ΕΠΑΘΛΟ 108 by John Soultanidis

108

Τήνος

Πάτρα Το φως που σβήνει ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2016

4,00 € ∅ www.epathlo.gr

Φαράγγι Βυρού ∅ Σαντορίνη Art of Motion ∅ Μαγειρεύοντας στον Λαύκο του Πηλίου

ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΩΝ

ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΛΕΧΕΙΡΙΣΤΗΡΙΑ ΜΟΤΕΡ

ΖΗΤΟ ΑΝΤΙΠ ΥΝΤΑΙ ΡΟ ΣΕ ΟΛ ΣΩΠΟΙ ΗΤ ΕΛΛΑ ΗΝ ∆Α

1ο χλµ Άργους-Ν. Κίου, Άργος Τηλ. 27510 23866 - 27510 66001 • Fax. 27510 22676 • Κιν. 6986099738, 6970605399

www.motercontrol.com

ε κομβικό σημείο ανάμεσα σε Μυκήνες, Άργος και Νεμέα καλλιεργούνται σε υψόμετρο 550μ. οι αμπελώνες της οικογένειας Σπύρου Φράγκου. Σε μια περιοχή γεμάτη πλαγιές, γνωστή για τα στραγγερά εδάφη της, παλιές και νέες ποικιλίες δίνουν στην ελληνική και διεθνή αγορά εκλεκτούς οίνους της οινοποιητικής ζώνης Π.Ο.Π Νεμέα. Μοσχοφίλερο, Αγιωργήτικο, Μαλαγουζιά, Ασύρτικο από τόπους αρχαίους, γνωστούς από τα Ομηρικά Έπη, τους μύθους και τις τραγωδίες των αρχαίων ποιητών. Το οινοποιείο δημιουργήθηκε το 1965 στο

Μαλαντρένι Αργολίδας όπου λειτουργούσε παραδοσιακά για 42 χρόνια. Το 2007 η εμπειρία συνάντησε την τεχνολογία. Το οινοποιείο εκσυγχρονίστηκε και οικοδομήθηκε εκ νέου σε χώρο 6.000 τ.μ. Μέσα στο νέο υπερσύγχρονο κτίριο έκτασης 2.000 τ.μ υπάρχουν οι δεξαμενές, τα πιεστήρια, τα εμφιαλωτήρια, το οινολογικό εργαστήριο και το υπόγειο κελάρι παλαίωσης με τα δρύινα βαρέλια. Η κατασκευή έγινε σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και διαθέτει όλες τις πιστοποιήσεις για τη διασφάλιση της ποιότητας των προϊόντων.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΤΩΝ Α.Ε.

ΔΙΑΠΙΣΤΕΥΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ - ΝΕΡΟΥ - ΖΩΟΤΡΟΦΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ISO 17025 Γ. Παπανδρέου 42, Κόρινθος τηλ. 27410 85268 | fax. 27410 85267 email: info@medi-lab.gr

9 10

Τήνος

Τ’ ανέμου και της παινεμένης

Πάτρα

Καρνάβαλου και Καραγκιόζη γωνία

Το φως που σβήνει

Οι τελευταίοι φαροφύλακες

Φαράγγι Βυρού

Art of Motion

Το Άργος αλλάζει

Οινοποιείο Σεμέλη

Ατζέντα

Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός

Αντί επάθλου

Από τα Τσέρια στην Καρδαμύλη Freerunning στη Σαντορίνη

Ώρα για τρύγο!

Γευστικές διαδρομές

Μαγειρεύοντας στον Λαύκο του Πηλίου…

Αναδρομές

Οι ωραίοι των Αθηνών

Μια στάση εδώ

36 Εξώφυλλο: Λιβάδα, Τήνος Θάλεια Νουάρου

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου

Επιμέλεια κειμένων - διορθώσεις: Συλβί Ρηγοπούλου

Δημιουργικό: Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr

Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Δημήτρης Λιατσόπουλος, Γιάννης Μαρινάκης, Θάλεια Νουάρου, Ιωάννα Παραβάλου, Βαγγέλης Ρασσιάς, Χρήστος Τζούτης, Samo Vidic, Predrag Vuckovic, Νίκος Υφαντής

Αρχισυνταξία - photo editing: Θάλεια Νουάρου Συντακτική ομάδα: Βίκυ Γεωργούλη, Θοδωρής Ερμήλιος, Δημήτρης Λιατσόπουλος, Χρήστος Κανατάς, Νίνα Κουλετάκη, Μάρω Κουρή, Γιάννης Μαρινάκης, Θάλεια Νουάρου, Ιωάννα Παραβάλου, Βαγγέλης Ρασσιάς, Κώστας Ταρναβάς, Αλεξία Τούλιου 6 | www.epathlo.gr

Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου

ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων - Νομικών προσώπων Εξωτερικού: 50,00 € | Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 314 / 36897354

Τμήμα συνδρομών: Φρόσω Αγγελοπούλου Εκτύπωση: ΚΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑ, Κιάτο Κορινθίας ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

ΠΕΙΡΑΙΩΣ TOURISM 360° Αναπόσπαστο κοµµάτι της τουριστικής σας επιχείρησης. Ολοκληρωµένη πρόταση προϊόντων και υπηρεσιών για τη βελτίωση και εξέλιξη της καθηµερινής λειτουργίας της επιχείρησής σας που σας παρέχει: • Λογαριασµό όψεως µε επιπρόσθετα προνόµια. • Μειωµένες προµήθειες σε εισερχόµενα και εξερχόµενα εµβάσµατα. • Τερµατικά αποδοχής καρτών POS µε εξατοµικευµένη τιµολόγηση και υπηρεσία Άµεσης Μετατροπής Συναλλάγµατος (DCC). • Πλατφόρµα ePOS Paycenter για πολλαπλούς τρόπους είσπραξης µέσω internet. • Ευέλικτες χρηµατοδοτικές λύσεις. Επισκεφθείτε ένα κατάστηµα της Τράπεζας Πειραιώς για να σχεδιάσουµε µαζί τα επόµενα βήµατα της επιχείρησής σας. Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες παρέχονται υπό τις ισχύουσες περιοριστικές διατάξεις στην κίνηση κεφαλαίων.

T. 18 28 38, www.piraeusbank.gr

Η πρώτη τράπεζα στην Ελλάδα

To νέο σας υπνοδωμάτιο Χειροποίητα συστήματα ύπνου από φυσικά υλικά — από το 1989 —

«To κατάστημά μας στο Άργος ακολουθεί και υποστηρίζει τη φιλοσοφία της COCO-MAT από το 1997. Εδώ θα συναντήσετε την ομάδα μας να σας ενημερώσει για τα προϊόντα ύπνου, έπιπλα και λευκά είδη και να σας δώσει λύση σε τυχόν τεχνικά θέματα.»

Θάλεια Νουάρου Βαγγέλης Ρασσιάς

Σεπτέμβρης ήταν πάντα ο αγαπημένος μου μήνας. Θυμάμαι τα καινούργια τετράδια, την τσάντα, τη μυρωδιά των βιβλίων – υπόσχεση πως θα τα κρατήσω καθαρά. Κάθε Σεπτέμβρη σχεδίαζα: θα ταξιδεύω περισσότερο, θα κρατώ ημερολόγιο, θα μαγειρεύω για φίλους, θα κόψω το τσιγάρο. Μικρά-μεγαλεπήβολα τα «θα» του φθινοπώρου: θα καθαρίσω την ντουλάπα μου, να κάνω χώρο για να 'ρθει το νέο, το καινούργιο, το καθαρό... Το νέο έχει κίνηση. Αψηφά τη βαρύτητα κι απογειώνεται. Έχει τσαγανό κι αθωότητα. Μικρός Σίσυφος, που ανεβοκατεβαίνει τις κορφές και τα φαράγγια. Γυρεύει χώμα, μυρωδιές της γης, αγριόχορτα κι ορίζοντες ανοιχτούς. Να πλάσει από την αρχή τη μορφή του κόσμου, ν’ ανασάνει αλμύρα. Ξεψύχισμα καλοκαιριού, μακριά από την πόλη όπου όλοι επιστρέφουν – κάθε Σεπτέμβρη ξεχνιόμουνα. Σε κάποιο νησί, στα χρώματα της θάλασσας, στο πρωτοβρόχι. Μικροί απολογισμοί και καλοκαιρινοί έρωτες – ανέμελοι, λεύτεροι, αδαείς. Τι θα πετάξεις και τι θα κρατήσεις – έχει και το παλιό την ομορφιά του... Έχει ρεβιθάδα, αμυγδαλωτό και παστέλι. Μυρωδιά φρεσκοψημένου ψωμιού πάνω σ’ ελιά και σε πουρνάρι. Ξεχασμένους φαροφύλακες και ιστορίες απ’ την Αθήνα του ’60. Έχει ξινάρια, ρακεζιά και πανηγύρια στις ταράτσες. Λατερνατζή και γαλατά. Καφενέδες, κούνιες και μπιλιάρδα. Μνήμες από παιδικά όνειρα – καρνάβαλου και Καραγκιόζη γωνία.

Σεπτέμβρης είναι το πρώτο αντάμωμα, η γειτονιά του παλιού με το καινούργιο. Κρατάς τη νοσταλγικότητα του χθες και συνεχίζεις να ονειρεύεσαι. Πως κι αν πέσεις, θα σηκωθείς, και πως αν πατήσεις γερά το τσιμέντο αυτού του κόσμου, θα ραγίσει. Ο άνθρωπος ξορκίζει τον σπαραγμό, παλεύει με τα στοιχειά και τα νικάει. Σαν τον φάρο στην άκρη του κόσμου, μάχεται με το πέλαγος και το σκοτάδι. Φτιάχνει μαδέρια για κουπιά να κουμαντάρει το καΐκι. Η παράσταση του κύκλου της ζωής έτσι κι αλλιώς δεν σταματάει. Έχει όργωμα. Να σπείρεις, να φυτέψεις, να καλλιεργήσεις – ελιές, αμπέλι, ξινόδεντρα, συκιές. Να θωρείς το βλάστεμα, το μεγάλωμα, και μετά τρύγος, ράβδισμα, συγκομιδή. Μικροί και μεγάλοι θάνατοι, που τρέφουν τα παιδιά και την τέχνη τ’ ανθρώπου. Από τα σχέδια του Σεπτέμβρη συνήθως δεν κατάφερνα να κάνω πράξη και πολλά. Η ζωή άλλωστε είναι γεμάτη απρόοπτα και ανατροπές. Μάθαμε να ζούμε με δαύτα, και είναι εντάξει. Όπως λέει και η Θέκλα, η ζωή είναι ένας διαρκής αυτοσχεδιασμός. Να τη ζεις με την καρδιά σου, ό,τι κι αν σου φέρνει…

Σημ.: Η Θέκλα Τσελεπή είναι ραδιοφωνική παραγωγός· την ακούμε στους 105,5 fm, Δευτέρα-Παρασκευή, 12.00-2.00 π.μ.

ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ | 9

Κέρκυρα Andros Trail Race

1ος ορεινός αγώνας τρεξίματος στην Άνδρο Την Κυριακή 2 Οκτωβρίου 2016, η Trekking Andros & Outdoor Activities σε συνεργασία με τον Δήμο Άνδρου και την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου διοργανώνουν τον 1ο ορεινό αγώνα τρεξίματος «Andros Trail Race», ένα μεγάλο γεγονός για το νησί. Η Άνδρος είναι το δεύτερο μεγαλύτερο νησί και από τα πιο ορεινά των Κυκλάδων, με καταπράσινες χαράδρες και κοιλάδες, ενώ ξεχωριστό στοιχείο του φυσικού κάλλους της αποτελεί ο πλούτος της σε νερά. Τέσσερις διαδοχικοί ορεινοί όγκοι-οροσειρές, παράλληλοι σχεδόν μεταξύ τους, χαράζουν το ανάγλυφο του νησιού σμιλεύοντας ένα εξαιρετικό τοπίο γεμάτο εναλλαγές και σημαντικές διαφορές υψομετρικού, ενώ υπάρχει σηματοδοτημένο και πιστοποιημένο δίκτυο πεζοπορικών διαδρομών. Οι αθλητές που θα συμμετάσχουν στον αγώνα, μπορούν να επιλέξουν μία από τις δύο διαδρομές: 24 χλμ. για τους έμπειρους ή 10 χλμ. εισαγωγική διαδρομή στο ορεινό τρέξιμο. Αμφότεροι οι αγώνες θα ξεκινήσουν και θα καταλήξουν στον γραφικό Όρμο Κορθίου και οι διαδρομές τους περιλαμβάνουν ορισμένα από τα πιο εντυπωσιακά φυσικά και αρχιτεκτονικά τοπία της Άνδρου. Ήδη πάνω από εκατό αθλητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό έχουν δηλώσει συμμετοχή, πιστοποιώντας το ζωηρό ενδιαφέρον που υπάρχει τόσο για το αγώνισμα όσο και για τον συγκεκριμένο αγώνα, οι προδιαγραφές του οποίου τον καθιστούν από τους πλέον απαιτητικούς του είδους. Όσοι επιθυμούν να μετρήσουν δυνάμεις και αντοχές, να γνωρίσουν την ανεξερεύνητη Άνδρο και να πάρουν μέρος σε μια μοναδική αθλητική εμπειρία, δεν έχουν παρά να δηλώσουν συμμετοχή στο www.androstrailrace.gr μέχρι τις 25 Σεπτεμβρίου.

10 | www.epathlo.gr

3ο CORFU BEER FESTIVAL Από τις 12 μέχρι τις 16 Οκτωβρίου θα διαρκέσει φέτος το ετήσιο πενθήμερο «Corfu Beer Festival» στο νησί των Φαιάκων. Το «Corfu Beer Festival» είναι πλέον ένα φεστιβάλ-θεσμός, το οποίο ξεκίνησε το 2013 από μια μικρή ομάδα ανθρώπων με όραμα και θέληση. Το όνειρο έγινε πραγματικότητα και το φεστιβάλ μετρά ετησίως 10.000 επισκέπτες και τουλάχιστον 200 εθελοντές, 350 χορευτές, 250 μουσικούς, 5 διαφορετικές ζυθοποιίες και 20 τοπικούς παραγωγούς με 180 προϊόντα. Δεν είναι απλά ένα φεστιβάλ μπίρας, είναι ένα φεστιβάλ πολιτισμού και γαστρονομίας, μια μεγάλη συνάντηση ανάμεσα σε ανθρώπους, κουλτούρες και προϊόντα. Τοπικοί παραγωγοί προβάλλουν τα προϊόντα τους ενώ όλοι οι επισκέπτες μπορούν να δοκιμάσουν ντόπιες γεύσεις, παραδοσιακά πιάτα και να πραγματοποιήσουν αγορές. Το φεστιβάλ παρέχει την αποκλειστική ευκαιρία να δικτυωθούν, να διασκεδάσουν και να ενώσουν τις δυνάμεις τους διαφορετικοί πολιτισμοί, μέσα από την μπίρα, τη γαστρονομία, τον χορό και τα τραγούδια. Πολλά δρώμενα λαμβάνουν χώρα όλες τις ημέρες του φεστιβάλ, ενώ διοργανώνονται εκπαιδευτικά σεμινάρια. Κάθε χρόνο το φεστιβάλ διοργανώνεται με τη συνεισφορά μιας ξένης χώρας, και έτσι φέτος η Κέρκυρα συναντά την Ιταλία σε μια πενθήμερη γιορτή επιδεικνύοντας η μία χώρα στην άλλη τις παραδόσεις και την κουλτούρα της. Μια τεράστια γιορτή γαστρονομίας, πολιτισμού, κουλτούρας και τεχνογνωσίας περιμένει όσους επισκεφθούν τον Οκτώβρη το νησί, ενώ στο πλαίσιο του φεστιβάλ διοργανώνονται 3ήμερα και 5ήμερα πακέτα εκδρομών από Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Είσοδος ελεύθερη. Πληροφορίες: http://corfubeer-festival.com

Αρκαδία, Λακωνία

Γιορτές κάστανου Τον Οκτώβριο το κάστανο έχει την τιμητική του! Στην καρδιά του φθινοπώρου, τα πανέμορφα Καστανοχώρια μάς προσκαλούν σε γλέντια με καζάνια, παραδοσιακές μουσικές και γεύσεις από κάστανο. Στη πολύχρωμη Καστάνιτσα, το αρχαιότερο τσακωνοχώρι του Πάρνωνα, η περίφημη Γιορτή του Κάστανου διοργανώνεται ανελλιπώς από το 1983. Τελευταίο Σάββατο του Οκτώβρη και από το πρωί εθελοντές μάς υποδέχονται προσφέροντας τσάι, ενώ κατά τη διάρκεια της γιορτής απολαμβάνουμε τοπικά φαγητά: φασολάδα παντρεμένη, γίδα βραστή, χειροποίητες πίτες και εδέσματα με βασικό υλικό το κάστανο – χοιρινό με κάστανο, καστανόπαστα, τσουρέκι με κάστανο. Την τιμητική τους θα έχουν φυσικά τα βραστά και ψητά κάστανα με γλυκό κρασάκι και τσίπουρο, συντροφιά με παραδοσιακή μουσική. Στις 28-30 του Οκτώβρη, η Άρνα Λακωνίας μας προσκαλεί να ζήσουμε ένα όμορφο τριήμερο στον Ταΰγετο. Η γιορτή κάστανου που διοργανώνουν εδώ οι τοπικοί φορείς δεν είναι μια απλή εκδήλωση. Μια μοναδική υπαίθρια αγορά ντυμένη με ξεχωριστή αισθητική περιμένει τους επισκέπτες να τους προσφέρει τα καλύτερα προϊόντα της γης του Ταΰγετου. Πλήθος πολιτιστικών δρώμενων με χορευτικά συγκροτήματα αναδεικνύουν τον πλούτο της τοπικής παράδοσης. Τα ψητά κάστανα ετοιμάζονται στο μεγαλύτερο τηγάνι της χώρας και τα βραστά στο παλιό χαρανί, ενώ το τσίπουρο, ζεστό και λαχταριστό, αποστάζεται στον άμβυκα που έχει στηθεί στην πλατεία του χωριού. Εκτός από το πλήθος των τοπικών προϊόντων που μπορούμε να προμηθευτούμε γύρω από τον αιωνόβιο πλάτανο της Άρνας, έχουμε τη δυνατότητα να συμμετάσχουμε στις αγροτικές εργασίες συγκομιδής του κάστανου αποκομίζοντας τη μοναδική εμπειρία της επαφής με τη φύση. Το κάστανο αλλά και το σύκο, ένας ακόμη παραδοσιακός καρπός της ορεινής αρκαδικής γης, έχουν την τιμητική τους και στον Πλάτανο Κυνουρίας. Το τελευταίο Σάββατο του Οκτώβρη, το χωριό «των νερών και των ερώτων» μάς προσκαλεί σε μια παραδοσιακή γιορτή γεύσης με το μεστό άρωμα του πλατανίτικου σύκου και την τραγανή γλύκα του κάστανου. Από τις 10 το πρωί, ο Πλάτανος μάς κερνά παραδοσιακές τσαπέλες, βραστά κάστανα, γλυκά και αλμυρά πιάτα με βάση το σύκο και το κάστανο, φτιαγμένα από τις ντόπιες νοικοκυρές. Ζωντανή παραδοσιακή μουσική, χοροί και άφθονο κρασάκι γύρω από τα πλατάνια και τους καταρράκτες σε ένα γλέντι που κρατά ως το ξημέρωμα! * Καθώς οι ακριβείς ημερομηνίες διεξαγωγής των εκδηλώσεων για φέτος δεν έχουν ακόμη ανακοινωθεί, για πιθανές αλλαγές επιβεβαιώστε τις στο διαδίκτυο.

Ερμιόνη

6η Γιορτή ροδιού Για 6η συνεχή χρονιά, ο Δήμος Ερμιονίδας διοργανώνει την καθιερωμένη πλέον γιορτή ροδιού, μία από τις πιο επιτυχημένες γιορτές της περιοχής. Παραγωγοί και επαγγελματίες εκθέτουν τη σοδειά και τα εδέσματά τους στο λιμάνι της πόλης. Κάτοικοι και επισκέπτες θα γευτούν το περίφημο «Ρόδι Ερμιόνης» με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, που είναι η γλυκιά του γεύση και οι μαλακοί και αφράτοι σπόροι του. Παιδιά, ντυμένα αγρότες θα μας προσφέρουν φρέσκα ρόδια, ενώ γεύσεις ροδιού θα δοκιμάσουμε και μέσα από γλυκίσματα, φαγητά και ποτά που ετοιμάζουν οι νοικοκυρές της Ερμιόνης αλλά και προσκεκλημένοι σεφ. Το εορταστικό διήμερο που θα πραγματοποιηθεί το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Οκτωβρίου πλαισιώνεται από συναυλίες, χορούς, πεζοπορίες και άλλες παράλληλες δράσεις και ομιλίες. Είναι μια καλή ευκαιρία να γνωρίσουμε το ερμιονίτικο ρόδι και να πληροφορηθούμε για την καλλιέργεια της ροδιάς και τις ευεργετικές ιδιότητες του καρπού της στον ανθρώπινο οργανισμό. Μη χάσετε την καθιερωμένη ποδηλατάδα, την οποία απολαμβάνουν μικροί και μεγάλοι μέσα από μια πανέμορφη διαδρομή στα περιβόλια με τα κατακόκκινα ρόδια μέχρι το πανέμορφο φαράγγι Καταφύκι. 29-30 Οκτωβρίου στο λιμάνι της Ερμιονίδας.

