ΕΠΑΘΛΟ 104 by John Soultanidis

104

Γκιώνα, Βαρδούσια, Οίτη Μετέωρα Καππαδοκία

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015

4,00 € ∅ www.epathlo.gr

Άγιος Λαυρέντιος ∅ Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών ∅ Πρωτοχρονιάτικα καραβάκια ∅ Στυμφαλία

Οι νέες πρωτοποριακές ιδέες winbank που κάνουν το smartphone σου ακόµα πιο smart. winbank quick login για να κάνεις τις τραπεζικές συναλλαγές σου ακόµα πιο γρήγορα. Γιατί αρκεί ένας 4ψήφιος αριθµός για να έχεις πρόσβαση στο winbank mobile banking app. winbank mycard για να µην χάνεις καµία από τις προσφορές των καρτών σου. Γιατί ενηµερώνεσαι άµεσα µε ειδοποιήσεις στο smartwatch (Apple Watch, Samsung Gear 2 & Android Wear) ή στο smartphone σου (iOS & Android), µέσω geofencing, όταν πλησιάζεις σε κάποιο συνεργαζόµενο κατάστηµα.

quick login mycard

Η ΠΡΩΤΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

www.winbank.gr

Μεσιτικές υπηρεσίες υψηλού επιπέδου

Επιλεγμένα ακίνητα - Μεγάλες ευκαιρίες

Βρείτε μαζί μας το σπίτι των ονείρων σας ! Το κτηματομεσιτικό γραφείο Dinami εδρεύει στο ∆ήμο Ναυπλιέων, Κιλκίς 7 και Μπουμπουλίνας Αναλαμβάνουμε την αγοραπωλησία και μίσθωση του ακινήτου σας, καθώς και την έκδοση στεγαστικών δανείων. ∆ιαθέτουμε μεγάλο αριθμό ακινήτων παντός τύπου (κατοικίες, εξοχικά, επαγγελματικά και επενδυτικά ακίνητα, γη). Στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε συνεργασία ανάθεσης ή ζήτησης ακινήτων, καθώς και για κάθε απορία και συμβουλή στην αγοραπωλησία και μίσθωση του ακινήτου σας.

Ερρίκος Ανδριανόπουλος Κιλκίς 7 , Ναύπλιο τηλ. 2752026746 fax. 2752099186 κιν. 6932069418 erikosand@gmail.com

www.dinami-estate.gr

9 11

Ατζέντα

Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός

Γκιώνα, Βαρδούσια, Οίτη

Μετέωρα

Από τη Νέα Καρβάλη στο Γκέλβερι

Άγιος Λαυρέντιος

Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

66 42

Ψιλά γράμματα

Γιορτή πρώτη

Αντί επάθλου

Στο μονοπάτι του Ηρακλή Τα γνωστά, τα άγνωστα...

Σαν να μην πέρασε μια μέρα... Πέτρα, τσίπουρο και νότες Μια βόλτα στ' αστέρια

Χίος

Το καλύτερο καραβάκι

Στυμφαλία

Από τον μύθο στην πραγματικότητα

Αναδρομές

Ερωτευμένοι στο Μπούρτζι

Γευστικές διαδρομές

Μια στάση εδώ

Αρκαδία: Χοιρινό με κυδώνια και μήλα Σκύρος: Μαρμαρίτες των Φώτων

Εξώφυλλο: Αναβίωση εθίμων στο Γκέλβερι (παλιά Καρβάλη) της Καππαδοκίας Μάρω Κουρή Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Δημιουργικό: POSITIVE designlab Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr Αρχισυνταξία - photo editing: Θάλεια Νουάρου Συντακτική ομάδα: Βίκυ Γεωργούλη, Θοδωρής Ερμήλιος, Χρήστος Κανατάς, Νίνα Κουλετάκη, Μάρω Κουρή, Γιάννης Κοφινάς, Θάλεια Νουάρου, Βασίλης Οικονόμου, Αλεξία Τούλιου, 6 | www.epathlo.gr

Ηρακλής Φασσουράκης Επιμέλεια κειμένων - διορθώσεις: Συλβί Ρηγοπούλου Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Andrea Bonetti, Χρήστος Κανατάς, Θανάσης Κοττάς, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής, Ηρακλής Φασσουράκης, Αποστόλης Φλιούκας Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου Τμήμα συνδρομών: Φρόσω Αγγελοπούλου, Κατερίνα Μάρα

Εκτύπωση: ΚΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑ, Κιάτο Κορινθίας ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων - Νομικών προσώπων Εξωτερικού: 50,00 € | Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 314 / 36897354

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

Θάλεια Νουάρου

Αριστερά θα ΄ναι θάλασσα, και δεξιά το ίδιο. Μ’ ένα καράβι ξύλινο, σκαρί απ’ του Παπόρια –θα κουβαλά τον Διόνυσο, θα κάμει τον κακό χαμό–, θα σεργιανίζουμε σε φεγγαράδες κι αστρόκοσμους. Νύχτες στα μετεωριτικά βράχια, στην Ανδρομέδα, σε πόλεις τους φωτός. Λεφτά δεν σου ζητώ, μα σου ζητώ παινέματα. Να λες το καλό και να σου ’ρχεται πίσω... Επάνω σε αιωρούμενο πιάνο, να περπατάς και να βγαίνει μουσική. Νότες του δάσους, του ωκεανού. Που κλαίν’, που γελούν και που χαίρονται. Που πεισμώνουν: πως θα μαγεύονται, θα πατούν τον ουρανό και πως θα νιώθουν. Θα ζωγραφίζουμε τοίχους. Θα ’ναι η ποίησή μας η ζωή – παιδιά που στέλνουν κερασένια φιλιά σε ροζ απορριμματοφόρα. Θα ερωτευόμαστε σε κάποιο Ναύπλιο, μετέωροι μα όμορφοι, ρευστοί κι αληθινοί σαν αγκαλιά. Πιασμένοι χέρι χέρι, γύρω απ’ τη φωτιά, θα τραγουδάμε να ξορκίσουμε το κακό – τους καλικάντζαρους στην άβυσσο της πλάσης. Θα είμαι εδώ. Στο βάθος συνταξιδεύουμε. Αλπινιστές στους θορύβους του κόσμου. Ναυτικοί χωρίς άστρο. Φθαρτοί μα συναρπαστικοί. Θνητοί και συνάμα αθάνατοι. Ρωμιοί εξόριστοι, ήρωες αφανείς, χαρούμενοι μαζί και λυπημένοι. Περπατάμε. Ένα χάδι πιο ψηλά, ένα βήμα πιο πέρα. Στο σύμπαν, στο άπειρο, στον βράχο, στην αγάπη, στη ζωή. Έτσι κι αλλιώς, κορφή δεν υπάρχει, μονάχα το ύψος, γράφει ο Καζαντζάκης. Να υπερβαίνεις κάθε φορά τον εαυτό σου. Όπως εκείνοι οι παράξενοι στυλίτες. Ναυαγοί κι αετοί ταυτόχρονα. Άνθρωποι της γης και του ουρανού. Άνθρωποι ανάμεσά μας. Κι όταν δεν περπατάμε, θα επιστρέφουμε. Σε τόπους που αγαπάμε. Να χορεύουμε, να πίνουμε και να γελάμε. Συντροφιά με τους αγίους. Στης Πόπης, στου Γιώργου, στου Θοδωρή. Στης Φρόσως, στου Κόκκινου, στου Ζήση, στου Φουρτούνη... Καλή χρονιά!

ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ | 9

Γιορτή πρώτη

Θάλεια Νουάρου Αλεξία Τούλιου

ι άνθρωποι μεγαλώνουν, αλλάζουν και χάνονται, μου λες. Κλειδώνουν στο καβούκι τους. Μένουν απαθείς. Αν πάρεις τον κόσμο σοβαρά, θα τρελαθείς. Άνθρωποι που σκοτώνουν άλλους ανθρώπους, που κατασπαράζουν κάθε φυσικό πόρο για να ’χουν περισσότερα, πιο γρήγορα, με κόπο μηδενικό. Έναν κόσμο παρανοϊκό. Ρυθμισμένα όλα στην εντέλεια, τα πάντα παραπαίουν και στο τέλος σιωπούν. Δύσκολα όλα – βλέπεις κανέναν ευτυχισμένο δίπλα σου; Και ο καθένας την παλεύει μόνος του. Στη συνήθειά του, τον καθρέφτη, στον κόσμο του. Βαρέθηκα να κάνω τον κλόουν. Κουράστηκα. Ξημέρωσε πάλι. Πόσα ξημερώματα, πόσες εικόνες, πόσα τραγούδια, πόσες λέξεις, πληκτρολογημένες καλημέρες... Διέξοδοι, λέει, υπάρχουν. Μου μιλάς για τον έρωτα. Ο έρωτας είναι ντόπα... Έρχεται και φεύγει. Δεν του αντιστέκεσαι, δεν μπορείς να κάνεις κάτι. Ανοίγεις την πόρτα και βουτάς. Στα ψηλά, στα βαθιά, στα χαμηλά του. Τυχαία διέξοδος. Ένα αστέρι που πέφτει στο σύμπαν και το ’δες μόνο εσύ. Είναι κι η τέχνη κι η φύση. Ένας τρόπος να ανοίξεις τον μέσα σου κόσμο, ένας τρόπος να ανοιχτείς στον κόσμο.

Να τον αισθανθείς. Επιστροφή; Ή ανάγκη; Αυτοπροσδιορισμός ίσως. Είναι η πρώτη λέξη που μου ’ρχεται. Κι έπειτα: Ένα ή Είναι. Το παράλογο έχει γίνει λογικό. Και το πιο παράλογο, πως το αποδέχονται όλοι. Στρατιωτάκια αμίλητα, ακούνητα, αγέλαστα. Κουρδισμένα επιμελώς, στον βωμό του άγνωστου εχθρού, του άγνωστου θεού, του άγνωστου, γενικότερα. Πραγματικότητα, θα μου πεις. Την ήξερες πάντα. Κι αν όχι, την ανακάλυψες. Την ένιωσες στο πετσί σου. Κι όμως, είναι τόσο σχετική όσο το φως που φτάνει στο μάτι σου. Να βλέπεις που χαράζει, να ξεγελάς τα σκοτάδια της ψυχής σου. Είσαι εσύ που της δίνεις ονόματα. Που επιλέγεις να γοητεύεσαι ξανά και ξανά, να απογοητεύεσαι, να μην τα παρατάς, να πιστεύεις. Να την υπερβαίνεις, και να μην είναι από αφέλεια. Δεν είναι εύκολο. Θέλει κουράγια. Μα είναι ο μόνος τρόπος να αντιστέκεσαι και να υπάρχεις. Απ’ την άλλη, τι αξίζει; Έτσι κι αλλιώς, πρέπει να βρεις κάτι να αξίζει. Σ’ το επιβάλλει η φύση σου – ξέχασες να την ακούς. Σ’ αυτό θα δίνεσαι, γι’ αυτό θα γυμνώνεσαι, θα το κερνάς ζαχαρωτά, θα του βγάζεις τη γλώσσα, θα το ξορκίζεις. Κάθε φορά, θα αναλαμβάνεις το ρίσκο και θα επιλέγεις να είσαι εκεί ολόκληρος. Κάθε φορά. Για όσο χρειαστεί. Συνεχίζεις, ψάχνεις, βρίσκεις, χάνεις, κερδίζεις, ζεις. Γύρος δεύτερος δεν υπάρχει. Δεν έχεις καβάντζα άλλες καρδούλες. Όταν είμαι λυπημένη, σκέφτομαι τους ανθρώπους που αγαπώ και μ’ αγαπούν, σε μια συνέχεια που στην πραγματικότητα δεν τελειώνει ποτέ. Επειδή υπήρξαμε. Ήμασταν εκεί. Τέλειοι δεν είμαστε. Δεν ήμασταν ποτέ. Κουβαλάμε πολλά. Και συχνά νιώθουμε ανήμποροι, παγωμένοι, κουτσοί. Ελάχιστοι. Μα όταν μ’ ακούω, σ’ αγαπώ. Δεν σε κρίνω, σε κατανοώ και ενίοτε σε νιώθω. Σ’ αγγίζω. Αγγίγματα άλλοτε τυχαία, σαν χάδια, σαν φιλιά, σαν γαργαλητά, τσιμπήματα. Αγγίγματα αιώνες. Ταξίδι στη διαφορετικότητα, στις αδυναμίες. Η δίψα για ζωή. Είναι όμορφοι οι άνθρωποι μ’ όλα τους τα κομμάτια. Τόσες ζωγραφιές, τόσα ποιήματα, ανθρωπότητα. Κάθε φορά γυμνή, μπροστά στο άγνωστο, στο παράλογο, στο φρικτό. Να δίνεις, να αφήνεσαι, να δημιουργείς. Να αγαπάς και να αγαπιέσαι. Να σε ξαφνιάζουν οι άνθρωποι, το μεγαλείο της ψυχής τους. Κι όταν απογοητεύεσαι, να χαίρεσαι που ’χες για κέρδος τη γοητεία. Θα νικήσουμε; ρωτάς. Δεν ξέρω. Δεν έμαθε ποτέ κανείς. Είναι κι αυτό κομμάτι της γιορτής και της μαγείας. ΨΙΛΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ | 11

Ακρόπολη Ακαδημία Πλάτωνος

Εικονική περιήγηση

Ένα διαφορετικό μουσείο, εξ ολοκλήρου ψηφιακό και αφιερωμένο στον μεγάλο φιλόσοφο της αρχαιότητας, τον Πλάτωνα, λειτουργεί εδώ και λίγες ημέρες στον αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας Πλάτωνα. Με ελεύθερη πρόσβαση για το κοινό, ώρες λειτουργίας 09:00 με 16:00 και κλειστό τη Δευτέρα, το μουσείο βρίσκεται εντός του αρχαιολογικού χώρου, αλλά εκτός της περίφραξής του, πάνω στο μικρό πάρκο που περιβάλλεται από τις οδούς Μοναστηρίου, Τηλεφάνους, Κρέοντος και Πλάτωνα. Η έκθεσή του «διηγείται» την ιστορία του Πλάτωνα και του έργου του, μέσα από μια διαδρομή τριών ενοτήτων, που ξετυλίγονται σε αντίστοιχες αίθουσες. Ψηφιακές εφαρμογές, προβολές βίντεο, εποπτικό υλικό και χάρτες πλαισιώνουν το πρώτο μουσείο φιλοσοφίας στη χώρα μας, που παράλληλα εμπλουτίζεται από κουίζ, διαδραστικά παιχνίδια και πρωτότυπα βίντεο, τα οποία προβάλλονται σε δύο «κρυφές» αίθουσες. Μέρος της έκθεσης αποτελεί και η ίδια η κατασκευή του μουσείου, με την είσοδο να είναι όχι από την μπροστινή αλλά από την πίσω πλευρά, που σαν μια χρονοκάψουλα ταξιδεύει τους επισκέπτες στην εποχή του Πλάτωνα. Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο είναι ο προσανατολισμός του, ο οποίος είναι άμεσα συνδεμένος με τον αρχαιολογικό χώρο, τη γειτονιά και το σήμερα. Επιπλέον, τα υλικά είναι πλήρως ενταγμένα στο φυσικό περιβάλλον, ενώ τα γήινα χρώματά του έχουν σκοπό να μην ανταγωνίζονται τον αρχαιολογικό χώρο με τον οποίο γειτνιάζει.

Την πανοραμική θέα της Αθήνας, του ναού της Αθηνάς Νίκης, του Παρθενώνα και του Ερεχθείου μπορούν πλέον να απολαύσουν οι πολίτες χάρη στην ανανεωμένη ψηφιακή εφαρμογή της εικονικής περιήγησης της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ) και ΥΣΜΑ. Η εικονική περιήγηση στα μνημεία της Ακρόπολης αποτελείται από εικόνες και πανοράματα, καθώς και από λεπτομερείς φωτογραφικές απεικονίσεις επιλεγμένων εξωτερικών όψεων των αρχαίων τειχών που περιβάλλουν τον βράχο. Κάθε άποψη συνοδεύεται από περιγραφικά στοιχεία σχετικά με τα μνημεία και επιλεγμένα σημεία ενδιαφέροντος. Η εφαρμογή προσφέρει εικόνες αυξημένης εστίασης στις λεπτομέρειες των μνημείων, που είναι δύσκολο να γίνουν ορατές κατά την επίσκεψη στον χώρο. Επιπλέον, ο χρήστης μπορεί να αντιληφθεί τη θέση του μνημείου σε σχέση με τον περιβάλλοντα χώρο ή ακόμα και να πραγματοποιήσει έναν εικονικό «περίπατο» επιλέγοντας τη δική του διαδρομή. Ξεκινήστε με ένα κλικ εδώ: http://acropolis-virtualtour.gr

Ψηφιακό μουσείο για τον Πλάτωνα

12 | www.epathlo.gr

Θεσσαλονίκη

Η επιστροφή της Ροτόντας Μνημείο ή ναός, λατρευτικός ή μουσειακός τόπος, η Ροτόντα –το σημαντικότερο μνημείο της πόλης– αποδόθηκε μετά από 40 χρόνια στον λαό και την πολιτιστική ζωή της Θεσσαλονίκης. Μοναδικό και εμβληματικό μνημείο, εγγεγραμμένο στον κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, η Ροτόντα ανεγέρθηκε στα χρόνια του καίσαρα Γαλέριου, γύρω στο 306 μ.Χ., ως ναός του Δία ή του Κάβειρου ή κατ’ άλλους ως μαυσωλείο του ίδιου του καίσαρα. Η μετατροπή του σε χριστιανικό ναό, αφιερωμένο πιθανότατα στους Ασωμάτους ή Αρχαγγέλους, συντελέστηκε στη διάρκεια των παλαιοχριστιανικών χρόνων. Το 1590/1 μετατράπηκε σε τζαμί από τον σεΐχη Σουλεϊμάν Χορτατζή Εφέντη, ενώ μετά την απελευθέρωση της πόλης (1912) λειτούργησε ως χριστιανικός ναός. Από το 1920 και ως τα τέλη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου στέγασε τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής λειτουργώντας ως μουσείο της πόλης. Ανοιχτό αλλά πάσχον και πληγωμένο από τους σεισμούς του 1978 και τις έκτοτε αναστηλωτικές εργασίες – και κυρίως από τα βίαια επεισόδια (μεταξύ πολιτών και ιερωμένων) που αμαύρωσαν τον χαρακτήρα του μνημείου αλλά και τη θρησκευτικότητα που αυτό ενέχει. Το μνημειακό οικοδόμημα της Ροτόντας επέστρεψε στην πόλη αλλά και σε ολόκληρη την οικουμένη. Το κοινό για πρώτη φορά θα μπορεί να επισκεφτεί το επιβλητικό αυτό μνημείο απαλλαγμένο από τις σκαλωσιές και να θαυμάσει τα μοναδικής τέχνης και ομορφιάς ψηφιδωτά σε όλο τους το μεγαλείο.

