα, με ωραία ρυμοτόμηση, πλατείες και διατηρητέα νεοκλασικά, χωρίς κίνηση και άνετη πρόσβαση σε πάρκινγκ. Μια πόλη που σέβεται και αναδεικνύει το παρελθόν της δημιουργώντας συνεχώς προοπτικές ανάπτυξης. Μέσα από διεθνούς φήμης φεστιβάλ, ενεργούς πολιτιστικούς συλλόγους, κοινωφελείς επιχειρήσεις, δημόσια πολιτισμικά αγαθά: ΔΗΠΕΘΕ, δημοτικά ωδεία και σχολές χορού, εικαστικά εργαστήρια, μουσεία, πινακοθήκες. Ολόκληρη η πλούσια κληρονομιά της, ουσιαστικά αξιοποιημένη με γνώμονα τη δημιουργία. Γεμάτη από νέους που μένουν γιατί δεν έχουν κανένα λόγο να πάνε αλλού...

17

στα στενά της παλιάς πόλης

18 Καλαμάτα

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ο εντυπωσιακός ναός της Υπαπαντής

Από την Πριγκηπέσα Ιζαμπώ στα διεθνή φεστιβάλ Η περιπλάνηση στους δρόμους και τα αξιοθέατα της πόλης μπορεί να ξεκινήσει από το φράγκικο Κάστρο των Βιλεαρδουίνων. Χτισμένο τον 13ο αιώνα, είναι πολλοί οι κατακτητές που άφησαν το σημάδι τους επάνω του. Στη θολωτή είσοδο της κεντρικής του πύλης διακρίνεται ακόμη ανάγλυφος ο λέοντας, έμβλημα των Ενετών. Μέσα στα τείχη του έζησε η πριγκηπέσα Ιζαμπώ, ηρωίδα του Άγγελου Τερζάκη στο ομώνυμο ιπποτικό μυθιστόρημα. Ζωντανή κοιτίδα πολιτισμού σήμερα, στο σύγχρονο αμφιθέατρο που κατασκευάστηκε στο νότιο άκρο του, φιλοξενείται μεταξύ άλλων το διεθνές φεστιβάλ χορού της Καλαμάτας. Με αφετηρία το 1995, ο κορυφαίος αυτός θεσμός

έμελλε να ξεπεράσει τα τοπικά σύνορα προσελκύοντας κάθε Ιούλη χιλιάδες επισκέπτες από ολόκληρη τη χώρα. Για το σκοπό αυτό μάλιστα εγκαινιάστηκε πέρσι το νέο Μέγαρο Χορού της πόλης, με την εντυπωσιακή κεντρική του αίθουσα να κλέβει την παράσταση. Το κάστρο, που στο εσωτερικό του φιλοξενεί το ναό του Αγίου Δημητρίου, είναι επισκέψιμο για το κοινό. Πέρα από τα τείχη του απολαμβάνεις πανοραμικά την παλιά πόλη της Καλαμάτας που απλώνεται γύρω του. Εδώ χτυπά η καρδιά του ιστορικού της κέντρου, με τα γραφικά στενά και τα σπίτια με τα κεραμίδια. Περιπλανώμενος στα στενά παράπλευρα του κάστρου αντικρίζει κανείς διάσπαρτα εκκλησάκια της εποχής της ενετοκρατίας, την Αγία

Κυριακή, τον Άγιο Γιώργη -παλιό μητροπολιτικό ναό της πόληςαλλά και τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, έναν σπηλαιώδη ναό με απομεινάρια τοιχογραφιών των υστεροβυζαντινών χρόνων. Πίσω από τον Άγιο Γιώργη μπορείτε να επισκεφθείτε το στρατιωτικό μουσείο της Καλαμάτας που προσφέρει περιήγηση στους σημαντικότερους σταθμούς της ιστορίας μας. Παναγιά η «Καλομάτα» Στην πλατεία της Υπαπαντής με τον ομώνυμο εντυπωσιακό καθεδρικό, το βλέμμα κλέβουν τα δύο μεγαλοπρεπή καμπαναριά και ο θολωτός τρούλος. Στο εσωτερικό του ναού το περίτεχνο τέμπλο που έμεινε ανέπαφο κατά το μεγάλο σεισμό του ‘86. Μετά από πολλές βεβηλώσεις

19 και φυσικές καταστροφές, ο σημερινός ναός θεμελιώθηκε τελικά το 1860 στη θέση του αρχικού, που πιθανότατα καταστράφηκε από επιδρομές το 1770. Σύμφωνα με την παράδοση στην τοποθεσία ετούτη βρέθηκε ύστερα από όνειρο η εικόνα της Παναγιάς της «Καλομάτας» που φημολογείται ότι έδωσε το όνομά της στην πόλη. Δύο του Φλεβάρη, στην γιορτή της Υπαπαντής πλήθος κόσμου επισκέπτεται για προσκύνημα το ναό σε μια μεγαλοπρεπή γιορτή που διαρκεί 14 μέρες. Μαντήλι καλαματιανό Πολύ κοντά στην Υπαπαντή επισκεφθήκαμε την ιστορική Μονή Καλογραίων. Ένα γυναικείο μοναστήρι που αριθμεί 20 περίπου μοναχές. Από την αρχή της ίδρυσής της η Μονή καταπιάστηκε με την παραγωγή και την κατεργασία μεταξιού ενώ μέχρι σήμερα και παρά τις δυσκολίες, στους αργαλειούς της εξακολουθούν να υφαίνονται τα ολομέταξα καλαματιανά μαντήλια. Γιατί αξίζει κανείς να την επισκεφθεί; Για τη φιλοξενία και την προσωπικότητα των μοναχών που έχουν όλη την καλή διάθεση να σας ξεναγήσουν στη Μονή, και ένα μοναδικό τρόπο να σε κερδίζουν. Δυτικά της Υπαπαντής θα δείτε το διατηρητέο αρχοντικό της οικογένειας Κυριάκου που φιλοξενεί το Ιστορικό και Λαογραφικό μουσείο της πόλης. Ένα ταξίδι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα με αντικείμενα από την αγροτική και την αστική ζωή των κατοίκων, δείγματα λαϊκής και εκκλησιαστικής τέχνης και ένα ολόκληρο παραδοσιακό καφενείο. Μην παραλείψετε να επισκεφθείτε το δεύτερο όροφο του μουσείου, Οι συμπαθέστατες μοναχές υφαίνουν στον αργαλειό τα αυθεντικά -καρόκαλαματιανά μαντήλια

η εκκλησιά των Αγίων Αποστόλων

όπου θα έχετε τη μοναδική ευκαιρία να έρθετε σε επαφή με τη διαδρομή του τυπογραφικού μέσου. Βρίσκεστε άλλωστε στον τόπο όπου λειτούργησε το πρώτο τυπογραφείο της απελευθερωμένης Ελλάδας. Ένα τετράγωνο πιο κάτω μπορείτε να επισκεφθείτε τη δημοτική πινακοθήκη της πόλης. Πέρα από τη μόνιμη συλλογή, που προέκυψε από δωρεές καλλιτεχνών μετά

το σεισμό, είναι πολύ πιθανό να πετύχετε και κάποια περιοδική έκθεση.

23ης Μαρτίου Κατηφορίζοντας νότια, η οδός Υπαπαντής θα μας φέρει στην ιστορική πλατεία της 23ης Μαρτίου. Εδώ που ο Κολοκοτρώνης, ο Μαυρομιχάλης και οι άλλοι οπλαρχηγοί κήρυξαν την έναρξη του αγώνα κατά της μακραίωνης

20 Καλαμάτα

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Τουρκοκρατίας. Στην καρδιά της πλατείας, το εκκλησάκι των Αγίων Αποστόλων. Σήμα κατατεθέν της πόλης, ίσως σας φέρει στο νου την εποχή των δραχμών, τότε που διακοσμούσε το χαρτονόμισμα των πέντε χιλιάδων. Με την αρχιτεκτονική του να αποτελεί μίξη δύο οικοδομικών φάσεων μπορεί να πει κανείς πως πρόκειται για δυο «συγκολλημένες» εκκλησίες. Ο αρχικός ναός χρονολογείται από το 12ο αιώνα και δέχτηκε καθαιρέσεις και προσθήκες αργότερα, την εποχή της Β’ Ενετοκρατίας (18ος αιώνας). Ο σεισμός του ’86 προκάλεσε τεράστιες φθορές στο ναό. Όμως οι εργασίες αναστύλωσης έφεραν στο φως εκπληκτικές σωζόμενες τοιχογραφίες του 14ου αιώνα που είχαν επικαλυφθεί με ασβέστη εξαιτίας παλαιότερου σεισμού. Απέναντι από την εκκλησία, το αρχαιολογικό μουσείο της πόλης, στη θέση της παλιάς δημοτικής αγοράς, παρουσιάζει τις αρχαιότητες της Μεσσηνίας από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι και τη Βυζαντινή εποχή. Αποτελούμενο από τέσσερις γεωγραφικές ενότητες, σκιαγραφεί το προϊστορικό, το μυκηναϊκό και το φράγκικο παρελθόν της Καλαμάτας. Εξέχουσα θέση καταλαμβάνουν τα ευρήματα της αρχαίας Μεσσήνης, της Πυλίας και του μυκηναϊκού πολιτισμού της Τριφυλίας. Από τα εντυπωσιακότερα εκθέματα του μουσείου είναι το υστερορωμαϊκό δάπεδο από το Χαροκοπιό της Κορώνης. Καλαμών …γεύσεις Τα στενά γύρω από την πλατεία σφύζουν κυριολεκτικά από ζωή. Βρισκόμαστε στη λεγόμενη συνοικία των «παπλωματάδικων», που σήμερα είναι γεμάτη από πεζοδρομημένα σοκάκια και πλατείες με προσεγμένα καφέ, μπαρ, ουζερί και παραδοσιακά καταστήματα …με άποψη. πλατεία 23ης Μαρτίου © Ανδρέας Στρατηγάκης

21 Από εδώ θα βρείτε και θα προμηθευτείτε μια ατέλειωτη λίστα από ντόπια προϊόντα˙ από το φημισμένο ελαιόλαδο και τις ελιές καλαμών, το μέλι και το διάσημο καλαματιανό παστέλι, μέχρι ούζο και τσίπουρο από τις ντόπιες ποτοποιίες, κρασί, παστό και ζυμαρικά, καλαματιανές τσαπέλες, γλυκά και μαρμελάδες. Τα φημισμένα προϊόντα της Καλαμάτας παράγονται κι επεξεργάζονται στον τόπο παραγωγής τους και με καινοτόμα προώθηση βρίσκουν στις διεθνείς αγορές τη θέση που τους αρμόζει. Από αυτά που μας εντυπωσίασαν ήταν το τυποποιημένο ελαιόλαδο αρωματισμένο με φυσικά έλαια που βρήκαμε σε τέσσερις εκδοχές: τριαντάφυλλο, πορτοκάλι, τρούφα και καυτερή πιπεριά. Δίπλες και παραδοσιακά λαλάγγια (τραγανά λαδοκούλουρα τηγανισμένα σε άφθονο ελαιόλαδο) πωλούνται σε όλους τους γειτονικούς φούρνους. Στις ταβέρνες της πόλης θα δοκιμάσετε σφέλα και ταλαγάνι, ντόπια λουκάνικα με πορτοκάλι, καγιανά με παστό, μουφλόν (άγριο πρόβατο) και αγριοκάτσικο Ταϋγέτου. Νεοκλασικισμός και σύγχρονη τέχνη Η οδός Αριστομένους, με τα καλοδιατηρημένα αρχοντικά και τα πεζοδρομημένα σοκάκια, διασχίζει ολόκληρη την πόλη συνδέοντας ουσιαστικά το ιστορικό κέντρο με το λιμάνι της Καλαμάτας. Είναι ο κεντρικότερος δρόμος της πόλης όπου χτυπά η καρδιά της εμπορικής της δραστηριότητας. Θα κάνετε τις αγορές σας στο πλήθος των καταστημάτων, θα απολαύσετε τον καφέ σας στις ιστορικές στοές Λόντου και Βαρβούτση και θα «χορτάσει» το μάτι σας από σπουδαία δείγματα νεοκλασικισμού, από αυτά που δυστυχώς συνηθίζουμε να προσπερνάμε χωρίς να δίνουμε

Παράδεισος... καλοφαγάδων τα φημισμένα προιόντα της Καλαμάτας

22 Καλαμάτα

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

η κεντρική πλατεία της πόλης με τα θεόρατα αγάλματα των πολεμιστών του '21

την πρέπουσα σημασία. Τί στ’ αλήθεια να πρωτοθαυμάσεις. Τη «γαλάζια» εκκλησιά του Αγίου Νικολάου (1860), το θαυμάσιο κτίριο του Δημαρχείου (1890), το κομψό τετραώροφο REX (1899), την παλιά Τράπεζα της Ελλάδος (1890), το Ζουμπούλειο μέγαρο (1905), το Πνευματικό Κέντρο (1890-1910)… Το τελευταίο φιλοξενεί μεταξύ άλλων την πινακοθήκη σύγχρονης ελληνικής τέχνης. Αν σας ενδιαφέρει η ζωγραφική μια επίσκεψη εδώ απλώς ...επιβάλλεται. Σας περιμένει μια ξενάγηση στην τέχνη του 20ου αιώνα μέσα από το βλέμμα φημισμένων ζωγράφων της γενιάς του μεσοπολέμου και μεταγενέστερων καλλιτεχνών. Τσαρούχης, Γύζης, Εγγονόπουλος, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Φασιανός, Μυταράς, Ζογγολόπουλος, Γαΐτης, Χαλεπάς είναι μόνο μερικά από τα ονόματα που πρωταγωνιστούν στη συλλογή. Η οδός Ιατροπούλου, ένας ακόμη

πεζόδρομος γεμάτος από καφέ και μπαράκια αποτελεί το νέο στέκι της νεολαίας. Λίγο πιο κάτω ο σιδηροδρομικός σταθμός με τις κεραμοσκεπές είναι ένα ακόμη δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Τα "Ψαράκια" της πλατείας Κάπως έτσι φτάνουμε στα «Ψαράκια», το κέντρο της σύγχρονης πόλης της Καλαμάτας. Μια επιμήκης, εντυπωσιακή πλατεία με καταπράσινες γωνιές, παγκάκια, συντριβάνι και τα θεόρατα αγάλματα των αγωνιστών του ‘21 να αιχμαλωτίζουν το βλέμμα. Στη βορινή πλευρά της βρίσκεις πλήθος από ζαχαροπλαστεία, καταστήματα και διαμορφωμένες γωνιές με τα σύγχρονα μνημεία της πόλης. Ξεχωρίσαμε το μνημείο - αναφορά στην επιστολή του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, που στάλθηκε δυο μέρες μετά

23

την απελευθέρωση της πόλης (25η Μαρτίου ’21) αποτελώντας ουσιαστικά την προκήρυξη των επαναστατημένων Ελλήνων προς τις ευρωπαϊκές αυλές. Συγκινητικότατο και το μνημείο του σεισμού του ’86 με ανάγλυφα τα πρωτοσέλιδα των τότε εφημερίδων. Διαβάζω: 50.000 σεισμοπαθείς, 20 νεκροί, 9 αγνοούμενοί, 300 τραυματίες, χιλιάδες ακατάλληλα και ακατοίκητα σπίτια. Είναι αδύνατο να μη σκεφτείς πώς μία πόλη ξαναγεννήθηκε –και μάλιστα τόσο σύντομα- μέσα από τα ίδια της τα ερείπια αποτελώντας σήμερα πρότυπο από πολλές απόψεις. Στα λιμάνια, στους σταθμούς, στην αγορά… Ο δρόμος νότια της πλατείας καταλήγει στο πάρκο των σιδηροδρόμων. Ένα πρότυπο θεματικό πάρκο γεμάτο από κήπους, λιμνούλες και διαμορφωμένους χώρους αναψυχής. Θα έχετε τη μοναδική ευκαιρία να δείτε από κοντά δεκάδες ατμάμαξες, τιμονιέρες,