ΑΤΖΕΝΤΑ Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός | 11

12 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Τήνος

Τ’ ανέμου και της παινεμένης

Απέραντο γαλάζιο στον Τριαντάρο

Πρώτη μέρα του φθινοπώρου κι έχω τη θάλασσα από κάτω. O αγέρας στα μαλλιά ανακατεύει το μυαλό και ξεχωρίζει την επιθυμία απ’ τις θύμησες. Η Τήνος είναι σιμά. Το φως φίλιωσε κι ο χορός στο κατάστρωμα συντονίζεται με τον ρυθμό των κυμάτων. Βοριάς, σκέφτομαι, ανασαίνοντας λεύτερος αρμύρα...

Θάλεια Νουάρου, Γιάννης Μαρινάκης

14 | www.epathlo.gr

Υστέρνια

ο πιο «παρεξηγημένο» νησί των Κυκλάδων χρωστά μάλλον μεγάλη χάρη στη …Μεγαλόχαρη. Ήταν η περίτρανη φήμη της που για χρόνια επισκίαζε όλη αυτήν την ομορφιά. Απύθμενη, αστείρευτη, δεν χωρά σε λόγια κι εικόνες. Είναι ιδέα και αίσθηση. Σαν τον αγέρα επάνω σου, τη μέσα σου πνοή, καλά κρυμμένο χάδι. Ψίθυρος που σου φωνάζει και σου αναστατώνει την ψυχή. Έχει δύναμη και συνέχεια. Σε παίρνει μακριά, σε σηκώνει ψηλά, σ’ ομορφαίνει. Ναι, στην Τήνο εξοβελίζεσαι. Σε ένα νοσταλγικό παραμύθι δίχως τέλος κι αρχή…

Καρδιανή

Τίνος είσαι «Δυο χιλιόμετρα μακριά από τη Χώρα και νομίζεις ότι είσαι αλλού…» με είχαν προειδοποιήσει πριν επισκεφτώ το νησί, που μέχρι και τη δεκαετία του 1990 δεν γνώριζε τουρίστες, παρά μόνο προσκυνητές. Την Παναγιά την είχα επισκεφτεί κι εγώ. Με μια αθώα εφηβική ενοχή, παρέα με τα πλήθη που συνέρρεαν γονατιστά για μια παράκληση, ένα τάμα. «Τι έχει το υπόλοιπο νησί;» ρωτάγανε, λέει, στη Χώρα. «Τίποτα», τους απαντούσανε, κι εκείνοι έφευγαν ευχαριστημένοι... Κάπως έτσι η Τήνος έμεινε ανέγγιχτη, παρθένα, μαγική, όπως θα έπρεπε σε όλες τις Κυκλάδες. Νησί του Αιόλου, της Αμφιτρίτης, της πίστης, της τέχνης, της Παναγιάς – κρατώ το «Ερούσα», που τα χωράει όλα. Μαλού, Αργώ, Δελφίνι, Άλμπατρος, Λυχναφτιά… συλλαβίζω τις βάρκες στο λιμάνι. Παράξενα ονόματα, όπως αυτά των χωριών της ενδοχώρας: Τριαντάρος, Φαλατάδος, Ταραμπάδος, Σμαρδάκιτο – οικισμοί με ενετικές καταβολές, σπαρμένοι γύρω από τον λόφο του Ξώμπουργου, του επιβλητικού γρανιτένιου όγκου όπου βρισκόταν η παλιά πρωτεύουσα. Φυσικά οχυρός χώρος, εδώ έχτισαν οι Τήνος | 15

Φάρος Παπαργυρού στα ΒΑ του νησιού

Λιβάδα

Ξώμπουργο, ο γρανιτένιος γίγαντας 16 | www.epathlo.gr

Πύργος

Όλα σ’ αυτό το νησί με κάποιον τρόπο καλλιτεχνούν. Σαν από τη φύση τους…

Ενετοί το κάστρο τους για να προστατεύσουν το νησί από τις επιδρομές. Απόρθητο για αιώνες, ήταν το ισχυρότερο των Κυκλάδων. Το 1715 παραδόθηκε στους Τούρκους, που αμέσως φρόντισαν να το ξεθεμελιώσουν ανατινάζοντας τα τείχη και την πόλη. Οι λιγοστοί κάτοικοι που απέμειναν έφτιαξαν καινούργιο οικισμό που ονομάστηκε Ξώμπουργο (Εξώμβουργο), που σημαίνει έξω απ’ την πόλη, μα κι αυτός έμελλε να ερημωθεί. Ευρήματα τειχών και ιερού στους πρόποδες του λόφου μαρτυρούν την ύπαρξη οικισμού από τους προϊστορικούς και τους αρχαϊκούς χρόνους. Αν βουτήξεις στην ιστορία, θα χαθείς, και εμένα τώρα με νοιάζει άλλο: το φως που αντανακλά το Ξώμβουργο σ’ ολόκληρο θαρρείς το νησί. Φως που δίνει περίτεχνους

τόνους στις εικόνες, σαγηνεύει τους κατοίκους και γητεύει τους περιηγητές. «Είναι ο μοσχοβίτης που κάνει τον γρανιτένιο γίγαντα να φαντάζει αυτόφωτος», θα μας πει η Σοφία, γεωλόγος απ’ τον Τριπόταμο. «Η σκιά που γυαλίζει, που δημιουργεί περίεργα λαμπυρίσματα, ντύνοντας το νησί με ένα διαφορετικό φως…» Αυτό το ιδιαίτερο φως συνόδευε εξαρχής τη φωτογραφική μας περιπλάνηση, κι ας μη γνωρίζαμε τότε την αιτία του. Το φως που σκιάζει τις πεζούλες και τις ξερολιθιές. Απότομες οι πλαγιές της Τήνου και τα μπόλικα νερά παράσερναν το χώμα. Ο άνθρωπος ξέχωσε μερικά δόντια απ’ τη γη να το στεριώσει, να το καλλιεργήσει και να τραφεί. Φλέβες του νησιού θεμελιωμένες απ’ άκρη σ’ άκρη φέρνουν στον νου αρχαίο αμφιθέατρο. Όλα σ’ αυτό το νησί με κάποιον τρόπο καλλιτεχνούν. Τα σύννεφα, τα πουλιά, ο αέρας, οι πέτρες, τα ξωκλήσια, οι άνθρωποι. Σαν από τη φύση τους. Άλλος γράφει, άλλος ζωγραφίζει, άλλος φιλοσοφεί. Χαλεπάς, Λύτρας, Γύζης, Γαΐτης, Φιλιππότης – πόσους σπουδαίους καλλιτέχνες έθρεψε αυτός ο τόπος και πόσους ακόμη σαγήνευσε με το προμηθεϊκό του φως, αποκαλύπτοντας μια νέα Ιθάκη. Τα πάνω κάτω Πάνω Μεριά, Κάτω Μεριά, Έξω Μεριά, έτσι χωρίζουν οι Τηνιακοί το νησί τους. Τι κι αν η Πάνω Μεριά είναι στον Νότο και η Κάτω στον Βορρά – να και ο πρώτος περιστεριώνας. Ένδειξη οικονομικής ευμάρειας για κάθε σπίτι, οι ιδιοκτήτες τους συναγωνίζονταν στη διακόσμηση. Ποιος πιάστηκε να κάμει τέχνη τη φωλιά των περιστεριών; ΣίγουΤήνος | 17

Εκκλησιά στον Τριπόταμο

ρα κάποιος Τηνιακός τεχνίτης αφήνοντας κληρονομιά ένα φαινόμενο μοναδικό στον κόσμο. Ανεβαίνω σκαλιά, κατεβαίνω σκαλιά. Έτσι σκαλωτά είναι καμωμένα τα χωριουδάκια της Πάνω Μεριάς, γεμάτα θολωτά καλντερίμια και σπίτια μ’ αυλές ονειρεμένες. Στον Τριαντάρο η επίσκεψη μοιάζει με προσκύνημα στην άκρη του γκρεμού. Η θέα σε μαγεύει. Περιπλάνηση στα πρώτα σοκάκια – οι πρώτοι λαβύρινθοι. Στολίδια τα υπέρθυρα πάνω απ’ τις ξεβαμμένες πόρτες. Παντού λουλούδια χρωματίζουν κατοικημένα μα και έρημα σπίτια. Γοητεία που σε κάνει να χάνεσαι και σε προϊδεάζει για τη συνέχεια... Δέηση στο άπειρο του Αιγαίου. Στα Δυο Χωριά γίνεσαι αετός. Καλοζυγιάζεσαι στον άνεμο κι αφήνεσαι χωρίς να γυρεύεις θήραμα. Καμάρες που κρύβουν μυστικά σπιτάκια. Φωλιές που προστατεύουν από τον βοριά. Κρήνες σε υποδέχονται, σκαλιά που φανερώνουν παραμύθια σε αυλές που από παιδί δεν είδες. Γεράνια και ρόδα, γαρίφαλα και σκιερές κληματαριές. Καφές ελληνικός και αισθήσεις λεύτερες να ταξιδέψουν. Κι εκεί που λες πως τα έχεις δει όλα, ξάφνου μια εκκλησιά με μπαλκόνι στο υπερπέραν, περίτεχνα μαρμάρινα κάγκελα, σκαλισμένα ποιήματα και προτομές να θαυμάζεις την αισθητική τους – και αυτό στην Τήνο επαναλαμβάνεται διαρκώς, σαν κάτι φυσικό... Στην πλατεία, πλατάνια γερά για να στερεωθεί η γιορτή. Ένα καινούργιο καφέ έχει ανοίξει. Μία ακόμη πηγή – νερομάνα και νοικοκυρά, με τα «ξινάρια», τις παραδοσιακές τηνιακές πλύστρες και το χαμόγελο του κ. Αλέξανδρου, που νοσταλγεί την εποχή που το χωριό είχε κόσμο και τέσσερα καφενεία. Στον Φαλατάδο οι καμπάνες σέρνουν τραγούδι. Στην είσοδο του οικισμού με το πλακόστρωτο δρομάκι, το «Σπίτι 18 | www.epathlo.gr

«Από έρωτα μείναμε εδώ και θέλω όσοι έρχονται να ερωτεύονται κι αυτοί το νησί... Η Τήνος άλλωστε έχει παραμύθι».

του σκίτσου» που δημιούργησαν οι αδερφοί Μητρόπουλοι. Έξυπνα σχέδια που φέρνουν μειδίαμα ή γέλιο τρανταχτό. Πιο μέσα η επιβλητική εκκλησία με το περίτεχνο ψηφιδωτό και γύρω της το παραδοσιακό καφέ-παντοπωλείο κι ένα περιποιημένο ρακάδικο. Ένα σοκάκι οδηγεί στο παλιό κατώι του συλλέκτη Αργύρη Βιδάλη, που αποτελεί ταυτόχρονα λαογραφικό μουσείο και έκθεση πρωτότυπων δημιουργιών. Το περίφημο ρακεζιό του Φαλατάδου, η γιορτή της απόσταξης της τηνιακής ρακής, ξεκινά σε λίγες μέρες... Τοπίο αλλόκοτο, σεληνιακό, σπαρμένο με γρανιτένιους βράχους. Επτά μύθοι για τη δημιουργία του, μα εμείς κρατήσαμε τον έναν: απομεινάρια της μάχης μεταξύ Τιτάνων και Γιγάντων πλάθουν φιγούρες με το φως και τις σκιές. Μες στο τιτάνιο πεδίο βολής είναι χτισμένος ο Βώλακας, αόρατος από τη θάλασσα. Πόρτες και παραθύρια με ζωγραφιστά ποιήματα: Καβάφης, Βρεττάκος, Βάρναλης,

Όρμος Υστερνίων

Ζευγάρια ρομαντζάρουν στην ακτή...

Κάιτ-σερφ στην Κολυμπήθρα

Τήνος | 19

Ο κυρ Αντώνης, καλαθοπλέκτης στον Βώλακα

Γκάτσος, Καββαδίας, Ελύτης, Σικελιανός, Σεφέρης. Δημιουργός τους ο Λάσκος Λασκαρίδης, που ήρθε τρία χρόνια πριν απ’ την Αθήνα κι είχε τη σκέψη να ομορφύνει το χωριό και τη ζωή μας… Τόσο απλά! Στο εργαστήρι του ο κυρ Αντώνης, τεχνίτης της καλαθοπλεχτικής, περιγράφει κατατοπιστικά τα στάδια της τέχνης του: ποιο μήνα κόβει την ιτιά, τη λυγαριά και το καλάμι –πάντα στη λίγωση του φεγγαριού–, πώς τα αποφλοιώνει... Την τέχνη την έμαθε παιδί απ’ τον πατέρα του, μα καταπιάστηκε ξανά μαζί της τα τελευταία χρόνια. «Κανείς δε ζει, βλέπετε, απ’ το καλάθι…» Καλαθοπλέκτης και ο αδερφός του, ο Λουδοβίκος, στην πλατεία του χωριού, το οποίο διαθέτει θεατράκι, λαογραφικό μουσείο και δύο όμορφα ταβερνάκια. Ο δρόμος θα μας φέρει ως τη Λειβάδα, την απομονωμένη παραλία του Βορρά. Λυγισμένα δέντρα, οάσεις με βαλανιδιές, κατσίκια και γεράκια στη διαδρομή στους πρόποδες του Τσικνιά. Στ’ αχείλι μιας στροφής αποκαλύπτεται σαν δώρο η παραλία. Δαρμένη απ’ τον βοριά με τεράστια κύματα να σκάνε στα βράχια και οι 20 | www.epathlo.gr

λίγοι τυχεροί επισκέπτες-θεατές απολαμβάνουν το τοπίο, που μοιάζει να βγήκε από ταινία. Σαγήνη... Πλησιάζοντας, μια ταβερνούλα και δίπλα της το ποτάμι, που καταλήγει στην αμμουδιά με τα αλμυρίκια. Στ’ αριστερά αγεροφαγωμένοι βράχοι στήνουν εξπρεσιονιστικά παιχνίδια με το φως. Ζευγάρια ρομαντζάρουν με θέα την άγρια ομορφιά… Κάποιοι πιο τολμηροί κολυμπούν, άλλοι παίζουν κιθάρα κάτω από τα βραχογλυπτά. Εδώ γειώνεσαι, ενσωματώνεσαι με ένα τοπίο μοναδικό στην Ελλάδα. Μια πέτρα για καλή ενέργεια κι ένα ουζάκι – δάκρυ και σπονδή στην ομορφιά του κόσμου. Χωμάτινη διαδρομή μέχρι τον πετρόχτιστο φάρο στα ανατολικά. Βαθύ μπλε, καθαρός ουρανός και τα κύματα ορμητικά φανερώνουν θαλασσινά ουράνια τόξα. Πίσω στην ενδοχώρα, η Μυρσίνη ξεχωρίζει από μακριά με το περίτεχνο χτιστό καμπαναριό της, που είναι το ψηλότερο του νησιού. Άρτια δείγματα της τέχνης και της αισθητικής της, οι εκκλησιές της Τήνου αποτελούν αξιοθέατα. Κατηφορίζοντας στη Στενή, εικόνες αναλλοίωτες από τον χρόνο μάς προσμένουν. Η πρώτη απανεμιά και οι παρέες ξεπορτίζουν, τα παιδιά κυνηγιούνται, κι όταν πιαστούν, αγκαλιάζονται στα φωτισμένα σοκάκια. Τρία καφενεία-παντοπωλεία,

Παντού κάτι συμβαίνει: θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, φεστιβάλ, γιορτές, εκθέσεις φωτογραφίας...

Σαν κερί που φωτίζει, το καμπαναριό της Καρδιανής

Μουσείο Μαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς που αλλού τα ψάχνεις και δεν τα βρίσκεις, μα στην Τήνο περισσεύουν. Η θρυλική χασαποταβέρνα του Ντουάρ, που λειτουργεί πάνω από μισό αιώνα στο νησί. Εξαίρετη λούζα, κολοκυθάκια από τον κήπο του, τυράκι της μαμάς, τηνιακό κρασί και κρέατα παραγωγής του κλείνουν τη μέρα μερακλίδικα. Νησί χειροποίητο Χειροποίητο νησί είχε αποκαλέσει την Τήνο ο Κορνήλιος Καστοριάδης, κάτοικος του Τριπόταμου, κι είναι ο πιο εύστοχος χαρακτηρισμός που της έχει αποδοθεί. Το «χωριό δίχως πλατεία» θυμίζει λαβύρινθο με τα ασβεστωμένα καλντερίμια και τα φιδωτά στενά του. Σαν σε φρούριο, με σπιτάκια χτισμένα σφιχταγκαλιαστά, περπατάς και στις ταράτσες. Φημισμένο για τα πανηγύρια του –στις 21 Νοέμβρη και στη Γιορτή του κρασιού– ολόκληρη η Τήνος κατεβαίνει στο χωριό και οι… ταράτσες πλημμυρίζουν με κόσμο, που πίνει και χορεύει στα ψηλά θυμίζοντας παλιές ελληνικές ταινίες! Σ’ αυτά και πολλά ακόμη μυστικά θα μας μυήσει η Σοφία, ιδιοκτήτρια του Crossroads Inn με τις παραδοσιακές κατοικίες που σε προσκαλούν σε διαμονή… σαν τον παλιό καλό καιρό. «Από έρωτα μείναμε εδώ και θέλω όσοι έρχονται να ερωτεύονται κι αυτοί το νησί... Η Τήνος άλλωστε έχει παραμύθι». Σε συνεργασία με τη Footpathstinos προτείνουν μονοπάτια και διαδρομές ξετυλίγοντας τη μαγεία της. Μα η Τήνος έχει και μαγιά. Νέους ανθρώπους με όραμα και αγάπη για τον τόπο, που προχωρούν μπροστά κρατώντας

Η Τήνος θα ήταν ορφανή χωρίς τα ξωκλήσια της...

Τήνος | 21

Καμάρα στα Δυο Χωριά

Έξω Μεριά

Στον Τριαντάρο η επίσκεψη μοιάζει με προσκύνημα στην άκρη του γκρεμού.

