ΕΠΑΘΛΟ 115

115

#

Σέρρες

Ασπροπόταμος Αρχαία Κόρινθος 2018 - I

4,00 € ∅ www.epathlo.gr

Αναστενάρια Αγίας Ελένης ∅ Ο κύκλος της συγχώρεσης ∅ Μαραθωνοδρόμοι Αργολίδας ∅ Δραμινή κουζίνα

Η Alpha Design and Shadow είναι µια εταιρεία που απαρτίζεται από ανθρώπους που δηµιουργούν, σχεδιάζουν και κατασκευάζουν προϊόντα, έχοντας ως βασικό άξονα την ικανοποίηση των αναγκών σας για σκίαση. Διαθέτοντας µια σειρά συστηµάτων υψηλής ποιότητας και αισθητικής, κορυφαίας τεχνολογίας και εργονοµικού σχεδιασµού, η οποία συνεχώς ανανεώνεται και εµπλουτίζεται, τηρούµε την δέσµευσή µας για προϊόντα ασφαλή, εγγυηµένα, όµορφα και λειτουργικά. Εµείς τα κατασκευάζουµε και εσείς µπορείτε να τα απολαύσετε. Δουλεύοντας µε πάθος και µεράκι, µαθαίνοντας από τα λάθη µας, συνεχώς εξελισσόµαστε και προσπαθούµε να γινόµαστε καλύτεροι. Βασικός µας στόχος είναι να βελτιωνόµαστε συνεχώς, να παραµένουµε πιστοί στις αρχές µας και να καταφέρνουµε να προσφέρουµε τα προϊόντα και τις υπηρεσίες µας σε όλους εσάς. Γιατί θέλουµε:

"Η πείρα µας...να γίνεται σκιά σας"

ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε.

Κατασκευή & εµπορία ειδών σκίασης δ. 3ο χλµ. Ε.Ο. Άργους - Ν. Κίου, 21200, Άργος τ. 27510 68275 / 23130 / 62072 f. 27510 66126 e: info@alphashadow.gr www.alphashadow.gr

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΤΩΝ

Το Εργαστήριο είναι διαπιστευµένο σύµφωνα µε το πρότυπο ISO 17025 από τον ΕΣΥΔ (αρ. Πιστοποιητικού 548-3)

ΕΙΔΙΚΗ ΤΙΜΗ

για τους αναγνώστες του περιοδικού για τους µήνες Μάρτιο-Απρίλιο:

50€

Tο Εργαστήριο Αναλύσεων της εταιρείας Medicenter αποτελεί ένα από τα πλέον σύγχρονα και ολοκληρωµένα στην Ελλάδα. Λειτουργεί σε πλήρη εναρµόνιση µε τους κανονισµούς του ΕΣΥΔ και παρέχει ένα ολοκληρωµένο φάσµα εργαστηριακών υπηρεσιών. Επιχειρήσεις στις οποίες απευθυνόµαστε: • Επιχειρήσεις παραγωγής, επεξεργασίας, τυποποίησης και εµπορίας τροφίµων • Επιχειρήσεις µαζικής εστίασης και catering • Εργαστήρια ζαχαροπλαστικής και αρτοποιίας • Ξενοδοχειακές µονάδες • Παιδικούς σταθµούς και γηροκοµεία • Σχολικά κυλικεία • Κλινικές και νοσοκοµεία • Supermarket • Δήµοι και Οργανισµοί • Σφαγεία • Μονάδες παραγωγής, επεξεργασίας και εµπορίας ζωοτροφών • Αγροτικούς συνεταιρισµούς • Τυποποιητήρια λαδιού • Εταιρείες εµφιάλωσης υδάτων

ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΝΕΡΟΥ (ΝΕΟ ΦΕΚ 3282/2/2017) Μικροβιολογική ανάλυση (Ετερότροφη Αερόβια Χλωρίδα 22ο C & 37ο C, Κολοβακτηρίδια , E.Coli , Eντερόκοκκοι) Φυσικοχηµική ανάλυση (pH , Αγωγιµότητα, Σκληρότητα Ολική, Αλατότητα, Αλκαλικότητα, Ορθοφωσφορικά, Θολότητα, Χρώµα, Οσµή, Γεύση, Ολικά Διαλελυµένα Στερεά, Ασβέστιο, Κάλιο, Σίδηρος, Νάτριο, Μαγγάνιο, Χρώµιο Εξασθενές, Νιτρικά, Νιτρώδη, Αµµωνιακά, Όξινα Ανθρακικά, Υπολειµµατικό Χλώριο, Χλωριούχα)

Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ 42 ΚΟΡΙΝΘΟΣ Γραµµατεία: +30 27410 85511 Εργαστήριο: +30 27410 26890 email: info@medi-lab.gr

www.medi-lab.gr

9 11

12

Σέρρες

Των χαμάμ, της γεύσης, της Κερκίνης...

22

Ασπροπόταμος

30

Ο μυστικός Αχελώος

Αρχαία Κόρινθος

Ταξίδι στη ζωή των προγόνων της

42

Αναστενάρια Αγίας Ελένης

52

60

22

Ατζέντα

Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός

12

Αντί επάθλου

66

76

Ο χορός της αγάπης

Ο κύκλος της συγχώρεσης

Δευτέρα του Πάσχα στο Σελεγούδι

Μαραθωνοδρόμοι Αργολίδας

Φάρμακο είναι ο καλύτερός μας εαυτός

Γευστικές διαδρομές

Δραμινή κουζίνα, η πολυσυλλεκτική Συνταγές: - Κισίρ - Σουρβάν κεφτέδες

Αναδρομές

Κώστας Καρυωτάκης, Ωραία μέρα να πεθάνει κανείς στην Πρέβεζα

82

Εικόνες ζωής

30 Εξώφυλλο: Λίμνη Κερκίνη Θάλεια Νουάρου

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Αρχισυνταξία - photo editing: Θάλεια Νουάρου Δημιουργικό: Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr Εκτύπωση: ΠΟΛΥΓΡΑΦΟΣ PRESS Τηλ: 210 2386250 Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου, Δημήτριος Σελλής www.airon.gr 6 | www.epathlo.gr

