ΕΠΑΘΛΟ 105 by John Soultanidis

105

Νάουσα

Σμόκοβο Σκυρίτιδα ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2016

4,00 € ∅ www.epathlo.gr

Μέγαρα ∅ Αλαγονία ∅ Ποδηλασία downhill ∅ Πατρινή Τσικνοπέμπτη

Με πάνω από έξι δεκαετίες εµπειρία στο χώρο η εταιρεία µας είναι σε θέση να παρέχει λύσεις σε κάθε απαίτηση για σκίαση. Έχοντας ως βασικό άξονα την παροχή µοναδικής ποιότητας σε προϊόντα και υπηρεσίες, είµαστε περήφανοι όταν λέµε: «Η πείρα µας γίνεται σκιά σας» Από το Φεβρουάριο του 2010 η εταιρεία µας εφαρµόζει Σύστηµα Διαχείρισης Ποιότητας κατά ISO 9001:2008, πιστοποιηµένο από την TUV Rheinland Hellas. Πιστοποίηση προϊόντων µε CE.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε.

ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΚΙΑΣΗΣ Δ. 3ο χλµ. Άργους - Ν. Κίου, 21200, Άργος Τ. 27510 68275, 23130, 62072 - F. 27510 66126 www.alphashadow.gr

ΣΚΟΥΤΕΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΝΤΛΙΕΣ - ΜΠΕΚ - TURBO Τ

ο συνεργείο μας, με το επισκευαστήριο αντλιών και μπεκ πετρελαίου δραστηριοποείται, από το 1990 στον τομέα επισκευής και συντήρησης συστημάτων τροφοδοσίας πετρελαίου. Βρίσκεται σε ένα σημείο της Αργολίδας, το οποίο είναι είσοδος-έξοδος από το Άργος προς την εθνική οδό Αθήνας-Τρίπολης, δηλαδή σε κομβικό σημείο. Τα συστήματα τροφοδοσίας πετρελαίου, παλαιά και σύγχρονα, βασίζονται στη τεχνολογία των κινητήρων εσωτερικής καύσης και την ακρίβεια λειτουργίας (χρονισμός), η οποία με τη σειρά της βασίζεται στην ακρίβεια των μηχανικών εξαρτημάτων του κινητήρα στα παλαιότερα και στα ηλεκτρονικά συστήματα (EDC), στα νεώτερα. Η εμπειρία μας βοηθάει να καταλαβαίνουμε τη λειτουργία των συστημάτων και να βοηθάμε σημαντικά στην αξιόπιστη και γρήγορη επιδιόρθωση των συστημάτων τροφοδοσίας και παράλληλα στην καλή λειτουργία των κινητήρων Diesel. Στα νεότερα οχήματα μεγάλη σημασία έχει η αξιόπιστη λειτουργία των αισθητήρων, οι οποίοι αποτελούν μέρος του συστήματος τροφοδοσίας και ενημερώνουν τον εγκέφαλο του κινητήρα (ECU), για την αξιόπιστη λειτουργία των συστημάτων με σκοπό τόσο την οικονομία, αλλά και τη μείωση εκπομπών των κινητήρων πετρελαίου. Η ανα-

βάθμιση των συστημάτων τροφοδοσίας έχει δημιουργήσει μια σημαντική βελτίωση σε ότι αφορά την αυτοδιάγνωση των ιδίων, αλλά και την ανάγκη μιας επένδυσης σε εξοπλισμό ελέγχου και διάγνωσης. Η συνεχής επένδυση σε εξοπλισμό γίνεται απαραίτητη για να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις των οχημάτων και την ικανοποίηση των πελατών μας. Επίσης οι κατασκευάστριες εταιρίες του εξοπλισμού, όπως η R. Bosch, απαιτούν μια συστηματική εκπαίδευση των μηχανικών και αναβάθμιση του εξοπλισμού για την κάλυψη των εγγυήσεων. Ακολουθώντας τα αλματώδη βήματα ανάπτυξης της τεχνολογίας του Diesel και σε συνεργασία με την R. Bosch, δημιουργήσαμε ένα από τα πιο σύγχρονα εργαστήρια ελέγχου και επισκευής συστημάτων διαχείρισης κινητήρων πετρελαίου. Η τεχνογνωσία είναι πολύ σημαντική και κοστίζει σε χρόνο, αλλά και σε χρήματα τα οποία διαθέτουμε, για την τακτική εκπαίδευση και ενημέρωση από εταιρίες όπως η R. Bosch και η VDO-Continental, καθώς επίσης για την απόκτηση διαγνωστικών συσκευών και νέων σύγχρονων δοκιμαστηρίων ελέγχου και ρύθμισης.

ΑΝΤΛΙΕΣ - ΜΠΕΚ - TURBO ΣΚΟΥΤΕΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

• ΔΙΑΓΝΩΣΗ • ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ COMMON RAIL • ΑΝΤΛΙΕΣ (ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΙΚΕΣ• ΕΜΒΟΛΟΦΟΡΕΣ) • PIEZZO

 27510-91631

Επισκευή εξαρτημάτων σύγχρονων συστημάτων DIESEL

FAX: 27510-91654

4ο χλμ. Άργους-Στέρνας, Άργος

Κατασκευάζουμε ηλιακούς Θερμοσίφωνες από το 1979 Τα προϊόντα μας εξάγονται σε 47 χώρες Πιστοποίηση κατά ISO 9001:2008 & Solar Keymark Ρομποτική τεχνολογία Laser υψηλής απόδοσης

ΔΗΜΑΣ ΑΕΒΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΗΛΙΑΚΩΝ ΘΕΡΜΟΣΙΦΩΝΩΝ 2o χλμ Άργους - Ναυπλίου, Άργος 21200, Τηλ. 27510 29110 - 27510 20920, Fax 27510 62671

www.dimas-solar.gr

info@dimas-solar.gr

9 11

18 30

Ψιλά γράμματα

Ο άλλος άνθρωπος

Ατζέντα

Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός

Νάουσα

Του οίνου, της γεύσης, της αποκριάς...

Σμόκοβο

Τα μυστικά του νερού

Σκυρίτιδα

Μέγαρα

Νύμφη των βουνών Στην άκρη της πόλης

Αλαγονία

Ξεχασμένη Εδέμ

Ποδηλασία downhill

Αντί επάθλου

Η ευτυχία δεν είναι να ανέβεις στην κορυφή

Πατρινή Τσικνοπέμπτη

Η Γιαννούλα των Πατρών

Γευστικές διαδρομές

Θεσσαλία: Μπουρανί, Γλυκιά ρυζόπιτα

80 Εξώφυλλο:

Αναδρομές

Το ελληνικό παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν

Μια στάση εδώ

Σκυρίτιδα

Μάρω Κουρή

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου

Επιμέλεια κειμένων - διορθώσεις: Συλβί Ρηγοπούλου

Εκτύπωση: ΚΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑ, Κιάτο Κορινθίας

Δημιουργικό: POSITIVE designlab Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr

Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Θοδωρής Ερμήλιος, Χρήστος Κανατάς, Μάρω Κουρή, Χρήστος Μιχαλόπουλος, Νίκος Μπάμπος, Θάλεια Νουάρου, Ιωάννα Παραβάλου, Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής, Άγγελος Χαϊδάς

ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr

Αρχισυνταξία - photo editing: Θάλεια Νουάρου Συντακτική ομάδα: Θοδωρής Ερμήλιος, Χρήστος Κανατάς, Νίνα Κουλετάκη, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Βασιλική Ντουρντουρέκα, Βασίλης Οικονόμου, Ιωάννα Παραβάλου, Αλεξία Τούλιου, Ηρακλής Φασσουράκης 6 | www.epathlo.gr

Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου Φιλικές συνεργασίες: Χαρά Καλλιάνου, Ιεροθέα Θεοδοσίου

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων - Νομικών προσώπων Εξωτερικού: 50,00 € | Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 314 / 36897354

Τμήμα συνδρομών: Φρόσω Αγγελοπούλου, Κατερίνα Μάρα ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

artwork: Elicia Edijanto

Ημερολόγιο Μάρτη Θάλεια Νουάρου

Φυσάει κόντρα. Φυλακισμένα χαμόγελα, βλέμματα κενά, όνειρα ανάμεσα σε υπέροχα ερείπια. Εικόνες του κέντρου, των εθνικών οδών. Μικρές, ξεχασμένες Εδέμ πλάι σε ρημαγμένες πόλεις: “Live your myth in Greece…” Ζωή χωρίς δεδομένα. Χωρίς σύνταξη, ασφάλιση, εργασία-αμοιβή γι’ αυτήν. Πώς θα γεράσεις με αξιοπρέπεια αφού προηγουμένως θα ’χεις κατορθώσει να ζήσεις με αξιοπρέπεια. Μα το «ελληνικό παραμύθι» έχει και τη φωτεινή του πλευρά. Αλέα, Τεγέα, Άγραφα, Ταΰγετος, Μεγαρίδα Χώρα. Τόποι που αγαπήσαμε, που και το όνομά τους μονάχα κάνει την καρδιά να χτυπά δυνατά. Το ιστορικό μεγαλείο της κάθε πέτρας, της κάθε πλαγιάς, οι συναντήσεις με ανθρώπους· που περιποιούνται τον τόπο τους προσπαθώντας να περισώσουν ό,τι μπορούν: ένα δάσος, μια εκκλησιά, τον παλιό νερόμυλο, τα αρχέγονα λαϊκά δρώμενα, τη συλλογική μνήμη. Άνθρωποι μερακλήδες· που αγαπιούνται, μοιράζονται κι αγωνίζονται βαδίζοντας στο μονοπάτι των ονείρων τους. Είθισται αυτό που έχουμε δίπλα μας να το προσπερνάμε ως δεδομένο. Χαριζόμαστε στην ευκολία, στην κοινή γνώμη –το δελτίο των εννιά–, στη λογική της μετριότητας. Βιαζόμαστε να κρίνουμε από το περιτύλιγμα. Ξεχνάμε και παραβλέπουμε. Μια μάχη άνιση με τον χρόνο, τον λόγο, τη φθορά. Στη ζωή, όμως, τίποτα δεν είναι δεδομένο. Ούτε καν ο αέρας που αναπνέουμε, η ζωή η ίδια... Μάρτιος είναι η γη, η μήτρα, αυτό που γεννάει τις πρώτες ακτίνες γέλιου. Κυριακάτικος περίπατος σε μέρες αλκυονίδες. Μα εσύ όλο βιάζεσαι, όλο τρέχεις – προς τα πού; Δεν έχεις χρόνο, δεν έχεις χώρο, απέχεις κι αρμενίζει ο λογισμός σου. Τόπος αλλού. Μα τη ζωή τη ζεις τη στιγμή που συμβαίνει. Τη δημιουργείς. Κάνε μια στάση, μια εκδρομή ως την άκρη της πόλης. Η παύση είναι κίνηση. Αφουγκράσου: την ομορφιά, την πληγή και τη μνήμη. Πάρε την παλιά εθνική. Τον μακρύτερο δρόμο. Όχι γιατί πρέπει, αλλά γιατί μπορείς. Ευτυχία δεν είναι να βουλώσεις τις τρύπες, ούτε να ανέβεις στην κορυφή. Είναι το δικαίωμα στην απόλαυση, η χαρά τού να αφήνεσαι. Στη δύναμη της βαρύτητας, την ενέργεια του νερού που κυλά, τους πρώτους ανθούς του γύρω κόσμου. Σε ένα αποκριάτικο ξεφάντωμα – στη Νάουσα, τη Νέδουσα, τον Τύρναβο, την Πάτρα, το παρόν. Μάρτιος είναι η αρχή. Το νωπό χώμα, το καινούργιο ταξίδι της ύλης, η συχνότητα της αθωότητας. Ώρα καλή, να απελευθερωθούμε από τις μάσκες. Να ανταμώσουμε τον μέσα μας εαυτό – τον άλλον άνθρωπο, να βρούμε γιατρειά... Ας είναι αυτή η προσωπική μας υπέρβαση. Η βαρύτητα υπήρχε, λέει, πριν από το φως. Έτσι κι εμείς βουτάμε στη μαγεία μιας άνοιξης πρώιμης. Σε μια γιορτή ανεξήγητη – δικαίωμα στην ουτοπία. ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ | 9

Ο άλλος άνθρωπος

Θάλεια Νουάρου

Φωτογραφία από γλυπτό του Κώστα Πολυχρονόπουλου, Σκιρώνειο Μουσείο «Σήμερα ο άνθρωπος έπαψε να παίζει τον ουσιαστικό του ρόλο στο κοινωνικό σύνολο. Κινείται μέσα στο προπαρασκευασμένο σύγχρονο χάος, από την αγωνία ως την εκμετάλλευση και από το ψέμα μέχρι τον μηδενισμό. Ο άνθρωπος-εξάρτημα χρησιμοποιείται για να δίνει τα πάντα από τον εαυτό του, γεύεται το ελάχιστο, αυτό που του παραχωρείται. Και άλλοτε δέχεται αυτή την εκμετάλλευση από άγνοια ή από ανάγκη επιβίωσης. Άλλοτε ζητάει να αμυνθεί. Συμβιβάζεται ή επαναστατεί. Κι έρχονται καιροί που οι συμβιβαζόμενοι με τους αρνητές του προκαθορισμένου σμίγουν στην ιδέα της αναζήτησης για μια ολοκληρωμένη υλική και πνευματική δικαίωση. Στην ασφυκτική αυτή προκατασκευασμένη κοινωνία, ο άνθρωπος του πνεύματος ζει πιο άμεσα την καταπίεση. Αυτός: ο δημιουργός, ο αιώνιος αγωνιστής της αλήθειας. Ο συνεχής διάλογος στο έργο του καλλιτέχνη, γεννημένη ανάγκη να προχωρήσει μέσα από το δικό του πρόβλημα και να διεισδύσει ως τα κατάβαθα του συνανθρώπου του, τον φέρνει στον προμαχώνα της πνευματικής επανάστασης για το δίκαιο…» Το παραπάνω κείμενο το υπογράφει ο γλύπτης Κώστας Πολυχρονόπουλος, λίγο πριν από τον θάνατό του, τον Μάη του 1975. Το πιστεύω του στην αντίσταση του πνεύματος ενάντια σε κάθε μορφής περιορισμό της ελευθερίας τον έφεραν αντιμέτωπο με

τη Δικτατορία, με την οποία σχετίζεται και ο πρόωρος χαμός του σε ηλικία 44 ετών. Το επίκαιρο και το διαχρονικό ενός κειμένου που γράφτηκε πριν από 41 χρόνια μού κέντρισε το ενδιαφέρον. Αναζητώντας πληροφορίες στο διαδίκτυο για τη ζωή και το έργο του γλύπτη Κώστα Πολυχρονόπουλου, έπεσα πάνω σε μια συνωνυμία. Ποιος είναι αυτός «ο άλλος άνθρωπος»; Ο Κώστας Πολυχρονόπουλος είναι εμπνευστής και δημιουργός της συλλογικής κουζίνας που σήμερα ταΐζει πάνω από 3.000 ανθρώπους τον μήνα. Γεννημένος το 1958, εργάστηκε για 25 χρόνια ως στέλεχος στον χώρο του μάρκετινγκ και της διαφήμισης. Το 2009 μένει άνεργος και βρίσκεται για δύο χρόνια σε αναζήτηση εργασίας. Μάταια, όμως. Περπατώντας στον δρόμο είδε μια μέρα δύο παιδιά να τσακώνονται πάνω από έναν κάδο σκουπιδιών για λίγα σάπια φρούτα και λαχανικά που είχαν πεταχτεί από κάποια λαϊκή. «Δεν ήταν μόνο η πείνα, αλλά και η “πείνα” της επικοινωνίας που υπάρχει μεταξύ μας», σχολιάζει για τον κόσμο που περνούσε φορτωμένος με σακούλες γεμάτες τρόφιμα, αδιαφορώντας για το γεγονός. Έλαβε δράση άμεσα. Την επομένη κιόλας έφτιαξε δέκα τοστ, και πήγε να τα μοιράσει σε ανθρώπους που ψάχνουν στα σκουπίδια. Όμως κανείς δεν τα έπαιρνε. Τότε σκέφτηκε την ιδέα μιας κουζίνας συλλογικής, όπου όλοι θα τρώνε παρέα, όπως στις γιορτές στο σπίτι. Και αυτό έγινε. Μια κουζίνα για όλους. Την ονόμασε «Ο άλλος άνθρωπος». «Το φαγητό είναι επικοινωνία, το μέσο για να έρθουν πιο κοντά οι άνθρωποι… Αυτό είναι άλλωστε που λείπει στους ανθρώπους αυτούς, κάποιος να τους ακούσει, να επικοινωνήσει ουσιαστικά μαζί τους την ώρα που μοιράζονται ένα πιάτο φαΐ. Όχι η ελεημοσύνη της κακιάς ώρας... Το πιο σημαντικό είναι η μεταξύ μας πραγματική επικοινωνία, να ενωθούμε και να δούμε τα θέλω όλων μας… Τι να κάνω τα ατομικά μου θέλω όταν δίπλα μου είναι εκατό άτομα και πεινάνε, είναι δυστυχισμένοι;» δηλώνει σήμερα ο «άλλος άνθρωπος». Οι άνθρωποι κάποτε αμύνονται, σμίγουν στην ιδέα του δικαίου. Όταν μέσα από το δικό σου πρόβλημα προχωρείς και διεισδύεις ως τα κατάβαθα του συνανθρώπου σου, τότε είσαι εν δυνάμει δημιουργός. Όσο οι κοινωνίες ασφυκτιούν τόσο οι καιροί θα έρχονται. Κι ο ένας άνθρωπος θα συναντά τον άλλον. Πληροφορίες-συμμετοχή στο έργο της συλλογικής κουζίνας «Ο άλλος άνθρωπος»: oallosanthropos.blogspot.gr ΨΙΛΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ | 11

Τροιζηνία

Στον δρόμο του Θησέα Μια νέα διοργάνωση, που παρ’ όλες τις αντιξοότητες και τις δύσκολες στιγμές ολοκληρώθηκε το περασμένο έτος με απόλυτη επιτυχία. Πάνω από 240 αθλητές (μικροί και μεγάλοι) έλαβαν μέρος στους πρώτους Παντροιζηνιακούς Αγώνες «Στον δρόμο του Θησέα», τιμώντας με την παρουσία τους τη φιλόξενη Τροιζηνία. Άνθρωποι κάθε ηλικίας με απίστευτο ενθουσιασμό κατέκλυσαν τα σημεία εκκίνησης, δίνοντας μοναδικό χρώμα στη νέα αυτή διοργάνωση και ξεπερνώντας κάθε προσδοκία. Μετά τη μαζική αυτή συμμετοχή, οι αγώνες έγιναν θεσμός. Φέτος, οι 2οι Παντροιζηνιακοί Αγώνες θα διεξαχθούν το Σάββατο 23 και την Κυριακή 24 Απριλίου 2016, από τις 11.00 το πρωί, και θα περιλαμβάνουν: Αγώνες δρόμου 10 χλμ. και 3 χλμ., με αφετηρία τον αρχαιολογικό χώρο της Τροιζηνίας και το ελικοδρόμιο του Γαλατά, αντίστοιχα. Αγώνες ποδηλάτου 5 χλμ. και 30 χλμ., με αφετηρία το ελικοδρόμιο του Γαλατά και την παραλία των Μεθάνων, αντίστοιχα. Οι αγώνες απευθύνονται σε άνδρες, γυναίκες και εφήβους, ενώ ο τερματισμός όλων θα γίνει στο ανοιχτό αμφιθέατρο Γαλατά. Η συμμετοχή είναι δωρεάν, ενώ στους αθλητές που θα συμμετέχουν προσφέρεται γεύμα, καθώς και η μεταφορά τους. Στους τρεις πρώτους νικητές κάθε αγώνα θα απονεμηθούν κύπελλα-μετάλλια, ενώ αναµνηστικά συμμετοχής θα πάρουν όλοι όσοι τερματίσουν. Πληροφορίες στα τηλέφωνα: 22980 42111, ώρες 09.00-15.00, και στο email: dhmostr@otenet.gr.

12 | www.epathlo.gr

Θεσσαλονίκη

«Μάσκες» από τη συλλογή του Γ. Μελίκη Φθαρτή, φτιαγμένη από φθηνά και προσιτά υλικά, η μάσκα είναι μέρος από το όλον της φορεσιάς του μεταμφιεσμένου ενός δρώμενου. Είναι η ταύτιση και η ταυτοπροσωπία που οδηγεί στην υπέρβαση, που αποκτά χαρακτήρα μετεμψύχωσης και μετενσάρκωσης, εργαλείο του υποσυνειδήτου εκείνου που τη φορά. Η έκθεση «Μάσκες» από τη συλλογή του Γιώργη Μελίκη εγκαινιάστηκε στις 17 Φεβρουαρίου και θα διαρκέσει έως τις 10 Απριλίου 2016. Παρουσιάζονται πάνω από εβδομήντα μάσκες του Δωδεκαημέρου και της Αποκριάς, που χρησιμοποιούνται σε δρώμενα και μαγικοθρησκευτικές τελετές της λαϊκής παράδοσης. Προέρχονται από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας και μεταφέρουν σπάνιες αναφορές της συλλογικής συνείδησης, της ιστορικής ταυτότητας αλλά και της μνήμης: από τη Σίβα της Κρήτης μέχρι το Ισαάκιο του Διδυμοτείχου και από τη Σκύρο μέχρι τη Νέδουσα της Μεσσηνίας, κυρίως όμως από περιοχές της Μακεδονίας, τις Σέρρες, τη Δράμα, την Κοζάνη, την Ημαθία, την Καστοριά. Ο Γιώργης Μελίκης γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Μελίκη Ημαθίας, έναν τόπο που η λαογραφία προίκισε με τέσσερα κορυφαία έθιμα και λαϊκά δρώμενα: τα Αναστενάρια, τον Καλόγερο, τις Λαζαρίνες και τους Τζαμάλαρους, εξέλιξη των οποίων θεωρούνται τα σημερινά Ραγκουτσάρια. Εκεί δημιούργησε το «Εθνογραφικό Κέντρο Γιώργης Μελίκης - Κέντρο Έρευνας Μάσκας», το οποίο στεγάζεται σε ένα κτίριο 1.400 τ.μ. Μουσειολογικά, το υλικό που εκτίθεται στο κέντρο περιλαμβάνει δύο μεγάλες ενότητες από τον άυλο και τον υλικό πολιτισμό: ηχητικά, τηλεοπτικά και φωτογραφικά ντοκουμέντα, καθώς και συλλογές λατρευτικών αντικειμένων που σχετίζονται με τα Αναστενάρια, μάσκες, τάματα λαϊκής λατρείας, γελοιογραφίες κ.ά. Στο ισόγειο του κτιρίου λειτουργεί μόνιμη έκθεση με τα μέσα, τα αντικείμενα, τα ρούχα, τα σύμβολα, τις πληροφορίες, τις φωτογραφίες και τα τελετουργικά στοιχεία των πιο σημαντικών εθίμων της περιοχής. Το κέντρο αποτελεί τον φυσικό χώρο δράσης των κατοίκων, καθώς τα μεγάλα έθιμα της Μελίκης τελούνται σε αυτόν ακριβώς τον χώρο. Πληροφορίες: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Βασ. Όλγας 108, τηλ. 2310 295170. Είσοδος ελεύθερη.

