ΕΠΑΘΛΟ 106

106

#

Έβρος

Λευκωσία Σίφνος ΜΑΡΤΙΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2016

4,00 € ∅ www.epathlo.gr

Στα μονοπάτια των Δελφών ∅ Ορεινή Κορινθία ∅ Λαλάδες, οι τουλίπες της Χίου

ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΩΝ

ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΛΕΧΕΙΡΙΣΤΗΡΙΑ ΜΟΤΕΡ

ΖΗΤΟ ΑΝΤΙΠ ΥΝΤΑΙ ΡΟ ΣΕ ΟΛ ΣΩΠΟΙ ΗΤ ΕΛΛΑ ΗΝ ∆Α

1ο χλµ Άργους-Ν. Κίου, Άργος Τηλ. 27510 23866 - 27510 66001 • Fax. 27510 22676 • Κιν. 6986099738, 6970605399

www.motercontrol.com

Εθνικής Αντιστάσεως 4 ΝΑΥΠΛΙΟ τηλ. 2752 400907

ALL DAY CAFE - RESTAURANT

Στα ιδιόκτητα κτήµατά µας µέσα στις ζώνες Ονοµασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας της Μαντινείας και της Νεµέας, παράγουµε υψηλής ποιότητας σταφύλια, τα οποία οδηγούνται κάτω από τις καλύτερες συνθήκες στις σύγχρονες εγκαταστάσεις µας στην Αρχαία Μαντινεία και στην Αρχαία Νεµέα. Εκεί οινοποιούνται σε πλήρως ελεγχόµενες συνθήκες και οι οίνοι που δηµιουργούνται, ωριµάζουν ή παλαιώνουν, εφόσον αυτό απαιτείται, στις υπόγειες κάβες και στα κελάρια µας, µέσα σε ανοξείδωτες δεξαµενές ή σε δρύινα γαλλικά βαρέλια 225 λίτρων. Στο στάδιο της εµφιάλωσης, ένας τελευταίος ποιοτικός έλεγχος εξασφαλίζει τη διάθεση κορυφαίων προϊόντων στην αγορά. Η καλλιέργεια και η διαδικασία οινοποίησης γίνονται από το 1993 σύµφωνα µε τον Καν. 2092/91 της Ε.Ε. για τη Βιολογική Γεωργία και από το 2003 µε τα αυστηρότερα ιδιωτικά πρότυπα της Delinat (Ελβετία). Στόχος η παραγωγή υψηλής ποιότητας σταφυλιών και η προστασία του οικοσυστήµατος και του περιβάλλοντος. Σύµφωνα µε αυτά τα πρότυπα (ΔΗΩ, DELINAT), είναι απαραίτητη η διατήρηση της φυσικοχηµικής ισορροπίας του εδάφους στους αµπελώνες. Για να επιτευχθεί

ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ, ΑΡΧ. ΜΑΝΤΙΝΕΙΑ ΑΡΚΑΔΙΑΣ, ΤΡΙΠΟΛΗ ΤΗΛ. 27960.61400 & 6936003101

αυτό, οποιαδήποτε εργασία στους αµπελώνες πρέπει να έχει ολοκληρωθεί το αργότερο εντός δύο εβδοµάδων, µετά το τέλος της συγκοµιδής των σταφυλιών, µε σκοπό η φυσική βλάστηση η οποία θα αναπτυχθεί στη συνέχεια ανάµεσα στις σειρές του αµπελώνα, να παραµείνει για τουλάχιστον τέσσερις µήνες κατά την περίοδο της χειµερινής ανάπαυσης των αµπελιών. Για την τροφοδοσία του εδάφους µε τα απαραίτητα στοιχεία, χρησιµοποιούνται ορυκτά και οργανικά υλικά, όπως κοπριά, κοµπόστ, καθώς και χλωρή λίπανση. Με την ανθοφορία των φυτών αφαιρούνται ορισµένες ποσότητες σταφυλιών, προκειµένου να ωριµάσει καλύτερα το σύνολο της παραγωγής. Η προστασία των φυτών για την αντιµετώπιση διαφόρων ασθενειών και προσβολών εξασφαλίζεται µε θειάφι και χαλκό, του οποίου η χρήση γίνεται πάντα κάτω από τα αυστηρά όρια της Delinat (450 gr/στρέµµα/έτος). Η ευρύτερη οικολογική ισορροπία, τόσο στους αµπελώνες όσο και στις γειτονικές καλλιεργούµενες εκτάσεις, είναι πολύ σηµαντική. Για τον σκοπό αυτό, 7% της συνολικής εκµεταλλεύσιµης γης αποτελεί µη καλλιεργήσιµη έκταση, καλυπτόµενη σε ποσοστό 100% από πολυετή «άγρια» φυτά.

Ε.Ο. ΑΘΗΝΩΝ-ΚΟΡΙΝΘΟΥ, ΑΡΧ. ΝΕΜΕΑ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ

info@domainspiropoulos.com www.domainspiropoulos.com

ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

Κάρτα Αγρότη

Η γη σου δεν µπορεί να περιµένει. Κάλυψε τις ανάγκες της παραγωγής σου σήµερα µε την «Κάρτα Αγρότη». Η Τράπεζα Πειραιώς δηµιούργησε την «Κάρτα Αγρότη» ειδικά για εσένα, τον παραγωγό που δικαιούται αγροτικές επιδοτήσεις. Έλα τώρα στο κατάστηµα της Τράπεζας Πειραιώς που συνεργάζεσαι, για να αποκτήσεις την κάρτα σου και:

• Χρηµατοδότησε τις αγορές για την παραγωγή σου.

• Εξόφλησέ την µε την ετήσια επιδότηση. Πληροφορίες και όροι στα καταστήµατα της Τράπεζας Πειραιώς και στο www.piraeusbank.gr/karta-agroti Το προϊόν παρέχεται υπό τις ισχύουσες περιοριστικές διατάξεις στην κίνηση κεφαλαίων.

T. 18 28 38, www.piraeusbank.gr

Η πρώτη τράπεζα στην Ελλάδα

9 11

12

52

Ατζέντα

Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός

16

Έβρος

32

Από το Δέλτα ως τη Δαδιά

Λευκωσία

Η πόλη των τειχών

42

Στα μονοπάτια των Δελφών

52

Ανοιξιάτικη Σίφνος

62

Ορεινή Κορινθία

Φλερτάροντας την περιπέτεια

72

Λαλάδες

77

Αναδρομές

72

Ψιλά γράμματα

Το γλυκό της Κυριακής

16

Αντί επάθλου

78

Οι τουλίπες της Χίου Μέρες ραδιοφώνου

Γευστικές διαδρομές

Χίος: Μπεγότο Κρήτη: Αθουλένιοι

82

Μια στάση εδώ

Εξώφυλλο: Λαλάδες Τόλης Φλιούκας

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου

Επιμέλεια κειμένων - διορθώσεις: Συλβί Ρηγοπούλου

Εκτύπωση: ΚΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑ, Κιάτο Κορινθίας

Δημιουργικό: POSITIVE designlab Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr

Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Χρήστος Κανατάς, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Ιωάννα Παραβάλου, Νίκος Υφαντής, Αποστόλης Φλιούκας

ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr

Αρχισυνταξία - photo editing: Θάλεια Νουάρου Συντακτική ομάδα: Βίκυ Γεωργούλη, Θοδωρής Ερμήλιος, Χρήστος Κανατάς, Μάρω Κουρή, Νίνα Κουλετάκη, Θάλεια Νουάρου, Ιωάννα Παραβάλου, Αλεξία Τούλιου, Ηρακλής Φασσουράκης

6 | www.epathlo.gr

Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου Φιλικές συνεργασίες: Χαρά Καλλιάνου, Ιεροθέα Θεοδοσίου Τμήμα συνδρομών: Φρόσω Αγγελοπούλου

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων - Νομικών προσώπων Εξωτερικού: 50,00 € | Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 314 / 36897354

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

Με πάνω από έξι δεκαετίες εµπειρία στο χώρο η εταιρεία µας είναι σε θέση να παρέχει λύσεις σε κάθε απαίτηση για σκίαση. Έχοντας ως βασικό άξονα την παροχή µοναδικής ποιότητας σε προϊόντα και υπηρεσίες, είµαστε περήφανοι όταν λέµε: «Η πείρα µας γίνεται σκιά σας» Από το Φεβρουάριο του 2010 η εταιρεία µας εφαρµόζει Σύστηµα Διαχείρισης Ποιότητας κατά ISO 9001:2008, πιστοποιηµένο από την TUV Rheinland Hellas. Πιστοποίηση προϊόντων µε CE.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε.

ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΚΙΑΣΗΣ Δ. 3ο χλµ. Άργους - Ν. Κίου, 21200, Άργος Τ. 27510 68275, 23130, 62072 - F. 27510 66126 www.alphashadow.gr

Θάλεια Νουάρου

Ποτέ δεν συμπάθησα τα ταξίδια με αεροπλάνο˙ εκτός από εκείνα τα πολύ μακρινά, που δεν υπάρχει δυνατότητα άλλης εναλλακτικής. Το ταξίδι θέλει τον χρόνο του. Φλερτάροντας με την περιπέτεια – στον δρόμο, τη θάλασσα, τις σιδηροδρομικές γραμμές, τα ανάγλυφα μονοπάτια. Εσύ ο ελάχιστος απέναντι στον ανοιχτό ορίζοντα, με τα μπαγκάζια γεμάτα προσδοκίες για εκείνο που θα συναντήσεις. Δρόμο παίρνεις, δρόμο αφήνεις. Με συνοδοιπόρους τις ατέλειωτες ευθείες και τις διαδοχικές στροφές, την μπουνάτσα και τους αέρηδες, τους σταθμούς, τις στάσεις και τα λιμάνια… Τα καλά και τα παράδοξα. Ιστορίες που θα γεννηθούν και άλλες που θα ακούσεις, αυτές που θα διηγηθείς, αυτές που δεν θα γραφτούν ποτέ – όλα μέρος του ταξιδιού. Ό,τι αφήνεις πίσω σου, ό,τι παίρνεις μαζί, ό,τι κρατάς κι ό,τι πετάς, εκείνα που πάντα κουβαλούσες... Άνοιξη στην πόρτα μας. Στους μεγάλους δρόμους, στις γειτονιές της Αθήνας, παρέα με έναν ποταμό-σύνορο, την αγκαλιά του Θρακικού και του Αιγαίου. Με το βλέμμα στη θάλασσα – νοητά μπάρκα στα ταξίδια των ναυτικών και το γλυκό του «Αμέθυστου…» Άνοιξη στη Ζήρεια, στον Χελμό, στους κάμπους του Φενεού – μια ξεχωριστή πατρίδα. Άνοιξη στ’ ασβεστωμένα καλντερίμια της Σίφνου, σε χωράφια στρωμένα με κόκκινο χαλί και περπατήματα σε μέρη απρόσιτα μέχρι το κέντρο της γης. Στις κατάλευκες νεραγκούλες, στον κόσμο των πουλιών, του νερού και του δάσους. Εκεί όπου κάθε μορφή ζωής έχει τον ρόλο και τη σημασία της. Χίλια χιλιόμετρα μακριά ως τις ακριτικές γειτονιές του Έβρου και τους στριφογυριστούς δρόμους της Λευκωσίας. Άνοιξη στην απέναντι όχθη, πέρα από την Πράσινη γραμμή. Εγκλωβισμένοι σε μια ζωή-σύνορο, υψώνουμε φράγματα, να κάνουμε πως δεν μας βλέπουν, πως τίποτα δεν μας ακουμπά. Στα σύνορα της μοναξιάς μας, το μάθαμε καλά – πώς να νοθεύουμε την αλήθεια μας με τον φόβο.

Μερικές φορές αρκεί μόνο ένα βήμα, μια στροφή στον δρόμο είναι αρκετή, να περάσεις τη γραμμή, να κοιτάξεις απέναντι, εκείνο το άλλο, που φέρει έναν ολόκληρο διαφορετικό κόσμο. Και αυτό να ’ναι ένα μεγάλο ταξίδι. Το ταξίδι είναι κάποτε αναγκαιότητα, επιβίωση. Όμως με τους όρους του ταξιδευτή αποτελεί μια μορφή αντίστασης. Ανοίγεσαι στο άγνωστο, το απ’ αλλού φερμένο, που ίσως να μην είναι τόσο μακριά όσο νόμιζες. Κόσμοι ολόκληροι ανοίγονται μπροστά σου κι εσύ κάνεις χώρο να τους ακούσεις. Εικόνες, ήχοι, μυρωδιές, βιώματα, που η μνήμη τα κρατά – να μη σ’ τα πάρει ποτέ κάνεις. Το ταξίδι είναι μέθεξη – συμμετοχή σ’ αυτό που σου προφέρεται, κοινωνία και μετουσίωση. Είναι επένδυση, παρακαταθήκη ζωής. Διανύει αποστάσεις, ελαττώνει το κενό, ελαφραίνει˙ σε φέρνει λίγο πιο κοντά στο σύνολο – και αυτό είναι μια υποψία ευτυχίας. Όπως λέει ο Κώστας Καλδάρας στη «Σκιά του ταξιδευτή»: Κάθε αναχώρηση, κάθε ταξίδι είναι και μια απαγωγή του εαυτού μας. Κυνηγημένοι από την αστυνομία της συνήθειας, απαιτούμε τα λύτρα σε μικρά χαρτονομίσματα ευτυχίας. Σημείο παράδοσης, κάποια άγνωστη διεύθυνση, στο μέλλον... ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ | 9

Το γλυκό της Κυριακής

Βίκυ Γεωργούλη

Ί

ντα να βάλεις στο τσουκάλι σήμερι; Ανοίγεις την κατάψυξη κι έχει μόνο πάγο, ανοίγεις το ψυγείο έχει κάνα δυο γλυκά του κουταγιού, ένα βαζάκι με πιπεριές τουρκάκια κι άλλο ένα με φασολάκια πυργούσικα τουρσί… Το φωτάκι ανάβει αλλά εν υπάρχει και τίποτι για να φέξει… Εθυμήθηκες μια χωριανή που σαν ήρτενε το ρεύμα στο χωριό, επέταξενε το ψυγείο του πάγου κι αγόρασενε ηλεκτρικό, εκαθούντανε μ’ ανοικτή την πόρτα κι ήμπλεκε βελονάκι για να μην πηαίνει χαμένο το φως…

Φακές θα κάμεις κι ας είναι Κυριακή… σάμπως τι σημασία έχουνε οι μέρες πια στο φαΐ… Φαΐ να ’ναι κι ό,τι να’ ναι.. Εσωθήκανε πια τα κυριακάτικα τραπέζια, άλλαξε η ζωή μας… Φακές δυναμωτικές και νόστιμες κι άμα μείνουνε, τις κάμεις και φακόρυζο… Μέχρι να καθαρίσεις τα κρομμύδια, συλλογάσαι τη βδομάδα που επέρασε και σου ’ρχοντενε κλιάμματα έτσι κι αλλιώς… Πρόσφυγες, πείνα και δυστυχία, επιμελητήριο, ρουφιάνοι, φασίστες, κονόμες, εκμετάλλευση, άκρη δε βγάζεις, μπουχτίζεις… Κάνεις τα πηδηγούμενα και βγαίνεις απ’ όξω, λίγο να φροκαλίσεις, να μαζέψεις τα ξύλα, να καθαρίσεις τις γλάστρες, να ξεφύγει ο νους… Το μάτι σου πα στη θάλασσα… Καρσί στην Αιγνούσα περνά πλοίο φορτηγό… Και σου ’ρχεται η μυρουδιά των αλλουέδων στα ρουθούνια, λες κι είσαι μέσα… ακούς το θόρυβο της μηχανής και τη θάλασσα, μυρίζεις το φαΐ του μάγειρα, τον καφέ που ψήνει ο ναύτης για τον τρίτο στη βάρδια, ακούς το μαρκόνη με το τικ στο πόδι: «Αθήναι-ράδιο, Αθήναι-ράδιο… σιέρα-ουίσκυ-ρομέο-βίκτορ, με ακούτε;» τις ζαριές από το τάβλι στο καπνιστήριο, τον μεζέ που φτιάχνει ο γραμματικός στη δεσπέτζα, το καμαρωτάκι που καθαρίζει τον μπουλμέ, το ματσακόνι στην κουβέρτα, τα γέλια από την ίδια βιντεοκασέτα που όλοι την έχουν μάθει απέξω… Ακούς: Ναυλωθήκαμε; Ήρθε κάνα τηλεγράφημα; Τη σκοτεινιά της γέφυρας το βράδυ… Τη φασαρία και το σούρτα-φέρτα σαν πιάνει το καράβι λιμάνι, οι αντζέντηδες και τα στόρια, οι τυχεροί που έχουν γράμμα… τα γένια που ξυρίζονται, οι κολόνιες και τα άφτερ σέιβ για την έξοδο στη στεριά… Ξυπνάς και ξεφυσάς… Τα πράμματα είναι, πια, αλλιώς… Και στη στεριά και στη θάλασσα, από το κακό στο χειρότερο πάμενε… Την ευτυχία και τη χαρά, το τι μας κάνει να νιώθομε αθρώποι, μόνοι μας θα το ’βρομε… Με φευγιό ή καθισιό, το πρόβλημα ίδιο είναι άμα δε λυθεί… Πάντως είχαμενε έναν μάγειρα, στον «Αμέθυστο» που ήκαμνε ένα γαλακτομπούρεκο… Πιο καλό κι από το νεραντζάκι στο ψυγείο… Πόσο το λαχτάρισες ευτό το κυριακάτικο γλυκό του καραβιού… ΨΙΛΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ | 11

Στα βήματα του Πάτρικ Λη Φέρμορ

Εκδρομή στη Μάνη και στην Κρήτη

Με αφορμή τη βιογραφία του Πάτρικ Λη Φέρμορ, καθώς και το χρονικό της απαγωγής του στρατηγού Κράιπε όπως το εξιστόρησε ο ίδιος ο Φέρμορ –δύο βιβλία που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και μας δίνουν την ευκαιρία να γνωρίσουμε αυτήν την πολυσχιδή προσωπικότητα που συνδέθηκε άρρηκτα με την Ελλάδα–, η εταιρεία ταξιδιών πολιτισμού και περιήγησης Somewhere we know διοργανώνει από τις 17 έως τις 21 Ιουνίου 2016 μια ιδιαίτερη εκδρομή στη Μάνη και στην Κρήτη, στους δύο τόπους που αγάπησε περισσότερο ο Φέρμορ. Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ ταξίδεψε σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και μαγεύτηκε από το τοπίο και τους ανθρώπους της. Έζησε εμπειρίες έντονες και ιδιαίτερες, περιπλανήθηκε στα πιο απομακρυσμένα χωριά και γνώρισε από κοντά την ελληνική ψυχή, ανέπνευσε τον αέρα της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, αλλά έγινε και αυτός μέρος της σύγχρονης ιστορίας της χώρας, ως πρωτεργάτης μιας περιπετειώδους απαγωγής στα απόκρημνα βουνά της Κρήτης. Αγάπησε τόσο την Ελλάδα, που αποφάσισε να ρίξει άγκυρα και να ζήσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην όμορφη Μάνη. Σε αυτό το πενθήμερο ταξίδι ακολουθούμε τα βήματα του Βρετανού ταξιδιωτικού συγγραφέα στη Μάνη και στην Κρήτη, αναζητώντας λίγη από τη μαγεία που τον ενέπνευσε. Ξεκινώντας από τα γραφικά χωριά της Μέσα Μάνης και τον Γερολιμένα, ακολουθούμε τη διαδρομή που έκανε ο «Πάντι» το 1952 εξερευνώντας τις άγριες ομορφιές της Μάνης, επισκεπτόμαστε το σπίτι όπου έζησε για αρκετές δεκαετίες στην Καρδαμύλη, ανακαλύπτουμε τα βυζαντινά εκκλησάκια που τόσο αγάπησε και γνωρίζουμε τους ανθρώπους που ήταν κοντά του. Στη συνέχεια, ακολουθούμε τον αξιωματικό του βρετανικού στρατού Φέρμορ στα βουνά και στα χωριά της Κρήτης, όπου κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου έζησε ως μέλος της Αντίστασης για χρόνια μεταμφιεσμένος ως βοσκός, και στα μέρη όπου τον Φεβρουάριο του 1944 μαζί με τον Μπίλι Στάνλεϊ Μος και ομάδα Κρητών αντιστασιακών πρωτοστάτησε στην απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Χάινριχ Κράιπε. Περισσότερες πληροφορίες για τους σταθμούς του ταξιδιού: somewhereweknow.com Κρατήσεις στο τηλ.: 211 4113224 ή στο e-mail στο info@somewhereweknow.com. Καθώς ο αριθμός συμμετεχόντων είναι περιορισμένος (25 άτομα), θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.