Συντακτική ομάδα: Ιωάννα Βενιέρη, Όλγα Ιωαννίδη, Χρήστος Κανατάς, Νίνα Κουλετάκη, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Αλεξία Τούλιου Επιμέλεια κειμένων - διορθώσεις: Συλβί Ρηγοπούλου Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Πολυδεύκης Ασωνίτης, Ιωάννα Βενιέρη, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής

ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων - Νομικών προσώπων Εξωτερικού: 50,00 € | Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 314 / 36897354 Πειραιώς: 5500018321433 Συνδρομές: Φρόσω Αγγελοπούλου

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

Με νεό λογότυπο, νέα εµφάνιση στις συσκευασίες µας,

αλλά µε την ίδια αξεπέραστη γεύση, θα µας βρίσκετε πλέον κοντά σας σε ακόµη περισσότερα σηµεία.

Ι. ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ & ΣΙΑ Ο.Ε. Εργαστήριο Γαλακτοκοµικών Προϊόντων Θέση Λάκκα, Νέα Κίος, Άργος, Τ.Κ. 210 53 τηλ. 6934325363 | email. stamatiou.j@gmail.com

www.ekvoskis.gr

Θάλεια Νουάρου Μάρω Κουρή

Π

ώς φτάσαμε πάλι ως εδώ; Ο χρόνος κυλά γρήγορα σαν το νερό στ’ αυλάκι... Οι μέρες βαραίνουν κι εσύ ταξιδεύεις. Γυρεύεις να ξεφύγεις από την οχλοβοή του πλήθους. Τις μεγάλες αρένες όπου η μάχη δίνεται σε όρους μάρκετινγκ, με μόνη αξία την τηλεθέαση και τις πωλήσεις. Αξία έχει ό,τι πουλάει ˙ από την τηλεόραση ως την κοινωνία, την πολιτική και τα εθνικά μας ζητήματα. Καμία ηθική, παρά μόνο φασαριόζικες διασκεδάσεις προς εφήμερη κατανάλωση. Όσο περισσότερο θόρυβο κάνεις τόσο το καλύτερο. Τι κι αν άκριτα αναπαράγεις τον τρόμο, τη βία, την κακογουστιά ή τη βλακεία… Ντόρος να γίνεται. Άρτος και θεάματα στον βωμό του χρήματος. Κοιτώ το κορίτσι μες στο εγκαταλειμμένο τρένο. Αγναντεύει απ’ το παράθυρο, έξω, μακριά. Ζητά να αναπνεύσει μες στο φθαρμένο ρούχο που της φορέσαμε. Μου ψιθυρίζει πως είναι ανάγκη να υπάρξει συνέχεια – που έτσι κι αλλιώς θα υπάρξει. Το κορίτσι είναι μονόδρομος, η δική μου συνέχεια. Κάπου διάβασα πως αν

δεν πιστεύεις πως ο κόσμος θα αλλάξει, τότε σίγουρα δεν θα είσαι εσύ αυτός που θα τον αλλάξει. Σκέφτομαι πόσα πράγματα συμβαίνουν γύρω μας αθόρυβα και ταπεινά, μακριά από τα φώτα τις δημοσιότητας. Άνθρωποι σεμνοί, αυθεντικοί κρατούν τις Θερμοπύλες, την αξιοπρέπεια που μας απέμεινε. Υπάρχουν παντού κι ας μην τους διαφημίζει κανείς. Μπορεί να μην «πουλάνε», ανάγουν όμως σε τέχνη τη ζωή και τον ρόλο που επέλεξαν σε αυτήν. Η ζωή είναι τέχνη αν το καλοσκεφτείς– μια αδιάκοπη υπέρβαση. Να αντιστέκεσαι στο ρεύμα, να επιμένεις, να φέρνεις νερό να ποτίζονται οι ξέρες, να ξεπερνάς τον εαυτό σου, να συνεχίζεις να εμπιστεύεσαι και να πιστεύεις, να γίνεσαι η λιακάδα μέσα στον χειμώνα. Χωρίς πυροτεχνήματα και τυμπανοκρουσίες αλλά με αγάπη και επιμονή. Η αγάπη άλλωστε δεν ζητά ηχηρές δηλώσεις και χειροκροτήματα, παρά μόνο πράξεις απλές και ξεκάθαρες. Θυμάμαι σαν τώρα τα λόγια του αρχιαναστενάρη Ρέκλου, πως όποιος κρατά το πόστο του και κάνει σωστά τη δουλειά του, έχει την υγειά του. Όποιου όμως ο νους τρέχει «ασαΐτιστα», φορτώνεται και υποφέρει… Παύση ˙ η σιωπή είναι χώρος, απόσταση κι ανακωχή. Υπογραμμίζει το βάθος και την εσωτερικότητα που τόσο έχουμε ανάγκη. Σαν τη ρίζα του δέντρου – όσο βαθύτερα στη σιωπή της γης, τόσο ψηλότερα στον ήλιο τα κλαδιά του, ν’ αντέχουν στην κακοκαιριά, να ανθίζουν και να καρποφορούν. Γιατί η φύση ξέρει, κι ας το ξεχνάμε, πως είμαστε πλασμένοι από το ίδιο υλικό.