Ελληνικός Κόσμος

Διαδραστικές προβολές στη Θόλο Η «Θόλος», το ημισφαιρικό Θέατρο Εικονικής Πραγματικότητας του Ιδρύματος Ελληνικός Κόσμος, μοιάζει με πλανητάριο, αν και ουσιαστικά το μόνο κοινό χαρακτηριστικό τους είναι το ημισφαιρικό σχήμα της επιφάνειας προβολής. Η νέα διαδραστική παραγωγή «Αγία Σοφία: 1.500 χρόνια ιστορίας» αποτελεί μια πλήρη ψηφιακή αναπαράσταση του ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, ενός μνημείου-συμβόλου της μακραίωνης ελληνικής ιστορίας. Αναπαρίσταται με πλήρη λεπτομέρεια το εσωτερικό του ναού, ο αρχιτεκτονικός του σχεδιασμός, ο γλυπτός και ψηφιδωτός διάκοσμος και, παράλληλα, παρουσιάζονται οι διάφορες φάσεις κατασκευής του μνημείου και σημαντικά ιστορικά, κοινωνικά και οικονομικά στοιχεία της ζωής του Βυζαντίου. Η «Περιήγηση στην Αρχαία Ολυμπία προσφέρει μια ολοκληρωμένη ξενάγηση στον ιερό χώρο της αρχαίας Ολυμπίας τον 2ο αι. π.Χ. Μνημεία και ιερά κτίρια ζωντανεύουν, δίνοντας τη δυνατότητα στους επισκέπτες να γίνουν «κοινωνοί» των αγωνισμάτων και των τελετουργιών των Ολυμπιακών Αγώνων και να γνωρίσουν την ιστορία της πόλης. Η Αρχαία Πριήνη, η εκτενέστερα ανεσκαμμένη ελληνιστική πόλη της Μικράς Ασίας και ένα εξαιρετικό δείγμα της ελληνιστικής αρχιτεκτονικής, που επιπλέον εξέφρασε την ώριμη φιλοσοφική και πολιτική σκέψη των κλασικών χρόνων, ζωντανεύει στην παραγωγή «Ταξίδι στην αρχαία Πριήνη». H πόλη της Μιλήτου στις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας, μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Ιωνίας, αναβιώνει στην παραγωγή «Διαδραστική περιήγηση στην αρχαία Μίλητο». Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να επισκεφθούν την πόλη όπως ήταν πριν από 2.000 χρόνια, να γνωρίσουν τα σημαντικότερα δημόσια κτίριά της, να θαυμάσουν –σε πανοραμική θέα– τον άρτιο πολεοδομικό της σχεδιασμό, έργο του Ιππόδαμου, ακόμη και να «βουτήξουν» στο λιμάνι της! Η πρώτη ενότητα παραγωγών που προβάλλεται στη «Θόλο» έχει θέμα την Αρχαία Αγορά των Αθηνών, που αναπτύσσεται σε δύο διαφορετικές περιηγήσεις: «Διαδραστική περιήγηση στην Αρχαία Αγορά» και «Η Αθηνά στην Αρχαία Αγορά». Τέλος, συνεχίζονται οι ταινίες «Δαρβίνος: το μυστήριο της φύσης», «Τιτάνες στην Εποχή των Παγετώνων» και «Κατακτώντας τους Ουρανούς. Ένα όνειρο της ανθρωπότητας». Όλες οι προβολές είναι διαδραστικές, ελεγχόμενες από τον θεατή, και όχι στατικές. Πρόκειται για μια μοναδική εμπειρία εμβύθισης στον εικονικό κόσμο, που χαρακτηρίζεται από άμεση ανταπόκριση, ευελιξία, πρωτοτυπία και ζωντάνια. Πειραιώς 254, Ταύρος. Εισιτήρια: 9 ευρώ ενηλίκων & 7 ευρώ παιδικό. Για πληροφορίες σχετικά με τις ημέρες και ώρες προβολής: www.hellenic-cosmos.gr

ΑΤΖΕΝΤΑ Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός | 13

16 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Γκιώνα, Βαρδούσια, Οίτη

Γκιώνα, Βαρδούσια, Οίτη Στο μονοπάτι του Ηρακλή

Χρυσόδεντρα στην αγκαλιά των ελάτων

Είθισται κάτι καινούργιο να πηγάζει, να έχει απαρχή. Στη δική μας διαδρομή, συμβαίνει το αντίθετο. Ως θνητοί κι αποδυναμωμένοι απόγονοι του Ηρακλή, θα ξεκινήσουμε ένα ταξίδι από την καρδιά του γαλαζοπράσινου Μόρνου, τη λίμνη του. Θα περιπλανηθούμε στo σώμα των μυθικών ογκόλιθων της Γκιώνας, των Βαρδουσίων και της Οίτης, ακολουθώντας τις αρτηρίες του ποταμού, και θα καταλήξουμε στην πηγή, κάπου εκεί κοντά στο ανθρώπινο τέλος του Ηρακλή, ελπίζοντας κι εμείς για προσωπική ανύψωση σε ολύμπια αθανασία. Δεν θα πω με σιγουριά αν θα τύχει να αναμετρηθούμε με τέρατα, θα πω όμως τούτο: Πως νοείται κατόρθωμα και όφελος να γνωρίζεις από κοντά τα μυστικά της πατρίδα σου…

Αλεξία Τούλιου

18 | www.epathlo.gr

Νίκος Υφαντής, Αλεξία Τούλιου

Το εσωτερικό της σπηλιάς της Παναγίας Αρσαλής

Όταν ο Κλοντ Μονέ συνάντησε τον Μόρνο

Συνοδοιπόρος στο νερό: Αθανάσιος Διάκος

α πρώτα χιόνια έχουν ήδη πέσει και, με τη συνθετική μας λεοντή κατάσαρκα, κάνουμε μια πρώτη στάση να χαζέψουμε το τεχνητό φράγμα που ξεδιψάει την πρωτεύουσα από το 1979. Στο έργο αυτό κοιμάται μια θυσία, χρόνια κρυμμένη στην κοιλότητα της λίμνης. Κάπου κάπου, εξαιτίας της λειψυδρίας, σαν ακίνδυνη πια Λερναία Ύδρα, ξεπροβάλλει το χωριό Κάλλιο, αφήνοντας για λίγο να φανούν τα απομεινάρια μιας ευτυχισμένης ζωής μέχρι να βυθιστεί ξανά στον αργό μα βέβαιο υδάτινο θάνατό του. Γκιώνα Στα κάτω άκρα της Γκιώνας συναντούμε τη «Δωρική Ελβετία», όπως αποκαλούν οι ντόπιοι το Λιδωρίκι. Διοικητικό και συγκοινωνιακό κέντρο, έδρα του δήμου Δωρίδος, εξυπηρετεί 56 χωριά. Υπό το άγρυπνο βλέμμα της εκκλησίας της Παναγιάς κάνουμε μια βόλτα στο βρεγμένο λιθόστρωτο της πλατείας. Σύμβολο ο γεροπλάτανος, δένει χρωματικά με τα λαμπυρίζοντα απ’ τη βροχή χρυσόφυλλα, που στοιβάζονται άτακτα μέχρι το μπλε παραθυρόφυλλο, να φτάσουν στην ψευδαίσθηση της φλογίτσας που σιγοτρέμει στο εσωτερικό της παλιάς ταβέρνας. Γκιώνα, Βαρδούσια, Οίτη | 19

Ξάφνου σαν διαμάντι ακατέργαστο, που έσκισε θαρρείς τη μήτρα της γης, ορθώνεται μπροστά μας η Γκιώνα. Με κλίση αρνητική, υπερφυσική κι επιβλητική φαντάζει σαν μαινόμενος Κένταυρος που μας διατάζει να προσέξουμε τη Στρώμη, το χωριό που φροντίζει, κρατώντας του παντοτινή σκιά.

20 | www.epathlo.gr

Η γαλαζοαίματη λίμνη του Μόρνου Στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας, εκτός από την κτηνοτροφία συμβάλλουν και τα αρκετά μαγαζάκια που έχουν φτιαχτεί. Ένα σύγχρονο καφέ μάς εντυπωσιάζει, αφού στο εσωτερικό του διατηρεί εκθέματα του 1924 από τον παλιό ξυλόφουρνο που βρισκόταν «ακριβώς εδώ», όπως φανερώνει το όνομα «Αδεδώ». Ο καιρός είναι με το μέρος μας, φωτογραφικά. Ανηφορίζοντας, η αραιή ομίχλη μάς επιτρέπει το ταίριασμα των αντιθέσεων και όσο το νήμα των καιρών δεν κόβεται, εγώ θα βλέπω ένα κλεμμένο χρυσό δέντρο των Εσπερίδων να κρύβεται καλά στο βαθυπράσινο των αμέτρητων ελάτων. Ξάφνου, σαν διαμάντι ακατέργαστο που θαρρείς έσκισε τη μήτρα της γης, ορθώνεται μπροστά μας η Γκιώνα. Με κλίση αρνητική, υπερφυσική κι επιβλητική φαντάζει σαν μαινόμενος Κένταυρος, που μας διατάζει να προσέξουμε το χωριό που φροντίζει, κρατώντας του παντοτινή σκιά. Βρισκόμαστε στη Συκιά, όπως φανερώνει η πινακίδα. Κι όμως το όνομα του χωριού δεν ήταν πάντα αυτό, αλλά και Σκιά, καθώς 2-3 ώρες το πολύ το ξεγελάει η λιακάδα. Όπως το κοιτώ να στηρίζεται σε τρεις απόκοσμες σπηλιές, το βαφτίζω «Σκοτεινό χωριό» και επικαλούμαι τη ρομαντική οπτική ενός Ντελακρουά για να του αλλάξει λίγο την όψη, με χρώματα μελανά και πορφυρές πινελιές στις κεφαλές των σπιτιών, κάνοντάς το ακόμη πιο μυστήριο κόσμημα στα πόδια του βουνού. Το μέρος είναι παγκοσμίως γνωστό στους ορειβατικούς κύκλους, μόνο που ο τουρισμός του δεν είναι ανεπτυγμένος, αφού μεγάλα λεωφορεία δεν μπορούν να εισέλθουν στο κέντρο, το ξενοδοχείο δεν λειτουργεί πια, ενώ οι λιγοστές ταβέρνες αργοπεθαίνουν. Διαθέτει όμως λαογραφικό μουσείο. Μια συνάντηση με τον κύριο Κώστα Καραγεώργο, τον εκκλησιαστικό επίτροπο της Αγίας Παρασκευής Συκιάς, θα μας μάθει κάτι ακόμα για τον τόπο. Με δύναμη μυθικού ταύρου ανεβαίνει το 4x4 στην Γκιώνα μέχρι το ιερό σπήλαιο της Παναγίας Αρσαλής. Η θέα συναγωνίζεται εκείνη των Άλπεων, ενώ ο ολόλευκος σταυρός ύψους 6 μ. προδίδει τον μαρτυρικό θάνατο ενός μοναχού στα χέρια των Τούρκων. Με υγρό βλέμμα ο κύριος Κώστας μάς οδηγεί στο εσωτερικό του σπηλαίου. Συγκινείται όταν μιλάει γι’ αυτό και τις προσπάθειες ανάδειξής του. Κλαίει και η Παναγιά από κάθε βράχο, δημιουργώντας μια ψευδαίσθηση απουσίας διαστάσεων, αφού παντού βλέπεις να αντανακλώνται στο νερό καθρεφτάκια βιτρό. Ξεναγηθήκαμε και πίσω από το ιερό, όπου το σπήλαιο συνεχίζει την εξέλιξή του. Γιορτάζει της Ζωοδόχου Πηγής, ενώ συντροφιά τού κρατάει η σπηλιά με τον ναό του Αγίου Δημητρίου. Χαιρετώντας από μακριά στο απέναντι βουνό, τον Κονιάκο, που έχει πάντα ήλιο και γι’ αυτό το καλύτερο κρέας της περιοχής, και με τις ροδιές του αυτοκινήτου να σχηματίζουν πλεξούδες από λασπόνερα, φτάνουμε στη Στρώμη. Μια πέτρινη γούρνα στολίζει την πλατεία της κι εμείς προχωράμε ως την Παναγιά τη Στρωμίτισσα. Η ύπαρξή της οφείλεται στο όραμα και την πίστη ενός Ελληνοαμερικανού, αφού στο σημείο αυτό βρήκε τρεις χάλκινες εικόνες.

Βγαίνοντας ξανά στον δρόμο, η θέα ενός φαφλατά καταρράκτη μάς επιβάλει μια στάση. Μικρά ιριδίζοντα σταγονίδια, που δραπετεύουν από τον γαλακτερό μανδύα του, χάνονται στο φως του ήλιου, που μόλις έχει βγει. Κι είναι εντυπωσιακό πόσο μετρημένος οργανισμός είναι η φύση, που δεν αντέχει τόση ένταση, όταν ο καταρράκτης γρηγορεύει να περάσει κάτω απ’ το γεφυράκι, να αλλάξει όψη και να συνεχίσει νωχελικά το ταξιδιάρικο μονοπάτι του. Περνώντας τον Πανουργιά, το χωριό των μεγάλων Ηρώων του ’21, καταλήγουμε στην Καλοσκοπή ή αλλιώς Κουκουβίστα ή ακόμη καλύτερα Μπαλκόνι της Γκιώνας, αφού εξασφαλίζει ιδανικό αγνάντι ως τον ορίζοντα. Σε αυτό το χωριό όλα τα δέντρα ανθίζουν. Στο πυκνό του όμως ελατόδασος, ένα τριήμερο το καλοκαίρι συμβαίνει κάτι ιδιαίτερο. Ένα ακουστικό πάντρεμα μεταξύ των «Ήχων του δάσους», όπως λέγεται το μουσικό φεστιβάλ, και οι πραγματικοί ήχοι του δάσους σού μαγεύουν το μυαλό. Και είναι σίγουρα οι κουκουβάγιες αυτές που σωπαίνουν πρώτες μπροστά στη μελωδία, γιατί εκ πείρας γνωρίζουν πώς να βιώνουν σωστά το συναίσθημα της νυχτερινής μοναξιάς. Πιο πέρα οι Αμαζόνες σαστισμένες κατεβάζουν τα τόξα και στήνουν χορό, όταν ακούν τον Μάλαμα να υμνεί τη «Νεράιδα». Παντού μπροστά μας, σμήνη μικροσκοπικών πράσινων πουλιών στήνουν γειτονιές στο οδόστρωμα. Δεν προλαβαίνω να τα δω, καθώς διαλύονται γρήγορα και εξαφανίζονται στα έλατα. Όχι, δεν είναι τόσο τρομακτικά σαν Στυμφαλίδες Όρνιθες, μα σίγουρα είναι μυθικά πλάσματα, που τα ονομάζω ιπτάμενα βατράχια αφού δεν καταφέρνω ποτέ να μάθω το είδος τους. Βαρδούσια Παραμερίζοντας τη σκέψη μου, συνεχίζουμε τη βόλτα και σε άλλα χωριά της περιοχής. Βγαίνοντας από την πορεία μας συναντάμε το χωριό Πυρά, τακτοποιημένο στις πλαγιές της Οίτης, το Μαυρολιθάρι με την τεράστια πλατεία του, και την Καστριώτισσα, με το αρχαίο κάστρο της, που πετρώνει ακόμη, τα πουρνάρια, το πολύχρωμο καμπαναριό και τις σπάνιες εξωτερικές τοιχογραφίες. Σιγά σιγά φτάνουμε στον Αθανάσιο Διάκο. Το χωριό, χτισμένο στα

Θέα χειμωνιάτικου τοπίου

Εσωτερικό της εκκλησιάς του Σωτήρος στον Αθανάσιο Διάκο

Εκθέματα περασμένης εποχής στην ταβέρνα Μετερίζι, στον Αθανάσιο Διάκο Γκιώνα, Βαρδούσια, Οίτη | 21

Μουσείο υδροκίνησης στο παρκάκι αναψυχής της Παύλιανης

Η βόλτα μας στα πετρόσπιστα τελειώνει. Μεσημέριασε άλλωστε και θέλουμε να απολαύσουμε το περίφημο ρουμελιώτικο λουκάνικο στον Ραβάνη. Μια μικρή σιέστα στον παραδοσιακό ξενώνα του, που μας φιλοξενεί, και είμαστε έτοιμοι να γνωρίσουμε τους ανθρώπους του χωριού. Περιμετρικά της πλατείας υπάρχουν κι άλλες ταβέρνες. Επιλέγουμε το Μετερίζι για τσιπουράκι και ζεστή ατμόσφαιρα, την οποία δημιουργεί όχι μόνο η ξυλόσομπα μα και το θερμό καλωσόρισμα του ιδιοκτήτη, κ. Κωνσταντίνου Μαστροκωστόπουλου, καθώς και η παραδοσιακή διακόσμηση, που σε ταξιδεύει στα ηρωικά χρόνια της Επανάστασης. Υπάρχει και το κελάρι του Μπαρμπαγιάννη, μόνο που λειτουργεί συνήθως τα Σαββατοκύριακα. Έχει βραδιάσει για τα καλά και η χιονισμένη κορυφογραμμή ρίχνει το φεγγάρι πάνω στην πλατεία. Ο ανδριάντας, λουσμένος στο μπλε φως του σταυρού του ρολογιού, φαντάζει ακόμη πιο σοβαρός την ώρα που αποχαιρετώ το χωριό. Οίτη

Παγώνοντας το βλέμμα: πλατεία Αθανασίου Διάκου Βαρδούσια σε υψόμετρο 1.050 μ., απέχει σχεδόν 3 ώρες από την Αθήνα. Ιδανικό για χειμερινές αλλά και θερινές διακοπές, πάντα προσβάσιμο ακόμα και όταν χιονίζει, αλλά και αναρριχητικός πόλος έλξης με το καταφύγιο στα 2.000 μ. Διαθέτει αρκετούς ξενώνες, όπως το Μετερίζι, ο Ραβάνης, οι Καστανιές και τα Βαρδούσια, καθώς και αρκετές ταβέρνες. Το καλοκαίρι πραγματοποιούνται εδώ εκδηλώσεις, όπως οργανωμένες αστροβραδιές και πανηγύρια. Κάποτε ονομαζόταν Άνω Μουσουνίτσα, μα οι κάτοικοι το τίμησαν με το όνομα του δικού τους ήρωα, αφού φημολογείται πως εκεί που σήμερα δεσπόζει το μουσείο, ήταν κάποτε το σπίτι του. Ο ανδριάντας του Αθανασίου Διάκου στέκει αγέρωχος στην πλατεία του χωριού από το 1922, ενώ στο μουσείο μπορεί κανείς να θαυμάσει αυθεντικό πολεμικό εξοπλισμό, τη φορεσιά του κ.ά. Σε ένα μικρό χαριτωμένο καφέ με το όνομα «Ορεινόν Παντοπωλείο» περιεργαζόμαστε τον τεράστιο πλάτανο, που καλημερίζει την εκκλησιά του Σωτήρος από το 1872 ως και σήμερα. Η χειροποίητη κοτόπιτα της ιδιοκτήτριας κυρίας Εύας Δεστούνη απογειώνει τις αισθήσεις και δένει καλαίσθητα με το χαρούμενο περιβάλλον. Με ένα γλυκό χαμόγελο κι έναν ζεστό καφέ η κυρία Εύα είναι πρόθυμη να μας δώσει όσες πληροφορίες χρειαζόμαστε. Μια εξόρμηση στο χωριό θα μας οδηγήσει στο ποτάμι, ακριβώς κάτω από την πλατεία. Λέγεται πως τις πανσέληνες νύχτες μια μορφή εμφανίζεται κάπου ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο, σαν άλλος Κέρβερος, να φυλάει τις πύλες του Άδη. 22 | www.epathlo.gr

Η επόμενη ημέρα μάς βρίσκει στον τελευταίο μας σταθμό. Εκεί, στο βουνό της Οίτης και σε υψόμετρο 1.040 μ., συναντάμε την Παύλιανη. Το όνομά της λέγεται πως το οφείλει στην εγκατάσταση αιρετικών Παυλιανιτών που εκδιώχθηκαν από τη Βουλγαρία. Όπως ο Αθανάσιος Διάκος, έτσι και η Παύλιανη δεν είναι πέρασμα αλλά προορισμός μας, λέει με τη ζεστή φωνή της η κυρία Πόπη Νομικού, καθώς μας κερνάει τσίπουρο και εκλεκτούς μεζέδες στο μαγαζί της «Ξύλο και παράδοση». Χωρίς να κατάγεται από τον τόπο, είναι φανερό πόσο τον αγάπησε αφού με τον σύζυγό της Νικόλαο έχουν εγκατασταθεί εκεί από χρόνια. Ούτε η Παύλιανη αποκλείεται από τον χιονιά, αν και έχει τουρισμό όλο τον χρόνο, καθώς προσφέρει φυσική ομορφιά –επιτρέποντας στο βλέμμα να φτάσει ως τη Στυλίδα–, μα και πολλούς ξενώνες και εστιατόρια. Αποτελεί επίσης αφετηρία για εκδρομές στον εθνικό Δρυμό της Οίτης. Ίσως από τα πιο όμορφα στοιχεία της Άνω Παύλιανης είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο και το πετρόχτιστο καμπαναριό του Αγίου Αθανασίου, που χρονολογείται το 1868. Ο γλυκύτατος κύριος Γιώργος Ρηγάκης, ιδιοκτήτης

Το μονοπάτι του Μόρνου

Στο λευκό, μόνο το άσπρο κρύβεται

Το εξωτερικό των περισσότερων κτισμάτων ντύνεται τις καλλιτεχνικές παρεμβάσεις των νέων του χωριού αποτινάσσοντας την γκρίζα ρουτίνα του. Σαν αγαπάς τον τόπο σου, έχεις την ικανότητα να κάνεις και τον επισκέπτη να τον αγαπήσει.