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Περίπατος στην Αθήνα των περιηγητών

Θεσσαλονίκη

Ο κόσμος του Οδυσσέα Ελύτη Μια ιδιαίτερα φιλόδοξη και σημαντική έκθεση με τίτλο «Ο κόσμος του Οδυσσέα Ελύτη. Ποίηση και Ζωγραφική» διοργανώνεται από το Τελλόγλειο με αφορμή τη συμπλήρωση 20 χρόνων από τον θάνατο του μεγάλου ποιητή. Η έκθεση, που θα διαρκέσει από τον Μάρτιο έως τον Μάιο του 2016, θα περιλαμβάνει τρεις ενότητες: α) Τα ζωγραφικά έργα και τα κολλάζ του Ελύτη. β) Αποσπάσματα από αισθητικά του δοκίμια για μεγάλους ζωγράφους και γλύπτες, τα οποία θα συνοδεύονται από αντιπροσωπευτικά τους έργα. Στην ίδια ενότητα θα παρουσιάζονται χειρόγραφα του ποιητή, πρώτες εκδόσεις του και πλούσιο αρχειακό υλικό (το βραβείο Νόμπελ, έγγραφα κ.ά.). γ) Έργα διακεκριμένων σύγχρονων καλλιτεχνών, εμπνευσμένα από την ποίηση του Ελύτη. Την έκθεση επιμελείται ο Τάκης Μαυρωτάς, έχοντας τη συμπαράσταση της ποιήτριας Ιουλίτας Ηλιοπούλου. Έργα και υλικό δανείζουν το Μουσείο Μπενάκη, η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, η Εθνική Πινακοθήκη, το Ίδρυμα Θεοχαράκη και πολλοί καλλιτέχνες και συλλέκτες. Την έκθεση θα εγκαινιάσει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Π. Παυλόπουλος στις 18 Μαρτίου 2016 (20ή επέτειος θανάτου του ποιητή), ενώ θα τιμήσουν με την παρουσία τους σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων και τεχνών. Τη Δευτέρα 21η Μαρτίου 2016, παγκόσμια ημέρα ποίησης, το Τελλόγλειο Ίδρυμα διοργανώνει στο πλαίσιο της έκθεσης συναυλία του συνθέτη Γ. Κουρουπού με μελοποιημένη ποίηση του Ο. Ελύτη στο Βασιλικό Θέατρο. Πληροφορίες: Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ., Αγίου Δημητρίου 159, τηλ. 2310 247111. Γενική είσοδος 2,5 ευρώ.

Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο γιορτάζει φέτος τα 150 χρόνια από τη θεμελίωσή του, εγκαινιάζοντας ένα πανόραμα δράσεων, που φωτίζουν την ιστορία και την προσφορά του σε ποικίλους τομείς της ζωής της χώρας. Με αφορμή τη νέα περιοδική έκθεση «Ένα όνειρο ανάμεσα σε υπέροχα ερείπια… Περίπατος στην Αθήνα των περιηγητών, 17ος-19ος αιώνας», οργανώνει μια σειρά δράσεων και εκδηλώσεων που φωτίζουν διαφορετικές πτυχές των όψεων της Αθήνας. Τα 76 συνολικά εκθέματα περιλαμβάνουν έργα γλυπτικής και αρχειακά τεκμήρια από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, καθώς και χαρακτικά, ζωγραφικά έργα και εικονογραφημένες εκδόσεις από τη Συλλογή Έργων Τέχνης και τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων. Με αφορμή την έκθεση, οι αρχαιολόγοι και οι επιμελητές του μουσείου εγκαινίασαν τον Φεβρουάριο τους «Κυριακάτικους περίπατους», που φέρνουν στο φως άκρως ενδιαφέρουσες ιστορίες της πόλης μας, όπως είναι η ανατίναξη του Παρθενώνα, το 1687, ο τάφος του Άγγλου John Twedell, που στο τέλος του 18ου αιώνα ξεκίνησε ανασκαφές στην Αθήνα, η Αθηνά «Λένορμαν», η Αθηνά «του Βαρβακείου» κ.ά. Οι περίπατοι θα επαναληφθούν τις Κυριακές 13, 20 και 27 Μαρτίου και 10, 17 και 24 Απριλίου, ώρα 12.00. Παράλληλα, η φωτογραφική έκθεση «Άνθρωποι στα υπέροχα ερείπια των Αθηνών, από τον 19ο στον 20ό αιώνα», που συνεχίζεται έως τις 8 Μαΐου 2016 στο καφέ του Μουσείου, συμπληρώνει με τον καλύτερο τρόπο όλα αυτά που «αφηγούνται» τα εκθέματα της περιοδικής έκθεσης. Με αφετηρία την πρώτη φωτογραφική λήψη που έγινε το 1839 στην Ελλάδα, ξεδιπλώνεται ένα πανόραμα φωτογραφικών και τρισδιάστατων παρουσιάσεων με εκτυπώσεις και στερεοσκόπια του 1900. Η επιμέλεια της έκθεσης έγινε από τον ιστορικό τέχνης Χάρη Γιακουμή, υπεύθυνο του εκδοτικού οίκου Kallimages. Η είσοδος στο καφέ είναι ελεύθερη. Πληροφορίες: Για τους κυριακάτικους περίπατους, τηλ. 213 2144891. Για την περιοδική έκθεση, 213 2144800 & 213 2144856.

ΑΤΖΕΝΤΑ Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός | 13

ΑΛΚΥΩΝ Ε.Ε.

ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ Αλ. Σούτσου 2α Τρίπολη, 22100, τηλ. 2711 102648, info@alkyon-energy.gr www.alkyon-energy.gr

Ο αποτελεσματικός συνεργάτης του επαγγελματία, ή/και της επιχείρησης

για: • Την ελαχιστοποίηση έως και τον μηδενισμό του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας • Την δραστική μείωση του κόστους ζεστού νερού • Την επιτυχή ένταξη και χρηματοδότηση από τα προγράμματα ΕΣΠΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΝΟΜΟΥ Η ΑΛΚΥΩΝ Ε.Ε. έχει σημαντική εμπειρία: • • • •

Στην μελέτη – αδειοδότηση Αιολικών Πάρκων Στην μελέτη – κατασκευή Φωτοβολταϊκών Πάρκων Στην κατασκευή βιομηχανικών κτιρίων Στην αξιοποίηση των προγραμμάτων ΕΣΠΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΝΟΜΟΥ για την χρηματοδότηση επενδύσεων

Στην σημερινή συγκυρία επιτυγχάνουμε:

Μελέτες Κατασκευές Τεχνικών Έργων Φωτοβολταϊκά Συστήματα Εξοικονόμηση ενέργειας Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

• Την ελαχιστοποίηση του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας με μελέτη του φωτισμού και χρήση λαμπτήρων led. Η ελαχιστοποίηση μπορεί να φτάσει έως και τον μηδενισμό, με την εγκατάσταση ενός συστήματος ΑΠΕ, πχ ενός Φωτοβολταϊκού συστήματος, που θα λειτουργεί με το σύστημα του Ενεργειακού Συμψηφισμού, net metering. Δηλαδή θα παράγεις ηλεκτρική ενέργεια, που θα την καταναλώνεις. Αν σου περισσεύει θα την δίνεις στο δίκτυο. Αν δεν σου επαρκεί, θα την παίρνεις από το δίκτυο. Στο τέλος του χρόνου γίνεται συμψηφισμός, πράγμα που σημαίνει ότι με μια σωστή μελέτη, παύεις να πληρώνεις ηλεκτρικό ρεύμα. • Την μείωση κατά 80% τουλάχιστον των αναγκών κατανάλωσης πετρελαίου για ζεστό νερό. Αρκεί η εγκατάσταση ενός ηλιοθερμικού συστήματος, που αξιοποιεί τον ήλιο και αποθηκεύει την ενέργεια για χρήση όποτε την χρειάζεται ο χρήστης. Η εφαρμογή είναι ιδιαίτερα συμφέρουσα και αποδοτική για ενεργοβόρες επιχειρήσεις. Πχ ξενοδοχεία.

Για όλα τα παραπάνω, υπάρχει η δυνατότητα χρηματοδότησης κατά 40% τουλάχιστον από τα προγράμματα του ΕΣΠΑ και του ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΝΟΜΟΥ, που έχουν εξαγγελθεί και αναμένεται η ενεργοποίησή τους.

Φ/Β σταθμός 20KW με net metering σε τυροκομείο στο Κουρτάκι Αργους

Ηλιοθερμικό σύστημα σε ξενοδοχείο στην Κρήτη

Φ/Β σταθμός 20KW με net metering σε ζυθοποιία στην Κόρινθο

Τυποποιητήριο αγροτικών προϊόντων στο Ν. Ηραίο Αργους

Φυτώρια Εσπεριδοειδών Ελιάς - Πυρηνόκαρπων Σκαφιδάκι Αργολίδας, 212 00 Άργος Τηλ. / Fax. 27510 63442, 42302 Κιν. 6974649260, 6974779901 e-mail: info1@fitoria-faklaris.gr

Φυτώρια Αμπέλου 1ο χλμ. Άργους-Καρυάς, 212 00 Άργος Τηλ. / Fax. 27510 63442, 21334 Κιν. 6977655364, 6974779901 e-mail: info@fitoria-faklaris.gr

Παράδοση από το 1951

ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΑ ΤΥΡΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΡΟΖΗΣ & ΣΙΑ Ο.Ε. ΑΡΑΧΝΑΙΟ ΑΡΓΟΛΙ∆ΑΣ Τ. 27530-51356, 6977297285 Υπεύθυνος: Ρόζης Γεώργιος www.rozhs.gr

Ariston

∆οκιµάστε την επιτραπέζια µυζήθρα αλατισµένη µε ανθό της λιµνοθάλασσας Μεσολογγίου, τη βραβευµένη γραβιέρα Αραχναίου Ρόζη (χάλκινο µετάλλιο στον Πανελλήνιο διαγωνισµό γευσιγνωσίας ελληνικού γάλακτος & τυριού) αλλά και γεύσεις εµπνευσµένες από την ελληνική ύπαιθρο: γραβιέρα µε ακόπους κόκκους πιπεριού, µε άγρια ρίγανη, µε κοµµατάκια αποξηραµένης καυτερής πιπεριάς, µε τρούφα και µε κρόκο Κοζάνης. Όλα τα τυριά παράγονται αποκλειστικά από πρόβειο τοπικό γάλα, και ωριµάζουν φυσικά, κρατώντας όλα τα πλούσια αρώµατα και τις γήινες γεύσεις που χρειάζονται για να αναδειχτούν σε προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας. Τα προϊόντα µας θα τα βρείτε στα σούπερ µάρκετ ΚΡΗΤΙΚΟΣ & ΑΒ Βασιλόπουλος.

“The Very Best”

Η εταιρεία Ariston ξεκίνησε να δραστηριοποιείται το 1997 στουσ Γαργαλιάνουσ Μεσσηνίασ. Τα αδέλφια Αναστάσιοσ και Άγγελοσ ∆ούκασ “τόλµησαν” να εξαγάγουν λάδι στην Αµερική. Το τόλµηµα πέτυχε και έτσι δηµιουργήθηκε αρχικά η Ariston Specialties. Η τεράστια αµερικάνικη αγορά και οι αυξανόµενεσ ανάγκεσ τησ οδήγησαν τουσ ιδρυτέσ να δηµιουργήσουν την Ariston Hellas η οποία µπορεί να ανταπεξέλθει στην συνεχώσ αυξανόµενη ζήτηση και να υποστηρίζει µια τόσο απαιτητική αγορά. Ο στόχοσ είναι πλέον η ελληνική αγορά. Οι ιθύνοντεσ τησ εταιρείασ έχουν σκοπό να κάνουν τα προϊόντα τουσ γνωστά στο ευρύ κοινό και να το οδηγήσουν να δοκιµάσει την αυθεντική ελληνική γεύση των προϊόντων τησ εταιρείασ.¶ Τα προϊόντα που έχει η εταιρεία είναι: Εξτρα Παρθένο Ελαιόλαδο εξαιρετικήσ ποιότητασ, αρωµατικά ελαιόλαδα, πετιµέζι, µέλι, σταφίδα, µαρµελάδεσ, βαλσάµικα ξίδια µε ιδιαίτερεσ γεύσεισ, παραδοσιακά σαπούνια.

Α. Doukas & M. Douka O.E. Gargaliani 24400 Greece aristonhellas@gmail.com - www.ariston-oliveoil.gr Tel.: +30 27630 22322, +30 6987.797582, +30 6982.490909

Κάθε Προϊόν µασ είναι Υψηλήσ Ποιότητασ. Κάθε Προϊόν µασ είναι Άριστον.

18 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Νάουσα

Του οίνου, της γεύσης, της αποκριάς…

Στολισμένη με κατάφυτα πάρκα, ειδυλλιακούς καταρράκτες και πολύβουα ποτάμια, η Νάουσα απλώνεται νωχελικά στις ανατολικές υπώρειες του Βερμίου και ξέρει καλά να «μεθάει» τις αισθήσεις μας… Χαρείτε την βολτάροντας στα πάρκα της, συμμετέχοντας στο αποκριάτικο ξεφάντωμα με «Γενίτσαρους και Μπούλες» και απολαμβάνοντας τις πλούσιες γεύσεις της, που θα τις συνοδεύσετε με ένα ποτήρι βαθυκόκκινο Ξινόμαυρο… Ιωάννα Παραβάλου

20 | www.epathlo.gr

Ιωάννα Παραβάλου, Νίκος Μπάμπος

«Γενίτσαροι και Μπούλες» έτοιμοι για ξεφάντωμα – χαρακτηριστικές είναι οι κέρινες προσωπίδες, που δένονταν με μεταξωτό ζωνάρι Γλιστρώντας με τα σκι μας στις πλαγιές του Χιονοδρομικού 3-5 Πηγάδια…

Ξετρυπώνοντας τις ομορφιές της… Λίγο πριν από την είσοδο στην πόλη της Νάουσας, θα σταματήσουμε για να θαυμάσουμε τους καταρράκτες του ποταμού Αραπίτσα να πέφτουν εντυπωσιακοί μέσα σε κατάφυτο τοπίο που συναρπάζει. Καθώς μπαίνουμε στην πόλη, αντικρίζουμε τη «ζωντανή» παράσταση με τον περιστρεφόμενο υδροτροχό, λαξευμένη πάνω στον πωρόλιθο, με φόντο τον ναό του Αγίου Γεωργίου. Με μέσα αρχιτεκτονικά, μηχανολογικά, φυτοτεχνικά και καλλιτεχνικά, παρουσιάζει συμβολικά τα στοιχεία της Νάουσας (νερό - βιομηχανία - γεωργία - βλάστηση). Πρόκειται για μια βραβευμένη ιδέα του γεωπόνου κ. Νίκου Μπάμπου, που μας προϊδεάζει για τις μοναδικές ομορφιές της πόλης.

Εκλεκτά κρασιά θα δοκιμάσουμε στα οινοποιεία της Νάουσας Νάουσα | 21

Από το 1987, η Νάουσα είναι χαρακτηρισμένη ως η «Πόλη του Οίνου και της Αμπέλου»

Βολτάροντας στις γειτονιές της, θα φτάσουμε στην κεντρική πλατεία Καρατάσου, όπου υψώνεται ο πανύψηλος οβελίσκος, δίπλα σ’ ένα σιντριβάνι, για να συνεχίσουμε ως το Δημαρχείο, όπου βρίσκεται ο Πύργος-ρολόι, σήμα κατατεθέν της πόλης. Αξίζει μια επίσκεψη στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο (τηλ. 23320 21713), που περιλαμβάνει τη συλλογή του Λυκείου Ελληνίδων Νάουσας. Βόλτα με τα πόδια θα πάμε και στο Δημοτικό Πάρκο Κιόσκι, μια όαση 30 στρεμμάτων, στην καρδιά της πόλης, που είναι στολισμένο με πολύχρωμα λουλούδια, πανύψηλα δέντρα και θάμνους, καθώς και μια λιμνούλα με κύκνους. Μαρμάρινα αγάλματα αφιερωμένα σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα, διάσπαρτα στον χώρο, τραβούν την προσοχή μας. Η θέα από εδώ ψηλά προς τον κάμπο της Θεσσαλονίκης με τις ροδακινιές είναι μαγευτική! Χαλαρές βόλτες θα κάνουμε και στο ειδυλλιακό Πάρκο του Αγίου Νικολάου, με τα αιωνόβια πλατάνια, τον ποταμό Αραπίτσα και τη λιμνούλα με τις πάπιες... Γύρω από την πλατεία και στα κοντινά δρομάκια θα βρούμε πολλά καφέ και ταβέρνες, για να ξεκουραστούμε και να απολαύσουμε γεύσεις παραδοσιακές και πεντανόστιμες. Σημαντική θέση στην τοπική γαστρονομία κατέχουν οι πίτες με σπιτικό φύλλο, που κοσμούσαν γευστικά κάθε εποχή του χρόνου. Για τη γέμιση επιλέγονται τα χορταρικά εποχής και το ντόπιο τυρί μπάτσιο ή το κρέας. Λατρεμένες πίτες είναι η μπατσιόπιτα, η πρασοκρεατόπιτα, η κρεμμυδόπιτα, η κολοκυθόπιτα, η σπανακόπιτα με σουσαμέλαιο, αλλά και η γλυκιά ρυζόπιτα. Από τα καλύτερα πιάτα θεωρούνται το αγριογούρουνο με κάστανο και ρύζι, το ζυγούρι στη γάστρα με Ξινόμαυρο, το χοιρινό με σέλινο ή

Περνώντας το ξύλινο γεφυράκι, θα θαυμάσουμε τους μικρούς καταρράκτες μέσα στο πράσινο (στον Χώρο Θυσίας των Ναουσαίων). 22 | www.epathlo.gr

Ο τρύγος στα αμπέλια γίνεται παραδοσιακά, με χειρωνακτική εργασία και ευλάβεια

Οι εντυπωσιακοί καταρράκτες του ποταμού Αραπίτσα λίγο πριν μπούμε στη Νάουσα

Ο οινολόγος Κωστής Δαλαμάρας ταΐζει σταφύλια το άλογό του λάχανο στην κατσαρόλα, αλλά και ψητό στη γάστρα με αμπελόφυλλα και λευκό κρασί. Το μοσχαράκι «παντρεύεται» με κάστανα, δαμάσκηνα ή κυδώνια, ενώ η τηγανιά γίνεται με χοιρινό, λιαστή ντομάτα, κρεμμύδι, πιπεριά ή μανιτάρια. Στο «Χάραμα», στο Αρκοχώρι της Νάουσας, αλλά και στα «Οινομαγειρέματα», στο κέντρο της πόλης, θα δοκιμάσουμε πολλές παραδοσιακές συνταγές. Την τοπική γαστρονομία ολοκληρώνουν οι μαρμελάδες και τα γλυκά του κουταλιού με φρούτα του τόπου (ροδάκινα, μήλα, βερίκοκα, κεράσια). Στη Νάουσα θα επισκεφθούμε τον Χώρο Θυσίας των Ναουσαίων στο Ολοκαύτωμα του 1822, στη θέση Στουμπάνοι, με ωραία θέα στην πόλη. Στην πίσω μεριά του δρόμου, κατηφορίζουμε με τα πόδια στο ξύλινο γεφυράκι, για να δούμε τα νερά του ποταμού Αραπίτσα να σχηματίζουν ειδυλλιακούς καταρράκτες, ύψους

Δοκιμάστε «χανούμισσα» και παραδοσιακά «μπομπάρια», μπατσιόπιτα, κρεμμυδόπιτα και πρασοκρεατόπιτα, αλλά και αγριογούρουνο με κάστανο και ρύζι, ζυγούρι στη γάστρα με Ξινόμαυρο, χοιρινό με λάχανο, και ψητό στη γάστρα με αμπελόφυλλα και λευκό κρασί.

Νάουσα | 23

Οι «Γενίτσαροι και οι Μπούλες» είναι το πιο φημισμένο αποκριάτικο έθιμο της Βόρειας Ελλάδας.

Το αποκριάτικο έθιμο παραμένει ζωντανό έως σήμερα χάρη στο μεράκι των ανθρώπων του Ομίλου «Γενίτσαροι και Μπούλες της Νάουσας»

50 μ., μέσα σε πλούσια βλάστηση. Σε κοντινή απόσταση από την πόλη με αυτοκίνητο, ιδιαίτερο πολιτιστικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν ο αρχαιολογικός χώρος της Σχολής του Αριστοτέλη, στη θέση της αρχαίας πόλης Μίεζα, καθώς και οι Μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων. Μια εξόρμηση λίγων χιλιομέτρων με το αυτοκίνητο θα μας φέρει, μέσα από μια μαγευτική διαδρομή, στο γραφικό Αρκοχώρι (ή Αρκουδοχώρι), με παλιά πέτρινα σπίτια πάνω σ’ έναν κατάφυτο λόφο. Γενίτσαροι και Μπούλες! Τα δύο τελευταία Σαββατοκύριακα της Αποκριάς, η πόλη ξεφαντώνει με τον δικό της παραδοσιακό τρόπο. Οι «Γενίτσαροι και οι Μπούλες» είναι το πιο φημισμένο αποκριάτικο έθιμο της Βόρειας Ελλάδας, ένα χορευτικό δρώμενο που μέσα του κρύβει στοιχεία από την παράδοση της περιοχής, αλλά και από τους αγώνες της Νάουσας κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Ας δούμε τι μας αφηγείται για το έθιμο ο κ. Αριστείδης Τόσιος, Πρόεδρος του Ομίλου «Γενίτσαροι και Μπούλες της Νάουσας» για την προστασία και την προβολή των χορών και του εθίμου: «Αν και η πόλη της Νάουσας ιδρύθηκε στα τέλη του 14ου αιώνα στη σημερινή της τοποθεσία, εντούτοις οι κάτοικοι της νέας αυτής πόλης προέρχονταν από τις γύρω ορεινές περιοχές του Βερμίου Όρους, όπου είχαν καταφύγει μετά την καταστροφή των πατρογονικών τους εστιών, όπως οι Αιγές, η αρχαία Μίεζα και 24 | www.epathlo.gr

Οι χοροί και τα γλέντια στην πλατεία της Νάουσας κρατούν έως τα ξημερώματα… άλλες περιοχές, κατάφεραν και διαφύλαξαν και μετέφεραν αναλλοίωτα ορισμένα έθιμα, των οποίων οι ρίζες χάνονται στην αρχαιότητα. Πιθανόν, διάφορες γιορτές οι οποίες πραγματοποιούνταν στις αρχές της άνοιξης για την υποδοχή της αναγεννώμενης φύσης, προς τιμήν του θεού του κρασιού αλλά και του Κάτω Κόσμου Διονύσου, αλλά και συμβολικά ως τελετές μύησης των νέων, διατηρήθηκαν και μετά τον εκχριστιανισμό των κατοίκων. Οι ιδιαίτερες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες που επικράτησαν στην περιοχή μας στο διάβα των καιρών, μπόλιασαν το ολοζώντανο αυτό έθιμο, ώσπου απέκτησε την τελική του μορφή στα χρόνια του οθωμανικού ζυγού. Μπορούμε να πούμε ότι το έθιμο, αν και παραμένει ζωντανό έως τις μέρες μας, εντούτοις διακατέχεται από αυστηρότητα ως προς την τέλεση του εθιμοτυπικού, του δρομολογίου γύρω από τα όρια της παλιάς πόλης, των χορών και ως προς την ενδυμασία των συμμετεχόντων, οι οποίοι είναι αποκλειστικά έφηβοι που έχουν ενηλικιωθεί. Επίσης, άνδρας υποδύεται και το τιμώμενο πρόσωπο, την Μπούλα, τη νύφη δηλαδή, η οποία ενδεχομένως συμβολίζει την αναγεννώμενη άνοιξη και την κυκλική νεκρανάσταση της φύσης. Κατά τη δύσκολη περίοδο της Τουρκοκρατίας, το έθιμο συνδέθηκε άμεσα με τους εθνικούς μας αγώνες για την ανεξαρτησία. Κατά την περίοδο εκείνη, η βασική έννοια της νεκρανάστασης και της αναγέννησης, που τονίζεται μέσα από το έθιμο, αντικατόπτριζε την αναγέννηση του ελληνικού έθνους μέσα από τις στάχτες της σκλαβιάς. To έθιμο ξεκινάει σε έντονη συγκινησιακά ατμόσφαι-

Μαρμάρινο άγαλμα στο Δημοτικό Πάρκο Κιόσκι

Πλημμυρισμένο με πλατάνια, λίμνες και ποτάμια, το Πάρκο του Αγίου Νικολάου προσφέρεται για περπάτημα