– Μα ποιος νοιάζεται γι’ αυτά τα πράγματα; – Νοιαζόμαστε εμείς. Παντού, βλέπεις, έτοιμος να προσπεράσει ο κόσμος. Κουρασμένος από αυτήν τη βίαιη υπερπληροφόρηση, τον σαματά, την ταχύτητα και την ευκολία της εικόνας, έπαψε να ακούει, να βλέπει, να παρατηρεί και να αισθάνεται. Πως σε κάθε του ανάσα εμπεριέχεται η ολότητα της ύπαρξης. Στη σιωπή είναι λοιπόν αφιερωμένο το πρώτο αυτό τεύχος της χρονιάς. Θα τη βρεις στα χωριά του Ασπροποτάμου, στη γαλήνη της Κερκίνης και στα έγκατα του Ρούπελ, στο βουβό κλάμα των αναστενάρηδων και στην αντοχή των μαραθωνοδρόμων, στον ασάλευτο Ακροκόρινθο και την ερημωμένη Διωλκό, στους ποιητές και το τελευταίο σημείωμα του Καρυωτάκη. Όλα μες στη σιωπή τους έχουν να σου πουν πολλά, αρκεί μια στιγμή να σταθείς και να νιώσεις. Ο χειμώνας άλλωστε την επιβάλει τη σιωπή. Νυχτώνει νωρίς, αλλά είναι η ώρα που πρέπει ˙ για να στραφούμε μέσα μας, να μαζέψουμε το ξόδεμα του νου, να πετάξουμε ό,τι δεν μας χρειάζεται. Κι η άνοιξη θα ’ρθει στην ώρα της. ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ | 9

Με το νερό τ’ αθάνατο…

Τα Καλαβρυτινά

Μια σπάνια μουσική έκδοση με τα τραγούδια που τραγουδήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή των Καλαβρύτων δένει βιβλιογραφικά με ιστορικά στοιχεία και λαογραφικές αναφορές. Η έκδοση, που κυκλοφόρησε με αφορμή τη συμπλήρωση 120 χρόνων από την ίδρυση της Παγκαλαβρυτινής Ένωσης, περιλαμβάνει βιβλίο με πολύτιμα σημεία αναφοράς για τη μνήμη και την ταυτότητα της μουσικής παράδοσης του τόπου, καθώς και τέσσερα μουσικά CD, με 52 από τα γνησιότερα παραδοσιακά τραγούδια των Καλαβρύτων, τα οποία καθρεφτίζουν τους αγώνες, τους πόθους, τις χαρές και τις λύπες του λαού τους. Ιστορικά και επαναστατικά τραγούδια, τραγούδια της παρέας και του πανηγυριού, της χαράς, του έρωτα και του γάμου, επαναφέρουν μνήμες από γλέντια και τις αφηγήσεις των παλαιότερων. Με στόχο να γίνουν γνώριμα στον μέσο ακροατή αλλά και να συνεχίσουν να χορεύονται και να τραγουδιούνται, είναι αφιερωμένα «στους Καλαβρυτινούς όπου γης, αλλά και σε όσους αγαπούν τα Καλάβρυτα με τα χωριά τους, σαν δικό τους τόπο». Συντελεστές της έκδοσης είναι ο μουσικολόγος και ιστορικός ερευνητής Δημήτρης Σταθακόπουλος, ο μουσικός και μύστης της μουσικής παράδοσης Γιώργος Δαλιάνης, ο πρόεδρος της Παγκαλαβρυτινής Ένωσης Δημήτρης Βαρβιτσιώτης, η ομάδα παραδοσιακού τραγουδιού «Η Ρωμιοσύνη» και ο συγγραφέας Νίκος Παπακωνσταντόπουλος. Όλοι τους εργάστηκαν αφιλοκερδώς με δεκάδες ώρες έρευνας, συγγραφής και ηχογραφήσεων. Η Παγκαλαβρυτινή Ένωση ιδρύθηκε το 1896 και η δράση της συνδέεται με τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και την ανάδειξη του ηρωικού και μαρτυρικού τόπου των Καλαβρύτων. Αποτελεί κοινό σημείο αναφοράς των Καλαβρυτινών ανά τον κόσμο και συνδετικό κρίκο με τη γενέτειρά τους. Πληροφορίες: Πατησίων 121, Αθήνα, www.pankalavritini.gr

Christian Ronig

«Greece is mine» Όταν άκουσα στο ραδιόφωνο το «Μινόρε της αυγής» διασκευασμένο και μεταφρασμένο στα αγγλικά, δεν πίστευα στ’ αυτιά μου. Αμέσως έψαξα για τον δημιουργό του. Το όνομα αυτού: Christian Ronig. Στο άλμπουμ του «Greece is mine», ο Γερμανός από το Μίνστερ, ανεξάρτητος δημοσιογράφος και «ερασιτέχνης», όπως δηλώνει, τραγουδιστής και τραγουδοποιός, διασκευάζει μοναδικά δέκα συνολικά τραγούδια σε αγγλικό και γερμανικό στίχο. Πασίγνωστα κι αγαπημένα ρεμπέτικα, έντεχνα λαϊκά και τραγούδια από το νέο κύμα, όπως ποτέ δεν τα είχαμε φανταστεί, με επιρροές από τον Tom Waits και τον Johnny Cash, φολκ και έθνικ μουσικές. Θα ακούσουμε το «Σερσέ λα φαμ» του Τσιτσάνη, μεταφρασμένο στα γερμανικά, σε ύφος που παραπέμπει σε καμπαρέ του Βερολίνου, της δεκαετίας του 1920. Όμοια και την «Γκαρσόνα», την οποία διασκεύασε με balkan και punk επιρροές. Μεταφρασμένα στα αγγλικά θα ακούσουμε επίσης τα «Καίγομαι και σιγολιώνω», «Ξημερώνει», «Δεν ξέρω πόσο σ’ αγαπώ», «Ένα αστέρι πέφτει πέφτει», «Όλο ταξιδεύω», «Θεέ μου μεγαλοδύναμε», «Όταν χαράζει» του Θανάση Παπακωνσταντίνου, και το «Δική μου είναι η Ελλάς», από το οποίο εμπνεύστηκε και τον τίτλο του άλμπουμ. «Το τραγούδι αυτό [σ.σ. “Πρέζα όταν πιεις”] δεν μιλάει μόνο για τα ναρκωτικά. Είναι γραμμένο και για τη Σμύρνη, και γι’ αυτόν τον λόγο θα ήθελα στο άλμπουμ να αναγράφεται ως “Δική μου είναι η Ελλάς”», του είπε η εγγονή του Αιμίλιου Σαββίδη Ειρήνη, η οποία έχει τα δικαιώματα του τραγουδιού. «Αγαπώ πολύ την Ελλάδα και αγαπώ πολύ και τους ανθρώπους της», δηλώνει ο Christian σε συνέντευξή του. «Όταν πρωτοανακάλυψα όλα αυτά τα τραγούδια, ήθελα να τα μοιραστώ με τους φίλους μου. Καθώς όμως δεν ήταν εξοικειωμένοι με το μπουζούκι, δεν τους άρεσαν. Διασκευάζοντάς τα βρήκα τον τρόπο για να τους κάνω να τα ακούσουν πραγματικά καταλαβαίνοντας τελικά πόσο σπουδαία τραγούδια είναι…» Το άλμπουμ κυκλοφορεί από τη Violins Productions, και συμμετέχουν οι μουσικοί Βαγγέλης Καρίπης, Ανδρέας Πολυζωγόπουλος, Γιώργος Τσιατσούλης, Λευτέρης Χαβουτσάς, Σπύρος Μπάλιος κ.ά.