22 | www.epathlo.gr

τη νοσταλγικότητα του χθες, όταν όλα ήταν απάτητα… «Δεν υπάρχει άσχημο χωριό στην Τήνο», μου είχαν πει πριν την επισκεφτώ. Εξήντα τέσσερα χωριά διαθέτει συνολικά το νησί και όσα προφτάσαμε να σεργιανίσουμε είχαν όλα τους κάπου να σταθείς, κάτι να θαυμάσεις. Πέρα απ’ τη μεσαιωνική καμάρα του Ταραμπάδου φωλιάζουν είκοσι περιστεριώνες. Σκορπισμένοι μες στην ησυχία του τοπίου ξεπροβάλλουν πλουμιστοί και περήφανοι μέσα από καλαμιές, ροδιές και περιβόλια. Σκαρφαλωμένο σε μια πλαγιά, το Σμαρδάκιτο είναι από τα παλαιότερα χωριά του νησιού. Αστραφτερές αυλές και σκαλοπάτια μέχρι τη γραφική, πλακόστρωτη πλατεία με την κρήνη και την καθολική εκκλησιά. Απίστευτη ηρεμία σε φόντο καταπράσινο. Αγαπημένο στέκι των Τηνιακών, το Κατώι στολίζει την πλατεία με τα χρωματιστά τραπέζια του. «Δεν φαντάζεσαι πόσο κόσμο μαζεύει», θα μας πει ο Χρήστος, που μόλις γύρισε από τον τρύγο. Ευγενική, γαλήνια μορφή εναρμονίζεται με την αύρα του τόπου. Ιστορίες με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο αλλά και τον Τσέζαρε Μπάρο, τον διεθνούς φήμης Βενετσιάνο εικαστικό που έζησε στο Σμαρδάκιτο δεκατρία ολόκληρα χρόνια δημιουργώντας σχέση ζωής με το χωριό και την Ελλάδα. Ανάμεσα σε τρεις λόφους είναι χτισμένη η Αγάπη. Δύσκολο να τη βρεις, μα προστατευμένη και καλοθεμελιωμένη. Οι βεράντες με τις μπουκαμβίλιες σε καλούν να αναπνεύσεις μια τζούρα ομορφιάς. Είναι τόσο όμορφη... Στο λιλιπούτειο παντοπωλείο της θα αλλάξεις μια κουβέντα, στην Καμάρα της θα κοπιάσεις για έναν μεζέ – ντομάτα και τηνιακή κοπανιστή. Τρεις αεικίνητες κυράδες κρατούν το μαγαζί και οι παππούδες αγναντεύουν τη ρεματιά με τις συκιές, τις δάφνες και τις ακακίες. Βάφτισμα στην… Κολυμπήθρα, την αμμουδερή παραλία στο μάτι του Βορρά, που κρατά τον δικό της χαρακτήρα με τη χαλαρή καντίνα της και τις μικροσκοπικές ξύλινες ομπρέλες που θυμίζουν μανιτάρια! Παράδεισος των απανταχού σέρφερ, διαθέτει και σχολή, παρέχοντας θέαμα με εντυπωσιακά άλματα πάνω απ’ το κύμα. Κατά το λιόγερμα θα βρεθούμε στο Κτικάδο. Σεργιάνι στα όμορφα σοκάκια του – εικόνες καθάριες στο σμίξιμο την νύχτας με τη μέρα… Στο Αγνάντι, ένα απ’ τα παλιότερα καφέ-παντοπωλεία του νησιού, θα γευτούμε τηνιακά καλούδια

Η πλατεία στα Υστέρνια

– αγκιναράκι τουρσί, ντομάτα λιαστή, κάππαρη και «φουρτάλια», την τηνιακή ομελέτα με το σκορδάτο λουκάνικο. Γνωστός μέχρι τα… Παρίσια ο κυρ Γιάννης, μας δείχνει ο γιος του το Γιαννιώ το γαλλικό έντυπο με τη φωτογραφία του. Φιλικοί κι ανεπιτήδευτοι, μια υπόθεση οικογενειακή. Η κυρα-Λένη κρατά τη φήμη μιας από τις καλύτερες μαγείρισσες του νησιού – να φας μανιτάρια στιφάδο απ’ τα χεράκια της και να γλείφεις τα δάχτυλά σου! Θαλασσινή θέα απ’ τα ψηλά στο μικρό μπαλκονάκι του Κτικάδου… αγνάντι όνομα και πράγμα! Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη Είχε δίκιο η Ζοζεφίνα Δελατόλα στον οδηγό της για το νησί, πως η Τήνος θα ήταν ορφανή χωρίς τα ξωκλήσια της. Διάσπαρτα σε βράχους, κορφές, λαγκαδιές κι ακρογιάλια ζωγραφίζουν με το φως και όλο σε καλούν κοντά τους. Η διαδρομή προς την Έξω Μεριά έχει άλλον αέρα… Στο πλάι σου διαρκώς η θάλασσα, τα πλοία, τα ξωκλήσια, οι ακτές της Σύρου. Απάνεμος, κρυμμένος απ’ τη θάλασσα ο Πύργος είναι δικαιωματικά το πιο φημισμένο χωριό του νησιού. Σπίτι της τέχνης και ναός του μάρμαρου, για να κατατοπιστείς θα περάσεις πρώτα από το πληρέστατο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας του ΠΙΟΠ, που βρίσκεται δίπλα στη Σχολή Καλών Τεχνών. Αμέσως αντιλαμβάνεσαι ότι βρίσκεσαι σε ένα καλλιτεχνικό χωριό. Το φανερώνει κάθε του χώρος, κάθε σου βήμα. Παντού προτομές, αγάλματα κι ανάγλυφα – στα σοκάκια, τις αυλές, τους μαρμάρινους φεγγίτες. Ακόμη και το νεκροταφείο του αποτελεί αξιοθέατο. Την τέχνη του μαρμάρου οι Τηνιακοί τη διδάχτηκαν, λέει, απ’ τον Φειδία. Ίσως γι’ αυτό τούτο το μέρος γέννησε τον Χαλεπά, τον Φιλιππότη κι

Περιστεριώνας στον Ταραμπάδο

Τήνος | 23

Ο ήλιος δύει στην Καρδιανή

αμέτρητους άλλους μαρμαροτεχνίτες, γλύπτες και μαστόρους, που κοσμούν με τα έργα τους όλη την Ελλάδα. Εδώ είναι το σπίτι και μουσείο του Χαλεπά, το σπίτι του Λύτρα, το μουσείο Πανορμιτών καλλιτεχνών. Όρεξη και χρόνο να έχεις, να περιηγηθείς και να γνωρίσεις μια τέχνη που δεν χορταίνεται. Εργαστήρια μαρμαρογλυπτικής κι άλλες καλλιτεχνικές φωλιές διάσπαρτες στα παστρικά σοκάκια και τα σπίτια με τις ζωγραφιστές πόρτες, τις μπουκαμβίλιες, τους βασιλικούς... Έργο τέχνης σμιλεμένο στο μάρμαρο ή παρατηρητήριο απεραντοσύνης; Ό,τι και να πεις για τα Υστέρνια θα ’ναι λίγο. Οι μάστοροι έχουν μαρμαροντύσει παρανυφάκια τα σπίτια του χωριού και νύφη ακριβοθώρητη την εκκλησιά του! Θέα ανεμπόδιστη. Στο φρύδι του βουνού, η πλατεία σού δίνει την αίσθηση πως είσαι σε κατάστρωμα. Κατάρτι το καμπαναριό και γύρω τα περιποιημένα σπιτάκια, τα παλιά καφέ-παντοπωλεία και τα μπαράκια που σαλπάρουν στο γαλανόλευκο. Λίγο έξω απ’ τα Υστέρνια αντικρίσαμε ένα από τα πιο εντυπωσιακά τοπία στο νησί. Μύλοι ερειπωμένοι στη σειρά – μνημεία διατηρητέα και μια εκκλησιά πανέμορφη. 24 | www.epathlo.gr

Ο Δον Κιχώτης εδώ νικάει κι ο άνεμος είναι παλικάρι. Μόνο ουρανός πάνω σ’ αυτόν τον μικρό Γολγοθά, τοπίο του Γκρέκο... Στην Καρδιανή χάνεσαι… Από την ομορφιά. Θες να προλάβεις το δειλινό, να φυλακίσεις την εικόνα. Αμφιθεατρικά κτισμένη σε δυο πλαγιές με θέα το Αιγαίο, θυμίζει κάτι απ’ τα Φηρά, μόνο που εδώ η αυθεντικότητα περισσεύει: παρέες που βεγγερίζουν ξέχωρα –από δω οι άντρες, από κει οι γυναίκες–, παιδιά που ζωντανεύουν την πλατεία και τα στενά, νερά και πράσινο. Δυο καθολικές εκκλησιές –μία σε κάθε γειτονιά– ο καφενές, το παντοπωλείο κι ένα ρακομελάδικο. «Σας αρέσει το χωριό μας; Ζείτε σε έναν παράδεισο, μου λένε όσοι έρχονται. Μένω εδώ, βλέπετε, το βρίσκετε κι εσείς τόσο όμορφο;» αναρωτιέται η κυρία Μαίρη... Ο ήλιος βασίλεψε, η Σύρα βάφτηκε κόκκινη, το φεγγάρι γελάει. Το καμπαναριό άναψε, κερί που φωτίζει με το πορτοκαλί του τη νύχτα. Η ωραιότερη εικόνα που είδαμε στο νησί, θα πεις – σιωπές αγαπημένες της σελήνης...

Πύργοσ

Υστέρνια Καρδιανή

παρ. Κολυµπήθρα

Εξώµβουργο

Αγάπη

παρ. Λιβαδά

Βώλακασ ΤΗΝΟΣ

Φαλατάδοσ

Τριπόταµοσ Στενή ∆ύο Χωριά Κτικάδοσ Τριαντάροσ Τήνοσ

Αυλές ονειρεμένες στα Δυο Χωριά

Κατηφορίζοντας στον γειτονικό όρμο, τα πλοία κινούνται αργόσυρτα με φόντο τα συριανά φώτα. Άλλα γυρέψαμε κι αλλού καταλήξαμε, μα στην Τήνο δεν υπάρχει λάθος δρόμος… Πόσα δεν προλάβαμε να κάνουμε και να δούμε: τον ναό του Ποσειδώνα στα Κιόνια, την έκθεση του Χαλεπά στο Πολυμέρειο, τη Μονή Ουρσουλινών, τα «Φυσαέρα», τον καφενέ του Κούμαρου, το Μουσείο Τσόκλη, την Παχιά Άμμο... Μια βραδιά στον θρυλικό Κάκτο, τον Αργοναύτη, τον Κουρσάρο… Το περπάτημα ως το Καβαλουρκό και το μαρμάρινο μονοπάτι στα Υστέρνια, που οι γλύπτες χαράζαν τους έρωτές τους… Η Τήνος είναι ανεξάντλητη. Παστελωτό φιλί κι αμυγδαλωτό πασπαλισμένο με μαρμαρόσκονη – τάμα στην Παναγιά για να μας φέρει πίσω. Ευχαριστούμε θερμά για τη φιλοξενία την Αντιδήμαρχο Τουρισμού Τήνου κ. Αναστασία Δεληγιάννη. Τήνος | 25

26 | ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ

Πάτρα

Καρνάβαλου και Καραγκιόζη γωνία

Άποψη του λιμανιού από στεριανό κατάστρωμα

Θυμάμαι ένα μελαχρινό κοριτσάκι να κατεβαίνει με δρασκελιές τη μαρμάρινη σκάλα του σπιτιού της για να βρεθεί ξανά και ξανά στην παιδική χαρά, εκεί στη μεγάλη πλατεία, στα Ψηλαλώνια, δυο λεπτά δρόμος. Γυναίκα πια, θα ανέβω πάλι στην ξύλινη κούνια. Με τα μάτια κλειστά θα αναπολήσω εικόνες που χαράχτηκαν στην παιδική μου ψυχή. Θα αναζητήσω μυρωδιές από ολάνθιστες αυλές και με το σιγανό λίκνισμά μου θα καλοδεχτώ στο πρόσωπό μου την πνοή όσων χάθηκαν για πάντα. Λίγο να γλυκάνω την καρδιά πριν σας παρουσιάσω τον δικό μου τόπο, την Πάτρα.

Αλεξία Τούλιου 28 | www.epathlo.gr

Νίκος Υφαντής

Καρναβαλικά δρώμενα έξω από το θέατρο Απόλλων

Θα φάμε... θα πιούμε... και νηστικοί θα κοιμηθούμε...

Μάθημα: Πατριδογνωσία Χτισμένη στους πρόποδες του Παναχαϊκού, βαπτισμένη από τον Αχαιό Πατρέα και καλοσχεδιασμένη ρυμοτομικά επί Καποδίστρια, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Μεσογείου. Κι ενώ όλοι θα υπολόγιζαν περισσότερο τα οικονομικά οφέλη του, η σπουδαιότητα κρύβεται αλλού. Πράγματι, οι εμπορικές συναλλαγές με τη Δύση οδήγησαν την πόλη σε ευμάρεια. Πόσο μάλλον όταν και η ίδια είχε ως έρεισμα το εμπόριο της σταφίδας, του άλλου «μαύρου χρυσού» που ενίσχυε ακόμη περισσότερο τον ρόλο του λιμανιού μέχρι το 1850, όταν πια η κρίση αποδε-

κάτισε τους τρανούς σταφιδέμπορους της περιοχής. Πέρα από το εμπόριο, η οικονομία βασίστηκε και στην τοπική παραγωγή, αφού για πολλά χρόνια λειτουργούσαν εργοστάσια απορροφώντας μάλιστα μεγάλο αριθμό ανθρώπινου δυναμικού, με πιο γνωστό την Πειραϊκή Πατραϊκή. Πύλη από και προς τη Δύση, δεν άργησε να γίνει λίκνο πολιτισμού. Πρώτη υποδεχόταν και αφομοίωνε ιδέες, ανθρώπους, νοοτροπίες, ρεύματα ακόμη και μόδες, πριν καλά καλά περάσουν στον υπόλοιπο ελλαδικό κόσμο. Η επαφή αυτή αναπόφευκτα οδήγησε και στην εξωστρέφεια των κατοίκων της. Να φανταστεί κανείς πως την είσοδο κάποιου πλοίου ακολουθούσε και μια μικρή γιορτή. Πάτρα | 29

Ξεδιπλώνοντας το μεγαλείο του, Ι. Ν. Αγίου Ανδρέα

Η σύγχρονη τέχνη στη σκιά της ρωμαϊκής κουλτούρας: ρωμαϊκό ωδείο

30 | www.epathlo.gr

Κρυφοκοιτάζει η Πατρινέλα τ’ άστρα του ουρανού: Κάστρο Πάτρας

Καρναβάλι Πάτρας: σκορπώντας χαρά και θέαμα

Εκεί, στο σύμβολό της, τον φάρο στο παλιό λιμάνι, η μπάντα έπαιζε τον ξένο εθνικό ύμνο ενώ ένας ναύτης ύψωνε τη σημαία της χώρας του. Στις μέρες μας το λιμάνι έχει μεταφερθεί στη νότια πλευρά της πόλης, όπου ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να απολαύσει τη βόλτα του σ’ ένα μεγάλο πάρκο αναψυχής. Η Πάτρα μπορεί να καυχιέται και για έναν ακόμη λόγο. Στα σπλάχνα της κυοφόρησε προσωπικότητες του πνεύματος, όπως τον Κωστή Παλαμά, το σπίτι του οποίου σώζεται στην οδό Κορίνθου. Μνεία πρέπει να γίνει και στον σπουδαίο καραγκιοζοπαίχτη Γιάνναρο, κατά κόσμο Γιάννη Μουρελάτο, που συνέβαλε στη μακρά παράδοση του θεάτρου σκιών στην πόλη. Πόλη του Καραγκιόζη… αλλά και τις αποκριάς – ίσως η πιο ιδανική περίοδος επίσκεψης στην Πάτρα, που υπόσχεται διαρκή διασκέδαση σε κάθε γωνιά της. Αξιοθέατα Αξιόλογες εμπειρίες επίσκεψης υπόσχονται το μυκηναϊκό νεκροταφείο στην περιοχή Βούντενη, το σύγχρονο αρχαιολογικό μουσείο με τον μεταλλικό του θόλο, την πισίνα και τα μοναδικά εκθέματα, αλλά και η χρυσαφένια πόρπη με τις μπλε ιριδίζουσες ακτινωτές ανταύγειες, που πλέον ενώνει τον χωμάτινο χιτώνα δύο κόσμων δίνοντας υπόσταση στη μεγαλόπνοη ιδέα του Χαρίλαου Τρικούπη: τη γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου. Το Ρίο από τη μία και τα Βραχνέικα από την άλλη, εκτός από ήρεμα νερά προσφέρουν διαμονή, καλό ψάρι και διασκέδαση. Για τους λάτρεις του καλού κρασιού, μια επίσκεψη στον ναό του είναι απαραίτητη. Η οινοποιία Αχάια Κλάους στην περιοχή Πετρωτό, αρκετά έξω από την Πάτρα, είναι ένας παραμυθένιος κήπος με πέτρινους πύργους, μυστικά περάσματα και αμπελώνες. Έλληνες και ξένοι βασιλείς, μα και άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών, την έχουν επισκεφθεί επανειλημμένα. Για τους βασιλιάδες μάλιστα υπάρχει και αναμνηστικό αυτοκρατορικό κελάρι με το όνομα Δανιηλίδα. Κάποτε ο πρώτος ιδιοκτήτης, ο Γουσταύος Κλάους, καθώς δεν μπορούσε να αντέξει τον πρόωρο χαμό της αρραβωνιαστικιάς του Δάφνης, αποφάσισε να πνιγεί στις μαύρες λίμνες των ματιών της. Μέσα από το έρεβος και το αίμα ανέσυρε τον πιο γλυκό βαθύχρωμο θησαυρό, φάρμακο επούλωσης των πληγών του, τη Μαυροδάφνη, ένα από τα πιο γνωστά κρασιά στον κόσμο. Μια πόλη σαν κι αυτή θέλω να τη διαβάσω σε επίπεδα. Στο πιο ψηλό έχει κουρνιάσει γλυκά το παρελθόν. Στο μεσαίο πραγματοποιείται ομαλά η μετάβαση από το χτες στο σήμερα, ενώ στο χαμηλότερο, το μέλλον ξέφρενα στριφογυρίζει μέχρι την αναπόφευκτη σύγκρουσή του με μοναχικό κάβο στην άκρη του λιμανιού. Μια γεύση απ’ τα παλιά Στην Άνω Πόλη, όπως λέγονται οι γειτονιές που απλώνονται σε μεγάλη ακτίνα γύρω από το κάστρο, δεσπόζει ο ένας και μοναδικός αυτοκράτορας, ο Παντοκράτορας, ο πρώτος καθεδρικός ναός της πόλης, αντίγραφο της Αγίας Σοφίας. Χτισμένος στα ερείπια ενός άλλου βασιλιά, του Ολυμπίου Διός, δεν ξεχνά να τον τιμάει έλκοντας κεραυνούς στις κορφές των τρούλων του. Θαρρείς πως του πάει μόνο η καταχνιά του χειμώνα, ειδικά όταν βρέχει, τότε που «στάζει χαλκό η φωνή του», όπως εύστοχα θα τραγουδήσει ο Νίκος Ξυδάκης. Ο χτύπος του ρολογιού θα σου δείξει τον δρόμο εκεί πίσω από το παλιό Δημοτικό Νοσοκομείο, έργο του Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν, για να βρεις το κάστρο να σκαρφαλώνει πάνω στον μικρό λοφίσκο του Παναχαϊκού, που καταλήγει στο δασύλλιο της πόλης. Μέσα στο κάστρο τμήματα αγαλμάτων, Πάτρα | 31

Στην πλατεία Αγίου Γεωργίου δόθηκε ο όρκος για την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Η παλιά σταφιδαποθήκη στο λιμάνι της Πάτρας

ένας ακρωτηριασμένος Ρωμαίος και μια άγνωστη κεφαλή γενειοφόρου άνδρα συνθέτουν το στοιχειό της Πάτρας. Για άλλους παίρνει τη μορφή της πανέμορφης Πατρινέλας, ιστορικού προσώπου, φύλακα αγγέλου των Πατρινών, που σεργιανάει τα βράδια δίχως άστρα και εκλιπαρεί φωνάζοντας «μη με αρπάξεις»... Ιστορίες και θρύλοι που οι κάτοικοι της γειτονιάς δεν θα διστάσουν να εξομολογηθούν αδιαφορώντας για το πέρασμα του χρόνου, του δικού τους αλλά και του δικού σου, γιατί γνωρίζουν πως αυτό το δημιούργημα, ο αφόρητος χρόνος, δεν υπάρχει. Ο κάματος της βόλτας θα βρει βάλσαμο στο τσίπουρο που σου προσφέρουν οι στοιχισμένες ταβέρνες μέχρι τις σκάλες της Αγίου Νικολάου. Η θέα από εκεί σε αποζημιώνει αφού ταξιδεύει τη ματιά σου πέρα στην υπόλοιπη Ελλάδα. 193 σκαλιά για να βρεθείς στην εκκλησιά του Αγίου Νικολάου, 193 σκαλοπάτια που τη νύχτα ντύνονται μπλε βελουδένια για να αγκαλιάσουν κάθε μοναχική ύπαρξη. Από την κάτω πλευρά, στην οδό Γερμανού υπάρχει η πλατεία Αγίου Γεωργίου, μέρος ιστορικής σημασίας αφού εκεί δόθηκε ο όρκος για την 32 | www.epathlo.gr

Οι σκάλες μας…

Καθρέφτισμα, φάρος Πάτρας

Ελληνική Επανάσταση του 1821. Δίπλα της ως συνέχεια του Ρωμαϊκού Σταδίου το Ρωμαϊκό Ωδείο, τμήματα της παλιάς ρωμαϊκής αγοράς. Παλαιότερο το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού διατηρεί ακόμη την αίγλη του και φιλοξενεί θεατρικές και μουσικές παραστάσεις διάσημων καλλιτεχνών. Τα ανακαινισμένα αρχοντικά-νεοκλασικά αναβιώνουν το κύρος των περασμένων. Ψηλοτάβανα τόσο όσο να χωράει η περηφάνια και ενίοτε ο υπέρμετρος εγωισμός μας, μαρμάρινες σκάλες, ακριβή διακόσμηση και εσωτερικές κρυφές αυλές. Αν τύχει και το μάτι σου διακρίνει πίσω από τις καγκελόπορτες, μιας και η αγριότητα των καιρών τα έχει αναγκάσει σε οχύρωση, αν τύχει λοιπόν και δεις κάποια αυλή, θα ακούσεις σίγουρα παιδικά ποδοβολητά πάνω στα μωσαϊκά και θα δεις φρέσκια λεμονάδα να χύνεται στα κρύσταλλα, κι αν όλα αυτά συνοδεύονται από το άρωμα της γαζίας, τότε σίγουρα θα σου ξυπνήσει μνήμες από ζεστά κυριακάτικα πρωινά. Γύρω τριγύρω υπάρχουν ακόμη οι παραδοσιακές ταβέρνες με τις πιστές γνώριμες φιγούρες που δεν προδίδουν ποτέ την παρέα των δρύινων βαρελιών.