Ξύλινα γεφυράκια και λιμνούλες με πάπιες στολίζουν το Δημοτικό Πάρκο Κιόσκι ρα, με την προετοιμασία και το ντύσιμο του χορευτή εντός του σπιτιού. Παλαιότερα, το ντύσιμο ξεκινούσε το βράδυ του Σαββάτου, παραμονές Αποκριάς, όπου τα φυλαχτά, τα ασήμια και οι αλυσίδες ράβονταν ένα προς ένα. Τελευταία δένεται περίτεχνα στην κεφαλή η κέρινη προσωπίδα με το μακρύ μεταξωτό ζωνάρι μήκους τεσσάρων μέτρων. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι χορευτές δεν ξεντύνονταν μετά το πέρας της πρώτης ημέρας, αλλά τους τύλιγαν με ένα σεντόνι ή λαγοκοιμόντουσαν καθισμένοι σε μια καρέκλα. Φανταστείτε τι αντοχές χρειαζόταν ένας χορευτής που έπρεπε να χορεύει ολημερίς με το βάρος της στολής και πολλές φορές βρεγμένος... Το έθιμο περιλαμβάνει το εθιμοτυπικό μάζεμα των χορευτών, την άδεια από τον Δήμαρχο, την «οριοθέτηση-καθαρμό» της παλαιάς πόλης με ενδιάμεσες στάσεις για χορό... Αφού ολοκληρωθεί η συμβολική περιτείχιση της πόλης, βγαίνουν οι προσωπίδες. Συνεχίζονται οι χοροί και συμμετέχουν οι παλαιοί ως ένδειξη σεβασμού για την προσφορά τους στο έθιμο. Τη Δευτέρα ακολουθεί το τραπέζωμα των χορευτών σε σπίτια των οικογενειών τους, με άφθονο χορό και τραγούδι. Στο κλείσιμο του εθίμου, μαζεύονται οι

χορευτές, σχηματίζοντας έναν κύκλο με τα σπαθιά τοποθετημένα με την αιχμή στο χώμα. Τελειώνουν επιβεβαιώνοντας τη φράση «Ό,τι είπαμε και δεν είπαμε, εδώ να μείνει», χτυπώντας τα σπαθιά μεταξύ τους. Στη συνέχεια σηκώνουν ψηλά τον οργανοπαίκτη φωνάζοντας «Πάντα άξιος». Το έθιμο τελείται κάθε χρόνο ζωντανά με μεγάλο σεβασμό και αυστηρότητα από τα ενεργά μέλη του Ομίλου «Γενίτσαροι και Μπούλες», τους χορευτές, μετά από προετοιμασία που διαρκεί όλο τον χρόνο και γίνεται με όλο το μεράκι και την αγάπη τους για τη διατήρηση της παράδοσης του τόπου. Παράδοση στο εκλεκτό κρασί Από το 1987, η Νάουσα έχει χαρακτηριτεί ως η «Πόλη του Οίνου και της Αμπέλου». Στην περιοχή βρίσκονται πολλά και σημαντικά οινοποιεία (Κτήμα Κυρ Γιάννη, Διαμαντάκου, Τσάνταλη, Βαένι, Δαλαμάρα κ.ά.). Για να μάθουμε περισσότερα γύρω από τη μεγάλη της παράδοση στον χώρο του κρασιού, επισκεφθήκαμε το Οινοποιείο Δαλαμάρα και μιλήσαμε με τον οινολόγο Κωστή Δαλαμάρα, ο οποίος συγκαταλέγεται ανάμεσα στα 30 ανερχόμενα ταλέντα του Νάουσα | 25

Άποψη του Χιονοδρομικού Πάρκου 3-5 Πηγάδια, καθώς ανεβαίνουν τα λιφτ παγκόσμιου οινικού χώρου, σύμφωνα με το Wine & Spirits. To 1840, ο Ιωάννης Γεωργίου Δαλαμάρας δημιούργησε τον πρώτο του αμπελώνα στη Νάουσα. Ενάμιση αιώνα αργότερα, το 1993, ο Γιάννης Κων/νου Δαλαμάρας με τη σύζυγό του Κατερίνα ανέλαβαν το οικογενειακό οινοποιείο και άνοιξαν τις πύλες του στους επισκέπτες. Το οινοποιείο βρίσκεται λίγα μέτρα πριν από την είσοδο της πόλης, εντός της ζώνης ΠΟΠ Νάουσα, και είναι περιτριγυρισμένο από τον αμπελώνα. Το Ξινόμαυρο είναι η κυρίαρχη ποικιλία του αμπελώνα, ενώ είναι το μοναδικό οινοποιείο της περιοχής που καλλιεργεί την ερυθρή ποικιλία νεγκόσκα. «Η Νάουσα έχει μεγάλη παράδοση στον χώρο του κρασιού. Αναφορές βρίσκουμε μεταξύ άλλων στη Μελετίου γεωγραφία ως “πόλη ξακουστή για τον εξαίρετο οίνο της”, ενώ και ο Γάλλος Πουκεβίλ στα ταξίδια του στη Μακεδονία τονίζει πως το κρασί της Νάουσας πουλιόταν σε διπλή τιμή από όλα τα κρασιά της Οθωμανικής τότε Aυτοκρατορίας και ήταν αντίστοιχο των κρασιών της Βουργουνδίας», μας εξηγεί ο οινολόγος Κωστής Δαλαμάρας. Το Μαύρο Ναούσης, όπως λέγονταν τότε το Ξινόμαυρο, είχε το πλεονέκτημα να ταξιδεύει αποστάσεις χωρίς να αλλοιώνονται τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά λόγω της καλής του οξύτητας και της μεγάλης περιεκτικότητας σε πολυφαινόλες, που δρούσαν ως φυσικοί αντιοξειδωτικοί 26 | www.epathlo.gr

παράγοντες. Το 1920 η φυλλοξήρα έφτασε στην Ελλάδα και οι εξαγωγές σταμάτησαν. Ο αμπελώνας ορθοποδούσε με αργούς ρυθμούς μέχρι το 1970, όταν η Νάουσα έγινε μία από τις πρώτες ζώνες ΠΟΠ στην Ελλάδα και άρχισε η μεγάλη ανάκαμψη. Πέραν του Ξινόμαυρου, στη Νάουσα καλλιεργούνταν παραδοσιακά και το λευκό Πρεκνιάρικο. Στη ζώνη ΠΟΠ της Νάουσας δραστηριοποιούνται σήμερα περίπου 20 οινοποιεία, τα περισσότερα είναι επισκέψιμα και δημιούργησαν από κοινού το Νάουσα Οίνος / Naoussa Wine - Σύνδεσμος Οινοποιών & Αμπελουργών Νάουσας. Τα κρασιά του οινοποιείου Δαλαμάρα (www.dalamarawinery.gr, www.dalamara. gr) είναι πιστοποιημένα σε βιολογική καλλιέργεια από το 1996, και εξάγονται σε Ευρώπη, Αμερική και Ιαπωνία. Το οινοποιείο είναι επισκέψιμο καθημερινά για ξεναγήσεις και γευσιγνωσίες, ενώ φιλοξενεί πολιτιστικές ή κοινωνικές εκδηλώσεις. Στον ίδιο χώρο λειτουργεί από τον Οκτώβριο έως τον Νοέμβριο και το παραδοσιακό αποστακτήριο, όπου παράγεται το τσίπουρο του κτήματος. Οι οινόφιλοι που επισκέπτονται το οινοποιείο, ξεναγούνται στον αμπελώνα, το οινοποιείο και το κελάρι, το παραδοσιακό ρακοκάζανο, τον εκθεσιακό χώρο και το μέρος όπου μπορούν να δοκιμάσουν τη βασική γκάμα των κρασιών. Το Ξινόμαυρο συνοδεύει ιδανικά όλα τα κρεατικά. «Πρωταγωνιστεί», όμως, και σε συνταγές όπως η «χανούμισσα», τα «μπομπάρια», το ζυγούρι στη γάστρα, το χοιρινό με λάχανο. Δυναμιτίζει, ωστόσο, και τις γλυκές παραδοσιακές γεύσεις του τόπου, όπως οι μουστόπιτες, οι «κόρες», τα σουτζούκια και ο παραδοσιακός στριφτός μπακλαβάς της Νάουσας, ο γκρακλιάνος, με χειροποίητο φύλλο, καρύδια και σιρόπι με μέλι από μούστο. (Τον καλύτερο γκρακλιάνο της Νάουσας απολαύσαμε στο μαγαζάκι «της Ευγενίας».)

Στο χιονοδρομικό λειτουργεί snow bus snowmobile, που προσφέρει μια βόλτα στις μαγευτικές δασικές διαδρομές, αλλά κι ένα ολοήμερο ski-safari στις κορυφές του Βερμίου μέχρι το Σέλι.

Η μαγεία του χιονιού στις βουνοκορφές του Βερμίου Χιονοδρομικό 3-5 Πηγάδια Για τους λάτρεις του σκι, η Νάουσα προσφέρεται και για άφθονο παιχνίδι στο χιόνι. Στο Χιονοδρομικό Κέντρο 3-5 Πηγάδια (www.3-5pigadia.gr), που βρίσκεται σε απόσταση 17 χιλιομέτρων από την πόλη, έχουμε τη δυνατότητα να γλιστρήσουμε με τα σκι μας στις κατάλευκες πίστες, χρησιμοποιώντας έναν από τους επτά σύγχρονους αναβατήρες του. Μεγάλο πλεονέκτημα είναι το σύστημα τεχνητής χιόνωσης, που έχει εγκατασταθεί και υποστηρίζει τη λειτουργία του. Το χιονοδρομικό έχει και αθλητικό χαρακτήρα, καθώς στο μεγαλύτερο μέρος του έχει κόκκινες πίστες (Κεντρική - Αριστοτέλης, Λούκι), ενώ η ύπαρξη της μαύρης πίστας (Φίλιππος) ανεβάζει την αδρεναλίνη στα ύψη. Φυσικά, και οι αρχάριοι θα χαρούν το σκι, αφού πάρουν μαθήματα από έμπειρους δασκάλους και εξασκηθούν στην πίστα Παράδεισος. Στο χιονοδρομικό λειτουργεί snow bus - snowmobile, που προσφέρει μια βόλτα στις μαγευτικές δασικές διαδρομές, αλλά κι ένα ολοήμερο ski-safari στις κορυφές του Βερμίου μέχρι το Σέλι. Λειτουργεί επίσης ξενοδοχείο με εστιατόριο και ένας ξενώνας. Για να χαλαρώσουμε, θα πιούμε μια αχνιστή σοκολάτα σ’ ένα από τα τέσσερα σαλέ του, δίπλα στο αναμμένο τζάκι... Από το σαλέ Κορυφής, η θέα είναι συναρπαστική!

Στα βιβλιοπωλεία της Νάουσας (αλλά και της Αθήνας) θα αναζητήσουμε το βιβλίο Αυτοφυή φυτά και βότανα του Βερμίου, με αναφορές στον Διοσκουρίδη, του γεωπόνου - Προϊσταμένου Πράσινου Δήμου Νάουσας αλλά και φωτογράφου κ. Νίκου Μπάμπου (εκδόσεις Κυριακίδη). Ένα λεύκωμα και ταυτόχρονα οδηγός εύρεσης φυτών-βοτάνων, φωτογραφημένων στο φυσικό τους περιβάλλον, αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα όταν τεκμηριώνεται μέσα από αναφορές στους κώδικες του έργου του Διοσκουρίδη Περί ύλης ιατρικής.

Απολαμβάνοντας το snowboard στις χιονισμένες πλαγιές… Νάουσα | 27

30 | ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

Σμόκοβο

Τα μυστικά του νερού

Θάλεια Νουάρου Θάλεια Νουάρου, Χρήστος Μιχαλόπουλος, Άγγελος Χαϊδάς

Σκόρπιες θεραπευτικές πηγές, το δαντελωτό της λίμνης του Σμοκόβου, ο Σοφαδίτης ποταμός, το κελάηδημα των ρεμάτων και λίμνες «μυστικές» μες σε παρθένα ελατοδάση… Ανεξερεύνητες τούτες οι πλαγιές των Αγράφων, μας ξεναγούν στους ιστορικούς τους οικισμούς με τα σπάνια θρησκευτικά κειμήλια, μας ανεβάζουν σε αρχαία μονοπάτια να αγναντέψουμε από ψηλά τον απέραντο θεσσαλικό κάμπο με φόντο τις κορυφογραμμές ολόκληρης της Πίνδου... Είναι αλήθεια πως η διαδρομή που σε φέρνει από την Αθήνα μέχρι τη λίμνη και τη λουτρόπολη του Σμοκόβου δεν σε προϊδεάζει για τις ομορφιές που κρύβει το τοπίο στα ορεινά του Δήμου Σοφάδων, νοτιοανατολικά του νομού Καρδίτσας. Φύση παρθένα, τόποι πρωτοφανέρωτοι, χωρίς πρόσθετα φτιασίδια, και άνθρωποι απλοί, που σου ανοίγουν με χαρά το σπίτι και τον καφενέ τους, και σου αποκαλύπτουν τα μυστικά του τόπου τους. Θες η έλλειψη υποδομών, γνώσης, 32 | www.epathlo.gr

Τι πιο όμορφο από το να ξεκινά η μέρα σου με ένα ζεστό μπάνιο με θέα το ορεινό ανάγλυφο των Αγράφων. Μια ατμοσφαιρική πισίνα, στα 400 μέτρα υψόμετρο, γιατρεύει, χαλαρώνει, αναζωογονεί… Πολυτέλειες εδώ δεν θα βρεις. Αν και δεν υπάρχει μεγαλύτερη πολυτέλεια από την ίδια την ενέργεια του νερού, που στα μέρη αυτά ξεδιπλώνεται σε όλο της το μεγαλείο.

προβολής και ιδιωτικής πρωτοβουλίας, τα μέρη αυτά παραμένουν αναξιοποίητα τουριστικά – ανέγγιχτα θαρρείς, γι’ αυτό και τόσο αγνά μες στη γοητευτική τους μοναξιά... Το καλύτερο σπα της Ελλάδας Γνωστές από την αρχαιότητα, οι ιαματικές πηγές του Σμοκόβου γνώρισαν μέρες ένδοξες. Οι πρώτοι μόνιμοι λουτήρες στήθηκαν το 1662 από δυο εύπορους Σμοκοβίτες εμπόρους, ενώ αργότερα τα λουτρά επισκέπτονταν συχνά ο Αλή Πασάς μαζί με τα στρατεύματά του προκειμένου να γιατρευτούν από την ψώρα. Από το 1882, τη διαχείρισή τους αναλαμβάνει το ελληνικό κράτος και το 1923, μετά τη διάνοιξη του δρόμου που ένωνε την Καρδίτσα με το Σμόκοβο, χτίστηκε το πρώτο –πρωτοποριακό για την εποχή του– υδροθεραπευτήριο. Το 1943, η εγκατάσταση ανατινάχτηκε από τα γερμανικά στρατεύματα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, τα λουτρά γίνονται κοινοτικά οπότε στήνεται ένα υπερσύγχρονο κέντρο υδροθεραπείας, μια κανονική λουτρόπολη, που μέχρι τις αρχές του ’90 δεχόταν ετησίως δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες. Εξοπλισμένη με πισίνα, χαμάμ, σάουνα, ατομικούς λουτήρες με υδρομασάζ, αίθουσα μασάζ αλλά και πλήρως εξοπλισμένο γυμναστήριο, προσφέρει επιπλέον δυνατότητα διαμονής σε έναν από τους πέντε δημοτικούς ξενώνες της. Θερμομεταλλικά, αλκαλικά και θειούχα, τα νερά αναβλύζουν από τα έγκατα της γης με τη θερμοκρασία τους να κυμαίνεται, ανάλογα με την εποχή, από 29 έως 42°C. Τα οφέλη τους πολλά. Πέρα από τη χαλάρωση και την ευεξία που προσφέρουν σε σώμα και νου, ενδείκνυνται για παθήσεις του μυοσκελετικού, δερματικές και γυναικολογικές ασθένειες, ενδροκρινολογικά προβλήματα και ρευματοπάθειες, ενώ είναι κατάλληλα και για ποσιθεραπεία. Η πισίνα που προστέθηκε τελευταία στο υδροθεραπευτήριο αποτελεί το hot spot ολόκληρης της εγκατάστασης. Η εμπειρία του μπάνιου στα 400 μ. υψόμετρο με τη θέα

Στην ατμοσφαιρική πισίνα του υροθεραπευτηρίου της φύσης από το γύρω τζαμωτό και το φως του ήλιου που εισχωρεί σε δέσμες από τη γυάλινη οροφή είναι πραγματικά μοναδική. Το νερό τοπικά αναβλύζει με πίεση, κάνοντας φυσικό μασάζ σε μέση, γόνατα, αυχένα, πλάτη, και δεν έχεις παρά να αφεθείς στη δύναμή του. «Είναι εξαιρετικά και για το πρόσωπο», θα μου πει μια λουόμενη που κάνει μασάζ κάτω από τον μικρό καταρράκτη της ιαματικής δεξαμενής. Είναι πράγματι το πυριτικό οξύ που μαζί με τις αλκαλικές και θειούχες ενώσεις συμβάλλουν στη βελτίωση της επιδερμίδας, καθώς και στην αντιμετώπιση της ακμής. Σαββάτο πρωί και η πισίνα υποδέχεται τους επισκέπτες της, οι οποίοι αυτήν την εποχή κατεβαίνουν ως επί το πλείστον από τη γειτονική Καρδίτσα. Μετά το απολαυστικό μπάνιο σειρά έχει η επίσκεψη στον χώρο της σάουνας ή του χαμάμ για ακόμη περισσότερη χαλάρωση αλλά και θεραπευτικές εισπνοές – το δυνατό χαρτί του υδροθεραπευτηρίου. Χρόνιες παθήσεις του αναπνευστικού, άσθμα και βρογχίτιδες βρίσκουν εδώ γιατρειά, τα συμπτώματα ανακουφίΣμόκοβο | 33

Παρέα με τον Ονοχώνο

Νεότευκτη η λίμνη του Σμοκόβου, μιας και φτιάχτηκε μόλις το 2002, προσφέροντας μία ακόμη υδάτινη πινελιά σε τούτο το ορεινό ανάγλυφο.

34 | www.epathlo.gr

ζονται… Αρωγή για τους καπνιστές και τους κατοίκους των μεγάλων πόλεων, προστατεύουν ταυτόχρονα από τα κρυολογήματα του χειμώνα. Ως καπνίστρια, μπορώ να επιβεβαιώσω ότι τα λίγα λεπτά μέσα στο θεραπευτικό χαμάμ έκαναν τη δουλειά τους. Η αναπνοή ανοίγει αμέσως, αποκτά βάθος και έκταση, νιώθεις πως καθαρίζεις... Ιαματικά νερά με παρόμοια οφέλη για το αναπνευστικό βρίσκονται μόνο στο Λάντεκ της Γερμανίας, μόνο που εδώ τόσο το φυσικό περιβάλλον –περιστοιχισμένο από δρυοδάση– όσο και το εξαιρετικό κλίμα της περιοχής δρουν πολύ πιο ευεργετικά για τον οργανισμό. Την καλοκαιρινή περίοδο, στις εγκαταστάσεις λειτουργούν συσκευές για ατομικές εισπνοές αλλά και ρινοπλύσεις, που βοηθούν στην αντιμετώπιση χρόνιων ιγμορίτιδων. «Τέτοιου είδους παροχές υπάρχουν αποκλειστικά εδώ και στα λουτρά της Κυλλήνης», θα μου εκμυστηρευτεί η Λίλια Κιρτσά. «Είναι εξαιρετικά ωφέλιμες για το αναπνευστικό, δεν είναι τυχαίο ότι μεγάλο μέρος των επισκεπτών μας καταφθάνουν εδώ από την Πτολεμαΐδα…» Η ίδια έχει αναλάβει και λειτουργεί τον χώρο του μασάζ. Ο καλύτερος τρόπος για να κλείσεις την επίσκεψή σου εδώ: απολαυστικό μασάζ με αιθέρια έλαια και χαλαρωτική μουσική σε έναν χώρο μικρό και ζεστό, διακοσμημένο λιτά, με αγάπη και αισθητική. Βγήκαμε… καινούργιοι! Ένα καφεδάκι δίπλα στου Λουκά –αν και οι ντόπιοι ξεκίνησαν ήδη τα τσίπουρα– κι έτοιμοι για αναχώρηση. Το καφέ-εστιατόριο του υδροθεραπευτηρίου προσφέρει τις υπηρεσίες του μέχρι τις 6 το απόγευμα. Λίγο το ντεκόρ, οι φυσικές παρουσίες, η αρχιτεκτονική των γύρω κτισμάτων, το εναλλακτικό περίπτερο του Βάιου με τα όσπρια, τις χυλοπίτες, τα γλυκά του κουταλιού και

Η τεχνητή λίμνη του Σμοκόβου ο Μητροπάνος στη διαπασών, σε μεταφέρουν σε σκηνικό της δεκαετίας του 1980. Το cult, όταν είναι αυθεντικό, έχει το γούστο του κι εμείς το χαρήκαμε στο έπακρο. Άλλωστε μετά την ολοκληρωμένη εμπειρία των λουτρών, νιώθεις τόσο χαλαρός, γεμάτος ευεξία κι ενέργεια, που όλα τα άλλα μοιάζουν λεπτομέρειες! Υδάτινες διαδρομές Η ευρύτερη περιοχή του Σμοκόβου από μια άποψη είναι ευλογημένη: γεμάτη σκόρπιες ιαματικές πηγές, με το νερό να ρέει άφθονο παντού. Παρέα με τον Λουκά και σύντροφο τον θρυλικό Ονοχώνο, θα κινήσουμε να ανακαλύψουμε τα υδάτινα μυστικά της γύρω περιοχής. Γνωστός και ως Σοφαδίτης ή Ρεντινιώτης, είναι παραπόταμος του Πηνειού, που πηγάζει από τη γειτονική Ρεντίνα γεμίζοντας τη λίμνη του Σμοκόβου, σκορπώντας στο διάβα του ζωή. Στις όχθες του πυκνά πλατανοδάση στολίζουν με το χρώμα και τον ίσκιο τους το τοπίο. Γυμνά αυτήν την εποχή, αιχμάλωτα μιας χειμερίας νάρκης, δεν παύουν να γοητεύουν. Μια παράκαμψη μέχρι το Θραψίμι για να απολαύσεις από ψηλά τη θέα ολόκληρου του θεσσαλικού κάμπου – μια χέρσα και εύφορη θάλασσα, ένα πολύχρωμο χαλί στα πόδια σου… Πίσω, στον δρόμο για Βαθύλακκο, το εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας σε μια όμορφα διαμορφωμένη τοποθεσία πλάι στο ποτάμι, προσφέρεται για στάση και –γιατί όχι– στάθμευση, ενώ λίγο πιο κάτω ένας μικρός αναπαλαιωμένος νερόμυλος δείχνει στους επισκέπτες πώς αλέθανε τα σιτηρά. Προορισμός μας οι πηγές Σουλαντά, ανάμεσα στον Βαθύλακκο και το Αηδονοχώρι, που αναβλύζουν από τέσσερα διαφορετικά σημεία στα 500 μ. υψόμετρο, σε ένα πρωτόγονο περιβάλλον μέσα στη φύση. Ένα κρυφό χωμάτινο μονοπάτι –γνωστό σε όλους τους ντόπιους– μας οδηγεί στις υποτυπώδεις μικρές εγκαταστάσεις που έχουν ελεύθερη πρόσβαση. Τα νερά είναι θειούχα, ανθρακικά και νατριούχα, σε θερμοκρασίας 34-36°C, και είναι κατάλληλα για αρθρίτιδες και δερματοπάθειες. «Είναι πολύς ο κόσμος που γνωρίζει και επισκέπτεται τις πηγές κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού», θα μας πει ο Λουκάς, «κάποιοι μάλιστα μένουν στα γύρω κτίσματα με ελάχιστο αντίτιμο και τις στοιχειώδεις παροχές…» Και ο θερμαλισμός δεν σταματά εδώ. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, κοντά Σμόκοβο | 35