φωτογραφία από παράσταση της δημοτικής σχολής χορού στο κάστρο της πόλης © Παναγιώτης Ζέππος

γερανούς, φορτηγά και επιβατηγά βαγόνια του προηγούμενου αιώνα. Τίποτα δεν μένει αναξιοποίητο σ’ αυτήν την πόλη. Όπως θα παρατηρήσετε μέσα σε πολλά από τα βαγόνια στεγάζονται πολιτιστικοί σύλλογοι του τόπου. Στο πάρκο βρίσκεται και η προτομή της ποιήτριας Μαρίας Πολυδούρη που γεννήθηκε και έζησε στην Καλαμάτα. Ο δρόμος καταλήγει στη

«ντουάνα», την προκυμαία του λιμανιού με το τελωνείο, τα εγκαταλελειμμένα κτίρια των παλιών μύλων και ‘κείνη την αύρα της νοσταλγίας. Δυτικά του λιμανιού η μαρίνα με τα ιστιοπλοϊκά και η λεγόμενη «δυτική ακτή» με τις ψαρόβαρκες και τα αμέτρητα ουζερί που επιλέγουν οι απανταχού … καλοφαγάδες. Ψάρεμα στο λιμάνι κι ηλιοβασιλέματα στις

24 Καλαμάτα

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

εκβολές του Νέδοντα. Περίπατοι και ποδηλατάδες κατά μήκος της ακτής που οδηγεί στις Κιτριές. Το καλοκαίρι στις πλαζ της ανατολικής ακτής συμβαίνει το αδιαχώρητο. Εμάς - και παρά τις βροχερές μέρες- ήταν η διακριτική γοητεία του χειμώνα που τελικά μας κέρδισε. "Σαν πας στην Καλαμάτα" …δεν θα βαρεθείς ποτέ. Όπου κι αν γυρίσεις το βλέμμα σου όλο και κάτι συμβαίνει: Πανόραμα

Ντοκιμαντέρ, φεστιβάλ βιντεοτέχνης, θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις, μουσικές, παρουσιάσεις βιβλίων. Δραστηριότητες μέσα από την κινηματογραφική και τη φωτογραφική λέσχη, τα καλλιτεχνικά στέκια, τις γκαλερί. Παντού νεολαία, κόσμος, ζωή. Αμέτρητες επιλογές διασκέδασης για όλα τα γούστα. Τα πάντα είναι στα πόδια σου. Βουνό και θάλασσα, παράδοση και μοντερνισμός -ποιότητα ζωής.

…Και οι πρωτοβουλίες συνεχίζονται. Ήδη έχουν ξεκινήσει οι εργασίες πεζοδρόμησης και του υπόλοιπου κομματιού της πόλης -από το λιμάνι ως το ιστορικό κέντρο- σε μια διαδρομή που θα περνά τους επισκέπτες απ’ όλα τα σημεία ενδιαφέροντος. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Καλαμάτα διεκδικεί την υποψηφιότητα για Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2021. Της ευχόμαστε ολόψυχα καλή επιτυχία. Επειδή το αξίζει.

Μελιτζάνες «πειραγμένες» με ελιές καλαμών

Θα χρειαστούμε: • 5 μέτριες μελιτζάνες • 3 πιπεριές πράσινες • 3 πιπεριές Φλωρίνης • 4 κρεμμύδια ξερά • 2 σκελίδες σκόρδο • μαϊντανό / αλάτι / πιπέρι • ελαιόλαδο • ελιές καλαμών σε φέτες • 7 ντομάτες ώριμες

Κόβουμε τις μελιτζάνες σε φέτες του 1 εκ. Ψιλοκόβουμε το κρεμμύδι, το σκόρδο και τις πιπεριές σε λωρίδες. Σε ένα μεγάλο τηγάνι με μπόλικο ελαιόλαδο σοτάρουμε σε χαμηλή φωτιά το κρεμμύδι, το σκόρδο και τις πιπεριές μέχρι να μαραθούν. Ψήνουμε τις μελιτζάνες στη σχάρα. Σε ένα ταψί στρώνουμε τις μελιτζάνες και προσθέτουμε τα σοταρισμένα λαχανικά. Περνάμε τις ντομάτες αλεσμένες σε τρίφτη ή μπλέντερ και τις προσθέτουμε στο ταψί. Αλατοπιπερώνουμε και βάζουμε το φαγητό σε φούρνο

που έχουμε προθερμάνει. Ψήνουμε στους 170 βαθμούς για περίπου 20 λεπτά. Κλείνουμε το φούρνο και προσθέτουμε τις ελιές. Αφήνουμε 5 λεπτά το φαγητό να σταθεί. Σερβίρουμε με ψιλοκομμένο μαϊντανό. Τη συνταγή δοκιμάσαμε στην ταβέρνα ‘Στου Κώστα’ στην Καλαμάτα. Θέση Μπουρνιάς (πίσω από το Βιοτεχνικό Πάρκο). Υπεύθυνος:Κώστας Βασιλειάδης Επικοινωνία: 27210 83957 κιν. 6984 028266 email: stoukosta@gmail.com

Για περισσότερες συνταγές επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του εστιατορίου: http://stoukosta.blogspot.gr

26

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Ενοικιαζόμενα Διαμερίσματα Δημήτρης Ηλιόπουλος

Δοκιμάστε τη φιλοξενία μας στα ενοικιαζόμενα δωμάτια Δημήτρης Ηλιόπουλος στην ιστορική Βέργα, 2 χιλιόμετρα έξω από την Καλαμάτα. Όλα τα δωμάτια έχουν ελεύθερη θέα σε ολόκληρο το Μεσσηνιακό κάμπο και κάθε μέρα μπορείτε να απολαύσετε ένα υπέροχο ανεπανάληπτο ηλιοβασίλεμα. Τα διαμερίσματα διατίθενται για χειμερινές και καλοκαιρινές διακοπές έχοντας σε απόσταση αναπνοής υπέροχες παραλίες και μια από τις κορυφαίες πανελλαδικά πίστες αλεξίπτωτου πλαγιάς. Επίσης, η περιοχή μας προσφέρεται για εναλλακτικό και εκκλησιαστικό τουρισμό με πολλές πληροφορίες από τον ίδιο τον ιδιοκτήτη. Κάθε διαμέρισμα έχει κουζίνα, τηλεόραση, ντουζιέρα, καλοριφέρ, θερμαντικά σώματα και aircondition.

Επικοινωνία: Δημήτρης Ηλιόπουλος κιν. 6977097567

28

Η ομορφιά στηΝ καρδιά τηΣ Πίνδου Ιφιγένεια Καμπουροπούλου |

Νίκος Λασκαρίδης

«Θέλω η βρυσούλα, η ρεματιά, παλιές γλυκές μου αγάπες να μου προσφέρουν γιατρικό τ’ αθάνατα νερά τους. Θέλω του λόγγου τα πουλιά με τον κελαϊδισμό τους να με κοιμίζουν το βραδύ, να με ξυπνούν το τάχυ. Και θέλω να ‘χω στρώμα μου, να ’χω και σκέπασμά μου το καλοκαίρι τα κλαδιά και το χειμώ’ τα χιόνια»

Κώστας Κρυστάλλης (απόσπασμα από το ποίημα «Στο Σταυραητό»)

29

Συρράκο-Καλαρρύτες Δίδυμη ομορφιά στο πανέμορφο φαράγγι

30

Η ομορφιά στηΝ καρδιά τηΣ Πίνδου

Το Συρράκο παρακολουθεί από ψηλά τα παιχνίδια της ομίχλης με το φαράγγι

Τ

ο Συρράκο και οι Καλαρρύτες, δυο υπέροχα κεφαλοχώρια στα 1.200 μέτρα υψόμετρο, στην «καρδιά» της Ηπείρου βρίσκονται αντικριστά, ενώ το φαράγγι του Καλαρρύτικου ποταμού ανάμεσά τους τα χωρίζει αλλά και τα ενώνει με ανεπανάληπτη φυσική ομορφιά και ανεπανάληπτα τοπία. Φτάνοντας στο Συρράκο Από την πρώτη στιγμή, που φτάσαμε στο Συρράκο, καταλάβαμε κάτι διαφορετικό στην ατμόσφαιρα. Καθαρός αέρας κατηφόριζε από το βουνό «Περιστέρι» και σαν το «νερό στ’ αυλάκι» περνούσε μέσα από το φαράγγι, ενώ η βροχή μας επισκεπτόταν συνεχώς με συνεχή διαλείμματα. Τα σύννεφα έπαιζαν παιχνίδια φωτός και σκιάς στις κορυφογραμμές της καρδιάς της Πίνδου, και η ομίχλη γέμιζε το ανάγλυφο των πλαγιών δημιουργώντας φανταστικά τοπία που γοητεύουν.

Ο δρόμος και τα αυτοκίνητα σταματούν στην είσοδο του χωριού Συρράκο, οπότε και συνεχίζουμε με τα πόδια στα καλντερίμια και τα στενά σοκάκια με τις αμέτρητες γραφικές γωνιές. Τα θαύματα ξεκινούν από την αρχή κιόλας του χωριού με την τεράστια πέτρινη αψίδα και το περίτεχνο λιθόστρωτο καλντερίμι, που περνά πάνω από πέτρινα γεφυράκια, ενώ στο πλάι βρύσες και μικροί καταρράχτες συμπληρώνουν το ονειρικό σκηνικό. Τα σπίτια στο Συρράκο είναι πετρόχτιστα με στέγες από σχιστόλιθο, πανέμορφα δείγματα της παραδοσιακής Ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής, που κυριολεκτικά κρέμονται σαν αετοφωλιά πάνω από τους βράχους με ύψος που προκαλεί δέος. Στην πανέμορφη πλατεία τα αιωνόβια πλατάνια πλαισιώνουν το μεγαλοπρεπή ναό του Αγίου Νικολάου, ενώ παντού μέσα στο χωριό χαρακτηριστικός είναι ο κελαριστός ήχος του κρύου

και πεντακάθαρου νερού από κάποιο κοντινό ρυάκι κι από τις απανταχού παρούσες πέτρινες βρύσες. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι μαζί με τους Καλαρρύτες έχουν χαρακτηριστεί επίσημα παραδοσιακοί οικισμοί. Ιστορικά, η κτηνοτροφία ήταν η βασική ασχολία των Συρρακιωτών, όμως το ελληνικό δαιμόνιο δεν έμεινε σε αυτό. Οι κάτοικοι εισήγαγαν τεχνογνωσία από φημισμένα μέρη της Ευρώπης και άρχισαν να επεξεργάζονται το μαλλί των προβάτων εξελισσόμενοι από απλοί κτηνοτρόφοι σε ικανότατους παραγωγούς υφασμάτων και ράφτες, εξ’ ου και το προσωνύμιο «το χωριό των ραφτάδων». Σύμφωνα με τους κατοίκους της περιοχής, οι Συρρακιώτες έφτιαξαν 25.000 κάπες για τα στρατεύματα του Ναπολέοντα. Το χωριό άκμαζε έως το 1821 αριθμώντας περίπου 4 – 5 χιλιάδες κατοίκους. Στην

31

Το υπέροχο πέτρινο καλντερίμι μας καλωσορίζει στο Συρράκο

επανάσταση αντιμετώπισε τις υπέρτερες δυνάμεις του Χουρσίτ Πασά, που επικράτησε και έκαψε σπίτια και εργαστήρια, διασκορπίζοντας τους Συρρακιώτες σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και της Ευρώπης. Μετά από δυο χρόνια άρχισαν να γίνονται οι πρώτες προσπάθειες επιστροφής και σε μικρό χρονικό διάστημα

οι πεισματάρηδες κάτοικοι κατάφεραν να «αναστήσουν» και να ανοικοδομήσουν το χωριό από τις στάχτες ανακτώντας σε σημαντικό βαθμό την παλιά αίγλη του. Σημαντικές ιστορικές προσωπικότητες του Συρράκου, που ξεχωρίζουν, είναι ο Ιωάννης Κωλλέτης, Φιλικός και πρώτος Συνταγματικός Πρωθυπουργός

της Ελλάδας, και οι ποιητές Κώστας Κρυστάλλης και Γιώργος Ζαλοκώστας. Διασχίζοντας το πανέμορφο φαράγγι Ξεκινάμε με εφόδια τον απαραίτητο εξοπλισμό στο σακίδιο, την προσμονή και την ανάλαφρη διάθεση στη σκέψη, καθώς κατεβαίνουμε για να

32

Η ομορφιά στηΝ καρδιά τηΣ Πίνδου

αγγίξουμε τις υπέροχες εικόνες του φαραγγιού, που μέχρι τώρα αγναντεύαμε από ψηλά. Το μονοπάτι μας υποδέχεται με μια έντονη κατηφόρα και μας καλεί να είμαστε προσεκτικοί σε κάθε βήμα στο νοτισμένο έδαφος. Στα πόδια μας, παχύ στρώμα με φύλλα από βελανιδιές, αγριοκερασιές, φλαμουριές και κερασιές, φέρνει στο νου τα πολύχρωμα κιλίμια, που κάποτε ύφαιναν οι γυναίκες στον αργαλειό, ενώ το γλυκό κελάρυσμα των νερών μας συντροφεύει σε όλη τη διαδρομή. Οι βράχοι γύρω σμιλεμένοι από το χρόνο και τα στοιχεία της φύσης, μας κλείνουν στην αγκαλιά τους, κι εμείς μικροί και ταπεινοί σε ένα τοπίο τεράστιας κλίμακας απλά τους θαυμάζουμε. Μικροί καταρράκτες ρίχνουν ορμητικά τα νερά τους από ψηλά, και ο δρόμος μας οδηγεί σε άλλο ένα ανθρώπινο έργο, τους πάλαι ποτέ απαραίτητους νερόμυλους. Η ελαφριά ομίχλη, που απλώνεται μπροστά στα μάτια μας σαν πέπλο, προσδίδει έναν ονειρικό τόνο στο τοπίο, ενώ μικρά ανοίγματα στα σύννεφα αφήνουν για λίγο τον ήλιο να ρίξει τις αχτίνες του πάνω στα δέντρα, στα βράχια,

Καλαρρύτες, σαν αετοφωλιά πάνω στα βουνά

στα φυλλώματα και τις αμέτρητες λαμπερές δροσοσταλίδες. Και να που το κελάρυσμα δυναμώνει στα αυτιά μας, και η μυρωδιά του βρεγμένου χώματος πιο έντονη, σημάδι ότι φτάνουμε στον ποταμό Καλαρρύτικο. Παγωμένο το νερό χοροπηδά στα βράχια κατηφορίζοντας το ρέμα. Σκεφτόμαστε σε ποιο άλλο μέρος της γης, το νερό και τα βράχια φτιάχνουν τοπία τόσο χαρακτηριστικά όμορφα, που χαράσσονται ανεξίτηλα στη μνήμη. Μια μεταλλική γέφυρα, βασισμένη στα απομεινάρια της παλιάς πέτρινης γέφυρας, μας οδηγεί στην απέναντι πλευρά του μονοπατιού, με το εξίσου όμορφο αλλά πιο δύσκολο κομμάτι της διαδρομής. Η απότομη ανηφόρα με συνεχόμενες στροφές ακολουθεί, και το μονοπάτι στενεύει και γίνεται απότομο αλλά εξίσου εντυπωσιακό. Πολύτιμη βοηθός, στα τελευταία μέτρα του ανήφορου σμιλεμένη στο βράχο μια παλιά πέτρινη σκάλα με κουπαστή. Στο τέλος του μονοπατιού η πορεία ομαλοποιείται κι έτσι μπορούμε να απολαύσουμε στην απέναντι πλαγιά του βουνού το Συρράκο,