ΑΤΖΕΝΤΑ Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός | 11

12 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Σέρρες

Σέρρες

Των χαμάμ, της γεύσης, της Κερκίνης...

Όρος Μπέλες ή Κερκίνη

Τι σου έρχεται στο μυαλό όταν ακούς για τις Σέρρες; Σίγουρα τα παραδοσιακά της χαμάμ, που αφορούν πρωτίστως τους κυνηγούς της απόλαυσης, και οπωσδήποτε η λίμνη Κερκίνη, το «βαρύ πυροβολικό» του νομού. Για τους λάτρεις της ιστορίας, το ενδιαφέρον τους θα το κεντρίσουν τα οχυρά του Μεταξά, ενώ οι καλοφαγάδες θα την επισκεφθούν για την ξακουστή σερραϊκή μπουγάτσα και τα ταβερνάκια της πόλης, που φημίζονται για τους μερακλίδικους μεζέδες τους.

Θάλεια Νουάρου 14 | www.epathlo.gr

Οι πελεκάνοι αποτελούν τον μεγαλύτερο πληθυσμό παρυδάτιων πουλιών της λίμνης

Π

όσο μας είχαν λείψει τα μακεδονικά τοπία με αυτήν τη χαρακτηριστική τους απλωσιά, που σου δίνουν την αίσθηση πως αναπνέεις ελεύθερα. «Σίρις» ήταν η πρώτη ονομασία των Σερρών κι ίσως να προέρχεται από τον Σίριο, τον ήλιο, καθώς ανεμπόδιστα τη φωτίζει. Πληθωρικοί, αυθεντικοί κι ανεπιτήδευτα φιλόξενοι οι κάτοικοί της μάς ξεναγούν «στας Σέρρας» – σύμφωνα με το ιδιότυπο γλωσσικό ιδίωμα που χρησιμοποιούν εδώ και τέσσερις αιώνες. Τα λουτρά Ελάχιστα πράγματα μπορούν να συγκριθούν με ένα ζεστό ιαματικό λουτρό καταμεσής του χειμώνα... Οι φανατικοί του θερμαλισμού γνωρίζουν καλά τις ευεργετικές ιδιότητες που προσφέρουν σε σώμα και ψυχή, και είμαστε ανάμεσά τους! Οι Σέρρες, με τρία συνολικά κέντρα λουτροθεραπείας, δύο από τα οποία λειτουργούν σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, είναι ο απόλυτος ιαματικός προορισμός. Με οδηγό μας τη χιονισμένη οροσειρά του Μπέλες και συντροφιά τον Στρυμόνα, ο οποίος στο ελληνικό έδαφος διασχίζει αποκλειστικά τον νομό Σερρών, οδεύουμε προς τη συνοριακή γραμμή. Πρώτος μας ιαματικός σταθμός το Σιδηρόκαστρο, όπου βρίσκεται το υδροθεραπευτήριο με τις χαρακτηριστικές εγκαταστάσεις διαμονής με αισθητική των περασμένων δεκαετιών, που συναντάς σε όλα σχεδόν τα «αδερφάκια» του στην Ελλάδα. Έχει κι αυτό το γούστο του! Σημασία έχει άλλωστε η ποιότητα και οι θεραπευτικές ιδιότητες των νερών, τα οποία είναι υπέρθερμα αλκαλικά, θερμοκρασίας 43,7°C, και είναι κατάλληλα για όλες τις παθήσεις του μυοσκελετικού και για γυναικολογικά προβλήματα. Τα νερά είναι τόσο ζεστά και «δυνατά» ενεργειακά, που με βία αντέχεις

Στην πισίνα του ξενοδοχείου Elpida Resort & Spa

Σέρρες | 15

Βυρώνεια μέσα τους γύρω στο ενάμισι λεπτό, με μέγιστο επιτρεπόμενο όριο παραμονής τα τρία λεπτά. Συχνά διαλείμματα, κρύα ντους, ανάπαυση και ατμοθεραπεία στον διπλανό χώρο είναι το ενδεδειγμένο πρόγραμμα, συνολικής διάρκειας 20 λεπτών. Το σώμα στην κυριολεξία λιώνει, ο νους ελαφραίνει, σώμα και ψυχή ανοίγουν τόσο πολύ, που μετά βλέπεις με άλλο μάτι τον κόσμο! Το θεραπευτήριο διαθέτει ατομικές μπανιέρες και τρία σύγχρονα υδρομασάζ, όπου απολαμβάνεις τον ευεργετικό πλούτο των νερών αποκλειστικά με την παρέα σου μέχρι και τις 12 τα μεσάνυχτα! Τα τηλέφωνα χτυπούν συνέχεια για ραντεβού. Εμείς θα κολυμπήσουμε στη μεγάλη και πρόσφατα ανακαινισμένη ομαδική πισίνα, με τα πολύχρωμα πλακάκια, που θυμίζουν παραδοσιακό χαμάμ.