Λουτροπηγή, το παλιό Σμόκοβο

στην Κτιμένη λειτουργεί ακόμη μία μικρή λουτρόπολη. Κάτω από τη σκιά των πλατάνων και των βαλανιδιών, τα λουτρά της Καΐτσας διαθέτουν 24 λουτήρες, αλλά και εγκαταστάσεις διαμονής και εστίασης. Τα νερά τους είναι ψυχρά αλκαλικά, στους 20°C, και ενδείκνυνται κυρίως για νευρολογικές παθήσεις. Στο οινοπνευματοποτείο του Γκάζη στον Βαθύλακκο θα καθίσουμε να χαζέψουμε την όμορφη θέα του χωριού από ψηλά. Μια ανεπαίσθητη βροχή σαν απαλό πέπλο ντύνει τον όμορφο οικισμό που στολίζουν σκόρπιες ανθισμένες αγριαμυγδαλιές. Η βροχή έπαψε. Και τα σύννεφα επάνω από τη λίμνη χαρίζουν όγκο στον πανέμορφο καμβά. Νεότευκτη η λίμνη του Σμοκόβου, φτιάχτηκε μόλις το 2002, προσφέροντας μία ακόμη υδάτινη πινελιά σε τούτο το ορεινό ανάγλυφο. Απολαμβάνεις να χαζεύεις τις δαντελωτές της όχθες από την Κάτω Κτιμένη μέχρι το φράγμα της και τον δρόμο για τη Λουτροπηγή. Ο ήλιος λιγοστεύει, το φως εναλλάσσεται με τη σκιά, σε κάθε στροφή το τοπίο αλλάζει, νερά αλλού πράσινα κι αλλού γαλάζια ή μπλε – χαρά στα μάτια μας, τον φωτογραφικό φακό… 36 | www.epathlo.gr

Δολόπια θέα Η λίμνη το πρωί φαντάζει αλλιώτικη. Από τη Λουτροπηγή, το παλιό Σμόκοβο, ξεκινά το ταξίδι στην καρδιά των θεσσαλικών Αγράφων. Ένας καφενές και μια ταβέρνα λειτουργούν στο χωριό με τους φιλόξενους κατοίκους, που είναι χτισμένο επάνω από τη λίμνη. Με τον Αντρέα Δασκαλά, πρόεδρο της Δημοτικής Επιχείρησης των Λουτρών Σμοκόβου, και τη Βιργινία, μέλος του ΕΟΣ Καρδίτσας, θα κινήσουμε να ανακαλύψουμε τα μονοπάτια του οικισμού, που σε λίγο καιρό θα 'ναι σπαρμένα με κόκκινες ανεμώνες. Στην έξοδο του χωριού, στον δρόμο για τη Ρεντίνα, ένας χωματόδρομος θα μας ανεβάσει στο σημείο από όπου ξεκινά το μονοπάτι για το εκκλησάκι του προφήτη Ηλία και το κάστρο της Μενελαΐδος. Για τους ντόπιους είναι τα «Δολόπια», τα τείχη του αρχαίου ελληνικού φύλου που ήταν εγκατεστημένο γύρω από την οροσειρά των Αγράφων και είχε έδρα του την Κτιμένη. Εδώ ψηλά υπήρχε αρχαίος οικισμός, που περιβαλλόταν από τρεις σειρές τειχών. Οι ογκώδεις σφυρηλατημένες πέτρες στέκουν ακόμη στη σειρά, και από δω ανηφορίζουμε για την αρχαία ακρόπολη, στο ψηλότερο σημείο του λόφου, όπου διατηρείται ακόμη το αρχαίο πηγάδι, μια υπόσκαφη δεξαμενή για τη συγκέντρωση του πολύτιμου νερού. Θεμέλια αρχαίων τειχών των ατρόμητων πολεμιστών υπάρχουν και στην κορυφή του λόφου του ΑϊΛια, επάνω από τα Φουρνά, αλλά και στο Θραψίμι, στρατηγικές θέσεις όπου οι Δόλοπες είχαν χτίσει τα οχυρά τους. Από το εκκλησάκι αγναντεύουμε την απρόσμενη θέα στη λίμνη και τη λουτρόπολη του Σμοκόβου, τη Λουτροπηγή,

Λίγο έξω από τη Ρεντίνα, στον δρόμο για την ευρυτανική Φουρνά, το οροπέδιο Ζαχαράκη προσφέρεται για ανεξάντλητες διαδρομές μέσα σε ελατοσκέπαστους δασικούς δρόμους.

Ελατοδάσος στο Ζαχαράκη

Στο εργαστήρι μελιού του Άγγελου Χαϊδά και στο φόντο η οροσειρά των Αγράφων, ο Τυμφρηστός και το χιονισμένο Βελούχι. Ανεξάντλητη η Πίνδος, δεν ξέρεις πραγματικά μέχρι πού φτάνει το βλέμμα σου… Αρχόντισσα των Αγράφων Στην ιστορική Ρεντίνα μάς περιμένει ο παπα-Νικόλας για να μας γνωρίσει τα πολύτιμα βυζαντινά κειμήλια του ομορφότερου οικισμού ολόκληρου του νομού. Αρχοντική, γεμάτη μαχαλάδες που στολίζουν λιτά αρχοντικά, φτιαγμένα με πέτρα και ξυλόγλυπτα μπαλκόνια, η Ρεντίνα απλώνεται ανάμεσα σε δυο βουνοπλαγιές στα 900 μ. υψόμετρο. Φυσική ομορφιά, μα και πλούσια πολιτισμική κληρονομιά, την οποία αντιλαμβάνεσαι, καθώς ξεναγείσαι στα γραφικά στενά, τις εκκλησιές και τα μουσεία της. Μπαίνοντας στον τρισυπόστατο ναό των Αγίων Δημητρίου, Γεωργίου και Σεραφείμ, αντιλαμβάνεσαι αμέσως ότι βρίσκεσαι σε έναν από τους ωραιότερους θρησκευτικούς χώρους της Ελλάδας! Πού να πρωτοσταθείς, τι να πρωτοαναφέρεις. Το ενιαίο τέμπλο του Αγίου Γεωργίου από σκαλισμένο ξύλο τριανταφυλλιάς και μαύρης καρυδιάς, το περίτεχνο ξύλινο ταβάνι,

Το περίτεχνο ταβάνι της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου

ζωγραφισμένο με κρόκο, τα προσκυνητάρια από φίλντισι… Αραβουργήματα, θα μου πει ο πάτερ… Χαζεύεις τα έντονα χρώματα, τους περίτεχνους πολυελαίους… Φερμένοι από την Κωνσταντινούπολη, είναι διακοσμημένοι με σβαρόφσκι. Αδούλωτη η αγραφιώτικη Ρεντίνα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, φιλοξένησε κόσμο απ’ όλη την Ελλάδα, από την Κρήτη ως τα Γιάννενα. Έμποροι, ταξιδευτές στην Οδησσό, την Πόλη, την Καππαδοκία, την Αίγυπτο έφερναν εδώ τάματα αλλά και τις τεχνοτροπίες όλων αυτών των πολιτισμών. «Ήρθαν τα τσίπουρα», ανακοινώνει η μικρή Μαρκέλλα, καθώς ξεναγούμαστε στις σπάνιες τοιχογραφίες του ιερομόναχου Σεραφείμ από τη Χίο… Μια πολυπολιτισμική συνάντηση βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης σε έναν άλλοτε μοναστηριακό ναό, που δικαιωματικά έχει χαρακτηριστεί μουσειακός. Στον πρόναο του Αγίου ΔημητρίΣμόκοβο | 37

Το χιονισμένο Βελούχι ‒ θέα από τα Δολόπια

ου φωτογραφίζουμε με ευλάβεια τον εντυπωσιακό ρώσικο επιτάφιο και τις μεταβυζαντινές τοιχογραφίες της πρώιμης μακεδονίτικης τεχνοτροπίας. Το τέμπλο του ναού είναι φτιαγμένο από Καππαδόκες τεχνίτες και οι εικόνες είναι φερμένες από τη Ρωσία. Η ξενάγηση συνεχίζεται στο παρεκκλήσι του Αγίου Σεραφείμ, που λειτουργεί ως μουσείο βυζαντινής τέχνης και φιλοξενεί μεταξύ άλλων κειμήλια από τη Μονή της Ρεντίνας, ένα γυναικείο σήμερα μοναστήρι, 7 χλμ. έξω από τον οικισμό. Σε μια όμορφη περιοχή γεμάτη δρυοδάση και βαλανιδιές, οι τρεις μοναχές περιμένουν τους προσκυνητές να τους ξεναγήσουν στο όμορφο καθολικό της Κοίμησης και το «κρυμμένο» θολοσκέπαστο παρεκκλήσι του Τίμιου Σταυρού με τις τοιχογραφίες της Κρητικής σχολής. Η Μονή γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο, αλλά και στις 22 του Μάρτη, ημέρα μνήμης του Αγίου Βασιλείου Αγκύρας, προστάτη και πολιούχου της Ρεντίνας. Στο διώροφο δημοτικό σχολείο της Ρεντίνας, λειτούργησε το 1942 η σχολή αξιωματικών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και σήμερα φιλοξενείται το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τα χρόνια εκείνα. Στη διπλανή αίθουσα, μια λαογραφική συλλογή κλείνει το ταξίδι μας στην ιστορία, τον πολιτισμό και την παράδοση της «αρχόντισσας» των Αγράφων. 38 | www.epathlo.gr

Μονή Ρεντίνας

Ελατοσκέπαστες διαδρομές Λίγο έξω από τη Ρεντίνα, στον δρόμο για την ευρυτανική Φουρνά, το οροπέδιο Ζαχαράκη προσφέρεται για ανεξάντλητες διαδρομές μέσα σε ελατοσκέπαστους δασικούς δρόμους. Είναι το λεγόμενο «τριεθνές», κατά τους ντόπιους, όπου συναντιούνται τα όρια των τριών γειτονικών νομών, της Καρδίτσας, της Ευρυτανίας και της Φθιώτιδας. Από εδώ ξεκινούν δεκατρείς σηματοδοτημένες διαδρομές, δασικοί δρόμοι και μονοπάτια, που προσφέρονται για πεζοπορία, ποδηλασία ή 4Χ4… Διαλέγεις και παίρνεις! Το οροπέδιο Ζαχαράκη είναι και η αφετηρία της περίφημης διαδρομής «Ταρζάν», μιας από τις δυσκολότερες πίστες του πάλαι ποτέ Ράλι Ακρόπολις. Με ένα τζιπ και οδηγό τον Δημήτρη Κονταζή θα περιπλανηθούμε σε ένα κομμάτι της και στη συνέχεια θα την παρακάμψουμε για να επισκεφθούμε τη λίμνη Γκιώλη, μια μικρή φυσική υδάτινη λεκάνη που δημιουργούν τα νερά της βροχής καταμεσής του ελατοδάσους. Η «μυστική» αυτή λίμνη απέχει 3 χλμ. περίπου από το Ζαχαράκη και αποτελεί τόπο κατασκήνωσης για τους κυνηγούς της περιοχής. Η ονομασία «Ζαχαράκη» οφείλεται στον Ρεντινώτη Κώστα Ζαχαράκη, που μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και σκοτώθηκε από τους Τούρκους το 1822. Σε μόλις 12 χλμ. από το Ζαχαράκη, ο δρόμος με τα πανύψηλα έλατα και φόντο το χιονισμένο Βελούχι θα μας φέρει στη Φουρνά, έναν ήσυχο, παρθένο παραδοσιακό οικισμό των ευρυτανικών Αγράφων, τον οποίο προσεγγίζεις ευκολότερα από εδώ… Η ευρυτανική φύση σε όλο της το μεγαλείο! Ο ήχος των νερών από το ορμητικό ρέμα που διασχίζει τον πανέμορφο οικισμό μάς παίρνει τα αυτιά. Το χωριό διαθέτει κοινοτικό καφενείο, λαογραφική συλλογή, ταβέρνα και ξενώνα αλλά και ένα πολυφωτογραφημένο παραδοσιακό παντοπωλείο που λειτουργεί ανελλιπώς από το 1897! Πίσω στη Ρεντίνα, επισκεπτόμαστε το εργαστήριο παραγωγής μελιού των αδελφών Χαϊδά. Ένα χαριτωμένο εργαστήρι, διακοσμημένο με πολύχρωμες ζωγραφιστές κυψέλες από δυο νέα παιδιά από την Καρδίτσα, τα οποία επέστρεψαν στη Ρεντίνα για να ασχοληθούν με τη γη, καταφέρνοντας να διαπρέψουν με τα προϊόντα τους σε διεθνείς διαγωνισμούς. Διαθέτουν πιστοποιημένο βιολογικό μέλι δάσους, βραβευμένο με πρώτο πανελλαδικό και δεύτερο παγκόσμιο

Φουρνά

Μουσείο Βυζαντινής Τέχνης

μετάλλιο σε διαγωνισμό της Μπολόνια, και πολλές ακόμη διακρίσεις. Στο «Γρέκι του Ραγιά», πάνω στην όμορφη πλατεία της Ρεντίνας, τα κάρβουνα έχουν ανάψει. Τσίπουρο και λαχταριστή σουπίτσα από γίδα βραστή στης «Αμαλίας», πλάι στη ζεστή ξυλόσομπα. Αληθινό βάλσαμο για να κλείσει η μέρα μας με τον καλύτερο τρόπο. Ζεστασιά και θαλπωρή με πρωταγωνιστή το νερό, το υγρό στοιχείο που στην ορεινή τούτη πλευρά της Θεσσαλίας ξεδιπλώνεται σε όλες του τις εκφάνσεις.

Για τη διαμονή σας επιλέξτε έναν από τους 5 ξενώνες του Υδροθεραπευτηρίου Σμοκόβου (τηλ.: 24430.61210, www.loutrasmokovou.gr από Ιούνιο μέχρι Οκτώβριο) ή τον πέτρινο δημοτικό ξενώνα «Δολοπία» στη Ρεντίνα (τηλ.: 24430.71247, www.dolopia. gr). Το παραδοσιακό πετρόκτιστο Rentinia Ιnn, πάνω από την πλατεία

της Ρεντίνας, προσφέρει δωμάτια με υδρομασάζ, τζάκι και μπαλκόνια με θέα στο βουνό. Μέλι Χαϊδά. Βραβευμένο βιολογικό μέλι δάσους (βαλανιδιά, καστανιά κ.ά.) με πανελλαδική διανομή απευθείας από τη Ρεντίνα, τηλ.: 24430.71319, κιν.: 6974307428.

* Ευχαριστούμε τον κ. Δημήτρη Κυριακόπουλο, διευθύνοντα σύμβουλο της Δημοτικής Επιχείρησης των Λουτρών Σμοκόβου. Σμόκοβο | 39

Με πετρόχτιστους, άνετους χώρους και συντροφιά τη φωτιά στο τζάκι και … την πανοραμική θέα στις καταπράσινες πλαγιές του δάσους της Σκιρίτιδας και στις κορυφογραμμές του δυτικού Πάρνωνα. Ένα απόλυτο ησυχαστήριο για όσους αναζητούν ξανάνιωμα με έμπνευση. Ένας φάρος εξορμήσεων για όσους λατρεύουν εκδρομές στα βουνά, τα μοναστήρια, τα μονοπάτια, τις off road διαδρομές τα άγνωστα χωριά και τα μουσεία. Μεταφράζοντας το όνομα του ξενώνα, είναι ένα “δάσος το κέντρο του Μοριά”, μόλις 22 χιλιόμετρα νότια της Τρίπολης.

Βλαχοκερασιά Αρκαδίας | Τηλ.: 271 110 4099 | info@forestahotel.com | www. forestahotel.com

Σε μία εποχή που η ποιότητα σε συνδυασμό με το λογικό κόστος είναι σε πρώτη ζήτηση, η βιοτεχνία αρτοσκευασμάτων ULIS βρίσκεται στην πρώτη γραμμή. Έτοιμη, με τελευταίου τύπου μηχανήματα, έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό και χρήση πρώτης ποιότητας υλικών, παράγει προϊόντα άριστης ποιότητα. Τα αρτοσκευάσματα συσκευάζονται με τον πλέον σύγχρονο και υγιεινό τρόπο και διανέμονται με δικά μας φορτηγά ψυγεία.

3ο χλμ. Αργους Ν.Κίου, Άργος 21200 Τηλ.: 2751024747 | Fax: 2751023927 www.ulis.gr

Η ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΑΡΤΟΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ULIS, σύγχρονη και δυναμική, εγγυάται τη συνεχή τροφοδοσία με άριστης ποιότητας προϊόντα για τους πελάτες σας και σίγουρα κέρδη για σας.

Το Δραγούνι ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ – ΨΗΤΟΠΩΛΕΙΟ

Το 1970 στον οικισµό το «Δραγούνι» των Δολιανών, (Δραγούνι στα Σλάβικα σηµαίνει πέρασµα), ο παππούς Λεωνίδας Βέµµος ανοίγει το Χάνι Δραγούνι για να ξεκουράζει και να χορταίνει τους περαστικούς και τους περιηγητές πελάτες του µε φαγητά της θράκας και του πέτρινου φούρνου, όπως γίδα βραστή µε φλισκούνι, χόρτα από το διπλανό περιβόλι, κόκορα σπιτίσιο στο νταβά, γουρουνόπουλο στο φούρνο και άφθονο βαρελίσιο κρασί… Το 1979 τα παιδιά του µερακλή Λεωνίδα, ανέλαβαν την συνέχεια της λειτουργίας του εστιατορίου «Δραγούνι» διατηρώντας τα παραδοσιακά πρότυπα εκείνης της διαλεκτής κουζίνας. Γι’αυτό σήµερα στο εστιατόριό µας που λειτουργεί όλο τον χρόνο µπορείτε να απολαύσετε τα αγαθά της «µεσογειακής κουζίνας» µε χόρτα τσιγαριστά το καλοκαίρι και χόρτα άγρια τον χειµώνα, χορτόπιτα στριφτή, τυρόπιτα µε ανθότυρο και σουσάµι και άλλες πίτες, χοιρινό παστό, χοιρινό στο φούρνο, ολόφρεσκα φαγητά κατσαρόλας µε λάδι παραγωγής µας και ποικιλία ψητών κρεάτων. Στο τέλος κάθε γεύµατος προσφέρεται παραδοσιακό επιδόρπιο. Κατόπιν παραγγελίας : Αρνί στη Σούβλα ψηµένο σε παραδοσιακό φούρνο Κόκορα χωριάτικο (µε χυλοπίτες) Κουνέλι λαγωτό Αρνάκι φρικασέ Χοιρινό µε σέλινο

Αναλαµβάνουµε γάµους βαπτίσεις και κάθε είδους εκδηλώσεις

Κώστας Βέµµος Δραγούνι, Άνω Δολιανά Αρκαδίας Τηλ. 2710-238570 – 6989444342

42 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Σκυρίτιδα

Nύμφη των βουνών

Βλαχοκερασιά

Η σημερινή κρίση, στην παγκόσμια και δη την ελληνική ιστορία, είναι γνωστό ότι δεν είναι μόνο οικονομική αλλά κυρίως πολιτισμική. Βλέποντάς την να παρασέρνει σαν ανεμοστρόβιλος ζωές και μοίρες, κάποιοι είπαν το «ή τώρα ή ποτέ» και πήδηξαν στο κενό με σκοπό να ανοίξουν τα φτερά τους. Θαυμάζω αυτούς τους ανθρώπους επειδή τώρα πραγματώνουν το όνειρό τους. Με δυσκολίες, φυσικά. Αν και, κάποτε, άκουσα έναν δάσκαλο να λέει: «Δεν υπάρχουν προβλήματα. Μόνο γεγονότα!». Δεν είναι άξιο χαράς, λοιπόν, να βιώνει κανείς δύσκολα γεγονότα, καθώς βαδίζει στο μονοπάτι των ονείρων του, αντί να ασχολείται με κάτι που δεν τον παθιάζει; Μάρω Κουρή

44 | www.epathlo.gr

Αρχαιολογικό χώρος Τεγέας

Αρκαδική Οικολογική Φάρμα

Αρχαιολογικό Μουσείο Τεγέας

Στο κέντρο του Μοριά Η Νάντια Ηλιοπούλου είναι μια γυναίκα που ενώ έβλεπε το τσουνάμι της κρίσης να έρχεται, βούτηξε μέσα και κολύμπησε. Άφησε την άνεση της πρωτεύουσας στοχεύοντας στο παιδικό της όραμα. Να ζήσει στο χωριό της, στη Βλαχοκερασιά. Να χτίσει ένα πανδοχείο στην κορυφή όπου κρυβόταν μικρή, με αρχιτεκτονική που να υπηρετεί τον σεβασμό στην ανωτερότητα της φύσης. Ο ξενώνας της άνοιξε πέρυσι με το καθόλου τυχαίο όνομα «Foresta in Medias Mores», δηλαδή δάσος στο κέντρο του Μοριά. Στο εστιατόριο, ο ντόπιος Nίκος Αποστολόπουλος μας μαγειρεύει λαγωτό, κόκορα χωριάτικο, αγριογούρουνο στιφάδο, κατσικάκι λαδορίγανη, χοιρινό φρικασέ με χορταρικά και κρέατα του τόπου. Στο καφέ και μπαρ αποχαιρετίζουμε τον ήλιο που βασιλεύει πίσω από τις καταπράσινες κορυφογραμμές του δυτικού Πάρνωνα. Χαλαρώνουμε πίνοντας εκλεκτές ποικιλίες τσαγιών και καφέΣκυρίτιδα | 45

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Τεγέας τα παιδιά προσκολλώνται στις οθόνες αφής με προγράμματα που περιγράφουν με κόμικ τοπικούς αρχαίους μύθους

Μονή Καλτεζών δων, συνοδεύοντάς τα με χειροποίητα γλυκίσματα και πίτες φτιαγμένες από τη Νάντια και τη θεία της. Στα λιτά έπιπλα, οι μοναχικοί βρίσκουν καλά βιβλία και οι παρέες επιτραπέζια παιχνίδια. Τα Σαββατόβραδα ακούμε ζωντανή μουσική σκηνή. Αν είναι χειμώνας, δίπλα στο αναμμένο τζάκι, κι αν είναι καλοκαίρι, στη στρογγυλή πλακόστρωτη αυλή, κάτω από τις γραφικές λάμπες πυράκτωσης. Έτσι που νοσταλγούμε τα αυθεντικά πανηγύρια στην πλατεία κάποιου χωριού. Το βουνίσιο αγεράκι μάς ξυπνά, στα 1.100 μέτρα. Απολαμβάνουμε σπιτικές μαρμελάδες, γραβιέρα με θυμαρίσιο μέλι, φρέσκα αυγά με ελιές και χωριάτικο ψωμάκι από τον ξυλόφουρνο της Βλαχοκερασιάς. Βλαχοκερασιά Με εντυπωσιάζει η όρεξη που έχουν οι λιγοστοί κάτοικοι να διατηρούν το χωριό τους τακτοποιημένο. Η δύναμή τους ενάντια στην παραίτηση. Στη μεγάλη πλατεία υπερέχει η εκκλησία της Παναγίας. Ανεγέρθηκε, όπως τα περισσότερα δημόσια κτίρια και μνημεία της ελληνικής επαρχίας, με χρήματα που έστειλαν οι ξεριζωμένοι συγγενείς της Αμερικής. Οι Έλληνες μετανάστες. Η ιστορία επαναλαμβά46 | www.epathlo.gr

νεται ξανά και ξανά, συλλογίζομαι λυπημένη, ενώ τα μάτια μου ταξιδεύουν στις εικόνες με το υπερωκεάνιο, καθώς διαβάζω στις μαρμάρινες πλάκες τα ονοματεπώνυμα των ευεργετών. Στο εκσυγχρονισμένης αισθητικής καφενείο της πλατείας, οι άντρες συζητούν περί… κρίσης, ενώ οι παλαιότεροι, που έχουν ζήσει και χειρότερα, χωρατεύουν. Τα Σαββατοκύριακα όλο και κάποιο μυστήριο «καλεί» τον κόσμο στην εκκλησία και η πλατεία γεμίζει καλοντυμένους. Κάθε εικονολήπτης, με ή χωρίς κάμερα στο χέρι, εμπνέεται από την ενδυματολογική αισθητική, που αλλάζει ανάλογα την περίσταση: βαφτίσια, γάμος, κηδεία, μνημόσυνο. Η ματιά μου δραπετεύει στον λόφο με το ξωκλήσι του Άγιου Απόστολου. Μοιάζει με τον προστάτη του χωριού. Ακολουθώ ευφρόνητες μυρωδιές φρεσκοψημένου ψωμιού. Η Όλγα Καστραντά ανοίγει τον παραδοσιακό ξυλόφουρνο και μας κερνά ζεστό, ζυμωτό καρβέλι και κουλουράκια πορτοκαλιού. Ο γιος της μπαίνει γελαστός με ένα μπουκάλι αχνιστό αρμεγμένο γάλα. Ζωή στο χωριό! Μου μπαίνουν ιδέες... Λίγα βήματα παραπέρα, θαυμάζουμε ένα αρχιτεκτονικό

«διαμάντι», το σχολείο, που ευτυχώς ακόμη έχει λίγους μαθητές. Αλέα Ο χάλκινος ανδριάντας του ειρηνιστή, πολιτικού, μαραθωνοδρόμου και γυναικολόγου Γρηγόρη Λαμπράκη μάς καλοδέχεται στην Αλέα. Ο ναός της Αλέας Αθηνάς ήταν ο μεγαλύτερος της Πελοποννήσου, μετά τον ναό του Ολυμπίου Διός στην Ολυμπία. Ο Παυσανίας (8.45.4-8.47.4) μας πληροφορεί ότι μυθικός ιδρυτής του ιερού υπήρξε ο Άλεος, εκφράζει τον θαυμασμό του για τον γλυπτό του διάκοσμο και μας πληροφορεί ότι τα αρχιτεκτονικά σχέδια του κλασικού ολομάρμαρου ναού οφείλονται σε έναν από τους γνωστότερους γλύπτες της αρχαιότητας, τον Πάριο Σκόπα. Στα αετώματα του ναού αποδίδονταν μυθολογικά θέματα, όπως το κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου και η μονομαχία του Τήλεφου με τον Αχιλλέα. Τμήματά τους εκτίθενται στο Μουσείο Τεγέας. Μην το χάσετε! Τα παιδιά προσκολλώνται στις οθόνες αφής με προγράμματα που περιγράφουν με κόμικ τοπικούς αρχαίους μύθους. Στο μουσείο παρουσιάζονται οι αρκαδικές Ερμές, αφαιρετικές απεικονίσεις θεών και θεοτήτων, τις οποίες αφιέρωναν ιδιώτες στα ιερά.