που μόλις πριν μιάμιση ώρα αφήσαμε πίσω μας. Καλαρρύτες Τοπία αγνής Ελλάδας Η γραφική πλατεία στους Καλαρρύτες μας υποδέχεται εγκάρδια και μας αποζημιώνει με άπλετη θέα από τα 1.200 μέτρα. Αμφιθεατρικά χτισμένη σαν υπαίθριο θέατρο με μόνιμους συντρόφους τα υπεραιωνόβια βαθύσκια πλατάνια. Στάση για ξεκούραση και περιήγηση στις γραφικές γειτονιές του χωριού, όπου παντού κυριαρχεί η πέτρα, στα αρχοντικά, στα καλντερίμια, στα γεφύρια, στις βρύσες, στην πλατεία, στην εκκλησία, αφιερωμένη κι εδώ στον Άγιο Νικόλαο. Κανένας μηχανικός ήχος δεν θα διακόψει την ονειρική μας διάθεση, καθώς κι εδώ τα

Όλα σιγούν μπροστά στο τραγούδι του νερού από τον ποταμό Καλαρρύτικο

33

αυτοκίνητα δεν έχουν θέση μέσα στο χωριό. Ο γλυκός ήχος των τρεχούμενων νερών μας ακολουθεί παντού στη βόλτα μας, ενώ η πλούσια βλάστηση έχει την τιμητική της. Όλα στο αρχοντικό αυτό χωριό μαρτυρούν την ακμή και τον πλούτο των ντόπιων, όταν το βιοτικό τους επίπεδο ήταν πολύ υψηλό. Από τα μέσα του 18ου μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, οι Καλαρρύτες γνώρισαν τη μεγαλύτερη, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη, ενώ το χωριό ερημώθηκε την εποχή της αστυφιλίας. Τόπος καταγωγής ξεχωριστών προσωπικοτήτων το παραδοσιακό αυτό χωριό, όπως του Σπυρίδωνα Λάμπρου πρωθυπουργού της Ελλάδας (1916-17) , αλλά και τόπος γέννησης

εξαιρετικών αργυροχόων, όπως ο Καλαρρυτινός Σωτήριος Βούλγαρης, ιδρυτής του διάσημου οίκου Bulgari. Όπως και στο Συρράκο έτσι κι εδώ οι κάτοικοι δόξαζαν και τιμούσαν με την προκοπή και την αγάπη τους τα χωριά τους, όπως είναι ολοφάνερο σε κάθε ανθρώπινο δημιουργήμα. Τα λιγοστά φώτα στα σπίτια του χωριού κάνουν τώρα την εμφάνισή τους κι η νύχτα μας καλεί να ξαποστάσουμε και να απολαύσουμε την τοπική Ηπειρώτικη κουζίνα και τη ζεστή φιλοξενία των κατοίκων, που κρατάνε ακόμα ζωντανά αυτά τα τόσο ιδιαίτερα χωριά. Μονή Κηπίνας, ένα με το βράχο! Μια τελευταία πρωινή βόλτα

στο χωριό, πριν ξεκινήσουμε για την επιστροφή, οδικώς αυτή τη φορά. Σε μικρή απόσταση από τους Καλαρρύτες, στο δρόμο προς το Συρράκο, συναντάμε άλλο ένα ανθρώπινο έργο, που αξίζει να θαυμάσουμε, τη Μονή Κηπίνας. Αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, η Μονή χτίστηκε το 13ο-14ο αιώνα πάνω στο κοίλωμα ενός τεράστιου κατακόρυφου βράχου. Παρόλο που πλέον δεν χρησιμοποιείται ως μοναστήρι, έχει ανακαινισθεί και είναι επισκέψιμη κατόπιν συνεννόησης. Ένα μονοπάτι λαξεμένο στην πλαγιά του βράχου μας οδηγεί στην μικρή κρεμαστή ξύλινη γέφυρα πριν την είσοδο. Η γέφυρα είναι κινητή και αποσπάται, οπότε κι αφήνει ένα κενό ύψους 3-4 μέτρων. Δείγμα μιας αυτοσχέδιας μεθόδου για

Η ομορφιά στη καρδιά τη Πίνδου

ρ

Καλαρρύτικος ποταµός ύτ ικ

Συρράκο

ο ς ποτα µό ς

Συρράκο

ύτ ικ

κοίτη υπόγειου ποταμού, αιτία του άφθονου νερού, που αναβλύζει από τους πρόποδες του βράχου. Η θέα από τα κελιά των μοναχών είναι καταπληκτική. Ένα μέρος που αξίζει να σταθεί κανείς και να θαυμάσει για μια ακόμα φορά την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπινων έργων και αυτών της φύσης!

Καλ ρ α

ρ

Καλ ρ α

την ασφάλεια των μοναχών, που κάποτε μόναζαν εδώ, από τους επίδοξους επιδρομείς εκείνης της εποχής. Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε τους σύγχρονους αρχαιοκάπηλους ιερόσυλους επιδρομείς από το να λεηλατήσουν τις εικόνες, το τέμπλο και τα αρχεία το 1997, χωρίς μέχρι σήμερα να έχουν βρεθεί ίχνη των κλοπιμαίων. Η Μονή κρύβει μέσα της ένα φυσικό σπήλαιο μήκους περίπου 280 μέτρων (μάλιστα, τα πρώτα 150 μέτρα φωτίζονται για τους επισκέπτες), το οποίο ήταν κάποτε

ο ς ποτα µό ς

Η Μονή Κηπίνας, ένα με τον αγέρωχο βράχο

Καλαρρύτικος ποταµ

Καλαρρύτες

Καλα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

ΠΡΟΣΒΑΣΗ Τα χωριά βρίσκονται στο Νομό Ιωαννίνων και ανήκουν στο Δήμο Βορείων Τζουμέρκων. Η απόστασή τους από τα Ιωάννινα είναι 60 χιλιόμετρα (1,5 ώρα), ενώ πρόσβαση υπάρχει και από την Εγνατία Οδό - Μέτσοβο, Άρτα, και Καλαμπάκα. Από την Αθήνα η απόσταση είναι περίπου 450 χιλιόμετρα (6 ώρες) και από Θεσσαλονίκη 300 χλμ (3,5 ώρες)

ΔΙΑΜΟΝΗ Και στα δυο χωριά λειτουργούν παραδοσιακοί ξενώνες και ταβέρνες για να διανυκτερεύσετε

και να γευθείτε την τοπική κουζίνα. Καλό είναι να επικοινωνήσετε μαζί τους από πριν, για να πληροφορηθείτε τις περιόδους λειτουργίας των καταστημάτων.

Τοπικά μουσεία Στο Συρράκο μπορείτε να επισκεφθείτε το λαογραφικό Μουσείο «Ερμηνεία Φωτιάδου», το Μουσείο του Κ. Κρυστάλλη και το λαογραφικό Μουσείο Κ. Αυδίκου. Στους Καλαρρύτες ενδιαφέρον έχει η ιστορική-λαογραφική συλλογή της Αγγέλας Γκολφινοπούλου στην κεντρική πλατεία του οικισμού.

38

Νεμέα, ο ομφαλός της Πελοποννήσου Αναστάσιος Ντόκος |

Ανδρέας Στρατηγάκης

Απέραντοι αμπελώνες με θείο άρωμα «γεννούν» ένα κρασί διάσημο στα πέρατα του κόσμου. Φιλόξενοι, εργατικοί κάτοικοι, μυθικά μονοπάτια και άγνωστοι αρχαιολογικοί θησαυροί συνθέτουν ένα ιδανικό σκηνικό που μας καλεί να το ανακαλύψουμε παρέα. Ας ξεκινήσουμε…

39

Νεμέα

μυθική... μεθυστική...

40

Νεμέα, ο ομφαλός της Πελοποννήσου

Μ

ε το «χαμόγελο» του ήλιου στον Κορινθιακό ουρανό, και οδηγό μας τη μυθολογία, αποφασίσαμε ένα κυριακάτικο πρωινό του Γενάρη να βαδίσουμε σε δρόμους «μεθυστικούς» κι ηρωικούς. Νεμέα… ο «ομφαλός της Πελοποννήσου» κατά τον Παυσανία, ένας τόπος τόσο γνωστός και τόσο άγνωστος συνάμα... Χτισμένη στις δυτικές πλαγιές του αρχαίου όρους Τρικάρανον, σε υψόμετρο 320μ., στέκεται αγέρωχη η κωμόπολη της Νεμέας, πρωτεύουσα του ομώνυμου δήμου. Ένας τόπος κατεξοχήν γεωργικός, με 7.000 περίπου κατοίκους και τη μεγαλύτερη αμπελουργική ζώνη της Ελλάδας (30.000 στρέμματα) όπου παράγεται το περίφημο Αγιωργίτικο κρασί με Ονομασία Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας (Ο.Π.Α.Π-ΠΟΠ) από το 1971. Λίγη ιστορία… Μικρή αλλά περήφανη, η κωμόπολη της Κορινθίας έδωσε το παρών της σε κάθε ιστορική στιγμή της Ελλάδας από την

αρχαιότητα έως σήμερα. Σλάβοι, Βούλγαροι, και πιο μετά Λατίνοι αλλά και Τούρκοι θέλησαν να λεηλατήσουν τα χώματά της. Όμως πάντα η γενναιότητα των κατοίκων της, στεκόταν εμπόδιο. Ακόμη και στην περίοδο της Γερμανικής Κατοχής οι Νεμεάτες προσέφεραν τα μέγιστα στην Εθνική Αντίσταση. Η πόλη αρχικά ονομαζόταν Άγιος Γεώργιος, απ’ όπου προέρχεται και η ονομασία του κρασιού Αγιωργίτικο. Το όνομα Νεμέα, που το οφείλει στην Νύμφη Νεμέα, κόρη του Ασωπού ποταμού, δόθηκε επίσημα στην πόλη το 1925. Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από το ρήμα «νέμω» (βοσκώ) καθώς στο παρελθόν ο τόπος είχε χρησιμοποιηθεί ως βοσκότοπος. Η πρώτη επαφή Μπαίνοντας στην πόλη άνθρωποι καλοσυνάτοι στο καφενείο μας χαμογελούν και μας προσκαλούν να κάτσουμε μαζί τους. Μας διηγούνται ιστορίες του τόπου τους και μας υποδεικνύουν τις όμορφες και άγνωστες γωνιές της Νεμεάτικης γης. Μετά το σύντομο διάλειμμα

περπατάμε στον γραφικό δρόμο της παλιάς αγοράς, στην οδό Δερβενακίων. Κατά μήκος του όμορφα κρασοβάρελα με άνθη που αναδύουν άρωμα αυθεντικής Ελλάδας. Φτάνοντας στην κεντρική πλατεία ένα μικρό συντριβάνι με λιοντάρι- και με το νερό να ρέει σαν το χρόνο που περνά, μοιάζει να μας διηγείται μνήμες και μύθους μιας άλλης εποχής. Ακριβώς από πάνω η πλατεία Ηρώων με το μνημείο για τους γενναίους κατοίκους της περιοχής, που στην περίοδο της κατοχής κοίταξαν κατάματα τον γερμανό δυνάστη. Συνεχίζοντας τη βόλτα μας στα δρομάκια της πόλης, μια αίσθηση νοσταλγίας μας κατακλύζει. Κτίρια άλλων εποχών συνυπάρχουν αρμονικά με τη σύγχρονη αρχιτεκτονική. Δίπατα σπίτια ασβεστωμένα με φούρνους και καταπράσινες αυλές μας τραβούν την προσοχή ενώ πανέμορφες εκκλησίες και φινετσάτα πηγάδια μας γυρνούν δεκαετίες πίσω. Λίγο πιο πάνω το Α’ Δημοτικό σχολείο (σημερινό Φλιάσιο Μέλαθρο) που οικοδομήθηκε στα τέλη του 19ου αι. σε σχέδια του Τσίλερ. Σε

41 κοντινή απόσταση και το παλαιό πέτρινο ανακαινισμένο Γυμνάσιο που προβλέπεται να λειτουργήσει ως Μουσείο Κρασιού. Ναός Αγίου Νικολάου Πιστοί στις παραινέσεις των κατοίκων ανεβαίνουμε λίγο ψηλότερα απ’ την πόλη για να επισκεφθούμε το ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου που βρίσκεται βυθισμένο μέσα στο καταπράσινο τοπίο. Από εδώ πάνω το βλέμμα μας αγγίζει τα απέναντι οροπέδια με τις χιονισμένες κορφές. Το εκκλησάκι κτίστηκε γύρω στα 1730 και διατηρείται ακόμα σε άριστη κατάσταση. Εντός του ναού το βλέμμα μας μαγνητίζει το αγιογραφημένο, πέτρινο τέμπλο και η εικόνα του Αγίου Νικολάου που χρονολογείται στο 1792. Το καμάρι της Νεμέας Κατεβαίνοντας χαμηλότερα, στην έξοδο της πόλης, συναντάμε ένα από τα στολίδια της περιοχής, το πετρόκτιστο βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Κτίσμα του 14ου ή 15ου αι. είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την παλαιότερη ονομασία του τόπου. Ιδιαίτερη εντύπωση μας προκαλούν οι εντός του ναού πολεμίστρες αλλά και το περίτεχνο πέτρινο τέμπλο με τις θαυμάσιες εικόνες. Η Παναγία του Βράχου Κοιτάζοντας απέναντι, στο λόφο του «Πολυφέγγους» που στέκει ακοίμητος φρουρός της πόλης, αντικρίζουμε την Ιερά Μονή της Παναγίας του Βράχου. Σφηνωμένη μέσα στον μεγαλόπρεπο απόκρημνο βράχο, αποτελεί ένα μοναδικό αξιοθέατο που μοιάζει να μας προκαλεί να το επισκεφτούμε. Χτισμένη το 1633 συνδέεται με την παλαιότερη και πολυθρύλητη Μονή και Επισκοπή Πολυφέγγους. Περνώντας τη λιθόκτιστη, καμαρωτή είσοδο και ανεβαίνοντας τα λαξευμένα στο