16 | www.epathlo.gr

Χειμερινή συμφωνία Ιδανική επιλογή μετά το λουτρό μια βόλτα στο μαγευτικό δάσος και τους καταρράκτες του Αγίου Γεωργίου, που τους συναντάς μέσα από ένα σύντομο μονοπάτι, ελάχιστα χιλιόμετρα από το υδροθεραπευτήριο. Πινακίδες δυστυχώς δεν υπάρχουν, γι’ αυτό ρωτήστε τους ντόπιους να σας κατατοπίσουν. Είναι ένας τόπος παραμυθένιος. Μια ανάσα από τα σύνορα βρίσκεται το βυζαντινό χαμάμ του Αγκίστρου, το παλαιότερο σε όλη τη χώρα. Χρονολογείται γύρω στο 950 μ.Χ. κι έχει δικαίως χαρακτηριστεί πολιτιστικό μνημείο. Εδώ απολάμβανε το μπάνιο του ο Τούρκος μπέης με το χαρέμι του, κι εδώ θα κολυμπήσουμε κι εμείς. Τα νερά, υπόθερμα μεταλλικά, έχουν ανεκτή θερμοκρασία, ώστε να μπορούν να τα χαρούν τα μικρά παιδιά και όσοι έχουν καρδιαγγειακά προβλήματα. Το θεραπευτήριο, που λειτουργεί με την ευθύνη του ξενοδοχείου Χαμάμ, διαθέτει εννέα ακόμη σύγχρονους κι όμορφα διακοσμημένους μικρότερους λουτήρες, όπου βουτάς για μία ώρα ή 20 λεπτά, πάντα με την παρέα σου. Το νερό εδώ ενδείκνυται για αρθροπάθειες και ρευματοπάθειες, και όπως κι εκείνο του Σιδηροκάστρου, είναι πόσιμο. Για πολλά χρόνια μάλιστα, οι κάτοικοι των δύο οικισμών έπιναν από αυτό το νερό, που είναι εξαιρετικά χωνευτικό. Τα λουτρά του Αγκίστρου συγκεντρώνουν πάρα πολύ κόσμο, γι’ αυτό επιβάλλεται να κλείσετε τηλεφωνικώς το ραντεβού σας. Ένα μυστικό ακόμη: Είναι ανοιχτά 24 ώρες το 24ώρο! Ευτυχώς για εμάς, η απόλαυση και η χαλάρωση δεν σταματούν εδώ. Πίσω, στο ξενοδοχείο Elpida Resort and Spa, η εμπειρία συνεχίζεται με κολύμπι στη μεγάλη εσωτερική πισίνα του, ζεστό υδρομασάζ και σάουνα στις λουξ εγκαταστάσεις με θέα τη φωτισμένη ακρόπολη των Σερρών… Κι όλα αυτά παρέχονται δωρεάν για τους πελάτες του και μέχρι τις 11 το βράδυ!

Οι ψαράδες της λίμνης

Το ιστορικό Ρούπελ Αν φτάσετε ως το Άγκιστρο, οπωσδήποτε θα κάνετε μια στάση για να επισκεφθείτε το Ρούπελ, δίπλα στον μεθοριακό σταθμό του Προμαχώνα. Είναι το μεγαλύτερο από τα 21 οχυρά της λεγόμενης «Γραμμής Μεταξά», ο οποίος τα οραματίστηκε από το 1913, υλοποιώντας τελικά το μεγαλύτερο τεχνικό έργο της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Το Ρούπελ ήταν τιτάνιο έργο για την εποχή, το οποίο κόστισε μόλις 111.540.000 δρχ., και κατασκευάστηκε σε σύντομο σχετικά διάστημα, κάτω από άκρα μυστικότητα. Οι υπόγειες σήραγγες έχουν συνολικό μήκος πάνω από 4 χλμ. και αναπτύσσονται σε ένα περίτεχνο σύμπλεγμα έκτασης σχεδόν 2 τ. χλμ. Τα εύσημά μας στον ελληνικό στρατό και τον φαντάρο Δημήτρη Καζάκη, απόφοιτο του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, ο οποίος βρίσκεται εδώ για να μας ξεναγήσει στην ιστορία του. Έξι ημέρες κράτησε η πολιορκία, τον Απρίλιο του 1941, με τους 950 άνδρες και τους 27 αξιωματικούς οπλισμένους στο οχυρό, αντιμέτωπους με τον γερμανικό στρατό, που μετρούσε σχεδόν 7.000 στρατιώτες! Οι απώλειες της φρουράς του οχυρού ανήλθαν σε 44 νεκρούς και 152 τραυματίες, ενώ οι αντίστοιχες των Γερμανών σε 555 νεκρούς, 2.134 τραυματίες και 170 αγνοουμένους. Στην πραγματικότητα, το Ρούπελ δεν έπεσε ποτέ. Παραδόθηκε έπειτα από συνθηκολόγηση κι ενώ ο γερμανικός στρατός προέλαυνε ήδη στο κέντρο