Η εξαιρετικής τέχνης κεφαλή κόρης που βρέθηκε εδώ, θεωρείται ότι ανήκει στη θεά Υγεία, κόρη του Ασκληπιού, και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Καταφεύγουμε στον παράδεισο του πάρκου της Αλέας για πικ-νικ, σιέστα αλλά και αθλητισμό. Οι Αρκάδες αθλητές αγωνίζονταν χωρίς να αναφέρεται το όνομα της ιδιαίτερης πατρίδας τους, αλλά με το εθνικό τους όνομα, ως Αρκάδες. Μοναδικής ομορφιάς η πεντάτρουλη βυζαντινή εκκλησιά της Κοίμησης της Θεοτόκου, στην είσοδο του άλσους. Ο ναός πρωτοχτίστηκε κατά μία άποψη τον έβδομο και κατά άλλη τον ενδέκατο αιώνα μ.Χ., στα ερείπια του αρχαίου θεάτρου της Τεγέας με υλικά από το θέατρο, αντικαθιστώντας τον αρχαίο ναό της Αλέας Αθηνάς. Την αποκατέστησε ο επιφανής Γερμανός αρχιτέκτονας Έρνεστ Τσίλερ κατά την τετραετία 1884-1888. Ο δρυμός της Σκυρίτιδας Το 2CW μοιάζει να μαγεύεται, καθώς οδηγώ μέσα στο δάσος της Σκυρίτιδας (ορθ. Σκιρίτιδας): έλατα, καστανιές βαλανιδιές, καρυδιές, αλλά βασίλισσα η μαύρη πεύκη. Ο παλιός

Foresta in Medias Mores Σκυρίτιδα | 47

Η Νάντια Ηλιοπούλου στο εστιατόριο του ξενώνα της Βλαχοκερασιάς

Ο παλιός δρυμός αποτελούνταν από αιωνόβιες δρυς. Ήταν τόσο πυκνός, που λέγαν οι παλιοί ότι «ούτε φίδι δεν τον έσχιζε»...

Λαογραφικό Μουσείο Κερασιάς δρυμός αποτελούνταν από αιωνόβιες δρυς. Ήταν τόσο πυκνός, που λέγαν οι παλιοί ότι «ούτε φίδι δεν τον έσχιζε». Υλοτομήθηκε όμως και ξεριζώθηκε μετά την Τουρκοκρατία από τους γύρω κατοίκους για τα τζάκια τους! Ο δασολόγος Τάσος Στεφάνου πραγματοποίησε το όραμά του δεντροφυτεύοντας μια έκταση 40.000 στρεμμάτων. Παιδί φτωχό του χωριού, λάτρευε τη φύση και σπούδασε στη Γερμανία δασολογία. Έκανε σπουδαία καριέρα προσφέροντας στη χώρα μας μεγάλο έργο: φύτεψε δάση στη Κομοτηνή και στην Καβάλα, τιθάσευσε χειμάρρους, παρέδωσε αλσύλλια στην Αττική, διαμόρφωσε τον δρυμό της Πάρνηθας, ίδρυσε φυτώρια, άνοιξε δρόμους και βρύσες... Ένα πρωινό του 1913, σπουδαστής ακόμη, περπάτησε από το χωριό 48 | www.epathlo.gr

του, την Κερασιά, και έφτασε βράδυ στη Μονή Καλτεζών διασχίζοντας το ξεγδαρμένο από τις νεροποντές τοπίο. Διανυκτέρευσε στο μοναστήρι, όπου υποσχέθηκε στον εαυτό του ότι μια μέρα θα αναστήσει το δάσος. Σαράντα χρόνια αργότερα, συνταξιούχος πια, συγκέντρωσε τους χωρικούς από τις Καλτεζές, τις Κολλίνες, την Κερασιά και τη Βλαχοκερασιά, και μαζί πέτυχαν το μεγάλο του όνειρο. Στο υπέροχο δάσος σήμερα ποδηλατούμε, πεζοπορούμε σε ειδυλλιακά τοπία με ξέφωτα, συντονισμένοι μόνο με το κελάρυσμα των πηγών, το θρόισμα των φύλλων και τα τιτιβίσματα πουλιών… Μονή Καλτεζών Μετά το χωριό Καλτεζές προβάλλει μπροστά μας το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Καλτεζών. Τη βαριά, ξύλινη

πόρτα ανοίγουν οι δυο μεγαλύτερες μοναχές, χαμογελαστές σαν παιδιά. Το μοναστήρι διάλεξαν οι πρόκριτοι και οι καπεταναίοι του Μοριά για τη συνέλευσή τους, όταν έφτασαν εδώ με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, στις 20 Μαΐου 1821, για να σχηματίσουν διοικούσα αρχή και να τραβήξουν προς την Τριπολιτσά. Οι Έλληνες είχαν ήδη νικήσει στο Βαλτέτσι. Ο μοναχός Καλλίνικος έφτιαξε κρυφό σχολειό, αποθήκες με πυρομαχικά και βοήθησε τους κλέφτες και τους αρματολούς. Αφού προσκυνήσαμε στην εκκλησιά, η φιλόξενη γουμένισσα Αικατερίνη μάς πρόσφερε ψωμοτύρι. Δίπλα στη σόμπα, ακούμε τζαζ κουβεντιάζοντας για τα ιαματικά βότανα, μιας και η ίδια είναι βοτανολόγος, ενώ απαντά στο τηλέφωνο συμβου-

λεύοντας τους χωρικούς ποιο βότανο βοηθά και σε τι… Κολλίνες, Κερασιά H Αρκαδική Οικολογική Φάρμα δημιουργήθηκε τον Νοέμβριο του 2001, στις ωραίες Κολλίνες, με σκοπό να προσφέρει την καλύτερη δυνατή ποιότητα κρέατος, εκπληρώνοντας το όνειρο ζωής δυο επιχειρηματιών και φίλων. Μια ιδέα πρωτοποριακή για την εποχή καταλήγει το 2012 να ανοίγει την πόρτα της στο κοινό αφού πλέον τα μοσχάρια, οι χοίροι και τα αμνοερίφια είναι ελληνικά, πιστοποιημένα από τον Οργανισμό Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων (ΔΗΩ). Σε έκταση 25.000 στρεμμάτων, τα ζώα μεγαλώνουν στο φυσικό τους περιβάλλον και τρέφονται με βιολογικές τροφές, κριθάρι, καλαμπόκι, βρώμη και σόγια. Ίσως είναι η μεγαλύτερη πιστοποιημένη φάρμα στην Ελλάδα, συνολικής έκτασης 70.000 στρεμμάτων. Χαράχτηκαν τετρακόσια χιλιόμετρα χωματόδρομου, και έτσι διασχίζουμε βουνά, οργωμένες λοφοπλαγιές και κάμπους, συναντάμε άλογα, μια στάνη με τα μικρά αγριογούρουνα, που έμειναν πίσω όταν σε κάποιο κυνήγι σκοτώθηκε η μητέρα τους, στρουθοκαμήλους που τις έχουν μόνο

για αναπαραγωγή και όχι για εκμετάλλευση του κρέατός τους. Περνάμε από μια στάνη με 1.600 κατσικάκια της προστατευόμενης ράτσας Σκοπέλου. Εδώ και δέκα χρόνια, η φάρμα υδροδοτεί το χωριό Κολλίνες. Είκοσι πέντε άνθρωποι του χωριού εργάζονται στο χοιροστάσιο, στο τυροκομείο, και άλλοι καλλιεργούν ελιές και αμπέλι Κολλινιάτικο για να οινοποιήσουν το κρασί για το πανηγύρι που γιορτάζεται εδώ, στον γραφικό ξύλινο χώρο με μαγειρείο και τραπεζαρία. Φθάνουμε στον Ευρώτα ποταμό και ο κυρ Γιάννης, που είναι ένας από τους ιδιοκτήτες, μας περιγράφει πως έρχεται εδώ το χάραμα για να θαυμάσει τις πέρδικες και τα κοτσύφια που έρχονται να πιουν νερό και κελαηδάνε στα θηλυκά που κλωσάνε. Ξεδιψάμε ευγνωμονώντας το γλυκόπιοτο νεράκι της τρεχούμενης πηγής κάτω από τα πλατάνια στη Mαρμαρένια. Στο Λαογραφικό Μουσείο Κερασιάς συγκινούμαστε για πολλοστή φορά με το μεράκι, τις γνώσεις και τον συνδυασμό ευφυούς πρακτικότητας και καλαισθησίας στα χρηστικά αντικείμενα. Η οκτάτοξη γέφυρα Αφήνοντας πίσω αναμνήσεις βουνοκορφών, διασχίζουμε την εντυπωσιακή οκτάτοξη γέφυρα του Μάναρη, το γιγαντιαίο έργο του Χαριλάου Τρικούπη, που αποτελούσε κομμάτι της αλυσίδας των σιδηροδρομικών έργων του Μοριά. «Ήταν η χρονιά των Ολυμπιακών Αγώνων (1896), όταν τον Οκτώβρη ολοκληρωνόταν το μεγαλεπήβολο έργο, 17 χλμ. νότια της Τρίπολης σε υψόμετρο 708 μ. Λίγα χιλιόμετρα βορειότερα προς την Τρίπολη είχαν ήδη κατασκευαστεί στην περιοχή του χωριού Μπολέτα (Μάκρη) κάποιες σήραγγες και άλλες δύο εντυπωσιακές πετρόχτιστες γέφυρες, για να ανηφορίσει η γραμμή στα 814 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, το υψηλότερο υψομετρικά σημείο του σιδηροδρόμου στην Ελλάδα. Κι ενώ η γραμμή, μετά από αυτή την ανάβαση στα βουνά της Αρκαδίας, άρχιζε να ξανακατεβαίνει, οι κάτοικοι της γύρω περιοχής, συνηθισμένοι μόνο σε μουλαρόδρομους και γιδόστρατες, βλέπανε να ορθώνεται μέρα με τη μέρα ένα επιβλητικό, κολοσσιαίο για τα δεδομένα της εποχής, γεφύρι, που θα ένωνε το χάσμα μέσα στο οποίο κυλάει χαμηλά το ρέμα του Μάναρη προς την κοιλάδα της Ασέας που τροφοδοτεί τις πηγές του Αλφειού. Εκεί, στο μέσο της κοιλάδας, βρίσκεται ο σταθμός της Ασέας με το εντυπωσιακό και χαρακτηριστικό κτίριο με τη σοφίτα, και απέναντί του οι ιστορικοί υδατόπυργοι όπου προσάραζαν δίπλα για πολλές δεκαετίες οι ατμομηχανές, για να ξεδιψάσουν», γράφει ο καθηγητής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο γυμνάσιο της Βλαχοκερασιάς, Κωνσταντίνος Μπρούσαλης. Σκυρίτιδα | 49

50 | ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ

Μέγαρα

Στην άκρη της πόλης

Το λιμανάκι της Πάχης από ψηλά

Όλοι γνωρίζουμε για την ιστορική της σημασία, αλλά οι περισσότεροι αγνοούμε την επιμέρους προσωπογραφία της. Η πόλη με το γραφικό λιμανάκι, τα όμορφα στενά, τους παλιούς σταθμούς και τους διάσπαρτους αρχαιολογικούς θησαυρούς κρατά έθιμα από την αρχαιότητα, ενώ διαθέτει συνολικά τρία μουσεία, μία από τις καθαρότερες παραλίες του Σαρωνικού και έναν από τους τελευταίους υγροτόπους της Αττικής.

Βασιλική Ντουρντουρέκα, Θάλεια Νουάρου

52 | www.epathlo.gr

Θάλεια Νουάρου

Αρχαιολογικό Μουσείο Μεγάρων

Το ξωκλήσι του Αϊ-Γιώργη

ε απόσταση 40 χλμ. από την Αθήνα, η πρωτεύουσα της «Μεγαρίδας χώρας» βρίσκεται χτισμένη αμφιθεατρικά επάνω στους λόφους του Αλκάθου και της Καρίας, τις αρχαίες ακροπόλεις της. Στα βόρεια αγκαλιάζεται από τις παρυφές του όρους Πατέρα και στα δυτικά από τα Γεράνεια. Κατοικούμενη συνεχώς από τη Νεολιθική εποχή, αποτελεί μία από τις πιο ιστορικές και πλούσιες σε αρχαιολογικό απόθεμα πόλεις της χώρας, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου φαίνεται πως ξεκουράζεται στα υπεδάφη της σύγχρονης πόλης. Μέγαρα | 53

Η πεντακάθαρη παραλία της Κινέτας

Σε τέμπο ιστορικό Το όνομα των Μεγάρων μονοπωλούν δύο εκδοχές. Η πρώτη συνδέει την πόλη με τον μυθικό ήρωα Μεγαρέα, γιο του Ποσειδώνα και βασιλιά των Μεγάρων. Η δεύτερη συνδέεται με τα «μέγαρα», τους υπόγειους λατρευτικούς χώρους-κελάρια όπου κάθε Οκτώβρη τελούνταν κατά την αρχαιότητα η γιορτή των Θεσμοφορίων, προς τιμήν της θεάς Δήμητρας, ενώ τον υπόλοιπο χρόνο λειτουργούσαν ως αποθήκες σιτηρών. Στην αρχαιότητα, η πόλη διέθετε δύο φυσικά λιμάνια: τη Νισαία από την πλευρά του Σαρωνικού και τις Παγές στον Κορινθιακό, που οι αρχαιολόγοι ταυτίζουν με τη σημερινή Πάχη και το Αλεποχώρι, αντίστοιχα. Σε τέμπο ιστορικό λοιπόν ξεκινά η περιήγησή μας στα Μέγαρα, με μια πρώτη επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης, κτίριο του 19ου αιώνα όπου στεγαζόταν το παλιό Δημαρχείο. Τα εκθέματα του μουσείου καλύπτουν την περίοδο από τον όγδοο έως και τον δεύτερο αιώνα π.Χ. και περιλαμβάνουν κυρίως μαρμάρινα αγάλματα (κάποια μάλιστα έχουν βρεθεί εντοιχισμένα σε παλιές οικίες), επιτύμβιες στήλες, κτερίσματα και αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Κατευθυνόμενοι προς τον λόφο της 54 | www.epathlo.gr

Καρίας, συναντάμε το Σπήλαιο της Δήμητρας, το ιερό όπου λατρευόταν η θεά και τελούνταν η πανελλήνια γιορτή των Θεσμοφορίων. Πάνω από το άνοιγμα του Ιερού, δυο ροδιές που φύτεψε η γλυκύτατη ιδιοκτήτρια της γειτονικής οικίας ακτινοβολούν όλες τις εποχές του χρόνου, χρωματίζοντας και τα δικά μας μάτια στο διάβα μας από την όμορφη γειτονιά. Περνώντας ανάμεσα στα χαμηλά σπίτια με τις καγκελόπορτες και τις μικρές αυλές, συναντάμε όψεις και αρώματα μιας περασμένης εποχής. Η διάσχιση της παλιάς γειτονιάς από το Αρχαιολογικό Μουσείο ως την περίφημη Κρήνη του Θεαγένους ήταν για μας ένα μικρό μεθυστικό ταξίδι στον χρόνο. Χτισμένη στο διάσελο μεταξύ των δύο λόφων της πόλης, η Κρήνη αποτελεί μία από τις αρχαιότερες και πλέον καλοδιατηρημένες της χώρας. Το όνομά της συνδέεται με τον τύραννο των Μεγάρων Θεαγένη (640580 π.Χ.), ο οποίος έδωσε τη διαταγή κατασκευής της, ενώ την υλοποίηση του έργου ανέλαβε ο Μεγαρέας αρχιτέκτονας Ευπαλίνος. Η κρήνη αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα δίκτυα υδροδότησης της εποχής. Πρωτόλειο έργο του ιδίου θεωρείται και το υπόγειο υδραγωγείο της πόλης στη θέση Ορκός.

Κατασκευάστηκε τον 6ο αι. π.Χ. και παρουσιάζει τεχνικές και σχεδιαστικές ομοιότητες με το ξακουστό Ευπαλίνειο Όρυγμα της Σάμου, ένα από τα σημαντικότερα τεχνικά έργα της αρχαιότητας, το οποίο επισκέπτονται καθημερινά χιλιάδες άνθρωποι. «Χρειάζονται πάρα πολλά χρήματα ώστε να αναδειχθούν και να γίνουν επισκέψιμοι όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία της πόλης», μας εκμυστηρεύεται ο δήμαρχος Μεγάρων Γρηγόρης Σταμούλης, που για τον σκοπό αυτό έχει ζητήσει τη συνδρομή του Υπουργείου Πολιτισμού. Τα Μέγαρα πάντως έχουν να περηφανεύονται για πολλές σπουδαίες προσωπικότητες των αρχαίων χρόνων. Είναι πατρίδα του Ευπαλίνου, του Ευκλείδη αλλά και του Θέογνη, ελεγειακού ποιητή του 6ου αι. π.Χ. Άγνωστος στο ελληνικό κοινό, διδάσκεται ωστόσο εδώ και χρόνια στα σχολεία της Γερμανίας όπως με απογοήτευση μας πληροφορεί ο Μεγαρέας ιστορικός ερευνητής κ. Στ. Γκίνης. Ξωκλήσια στα λευκά Αναζητάμε τον λόφο του Αϊ-Γιώργη με το ομώνυμο κατάλευκο ξωκλήσι και την αμφιθεατρική θέα στο λιμάνι της Πάχης, τον Σαρωνικό κόλπο και την πεδιάδα των Μεγάρων. Αν και το

βλέπεις από μακριά, δεν το βρίσκεις εύκολα, η μαγευτική του ατμόσφαιρα όμως άξιζε κάθε μανούβρα, κάθε λάθος διαδρομή. Πανέμορφες εικόνες στη δροσιά του απογεύματος με φόντο τον ήλιο, που σε λίγο δύει βάφοντας πορτοκαλί το γραφικό λιμανάκι, κάτω ακριβώς από τα πόδια μας. Ο παραθαλάσσιος οικισμός βρίσκεται στα νότια της πόλης των Μεγάρων και δεν έχουμε παρά να τον επισκεφθούμε και από κοντά. Ένας νησιώτικος αέρας μάς καλωσορίζει φτάνοντας, με τον μόλο, τις ψαρόβαρκες και τις ψαροταβέρνες στη σειρά. Μαζί με τα δίχτυα της δύσης τις πετονιές τους ρίχνουν και οι ψαράδες στην άκρη της προβλήτας, ενώ τα απέναντι νησάκια, το Παχάκι και η Παχοπούλα, συμπληρώνουν τη γαλήνια θέα. Περπατάμε κατά μήκος της θάλασσας μέχρι το λευκό εκκλησάκι της Παναγίτσας, στην άλλη άκρη του μόλου. Η μέρα ντυνόταν τις διαδοχικές αποχρώσεις του δειλινού κι ένας βαρκάρης που έβγαινε για τη βραδινή του βάρδια έμοιαζε να διαχωρίζει τη θάλασσα στα δύο... Βουρκάρι Ο δρόμος από την Πάχη, ανάμεσα από δύο συστάδες χωμάτινων βράχων, μας οδηγεί στον υγροβιότοπο του Βουρκαρίου, ενός από τους σημαντικότερους στην Αττική. Ένα στρατόπεδο, ένα στρατιωτικό αεροδρόμιο, ένας ελαιώνας και ένας τσιγγάνικος καταυλισμός συνοδεύουν το τοπίο της διαδρομής μας. Στα νερά του ζουν και φιλοξενούνται πάνω από 127 είδη πουλιών, στην πλειονότητά τους αποδημητικά, ενώ λόγω απουσίας ισχυρών ρευμάτων, προσελκύει και δεκάδες είδη ψαριών. Με τα κιάλια τα παρατηρούμε να ασημίζουν από μακριά μες στη μεσημεριάτικη ηρεμία τους. Αυτή η εικόνα της φυσικής γαλήνης και αρμονίας έρχεται σε αντιδιαστολή με τη βιομηχανική όψη της περιοχής, τόσο στην απέναντι όχθη της Σαλαμίνας όσο και σε εκείνη της Πάχης. Αποτέλεσμα της ανθρώπινης παρέμβασης είναι η επιβάρυνση του υγρότοπου από τα εργοστασιακά απόβλητα και τα φάρμακα συμβατικής γεωργίας, καθώς και η σταδιακή του συρρίκνωση. Λίγα μέτρα δεξιά μας, ένα οχυρωματικό τείχος που κατεβαίνει μέχρι τις όχθες της λίμνης κεντρίζει το ενδιαφέρον μας. Πρόκειται για οχυρω-

Σκιρώνειο Μουσείο Πολυχρονόπουλου

Μάρι Πολυχρονοπούλου

Πάχη

Μέγαρα | 55

Αποχαιρετώντας τον ήλιο στο λιμάνι ματικό έργο κατασκευής του 18ου αιώνα, που φτιάχτηκε πιθανότατα για την προστασία των κατοίκων από τις επιθέσεις των Οθωμανών. Από κοντά παρατηρούμε τις πολεμίστρες και την πέτρινη δομή του τείχους, το οποίο διαγράφει μια πορεία από το ένα άκρο της θάλασσας ως το άλλο, για να καταλήξει στη βραχώδη πίσω πλευρά του Σαρωνικού. Αξίζει τον κόπο να πάρει κανείς τον χωματόδρομο κατά μήκος του τείχους (ενδείκνυται για 4x4), που θα τον οδηγήσει στο παραθαλάσσιο Ήρεμο Κύμα – έναν γραφικότατο οικισμό, ό,τι πρέπει για χαλαρές βόλτες και ψάρεμα με θέα το νησάκι της Ρεβυθούσας. Τέχνη με θέα Η παλιά εθνική θα μας φέρει στη θαλασσινή Κινέτα, θέρετρο πολλών Αθηναίων, διάσημων και μη. Ορόσημο της διαδρομής το «σπιτάκι» του σταθμού της παλιάς σιδηροδρομικής γραμμής που ενώνει τα Μέγαρα με τους παράκτιους οικισμούς του νομού και βρίσκεται πλέον εκτός λειτουργίας. Η ιδέα να επαναλειτουργήσει για ψυχαγωγικούς σκοπούς φαντάζει γοητευτική, για άλλη μια φορά όμως φαίνεται πως και αυτή πνίγηκε στη γραφειοκρατία. Στο ξενοδοχείο Κοκκίνης, η μέρα ξημερώνει και στο μπαλκόνι του δωματίου μου, που κρέμεται επάνω από την όμορφη ακτή. 56 | www.epathlo.gr