Η Παναγία του Βράχου «σφηνωμένη» στα βράχια του Πολυφέγγους

42

Νεμέα, ο ομφαλός της Πελοποννήσου

τα αμπέλια ξεκουράζονται για να ετοιμάσουν σε λίγο καιρό τη νέα σοδειά

βράχο σκαλοπάτια συναντάμε τα κελιά, το Ηγουμενείο και τις πολεμίστρες. Λίγο πιο πάνω βρίσκεται ο Ναός της Μονής -μισός φωλιασμένος στο σπήλαιο και μισός να αιωρείται. Εντός του ιερού χώρου σώζονται θαυμάσιες τοιχογραφίες και το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 14ου αι.. Η θαυματουργή εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου (17ος αι) φυλάσσεται στο μετόχι του Αγίου Αθανασίου. Μπαίνοντας στο σπήλαιο μας περιμένει μια ακόμα έκπληξη. Από τα «σπλάχνα» του βράχου αναβλύζει ακόμα το Αγίασμα της Ζωοδόχου Πηγής το οποίο λέγεται πως προϋπήρχε του ναού. Πιο πάνω βρίσκεται και το ασκητάριο Πολυφέγγους, ενώ χαμηλότερα του λόφου η Γεωργική Σχολή Νεμέας. Ακριβώς απέναντι, φωλιασμένο στο βράχο συναντάμε το Ναΰδριον της Αναλήψεως του Σωτήρος με τις τοιχογραφίες του 11ου και 12ου αι., να αντέχουν μέσα στους αιώνες. ο αμπελώνας των θεών Μετά τη γαλήνη που απλόχερα μας προσέφερε η Παναγία του Βράχου, περιπλανιόμαστε στο Νεμεάτικο πεδίο που στοργικά ποτίζει ο μυθικός ποταμός Ασωπός. Πέριξ αυτού και στους γύρω λόφους όπου απλώνονται τα χωριά του δήμου με κυριότερο το Λεόντιο(630μ.), χιλιάδες στρέμματα με αμπελώνες αγιωργίτικου σταφυλιού που τέτοια εποχή ξεκουράζονται πέφτοντας στη δική τους χειμέρια νάρκη, μας αποπλανούν. Αυτή την κουκκίδα γης που έχει την ευλογία του Διονύσου και του Άη Γιώργη προσκύνησαν ευλαβικά περιηγητές ανά τους αιώνες διατυπώνοντας γνώμες που παραμένουν ανεξίτηλες. Το άσπρο αργιλώδες χώμα (οσπριά) σε συνδυασμό με το ξηροθερμικό κλίμα που επικρατεί στην περιοχή, και τη μεγάλη ετερογένεια

43

το όμορφο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου με την εκπληκτική θέα εδαφικών συνθηκών (υψόμετρο 250-850μ.) δένουν αρμονικά και γεννούν το περίφημο Αγιωργίτικο. Το «αίμα του Ηρακλή» όπως χαρακτηριστικά αποκαλούν οι ντόπιοι, το κρασί-σύμβολο που είναι γνωστό σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης με εξαγωγές σε πολλές χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Το έντονο, βαθύ κόκκινο χρώμα του, το εξαίσιο άρωμά του και η φινετσάτη γεύση του, το καθιστούν ξεχωριστό. Στην αρχαιότητα εδώ παραγόταν ο γνωστός Φλιάσιος οίνος, το αγαπημένο κρασί του Αγαμέμνονα το οποίο σερβιρόταν στα μεγάλα συμπόσια των Μυκηνών. Σήμερα το Αγιωργίτικο τιμάται δεόντως μέσα από τις «Μεγάλες ημέρες της Νεμέας», τις 3ήμερες εκδηλώσεις που αρχές κάθε Σεπτέμβρη προβάλλουν τον οινικό πλούτο της περιοχής.

Οι «δρόμοι του κρασιού», μια υπέροχη διαδρομή με 50 οινοποιεία -30 από τα οποία επισκέψιμα- σε περιμένει να σε μυήσει στα μυστικά της. Καμάρι της περιοχής, ο «Οινοποιητικός Συνεταιρισμός Νεμέας». Ένας από τους μεγαλύτερους της χώρας, ιδρύθηκε το 1937 και μετρά ήδη 77 χρόνια ζωής οινοποιώντας 10.000 τόνους κρασιού κάθε χρόνο. Αηδόνια, τόπος ιστορικός και παραμυθένιος Η Νεμέα όμως δεν είναι μόνο το κρασί. Η ευρύτερη περιοχή της είναι γεμάτη γνωστούς και άγνωστους αρχαιολογικούς χώρους (συνολικά 60). Διασχίζοντας τους αμπελώνες φτάνουμε στο χωριό Αηδόνια όπου βρίσκεται το Μυκηναϊκό νεκροταφείο των Αηδονιών,

με 21 θολωτούς τάφους λαξευμένους πάνω στην πλαγιά. Τοποθετούνται μεταξύ του 16ου και 13ου αι. π.Χ., ανασκάφηκαν μεταξύ του 1978-1980 και ήταν σε μεγάλο ποσοστό συλημένοι. Ο περιβόητος θησαυρός των Αηδονιών αποτελούμενος από τέσσερα χρυσά δαχτυλίδιασφραγίδες κι ένα από ήλεκτρο, χρυσά κοσμήματα ενδυμασίας και χάντρες, επεστράφη μετά από αγώνα το 1996 από τη Νέα Υόρκη όπου επρόκειτο να δημοπρατηθεί. Σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο της Νεμέας. Λίγο χαμηλότερα συναντάμε το πανέμορφο ρέμα των Αηδονιών. Το όνομά του το οφείλει στα μελωδικά πτηνά του αιωνόβιου πλατανόδασους που βυθίζει τις ρίζες του στο υπέροχο ποταμάκι που κατηφορίζει σχηματίζοντας μικρούς καταρράκτες.

44

Νεμέα, ο ομφαλός της Πελοποννήσου Αρχαιολογικός χώρος Φλιούντας 3,5χλμ από τη σημερινή πόλη της Νεμέας, χτισμένος στα ριζά του λόφου βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος της Φλιούντας. Εδώ ο βασιλιάς Άρας έχτισε μια ένδοξη πόλη που άνθισε μέσα στα χρόνια. Στον Όμηρο η πόλη συναντάται με το όνομα Αραιθυρέα(θελκτική), ονομασία παρμένη από την κόρη του Άραντα. Σ’ αυτά τα ευλογημένα χώματα βασίλεψε ο μυθικός βασιλιάς Φλιούς που θεωρείται γιος του θεού Διονύσου. Η πόλη άνθισε τον 8ο-7ο αι. π.Χ., αριθμούσε 15.000 κατοίκους και αποτέλεσε σημαντικό πνευματικόφιλοσοφικό κέντρο της εποχής. Η περιοχή συνδέεται έντονα με τη σχολή των Πυθαγορείων και με σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο φιλόσοφος Ασκληπιάδης και ο δημιουργός του σατυρικού δράματος Πρατίνας. Επίσης φημιζόταν και για τον επαγγελματικό της στρατό. Τα πρώτα ευρήματα της Νεολιθικής περιόδου και των ιστορικών χρόνων ήρθαν στο φως το 1925. Ως σήμερα έχουν αποκαλυφθεί ερείπια της ακρόπολης καθώς και τα χαμηλότερα εδώλια αλλά και τα θεμέλια της σκηνής από το θέατρο που υπήρχε. Δυστυχώς, απουσία οργάνωσης, ελάχιστα μέτρα πιο κει στάνες και αμπελώνες «πνίγουν» το σημαντικό αυτό χώρο. Λίγο πιο πάνω στη θέση της αρχαίας ακρόπολης είναι χτισμένος πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού, πιθανόν του Ασκληπιού, ο Ναός της Παναγίας Ραχιώτισσας. Για τη δημιουργία του χρησιμοποιήθηκαν ως τη μέση, ογκόλιθοι που έχουν αποσπαστεί από την αρχαία πόλη. Αρχαιολογικός χώρος Αρχαίας Νεμέας Μεσημέρι πια αποφασίζουμε να κατευθυνθούμε χαμηλότερα, στην

το πανέμορφο ρέμα των Αηδονιών

ο αρχαιολογικός χώρος της Φλιούντας

κοιλάδα της Αρχαίας Νεμέας. Μέσα από μια υπέροχη διαδρομή, μυθική, ιστορική, ανάμεσα σε ελιές κι αμπελώνες, πεύκα και κυπαρίσσια φτάνουμε στην πόλη που έχει συνδεθεί με τον πρώτο άθλο του Ηρακλή. Εδώ που ο μυθικός ήρωας κατατρόπωσε το στυγερό λιοντάρι-φόβητρο για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Κινούμενοι στο δρόμο έξω από το χωριό συναντάμε έναν από τους διασημότερους και λυρικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Κορινθίας που περιλαμβάνει τον Ναό του Νεμείου Διός, το Στάδιο και το Μουσείο της Νεμέας, με την πληθώρα των εκθεμάτων. Δέος μας κυριεύει αντικρίζοντας τα ερείπια του επιβλητικού ναού του Νεμείου Διός. Εδώ, από τον 6ο αι. π.Χ. με την καθιέρωση των Νεμείων, προϋπήρχε ναός προς τιμήν του πατέρα των θεών, ο οποίος όμως καταστράφηκε στα τέλη του 5ου αι. και το 340-330

45

Μυκηναϊκός τάφος Αηδονιών π.Χ ξανακτίστηκε με πωρόλιθο. Ο ναός, που ήταν δωρικός περίπτερος, στέκει στη μέση του τεμένους όπως οι αντίστοιχοι ναοί της Ολυμπίας και των Δελφών. Πέραν του ναού του οποίου στέκουν κραταιοί 9 κίονες, οι ανασκαφές που ολοκληρώθηκαν την περίοδο 1973-2004 υπό τον

αρχαιολόγο Στέφανο Μίλλερ έφεραν στο φως το βωμό του Δία, εγκαταστάσεις Λουτρών, τα θεμέλια ενός μεγάλου Ξενώνα, 9 Πρεσβείες σαν περίπτερα, τον ιερό περίβολο με τα κυπαρίσσια και το Ηρώον του Οφέλτη. Απέναντι από το Ναό, στους πρόποδες του λόφου

46

Νεμέα, ο ομφαλός της Πελοποννήσου

Ευαγγελίστρια (αρχαίος λόφος Τεπές) μέσα σ’ ένα γαλήνιο, καταπράσινο τοπίο βρίσκεται το Στάδιο. Συγκίνηση μας καταλαμβάνει πατώντας τα «άγια» αυτά χώματα που αιώνες πριν πατούσαν οι αρχαίοι Έλληνες, για να τιμήσουν το μικρό Οφέλτη, γιο του Λυκούργου και της Ευριδίκης. Ο μύθος τον θέλει να βρίσκει τραγικό θάνατο από δάγκωμα φιδιού, όταν η τροφός του Υψιπύλη τον άφησε, προκειμένου να οδηγήσει σε πηγή τους Επτά Αργείους που κατευθύνονταν στη Θήβα. Έτσι οι Αργείοι για να τιμήσουν τον αδικοχαμένο μικρό, θέσπισαν τα Νέμεα ή Νέμεια, που ξεκίνησαν το 573π.Χ. και διεξάγονταν κάθε δύο χρόνια αποτελώντας έναν από τους 4 Πανελλήνιους αθλητικούς αγώνες, γεγονός που πιστοποιείται μέσα από τους ύμνους του Πινδάρου. Στα ίδια αυτά χώματα από το 1996 διεξάγονται κάθε 4 χρόνια τα σύγχρονα Νέμεα. Για την υλοποίηση αυτού του στόχου συνέβαλλε τα μέγιστα ο «Σύλλογος για την αναβίωση των Νεμέων Αγώνων» που αριθμεί περισσότερα από 2400 μέλη σ’ όλο τον κόσμο. Το Στάδιο χωρητικότητας 40.000 θεατών κτίστηκε το 330-320π.Χ. και χρησιμοποιήθηκε ως το

230π.Χ.. Περνώντας την πύλη του Σταδίου διαβάζουμε αρχαία ονόματα σκαλισμένα στην περίφημη θολωτή Στοά που οδηγεί στο χώρο του στίβου. Έχει μήκος 178μ. και στη νότια πλευρά του υπάρχει ακόμα η λίθινη αφετηρία. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν και ορισμένους κίονες από τα αποδυτήρια. Ανεβαίνοντας ψηλότερα και αφού συναντάμε τα ερείπια της τρίκλιτης βασιλικής που χτίστηκε τον 5ο αι. μ.Χ. από υλικό παρμένο από το βωμό του Δία, απολαμβάνουμε την απέραντη κοιλάδα με τις έντονες εναλλαγές χρωμάτων. Απέναντί μας, στο όρος Τρητός, το μάτι μας μαγνητίζει μια σπηλιά που εικάζεται ότι ήταν εκείνη όπου βρισκόταν τα περίφημο λιοντάρι της Νεμέας. Στο ορμητήριο του Ηρακλή Κινούμενοι ανατολικά της Νεμέας συναντάμε τις Αρχαίες Κλεωνές, μια ισχυρή πολιτεία κατά την αρχαιότητα, ένα πανέμορφο, γραφικό χωριουδάκι σήμερα. Έξω από το χωριό, βυθισμένος στους αμπελώνες βρίσκεται ο δωρικός Ναός του Ηρακλέους. Μοναδικός στο είδος του παγκοσμίως, στήθηκε ως ανάμνηση του άθλου του Ηρακλή και σήμερα σώζονται μόνο πέτρες από τα θεμέλιά του.

Η περίφημη θολωτή Στοά που οδηγεί στο στίβο με σκαλισμένα πάνω της αρχαία ονόματα αθλητών

Όμως και αυτός ο σπουδαίος αρχαιολογικός χώρος παραμένει δυστυχώς ανεκμετάλλευτος. «Πνιγμένος» από τα αμπέλια χωρίς καμία επεξηγηματική πινακίδα να διαφωτίσει τον επισκέπτη. Στα πλαίσια των «Νέμεων» κάθε 4 χρόνια ξεκινάει από εδώ ο περίφημος «Κλεωναίος Αγώνας στα βήματα του Ηρακλή» με τους δρομείς να τρέχουν στα χνάρια του μυθικού ήρωα που από το ίδιο σημείο ξεκίνησε το δρόμο του προς την Αθανασία. Λίγα χιλιόμετρα παρακάτω, ορατό και από την Εθνική οδό Κορίνθου-Τριπόλεως, βρίσκεται το Αρχαίο Λατομείο της Νεμέας από τον πωρόλιθο του οποίου ντύθηκαν πολλοί ναοί και κτίρια της αρχαιότητας. Με τον ήλιο να δύει στον Κορινθιακό ουρανό αποφασίζουμε να πάρουμε το δρόμο της επιστροφής. Εικόνες, αρώματα και ιστορίες από έναν τόπο για πολλούς άγνωστο- θα μας συντροφεύουν προκαλώντας μας να τις νιώσουμε ξανά. Ευχαριστούμε τους κ. Αριστοτέλη Καλλή, επίτιμο πρόεδρο του Εμπορικού Συλλόγου Νεμέας καθώς και τον νυν πρόεδρο κ. Αναστάσιο Μπαρλιά για την ξενάγηση και τις πληροφορίες που μας παρείχαν.