της ομώνυμης ταβέρνας του χωριού, μας έκανε ένα πολύ όμορφο δώρο. Μας ανέβασε πάνω στο καμπαναριό. Και δεν είναι τόσο η θέα, που μας συνεπήρε, μα τα εντυπωσιακά σκαλοπάτια, που σαν κλαδιά ξεφυτρώνουν από τον τοίχο. Μέσα από τη μικροσκοπική διάμετρο του φαναριού της σπειροειδούς σκάλας διακρίνω μόνο ένα χεράκι, που σαν την αρπάζει να κρατηθεί, δηλώνει την ταπεινή του υπόσταση. Άλλο ένα κέρασμα από τον κύριο Γιώργο και κατηφορίζουμε στα στενά του χωριού. Στα λούκια των σπιτιών, μια καλλίγραμμη μπαλαρίνα επιδίδεται σε χορευτικές φιγούρες, ενώ πιο κει ένας άντρας ακροβατεί μονοδιάστατα. Μια γατούλα χαζεύει τη σκιά της με υπερρεαλιστική διάθεση και μια χαρωπή παιδική πέτρινη φατσούλα στέλνει

Μαθήματα πιάνου στη μουσική γέφυρα Γκιώνα, Βαρδούσια, Οίτη | 23

Κρύφτηκε το ουράνιο τόξο στο καμπαναριό στην Καστριώτισσα

άνθρωπο; Όπως και να το δει κανείς, δεν είναι τίποτα άλλο παρά το μικρό ευχαριστώ για την ύπαρξή μας. Το παγκάκι του κοψομεσιασμένου, το τζακούζι, το τελεφερίκ και, πάνω απ’ όλα, ο θρόνος του Δία, μα η ανάβαση μόνο για τους τολμηρούς. Όχι, δεν θα ανέβω, δεν αποζητώ πια την αθανασία. Ίσως να πλησιάσω λίγο εκεί στην Πυρά του Ηρακλέους, στον ναό του. Σ’ αυτό το μέρος με τη μαγευτική θέα των αμέτρητων βουνοκορφών, επιλέγουμε να λήξει το οδοιπορικό μας. Κι ενώ γνωρίζω πως ο Δίας από τον θρόνο του καθημερινά προτρέπει τον Φιλοκτήτη να ανάψει τη φωτιά στον Ηρακλή, εγώ θα κλείσω το μάτι πονηρά και, με λίγο ύδωρ από την πηγή του Μόρνου, θα σβήσω την πυρά. Ως αφανείς ήρωες δεν αξιώνουμε τιμές, μα εντέλει εκτιμούμε κι αποζητούμε την ομολογουμένως φθαρτή μα τόσο συναρπαστική θνητή μας διαδρομή.

Ευλογημένος από θεό και ανθρώπους: Αθανάσιος Διάκος κερασένια φιλιά στο ροζ απορριμματοφόρο. Το εξωτερικό των περισσότερων κτισμάτων ντύνεται τις καλλιτεχνικές παρεμβάσεις των νέων του χωριού αποτινάσσοντας την γκρίζα ρουτίνα του. Ανατολή Και αυτό είναι μόνο η αρχή. Σαν αγαπάς τον τόπο σου, έχεις την ικανότητα να κάνεις και τον επισκέπτη να τον αγαπήσει. Μια πινακίδα «Πάρκο αναψυχής» και κατεβαίνουμε. Η κρεμαστή γέφυρα μου προξενεί λίγο άγχος, αφού κουνιέται αρκετά. Έκπληκτη σκέφτομαι πως πρώτη φορά θα περπατήσω πάνω σ’ ένα μουσικό όργανο, ένα αιωρούμενο πιάνο. Λα σι ντο μι... και η καρδιά ζητά πρωτίστως την ευχαρίστηση. Δεν παίρνω μαθήματα πιάνου αυτήν τη στιγμή αλλά Αθ. ∆ιάκοσ μαθήματα ζωής. Σε μια σφαίρα καταπράσινου κλοιού, στα πόδια μου το ήρεμο κελάρυσμα του Ασωπού κι εγώ μεταπηδώ από τη δίεση στην ύφεση, κοντοστέκομαι καταμεσής κι εναρμονίζω νου και σώμα στο λίκνισμα της γέφυρας. Με τα Βαρδούσια μάτια ορθάνοιχτα πια, δεν φαντάζομαι, μα βλέπω ξεκάθαρα πως όλα χορεύουν γύρω μου. ∆άφνοσ Πίσω αριστερά μου μια οπή στον βράχο και ένα σήμα που δείχνει τον μονόδρομο που σου προσφέρει ο βαρκάρης. Όχι, δεν έχω κέρμα μαζί και δεν θέλω να περάσω απέναντι. Είμαι στην ταινία «Μαθήματα πιάνου», είμαι γυναίκα και διεκδικώ τον τίτλο της μουσικής σύνθεσης που ακούω πάνω στη γέφυρα της ζωής. “The heart asks for pleasure first”. ΛΙΜΝΗ Αναζητώντας λοιπόν προσωπική ευδαιμονία, συνεχίζω στο εσωτερικό του ΜΟΡΝΟΥ δάσους. Μπροστά μου, ο παλιός πέτρινος νερόμυλος, το νεροπρίονο, το μαντάνι και η νεροτριβή συνθέτουν το μουσείο της υδροκίνησης μιας περασμένης δυναμικής. Νοσταλγικά ισορροπώ στο πολύχρωμο μονοπάτι διαβάζοντας τις έξυπνες και χαριτωμένες ταμπελίτσες που στολίζουν τους κορμούς των δέντρων. Ένα παγκάκι φτιαγμένο στα μισά του, αφήνει χώρο στο μικρό ελατάκι να μεγαλώσει ανάμεσά του. Οικολογική συνείδηση; Αγάπη για τη φύση, για τον 24 | www.epathlo.gr

Οίτη

Γκιώνα

Αγαπητές φίλες και φίλοι , µε πολλή αγάπη για τούτη εδώ τη γη, µε σεβασµό στις ανάγκες των κατοίκων, των επισκεπτών και των εκδροµέων της, γεννήθηκε η ανάγκη να δηµιουργήσουµε ένα χώρο ζεστό, φιλικό και παραδοσιακό, που µπορείτε να απολάυσετε την ηρεµία και την οµορφιά του χωριού µας.

Πλατεία Αθανασίου Διάκου

Εύα & Κυριάκος ΤΟΠΙΚΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΜΕΛΙ ΕΛΑΤΗΣ * ΒΟΤΑΝΑ * ΚΕΡΑΛΟΙΦΕΣ * ΕΙΔΗ ΑΡΤΟΠΟΙΪΑΣ

Πλατεία Αθανασίου Διάκου, Αθανάσιος Διάκος, τ.κ. 33053 Ν. Φωκίδας

: 22650 63111

OΡΕΙΝΟΝ ΠΑΝΤΟΠΩΛΕΙΟΝ-

: www.oreinon.com.gr

Ταβέρνα, Ξενώνας Σκαρφαλωμένος στα Βαρδούσια σε υψόμετρο 1100μ και μόλις 3 ώρες από την Αθήνα, ο ξενώνας και η ταβέρνα Ραβάνη, απευθύνεται σε όσους επιθυμούν να αποδράσουν από το άγχος και τη φασαρία της πόλης, σε όσους λατρεύουν το βουνό, την ησυχία της φύσης και τις εξορμήσεις στο δάσος. Στην σκιά των αιωνόβιων πλατάνων, θα δοκιμάσετε παραδοσιακές γεύσεις, σούβλες και ψητά, χειροποίητες τηγανιτές πατάτες και φρέσκο ζυμωτό ψωμί. Σερβίρεται καφές, παραδοσιακό παγωτό, γιαούρτι και τοπικά γλυκά κουταλιού με τον ίδιο, πάντα χαμογελαστό κι απαιτητικό στην ποιότητα, Γιάννη Ραβάνη. Αθανάσιος Διάκος Φωκίδας Τηλ.: 22650 63214 | Fax: 22650 63360

www.ravanis.com.gr

Alsos House R O O M S - A PA R T M E N T S

Η ενέργεια και η δύναμη των Μετεώρων δημιούργησαν τον παραδοσιακό ξενώνα «Alsos House» Εδώ θα βρείτε μια χαλαρή ατμόσφαιρα και ένα ρομαντικό περιβάλλον όπου μπορείτε να απολαύσετε την υπέροχη θέα στους αιώνιους βράχους. Ηρεμήστε και νιώστε την ενέργεια που δημιούργησε αυτούς τους βράχους 25 εκατομμύρια χρόνια πριν – πολύ πριν την έλευση των ανθρώπων.

• 10 υπέροχα δωμάτια • Θέα στους βράχους των Μετεώρων • Παιδική χαρά • Δωρεάν χάρτες, WiFi • 24ωρη ρεσεψιόν • Πάρκινγκ • Εκδρομές, δραστηριότητες, πεζοπορία, αναρρίχηση

Κανάρη 5, Καλαμπάκα Τηλ.: 24320 24097 / 69725 44825 e-mail: info@alsoshouse.gr www.alsoshouse.gr Τα δωμάτια Alsos House στηρίζουν το Visit Meteora Travel, το πρώτο ταξιδιωτικό portal για τα Μετέωρα.

28 | ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

Μετέωρα

Τα γνωστά, τα άγνωστα…

Όλοι έχουμε περάσει και μια στιγμή σταθήκαμε να αγναντέψουμε τη θέα, να την απαθανατίσουμε σε μια φωτογραφία. Oι πιο πολλοί έχουν σταθμεύσει να προσκυνήσουν στο Μεγάλο Μετέωρο, συνήθως μέσα σε κάποιο πούλμαν – στάση για έναν πιο μακρινό προορισμό. Ελάχιστοι τα έχουν περπατήσει. Να ’χουν αγγίξει το Αδράχτι, να έχουν σκαρφαλώσει βράχο τον βράχο, να ’χουν πατήσει σ’ όλες σχεδόν τις κορυφές. Να ’χουν να σου λέν’... Για περπατήματα νύχτα με φεγγάρι, για κατάλευκους χειμώνες και εκείνο το ρευστό πέπλο που τα σκεπάζει το φθινόπωρο. Για τη δύση του ήλιου, που κάθε φορά είναι αλλιώς. Παίρνουν άλλες μορφές και χρώματα ο βράχος, το σύννεφο, ο ουρανός. Ελάχιστοι, κι οι πιο πολλοί τους ξένοι… Θάλεια Νουάρου

30 | www.epathlo.gr

Στο εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος

ερπατώ στον βυθό μιας προϊστορικής λίμνης. Της απέραντης «θεσσαλικής θάλασσας», που πριν από εκατομμύρια χρόνια χύθηκε στο Αιγαίο. Κατακλυσμοί, σεισμοί και κανταποντισμοί, πανίσχυρες τεκτονικές δυνάμεις δημιούργησαν τη θεσσαλική πεδιάδα. Άμμος, λάσπη και ποταμίσιες πέτρες με σμιλευτή τους τον χρόνο, τη βροχή και τον άνεμο, που έπλασαν τούτη εδώ τη σπάνια λιθοπολιτεία. Ήταν το Αρχαίο Αιγίνιο, η πόλη των Τυμφαίων, με το πέτρινο δάσος από τιτανόλιθους στις όχθες του Πηνειού. Φύσει και θέσει οχυρή, οι Μακεδόνες θα την οχυρώσουν τελειότερα και θα την κάνουν απόρθητη έχοντας σαν ακρόπολη τον βράχο της Αγυιάς. Μαζί μου ο Κώστας. Oρειβάτης κι αναρριχητής από παιδί, ξέρει τον κάθε βράχο με το όνομά του, τον έχει πατήσει. Πώς γεννήθηκαν τούτα τα ονόματα, ποια ιστορία μολογούν, πόσες μορφές, ψυχές και ψίθυρους από τους ασκητές των βράχων, πόση ενέργεια κλείνει στα σπλάχνα του ετούτος ο παράξενος κόσμος… Η σκήτη του Αγίου Πνεύματος Πρωί, κι έχουμε ανέβει στο Καστράκι, τον όμορφο παραδοσιακό οικισμό της Καλαμπάκας με τα γραφικά σπίτια και τα ονομαστά φαγάδικα, στη σκιά των γκρίζων γιγάντων.

Ανηφορίζοντας για τη σκήτη Μετέωρα | 31

Στο τέλος του μονοπατιού για την Αγία Τριάδα Από την πλατεία του θα ξεκινήσουμε την πορεία μας για τον βράχο του Αγίου Πνεύματος, εδώ που τον 10ο αιώνα ασκήτεψε ο Βαρνάβας, πρώτος ερημίτης των Μετεώρων. Η ιστορία ξεκινά πολύ πιο πριν, όταν ήδη από τον 3ο αιώνα, οι πρώτοι ερημίτες και ασκητές χτίζουν τις καλύβες τους μέσα στις σπηλιές των βράχων, που μέχρι τότε χρησίμευαν ως κρησφύγετα των κατοίκων από τους διάφορους επιδρομείς. Αυτές ήταν οι λεγόμενες «Kαλίες», οι οποίες προμήνυσαν τις πρώτες μοναστικές κοινότητες, που μέχρι την εποχή του Ιουστινιανού απαρτίζονταν από λαϊκούς. Με τον καιρό τα κοινόβια μετονομάστηκαν σε «Mονές», και κατά τον 7ο και 8ο αιώνα, εποχή των εικονομαχιών, πολλοί βρίσκουν εντός τους καταφύγιο. Τότε είναι που η πόλη του Αιγινίου αποκτά νέο όνομα: Σταγοί, πιθανότατα από παραφθορά του ονόματος «στ’(ους) αγίους». Oι κατακτητές πολλοί –Ρωμαίοι, Γότθοι, Βούλγαροι και Σλάβοι, 32 | www.epathlo.gr

Τοπίο στον Άγιο Γεώργιο τον Μαντηλά

Φράγκοι, Καταλανοί, Όθωμανοί–, επιδίωκαν ωστόσο την ειρήνη, οπότε και φρόντιζαν να έχουν καλές σχέσεις με τους κατοίκους παρέχοντάς τους τα απαραίτητα προνόμια. Όλα αυτά θα μου τα πει ο Κώστας περπατώντας, καθώς αφήνουμε πίσω μας τα τελευταία σπίτια και χωνόμαστε όλο και πιο βαθιά στη γη, να ριζώσουμε θαρρείς μέσα στον βράχο. «Ψαμμιτικό κροκαλοπαγές, καθισμένο σε στρώματα στο βυθό της Τηθύος», θα μου πει, καθώς αγγίζω και παρατηρώ από κοντά την υφή των βράχων. Απέναντί μας η Ντούπιανη με τη σπηλιά του Παντοκράτορα, όπου ο Νείλος, με τον τίτλο του «Πρώτου της Σκήτης των Σταγών» ιδρύει το 1366 την ομώνυμη, ακατοίκητη σήμερα μονή. «Ντούπια» στα σλάβικα σημαίνει κοίλωμα, οπή – όλο και κάτι άφησαν βλέπεις πίσω τους οι κατακτητές. Το ίδιο το όνομα «Καλαμπάκα» στα τούρκικα σημαίνει «καλό φρούριο» και αυτή την ονομασία πήρε η πόλη των Σταγών μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ο ρυθμός χαλαρός, σταθερός. Μικρές και μεγάλες ιστορήσεις αφορμή για στά-

Το σκαλωτό μονοπάτι για το Αδράχτι και τον Σταυρό

Με τη Βασιλική στην είσοδο της Αγίας Τριάδας

Σκέφτομαι τότε που η ανάβαση σε τούτες τις μονές γινότανε με το δίχτυ, ένα μάτσο τρύπες δεμένο με σχοινιά, να τρέμεις και να νικάς τον φόβο, καθώς το ανέβασμα έμοιαζε να κρατά αιώνες…

ση την κατάλληλη στιγμή, να μην κουραστείς, να πάρεις μια ανάσα, έχει και η πεζοπορία την τεχνική της. Θα περάσουμε τα λεγόμενα «κομμάτια» ή «σπασμένα», έναν βράχο που κατακρημνίστηκε από σεισμό τη δεκαετία του 1950, κάνοντας εύκολη την πρόσβαση προς τον βράχο του Αγίου Πνεύματος, που μέχρι τότε γινόταν αποκλειστικά με αναρρίχηση. Αγαπημένη δραστηριότητα του Κώστα, σου μιλά γι’ αυτήν με πάθος. Αποτελεί, άλλωστε, μια πολύ παλιά υπόθεση για την περιοχή. Πολλές από τις σκήτες των βράχων απαιτούσαν κάποιου είδους αναρρίχηση για την προσέγγισή τους, ενώ μαρτυρίες μετέπειτα μοναχών αλλά και ίχνη αναβάσεων σε πολύ δύσκολους βράχους –όπως αυτός εδώ που ανεβαίνουμε τώρα με ευκολία– επιβεβαιώνουν τον ισχυρισμό. Λίγο πριν το διαμορφωμένο βραχομονοπάτι, οι πελώριοι βράχοι σκύβουν από πάνω σου σαν να Μετέωρα | 33

θέσης δεν ήταν τυχαία, αφού εδώ, μέσα από μια φυσική νεροφαγή, κυλούσε πολύτιμο νερό και ακριβώς από κάτω της λαξεύτηκε μια στέρνα για τη συγκέντρωσή του. Ανήμερα του Αγίου Πνεύματος γίνεται πανηγύρι με φαγοπότι κι οι ντόπιοι συχνά διανυκτερεύουν στο ωραίο πλάτωμα που σχηματίζει εδώ ο βράχος. Θα ανέβουμε κι άλλο ως την καμπάνα, στον ώμο του βράχου, για να καθίσουμε να απολαύσουμε τη θέα σε ακτίνα 360 μοιρών! Οι Κουμαριές, ο βράχος της Σουρλωτής και το Πυξάρι, πίσω οι χιονισμένες κορφές του Κόζιακα και της Τριγγίας και στο φόντο, πέρα βαθιά, ο αργυροδίνης πάντοτε Πηνειός. Πέρα απ’ τον σταυρό με το μαντίλι που οι ντόπιοι αλλάζουν κάθε χρόνο, ο από κάτω μας κόσμος φαντάζει μικρός σαν να τον χαζεύεις από πτήση. Βρισκόμαστε στα 500 μέτρα υψόμετρο κι οι ιστορήσεις θέλουν τον τσάρο των Σέρβων Ντουσάν να τοποθετεί εδώ, στην κορφή, έναν μεγάλο μεταλλικό σταυρό, χωρίς ποτέ να βρεθούν σημάδια ασφάλισης για αναρρίχηση στον κάθετο, επιβλητικό βράχο! Για τον Κώστα, πάντως, και τους απανταχού αλπινιστές, η κατάκτηση της κάθε κορφής είναι συνώνυμο της ελευθερίας. Πώς γίνεται να το αμφισβητήσεις… «Ογλάς», οι φυλακές των μοναχών

Το εντυπωσιακό σπήλαιο των Φυλακών σε σκεπάζουν, αφήνοντας έξω απ’ τη σκιά τους ένα μόνο κομμάτι ουρανού. Ενώ παίρνουμε το ανηφορικό μονοπατάκι για τη σκήτη, ο Κώστας ονοματίζει τους απέναντι βράχους… Η σκήτη όπου είναι χτισμένο το εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος ήταν επίσης ένας φυσικά διαμορφωμένος βράχος, που λαξεύτηκε από βοσκούς με καλέμι και ξίδι ως διαβρωτικό, ώστε αρχικά να χρησιμοποιείται ως μαντρί. Η επιλογή της 34 | www.epathlo.gr

Θα κατεβούμε και θα κυκλώσουμε τον βράχο ακολουθώντας βόρεια κατεύθυνση ώστε να δούμε από κοντά τις λεγόμενες «φυλακές των μοναχών» – ένα θεόρατο κατακόρυφο σπήλαιο με πολλές φυσικές κοιλότητες, όπου κατέφευγαν όπως λέγεται οι μοναχοί από τα γύρω μοναστήρια προκειμένου να αυτοτιμωρηθούν, να εξιλεωθούν, να μετανοήσουν… Ερειπωμένες ξυλοκατασκευές, σφηνωμένες στις σπηλαιώσεις, μαρτυρούν κάτι από τη ζωή εκείνων των απόκοσμων στυλιτών που έκαμαν πατρίδα τους τον βράχο. Δίπλα από το σπήλαιο μια ακόμη αναρριχητική διαδρομή, από τις πιο προκλητικές, σου κόβει την ανάσα. Από τούτο το σημείο έχεις θέα σε όλο το βόρειο συγκρότημα των Μετεώρων, από αντίστροφη οπτική. Δεξιά προς αριστερά μας η Μονή Ρουσσάνου με τα κρεμαστά γεφυράκια, χτισμένη στην κορφή του κατακόρυφου στύλου, η Μονή Βαρλαάμ, ο Πλατύλιθος με το Μεγάλο Μετέωρο και εμπρός τους ο Άγιος Νικόλαος ο Αναπαυσάς. Σκέφτομαι τότε που η

Χειροποίητα πλεκτά έξω από τη Μονή του Αγίου Νικολάου

Στο πυκνόφυτο μονοπάτι για την Αγία Τριάδα

Άμμος, λάσπη και ποταμίσιες πέτρες με σμιλευτή τους τον χρόνο, τη βροχή και τον άνεμο, έπλασαν τούτη εδώ τη σπάνια λιθοπολιτεία.