Αχάια Κλάους, οι χρυσαφένιοι της πύργοι

Μια ιδιαίτερη ταβέρνα βρίσκεται σε μια άλλη συνοικία της Πάτρας στην Αγία Αικατερίνη, μια περιοχή που λειτουργεί περισσότερο ως αυτόνομο χωριό, αφού αγνοεί χρόνο, νόμους και κανόνες. Μέσα στην άναρχη δόμηση των λευκών χαμηλών σπιτιών κάπου κρυφά, μιας και πουθενά δεν υπάρχει ταμπέλα, βρίσκεται από το 1932 ο θρυλικός καφενές του Κόττα. Τη χρυσή δεκαετία του 1980, λιμουζίνες στριμώχνονταν μες στα στενά για μια βραδιά στου Κόττα. Τίποτα δεν τους σταματούσε. Αν τύχαινε κι έβρεχε, πριονίδι στρωνόταν για να χορέψουν

απλοί πολίτες ως σπουδαίες προσωπικότητες. Ένας αυθεντικός Τσαρούχης δώρο του ζωγράφου κοσμεί τον τοίχο για να θυμίζει σε όλους πόσο ευχαριστήθηκε το ζειμπέκικό του εκεί. Μια φωτογραφία του Μπρεσόν και συλλογές από σπάνιους δίσκους ρεμπέτικου ολοκληρώνουν τέλεια τη διακόσμηση. Από το χτες στο σήμερα Η μετάβαση στο ενδιάμεσο επίπεδο πραγματοποιείται μέσα από σκάλες. Πέτρινες, παλιές με σκαλοπάτια ρυτιδιασμένα. Κάθε ρυτίδα και μια ιστορία, μια σκέψη, μια αγάπη... Ίσως η πιο ρομαντική μεριά της πόλης να είναι οι σκάλες της Πατρέως. Καταφύγιο ερωτευμένων ζευγαριών, που σαν σουρουπώσει θα δώσουν κι αυτά αιώνιες υποσχέσεις υπό τον χαμηλό φωτισμό των στρογγυλών φαναριών. Από κάτω μια καμάρα που επιτρέπει τον πεζόδρομο της Ηφαίστου να απλωθεί απ’ άκρη σ’ άκρη. Σαν την περάσεις, θα νιώσεις ένα μικρό ρίγος. Κάποιοι τη θέλουν χωροχρονοπύλη και λένε πως αν είσαι διαυγής σε νου και Πάτρα | 33

Carte Postale

όπως τον

σε ψυχή κι ακούσεις τον λευκό ήχο του διαστήματος, τότε είσαι έτοιμος να περιπλανηθείς σε παράλληλο σύμπαν. Ποιος ξέρει άραγε. Η Ηφαίστου έχει κάτι απ’ τα παλιά και κάτι απ’ το σήμερα. Όταν ο καιρός δίνει σήμα για μπουνάτσα, πολύχρωμα τραπεζοκαθίσματα στήνονται στη σειρά και ευθύς ένα μωσαϊκό από φοιτητικά γελάκια, μυρωδιές ούζου και ήχους από πιρουνάκια ξετυλίγεται ως τις σκάλες Γεροκωστοπούλου. Είναι ευτυχία οι νέοι άνθρωποι σ’ έναν τόπο κι εμείς το ξέρουμε αυτό καλά. Κάποτε σε αυτήν τη μεριά υπήρχε και η παλιά αγορά της Πάτρας, το Μαρκάτο. Ακόμη όμως και σήμερα θα δεις να αντιστέκονται σθεναρά στην οικονομική και πολιτιστική κρίση παντοπωλεία εποχής, οινοποιεία, σιδεράδικα κ.ά.

Κωστή Παλαμά.

Το μέλλον στο παρόν

Στα σπλάχνα της κυοφόρησε προσωπικότητες του πνεύματος,

Κατηφορίζοντας θα βρεθούμε στο κέντρο της πόλης, στην πλατεία Γεωργίου. Αν και πλήθος κόσμου την διασχίζει καθημερινά, λίγοι γνωρίζουν πως πρόκειται για ένα ιδιαίτερο ενεργειακό πεδίο, το οποίο ενδυναμώνουν τα δύο περίτεχνα αντικριστά σιντριβάνια. Φύλακες ενός μοναδικού υδάτινου θησαυρού οι Γρύπες αφήνουν να ξεχυθεί ορμητικά απ’ το στόμα τους το εξαγνιστικό νερό. Στην κορυφή του ενός, ένας αυλοφόρος καλεί τις μούσες και η υδροχόος στην άλλη κορυφή προτρέπει τους ανθρώπους να ξεκουραστούν και να ωφεληθούν από την πηγή έμπνευσης. Μια ιεροτελεστία υπό τη θεϊκή σκιά του Απόλλωνα, του δημοτικού μας θεάτρου, έργο του Τσίλερ και μικρό αντίγραφο της Σκάλας του Μιλάνου. Όλη αυτή η μυσταγωγία δεν συνάδει καθόλου με την ενοχλητική βουή των αυτοκινήτων. Στα δέκα βήματα είμαστε στον πεζόδρομο της Ρήγα Φεραίου. Αν θέλεις να κρυφτείς από κάποιον συντοπίτη σου, τότε την αποφεύγεις. Πληθώρα καφέ έχουν πάρει τη θέση των εμπορικών, που ένα ένα αργοπεθαίνουν. Ολημερίς βολτάρουν πέρα δώθε για να ξεχαστούν με κουβεντούλα, με τη μελωδία πλανόδιων μουσικών, ίσως με κάποιο δρώμενο. Όμορφο μέρος γεμάτο ζωή κι αν τερματίσεις αριστερά, θα βρεθείς στον μεγαλοπρεπή ιερό ναό του Αγίου Ανδρέα. Τουρίστες έρχονται καθημερινά για να προσκυνήσουν ή να θαυμάσουν τη μεγαλύτερη εκκλησία των Βαλκανίων. Σιμά του ο μικρός ναός, πιο κατανυκτικός για μένα, γιατί η ευλάβεια δεν έχει ανάγκη μεγαλεία. Και πιο δίπλα, η ιερή υπόγεια πηγή, ο μαρτυρικός τόπος του αγίου. 34 | www.epathlo.gr

Ποια να διαλέξεις άραγε; Την πάνω ή την κάτω; Γέφυρα Χαρ. Τρικούπη

Το τρένο που περνάει μπροστά μου μου επιτρέπει τη διακεκομμένη μέσα απ’ τα παραθυράκια του θέα προς τη θάλασσα, μα σαν φύγει πια, ο νέος φάρος, φτιαγμένος από τη σάρκα του παλιού, ορθώνεται εμπρός για να μου δείξει τον δρόμο. Και πάντα ο σωστός δρόμος είναι η φυγή της θάλασσας ή έστω μια πολύτιμη συμβουλή από τους ψαράδες στην ανακαινισμένη ιχθυόσκαλα. Σίγουρα η πόλη έχει κι άλλες πολλές όμορφες γωνιές, που θα έπρεπε να αναφερθούν, κι ένα θαλάσσιο μέτωπο που εκτείνεται από την ακτή Δυμαίων έως την πλαζ. Ωστόσο, αυτή η βόλτα δεν θα άξιζε τόσο πολύ, αν δεν συνοδευόταν από ένα μοναδικό ηλιοβασίλεμα. Η ύπαρξη απέναντι των δύο παράξενων μορφολογικά βουνών της Αιτωλοακαρνανίας, της Βαράσοβας και της Παλιοβούνας, καθώς και το μικροκλίμα του Πατραϊκού κόλπου δημιουργούν αυτό το θέαμα. Από την άλλη, ένας ρομαντικός άνθρωπος δεν χρειάζεται εξηγήσεις και αιτίες για να παρακολουθήσει σιωπηλός έναν ακόμη εφήμερο θάνατο του ματωμένου ήλιου στα νερά του Πατραϊκού. Από τον φάρο και πίσω, ανεβαίνω τον πεζόδρομο με τις νεραντζιές, την Τριών Ναυάρχων. Βόλτα ήρεμη την ημέρα, όχι όμως και τα βράδια, όταν ο κόσμος μαζεύεται στα μαγαζάκια της,

Γενική άποψη της πόλης

που βρίσκονται εκατέρωθεν. Ανάμεσα σε όμορφα κτίρια καταλήγει στις δίδυμες σκάλες της. Αναμφίβολα ένας ψυχαναγκαστικός θα τα έβρισκε σκούρα στην επιλογή ανάβασης. Δίπλα τους τα ερμητικά κλεισμένα καταφύγια πολέμου προκαλούν μια απαγορευτική περιέργεια να τα εξερευνήσεις. Με το που ανεβαίνεις τις καμπυλωτές σκάλες, θα νιώσεις μικρούλης μπροστά στο επιβλητικό μέγαρο, οικία του Κωνσταντίνου Γκολφινόπουλου, τη γνωστή Αλάμπρα. Είμαστε πάλι στα Ψηλαλώνια, στην παλιά μου γειτονιά, στο πάνω επίπεδο, εκεί ακριβώς όπου άρχισα. Αν και ακόμη υπάρχουν οι «σηματοδότες» που μαρτυρούν την ταυτότητά της, όπως η Αλάμπρα, το ηλιακό ρολόι, το άγαλμα του Παλαιών Πατρών Γερμανού, το ανακαινισμένο σιντριβάνι, ακόμη και το δέσιμο περιμετρικά από τις καφετέριες, ο τόπος για μένα νέκρωσε, πέθανε, όπως οι πανύψηλοι φοίνικες από το φονικό σκαθάρι, που κάποτε έστεκαν ακοίμητοι φρουροί στη σκακιέρα της πλατείας να τη φυλάνε σαν μονάκριβη βασίλισσα τούτης της πόλης. Θυμάμαι έναν καφενέ που στην κεφαλή του εναλλασσόταν η κωμωδία με το δράμα, η φαντασία με τον έρωτα. Ένα παλιό θερινό σινεμά, η Ούφα, εκεί που πίστεψα για πρώτη φορά στον Superman, καθώς η λάμψη του απομακρυνόταν στον νυχτερινό ουρανό. Στον Σταυριανό, λοιπόν –τούτο το όνομα είχε αυτός ο καφενές– τη μέρα οι νέοι φιλοσοφούσαν για τη ζωή, έπαιζαν μπιλιάρδο και τάβλι κι εγώ έτρεχα τα μεσημέρια να φωνάξω τ’ αγόρια της οικογένειας. Τα βράδια άναβαν τα φώτα στην πλατεία και ο Στέφανος περιχαρής και πάντα γρήγορος, μετέφερε τον δίσκο με τα καλούδια της κυρα-Πανωραίας. Τώρα είναι κλειστό με μόνη εξαίρεση την εκμετάλλευσή του από μια τηλεοπτική σειρά που οι περισσότεροι γνωρίζουν. Αν έχεις γεννηθεί σε τούτο τον τόπο, ξέρεις τι σημαίνει να σιωπούν τέτοια μέρη… Πεθαίνει η ανεμελιά, φιμώνεται η αγνή χαρά στην υποκρισία της επιβαλλόμενης διασκέδασης. Ακόμη και ο παιδότοπος έχει αλλάξει, όπως και η διαπαιδαγώγηση, και είναι πια περιέργως προστατευτικά επικίνδυνος. Εκεί έφαγα τα μούτρα μου, έπαιξα γυαλένια με τους φίλους μου, είχα τα πρώτα μου μπουγέλα, τα πρώτα μου φλερτ. Κι αν, όπως λέν’, πατρίδα είναι τα παιδικά σου όνειρα, τότε δεν έχω πια... πατρίδα. Κρατώ την αλυσίδα της κούνιας πιο σφιχτά και με ορμή φτάνω στον ουρανό, όσο κι αν με βαραίνουν οι αλλαγές, θα παρηγορηθώ σαν θυμηθώ τους στίχους του τραγουδιού από εκείνη την τηλεοπτική σειρά που μου στέρησε πολλές φορές γλυκά τον ύπνο μου. Ναι, «στα ίδια μέρη θα ξαναβρεθούμε... ακόμη κι αν είναι στ’ όνειρά μας». Λόγω τιμής. Πάτρα | 35

Το φως που σβήνει

Οι τελευταίοι φαροφύλακες

Βαγγέλης Ρασσιάς

Ο άνθρωπος παλεύει με τα στοιχειά και τα νικάει. Καμία φορά νικιέται κιόλας. Είτε νικήσει όμως είτε νικηθεί, είναι αδιάφορο για τον φάρο, που πρέπει να ανάψει έτσι κι αλλιώς και να φωτίζει με τη δέσμη του όλη τη νύχτα...

Ο τίτλος του άρθρου είναι εμπνευσμένος από την ομώνυμη ταινία, με πρωταγωνιστή τον Αλέκο Αλεξανδράκη, τα γυρίσματα της οποίας πραγματοποιήθηκαν στον φάρο του Κάβο Πάπα, στο νοτιότερο άκρο της Ικαρίας. Το 2002, ο φάρος με φαροφύλακα τον Γιώργο Βατούγιο χαρακτηρίστηκε μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. 36 | ΑΦΙΕΡΩΜΑ

πάρχει ένας παράξενος μαγνητισμός σε αυτήν τη δέσμη φωτός με την αέναη κίνηση. Υπάρχει το πνεύμα και η υπέρβαση που θέλει τον φάρο σύμβολο του καλού. Υπάρχει ο φάρος της Αλεξάνδρειας. Το θαύμα. Υπάρχει ακόμα η αίσθηση της μοναχικότητας, η ακροτελεύτια δύναμη, η μάχη με το πέλαγος και η μάχη με το σκοτάδι. Υπάρχει, τέλος, και ένα μυθιστόρημα του Ιουλίου Βερν... Ο φάρος στην άκρη του κόσμου. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει μόνον ο φάρος που πάντα θα μας περιμένει να τον ανακαλύψουμε… Τέλη του 1985, υπηρετούσα στο Πολεμικό Ναυτικό. Πρότεινα στον διευθυντή μου του γραφείου Τύπου να πραγματοποιήσω ένα ρεπορτάζ για τους φάρους και τους εναπομείναντες φαροφύλακες, εφόσον σύντομα οι φάροι θα εξελίσσονταν σε αυτόματους ηλιακούς. Έτσι, ξεκίνησε μια φωτογραφική διαδρομή ανακάλυψης η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα με ανθρώπους και στοιχειά της φύσης, με θάλασσα και ουρανό, και με ένα φως μέσα στο πελαγίσιο σκοτάδι όμοιο σε γλυκύτητα και ζεστασιά με εκείνο της πανσελήνου. Τώρα πια οι περισσότεροι φαροφύλακες έχουν εκλείψει. Παραμένουν μόνον 60 από τους 250 που υπήρχαν κάποτε και επιτηρούν 58 πέτρινους φάρους, όπου και διαμένουν για σύντομα χρονικά διαστήματα, ταυτόχρονα με τη γενική επιτήρηση των 1.500 φάρων και φανών στα ελληνικά πελάγη. Είναι οι τελευταίοι μάρτυρες μιας εποχής που πέρασε για πάντα και την οποία σε λίγο θα ιστορούμε σαν παραμύθι. Σπέτσες Το «Παρίσι των φάρων» Φτάνοντας στον φάρο τον Σπετσών, θα γνωρίσουμε το «Παρίσι των φάρων», όπως θα πει ο κυρ Πετρος Τσαντάνης, ο οποίος δεν θα άλλαζε τη θέση του φαροφύλακα με μια θέση σε γραφείο. «Υπηρέτησα στην Παραπόλα επτά χρόνια, μετά Καντηλούσα, Ταίναρο, Ψαρά και τώρα Σπέτσες, αυτή είναι η ζωή μου τα τελευταία δέκα χρόνια. Είμαι είκοσι πέντε χρόνια στην υπηρεσία, το νησί είναι όμορφο, η οικογένειά μου είναι σχεδόν δίπλα μου και οι τρικυμίες του Αιγαίου

Το φως που σβήνει | 37

Κρύσταλλα Φρενέλ

Αργυρόνησος πολύ μακριά...» Όμως κάποτε στα νησιά που υπηρετούσε είχε κακό καιρό και μεγάλη απομόνωση. Και λοιπόν; Ο Πέτρος με κερνάει καφέ μέχρι να έρθει η ώρα που θα ανάψει ο φάρος. Μόλις αρχίζει ναι σουρουπώνει, ανεβαίνω μαζί του την περιστρεφόμενη σκάλα του φάρου. Η διαδικασία είναι απλή, μιας και πρόκειται για έναν υπεραπλουστευμένο ηλεκτρικό φάρο. Σε λίγο ο φάρος αρχίζει να περιστρέφεται, αργά και σταθερά. Ένα πλοίο περνάει από μακριά και οι ακτίνες του φάρου λούζουν τη θάλασσα... Νήσος Παραπόλα

Κατάκωλο

38 | www.epathlo.gr

«Και πώς και το νησί το ονόμασαν Παραπόλα, καπετάν Νικόλα;» τον ρώτησα καθήμενος στην κουπαστή του καϊκιού του προσπαθώντας να κρατηθώ από τα ρέλια. Είχε εφτάρι. Το καΐκι κυλούσε στα κύματα. Ο καπετάν Νικόλας μού απάντησε κρατώντας γερά τη λαγουδέρα του καϊκιού: «Να σου πω, Βαγγέλη, όταν ακόμα κάναμε τις συγκοινωνίες με πανιά, ζούσε εκεί ο πάππους μου, ο μπαρμπα-Γιαννάκης. Ο καπετάνιος, που έφευγε με το καΐκι του για τις Σπέτσες, του έλεγε “Μπαρμπα-Γιαννάκη, τι θες να σου φέρω απ’ έξω;” “Πάρε απ’ όλα”, του έλεγε ο πάππους μου, “πάρε απ’ όλα, αν θες να επιζήσεις σε αυτό το μέρος που δεν έχει τίποτα”», συμπληρώνει ο καπετάν Νικόλας. Καταμεσής του Αιγαίου, η Παραπόλα αρχίζει να φαίνεται σαν γκρίζα κουκκίδα στον ορίζοντα, που ανεβοκατέβαινε στο οπτικό μου πεδίο από τον έντονο κυματισμό. «Βαγγέλη, να κάνουμε γρήγορα όταν φτάσουμε να μη νυχτώσουμε στο πέλαγος

Γιώργος Βατούγιος, Κάβο Πάπας

Γιάννης Χαϊκάλης, Ταίναρο

με αυτόν τον καιρό». Παραπόλα. Έρημο νησί, είκοσι πέντε μίλια από της Σπέτσες και πέντε ώρες με το καΐκι. Κάτοικοί του δύο φαροφύλακες που αλλάζουν κάθε δεκαπέντε μέρες. Μοναδικό του κτίσμα ο πύργος του φάρου, που στέκει επιβλητικός στην κορφή του νησιού. Ο Ανέστης Μάστορας μαζί με τον σκύλο του με περιμένει στην υποτυπώδη προβλήτα του νησιού. Όταν μπήκα στον κλωβό του φάρου, περιτριγυρισμένος από τα κρύσταλλα Φρενέλ, που δίνουν τη λάμψη από τη φλόγα της ασετυλίνης, αισθάνθηκα ότι βρίσκομαι στα τέλη του 19ου αιώνα, τότε που η Γαλλική Εταιρεία φάρων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας άρχιζε να τους κτίζει.