Είναι απόλαυση να αγναντεύεις την πρασινογάλανη ακτή με το λευκό βοτσαλάκι, τους βράχους με τους ψαράδες, τους χειμερινούς κολυμβητές... Αυτό το κομμάτι του Σαρωνικού είναι το καθαρότερο της ακτογραμμής, μας πληροφορεί ο κ. Κοκκίνης και ας μην έχει σηματοδοτηθεί ακόμη με τη γαλάζια σημαία... Μια πρωινή βόλτα με ήλιο πάνω στα βότσαλα και πλάι στο νερό απλώς επιβάλλεται. Μέρες Αλκυονίδες στην καρδιά του χειμώνα, μια εποχή μεταβατική – σαν επινόηση, που φέρνει μνήμες απ’ τα καλοκαιρία της παιδικής μου ηλικίας. Μια πόρτα δίπλα από το ξενοδοχείο, το Σκιρώνειο Μουσείο φιλοξενεί την ιδιωτική συλλογή του γλύπτη Κώστα Πολυχρονόπουλου. Γεννημένος στην Αθήνα το 1931, υπήρξε ένας από τους πιο αντιπροσωπευτικούς γλύπτες της γενιάς του με πολλές συμμετοχές σε διεθνείς Biennale και ατομικές εκθέσεις σε Ελλάδα, Ευρώπη, Αίγυπτο κ.ά. Χτυπημένος από τη δικτατορία, έφυγε αιφνίδια τον Μάη του ’75. Ένα χρόνο μετά, η σύζυγός του Μάρι εγκαινιάζει το Σκιρώνειο Μουσείο Πολυχρονόπουλου, προκειμένου να διαφυλάξει το έργο του. Από την κεντρική είσοδο, το μονοπάτι, σπαρμένο με γιγάντια γλυπτά-εγκαταστάσεις του Κώστα Πολυχρονόπουλου, μας οδηγεί στο Μουσείο. Το κτίριο –εξοχική οικία του ζευγαριού– εντυπωσιάζει με την αρχιτεκτονική του ενώ το ανάγλυφο της πρόσοψης παραπέμπει σε νησιώτικη τέχνη. Η κυρία Μάρι μάς ξεναγεί στον χώρο, τα έργα, την προσωπικότητα και το αναπάντεχα γεγονότα του θανάτου του λατρεμένου της συζύγου. Σκίτσα και γλυπτά του καλλιτέχνη με έμφαση στη δυαδικότητα, τα χέρια, τη μήτρα, αγναντεύουν τη θάλασσα αποκτώντας μια άλλη μορφή, μια διάσταση εκστατική. Μια καλλιτεχνική φωλιά πάνω στη θάλασσα, μια συνομιλία με τον άνθρωπο, ένα μικρό ταξίδι στον χωροχρόνο… Στο υπαίθριο μικρό αμφιθέατρο του μουσείου, με θέα την υπέροχη ακτή, το μουσείο οργανώνει ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις (για επισκέψεις τηλ.: 22960-22170, www.skironio.gr). Κρασί, όστρακα και ο χορός της Τράτας Πίσω στην πόλη των Μεγάρων, η συνάντηση με τον δήμαρχο αλλά και τον αντιδήμαρχο, κ. Δήμα, αποδεικνύεται άκρως εποικοδομητική. Εδώ θα μάθουμε για τη μακραίωνη πολιτισμική παράδοση και τα πλούσια έθιμα του τόπου, που συνεχίζονται πιστά από τους ντόπιους, αλλά και για τα φημισμένα προϊόντα της περιοχής. Τα Μέγαρα, βλέπεις, δεν παράγουν μόνον αυγά, αλλά και κρασί, όστρακα και φιστίκια ΠΟΠ Μεγάρων. Οινικές εξερευνήσεις στη δυτική Αττική με επισκέψιμο το οινοποιείο Ονειροπαγίδα (Κτήμα Κανιάρη) στη θέση Πευκενέας, ενώ στο winepoint-πρατήριο του κτήματος «Εύχαρις», στην πόλη των Μεγά-

ρων, φιλοξενούνται συχνά εκδηλώσεις για τους φίλους του κρασιού. Ντόπιο κρασάκι θα δοκιμάσετε σε όλες τις ταβέρνες της πόλης, ενώ στη θαλασσινή Νέα Πέραμο διοργανώνεται κάθε καλοκαίρι η Γιορτή των Οστράκων, με δωρεάν όστρακα που καλλιεργούνται στο Δρέπανο και τον Λουτρόπυργο. Ιδιαίτερη είναι η σχέση των κατοίκων των Μεγάρων με τα έθιμα και τις παραδόσεις τους, που ριζώνουν πολύ βαθιά στην ιστορία. Το Πάσχα στα Μέγαρα πλαισιώνεται με έθιμα όπως τα «Ρουσάλια», τη Δευτέρα του Πάσχα, και τον «χορό της Τράτας», κάθε Τρίτη του Πάσχα στο εκκλησάκι του Αϊ-Γιάννη του Χορευταρά. Πρόκειται για έναν πανάρχαιο τελετουργικό χορό, που χορεύεται από γυναίκες πιασμένες χιαστί και φορώντας παραδοσιακές στολές. Η δωρική ονομασία του είναι Όρμος και χορευόταν από πεπλοφόρες παρθένους που σχημάτιζαν περιδέραιο με την ημικυκλική διάταξή τους. Στην Απουλία μάλιστα της Κάτω Ιταλίας έχει βρεθεί τοιχογραφία χορού γυναικών με σταυρωτά χέρια (χρονολογίας γύρω στο 400 π.Χ.), η οποία παραλληλίζεται με τον Όρμο, αποκαλύπτοντας ίσως σχέση μεταξύ των δύο περιοχών. Ξενάγηση στην πολιτιστική κληρονομιά των Μεγάρων προσφέρει το Καστάνειο Λαογραφικό Μουσείο, με πλούσιο υλικό από τα έθιμα, τις παραδοσιακές φορεσιές αλλά και την αγροτική ζωή, την κατοικία, την υφαντική τέχνη του τόπου (επισκέψεις κατόπιν συνεννόησης, τηλ.: 22960-29835). Με μεζέδες και τσίπουρο στου «Θωμά το μαγαζί», παρέα με τους θαμώνες στα στενά της παλιάς πόλης, θα κλείσει το μικρό οδοιπορικό μας. Ηρεμία, χαλαροί ρυθμοί και τραπεζάκια έξω στη μικρή λιακάδα φέρνουν στον νου τα ωραία απογεύματα της επαρχίας. Κι όμως είμαστε στην Αττική, λίγα μόλις χιλιόμετρα έξω από την Αθήνα. Στην Πάχη, πάπιες φλερτάρουν στα νερά και οι ψαράδες καμαρώνουν τη σοδειά τους: ένα λαυράκι τρία κιλά! Καφεδάκι στο λιμάνι με τα δεκάδες γλαρόπουλα να χορεύουν στην κοκκινωπή δύση, σαν να μας αποχαιρετούν, όμορφη εικόνα να φυλάξεις για την επιστροφή...

Ο υγρότοπος στο Βουρκάρι

Το τείχος των Μεγάρων

Βουρκάρι

Για τη διαμονή μας, επιλέξαμε το ξενοδοχείο Κοκκίνης στην Κινέτα. Μπαλκόνι με θέα τη θάλασσα και παραλία σαν ιδιωτική. Ευγένεια, αμεσότητα και προσωπική φιλοξενία από όλο το προσωπικό. Αξίζει να δοκιμάσετε και την κουζίνα του εστιατορίου. Hotel Cokkinis, τηλ.: 22960.62250, www.cokkinishotel.com.

Μέγαρα | 57

Delivery ✆ 22960

22323

...πιστοί στην παράδοση από το

1966!

28ης Οκτωβρίου 187 Μέγαρα

Andreas Tzilios HAIR STYLIST 28ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 211 ΜΕΓΑΡΑ τηλ. 22960 29640

Αλαγονία

Ξεχασμένη Εδέμ

Με αφετηρία την Καλαμάτα, ακολουθώ τον δρόμο προς Σπάρτη. Μια πράσινη και εκπληκτική διαδρομή απ’ όλες τις απόψεις! Αρχικά με μοναδική θέα προς Χρήστος Κανατάς

τον Mεσσηνιακό κόλπο και στη συνέχεια με φιδίσιο τρόπο ο δρόμος τρυπώνει στις απόκρημνες κατάφυτες χαράδρες του δυτικού Ταϋγέτου, συντροφιά με τον ποταμό Νέδοντα. Πολύ σύντομα αντιλαμβάνεσαι ότι έχεις εισχωρήσει σε μια ξεχασμένη Εδέμ, μόλις 30 χιλιόμετρα από τη μεγάλη πόλη…

ενθαλιάτιδα χώρα στους αρχαίους χρόνους, Κουτσαβά στα Σλαβικά, Πισινοχώρια κατά την Τουρκοκρατία, η περιοχή των πανέμορφων χωριών του δυτικού Ταϋγέτου, που μέχρι πρόσφατα άνηκαν στον Δήμο Αλαγονίας, φέρει μακρόχρονη και ένδοξη ιστορία. Παρά το απαράμιλλο φυσικό κάλλος του θρυλικού βουνού και τους αμέτρητους περιηγητικούς θησαυρούς της, έχει την τύχη των περισσότερων ορεινών οικισμών στη χώρα μας που δεν έχουν αξιοποιηθεί τουριστικά. Τυχεροί οι λιγοστοί επισκέπτες που ανακαλύπτουν τα χωριά, την οργιαστική φύση, τις ιστορικές εκκλησίες της περιοχής, καθώς και τη ζεστή, φιλόξενη αγκαλιά των ντόπιων. Καρβέλι και Λαδάς Το πιο απομακρυσμένο από τον κεντρικό δρόμο χωριουδάκι βρίσκε60 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

ται όμορφα απλωμένο σε μια πλαγιά με τη μεγάλη κίτρινη εκκλησία του να δεσπόζει κεντρικά. Είναι το Καρβέλι Μεσσηνίας, που σε ταξιδεύει στο παρελθόν μέσα από το πρίσμα της αναπόφευκτης φυσικής φθοράς του χρόνου. Όπως και στα υπόλοιπα χωριά της περιοχής, είναι έκδηλη η προσπάθεια των κατοίκων να περιποιηθούν τον τόπο τους και να περισώσουν ό,τι μπορούν, αν και χρόνο με τον χρόνο οι κάτοικοι λιγοστεύουν… Τα πλάνα να φτιαχτεί εδώ συνεδριακό κέντρο ποτέ δεν ευόδωσαν, με πληροφορεί ο Γιάννης Ίσσαρης, πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού. Στην Αλαγονία, όπου το ύδωρ αναβλύζει από παντού, υπήρχε επίσης προοπτική για εμφιαλωτήριο νερού, που ποτέ δεν προχώρησε, συνεχίζει… Ψηλά στο βουνό, παρατηρώ το πέτρινο αγέρωχο μοναστήρι της Σιδηρόπορτας, που όπως και τα υπόλοιπα της περιοχής γνώρισε ηρωικές στιγμές στα χρόνια της Επανάστασης. Τώρα δεν υπάρχουν μοναχοί και τα κελιά σιγά σιγά γίνονται ένα με το φυσικό τοπίο… Ανάσα ζωής το πανηγύρι, που γίνεται κάθε χρόνο τον Αύγουστο. Μεταφέρθηκε μάλιστα η θαυματουργή εικόνα από τη Μονή των Αιμυαλών, στη Δημητσάνα, και πέρσι είχε πολύ κόσμο! Με τον Μιχάλη Αντωνόπουλο, πρόεδρο του Λαδά, πίνουμε το τσιπουράκι μας παρέα με μεζέ και τα λέμε στο παλιό καφενεδάκι του χωριού, που μοιάζει σαν να ξεπήδησε από ταξίδι στον χωροχρόνο! Η κυρά Ελένη, που έχει το καφενείο, κρύβεται για να μην είναι μες στο πλάνο όταν σηκώνω τη φωτογραφική μου μηχανή! Οι άντρες παίζουν χαρτιά σε μια γωνία. Συνοδός και ξεναγός μου στα τρία πρώτα χωριά, ο Μιχάλης, μου ιστορεί τα παράπονά του και τις πρόσπαθειές του. Πώς φτιάξαν τα καλντερίμια για το δικό του, προσωπικό λαογραφικό

Το ποτάμι στον νερόμυλο του Ρεντίφι

Η κυρά Σταυρούλα με την κουτσαβίτικη φορεσιά της

Οι διαδρομές προς τη Νέδουσα είναι εξαιρετικής ομορφιάς. Τόπος που σε γαληνεύει.

62 | www.epathlo.gr

Οι κουτσαβίτικες πηγές ανάμεσα στον Λαδά και στο Καρβέλι

μουσείο, αλλά και για τα γελάδια που κάποιοι τα έχουν παρατήσει και αφήνουν τις ακαθαρσίες τους παντού. Όσες καταγγελίες και αν έχει κάνει, κανείς δεν ενδιαφέρεται… Ο Λαδάς βρίσκεται στην άλλη μεριά της χαράδρας, αντίκρυ από το Καρβέλι. Το ένα χωριό κοιτάει το άλλο, και βρίσκουν έτσι μια συντροφιά στη μοναξιά τους, απόμερα από τον κεντρικό δρόμο. Στη μέση χαμηλά, ο οικισμός των Αιμυαλών, απ’ όπου προήλθε η εικόνα με βάση την οποία ιδρύθηκε το ομώνυμο μοναστήρι στον Λούσιο. Βαθιά στη χαράδρα, θα επισκεφθούμε το παλιό μονότοξο γεφύρι που στα ριζά του κυλάνε γλυκά τα νερά του ποταμού. Στεκόμαστε να ανασάνουμε φυσική ομορφιά! «Ποιο Πολυλίμνιο; Εμείς εδώ έχουμε αυτό το μέρος, που είναι πολύ πιο όμορφο. Τις Κουτσαβίτικες πηγές!» μου λέει ο Μιχάλης στη διαδρομή μέσα από τον δύσκολο χωματόδρομο… Ο Λαδάς και το Καρβέλι έχουν και άλλο ένα κοινό. Το προσθετικό Κουτσαβά μπροστά από την ονομασία τους – είναι σλαβικό και σημαίνει περιοχή. Βέβαια Κουτσαβίτες λέγονταν όλοι, και οι κάτοικοι των υπόλοιπων χωριών. Μαζί μας και ο Παναγιώτης Παπαδόπουλος, φίλος του Μιχάλη, όλο γελά! Πάρε τη γυναίκα σου, του λέει ο Μιχάλης, να βάλει την κουτσαβίτικη φορεσιά να την φωτογραφίσουμε. Μέχρι να ντυθεί η κυρά Σταυρούλα, προλαβαίνουμε να πάμε και στον καταρράκτη που μας έχει πει ο Μίμης. Μέσα από ένα δρόμο που ενδείκνυται επιεικώς για μοτοκρός, ο Δημήτρης ο Μαραβάς, πρόεδρος του Λαδά, θα μας οδηγήσει με το παπί του στον «προσωπικό» του καταρράκτη, που κάνεις από την παρέα δεν τον έχει ξαναδεί! Θα περάσουμε και από τη σημαντικότερη εκκλησία του χωριού, τον ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, από το σχολείο με τη λαογραφική συλλογή και θα καταλήξουμε στο σπίτι του Μιχάλη για ένα τελευταίο τσίπουρο. Το σπίτι του έχει σκεπή με πλάκα, όπως στα Ζαγοροχώρια. «Έτσι φτιάχνονταν όλα τα σπίτια παλιά», θα μου πει, «και την πλάκα τη λέγαμε τίκλα».

Εσωτερικό ναού στον Μαρδά με όμορφες αγιογραφίες

Αρτεμισία Πίσω από τον Λαδά, μετά από μια ορεινή διαδρομή 6 χλμ., μέσα από πανύψηλα μαυρόπευκα και έλατα, συναντάμε τον κεντρικό δρόμο Σπάρτης-Καλαμάτας, πάνω στον οποίο βρίσκεται το χωριό Αρτεμισία. Λόγω του δρόμου, είναι και το κεντρικό χωριό της περιοχής με ταβέρνες και πιο σύγχρονα καφενεία. Σε μία από αυτές, την παραδοσιακή Κουπίτσα, που βρίσκεται λίγο πιο έξω από το χωριό σε πλατανοσκέπαστη τοποθεσία, θα απολαύσουμε υπέροχο σπιτικό φαγητό. Έπειτα από μια κουραστική μέρα, η σούπα από βραστή γίδα που γευτήκαμε ήταν πραγματικό βάλσαμο! Πρώτη μας στάση στην περιήγηση το περίφημο μοναστήρι του Αϊ-Γιάννη του Μελέ. Μοναχικό και στεφανωμένο από μαυρόπευκα. Δυστυχώς, όμως, δεν έχουμε τα κλειδιά για να θαυμάσουμε τις υπέροχες αγιογραφίες και τοιχογραφίες του. Μας αποζημιώνει η επίσκεψη στην εκκλησιά των Εισοδίων της Θεοτόκου στην Κάτω Χώρα. Κοσμείται από καταπληκτικές αγιογραφίες, σαν να είναι όλη ντυμένη με

Καταρράκτης ανάμεσα στον Λαδά και στο Καρβέλι

Αλαγονία | 63

«Ποιο Πολυλίμνιο; Εμείς εδώ έχουμε αυτό το μέρος, που είναι πολύ πιο όμορφο. Τις Κουτσαβίτικες πηγές!»

ένα υπέροχο φόρεμα σε πανδαισία χρωμάτων! Στο μεγαλοπρεπές κτίριο του παλιού Δημοτικού Σχολείου του 1900, βρίσκεται η πινακοθήκη και το λαογραφικό μουσείο του οικισμού. Μου κάνει εντύπωση η συλλογή πινάκων με αναπαραστάσεις όλων των εργασιών της ζωής στο χωριό: όργωμα, θέρισμα, τρύγος, χαμολόι. Μια αυθεντική εποχή, που χάνεται. Τελευταία μας στάση στην Αρτεμισία ο νερόμυλος του Μίμη Γιαννόπουλου. Τον δούλευε ο παππούς του μέχρι τη δεκαετία του 1960 και ως γνήσιος μερακλής, φρόντισε να τον αναπαλαιώσει. Αξιοθέατο της περιοχής, ο μύλος είναι λειτουργικός και δίπλα του υπάρχει και νεροτριβή για το πλύσιμο των ρούχων. Μνήμη ολοζώντανη μιας άλλης εποχής... Τα ορμητικά νερά του ποταμού χωρίζουν το σπίτι του Μίμη από τον μύλο. Τον ρωτώ πώς μπορεί να κοιμηθεί με τον δυνατό ήχο της έντονης ροής των νερών. Θέμα συνήθειας, μου απαντά… Αλαγονία Ξυπνώ στα ξύλινα καταλύματα του Κώστα Μπουρδέκα στην Αλαγονία. Είχα φτάσει βράδυ κι έτσι ανοίγω την πόρτα για να αντικρίσω για πρώτη φορά τη θέα. Στα επίπεδα των νεφών σε 800 μέτρα υψόμετρο και τριγύρω όλο το μεγαλείο του βουνού. Νιώθω ένας μικρός θεός και ανοίγω τα πνευμόνια μου να εισπράξω το μέγιστο δώρο της φύσης: καθαρό οξυγόνο! Το πρωινό είναι εξίσου καλό με το χθεσινό δείπνο. Αγριογούρουνο με μανιτάρια την προηγουμένη και τώρα γλυκό κουταλιού μανιτάρι, που πρώτη φορά δοκιμάζω, μαρμελάδα κεράσι σπιτική, ζυμωτό ψωμί, κουταλίδες (λουκουμάδες) με μέλι και λαλάγγια, νοστιμότατες λωρίδες από ζυμάρι. Ο Κώστας, που έχει τα μοναδικά ίσως καταλύματα στην περιοχή, έξι 64 | www.epathlo.gr

υπέροχα ξύλινα σπιτάκια εφοδιασμένα με ενεργειακές ξυλόσομπες, είναι άνθρωπος δραστήριος, που πρώτα απ’ όλα τον ενδιαφέρει η ποιότητα. Διοργανώνει πεζοπορίες, μοτοπορείες, παρέχει δωρεάν ποδήλατα στους επισκέπτες του, ενώ μπορεί να κανονιστεί και βόλτα με γαϊδουράκι. Επίσης, κατά καιρούς πραγματοποιούνται εξορμήσεις για βότανα ή μανιτάρια. Είναι ένα δείγμα ποιοτικής τουριστικής ανάπτυξης, που σπανίζει... Ο Αντώνης Καζάκος, φίλος και πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού, έφτασε για να ξεκινήσουμε παρέα την εξερεύνηση της γύρω περιοχής, αυτήν τη φορά με μηχανές. Στη θέση Λουκά επισκεπτόμαστε τον πανέμορφο καταρράκτη, και έπειτα τις δύο εκκλησίες του Αϊ-Νικόλα, μία για την Άνω και μία για την Κάτω Μεριά. «Οι Κατωμερίτες την έχτισαν αργότερα, γιατί δεν χώραγαν στο εκκλησάκι της Άνω Μεριάς κι έμεναν απέξω!» θα πει ο Αντώνης. Ανεβαίνουμε στην Άνω Μεριά και σταματάμε στο καφενείο. Ο Παναγιώτης μάς αφήνει το μπουκάλι με τη ρακή να γεμίζουμε όσο θέλουμε. Εδώ είμαστε πιο ψηλά και η θέα είναι ακόμα πιο εντυπωσιακή: Στο μπαλκόνι νιώθεις λες και είσαι απάνω σε βουνοκορφή! Συνεχίζουμε προς τις Πηγές. Περνάμε από τους Αγίους Αποστόλους, την τοποθεσία με τα πανύψηλα πλατάνια και τα πολλά νερά, χάρη στα οποία πήρε το όνομά του το χωριό. Το νερό πηγάζει κάτω από την εκκλησία. Δυστυχώς οι παλιές πέτρινες γούρνες πρόσφατα αντικαταστήθηκαν από νέα κατασκευή και το νερό κυλά μέσα από πλαστικούς σωλήνες… Όπως θα μου πει ο Αντώνης, έτσι χάθηκε σχεδόν όλη η αίγλη της πανέμορφης τοποθεσίας… Κατηφορίζουμε οδικώς προς το χωριό. Στον ναό της Αγίας Βαρβάρας μάς περιμένει ο παπάς για

Λαδάς. Ο Παναγιώτης στην εξώπορτα του σπιτιού του.

Αλαγονία. Το εσωτερικό του Αϊ-Νικόλα στην Άνω Μεριά

Συνεχείς ελιγμοί για να εισχωρήσεις στα άδυτα του Ταΰγετου.