ανάβαση σε τούτες τις μονές γινότανε με την ανεμόσκαλα ή –ακόμα χειρότερα– με το δίχτυ, ένα μάτσο τρύπες δεμένο με σχοινιά, να τρέμεις και να νικάς τον φόβο, καθώς το ανέβασμα έμοιαζε να κρατά αιώνες… Κι άλλους μύθους ιστορεί ο Κώστας για το πώς χτίστηκαν τα μοναστήρια, ενώ αναρωτιέσαι πραγματικά πώς ανέβηκαν τα υλικά –τόση πέτρα– στ’ απρόσιτα αυτά βράχια με τα μέσα της εποχής. Και κάπως έτσι, οι μύθοι αρχίζουν να φαντάζουν πιστευτοί! Πέρα στο βάθος, δεξιά, η Ψαρόπετρα, ο βράχος απ’ όπου εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο έχουν καθίσει να αγναντέψουν νωχελικά το ηλιοβασίλεμα, κι από κει θα το κοιτώ κι εγώ γύρω στις 5 το απόγευμα... Ο Άγιος Γεώργιος ο Μαντηλάς Η μέρα, βλέπεις, στα Μετέωρα φαντάζει μεγάλη κι είναι στ΄ αλήθεια αναρίθμητα τα μονοπάτια που μπορεί να πάρει κανείς για να βαδίσει, να σκαρφαλώσει, να αναρριχηθεί, να νιώσει ένα με τον βράχο. Δυστυχώς, τα πιο πολλά άγνωστα, δίχως σήμανση, αφού ακόμα κι αυτές οι δραστηριότητες μοιάζουν μάλλον μη επιθυμητές στις μοναστικές κοινότητες. Παρά το γεγονός μάλιστα ότι η αναρρίχηση απαγορεύεται αυστηρά στους βράχους που κατοικούν οι μονές και οι αναρριχητές σέβονται αυτόν τον περιορισμό.

Αιτία για όλα αυτά η «ιερότητα του χώρου», ενώ προσπαθώ να σκεφτώ κάτι ιερότερο από αυτό που δεν είναι άλλο από την ίδια τη φύση (μας), ενός είδους μετουσίωση, μια θεία κοινωνία. Από εδώ πάντως μπορείς να προσεγγίσεις τη Δρακοσπηλιά και τη Μονή Βαρλαάμ και να συνεχίσεις μέχρι το Μεγάλο Μετέωρο. Εμείς θα τραβήξουμε άλλη πορεία ώστε να κυκλώσουμε ολόκληρο τον βράχο του Αγίου Πνεύματος, που στα δυτικά του φωλιάζει η σπηλιά του Αγίου Γεωργίου του Μαντηλά. Πολύχρωμα μαντίλια ανεμίζουν στη σπηλιά, και αιτία το μαντίλι κάποιου φερετζέ, που μια Τουρκάλα κάποτε έταξε στον άγιο για να κάνει καλά τον άντρα της. Ανήμερα του αγίου, οι ντόπιοι, μέσω μιας απαιτητικής αναρρίχησης, ανεβαίνουν στη σπηλιά για να αλλάξουν τα παλιά μαντίλια, προσφέροντάς νέα ως τάματα για καλή υγεία. Έχουμε ολοκληρώσει έναν περίπατο τριών περίπου ωρών στα ύψη και τα βάθη των Μετεώρων. Κι ήταν τόσες οι εικόνες, οι εναλλαγές του τοπίου, τόσες οι σκέψεις, τα αισθήματα κι οι ιστορήσεις, που ούτε κατάλαβα πώς πέρασε η ώρα… Το μονοπάτι της Αγίας Τριάδας Ο Κώστας με προτρέπει να πάρω ένα ακόμη μονοπάτι. Έχω χρόνο κι είναι μόνο μισή ωρίτσα ανάβαση. Από την ΚόκαΡόκα, την πλατεία της πάνω πόλης της Καλαμπάκας, ξεκινά Μετέωρα | 35

Μονή Ρουσσάνου

Προσκύνημα στη Μονή Αγίου Στεφάνου

Ηλιοβασίλεμα στην Ψαρόπετρα

η διαδρομή για τη μονή της Αγίας Τριάδας, που ανάμεσα σ’ άλλα ξεχωρίζει για την εντυπωσιακή της είσοδο – ένα πέτρινο τούνελ λαξευμένο στο βράχο. Ήταν μία από τις πιο δυσπρόσιτες μονές κι είναι στ’ αλήθεια γλαφυρές οι αφηγήσεις των περιηγητών για την ανάβαση μοναχά με λαξευτά και ξύλινα κλιμάκια! Ένα φιδίσιο μονοπάτι διασχίζει ολόκληρο το φαράγγι, που ’χει μήκος 1.100 μέτρα και βάθος 110, και περπατιέται με σχετική ευκολία… Πάνω από τις φυλλωσιές των δέντρων, η θέα του θεόρατου Άλτσου ή Άλυσσου, με την απρόσιτη για χρόνια κορυφή του, γεμάτη μύθους, θρύλους και… λάφυρα, και στο βάθος οι χιονισμένες οι κορυφογραμμές του Κόζιακα. Θα τα βρω λίγο πιο δύσκολα απ’ όσο φανταζόμουν, μόνος είναι αλλιώς, θέλει κουράγια η ανηφοριά. Μια πέτρα είναι εκεί να ξαποστάσεις, στο βάθος ακούς φωνές, σε λίγο δεν θα ’σαι μόνος πια. Είναι η Βασιλική και ο Γιώργος, φοιτητές ξυλογλυπτικής στη μοναδική σχολή ξυλογλυπτικής στην Ελλάδας, που ίσως να μην μπορούσε να είναι κάπου αλλού. Θέλει μεράκι, υπομονή, πειθαρχία, λεπτότητα και κόπο αυτή η τέχνη και το τοπίο τούτο της ταιριάζει απόλυτα. Θα ανέβουμε μαζί ως τη μονή και μαζί θα συνεχίσουμε... Μοιάζει να μοιράζεται η κούραση, όταν περπατάμε μαζί... Νιώθει πολύ τυχερή η Βασιλική, που της έτυχε να ζήσει σ’ αυτό εδώ το μέρος. Η ενέργειά του τη μαγεύει και την αναστατώνει. Κι ενώ οι παλιοί δεν τα πάνε και τόσο καλά με τις πεζοπορίες –δεν γνωρίζουν τον τόπο τους–, τα νέα παιδιά έχουν 36 | www.epathlo.gr

ξεκινήσει πάλι και περπατάνε. Όμορφα νέα, όμορφα παιδιά! Σε δέκα μόλις λεπτά μπορούμε να περπατήσουμε μέχρι τον Άγιο Στέφανο, να ξεκινήσουμε το αγνάντεμα της δύσης από κει. Κι ύστερα να επιστρέψουμε πίσω από τον κεντρικό δρόμο, να βρούμε κι άλλα μονοπάτια για αύριο. Ο γύρος των μονών Ποια να ’ναι η πιο όμορφη μονή; Η Αγία Τριάδα; Ο γαλήνιος Άγιος Στέφανος, καταφύγιο του Παύλου Μελά, με την ειρηνική εσπερινή του θέα; Η Μονή Ρουσσάνου, που ορθώνεται σαν γιγάντιο μανιτάρι πάνω απ’ το κεφάλι σου με τα μελίσσια και τις φροντισμένες τριανταφυλλιές; Για τη Μάρω Θεοδώρου, κεραμίστρια και καθηγήτρια στη σχολή ξυλογλυπτικής, είναι ο Άγιος Νικόλαος με τις περίφημες αγιογραφίες του ζωγράφου Θεοφάνους. Για τη Βασιλική, είναι ο Άγιος Νικόλας ο Αναπαυσάς και για τον κύριο Τάσο, ωραιότερη είναι η περίφημη Μονή Βαρλαάμ, το δεύτερο σε επισκεψιμότητα μοναστήρι των Μετεώρων, όπου ο ίδιος βγάζει ένα μεροκάματο ως μικροπωλητής. Για τους περισσότερους πάντως είναι το Μεγάλο Μετέωρο, η μεγαλύτερη μονή της μετεωρίτικης μοναστικής πολιτείας, που ίδρυσε περί το 1344 ο μοναχός Αθανάσιος, καταδιωγμένος από το Άγιο Όρος. Ή ιστορία της, η πανέμορφη άγρια θέα, το εσωτερικό του καθολικού της αλλά και τα μεγάλης καλλιτεχνικής και θρησκευτικής αξίας εκθέματα που φιλοξενεί την καθιστούν τη μεγαλύτερη σε επισκεψιμότητα μονή. Όλα τελικά τα μοναστήρια τα περπατήσαμε. Σε όλα ανεβήκαμε, ήταν να γίνει η αρχή. Κι απ’ την Ψαρόπετρα αγναντέψαμε τη δύση, μαζί με Γάλλους, Γιαπωνέζους, Ρώσους και τεμπέλικους γάτους. Μαγευτήκαμε, χαθήκαμε, φανταστήκαμε μορφές, απέκτησαν ανθρώπινη υπόσταση οι βράχοι. Σαν να ταξιδέψαμε για λίγο σε έναν άλλο κόσμο. Βράδιασε κι έβαλε ψύχρα, μα δεν σ’ αφήνει τ’ Αδράχτι –φτερό από πέτρα που χορεύει στον

Κρυφή θέα προς το Μεγάλο Μετέωρο

Τα Μετέωρα είναι σαν να ’χουν επίπεδα, πολλαπλές αναγνώσεις, βάθος πεδίου... Σαν να παλεύεις να βρεις απαντήσεις γνωρίζοντας ότι αυτές ίσως και να μην υπάρχουν. Μετέωρα | 37

Η θέα από το Αδράχτι

Μονή Αγίου Στεφάνου άνεμο–, δεν σ’ αφήνει το φως, τα δυο φωτάκια των μονών, ο χωροχρόνος. Να ‘ταν οκτώ οι ώρες που περπατήσαμε απόψε; Να ’χε λέει και φεγγάρι. Εκεί θα ήμασταν ακόμα! Στο Καστράκι πια αποφασίζουμε να γυρίσουμε με οτοστόπ. Συνηθίζεται στα Μετέωρα με τόσο τουρισμό. Το βράδυ πίνουμε στο καφενείο του Φουρτούνη. Τσιπουράκι και μεζέ, μπιρίτσα ο Κώστας. Απλά πράγματα, παραδοσιακά, από μια παρέα νέων παιδιών που ‘χουν κρατήσει ένα καφενείο τόσο όμορφο, όπως τότε. Και όλη η Καλαμπάκα μαζεύεται εδώ…

38 | www.epathlo.gr

Σταυρός - το μονοπάτι της Αγυιάς Ο Κώστας θέλει να μας πάει με τη Βασιλική για ανάβαση στον περίφημο Σταυρό, ψηλά στον βράχο της Αγυιάς. Από τις πιο δύσκολες, μα συνάμα κλασικές ορειβατικές διαδρομές, απαιτεί σκοινί και σκαρφάλωμα (scrambling) και οπωσδήποτε να τα πηγαίνεις καλά με τα ύψη, αφού ανεβαίνεις στα 630 μέτρα από τη γη. Δύσκολοι καιροί για πρίγκιπες, μα είναι κι η Βασιλική που το ΄χει όνειρο να ανέβει στον Σταυρό… Θα πάμε. Από το παλιό Καστράκι, θα διασχίσουμε την «παλαιόστρατα», το παλιό μονοπάτι που ένωνε κάποτε το Καστράκι με την Καλαμπάκα. Στη μέση, θα σταθμεύσουμε να χαζέψουμε τη θέα του οικισμού αλλά και να δούμε τα «Αμπάρια», τεράστιες φυσικές σπηλαιώσεις των βράχων που τις χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι ως αποθήκες. Στον Άγιο Νικόλαο, το σημείο όπου ο δρόμος τελειώνει, θα φορέσουμε τον απαραίτητο εξοπλισμό, «πάνω απ’ όλα η ασφάλεια», θα πει ο Κώστας, και θα πάρουμε τα ξύλινα φαρδιά σκαλοπάτια που σε 15 περίπου λεπτά θα μας οδηγήσουν στο εκκλησάκι της Παλιάς Παναγιάς. Έτσι θέλει να

κάνει ο Κώστας όλα τα μονοπάτια των Μετέωρων, αν ποτέ κατορθώσουν να τα διαμορφώσουν, μου εξομολογείται. Και πάνω που λες συνήθισες το γυμνό του βράχου, καταπράσινο τώρα το τοπίο σε σκεπάζει. Από το εκκλησάκι θα συνεχίσουμε να ανεβούμε στο περίφημο «Αδράχτι». Το αγγίζεις, σου φαινόταν πιο όμορφο από μακριά, μα το αγγίζεις, καθώς η θέα, αποκαλυπτική, αποζημιώνει για την προσπάθεια. Συνεχίζουμε για λίγο ακόμη την ανάβαση, το τοπίο επιβλητικό, ο βράχος συμπαγής, κάθετος, θεόρατος, με το ζωνάρι του στη μέση –ίσα που καταφέρνεις και πατάς– κι από πίσω στην κορφή του ο περίφημος Σταυρός και τα απομεινάρια της αρχαίας ακρόπολης. Δέος, οπωσδήποτε, και κάποιος φόβος που σε σταματά. «Δεν υπάρχει η θέα που θα δεις από εκεί πάνω», επιμένει ο Κώστας... Είναι πανέμορφο να ξεπερνάς τα όριά σου, σε κάνει άλλον άνθρωπο, για λίγο να νιώθεις σαν θεός. Είναι όμως υπέροχο και να μπορείς να τα ορίζεις... Τον Σταυρό θα τον χαζέψω λίγο αργότερα από τα χαμηλά, όπως ορθώνεται πάνω στον πελώριο βράχο, στο προσκεφάλι της Κοίμησης της Θεοτόκου, το «καμάρι» των ντόπιων στην παλιά πόλη της Καλαμπάκας. Αποτελεί το αρχαιότερο διατηρημένο μνημείο της περιοχής και μία από τις ωραιότερες σωζόμενες παλαιοχριστιανικές εκκλησιές στην Ελλάδα. Χτισμένη αρχικά κατά τον 1ο αιώνα επάνω σε αρχαίο

Ανεβαίνοντας στο Μεγάλο Μετέωρο ναό, αφιερωμένο στον Απόλλωνα, δέχθηκε αλλεπάλληλες επεμβάσεις διατηρώντας όμως μέχρι σήμερα εντοιχισμένα μάρμαρα της αρχαιότητας, άμβωνες και παλαιοχριστιανικά ψηφιδωτά. Πίσω στου Φουρτούνη, τα παιδιά έχουν σχολάσει. Ακόμη ένα τσιπουράκι για να χαρούμε τη χειμωνιάτικη λιακάδα, που μας προσφέρεται απλόχερα. Καθώς αποχωρώ, σκέφτομαι πόσο δύσκολο είναι να ερμηνεύσεις εντέλει τα Μετέωρα. Γι’ αυτό και δεν τους αξίζει μονάχα ένα πέρασμα. Είναι σαν να ’χουν επίπεδα, πολλαπλές αναγνώσεις, βάθος πεδίου... Σαν να παλεύεις να βρεις απαντήσεις γνωρίζοντας ότι αυτές ίσως και να μην υπάρχουν. Σαν να συναντιέται το θεϊκό με το ανθρώπινο, η γη που σε στηρίζει κι ο ουρανός που σ’ αγκαλιάζει. Που σε καλεί να ανέβεις λίγο ψηλότερα. Κι ας φοβάσαι.

Για οργανωμένες εξορμήσεις, πεζοπορικές διαδρομές και αναρρίχηση στους βράχους των Μετεώρων, απευθυνθείτε στους ειδικούς του Visit Meteora Travel (τηλ.: 24320 23820, www.visitmeteora.travel) και στην Όρειβατική Λέσχη Καλαμπάκας (τηλ.: 24320 22386). Επισκεφθείτε το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και Μουσείο Μανιταριών,

το Μουσείο Ελληνικής Παιδείας στην Καλαμπάκα αλλά και το προϊστορικό σπήλαιο της Θεόπετρας, 4 χλμ. έξω από την πόλη. Στο εργαστήρι της Μάρως Θεοδώρου στο Καστράκι θα βρείτε σπάνια γλυπτά, κεραμικά κι άλλα αντικείμενα τέχνης, που ταξιδεύουν σε εκθέσεις του εξωτερικού (τηλ.: 24320 22760, www.maro-theodorou.gr).

Μετέωρα | 39

*ετήσια στατιστικά από Google Analytics

300 επισκέψεις ηµερησίως 18.000 µοναδικοί επισκέπτες 45.000 επισκέψεις από 83 χώρες epathlo.gr η διαφήµιση σας στο site µας αξίζει, δεν κοστίζει

42 | ΞΕΝΑΓΗΣΗ

Καππαδοκία

Από τη Νέα Καρβάλη στο Γκέλβερι Σαν να μην πέρασε μια μέρα...