Μαστορέματα στην Παραπόλα

Ταίναρο Πορεία στον ήλιο Στον Γερολιμένα, μετά από μεθοδικό ψάξιμο βρήκα τον Γιώργο Χαϊκάλη, εναπομείναντα φαροφύλακα και επιτηρητή του φάρου στο Ταίναρο. Ο φάρος είχε γίνει αυτόματος. Κάποια χιλιόμετρα μετά τη Βάθεια, ο δρόμος Το φως που σβήνει | 39

«Να ξέρεις ένα πράγμα, και η πολλή ρομάντζα και η πολλή ησυχία, τελικά, κάνουν κακό. Ο άνθρωπος

Φάρος στη νησίδα Περιστερές-Καπαρέλλι, ανάμεσα στην Κέρκυρα και την Αλβανία

δεν μπορεί να ζήσει μόνος του».

σταματάει. Από εκεί έπρεπε να κάνω μια διαδρομή τεσσάρων χιλιομέτρων παρέα με τον φαροφύλακα σε ένα κακοτράχαλο μονοπάτι για να φτάσω στον επιβλητικό φάρο του Ταίναρου. Ο φάρος είναι αυτόματος και λειτουργεί με ηλιακή ενέργεια. Μέσα στον φάρο, σκόρπια αντικείμενα μαρτυρούν τη ζωή των ανθρώπων που πέρασαν από εκεί. Τα παράθυρα είναι καρφωμένα γιατί η θάλασσα τον χειμώνα έφτανε μέχρι τον φάρο και σάρωνε τα πάντα στο διάβα της. «Μια φορά, πήρε δύο τεράστιες γλάστρες με βασιλικούς από το πίσω μέρος του φάρου», θα μου πει ο φαροφύλακας. Κατεβαίνω από τα βράχια για να φτάσω δίπλα στη θάλασσα, στο νοτιότερο σημείο της ηπειρωτικής Ελλάδας.

40 | www.epathlo.gr

Η γυναίκα του φαροφύλακα...

Σαπιέντζα Απέναντι από τη Μεθώνη, μέσα σε έξι μιλιά δρόμο, βρίσκεται η Σαπιέντζα, ένα μικρό κατάφυτο νησί. Μία ώρα απόσταση από τη στεριά και βρίσκεσαι τόσο μακριά από τον πολιτισμό. Ο φάρος χτίστηκε το 1891. «Είναι δύσκολος φάρος», θα πει ο Γιώργος Βλαχόπουλος, λες και μιλάει για κάποιο δύστροπο παιδί του. «Χθες βράδυ δεν κοιμήθηκα καθόλου, είχα πρόβλημα με τις φιάλες, η μία έχανε αέρα συνεχεία, κάθε τόσο ανέβαινα τα ενενήντα επτά σκαλιά για να δω τι συμβαίνει, μη σταματήσει το φανάρι. Μου λέει ότι του λείπει η οικογένειά του, που βρίσκεται στους Παξούς. Τα παιδιά πρέπει να πάνε σχολείο και αυτός θα είναι πάλι μακριά… Το απόγευμα, ανέβηκα μαζί του στον φάρο. «Ανάβουμε πρώτα το καμινέτο κάτω από τη λάμπα και το αφήνουμε δέκα λεπτά να ζεστάνει, μετά ανάβουμε τη λάμπα από αμίαντο, που γύρω της βρίσκονται τα τεράστια μεγεθυντικά κρύσταλλα Φρενέλ». Αυτά διαχέουν το φως συγκεντρωτικά. Η λάμπα αυτή συνδέεται με δύο μπουκάλες, μια αεροδόχο και μία πετρελαιοφόρο. «Είναι πολύ δύσκολο φανάρι, θέλει πολύ πετρέλαιο και είναι από τα μεγαλύτερα της Ελλάδας». Έπεσε η νύχτα. Η δέσμη του φάρου φωτίζει τη θάλασσα, ο Γιάννης στο παλιό ξύλινο γραφείο του ανάβει τη λάμπα του πετρελαίου για να γράψει στο ημερολόγιο του φάρου τα καθέκαστα της ημέρας. Μου μαγειρεύει αυγά και λουκάνικα και τρώμε μαζί. Αργά το βράδυ παίρνω το καΐκι για να γυρίσω πίσω στη Μεθώνη. Κατάκωλο Μια μουριά, ένα τραπέζι από κάτω, η αυλή ασβεστωμένη. Φάρος του Κατάκωλου, απομεσήμερο του Σεπτέμβρη. Ο Δημήτρης Τσουκαλάς μαζί με τον Κώστα Θεοδόση με υποδέχονται με τις στολές του Πολεμικού Ναυτικού. Ο Δημήτρης Τσουκαλάς έχει βαθμό σημαιοφόρου και είναι είκοσι εννέα χρόνια στην υπηρεσία, από τους πρώτους. «Ίσως να μην είναι κανένας αρχαιότερος», λέει. «Τώρα πια η σχολή έκλεισε. Είμαστε οι τελευταίοι. Σιγά σιγά όλοι οι φάροι θα γίνουν αυτόματοι και εμείς θα εκλείψουμε…» Κάπου είκοσι εννέα χρόνια, από τη μία άκρη της Ελλάδας στην άλλη, δεν είναι λίγα. Ο φάρος στο Κατάκωλο

Ο φάρος του Κάβο Πάπα στην Ικαρία

Γιώργος Βλαχόπουλος, Σιαπέντζα

Πέτρος Τσιτσάνης, Σπέτσες

Μύλος Αρκαδίας

λειτουργεί με ρεύμα εδώ και δέκα χρόνια περίπου. Πριν λειτουργούσε με πετρέλαιο και τώρα όταν σταματήσει το ρεύμα, μπαίνει σε λειτουργία το παλιό σύστημα. Ο Κώστας Θεοδόσης μού μιλάει για τη δική του ιστορία, που του σημάδεψε τη ζωή. «Ήταν παραμονές Πρωτοχρονιάς, 29 Δεκέμβρη του 1976. Υπηρετούσα στα Στροφάδια, φάρος υπεραπόκεντρος, 35 μιλιά νότια της Ζακύνθου. Μαζί με τον συνάδελφο είχαμε "εξόδου" και είπαμε να πάμε στις οικογένειές μας να κάνουμε Χριστούγεννα. Από το πρωί μαινόταν η καταιγίδα. Παρ’ όλα αυτά, τολμήσαμε να μπούμε σε ένα καΐκι που είχε έρθει για δουλειές στο νησί. Το καΐκι δεν μπορούσε να πλευρίσει από τον αέρα. Το φτάσαμε με βάρκα. Κοίταξα πίσω μου για να δω τους άλλους που έρχονταν με τη βάρκα. Τους είχε πετάξει ένα κύμα έξω στη στεριά... Κατά τις έντεκα το βράδυ, ξέσπασε καταιγίδα 9-10 μποφόρ. Ήταν αδύνατο να κυβερνήσουμε το καΐκι και ο καπετάνιος ήταν άπειρος, για να μην πω ότι δεν ήξερε καθόλου από θάλασσα. Σε λίγο, ένα πελώριο κύμα άρπαξε το τιμόνι και μείναμε ακυβέρνητοι. Ο άλλος συνάδελφος, ο Κυριάκος Πυραμάλης, που ήταν κάποτε ναυτικός και ήξερε κάτι, πάλευε συνέχεια. Μέχρι που χτυπήθηκε από ένα ξύλο κι έμεινε αναίσθητος για μιάμιση ώρα. Δέκα μίλια μόλις από τις ακτές της Ζακύνθου και να φτιάχνουμε μαδέρια για κουπιά, μήπως και κουμαντάρουμε το καΐκι. Τίποτα... τα έκοβε η θάλασσα, τα κατάπινε. Από στιγμή σε στιγμή κινδυνεύαμε να καταπιεί κι εμάς. Ο καπετάνιος είχε γύρω στις 100 οργιές σχοινί. Είπαμε να ρίξουμε κάβο, αλλά πού 42 | www.epathlo.gr

Γιάννης Παπαδιώτης, Αργυρόνησος

να πιάσει σε τέτοια βάθη. Το βαθύτερο έδειχνε 400 οργιές, λένε όμως ότι εκεί το βάθος είναι πάνω από 1.000 οργιές. Ρίχναμε και κάτι βεγγαλικά, μήπως μας βλέπανε στη Ζάκυνθο, γιατί ο αέρας μάς πήγαινε κατευθείαν στη Σικελία. Η ώρα προχωρούσε και πού να μας ακούσουν από τον φάρο στο Κερί με τον αέρα που λυσσομανούσε και το ανεμοβρόχι. Αποτέλεσμα ήταν κατά τη μιάμιση, όταν πια είχαμε και το τελευταίο μας βεγγαλικό, να μας αντιληφθεί ένας Ούγγρος με ένα καράβι 20.000 τόνων και να έρθει κοντά μας. Έκανε προσπάθεια να μας πλησιάσει, αδύνατον. Τρεις φορείς πλησίασε, και τις τρεις η θάλασσα του αγρίευε. Μας πέταξε ένα σκοινί, “βιλάι” το λένε οι ναυτικοί. Κάθε φορά που απομακρυνόταν, νομίζαμε ότι πάει, μας εγκατέλειψε. Δεν το έκανε, όμως. Τελικά, κατάφερε να μας δέσει κι έβαλε άνθρωπο πίσω με προβολέα να μας παρακολουθεί. Ύστερα από πέντε ώρες φτάσαμε στο Κατάκωλο». «Πώς περνάνε οι μέρες ενός φαροφύλακα;» τον ρωτάω. «Να ξέρεις ένα

πράγμα: και η πολλή ρομάντζα και η πολλή ησυχία, τελικά, κάνουν κακό. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει μόνος του. Περνάνε πολλοί άνθρωποι από εδώ και λένε: “Τι ωραία που είστε εδώ! Είναι θαυμάσια! Θα μπορούσα να ζήσω για πάντα σ’ αυτό το μέρος. Θα μπορούσα να ζήσω για πάντα εδώ. Θα διάβαζα βιβλία, θα ηρεμούσα…” Τους απαντώ πως όταν μείνουν πάνω από μία εβδομάδα και φύγει ό πρώτος ενθουσιασμός, θα ξεχάσουν κι αυτά που ήξεραν! Η μοναξιά είναι άγριο πράγμα, αγριεύει τον άνθρωπο. Τον σπάει. Άλλοι συνάδελφοι μπορεί να βολοδέρνουν στη θάλασσα, μέσα σε κακουχίες. Ζουν όμως. Έχουν κόσμο να βλέπουν. Ενώ εμείς…» «Αν ξαναγύριζα πίσω στη ζωή, πάλι το ίδιο επάγγελμα θα διάλεγα. Μόνο που τότε θα έπαιρνα μαζί μου μια κάμερα, για να καταγράφω... Γιατί αυτά τα 27 χρόνια που είμαι στους φάρους, έχω δει πολλά... ναυάγια, πλοία να καίγονται, πέτρες πελώριες να σηκώνονται από τον αέρα, τη φύση ν’ αγριεύεται και να σε πιάνει τρόμος. Ζώα να τα αρπάζει ο άνεμος... Στον Αστακό κάηκε ένα πλοίο μπροστά στα μάτια μου. Από τότε κοιτάζω πάντα προσεκτικά το πέλαγος. Μη δω κανένα ναυάγιο, μήπως κάποιος χρειαστεί βοήθεια...» Στροφάδια Η πλώρη του καϊκιού χτυπούσε πάνω στα βράχια. Αδύνατον να πλευρίσουμε... Ήταν το καλωσόρισμα στα Στροφάδια, το ερημονήσι του Ιονίου. Κάπου 35 μίλια νότια της Ζακύνθου και 5 ώρες με το καΐκι. Οι φαροφύλακες Γιώργος Σπίνος και Γιάννης Θεοδόσης με περίμεναν στην αφιλόξενη ακτή με ένα τρακτέρ! Ανέβηκα στο φτερό της ρόδας και το ταξίδι στο επίπεδο και καταπράσινο νησί ξεκίνησε... Στον φάρο συνάντησα τους τεχνικούς του Πολεμικού Ναυτικού της υπηρεσίας των φάρων, που μετέτρεπαν τον φάρο από πετρέλαιο σε ηλιακό... Τα παιδιά μόλις είχαν τελειώσει τη δουλειά και περίμεναν την ψαρόσουπα του Γιώργου για μεσημεριανό.

«Αν ξαναγύριζα πίσω στη ζωή, πάλι το ίδιο επάγγελμα θα διάλεγα. Μόνο που τότε θα έπαιρνα μαζί μου μια κάμερα, για να καταγράφω...» Το φως που σβήνει | 43

Γιάννης Ανεστόπουλος, Αρκίτσα

Ο Γιώργος Σπίνος αρχίζει να μου μιλάει, χρόνια φαροφύλακας... «Η γυναίκα μου γέννησε τέσσερα παιδιά. Και στα τέσσερα που γεννήθηκαν εγώ έλειπα. Ένα από τα παιδιά μου έγινε τριών χρόνων και δεν με γνώριζε... Όταν με έβλεπε, στην αρχή με φοβόταν! Παλιά δεν είχαμε “εξόδου”. Ήταν στην ευχέρεια του προϊσταμένου να σε “ελεήσει” με δυο μέρες άδεια για να πας να δεις την οικογένειά σου. Α, παλιά δεν υπήρχε δικαιοσύνη... αλλά, θα μου πεις, τώρα είναι καλύτερα;» Τον ρώτησα τι σκέφτεται τώρα που ο φάρος γίνεται ηλιακός... «Δεν ξέρω για τους νεότερους, αλλά εγώ σου λέω, που έχω 26 χρόνια στους φάρους, ότι από προχτές το βράδυ που οι τεχνικοί τον έκαναν αυτόματο και σταμάτησε να δουλεύει με το πετρέλαιο, να... συγκινήθηκα. Δάκρυσα, σου λέω...» Φεύγω. Είναι αργά. με συνοδεύει το τραγούδι του φαροφύλακα…

Την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας και μέχρι τον Καποδίστρια, δεν υπήρχε στα ελληνικά παράλια και τα νησιά κανένας φάρος. Η σύγχρονη κατασκευή των φάρων στον ελεύθερο και μη ελληνικό χώρο αρχίζει τον 19ο αιώνα από γαλλική εταιρεία. Το γαλλικό ναυτικό και όχι μόνον αναγκαζόταν να μισθώνει Έλληνες πλοηγούς, κυρίως από τη Μήλο, για να μην κινδυνεύει ο πλους. Ο πρώτος πυρσός που λειτούργησε στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος ήταν στην Αίγινα το 1827, και ο πρώτος πυρσός που ονομάστηκε Φάρος –κτίσμα του 1847–τοποθετήθηκε επί της νησίδας Γαϊδουρονήσι, έμπροσθεν του λιμένος της Σύρου. Με ύψος 29,5 μέτρα, παραμένει μέχρι σήμερα ο ψηλότερος φάρος μας. Ο Βαγγέλης Κυνηγαλάκης από τα Αντικύθηρα ήταν ο τελευταίος φαροφύλακας των ελληνικών θαλασσών. Το 1983 άναψε για τελευταία φορά με πετρέλαιο τον φάρο στο ακρωτήριο Μαλέα, πριν αυτός αυτοματοποιηθεί.

Η θέα του φαραγγιού από το μονοπάτι

46 | ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ www.epathlo.gr

Φαράγγι Βυρού

Από τα Τσέρια στην Καρδαμύλη

«Ο βράχος κυλά ακόμη. Αφήνω λοιπόν τον Σίσυφο στους πρόποδες του βουνού. Πάντα ξαναβρίσκει κανείς το φορτίο του […] Αυτό το σύμπαν το αδέσποτο στο εξής δεν του φαίνεται ούτε άκαρπο ούτε μάταιο. Ο κάθε κόκκος της πέτρας, η κάθε λάμψη αυτού του γεμάτου νύχτα βουνού πλάθει, μονάχα γι’ αυτόν, τη μορφή ενός κόσμου. Ακόμα κι ο ίδιος ο αγώνας προς την κορυφή φτάνει για να γεμίσει την ανθρώπινη καρδιά». Albert Camus, Ο Μύθος του Σίσυφου.

Δημήτρης & Μιχάλης Λιατσόπουλος

Σημ.: Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Σίσυφος, βασιλιάς της αρχαίας Εφύρας, καταδικάστηκε στην αιώνια τιμωρία του να κουβαλάει έναν βράχο στην πλαγιά ενός βουνού, ώσπου να τον φέρει στην κορυφή. Από εκεί, ο βράχος ξανακυλά πίσω και ο Σίσυφος είναι υποχρεωμένος να επαναλαμβάνει την ίδια κίνηση επ’ αόριστον.

Αρχέτυπο στη συλλογική μας μνήμη, η καθηλωτική θέα που προσφέρει η αφετηρία του μονοπατιού

Μονή Σωτήρος

στα 800 μ. υψόμετρο

Τσέρια

εκινώντας αργά τη νύχτα το ταξίδι μας με προορισμό το φαράγγι του Βυρού, στην καρδιά της μεσσηνιακής Μάνης, δεν ήξερα τι να περιμένω. Σ’ αυτό είχε συντελέσει η επιμονή μου να αποφεύγω πάντοτε, όσο μπορώ, να μαθαίνω πράγματα ή να βλέπω φωτογραφίες a priori από τους τόπους που πρόκειται να επισκεφθώ, πιστεύοντας ότι έτσι διατηρείται κάτι από τη μαγεία της πρωτογενούς εξερεύνησης. Το μόνο που είχα φροντίσει ήταν να ενημερωθώ για ένα δύο τοπογραφικά και ιστορικά στοιχεία, τα οποία επαναλάμβανα σαν καλός μαθητής κατά τη διάρκεια του ταξιδιού: Ξεκινώντας, στα 1.400 μέτρα υψόμετρο από τη δυτική πλευρά του Ταΰγετου, το φαράγγι ξεδιπλώνεται σε ένα απρόβλεπτο μοτίβο 19 χιλιομέτρων. Στην αρχαιότητα, κατά μήκος 48 | www.epathlo.gr

του διερχόταν η Βασιλική Οδός, η οποία ένωνε τη Σπάρτη με το λιμάνι της Καρδαμύλης. Σύμφωνα με τη μυθολογία, αυτήν την οδό διέσχισε κάποτε ο Πύρρος για να φθάσει στη Σπάρτη και να παντρευτεί την Ερμιόνη, κόρη του Μενέλαου και της Ωραίας Ελένης. Απ’ το μπαλκόνι της Μάνης Φτάνοντας στα Τσέρια, δικαίως γνωστό ως το μπαλκόνι της Μάνης, έχει αρχίσει να χαράζει και στο πρώτο φως της ανατολής ξεπροβάλλει πανηγυρικά το μυτερό καμπαναριό. Όλα τριγύρω έχουν αποκτήσει μια χροιά του πρωινού – μέχρι και οι γάτες του χωριού έχουν κάτι το χουζούρικο στην όψη τους. Η πολυτέλεια όμως της ραστώνης στην οποία έχουμε ήδη παραδοθεί αναβάλλει για άλλη φορά τη θέαση των πανέμορφων πέτρινων σπιτιών με τους λαξευτούς γωνιόλιθους. Σπίτια σχεδόν ομοιόμορφα, χτισμένα από μαστόρους μιας άλλης εποχής, βαθιά ριζωμένα στα σκληρά εδάφη τούτου του αυταρχικού τόπου. Αποχαυνωμένοι από την ομορφιά που μας περιτριγυρίζει, το μόνο που επιτρέπουμε στους εαυτούς μας είναι να αφεθούμε για λίγα λεπτά στην πλατεία και να θαυμάσουμε τον επιβλητικό ναό του Ευαγγελισμού. Τα λίγα τεμπέλικα σύννεφα κρύβουν τον ήλιο κι εξομαλύνουν τις έντονες αντιθέσεις του φωτός διευκολύνοντας τη φωτογράφηση. Η διάρκειας 4,5 ωρών διαδρομή που θα ακολουθήσουμε έχει ως σημείο εκκίνησης το μονοπάτι που ξεκινά από το χωριό για να συναντήσει το

θρυλικό φαράγγι στην απόληξή του ως την Καρδαμύλη. Για να το διασχίσει κανείς ολόκληρο, θα πρέπει να ξεκινήσει από τον Άγιο Παντελεήμονα, να περάσει το δάσος της Βασιλικής και έπειτα, ακολουθώντας τη δική μας πορεία, να φθάσει ως το τέλος του. Περίπου 11 ώρες πεζοπορίας απαιτούνται συνολικά καθιστώντας το ένα από τα μεγαλύτερα φαράγγια στην Ελλάδα. Ωστόσο, η πλήρης κατάβαση ενέχει αρκετά μεγάλο βαθμό δυσκολίας, αφού το πρώτο κομμάτι είναι δύσβατο σε πολλά σημεία, γι’ αυτό και συνιστάται η συνοδεία ενός έμπειρου οδηγού. Αφήνουμε το αυτοκίνητο στη μικρή πλατεία του χωριού, παίρνουμε μαζί μας τα πλέον απαραίτητα και με αποφασιστικότητα ξεκινάμε την κατάβαση του μονοπατιού. Το νερό είναι απαραίτητο μιας και, όπως ενημερωνόμαστε, δεν θα συναντήσουμε κάποια πηγή με τρεχούμενο νερό, παρά μόνο προς το τέλος του φαραγγιού. Σημείο εκκίνησης μια μικρή ταμπέλα που σε πράσινο φόντο απεικονίζει τον χαρακτηριστικό πεζοπόρο με το σακίδιο στην πλάτη και το μπαστούνι ανά χείρας. Αρχέτυπο στη συλλογική μας μνήμη η καθηλωτική θέα την οποία προσφέρει η αφετηρία του μονοπατιού στα 800 μ. υψόμετρο.