Μέχρι και τον χειμώνα απαντάς αγριολούλουδα στον Ταΰγετο Αλαγονία | 65

Στον νερόμυλο του Ρεντίφι

Μαρδάκι

να μας ανοίξει. Η εικονογράφηση σε εντυπωσιάζει. Όμορφο και περιποιημένο το χωριό, χτισμένο πολύ κοντά στον ποταμό, σε τοποθεσία με πανύψηλα δέντρα, καστανιές, πλατάνια, βαλανιδιές. Νέδουσα και Μαρδάκι Τα καλύτερα πάντα μένουν για το τέλος. Οι διαδρομές προς τη Νέδουσα είναι εξαιρετικής ομορφιάς. Στρίβοντας από τον κεντρικό δρόμο Καλαμάτας-Σπάρτης, το πρώτο που συναντάς είναι το περίφημο εξάτοξο γεφύρι με το εκκλησάκι του Άγιου Πολύκαρπου. Τόπος που σε γαληνεύει. Δίπλα στο ποτάμι και μέσα στη χαράδρα, περνάμε από τα απόκρημνα βράχια του αναρριχητικού πάρκου. «Έρχονται αναρριχητές από ολόκληρο τον κόσμο», θα μας πουν στο καφενείο του κυρ Σπύρου, απέναντι από την εκκλησία του χωριού. Πολλοί από τους συνδαιτυμόνες μας, μαζί και ο Αντώνης, είναι πρωταγωνιστές και στο μεγάλο γεγονός της Νέδουσας: το αγροτικό καρναβάλι, ένα λαϊκό δρώμενο ευετηρίας, για να πάει καλά η χρονιά, που διαδραματίζεται κάθε Καθαρά Δευτέρα. Είναι ένα από τα σημαντικότερα της παράδοσής μας, με αρχαιότατες ρίζες, και συγκεντρώνει πολλούς ερευνητές κάθε χρόνο. Θεατές δεν υπάρχουν, καθώς όλοι όσοι παρευρίσκονται, συμμετέχουν, και όπως χαρακτηριστικά λένε οι ντόπιοι: «Αν δεν γίνει μια χρονιά το καρναβάλι, δεν θα ’ναι καλά το χωριό…» Από ψηλά αγναντεύουμε το Μαρδάκι. Η ιδιαίτερη πατρίδα του Νικηταρά, ένα γραφικότατο χωριουδάκι μέσα σε 66 | www.epathlo.gr

Στο Λαογραφικό Μουσείο στον Λαδά μια καταπράσινη αγκαλιά με κελαρυστά νερά, είναι απομονωμένο γεωγραφικά σε σχέση με τα υπόλοιπα, κάτι που του δίνει και διαφορετικό χαρακτήρα. Μετά από μια υπέροχη ορεινή διαδρομή μέσα στα έλατα, απολαμβάνουμε τη μοναδική θέα της εκκλησιάς στο Μαρδάκι. Κάπου στο βάθος, ανάμεσα από τις κορφές, αγναντεύουμε τη θάλασσα στα χρώματα της δύσης. Εκεί συναντήθηκαν οι οπλαρχηγοί τον Μάρτη του 1821 και άναψε η φλόγα της Επανάστασης, θα μου πει ο Αντώνης. Ποτέ δεν πάτησε το πόδι του ο Τούρκος στο Μαρδάκι. Πέρα από την υπέροχη τοποθεσία του, άλλο τόσο μαγευτικό είναι και το εσωτερικό του. Ευλαβικά προσκυνούμε με την ευχή τα άγια αυτά χώματα να μην εγκαταλειφθούν από τον άνθρωπο δωρίζοντάς του πάντα την αστείρευτη ομορφιά τους.

Πέρα από το Καρναβάλι της Νέδουσας, την Καθαρή Δευτέρα, πλήθος άλλων γιορτών και εκδηλώσεων λαμβάνουν χώρα στα γύρω χωριουδάκια: η Γιορτή κρασιού τον Ιούλιο στον Λαδά, η Γιορτή πατάτας την τελευταία εβδομάδα του Αυγούστου στην Αλαγονία, παζάρια με τοπικά προϊόντα τον Οκτώβριο στον Λαδά και τα Χριστούγεννα στην Αρτεμισία, καθώς και τοπικά πανηγύρια στις Μονές Σιδηρόπορτας, Μαρδακίου, Μελέ.

Η πιο “κλασσική” διαμονή στο κέντρο της πόλης! Rex Hotel Kalamata

Το μοναδικό ξενοδοχείο της Καλαμάτας που βρίσκεται στον πιο πολυσύχναστο πεζόδρομο της πόλης, στην εμπορική οδό Αριστομένους, και σε απόσταση αναπνοής από το δημοφιλές ιστορικό κέντρο της.

Χτισμένος αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 850μ. ένα εστιατόριο και έξι ανεξάρτητα ξύλινα σπιτάκια χαρίζουν από τα μπαλκόνια τους μοναδική θέα στις πλαγιές του δυτικού Ταύγετου.

Το Rex Hotel Kalamata είναι εγκατεστημένο στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης και αποτελεί την εξέλιξη μιας μακρόχρονης ξενοδοχειακής κουλτούρας, που από τον 19ο αιώνα έχει φιλοξενήσει σημαντικές προσωπικότητες της ελληνικής και της παγκόσμιας ιστορίας.

Είναι το σημείο εκείνο που τις ώρες αιχμής σφύζει από κόσμο και δραστηριότητες, ενώ τις μεσημεριανές και τις μεταπογευματινές ώρες προσφέρει την απόλυτη ηρεμία για Το Rex Hotel Kalamata είναι ένα C ity C enter χαλάρωση και ήσυχη διαμονή.

B outi qu e Hotel με κλασική παράδοση, στον πιο ανανεωμένο προορισμό της Ελλάδας: Tην «καλλίκαρπο» Μεσσηνία.

Εδώ συναντιέται κάθε μικρή ή μεγάλη απαίτηση: • Άνεση και ηρεμία στους ορόφους και τα δωμάτια, • Χαλάρωση & φιλοσοφικές κουβέντες, με μια ενδιαφέρουσα συλλογή από καφέδες, μεζέδες και τοπικά γλυκά & ροφήματα στο Rex Café. • Τοπική & ελληνική δημιουργική κουζίνα στο παραδοσιακό πρωινό του και τον μοναδικό στην πόλη, πλούσιο, μεταμεσημεριανό μπουφέ τύπου Brunch.

Rex Hotel

C i t y C e n te r B o u t i qu e Ho te l απ’ τον 19ο αιώνα! Αριστομένους 26 - ΚΑΛΑΜΑΤΑ - τηλ.: 27210 94440 - fax: 27210 27492 - e-mail: rex@rexhotel.gr - www.rexhotel.gr

Χωριάτικη Ταβέρνα

«Η Κουπίτσα» 24ο χλμ. Ε.Ο. Καλαμάτας-Σπάρτης Αρτεμισία τηλ. 27210 76117, 697 2134953

Ποδηλασία downhill

Η ευτυχία δεν είναι να ανέβεις στην κορυφή...

...αλλά να κατέβεις από αυτήν! Εξερευνούμε την περίπτωση των «downhill-άδων» και χωνόμαστε μαζί τους σε απότομα μονοπάτια, γλιστράμε σε «ανάποδες» κλίσεις και πετάμε για λίγο στον αέρα, ανακαλύπτοντας τελικά τον λόγο για τον οποίο… η τρέλα πάει στα βουνά! Θοδωρής Ερμήλιος

68 | www.epathlo.gr

Τους αναβάτες ποδηλάτων downhill δεν είναι εύκολο να τους εντοπίσεις, αν είσαι άνθρωπος της πόλης. Και ειδικά αν δεν είσαι λάτρης του βουνού. Δεν συνηθίζουν να κόβουν βόλτες με τα εξειδικευμένα τους ποδήλατα στους αστικούς δρόμους, και σχεδόν ποτέ δεν τα χρησιμοποιούν για να καλύψουν τις ανάγκες μετακίνησής τους. Ο λόγος; Ένα τέτοιο ποδήλατο κοστίζει περισσότερο από 2.000 ευρώ και το βάρος του πλησιάζει ή και ξεπερνάει τα δεκαπέντε κιλά, είναι δηλαδή αρκετά μεγαλύτερο από ένα συμβατικό μοντέλο πόλης. Πριν δούμε όμως σε τι εξυπηρετεί ένα τέτοιο ποδήλατο, ας ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία του downhill

(που σημαίνει «κατηφορικός»), η οποία ξεκινάει πριν από σχεδόν σαράντα χρόνια. Τότε κάποιοι ανήσυχοι ποδηλάτες στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ άρχισαν να κατεβαίνουν ξανά και ξανά έναν συγκεκριμένο χωματόδρομο, που αποτελούσε την αντιπυρική ζώνη ενός βουνού. Ο ανταγωνισμός δεν άργησε να δημιουργηθεί και λίγο αργότερα (το 1976) διοργανώθηκε ο πρώτος επίσημος αγώνας. Στη συνέχεια, η ποδηλασία βουνού γενικότερα γνώρισε τρομερή άνθηση και το 1996 εντάχθηκε στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Στην Ελλάδα, τα πρώτα δειλά βήματα έγιναν τη δεκαετία του 1990 και η μεγάλη άνθηση ήρθε τη δεκαετία που διανύουμε. Μάλιστα τα τρία τελευταία χρόνια, διοργανώνεται και ελληνικό Κύπελλο Downhill με 6-8 αγώνες τη χρονιά και συμμετοχή περισσότερων από 350 αθλητών. «Έκρηξη αδρεναλίνης» είναι η πρώτη απάντηση που θα δώσει ένας αναβάτης στην ερώτηση: «Τι κερδίζεις κάνοντας downhill». Το να «ελευθερώνεις» τα φρένα και να αφήνεσαι στη δύναμη της βαρύτητας είναι απολαυστικό

«Έκρηξη αδρεναλίνης» είναι η πρώτη απάντηση στην ερώτηση: «Τι κερδίζεις κάνοντας downhill;» Ποδηλασία downhill | 69

σε όλα τα σπορ πλαγιάς, όπως το σκι. Στο downhill, όμως, τα εμπόδια τα οποία πρέπει να αποφύγεις, τα άλματα που καλείσαι να υπερπηδήσεις και οι κλειστές στροφές τις οποίες θα πρέπει να στρίψεις χωρίς να χάσεις τη φόρα σου, είναι πολύ περισσότερα και διαδέχονται το ένα το άλλο με καταιγιστικό ρυθμό. Το μυαλό μπαίνει σε «turbo mode» και η επεξεργαστική του ικανότητα απογειώνεται ενώ, παράλληλα και ασυνείδητα, ανασύρει δεξιότητες που έχουν αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια σκληρών προπονήσεων και συχνά έρχονται αντιμέτωπες με το ένστικτο της επιβίωσης! Όπως το να αφήσεις τα φρένα και να κάνεις όσο πιο γρήγορο πετάλι προλαβαίνεις... πάνω σε μια ξύλινη ράμπα που θα σε στείλει στον αέρα για καμιά δεκαριά μέτρα σε 70 | www.epathlo.gr

μήκος, πριν προσγειωθείς και πάλι στην κατηφόρα. «Η επαφή με τη φύση» είναι ένας ακόμη λόγος για τον οποίο ένας νταουνχιλάς λατρεύει το άθλημά του. Είτε ως αγωνιζόμενος είτε ως ερασιτέχνης, έχει την ευκαιρία να γνωρίσει και να διασχίσει μερικά από τα ωραιότερα βουνά της Ελλάδας. Η Δίρφη, ο Χελμός, η Βασιλίτσα και το Πήλιο είναι μερικά μόνο από αυτά που έχουν επισκεφτεί και έχουν γνωρίσει «εκ των έσω» οι περισσότεροι λάτρεις του αθλήματος. Και όχι μόνο πάνω στο ποδήλατο... Κατά τη διάρκεια μιας εκδρομής ή ενός αγώνα, αρκετοί είναι αυτοί που επιλέγουν να διανυκτερεύσουν μέσα στο δάσος ενώ, πριν ξεκινήσουν οι κατεβασιές, πολλές φορές προηγείται πολύωρο περπάτημα και έλεγχος της διαδρομής με τα πόδια. Πίσω από τις έντονες απολαύσεις κρύβονται και «δυνατές φιλίες» που στην περίπτωση του downhill δοκιμάζονται και ισχυροποιούνται ακόμη περισσότερο. Δεν είναι μόνο οι πολλές ευχάριστες στιγμές που θα μοιραστούν οι φίλοι, αλλά και μια σειρά δοκιμασιών στις οποίες θα πρέπει να αντεπεξέλθουν. Ποιος θα αναλάβει την οργάνωση της εκδρομής και πόσοι χωράνε στην ομάδα εξόρμησης; Ποιανού η σειρά είναι να γυρίσει το αυτοκίνητο από την κορυφή στη βάση; (Η υψομετρική διαφορά μεταξύ εκκίνησης-τερματισμού ενός μονοπατιού συνήθως ξεπερνάει τα 300 μέτρα και η σύνδεσή τους πρακτικά γίνεται μόνο με αυτοκίνητο ή κάποιο άλλο μεταφορικό μέσο.) Ποιος θα βοηθήσει αν το ποδήλατο χαλάσει μέσα στη διαδρομή ή αν, ακόμα χειρότερα, τραυματιστεί ένας αναβάτης; Αυτές είναι λίγες από τις δοκιμασίες που συνήθως καλούνται να περάσουν μαζί οι φίλοι του downhill και, αν τα καταφέρουν, ξέρουν πως έχουν δίπλα τους έναν άνθρωπο στον οποίο και μπορούν να βασιστούν σε μια δύσκολη στιγμή. Και φυσικά να περάσουν υπέροχα κάνοντας το αγαπημένο τους χόμπι για πολλά χρόνια, αφού ούτε ηλικιακοί περιορισμοί υπάρχουν ούτε νέα μέρη προς εξερεύνηση θα σταματήσουν να βρίσκουν οι ενδιαφερόμενοι. Οι περιοχές στην Ελλάδα που ενδείκνυνται για downhill είναι αμέτρητες, καθώς πρακτικά αυτό που χρειάζεται ένας αναβάτης είναι μόνο μια μεγάλη κατηφόρα και έδαφος στο οποίο να μπορεί να κυλήσει ένα ποδήλατο. Στη συνέχεια, επιλέγονται οι νοητές γραμμές που θα ακολουθήσει το μονοπάτι και χαράζονται οι στροφές, ενώ αν μπορέσουν να δημιουργηθούν και μερικά άλματα, τότε ακόμα καλύτερα. Περιορισμοί δημιουργούνται μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις από τις ρυθμίσεις δασικής νομοθεσίας (δρυμοί, προστατευόμενες περιοχές κ.λπ.), ενώ σε πολυσύχναστα από πεζοπόρους σημεία γίνεται προσπάθεια να σηματοδοτηθούν τα μονοπάτια και να διαχωριστούν αυτά που χρησιμοποιούνται για ποδήλατο ή από πεζοπόρους (σίγουρα απαιτείται αλληλοσεβασμός και αλληλοκατανόηση για να είναι όλοι ευχαριστημένοι). Λόγω της φύσης του downhill, που απαιτεί έναν τρόπο ώστε οι αναβάτες και τα ποδήλατα να μεταφέρονται από το τέλος της κατηφόρας (όπου τελειώνει η κατάβασή τους) στην αρχή του μονοπατιού (στο ψηλότερο σημείο της διαδρομής, από όπου θα ξεκινήσουν την επόμενή τους κατάβαση), προτιμώνται μονοπάτια που έχουν την κατάλληλη υποδομή (όπως συμβαίνει σε ελάχιστα χιονοδρομικά κέντρα το καλοκαίρι), ενώ οι αγώνες αποτελούν ιδανική λύση, καθώς το λεγόμενο «uplift» αναλαμβάνει πάντα η οργάνωση. Ας δούμε μερικές από τις ιδανικές περιοχές για downhill στην Ελλάδα, όπου έχουν πραγματοποιηθεί και επίσημοι αγώνες:

Στην περιοχή του Δρίσκου, και σε υψόμετρο που ξεπερνάει τα 1.000 μ., ξεκινάει μία από τις ομορφότερες αλλά και τις πιο απαιτητικές διαδρομές στη χώρα μας. Ποδηλασία downhill | 71

Αθήνα: Ο Υμηττός, η Πάρνηθα και το όρος Αιγάλεω είναι αγαπημένα μέρη για τους λάτρεις του downhill. Προσοχή, ωστόσο, χρειάζεται η συνύπαρξη με τους πεζοπόρους, που είναι πολλοί και συχνοί. Ένας πιο έμπειρος αναβάτης θα σας καθοδηγήσει ως προς το ποια μονοπάτια είθισται να χρησιμοποιούνται για downhill. Επίσης, λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά, στη Νέα Μάκρη, υπάρχει μονοπάτι και παρέχονται υπηρεσίες υποστήριξης (uplift κ.λπ.) από ιδιωτικό φορέα (marathonbikepark.com). Θεσσαλονίκη: Στην περιοχή του Ωραιοκάστρου, έχουν φιλοξενηθεί μερικοί από τους καλύτερους πανελλαδικώς αγώνες, ενώ και στον Χορτιάτη έχουν πραγματοποιηθεί μεμονωμένες αγωνιστικές συναντήσεις. Εύβοια: Η Κύμη και η περιοχή της Δίρφης γύρω από τη Στενή διαθέτουν εντυπωσιακά μονοπάτια με χαρακτηριστικά σημεία, όπως το τεχνητό άλμα (road gap) της Κύμης με θέα το Αιγαίο πέλαγος! Χιονοδρομικά κέντρα: Στο εξωτερικό, το downhill είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους για να αξιοποιηθούν τα χιονοδρομικά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν δεν υπάρχει χιόνι. Στην Ελλάδα δυστυχώς μόνο στη Βασιλίτσα γίνονται συστηματικά αγώνες τα δύο τελευταία χρόνια, ενώ κάποιες προσπάθειες για την επιστροφή στο αγωνιστικό ημερολόγιο των 3-5 Πηγαδιών της Νάουσας (πιθανότατα το πρώτο χιονοδρομικό της χώρας μας που διοργάνωσε αγώνα downhill τη δεκαετία του 1990!) δεν ευδοκίμησαν. Θεσσαλία: Η πλούσια βλάστηση του Πηλίου και του Κισσάβου (πάνω από το Στόμιο) αλλά και η μικρή απόσταση που τα χωρίζει από τη θάλασσα κάνει τα δύο βουνά ιδανικά για καλοκαιρινές κατεβασιές. Διαδρομή θα βρείτε και λίγο έξω από την Καλαμπάκα, στο χωριό Διάβα, με θέα τα μαγευτικά Μετέωρα. Ιωάννινα: Στην περιοχή του Δρίσκου και σε υψόμετρο που ξεπερνάει τα 1.000 μ., ξεκινάει μία από τις ομορφότερες αλλά και πιο απαιτητικές διαδρομές της χώρας μας. 72 | www.epathlo.gr

Τι χρειάζεται; Ένα ποδήλατο με καλή μπροστινή ανάρτηση (λέγονται hard tail και έχουν πιρούνι με διαδρομή 150 mm) είναι αρκετό για τα πρώτα βήματα, αν και στη συνέχεια πιθανότατα θα χρειαστεί «αναβάθμιση» σε μοντέλο με ανάρτηση και πίσω (full suspension). Λόγω της φύσης των διαδρομών (πέτρες, βράχια, δέντρα κ.λπ.), ο αναβάτης είναι απαραίτητο να φοράει τα απαραίτητα προστατευτικά για τον θώρακα, την πλάτη, τους αγκώνες, τα γόνατα και οπωσδήποτε κλειστό (full face) κράνος. Παπούτσια υπάρχουν ειδικά σχεδιασμένα για downhill ώστε να ταιριάζουν στα φαρδιά φλατ πετάλια αλλά και ένα ζευγάρι με φλατ και σκληρές σόλες (όπως τα skate) κάνουν μια χαρά δουλειά.

Προσεχείς αγώνες διοργανώνονται στα Φάρσαλα (19-20 Μαρτίου), στην Καλαμπάκα (16-17 Απριλίου) και στα Γιάννενα (14-15 Μαΐου). Το κόστος συμμετοχής σε έναν αγώνα κυμαίνεται συνήθως στα 20-30 ευρώ και περιλαμβάνει εκτός των άλλων και τα απαραίτητα uplift (ανέβασμα του αθλητή και του ποδηλάτου του στην κορυφή). Η σκηνή του ελληνικού downhill έχει αυξανόμενη δυναμική και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια να τείνει να γίνει θεσμός η ετήσια ταινία για τα αγωνιστικά (και όχι μόνο) δρώμενα του χώρου. Έτσι, πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο η ταινία «Lines we ride», η οποία περιγράφει την ψυχοσύνθεση ενός αναβάτη downhill, μέσα και έξω από τους αγώνες. Περισσότερες πληροφορίες: www.downhill.gr

Εισαγωγές-Ανταλλακτικά-Service-Αναπαλαιώσεις 1ο χλµ. Άργους-Ναυπλίου, 21200 Άργος τηλ. 27510 66441, 27510 61754 fax. 27510 61534 www.karabelasbikes.gr info@karabelasbikes.gr

2ο χλµ. Παραλιακής οδός Ναυπλίου - Ν. Κίου τηλ. 27520 24283 www.autogas-pouroulas.gr

Πατρινή Τσικνοπέμπτη Η Γιαννούλα των Πατρών

Ξημερώνει Τσικνοπέμπτη και θα ’ναι ευχής έργον ένας ήλιος πάνω από την Πάτρα. Η παράδοση προστάζει η μέρα τούτη να τιμάται πανηγυρικά. Θες ο φόβος της απαγκίστρωσης από τις ρίζες, θες η λαιμαργία μας ή η σκωπτική καρναβαλική διάθεση, όπως και να ’χει, η Τσικνοπέμπτη εξελίσσεται σε μια λαμπερή γιορτή που κρατάει ένα μερόνυχτο. Και είναι από εκείνες τις βραδιές που η απουσία του φεγγαριού δεν μετρά.

Αλεξία Τούλιου Νίκος Υφαντής, Αλεξία Τούλιου

74 | www.epathlo.gr

ρωινή βόλτα στην πόλη και παντού ξεπετάγονται αυτοσχέδιες ψησταριές. Στα πεζοδρόμια κεντρικών οδών, σε αυλές, έξω από τράπεζες, στα προαύλια των σχολείων, στις δημόσιες υπηρεσίες. Μαζί με τους μπάστακες, τις καρναβαλικές φιγούρες δηλαδή, συνθέτουν ένα ιδιόμορφο σκηνικό. Περίοπτη θέση έχει και η Μαυροδάφνη, το γλυκό σκουρόχρωμο κρασί που συνοδεύει τα γλέντια των Πατρινών. Και φυσικά μπίρες, πολλές μπίρες. Είναι βλασφημία να ολοκληρώσει κάποιος το εργασιακό του ωράριο μια τέτοια ημέρα και η μόνη αγωνία περιορίζεται στην ετοιμασία μιας καλής θράκας για τη θυσία ικανής ποσότητας κρέατος στις λαβωμένες σχάρες. Όταν ο καιρός ευνοεί με μια λιακάδα, πηγαδάκια στήνονται εδώ κι εκεί απολαμβάνοντας το παραδοσιακό σουβλάκι συνοδεία πειραγμάτων και αστεϊσμών. Τώρα που η άνοιξη καραδοκεί να εκθρονίσει τον χειμώνα, θα ανηφορίσω λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη, ώστε να παρηγορήσω τις ανυπόμονες κερασιές και αμυγδαλιές που, τινάζοντας τα κλαδιά τους, απαιτούν ένα ευωδιαστό μεθύσι. Μόνο που η τσίκνα επικρατεί και περιπαίζει την όσφρησή μας. Πιάτο η Πάτρα και ο χειμώνας δηλώνει την παρουσία του με μια εικονική ομίχλη. Νεφελώδη μικρά καλλιτεχνήματα ξεπηδούν από τις ψησταριές σαν άτακτα παιδαρέλια, ενώ τα πιο μεγάλα σύννεφα τα εποπτεύουν, μην τύχει και τα κάψει ο ήλιος σαν ανεβούν ψηλότερα.