12 | www.epathlo.gr

Αόρατη πόλη

Δωρεάν ξεναγήσεις στην Αθήνα Συνεχίζεται μέχρι τις 20 Ιουνίου 2016 το πρόγραμμα των δωρεάν ξεναγήσεων, μια περιήγηση στον πολιτιστικό πλούτο και τις ομορφιές της πόλης μας, από έμπειρους και εξειδικευμένους ξεναγούς, που προσφέρει ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού & Νεολαίας του Δήμου σε συνεργασία με το Σωματείο Διπλωματούχων Ξεναγών. Το φετινό πρόγραμμα, που ξεκίνησε τον Απρίλιο, περιλαμβάνει επισκέψεις στο Αρχαιολογικό, το Νομισματικό και το Επιγραφικό Μουσείο, το Μουσείο Μπενάκη και τα Μουσεία Ακρόπολης, Κυκλαδικής τέχνης και Ισλαμικής τέχνης, αλλά και περιηγήσεις σε αρχαιολογικούς χώρους, όπως την Ακρόπολη, τον ναό του Ολυμπίου Διός και το Παναθηναϊκό στάδιο, την Αρχαία Αγορά, το Λύκειο του Αριστοτέλη και τα μνημεία της Πλάκας. Προσφέρονται ακόμα περίπατοι σε γειτονιές και δρόμους της πόλης, όπως στην οδό Αιόλου, την Ακαδημία Πλάτωνος, την Πνύκα, τη γειτονιά του Ψυρρή και τον Κεραμεικό. Τέλος, οι ξεναγήσεις περιλαμβάνουν επισκέψεις στη Μονή Καισαριανής, τις βυζαντινές εκκλησιές και τα οθωμανικά κτίρια της Αθήνας. Οι δωρεάν ξεναγήσεις αποτελούν προσφορά των Ελλήνων ξεναγών παρέχοντάς μας τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε εκ νέου την πόλη στην οποία ζούμε. Πληροφορίες - δηλώσεις συμμετοχής: τηλ.: 210-3313038 κ. Ε. Βαλκανά, από Δευτέρα έως Παρασκευή 10.00-14.00. Θα τηρηθεί αυστηρά η σειρά προτεραιότητας. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να συμμετέχουν σε δύο ξεναγήσεις το τρίμηνο για δύο άτομα ή σε τρεις ξεναγήσεις το τρίμηνο για ένα άτομο. Το εισιτήριο εισόδου στα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους επιβαρύνει τους συμμετέχοντες. Αναλυτικό πρόγραμμα των ξεναγήσεων: http://www.opanda.gr

Κώστας Καλδάρας

Η σκιά του ταξιδευτή

Τα χρόνια, οι μνήμες, οι έρωτες βγήκανε βόλτα στη Σεβίλλη. Τρέχουν σαν μικρά παιδιά, χτυπώντας τα πόδια τους στα πλακόστρωτα. Παίζουν με τους πεζούς. Ρωτάν τους μεγαλύτερους: «Πώς σε λένε;», «Γιατί είσαι μεγάλος;», «Γιατί κλαις;»... Βάζω στην άκρη των χειλιών μου το τελευταίο αποθηκευμένο στριφτό τσιγάρο, απ’ αυτά που προετοιμάζω πριν από κάθε μεγάλη διαδρομή, το ανάβω και παίρνω ύφος Χόμφρεϊ Μπόγκαρντ εισβάλλοντας στην αιωνιότητα μιας λέξης, που σου γεννάει τόσα νοήματα, συναισθήματα, ακόμα και τρόπο να ερωτευτείς ή να χωρίσεις.

Casablanca! Τα φώτα σβήνουν, μουσική υπόκρουση από πιάνο, ανοίγει η αυλαία και... τίτλοι τέλους! Αυτό που βλέπω πρέπει να είναι η χωματερή του Μαρόκου... Saint Émilion, Medoc, Margaux και τόσες άλλες οινοπαραγωγές περιοχές, που μια αλκοολική ζωή δεν σου φτάνει. Αύριο, πάντως, θα το παλέψω μέχρις εσχάτων. Πρέπει να την προσέχεις την εγκράτεια, δεν ξέρεις ποτέ τι σου στερεί! «Η Σκιά του Ταξιδευτή» είναι το πρώτο βιβλίο του Κώστα Καλδάρα. Είναι ένα ταξίδι στις πόλεις της Ευρώπης και της Βόρειας Αφρικής. Ένα οδοιπορικό αυτογνωσίας, με σαρκασμό και χιούμορ. Η σύντομη ζωή του ταξιδευτή, που αφήνει τη σκιά του στα πλακόστρωτα των πόλεων, με αντάλλαγμα εμπειρίες, εικόνες, χρώματα, γεύσεις, ζωή. Για 10.000 χιλιόμετρα στους δρόμους και με επτά καράβια, ταξιδεύει ο έρωτας κι ερωτεύεται το ταξίδι. Από τις εκδόσεις Οδός Πανός.

Ναύπλιο

25ο Μουσικό Φεστιβάλ Ναυπλίου Το πανέμορφο Ναύπλιο θα πλημμυρίσει και φέτος με υπέροχες μουσικές. Ο πολιτιστικός θεσμός του Δήμου Ναυπλιέων, που ευθυγραμμίζεται με τις κατακτήσεις και τις ανησυχίες της σύγχρονης εποχής, επιστρέφει με μια επετειακή διοργάνωση από 24 Ιουνίου μέχρι 3 Ιουλίου 2016 και με ένα πρόγραμμα ποικίλο και πλούσιο σε αισθητικές αναζητήσεις και καλλιτεχνικές κατηγορίες, με καλλιτέχνες από εννέα χώρες. Μεγάλα ονόματα από τον χώρο της μουσικής και από χώρες όπως η Νορβηγία, η Εσθονία, η Αυστρία, η Τουρκία, η Δανία, η Πολωνία, η Ουκρανία και η Ισπανία, θα συμμετέχουν στο φετινό επετειακό φεστιβάλ που, παρά τις οικονομικές δυσκολίες, αποδεικνύει περίτρανα πως αντέχει στον χρόνο. «Λόγω αυτής της χρονικής συγκυρίας, το φετινό 25ο Μουσικό Φεστιβάλ μετατρέπεται σε μια ανοιχτή γιορτή της πόλης και των πολιτών της, οι οποίοι το ανέδειξαν στο μακροβιότερο και κορυφαίο φεστιβάλ του δήμου», τόνισε ο Δήμαρχος Ναυπλιέων κ. Δημήτρης Κωστούρος. «Αντλούμε δύναμη και ενθουσιασμό από την αγάπη και τη στήριξη που μας δείχνει το κοινό και οι φίλοι του Φεστιβάλ», δηλώνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής και διεθνούς φήμης πιανίστας κ. Γιάννης Βακαρέλης. Πρόκειται για έναν διεθνώς αναγνωρισμένο θεσμό, που αποτελεί κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός όχι μόνο για το Ναύπλιο, αλλά για όλη την Περιφέρεια Πελοποννήσου. Πληροφορίες για το αναλυτικό πρόγραμμα: Δ.Ο.Π.Π.Α.Τ. Δήμου Ναυπλιέων, τηλ.: 27520.27153, 27520.99085, www.nafplionfestival.gr

ΑΤΖΕΝΤΑ Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός | 13

ΑΛΚΥΩΝ Ε.Ε.

ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ Αλ. Σούτσου 2α Τρίπολη, 22100, τηλ. 2711 102648, info@alkyon-energy.gr www.alkyon-energy.gr

Ο αποτελεσματικός συνεργάτης του επαγγελματία, ή/και της επιχείρησης Μελέτες Κατασκευές Τεχνικών Έργων

Φωτοβολταϊκά Συστήματα Εξοικονόμηση ενέργειας Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

Φ/Β σταθμός 20KW με net metering σε τυροκομείο στο Κουρτάκι Αργους

Φ/Β σταθμός 20KW με net metering σε ζυθοποιία στην Κόρινθο

για:

Την ελαχιστοποίηση έως και τον μηδενισμό του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας

Την δραστική μείωση του κόστους ζεστού νερού

Η ΑΛΚΥΩΝ Ε.Ε. έχει σημαντική εμπειρία: • Στην μελέτη – αδειοδότηση Αιολικών Πάρκων • Στην μελέτη – κατασκευή Φωτοβολταϊκών Πάρκων • Στην κατασκευή βιομηχανικών κτιρίων • Στην αξιοποίηση των προγραμμάτων ΕΣΠΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΝΟΜΟΥ για την χρηματοδότηση επενδύσεων Στην σημερινή συγκυρία επιτυγχάνουμε: • Την ελαχιστοποίηση του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας με μελέτη του φωτισμού και χρήση λαμπτήρων led. Η ελαχιστοποίηση μπορεί να φτάσει έως και τον μηδενισμό, με την εγκατάσταση ενός συστήματος ΑΠΕ, πχ ενός Φωτοβολταϊκού συστήματος, που θα λειτουργεί με το σύστημα του Ενεργειακού Συμψηφισμού, net metering. Δηλαδή θα παράγεις ηλεκτρική ενέργεια, που θα την καταναλώνεις. Αν σου

Την επιτυχή ένταξη και χρηματοδότηση από προγράμματα ΕΣΠΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΝΟΜΟΥ

περισσεύει θα την δίνεις στο δίκτυο. Αν δεν σου επαρκεί, θα την παίρνεις από το δίκτυο. Στο τέλος του χρόνου γίνεται συμψηφισμός, πράγμα που σημαίνει ότι με μια σωστή μελέτη, παύεις να πληρώνεις ηλεκτρικό ρεύμα.

• Την μείωση κατά 80% τουλάχιστον των αναγκών κατανάλωσης πετρελαίου για ζεστό νερό. Αρκεί η εγκατάσταση ενός ηλιοθερμικού συστήματος, που αξιοποιεί τον ήλιο και αποθηκεύει την ενέργεια για χρήση όποτε την χρειάζεται ο χρήστης. Η εφαρμογή είναι ιδιαίτερα συμφέρουσα και αποδοτική για ενεργοβόρες επιχειρήσεις. Πχ ξενοδοχεία. Για όλα τα παραπάνω, υπάρχει η δυνατότητα χρηματοδότησης κατά 40% τουλάχιστον από τα προγράμματα του ΕΣΠΑ και του ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΝΟΜΟΥ, που έχουν εξαγγελθεί και αναμένεται η ενεργοποίησή τους.

Ηλιοθερμικό σύστημα σε ξενοδοχείο στην Κρήτη

Τυποποιητήριο αγροτικών προϊόντων στο Ν. Ηραίο Αργους

16 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Έβρος

Έβρος

Από το Δέλτα ως τη Δαδιά

Οδηγείς στις ατέλειωτες ευθείες της επίπεδης πεδιάδας. Δεξιά σου το πέλαγος, η αγκαλιά του Θρακικού – η Ελλάδα από μια άλλη σκοπιά. Χίλια χιλιόμετρα, θα πεις, είναι πολλά. Μα θα σε πάνε πιο πέρα απ’ όσο μπορείς να φανταστείς. Στα χιλιάδες στρέμματα του δάσους, το σύνορο του μεταξιού και του νερού… Εκεί όπου η απέραντη αμμουδιά ανταμώνει τη θάλασσα, μυριάδες πουλιά σε νανουρίζουν τις νύχτες και οι βαρκάδες τελειώνουν στα βουνά…

Θάλεια Νουάρου

18 | www.epathlo.gr

Ψαράδες στα γαλήνια κανάλια του Δέλτα

Αγκαθοκαλημάνα, ένα σπανιότατο παρυδάτιο Στις γειτονιές του Δέλτα Ήταν άνοιξη του ’54 όταν ο Σουηδός ορνιθολόγος Β.

Flach κατέγραψε για πρώτη φορά τη μοναδική ποικιλία των ειδών στο Δέλτα του Έβρου, παρομοιάζοντάς την με αντίστοιχη του Δούναβη. Μέχρι τότε οι γειτονιές του –ένας ολόκληρος κόσμος από αμέτρητα πουλιά κατά τον Άγγελο Ποιμενίδη– παρέμεναν για αιώνες ανεξερεύνητες... Ο αδικοχαμένος Έβρος, γιος του βασιλιά των Θρακών Κασσάνδρου, έδωσε το όνομά του στο ποτάμι, που είναι μετά τον Δούναβη το μεγαλύτερο των Βαλκανίων. Αλλοτινός Ρόμβος, Μαρίτσα στα βουλγαρικά αλλά και... Γκια-

Η θέα από το παρατηρητήριο Έβρος | 19

Βαρκάδα στα νερά

ούρ-Αντάς –που θα πει το νησί των απίστων– πηγάζει από τα όρη Ρίλα της Βουλγαρίας, διασχίζει τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, εισέρχεται για λίγο στην Τουρκία και αποτελεί στη συνέχεια το φυσικό μας σύνορο με τη γείτονα χώρα. Από τις πηγές μέχρι και τις εκβολές του στο Αιγαίο μετρά 530 χλμ., από τα οποία τα 206 σε ελληνικό έδαφος, και εδώ σχηματίζει μια πολυσχιδή δαντελωτή ακτογραμμή γεμάτη παραποτάμια δάση, παραλίες, χειμάρρους και λιμνοθάλασσες. Μαζί με τα φυσικά λιβάδια, τα κανάλια, τις λίμνες, τις αμμονησίδες και τους αλμυρόβαλτους συνθέτουν το σκηνικό μιας δαιδαλώδους έκτασης που φιλοξενεί πάνω από 316 είδη πουλιών, 350 είδη φυτών, καθώς και δεκάδες είδη αμφίβιων, ερπετών, ψαριών, ασπόνδυλων και θηλαστικών. Μια πολύβουη «πόλη», όπου κάθε μορφή ζωής έχει τον δικό της, μοναδικό και συνάμα αλληλεξαρτώμενο ρόλο. Είναι αυτή η φυσική του μεγαλοπρέπεια που, μαζί με την αίσθηση της απόστασης και του συνόρου, προκαλεί δέος στους απανταχού ταξιδευτές, ορνιθολόγους, φωτογράφους, φυσιοδίφες… «Πρώτος δρόμος δεξιά», θα μου πει η Ελένη Πιστόλα από τον Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου του Δέλτα, που εδρεύει στη αντικρινή Τραϊανού20 | www.epathlo.gr

Μαζεύοντας κοχύλια

Στις αμμονησίδες του Δέλτα πολη. Από εδώ θα περάσεις οπωσδήποτε, προκειμένου να μυηθείς στις αξίες της προστατευόμενης περιοχής, να κατατοπιστείς και να κλείσεις μια υπαίθρια ξενάγηση ή μια βαρκάδα – ο πιο δημοφιλής τρόπος να περιπλανηθείς στις ομορφιές των υγροτόπων. Και ήταν ακριβώς έτσι. Η περιοχή του Δέλτα, που καταλήγει μέχρι το αεροδρόμιο και την Αλεξανδρούπολη, εκτείνεται πέρα από τον μεγάλο αυτοκινητόδρομο με τους σηματοδοτημένους αεροδιαδρόμους πάνω από το κεφάλι σου. Αν δεν το γνωρίζεις, δεν το αντιλαμβάνεσαι. Πως παίρνοντας οποιονδήποτε χωματόδρομο στα δεξιά σου –με κατεύθυνση προς Φέρες– εισβάλλεις ευθύς αμέσως σε έναν εντελώς αλλιώτικο κόσμο. Τον κόσμο του νερού και των πουλιών, με εικόνες και ήχους που σε ταξιδεύουν σε ένα άλλο σύμπαν, σε έναν διαφορετικό χωρόχρονο, χιλιόμετρα μακριά αλλά ταυτόχρονα μόλις μία στροφή από τον μεγάλο δρόμο! Με τον Θάνο από τον Φορέα Διαχείρισης ξεκινάμε την περιπλάνησή μας στην προστατευόμενη περιοχή του Δέλτα, που στην ουσία αρχίζει ακριβώς μετά τη σιδηροδρομική γραμμή. Οδεύοντας στην ατέλειωτη ευθεία, διασχίζεις πρώτα τις γεωργικές καλλιέργειες, το ανθρωπογενές δέλτα˙ 100

στρέμματα που αποξηράνθηκαν δημιουργώντας ένα ποικιλόχρωμο μωσαϊκό από καλλιεργήσιμες εκτάσεις και βοσκοτόπια. Καθώς κατευθυνόμαστε προς τις πλημμυρισμένες εκτάσεις της Άνθειας, το τοπίο αλλάζει. «Τώρα αρχίζουν και πλημμυρίζουν κρατώντας νερό μέχρι το καλοκαίρι», θα μου πει ο Θάνος. Είναι οι λεγόμενοι αλμυρόβαλτοι, βαλτότοποι που φιλοξενούν μεγάλο όγκο από μεταναστευτικά κυρίως πουλιά. Κι ενώ κατά τη διάρκεια του χειμώνα οι χαμηλές θερμοκρασίες θα απέτρεπαν ίσως πολλούς από μια επίσκεψη στο Δέλτα, όπως με ενημερώνει ο Θάνος, τότε είναι αντικειμενικά η καλύτερη εποχή για τους παρατηρητές. Τον χειμώνα τα μεγάλα παρυδάτια μεταναστευτικά κατεβαίνουν από τα παγωμένα κλίματα Σιβηρίας για να βρουν εδώ τροφή και καταφύγιο. Τότε θα συναντήσεις φοινικόπτερα και τα τρία είδη ευρωπαϊκών κύκνων που ζευγαρώνουν κι αναπαράγονται εδώ. Συχνά μάλιστα, νωρίς το πρωί, η ομίχλη καλύπτει με το πέπλο της τις απέραντες εκτάσεις δίνοντας στο τοπίο έναν τόνο μαγικό. Άλλοτε τα πάντα παγώνουν δημιουργώντας ένα θέαμα πέρα από κάθε φαντασία. Ωστόσο, κάθε εποχή, κάθε στιγμή της ημέρας, το τοπίο αλλάζει, έχει τα δικά του χρώματα, τη δική του μαγεία. Τώρα την άνοιξη συναντάς μεταναστευτικά της Αφρικής, που ξεκουράζονται εδώ στον δρόμο για την αναπαραγωγή τους στα ευρωπαϊκά εδάφη. Μελισσοφάγοι, χαλκόκοτες, αργυροκόρακες και φυσικά οι ερωδιοί, που αποτελούν πια μόνιμους κατοίκους της περιοχής. Το καλοκαίρι, το Δέλτα κατακλύζεται από τα τιτιβίσματα των σουσουράδων και τα λεγόμενα μικροπούλια. Τότε τα αλμυρίκια κοκκινίζουν χαρίζοντας μια απίθανη χρωματική παλέτα στα μάτια του επισκέπτη. Την άνοιξη, όμως, ανθίζουν οι νεραγκούλες, το χαμομηλάκι της θάλασσας, που φυτρώνει μέσα στο νερό ντύνοντας τις υδάτινες εκτάσεις στα λευκά. Αυτή η πανέμορφη εικόνα συντροφεύει σήμερα την πρωινή μας βόλτα. Πάπιες, χήνες, καρακάξες κι άξαφνα ένας κατάλευκος ερωδιός –λευκοτσικινάς– διασχίζει

Έβρος | 21

το ακινητοποιημένο βλέμμα μας μαζί με ένα ασπροκέφαλο γλαρόνι από τα πολλά που φωλιάζουν στις νησίδες του Δέλτα. Παρακάτω μια παρέα χαλκόκοτες κι ένα ζευγάρι βουβόκυκνων απολαμβάνουν την ηρεμία του τοπίου. Ένας Ήταυρος, είδος κι αυτό ερωδιού, κι εκείνη η συννεφιά που δάνειζε τις ανταύγειες της στα νερά, που φτάνουν μόλις το μισό μέτρο βάθος. Προσεγγίζουμε την αμμουδιά της Άνθειας –έναν απέραντο καθρέφτη του ουρανού–, που το καλοκαίρι γεμίζει λέει με κόσμο από τα γειτονικά χωριά, που κολυμπά κι επιδίδεται σε κάιτ σέρφινγκ. Μια εικόνα τόσο μακρινή από το γαλήνιο, μοναχικό τοπίο που αντικρίζω τούτη τη στιγμή, που μου είναι σχεδόν αδύνατο να τη φανταστώ. Σε ένα από τα παρατηρητήρια θα αγναντέψουμε από ψηλά την πολύχρωμη παλέτα του Δέλτα: πράσινες και κόκκινες αρμυρήθρες, με φόντο τα γαλανά νερά και τα όμορφα διαμορφωμένα μονοπατάκια. Βαρκάδα στα νερά Προς τα δυτικά, διασχίζουμε τον Σαραντάμετρο κι έχουμε από τη μια το γλυκό νερό και το αλμυρό από την άλλη. Το τοπίο εδώ έχει και πάλι διαφοροποιηθεί. Κύκνοι, ερωδιοί, κορμοράνοι και μικρά παρυδάτια κρυμμένα στα αναχώματα. Παρατηρούμε την «μπούκα», ένα από τα δύο ανοίγματα της λιμνοθάλασσας της Δράνας, που εξασφαλίζουν την επικοινωνία της με το θαλασσινό νερό. Σήμερα

«…να παίρνεις έναν νεοσσό στην αγκαλιά σου, να τον βλέπεις να πρωτοπετά, μοναδική αίσθηση, μόνο αν το ζήσεις, μπορείς να το νιώσεις…»

22 | www.epathlo.gr

τα νερά αδειάζουν προς τη θάλασσα. Έχουμε φτάσει στο παλιό μυδοτροφείο απ’ όπου ξεκινάνε οι βαρκάδες για την περιπλάνηση στις υδάτινες εκτάσεις του Δέλτα. Με δύο «μπλάβες» –τις ξύλινες ποταμίσιες βάρκες– και παρέα ένα σχολείο από την Κομοτηνή θα επισκεφθούμε μία από τις τρεις μακρόστενες αμμονησίδες της ακτογραμμής. Αμμώδεις βιότοποι αποτελούν τόπο αναπαραγωγής των πουλιών ολόκληρου του Δέλτα. Τα παιδιά ξεχύνονται στην παραλία και συλλέγουν κατάλευκα κοχύλια από τα χιλιάδες που στριμώχνονται στην αμμουδιά. Αν θέλεις, η βάρκα μπορεί να σε αφήσει εδώ για να περπατήσεις από άκρη σ’ άκρη το νησί, που το στολίζουν δεκάδες ήδη οστράκων, αμμοθίνες κι ασημόγλαροι. Με τον Τάσο, τρίτη γενιά ψαράδων της περιοχής, θα συνεχίσουμε τον πλου μέχρι τις δυτικές εκτάσεις του Δέλτα, ανάμεσα στα πανέμορφα φιόρδ μέχρι τα υδάτινα σύνορά μας

Στη συνοικία των ψαράδων

Φέρες. Μετά τις γραμμές απευθείας στη μαγεία του Δέλτα με την Τουρκία. Είναι η λεγόμενη «μεγάλη βαρκάδα», που προσφέρεται σε ανθρώπους με ειδικό ενδιαφέρον και όσους επιθυμούν να διεισδύσουν βαθύτερα στα μυστικά του Δέλτα. Παρέα με γλαρόπουλα, πελεκάνους, αετούς κι εξωτικά πολύχρωμα μικροπούλια περιδιαβαίνουμε τα ατέλειωτα κανάλια και τους χρυσαφένιους καλαμιώνες της δαντελωτής ακτογραμμής. Ψαράδες με καλάμια και άλλοι εν πλω μας χαιρετούν, ενώ αλλού κορμοράνοι και σπανιότατες καλημάνες ξαποσταίνουν στα χορτολίβαδα. Στο Λημνιό, τα «παλούκια», αλιευτική μέθοδος για τα καβούρια της περιοχής, έχουν γεμίσει. Ο Πέτρος μού δείχνει το κτίριο της παλιάς αστυνομίας, που πλέον έχει παραχωρηθεί στη Frontex. Περνάμε τις χαρακτηριστικές καλύβες, τη συνοικία των ψαράδων και των κυνηγών του Δέλτα. Φτιαγμένες από ξύλο και λαμαρίνα, συνθέτουν μια ρετρό συνοικία, ένα πλωτό χωριό στο οποίο έχεις πρόσβαση μόνο με τη βάρκα.