Η προσφυγική ψυχή έστησε δίπλα στη Νέα Καρβάλη το Νέο Ακόντισμα

Ένα οδοιπορικό αξέχαστο, μιας και εκπληρώνει μια ανάγκη ψυχής. Γυναίκες και άνδρες που γεννήθηκαν στο όμορφο καππαδοκικό χωριό Γκέλβερι, διώχτηκαν απότομα και βάναυσα με την ανταλλαγή του 1924, όμως κράτησαν τη μνήμη ζωντανή, και με αγάπη κατάφεραν να συνεχίσουν μέχρι σήμερα τη φιλία με τους Τούρκους που μένουν στα παλιά τους σπίτια. Κάθε χρόνο, οι Νεοκαρβαλιώτες και όσοι θέλουν να συμμετέχουν, ταξιδεύουν από τη Νέα Καρβάλη, δέκα χιλιόμετρα δυτικά της Καβάλας, μέχρι την παλιά, το σημερινό Γκέλβερι, όπου Έλληνες και Τούρκοι σμίγουν, καθώς οι Καρβαλιώτες ξαναβιώνουν τον πλούσιο εθιμοτυπικό κύκλο. Σαν να μην έφυγαν από εκεί ποτέ…

Μάρω Κουρή

44 | www.epathlo.gr

Νέα Καρβάλη, η ανατολική όψη της πόλης

ο ταξίδι μας ξεκινά από το παραθαλάσσιο ομορφοχώρι Νέα Καρβάλη της Καβάλας, όπου εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες που άφησαν την παλιά Καρβάλη ή Γκέλβερι. Οι Καρβαλιώτες τότε έφυγαν παίρνοντας μαζί τους ό,τι μπορούσαν να σώσουν, παραδοσιακά ρούχα, τα μουσικά τους όργανα, εικόνες, συγγράμματα. Τα κειμήλια στεγάζονται στη Στέγη Πολιτισμού Νέας Καρβάλης, που ιδρύθηκε το 1981 και το 1997 βραβεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Μουσείων ως ένα από τα πέντε καλύτερα θεματικά μουσεία της Ευρώπης. Τα εκθέματα μας οδηγούν βήμα βήμα στους προηγουμένους αιώνες, στη δύσκολη ζωή μέσα στους τρωγλοδυτικούς οικισμούς της Καππαδοκίας. Προβάλλουν τον μόχθο των ανθρώπων, υμνούν τα έργα των χεριών της μάνας Καππαδόκισσας, τιμούν τον ιδρώτα του ταλαντούχου κεραμιστή, του σιδηρουργού, του αγρότη, του παπλωματά, αλλά και το μοναστικό κίνημα που λάμπρυνε την παλιά τους πατρίδα, τη σύνδεση της ορθοδοξίας με τη πολιτισμική συνέχεια των Ελλήνων όπου γης. Εδώ φυλάσσεται το αντίδωρο που μοιράστηκε στην τελευταία Θεία Λειτουργία που έγινε στον Αϊ-Γρηγόρη της παλιάς Καρβάλης, πριν από τον ξεριζωμό. Εδώ και οι φορεσιές από το Προκόπι, τη Σινασό, τη Καισαρεία, τη Νίγδη, το Ικόνιο, τη Νεάπολη. Νυφικές, καθημερινές, καθώς και οι αριστοκρατικές που φοριόντουσαν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Ακόμη και σήμερα, οι γιαγιάδες ανοίγουν τα σεντούκια

Η τέχνη της ταπητουργίας, που ακόμη συνεχίζεται από την κυρα-Στέλλα

Στο μουσείο Καππαδοκία | 45

Τα πανάρχαια κρόταλα, απομεινάρια της διονυσιακής πομπής

Μέχρι και στις σπηλιές των βράχων σκαρφαλώνουν κουβαλώντας τα σκεύη, τα κεριά, τα φανάρια, τις εικόνες, τα λιβάνια... Κάποιος ντύνεται παπάς και ξανανοίγουν οι παλιές ερειπωμένες εκκλησιές μες στις σπηλιές…

46 | www.epathlo.gr

Περιδιαβαίνοντας τα απομεινάρια των μοναστηριών του Σέλιμε τους και προσφέρουν πολύτιμα σκεύη και αντικείμενα στο ζεύγος Βάσως και Καπλάνη Ιωσηφίδη, που εδώ και τριάντα χρόνια έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στη Στέγη Πολιτισμού Νέας Καρβάλης. Μια αξιόλογη συλλογή από αυτές του μουσείου αποτελούν τα μουσικά όργανα, που σε κάθε γιορτή χαρίζουν τον νοσταλγικό τους ήχο. Στις παρέες, καθετί που μπορούσε να βγάλει ήχο είχε τη χρήση οργάνου, από ξύλινα κουτάλια, ποτηράκια του ούζου, κομπολόγια, ακόμη και άδειες τσαντίλες τυριού ή τα βαρέλια. Στη δεύτερη αίθουσα, απεικονίζεται η καθημερινή ζωή: αμόνια σιδεράδων, τεντζερέδες, δακρυοσυλλέκτες, τα περίφημα καρβαλιά, δηλαδή οι κανάτες του νερού, η τοξάρα, βασικό εργαλείο του παπλωματά από το Μιστί. Πόση σχέση έχει με την πάτρια γη του τούτος ο λαός, που σώζει ακόμη και ένα αγκάθι του οποίου έπαιρναν το ρετσίνι! Στην τρίτη αίθουσα, εκτίθενται αγιογραφημένες εικόνες και συγκινεί το «τελευταίο αντίδωρο». Ένα πετρωμένο κομμάτι από πρόσφορο της τελευταίας Θείας Λειτουργίας στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Γρηγορίου, που έγινε στις 15 Αυγούστου 1924, πριν φύγουν για πάντα οι Έλληνες Καππαδόκες από τον τόπο τους, υπακούοντας στις αποφάσεις της Συνθήκης της Λωζάνης. Πάνω από το παραλιακό χωριό των 5.500 κατοίκων, κρέμεται πάνω σε λόφο το πετρόχτιστο Ακόντισμα. Ήταν ένα τσιφλικοχώρι, που μαζί με τις γύρω εκτάσεις

Γάμος στο Γκέλβερι, αναπαράσταση, μέσα στο σπίτι της Ελένης Καπλάνογλου

το δώρισε το 1924 ο ευεργέτης Ιωάννης Σισμάνογλου σε πρόσφυγες από την Καππαδοκία. «Ανασυγκροτήσαμε από τα θεμέλιά του το Τσιρπιντί, όπως ονομαζόταν ο οικισμός επί Τουρκοκρατίας. Από το 2000, ο τόπος μας υπηρετεί τον πολιτισμό και τον τουρισμό. Σε σπηλιά της περιοχής αναβιώνουμε την αυθεντική μορφή του Άγιου Βασίλη από τη Καισάρεια, που δεν έχει καμία σχέση με τον στρουμπουλό γεροντάκο με τους τάρανδους. Εδώ συναντιούνται οι Καππαδόκες όλου του κόσμου και τιμούν και ξεχασμένους αγίους, όπως τον Άγιο Μάμαντα. Στο παλιό σχολείο, ξένοι επιστήμονες που εργάζονται στις ανασκαφές του αρχαίου πολίσματος, διδάσκονται ελληνική γλώσσα και ιστορία», λέει ο Καπλάνης Ιωσηφίδης. Το παλιό χάνι αναστηλώθηκε. Λουλακί και πράσινα χρώματα στα πορτοπαράθυρα, κιλίμια στους σοφράδες, τριανταφυλλιές στα περβάζια. Στον χτιστό του φούρνο μοσχοβολά το ζυμωτό ψωμί της κυρα-Μαλάμως και οι περίφημες χορτόπιτές της. Τρυπώ-

Στον κύκλο του χρόνου, ανάμνηση του εθιμικού κύκλου στο Νέο Ακόντισμα

Αναβίωση των αρχαίων χορών στην Κοιλάδα των Μοναστηριών Καππαδοκία | 47

Πόση σχέση έχει με την πάτρια γη του τούτος ο λαός, που σώζει ακόμη και ένα αγκάθι του οποίου έπαιρναν το ρετσίνι! Στιγμές κατάνυξης στην υπόσκαφη εκκλησιά του Αγίου Ευθυμίου στην κοιλάδα των Μοναστηριών νουμε στο κελάρι για καφέ και μετά για οίνο με μεζέ στο εντυπωσιακό «Οκτάγωνο», απολαμβάνοντας με φαντασία τα παλιά έπιπλα πλάι στο αρχοντικό τζάκι του εστιατορίου και δοκιμάζοντας εδέσματα, γλυκά και ηδύποτα χειροποίητα. Να σημειώσουμε ότι το Ακόντισμα είναι ένα χωριό που φτιάχτηκε εκ νέου, ίδιο με την αρχιτεκτονική του Γκέλβερι, όπου τα σπίτια είναι ξενώνες, ενώ στα σοκάκια ακούγονται μουσικές από την Καππαδοκία. Στο παλιό νταμάρι έχουμε το αμφιθέατρο, όπου εδώ και 35 χρόνια, τα καλοκαίρια διεξάγεται το Διεθνές Λαογραφικό Φεστιβάλ «Ήλιος και πέτρα». Παραπάνω η εκκλησία της Αναλήψεως, πιστό αντίγραφο της ομώνυμης καππαδοκικής εκκλησίας. Στην παραλία της Νέας Καρβάλης, οι ταβερνιάρηδες μάς χορταίνουν με ψαρόσουπα και φρεσκότατα θαλασσινά. Δοκιμάστε και καππαδοκικό κουλακλί-μαντί (ζυμάρι με κιμά, σερβιρισμένο με γιαουρτόσκορδο) σε ντόπιο μαγειρείο, μπουγάτσα και, φυσικά, τους περίφημους κουραμπιέδες και τα σοροπιαστά.

48 | www.epathlo.gr

Όπως κάνουν οι περισσότεροι Νεοκαρβαλιώτες κάθε Μάιο, έτσι ξεκινάμε φέτος κι εμείς να τους ακολουθήσουμε από τη Νέα Καρβάλη και πηγαίνουμε στην Κιουτάχεια, περίπου 470 χλμ., όπου είναι το κέντρο της πορσελάνης, με δεκάδες εργαστήρια. Διανυκτερεύουμε και την επόμενη ημέρα αναχωρούμε για το Ικόνιο (που σήμερα λέγεται Κόνυα). Εδώ ιδρύθηκε το τάγμα των Μεβλανά σούφι - δερβίσηδων με τον υπέροχο περιστρεφόμενο υπό την κατανυχτική μουσική ενός καλαμιού νέι, από τον μεγάλο ποιητή της αγάπης Τσελαλαντίν Ρουμί. Επισκεπτόμαστε τον ναό κι έπειτα φθάνουμε στο άλλοτε ελληνικό χωριό Σίλης με τα πανέμορφα σπίτια και τη συντηρημένη εκκλησιά των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στον λόφο Αλεαδίν, στο κέντρο του Ικονίου, και στο πρώτο ανάκτορο των Σελτζουκιδών. Διανυκτερεύουμε στη Νίγδη και, την τρίτη ημέρα, περιηγούμαστε στην αρχαία πόλη των Τυάνων, στο μοναστήρι της Παναγίας των Ασημιών, στα κάποτε ελληνικά χωριά, και το βραδάκι φτάνουμε στο Γκέλβερι. Περιηγούμαστε στην αρχαιότερη εκκλησιά της Καππαδοκίας (335 μ.Χ.) του Γρηγορίου του Θεολόγου. Μαγεία η πλειάδα των υπόσκαφων μοναστηριών της πολιτείας του Γκέλβερι. Εδώ τώρα αρχίζουν να διαδραματίζονται τα δρώμενα του πλούσιου καππαδοκικού εθιμικού κύκλου, που καταλήγει σε τρικούβερτο γλέντι με μουσικά καππαδοκικά όργανα, κρασί –το ονομαστό του Γκέλβερι, γνωστό από τους Χετταίους– ντολμαδάκια, μαντί και παστουρμά. Οι ντόπιοι μαζί με τους Νεοκαρβαλιώτες διατηρούν γνήσια φιλία, ανοίγουν τα σπίτια τους για να ξαναδιασκοσμηθούν «ελληνικά»

με τα φερμένα από το Μουσείο της Καρβάλης αντικείμενα, και να αναβιώσουν έθιμα όπως ο γάμος. Μέχρι και στις σπηλιές των βράχων σκαρφαλώνουν κουβαλώντας τα σκεύη, τα κεριά, τα φανάρια, τις εικόνες, τα λιβάνια, κάποιος ντύνεται παπάς και ξανανοίγουν οι παλιές ερειπωμένες εκκλησιές μες στις σπηλιές… Στα σοκάκια δε, όσοι θέλουν συμμετέχουν στα Σάγια με τους καλικάντζαρους, πηδούν πάνω από τις φωτιές του Αυγούστου, χορεύουν παίζοντας κρόταλα στην αναβίωση του πανηγυριού της Παναγίας και συμμετέχουμε όλοι. Συνεχίζουμε στις κοιλάδες, ανάμεσα στα φαντασμαγορικά φαράγγια με τα βράχια του Ιχλάρα και του Περιστρέματος. Χοροί και ορχήστρες με ούτια, ντέφια και νταϊρέδες, φερμένα από το μουσείο, καθώς και κεμανέ (καππαδοκική λύρα). Την τελευταία ημέρα, βρισκόμαστε στο παγκόσμια μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο της κοιλάδας του Γκόρεμε, των πρώην ελληνικών χωριών με την εξαιρετική αρχιτεκτονική, όπως και στα ιστορικά μοναστήρια της ομώνυμης κοιλάδας. Μένουμε στο χτισμένο πανοραμικά σε βράχο Προκόπι και ξενυχτάμε –όπως κάθε βράδυ– τραγουδώντας…

Σάγια: Κάθε 5 Γενάρη οι Καππαδόκες καίνε τους καλικάντζαρους μπροστά στη μονή του Αρχαγγέλου Γαβριήλ στο Γκέλβερι

Γεύσεις και μυρωδιές της Ανατολής

Ακόντισμα: στο αρχονταρίκι του ενώνεται το παλιό με το νέο

Προκόπι, καππαδοκικός οικισμός Καππαδοκία | 49

50 | ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ

Άγιος Λαυρέντιος

Πέτρα, τσίπουρο και νότες

Στα σοκάκια του Αγίου Λαυρεντίου

Το Πήλιο ξυπνάει κάθε μέρα στην κορνίζα του παραθύρου μου και, ασχέτως της διάθεσής του, με αφήνει άναυδο η καθημερινή ομορφιά του. Οι διαδρομές πιθανές και απίθανες μέσα στη φύση που οργιάζει. Χρόνο να ’χεις και όρεξη. Αν κάνεις το λάθος και φύγεις χωρίς προορισμό, έχεις κάνει στον εαυτό σου το καλύτερο δώρο που θα μπορούσες να του κάνεις. Βουνό που δεν σε απογοητεύει, όποια ριμάδα διαδρομή κι αν σε απορροφήσει. Χωριά ζωγραφισμένα πάνω στην παλέτα του θεού, μοναδικά.

Ηρακλής Φασσουράκης

52 | www.epathlo.gr

Πανοραμική άποψη του κάμπου της Αγριάς και των Λεχωνιών

Ο Παγασητικός δεσπόζει στη ματιά σου, στη γουλιά σου, στην ανάσα σου, στο εσωτερικό σου ψάξιμο του παράδεισου.

ούλης, καλοκαίρι και απανωτά εγκεφαλικά με τα capital controls. Αθήνα χωρίς ανάσα. Δεν έπαιρνες. Ασφυξία. Φεύγω Βόλο, λέω. Τελικά έμεινα, εκεί πρέπει να ’ταν οι ρίζες που χρόνια με φώναζαν αλλά δεν άκουγα. Σείστηκε το οικονομικό σύστημα και κάτι ξύπνησε στο βάθος του μυαλού. Γνωριμίες καλλιεργούνται στα πρώτα βήματά μου εδώ και, παραδόξως, έχω συναντήσει μια πηλιορείτικη όμορφη κουκκίδα ονόματι Άγιος Λαυρέντιος. Φεύγεις από τα χωριά στιλ «αφίσα ΕΟΤ», όπως Μακρυνίτσα και Πορταριά, που ποτέ κανείς δεν αμφισβητεί την ομορφιά τους. Φτάνεις μετά από παραδοσιακές ορεινές στροφές που σε γεμίζουν Ελλάδα και λίγο από δωδεκάθεο, καθώς απλώνεται από κάτω ο κάμπος Άγιος Λαυρέντιος | 53

Το μπακάλικο του Δημήτρη, πρωί-βράδυ στην τροφοδοσία του χωριού

Πάρα πολλά αρχοντικά ανακαινισμένα, σημάδι ότι οι κάτοικοι αγαπάνε τον τόπο τους.

54 | www.epathlo.gr

της Αγριάς και των Λεχωνιών και τα ήρεμα νερά του Παγασητικού, σ’ ένα χωριό κυριολεκτικά ντυμένο στην πέτρα – φημισμένοι οι λιθοξόοι του και τα τεχνουργήματά τους σε όλο το Πήλιο. Η πλατεία πλατανοντυμένη και η αίσθηση ότι το τσίπουρο ρέει στης πηγές αντί για νερό, έντονη. Ωπ, πήραμε φόρα, σιγά παιδιά, ιδίως αυτό με τον γλυκάνισο θέλει ρέγουλα. Ο Άγιος Λαυρέντης βρίσκεται στο κέντρο ενός παλιού μεγάλου δήμου, τώρα πια διασπασμένου, αλλά οι διαδρομές οι προσβάσιμες με ρόδα ή με πόδια και με αυτόν κέντρο εύκολες, θεϊκές, γεμάτες ιστορία, πολλές φορές ματωμένη, γεμάτη φωνές πουλιών και πολλής μουσικής. Το χωριό οφείλει την ονομασία του στη Μονή του Αγίου Λαυρεντίου, που κτίστηκε από ρωμαιοκαθολικούς Βενεδικτίνους μοναχούς κατά την περίοδο των Σταυροφοριών (11ος αι.). Το μοναστήρι αργότερα εγκαταλείφθηκε για να κτιστεί εκ νέου ως ορθόδοξη μονή από τον όσιο Λαυρέντιο τον Τραπεζούντιο, μοναχό από τη Μεγίστη Λαύρα του Αγίου Όρους. Η ανακατασκευή του μοναστηριού ολοκληρώθηκε το 1378, με την οικονομική βοήθεια του βυζαντινού αυτοκράτορα Αλέξιου Γ΄ Κομνηνού. Σήμερα, η Μονή του Αγίου Λαυρεντίου, που βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό, αποτελεί γυναικείο κοινόβιο. Την εποχή που ανακατασκευάστηκε η Μονή, τον 14ο αι., άρχισε να κατοικείται και το χωριό. Η τοποθεσία του χωριού και η σχετική αυτονομία της περιοχής από κεντρικές εξουσίες οδήγησε στην ανάπτυξη της γεωργίας, της βιοτεχνίας και του εμπορίου. Έτσι, στους μετέπειτα αιώνες, με την έλευση και άλλων νέων κατοίκων –Ηπειρωτών, Βλάχων και νησιωτών– και με την ανάπτυξη της γεωργίας και του εμπορίου, το χωριό του Αγίου Λαυρεντίου μεγάλωσε πολύ, για να φτάσει σε περίοδο ακμής από τα τέλη του 17ου αι. έως τα μέσα του 19ου αι. Οι Αγιολαυρεντίτες καλλιεργούσαν ελιές και οπωροφόρα στις πλαγιές κάτω από το χωριό τους έως τον κάμπο μεταξύ Αγριάς και Λεχωνίων, ενώ το εμπόριο της ελιάς προς όλα τα Βαλκάνια και τις παραδουνάβιες περιοχές απέφερε μεγάλα κέρδη. Στα χρόνια της Επανάστασης του 1821, ο ιερομόναχος Κασσαβέτης υπέγραψε την επαναστατική προκήρυξη για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας στο αρχονταρίκι της Μονής του Αγίου Λαυρεντίου. Τον δρόμο της ερήμωσης της αγροτικής υπαίθρου ακολουθεί στη συνέχεια και ο Άγιος Λαυρέντιος και προς τα τέλη της δεκαετίας του 1970 υπάρχει συστηματική εγκατάλειψη και μετακίνηση του πληθυσμού προς τον Βόλο και τα γύρω

πεδινά. Τότε εμφανίζεται μια ιδιότυπη κοινότητα ανθρώπων, που αποτελείται κυρίως από ακαδημαϊκούς και καλλιτέχνες, οι οποίοι κατόπιν παρότρυνσης του ενός προς τον άλλον, αναζητούν την εξοχική τους κατοικία στο χωριό αυτό του Πηλίου. Ανακαινίζουν τα εγκαταλειμμένα σπίτια και με την παρουσία τους δίνουν ένα νέο στίγμα, αποτελώντας στην ουσία τους νεοκατοίκους. Το χωριό, σύμφωνα με μαρτυρίες, πάντα απέπνεε έναν αέρα κοσμοπολιτισμού, ένεκα ίσως της προηγούμενης ευμάρειας αλλά και της εγγύτητας με τον Βόλο, οπότε η επαφή με τους νέους αυτούς ανθρώπους δημιουργεί νέα ερεθίσματα ανάπτυξης και πολιτισμού. Το μουσικό χωριό, θα μπορούσε να πει κανείς, είναι αποτέλεσμα αυτής της κοινής συμβίωσης, αφού δύο εκ των διοργανωτών είναι απόγονοι αυτών των καινούργιων κατοίκων. Η δράση λαμβάνει χώρα μετά τον Δεκαπενταύγουστο και αφού σιγήσουν οι καμπάνες του εορτασμού του τοπικού νεομάρτυρα Απόστολου, στις 16, κατακλύζουν το χωριό μουσική και μουσικοί απ’ όλη την Ελλάδα και τον κόσμο, και για δύο εβδομάδες προσφέρονται κύκλοι σεμιναρίων, συναυλίες και αυθόρμητα δρώμενα. Πρόκειται για δραστηριότητες που έχουν επηρεάσει την καθημερινότητα των κατοίκων. Το βιώνεις στο τσιπουράδικο του Λαυρέντη στην πλατεία, στην ταβέρνα της Φρόσως, στο ανέβασμα προς τη πλατεία-μπαλκόνι στον κόλπο. Στην πρόεδρο του πολιτιστικού συλλόγου, την Ελένη Βλάχου, που όταν αρχίσει και σου αφηγείται τι συμβαίνει κάθε Αύγουστο, σε συνεπαίρνει και σε βάζει σε σκέψεις: μάλλον δεν πρέπει να λείψω φέτος. Καταλύματα πάμπολλα, γαστρονομικές επιλογές που δεν φαντάζεσαι. Είναι ένα διαφορετικό χωριό ανάμεσα σε όλα τα κοντινά υπόλοιπα και, παρ’ όλη τη βαρύνουσα σημασία τους, δίνει ένα αίσθημα αισιοδοξίας, καθώς αυτές οι μουσικές δραστηριότητες εδώ και 10 χρόνια μπολιάζουν τα μυα-