Φαράγγι Βυρού

Λιούτι Το μονοπάτι, το οποίο οι ντόπιοι αποκαλούν Λιούτι, αν και σχετικά βατό, κάποιες φορές γίνεται δύσκολο κι απότομα κατηφορικό. Απαραίτητη προϋπόθεση λοιπόν η σωματική –αλλά και πνευματική– ετοιμότητα. Ύστερα από μια κατηφορική πορεία στο καλλιτεχνικής αρτιότητας καλντερίμι, και με αρκετές στάσεις ενδιάμεσα για να θαυμάσουμε το φαράγγι που ξετυλίγεται στο βάθος κόβοντάς μας την ανάσα, φθάνουμε κάποια στιγμή στη βάση του φαραγγιού. Σκέφτομαι ότι κάποτε από εδώ περνούσαν τα νερά που πήγαζαν από τις παρυφές του Ταϋγέτου και των όμορων σε αυτό βουνών, δημιουργώντας αυτή τη βαθιά χαρακιά στον φλοιό της γης. Τεράστιοι πανάρχαιοι βράχοι, θαρρείς παρατημένοι εκεί από δεκάδες Σίσυφους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το καθήκον τους στη μέση, έρχονται σε αντιδιαστολή με τα μυριάδες μικρά βότσαλα, σμιλεμένα από την πολύχρονη διέλευση του νερού. Τα βήματά μας Φαράγγι Βυρού | 49

Η βλάστηση στο τελευταίο κομμάτι του φαραγγιού οργιάζει...

επιβάλλεται να είναι προσεκτικά και τα πατήματα στέρεα. Από το σημείο αυτό αρκεί να φωνάξεις μία φορά δυνατά για να ακούσεις τον αντίλαλό σου 5-6 φορές, ώσπου να σβήσει στο βάθος του φαραγγιού. Σύμμαχος στην προσπάθειά μας τα μικρά κυανόλευκα παραλληλόγραμμα σημάδια: τοποθετημένα σε σταθερούς βράχους και ογκόλιθους. Τα σημάδια αυτά, σαν ένα είδος GPS, διευκολύνουν το έργο μας κατευθύνοντάς μας στη σωστή πορεία. Δεν μπορείς παρά να νιώσεις ευγνωμοσύνη προς αυτούς που με πολύ μεράκι επιτέλεσαν αυτό το έργο. Παρακαταθήκη προηγούμενων πεζοπόρων και οι στοίβες από πέτρες, που είναι περίτεχνα τοποθετημένες η μία επάνω στην άλλη λειτουργώντας σαν πυξίδες! Εντύπωση μας προκαλούν τα παλιά πέτρινα απομεινάρια που μας δείχνουν ότι εδώ κάποτε λειτουργούσαν νερόμυλοι. Θαυμάζουμε την υπομονή και την αποφασιστικότητα των σκληροτράχηλων προγόνων μας που σε αυτούς τους αφιλόξενους τόπους έρχονταν να αλέσουν το σιτάρι και να μεταφέρουν το αλεύρι με τα πενιχρά μέσα που διέθεταν. Ολοένα και πιο κατηφορική η διαδρομή, ενώ εκατέρωθεν υψώνονται πελώριοι βράχοι, που στο βάθος τους φιλοξενούν πλήθος σπήλαια. Κάποια από αυτά έχουν σφραγιστεί από τα μεσαιωνικά χρόνια με τη χρήση μεγάλων ογκόλιθων. Μικρά ανοίγματα που διακρίνονται αποκαλύπτουν ότι χρησιμοποιούνταν ως παρατηρητήρια. Γνωστά και ως βίγλες, προσέφεραν καταφύγιο στους καταδιωκόμενους ανά τους αιώνες, ενώ προστάτευαν τους γύρω κατοίκους από τους εκάστοτε επιδρομείς. Η Μονή του Σωτήρος Με αργό βηματισμό, συνεπαρμένοι από το δέος που το ίδιο το τοπίο επιτάσσει, συναντάμε μια ταμπέλα που μας ενημερώνει ότι τα φαρδιά τσιμεντένια σκαλιά στα δεξιά οδηγούν στη Μονή του Σωτήρος. Αποφασίζουμε να λοξοδρομήσουμε για λίγο και να ανέβουμε τα λιγοστά σκαλιά που οδηγούν σε μια σιδερένια καγκελόπορτα. Εισερχόμενοι, αντικρίζουμε το μικρό μοναστήρι με τα λίγα κελιά, την κεντρική εκκλησία, τον μεγάλο προαύλιο χώρο που σκιάζεται από τρία πανύψηλα δέντρα

50 | www.epathlo.gr

Πέτρες τοποθετημένες απο προηγούμενους πεζοπόρους

Η εκκλησιά της Μονής και κυκλώνεται από λίγα τσιμεντένια καθίσματα. Όπως μας ενημερώνει η επιγραφή έξω από το εκκλησάκι, η μονή, σύμφωνα με την παράδοση, κτίστηκε τον 14ο αιώνα και η ανακαίνισή της πραγματοποιήθηκε το 1807. Τη φαντάζομαι στα χρόνια της ακμής της, να σφύζει από ζωή και στον νου μου έρχονται ταπεινοί προσκυνητές, με ζωγραφισμένη στα ευλαβικά τους πρόσωπα την ελπίδα. Μια υπερβατική γαλήνη μάς συνεπαίρνει. Η ξεκούραση σε τέτοιους τόπους έχει άλλη βαρύτητα…

Παραδοσιακό σπίτι στα Τσέρια

Τα σκαλοπάτια για τη Μονή Φαράγγι Βυρού | 51

Η οργιαστική βλάστηση στο τελευταίο κομμάτι του φαραγγιού

Το τελευταίο κομμάτι Αφήνουμε τον ιερό χώρο και επιστρέφουμε στη διαδρομή μας στο φαράγγι. Μες στην απόλυτη ησυχία που προσφέρει η φύση ακούμε ξαφνικά ανθρώπινες φωνές. Μια παρέα τριών ατόμων ξεπροβάλλει στα αριστερά μας από έναν χωμάτινο δρόμο. Η συντροφικότητα στην ερημιά είναι θείο δώρο και πάντα ευπρόσδεκτη. Οι τρεις Λονδρέζοι φυσιολάτρες, συνοδοιπόροι πλέον, μας συνοδεύουν στο τελευταίο κομμάτι της διαδρομής και η κατάβαση γίνεται ακόμη πιο ευχάριστη. Από εδώ και πέρα, τα περάσματα σε ορισμένα σημεία άλλοτε στενεύουν και άλλοτε ανοίγουν. Η βλάστηση σε αυτό το τελευταίο κομμάτι της διαδρομής οργιάζει: πλήθος από μαυρόπευκα, κέδροι και κυπαρίσσια μας περιβάλλουν από παντού. Κοιτάζοντας προς τα επάνω, νιώθεις δέος εμπρός στην επιβλητικότητα του φαραγγιού κι αντιλαμβάνεσαι τη μικρότητά σου μπροστά στο μεγαλείο της φύσης. Παρασυρμένοι από την κουβέντα και με τα πρώτα σημάδια κούρασης να κάνουν την εμφάνισή τους, παρατηρούμε από μακριά τις πρώτες στέγες και το γραφικό γεφυράκι της Καρδαμύλης. Το ταξίδι φτάνει στο τέλος. Πίνοντας τον καφέ μας στη γραφική κωμόπολη, αναρωτιόμαστε τι είναι προτιμότερο: η άγρια ομορφιά της φύσης ή ένας καφές με θέα τη θάλασσα και τα πέτρινα αρχοντόσπιτα; Συμφωνούμε και οι δύο ότι η ζωή από μόνη της είναι θείο δώρο και η ομορφιά κρύβεται παντού περιμένοντας να αποκαλυφθεί σε εκείνους που υπομονετικά την αναζητούν. 52 | www.epathlo.gr

Οι Άγγλοι συνοδοιπόροι

Art of Motion

Freerunning στη Σαντορίνη

Κώστας Ταρναβάς Samo Vidic, Predrag Vuckovic

Σπάνια διοργανωτές, αθλητές και θεατές εκμεταλλεύονται ιδανικά το φυσικό περιβάλλον ενός τόπου. Όλοι μαζί γίνονται ένα με το γαλάζιο της θάλασσας, το μπλε του ουρανού και το λευκό των σπιτιών της Σαντορίνης.

ς παιδιά όλοι έχουμε παίξει στις γειτονιές. Σε κάποια ξεχασμένη αλάνα εκτονωνόμασταν με τα κλασικά: ποδόσφαιρο και μετά κυνηγητό και κρυφτό. Δυστυχώς οι γειτονιές δεν προσφέρονται πλέον για παιχνίδι λόγω τσιμεντοποίησης, και αναπόφευκτα το σκηνικό έχει αλλάξει. Όπου υπάρχει πάρκο, με παγκάκι, κάγκελο και πεζούλι, αποτελεί φυσική πίστα για όλους αυτούς που εκμεταλλεύονται τις φυσικές δυνατότητες του ανθρώπινου σώματος για να μετακινηθούν από το ένα σημείο στο άλλο με ταχύτητα. Το parkour ή «τέχνη της φυγής» εξελίχθηκε σε freerunning, μια έμπνευση του Sébastien Foucan, κατά τα λεγόμενα του οποίου αποτελεί μια φυσική κίνηση και «είναι βαθιά επηρεασμένο από τις πολεμικές τέχνες, καθώς η φιλοσοφία που κρύβει ορίζει τη σύνδεση του σώματος με το πνεύμα και το περιβάλλον, και μπορεί να συγκριθεί με την κίνηση των ζώων ή τη ρευστή κίνηση του νερού». Το Art of Motion προσγειώθηκε τον περασμένο Οκτώβριο για πέμπτη συνεχόμενη χρονιά στην έδρα του. Ωστόσο, από την Καλντέρα, όπου εδραιώθηκε ως κορυφαίος freerunning θεσμός, μεταφέρθηκε πέρσι για πρώτη φορά στην Οία, δοκιμάζοντας νέες προκλήσεις σε μια διαφορετική φυσική πίστα. Εκεί βρέθηκαν και εκατοντάδες θεατές, «κρεμασμένοι» σε ταράτσες και σκάλες για να απολαύσουν τρικ που κόβουν την ανάσα. Μη νομίζετε πως όλοι αυτοί είναι λάτρεις του freerunning, αλλά να είστε βέβαιοι πως κανείς δεν μπορεί να αντισταθεί στην έλξη της αρμονίας που δημιουργούν οι κινήσεις των αθλητών και το φυσικό κάλλος. Όλοι μένουν με το στόμα ανοιχτό όταν βλέπουν κορμιά από λάστιχο να αυτοσχεδιάζουν κάνοντας απίθανα πράγματα στον αέρα και στο έδαφος. Δεν χρειάζεται να ρωτήσεις. Αυτό το μέρος είναι η καλύτερη φυσική πίστα στον κόσμο. Η προβολή για το νησί είναι απίστευτη, αφού ο αγώνας μεταδίδεται απευθείας μέσω διαδικτύου σε ολόκληρο τον κόσμο. 54 | ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Σαμοθράκη | 55

Μια μεγάλη οικογένεια Για πολλούς το Art of Motion θεωρείται μόνον ένας παγκόσμιος διαγωνισμός σε ένα πανέμορφο σκηνικό, όπως είναι η Σαντορίνη. Για τους πρωταγωνιστές, όμως, τους ίδιους τους αθλητές, αυτό το ετήσιο ραντεβού στο δημοφιλές κυκλαδίτικο νησί είναι κάτι παραπάνω. Είναι η επανένωση μιας μεγάλης οικογένειας, αυτής της παγκόσμιας σκηνής freerunning. Αθλητές από κάθε σημείο του πλανήτη καταλαμβάνουν κάθε φθινόπωρο τις λευκές στέγες και τα γραφικά σοκάκια του νησιού σαν να μην πέρασε μια μέρα από την τελευταία τους συνάντηση. Ο ένας στηρίζει τον άλλο, χαίρεται με τη χαρά του και στεναχωριέται με την αποτυχία του, αποδεικνύοντας ότι το freerunning είναι μια φιλοσοφία ζωής, την οποία ο ανταγωνισμός δεν μπορεί να ακυρώσει παρά μόνο να ενισχύσει. «Δεν θέλω ο άλλος να πέσει για να κερδίσω εγώ, θέλω να κερδίσω χωρίς να χρειαστεί να πέσει», εξηγεί η Lucy Romberg, η κορυφαία γυναίκα freerunner στον κόσμο. Ο freerunner ξέρει καλά πως όποια δυσκολία και αν συναντήσει, πάντα θα βρεθεί κάποιος μέσα από τη σκηνή, που θα βοηθήσει όπως μπορεί, όπως συμβαίνει στις δεμένες οικογένειες και τις δυνατές φιλίες. Ακόμα και όταν στο φινάλε κάθε αγώνα υπάρχει η αντίθεση των συναισθημάτων, η χαρά του βάθρου εναντίον της πίκρας και της απογοήτευσης μιας μέτριας απόδοσης, μετά από λίγο πάλι όλη η σκηνή παίρνει τη θέση που της αξίζει: όλοι μαζί μια αγκαλιά. Το ηλιοβασίλεμα και η πίστα της Οίας! Μπορεί η νέα πίστα της Οίας να έδειχνε μικρότερη και με λιγότερα επίπεδα, ωστόσο ήταν σαφώς πιο φαρδιά και εκτεινόταν σε διαφορετικές κατευθύνσεις δίνοντας τη δυνατότητα στους αθλητές να επιλέξουν τα run τους μέσα από μια ποικιλία διαδρομών. Επιπλέον, τα φυσικά εμπόδια, όπως οι στέγες, τα σκαλοπάτια και τα λευκά τοιχάκια, βρίσκονται σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους στήνοντας με αυτόν τον τρόπο ένα μοναδικό playground σκηνικό, πάνω στο οποίο οι freerunners μπορούν να αυτοσχεδιάσουν ελεύθερα. Το πιο σημαντικό απ’ όλα, όμως, είναι ότι αυτή η πίστα συναγωνίζεται σε ομορφιά το φημισμένο ηλιοβασίλεμα της Οίας και αποτελεί αναμφισβήτητα μια συναρπαστική πρόκληση, τόσο για τους «βετεράνους» όσο και τους νεοφερμένους του Art of Motion. 56 | www.epathlo.gr

Ο αγώνας Ο Έλληνας Δημήτρης «DK» Κυρσανίδης έγραψε και πάλι ιστορία καταλαμβάνοντας μια εντυπωσιακή νίκη για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά στην απαιτητική φυσική πίστα της Οίας στη Σαντορίνη. Με φιγούρες που αψηφούν τη βαρύτητα και φόντο το ειδυλλιακό σκηνικό της Σαντορίνης, ο 20χρονος freerunner βρήκε και πάλι τον δρόμο για το πρώτο σκαλί του βάθρου στην πέμπτη επετειακή χρονιά του Art of Motion. Χιλιάδες εκστασιασμένοι θεατές έσπευσαν να παρακολουθήσουν την παγκόσμια αναμέτρηση από κάθε μπαλκόνι και ταράτσα, κατακλύζοντας τα σοκάκια της Οίας. Η κριτική επιτροπή έδωσε στον Έλληνα αθλητή 467 βαθμούς (από τους μάξιμουμ 600) στον τελικό γύρο, καθώς συνδύασε δέκα τρικ μέσα σε ένα σχεδόν αλάνθαστο run με ακρίβεια στην εκτέλεση, δημιουργικότητα και μοναδική ροή. «Ήταν μεγάλη τιμή για μένα, ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα», είπε ο Δημήτρης. Όσο για το μυστικό της επιτυχίας: «Υπομονή, επιμονή, θέληση, προσπάθεια, απογοήτευση (γέλια)… Μην τα παρατάτε, κάντε όνειρα, βάλτε στόχους και απλά πραγματοποιήστε τους…»

Δεν θέλω ο άλλος να πέσει για να κερδίσω εγώ, θέλω να κερδίσω χωρίς να χρειαστεί να πέσει…

Το φετινό Art of motion με διοργανώτρια την Red Bull έρχεται για 6η συνεχόμενη χρονιά στη Σαντορίνη το Σαββατοκύριακο 1-2 Οκτώβριου 2016. Πληροφορίες: www.redbull.com

Freerunning στην Σαντορίνη | 57

Άργοσ Κορίνθου 212 Τηλ. 2751021081

Ναύπλιο Ασκληπιού & Τσιλικανίδου 1 Τηλ. 2752027861

Νέα Κίοσ Κεντρική Πλατεία 2751051347

ΝΕΟ

Λυγουριό Ασκληπιού 51 2753022290

Εξοπλισμοί Καταστημάτων • Συστήματα Αποθήκευσης

Τηλ.: 27510 67198

Νίκοσ ∆ήµου Ειδικά τεµάχια γυψοσανίδασ Ψευδοροφέσ Χωρίσµατα Μονωτικά Υλικά κέντρο διανοµήσ Θερµοµόνωση και ενεργειακή αναβάθµιση Ανακαίνιση και εκσυχρονισµόσ Εξοικονόµηση ενέργειασ και χρηµάτων

3ο χλμ. Π.Ε.Ο. Άργους-Τρίπολης τηλ. 27510 29260 fax. 27510 21930 κιν. 6974 867 628 email. gipsform@otenet.gr www.gipsform.gr

Το Άργος αλλάΖει!

…Και η αλλαγή της εικόνας του είναι εμφανής. Η εικόνα της πλατείας θυμίζει πλέον καρτ ποστάλ! Κόντρα σε αυτή τη δύσκολη οικονομική συγκυρία, η αρχαιότερη πόλη της Ευρώπης δίνει το παράδειγμα: αλλάζει την καρδιά της λόγω του πνεύματός της…

Ένα διαφορετικό Άργος αντικρίζουν ήδη από τις αρχές της άνοιξης δημότες και επισκέπτες της πόλης

60 | ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

μακροβιότερη πόλη της Ελλάδας, ίσως και της Ευρώπης, η οποία κατοικείται συνεχώς, αποκτά την όψη που της αρμόζει. Μέσα από την ανάπλαση του ιστορικού κέντρου, το μεγαλύτερο έργο που έχει γίνει στην πόλη τις τελευταίες δεκαετίες, η ζωή των κατοίκων ομορφαίνει ενώ ο επισκέπτης μπορεί πλέον να περιηγηθεί ευχάριστα στα αξιοθέατα της πόλης – ένα από αυτά είναι το τεράστιο υπαίθριο μουσείο, όπου θα δει να ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια του ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας του κόσμου. Το έργο αφορά την ανάπλαση του ιστορικού κέντρου της πόλης, έκτασης περίπου 40 στρεμμάτων, και συγκεκριμένα της πλατείας Αγίου Πέτρου, της οδού Δαναού, του παρακείμενου πάρκου της πλατείας Αγίου Πέτρου (οδός Νικηταρά & Β. Γεωργίου), της οδού Βασ. Όλγας, της πλατείας Δημοκρατίας, καθώς και του πάρκου Μπόνη. Περιλαμβάνει επίσης πεζοδρομήσεις γύρω από τους προαναφερόμενους χώρους, καθώς και τμήματος της οδού Δαναού από την οδό Καποδιστρίου μέχρι την οδό Βασιλέως Κωνσταντίνου. Καθώς η ανάπλαση ολοκληρώνεται, η πόλη παίρνει νέα μορφή. Γεμίζει με χώρους πρασίνου, πολύχρωμα σκίαστρα, ποταμάκια, πεζόδρομους, τεχνητές λίμνες και υδάτινους διαδρόμους. Ήδη από τις αρχές της άνοιξης, το ποταμάκι

©Siaxamis Photography και η λίμνη της κεντρικής πλατείας γέμισαν νερό και φωτίστηκαν, μικρά και μεγάλα δέντρα φυτεύτηκαν και η εικόνα της πόλης μεταμορφώνεται διαρκώς. Το νεοκλασικό κτίριο του Δημαρχείου, ο επιβλητικός καθεδρικός ναός του πολιούχου Αγίου Πέτρου, το Καλλέργειο Αρχαιολογικό Μουσείο, η πλατεία Δικαστηρίου, το δημοτικό σχολείο Καποδίστρια, οι εμπορικοί δρόμοι, τα όμορφα καφέ, όλα αναδεικνύονται περίφημα μέσω των πλακόστρωτων πεζόδρομων. Η τελική διαμόρφωση συνεχίζεται στο πάρκο Μπόνη, τον μεγαλύτερο χώρο πρασίνου του κέντρου, και την πλατεία Δημοκρατίας, τη λεγόμενη «Λαϊκή αγορά», που βρίσκεται μεταξύ του νεοκλασικού κτιρίου της Δημοτικής αγοράς και των στρατώνων του Καποδίστρια, ενός ακόμη διατηρητέου κτιρίου της πόλης με μακρά ιστορία. Άλση, διαμορφωμένοι λόφοι και καινούργιες παιδικές χαρές θα στολίζουν την πόλη μετά την ολοκλήρωση του έργου, ενώ γιγάντια πανό θα «διηγούνται» τη σπουδαία ιστορία της.