της Θεσσαλονίκης. Ο Γερμανός συνταγματάρχης που το παρέλαβε, έδωσε μάλιστα συγχαρητήρια στον διοικητή Δουράτσο, εκφράζοντας τον θαυμασμό και την εκτίμησή του για την αντίσταση των Ελλήνων στρατιωτών, ενώ ο ίδιος ο Χίτλερ έστειλε μήνυμα να μην τιμωρηθούν. Σήμερα έχουν αξιοποιηθεί και είναι επισκέψιμα 200 μ. από το σύμπλεγμα των υπόγειων στοών του, που μοιάζουν με πραγματικό λαβύρινθο. Πρόκειται για ένα ανεπανάληπτο βιωματικό ταξίδι, στα 17 μ. κάτω από τη γη, που ανακαλεί ένδοξες μνήμες! Η λίμνη Κερκίνη Πάντα αγαπούσα τις λίμνες γι’ αυτή την ατμοσφαιρική γαλήνη που δημιουργούν τα χρώματα, τα γυάλινα νερά τους και οι μόνιμοι κάτοικοί τους, τα πουλιά. Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για έναν από τους δέκα σημαντικότερους υδροβιότοπους παγκοσμίως, κι ένα από τα καλύτερα σημεία για παρατήρηση πουλιών στην Ευρώπη. Η λίμνη δημιουργήθηκε το 1932, με την κατασκευή του φράγματος στον Λιθότοπο. Στην επιφάνειά της, που ανάλογα με την εποχή κυμαίνεται από 55 έως 85 τ. χλμ., βρίσκουν καταφύγιο περισσότερα από 300 είδη σπάνιων πτηνών, ενώ εδώ ζει και ο μεγαλύτερος πληθυσμός νεροβούβαλων στη χώρα. Έχει ανακηρυχθεί Εθνικό Πάρκο και προστατεύεται από τη Σύμβαση Ramsar. Οι θεόρατες οροσειρές του Μπέλες και των Κρουσίων δημιουργούν ονειρικούς αντικατοπτρισμούς στα διάφανα νερά της. Ο ήλιος σύμμαχός μας στον υδάτινο αυτό καμβά, που στολίζεται από τα αμέτρητα πουλιά και τους βαρκάΣέρρες | 17

Ρούπελ, στα έγκατα του θρυλικού οχυρού

Αρχαιολογικό Μουσείο

Βυζαντινά χαμάμ Αγκίστρου

Στο κελάρι της Μονής Προδρόμου ρηδες με τις πλάβες, τα χαρακτηριστικά τους πλεούμενα. Σε μια ακτή του Λιθότοπου, η τύχη είναι με το μέρος μας και θα μας φέρει πλάι στον εμπειρότατο Νίκο Γάλλιο, ο οποίος θα μας συστήσει στους πελεκάνους της λίμνης. Τους βλέπουμε να ξαποσταίνουν στη μικροσκοπική νησίδα, το «σπίτι των πελεκάνων», όπως χαρακτηριστικά αποκαλείται. Γέννημα-θρέμμα της περιοχής, ο Νίκος γνωρίζει κάθε μυστικό της λίμνης ξεναγώντας με τη βάρκα του επισκέπτες γενικού αλλά και ειδικού ενδιαφέροντος – φωτογράφους και παρατηρητές πουλιών. Είναι ο άνθρωπός μας. Φωτογράφος, άλλωστε, και ο ίδιος, γνωρίζει τα πάντα γύρω από το φως, τους φακούς και φυσικά τους πελεκάνους, τους οποίους προσεγγίζουμε με τη βάρκα του σε απόσταση μόλις μερικών εκατοστών! Τόσο κοντά μόνο σε ντοκιμαντέρ έχεις τη δυνατότητα να θαυμάσεις τα πανέμορφα αυτά πλάσματα με το εντυπωσιακό άνοιγμα των φτερών τους – μοιάζουν με ζωγραφιά! Οι αργυροπελεκάνοι αποτελούν έναν από τους πλέον πολυάριθμους πληθυσμούς παρυδάτιων πτηνών της λίμνης και τους ξεχωρίζεις από το χρώμα του ράμφους και το χαρακτηριστικό τσουλουφάκι στο κεφάλι, το οποίο δεν 18 | www.epathlo.gr

διαθέτουν τα «αδερφάκια» τους οι ροδοπελεκάνοι. Απόλυτα εξοικειωμένα με τους ψαράδες, τα πουλιά δεν διστάζουν να πλησιάσουν τις βάρκες γνωρίζοντας πως ίσως τσιμπήσουν κάποιο μεζεδάκι – τα δίνουν όλα για το ποιο θα το πρωτοκερδίσει! Ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες του Νίκου, παίρνουμε τον χωματόδρομο που ξεκινά δεξιά από το φράγμα διασχίζοντας την ανατολική όχθη της λίμνης, εδώ που απλώνεται το παρυδάτιο δάσος με τις ιτιές αλλά και ο πυρήνας της άγριας πανίδας της. Αν δεν διασχίσεις τον δρόμο αυτόν, μην πεις πως είδες την Κερκίνη! Οι ξύλινες παράγκες των ψαράδων κατά μήκος δίνουν έναν αυθεντικό κι ανεπιτήδευτο τόνο στο μοναχικό αυτό τοπίο με τις αμμουδερές ακτές, τους βαρκάρηδες, τους ιπτάμενους κορμοράνους και τις φωλιές των πουλιών στις πανύψηλες κορφές των δέντρων. Δεξιά, οι κατάφυτες όχθες του Στρυμόνα, που κατεβαίνει από τη Βίτοσα της Βουλγαρίας, και κοπάδια με δεκάδες νωχελικά βουβάλια απολαμβάνουν τη λιακάδα διακόπτοντας ευχάριστα την πορεία μας. Βρισκόμαστε πια στη βορειανατολική πλευρά της λίμνης κι εδώ θα στρίψουμε προς το Μεγαλοχώρι, θα δια-