ο επιβλητικός ναός του Νεμείου Διός καθηλώνει τον επισκέπτη

47

48

Νεμέα, ο ομφαλός της Πελοποννήσου

Εμπορικός Σύλλογος Νεμέας Ο Εμπορικός Σύλλογος Νεμέας είναι ένας ζωντανός και δραστήριος σύλλογος, που παράγει έργο στο εμπορικό κομμάτι αλλά συνάμα και στο κοινωνικό πεδίο που άνοιξε και ανοίγει καθημερινά η κρίση. Στο εμπορικό κομμάτι εναντιωνόμαστε και συγκρουόμαστε, σε καθημερινή βάση, με το παλαιοκομματικό κατεστημένο που ακόμα κυβερνά τη χώρα και σε συμμαχία με την τρόικα έχει σχεδόν διαλύσει την μεσαία τάξη και όλους τους ελεύθερους επαγγελματίες και εμπόρους. Κινούμαστε με

δικές μας δυνάμεις εναντίων του Ο.Α.Ε.Ε. αλλά και των μνημονιακών παπαγάλων, που στηρίζουν την εξόντωση του κλάδου και θα ακολουθήσει δικαστική διαμάχη!!! Στο κοινωνικό πεδίο προσπαθούμε να αγοράσουμε ένα περιπολικό που θα δωρίσουμε στο Α.Τ. Νεμέας και αλλάζουμε λάστιχα στο ήδη υπάρχον. Βάλαμε κλιματιστικό μηχάνημα, τηλεόραση και βάψαμε το κτίριο. Ακριβώς τα ίδια και περισσότερα είμαστε έτοιμοι να πράξουμε για το Κέντρο Υγείας, αν μας ζητηθεί από το διευθυντή με τον οποίο

έχουμε επικοινωνία. Στηρίζουμε άπορες οικογένειες και άτομα του τόπου μας με δικές μας δυνάμεις ή σε συνεργασία με τον σύλλογο «ΟΙ ΒΟΗΘΟΙ» του Δήμου Νεμέας. Τα Χριστούγεννα μαζέψαμε χρήματα και αγοράσαμε δώρα από την τοπική αγορά, τα οποία παραδώσαμε στο Ευθύμιο Κέντρο Αποκατάστασης στην Κόρινθο. Πεποίθηση του προέδρου και του συμβουλίου του Ε.Σ., είναι ότι η κρίση μπορεί να πολεμηθεί μόνο μέσω της αλληλεγγύης, της ανθρωπιάς και της στήριξης στον συνάνθρωπο, στον αγρότη, στον υπάλληλο. Ο Πρόεδρος Μπαρλιάς Δ. Αναστάσιος

52

Στις πλαγιές του Πηλίου. Τσαγκαράδα Ανδρέας Στρατηγάκης |

Α. Στρατηγάκης, Εμπορικός Σύλλογος Τσαγκαράδας

Τσαγκαράδα

Χρώματα 4 και 1 εποχών

Η

βροχή ήταν η σταθερή φλύαρη συνοδεία μας στη σύντομη επίσκεψή μας στην Τσαγκαράδα Πηλίου. Σιγανή, ψιθύριζε ερωτικά μυστικά στον χιλιόχρονο πλάτανο της Αγίας Παρασκευής, χόρευε στις πέτρινες στέγες και τα καλντερίμια του χωριού και πότιζε με το «έτσι θέλω» τις διάσπαρτες καστανιές. Κάποιες φορές ορμητική μαστίγωνε με δύναμη τα ξύλινα πατζούρια και τα καμπαναριά των εκκλησιών και έπεφτε ασυγκράτητη στα λούκια και στα ρέματα, συντροφιά με αμέτρητα πλατανόφυλλα στο δρόμο της για τη θάλασσα που άπλωνε το γαλάζιο φόντο της δίπλα στις απότομες πλαγιές. Κάποια στιγμή αποφάσισε να μας εγκαταλείψει προσωρινά, διευκολύνοντας την προσπάθεια να αποτυπώσουμε όμορφες εικόνες και αισθήσεις που ξεχύνονταν αβίαστα από τις απόμερες γωνίες και τις αρχοντικές πλατείες του χωριού. Στο κέντρο της πλατείας Ταξιαρχών η κρήνη με τις 4 βρύσες γενναιόδωρη και πληθωρική δίνει χειμώνα-καλοκαίρι το νερό της. Δίπλα ο 800 ετών

πλάτανος ζωγραφίζει με φως και σκιά στις πλάκες της πλατείας αμέτρητα μοναδικά σχέδια. Ο ναός των Αγίων Ταξιαρχών που έδωσε το όνομα όχι μόνο στην πλατεία αλλά σε ολόκληρη τη συνοικία είναι από τους παλαιότερους της Τσαγκαράδας και χτίστηκε το 1746. Το τέμπλο του ολοκληρώθηκε το 1749 δια χειρός «Νικολάου του Ροδίου» και μαζί με το τέμπλο της Αγίας Μαρίνας στον γειτονικό Κισσό αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα έξοχης ξυλογλυπτικής τέχνης. Το κατηφορικό καλντερίμι προς την Αγία Παρασκευή δείχνει να μας καλεί, για να περιπλανηθούμε στις ομορφιές του χωριού. Πρώτη μας στάση η βρύση Καρτάλη που βρίσκεται κυριολεκτικά στην αγκαλιά ενός δέντρου. Παρακάτω το μικρό ξύλινο γεφυράκι και τα μικρά ρυάκια με τα τρεχούμενα νερά μας συντροφεύουν στην πορεία μας. Αμέσως μετά το Καρτάλειο Δημοτικό Σχολείο, εγκαταλελειμμένο και ερειπωμένο πλέον, βυθίζεται αργά στην αγκαλιά των κισσών και της βλάστησης

53

54

Στις πλαγιές του Πηλίου Τσαγκαράδα

δείχνοντας ωστόσο να θέλει κάτι να διηγηθεί από τα παιδικά γέλια και τα παιχνίδια των μαθητών του παρελθόντος. Ενός παρελθόντος ευεργετών, όπως οι οικογένειες Καρτάλη, Νανόπουλου, Αχιλλόπουλων με σημαντική προσφορά όχι μόνο στην Τσαγκαράδα αλλά σε ολόκληρη την περιοχή του Βόλου. Ανατολικά του μονοπατιού ο ορίζοντας του Αιγαίου, ανάμεσα στις αποχρώσεις των χειμωνιάτικων δέντρων και των πέτρινων σκεπών. Ως τα μέσα του 14ου αιώνα, το Αιγαίο ήταν το σημείο αναφοράς της Τσαγκαράδας, η οποία τότε ήταν θαλασσινό χωριό, ανάμεσα στους όρμους «Φακίστρα» και «Καραβοστάσι» όπως έχουν αποδείξει σχετικές ανασκαφές. Αργότερα, υπό την συνεχή απειλή των πειρατών, οι κάτοικοι άρχισαν να μετοικούν ψηλότερα στο βουνό, στη σημερινή θέση του χωριού με χαρακτηριστικά αραιοκατοικημένη δόμηση μέσα στο δάσος. Σε αυτό το τεράστιο πεδίο που καταλαμβάνει μεγαλύτερη έκταση ακόμα και από την πρωτεύουσα του νομού, το Βόλο, οι κάτοικοι ανέπτυξαν πολλές μορφές εναλλακτικού τουρισμού όπως πεζοπορία, ποδηλασία, κατάβαση φαραγγιών, τοξοβολία, διαδρομές 4x4, κανό, yoga, καταδύσεις. Μετά από τη μοναδική διαδρομή περίπου 1 ώρας

στα «σπλάχνα» της Τσαγκαράδας φτάνουμε στην κεντρική πλατεία της Αγίας Παρασκευής, με ένα εκπληκτικό γλυπτό της φύσης, τον τεράστιο χιλίων διακοσίων ετών πλάτανο με περιφέρεια κορμού πάνω από 14 μέτρα! Ο κεντρικός κορμός είναι θαμμένος στη πλατεία που κατασκευάστηκε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, με στόχο όχι μόνο να δώσει επίπεδο χώρο, αλλά και για να συγκρατήσει το τεράστιο βάρος αυτού του μοναδικού σε πανευρωπαϊκό επίπεδο δέντρου. Ο «πλάτανος» ήταν στο παρελθόν το μέρος για ρομαντικές συναντήσεις των ερωτευμένων της περιοχής. Από τη δομή του μάλιστα, προκύπτουν αρκετά ανθρωπόμορφα ή ζωόμορφα γλυπτά που δημιουργήθηκαν στο πυκνό δίκτυο των κλαδιών του. Μεταξύ άλλων και ο Μονόκερος που έχει δώσει την ονομασία και στο διπλανό ξενοδοχείο, εστιατόριο και καφετέρια όπου ο πάντα πρόθυμος Φώτης μπορεί να εξηγήσει πολλά για τις μυστικές μορφές και τα «μηνύματα» που μεταφέρει ο τεράστιος πλάτανος μέσα από καιρούς και εποχές. Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στην ομώνυμη πλατεία είναι από τις εξαιρετικά σπάνιες εκκλησίες με προσανατολισμό Βορρά – Νότου και όχι Ανατολής – Δύσης. Ο λόγος αυτής της διαφοροποίησης; Ποιος άλλος; Η διαφύλαξη του

Σε τοπία σαν αυτά πλάστηκαν οι μύθοι των Νυμφών και των Κενταύρων

55

ιστορικού πλάτανου, με διαδικασία και έγκριση από ανώτατες εκκλησιαστικές βαθμίδες. Ο ναός αυτός χτίστηκε το 1909, όπως αναφέρεται στην επιγραφή πάνω από την κεντρική είσοδο, από δωρεά του Νικολάου Κ. Στακού. Αποτελεί τον κεντρικό ναό του χωριού όπου κάθε Κυριακή εκτελείται Θεία Λειτουργία. Ο ετήσιος εορτασμός γίνεται στις 26 Ιουλίου με διοργάνωση πανηγυριού στην κεντρική πλατεία του χωριού. Παρακάμπτοντας καλντερίμια που μας καλούν στο βάθος του δάσους, ανεβαίνουμε προς τον κεντρικό δρόμο της Τσαγκαράδας όπου βρίσκονται και τα περισσότερα εμπορικά καταστήματα. Εστιατόρια, μεζεδοπωλεία, πιτσαρίες (αρκετά εξ αυτών καθημερινής λειτουργίας), μίνι μάρκετ, ΑΤΜ είναι διάσπαρτα στο δρόμο αυτό που ενώνει οδικώς τις κεντρικές πλατείες του χωριού. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει στα καταστήματα τέχνης που κατά κανόνα δεν έχουν να κάνουν σε τίποτα με φθηνές εισαγόμενες απομιμήσεις. Αντίθετα, τα καταστήματα αυτά των συνήθως μόνιμων κατοίκων της περιοχής, έχουν αυθεντικές δημιουργίες χειροποίητης τέχνης και λαϊκής παράδοσης που αξίζει να δείτε από κοντά. Φεύγοντας κρατάμε τις μοναδικές εικόνες του χωριού – δάσους της Τσαγκαράδας με την σκέψη να επιστρέψουμε το συντομότερο δυνατό για να τη ζήσουμε περισσότερο και να την παρουσιάσουμε με πληρότητα.

56

Στις πλαγιές του Πηλίου Τσαγκαράδα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Η απόσταση της Τσαγκαράδας από την Αθήνα είναι 380 χιλιόμετρα (περίπου 4,5 ώρες) και από τη Θεσσαλονίκη 260 χιλιόμετρα (περίπου 3,5 ώρες). Από τον Βόλο η Τσαγκαράδα απέχει 50 χιλιόμετρα (1 ώρα) και από το αεροδρόμιο Αγχιάλου 75 χιλιόμετρα. Το οδικό δίκτυο του Πηλίου είναι σχετικά στενό με αρκετές στροφές, έτσι δεν είναι εφικτές οι μεγάλες ταχύτητες. Το υπέροχο φυσικό τοπίο βέβαια αντισταθμίζει αυτό το πρόβλημα. Τέλος, χρειάζεται προσοχή για 4 χιλιόμετρα περίπου στην είσοδο - έξοδο του κεντρικού δρόμου του Βόλου από και προς τον οδικό άξονα Αθήνας Θεσσαλονίκης λόγω εξαιρετικά κακής κατασκευής του οδοστρώματος.

Aleka’s House

Υπέροχος ξενώνας για κάθε εποχή Ο

ξενώνας της «Αλέκας» είναι μια από τις πλέον αξιόλογες παρουσίες υπηρεσιών διαμονής στο Πήλιο. Αντί περιγραφής θα παραθέσουμε μόνο την βαθμολογία 97% και τον αριθμό «1» στην κατάταξη ξενώνων της περιοχής του tripadvisor. Η άριστη φιλοξενία, η ποιότητα δωματίων που διαθέτουν ακόμα και jakuzi και η καθαριότητα, συμπληρώνεται με ένα εξαιρετικό café και εστιατόριο το οποίο μάλιστα εγκαινίασε την πολιτική καθημερινής λειτουργίας ολόκληρο το χρόνο, δίνοντας το έναυσμα αναβάθμισης της Τσαγκαράδας. Με θέα στο Αιγαίο, εξωτερική βεράντα για φαγητό (το καλοκαίρι), τη θαλπωρή του τζακιού (το χειμώνα) και ιδιωτικό parking προσφέρει ολοκληρωμένες υπηρεσίες από απλή διαμονή έως… οργάνωση γάμου! Στα συν των υπηρεσιών του συμπεριλαμβάνονται υπηρεσίες ρεφλεξολογίας, αισθητικής, μανικιούρ – πεντικιούρ, μασάζ και κομμώσεις από έμπειρο κομμωτή εξειδικευμένο σε γαμήλιες εκδηλώσεις. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που το Aleka’s House αποτελεί σταθερά σημείο αναφοράς για τη Τσαγκαράδα.

Tσαγκαράδα, Πήλιο, Μαγνησία, Τ.Κ. 37012 τηλ: 2426049380, fax: 2426049189 email: info@alekas-house.gr | www.alekas-house.gr

Φυτώρια Εσπεριδοειδών Ελιάς - Πυρηνόκαρπων Σκαφιδάκι Αργολίδας, 212 00 Άργος Τηλ. / Fax. 27510 63442, 42302 Κιν. 6974649260, 6974779901 e-mail: info1@fitoria-faklaris.gr

Φυτώρια Αμπέλου 1ο χλμ. Άργους-Καρυάς, 212 00 Άργος Τηλ. / Fax. 27510 63442, 21334 Κιν. 6977655364, 6974779901 e-mail: info@fitoria-faklaris.gr

59

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ Θάλεια Νουάρου

Διαδρομές στον Ταΰγετο Διασχίζεις τους φιδίσιους δρόμους με τα γερμένα βράχια, απέναντι οι χιονισμένες κορφές δημιουργούν το δικό τους χρωματικό παιχνίδι με το φως. Δασικές διαδρομές στα ψηλά βουνά, τα βαθιά φαράγγια, τους εγκαταλελειμμένους οικισμούς... Σταθμός πρώτος το Ξηροκάμπι, προορισμός μας οι Πενταυλοί. Αν και στα παρθένα μονοπάτια του Ταϋγέτου συχνά ξεχνάς ότι υπάρχει προορισμός…

Δ

εν μπορείς να γράψεις για τον Ταΰγετο αν δεν πατήσεις το πόδι σου επάνω του’, θα μου πει συνεργάτης πριν ξεκινήσω το ταξίδι. Ποιός είναι στ’ αλήθεια ο Ταΰγετος; Ο ‘μέγας’, ο ‘Πενταδάκτυλος’, ο ‘Αγολιάς ο μακρινός’ των Μανιατών, ‘το σμίξιμο του ήλιου και της πέτρας’ κατά τον Βρεττάκο. Θεόρατος και δυνατός, άφθαστα μεγαλειώδης, να σκιάζει ανεμπόδιστος τη μεγάλη πεδιάδα… 115 χιλιόμετρα οροσειράς, γεμάτη έλατα, μαυρόπευκα, φαράγγια, ρέματα, παραδοσιακούς οικισμούς, άγρια πουλιά…

Ένα γεφύρι 2000 ετών Διασχίζουμε το φαράγγι της Λαγκάδας, τον θρυλικό Καιάδα. - Θα βρούμε άραγε χιόνι; Απέναντι το χωριουδάκι της Τρύπης. Με γαλάζιο και πράσινο ν’ ακολουθεί το ανάγλυφο των κορυφογραμμών. Πορεία δυτική, από την Καλαμάτα μέχρι τη Σπάρτη, κι ύστερα νότια ως το Ξηροκάμπι. Το Κεφαλοχώρι στ’ ανατολικά του Ταΰγετου με τους ατέλειωτους ελαιώνες. Στην ηλιόλουστη πλατεία με τα πλατάνια και την αιωνόβια ελιά συγκεντρώνεται η ζωή του χωριού. Αναζητάμε το «ελληνικό γεφύρι» που φωλιάζει μερικά εκατοντά-