Μαύρη πεύκη στο δάσος της Δαδιάς. Στη χαρακτηριστική κορφή της φωλιάζει ο μαυρόγυπας Θα ζητήσω να μπούμε σε μία από αυτές. Ο κ. Άγγελος είναι πρόθυμος να μας κεράσει ένα τσιπουράκι. Είναι ένας από τους τρεις εναπομείναντες ψαράδες του Δέλτα. Κάποτε ήταν πάνω από τριάντα. Οι πιο πολλές καλύβες ανήκουν τώρα στους κυνηγούς. Δύσκολο πια και το μεροκάματο, αφού τα ψάρια «ολοένα και χάνονται...» Εδώ όμως είναι το ησυχαστήριό του. Όλα τα έχει. Νερό, ρεύμα, ψυγείο, μασίνα, τηλεόραση, τα δυο σκυλιά του και κυρίως ηρεμία. «Φαντάσου εδώ νύχτα με πανσέληνο», θα μου πει, «άλλο πράγμα…» Θα φτάσουμε μέχρι το λιμάνι του αντικρινού Ενέζ, της τούρκικης πόλης στις όχθες του Δέλτα, που λεγόταν παλιότερα Αίνος. Ο Τάσος την έχει επισκεφθεί. «Κατσιβέλικη» την αποκαλεί χαρακτηριστικά, «τίποτα δεν έχει…» Η επιστροφή μες στην ηρεμία του απομεσήμερου είναι πραγματική απόλαυση. Δεν θες να τελειώσει με τίποτα. Το σούρουπο το Δέλτα μεταμορφώνεται. Βαθαίνουν τα χρώματα –κι οι ήχοι, θαρρείς– που εναρμονίζονται με τη γαλήνη του. Το απόλαυσα αργότερα από την πλευρά των Φερών, τη δεύτερη είσοδο στην προστατευόμενη περιοχή. Ένα παραμυθένιο ταξίδι στις ατέλειωτες χωμάτινες ευθείες, παράλληλα με τον ποταμό-σύνορο μέχρι τη λίμνη των Νυμφών.

Έβρος | 23

Μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα, ο Έβρος ήταν πλωτός και πολλά καΐκια έφταναν στο Σουφλί για να φορτώσουν τα περίφημα μεταξωτά.

Στο παρατηρητήριο της Δαδιάς

Το πανέμορφο Μουσείο Τέχνης Μεταξιού στο Σουφλί

Η δύση είναι μαγευτική. Από όπου κι αν την απολαύσεις: από τα αγκυροβόλια, τους καλαμιώνες ή ψηλά, από τον λόφο του Αϊ-Γιώργη στη στεριά. Εδώ έχεις πανοραμική θέα ολόκληρης της περιοχής του Δέλτα, που μετρά 200.000 στρέμματα. Στη γη των αρπακτικών «Ήταν το 1964, όταν ένας Γερμανός, ο Μπάουερ, έγραψε ένα άρθρο σε μια εφημερίδα για το Δέλτα του Έβρου. Συμπωματικά το διάβασε ένας Ολλανδός φοιτητής και μ’ ένα DC2 αποφάσισε να έρθει να το δει. Μετά από μέρες ταξιδιού, φτάνει κατά το απογευματάκι. Στήνει λοιπόν το τηλεσκόπιο να παρατηρήσει τα πουλιά, πετάγονται οι φαντάροι από απέναντι, που τον περνούν για κατάσκοπο. “Αλτ, τις ει;” του λένε. Πού να καταλά24 | www.epathlo.gr

βει αυτός, αρπάζει τηλεσκόπια και κιάλια κι έφυγε χωρίς να ξέρει πού πηγαίνει… Νύχτωσε και σταμάτησε στη Δαδιά. Το πρωί ξύπνησε και παλάβωσε. Είδε από πάνω γύπες, αετούς …χαμός! Πήγε λοιπόν πίσω και τους λέει: “Ποιο Δέλτα, θα σας πάω εγώ σε ένα μέρος να τα χάσετε!” Μέχρι και το ’80 ερχόταν με τους φίλους του εδώ. Επτά χρονών ήμουνα και το θυμάμαι ακόμη. Κάθε καλοκαίρι περιμέναμε τους Ολλανδούς…» Το βραδάκι, λοιπόν, θα με βρει στη Δαδιά, το έτερο εθνικό πάρκο του Έβρου. Η Δήμητρα και ο Βαγγέλης, δυο νέα παιδιά από την Αλεξανδρούπολη, άφησαν τις ανέσεις της πόλης για να επαναλειτουργήσουν τον ξενώνα «Forest inn», το πάλαι ποτέ οικοτουριστικό κέντρο που πρωτοξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’80. «Θέλαμε έναν χώρο καινούργιο, ιδιαίτερο, μοντέρνο, χαλαρό. Τι παραπάνω χρειάζεται, αφού ανοίγεις το παράθυρο και βρίσκεσαι στην καρδιά

Κατρατζήδες, ένα ονειρεμένο δασικό πάρκο

Μεταξουργείο Τζίβρε, στην αίθουσα του αναπηνιστηρίου του δάσους…» Έτσι ακριβώς! Και είναι πράγματι συγκινητικό να τους ακούς να μιλούν για τις ομορφιές του. «Είναι αλλιώς… Να παίρνεις έναν νεοσσό στην αγκαλιά σου, να τον βλέπεις να πρωτοπετά, μοναδική αίσθηση, μόνο αν το ζήσεις, μπορείς να το νιώσεις…» θα πει ο Βαγγέλης. Η ιδέα του εθνικού πάρκου ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1970, μετά από έρευνα Ολλανδών και Γερμανών επιστημόνων. Λόγω της μεγάλης του βιοποικιλότητας, το δάσος της Δαδιάς κάλυπτε όλες τις προδιαγραφές για να αποικίσουν τα αρπακτικά πουλιά. Από τα 38 είδη ημερόβιων αρπακτικών σε όλη την Ευρώπη, εδώ έχουν παρατηρηθεί τα 36 και αναπαράγονται τα 23. Το βασικό είδος είναι ο μαυρόγυπας, το σπανιότερο αρπακτικό της γηραιάς ηπείρου, ύψους ενός μέτρου, με άνοιγμα φτερών τρία μέτρα και βάρος δέκα κιλά. Ένα επιβλητικό, ογκώδες πουλί, που φτιάχνει τις φωλιές του στις κορυφές της μαύρης Έβρος | 25

Ρούσσα: ο υπέροχος Ζεκί στον χώρο προσευχής του τεκέ

Ορχιδέες στο απολιθωμένο δάσος

Πομάκικη ομορφιά

Ο τεκές της Ρούσσας είναι ο μοναδικός σε ευρωπαϊκό έδαφος και ο δεύτερος μεγαλύτερος στον κόσμο.

πεύκης. Είναι η δομή του δέντρου, η μορφή του, που στην κορυφή σχηματίζει μια κώμη σαν ανάποδη ομπρέλα, παρέχοντας τις ιδανικές συνθήκες για να χτίσει τη φωλιά του. «Ουδείς στην Ελλάδα δεν γνώριζε τι σημαίνει να υπάρχει μια αποικία του μαυρόγυπα εδώ», θα πει η Δήμητρα. Και πράγματι, το δάσος της Δαδιάς είναι η μοναδική αναπαραγωγική αποικία μαυρόγυπα στα Βαλκάνια και η τελευταία στην Ελλάδα. Μαζί με την αποικία της κεντρικής Ισπανίας αποτελούν τους δύο μοναδικούς πληθυσμούς μαυρόγυπα ολόκληρης της Ευρώπης. Αυτήν την εποχή τα πουλιά κλωσάνε τα αυγά τους. Είναι ωστόσο πολύ σημαντικό να προστατεύεις τη φωλιά και να μην τη διαφημίζεις. «Να μη γίνει τουριστική ατραξιόν ώστε να 26 | www.epathlo.gr

μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε την αναπαραγωγή των πουλιών…» λέει η Δήμητρα. «Έρχονται εδώ και νομίζουν ότι βρίσκονται στο Αττικό Πάρκο. Δεν καταλαβαίνουν το μεγαλείο, ότι τα πουλιά εδώ ζουν στο φυσικό τους περιβάλλον…» συμπληρώνει ο Βαγγέλης. Αυτά συζητάμε, παρέα με τον παραδοσιακό καβουρμά, ένα ντόπιο αλλαντικό από βραστό μοσχαρίσιο κρέας, αρωματισμένο με λίγο μπούκοβο. Έξω, στο δάσος, ένα αηδόνι τραγουδάει στην καλή του κι αφήνομαι στο νανούρισμά του ανυπομονώντας να έρθει το ξημέρωμα… Διαδρομές στο δάσος Με το λεωφορειάκι του Φορέα Διαχείρισης ανηφορίζουμε προς το παρατηρητήριο. Διασχίζουμε το πευκοδάσος και φτάνουμε στα 500 μέτρα απόσταση από τον χώρο της τροφικής ενίσχυσης, τη λεγόμενη ταΐστρα. Είναι σε ένα φυσικό ξέφωτο με λιγοστά δέντρα. Εδώ και είκοσι χρόνια, κάθε Δευτέρα, ο κύριος Πέτρος μεταφέρει εντόσθια από τα σφαγεία της Ορεστιάδας για να ταΐσει τα πουλιά. Είναι απόλυτα εξοικειωμένα μαζί του. Φυσικά, η ταΐστρα δεν αποτελεί την αποκλειστική πηγή τροφής για τα αρπακτικά, τα οποία βρίσκονται στην κορυφή της περιβόητης διατροφικής πυραμίδας. «Εννοείται πως για να υπάρχει κορυφή, χρειάζεται και πλούσια βάση», θα μου πουν τα κορίτσια του Φορέα,

Μικροπούλια στη λίμνη

που συνοδεύουν τις ξεναγήσεις. Εδώ λοιπόν αναπαράγονται αλλά 200 είδη από μικρόπουλα και μη αρπακτικά: μελισσοφάγοι, τσαλαπετεινοί, κοκκινολαίμηδες, καρδερίνες, αηδόνια κ.ά., ενώ βρίσκουν καταφύγιο και 65 είδη θηλαστικών και πολλά μικρά ζώα και ερπετά, που αποτελούν την τροφή των περισσότερων αρπακτικών. Με τα ειδικά κάλια παρατηρούμε δύο λευκούς ασπροπάρηδες, όρνεα και τους κοινούς γύπες των γουέστερν. Πιο κει ένα μαυρόγυπας, δυο τσίφτηδες, μια κουρούνα. Έχει κίνηση απόψε, είμαστε τυχεροί. Καμιά φορά πρέπει να έχεις υπομονή… Ο μαυρόγυπας, ο στικαετός, η γερακίνα, ο θαλασσαετός είναι από τα είδη που μένουν όλο τον χρόνο στη Δαδιά, ενώ υπάρχουν και μεταναστευτικά, όπως ο ασπροπάρης, ο μικρότερος σε μέγεθος γύπας και ένα από τα πιο επικίνδυνα είδη προς εξαφάνιση, με πληροφορούν. Για την επιστροφή μου θα διαλέξω το κίτρινο σηματοδοτημένο μονοπάτι. Μισής ώρας χαλαρό

περπάτημα μέσα στο δάσος. Το πορτοκαλί μονοπάτι μπορεί να σε φέρει ως εδώ από άλλη διαδρομή, ενώ το κόκκινο σε ανεβάζει στην κορυφή της Γκρίμπενας, στα 450 υψόμετρο. Το Διαβολόρεμα –το ποτάμι της Δαδιάς– πίσω από τον ξενώνα, είναι ένα ακόμη καλό σημείο παρατήρησης. Ανάμεσα στους δύο πυρήνες της προστατευόμενη περιοχής, αποτελεί πέρασμα για τα πουλιά. Το 1980, ένας δρόμος που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, έκοψε στα δύο τη δασική περιοχή χάριν της περιβόητης «ανάπτυξης», μου ιστορεί ο Κώστας Πιστόλας, που προσφέρεται να με ξεναγήσει. Ήδη από το 1975, άρχισαν να κόβουνε τα δρυοδάση, βόρεια του εθνικού πάρκου. Ο μαυρόγυπας, που κάποτε ενδημούσε σε όλο τον Έβρο, κόντεψε να εξαφανιστεί. «Ευτυχώς το κατάλαβαν και η περιοχή τέθηκε σε καθεστώς προστασίας…» Παίρνουμε τα κιάλια, σταθμεύουμε στο ποτάμι και παρατηρούμε τους αετούς. Εδώ θα ακούσω και την ιστορία του Ολλανδού φοιτητή. Είναι πολλές και όμορφες οι ιστορίες του Κώστα, όμοια και οι διαδρομές που μπορεί να πάρει κανείς για να περιπλανηθεί στο μεγαλείο του δάσους. Ανάμεσα σε πεύκα, βαλανιδιές, οξιές θα πάρουμε τον δρόμο προς την Κοτρωνιά κι έπειτα τους Κατρατζήδες. Ένα ονειρεμένο πάρκο αναψυχής διαμορφωμένο με γήπεδο, κούνιες, ξύλινα γεφύρια, τραπέζια και το παλιό αναψυκτήριο, που δεν λειτουργεί πια. Χιλιάδες κόσμος μαζεύονταν κάποτε εδώ και οι γυναίκες του χωριού έψηναν παραδοσιακές πίτες στα κάρβουνα. Βοσκοτόπια κι άγρια άλογα, ίριδες και ορχιδέες μας συντροφεύουν μέχρι τη διακλάδωση για τις Τρεις Βρύσες, μια δασική θέση που προσφέρει πανοραμική θέα της περιοχής. Ευθεία, ο δρόμος συνεχίζει για την Πεσσάνη για να καταλήξει στη Λευκίμμη, κυκλώνοντας ολόκληρη τη δασική περιοχή, που μετρά πάνω από 400.000 στρέμματα! Ιστορίες από μετάξι Ο βόρειος πυρήνας της Δαδιάς φτάνει μέχρι και το Σουφλί αλλά και τα σύνορά μας με τη Βουλγαρία. Η «μεταξένια» πολιτεία σε δελεάζει φυσικά να εντρυφήσεις στα μυστικά της μεταξουργίας. Μέχρι και τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα, το πάλαι ποτέ κέντρο του ελληνικού μεταξιού παρήγε 800-900 τόνους μετάξης τον χρόνο. Στο Σουφλί, Τριάντα πέντε παραγωγοί στο Σουφλί και πενήντα σε ολόκληρο τον Έβρο ασχολούνται μέχρι σήμερα με τη σηροτροφία και τη μεταξοπαραγωγή. Ένας από αυτούς είναι ο κ. Τσιακίρης, που διατηρεί το Μουσείο Τέχνης Μεταξιού στο Σουφλί, μια σπάνια ιδιωτική συλλογή, φτιαγμένη με ζήλο και μεράκι. Εδώ βλέπουμε τους μεταξοσκώληκες και μαθαίνουμε για όλα τα στάδια Έβρος | 27

Εδώ βλέπεις εξωτικά μικροπούλια από κοντά, καθώς περήφανοι αετοί διασχίζουν τους ουρανούς πάνω από το κεφάλι σου… εκτροφής και αναπαραγωγής τους. Ξετυλίγοντας το νήμα, ξεναγούμαστε στα μηχανοκίνητα αναπηνιστήρια, τις καρουλίστρες, τους αργαλειούς – όλα του προηγούμενου αιώνα. Εκκολαπτήρες, μπομπινουάρ, κουκούλια και υφάσματα ξεδιπλώνουν τα μυστικά της τέχνης του μεταξιού. Με τη Σταυρούλα Γκούδλη, πρόεδρο της Δημοτικής Κοινότητας Σουφλίου, επισκεπτόμαστε το αρχοντικό του Μπρίκα, ένα τριώροφο διατηρητέο κτίριο του 1890, που φιλοξενεί σήμερα το Δημοτικό Μουσείο. Ανήκε στον Απόστολο Μπρίκα, έναν εύπορο παραγωγό μεταξόσπορου, και είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά ιδιωτικά οικοδομήματα σε ολόκληρη τη Θράκη. Μηχανικοί από την Προύσα κατασκεύασαν το πλινθόκτιστο αρχοντικό με τα ξύλινα αετώματα. Λέγεται μάλιστα πως η ξυλεία του προέρχεται εξ ολοκλήρου από καστανιά που ήρθε από το Άγιον Όρος και τη Ρουμανία μέσω του Έβρου. Μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα, ο Έβρος ήταν πλωτός και πολλά καΐκια έφταναν στο Σουφλί για να φορτώσουν τα περίφημα μεταξωτά. Λόγω των χρημάτων, η περιοχή ευημερούσε, παρήγε πολιτισμό. Όλη η πλούσια ιστορία της πόλης ξεδιπλώνεται μέσα από τα κτίρια, τις φορεσιές, τη μουσική και το θέατρο, αλλά και το ποδόσφαιρο, τη σιδηρουργία, το αμπέλι και φυσικά το μετάξι. Φωτογραφίες-ντοκουμέντα από την εποχή που ο Έβρος πλημμύριζε και ο κόσμος γυρνούσε με τις βάρκες, ζωγραφικά έργα τέχνης και ο παραδοσιακός αργαλειός που υπήρχε σε όλα τα σπίτια μάς γνωρίζει το ακριτικό Σουφλί˙ την πόλη του μεταξιού, μα και των δασκάλων, που ήταν ανέκαθεν αμιγώς ελληνική. Από το μπαλκόνι χαζεύουμε τα απέναντι τούρκικα σπίτια. Είναι πιο εντυπωσιακό απ’ ό,τι μου είχαν περιγράψει. Η αγάπη πάντως κάποιων ανθρώπων για τον τόπο τους κάθε φορά με συγκινεί. Και η Σταυρούλα είναι ένας από αυτούς τους ανθρώπους. Προσφέρει εθελοντικά στον κόσμο μια ολοζώντανη ξενάγηση αφού, όπως λέει, «σ’ αυτήν τη γειτονιά μεγάλωσα…» Μαζί θα επισκεφθούμε και το Μεταξουργείο Τζίβρε, το πρώτο εργοστάσιο στα Βαλκάνια, που κατασκευάστηκε το 1910, και η καμινάδα του, ύψους 38,5 μ., αποτελεί μέχρι σήμερα την ψηλότερη στην Ευρώπη. Περιδιαβαίνουμε ένα ένα τα 13 κτίσματα του εντυπωσιακού συγκροτήματος, που αγοράστηκε από τον Δήμου Σουφλίου και σταδιακά ανακαινίζεται ώστε να μεταμορφωθεί σε Τεχνολογικό Μουσείο και πολυκέντρο πολιτισμού. Ήδη είναι έτοιμη η αίθουσα του αναπηνιστηρίου με τις 94 αναπηνιστικές λεκάνες, όπου οι εργάτριες έβγαζαν την κλωστή από το κουκούλι – μια λεπτή και συνάμα δύσκολη δουλειά, αφού έπρεπε να βουτούν τα χέρια τους μέσα στο καυτό νερό. Πεντακόσιες εργάτριες 28 | www.epathlo.gr

απασχολούσε το μεταξουργείο, που λειτουργούσε μέχρι το 1964. Τα υπόλοιπα κτίρια περιλαμβάνουν το ξηραντήριο, με τους ειδικούς φούρνους, μια τριώροφη αποθήκη κουκουλιών, το υφαντήριο-κλωστήριο, την οικία αλλά και το υπόγειο κρησφύγετο της οικογένειας Τζίβρε, που ήταν εβραϊκής καταγωγής και καταδιώχθηκε από τους Γερμανούς. Ανάμεσα στα όμορφα στενά με τα παλιά κουκουλόσπιτα, τα αφτιασίδωτα καφενεία και το καμπαναριό του Αϊ-Γιώργη, το πανέμορφο αρχοντικό Κουρτίδη φιλοξενεί το Μουσείο Μετάξης του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς. Οι Πομάκοι του Έβρου Όποιον δρόμο και να ακολουθήσεις για τα απομακρυσμένα Πομακοχώρια του Έβρου, στα βόρεια της Δαδιάς, κερδισμένος θα βγεις. Πρόκειται για πανέμορφες, καταπράσινες διαδρομές, που στολίζουν τα πυκνά δάση βαλανιδιάς. Στο Μικρό Δέρειο διασχίζουμε τη στρατιωτική γέφυρα του Ερυθροπόταμου και κατευθυνόμαστε προς τη Ρούσσα και το Γονικό,

Ονειρική βαρκάδα στη λίμνη της Δαδιάς τα άγνωστα Πομακοχώρια του Έβρου στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Στη Ρούσσα μάς περιμένει ο Ζεκί. Ζει με την οικογένειά του σε ένα από τα παλιά πομάκικα σπίτια της περιοχής, που παραδόξως θυμίζουν εκείνα της ζαγορίτικης αρχιτεκτονικής. Πλίθινα με στέγες φτιαγμένες από μεγάλες επίπεδες πλάκες, τοποθετημένες με σειρά. Έξω ο αγρός με τα ζώα και δίπλα ο περίφημος Τεκές της Ρούσσας, ένας από τους τέσσερις χώρους συνάθροισης των Μπεκτασήδων ανά την υφήλιο. Τεκές άλλωστε στα αραβικά σημαίνει «ιερός χώρος» και με ξεναγό τον Ζεκί μαθαίνουμε για τον μπεκτασισμό ή αλεβιτισμό (το σπίτι του Αλή), που ξεκίνησε από μυστικιστικά τάγματα Περσών σιιτών κι ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένος στους Γενίτσαρους. Έχει μάλιστα πολλά κοινά λατρευτικά σχήματα με την Ορθοδοξία. Ιδρυτής του μουσουλμανικού τάγματος είναι ο Χατζή Μπεκτάς Βελή και σήμερα αποτελεί τη μεγαλύτερη θρησκευτική μειονότητα της Τουρκίας. Ο προπάππους του Ζεκί ήταν αντάρτης στον εμφύλιο και μετά τον πόλεμο έμεινε εθελοντικά να φυλά και να φροντίζει το μοναστήρι που ίδρυσε το 1402 ο Σεγγήτ Αλή Σουλτάν ή «Κιζίλ Ντελή», που θα πει Ερυθροπόταμος. Μπεκτασήδες ή Κιζιλμπάσηδες είναι ως επί το πλείστον οι γνωστοί μας δερβίσηδες. Περιδιαβαίνουμε τους διάφορους χώρους – τον ξενώνα, τον χώρο προσευχής, τη βρύση, το νεκροταφείο και τον τάφο-προσκύνημα του Σεγγήτ Αλή, θαυματουργού αγίου των Μπεκτασήδων. Αλεβίτες είναι σχεδόν οι μισοί από τους Πομάκους του Έβρου και στις τελετές τους, στις οποίες χρησιμοποιείται το σάζι και άλλα μουσικά όργανα, μνημονεύονται και οι 128.000 άγιοι των Βαλκανίων. «Για μας είναι Έβρος | 29