σχίσουμε τη γέφυρα του ποταμού και τις ράγες των τρένων και θα φτάσουμε στον ιστορικό σταθμό της Βυρώνειας. Έδρα του ελληνικού στρατηγείου κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, εδώ υπογράφτηκε το 1913 συνθήκη ειρήνης με την ηττημένη Βουλγαρία. Έναν αιώνα αργότερα, το παλιό σαλόνι του σταθμού μετατράπηκε σε μεζεδοπωλείο με εκλεκτές λιχουδιές, που φτιάχνονται αποκλειστικά από ντόπια προϊόντα, δίνοντας έτσι νέα πνοή στον εγκαταλειμμένο έως τότε σταθμό. Θα κεραστούμε τσιπουράκι, στα τραπεζάκια έξω, πλάι στο μικρό ξύλινο βαγόνι. Παραδίπλα οι παλιές αποθήκες του σταθμού έχουν μετατραπεί σε ενυδρείο-ερπετάριο, όπου μπορείς να δεις ζωντανά τα ψάρια της Κερκίνης και του Στρυμόνα, ζωντανές σαύρες και ιγκουάνα, την οχιά της Σαχάρας και τον κροκόδειλο του Νείλου! Ό,τι πρέπει για τους μικρούς μας φίλους. Κυνηγώντας το ηλιοβασίλεμα οδεύουμε προς τα πίσω, κυκλώνοντας τη λίμνη αυτή τη φορά από τα δυτικά. Οικισμοί με σπίτια χαμηλά απλώνονται στις ευρύχωρες όχθες της, ενώ εδώ βρίσκεται και ο ομώνυμος οικισμός που αποτελεί βάση για πολλές δραστηριότητες στη λίμνη.

Στα δάση του Βορρά Μονή Προδρόμου Ένα εκπληκτικής αρχιτεκτονικής βυζαντινό μνημείο που ιδρύθηκε το 1270 βρίσκεται στο Ακριτοχώρι Σερρών, μια ανάσα από την πόλη. Είναι από το ωραιότερα της Μακεδονίας και μοιάζει με οχυρωμένο κάστρο, θυμίζοντας σε μεγαλείο το Άγιο Όρος. Το 1917 το μοναστήρι λεηλατήθηκε από τους Βουλγάρους, με αποτέλεσμα πολλά σπάνια χειρόγραφα, βιβλία και πολύτιμα αντικείμενα να βρίσκονται έως σήμερα στη γειτονική χώρα. Μαζί με τις φιλόξενες μοναχές θα επισκεφθούμε τον λιθόκτιστο ναό με τις εκπληκτικής ομορφιάς αγιογραφίες, το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 19ου αιώνα και την πανέμορφη εικόνα της Αποκαθήλωσης. Μετά την πρόσφατη φωτιά του 2010, η 12η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ανέλαβε την αναστήλωση του μοναστηριού και, με τη συνεισφορά των μοναχών, τα αποτελέσματα είναι θεαματικά. Η μονή αφενός λάμπει από φροντίδα και καθαριότητα, και αφετέρου οι επισκέψιμοι χώροι της δεν έχουν να ζηλέψουν σε τίποτα ένα υπερσύγχρονο μουσείο. Θα περιηγηθούμε στη συλλογή με τα αντικείμενα του μοναχικού βίου, ενώ στο κελάρι θα δούμε τα σπάνια ξύλινα βαρέλια του 19ου αιώνα – τα μόνα που λόγω βάρους γλίτωσαν από τη βουλγάρικη λεηλασία. Από το πωλητήριο της μονής θα προμηθευτούμε αγνό βαλσαμόλαδο, φυσικά καλλυντικά, ιαματικά βάμματα κι άλλα φυτικά γιατρικά, που τα παρασκευάζουν οι μοναχές με βότανα της περιοχής. Αξίζει να παρακολουθήσετε κάποια λειτουργία με τις αγγελικές ψαλμωδίες των γυναικείων φωνών, αλλά Σέρρες | 19

και να εξερευνήσετε τη φύση του Μενοίκιου όρους, καθώς πίσω από το μοναστήρι ξεκινούν μονοπάτια με νερά και κρεμαστά γεφυράκια μέσα στο δάσος. Ματιές στην πόλη

Ζινζιρλί τζαμί Ο συμπαθέστατος κ. Ρούμπος στο μαγαζάκι του στην πλατεία Ελευθερίας

20 | www.epathlo.gr

Πλούσιος σε ποικιλία ο μπουφές του ξενοδοχείου μας, όμως τελευταία μέρα είναι αδύνατο να αντισταθούμε σε μια γλυκιά σερραϊκή μπουγάτσα, που θα την απολαύσουμε μαζί με το πρωινό μας καφεδάκι στο «Ρεκόρ» της Πλατείας Ελευθερίας. Βρίσκεται εδώ από το 1952 και –κατά γενική ομολογία– προσφέρει την καλύτερη μπουγάτσα της πόλης. Απέναντι, η οικογένεια Ρούμπου παρασκευάζει εδώ και 90 χρόνια τον περίφημο Ακανέ Λαϊλιά, το παραδοσιακό λουκούμι των Σερρών. Λιχουδιά… πριγκηπική, όπως μαρτυρά η ονομασία του, που προέρχεται από την τούρκικη λέξη «χακάν», δηλαδή πρίγκιπας. Τα πρώτα χρόνια φτιαχνόταν με νερό το οποίο μετέφεραν από το βουνό του Λαϊλιά και με το κατσικίσιο βούτυρο της περιοχής. Νερό, ζάχαρη, νισεστέ, καβουρδισμένο αμύγδαλο κι ολόφρεσκο βούτυρο τα συστατικά του, και μοσχομυρίζει το εργαστήριο με τις παλιές ζυγαριές, τις ρετρό ταμπέλες και τα ιστορικά μετάλλια από τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Οι Σέρρες είναι μια αληθινή μεγαλούπολη με 60.000 κόσμο και πλήθος φοιτητές. Όπως όλη η Μακεδονία, ελευθερώθηκε από τους Τούρκους έναν αιώνα μετά την υπόλοιπη Ελλάδα. Τη μεγαλύτερη ωστόσο καταστροφή στην ιστορία της υπέστη από τους Βουλγάρους κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, ενώ υπό την αυστηρότατη βουλγαρική κατοχή βρισκόταν και κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Αρχαιολογικό Μουσείο στην Πλατεία Ελευθερίας παρουσιάζει εκθέματα από τους προϊστορικούς μέχρι και τους βυζαντινούς χρόνους κι ανάμεσά τους εκτίθενται και κάποια από τα ευρήματα της Αμφίπολης. Έχει ελεύθερη είσοδο κι είναι στεγασμένο στο «Μπεζεστένι», τη διατηρητέα κλειστή αγορά του 15ου αιώνα, μία από τις ελάχιστες που απέμειναν στο ελλαδικό χώρο. Σε απόσταση αναπνοής από το κέντρο βρίσκεται ακόμη ένα πανέμορφο οθωμανικό μνημείο, το Ζινζιρλί τζαμί, κτίσμα του 16ου αιώνα, το οποίο σχεδίασε ο φημισμένος αρχιτέκτονας