δες μέτρα πίσω από την πλατεία. Πρώτα θα δούμε το σχολείο, ένα από τα ωραιότερα πέτρινα κτίσματα της περιοχής και λίγο παρακάτω, το «Φαραίον», το ανοιχτό θεατράκι όπου δήμος και πολιτιστικός σύλλογος οργανώνουν συναυλίες και δρώμενα, δίνοντας στον τόπο ανάσες …πολιτιστικές. Εδώ βρίσκουμε τη σήμανση για τη γέφυρα: «Πέτρινο, μονότοξο γεφύρι των ελληνιστικών χρόνων (100 π.Χ), μοναδικό σε χρήση στην Ευρώπη». Ποιοί μάστορες να το’ χτισαν που στέκει δύο χιλιάδες χρόνια στο πείσμα του καιρού και του ανθρώπου… Περπατάς επάνω

60 Διαδρομές στον Ταΰγετο ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

του κι είναι εκείνη η αίσθηση της «συνέχειας», η συνείδηση της κληρονομιάς που σε κατακλύζει... Όπως όταν πρωτοείδες κάποια παράσταση στο θέατρο της Επιδαύρου. Πάνω σ’ αυτές, τις ίδιες πέτρες… Από εδώ ξεκινούσε η Βασιλική οδός που κατά τη ρωμαϊκή εποχή ένωνε τη Σπάρτη με την Καρδαμύλη. Τον δρόμο που διέσχισε ο Πύρρος, για να παντρευτεί την Ερμιόνη, κόρη του Μενέλαου και της Ωραίας Ελένης. Κι ίσως την ίδια πορεία να ακολούθησε κι ο Αριστομένης κατά τους Μεσσηνιακούς πολέμους για να εισβάλει

στην κοιλάδα του Ευρώτα. Κάτω απ’ το γεφύρι τα ορμητικά νερά του χειμάρρου Ρασίνα που θα μας ακολουθεί σε όλη τη διαδρομή. Γνωστό και σαν «φαράγγι του Ταϋγέτου» διασχίζει τη βορινή πλευρά της οροσειράς και στο διάβα του φωλιάζουν 67 πηγές. Η περιοχή είναι παρθένα και σε υψόμετρο άνω των 400 μέτρων είναι χαρακτηρισμένη ως Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους. Από το γεφύρι ξεκινούν πολλά πεζοπορικά μονοπάτια˙ αρχαία και καταπράσινα, γεμάτα τρεχούμενα νερά, λιμνούλες, καταρράκτες… Για τους όχι και τόσο …περιπατητι-

Ελληνιστικό γεφύρι στο Ξηροκάμπι

κούς τύπους, τα καλά νέα είναι ότι το φαράγγι μπορεί να διασχίσει κανείς και οδικώς. Δεδομένου ότι είναι ένα από τα ελάχιστα που προσφέρουν μια τέτοια δυνατότητα, είναι κρίμα να μην την εκμεταλλευτείς. Βγαλμένη από παραμύθι Συνεχίζουμε προς Κουμουστά. Παράλληλα με το χείμαρρο Ρασίνα, να μας συντροφεύει με τους ήχους των ορμητικών του νερών μέσα στο φαράγγι του Ανακώλου. Η γλυπτική της φύσης σε όλο της μεγαλείο. Το δέος μπροστά στην ομορφιά της γης, του ανέμου, του χρόνου. Θαρρείς πως ο ουρανός βυθίζεται βαθιά μες τα βουνά κι απέναντι ο Πάρνωνας φαντάζει μια σταλιά… Με τις εικόνες αυτές ανηφορίζουμε στην Κουμουστά. Τον μέχρι πρόσφατα εγκαταλελειμμένο οικισμό που μοιάζει να βγήκε από κάποιο παραμύθι. Χτισμένο στις πλαγιές του Ταΰγετου, στα 750 μέτρα υψόμετρο, κοιτάζει κατάματα την καρδιά του φαραγγιού. Εδώ, μετοίκησαν πολλοί βυζαντινοί του Μυστρά μετά την κατάληψή τους από τους Τούρκους. «Μπαλκόνια» υπάρχουν σίγουρα πολλά σαν και τούτο όμως ελάχιστα. Βλέμμα, μετέωρο... Πώς να περιγράψεις αυτήν την ομορφιά... Την αίσθηση του αδειάσματος μέσα από την ολότητα των ήχων, της εικόνας. Την αίσθηση της πληρότητας, της φυγής από κάθε τι οικείο… Το δέος μπροστά στην αιωνιότητα της ύλης… Ο πλάτανος κι η πέτρινη πλατεία με τις μαρμάρινες βρύσες μας υποδέχονται. Μόνοι στην απεραντοσύνη. Γέρικα τα σπίτια αγναντεύουν το άπειρο. Ακριβώς σαν σε πίνακα. Χρονολογούνται από τις αρχές του 16ου έως τις αρχές του 18ου αιώνα. Ένα μουσείο φύσης κι αρχιτεκτονικής στα πόδια σου. Δειλά - δειλά, τα σπίτια αρχίζουν κι αναπαλαιώνονται. Δυο λιθόστρωτα καλντε-

πηγές Μαγγανιάρη

61

62 Διαδρομές στον Ταΰγετο ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

Κουμουστά, δειλά-δειλά τα σπίτια αναπαλαιώνονται ρίμια «αγκαλιάζουν» τον οικισμό από πάνω έως κάτω. Επάνω, το βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου, ένα από τα πέντε του οικισμού. Κάποιες αναπαλαιωμένες οικίες προβάλουν το δικό τους μπαλκόνι, στο μπαλκόνι της φύσης. Κάτω, μια ταβέρνα, κλειστή για την ώρα, στην άκρη του γκρεμού. -Το καλοκαίρι θα λειτουργεί… Πόση ομορφιά... Καλύτερα ας μείνει έτσι. Με τους λίγους, τους τυχερούς...

Άγρια ομορφιά Βυθισμένοι σ’ ένα σύννεφο να ταξιδεύουμε˙ με την απόκοσμη ατμόσφαιρα των καμένων που άφησε πίσω της η πρόσφατη φωτιά. Τον περσινό Απρίλιο, πυρκαγιά έκαψε 5000 στρέμματα αναδασωτέας έκτασης, πεύκων, ελάτων και χαμηλής βλάστησης... Γυμνά δέντρα, γκρίζος ουρανός, ψηλές άγριες κορφές… αυστηρό, λιτό, αγέρωχο τοπίο. Μετά από αρκετά χιλιόμετρα, δύσκολου σε πολλά

σημεία δασικού δρόμου, προσεγγίζουμε την περιοχή των Πενταυλών. Με τα δυο-τρία μοναχικά σπίτια σκορπισμένα εδώ κι εκεί, τον ήχο των πηγών... Παραθεριστικό κέντρο του καλοκαιριού, τώρα ποτίζεται από την άγρια ομορφιά του χειμώνα. Βρισκόμαστε στα 1000-1200 μέτρα υψόμετρο, στη συνέχεια του φαραγγιού, κάτω από την κορυφή του Ταΰγετου. Την απόλυτη ησυχία λαβώνουν μόνο τα νερά που αναβλύζουν… Εφτά σοφοί κι ένας ποιητής Αποχαιρετάμε το φαράγγι. Μαζί και τον ήλιο που πέφτει χρωματίζοντας τα σύννεφα, μοβ, πορτοκαλί… Κατευθυνόμαστε προς τη Μονή Γόλας, κοντά στον οικισμό των Γοράνων, σε μια τοποθεσία γεμάτη καστανιές. Το μοναστήρι τοποθετείται στον 17ο αιώνα και πιθανολογείται πως αρχικά χτίστηκε, ως καταφύγιο, από μοναχούς καταλυμένων περιοχών, που εγκαταστάθηκαν εδώ προκειμένου να γλυτώσουν τις

63

τουρκικές επιδρομές. Το καθολικό της, μονόκλιτο με τρούλο, είναι Αγιορείτικου τύπου και γιορτάζει της Ζωοδόχου Πηγής. Πέρα από την αρχιτεκτονική της αρμονία, η μονή αποτελεί μία από τις επτά στη χώρα -και τη μόνη στη νότια Ελλάδα- όπου απεικονίζονται μορφές αρχαίων φιλοσόφων. Ο Σόλων, ο Θουκυδίδης, ο Πλούταρχος, η Σίβυλλα, ο Αριστοτέλης, ο Πλάτων, ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος και τέλος, σχεδόν κατεστραμμένος ο Όμηρος, ζωγραφισμένοι στο νάρθηκα, που είναι και το πιο φθαρμένο τμήμα του καθολικού... Οι υπόλοιπες αγιογραφίες έγιναν σε διαφορετικό χρόνο και αποδίδονται στον Κακαβά. Σύμφωνα με τις επιγραφές, η αγιογράφηση τοποθετείται μεταξύ του 1608, του 1637 και του 1673. Δυστυχώς τη Μονή τη βρήκαμε κλειστή. Δεν κατοικείται, έχει όμως ανακηρυχτεί διατηρητέο μνημείο κι από το Μάιο κι έπειτα είναι επισκέψιμη.

βγαλμένος από παραμύθι, ο μεσαιωνικός οικισμός της Κουμουστάς

Μονή Γόλας, μια από τις 7 στον Ελλαδικό χώρο που απεικονίζουν στο καθολικό τους μορφές αρχαίων σοφών, ποιητών και φιλοσόφων

64 Διαδρομές στον Ταΰγετο ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

Πορεία αντίστροφη Μικρή στάση στους Γοράνους με το μοναχικό τους καφενέ. Προσπερνάμε την ήσυχη και καταπράσινη Παλαιοπαναγιά κι ακολουθώντας πορεία αντίστροφη κατευθυνόμαστε προς την Τόριζα. Νέος προορισμός οι πηγές του Μαγγανιάρη στα 980 μέτρα υψόμετρο. Έχουμε στην ουσία κυκλώσει όλη την περιοχή του φαραγγιού. Τα σύννεφά ολοένα και πυκνώνουν. Λιγοστά χιόνια στις κορφές -θα τα έλιωσε η χθεσινή βροχή… βραδιάζει, το κρύο τσουχτερό, φτάνουμε στις πηγές. Μια ειδυλλιακή τοποθεσία, όμορφα διαμορφωμένη με πέτρινα παγκάκια, στέγαστρα και υπαίθριες ψησταριές -ό,τι πρέπει για το καλοκαίρι... Αναρτημένος χάρτης με χρήσιμα υπομνήματα και όλες τις υποδομές εξυπηρέτησης, μας πληροφορεί για το δίκτυο των διαδρομών -πεζοπορικά μονοπάτια, δρόμους ορεινής ποδηλασίας και οδικό δίκτυο. Από εδώ το καταφύγιο (1600 μ.), που είναι προσβάσιμο και οδικώς, απέχει μερικά ακόμη χιλιόμετρα. Από το καταφύγιο ξεκινά η ανάβαση για την κορυφή του Άη-Λια, την ‘Πυραμίδα’ του Ταΰγετου, στα 2400 μέτρα. Η νύχτα πέφτει… Τα σύννεφα ‘ανοίγουν’ αποκαλύπτοντας τις χιονισμένες κορφές που προβάλλουν μέσα από το πυκνό ελατοδάσος. Ακόμη μία ζωγραφιά. Μάλλον η τελευταία. Η νύχτα πέφτει στον Ταΰγετο. Τον σκληρό, τον αυτάρκη… Τον Ταΰγετο του Ουράνη, του Βρεττάκου, του Λιαντίνη, των Σπαρτιατών... Από ένα τέτοιο ταξίδι κρατάς μόνο τις εικόνες. Σφιχτά στη μνήμη σου και με τις πέντε σου αισθήσεις. Κι αφουγκράζεσαι τους ήχους, για να τους φέρνεις στο νου σου, σαν κλείνεις τα μάτια, ξανά και ξανά…

65

Άγρια ομορφιά - δασική διαδρομομή από την Κουμουστά ως τους Πενταυλούς

Γ

αλουχήθηκα και μεγάλωσα σε ένα ιστορικό χωριό την Πρόσυμνα, ακούγοντας ιστορίες από τις γιαγιάδες και τους παππούδες μου, περιτριγυρσμένη από μυρωδάτα γλυκά και λαμπερές μαρμελάδες. Έμαθα πως το έδαφος, ο λαμπερός ήλιος, η εποχή, η φροντίδα τους από τους παραγωγούς , η ώρα συγκομοιδής τους και το δικό μας χάδι προσδίδουν την αξία στα γλυκά κουταλιού και τις μαρμελάδες μας. Ο Μυκηναϊκός δρόμος που περνάει από την Πρόσυμνα, μαρτυρά την αξία που είχε αυτή η εύφορη κοιλάδα από την εποχή του Αστερίωνα. Οι τρεις του κόρες, η Εύβοια, η Ακραία και η Πρόσυμνα ήταν οι παραμάνες της θεάς Ήρας που την ανέθρεφαν με εκλεκτές και ιδιαίτερες τροφές.

Σπούδασα Διατροφή και Διαιτολογία στο Αλεξάνδρειο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης. Η διαμονή μου σε αυτόν τον τόπο με γέμισε με νέες γεύσεις, ιδέες και παραδόσεις από πολλά μέρη του κόσμου καθώς η Θεσσαλονίκη φιλοξενεί πολλούς πολιτισμούς. Τα ταξίδια μου στην Μακεδονία, την Εύβοια, την Πελοπόννησο και τον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο μου έδωσαν σημαντικές πληροφορίες για τα γλυκά κουταλιού και τις μαρμελάδες.

Στα γλυκά κουταλιού και μαρμελάδες Mastos θα συναντήσετε γεύσεις φυσικές, απαλές και συνάμα έντονες. Τα φρούτα μας είναι διαλεχτά από μικρούς παραγωγούς που εμπιστεύονται τη φύση και την αφήνουν ελεύθερη χωρίς λιπάσματα και χημικά εξασφαλίζοντας την άριστη ποιότητα που μας χαρακτηρίζει. Τα εσπεριδοειδή, δηλαδή τα πορτοκάλια, τα μανταρίνια, τα γκρέιπφρουτ και τα λεμόνια είναι βιολογικά και πιστοποιημένα. Υπεύθυνος αυτών είναι ο πατέρας μου Χρήστος, που τα φροντίζει με ζήλο σαν πραγατικά παιδιά του. Η αγάπη του για τη φύση μαζί με τις καιρικές αλλαγές τον οδήγησαν σε νέες ποικιλίες με αρωματικές γεύσεις οι οποίες είναι τα κυδώνια, τα δαμάσκηνα καθώς και μια νέα ποικιλία μυλοειδών. Η σπιρτάδα σε συνδυασμό με τη γλυκιά γεύση τους, δεν θα αφήσουν κανέναν ασυγκίνητο! Τα σύκα είναι το δώρο που μας έκανε η φύση μιας και είναι μία άγρια ποικιλία στους παλιούς νερόμυλους, στα Ρωμαϊκά λουτρά και στις όχθες του Αστερίωνα μια κληρονομιά που μας εξασφάλισε ο παππούς μου. Το άρωμα και η μεστή γεύση τους θα σας συναρπάσει! Τα γλυκά και οι μαρμελάδες μας είναι φυσικά προϊόντα χωρίς πρόσθετα και συντηρητικά. Αναδεικνύουμε τα φυσικά χαρακτηριστικά κάθε φρούτου κατά την επεξεργασία και τα συνοδεύουμε με απαλά αρώματα από φρέσκια αρμπαρόριζα, κλωναράκια βανίλιας και άλλα στοιχεία της φύσης. Συνδυάζουμε γεύσεις και φρούτα έτσι ώστε να πετύχουμε συνδυασμούς που θα είναι ευεργετικοί για τον οργανισμό και τον ουρανίσκο μας! Έτσι λοιπόν, γεμάτη εφόδια από τη γιαγιά μου Γεωργία, τη γιαγιά μου Βασιλική, τη γιαγιά Ελένη, τη θεία Μαρία, τις παιδικές αναμνήσεις που αναβλύζουν αρώματα, τις παραδόσεις μας, την ιστορία του τόπου μου, τις γεύσεις της Ελλάδας καθώς και τις πολύτιμες γνώσεις που πήρα στη σχολή μου, είμαι έτοιμη πια να μοιραστώ μαζί σας το πιο μεγάλο κομμάτι της ζωής μου, τα γλυκά κουταλιού και μαρμελάδες Mastos που μαζί με την οικογένεια μου και προπαντός την μητέρα μου Κυριακή δημιουργήσαμε για εσάς!