Η παραλία της Άνθειας στο Δέλτα του Έβρου όλοι άγιοι… Και οι 72 φυλές στον κόσμο είναι ίσες, αδέρφια. Αν δεν βλέπεις όλο τον κόσμο ίσο, δεν είσαι άνθρωπος, δεν είσαι πιστός, δεν έχεις δικαίωμα να προσεύχεσαι. Εμείς νιώθουμε αδέρφια με όλο τον κόσμο, σε όποια θρησκεία και να ανήκουν…» θα πει ο Ζεκί, καθώς συζητάμε κάτω από τη μουριά 700 χρονών που, όπως λέει η παράδοση, φύτρωσε πριν ιδρυθεί το μοναστήρι. Αυτά τα λόγια θα κρατήσω από τον Ζεκί και την όμορφη οικογένειά του, που ζουν ελεύθερα μέσα στη φύση. Ένας άλλος κόσμος, ένας πολιτισμός ιδιαίτερος, που αποτελεί από μόνος του μια φιλοσοφία. Ο Τεκές της Ρούσσας είναι ο μοναδικός σε ευρωπαϊκό έδαφος και ο δεύτερος μεγαλύτερος σε μέγεθος στον κόσμο. Το απολιθωμένο δάσος και η λίμνη της Δαδιάς Συνεχίζοντας την πανέμορφη δασική διαδρομή, ο δρόμος με φέρνει στη Λευκίμμη, στον νότιο πυρήνα του δάσους. Εδώ με περιμένει ο Ζαχαρίας. Διατηρεί τέσσερις πολυτελείς αυτόνομες κατοικίες –πραγματικές βίλες–, διακοσμημένες με πέτρα και ξύλο, που διαθέτουν τζάκι, υπαίθρια μπάρμπεκιου και αιώρες, δίπλα ακριβώς από το απολιθωμένο δάσος της Δαδιάς: ένα δάσος μέσα στο δάσος! Διάσπαρτοι κορμοί από απολιθωμένες βαλανιδιές αλλά και φοίνικες ηλικίας 30-40 εκ. ετών στην παρθενική τους μορφή. Πρόκειται για το παλαιότερο απολιθωμένο δάσος της χώρας και η δημιουργία του σχετίζεται με την ηφαιστειακή δράση που αναπτύχθηκε στο βορειοανατολικό Αιγαίο. Σε μια σύντομη κι ευχάριστη κυκλική διαδρομή, κάτω από τη σκιά των πανύψηλων δέντρων, μπορείς να αγγίξεις τους κορμούς, να μαζέψεις μανιτάρια μέχρι και να συλλέξεις ορυκτά πετρώματα του ηφαιστειογενούς εδάφους. Κουμαριές, ρείκια και η σπάνια μαύρη πεύκη σε ένα δάσος σπαρμένο με αγριολούλουδα και τις ορχιδέες που έχουν ανθίσει... Ολόκληρος ο δασικός πυρήνας της Δαδιάς περιλαμβάνει πάνω από 350 είδη φυτών, από τα οποία τα 29 είναι υπό καθεστώς προστασίας, καθώς και 25 διαφορετικά είδη ορ30 | www.epathlo.gr

χιδέας. Στο μικρό εκθετήριο του ξενώνα θα δείτε απολιθωμένα κοχύλια, αποτυπώματα φύλλων και μικρών ψαριών επάνω σε πέτρες, μέχρι και δόντια προγονικού καρχαρία που ζούσε στις ηωκαινικές και ολιγοκαινικές θάλασσες της ευρύτερης περιοχής του Έβρου πάνω από 35 εκ. χρόνια πριν. Ο Ζαχαρίας φυλά όμως ένα ακόμη μυστικό. Την άγνωστη στους πολλούς λιμνούλα που δημιουργεί το φράγμα της Δαδιάς. Πρωί πρωί θα κινήσουμε με ένα 4x4 για το Κάψαλο –τις λεγόμενες Κεραίες–, απ’ όπου μπορείς να δεις πανοραμικά ολόκληρο το εθνικό πάρκο. Μετά τη σήμανση για Βυρίνη, ο αμέσως επόμενος χωματόδρομος οδηγεί στη μαγευτική λίμνη, στην καρδιά του δάσους. «Εδώ είναι τα πουλιά!» θα πει χαρακτηριστικά ο Ζαχαρίας. Και όντως εδώ οι πάπιες είναι τόσο πολλές, που πραγματικά σε ξεκουφαίνουν! Εδώ βλέπεις εξωτικά μικροπούλια από κοντά, καθώς περήφανοι αετοί διασχίζουν τους ουρανούς πάνω από το κεφάλι σου. Η βαρκάδα στα γαλήνια νερά της λίμνης με τους απίθανους αντικατοπτρισμούς ήταν κυριολεκτικά από τις πιο όμορφες εμπειρίες των ταξιδιών μου. Το καλοκαίρι, μπορείς να κάνεις και θαλάσσιο ποδήλατο αλλά και να κολυμπήσεις στα νερά, που είναι πεντακάθαρα. Ο Ζαχαρίας μπορεί να σου παραχωρήσει ποδήλατο, εξοπλισμό πεζοπορίας, χάρτες κι ό,τι θα σου χρειαστεί για να περιπλανηθείς με όλους τους τρόπους στη μαγεία του δάσους. Με μια βαρκάδα θα τελειώσει το οδοιπορικό στον μακρινό Έβρο. Όπως περίπου ξεκίνησε. Ήταν τόσο πλούσιες οι εικόνες, οι ήχοι, τα βιώματα, οι εναλλαγές, που λες χαλάλι τα χιλιόμετρα. Από εδώ πάνω το σίγουρο είναι πως επιστρέφεις άλλος. Σαν από άλλη χώρα, κάποιο μακρινό σημείο στον χάρτη, που φέρει έναν ολόκληρο διαφορετικό κόσμο – τον κόσμο των πουλιών, του νερού και του δάσους. Ξεπερνώντας το φράγμα της απόστασης, έρχεσαι λίγο πιο κοντά στο σύνολο.

Ρούσσα Μέγα ∆έρειο

Σουφλί ∆αδιά

Λευκίµµη ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΥΠΟΛΗ

Φέρεσ

Τραϊανούπολη

∆ΕΛΤΑ ΕΒΡΟΥ

Το οδοιπορικό στον Έβρο πραγματοποιήθηκε με το νέο SUZUKI VITARA, ευγενική προσφορά της εταιρίας Μπεντενίτη και Σία Ο.Ε. www.bedeniti.gr Ευχαριστούμε τον Αντιπεριφερειάρχη Τουρισμού της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης κ. Μιχάλη Αμοιρίδη, τον υπεύθυνο του Τμήματος Τουρίσμου της ΠΕ Έβρου κ. Γιώργο Παναγόπουλο και όλους όσοι βοήθησαν στη διεκπεραίωση του οδοιπορικού.

Στην Τραϊανούπολη, επισκεφθείτε τα ιαματικά λουτρά με τα επισκέψιμα θολωτά χαμάμ του 16ου αιώνα. Στις Φέρες, την εκκλησιά της Παναγιάς Κοσμοσώτηρας – τη «μικρή Αγιά Σοφιά», ένα από το καλύτερα δείγματα της κωνσταντινουπολίτικης τέχνης στη χώρα. Στο Σουφλί, τη Μονή Κορνοφωλιάς μέσα στο δάσος της Δαδιάς, και στη Λευκίμμη το νεοσύστατο Μουσείο Άρτου. Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία: Το πεντάστερο Thraki Palace Hotel στην Αλεξανδρούπολη, με υπηρεσίες Thalasso και wellness Spa και θέα στο

Θρακικό πέλαγος και τη Σαμοθράκη. Τηλ. 25510.89100, email: thraki@thrakipalace.gr, www.thrakipalace.gr Τον νεοανακαινισμένο οικοτουριστικό ξενώνα Forest Inn στην καρδιά του δάσους της Δαδιάς. Τηλ. 22540.32263, κιν.: 6936806068, email: info@forestinn.eu, www.forestinn.eu Το Απολιθωμένο δάσος Holiday Villas στη Λευκίμμη. Τέσσερις πολυτελείς κατοικίες με ξεχωριστό υπνοδωμάτιο, σαλόνι με τζάκι και κήπο με θέα το δάσος. Τηλ. 25540.33371 & 6944607107, www.ap-dasos.gr

32 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Λευκωσία

Λευκωσία

Η πόλη των τειχών

«Καταστρέψτε το τείχος»… πολυπολιτισμικό κέντρο πάνω στη νεκρή ζώνη

Μια πόλη που το όνομά της παραπέμπει στο λευκό, στο χρώμα της ειρήνης και της αγνότητας, είναι η τελευταία διαχωρισμένη πρωτεύουσα στον κόσμο. Είναι η μοναδική που μοιράζεται σε δύο κράτη, για την ακρίβεια ένα αναγνωρισμένο διεθνώς κι ένα ψευδοκράτος. Το λευκό της φόρεμα παραμένει αιματοβαμμένο με μια «πράσινη γραμμή» ζωγραφισμένη καταμεσής… Παρ’ όλα αυτά, είναι τόσο περίτεχνα κεντημένο, που δεν χορταίνεις να απολαμβάνεις την κάθε του λεπτομέρεια. Μένεις έκθαμβος αγγίζοντας τις εκπλήξεις που κρύβει στην κάθε σπιθαμή του.

Χρήστος Κανατάς

34 | www.epathlo.gr

Το Παρθεναγωγείο της Φανερωμένης. Σήμερα λειτουργεί ως μεικτό σχολείο

Το «Ψήφισμα»: στην κυκλική του βάση αναγράφεται στα ελληνικά μέρος του κειμένου της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Η

πόλη εντός των τειχών είναι η χαρά του περιηγητή. Αποτελείται κυρίως από πεζόδρομους ή δρόμους με ελάχιστη κυκλοφορία και ταυτόχρονα προσφέρει μεγάλη ποικιλία από αξιοθέατα για να επισκεφτείς: μουσεία, εκκλησίες, πάρκα, μνημεία, πολιτιστικοί χώροι, όλα είναι συγκεντρωμένα σε μια πολύ μικρή περιοχή, που σφύζει από ζωή. Πλήθος από μαγαζιά, καφενεδάκια, ταβερνάκια, μπαράκια, άλλοτε το ένα πάνω στο άλλο και άλλοτε απόμερα κι απομονωμένα, ό,τι τραβά η όρεξή σου! Αλλά και τα σπίτια από μόνα τους, τα περισσότερα ανακαινισμένα και περιποιημένα, με εξαίρετη αρχιτεκτονική, είναι αξιοθαύμαστα. Ταυτόχρονα, βιώνεις τον παλμό της εργατικής ζωής της πόλης, με τις τόσες βιοτεχνίες, που παραμένουν ατόφιες και ζωντανές μέσα από το διάβα του χρόνου. Αντιλαμβάνεσαι τη συνύπαρξη πολιτισμών αιώνων, που έχουν ζυμωθεί με τον καιρό. Εδώ συνυπάρχουν οι αρχαίοι Έλληνες, οι Φράγκοι, οι Ενετοί, οι Οθωμανοί, οι Βρετανοί και οι σύγχρονοι Κύπριοι, Τούρκοι και Έλληνες. Σ’ ένα νησί ευρωπαϊκό, που φωλιάζει στην αγκαλιά δυο άλλων ηπείρων, της Ασίας και της Αφρικής. Εδώ είναι παντρεμένα και τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Η Κύπρος έχει κάτι το μοναδικό. Ίσως για τον λόγο αυτό να γεννήθηκε εδώ η θεά της ομορφιάς…

Αγάλματα στο Μνημείο Ελευθερίας. Τοποθετήθηκε τον Ιούλιο του 1974 αλλά δεν εγκαινιάστηκε ποτέ λόγω των γεγονότων που ακολούθησαν. Λευκωσία | 35

Παρτέρι με άνθη στην περιοχή της Αρχιεπισκοπής Οδος Λήδρας Η πρώτη βόλτα στο ιστορικό κέντρο περιλαμβάνει την περιδιάβαση στον πεζόδρομο, την οδό Λήδρας, τον λεγόμενο μακρύδρομο στο παρελθόν, καθώς αυτός ήταν ο μεγαλύτερος σε μήκος δρόμος της παλιάς πόλης. Σαν την οδό Ερμού στην Αθήνα, εδώ χτυπά η καρδιά της πόλης. Με κάθε είδους μαγαζιά και πλήθος λαό να ανεβοκατεβαίνει, είναι πάντα ζωντανή και πολύκοσμη. Φτάνοντας όμως στο τέλος του δρόμου, πολύ σύντομα αντιλαμβανόμαστε πού βρισκόμαστε…

36 | www.epathlo.gr

Άγαλμα έξω από τον Άγιο Ιωάννη στην Αρχιεπισκοπή Στην πόλη εντός των τειχών, προστατευμένη καθώς τη νιώθεις, προσκρούεις σε ένα άλλο τείχος. Ένα σύγχρονο, ένα σύνορο. Για να το περάσεις , κάτι που είναι εφικτό μόλις από το 2008, πρέπει να επιδείξεις την αστυνομική σου ταυτότητα. Και από την άλλη μεριά είναι μια άλλη χώρα, μιλούν μιαν άλλη γλώσσα. Σκέφτομαι την Κωνσταντινούπολη. Το λίκνο του ελληνισμού. Η Πόλη εκείνη είναι η μοναδική πάλι πόλη που ενώνει δύο ηπείρους. Εδώ όμως ο διχασμός καλά κρατεί πάνω από 40 χρόνια… Πράσινη γραμμή Ζωντανή και συγκλονιστική νιώθεις την Ιστορία, όταν έρχεσαι σε επαφή με την πράσινη ζώνη. Τα κτίρια δεν έχουν υποστεί καμία μεταβολή μετά την τούρκικη εισβολή το 1974, πέρα από τη φυσική φθορά του χρόνου. Τα οχυρώματα, τα σημάδια από σφαίρες, τα φυλάκια του στρατού, τα συνθήματα, τα απαγορευτικά σήματα. Και τέλος η σηματοδότηση των Ηνωμένων Εθνών, που είναι ο κύριος, ο διαμεσολαβητής της πράσινης γραμμής, γνωστής και ως νεκρής ζώνης: no man’s land. Τι τραγική ειρωνεία, σκέφτομαι, για κάποιον που φέρει τον τίτλο των ηνωμένων εθνών… Ως πότε τα σύνορα, έργο των ανθρώπων, θα χαρακώνουν τη γη στα μυαλά μας; Περπατάμε το σύνορο σε όλο του το μήκος, από τη μια άκρη των τειχών ως την άλλη. Για εμάς που είμαστε Έλληνες, αυτή είναι η ιστορία μας! Τη χούντα, το Πολυτεχνείο, την τούρκικη εισβολή τα έζησα κι εγώ ως παιδί αλλά πιο πολύ ο Γιώργος, ο συνοδοιπόρος μου σ’ αυτό το ταξίδι, που είναι και λίγο μεγαλύτερος. «Θυμάμαι», θα μου πει, «πως οι Ελληνοκύπριοι από λάθος είχαν καταρρίψει κάποια από τα λίγα αεροσκάφη που είχαμε στείλει, εδώ στη Λευκωσία». Μάλιστα γνωρίζει και τον μοναδικό επιζώντα Έλληνα και μου πρότεινε να τον συναντήσουμε για να πιούμε καμία ρακή και να μας τα διηγηθεί όλα. Στην ελληνική πλευρά, βλέπεις τσουβάλια με άμμο στοιβαγμένα, πολεμίστρες, όλα έχουν μείνει έτσι από τότε. Έχουν προστεθεί μόνο συρματοπλέγματα και φυλάκια. Εδώ θα δεις τον ίδιο δρόμο να χωρίζεται από τη νεκρή ζώνη. Τα σπίτια

Γκράφιτι κοσμούν μεγάλο τμήμα της παλιάς πόλης

Η Λαϊκή γειτονιά μοιάζει με τις χαρακτηριστικές «Χώρες» των ελληνικών νησιών.

της ελληνοκυπριακής πλευράς είναι ανακαινισμένα και φρεσκοβαμμένα, ενώ αυτά της γραμμής παρατημένα κι εγκαταλειμμένα. Στην τουρκική πλευρά, σε όλο το μήκος της γραμμής, έχουν χτίσει παντού ψηλή μάντρα για να μη βλέπεις τίποτα… Λίγο έξω από τα τείχη, μέσα στην πράσινη ζώνη, βρίσκεται το ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας. Το πολυτελέστερο άλλοτε ξενοδοχείο της Λευκωσίας, φιλοξενεί τώρα το στρατιωτικό προσωπικό και τους υπαλλήλους του ΟΗΕ. Σε αυτό ακριβώς το σημείο έγιναν μεγάλες μάχες κατά την τουρκική εισβολή και αργότερα μεγάλες διαμαρτυρίες, ενώ μνημονεύονται σε αναρτημένα πλακάτ και οι αγωνιστές που έπεσαν στον βωμό αυτού του συνόρου. Ακριβώς πριν από αυτό βρίσκεται η Ελληνική πρεσβεία, που συμβολικά πρέπει να τοποθετήθηκε εκεί, καθώς και δημαρχεία για τις περιοχές στα κατεχόμενα.

Κεντώντας στη Λαϊκή γειτονιά Παιδί ποζάρει στο καφεζαχαροπλαστείο «Γιαγιά Βικτόρια» που λειτουργεί ακριβώς δίπλα στο σύνορο

Από την πύλη της Αμμοχώστου στην πύλη της Πάφου Αν δεις την πόλη των τειχών από ψηλά ή στον χάρτη, παρατηρείς ότι έχει απόλυτα κυκλικό σχήμα, με 11 προμαχώνες να ξεπροβάλλουν σαν ήλιος με 11 ακτίνες. Η γραμμή τη χωρίζει σχεδόν στη μέση, σε ελληνοκυπριακή και τουρκοκυπριακή. Παντού ελληνικές σημαίες από τη μια πλευρά, παντού τούρκικες από την άλλη. Στη Λευκωσία, στη δική μας μεριά, με τη γαλανόλευκη να κυριαρχεί παντού, νιώθεις ότι είσαι περισσότερο στην Ελλάδα κι απ’ όταν είσαι Λευκωσία | 37

Τα παιδιά όλα στους δρόμους να παίζουν, όπως συνέβαινε στην Αθήνα πριν από σαράντα χρόνια. Οι δρόμοι σε άσχημη κατάσταση. Οι άνθρωποι όμως ευγενικοί και χαμογελαστοί.

στην ίδια την Ελλάδα… Τα δυο άκρα της παλιάς πόλης από την ελληνοκυπριακή μεριά είναι οι δύο από τις τρεις πύλες που υπάρχουν περιμετρικά και χρησίμευαν παλιότερα για την είσοδο και την έξοδο από τα τείχη: οι πύλες της Αμμόχωστου και της Πάφου. Στα δύο αυτά σημεία ενώνεται το τείχος με το σύνορο. Στην άλλη πλευρά, υπάρχει η τρίτη πύλη, αυτή της Κερύνειας. Ανάμεσα σε αυτά τα δυο σημεία εκτείνεται όλη η παλιά πόλη. Η πύλη της Αμμοχώστου χρησιμοποιείται και ως χώρος εκδηλώσεων, ενώ εκεί κοντά συναντάμε και το πάρκο Τουφεξή, και λίγο πιο πέρα βρίσκεται το αφιερωμένο στον απελευθερωτικό αγώνα εναντίον των Άγγλων μνημείο της Ελευθερίας, το οποίο εγκαταστάθηκε το 1974, αλλά δεν εγκαινιάστηκε ποτέ λόγω της τουρκικής εισβολής που έλαβε χώρα την ίδια χρονιά. Στην πύλη της Πάφου, βρίσκεται ένας άλλος ιστορικός χώρος όπου δίνονται μουσικές παραστάσεις: η Καστελλιώτισσα, το μόνο τμήμα του παλατιού των Λουζινιανών που διασώζεται, καθώς επίσης και ο καθολικός ναός του Τιμίου Σταυρού, ο οποίος κυριολεκτικά αγγίζει την πράσινη ζώνη. Σε μια ήρεμη κατανυκτική ατμόσφαιρα τελείται η θεία λειτουργία όταν μπαίνω μέσα. Απέξω ακριβώς θα συναντήσουμε μια Γερμανίδα. Θα μας πει ότι γύρισε όλο το σύνορο και από τις δύο πλευρές και θα μας προτρέψει να το κάνουμε κι εμείς καθώς, ιδιαίτερα ο Γιώργος αλλά και εγώ, είμαστε αρνητικοί στην ιδέα να περάσουμε απέναντι. Η ίδια είναι από το Βερολίνο και για τον λόγο αυτό ευαισθητοποιημένη στο θέμα του διαχωρισμού. «Δεν θα πρέπει να υπάρχουν σύνορα πουθενά», μας εκθέτει την άποψή της. Παρατηρητήριο στην οδό Λήδρας Είναι το ιδανικό μέρος για να αρχίσεις την περιήγησή σου στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Ψηλά, από τον ενδέκατο όροφο, αντικρίζεις τη Λευκωσία σε κάθε πλευρά της. Ψηφιακές οθόνες σε ξεναγούν στα σημεία ενδιαφέροντος, ενώ σε μια κυκλική αίθουσα στο κέντρο μπορεί το κοινό να παρακολουθήσει βιντεοπροβολή για την ιστορία της πόλης. Παρέχονται και κιάλια, ενώ από εδώ έχεις θέα στα κατεχόμενα. Σε πρώτο πλάνο φαίνεται ο επιβλητικός καθεδρικός ναός της Αγίας Σοφίας και στο βάθος ο Πενταδάκτυλος, η πανέμορφη οροσειρά του Βορρά. Θρασύτατα, οι Τουρκοκύπριοι έχουν ζωγραφίσει τη σημαία τους σε μια τεράστια έκταση πάνω στην πλαγιά, για να μας θυμίζουν τις ημέρες της ντροπής… Μάλιστα τη φωταγωγούν και τη νύχτα. Μετά τα χαμηλά κτίρια της παλιάς πόλης, ξεπροβάλλουν αμέσως πολυκατοικίες και ουρανοξύστες, η σύγχρονη Λευκωσία. Δυτικά και μακριά ξεχωρίζει ο κύριος ορεινός όγκος του νησιού, το πανέμορφο όρος Τρόοδος, που ευτυχώς βρίσκεται στην ελληνική πλευρά. Χώροι λατρείας και προσευχής Με κορυφαία την Παναγιά της Φανερωμένης στο κέντρο και σε δεύτερη θέση τη Χρυσαλινιώτισσα, στην άκρη της παλιάς πόλης, η Λευκωσία κοσμείται με εκκλησίες πέτρινες και πανέμορφες, υπέροχα στολισμένες με ξυλόγλυπτα επιχρυσωμένα τέμπλα, πραγματικά κομψοτεχνήματα αρχιτεκτονικής και ξυλογλυπτικής. Ο Άγιος Σάββας, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ο Τρυπιώτης, ο Άγιος Αντώνιος, ο Άγιος Ιωάννης στην Αρχιεπισκοπή, ο Άγιος Κασσιανός. Παντού πρέπει να