Με την ολοκλήρωση των εργασιών, θα εφαρμοστεί συγκοινωνιακή μελέτη που αφορά επεμβάσεις σχετικές με την ανάπλαση της περιοχής, καθώς και επεμβάσεις στο σύνολο της πόλης του Άργους, με στόχο τη βελτίωση της λειτουργίας του κυκλοφοριακού δικτύου της. Το Άργος μοιάζει να αναγεννιέται. Γίνεται καλύτερο, πιο ανθρώπινο, ομορφαίνει. Αναβαθμισμένο σε όλους τους τομείς, αποκτά νέα αισθητική, προσφέρει ποιότητα ζωής, προσελκύει κόσμο που έρχεται σε επαφή με την ιστορία και τον πολιτισμό του. Αλλάζει εικόνα, αλλάζει εποχή…

Το Άργος αλλάζει | 61

Ιωάννα Παραβάλου Χρήστος Τζούτης / Lamda3, Love n Live Life

Οινοποιείο Σεμέλη Ώρα για τρύγο!

Στην εύφορη γη της Νεμέας με τους απέραντους αμπελώνες, από τους οποίους παράγεται το βαθυκόκκινο Αγιωργίτικο κρασί, βρίσκεται το κατάφυτο Οινοποιείο Σεμέλη. Περπατήσαμε ανάμεσα στα αμπέλια, συμμετείχαμε στον τρύγο του και δοκιμάσαμε εκλεκτά κρασιά, βραβευμένα με διεθνείς διακρίσεις!

δηγώντας ανάμεσα σε μια θάλασσα χρωμάτων, από το βαθυπράσινο του κυπαρισσιού ως το φωτεινό πράσινο των αμπελιών, κατευθυνόμαστε προς το Kούτσι Νεμέας. Στην κορυφή ενός λόφου, σε υψόμετρο 580 μ., δεσπόζει το εντυπωσιακό Οινοποιείο Σεμέλη, σε έκταση 22 στρεμμάτων. Από τις βεράντες του, η θέα είναι μαγευτική! Η θέση του δεν επιλέχθηκε τυχαία, καθώς ο τόπος θεωρείται η πιο ποιοτική περιοχή για κρασιά βαθιάς παλαίωσης. Η συνεχής έκθεση των αμπελιών στον ήλιο μαζί με το έδαφος και το ιδανικό υψόμετρο, σε συνδυασμό με τη θαλασσινή αύρα που έρχεται από τον Κορινθιακό κόλπο, συνθέτουν τις κατάλληλες συνθήκες για ιδανική ωρίμανση των σταφυλιών.

64 | ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Ώρα ευλογημένη! Αυτή την περίοδο οι άνθρωποι του οινοποιείου βρίσκονται σε δημιουργικό αναβρασμό... Είναι η πιο σημαντική εποχή του χρόνου. Τα σταφύλια έφτασαν στη σωστή ωρίμανση και οι ρώγες τους απέκτησαν το κατάλληλο χρώμα και άρωμα, καθώς και τη σωστή αναλογία σακχάρων και οξέων. Έφτασε, λοιπόν, η ώρα του τρύγου… Ώρα ευλογημένη, ώρα γιορτινή! Από τα χαράματα στο πόδι, ντυμένοι με άνετα ρούχα, αθλητικά παπούτσια και καπέλα, εφοδιασμένοι με τα κατάλληλα εργαλεία (ειδικούς σουγιάδες, ψαλίδια ή λεπίδες), ακούσαμε με προσοχή τις πολύτιμες συμβουλές των ανθρώπων του οινοποιείου. Η διαδικασία του τρύγου, ο χρόνος και ο τρόπος που θα μαζευτούν τα σταφύλια, καθώς και όλη η πορεία τους μέχρι την παραγωγή του οίνου είναι πολύ σημαντικά για τη δημιουργία ποιοτικού κρασιού. Τα σταφύλια τα μαζεύουμε προσεκτικά με τα χέρια και τα βάζουμε σε τελάρα, τα οποία μεταφέρονται χωρίς χρονοτριβή στον χώρο του οινοποιείου (είναι σημαντικό να φθάσουν όσο το δυνατόν ακαταπόνητα). Όπως μαθαίνουμε, κάθε μέρος του σταφυλιού έχει διαφορετική χημική σύσταση και η διαδικασία της ωρίμανσης το επηρεάζει με διαφορετικό τρόπο. Στον φλοιό περιέχονται χρωστικές και αρωματικές ουσίες και τανίνες. Στη σάρκα αποθηκεύεται το νερό, αλλά και οι βιταμίνες, τα σάκχαρα, τα οξέα και τα ανόργανα άλατα. Τα κουκούτσια, πάλι, είναι πλούσια σε στυφές τανίνες και πικρά έλαια. Όταν τα σταφύλια ωριμάσουν, έχουν το σωστό χρώμα και την κατάλληλη γλυκύτητα. Μόλις συγκεντρωθούν τα σταφύλια

στο οινοποιείο, μπαίνουν σε ψυκτικό θάλαμο όπου παραμένουν όλη τη νύχτα. Την επόμενη ημέρα, οι οινολόγοι τα επεξεργάζονται και τα προωθούν στη δεξαμενή. Τότε αρχίζει η ζύμωση, η εκχύλιση, όπως λέγεται. Σε διάστημα 15-20 ημερών παράγεται το ερυθρό κρασί, αποθηκεύεται σε δεξαμενές και μετά σε βαρέλια. Εκεί παραμένει 6, 12 ή 18 μήνες μέχρι να φθάσει στα ποτήρια μας. Ένα φρέσκο ερυθρό κρασί, αν δεν περάσει από τα βαρέλια, θα το πιούμε Ιανουάριο με Φεβρουάριο. Αντίθετα, ένα παλαιωμένο κρασί θα παραμείνει στα βαρέλια 2-4 χρόνια μετά την παραγωγή. Ώρα για δοκιμή Δεν ξέραμε τι να πρωτοδιαλέξουμε… Ορεινός Ήλιος (λευκό, ροζέ ή ερυθρό), Μαντινεία Νασιάκος (λευκό ξηρό), Κτήμα Σεμέλη Chardonnay, Γιορτή (λευκό, ερυΟινοποιείο Σεμέλη | 65

θρό), Σεμέλη (λευκό, ερυθρό), Piccolo Mondo (λευκό, ερυθρό), Chateau Semeli (ερυθρό), Σεμέλη Νεμέα Reserve ΟΠΑΠ (ερυθρό) και Semeli Espera (γλυκό, αρωματικό κρασί). Όλα ήταν εξαιρετικά! Το λευκό «Μαντινεία Νασιάκου» (100% Μοσχοφίλερο) έχει βραβευτεί από τους σημαντικότερους γευσιγνώστες-κριτικούς της Αμερικής, οι οποίοι το κατέταξαν ανάμεσα στα 10 καλύτερα κρασιά που κυκλοφορούν στις ΗΠΑ. Το «Ορεινός Ήλιος Λευκός» βραβεύτηκε ως το καλύτερο λευκό ελληνικό κρασί στον διεθνή διαγωνισμό Challenge International du Vin 2013 στο Παρίσι, ενώ το ερυθρό «Semeli Nεμέα Reserve» (100% Αγιωργίτικο) απέσπασε χρυσό μετάλλιο στον διαγωνισμό Challenge International du Vin. Το κτήμα Σεμέλη Το Κτήμα Σεμέλη είναι επισκέψιμο κατόπιν συνεννόησης, για να ξεναγηθούμε στους χώρους του, να δοκιμάσουμε τα κρασιά του, να απολαύσουμε μια τοπική συνταγή και, φυσικά, να αγοράσουμε τα κρασιά της αρεσκείας

Ariston

μας, σε τιμές εκπληκτικές! Το πρώτο Σαββατοκύριακο του Σεπτεμβρίου, οι πόρτες του οινοποιείου παραμένουν ανοιχτές με πολλές εκδηλώσεις. Τέλος, μπορούμε να μείνουμε στα καλαίσθητα δωμάτια του ξενώνα του, συνδυάζοντας τη γνώση, τη γεύση και την απόλαυση!

Σεμέλη Οινοποιητική ΑΕ τηλ.: 27460 23960, 27460 20360-3, 210 6218119, 210 6216811, www.semeliwines.gr

“The Very Best”

Η εταιρεία Ariston ξεκίνησε να δραστηριοποιείται το 1997 στουσ Γαργαλιάνουσ Μεσσηνίασ. Τα αδέλφια Αναστάσιοσ και Άγγελοσ ∆ούκασ “τόλµησαν” να εξαγάγουν λάδι στην Αµερική. Το τόλµηµα πέτυχε και έτσι δηµιουργήθηκε αρχικά η Ariston Specialties. Η τεράστια αµερικάνικη αγορά και οι αυξανόµενεσ ανάγκεσ τησ οδήγησαν τουσ ιδρυτέσ να δηµιουργήσουν την Ariston Hellas η οποία µπορεί να ανταπεξέλθει στην συνεχώσ αυξανόµενη ζήτηση και να υποστηρίζει µια τόσο απαιτητική αγορά. Ο στόχοσ είναι πλέον η ελληνική αγορά. Οι ιθύνοντεσ τησ εταιρείασ έχουν σκοπό να κάνουν τα προϊόντα τουσ γνωστά στο ευρύ κοινό και να το οδηγήσουν να δοκιµάσει την αυθεντική ελληνική γεύση των προϊόντων τησ εταιρείασ.¶ Τα προϊόντα που έχει η εταιρεία είναι: Εξτρα Παρθένο Ελαιόλαδο εξαιρετικήσ ποιότητασ, αρωµατικά ελαιόλαδα, πετιµέζι, µέλι, σταφίδα, µαρµελάδεσ, βαλσάµικα ξίδια µε ιδιαίτερεσ γεύσεισ, παραδοσιακά σαπούνια.

Α. Doukas & M. Douka O.E. Gargaliani 24400 Greece aristonhellas@gmail.com - www.ariston-oliveoil.gr Tel.: +30 27630 22322, +30 6987.797582, +30 6982.490909

Κάθε Προϊόν µασ είναι Υψηλήσ Ποιότητασ. Κάθε Προϊόν µασ είναι Άριστον.

40 χρόνια στο παραδοσιακό χωριάτικο ψωμί, τα αρτοποιήματα και τα γλυκά...

Στη κεντρική πλατεία του Αδαμίου ο γραφικός πέτρινος φούρνος του Δημήτρη Κωστόπουλου συνεχίζει μια παράδοση 40 χρόνων. Ψήνει καθημερινά ζυμωτά καρβέλια, κουλουράκια, πίτες, όλα χειροποίητα, με αγνές πρώτες ύλες και παραδοσιακές συνταγές που άντεξαν στο διάβα του χρόνου. Μέχρι το 1978 στο Αδάμι δεν υπήρχε κανένας φούρνος, κι οι κάτοικοι ζύμωναν οι ίδιοι το ψωμί τους. Στη μνήμη της μητέρας του, εκπληρώνοντας το όνειρό της, ο Δημήτρης Κωστόπουλος αποφάσισε να φτιάξει ένα φούρνο. Με κόπο, προσωπική δουλειά, μεράκι και όραμα, ο φούρνος του Δημήτρη εξελίχθηκε σε οικογενειακή επιχείρηση. Μετά τον απροσδόκητο χαμό του τα παιδιά του ανέλαβαν τα ηνία της επιχείρησης δίνοντας το δικό τους στίγμα -πάντα με προσήλωση στην ποιότητα, την παράδοση και τις συνταγές του τόπου μας. Η μοντέρνα εκδοχή του φούρνου Κωστόπουλου στο Ναύπλιο έχει δώσει έμφαση στην αισθητική του χώρου. Δεν λείπουν φυσικά τα παραδοσιακά γλυκά, τα κέικ και τα σιροπιαστά που θα μετατρέψουν τη στάση σας στο αρτοποιείο σε μια γλυκιά απόλαυση. Διαχρονικά best seller μας το χωριάτικο ψωμί με προζύμι, το γαλακτομπούρεκο με φρέσκο κατσικίσιο γάλα, το παραδοσιακό τσουρέκι, οι κουραμπιέδες βουτύρου και τα χειροποίητα παξιμάδια.

Αδάμι Επιδαύρου

Επαρ. Οδ. Λυγουριό - Πόρτο Χέλι 2, 21052 Τηλ.: 27530-22787

Ναύπλιο

25ης Μαρτίου 38, Τ.Κ. 21100 Τηλ.: 27520-26279

 Kostopoulos Bakery “Adami”

Μαγειρεύοντας στον Λαύκο του Πηλίου…

Ιωάννα Παραβάλου

Αναζητώντας την αυθεντική ομορφιά ενός πηλιορείτικου χωριού, αλλά και τις παραδοσιακές λαχταριστές γεύσεις του, ετοιμάσαμε βαλίτσες για τον γραφικό Λαύκο στο νότιο Πήλιο. Όσα ζήσαμε και όσα γευτήκαμε θα συντροφεύουν για καιρό τον νου και την καρδιά μας…

ένε ότι τα ξαφνικά και τα απρόσμενα είναι και τα καλύτερα! Έτσι έγινε και με το πρώτο μας «ραντεβού» με τον γραφικό Λαύκο, ένα κουκλίστικο παραδοσιακό χωριό που απαγκιάζει στις δασωμένες πλαγιές του νότιου Πηλίου, σε υψόμετρο 310 μ., και απολαμβάνει από ψηλά πανοραμική θέα στη Μηλίνα και τον Παγασητικό. Την ιδιαίτερη γοητεία του Λαύκου την ξετρυπώνεις περπατώντας στα πλακόστρωτα καλντερίμια του με τα πέτρινα σπίτια και τα επιβλητικά αρχοντικά με τις ολάνθιστες αυλές… Τη νιώθεις στο ζεστό καλημέρισμα των φιλόξενων ανθρώπων του… Τη γεύεσαι, καθώς δοκιμάζεις το φρεσκοψημένο καρβέλι στον παραδοσιακό φούρνο του, ο οποίος επιμένει (ευτυχώς!) να ψήνει με ξύλα μέχρι σήμερα, αλλά και στις πεντανόστιμες παραδοσιακές γεύσεις του στις ταβέρνες του χωριού, που έχουν φτιαχτεί με αγνές πρώτες ύλες από τον τόπο, αλλά και με αγάπη και μεράκι από τα άξια χέρια που τις δημιούργησαν…

70 | ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η «καρδιά» του Λαύκου χτυπά στην απλόχωρη πλατεία του με τα αιωνόβια πλατάνια, όπου δεσπόζει η εκκλησία της Παναγίας. Εδώ βρίσκεται και το Φάμπειο Μουσείο, στον χώρο του παλιού Δημοτικού Σχολείου. Στο χωριό υπάρχει ένα ακόμη ιδιαίτερο μουσείο, το Ραδιοφωνικό Μουσείο «Αντώνης Ταβάνης», αφιερωμένο στη μνήμη του γνωστού γλύπτη, ο οποίος έζησε στο χωριό. Στην άκρη της πλατείας ξεκουραζόμαστε με ελληνικό καφεδάκι ή ένα τσιπουράκι στο παραδοσιακό καφενείο του Εμμανουήλ Φορλίδα, που λειτουργεί από το 1785. Όπως μας εκμυστηρεύεται, «σε άλλες εποχές υπήρξε κουρείο και καφενείο μαζί. Στον επάνω όροφο, όταν λειτουργούσε ως χάνι, είχε φιλοξενηθεί ο Παπαδιαμάντης, αλλά και ο Βάρναλης, την εποχή που ήταν λυκειάρχης στην Αργαλαστή». Ζεστό καρβέλι από τον παραδοσιακό φούρνο Στον αέρα οι μυρωδιές από φρεσκοψημένο ψωμί μάς οδηγούν λίγα βήματα από την πλατεία στο «Παραδοσιακό Αρτοποιείο Λαύκος - Ιωάννης

Παραδοσιακό πιάτο είναι το σπετζοφάι, που φτιάχνεται με ντόπιο λουκάνικο, πιπεριές, ντομάτα, κρεμμύδι, μελιτζάνα και καυτερή κόκκινη πιπερίτσα (τη σπέτζα, από όπου πήρε και το όνομά του). Μαγειρεύοντας στον Λαύκο του Πηλίου | 71

Δροσίτης», για μια αφράτη τυρόπιτα και ζυμωτό ψωμάκι, ψημένο στον παραδοσιακό ξυλόφουρνο. Παλαιότερα υπήρξε παντοπωλείο, υφασματάδικο, παντοπωλείο («Εδώδιμα- Αποικιακά»), ενώ επρόκειτο να γίνει και σταθμός τρένου το 1911 (αν και ποτέ δεν έγινε). Από το 1970 το λειτουργεί ο Γεώργιος Δροσίτης, ενώ σήμερα έχει μπει δυναμικά στο επάγγελμα και ο γιος του, ο Γιάννης, ο οποίος μας μίλησε για τη δουλειά του: «Ο ξυλόφουρνος που υπάρχει εδώ είναι μεσαίου τύπου, ο τελευταίος στο Πήλιο. Τα ξύλα που χρησιμοποιούνται είναι ελιά και πουρνάρι, ενώ τα καρβέλια ψήνονται πάνω στη βαριά μαλτεζόπλακα. Τα αλεύρια που χρησιμοποιούνται για το ψωμί προέρχονται από επιλεγμένους παραγωγούς από όλη την Ελλάδα». Νοστιμιές από το Πήλιο Στην πηλιορείτικη κουζίνα πρωτοστατούν υλικά από τη φύση, όπως μανιτάρια, κάστανα, καρύδια, χόρτα, φτέρες, βατόμουρα, μήλα και ένα σωρό μυρωδικά από το «βουνό των Κενταύρων»… Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της κουζίνας αυτής έπαιξαν οι μετακινήσεις πληθυσμών, από την εποχή της Τουρκοκρατίας, καθώς το Πήλιο απολάμβανε ειδικών προνομίων και αποτέλεσε καταφύγιο ανθρώπων από άλλα μέρη της Ελλάδας (μεταξύ των οποίων Βλάχοι, Ηπειρώτες, Αρβανίτες, Θεσσαλοί, Ευβοιώτες, νησιώτες του Αιγαίου κ.ά.), οι οποίοι επέδρασαν μοιραία με τον πολιτι72 | www.epathlo.gr