Γεωργία Χ. Ουλή Προσύμνη Αργολίδας τηλ./fax. 2751089263 email: mastos.info@gmail.com

68

Το χρονικό ενός θριάμβου Αναστάσιος Ντόκος |

Ανδρέας Στρατηγάκης

Δερβενάκια

Τα στενά της νίκης Αν γνωρίζεις το χώρο και τα γεγονότα της Μάχης των Δερβενακίων, περνώντας από την παλιά εθνική Κορίνθου-Ναυπλίου, αυτό που βλέπεις δεν είναι απλώς «βουνά». Βλέπεις ν’ απλώνεται τριγύρω σου η νεότερη ελληνική ιστορία, ηχούν ακόμη στα αυτιά σου τα τουφέκια και νιώθεις δέος μπροστά στη στρατηγική μεγαλοφυΐα του Γέρου του Μοριά.

Άγρια, σχεδόν γυμνά τα βουνά που ορίζουν τα Δερβενάκια. Από την πρώτη ματιά δείχνουν να ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα, σαν να κράτησαν στα «σπλάχνα» τους την άγρια σφαγή του τουρκικού στρατού από τον πρωτομάστορα της ελληνικής λευτεριάς Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Η σύγκρουση δυο τιτάνων Από τη μια πλευρά η στρατιά του Μαχμούτ Πασά της Λάρισας, του επονομαζόμενου Δράμαλη˙ 24.000 οπλίτες, 6.000 ιππείς, πανίσχυρο πυροβολικό. Μια στρατιωτική δύναμη πρωτόγνωρη για τα ελληνικά δεδομένα, με αριθμητική υπεροχή, κυριολεκτικά άτρωτη που μπορούσε να επιτεθεί κατά μέτωπο και να περικυκλώσει ταυτόχρονα οποιονδήποτε στρατό και αν κατάφερναν να συγκεντρώσουν οι Έλληνες. Από την άλλη πλευρά 2.500 έλληνες, ταμπουρωμένοι σε βράχια και πουρνάρια με σύντροφο το καριοφίλι τους και μόνο οδηγό το στρατηγικό δαιμόνιο του «Γέρου του Μοριά». Η πορεία του Δράμαλη Η πορεία του Δράμαλη προς την καταστροφή ξεκίνησε τον Ιούνιο του 1822 από τη Φθιώτιδα. Κοντά στην Υπάτη συγκρότησε την τεράστια πολεμική του μηχανή ξεκινώντας προς τα νότια. Χωρίς αντίσταση λεηλάτησε την πεδιάδα της

Τα στενά των Δερβενακίων, ο τόπος που συντρίφθηκε ο στρατός του Δράμαλη

Κωπαΐδας και κατέστρεψε τη Θήβα. Στη συνέχεια κινήθηκε προς την Κόρινθο. Στα στενά μεταξύ της οροσειράς των Γερανείων και της θάλασσας που σήμερα βρίσκεται η Κινέτα και οι Άγιοι Θεόδωροι τον περίμενε μικρή ελληνική αντίσταση, που όμως δεν κατόρθωσε να τον ανακόψει. Αμαχητί λοιπόν στις 6 Ιουλίου περνά τον Ισθμό και οι τουρκικές ορδές πατούν το πόδι τους στην Πελοπόννησο. Η Ακροκόρινθος στέκει εγκαταλελειμμένη και ανυπεράσπιστη. Χωρίς να έχει πέσει τουφεκιά, ο Δράμαλης εγκαθίσταται στην Κόρινθο και ο κατά φαντασίαν θρίαμβός του γίνεται διάχυτος. Συγκαλεί Στρατιωτικό Συμβούλιο ώστε οι Τούρκοι να οργανώσουν τις κινήσεις τους για την οριστική συντριβή της ελληνικής επανάστασης. Όλοι οι σύμβουλοι, υπό τον Γιουσούφ Πασά, γνωμοδότησαν να οργανώσει τη βάση του στην Κόρινθο ώστε να έχει ανεφοδιασμό από τον Ισθμό δια ξηράς, και δια θαλάσσης από τον Κορινθιακό και τον Σαρωνικό κόλπο. Μάταια όμως προσπάθησαν να τον πείσουν. Ανυπομονώντας να ανακηρυχθεί ως ο θριαμβευτής της Πελοποννήσου, που κατάφερε να καταπνίξει στο αίμα την Ελληνική επανάσταση, αποφασίζει να κινηθεί νότια προς το Άργος, να λύσει τη πολιορκία του Ναυπλίου, να ανεφοδιάσει εκεί το στρατό του και μετά να προχωρήσει προς τη Τριπολιτσά και να τη καταλάβει. Από εκεί θα μπορούσε να οργανώνει στρατιωτικές εξορμήσεις προς οποιοδήποτε σημείο της Πελοποννήσου (κυρίως προς Καλαμάτα και Μάνη), διασκορπίζοντας τους Έλληνες. Οι Έλληνες από τη πρώτη στιγμή φάνηκε ότι βρίσκονταν σε μειονεκτική θέση. Ανήμποροι να

Το καραούλι του Κολοκοτρώνη σταματήσουν το Δράμαλη στη Στερεά Ελλάδα και την Κόρινθο, διχασμένοι και χωρίς κεντρική ηγεσία ένιωθαν την απειλή της συντριβής να πλησιάζει. Έτσι, όταν ο Δράμαλης εγκατέλειψε την Κόρινθο, και άρχισε να κατακλύζει με τα στρατεύματά του τον Αργολικό κάμπο κανένας δεν σκέφτηκε να τον αντιμετωπίσει στα Δερβενάκια ή οποιοδήποτε άλλο σημείο. Όσες ελληνικές δυνάμεις υπήρχαν στην περιοχή συγκεντρώθηκαν στους Μύλους, με στόχο καταρχάς να προασπίσουν τα στενά που σχηματίζονται εκεί και πιθανόν τους νοτιότερους ορεινούς όγκους του Αχλαδοκάμπου που ήταν και το τελευταίο φυσικό προπύργιο στην πορεία των Τούρκων προς τη Τρίπολη.

Πανοραμική θέα του πεδίου της μάχης. Δεξιά, και στο βάθος ο Αργολικός Κάμπος. Το πρώτο βουνό μετά την Νέα Εθνική Οδό είναι το Αγριλοβούνι το σημείο απ’ όπου Το χρονικό σύμφωνα με τις μαρτυρίες ο Γέρος του Μωριά μαχόταν και κατεύθυνε τη μάχη, και θριάμβου ακολουθεί ενός η Αετοράχη όπου είχαν ταμπουρωθεί οι ελληνικές δυνάμεις. Στο τέλος της μικρής οροσειράς της Αετοράχης βρίσκεται το στενό του Άγιου Σώστη όπου έχει ανεγερθεί και ο ανδριάντας του Κολοκοτρώνη. Δεξιά της φωτογραφίας βρίσκεται το αφύλακτο πέρασμα που αξιοποίησαν κάποια τουρκικά τμήματα για να διαφύγουν προς Νεμέα και Κόρινθο.

70

Τρία ήταν τα στοιχεία που έγειραν την πλάστιγγα υπέρ των Ελλήνων. Το πρώτο ήταν ότι στο κάστρο του Άργους «Λάρισα» ταμπουρώθηκαν 700 Έλληνες υπό τον Δημήτριο Υψηλάντη. Οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να προχωρήσουν αφήνοντας τα νώτα τους εκτεθειμένα. Μπλέχθηκαν έτσι σε πολιορκία του κάστρου χάνοντας 12 πολύτιμες μέρες, αφού οι «πολιορκημένοι» έχοντας πετύχει την καθυστέρηση που επιθυμούσαν και δίνοντας χρόνο ανασύνταξης στις ελληνικές δυνάμεις, διέφυγαν από τα βουνά αφήνοντας τον Δράμαλη σε ένα έρημο κάμπο, με ένα έρημο κάστρο… Το δεύτερο στοιχείο ήταν ότι στον Αργολικό κάμπο εφαρμόστηκε η στρατηγική της «καμένης γης». Όλοι οι καρποί και τα σιτηρά μαζεύτηκαν ή κάηκαν, όλες οι προμήθειες μεταφέρθηκαν μακριά και τα νερά στα πηγάδια και στις πηγές δηλητηριάστηκαν κυρίως με ρίψη χαλκωματένιων σκευών. Έτσι, όταν ο Δράμαλης έλυσε τη πολιορκία του Ναυπλίου ελάχιστη βοήθεια μπορούσε να προσφέρει, καθώς οι πολιορκημένοι πιθανόν είχαν περισσότερες προμήθειες και από τον ίδιο! Το τρίτο καθοριστικό στοιχείο ήταν η απειθαρχία του τουρκικού στόλου, που αντί να ρισκάρει να μπει στον Αργολικό κόλπο, για να ανεφοδιάσει τα στρατεύματα του Δράμαλη όπως είχε σχεδιαστεί, περνώντας όμως δίπλα από τα επίφοβα Σπετσιώτικα και Υδραίικα λιμάνια, προτίμησε να κατευθυνθεί προς το μακρινό λιμάνι της Πάτρας, εγκαταλείποντας ουσιαστικά τον «στρατηγό» τους στη μοίρα του.

Αφόρητη ζέστη, δίψα, πείνα και αρρώστιες. Αυτό ήταν το θέαμα που έβλεπε κάθε πρωί ο περήφανος Πασάς. Ο κάμπος αφιλόξενος και τα βουνά απειλητικά τον έζωναν από όλες τις πλευρές. Το τρομακτικό μέγεθος του στρατού του από πλεονέκτημα είχε γίνει μειονέκτημα. Αποφασίζει να οπισθοχωρήσει και πάλι στην Κόρινθο. Για να το επιτύχει ανενόχλητος στέλνει τον χριστιανό γραμματικό στους Μύλους δήθεν για να προτείνει «χάρη» στους επαναστατημένους. Στην πραγματικότητα όμως ο γραμματικός «αποκάλυψε» στους Έλληνες ότι το σχέδιο των Τούρκων είναι να κάνουν επίθεση στην Τρίπολη. Οι περισσότεροι Έλληνες πέφτουν στην παγίδα και τον πιστεύουν. Όχι όμως και ο Κολοκοτρώνης. Η διαφωνία είναι απόλυτη. Η πλευρά των περισσότερων οπλαρχηγών ζητά να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους στους Μύλους. Ο Κολοκοτρώνης προτείνει να μοιράσουν τις δυνάμεις τους στα περάσματα προς την Κόρινθο. Τελικά ο Κολοκοτρώνης με τον Νικηταρά, τον Παπαφλέσσα και 2.300 παλικάρια αποχωρούν από τους Μύλους και ακροβολίζονται στα βόρεια και δυτικά περάσματα του Αργολικού Κάμπου. Ο Κολοκοτρώνης εμψυχώνει τους στρατιώτες του, για τη μεγάλη μάχη. Όπως λέει: «Έχω τόσην βεβαιότητα ώστε ημπορώ να σας ειπώ, να μη πάρετε ούτε τα άρματά σας, για να πάρωμεν των Τούρκων. Σήμερα, ο καθείς από εμάς θα καταδιώκει πολλούς!» Καθώς οι δυνάμεις του δεν επαρκούσαν για να φυλάξει όλα τα στενά, στο πέρασμα προς τον Άγιο

71

Γεώργιο (σημερινή Νεμέα) συγκέντρωσε ζώα, κρέμασε κάπες, φέσια και σημαίες για να φαίνεται ότι έχει μαζευτεί ισχυρός στρατός και να μην ακολουθήσει εκείνον τον δρόμο ο Δράμαλης. Τις δυνάμεις του όμως τις κράτησε για τα στενά των Δερβενακίων ανάμεσα στο Αγριλοβούνι και την Παναγόρραχη, εκεί που περνά σήμερα η παλαιά εθνική οδός Άργους –Κορίνθου και στον Άγιο Σώστη, εκεί όπου έχει στηθεί ο μαρμάρινος ανδριάντας του. Το πρωί της 26ης Ιουλίου, ο Δράμαλης έχει ήδη ξεκινήσει για την Κόρινθο και μεσημέρι φτάνει στα Δερβενάκια. Ένα τμήμα της εμπροσθοφυλακής του έφτασε στα Στενά και διέφυγε μαζί με τμήμα του κυρίου σώματος που πήρε εξαρχής το δρόμο του Αγίου Σώστη. Οι υπόλοιποι όμως έπεσαν στην παγίδα των Ελλήνων. Ο ήλιος σηκώνεται ολόλαμπρος πάνω από τα στενά και θαμπώνει τα μάτια των αλλόθρησκων που δέχονται πυρά από όλες τις κατευθύνσεις. Οι Έλληνες ψηλότερα από τους Τούρκους τους σαρώνουν με καταιγισμό από μολύβι και το πέρασμα γεμίζει άψυχα κορμιά από τον περήφανο στρατό του Δράμαλη. Πανικόβλητοι οι Τούρκοι στρέφονται ανατολικότερα προς το πέρασμα του Αγίου Σώστη στο οποίο όμως έχει φτάσει ο Νικηταράς κι ο Παπαφλέσσας. Δεχόμενοι ανελέητα πυρά από όλες τις πλευρές αφήνουν τα εφόδιά τους, ακόμα και τα ντουφέκια τους, στην προσπάθεια να διαφύγουν τον όλεθρο. Η μάχη εξελίσσεται σε σφαγή, και ακόμα 3.000 νεκροί Τούρκοι που πέφτουν επιβεβαιώνουν τα

λόγια του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη: «Σήμερα, ο καθένας από εμάς θα καταδιώκει πολλούς!» Ο Δράμαλης οπισθοχωρεί πάλι στο στρατόπεδό του. Ένα κομμάτι του στρατεύματός του κατάφερε να διαφύγει στην Κόρινθο, το άλλο είναι μαζί του και το τρίτο κείτεται άψυχο στα Στενά μετά την συντριπτική του ήττα. Δυο μέρες μετά, δοκιμάζει τη τύχη του στην Κλεισούρα του Αγιονορίου. Παρά το γεγονός ότι το ελληνικό σχέδιο δεν λειτούργησε σωστά, άλλοι 600-1.000 Τούρκοι πλήρωσαν με τη ζωή τους την υπεροψία του αρχηγού τους. Μετά την ατιμωτική ήττα του ο Δράμαλης απογοητευμένος και περίλυπος πέθανε στην Κόρινθο. Ο στρατός του, χωρίς καθοδήγηση και τροφοδοσία διαλύθηκε και μια τεράστια απειλή για την επανάσταση αποσοβήθηκε. Ο αρχιστράτηγος των Τούρκων υπέπεσε στο αμάρτημα της «ύβρεως»˙ τραγικός πρωταγωνιστής για τον στρατό και τον εαυτό του. Ο Κολοκοτρώνης και τα παλικάρια του ήταν η «Νέμεσις», η αμείλικτη τιμωρία που επανέφερε την ισορροπία και το δίκαιο του Αγώνα. Τα σημερινά Δερβενάκια Σήμερα στην ένδοξη αυτή περιοχή που συνδέθηκε με τη νικηφόρα μάχη των Ελλήνων οι λιγοστοί κάτοικοι του σε χαιρετούν και σε προσκαλούν να κάτσεις μαζί τους να πιεις ένα καφέ στο παραδοσιακό καφενεδάκι που βρίσκεται επάνω στο δρόμο. Ακριβώς απέναντι θα δεις το όμορφο εκκλησάκι του Αγίου Χριστόφορου και λίγο πιο πάνω το περίφημο «Χάνι του Ανέστη» που πήρε το όνομά του από το νεαρό τσοπανόπουλο που συνάντησε ο Κολοκοτρώνης κατά τη μάχη των Δερβενακίων προτρέποντάς το να πάρει τα άρματα ενός Τούρκου και να πολεμήσει. Πηγαίνοντας για το μνημείο του Κολοκοτρώνη στον Άγιο Σώστη θα συναντήσεις τo ομώνυμο ξωκλήσι που κτίστηκε το 1860 από τον Γενναίο Κολοκοτρώνη, γιο του Γέρου του Μοριά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΒ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1976 - Δημήτρης Φωτιάδης, Επανάσταση του 21, τόμος Β, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1971 Ευχαριστούμε τον εκπαιδευτικό κ. Ηλία Κουσουλό και τον κ. Παναγιώτη Γεωργούση για τις πληροφορίες που μας παρείχαν.