38 | www.epathlo.gr

Το περίφημο χαμάμ Ομεριέ, που λειτουργεί και σήμερα προσφέροντας υψηλές υπηρεσίες σπα

Το εσωτερικό της Αρμένικης Εκκλησίας στην κατεχόμενη πλευρά

Η πανέμορφη εσωτερική αίθουσα του χαμάμ Ομεριέ

Λευκωσία | 39

μπεις, να ανάψεις ένα κεράκι, να θαυμάσεις τους ναούς και να προσευχηθείς. Επίσης μπορεί κάποιος να επισκεφτεί και τα τρία μουσουλμανικά τεμένη-τζαμιά, ένα στην περιοχή του Αγίου Κασσιανού, το κεντρικό, του Ομεριέ, και στα τείχη το τζαμί του Μπαϊρακτάρη. Οι πανύψηλοι μιναρέδες τους παρέα με τους επίσης πανύψηλους σποραδικούς φοίνικες βοηθούν στον προσανατολισμό ώστε να ακολουθήσεις τη σωστή πορεία στους στριφογυριστούς δρόμους της παλιάς πόλης. Η μελωδική φωνή του μουεζίνη, που καλεί για προσευχή, θυμίζει ταυτόχρονα από τη μια ότι βρίσκεσαι στην Ανατολή και από την άλλη την πικρή πραγματικότητα της κατοχής και του διχασμού. Στις γειτονιές της παλιάς πόλης Η Λαϊκή γειτονιά μοιάζει με τις χαρακτηριστικές «Χώρες» των ελληνικών νησιών. Στενοσόκακα με μαγαζάκια που πουλάνε σουβενίρ. Εδώ θα βρεις και τα πιο underground καφενεία με τους ναργιλέδες. Ανατολίτικο στοιχείο, το οποίο έχουν αφομοιώσει πλήρως οι Κύπριοι. Τα καφενεδάκια τα βλέπεις συνήθως γεμάτα και οι άνθρωποι αράζουν, φουμάρουν τον ναργιλέ τους και χαλαρώνουν. Σκηνές που θυμίζουν Αίγυπτο, όπου ο λουλάς είναι ενταγμένος απόλυτα στην κουλούρα των ντόπιων. Όπως οι αντίστοιχες εκκλησίες, έτσι και οι περιοχές της Φανερωμένης και της Χρυσαλινιώτισσας (και η γειτονική της του Αγίου Κασσιανού) είναι οι πιο όμορφες. Η πρώτη στο κέντρο, με τα καφενεδάκια και τα ταβερνάκια της με τραπεζάκια έξω ώστε να μην ξεχωρίζει το κάθε μαγαζάκι από το διπλανό του, με τον κόσμο να ζουζουνίζει σαν τις μέλισσες, ειδικά τις ημέρες αργίας. Εδώ είναι και το Παρθεναγωγείο της Φανερωμένης, ένα από τα ψηλότερα και πιο μεγαλόπρεπα κτίρια της παλιάς πόλης. Η δεύτερη, πιο απομακρυσμένη, πιο γαλήνια, με τα ήσυχα και περιποιημένα σοκάκια της και τα κουκλίστικα μικρά σπιτάκια της λουλουδοστόλιστα, με μηνύματα καλωσορίσματος στις πόρτες τους. Εδώ λίγους θα συναντήσεις, αλλά χαίρεσαι να την περπατάς και να ανακαλύπτεις την αίγλη της. Θα βρεις μοναχικά ταβερνάκια, όπως το «Μεζεδάκι Ουζάκι» με πεντανόστιμους μεζέδες, ή καφέ όπως το «Απόμερο», όπου ο τίτλος τα λέει όλα. «Όμορφος κόσμος», «Οδός ονείρων», ονόματα μαγαζιών που δείχνουν πόσο γλυκός και ήρεμος λαός είναι οι Κύπριοι. Απλοί, τίμιοι άνθρωποι. Ανάμεσα στις δύο υπέροχες γειτονιές κρύβεται κι άλλη ομορφιά... Η Αρχιεπισκοπή με τη Σεβέρειο Βιβλιοθήκη και το Παγκύπριο Γυμνάσιο είναι κάτι ανάλογο με το Σύνταγ-

Το νεοσύστατο κυπριακό κράτος ενωμένο δεν άντεξε παρά τρία με τέσσερα χρόνια μετά την απελευθέρωσή του από τους Άγγλους.

40 | www.epathlo.gr

μα και το Κολωνάκι της Αθήνας σε μικρογραφία. Λίγο πιο πέρα, η πλατεία του τεμένους Ομεριέ. Να πιεις εδώ το καφεδάκι σου ή την μπίρα σου, όπως κάναμε εμείς στον «Ερωδό», το καφέ της πλατείας. Μέσα, με εξαιρετική διακόσμηση, διοργανώνονται πολλές φορές μουσικές βραδιές. Την ίδια μέρα που καθίσαμε για μπίρα, επιστρέψαμε το βράδυ για ρεμπέτικα! Δίπλα ακριβώς, το χαμάμ Ομεριέ. Μια αξέχαστη εμπειρία. Εξαιρετικό κτίριο, περιποιημένο και στην τελευταία λεπτομέρεια. Προφέρει υπηρεσίες σπα υψηλής ποιότητας. Όταν εισέρχεσαι στην κεντρική του αίθουσα με τον ψηλό θόλο, μένεις άλαλος μπροστά στη μεγαλοπρέπειά της. Στα ενδότερα όμως είναι που πραγματικά χαλαρώνεις και γίνεσαι άλλος άνθρωπος… Και λίγες δεκάδες μέτρα πιο πέρα βρίσκεται ο «Ζανέττος». Μια επίσης μοναδική εμπειρία, αυτήν τη φορά γαστρονομική. Εικοσιένα πιάτα σού σερβίρονται, καλά ακούσατε, εικοσιένα χωρίς να παραγγείλεις παρά το ποτό σου. Δοκιμάζεις όλη την κυπριακή κουζίνα: χαλούμι, σεφταλιές, πουλγούρι, καράολους και πολλά άλλα. Ο Παναγιώτης, ο ιδιοκτήτης, θα μας πει ότι όλα τα ταβερνεία στη Λευκωσία λειτουργούσαν παλιά με αυτόν τον τρόπο. Τώρα πια είναι το μόνο που έχει απομείνει… Στο τέλος, για όσους αντέξουν τόσο φαγητό, σερβίρεται γλυκό και φρούτο και η πατροπαράδοτη κουμανταρία, το διάσημο αυθεντικό κρασί-λικέρ της Κύπρου, το αρχαιότερο στον κόσμο σύμφωνα με το βιβλίο Guinness. Στα κατεχόμενα… Άφησα τη βόλτα στην κατεχόμενη Λευκωσία για την τελευταία ημέρα του ταξιδιού. Ίσως κι εγώ να ντρεπόμουν, πιο πολύ γιατί συζητώντας με Κύπριους, οι ίδιοι μου έλεγαν ότι σπανίως περνάνε απέναντι, καθώς δεν το επιθυμούν. Αλλά

Το υπερυψωμένο φυλάκιο του ΟΗΕ στην πράσινη ζώνη κοντά στη διάβαση του Λήδρα Πάλας

Παιδί που παίζει στον δρόμο στην κατεχόμενη πλευρά ο πειρασμός να δω πώς είναι η άλλη όψη του νομίσματος νίκησε και έτσι αυτήν τη φορά συνέχισα την πορεία μου στην οδό Λήδρας, επέδειξα την ταυτότητά μου και πέρασα απέναντι… Σύντομα διέσχισα το μικρό τουριστικό κομμάτι, όπου εκεί ακόμα δεν αντιλαμβάνεσαι πού έχεις βρεθεί. Ευθύς αμέσως όμως έρχεσαι αντιμέτωπος με την ωμή πραγματικότητα. Ανέχεια και φτώχεια. Τα σπίτια απεριποίητα, χωρίς να έχει πέσει χρήμα για να ανακαινιστούν όπως στην ελεύθερη πλευρά. Τα παιδιά όλα στους δρόμους να παίζουν, όπως στην Αθήνα πριν από 40 χρόνια. Οι δρόμοι σε άσχημη κατάσταση. Οι άνθρωποι ωστόσο ευγενικοί και χαμογελαστοί. Ο καθεδρικός της Αγίας Σοφίας, που έχει μετατραπεί σε τζαμί, εξαιρετικό δείγμα αρχιτεκτονικής, μέσα κενός και χωρίς ενδιαφέρον. Άμεσα σκέφτομαι ότι αν αυτός ο ναός βρισκόταν στην Ιταλία ή τη Γαλλία, θα έμπαινες μέσα και θα έτριβες τα μάτια σου από το θάμβος του. Επισκέφτηκα και την αρμένικη εκκλησία, έναν όμορφο ναό με μία και μοναδική εικόνα της Παναγίας με το Θείο Βρέφος. Κατέληξα σ’ έναν προμαχώνα που έχει γίνει πάρκο. Κανονικά ανήκει στη νεκρή ζώνη, αλλά είναι ανοικτή η πόρτα του για το κοινό, έχει μάλιστα και ένα καφενείο. Είναι το μόνο σημείο όπου οι Τουρκοκύπριοι μπορούν να δουν σε απόσταση αναπνοής την ελληνοκυπριακή πλευρά. Απορώ πώς θα νιώθουν βλέποντας τον πλούτο και τη ευημερία απέναντι. Το νεοσύστατο κυπριακό κράτος δεν άντεξε ενωμένο παρά τρία με τέσσερα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους Άγγλους. Η τουρκοκυπριακή μειονότητα παρεμπόδισε τις λειτουργίες του, με συνέπεια τον διχασμό. Το τελικό αποτέλεσμα, όμως, είναι ότι οι μεγαλύτεροι χαμένοι αυτής της υπόθεσης είναι οι ίδιοι οι Τουρκοκύπριοι.

Μια ευχή Ας ελπίσουμε ότι σύντομα θα λυθεί το Κυπριακό, θα εξαφανιστεί το σύνορο και ότι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι θα ζήσουν αρμονικά σε ένα μοναδικό ελεύθερο κυπριακό κράτος, όπως για εκατοντάδες χρόνια στο παρελθόν έχουν ζήσει αρμονικά οι Τούρκοι με τους Έλληνες. Ο απλός κοσμάκης, όχι οι κυβερνήσεις και τα συμφέροντα. Είναι αυτοί, οι απλοί άνθρωποι που θα πρέπει να αναζητήσουν εκ νέου τρόπους για να εγκαθιδρυθεί ξανά η ειρήνη και η ενότητα στο νησί.

Στη Λευκωσία μπορεί να επισκεφθεί κανείς μεγάλο αριθμό μουσείων. Το Αρχαιολογικό Μουσείο, με κυπριακές αρχαιότητες, ακριβώς έξω από τα τείχη, το Βυζαντινό και το Λαϊκής Τέχνης στην Αρχιεπισκοπή, το Λεβέντειο Δημοτικό με εκθέματα για όλη την ιστορία της πόλης, το Δημοτικό Κέντρο Τεχνών, το Εθνολογικό στο αρχοντικό του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου, που αποτελεί το σημαντικότερο δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής της περιόδου της Τουρκοκρατίας στη Λευκωσία. Μέχρι και Μουσείο Μοτοσικλέτας υπάρχει! Ιστορικό αξιοθέατο είναι τα Φυλακισμένα Μνήματα, κοιμητήριο μέσα στις φυλακές της Λευκωσίας, οπού κρατούνταν, θανατώθηκαν και θάφτηκαν Κύπριοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ κατά τον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Άγγλων.

Λευκωσία | 41

42 | ΞΕΝΑΓΗΣΗ

Στα μονοπάτια των Δελφών

Στα μονοπάτια των Δελφών

Πανοραμική θέα από το Κωρύκειο Άντρο

Γλυκιά βραδιά, εαρινή... Κοντοστέκομαι μπροστά στο άγαλμα του αφαιρετικού Προμηθέα Πυρφόρου. Μια ματιά ψηλά και γίνομαι μάρτυρας φωτεινού δίαυλου επικοινωνίας μεταξύ ενός λαμπερού αστεριού και της δάδας. Χρυσαφίζει η φλόγα της ελευθερίας και της γνώσης. Αλεξία Τούλιου

Π

Νίκος Υφαντής

ού και πού αυτές οι υπηρεσίες της Google φαίνονται χρήσιμες. Είναι ο πλανήτης Δίας που θαρρείς πως άφησε κατά μέρος τους θυμούς και συνηγορεί με τον Προμηθέα να μας φωτίσει τη στράτα εκεί, στο αλλοτινό αντάμωμα δυο αετών, που σηματοδότησαν μια για πάντα το κέντρο της γης. Με βήμα σεμνό πάνω σε ασημένια ψήγματα μιας αντανακλώμενης απερίγραπτης αστροφεγγιάς κατηφορίζουμε στον δρόμο της απολλώνειας ηθικής μέχρι την Κασταλία πηγή. Ο τόπος ευωδιάζει πεύκο και αν και φύλλο δεν κουνιέται, δυο ρέματα, αυτό της Ροδινής κι εκείνο της Κασταλίας, είναι ικανά να μας εναρμονίσουν με τον ρυθμό της γης. Οι Δελφοί, ένα από τα ισχυρότατα ενεργειακά πεδία, λειτουργούν θα λέγαμε σαν μπαταρία, σαν συσσωρευτής. Και αν παραδεχτούμε πως έτσι είναι, τότε εδώ, στον αρχαιολογικό χώρο, βρισκόμαστε αναμφισβήτητα στον θετικό της πόλο.

44 | www.epathlo.gr

Εαρινή ομορφιά στο μονοπάτι

Ανθρώπινη φιγούρα στη σκυφτή είσοδο του σπηλαίου

Το Κωρύκειο Άντρο είναι γνωστό και ως σπήλαιο του Πανός. Υπήρξε λατρευτικός χώρος αφιερωμένος στον θεό αλλά και στις Κωρύκειες νύμφες. Οφιοειδής διαδρομή στον Παρνασσό

Στα μονοπάτια των Δελφών | 45

Όταν το δείλι αγκαλιάζει τον κόλπο της Ιτέας Δελφοί - Χρισσό - Κίρρα Σκοπός αυτού του άρθρου είναι η γνωριμία με τα δύο σημαντικότερα μονοπάτια των αρχαίων, που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στη λειτουργία του μαντείου, τμήματα των οποίων υπάγονται στο ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4. Το πρώτο, γνωστό και ως μονοπάτι των προσκυνητών, ξεκινάει από το λιμάνι της Κίρρας. Μια παραθαλάσσια κωμόπολη, αρχαίο επίνειο των Δελφών και αφετηρία των θεοπρόπων, δηλαδή όσων αποζητούσαν απολλώνειο χρησμό με απαραίτητη στάση στην Κασταλία, αφού ο εξαγνισμός με το ιερό ύδωρ κρινόταν απαραίτητος για την είσοδο στο μαντείο. Επειδή όμως εμείς δεν εξαγνιζόμαστε με τίποτα, αποφασίζουμε να μετρήσουμε αντίθετα το μονοπάτι. Δελφοί - Χρισσό - Κίρρα. Μια διαδρομή 10 χιλιομέτρων και χρονικής διάρκειας περίπου 3 ωρών. Προσέχω το βήμα μου σε μονοπάτι ανάγλυφο και έχω μια ηλιαχτίδα συντροφιά ως μοναδική αλήθεια που μου φέρνει ψυχική ανάταση και, παρόλο που με τυφλώνει, επιτρέπει στην πλαϊνή μου όραση να θαμπωθεί απ’ τα λαμπυρίζοντα κιτρινομόβ 46 | www.epathlo.gr

στάχυα. Κάτι η χθεσινοβραδινή αστροφεγγιά, κάτι η πλούσια βλάστηση, αυτόν τον τόπο θα τον ζήλευε και η αυθεντικότητα ενός Βαν Γκογκ. Μπλε ανταύγειες σε πράσινο φόντο, τα τεχνητά αυλάκια του Μόρνου προσδίδουν χρωματικά μια τροπική πινελιά, ενώ λίγο πιο κάτω γίνεται κτήμα σου η ρήση του Καζαντζάκη, ότι βλέπεις τον Θεό στις ολάνθιστες αμυγδαλιές. Πλησιάζουμε στη δροσερή πλατεία του Χρισσού, ίσως ένα απ’ τα ομορφότερα χωριά της Φωκίδας, αφού καταφέρνει να διατηρεί ακόμα και σήμερα το αρχιτεκτονικό του ύφος. Παρεκκλίνουμε, κάνουμε τον σταυρό μας στο βυζαντινό εκκλησάκι του Αϊ-Γιώργη και ορμούμε στον κατάφυτο ελαιώνα της Άμφισσας. Σκιεροί από τον ιερό καρπό και τους βράχους του Κρισσαίου πεδίου, εδώ που κάποτε ζωντάνευε ο πυθικός ιππόδρομος, η τύχη μάς χαμογελάει σε μυστική συνάντηση με άγρια άλογα. Δεν γίνεται όμως να τα θαυμάσουμε απαρατήρητοι. Μια ανεπαίσθητη κίνηση και ίσα που προλαβαίνουμε τις σκιές αυτών των ξεχασμένων μυθικών πλασμάτων. Τελικός προορισμός το λιμανάκι της Κίρρας, το όποιο εκτός των άλλων ήταν και εμπορικό κέντρο στους αρχαίους χρόνους. Υπέροχη βόλτα μα αρκετά κουραστική, γι’ αυτό τον γυρισμό μας αναλαμβάνει οδικώς ο πρόεδρος της τοπικής κοινότητας Δελφών, κ. Λεωνίδας Σακελλαρίου. Κερνώντας καφεδάκι στην προσωπική του επιχείριση «Μελοπωλείο», ο Λεωνίδας απέχει πολύ από τη συνηθισμένη στομφώδη παρουσία των τοπικών αρχόντων. Θες το νεαρό της ηλικίας του, θέλεις η αγάπη του για τους Δελφούς, κέρδισε αμέσως τη συμπάθειά μας. Και όσο από τα μάτια του περνούν όνειρα και φιλοδοξίες για τον τόπο του,

Άλογα ενός σύγχρονου πυθικού ιππόδρομου

Κάθε μπαλκόνι έχει άλλη θέα. Εδώ, από τη κορυφή της Σκάλας έως την Πελοπόννησο...

To εκκλησάκι του Αϊ-Γιώργη στο διάβα μας

εγώ διαβάζω την μπλούζα του, που πολύ απλά λέει κάτι τόσο ουσιώδες: «Η ζωή είναι πολύ μικρή για να έχεις έναν κακό καφέ». Μεταφράζοντας τον καφέ σε απόλαυση και εμπειρία, πείθεσαι πως οι κάτοικοι των Δελφών φαίνεται να ξέρουν καλά τη σημασία της ζωής. Ο κάματος πάντα ανοίγει την όρεξη και αυτήν τη σαρκική μας ανάγκη θα ικανοποιήσει ευχάριστα με τους παραδοσιακούς τοπικούς μεζέδες του το εστιατόριο «Βάκχος» με τη μαγευτική θέα.