Ο Λαυρέντης, φυσιογνωμία του χωριού, αναπολεί και μας ταξιδεύει

Το μαγαζάκι του Ζήση στον Άγιο Λαυρέντιο

λά χιλιάδων επισκεπτών, οι οποίοι φεύγουν «αλλαγμένοι», γεμάτοι από τη φιλοξενία και το «φεύγα» των ακουσμάτων. Ναι, ο χειμώνας φροντίζει να το γιομίσει χιόνι, λες και καίει τα άσχημα, τα πικρά, τα καθημερινά, λες κι είναι γυναίκα που εγκυμονεί το νέο μωρό που θα ’ρθει κάθε Αύγουστο και θα σε περιμένει να σε γεμίσει με το «χαρμόσυνο κλάμα» του βαθιά εκεί στις καινούργιες μουσικές του. Ο κόσμος που φιλοξενείται στις μουσικές βραδιές του Αύγουστου ή τις γιορτινές ημέρες των Χριστουγέννων, έχει πολλές επιλογές διανυκτέρευσης πέραν του χιλιάστερου ξενοδοχείου με όνομα «σκηνούλα στα πλατώματα». Το αρχοντικό της Μελλιώς (24280 96292), το Παλιό Ελαιοτριβείο (24280 96481), ο ξενώνας Θαλπωρή (24280 96310) είναι μερικά από τα πολλά καταλύματα που μπορεί να βρει ο επισκέπτης. Τα διαμάντια του Πηλίου Δράκεια, χωριό που ενώνεται με μονοπάτι-δρόμο με τον Άγιο Λαυρέντη. Κάνα μισάωρο με τρία τέταρτα, μη φοβηθείς. Σέρνοντας τα βήματά σου μέσα στο όργιο δάσους που τα ενώνει και έχοντας σταθεί λίγο στο μνημείο των μαρτύρων της Δράκειας, νιώθεις τις δονήσεις των εκτελέσεων των κάτοικων, νιώθεις το «αχ» της μάνας και το «ξεκοίλιασμα» της γυναίκας, καθώς απλά έμενε μόνη, κλαράκι στον άνεμο, λόγω της παρανοϊκότητας του θιγμένου κατακτητή. Χωριό Άγιος Λαυρέντιος | 55

Μονή Αγίου Λαυρεντίου

Πλατεία Χατζίνη, με θέα τη Δράκεια

λαβωμένο επίσης από τον σεισμό του 1955. Αρχοντικά χάθηκαν, ζωές πέταξαν λίγο πιο «ψηλά», αλλά το χωριό παραμένει ζωντανό και φιλόξενο. Το καφενείο της κεντρικής πλατείας, παρότι απόκοσμο, είναι πολύ φιλόξενο. Ίσως αυτό το μείγμα πίκρας και ζωής που ντύνει το χωριό χρόνια, να δίνει αυτή την ιδιαίτερη αίσθηση. Οι λάτρεις της ιστορίας μπορούν να επισκεφτούν το Μουσείο Μνήμης επικοινωνώντας με την κ. Αναστασία Λύτρα (24280 96198, 96626 ή 96081). Φεύγεις. Οδηγείς ψηλά. Φτάνεις στη καλοκαιρινή φωλιά των 12 θεών. Χάνια. Περιμένεις χιόνια. Όχι ακόμα. Αρχές Δεκέμβρη. Περίεργα κλίματα μας τριγυρίζουν. Χιονοδρομικό Αγριόλευκες. Μυστήρια σιωπή. Τα αναβατόρια παραταγμένα σαν στρατιώτες που έχουν να εκτελέσουν το έργο τους τις προσεχείς ημέρες. Γυρνάς κεφάλι στα 1.500, αριστερά θάλασσα, δεξιά το ίδιο. Φαντάζεσαι τον εαυτό σου να σκίζεις και να χαράζεις πίστες με θέα παντού το στοιχείο του Ποσειδώνα. Ίσως χιονοδρομικό που έχει να ζηλέψει πολλά σε ανέσεις από άλλα ελληνικά, αλλά αυτό το περίβλεπτο θαλάσσιο θέαμα δύσκολα το συναντάς στα κοντινά βαλκανικά και ευρωπαϊκά χιονοδρομικά θέρετρα. Το Χιονοδρομικό Κέντρο Πηλίου δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Ελληνικού Ορειβατικού Συλλόγου Βόλου το 1967, οπότε και λειτούργησε ο πρώτος εναέριος αναβατήρας. Δεν σε σπρώχνω να πας, σου λέω μόνο ότι θα χάσεις εμπειρία εικόνας. Γυρισμός κάτω. Αγριά. Αν έχει φουσκοθαλασσιά, η θάλασσα καταπίνει τον δρόμο. Η ανοικτή καμπύλη του όρμου της σε ωθεί να σταματήσεις και να αγναντέψεις την ομορφιά του Παγασητικού και να γευτείς θαλασσινές λιχουδιές παρέα…

Οι πέτρες των σπιτιών του έχουν ένα ακόμα συστατικό. Πάλλονται εδώ και δέκα χρόνια με τις νότες του πενταγράμμου. Όχι του απλού, αυτού που ακούς καθημερινά στο ράδιο. Νότες εναλλακτικές, νότες αγαπημένες, ξεχωριστές, παράξενες, διαφορετικές. 56 | www.epathlo.gr

με τι άλλο; Αφήνεις το σταυροδρόμι του Αγίου Λαυρεντίου και λίγα χιλιόμετρα μετά κάνεις αριστερά. Αφού ξαποστάσεις στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό των Κάτω Λεχωνιών με το «μουσείο» τρένο δίπλα σου, τον παλιό Μουτζούρη, με καφεδάκι στο ομώνυμο ταβερνάκι, εκεί δίπλα στις ράγες που παλιά έδιναν ζωή σε ένα σημαντικό μέρος του Πηλίου, οδηγείς παράλληλα στο φαράγγι, με το ιχθυοτροφείο πέστροφας στ’ αριστερά σου, παράδεισος καλοκαιρινός, περνάς τον Άγιο Βλάση και φτάνεις σε ένα μεγαλειώδες, αμφιθεατρικά κτισμένο χωριό. Ο Παγασητικός δεσπόζει στη ματιά σου, στη γουλιά σου, στην ανάσα σου, στο εσωτερικό σου ψάξιμο του παράδεισου. Άγιος Γεώργιος Νηλείας. Χωριό με αρχοντική αρχιτεκτονική. Δείγματά της συναντάς σε κάθε καλντερίμι του, σε κάθε ανηφόρι του. Πάρα πολλά αρχοντικά ανακαινισμένα, σημάδι ότι οι κάτοικοι αγαπάνε τον τόπο τους. Ο ήλιος δύει πάνω στα συναισθήματά σου πίνοντας μια στάλα τσίπουρο στο όμορφο ταβερνάκι του Θοδωρή «Αγιωργίτικο» (6944 220252), και κλείνεις το μάτι στον άγιο αφήνοντας υπονοούμενα ότι δεν θα χαθείτε, γιατί σε άγγιξε αυτή η ομορφιά. Τα χωριά που αναφέραμε, με τον Άγιο Λαυρέντη στη μέση, δημιουργούν ένα τόξο απαράμιλλης ομορφιάς. Ορμητήριο ο Λαυρέντης, κεντρικό μπαλκόνι. Δίκτυο μονοπατιών συνδέει αυτά

Δράκεια, Μνημείο Ηρώων τα διαμάντια του Πηλίου, χαρτογραφημένα κι έτοιμα να σε υποδεχτούν στον αχόρταγο οργασμό της φύσης. Μείναμε στο «πολλή μουσική» και στο τσίπουρο, που τρέχει από τις πηγές του. Τι τρέχει εδώ; Γιατί διαφέρει; Άγιος Γιώργης Νηλείας - ανεπανάληπτη θέα, Δράκεια - τόπος μαρτυρίας, Χάνια - θρόνος θεϊκός. Ο Άγιος Λαυρέντης διαφέρει για έναν απλό λόγο. Οι πέτρες των σπιτιών του έχουν ένα ακόμα συστατικό, που το συναντάς σε λίγα χωριά στη Ελλάδα. Πάλλονται εδώ και δέκα χρόνια με τις νότες του πενταγράμμου. Όχι του απλού, αυτού που ακούς καθημερινά στο ράδιο. Νότες εναλλακτικές, νότες αγαπημένες, ξεχωριστές, παράξενες, διαφορετικές. Με τη σειρά. Ο Λαυρέντης –φυσιογνωμία του χωριού– κάθεται μαζί μας να πιει ένα εικοσπενταράκι και μας μιλάει για διάφορες στιγμές του Αυγούστου, ως φανατικός οπαδός των δρώμενων, καθώς δίπλα του χορεύουν σε ρυθμούς ζεϊμπέκικου. Το μεζεδοπωλείο του «Κόκκινου», του Νίκου και της Λένας, έχει πάρει φωτιά. Το χωριό χορεύει τελικά χειμώνα-καλοκαίρι. Ο Αύγουστος, μακριά ακόμη, μα εγώ, καθισμένος στην υπέροχη θέα που μου προσφέρει η πλατεία, ακούω να έρχεται η μελωδία της ζωής, καλοκαιρινής ή μη. Εδώ θα είμαι, γιατί νότες ζουν ανάμεσά μας και είμαστε ένα με αυτές, είτε λυπημένοι είτε χαρούμενοι.

Χιονοδρομικό Χανιών

Άγρια θάλασσα στην Αγριά... Άγιος Λαυρέντιος | 57

58 | ΞΕΝΑΓΗΣΗ

Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών Μια βόλτα στ' αστέρια

Το Kτίριο Σίνα στο Θησείο, φωτισμένο

Τι να πρωτοπεί κανείς για τα άστρα; Τη νύχτα, που πέφτει το πέπλο της ατμόσφαιρας, κάθεσαι εκστατικός και τα χαζεύεις… Θα ήταν το απόλυτο ταξίδι, να εγκαταλείψεις τον πλανήτη και να φύγεις για τους κόσμους τους άγνωστους που ξανοίγονται ψηλά στον έναστρο ουρανό… Μόνο η δύναμη της βαρύτητας μας κρατά μακριά τους. Κι όμως, έχεις μια ευκαιρία να ’ρθεις λίγο πιο κοντά, να σεργιανίσεις στις γειτονιές τους, να γευτείς λίγη από τη μαγεία και τη γνώση τους!

Χρήστος Κανατάς

60 | www.epathlo.gr

Παρατηρώντας τον πλανήτη Ουρανό με το τηλεσκόπιο Δωρίδη

Στη γειτονιά του Θησείου Από παιδί ήθελα να επισκεφθώ το αστεροσκοπείο του Θησείου. Πάνω, στον λόφο των Νυμφών, με το τηλεσκόπιό του στον γειτονικό λόφο των Μουσών, τη γνωστή μας Πνύκα. Σε τόπους μυθικούς κι αρχαίους. Σαν να παντρεύεται το παρελθόν με το μέλλον. Το μεγαλύτερο κτίριο του αστεροσκοπείου έχει πάρει το όνομά του από τον ευεργέτη Γ. Σίνα. Αγναντεύοντάς το δεν είναι λίγοι αυτοί που το περνάνε για ναό. Είναι πράγματι ένας ναός: της επιστήμης. Σαν σταυρός, με τέσσερις πτέρυγες στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, λειτουργεί ως πυξίδα για όποιον το βλέπει από μακριά. Με τον θόλο του στο κέντρο, ψηλά στην κορφή του λόφου, δεσπόζει μεγαλοπρεπώς πάνω από την ιστορική γειτονιά. Ανεβαίνοντας, βλέπουμε ένα πεύκο φωτισμένο επιβλητικά να γέρνει επάνω σε έναν βράχο. Η αστρονόμος ΑναστασίαΦιόρη Μεταλληνού θα μας δείξει μια αρχαία επιγραφή, που υποδηλώνει ότι εδώ βρισκόταν το Ιερό των Νυμφών. Και φαντάζεσαι τις νύμφες να λικνίζονται σ’ αρχαίες μεθυστικές μελωδίες, που τους τραγουδούν από απέναντι… οι μούσες! Σύντομα στρέφουμε το βλέμμα προς τον ουρανό, εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά, για να γνωριστούμε με τους αστερισμούς. Το τρίγωνο του Καλοκαιριού, ο Βέγας, ο Ντενέμπ, ο Αλτάιρ, τα λαμπρότερα αστέρια των αστερισμών της Λύρας, του Κύκνου και του Αετού, μας συστήνονται υπό τις οδηγίες της αστρικής ξεναγού μας.

Θόλος τηλεσκοπίου Δωρίδη: κάπως έτσι θα φαινόταν ο νυχτερινός ουρανός σε ένα ενδεχόμενο μπλακ άουτ Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών | 61

Ψηλάφηση μοντέλου ηλιακού συστήματος από τυφλό επισκέπτη

Παρατηρώντας το νεφέλωμα του Ωρίωνα με το τηλεσκόπιο Newall

Μουσείο γεωαστροφυσικής Διαβαίνοντας το κατώφλι του Κτιρίου Σίνα μπαίνουμε σ’ έναν χώρο εκπληκτικής αρχιτεκτονικής, όπου στεγάζονται σπουδαία επιστημονικά όργανα των δύο προηγούμενων αιώνων, καθώς και μια αξιολογότατη βιβλιοθήκη. Μεσημβρινά τηλεσκόπια, εξάντες, οκτάντες, νεφοσκόπια, μικροφωτόμετρα, πυρηλιόμετρα, θεοδόλιχοι και πολλά άλλα κοσμούν σαν έργα τέχνης το μουσείο γεωαστροφυσικής. Δεν θα μπορούσε να λείπει από τη συλλογή το αντίγραφο του πρώτου αστρονομικού υπολογιστή της αρχαιότητας, του θαυμαστού Μηχανισμού των Αντικύθηρων. Στις δύσκολες εποχές του παρελθόντος, ευτυχώς υπήρξαν οι πλούσιοι εθνικοί ευεργέτες, αλλά και άνθρωποι που έδωσαν το είναι τους για τη λειτουργία του σπουδαίου ερευνητικού ιδρύματος. Ο Γεώργιος Σίνας, που το χρηματοδότησε αρχικά, και ο γιος του Σίμωνας αργότερα, ο Schmidt, ο Αιγηνίτης, ο Βούρης και ο Δωρίδης με τον Συγγρό. Θα μάθουμε ότι για πολλά χρόνια η ακριβής μέτρηση της ώρας Ελλάδος υπολογιζόταν από τη διάβαση αστέρων και ανακοινωνόταν από το αστεροσκοπείο. Θα θαυμάσουμε το αντίγραφό του λεπτομερέστερου χάρτη της Σελήνης, ζωγραφισμένου από ανθρώπινο χέρι, που υπομονετικά για 26 χρόνια ως το τέλος της ζωής του σχεδίαζε ο Γερμανός J. F. J. Schmidt, δεύτερος διευθυντής του αστεροσκοπείου, παρατηρώντας τη Σελήνη από το παλιό ξύλινο τηλεσκόπιο Plossl. Με χαρά μάλιστα πληροφορήθηκα ότι τόσο ο θόλος όσο και το τηλεσκόπιο σύντομα θα επισκευαστούν και θα δοθούν στο κοινό για αστροπαρατήρηση. Ανάμεσά μας κι ένας τυφλός επισκέπτης, που ψηλαφούσε όλα τα εκθέματα ενθουσιασμένος, πραγματικά μας συγκίνησε όλους, οραματιζόμενος μια ομαδική επίσκεψη των ανθρώπων από την Ένωση τυφλών. Η Αναστασία μάλιστα πρότει62 | www.epathlo.gr

Παρατηρώντας τις Πλειάδες

Ουράνια ξενάγηση στον αστερισμό του Ωρίωνα

νε να τους κάνει παρουσίαση για τους ήχους του διαστήματος! Θα μιλήσουμε για αστρονομικά φαινόμενα μοναδικής ομορφιάς, όπως οι εκλείψεις του Ήλιου και της Σελήνης, το σέλας. Από δύο παλιά τηλεσκόπια που κοιτούν την Ακρόπολη, παρατηρούμε τις Καρυάτιδες κι έπειτα τους κίονες του Παρθενώνα – λες και είσαι στην κυριολεξία δίπλα τους! Στο τηλεσκόπιο Δωρίδη Επιτέλους έρχεται η στιγμή που το μαγικό όχημα θα μας ταξιδέψει στα αστέρια! Δεν είναι τυχαίο, σκέφτομαι, το ότι τα τηλεσκόπια μοιάζουν με κανόνια που Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών | 63

εκτοξεύουν τη ματιά μας σε μυθικές αποστάσεις. Κοντά στην Πνύκα, στο σημείο όπου και ο Μέτωνας είχε στην αρχαιότητα το ηλιοτρόπιό του, βρίσκεται το τηλεσκόπιο Δωρίδη, ένα εξαιρετικό οπτικό όργανο του 1902. Δεν χορταίνεις να θαυμάζεις τους υπέροχους μηχανισμούς του. Επίσης περίτεχνος ο παλιός περιστρεφόμενος θόλος με την ξύλινη επένδυση. Για χρόνια ανενεργός, δόθηκε μόλις πέρυσι στο κοινό για παρατήρηση. Ανεβαίνουμε με τη σειρά (ποιος θα πρωτοδεί;). Μια εντυπωσιακή ξύλινη σκάλα-βαγόνι που περιστρέφεται σε ράγες συνοδεύει το θεόρατο τηλεσκόπιο ώστε ανάλογα με την κλίση του να μπορείς να ανέβεις και να πλησιάσεις το προσοφθάλμιο. Ο πρώτος αστέρας που είδαμε ήταν ο Ντενέμπ, ενώ αργότερα παρατηρήσαμε τις Πλειάδες, τη γνωστή μας Πούλια, και τον πλανήτη Ουρανό, τον οποίο, όπως θα μου εκμυστηρευτεί ο αστροφυσικός Δημήτρης Τσιμπίδας, χειριστής του τηλεσκοπίου, σπάνια έχεις την ευκαιρία να τον παρατηρήσεις. Στη στόχευση του πλανήτη βοήθησε και ο έμπειρος αστρονόμος Χρήστος Παπαδημητρίου. Βγαίνοντας από το κτίριο, η θέα προς τον αρχαίο βράχο της Ακρόπολης σε αποστομώνει. Στη βάση η κατάφωτη Αθήνα, τόσο ελκυστική τη νύχτα όσο απωθητική την ημέρα. Από τσιμεντούπολη μεταμορφώνεται σε πόλη του φωτός… Πεντέλη – στον λόφο του «Κουφού» Είναι να μη σου ανοίξει η όρεξη. Στην Πεντέλη, αφήνω μία μηχανή σταθερή στο τρίποδο να φωτογραφίζει αυτόματα για ώρες τις τροχιές που διαγράφουν τα φωτεινά ουράνια σώματα γύρω από τον πολικό αστέρα και το αστεροσκοπείο. Και με μια άλλη μηχανή στο χέρι, εισχωρώ στην οικία του σημαντικότερου ίσως τηλεσκοπίου της χώρας μας. Το παράδοξο είναι ότι ο θόλος με το τηλεσκόπιο, που είναι χτισμένος σε λόφο με το όνομα «Κουφού», σου δίνει τη δυνατότητα να απολαύσεις την αποθέωση της οπτικής εμπειρίας. Ο Άρης Μυλωνάς θα μας μιλήσει στην αίθουσα υποδοχής και μαζί του θα παρατηρήσουμε αργότερα τους αστερισμούς. Εντοπίσαμε τον Σείριο, τον Ωρίωνα, τον πολικό αστέρα και αρκετά άλλα. Και ήταν εντυπωσιακό γιατί είχες την ψευδαίσθηση ότι η 64 | www.epathlo.gr

δέσμη του λέιζερ που έδειχνε το άστρο, σχεδόν το άγγιζε! Στο εσωτερικό του θόλου, μας υποδέχτηκε ο Βαγγέλης Κολοκοτρώνης, που είναι και χειριστής του τηλεσκοπίου Newall. Ένα υπέροχο, γιγάντιων διαστάσεων οπτικό όργανο μεγάλης, ιστορικής κυρίως, αξίας. Το μήκος του είναι 9 μέτρα! Αλλά αυτό που σε όλους μας προξένησε μεγάλη έκπληξη ήταν ο ίδιος ο θόλος. Ανοίγει, περιστρέφεται και το πάτωμά του είναι πλωτό! Ναι, καλά διαβάσατε, πλωτό! Ανεβοκατεβαίνει σαν ασανσέρ αλλά γυρνάει κιόλας. Προσαρμόζεται, ανάλογα με τις ανάγκες παρατήρησης του τηλεσκοπίου. Παρατηρήσαμε το νεφέλωμα του Ωρίωνα, που φαινόταν υπέροχα σε μια βραδιά με κρυστάλλινα διαφανή ουρανό. Μικροί και μεγάλοι αφήναμε επιφωνήματα ενθουσιασμού και μοιράζαμε χαμόγελα, όταν το μάτι πλησίαζε τον φακό. Αργότερα είδαμε τις Πλειάδες. Αν δεν είχε τόσο πολύ κόσμο, θα μπορούσαμε να δούμε ακόμη ένα σωρό αστέρια, μέχρι και σμήνη αστεριών! Η όλη εμπειρία ήταν συγκλονιστική. Σου δίνεται η δυνατότητα να έρθεις σε επαφή με το απέραντο. Να νιώσεις πόσο μικροί και ασήμαντοι είμαστε, και πόσο σπουδαίοι, που έχουμε αρχίσει να ανακαλύπτουμε το σύμπαν. Είναι μια διαδρομή στον χώρο αλλά και στον χρόνο. Το φως του ήλιου, λέει, θέλει 8 λεπτά για να φτάσει στο μάτι, ενώ το πιο μακρινό αντικείμενο που μπορούμε να παρατηρήσουμε είναι ο γειτονικός γαλαξίας της Ανδρομέδας. Και αυτός βρίσκεται σε απόσταση δυόμισι εκατομμυρίων ετών φωτός!