σμό, τις παραδόσεις και τις διατροφικές τους συνήθειες. Παραδοσιακό τοπικό πιάτο είναι το σπετζοφάι, που φτιάχνεται με ντόπιο λουκάνικο, πιπεριές, ντομάτα, κρεμμύδι, μελιτζάνα και καυτερή κόκκινη πιπερίτσα (τη σπέτζα, από όπου πήρε και το όνομά του). Χαρακτηριστικές νοστιμιές είναι τα τσιτσίραυλα (οι κορυφές της αγριοφιστικιάς, που μαζεύονται την άνοιξη, μπαίνουν με σκορδάκι στην άλμη και είναι ο καλύτερος μεζές για το τσίπουρο) και τα κρίταμα (φύονται πάνω στα βράχια της θάλασσας, μπαίνουν σε ξίδι και νοστιμίζουν τις σαλάτες). Αγαπημένο παραδοσιακό φαγητό θεωρούνται οι πίτες με σπιτικό φύλλο και γέμιση από μανιτάρια, άγρια χόρτα, τυρί, σπανάκι, πολύχρωμες πιπεριές, ο τραχανάς με ντομάτα, τα άγρια χόρτα, τσιγαριστά με αυγά, το μπομπάρι, η μπατζίνα, η πορτοκαλοσαλάτα, η αυγόπιτα, το κουνέλι στιφάδο και οι κρεμμυδοκεφτέδες. Στο Πήλιο φημισμένα είναι τα μήλα Ζαγοράς για το κατακόκκινο χρώμα τους, την ξεχωριστή γεύση, την τραγανιστή υφή και το ιδιαίτερο άρωμά τους. Γνωστά ως «Ζαγορίν», τα μήλα της Ζαγοράς είναι ένα προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ). Τα απολαμβάνουμε φρέσκα, σε φαγητό ή γλυκά. Εξαιρετικά είναι και τα φιρίκια του Πηλίου, που γίνονται και θεϊκό γλυκό του κουταλιού. Γνωστός είναι επίσης ο τόπος για τα αρωματικά και θεραπευτικά του βότανα, αλλά και για το καλό μέλι του (από άνθη καστανιάς και λουλούδια του δάσους). Το ντόπιο κρασί παρασκευάζεται από το σταφύλι φράουλα ή τις παραλλαγές του και αξίζει να το γευτούμε. Όταν η γεύση γίνεται δημιουργία… Οι ξεχωριστές μαγείρισσες του Λαύκου, που διατηρούν τις λιγοστές ταβέρνες του χωριού γύρω στην πλατεία, έβαλαν τα δυνατά τους και ετοίμασαν για εμάς τα καλύτερα πιάτα τους, φτιαγμένα με ντόπια υλικά, μυστικές συνταγές και πολλή αγάπη… Αναβρασμός στην κουζίνα της κυρίας Κατερίνας, που ετοίμασε με μαεστρία την καλύτερη ρεβιθάδα με ντομάτα και δάφνη (φτιαγμένη με μυστική συνταγή). Πεντανόστιμες και οι μελιτζάνες της με κιμά, ντομάτα και τυριά στον φούρνο, όπως και η υπέροχη μανιταρόπιτα με σπιτικό φύλλο. Το γευστικό «ταξίδι» μας συνεχίστηκε με φρεσκοτηγανισμένους κολοκυθανθούς γεμιστούς με φέτα, αλλά και γίδα με κολοκυθάκια στην κατσαρόλα, συνταγές που δημιούργησε με φαντασία η πάντα χαμογελαστή Μάγδα στην ταβέρνα της. Από τα χεράκια της κυρίας Αφροδίτης απολαύσαμε εξαιρετικό κουνέλι στιφάδο με μελωμένα κρεμμυδάκια και δεμένη σαλτσούλα, που συνοδευόταν από ρύζι πιλάφι (φτιαγμένο με δική της συνταγή, την οποία μας εμπιστεύτηκε). Μας ετοίμασε ακόμη κότσι με μουστάρδα (σκέτο «λουκούμι»!) και ζουμερές πατατούλες, τραγανές τυροκουλούρες, κόκκινες πιπεριές με τυρί και πρωτότυπη μελιτζανοσαλάτα με πιπεριές. Έπειτα από ένα πλούσιο γεύμα, έρχεται και η ώρα για το γλυκό… Δεν ξέραμε τι να πρωτοδιαλέξουμε από τον μεγάλο μπακιρένιο δίσκο με τα γλυκά του κουταλιού (φιρίκι, καρυδάκι, βύσσινο, πορτοκάλι, νεράντζι, κουμκουάτ, περγαμόντο, κάστανο) που μας έφερε ο Κωνσταντίνος. Δοκιμάσαμε ακόμη σπιτικό μπακλαβά με πολλές στρώσεις φύλλων (σπεσιαλιτέ της κυρίας Μαίρης), καρυδόπιτα και γαλακτομπούρεκο. Για το τέλος, ένα σπιτικό λικεράκι βύσσινο ή καρυδάκι ήταν ό,τι καλύτερο…

Οι ταβέρνες του Λαύκου που μαγείρεψαν για εμάς είναι οι εξής: «Αφροδίτη», «Μάγδα», «Πήγασος» και «Η Δροσιά». Στα γραφικά δρομάκια του Λαύκου ανακαλύψαμε τον ολοκαίνουργιο παραδοσιακό ξενώνα «Fyloma», σε αναπαλαιωμένο αρχοντικό του 19ου αιώνα, με όμορφη αυλή και ζεστούς ανθρώπους να σε υποδέχονται. Τηλ.: 24230 65660, www.fyloma.com

Μαγειρεύοντας στον Λαύκο του Πηλίου | 73

Πήλιο

Υλικά: για 5 άτομα:

• 10 μήλα Ζαγοράς • 1 φλ. ζάχαρη • 1 φλ. καρύδια χοντροκομμένα • 1 κ.σ. κανέλα • 10 κ.γλ. μαργαρίνη • 1 σφηνάκι κονιάκ • 1 φλ. νερό • 1 ξυλάκι κανέλας

Μήλα Ζαγοράς με καρύδια στον φούρνο

ιαλέγουμε 10 μήλα Ζαγοράς, τα πλένουμε και τα σκουπίζουμε. Με το ειδικό μεταλλικό εργαλείο αφαιρούμε τα κουκούτσια από το κέντρο κάθε μήλου, ανοίγοντας έτσι μία κάθετη τρύπα. Γεμίζουμε την τρύπα αυτή με μία κουταλιά του γλυκού βούτυρο. Προσθέτουμε τα χοντροκομμένα καρύδια. Συνεχίζουμε με την κανέλα και τη ζάχαρη. Κλείνουμε με ένα ολόκληρο καρύδι στο άνοιγμα. Αφού ολοκληρώσουμε την ίδια διαδικασία με όλα τα μήλα, τα πασπαλίζουμε με ζάχαρη. Τα τοποθετούμε σε ένα πυρίμαχο σκεύος ή ταψί και προσθέτουμε ένα φλιτζάνι νερό, το κονιάκ και το ξυλάκι κανέλας. Ψήνουμε τα μήλα μας στους 180°C μέχρι να μαλακώσουν πολύ καλά (για 15’ περίπου). Σερβίρουμε αμέσως, πασπαλίζοντας τα μήλα με λίγη κανέλα και ψιλοκομμένα καρύδια. Αν θέλουμε, μπορούμε να συνοδεύσουμε το γλυκό μας με σαντιγί, γιαούρτι σακούλας ή μία μπάλα από παγωτό βανίλια. Μυστικό! Τα μήλα μπορούμε να τα ψήσουμε με τη φλούδα τους ή καθαρισμένα. Για να μη φύγουν όμως οι χυμοί τους και η γέμιση, μπορούμε να βάλουμε κάτω από κάθε μήλο μια φέτα πατάτας καθαρισμένη και χοντροκομμένη. Ακόμη, αντί για ζάχαρη, προσφέρεται και το μέλι. Εάν δεν έχουμε καρύδια, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αμύγδαλα ή να προσθέσουμε και σταφίδες.

74 | www.epathlo.gr

Πήλιο

Υλικά: για 4 άτομα:

• 1 κουνέλι • 2 κιλά κρεμμύδια • 1 κ.σ. ντομάτα πελτέ • 1 ποτήρι νερού ελαιόλαδο • 1 κ.σ. αλάτι • 1 κ.γλ. πιπέρι φρεσκοτριμμένο • 3 φύλλα δάφνης • 7-8 κόκκους μπαχάρι • 1 ξύλο κανέλας • 1 (και κάτι) ποτήρι κρασιού ξίδι • 1 λίτρο νερό

Κουνέλι στιφάδο με δάφνη και κανέλα

άζουμε το κουνέλι σε μια λεκάνη με μαρινάδα από νερό και ξίδι για δύο ώρες, για να «ασπρίσει». Βράζουμε για μισή ώρα περίπου, μέχρι να μαλακώσει. Σε ένα τηγάνι σοτάρουμε τα κρεμμύδια. Μόλις πάρουν χρώμα, τα βγάζουμε από το τηγάνι και σοτάρουμε τον πελτέ. Σε μια κατσαρόλα τοποθετούμε το κουνέλι σε κομμάτια, το σοτάρουμε και αφού πάρει χρώμα, προσθέτουμε τον πελτέ, το αλάτι, το πιπέρι, την κανέλα και τα μπαχάρια. Σκεπάζουμε με νερό, τόσο όσο να καλύπτει τα υλικά μας. Βράζουμε σε χαμηλή φωτιά μέχρι να μελώσει η σάλτσα. Σερβίρουμε το φαγητό ζεστό και συνοδεύουμε με ρύζι πιλάφι. Μυστικό! Το κουνέλι στιφάδο για να γίνει πεντανόστιμο, χρειάζεται να προσέξουμε δύο πράγματα: να παραμείνει στη μαρινάδα του με ξίδι και νερό για δύο ώρες και να βάλουμε οπωσδήποτε φύλλα δάφνης, γιατί δίνουν στο φαγητό μας την απαραίτητη οξύτητα και το κάνουν λαχταριστό. Σημ.: Τη συνταγή αυτή μας την εμπιστεύτηκε η κ. Αφροδίτη Λαμπαδάρη από την ταβέρνα «Αφροδίτη». Μαγειρεύοντας στον Λαύκο Πηλίου | 75

3ο χλµ. Άργους-Ν.Κίου, Άργος 21200 Τηλ.: 2751024747 | Fax: 2751023927 email: info@ulis.gr | www.ulis.gr

Προϊόντα ζύµης, σφολιάτας, παραδοσιακού φύλλου Σε µία εποχή που η ποιότητα σε συνδυασµό µε το λογικό κόστος είναι σε πρώτη ζήτηση, η βιοτεχνία αρτοσκευασµάτων ULIS βρίσκεται στην πρώτη γραµµή. Έτοιµη, µε τελευταίου τύπου µηχανήµατα, έµπειρο ανθρώπινο δυναµικό και χρήση πρώτης ποιότητας υλικών, παράγει προϊόντα άριστης ποιότητα. Τα αρτοσκευάσµατα συσκευάζονται µε τον πλέον σύγχρονο και υγιεινό τρόπο και διανέµονται µε δικά µας φορτηγά ψυγεία. Η ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΑΡΤΟΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ULIS, σύγχρονη και δυναµική, εγγυάται τη συνεχή τροφοδοσία µε άριστης ποιότητας προϊόντα για τους πελάτες σας και σίγουρα κέρδη για σας.

Πιστό στην παράδοση, το νέο, σύγχρονο τυροκομείο “Κατσούλη” στο Κολιάκι Αργολίδας παράγει μια μεγάλη γκάμα εκλεκτών τυριών, με πλούσια γεύση και μοναδικά αρώματα. Φτιαγμένα από φρέσκο αιγοπρόβειο γάλα, που προμηθευόμαστε καθημερινά από κτηνοτρόφους της περιοχής, στο πρατήριό μας θα δοκιμάσετε την εξαιρετική φέτα και το φημισμένο γιδοτύρι μας, αλλά και γραβιέρα, ανθότυρο, γιαούρτι και βούτυρο τηγμένο. Με αγνές πρώτες ύλες, τεχνογνωσία και μεράκι συνεχίζουμε την ονομαστή τυροκομική παράδοση της περιοχής.

Τα τυριά μας θα βρείτε σε αρκετά καταστήματα της Αργολίδας και σε νησιά του Αργοσαρωνικού. Από το πρατήριο μας στο Κολιάκι θα προμηθευτείτε και χειροποίτα ζυμαρικά. Επαρ. Οδ. Παλαιάς Επιδαύρου - Τραχείας, Κολιάκι Αργολίδας, Τ.Κ. 21052 Τηλ.: 27530 71363, info@katsouli.gr

Οι ωραίοι των Αθηνών

Νίνα Κουλετάκη

ίχα την τύχη να γεννηθώ σε μια δεκαετία που ήταν ταυτόχρονα παλιά και καινούργια. Η δεκαετία του ’60 στην Ελλάδα ήταν μαγική, τουλάχιστον έτσι όπως τη βίωσα εγώ, σε ένα ευκατάστατο αθηναϊκό σπίτι. Διατηρούσε τη γοητεία του παλιού με τη λάμψη του καινούργιου. Το παλιό ήταν το «αύτοχθον», η Ελλάδα που έπαιρνε τα πάνω της σιγά σιγά, μετά τον πόλεμο, που επούλωνε τις πληγές του εμφυλίου που έχαιναν ακόμα, που κάθε σπίτι είχε από τους «μεν» ή από τους «δε», κάποια και από τους δύο. Στα σαλόνια υπήρχαν ακόμη ανθοστήλες και κάθε οικογένεια είχε τουλάχιστον έναν ναυτικό. Τις νύχτες η Αθήνα διασκέδαζε, σαν για να ξορκίσει τον σπαραγμό και την εξαθλίωση που είχε βιώσει 15-20 χρόνια πριν. Τα κέντρα διασκέδασης ήταν άφθονα και κάλυπταν όλα τα γούστα. Οι ρεμπέτες εξακολουθούσαν να τραγουδούν, οι «φλώροι» του ελαφρού κυριαρχούσαν στη ραδιοφωνία, το Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης ήταν στη χρυσή εποχή του, ο κινηματογράφος της περιόδου εκείνης κατάφερε να γίνει διαχρονικός και οι «διάσημοι» παραθέριζαν στα νησιά του Αργοσαρωνικού, με την αστική τάξη της Αθήνας, μια και οι Κυκλάδες παρέμεναν προορισμός εξωτικός και δυσπρόσιτος. Τα παιχνίδια, στις αυλές και τους κήπους για τα μικρότερα παιδιά και στον δρόμο και τις αλάνες για τα μεγαλύτερα, ήταν κάτι το φυσιολογικό και αυτονόητο. Δεν κράταγες παιδί στο σπίτι, εκτός αν ήταν άρρωστο. Τα ομαδικά παιχνίδια (μήλα, μέντα-μέντα, μπερλίνα, στρατιωτάκια αμίλητα ακούνητα αγέλαστα, σπασμένο τηλέφωνο, πού ’ν’ το πού ’ν’ το το δαχτυλίδι… και δε συμμαζεύεται), φούντωναν την άμιλλα αλλά και τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα δύο φύλα. Λίγα χρόνια αργότερα θα κοκκινίζανε τα μαγουλάκια μας, όταν διασταυρώνονταν οι ματιές μας με αυτές των αγοριών, αλλοτινών ισότιμων συντρόφων στα παιχνίδια. 78 | ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

Δεν υπήρχαν σουπερμάρκετ και ο μπακάλης της γειτονιάς έβαζε σε χαρτοσακούλες χύμα όσπρια, αλλά και ζάχαρη και αλεύρι, με τη σέσουλα. Τα τυποποιημένα προϊόντα ελάχιστα, η τηλεόραση ήρθε με τη Χούντα και το ραδιόφωνο συσπείρωνε την οικογένεια γύρω του τα βράδια. Καθημερινές και όχι cult, τότε τουλάχιστον, φιγούρες, οι πλανόδιοι και μη επαγγελματίες της γειτονιάς. Η Χορταρού (να σέρνει το καρότσι της διαλαλώντας την πραμάτεια της με τη χαρακτηριστική της φωνή: «Χόρτα, καλέ, χόρτα… τα ραδικοβλάσταρα»), ο Παγωτατζής (με ένα καμπανάκι στο

καρότσι-ψυγείο, για να μαζεύεται η μαρίδα με τα φραγκάκια στη χούφτα), ο Γαλατάς (να αφήνει κάθε πρωί το φρέσκο γάλα στο μπουκάλι έξω από τις πόρτες), ο Γιαουρτάς («Γιααααουoυoυρτάααας»), ο Παγοπώλης («Ο πάγος!», να τον παίρνουν οι νοικοκυρές στα δίχτυα), ο Καρεκλάς («Ο καρεκλάας, καρεκλάαας», να επισκευάζει τις ψάθινες καρέκλες) και, φυσικά, ο Παλιατζής («Όλα τα παλιά αγοράζω, ο παλιατζής»), που μάζευε τα απομεινάρια της Αθήνας που έφευγε για να κάνει χώρο για την Αθήνα που ερχόταν. Κι άλλοι, κι άλλοι, ο Φωτογράφος κι ο Λατερνατζής και ο Λούστρος στην πλατεία. Και τόσοι άλλοι. Οι ημέρες ήταν γεμάτες ζωή, οι νύχτες μύριζαν γιασεμί και αγιόκλημα, και οι γείτονες ήταν οικογένεια, σχεδόν. Και υπήρχε και η μοντέρνα Αθήνα, αυτή που «εξευρωπαϊζόταν», που χόρευε στα «νάιτ κλαμπ» τα «γιεγιέδικα», που ντυνόταν πολύχρωμα, που επίπλωνε το σπίτι με δανέζικα έπιπλα (ας όψονται οι βασιλικοί γάμοι), που αντικαθιστούσε το ραδιόφωνο με το ραδιοπικάπ και στοίβαζε πάνω του τις «πλάκες», που άρχισε να ψωνίζει με δόσεις, οπότε ο Δοσατζής έκανε την εμφάνισή του ανάμεσα στους πλανόδιους επαγγελματίες της γειτονιάς. Το σπίτι μου είναι δύο ορόφους πάνω από αυτό στο οποίο γεννήθηκα. Το γιασεμί στον κήπο μας είναι μεγαλύτερο σε ηλικία από εμένα. Όταν είμαι στις μαύρες μου, κόβω ένα κλαράκι, με κάμποσα ανθάκια πάνω, και το μυρίζω. Καθώς ανασαίνω το άρωμά του, γίνομαι μικρή μικρή, σαν την Αλίκη. Μόνο που η δική μου Χώρα των Θαυμάτων είναι η ευτυχισμένη παιδική μου ηλικία, σ’ αυτή την παλιά γειτονιά της Αθήνας όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. Οσφραίνομαι τις μυρωδιές της, αφουγκράζομαι τους ήχους της, γελώ με το γέλιο των παιδιών της. Και γλυκαίνω, μέσα κι έξω. Φωτογραφίες από το βιβλίο του Κώστα Παπασπήλιου «Οι γυρολόγοι» (εκδόσεις Ίρις-Φιλιππότης). Οι ωραίοι των Αθηνών | 79

«Σημείο θέασης» του Βασίλη Μητρόπουλου, από το Σπίτι του Σκίτσου στον Φαλατάδο της Τήνου.

82 | ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ

Η MELISSINOS SECURITY έχει σαν στόχο την καλύτερη και πιο αξιόπιστη εξυπηρέτηση των πελατών της στις υψηλές απαιτήσεις τους. Έχοντας αυτόν το στόχο δίνουµε ιδιαίτερη προσοχή στην ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχουµε καθώς και στην πρόληψη των νέων προβληµάτων που µπορεί να προκύψουν. Ειδικό άτοµο της επιχείρησης ασχολείται µε τέτοιου είδους θέµατα, είναι σε συνεχή επικοινωνία µε τους πελάτες και ενηµερώνεται για νέες ανάγκες των πελατών αλλά και τυχόν παράπονα που µπορεί να έχουν. Σκοπός αυτού είναι η βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχει η επιχείρηση. Αναπτύσσουµε και εξελίσσουµε τις δεξιότητες του προσωπικού της επιχείρησης µε συνεχή εκπαίδευση του γιατί στοχεύουµε στη διαρκή εξέλιξη της αποτελεσµατικότητας των παρεχόµενων υπηρεσιών. Μέσα στο χρονικό διάστηµα της λειτουργίας της επιχείρησης, οι πελάτες έχουν δείξει την εµπιστοσύνη τους η οποία πιστοποιείται από τους ίδιους και βοηθά στην επίτευξη των στόχων της επιχείρησης.

Ελευθερίου Βενιζέλου 25 Τρίπολη Τηλ. : 2710234448 email : melissinos.security@gmail.com www.melissinos-security.gr

Με πάνω από έξι δεκαετίες εµπειρία στο χώρο η εταιρεία µας είναι σε θέση να παρέχει λύσεις σε κάθε απαίτηση για σκίαση. Έχοντας ως βασικό άξονα την παροχή µοναδικής ποιότητας σε προϊόντα και υπηρεσίες, είµαστε περήφανοι όταν λέµε: «Η πείρα µας γίνεται σκιά σας» Από το Φεβρουάριο του 2010 η εταιρεία µας εφαρµόζει Σύστηµα Διαχείρισης Ποιότητας κατά ISO 9001:2008, πιστοποιηµένο από την TUV Rheinland Hellas. Πιστοποίηση προϊόντων µε CE.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε.

ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΚΙΑΣΗΣ Δ. 3ο χλµ. Άργους - Ν. Κίου, 21200, Άργος Τ. 27510 68275, 23130, 62072 - F. 27510 66126 www.alphashadow.gr