Κωρύκειο Άντρο Πρωινό ξύπνημα στο μπαλκονάκι του ξενοδοχείου Βαρώνος με το πέταγμα των χελιδονιών να οδηγούν τη ματιά ως τον κόλπο της Ιτέας. Εφοδιαζόμαστε με ένα γερό πρωινό και μετά τη γλυκιά καλημέρα του κυρίου Γιάννη, είμαστε έτοιμοι να εκδράμουμε στο δεύτερο σημαντικότερο μονοπάτι των Δελφών. Πρόκειται για μια φιδωτή διαδρομή ανάβασης μήκους 10 χιλιομέτρων, με σημείο αφετηρίας δίπλα από τον αρχαιολογικό χώρο, έως το Κωρύκειο Άντρο, και με χρονική διάρκεια 3.30 ωρών. Πολύτιμος βοηθός αποδεικνύεται ο συνοδός μας, ο κύριος Διαμαντής Καλέντζης. Να δεις που κάποιο έμφυτο ταλέντο

Κατάβαση από το Σπήλαιο του Πανός

έχουν εδώ οι άνθρωποι και γίνονται ευθύς οικείοι. Γνώριμα γι’ αυτόν τα μέρη, αφού δείχνει να ξέρει σπιθαμή προς σπιθαμή το μονοπάτι. Ενθουσιασμένη δέχομαι τις εξειδικευμένες γνώσεις του πάνω στα φυτά. Απ’ όλο τον κόσμο, λέει, καταφθάνουν εδώ άνθρωποι ειδικά γι’ αυτά, για τη σπάνια ορχιδέα του Παρνασσού αλλά και τις παιώνιες του Μαγιού, με την ξεχωριστή τους πολυτέλεια. Εντυπωσιακές, μας λέει, είναι και οι πεταλούδες, μόνο που η κακοκαιρία δεν στάθηκε αρωγός να τις βρούμε. Ανεβαίνουμε σε υψόμετρο 1.360 μ. στη νοτιοδυτική πλευρά του Παρνασσού σ’ ένα πετρωτό μονοπάτι στολισμένο με νυφικό πέπλο από λευκή βαλεριάνα. Υπνωτισμένη αποφεύγω τη θέα κάποιων νεόκτιστων βιλών στην περιοχή Λιβάδι και ακολουθώ έως την κορφή. Μια μικρή τριγωνική είσοδος, σκυφτή και ταπεινή, δεν μαρτυρά σε τίποτα το μέγεθος του σπηλαίου. Το Κωρύκειο Άντρο είναι γνωστό και ως Σπήλαιο του Πανός. Υπήρξε λατρευτικός χώρος αφιερωμένος στον θεό Πάνα αλλά και στις Κωρύκειες νύμφες. Άλλη εκδοχή συνδέει το όνομά του με τη μορφή της πλαγιάς, που θυμίζει ασκί (κώρυκα). Σύμφωνα με τον Αισχύλο, στο σπήλαιο κατοικούσαν θεϊκά πνεύματα, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που λειτούργηΣτα μονοπάτια των Δελφών | 47

Μικρά θαύματα της φύσης

Ο σμαραγδένιος κάμπος

Βαλεριάνα: φυτό-γυναίκα που υπνωτίζει σε ως καταφύγιο των κατοίκων σε επιδρομές και μάχες. Άφθονα ευρήματα με αναθηματικό χαρακτήρα ως επί το πλείστον έχουν βρεθεί στη σπηλιά και χρονολογούνται από τη νεολιθική έως και την κλασική εποχή. Μπαίνοντας μέσα, εντυπωσιάζομαι από το ύψος της πρώτης αίθουσας, που πρέπει να φτάνει τα 50 μέτρα. Φως, όσο επιτρέπει η μικρή δίοδος, αρκετό ωστόσο για να διακρίνει κανείς κάποιες λεπτομέρειες. Λέγεται πως υπάρχει και επιγραφή του Παυσανία, καθώς από εκείνον προέρχονται αρκετές πληροφορίες για τα μονοπάτια, μα δυστυχώς δεν τη βρήκα. Λίγα κεράκια σβηστά και μια πέτρινη εστία με αγριολούλουδα στη μέση της φανερώνουν την ύπαρξη μυημένων στα αρχαία τελετουργικά. Χαρακτηριστικός είναι 48 | www.epathlo.gr

και ο μεγάλου μεγέθους σταλαγμίτης, που φέρει το όνομα Τράπεζα. Στο τέλος της δεύτερης αίθουσας, ένας στενός διάδρομος οδηγεί ακόμη πιο βαθιά, σε μέρη απρόσιτα. Καταφέρνω με κόπο, γλιστρώντας στα μικρά βραχάκια, να φτάσω εκεί. Το περιβάλλον υγρό και θεοσκότεινο. Αντιλαμβάνομαι τα μορφώματα του χώρου σε κλάσματα δευτερολέπτου, όσο κρατάει η ζωή μιας φλασιάς. Είναι από τις στιγμές που καμία λέξη δεν έχει λόγο ύπαρξης. Αποφασισμένη να ακολουθήσω τη συμβουλή ενός φίλου, κάθομαι σε μια πέτρα με τα χέρια ελεύθερα, αδειάζω μυαλό και καρδιά και βυθίζομαι σαν σύγχρονη Πυθία στη σκληρή βρεγμένη επιφάνεια. Γιατί Πυθία σημαίνει αυτό ακριβώς, Βυθία, δηλαδή γυναίκα που λαμβάνει την ενέργεια απευθείας από τα έγκατα της γης. Αν το Κωρύκειο Άντρο θεωρείται ένα από τα πιο ισχυρά φορτισμένα πεδία και νεραϊδότοπος, τότε επιθυμώ όσο τίποτα να το νιώσω. Με πλάτη στη σκοτεινή σάλα, περιεργάζομαι τους κρεμάμενους σταλακτίτες. Λένε πώς θυμίζουν κώρυκες. Λέω πως θυμίζουν μαστούς που αργοστάζουν το αίμα της γης. Δεν μπορεί, κάποτε θα λατρευόταν κι εδώ η πρώτη γυναικεία θεότητα. Ξάφνου συνειδητοποιώ πως έχω μείνει μόνη, οι άλλοι έχουν προχωρήσει προς την έξοδο. Έχει πιάσει μπόρα και θαρρώ ο Διαμαντής ευνοείται απ’ τον τραγοπόδαρο Πάνα, καθώς έχει ήδη κατέβει το μονοπάτι. Προσπερνώντας τις εξοχικές κατασκηνώσεις στο Κρόκι και μαθαίνοντας για τις ιδιότητες του αυτοφυούς κρόκου, φτάνουμε στην περιοχή με την ομολογουμένως αξεπέραστη θέα μέχρι τον Κρισαϊκό κόλπο. Πρόκειται για την κορυφή της Σκάλας, όπως αποκαλούν οι ντόπιοι το αρχαίο κλιμακωτό λιθόστρωτο μονοπάτι. Εκεί μπορεί κανείς να πειστεί πια και για την ύπαρξη της Κωλοπετινίτσας, αφού το χωριό δεσπόζει στα δεξιά μας. Ο συνάδελφος και ο συνοδός είναι μαγεμένοι από τη θέα, όχι όμως κι εγώ, αφού ως πιο χθόνια, είμαι ακόμα καθηλωμένη στη μοναδική εμπειρία του Άντρου. Δελφοί Θέλω λίγο ακόμη να γνωρίσω τους Δελφούς. Στην άλλη άκρη του χωριού, στην περιοχή Παβίλιον, δηλαδή πεταλούδα, στην κορυφή του γκρεμού, φημολογείται πως βρίσκεται ο αρνητικός πόλος του ενεργειακού πεδίου. Μαρτυρίες

Το μεγαλείο του Κωρύκειου Άντρου αναφέρουν πως τα βράδια ο ουρανός χαμηλώνει τόσο, που αγγίζει το κεφάλι σου. Κι επειδή πεταλούδα σημαίνει ψυχή, κάποιες ψυχές κάποτε πετάρισαν εκεί στην άκρη του γκρεμού. Οι Δελφοί, λοιπόν, τουριστικός πόλος έλξης με παγκόσμιο ενδιαφέρον, προσφέρουν πολλά ξενοδοχεία και εστιατόρια. Είχαμε τη χαρά να απολαύσουμε το φαγητό και την εξυπηρέτηση στις ταβέρνες «Το Πατρικό μας» αλλά και στο «Δίον», και μείναμε απόλυτα ικανοποιημένοι. Το τελευταίο μας βραδάκι χαλαρώσαμε με ένα ποτό που μας κέρασε ο κύριος Γιάννης Λιόντος, ο πρόεδρος των ξενοδόχων της περιοχής. Πέρα από την πεζοπορία, μας επισήμανε και άλλες ενδιαφέρουσες αποδράσεις και δραστηριότητες, όπως οι καταδύσεις στην κοντινή Ιτέα, το παραπέντε για τους λάτρεις της αδρεναλίνης αλλά και για τους πιο παραδοσιακούς το τετραήμερο πανηγύρι που λαμβάνει χώρα στη γειτονική Αράχωβα, στη γιορτή του αγίου Γεωργίου. Η αλήθεια είναι ότι δεν επιθυμώ να αφήσω τους Δελφούς. Πριν ξημερώσει και παρά την κούραση, μια ανάγκη για επιτυχημένη προσωπική κάθαρση με ξαναφέρνει στην Κασταλία με μια μικρή στάση έξω από το Μουσείο. Ξέρω πως μέσα του συνωστίζεται ο επιβλητικά όμορφος νεαρός Ηνίοχος. Ίσως το σπουδαιότερο αντιπροσωπευτικό δείγμα του θεϊκότερου μέρους της ψυχής, δηλαδή του νου. Άγαλμα όμως ακρωτηριασμένο, όχι στο σώμα μα στη συνέχειά του, αφού τα άλογα, το άλογο δηλαδή μέρος της ψυχής, που είναι το σύνολο των συναισθημάτων, απουσιάζει. Τραγικό, μα συμπίπτει τέλεια με την ακρωτηριασμένη μας κοινωνία και την παρηκμασμένη εποχή. Εδώ, στην εξωτερική κρήνη της Κασταλίας, θα δροσιστώ και απόψε για τελευταία φορά και θα ορκιστώ να μην επιτρέψω να μου κλέψει κανείς το άλογο μέρος της δικής μου ψυχής, ενώ θα αφήσω το κώνειο, που ανθίζει άφθονα σε τούτο τον ιερό τόπο, για κάποιους άλλους.

Mοιάζει γυναίκα κουρασμένη από τον δρόμο…

Eυχαριστούμε θερμά το ξενοδοχείο «Βαρώνος» και τα εστιατόρια «Βάκχος», «Το πατρικό μας» και «Δίον», καθώς και το καφέ «Μελοπωλείο».

Στα μονοπάτια των Δελφών | 49

ΟΙΚΟΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ & ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ τηλ. 6975857655 | e-mail: metasidis@hotmail.com | www.metasidis.gr

Ανοιξιάτικη Σίφνος

Σε κάθε φρεσκοασβεστωμένο καλντερίμι των κατάλευκων χωριών της φυλλομετράς τις θύμησες της ιστορίας της και νιώθεις τους χτύπους της καρδιάς Ιωάννα Παραβάλου

της. Σε κάθε καλημέρισμα των κατοίκων της βιώνεις τη ζεστή φιλοξενία της! Η αγαπημένη του θεού Απόλλωνα αφήνεται νωχελικά στο χάδι του ανοιξιάτικου ήλιου και σε προσκαλεί να ξετρυπώσεις την ιδιαίτερη γοητεία της. Ναι, η Σίφνος είναι ένα νησί που θα φλερτάρει τις αισθήσεις σου με χίλιους δυο τρόπους.

Τ

ην γνώρισα ντυμένη στα ανοιξιάτικα, μεθυσμένη από τις μυρωδιές της ανθισμένης ρίγανης, του θυμαριού και της άγριας μέντας… Άστραφτε μέσα στα λευκά, λουσμένη από το ζωογόνο φως του ήλιου, και η αλήθεια είναι ότι δεν χρειάστηκε να προσπαθήσει πολύ για να την ερωτευτώ... Για να αγγίξω απαλά την ψυχή της, ένιωσα πως έπρεπε να της διαθέσω αρκετό χρόνο. Γιατί αυτό της πρέπει. Να βγω σεργιάνι στα φρεσκοασβεστωμένα σοκάκια της Απολλωνίας και του Αρτεμώνα με τα επιβλητικά αρχοντικά… Να κουρσέψω το περήφανο Κάστρο της, που παραμένει ζωντανό χάρη στη δύναμη ψυχής των ανθρώπων του, απολαμβάνοντας το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου, με το μπλε του ουρανού και της θάλασσας να γίνονται ένα… Να περπατήσω

52 | ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ

κάποιο από τα ολάνθιστα αυτή την εποχή μονοπάτια της με τις ευωδιές και τα τόσα χρώματα… Να φθάσω για προσκύνημα ως τη Μονή της Χρυσοπηγής, στον κόλπο του Αποκοφτού, με τα διάφανα, γαλαζοπράσινα νερά… Να ξαποστάσω για λίγο με ένα τσιπουράκι στο λιμανάκι του γραφικού Φάρου… Να καταλήξω στην ήρεμη αγκαλιά του γαλήνιου κόλπου στο Βαθύ με τα ταβερνάκια πάνω στην αμμουδιά, εκεί που σκάει το κύμα, για να απολαύσω τους ντόπιους λαχταριστούς ρεβιθοκεφτέδες, τους μανουροκεφτέδες (με ντόπιο τυρί), τη νόστιμη ρεβιθάδα, την καππαροσαλάτα και το μαστέλο (κατσίκι στο πήλινο), που αργοψήνεται όλο το βράδυ στον ξυλόφουρνο, και να ολοκληρώσω την απόλαυση με ένα θεσπέσιο σιφνέικο αμυγδαλωτό. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως είναι και η πατρίδα του αρχιμάγειρα Νικόλαου Τσελεμεντέ! Βόλτα στις ομορφιές της Γειτονοπούλα με τη Σέριφο, την Κίμωλο και την Αντίπαρο, η Κυκλαδίτισσα Σίφνος ερωτοτροπεί με το Αιγαίο από χρόνια μακρινά… Μελετώντας την ιστορία της και την πορεία της στον χρόνο, έμαθα πολλά γι’ αυτήν. Λέγεται, λοιπόν, πως ο θεός Απόλλωνας την ερωτεύτηκε και της χάρισε απλόχερα τη λάμψη και το φως του. Στο διάβα του χρόνου, πολλοί ήταν και οι επίδοξοι κατακτητές της. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αγίου Ανδρέα (τηλ.: 22840-31022) ξεδιπλώνεται η πολυτάραχη διαδρομή της στον χρόνο. Ωστόσο, στα χρόνια που ακολούθησαν, άξιοι αρχιτέκτονες και τεχνίτες την

Άποψη του περήφανου Κάστρου, πάνω στον λόφο, αντίκρυ στο Αιγαίο

Τα παιδιά παίζουν ακόμη στα δρομάκια και τις λόντζιες του Κάστρου

στόλισαν με χωριά μοναδικά. Το ανάγλυφο τοπίο της και το υψηλής αισθητικής δομημένο περιβάλλον της πριμοδότησαν τη Σίφνο με ιδιαίτερη γοητεία και την έκαναν να ξεχωρίζει από τα άλλα νησιά των δυτικών Κυκλάδων. Εκτός από την εξαιρετική κουζίνα της, φημίζεται και για τα παραδοσιακά κεραμικά της. Στο νησί υπάρχουν πολλά εργαστήρια με κεραμικά. Μια επίσκεψη στο Εργαστήριο Αγγειοπλαστικής του Γιάννη Ναρλή, στο Κάτω Πετάλι (τηλ.: 22840-33909), μου αποκάλυψε τη μαγεία της τέχνης του, καθώς παρακολούθησα από κοντά πώς φτιάχνονται με αγάπη και σεβασμό στη σιφνέικη παράδοση τα περίφημα κιούπια, τα τσικάλια, οι φλάροι, οι στάμνες και τα λαΐνια. Άλλοτε λειτουργούσαν στο νησί πάνω από διακόσια εργαστήρια αγγειοπλαστικής! Σήμερα, η τέχνη αυτή μεταφέρεται από γενιά σε γενιά… Από τις Καμάρες… στην Απολλωνία και τον Αρτεμώνα Το πρώτο μου ραντεβού με τη Σίφνο κλείστηκε στις Καμάρες, στο γραφικό λιμάνι του νησιού. Στην παραλία του οι ψαράδες ετοιμάζουν τα δίχτυα για την επόμενη ψαριά… Στον δρόμο δίπλα στη θάλασσα υπάρχουν πολλά μαγαζάΣίφνος | 53

Ακολουθώντας κάποιο πεζοπορικό μονοπάτι της, γνωρίζεις αλλιώς τη Σίφνο…

Τα γραφικά δρομάκια της Απολλωνίας με τα μαγαζιά, τα ταβερνάκια και τα μπαράκια μάς προκαλούν να τα περπατήσουμε…

Το εκκλησάκι των «Εφταμαρτύρων» στην εξωτερική πλευρά του Κάστρου

Εκτός από την εξαιρετική κουζίνα της, φημίζεται και για τα παραδοσιακά κεραμικά της. Κάποτε λειτουργούσαν στο νησί πάνω από διακόσια εργαστήρια αγγειοπλαστικής!

54 | www.epathlo.gr

Παραδοσιακοί σιφνέικοι φλάροι, φιλοτεχνημένοι με μαστοριά

Επιβάλλεται να δοκιμάσουμε μια ρεβιθάδα, το παραδοσιακό φαγητό της Σίφνου Μία από τις λόντζιες του Κάστρου, που αποτελούσαν την είσοδο και την έξοδο σε αυτό

κια με κεραμικά, ταβέρνες και ουζερί. Η ματιά μου περιεργάζεται τους γυμνούς λόφους που ορθώνονται γύρω από το λιμάνι. Στην κορυφή τους δειλά ξεχωρίζει κι από ένα κατάλευκο ξωκλήσι: ο Άγιος Συμεών στον ένα και ο Αϊ-Λιάς στον άλλο. Ακόμη, όμως, δεν έχω δει τίποτα. Το διαφορετικό που αναζητώ βρίσκεται αλλού… στο εσωτερικό του νησιού. Με το αυτοκίνητο, λοιπόν, ανηφορίζω προς την Απολλωνία, την πρωτεύουσα του νησιού. Εδώ ψηλά αντικρίζεις πράγματι ένα μοναδικό θέαμα: ένα οροπέδιο με ελιές, ανθισμένα θαμνόδεντρα και αγριολούλουδα, κι ανάμεσά τους γραφικά χωριά, πλεγμένα ερωτικά μεταξύ τους. Η Απολλωνία ξεδιπλώνει την κατάλευκη κορμοστασιά της στην καρδιά του νησιού κι εντυπωσιάζει με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της και τα στενά σοκάκια της. Λέγεται πως πήρε το όνομά της από τον θεό Απόλλωνα, που λατρευόταν εδώ. Γεμάτη μαγαζιά, ταβέρνες και ζαχαροπλαστεία με σιφνέικα αμυγδαλωτά, μέσα στα γραφικά

δρομάκια της, σφύζει από ζωντάνια κάθε στιγμή της ημέρας. Στην κεντρική πλατεία της, στην Πλατεία Ηρώων, βρίσκεται και το Μουσείο Λαογραφίας και Λαϊκής Τέχνης. Για φαγητό, το βραδάκι, με υπέροχες γεύσεις και ατμόσφαιρα, μια καλή πρόταση είναι το «Ελιά & κάππαρη» και ο «Ραμπαγάς». Στη συνέχεια της Απολλωνίας βρίσκεται ο Αρτεμώνας, ένα χωριό με κατάλευκα σπίτια και καλοδιατηρημένα αρχοντικά. Μια βόλτα με τα πόδια στις γειτονιές του είναι ό,τι καλύτερο για το απόγευμα… Στην πλατεία του υπάρχουν καλές ταβέρνες με σιφνέικες γεύσεις, όπως το «Λιοτρίβι» και η «Μαργαρίτα». Κουρσεύοντας το Κάστρο Απ’ όλα τα πανέμορφα χωριά της Σίφνου αγάπησα πιο πολύ το Κάστρο της. Στεφανώνει την κορυφή ενός απόκρημνου λόφου και ακτινοβολεί, ντυμένο στα ολόλευκα, στην αγκαλιά του καταγάλανου Αιγαίου, που αιώνες τώρα καταθέτει τον έρωτά του στα πόδια του... Κάθε φορά που επισκέπτομαι αυτό το νησί, λαχταράω τη στιγμή που θα περπατήσω στα φρεσκοασβεστωμένα δρομάκια του με τα σκεπαστά και τις καμάρες... Το Κάστρο μετράει χιλιάδες χρόνια ιστορίας, μα παραμένει ζωντανό, σε πείσμα των καιρών, χάρη στη θέληση και την αγάπη των ανθρώπων του. Χωριό και κάστρο αντάμα, η παλιά πρωτεύουσα της Σίφνου μού εμπιστεύεται τα βαθιά κρυμμένα μυστικά της. Και η φωνή της γίνεται θαλασσινό αεράκι, που με ταξιδεύει σε χρόνια μακρινά… Περπατώντας στα πλακόστρωτα καλντερίμια του Κάστρου, με τα ασβεστωμένα σπίτια και τις μικρές αυλές, στολισμένες με γεράνια και μπουκαμβίλιες, παρατηρώ την τέλεια εκμετάλλευση του χώρου. Τα σπίτια της εξωτερικής πλευράς του σχημάτιζαν ένα τείχος και η είσοδος και η έξοδος γινόταν μόνο από τις πέντε στοές ή λόντζιες. Τα πάντα φαίνονται πεντακάθαρα και τακτοποιημένα. Εντύπωση μου προκαλούν οι συνεχόμενες στοές με τα μεγάλα ξύλινα δοκάρια, Σίφνος | 55

Τα Σεράλια, το γραφικό λιμανάκι κάτω από το Κάστρο

τις «φίδες», ένα είδος δέντρου (μεταξύ κέδρου και κυπαρισσιού), το οποίο φύτρωνε άλλοτε στο νησί. Ανάμεσα στις πλακόστρωτες στράτες του βρίσκονται πολλές εκκλησιές και το μικρό Αρχαιολογικό Μουσείο. Καθώς βγαίνω από την πίσω έξοδο, το απέραντο γαλάζιο πλημμυρίζει το βλέμμα μου. Στα πόδια μου, γαντζωμένο σε γυμνό πελαγίσιο βράχο, το γραφικό εκκλησάκι των Εφταμαρτύρων συνομιλεί, λες, με τα κύματα και ταξιδεύει τον νου και την ψυχή στην απεραντοσύνη του Αιγαίου… Εδώ ψηλά, στον δρόμο που οδηγεί στο εκκλησάκι, βρίσκεται και το μαγαζάκι του Μάξιμου, που δημιουργεί κοσμήματα από ασήμι. Έξω από το Κάστρο βρίσκονται οι εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και του Αγίου Στεφάνου. Το μικρό λιμανάκι κάτω από το Κάστρο ονομάζεται Σεράλια (που σημαίνει Παλάτια) και την περίοδο της Φραγκοκρατίας παρουσίαζε μεγάλη εμπορική κίνηση. Στα παραλιακά ταβερνάκια του μπορεί κανείς να απολαύσει ολόφρεσκα ψάρια και θαλασσινά, αλλά και στον οικισμό υπάρχουν καλές ταβέρνες και φροντισμένα café. Αφού χαρώ τις βόλτες μου στο Κάστρο, ακολουθώ το όμορφο πεζοπορικό μονοπάτι που ξεκινά από εδώ και καταλήγει σε είκοσι λεπτά περίπου στην πανέμορφη εκκλησία της Παναγιάς της Πουλάτης, με τον καταγάλανο τρούλο της, περιτριγυρισμένη από λιόδεντρα. Είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, ιδρύθηκε το 1871, αλλά εγκαινιάστηκε το 1875. Κάτω από την εκκλησία βρίσκεται ένα λιμανάκι με βαθυγάλαζα νερά, το Διαλισκάρι. Ωστόσο, για τους λιγότερο αθλητικούς, υπάρχει δυνατότητα πρόσβασης στην εκκλησία με το αυτοκίνητο (ακολουθώντας τον κεντρικό δρόμο από Αρτεμώνα προς Χερρόνησο, στρίβεις δεξιά για την Παναγιά την Πουλάτη).

Το Κάστρο μετράει χιλιάδες χρόνια ιστορίας, μα παραμένει ζωντανό, σε πείσμα των καιρών, χάρη στη θέληση και την αγάπη των ανθρώπων του.