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών είναι το πρώτο ερευνητικό ίδρυμα της χώρας μας. Πέρα από την αστρονομία, μελετά τομείς της επιστήμης όπως η σεισμολογία και η μετεωρολογία. Είναι το μοναδικό αστεροσκοπείο στον κόσμο που διαθέτει στο κοινό δύο τηλεσκόπια για αστρική παρατήρηση. Το Κέντρο Επισκεπτών Θησείου, εκτός από τις ξεναγήσεις, διοργανώνει πολλές εκδηλώσεις με θεματικές πάνω στην αστρονομία, και άλλες δράσεις, όπως βραδιές με μουσική το καλοκαίρι στο ιερό των Νυμφών. Επισκέψιμο είναι και το κτίριο Συγγρού στο Θησείο, με την τριγωνική ανοιγόμενη οροφή, και το μεσημβρινό τηλεσκόπιο για τη μέτρηση της ώρας. Περισσότερα στη διεύθυνση: www.noa.gr

Βασ. Κωνσταντίνου 19, Ναύπλιο Τηλ. 27520 96150, 27520 96151

Σασ περιµένουµε να σασ σερβίρουµε ένα φλυτζάνι αρωµατικό καφέ, µια νοστιµότατη κρέπα ή ένα κοκτέιλ το βράδυ, στα τραπεζάκια του κάτω από τισ βουκαµβίλιεσ.

Ναύπλιο: Χαριλάου Τρικούπη & Τενέδου

τηλ. 27520

96160

Χίος

Το καλύτερο καραβάκι

Βίκυ Γεωργούλη Θάλεια Νουάρου, Αποστόλης Φλιούκας

Ήθελες να τους έβρεις, να δεις ίντα σχεδιάζουνε, χωμένοι από τον Ιούλη στα «κρησφύγετά» τως… Το αντικείμενο γνωστό κι αγαπημένο στους Χιώτες: το καραβάκι το πρωτοχρονιάτικο! Του Κάστρου, της πιο παλιάς συνοικίας της Χίου. Αυτό που με άλλα τέσσερα-πέντε, από άλλες ενορίες, θα ‘βγουνε παραμονή Πρωτοχρονιάς στα σοκάκια της Χώρας και θα κάμουνε τον κακό χαμό, με μουσικές και βεγγαλικά μέχρι να συναντηθούν στην κεντρική πλατεία, στο Βουνάκι, για τον μεγάλο διαγωνισμό... Κάστρο, Τουρλωτή, Καστέλο, Λέτσαινα, Ευαγγελίστρια... 66 | ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ταν, μετά από προσπάθεια μερών, εσυναντήθηκες με τον Παναγιώτη και τον Λευτέρη σ’ έναν καφενέ, σκέφτηκες πως άξιζε τον κόπο η αναμονή και τα τόσα τηλέφωνα… Από τούτα τα παλικαράκια ήμαθες ένα κάρο πράμματα για ένα έθιμο που ίσως να έχει τις ρίζες του από την αρχαιότητα: «από το τροχοφόρο πλοίο των Ανθεστηρίων, επί του οποίου εισερχόταν στην Αθήνα αλλά και στις λοιπές ιωνικές πόλεις ο θεός Διόνυσος με τη συνοδεία του», σα μπου λέ’ κι η Στέλλα η Τσιροπινά στο εξαιρετικό βιβλίο της «Η θεατρικότητα των Χιακών εθίμων». Τα παιδιά τούτες οι λεπτομέρειες δεν τους νοιάζουνε. Δουλέψανε με μεράκι κι αγάπη, φάγανε ώρες πολλές, χάσαν τα ραντεβουδάκια με τις γιαβουκλούδες τους για να καταφέρουνε να κάμουμε ευτό που είχανε στο μυαλό τως. Το πολεμικό πλοίο «Έλλη», γιατί άμα κάμνανε εμπορικό, θα το βγάζανε «Άγιο Γιώργη», έτσι όπως λέν' την εκκλησιά του Κάστρου. Όμως το έθιμο λέ' για πολεμικά πλοία, αφού τότε που ουσιαστικά ξεκίνησε, το 1912-13, οι ιστορικές συγκυρίες ήταν τέτοιες: «Το χάρτινο πλοίο μεταμορφώθηκε σε τσίγκινο και αργότερα τενεκεδένιο, με αυτοσχέδια συστήματα που Χίος | 67

Το σκαρί το παραγγείλανε στον Παπόρια, μεγάλο μάστορα στα ξύλινα καΐκια, μικρά και μεγάλα. Ένα σκαρί 6 μέτρα, που άμα το βάλεις στη θάλασσα, επιπλέει…

68 | www.epathlo.gr

Παιδιά λαϊκά, της δουλειάς, φιλότιμα. Που φέτος το καραβάκι τους δεν θα είναι σημαιοστολισμένο, για να δείξουνε το πένθος τους για τις αδικοχαμένες ψυχές στο Αιγαίο… Που ένα «παίνεμα» από τα εφτά θα μιλά για τους πρόσφυγες. Γιατί το Κάστρο, το Καστέλο κι όλοι ξέρουν από προσφυγιά, όσες γενιές και να περάσουν...

πρόσφεραν στα μικρά ή μεγάλα ομοιώματα τη δυνατότητα να σφυρίζουν τα φουγάρα τους ή να εκπυρσοκροτούν τα μικρά κανόνια τους. Από την εποχή της εγκατάστασης Μικρασιατών προσφύγων στη Χίο, το έθιμο απέκτησε νέα ορμή, καθώς μικροί και μεγάλοι καλαντιστές-κατασκευαστές ταύτιζαν σε συμβολικό επίπεδο τα ομοιώματα αυτά με τα πολεμικά πλοία, που αρχικά συνδέθηκαν με την ελευθερία αλλά και τη σωτηρία, ενώ στη συνέχεια με την ποθητή ελπίδα ότι με αυτά θα γινόταν κάποτε κατορθωτή η παλιννόστηση των προσφύγων...» γράφει η Στέλλα. Το σκαρί το παραγγείλανε στον Παπόρια, μεγάλο μάστορα στα ξύλινα καΐκια, μικρά και μεγάλα. Ένα σκαρί 6 μέτρα, που άμα το βάλεις στη θάλασσα, επιπλέει… Μετά αρχίζει το χτίσιμο, κομματάκι κομματάκι, με υλικά που άμα τα δεις, πρέπει να σκεφτείς πολύ για να ’βρεις τι είναι. Τα κανόνια περιστρεφόμενα, με μηχανισμούς περίτεχνους, με φωτάκια και ραντάρ, τα φουγάρα του βγάζουνε καπνούς, η σειρήνα του βαρά… Να βλέπεις το πολεμικό, να το θαυμάζεις και να ανετριχιάζεσαι… «Οι ενορίες που ’χουνε φράγκα», παραπονέθηκαν οι μικροί, «δίνουνε το καράβι και τους το βάφουνε όξω και λαμποκοπά… Εμείς βγάλαμε ημερολόγια με σπόνσορες, να πουλήσομε για να βγάλομε κάναν παρά…» Τέσσερα με πέντε χιλιάρικα πάνε τα έξοδα κι άμα δεν τα καταφέρουνε, τσοντάρουνε και τα 6-7 άτομα που είναι το συνεργείο τους. Ούτε ο Δήμος βοηθά ούτε η εκκλησιά. Η λολάδα των παιδιώ μόνο... Για έναν έρωτα στην τέχνη τούτη, που πα' από κύρη σε γιο. Και το συνεργείο είναι αυτό. Νέα άτομα δύσκολα μπαίνουνε στην παρέα. Κι όσοι είναι μέσα, έχουνε το στόμα τως κλειστό, τα μυστικά δεν λέγονται, όσα ούζα κι άμα πιούνε αναμεταξύ τως. Ο ανταγωνισμός είναι φοβερός. Κι αυτό ξεκίνησε όταν το έθιμο, που άρχισε να σβήνει στα μέσα της δεκαετίας του ‘60, το ανέλαβε η Περιηγητική Λέσχη Χίου, στο 1976, για να του δώσει νέα πνοή κάνοντας διαγωνισμό για το καλύτερο καραβάκι... «Τα παινέματα τα ’χετένε έτοιμα;» αρώτησες. «Έτοιμα είναι, μα φέτος θα πούμενε λίγα, μόνο εφτά... δε θέμε να κουράζομε τον κόσμο, σαν τους άλλους που θα πούνε δεκαπέντε…» Χίος | 69

Γιατί άμα έρτει η ώρα τως να δείξουνε το παπόρι τους στην επιτροπή, τότε θ’ αρχίσουνε τα όργανα, η γκάιντα και το τουμπί. Κι ο Λευτέρης την ίσιαξε με τα χέρια του την γκάιντα κι ευτός θα τη γεμώσει με τα πνευμόνια του αέρα για ν’ αρχίσει να παίζει... Κι ένα κορίτσι θα κάμει την αρχή:

Την καλησπέρα έφερα κι ο χρόνος είναι μέλι Ήρθαμε να σας δείξουμε Το μαγικό μας «Έλλη» Κι ο χορός θα επαναλάβει... Εφτά παινέματα-ποιήματα, που θυμίζουν μικρασιάτικα κάλαντα, εύχονται για τη νέα χρονιά, αλλά και σατιρίζουν

δημαρχαίους, νομαρχαίους, την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της χώρας, μιλούν για φίλους που χάθηκαν, για ό,τι απασχολεί την κάθε ομάδα. Στο δεύτερο κρασάκι τ’ αγόρια βγάλανε τον καμό τους. «Βοήθεια δεν έχομε από πουθενά… Φέτος σπαζοχολιάσαμε όταν είπανε στις 3 του Δεκέβρη πως δεν θα γίνουν τα καραβάκια φέτο γιατί δεν έχουνε φράγκα. Εγώ ήκλαιγα», είπεν ο Παναγιώτης, που έχει δώκει τη ψυχή του. «Κι εγώ το ίδιο», είπεν ο Λευτέρης. «Είκοσι τέσσερις ώρες άγρυπνος ήμεινα για να σιάξω τη μακέτα του βαποριού». Παράπονα για την επιτροπή, που δε νογούνε, για τον Δήμο που δε βοηθά, που δεν τους στηρίζουν, γιατί τα χρηματικά βραβεία δεν δίνονται σε όλους που παίρνουνε μέρος. Θα ’ταν πιο δίκαια τα πράμματα τότες. Παιδιά λαϊκά, της δουλειάς, φιλότιμα. Που έχουν το θάρρος να πουν: Εκείνο το καραβάκι πέρσι, το ζηλέψαμε. Που φέτος το δικό τους δεν θα είναι σημαιοστολισμένο, για να δείξουνε το πένθος τους για τις αδικοχαμένες ψυχές στο Αιγαίο… Που ένα «παίνεμα» από τα εφτά θα μιλά για τους πρόσφυγες. Γιατί το Κάστρο, το Καστέλο κι όλοι ξέρουν από προσφυγιά, όσες γενιές και να περάσουν… Σε ξενυχτήσανε τα γιουκάκια αλλά χαλάλι τως. Σου θυμήσανε ξανά τι είναι πάθος για κάτι που πονάς και γουστάρει η ψυχούλα σου. Κι ας κάμνουνε λίγη φασαρία παραπάνω άμα μπαίνουνε στην πλατεία. Για πρώτη φορά θα είσαι εκεί. Για τον Παναγιώτη και τον Λευτέρη. Αξίζει τον κόπο...

Απόψε το καράβι μας χαίρεται π’ αρμενίζει μαζί με τον παινεματή σφυρά, καλησπερίζει…

Σημείωση: Το κείμενο είναι γραμμένο στη χιώτικη ντοπιολαλιά. 70 | www.epathlo.gr

Στυμφαλία

Από τον μύθο στην πραγματικότητα

Καμιά φορά ο μύθος έρχεται να συναντήσει τη σύγχρονη πραγματικότητα με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά. Κι ενώ η μυθολογία ήθελε στον έκτο άθλο του τον Ηρακλή να σώζει τη λίμνη Στυμφαλία από τις στυμφαλίδες όρνιθες –τα ανθρωποφάγα πουλιά που απειλούσαν την περιοχή–, ο μύθος σήμερα έχει αντιστραφεί. Τα πουλιά της λίμνης όχι μόνο δεν αποτελούν κίνδυνο, αλλά απειλούνται προς εξαφάνιση. Καθώς, λόγω της υπερβολικής επέκτασης του καλαμιώνα της, η λίμνη γίνεται ολοένα και πιο αφιλόξενη, η ανάγκη είναι σήμερα άλλη: να σωθούν τα πουλιά της Στυμφαλίας και να προστατευτεί το οικοσύστημα της περιοχής.

Andrea Bonetti, Θανάσης Κοττάς

72 | ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Στυμφαλία είναι ένας υγρότοπος με μεγάλη οικολογική αξία, ενταγμένη στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Natura 2000. Αποτελεί καταφύγιο σπάνιων ειδών ορνιθοπανίδας και σταθμό ξεκούρασης για τα μεταναστευτικά πουλιά. Ωστόσο, καθώς το νερό που δέχεται η λίμνη μειώθηκε, τα λιπάσματα που καταλήγουν σε αυτήν αυξήθηκαν, με αποτέλεσμα να επεκταθούν τα καλάμια της λίμνης, γεγονός που αποτελεί απειλή για την άγρια ζωή, τους κατοίκους και το τοπίο. Και στην περίπτωση αυτή, όπως και στις περιπτώσεις όλων σχεδόν των

προστατευόμενων περιοχών Natura 2000, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το πλέον κρίσιμο θέμα είναι το πώς θα διασφαλιστεί η επαρκής χρηματοδότηση για τη σωστή διαχείρισή τους. Η Τράπεζα Πειραιώς στo πλαίσιο του χρηματοδοτικού μέσου LIFE+ «Φύση και Βιοποικιλότητα» της Ε.Ε. και σε συνεργασία με τους εταίρους Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Δήμο Σικυωνίων, ΟΙΚΟΜ Ε.Π.Ε., Εταιρία Προστασίας Πρεσπών και Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας, κατάθεσε και υλοποιεί ευρωπαϊκό πρόγραμμα με το ακρωνύμιο LIFE-Stymfalia. Μέσα σε 48 μήνες (Οκτώβριος 2013 έως τέλη Σεπτεμβρίου 2017), στόχος είναι η αποκατάσταση του υγροτόπου και ταυτόχρονα η δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για τη συνέχιση της προστασίας του μετά τη λήξη του προγράμματος, κάτι

Ixobrychus minutus

Στυμφαλία | 73

Pelasgus Stymphalicus

Η καινοτομία του έργου συνίσταται στο ότι οι οικονομικοί πόροι που θα το χρηματοδοτήσουν θα προέρχονται από την ίδια τη διαχείριση του υγροτόπου.

74 | www.epathlo.gr

Ardea purpurea

που διασφαλίζει την προοπτική και τη θωράκιση της όλης προσπάθειας και στο μέλλον. Η διαχείριση του καλαμιώνα, που θα πραγματοποιηθεί έπειτα από επιστημονική μελέτη, αναμένεται να βελτιώσει την κατάσταση των σημαντικών οικότοπων και να διατηρήσει τα μοναδικά είδη που φωλιάζουν στη λίμνη (Βαλτόπαπια, Πορφυροτσικνιάς, Μικροτσικνιάς, Μικρορινόλοφος, Τρανορινόλοφος, Ντάσκα κ.ά.) Επιπλέον, στη βασική ιδέα του έργου περιλαμβάνεται και η διασφάλιση της βιωσιμότητας της διαχείρισης του υγροτόπου, μέσω της οικονομικής αξιοποίησης της βιομάζας της περιοχής (των καλαμιών, των κλαδεμάτων κ.ά.), αλλά και άλλων φυσικών πόρων. Πρόκειται στην ουσία για ένα κυκλικό αναχρηματοδοτούμενο σχήμα διαχείρισης, εμπνευσμένο από την ίδια την περιοχή και τις δυνατότητες που αυτή δίδει προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Με την οικονομική αξιοποίηση της βιομάζας και άλλων φυσικών πόρων, θα μπορούν να προκύψουν έσοδα, τα οποία θα χρηματοδοτούν τον φορέα που θα αναλάβει να προστατεύει και να διαχειρίζεται τη λίμνη. Έτσι διασφαλίζεται εσαεί η προστασία της. Μέσω αυτού του κυκλικού σχήματος διαχείρισης, η Τράπεζα Πειραιώς συνδυάζει την αποκατάσταση της λίμνης με τη δημιουργία επιχειρηματικών ευκαιριών. Η καινοτομία του έργου συνίσταται στο ότι οι οικονομικοί πόροι που θα το χρηματοδοτήσουν θα προέρχονται από την ίδια τη διαχείριση του υγροτόπου. Ο καλαμιώνας απειλεί και σώζει! Με το πρόγραμμα LIFE-Stymfalia ανακαλύψαμε ότι το μυστικό για να προστατέψουμε τη λίμνη βρίσκεται μέσα στην ίδια τη λίμνη και είναι τα καλάμια της! Μέσω του προγράμματος, θα εφαρμοστεί ένα σύστημα διαχείρισης των καλαμιών της που περιλαμβάνει τη διάνοιξη διαδρόμων για την ανάπτυξη της χλωρίδας και της πανίδας της λίμνης και τη διατήρηση της ετερογένειας των ειδών. Οι παρεμβάσεις που αφορούν τα πουλιά ενδιαφέροντος του προγράμματος θα στοχεύουν στη δημιουργία περισσότερης τροφής, φωλιών και κατάλληλων συνθηκών. Όσον αφορά τα ψάρια, θα δημιουργηθούν μικρές γούρνες για την προστασία τους, ιδιαίτερα σε περιόδους ξηρασίας. Επιπλέον, για τη βιομάζα που

θα προκύψει, θα γίνονται ήδη μελέτες για το πώς θα μπορούσε να αξιοποιηθεί (pellet κ.ά). Συγχρόνως διερευνάται και η δυνατότητα για άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που θα μπορούν να διασφαλίζουν την προστασία της λίμνης. Τοπική μονάδα διαχείρισης Κεντρικό ρόλο και κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος του προγράμματος θα έχει η Τοπική Μονάδα Διαχείρισης για την επίβλεψη και διαχείριση της προστατευόμενης περιοχής, με έδρα το Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας του Στυμφαλία | 75

Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ). Οι περιπολίες για τη φύλαξη της περιοχής έχουν ξεκινήσει και πραγματοποιούνται σε καθημερινή βάση. Παράλληλα, τα μέλη της Μονάδας Διαχείρισης βρίσκονται κατά τις ώρες κοινού στο Μουσείο προκειμένου να ενημερώνουν τους ενδιαφερόμενους για την εξέλιξη των δράσεων του προγράμματος. Δίκτυο Αγροτών Στυμφαλίας Η ενεργή συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στην προσπάθεια αποκατάστασης της λίμνης επισφραγίστηκε με την υπογραφή του Συμφώνου Συνεργασίας για την Προστασία της λίμνης Στυμφαλίας, από 320 κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Από τους υπογράφοντες, οι 120 περίπου είναι αγρότες που δραστηριοποιούνται στις παρυφές της λίμνης. Στόχος είναι η δημιουργία Δικτύου για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των αγροτών, ως προς την κατεύθυνση της υιοθέτησης ορθών γεωργικών πρακτικών και ορθής διαχείρισης του νερού, η ενίσχυση των τοπικών συνεργειών, καθώς και η συμμετοχή και η συνεργασία τους στις δράσεις για την αναβάθμιση του υγροτόπου της Στυμφαλίας. Στο πλαίσιο των δράσεων που έχουν σχεδιαστεί για το Δίκτυο Αγροτών, πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο 2015 το πρώτο εκπαιδευτικό σεμινάριο με θέμα «Διαχείριση Φυσικών Πόρων», στο Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας, σε συνεργασία με την Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Κιάτου.