Το σόι της νύφης, επάνω σε άρμα, ακολουθεί την πομπή του γάμου

Πειράγματα και αστεία με τη νύφη

Πίσω από τις τέντες των πάγκων, μικρές λάμπες γιγαντώνουν τις ανθρώπινες σκιές Είναι η ώρα που στον πεζόδρομο της Ρήγα Φεραίου ο κόσμος συνωστίζεται για να απολαύσει τα καρναβαλικά δρώμενα. Προτιμώ να χαζέψω από τις αγαπημένες μου σκάλες της Πατρέως το πολύχρωμο μωσαϊκό των τραπεζιών που στήνονται κατά μήκος της Ηφαίστου, και να ακούσω τις μπάντες στις τελευταίες τους πρόβες, πριν όλα ετοιμαστούν για το μεσημεριανό τσιμπούσι. Δεν πρέπει να χασομεράμε γιατί το βραδάκι έχουμε να πάμε σ’ έναν γάμο, εκεί στην Άνω Πόλη. Παντρεύουμε τη Γιαννούλα την Κουλουρού για πολλοστή φορά! Όπως πληροφορούμαι από το βιβλίο του Νίκου Πολίτη Οι ωραίοι τρελοί της Πάτρας, πρόκειται για υπαρκτό πρόσωπο, είναι μια φτωχή και αφελής γυναίκα που συγκέντρωνε τα προς το ζην πουλώντας κουλούρια. Τον μεγάλο της καημό και πόνο, μην τυχόν και μείνει γεροντοκόρη, εκμεταλλεύτηκε μια παρέα παλαιών Πατρινών με αρχηγό τον Περικλή Γιογκαράκη. Προκειμένου να σπάνε πλάκα, Η Γιαννούλα των Πατρών | 75

Οι άρχοντες της πόλης υποδέχονται τον πρόεδρο της Αμερικής Ουίλσον

Η συμπεθέρα και ο κουμπάρος 76 | www.epathlo.gr

κατάφερναν να την πείθουν να συμμετέχει σε αρκετούς απραγματοποίητους γάμους κατά την περίοδο 1914-1923. Ο δήθεν γάμος της με τον τότε πρόεδρο της Αμερικής Ουίλσον επικράτησε ως δρώμενο της Τσικνοπέμπτης μέχρι και σήμερα. Οι ψεύτικες ερωτικές επιστολές πιστοποιούσαν στην καρδιά της Γιαννούλας τη βαθύτατη αγάπη που έτρεφε ο πρόεδρος γι’ αυτήν. Της έταζε μάλιστα χρήματα πολλά και δώρα πολύτιμα. Σαν ήρθε η μέρα να τον συναντήσει, όλοι ήταν στο πόδι. Αφού την στόλισαν με κουρελάκια στα μαλλιά, πλήθος κόσμου την συνόδευσε ως το λιμάνι. Βλέπετε, η ελπίδα κατέφθανε από την Αμερική και μάλιστα διά θαλάσσης. Πράγματι, κάποιος είχε ντυθεί πρόεδρος Ουίλσον, είχε βάψει τα μαλλιά του λίγο γκρίζα και στα χέρια του μετέφερε τη βαλίτσα με τα δώρα για τη μνηστή του. Κατά τον γυρισμό τους, ένας επιτήδειος αλητάκος πήδηξε στην άμαξα και έκλεψε τη βαλίτσα, στήνοντας έτσι το σκηνικό της εγκατάλειψης. Με την πρόφαση πώς θα έπιανε τον κλεφτάκο, ο πρόεδρος πήδηξε κι αυτός και χάθηκε μια για πάντα, αφήνοντας απαρηγόρητη τη Γιαννούλα στην άμοιρη τύχη της. Με την Κατοχή, η ιστορία ξεχάστηκε, μαζί

Το στολισμένο άρμα με τη νυφική παστάδα, κατεβαίνοντας την οδό Γερμανού ως το λιμάνι

Ο πρόεδρος Ουίλσον (γαμπρός) αποβιβάζεται στο λιμάνι και η ηρωίδα μας, που βρέθηκε μια μέρα νεκρή στο σπιτάκι της. Στις μέρες μας, η πομπή ξεκινάει από τα Ταμπάχανα ή την Αγία Αικατερίνη, συνοικίες της παλιάς Πάτρας. Το ένδυμα επίσημα καρναβαλικό, ενώ τη νύφη μπορεί να την υποδύεται ακόμη και άντρας. Πολυτελή αυτοκίνητα αντίκες επιστρατεύονται για το επίσημο της τελετής, ενώ κουστωδία μετά μουσικής ακολουθεί το στολισμένο άρμα με τη νυφική παστάδα, κατεβαίνοντας την οδό Γερμανού ως το λιμάνι. Από τα μπαλκόνια ζητωκραυγάζουν και ραίνουν τη νύφη όχι με ρύζι μα με χαρτοπόλεμο, ενώ η Γιαννούλα περιχαρής χαιρετά το πλήθος και πετάει σοκολάτες. Ακολουθούμε κι εμείς και, ενώ όλοι είναι ευτυχισμένοι, συλλογιέμαι ποια άραγε κατηφόρα μπορεί να οδηγήσει σε κορυφή; Ένα πυροτέχνημα τα όνειρα της Γιαννούλας, όπως αυτά στον ουρανό του λιμανιού, που θαρρείς οι σπίθες τους θα κάψουν το ολόλευκο φόρεμά της. Στην επιστροφή θα ολοκληρωθεί το καθιερωμένο φιάσκο με τον γαμπρό να το σκάει.

Μια φίλη της νύφης στην προετοιμασία της Με το πέρας της παρέλασης, ο κόσμος θα ξεχυθεί στη Γερμανού. Μικρές μπαλαρίνες, κλόουν, πριγκίπισσες και πειρατές θα ικετεύουν τους γονείς για ένα μπαλόνι ή γλειφιτζούρι από τους πάγκους των μικροπωλητών. Πρόσωπα κεφάτα και φασαριόζικα – μα πώς γίνεται πάντα να αντιλαμβάνομαι αλλιώς τα πάντα; Πίσω απ’ τις τέντες των πάγκων, μικρές λάμπες γιγαντώνουν τις ανθρώπινες σκιές. Απ’ την ομίχλη της ψησταριάς ξεπετάγεται μια μαύρη φιγούρα με ημίψηλο καπέλο, ενώ την ίδια στιγμή σκοντάφτει επίτηδες πάνω μου ένας σκελετός με κρυμμένο πρόσωπο, διεκδικώντας τουλάχιστον το μειδίαμά μου. Αποστασιοποιημένη στην αρχή της οδού μεταπηδώ από το θρίλερ στο δράμα, καθώς κοιτώ χαμηλά τα λασπωμένα πια κομφετί και τις σερπαντίνες να χάνουν σταδιακά την εφήμερη λάμψη τους. Ο φωτισμός λιγοστός, δυο τρεις άντρες ντυμένοι ναύτες κατηφορίζουν αγκαλιά με μασκαρεμένες γυναίκες ελευθέρων ηθών και μετέχω στα Κόκκινα φανάρια του Γεωργιάδη. Όσκαρ σκηνοθεσίας αυτή η βραδιά, σκέφτομαι όταν αποφασίζω να τα πιω στο μπαρ «Ιανός». Καθόλου τυχαία, θα επιλέξω αυτόν τον διμούτσουνο ρωμαϊκό θεό για να μου επιβεβαιώσει το δίπολο της ανθρώπινης φύσης. Εξάλλου, θλιβερό ή μη, όλοι παίζουμε ρόλους σ’ αυτήν τη ζωή, με μάσκα ή χωρίς.

Τίτλος θέματος | 77

Θεσσαλία

Η σούπα της αποκριάς ή «το φαγητό των φτωχών», όπως συνηθίζουν να λένε στα χωριά του Τυρνάβου. Πρόκειται για μια νόστιμη και χυλωμένη χορτόσουπα, που σύμφωνα με την παράδοση, μαγειρεύεται αποκλειστικά από άνδρες και καταναλώνεται από τους καρναβαλιστές στη λεγόμενη Γιορτή του Φαλλού, η οποία κλείνει το περίφημο τυρναβί-

Υλικά: • 1 κ. σπανάκι φρέσκο, καθαρισμένο • 500 γρ. τσουκνίδα καθαρισμένη • 250 γρ. λάπαθα ή άλλα άγρια χόρτα εποχής (ζοχοί, ραδίκια) • 1 κρεμμύδι ψιλοκομμένο • 1 φλ. ελαιόλαδο • 2 κ.σ. κορν φλάουρ • Χυμός από ένα λεμόνι • 2 ποτήρια νερό • Α λάτι, πιπέρι

78 | www.epathlo.gr

Μπουρανί

τικο καρναβάλι. Είναι λέξη τούρκικη, σημαίνει σπανακόρυζο ή λαχανόρυζο και τα παλιά τα χρόνια στις γειτονιές και τις πλατείες του Τυρνάβου φτιαχνόταν χωρίς καθόλου λάδι με σπανάκι, ρύζι, τσουκνίδα, ξίδι κι αρνίσιο αντεράκι. Σήμερα στον Τύρναβο αποτελεί καθαροδευτεριάτικο φαγητό και σ’ αυτή τη νηστίσιμη εκδοχή του τρώγεται με λαγάνα, ελιές, χαλβά και την πατροπαράδοτη φασολάδα. Σίγουρα λίγο ψιλοκομμένο αρνίσιο αντεράκι θα ενισχύσει τη γεύση του φαγητού. Για έξτρα άρωμα, μπορούμε επίσης να προσθέσουμε και άλλα αρωματικά χόρτα (ρόκα, άνηθο, μαϊντανό). Αν θέλουμε, γαρνίρουμε τη σουπίτσα μας με φρεσκοψημένα κρουτόν. Ταιριάζει πολύ με λευκό κρασί μοσχοφίλερο.

λένουμε τα χόρτα, τα κόβουμε σε μεσαίου μεγέθους κομμάτια και τα ζεματίζουμε χωρίς νερό μέσα σε βαθιά κατσαρόλα μέχρι να αχνιστούν και να μαζέψουν. Μετά από περίπου 10 λεπτά, προσθέτουμε το νερό, αλάτι, πιπέρι, το μισό φλιτζάνι λάδι και τον χυμό του λεμονιού. Σε ένα τηγάνι τσιγαρίζουμε το ψιλοκομμένο κρεμμύδι και το προσθέτουμε στο φαγητό. Χαμηλώνουμε τη θερμοκρασία στο μισό και το αφήνουμε να βράσει μέχρι να λιώσουν τα χορταρικά. Διαλύουμε το κορν φλάουρ σε μισό φλιτζάνι χλιαρό νερό και το προσθέτουμε στη σούπα μας να χυλώσει. Ανακατεύουμε συνεχώς για να μη μας κολλήσει. Προσθέτουμε το υπόλοιπο ελαιόλαδο και σε 5 λεπτά κατεβάζουμε το φαγητό από τη φωτιά. Σερβίρουμε με μπόλικο λεμονάκι και φρεσκοτριμμένο πιπέρι.

Θεσσαλία

Μια παραδοσιακή γλυκιά πίτα με υπέροχη γεύση και ταξιδιάρικα αρώματα. Στη Θεσσαλία παραδοσιακά συνδέεται με τον γάμο, όπου προσφέρεται ως κέρασμα έξω από την εκκλησιά, αλλά και ως δώρο προς τους νεόνυμφους. Σε διάφορες παραλλαγές –στριφτή, με

Υλικά: • 1 πακέτο φύλλο κρούστας • 3/4 φλ. ρύζι καρολίνα • 2 κ.σ. ελαιόλαδο • 2 φλ. νερό • 1 φλ. καρύδια χοντροκομμένα • 1 φλ. σταφίδες ξανθές • ½ κ.γλ. γαρίφαλο σκόνη • Ε λαιόλαδο για το άλειμμα των φύλλων Για το σιρόπι ½ φλ. ζάχαρη • 4 κ.σ. μέλι • ½ λεμόνι (τον χυμό και τη φλούδα του) • 1½ φλ. νερό • 1 ξυλάκι κανέλα

Γλυκιά ρυζόπιτα

αυγά, γάλα, βούτυρο, μυζήθρα αλλά και γλυκιά κολοκύθα– τη συναντάμε σε πολλά ακόμη μέρη της Ελλάδας όπως τη Νάουσα, τις Σέρρες, την Κοζάνη (το μπουρέκι της νύφης) και τη Λευκάδα. Στην Κρήτη (τζουλαμάς) και τη Μυτιλήνη, παραδοσιακά θεωρείται επιδόρπιο της αποκριάς. Είναι μια πολύ απλή πίτα, που φτιάχνεται με υλικά που έχουμε στο σπίτι. Στη θεσσαλική εκδοχή της είναι νηστίσιμη και μοιάζει με μπακλαβά. Λέγεται μάλιστα ότι είναι ακόμη πιο νόστιμη. Δοκιμάστε τη και ως πρωινό!

ουλιάζουμε το ρύζι σε χλιαρό νερό για 10 λεπτά. Το σουρώνουμε. Ζεσταίνουμε τις 2 κουταλιές της σούπας ελαιόλαδο σε κατσαρολάκι και σοτάρουμε το ρύζι μέχρι να γυαλίσει. Προσθέτουμε το νερό, χαμηλώνουμε τη φωτιά και σιγοβράζουμε για 15 λεπτά μέχρι να απορροφήσει τα υγρά του. Προσθέτουμε τις σταφίδες για να φουσκώσουν με τη θερμοκρασία του ρυζιού. Μόλις κρυώσει, ρίχνουμε το γαρίφαλο και τα καρύδια. Λαδώνουμε το ταψί και στρώνουμε κάτω τα μισά φύλλα, τα τρία, λαδωμένα. Απλώνουμε ομοιόμορφα τη γέμιση και σκεπάζουμε με τα άλλα τρία φύλλα λαδωμένα. Χαράζουμε την πίτα και την ψήνουμε στους 180°C σε ζεστό φούρνο μέχρι να ροδίσει, για περίπου 45 λεπτά. Όση ώρα ψήνεται, βράζουμε τα υλικά του σιροπιού για 8 λεπτά από τη στιγμή που θα κοχλάσει το νερό. Πετάμε τη φλούδα του λεμονιού και την κανέλα. Μόλις βγάλουμε την πίτα από τον φούρνο, τη βρέχουμε προσεκτικά με το σιρόπι, ώστε να πάει παντού.

ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ | 79

Το ελληνικό παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν

Παραμυθάς και ταξιδευτής, αυτό ήταν ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Κι ευτυχώς γιατί αυτές οι δυο του ιδιότητες ευθύνονται για τον μαγικό κόσμο της παιδικής μας ηλικίας. Όλοι γνωρίζουν τα παραμύθια του, μ’ αυτά μεγάλωσαν γενιές και γενιές. Αρκετοί επίσης γνωρίζουν και τα εξαιρετικά ταξιδιωτικά του κείμενα, πολύτιμες μαρτυρίες για τα μέρη που είχε επισκεφθεί. Λιγότεροι έχουν κατά νου ότι ανάμεσα στα ταξίδια του συμπεριλαμβανόταν και ένα στην Ελλάδα, την άνοιξη του 1841. Και, τέλος, ελάχιστοι είναι γνώστες του «ελληνικού παραμυθιού» του Άντερσεν, δύο φορές μεταφρασμένου στα ελληνικά.

Νίνα Κουλετάκη

«Υπάρχουν χιλιάδες τόποι στα μέρη εκείνα, που και τ' όνομά τους μονάχα κάνει την καρδιά μας να χτυπάη δυνατά…» 80 | ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

τις 19 Μαρτίου 1841, το ατμόπλοιο «Λεωνίδας» δένει στη Σύρο. Ανάμεσα στους επιβάτες του και ο μεγάλος Δανός παραμυθάς, στο πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα. Την επομένη, θα αποβιβαστεί στον Πειραιά και θα ξεκινήσει την περιήγησή του στην Αθήνα, την οποία ερωτεύεται. Η δανέζικη παροικία, που την εποχή εκείνη αριθμούσε πολλά μέλη, τον υποδέχεται, τον φιλοξενεί και τον ξεναγεί. Επισκέπτεται με άμαξα τα αξιοθέατα της Αθήνας, το Θησείο, τον Κολωνό, το Φάληρο. Φτάνει μέχρι το Μαρούσι και την Κηφισιά. Γιορτάζει τα γενέθλιά του στις 2 Απριλίου στην Ακρόπολη, ανεβαίνοντας μάλιστα στον ιερό βράχο δύο φορές εκείνη την ημέρα, μία το πρωί και μία το βράδυ. Στην Αθήνα, οικοδεσπότες του είναι οι συμπατριώτες του αδελφοί Κρίστιαν και Θεόφιλος Χάνσεν, αρχιτέκτονες, που έκτισαν πολλά από τα σπουδαία κτίρια των Αθηνών, όπως το Πανεπιστήμιο, την Ακαδημία, τη Βιβλιοθήκη και το Νομισματοκοπείο. Διοργανώνουν βραδιές ανάγνωσης του έργου του σε λογοτεχνικούς κύκλους της Αθήνας και καταφέρνουν να προσκληθεί στο παλάτι και να γίνει δεκτός από τον Όθωνα και την Αμαλία. Η επίσκεψη του Άντερσεν στην Ελλάδα θα διαρκέσει ένα μήνα και θα αφήσει πίσω της καταγεγραμμένες στα «Ημερολόγια» τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις. Θα μας δώσει, όμως, και το μοναδικό ελληνικό παραμύθι του, περισσότερο διήγημα παρά παραμύθι κατά τη γνώμη μου, με τίτλο «Ο αδελφοποιτός μου» και υπότιτλο «Το ελληνόπουλο». Στο συγκεκριμένο κείμενο είναι εμφανέστατη η αγάπη του Άντερσεν για την Ελλάδα, καθώς και η εκτίμηση και ο θαυμασμός που έτρεφε για τους Έλληνες. Η υπόθεση διαδραματίζεται πριν από την απελευθέρωση της Ελλάδας από

τον τουρκικό ζυγό, και είναι ένας ύμνος στη φιλία και το ελληνικό φιλότιμο, από τη μία, και την υπέροχη ελληνική φύση, από την άλλη. Ο μύθος εκτυλίσσεται στους Δελφούς και τα βάσανα της σκλαβιάς, οι παρηγοριές της, οι άνθρωποι που τυραννιούνται μα ξέρουν, παράλληλα, να αγαπούν, να μοιράζονται, να αγωνίζονται, οι παιδικές φιλίες –αγνές, άδολες και διαχρονικές– και κυρίως η μεγαλειώδης, μαγική και μαγευτική φύση του τοπίου των Δελφών αποτελούν το ιδεολογικό, ψυχολογικό και συναισθηματικό υπόβαθρο της ιστορίας. Όλα τα παραπάνω γίνονται άμεσα αντιληπτά, ήδη από τις πρώτες φράσεις του διηγήματος. «Τώρα μόλις γυρίσαμε από ένα ταξίδι στην Ανατολή. Κι όμως, η καρδιά μας γυρεύει πάλι να πάμε στα μέρη εκείνα. Πού όμως; Στη Σπάρτη, στις Μυκήνες ή στους Δελφούς; Υπάρχουν χιλιάδες τόποι στα μέρη εκείνα, που και τ’ όνομά τους μονάχα κάνει την καρδιά μας να χτυπάη δυνατά». Και πιο κάτω: «Η φύση εκεί δείχνει όλο το μεγαλείο της, και κάθε σημείο απ’ όπου περνάει ο ταξιδιώτης είναι γεμάτο ιστορία και θρύλους. Όλο το ταξίδι είναι ένα χάρμα για τα μάτια και για το νου. Ο ποιητής θα βρει εκεί θέματα που θα τον εμπνεύσουν, ο ζωγράφος τοπία που θα τον συναρπάσουν. Ούτε όμως ο ποιητής ούτε και ο ζωγράφος θα μπορέσουν ποτέ να αποδώσουν την ατμόσφαιρα του

ιστορικού μεγαλείου που τυλίγει την κάθε πλαγιά, το κάθε άλσος, την κάθε πέτρα εκεί». Εκτός, όμως, από τη λαμπρή ελληνική φύση, εξίσου λεπτομερείς είναι και οι ήρωες της ελληνικής ιστορίας του Άντερσεν. Οι Έλληνες της εποχής, οι λαχτάρες και τα όνειρά τους, τα ήθη και τα έθιμά τους περιγράφονται γλαφυρά και πειστικά από τον Δανό και κάθε λέξη, κάθε πρόταση, κάθε παράγραφος ξεχειλίζει από την αγάπη του για την Ελλάδα και τους Έλληνες. Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν αναχώρησε από τον Πειραιά στις 20 Απριλίου 1841. Γερμένος στην κουπαστή του πλοίου που τον έπαιρνε από την Ελλάδα κι αγναντεύοντας τον ναό του Ποσειδώνα στις Καβοκολόνες (στο Σούνιο), έγραψε στο ημερολόγιό του: «Είμαι λυπημένος, αισθάνομαι σαν στο σπίτι μου εδώ». Σημείωση: Το «ελληνικό παραμύθι» του Άντερσεν μεταφράστηκε στα ελληνικά δύο φορές. Τη μία από τον Γ. Πράτσικα με τον τίτλο «Το σύμφωνο φιλίας» και δημοσιεύτηκε στη Νέα Εστία το 1964, και τη δεύτερη από τον Σ. Πρωτόπαπα, με τίτλο «Ο αδελφοποιτός μου - Το Ελληνόπουλο», που συμπεριλαμβανόταν στον τρίτο τόμο της έκδοσης του 1965 των Απάντων του Άντερσεν, από τις Εκδόσεις Ι.Δ. Αρσενίδη. Χανς Κρίστιαν Άντερσεν | 81

Οι τοίχοι της καλοσύνης

«Αν δεν το χρειάζεσαι, αφήσέ το. Αν το χρειάζεσαι, πάρ’ το». Με το απλό αυτό σύνθημα, η πρωτοποριακή ιδέα που ξεκίνησε στο Ιράν, άρχισε ταχύτητα να εφαρμόζεται και σε άλλες χώρες, φτάνοντας σύντομα και στην Ελλάδα. Η αρχή έγινε τον Δεκέμβρη του 2015. Μια παρέα 20 ατόμων στη Λάρισα τοποθέτησε κρεμάστρες σε κεντρικά σημεία της πόλης, ώστε να μπορεί ο καθένας να κρεμά καθαρό φαγητό για όσους το έχουν ανάγκη. «Δεν είναι ντροπή να μένεις από δουλειά και από τρόφιμα. Ντροπή είναι να σε αναγκάζουν να ψάχνεις ακόμα και στα σκουπίδια…» Η αξιοθαύμαστη αυτή πρωτοβουλία εξαπλώθηκε ταχύτατα και σήμερα βρίσκει εφαρμογή σε τουλάχιστον 18 πόλεις της χώρας: Κοζάνη, Βόλο, Κόρινθο, Ηράκλειο, Αθήνα, Μυτιλήνη, Δράμα, Ναύπλιο, Καστοριά, Γιάννενα, Ρόδο, Καλαμάτα, Πάτρα, Θεσσαλονίκη, Χαλκίδα, Χαλκιδική… Και η λίστα ολοένα και μεγαλώνει… Μέσα από τις σελίδες τους στο facebook, οι φορείς της ιδέας από κάθε πόλη ενημερώνουν τους πολίτες για τα σημεία όπου υπάρχουν οι «κρεμάστρες της καλοσύνης», ώστε να αφήσουν εκεί ή να βρουν καθαρό φαγητό και άλλα είδη ανάγκης. Όλοι μπορούμε να αφήνουμε ένα πακέτο φαγητό αλλά και ρούχα, παιχνίδια ή βιβλία στους όμορφα διαμορφωμένους χώρους αντί να τα πετάμε μέσα στη βρομιά του δρόμου ή δίπλα σε σκουπιδοτενεκέδες, όπως συνηθίζεται. Μια απλούστατη ιδέα, ουσιαστική συνδρομή προς τους συμπολίτες μας που έχουν ανάγκη, με καθαριότητα και σεβασμό προς αυτόν που πεινάει: «Τι ψάχνουν οι άνθρωποι στους κάδους; Ένα πιάτο φαγητό. Απλά εμείς είπαμε να ντύσουμε τη διαδικασία με αξιοπρέπεια…»

82 | ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ

ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

Κάρτα Αγρότη

Η γη σου δεν µπορεί να περιµένει. Κάλυψε τις ανάγκες της παραγωγής σου σήµερα µε την «Κάρτα Αγρότη». Η Τράπεζα Πειραιώς δηµιούργησε την «Κάρτα Αγρότη» ειδικά για εσένα, τον παραγωγό που δικαιούται αγροτικές επιδοτήσεις. Έλα τώρα στο κατάστηµα της Τράπεζας Πειραιώς που συνεργάζεσαι, για να αποκτήσεις την κάρτα σου και:

• Χρηµατοδότησε τις αγορές για την παραγωγή σου. • Εξόφλησέ την µε την ετήσια επιδότηση. Πληροφορίες και όροι στα καταστήµατα της Τράπεζας Πειραιώς και στο www.piraeusbank.gr/karta-agroti Το προϊόν παρέχεται υπό τις ισχύουσες περιοριστικές διατάξεις στην κίνηση κεφαλαίων. T. 18 28 38, www.piraeusbank.gr

Η πρώτη τράπεζα στην Ελλάδα