56 | www.epathlo.gr

Η παράδοση του νησιού στην αγγειοπλαστική μεταφέρεται από γενιά σε γενιά

Τα πεντανόστιμα τυράκια της Σίφνου, που σίγουρα θα τα δοκιμάσουμε

Στις Καμάρες, το λιμάνι της Σίφνου, τα δίχτυα ετοιμάζονται για την επόμενη ψαριά…

Σίφνος | 57

Η μαγευτική παραλία στον κόλπο του Αποκοφτού και η Παναγία η Χρυσοπηγή στο βάθος

Εξορμήσεις στο νησί Κάθε φορά που ταξιδεύω στη Σίφνο, επισκέπτομαι οπωσδήποτε και τη Μονή της Παναγίας της Χρυσοπηγής με τη θαυματουργή εικόνα της, για να ανάψω ένα κερί. Ύστερα, αν ο καιρός το επιτρέπει, καλή ιδέα είναι και μια βουτιά στα καταγάλανα νερά της όμορφης παραλίας που σχηματίζεται στον κόλπο του Αποκοφτού. Ώρα, όμως, και για πεντανόστιμο φαγητό στην ταβέρνα «Χρυσοπηγή», δίπλα στο κύμα. Εξαιρετική για μπάνιο είναι επίσης η παραλία του Πλατύ Γιαλού με την απέραντη αμμουδιά και τα γαλαζοπράσινα νερά, ιδανική για παιδιά… κάθε ηλικίας. Επόμενοι προορισμοί για εξορμήσεις, το γραφικό λιμανάκι του Φάρου με τα ταβερνάκια δίπλα στο κύμα, και το Βαθύ με τη μεγάλη πεταλόσχημη παραλία του. Στο δεξιό άκρο της είναι χτισμένη η δισυπόστατη Εκκλησία των Ταξιαρχών και της Ευαγγελίστριας, που χρονολογείται στον 17ο αιώνα. Για παραδοσιακές γεύσεις, η πιο γνωστή ταβέρνα εδώ είναι το «Τσικάλι», με τα τραπέζια του πάνω στην άμμο… Σαν πέσει η νύχτα, το ραντεβού για ποτάκι και ψαγμένη μουσική κλείνεται στα μπαράκια της Απολλωνίας, που βρίσκονται χωμένα στα γραφικά σοκάκια της… Η Σίφνος είναι ένα νησί με ανεξάντλητες ομορφιές, που έχει το χάρισμα να σε ξανανιώνει μέσα σε λίγες μόνο ημέρες. Τι λέτε; Μήπως ήρθε η στιγμή να την ανακαλύψετε κι εσείς;

Η Μονή της Παναγίας της Χρυσοπηγής αποτελεί το θρησκευτικό σύμβολο του νησιού 58 | www.epathlo.gr

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΜΑΡΜΑΡΩΝ - ΓΡΑΝΙΤΩΝ - QUARTZ web: www.galanisgroup.gr | e-mail: info@galanisgroup.gr ΛΥΓΟΥΡΙΟ: 2ο χλμ. Λυγουριού - Επιδαύρου τηλ. 2753-0-22189

ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ • ΕΞΑΓΩΓΕΣ Αναγνωρισμένα παγκοσμίως Ελληνικά & εισαγώμενα φυσικά υλικά και υλικά νέας τεχνογνωσίας QUARELLA

ΤΟ ΠΙΟ ΔΡΟΣΕΡΟ ΣΗΜΕΙΟ ΤΗΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Ο χώρος µοναδικός, µια αποβάθρα που έφερνε τις γραµµές του τρένου µέσα στη θάλασσα ένας χώρος που στις τρεις πλευρές του βρέχεται από τη θάλασσα και έχει θεα προς τη παραλία των Μύλων.

Μας µάγεψε η θέα, η όµορφη ακρογιαλιά, το καταπράσινο περιβάλλον και έτσι φτιάξαµε µε µεράκι και πολύ προσωπική φροντίδα για σας, το καφέ – µπαρ restaurant GRAMMES. Σε µας, στην µαγευτική παραλία των Μύλων, µπορείτε απολαµβάνοντας το µπάνιο σας το πρωί στην ολοκάθαρη θάλασσα, να γευτείτε έναν από την ποικιλία των καφέδων µας, να πιείτε έναν ολόφρεσκο χυµό ή ένα παγωµένο αναψυκτικό ενώ το βράδυ να συνεχίσετε πίνοντας το ποτό σας µέχρι το πρωί ή να γευτείτε τις γεύσεις του grill restaurant µε θέα το µαγευτικό Ναύπλιο και το φωτισµένο κάστρο του.

Mύλοι Αργολίδας τηλ. 27510 42442, 47811 κιν. 6936898320 www.grammescafebar.gr

62 | ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

Ορεινή Κορινθία

Ορεινή Κορινθία

Φλερτάροντας την περιπέτεια

Ζήρεια, Ολίγυρτος και Χελμός φλερτάρουν όποιον ρισκάρει να αλλάξει τη ζωή του για να επικεντρωθεί με ανοιχτή καρδιά και μυαλό στην ιαματική φύση. Πνευματικά και ψυχικά. Οι κάμποι του Φενεού μοιάζουν με ιδιαίτερη πατρίδα. Ένας διαφορετικός τόπος, τόσο κοντά στην πρωτεύουσα. Προσφέροντας μοναδικό δώρο τοπία απαράμιλλης ομορφιάς, που ο άνθρωπος τα προσέγγισε με ευγένεια και σεβασμό. Στα χωριά Γκούρα, Φενεό, Ταρσό, Στενό, Μεσινό, η αρχιτεκτονική διατηρείται ατόφια με πετρόχτιστα σπίτια, ξυλόσπιτα μες στα δάση μέχρι και… δεντρόσπιτα! Μάρω Κουρή

64 | www.epathlo.gr

Η Μπεάμπε ιππεύοντας το άλογό της στην καθημερινή βόλτα για ψώνια προς το χωριό Φενεό, με θέα τις πλαγιές της Ζήρειας

Στις όχθες της Λίμνης Δόξα

Οροπέδιο Σκαφιδιάς

Α

φορμή για το άρθρο αυτό είναι μια γυναίκα που θαύμασα γιατί πραγματοποίησε το όνειρό της. Άφησε τη μεγαλούπολη για να «χαθεί» μέσα στη Φύση. Η 59χρονη Εύχαρις Μπέκα εργαζόταν στις δημόσιες σχέσεις έως το 2007, όταν μαζί με τον σύζυγό της ήρθαν στον Φενεό και έφτιαξαν με μεράκι τον εξαιρετικό ξενώνα «Εύχαρις filoxenon» με προσεγμένα οικήματα στα οποία καλοδέχονται παλιές φιλίες και δημιουργούν καινούργιες, οργώνοντας μικρές και μεγάλες περιπλανήσεις, διασχίζοντας πλαγιές και διάσελα, ποτάμια και χειμάρρους, πεζοπορώντας ή με ΑTV (τις γνωστές μας γουρούνες), τζιπ, ηλεκτρικά ποδήλατα και mountain bikes. Αφού ξεκουραστούμε μια νύχτα στον καταπληκτικό τους ξενώνα, ξεκινάμε την περιπέτεια.Μαζεύουμε άγρια βότανα, τσάι του βουνού, ρίγανη, λαγοκοιμηθιά και βατόμουρα, όπως και μανιτάρια – μορχέλες, το κορυφαίο είδος της άνοιξης, αλλά και βωλίτες και κανθαρέλλες του φθινοπώρου. Από τον Φενεό προς τη Ζαρούχλα, μια απόσταση 18 περίπου χιλιομέτρων μάς Ορεινή Κορινθία | 65

Κολύμπι στα νερά της λίμνης Δόξα, ηλιοθεραπεία και κολατσιό στο χορτάρι, πεζοπορία, ποδηλασία και –το αποκορύφωμα– ιππασία πλάι στο πράο νερό ως το παλιό ξωκλήσι του Αγίου Φανουρίου, που μοιάζει με πλωτό!

Στη λίμνη Τσιβλού…

καλεί να διανύσουμε με τζιπ τα πυκνά δάση με βαλανιδιές (ή ρουπάκια) και μαύρη πεύκη. Στα 900 μέτρα εμφανίζονται τα έλατα. Αγριογούρουνα, ζαρκάδια και αλεπούδες ξεμυτίζουν, ενώ στα ξέφωτα μπορεί να δείτε και λαγούς. Στα 1.140 μέτρα απλώνεται μπροστά μας όλος ο κάμπος του Φενεού, στο υψίπεδο με τις απόκρημνες πλαγιές της Αετοφωλιάς βλέπουμε προς τις κορφές της Μικρής και της Μεγάλης Ζήρειας, και την αλυσίδα των χωριών του Φενεού: Γκούρα, Στενό, Μάτι, Μεσινό. Στο διάσελο Κορινθίας-Αχαΐας, στο ξέφωτο του Αϊ-Νικόλα, κάτω από τα έλατα με θέα τις χιονισμένες κορφές του Χελμού, ανοίγουμε το καλάθι με τις λιχουδιές. Κάνοντας στάσεις στον δασικό δρόμο, πεζοπορούμε μέσα στα μονοπάτια για τη συλλογή μανιταριών. Η διαδρομή μας διασχίζει το όρος Χελμό και την πεντάμορφη Ζαρούχλα στα 1.020 μέτρα, στις νοτιοανατολικές πλαγιές των Αροάνιων. Ακολουθώντας το ζαρουχλιώτικο ρέμα φτάνουμε μέχρι τη λίμνη Τσιβλού, σε υψόμετρο 800 μέτρων. Η λίμνη δημιουργήθηκε το 1913 από μια μεγάλη κατολίσθηση που έφραξε την κοίτη του ποταμού Κράθη και παρέσυρε τον οικισμό Τσιβλό. Οι σκελετωμένοι κορμοί των πλατάνων και των μαυρόπευκων, που αναδύονται από τα νερά της, ολοκληρώνουν την αξέχαστη εικόνα, που μεταμορφώνεται σε μια στιγμή, όταν κάνουμε βαρκάδα με κωπηλατικά κανό. Πλάι στο ζαρουχλιώτικο ρέμα, μέσα στις βαλανιδιές, μυούμαστε στα μυστικά του δάσους με τσάι του βουνού, κρασί και μπέρμπον ακούγοντας τζαζ μελωδίες που εναρμονίζονται με τα κελαηδήματα των πουλιών και τα κελαρύσματα των γάργαρων νερών. Τα παιδιά γοητεύονται από την ατμόσφαιρα, που θυμίζει ταινία γουέστερν, και καθισμένα στα ψηλά σκαμπό της μπάρας παραγγέλνουν ζεστές σοκολάτες, σπιτική μηλόπιτα και μπράουνις. Όλα αυτά στο jazz καφέ και μπαρ «Στο ρέμα» της Εύας και του Πέτρου (τηλ.: 26960-34039). Οι ποδηλάτες απολαμβάνουν χωμάτινες διαδρομές στα δάση και στις υδάτινες όχθες. Τους συναντάμε στη μαρμάρινη κρήνη της Καστανιάς, πριν δειπνήσουν στα μπαλκόνια που σχεδόν κρέμονται στην κατάφυτη πλαγιά, στο Στέκι (27470-61297) κοιτώντας προς τον Ολίγυρτο. Εκεί παραγγέλνουν χοιρινό φρικασέ και κόκορα με χοντρό μακαρόνι, και διανυκτερεύουν στα φιλόξενα δωμάτια κάτω από την ταβέρνα. Κατηφορίζοντας το διάσελο της Καστανιάς, ένας δρόμος που περνά από τον Αρχαίο Φενεό φτάνει στο φράγμα Δόξα, που κατασκευάστηκε στις υπώρειες της οροσειράς των Αροάνιων. Έτσι σχηματίστηκε η λίμνη Δόξα, δίπλα στην οποία κατασκηνώνουμε, πειθαρχώντας στους νόμους που υπαγόρευσαν τα… ξωτικά προκειμένου να αποτοξινωθούμε από το στρες. Κολύμπι στα νερά της λίμνης, ηλιοθεραπεία και κολατσιό στο χορτάρι, πεζοπορία, ποδηλασία και –το αποκορύφωμα– ιππασία πλάι στο πράο νερό ως το παλιό ξωκλήσι του Αγίου Φανουρίου, που μοιάζει με πλωτό! Ο Χάρης και ο γιος του Γιώργος Πάτσιος μάς πηγαίνουν στα γύρω ξέφωτα με τα άλογα και τα πόνυ τους. Θα τους βρείτε στην όχθη της λίμνης και στα τηλέφωνα 6988619915 και 6973001456. Μια ανείπωτη ευγνωμοσύνη μας πλημμυρίζει για ό,τι ζούμε. Λίγα και καλά, σε έναν τόπο παραδεισένιο, με ανθρώπους που τους αρέσει να δημιουργούν, έμπειρους, εργατικούς και προπάντων φιλόξενους.

66 | www.epathlo.gr

Άλογα στην όχθη της λίμνης Δόξα με φόντο το ξωκλήσι του Αγίου Φανουρίου

Στο μοναστήρι του Αϊ-Γιώργη του «Φονιά», η πανοραμική θέα προς τη λίμνη Δόξα είναι ένα καλωσόρισμα που ολοκληρώνεται με το κέρασμα και τη ζεστή κουβέντα του πατέρα Γεννάδιου. Μας διηγείται ιστορίες από την Κατοχή, και με εσωτερική χαρά μάς δείχνει τις αγαπημένες του τριανταφυλλιές, από τις οποίες κάθε Μάιο φτιάχνει το γευστικότατο γλυκό κουταλιού. Ανεβαίνουμε στο κρυφό σχολειό, στη σοφίτα του ναού. Στον θόλο του πρόναου μάς συγκινεί η αγιογραφία μελωδών και οργανοπαικτών, εμπνευσμένη από τους ψαλμούς του Δαυίδ. Στο ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο του 1762 θαυμάζουμε τις λεπτομέρειες που περιγράφουν παραστάσεις από την Παλαιά Διαθήκη. Στο καπηλειό της Ηρώς (τηλ.: 27470-51361), στο Στενό, γευματίζουμε με φασολάδα που ετοιμάζει η μανούλα της με τα πεντανόστιμα ντόπια φασόλια ποικιλίας βανίλια Φενεού. Οι κρεατοφάγοι τα συνοδεύουν με λουκάνικο χωριάτικο και αγριογούρουνο από το κυνήγι του συζύγου της Ηρώς. Χαρακτηριστική η μεγάλη εντύπωση που προκαλεί μια φωτογραφία εποχής του χωριού στον τοίχο – είναι εξάλλου και μια αφορμή για να ξεκινήσετε κουβέντα με τους ντόπιους για ιστορίες και χωρατά με μουσική υπόκρουση Τσιτσάνη. Η Ηρώ είναι μια δυναμική γυναίκα που μαζί με μερικές συντοπίτισσες ίδρυσαν τον Σύλλογο Γυναικών Φενεού (τηλ.: 6934150901). Μαζί ζυμώνουν ψωμί και κουλούρια από δίκοκκο σιτάρι με χαμηλή περιεκτικότητα σε γλουτένη, το οποίο καλλιεργούν στον κάμπο. Οι νεότερες πλέκουν με βελονάκι ρούχα και αξεσουάρ, οι μεγαλύτερες υφαίνουν. Παρασκευάζουν σπιτικά γλυκά και μαρμελάδες, κρέμες, καλλυντικά και σαπούνια μελετώντας τις συνταγές των γιαγιάδων τους και χρησιμοποιώντας υλικά της φύσης και βρόχινο νερό.

Η παρέα μας χορεύει μπροστά στο μεγαλείο του φενεάτικου κάμπου, στις απόκρημνες πλαγιές της Αετοφωλιάς

Στο καφενείο του Χρήστου Γκούμα στο Στενό Σημειώστε ότι από τις 25 έως τις 30 Ιουλίου, οι γυναίκες του Φενεού σάς περιμένουν στις όχθες της λίμνης Δόξα, όπου θα μαγειρεύουν χυλοπίτες και τραχανά, θα ετοιμάζουν μαρμελάδες από φρούτα εποχής, θα αλωνίζουν σιτάρι στο αλώνι, θα υφαίνουν στον αργαλειό και θα ψήνουν μεζεδάκια από τοπικά αγαθά. Οι μοτοσικλετιστές σταματάνε για κολατσιό και καφέ με καϊμάκι στον καφενέ του Χρίστου Γκούμα με τον αγέρωχο πλάτανο, στο Στενό. Κάθε τόπος έχει κι έναν πλάτανο που χιλιοτραγουδιέται και που στον κορμό του τρέχει πηγή με κρυστάλλινο νερό. Διασχίζοντας τις καλλιέργειες του κάμπου, ανεβαίνουμε τη Ζήρεια και Ορεινή Κορινθία | 67

Ο πατήρ Γεννάδιος στο κουζινάκι της μονής διηγείται ιστορίες

φτάνουμε στο οροπέδιο της Σκαφιδιάς, που καλύπτεται από ένα καταπράσινο χαλί και άγρια άλογα. Το απόλυτο πεδίο για να εκφράσεις ολοκληρωτικά την ένταση της καθημερινότητας στην πόλη στέλνοντας την πιο δυνατή κραυγή στις κορυφογραμμές. Στην καρδιά της Ζήρειας, διασχίζουμε τα τσικαλιώτικα λιβάδια, σε μια διαδρομή μέσα στα έλατα, φτάνοντας ως την εποχιακή λίμνη Δασίου, που «γεννιέται» τον χειμώνα και «πεθαίνει» τον Μάιο. Στο ξέφωτο, η Εύχαρις στρώνει πικ-νικ με γκιούλμπασι από άγριες μορχέλες, σπαράγγια, ντόπια γραβιέρα, βότανα. Μέσα από το δάσος και τον οικισμό Καρυά, σε υψόμετρο 1.360 μέτρα, ανεβαίνουμε στο σπήλαιο με το ασκηταριό της Παναγιάς του Βράχου, λίγο πιο μακριά από την πλατεία του Κάτω Ταρσού. Μετά την Καρυά, κατευθυνόμαστε στον ιστορικό Σαραντάπηχο, στα 1.260 μέτρα υψόμετρο, στις πλαγιές της Κυλλήνης, με τα τρεχούμενα νερά, τα δαιδαλώδη επίπεδα μονοπάτια και τα πανύψηλα έλατα. Στα ερείπια πολυτελούς ξενοδοχείου του 1930, που κάηκε από τους Γερμανούς το 1941, διακρίνουμε αίθουσα δεξιώσεων, γήπεδα τένις, αλλά και έναν αεροδιάδρομο, στον οποίο προσγειώνονταν οι απευθείας πτήσεις από Κάιρο, Αθήνα και Ρώμη με πελάτες του ξενοδοχείου. Μια άλλη εξόρμηση είναι ο Παμφενεατικός γύρος, σε όλα τα χωριά ως τις μυθικές καταβόθρες του Ηρακλή, στη νοτιοδυτική ακρωσιά του φενεατικού οροπεδίου, στους πρόποδες του 68 | www.epathlo.gr

Από τις 25 ως τις 30 Ιουλίου, οι γυναίκες του Φενεού σάς περιμένουν στις όχθες της λίμνης Δόξα, όπου θα μαγειρεύουν χυλοπίτες και τραχανά, θα ετοιμάζουν μαρμελάδες από φρούτα εποχής, θα αλωνίζουν σιτάρι στο αλώνι, θα υφαίνουν αργαλειό, θα ψήνουν μεζεδάκια από τοπικά αγαθά. όρους Σαϊτά. Στο μαγειρείο «Τρίκρινα» (τηλ. 6948507238), έξω από το Μεσινό, η οικογένεια παλιών κτηνοτρόφων Δρούγκα χορταίνουν τον επισκέπτη με δικά τους μοσχάρια που βόσκουν ελεύθερα στη Σκαφιδιά. Το βράδυ δειπνούμε στου «Ρέλια» (τηλ.: 27470-51113, 6947300482) στην πλατεία της Γκούρας. Πλούσιο το φαγοπότι, με αγριογούρουνο στιφάδο, τσιγαρίδα παστό, χορτόπιτα και τραχανά, αγριομύρωνες, καυκαλήθρες, λάπαθα και στράβελα, μαγειρεμένα με κρεμμυδάκι και τομάτα, και καρυδόπιτα για επιδόρπιο. Η διανυκτέρευση στο τετράστερο ξενοδοχείο «Όλβιος», πάνω από το ομώνυμο ποτάμι, είναι εμπειρία. Σαν να δραπετεύσαμε σε ένα ησυχαστήριο με… εφαρμοσμένες τις αρχές του φενγκ σούι. Ο νεαρός Δημήτρης Κυριακόπουλος έχει διακοσμήσει τον χώρο με ενδιαφέρουσες αντίκες της οικογένειάς του, όπως εικόνες από παλιά κόμικ κορνιζαρισμένες στον τοίχο και μουσικά όργανα που μοιάζει να βγήκαν από την κομέντια ντελ άρτε. Τόσο τα σαλόνια με τα τζάκια και το ρεστοράν με την πελώρια τζαμαρία όσο και τα άνετα δωμάτια με τις σοφίτες κοιτούν προς τον κάμπο και τις βουνοκορφές και υπόσχονται εντυπωσιακή θέα. Τα παιδιά ξεχνιούνται στον ωραίο παιδότοπο με καλά βιβλία, wi-fi,

Στην Παναγιά των βράχων, στο ξωκλήσι του σπηλαίου

Από τη σπηλιά της Παναγιάς των Βράχων, η θέα της Ζήρειας

Φαγοπότι στου «Ρέλια»

play-station, επιτραπέζια. Το πρωί, στην υπέροχη τραπεζαρία με τα αριστοκρατικά έπιπλα, απολαμβάνουμε σπέσιαλ ομελέτα από τα χεράκια του Δημήτρη. Ο μπουφές του πλούσιος, με γαλλικά κρουασάν αλλά και κουλούρια, βουτήματα και ψωμί χωριάτικο, χειροποίητες μαρμελάδες και τυριά του τόπου. Τα αστέρια υποδέχονται τα χρώματα της δύσης με επένδυση την κατανυκτική μουσική στο μπαρόκ ρεστοράν, που μοιάζει να αγγίζει τα ψηλά βουνά από την τζαμαρία, ενώ στο ημίφως των κεριών αποχαιρετούμε τη γιομάτη μέρα μας με ποικιλίες νοστιμιών και καλό κρασί!

Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία: Εύχαρις filoxenon Ξύλινες μεζονέτες και πέτρινες σουίτες στον Φενεό. Διοργανώνονται… μανιταροεξορμήσεις, διαδρομές 4x4 και ATV, πεζοπορίες, ποδηλασίες βουνού, εκδρομές και πολλές δραστηριότητες στη φύση. Τηλ.: 27477-70300, 6944768115, email: info@efharisfiloxenon.gr, www.efharisfiloxenon.gr Olvios Hotel Κτισμένο στον παραδοσιακό οικισμό της Γκούρας, στον Φενεό Κορινθίας, προσφέρει μοναδική θέα & πρόσβαση σε πολλά ενδιαφέροντα σημεία της περιοχής! Η λέξη «όλβιος» άλλωστε υποδηλώνει μια κατάσταση απόλυτης ευτυχίας, γαλήνης & ευημερίας, και όλη η ομάδα του Olvios Hotel δουλεύει με μοναδικό στόχο να μας ξυπνήσει ακριβώς αυτό το συναίσθημα! Τηλ.: 27470-51079 και 51470 email: info@olvioshotel.gr, www.olvioshotel.gr

Ορεινή Κορινθία | 69

20 Χ Ρ Ο Ν ΙΑ

στον χώρο του κλιματισμού, εξαερισμού, εγκατάστασης & εμπορίας κλιματιστικών μηχανημάτων

Μεγάλη διαθεσιμότητα σε μεταχειρισμένα κλιματιστικά σε πολύ οικονομικές τιμές.

Λαλάδες

Οι τουλίπες της Χίου

Βίκυ Γεωργούλη Τόλης Φλιούκας

«Βρε κόρη μου», είπες ένα μεσημέρι της ανιψιάς σου, «οι λαλάδες εβγήκανε; Χρόνια έχω να πάω να τις δω, δε με πας μια βόλτα; Εγώ θα σου βάλω την μπετζίνα…» Κι η αλήθεια είναι πως ετούτο το κορίτσι χατίρι δε χαλά, της αρέσουνε οι βόλτες στη φύση κι άμα της πεις, σε πα και γι’ αμανίτες και χορτάρια…

72 | ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Σ

αν επέρασαμε τη Χώρα και τον Κάμπο, εχώθηνε ευτή σε σοκάκια όμορφα. Ετουνού του καιρού τα παιδιά όλα τα ξέρουνε.. Στην Παναγιά την Κρήνα εβρεθήκαμε κι αρχίσαμε να προχωρούμε στα χωράφια, και να το κόκκινο χαλί! Να οι λαλάδες! Τσάκα τσούκα, ερχίνησε να βγάζει φωτογραφίες η ανιψιά κι εσύ ήμεινες αποσβολωμένη να βλέπεις την ομορφιά στα ποδάρια σου. Τις έπιασες, τις χάδεψες, πήρες λίγο από την πρωινή δροσιά τως… «Α κόψεις, θεία;» «Όχι, κόρη μου, δε θέλω να κόψω, ίντα να τις κάμεις στο βάζο, α βαστήξουνε μια δυο μέρες, θα χάσουνε το χρώμα τους και α τις πετάξεις μετά, αμαρτία από το θεό. Ετσιδά τις διαβολίζουνε, ξεριζώνουνε τους βολβούς και στο τέλος ε θα μείνει καμιά.. σάμπου εξαφανιστήκανε τα πολίτικα, θα χαθούνε κι οι λαλάδες…» Πρώιμα ήβγανε φέτος, αφού η άνοιξη μας ήρτενε νωρίτερα με τούτους τους καιρούς… Οι Χιώτες, που θένε να καμαρώνουνε για τις τουλίπες, λένε πως απ’ εδώ ξεκίνησε η ολλανδική τουλίπα, αλλά μάλλον τσάμπα το πιστεύουνε. Η Χίος είναι από τα μέρη όπου εξαπλώθηκε η τουλίπα, που ξεκίνησε από την κεντρική Ασία κι έφτασε μέχρι τις νότιες, κεντρικές και ανατολικές πλευρές της Ευρώπης. «Και πώς τις λέμενε, λαλάδες;» αρώτησες την ανιψιά, που είναι και διεβασμένη…

«Lale είναι η περσική ονομασία της τουλίπας, που από τα τούρκικα πέρασε στα χιώτικα». Λολάδες ήπρεπε να τις λέμενε, εσκέφτηκες από μέσα σου, αφού ούτε λίγο ούτε πολύ όλοι οι Χιώτες είν’ λολοί… «Στη Χιο έχομε τέσσερα είδη τουλίπας», είπενε. Κι άρχισε να μιλά Λαλάδες | 73

αλαμπουρνέζικα: «toulipa aegenensis, toulipa undulatifolia, toulipa clousiana, toulipa praecox…» κι απορείς πώς δεν εστραμπούληξε τη γλώσσα της για να τα πει.. Εδευτή η πρώτη που σου ’πενε είναι είδος της ανατολικής Μεσογείου και το πιο πολύ που φτάνει δυτικά είναι η Χίος... Το άλλο το είδος, το τρίτο στη σειρά, να δεις που θα ’ναι το πολίτικο που λέμενε, που ’ναι ριγέ κόκκινο-άσπρο, που αυτό κι αν είναι διαβολισμένο κι εξαφανισμένο από τα χωράφια. Σου κατάλεγενε, την ώρα που ήβγαλες το θερμός με τον καφέ από την τσάντα και κάτι κουρκουμπινάκια για βούτημα. Αλλά ποιος τα θυμάται... Σου ’καμε εντύπωση που έχει βγει, είπενε, Προεδρικό Διάταγμα περί προστασίας της χλωρίδας κι ανάμεσα στα φυτά που απειλούνται είναι κι ευτό το πολίτικο κι άλλο ένα είδος λαλάδας, αλλά κανείς δε νοιάζεται και κανένα μέτρο δεν έχει παρθεί για την προστασία τους… Σε πήαινε Καλλιμασιά, Θολοποτάμι κι εσύ εθυμούσουνε παλιά πως τα χωράφια ήταν κατακόκκινα, σαν στρωμένο χαλί για τους επίσημους, κακοχράχει η ώρα τως…

74 | www.epathlo.gr

Οι λαλάδες είναι μόνο για ομορφιά, να χαίρεται το μάτι κι η καρδιά. Ας τις αφήκομε στην ησυχία τως, να τις βρούνε κι οι γενιές που έρχονται…

Πώς εξαφανιστήκανε έτσι; Εμπήκανε τα μηχανήματα που σκάβουνε βαθιά, πα’ στο διάβολο οι βολβοί. Πού να ξανάβγουνε; Είναι κι ο κόσμος, που πέφτει με λύσσα απάνω σε ό,τι όμορφο βγει... Σαν εγυρνούσαμε στο χωριό βόρεια κι ήβλεπες τις πέτρες και τις κοτρώνες στα βουνά, εσκεβούσουνε πως από την κεντρική Χίο και κάτω είναι τόπος ευλογημένος, με φυσικό πλούτο ανεκτίμητο... Μαστίχι και λαλάδες. Από το πρώτο ο τόπος ζει εδώ κι αιώνες… Οι λαλάδες είναι μόνο για ομορφιά, να χαίρεται το μάτι κι η καρδιά. Ας τις αφήκομε στην ησυχία τως, να τις βρούνε κι οι γενιές που έρχονται… Με τούτα και μ’ εκείνα που περνούμενε με την κρίση ήδη εχάσαμε τη λολάδα μας... Μη χάσουμε από την ανοησία και την ουργιαμάδα μας και τις λαλάδες…

Μέρες ραδιοφώνου

Νίνα Κουλετάκη

A

πό την πρώτη επταετία της ζωής μου, δύο είναι οι εικόνες που με γεμίζουν με γλύκα μέχρι σήμερα. Στη μία, με βλέπω άρρωστη, να χουχουλιάζω στο κρεβάτι της Μαμάς και του Μπαμπά, με τα αγαπημένα μου βιβλία ολόγυρα και έναν φρεσκοστυμμένο χυμό πορτοκάλι στο κομοδίνο. Στην άλλη, είμαστε όλοι μαζί, βραδάκι στο καθιστικό, με το ραδιόφωνο να παίζει. Γεννήθηκα το 1960, που σημαίνει ότι τα πρώτα πέντε-έξι χρόνια της ζωής μου, άκουγα αποκλειστικά ραδιόφωνο. Κι αυτό γιατί τηλεόραση στην Ελλάδα δεν υπήρχε. Μεγάλωνα, λοιπόν, με τη Θεία Λένα και τις καθημερινές πρωινές εκπομπές (σε συνέχειες): το «Σπίτι των ανέμων», τη «Μικρή πικρή μου αγάπη» και δεν συμμαζεύεται. Αυτά τα άκουγε η Γιαγιά. Στην κουζίνα, όπου η Σμύρνη ζωντάνευε στις κατσαρόλες της Αθήνας, το ραδιόφωνο ήταν πάντα ανοιχτό για να παρακολουθεί η Γιαγιά τις περιπέτειες του Ορέστη και της Τζοβάνας. Η χροιά των φωνών του Βύρωνα Πάλλη και της Αφροδίτης Γρηγοριάδου μού ήταν τόσο οικεία όσο και οι φωνές των γονιών μου. Και φυσικά άκουγα την εκπομπή με τα ταλέντα, του Γιώργου Οικονομίδη («Φίλοι μου αγαπημένοι, γεια σας και χαρά σας!»). Θυμάμαι πως ο Οικονομίδης πρέπει να είχε χάσει κάποιο παιδί από πνιγμό, στραβοκατάπιε την μπουκιά του ή κάτι τέτοιο. Από τότε, η μόνιμη επωδός της Γιαγιάς ήταν: «Μάσα καλά το φαΐ σου. Από… πνίγηκε το παιδάκι του Οικονομίδη». Στη θέση των αποσιωπητικών έμπαινε το φαγητό της ημέρας: μακαρόνια, μπιφτέκια, ψάρι, φασολάκια κ.λπ. Μέχρι που το αυθάδικο κατσαρομάλλικο τετράχρονο που ήμουν τη ρώτησε μια μέρα: «Μα, βρε γιαγιά, από τι

πνίγηκε τελικά το παιδάκι του Οικονομίδη; Κάθε μέρα πνιγόταν;». Και το τροπάρι αυτό σταμάτησε άδοξα. Τα απογεύματα με τους γονείς, τα ακούσματα ήταν διαφορετικά. Μουσική και τραγούδια, εκπομπές λόγου και τέχνης, θεατρικές εκπομπές, ειδήσεις κ.λπ. Πιο έντονα απ’ όλες θυμάμαι τις θεατρικές εκπομπές, που η Μαμά τις παρακολουθούσε με θρησκευτική ευλάβεια. Ο Αχιλλέας Μαμάκης μεγαλουργούσε στο «Θέατρο στο μικρόφωνο» και οι εκπομπές «Η ώρα της Ελληνικής Σκηνής» και «Το Θέατρο της Κυριακής» ήταν από τις αγαπημένες μου. Το ραδιόφωνο ήταν η αιτία να αγαπήσω διά βίου το θέατρο. Όπως σε όλες τις ελληνικές οικογένειες –των μεγάλων πόλεων τουλάχιστον–, το ραδιόφωνο, τόσο προπολεμικά όσο και τις δύο πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, αποτελούσε το βασικό μέσο οικιακής ψυχαγωγίας. Το άλλο ήταν οι «βεγγέρες», οι προσωπικές συναναστροφές με φίλους και συγγενείς. Και ύστερα… ήρθαν οι μέλισσες, η χούντα και η τηλεόραση. Επειδή αυτά που μαθαίνεις ή εκείνα στα οποία συνηθίζεις από μικρός σε σημαδεύουν και σε ακολουθούν σε όλη τη ζωή σου, ήμουν και είμαι μανιώδης ακροάτρια. Πέρασα όλες τις νύχτες της εφηβείας και των πρώτων νιάτων μου μ’ ένα γιαπωνέζικο μικρό τρανζιστοράκι κάτω από το μαξιλάρι μου, να παίζει αδιάκοπα μέχρι το πρωί (μουσική, θέατρο και τη Λιλιπούπολη) και με εμένα να του αλλάζω μπαταρίες κάθε δύο μέρες. Ακόμη και σήμερα, δεν μπορώ να κοιμηθώ χωρίς μουσική. Ένα παλιό τραγουδάκι λέει πως «η πρώτη αγάπη δε λησμονιέται, δεν ξεριζώνεται απ’ την καρδιά». Και είναι αλήθεια: Όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσο και να εξελιχθεί η τεχνολογία, όσο και αν πληθαίνει το γκρίζο στα μαλλιά μου, κατά βάθος παραμένω το πεντάχρονο που για να φάει, έπρεπε το ραδιόφωνο να παίζει, και το εφηβάκι που ξενυχτούσε μ’ ένα τρανζιστοράκι στο μαξιλάρι του… ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ | 77

Χίος

Μπεγότο

Ένα απλούστατο και εξαιρετικά γευστικό πιάτο από τη Χίο. Γίνεται με ψιλή αθερίνα ή μαρίδα, λίγο αλεύρι και ψιλοκομμένο κρεμμύδι. Η όλη υπόθεση είναι στο αλεύρωμα: χρειάζεται να είναι λίγο βρεγμένη η αθερίνα ώστε με τη δυνατή φωτιά να κολλήσουν τα υλικά μας και να πάρουν τη μορφή πίτας. Το αποτέλεσμα είναι τραγανό και πεντανόστιμο. Θα το δοκιμάσετε σε όλες τις ταβέρνες του νησιού και είναι ιδανικός μεζές για ούζο.

Υλικά: • 1 κιλό αθερίνα ή μαρίδα • ½ κιλό ξερά κρεμμύδια, κομμένα σε λεπτές φέτες • 5-6 κ.σ. αλεύρι για όλες τις χρήσεις • 5-6 κ.σ. ελαιόλαδο για το τηγάνισμα • αλάτι & πιπέρι • ½ ματσάκι μαϊντανό, ψιλοκομμένο • λεμόνι για το σερβίρισμα

78 | www.epathlo.gr

Π

λένουμε καλά την αθερίνα ή τη μαρίδα και τη στεγνώνουμε με λίγο χαρτί, να φύγουν τα πολλά νερά. Σε μια πιατέλα ρίχνουμε τα ψαράκια, τα κρεμμύδια, αλατοπίπερο, το αλεύρι και τα ανακατεύουμε καλά, μέχρι το μείγμα μας να αρχίσει να κολλάει ελαφρώς στα χέρια. Ζεσταίνουμε το λάδι σε ένα πλατύ τηγάνι μέχρι να κάψει καλά και ρίχνουμε μέσα το μείγμα, πατώντας το ελαφρά. Τηγανίζουμε σε δυνατή φωτιά μέχρι να ροδίσει, για περίπου 5 λεπτά, και το γυρίζουμε για να τηγανιστεί και από την άλλη πλευρά, για 5 λεπτά ακόμη. Σερβίρουμε με ψιλοκομμένο μαϊντανό και λεμόνι. Το λεμόνι θα το στύψει ο καθένας στο πιάτο του ώστε να μη χάσει η πίτα την τραγανή της υφή. Η προτεινόμενη δοσολογία είναι για 5-6 αθερινόπιτες, ανάλογα με το μέγεθος του τηγανιού.

Κρήτη

«Αθούς» λένε στην Κρήτη τα άνθη. Όμως, η ερώτηση «Θες να σου φέρω αθούς;» αυτήν την εποχή αλλά και όλο το καλοκαίρι, παραπέμπει μόνο σε έναν ανθό: στον κολοκυθοανθό, το κολοκυθολούλουδο! Πολύτιμο υλικό για τη μαγειρική, δύσκολα τους βρίσκεις στην αγορά. Τους απολαμβάνουν όσοι έχουν δικά τους περβόλια ή όσοι έχουν καλούς φίλους (με δικά τους περβόλια). Ίσως σε κάποιες λαϊκές να μπορείτε να τους βρείτε πρωί πρωί. Αν έχουμε έμπιστο προμηθευτή, του ζητάμε αν μπορεί να μας φέρει αρσενικούς κολοκυθανθούς, δηλαδή αυτούς που καταλήγουν σε μίσχο και όχι στο ίδιο το κολοκυθάκι. Είναι

Υλικά: • 20 κολοκυθοανθοί • 1 φλιτζάνι ρύζι • 1 ντοµάτα µεγάλη, περασµένη από τον τρίφτη • 1 µεγάλο κρεµµύδι ψιλοκοµµένο • 2 κολοκύθια τριµµένα • 2 κ. γλ. ψιλοκοµµένος µαϊντανός • 2 κ. γλ. ψιλοκοµµένος δυόσμος • 2 κ. γλ. ψιλοκοµµένος μάραθος • ½ φλιτζάνι ελαιόλαδο για τη γέµιση • ½ φλιτζάνι ελαιόλαδο για το μαγείρεμα • χυµός από µισό λεµόνι • κύµινο στη µύτη του κουταλιού • αλάτι • πιπέρι

Αθουλένιοι

ιδανικοί για γέμισμα. Σε ορισμένες λαϊκές πωλούνται σε ματσάκια, σαν μπουκέτα. Αν δεν βρούμε αρσενικούς, επιλέγουμε τους μικρότερους θηλυκούς, που είναι γλυκύτατοι και τρυφερότεροι. Αν και είναι εύθραυστοι και φωτοευαίσθητοι, μπορούμε να τους διατηρήσουμε δυο τρεις μέρες στο ψυγείο, δίχως να τους πλύνουμε, τοποθετώντας τους τον ένα μέσα στον άλλο σε κλειστό μπολ, αφού προηγουμένως τους έχουμε τυλίξει σε χαρτί κουζίνας. Γνωστοί και ως κολοκυθοκορφάδες, οι «αθουλένιοι» ντολμάδες γεμίζονται με ρύζι και μυρωδικά –όπως οι κλασικοί ντολμάδες– ή με τυριά, οπότε και τηγανίζονται αφού πρώτα παναριστούν σε κουρκούτι.

Α

νοίγουµε προσεκτικά τους ανθούς και αφαιρούµε τον ύπερο και εξωτερικά όλα τα χοντρά κοτσανάκια. Τους πλένουµε και τους τοποθετούμε όρθιους σ’ ένα µπολ, να στραγγίσουν εντελώς από τα νερά τους. Σε ένα άλλο µπολ βάζουµε το κρεµµύδι, την ντοµάτα, τα τριµµένα κολοκυθάκια, τον µαϊντανό, τον δυόσμο, τον μάραθο, το ρύζι, το αλάτι, το πιπέρι και το κύµινο. Προσθέτουµε το ελαιόλαδο και ανακατεύουµε µε το χέρι µας το µείγµα ώστε να ενωθούν µεταξύ τους τα υλικά. Παίρνουµε έναν έναν τους ανθούς και βάζουµε µία κουταλίτσα από το µείγµα στον καθένα. Κλείνουµε, διπλώνοντας απαλά τις άκρες των ανθών. Τους τοποθετούμε σε ένα ρηχό σκεύος µε βαρύ πάτο και τους στρώνουμε κυκλικά. Τους περιχύνουµε µε μισό φλιτζάνι ελαιόλαδο, το λεµόνι και ένα φλιτζάνι νερό. Βάζουμε ένα πιάτο και τους αφήνουμε σε χαμηλή φωτιά να σιγοψηθούν, κουνώντας κατά διαστήματα την κατσαρόλα. ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ | 79

Το παιχνίδι της σφαγής Φωτογραφία του 1930 από τα εγκαίνια του Βήματος της Πνύκας, στην κεντρική πλατεία στο Σουφλί. Πολιτικοί της εποχής αγορεύουν στον εξώστη κι από κάτω παρίσταται ο λαός. Τυχαία ανάμεσά τους ένα κρεοπωλείο, με κρέατα αραδιασμένα στη σειρά, δίνει σήμερα στην εικόνα μια νότα αλληγορική, ένα θέατρο του παραλόγου...

Σημ.: Γραμμένο το 1970, το θεατρικό έργο Το παιχνίδι της σφαγής του πάντα επίκαιρου Ε. Ιονέσκο μιλά για τον συμβολικό και τον πραγματικό θάνατο, αυτόν που ενώ κάνουμε τα πάντα για να πραγματοποιείται, εκ των υστέρων αναρωτιόμαστε (και μάλιστα όχι όλοι) για τα αίτια. Για την ιστορία, αξίζει να σημειωθεί ότι από το Βήμα της Πνύκας αγόρευσαν μεγάλες προσωπικότητες της σύγχρονης πολιτικής 82 | ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ

σκηνής, αλλά και απλοί πολίτες, που ανέβηκαν για να εκφραστούν ελεύθερα, όπως συνέβη τις ημέρες της μεγάλης απεργίας των σηροτρόφων και των μεταξεργατριών, το 1936. Δεξιά στον εξώστη υπάρχει μέχρι σήμερα η επιγραφή «ΠΝΥΞ ΣΟΥΦΛΙΟΥ 1930 ΤΙΣ ΑΓΟΡΕΥΕΙΝ ΒΟΥΛΕΤΑΙ». Η φωτογραφία εκτίθεται στο Δημοτικό Μουσείο Σουφλίου (Αρχοντικό Μπρίκα).

Η MELISSINOS SECURITY έχει σαν στόχο την καλύτερη και πιο αξιόπιστη εξυπηρέτηση των πελατών της στις υψηλές απαιτήσεις τους. Έχοντας αυτόν το στόχο δίνουµε ιδιαίτερη προσοχή στην ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχουµε καθώς και στην πρόληψη των νέων προβληµάτων που µπορεί να προκύψουν. Ειδικό άτοµο της επιχείρησης ασχολείται µε τέτοιου είδους θέµατα, είναι σε συνεχή επικοινωνία µε τους πελάτες και ενηµερώνεται για νέες ανάγκες των πελατών αλλά και τυχόν παράπονα που µπορεί να έχουν. Σκοπός αυτού είναι η βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχει η επιχείρηση. Αναπτύσσουµε και εξελίσσουµε τις δεξιότητες του προσωπικού της επιχείρησης µε συνεχή εκπαίδευση του γιατί στοχεύουµε στη διαρκή εξέλιξη της αποτελεσµατικότητας των παρεχόµενων υπηρεσιών. Μέσα στο χρονικό διάστηµα της λειτουργίας της επιχείρησης, οι πελάτες έχουν δείξει την εµπιστοσύνη τους η οποία πιστοποιείται από τους ίδιους και βοηθά στην επίτευξη των στόχων της επιχείρησης.

Ελευθερίου Βενιζέλου 25 Τρίπολη Τηλ. : 2710234448 email : melissinos.security@gmail.com www.melissinos-security.gr