76 | www.epathlo.gr

Το Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας Το Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας έχει σκοπό να αναδείξει την αλληλεξάρτηση ανθρώπου και φύσης, καθώς και την αρμονική συνύπαρξή τους στη λεκάνη της Στυμφαλίας. Βασικοί στόχοι του μουσείου είναι η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση του κοινού και η διάσωση της γνώσης για την παραδοσιακή τεχνολογία της περιοχής. Στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE-Stymfalia δημιουργήθηκε η θεματική έκθεση «Ο έκτος άθλος», η οποία βρίσκεται στην Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων του Μουσείου Περιβάλλοντος Στυμφαλίας. Η έκθεση άνοιξε για το κοινό, δίνοντάς του τη δυνατότητα να παρακολουθήσει, μέσα από μια εικαστική και βιωματική «ανάγνωση», τον άθλο του Ηρακλή υπό το πρίσμα της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης. Το τοπίο και η πολιτιστική κληρονομιά της λίμνης, το Δίκτυο Natura 2000, το πρόγραμμα LIFE-Stymfalia, και ο έκτος άθλος του Ηρακλή με τα πρωτότυπα σχέδια του Γ. Παστάκα, την πρωτότυπη μουσική του Γ. Κουμεντάκη και κείμενα του Γ. Μανιώτη, δομούν τις ενότητες της έκθεσης, που έχει δυναμικό χαρακτήρα και εμπλουτίζεται συνεχώς με υλικό από την εξέλιξη των δράσεων του προγράμματος.

Ανδρέας Εμπειρίκος και Μάτση Χατζηλαζάρου

Ερωτευμένοι στο Μπούρτζι

Νίνα Κουλετάκη

ο 1935, το Μπούρτζι, το επιθαλάσσιο φρούριο στη νησίδα μπροστά στο λιμάνι του Ναυπλίου, μετατράπηκε σε ξενοδοχείο πολυτελείας. Η εγγύτητα στην πρωτεύουσα, η ειδυλλιακή τοποθεσία και η απομόνωση που εξασφάλιζε, το έκαναν αγαπημένο προορισμό της υψηλής αθηναϊκής κοινωνίας. Την ίδια χρονιά, η ζωή του Ανδρέα Εμπειρίκου σημαδεύεται από δύο γεγονότα, δύο πρωτιές που τον κατέστησαν αθάνατο εντός και εκτός ελληνικών συνόρων. Το πρώτο έχει να κάνει με την επιστημονική του ιδιότητα, αυτή του ψυχαναλυτή. Είναι

78 | ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

ο πρώτος Έλληνας που την εξασκεί, σε μιαν εποχή που η συγκεκριμένη επιστήμη συγκέντρωνε τη χλεύη και την απαξίωση της ελληνικής διανόησης. Το δεύτερο αφορά την κυκλοφορία της πρώτης ποιητικής συλλογής του με τίτλο «Υψικάμινος», η οποία αποτελεί το πρώτο δημοσιευμένο υπερρεαλιστικό ποιητικό κείμενο στην Ελλάδα. Την εποχή που παρουσιάστηκε στο κοινό, θεωρήθηκε έργο «σκανδαλώδες, γραμμένο από έναν παράφρονα». Η αντισυμβατική προσωπικότητα του Εμπειρίκου συνάντησε το ισάξιο ταίρι της στο πρόσωπο της Μάτσης Χατζηλαζάρου, η οποία αρχίζει συνεδρίες μαζί του ως ασθενής, προκειμένου να απαλλαγεί από τους δαίμονές της, τον «ψυχοφάγο» της, όπως η ίδια τον αποκαλεί. Η Μάτση βρίσκεται στον δεύτερο γάμο της, που θα διαλυθεί λίγο μετά τη γνωριμία της με τον Εμπειρίκο, με τον οποίο γρήγορα

θα γίνουν ζευγάρι. Ο γάμος τους θα γίνει το 1939. Είναι ο τρίτος για τη Μάτση και ο πρώτος για τον Εμπειρίκο. Για το γαμήλιο ταξίδι τους, αρχές καλοκαιριού του 1940, θα επιλέξουν την Αργολίδα και θα καταλύσουν στο Μπούρτζι. Εκεί ο Εμπειρίκος, μανιώδης και ικανότατος φωτογράφος, θα κάνει μια σειρά εκπληκτικών φωτογραφιών της Μάτσης, δικών του αλλά και του αργολικού τοπίου, η ομορφιά των οποίων συγκινεί μέχρι σήμερα. Ο γάμος –και μαζί του η σφοδρή ερωτική σχέση της Μάτσης και του Ανδρέα– θα τελειώσει το 1943, με πρωτοβουλία της Μάτσης. Ο «ψυχοφάγος» της, που πλέον είναι σαφές πως πρόκειται για την αδυναμία της να τεκνοποιήσει, την κάνει να φύγει και από αυτόν τον γάμο, όπως είχε γίνει και με τους προηγούμενους. Θεωρούσε ότι ήταν πρωταρχικό δικαίωμα αλλά και καθήκον κάθε γυναίκας να γίνει μάνα, και η δική της στειρότητα δεν θα έπρεπε να στερήσει το δικαίωμα όποιου άντρα ήταν στο πλευρό της να γίνει πατέρας. Η τάση της αυτή, να αποχωρεί από τη σχέση όταν έφτανε η ώρα να γίνει το «επόμενο βήμα», έκανε τους σύγχρονούς της να τη θεωρούν ελευθεριάζουσα. Και ήταν, αλλά για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Η λαχτάρα της για ένα παιδί και η γνώση ότι ήταν αδύνατο να το αποκτήσει θα μείνουν μαζί της ως το τέλος της ζωής της και θα καταγραφούν σε πολλά στιγμιότυπα του έργου της. Η σχέση της Μάτσης με τον Εμπειρίκο ήταν η απόλυτη ένωση αρσενικού-θηλυκού, σε όλα τα επίπεδα: Η ξεχωριστή ποιότητα του ερωτικού δεσμού τους, η πνευματική τους σχέση, που συνεχίστηκε αμείωτη μέχρι το τέλος της ζωής τους, οι συνομιλίες μέσω της αλληλογραφίας τους αλλά και των ποιητικών συλλογών που αφιέρωναν ο ένας στον άλλον, τους τοποθετούν ανάμεσα στις εξέχουσες φυσιογνωμίες μιας εποχής ολόκληρης, για τη διαμόρφωση του κλίματος της οποίας συντέλεσαν και οι δύο. Η Μάτση και ο έρωτας του Εμπειρίκου για εκείνη είναι παρόντα στο έργο του. Για τον Εμπειρίκο, η ίδια έγραψε το αριστούργημά της, την «Αντίστροφη αφιέρωση», που ακόμα κι αν ήταν το μοναδικό της γραπτό, θα αρκούσε –κατά τη γνώμη μου– για να της εξασφαλίσει μια θέση στο πάνθεον των Ελλήνων υπερρεαλιστών. Πρόκειται για ένα σπάραγμα έρωτα, εκτίμησης, θαυμασμού και λατρείας της Μάτσης προς τον Εμπειρίκο. Το έγραψε το 1985, δυο χρονιές πριν από τον θάνατό της, με τον Εμπειρίκο ήδη δέκα χρόνια πεθαμένο. Αυτή η ύστατη εξομολόγηση στον έρωτα της ζωής της αποτελεί την τελευταία τους συνομιλία, στην οποία η Μάτση τού λέει τα πάντα, χωρίς να την ενδιαφέρει που δεν είναι εκεί για να τα διαβάσει. Επίσης δεν την ενδιαφέρει αν εμείς, οι αναγνώστες, θα καταλάβουμε κάτι και τι θα είναι αυτό. Το μόνο που την ενδιαφέρει είναι αυτό το κείμενο να είναι απόλυτα κατανοητό σε έναν και μοναδικό άντρα, αυτόν στον οποίον απευθύνεται: τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Οι

στίχοι που ακολουθούν είναι οι τελευταίοι.

σε μιαν έκπαγλη χρονιά ανταμώσαμε σε ληστεύω από αλλουνού τα χέρια σε ακούω από δω από κει σε σιωπώ μες στην απέραντη τρυφερότητα σιγά σιγά να καταλαγιάσουμε όλα δεν τα ’χω πει ΜΕ ΕΚΡΙΖΩΝΕΙΣ

Σημ.: Τα αποσπάσματα και οι φωτογραφίες προέρχονται από το βιβλίο της Μάτσης Χατζηλαζάρου, Γράμματα από το Παρίσι στον Ανδρέα Εμπειρίκο (1946-1947) Και άλλα ανέκδοτα ποιήματα και πεζά της ίδιας περιόδου (επιμ. Χρήστος Δανιήλ), που εκδόθηκε το 2013 από τις εκδόσεις Άγρα. Ερωτευμένοι στο Μπούρτζι | 79

Αρκαδία

Χριστουγεννιάτικη συνταγή από την Αρκαδία. Το χοιρινό άλλωστε στα περισσότερα μέρη της ηπειρωτικής Ελλάδας τα Χριστούγεννα έχει την τιμητική του. Tο κρέας μαρινάρεται πρώτα σε μέλι και κρασί, και

Υλικά: • 2 κιλά χοιρινό σε δίχτυ ή κομμάτι από τη σπάλα • 1/2 φλιτζάνι ελαιόλαδο • 1/2 φλιτζάνι βούτυρο • 2 φλιτζάνια τσαγιού κόκκινο κρασί (ξηρό) • 4 μεγάλα μήλα με τη φλούδα (ξινόμηλα ή κόκκινα ή και τα δύο) • 2 κυδώνια μεγάλα, σε χοντρές φέτες, με τη φλούδα • 2 μέτρια κρεμμύδια, κομμένα στα έξι • 3 κ.σ. μέλι • Χυμός από ένα λεμόνι • 2 δαφνόφυλλα • 1 ξυλάκι κανέλας • Λίγο φρέσκο θυμάρι • Α λάτι, πιπέρι 80 | www.epathlo.gr

Χοιρινό με κυδώνια και μήλα

στη συνέχεια σιγοψήνεται παρέα με κυδώνια και μήλα. Τα φρούτα και τα κρεμμύδια καραμελώνουν, απογειώνοντας τη γεύση του φαγητού. Παραδοσιακά το μαγείρεμα ολοκληρώνεται στην κατσαρόλα, εδώ όμως προτείνουμε μια διαφορετική εκδοχή για ψήσιμο στον φούρνο. Αν θέλουμε, μπορούμε να προσθέσουμε και κάστανα, που προηγουμένως τα έχουμε ψήσει. Συνοδεύεται με ρύζι. Η συνταγή είναι για 8-10 άτομα.

ιαλύουμε το κρασί με μία γεμάτη κουταλιά μέλι. Σε ένα βαθύ σκεύος βάζουμε το χοιρινό, αλατοπιπερώνουμε, το περιχύνουμε με τη μαρινάδα, προσθέτουμε λίγα φυλλαράκια θυμάρι και το αφήνουμε να μαριναριστεί για μία νύχτα. Την επομένη βάζουμε το κρέας σε ένα σουρωτήρι για να στραγγίξει από τη μαρινάδα, την οποία κρατάμε σε μια λεκανίτσα. Σε μια φαρδιά κατσαρόλα ζεσταίνουμε το λάδι με το μισό βούτυρο και σοτάρουμε το κρέας μαζί με τα κρεμμύδια. Όταν πάρουν χρώμα, ρίχνουμε το κρασόμελο της μαρινάδας και λίγο νερό, χαμηλώνουμε τη φωτιά, το σκεπάζουμε και το μαγειρεύουμε μέχρι να μαλακώσει. Αν χρειαστεί, προσθέτουμε λίγο νερό ακόμα. Προθερμαίνουμε τον φούρνο στους 200οC. Μεταφέρουμε το φαγητό σε γάστρα. Αλατοπιπερώνουμε και προσθέτουμε τα φρούτα, τα δαφνόφυλλα, το θυμάρι και την κανέλα. Περιχύνουμε με το υπόλοιπο μέλι, το βούτυρο και τον χυμό από το λεμόνι. Σκεπάζουμε και αφήνουμε να ψηθούν μαζί μέχρι να μαλακώσουν τα φρούτα, για 40 λεπτά περίπου. Σερβίρουμε σε πιατέλα και περιχύνουμε το φαγητό με τους χυμούς του. Πριν κόψουμε το χοιρινό, το αφήνουμε 10 λεπτά να σταθεί.

Σκύρος

Μαρμαρίτες των Φώτων

Είναι πίτες που φτιάχνονται την ημέρα των Φώτων, στη Σκύρο, στην Κω αλλά και στην Ήπειρο, όπου τις συναντάμε σε διάφορες παραλλαγές. Λέγεται ότι παλιά τις έψηναν πάνω σε μάρμαρο απ’ όπου προέκυψε και η ονομασία τους. Στη Σκύρο, οι νοικοκυρές τις ψήνουν στο τζάκι, πάνω σε μεγάλα κεραμίδια ή τούβλα. Την παραμονή των Φώτων, φτιάχνονται σε νηστίσιμη εκδοχή μόνο με σταφίδες και κολοκύθα. Συν-

δέονται με διάφορες παραδόσεις, όμως το γεγονός είναι ένα. Ότι είναι νοστιμότατα πιτάκια που αξιοποιούν υπέροχα την κολοκύθα, εποχιακό υλικό, προσιτό, με τεράστια οφέλη για την υγεία μας. Στη Σκύρο, πάντως, τις μαρμαρίτες τις λιγουρεύονται μέχρι και οι καλικάτζαροι!

Για το φύλλο: • 250 γρ. αλεύρι για όλες τις χρήσεις • 1,5 κ.σ. ελαιόλαδο • 1 αυγό • 1,5 κ.σ. γάλα • 1 κ.γ. ξηρή μαγιά • 1 κ.σ. άσπρο ξίδι • 1/2 κ.γ. αλάτι • 50 ml χλιαρό νερό Για τη γέμιση: • 500 γρ. κολοκύθα κομμένη σε κύβους • 1 μέτριο κρεμμύδι, τριμμένο στον τρίφτη • 200 γρ. κεφαλογραβιέρα τριμμένη • ¼ κ.γ. κανέλα • ¼ κ.γ. μπαχάρι • 1 κ.γ. αποξηραμένο δυόσμο • Α λάτι και πιπέρι • 3 κ.σ. ελαιόλαδο

ε ένα μεταλλικό μπολ ρίχνουμε το χλιαρό νερό και τη μαγιά και αφήνουμε για 5 λεπτά για να διαλυθεί και να αφρίσει. Κοσκινίζουμε το αλεύρι και το προσθέτουμε σε ένα μεγάλο δοχείο. Κάνουμε μια τρύπα, προσθέτουμε το ελαιόλαδο και το αυγό. Αναμειγνύουμε σιγά σιγά τα υλικά, προσθέτοντας το γάλα, το ξίδι, το αλάτι και τη μαγιά, ενώ συνεχίζουμε το ζύμωμα. Μπορεί να χρειαστεί να προσθέσουμε 1-2 κουταλιές νερό ακόμη. Ζυμώνουμε καλά για να γίνει μια ομοιόμορφη μπάλα, την σκεπάζουμε και την αφήνουμε να ξεκουραστεί για μία ώρα. Εντωμεταξύ, ετοιμάζουμε τη γέμιση. Ξεφλουδίζουμε την κολοκύθα, αφαιρούμε τα σπόρια και τις ίνες, την κόβουμε κομμάτια, τη βράζουμε να μαλακώσει και έπειτα την πολτοποιούμε στο μπλέντερ. Σε μια κατσαρόλα ρίχνουμε το ελαιόλαδο και σοτάρουμε το κρεμμύδι μέχρι να μαλακώσει. Προσθέτουμε τον πουρέ της κολοκύθας μαζί και αλάτι, κανέλα, μπαχάρι, δυόσμο, πιπέρι, και σοτάρουμε για λίγα λεπτά ακόμη. Αφαιρούμε από τη φωτιά, προσθέτουμε το τυρί, ανακατεύουμε και κρατάμε λίγο στην άκρη. Χωρίζουμε τη ζύμη σε μικρές μπάλες. Αλευρώνουμε μια επιφάνεια και ανοίγουμε μικρές πιτούλες. Σε καθεμιά, προσθέτουμε μία κουταλιά από τη γέμιση, την απλώνουμε και πασπαλίζουμε με λίγο από το τυρί που μας περίσσεψε. Κλείνουμε τις πίτες μας σε τρίγωνα. Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο, στους 200οC για περίπου μισή ώρα, μέχρι να ροδίσουν. ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ | 81

Απόσπασμα από την «Αναφορά στον Γκρέκο» του Νίκου Καζαντζάκη, Εκδόσεις Καζαντζάκη, Αθήνα, 2009.

-Θα με ακούς πάντα, σε κάθε σου φυγή. -Ποτέ δεν έφυγα· πάντα προχωρώ, παρατώντας ό,τι αγάπησα, και ξεσκίζεται η καρδιά μου. -Ως πότε; -Ως να φτάσω στην κορφή μου· εκεί θ’ αναπαυτώ. -Κορφή δεν υπάρχει· υπάρχει μονάχα ύψος. Ανάπαψη δεν υπάρχει· υπάρχει μονάχα αγώνας. Τι γουρλώνεις τα μάτια ξαφνιασμένος; Ακόμα δε με γνώρισες; Θαρρείς πως είμαι η φωνή του Θεού; Όχι, είμαι η φωνή σου· ταξιδεύω πάντα μαζί σου, δε σε αφήνω· αλίμονο να σε άφηνα μονάχο! Μια φορά, όταν πάλι πετάχτηκα θυμωμένη από το σπλάχνο σου, μου ’δωκες ένα όνομα και το κρατώ, μου αρέσει· είμαι η Τίγρη η Συνταξιδιώτισσα. Σώπασε· τη γνώρισα, κι η καρδιά μου στερεώθηκε. Γιατί να τη φοβηθώ; Ταξιδεύουμε πάντα οι δυο μας· όλα τα είδαμε και τα χαρήκαμε μαζί. Φάγαμε κι ήπιαμε οι δυο μας στα τραπέζια της ξενιτιάς, πονέσαμε μαζί, χαρήκαμε μαζί πολιτείες, γυναίκες, ιδέες. Κι όταν, φορτωμένοι λάφυρα, γεμάτοι πληγές, γυρίζαμε στο ήσυχο κελί μας, η τίγρη ετούτη γαντζώνουνταν αμίλητη στην κορφή του κεφαλιού μου, εκεί ’ναι ή σπηλιά της. Απλώνεται σοφιλιαστά γύρα στο κρανίο μου, χώνει τα νύχια της στο μυαλό μου κι αναθιβάνουμε κι οι δυο, άλαλοι, τα όσα είδαμε, και λαχταρίζουμε τα όσα έχουμε ακόμα να δούμε. Χαιρόμαστε που όλος ό κόσμος, ορατός κι αόρατος, είναι βαθύ, αξεδιάλυτο μυστικό· βαθύ, ακατανόητο, πέρα από το νου, από την πεθυμιά, από τη βεβαιότητα. Κουβεντιάζουμε, η Τίγρη η Συνταξιδιώτισσα κι εγώ, και γελούμε που είμαστε τόσο σκληροί, τρυφεροί κι αχόρταγοι· γελούμε για την αχορταγιά μας, κι ας ξέρουμε πως ένα βράδυ, σίγουρα, θα δειπνήσουμε με μια φούχτα χώμα και θα χορτάσουμε.

82 | ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ

Αφιερωμένο στον φίλο και συνεργάτη μας Γιάννη που φεύγει για την Ελβετία, στη φίλη Ισμήνη που μετακομίζει στη Σκωτία. Σ' αυτούς που φεύγουν. Σ' αυτούς που μένουν.