72

ΤΕΧΝΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Το εργαστήρι της Ελάτης Ξύλο, ταλέντο και αγάπη

Τ

ο εργαστήριο ασφυκτικά γεμάτο από κομμάτια φύσης της ορεινής Ελάτης, στο κέντρο της Πελοποννήσου. Τα ξύλα του Χρήστου, προσεκτικά επιλεγμένα στέκονταν σιωπηλά στο εργαστήριο σαν αναχωρητές φιλόσοφοι. Έδειχναν λίγα και τα πάντα: το χρόνο που μετασχημάτισε το τραχύ χώμα της Γορτυνίας σε λεπτές ίνες κυτταρίνης με παράλληλες στρώσεις, κόμπους και αδιέξοδα, φτιάχνοντας σχήματα και μορφές μοναδικές και ανεπανάληπτες. Ο Χρήστος Σιμόπουλος, ο άνθρωπος που απαρνήθηκε τη μεγαλούπολη, για να ακολουθήσει το όνειρο μιας δημιουργικής ζωής έξω από συμβάσεις, έχει ταχθεί στο να ερευνά την καρδιά

του δάσους, για να ανακαλύπτει τα σχήματα, τις υφές και τα χρώματα που μετατρέπουν ένα αδιάφορο κούτσουρο σε έργο τέχνης. Παρόλο που ο Χρήστος ασκεί την τέχνη του αποδίδοντας περιεχόμενο και νόημα σε φυσικά υλικά, ο ίδιος δηλώνει «τεχνίτης ξύλου» και όχι «καλλιτέχνης». Με τη συζήτηση ακολουθήσαμε τις σκέψεις και τη φαντασία του που ωθούν την έμπνευση και το κουράγιο του στη ζωή που διάλεξε, και όχι στην ζωή που τον διάλεξε… Στη βεράντα του εκθετηρίου που έφτιαξε κομμάτικομμάτι με τα χέρια του και θέα τα έλατα, μιλήσαμε για τη συναρπαστική αλλά και σκληρή εμπειρία της χειμερινής πορείας στο πυκνό δάσος, με μόνη

73 Το άγγιγμα στην πλάτη φιλικό και φευγαλέο ως υποδοχή, καθώς ο Χρήστος χάνεται στο μικρό κουζινάκι και η ερώτηση από μακριά μάλλον τυπική: Τσιπουράκι να βάλω; Η απάντηση δόθηκε άμεσα από τον ίδιο, με τον γεμάτο δίσκο που ξεπρόβαλε υπό τη συνοδεία ενός εγκάρδιου χαμόγελου, από το είδος χαμόγελου που μεταδίδεται ακαριαία. Σαν φίλοι από τα παλιά, αντί χειραψίας, τσουγκρίσαμε τα ποτήρια μας για καλή υγεία και χαρά.

74

ΤΕΧΝΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

συντροφιά τα δυο γαϊδουράκια. Εκεί σαν άλλος Διογένης, ο Χρήστος περιφέρεται ανάμεσα στα δέντρα αποζητώντας τα μικρά αυτά κομμάτια που θα κάνουν τη διαφορά, που θα ξεπεράσουν το φράγμα του αδιάφορου και του συμβατικά χρηστικού και με σκληρή δουλειά θα συνδέσουν την καθημερινότητα του ανθρώπου με το αναπάντεχο της φαντασίας, των ονείρων και των ιδεών. Όχι πως και ο Χρήστος Σιμόπουλος και το εργαστήριό του δεν έχουν καθημερινά προβλήματα. Οι λογαριασμοί έρχονται κανονικά και σε αυτή την μακρινή γωνιά της Αρκαδίας, υποχρεώσεις τρέχουν, τα αναπάντεχα έξοδα από την πυρκαγιά που δημιούργησε σοβαρές ζημιές, απειλώντας με ολοσχερή καταστροφή ολόκληρο το εργαστήριο είναι ακόμα σε εκκρεμότητα… Όμως το αφοπλιστικό χαμόγελο ίσως είναι το ισχυρότερο όπλο για οποιαδήποτε δυσκολία. Λίγο πιο κάτω από το εργαστήριο, μια μικρή αλλά προσεγμένη εγκατάσταση στεγάζει τα 3 γαϊδουράκια και τα 5 άλογα του Χρήστου. Όπως χαρακτηριστικά μας είπε, «τα γαϊδουράκια είναι οι σύντροφοί μου στη δουλειά για να μεταφέρουμε τα ξύλα από το δάσος στο εργαστήριο. Τα άλογα αντίθετα τα έχω επειδή μου αρέσουν και αρέσουν και σε άλλους φίλους που αγαπούν την ιππασία» Η λογική αυτή, απλή και αφοπλιστική στο ταξίδι της επιστροφής, μας έδωσε τροφή στις σκέψεις του εάν και κατά πόσο τελικά η ζωή μας είναι

σημαντικότερη από τα προβλήματά μας. Ο αποχαιρετισμός στον Χρήστο ήταν περισσότερο μια υπόσχεση επόμενης συνάντησης μας για τσίπουρο και συζήτηση κοντά σε αθώα ζώα, σε περήφανα έλατα και όμορφα έργα τέχνης, λίγο πριν την εμπασιά στο χωριό της Ελάτης. Καθώς κλείνω αυτό το κείμενο, το δώρο από εργαστήριο του στην Ελάτη, ένα όμορφο κομμάτι κέδρου ζωντανεύει ξανά τις μνήμες και την ατμόσφαιρα ενός τόπου και ενός ανθρώπου που πλάστηκαν να ζήσουν αυθεντικά. Γι’ αυτό και μόνο αξίζει να τους επισκεφθείτε.

75

ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

Λίμνη Λάδωνα Τα χρόνια της σκιάς

Κ

άποτε υπήρχε ένα γεφύρι χρήσιμο πολύ για τους κατοίκους της Γορτυνίας. Κόσμος περνούσε και έφευγε, άνθρωποι και ζώα περνούσαν πάνω από τα πέντε τόξα του γεφυριού «της Κυράς», πάνω από τον ποταμό Λάδωνα. Σύρριζα στην είσοδό του ένα μεγάλο δέντρο έριχνε τη σκιά του στους διαβάτες παρέχοντας δροσιά και συντροφιά στα βήματά τους και δίνοντάς τους κουράγιο στο λιοπύρι και στον μόχθο. Μετά έγιναν τα «έργα» και η τεχνητή λίμνη του Λάδωνα εμφανίστηκε στη κεντρική Πελοπόννησο. Το γεφύρι βυθίστηκε κάτω από τα νερά παίρνοντας μαζί και το δέντρο «του». Αργότερα κάποιος το πήρε λάφυρο, ίσως για κάποιο τζάκι. Πήρε το σώμα του, αλλά όχι την ψυχή του. Πέρασαν κοντά 60 χρόνια από τότε που το Γεφύρι της Κυράς πνίγηκε για πρώτη φορά στα νερά του ποταμού. Κάθε χρόνο, που η στάθμη της λίμνης χαμηλώνει εμφανίζεται ξανά, για να δηλώσει την ακατάβλητη θέλησή του, να ενώσει όχθες και διχασμούς, ηττημένο συνάμα και νικητής. Στου γεφυριού τη ρίζα, μαζί και η ρίζα του δέντρου αυτού, με ένα κομμάτι κορμό ταλαίπωρο από τις κακουχίες και το χρόνο. Με όσο κουράγιο του απέμεινε μένει εκεί να κουβαλά μνήμες παλιές από την εποχή που έστεκε περήφανο και έριχνε τη σκιά του στους ξωμάχους και τους περαστικούς. Τώρα πια αυτές οι σκιές αραιώνουν. Τώρα πια το λιοπύρι μιας Παγκοσμιοποίησης που έχασε το δρόμο της κατακλύζει τον ορίζοντα. Τώρα πια, οι σκιές και οι άνθρωποί της άλλαξαν ρόλο και σημασία. Τώρα πια πρέπει να ταξιδέψουμε

στην αυθεντικότητα της Παλιάς Ελλάδας για να ξαναβρούμε το πραγματικό νόημα των απλών λέξεων και της απλής ζωής: Λιοπύρι, δέντρο, σκιά, γεφύρι…

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Το «Γεφύρι της Κυράς» στην κορυφή της τεχνητής λίμνης Λάδωνα χτίστηκε τον 13ο αιώνα από την Φράγκισσα πριγκίπισσα Μαργκό, με κέντρο της βαρονίας το χωριό Βυζίκι όπου διασώζονται ίχνη του κάστρου. Η γενναιότητα και η αποφασιστικότητά της τόσο σε έργα ειρήνης όσο και σε πολεμικές συρράξεις αναγνωρίστηκαν και ενσωματώθηκαν στις τοπικές παραδόσεις λαμβάνοντας χαρακτηριστικά λαϊκού μύθου.

78

ΣΥΝΤΑΓΗ

του Γιάννη Καπασάκη, Εκπαιδευτή chef στη σχολή μαγειρικής Le Monde

Μύδια της Σαρακοστής

Νηστίσιμη συνταγή για τους απαιτητικούς της γεύσης. Νηστεία άλλωστε δεν σημαίνει αποχή από καθαρές, εκλεπτυσμένες γεύσεις. Μια εύκολη και γρήγορη συνταγή, ιδανική για ένα γνήσιο κι απλό νηστίσιμο γεύμα. Υλικά: • 1 κιλό φρέσκα μύδια • 1/2 κρεμμύδι κομμένο σε λεπτές ροδέλες • 1/2 ματσάκι μαϊντανός χοντροκομμένος • 1/2 ποτήρι αφρώδη οίνο • 1 κ.γ. μουστάρδα (προαιρετικά)

Εκτέλεση: Καθαρίζουμε τα μύδια τραβώντας τα μουστάκια τους. Με ένα σφουγγαράκι ή σύρμα καθαρίζουμε καλά το κέλυφος να φύγουν τυχόν χώματα, και τα ξεπλένουμε με νερό. Σε ένα σχετικά βαθύ σκεύος βάζουμε τα μύδια μαζί με το κρεμμύδι και το κρασί να αχνιστούν. Σκεπάζουμε με ένα καπάκι ώστε τα μύδια να ανοίξουν. Τρία λεπτά από το σημείο βρασμού, βγάζουμε το σκεύος από τη φωτιά. Σερβίρουμε τα μύδια σε πιατέλα -όποιο δεν ανοίξει το πετάμε - και για πιο πικάντικη γεύση δένουμε τη σάλτσα με λίγη μουστάρδα. Ρίχνουμε τη σάλτσα στα μύδια και πασπαλίζουμε με ψιλοκομμένο μαϊντανό. Σερβίρουμε αμέσως.

Tip: Μην παραμαγειρέψετε τα μύδια γιατί χάνουν την υφή τους και τα θαλασσινά τους αρώματα.

*ετήσια στατιστικά από Google Analytics

300 επισκέψεις ηµερησίως 18.000 µοναδικοί επισκέπτες 45.000 επισκέψεις από 83 χώρες epathlo.gr η διαφήµιση σας στο site µας αξίζει, δεν κοστίζει

80

ΣΥΝΤΑΓΗ

Νηστίσιμο κέικ με μήλο, καρύδι και μπαχάρια Μια εξαιρετική γλυκιά συνταγή που, εκτός από νηστίσιμη, είναι εύκολη, ελαφριά και με χαμηλά λιπαρά. Η ζάχαρη είναι σχετικά συγκρατημένη ώστε να αναδεικνύεται η γεύση και το άρωμα του μήλου. Αν θέλετε, μπορείτε να μειώσετε ακόμα περισσότερο τη ζάχαρη προσθέτοντας ως αντιστάθμισμα σταφίδες. Για έξτρα άρωμα μπορούμε να προσθέσουμε ένα σφηνάκι λικέρ. Υλικά: • 5 μήλα κομμένα σε κύβους • 100 γρ. καρύδι τριμμένο σε χοντρά κομμάτια • 300 γρ. ζάχαρη • 200 γρ. ελαιόλαδο • 1/2 κ.γ. γαρύφαλλο τριμμένο • 1/2 κ.γ. γλυκού κανέλλα • 1/2 κ.γ. γλυκού μαγειρική σόδα • 450 gr αλεύρι που φουσκώνει μόνο του • ζάχαρη άχνη για το στόλισμα

Εκτέλεση: Σε ένα μπολ ρίχνουμε όλα τα υλικά εκτός απ’ το αλεύρι και τη σόδα. Τα ανακατεύουμε και τα αφήνουμε για τουλάχιστον μισή ώρα, ώστε το μήλο να βγάλει τα υγρά του, ενσωματώνοντας παράλληλα τ’ αρώματα των υπόλοιπων υλικών. Εντωμεταξύ προθερμαίνουμε το φούρνο. Προσθέτουμε στα υλικά μας τη σόδα, και λίγολίγο το αλεύρι ανακατεύοντας συνεχώς με το χέρι μέχρι το μείγμα μας να χυλώσει. Αδειάζουμε σε λαδωμένο ταψί ή φόρμα για κέικ και ψήνουμε στον αέρα, στους 160 βαθμούς για μία ώρα και 10 λεπτά. Ξεφορμάρουμε σε μια πιατέλα και πασπαλίζουμε ελαφρά το κέικ με την άχνη.

Tip: Κατά τη διάρκεια της πρώτης ώρας του ψησίματος δεν πρέπει να ανοίξετε το φούρνο ώστε να μη χαθεί η επιθυμητή θερμοκρασία.. Μετά το ψήσιμο αφήνουμε για λίγο το κέικ να «ξεκουραστεί» και να τραβήξει τα υγρά του.

82

ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ

Φωτογραφία: Δημήτρης Ηλιόπουλος

Έτσι συχνά όταν μιλώ για τον ήλιο μπερδεύεται στη γλώσσα μου ένα μεγάλο τριαντάφυλλο κατακόκκινο. Αλλά δεν μου είναι βολετό να σωπάσω. ...Ω, αμάραντο πέλαγο τι ψιθυρίζεις, πες μου...

Τη μοίρα μας δεν θα την πει κανένας τη μοίρα του ήλιου θα την πούμ' εμείς.. Οδυσσέας Ελύτης, Ήλιος ο πρώτος, 1943