Ευχαριστούμε θερμά για τη φιλοξενία τον πρόεδρο της Ένωσης Ξενοδόχων Σερρών κ. Χ. Κωνσταντινίδη και τον αντιδήμαρχο κ. Χ. Γρηγοριάδη για τις πληροφορίες που μας παρείχε.

Λουτρά Σιδηροκάστρου

Άγκιστρο Προµαχώνασ

Ακριτοχώρι

Βυρώνεια Σιδηρόκαστρο

Κερκίνη

Λιθότοποσ

Σ

υµ όν α

ΣΕΡΡΕΣ

τρ

Μιμάρ Σινάν. Χτίστηκε από ηπειρώτες μαστόρους και λειτούργησε ως τζαμί μέχρι και το 1922. Το 1961 ανακηρύχθηκε διατηρητέο κτίριο και το 2000 αναστηλώθηκε λειτουργώντας ως πολιτιστικός χώρος, στον οποίο φιλοξενούνται εικαστικές εκθέσεις με δωρεάν είσοδο. Πίσω στο κέντρο της πόλης περπατάμε στους περιποιημένους πεζόδρομους που κυκλώνουν την Πλατεία Ελευθερίας κι είναι γεμάτοι όμορφες γωνιές και περιποιημένα μαγαζάκια, που είναι κατάμεστα από κόσμο. Καθώς στις Σέρρες επικρατεί ακόμη η φιλοσοφία του μεζέ, θα πιούμε το τσιπουράκι μας παρέα με εκλεκτά πιατάκια – κάθε γύρος και διαφορετικές νοστιμιές. Θα ψάξουμε για το παραδοσιακό χειροποίητο σερραϊκό σουβλάκι το οποίο θα συνοδεύσουμε με μπίρα Voreia, και θα δοκιμάσουμε το περίφημο σουφλέ σοκολάτας, το οποίο σερβίρει με παγωτό από βουβαλίσιο γάλα η «Άρτεμις». Στην Πλατεία Εμπορίου θα αγοράσουμε βουβαλίσια λουκάνικα «Μπόρας», συνεταιριστικά ζυμαρικά ζυμωμένα με γάλα από βουβάλι και βουβαλίσιο καβουρμά με παστουρμά – γκουρμέ αποπλάνηση! Ανάσα για την πόλη, που, όπως οι περισσότερες στην Ελλάδα, δεν γλίτωσε από τη μάστιγα της αντιπαροχής, είναι η κοιλάδα των Αγίων Αναργύρων ή το πάρκο του Καραμανλή – τιμής ένεκεν στον Σερραίο πολιτικό. Κατά μήκος του ρυάκια, πανύψηλα δέντρα, μονοπάτια και ποδηλατόδρομοι στο αιώνιο βλέμμα του βυζαντινού της κάστρου, που δεσπόζει στον λόφο του Κούλε. Ως εδώ θα ανηφορίσουμε για να δούμε από κοντά την Ακρόπολη των Σερρών (9ος αι.) με τον Πύργο του Ορέστη, το πιο καλοδιατηρημένο μνημείο της (14ος αι.). Θα μας κερδίσει όμως η πανοραμική θέα της πόλης που απλώνεται στα πόδια μας και οι περίτεχνες κατασκευές τού «Cityζεν», που ξυπνούν μέσα σου το παραμύθι! Είναι το καλύτερο μέρος για να αποχαιρετήσεις παρέα με ένα κρασί τον ήλιο που σβήνει πίσω απ’ τη μεγάλη πόλη…

σ

πο

τα

µό σ

Διαμονή Στο πολυτελέστατο Elpida Resort & Spa, πάνω από την καταπράσινη κοιλάδα των Αγίων Αναργύρων. Διαθέτει εξωτερική πισίνα με pool bar κι ένα ατμοσφαιρικό SPA με εσωτερική πισίνα, υδρομασάζ, σάουνα και γυμναστήριο. Δοκιμάστε ένα χαλαρωτικό μασάζ και πολλές ακόμη αναζωογονητικές θεραπείες για σώμα και πρόσωπο. Τηλ.: 23210 20000, www.elpidahotel.eu Ξενώνας Λιμναίο στα Χρυσοχώραφα της Κερκίνης. Ο Νίκος Γάλλιος υπόσχεται σπιτική ζεστασιά και φιλοξενία… σαν τον σπίτι σας! Αδράξτε τη δυνατότητα για βαρκάδες, πεζοπορίες, ιππασία, ποδήλατο κι άλλες εναλλακτικές δραστηριότητες στη λίμνη. Τηλ.: 23250 51581, www.limneokerkini.gr Tο δάσος του Λαϊλιά, 20 μόλις χλμ. από την πόλη, συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πέντε ωραιότερα της Ελλάδας και διαθέτει χιονοδρομικό κέντρο. Στη νοτιοανατολική πλευρά του, ο νομός συναντά τη θάλασσα! Εδώ αξίζει να επισκεφθείτε την κοιλάδα του ποταμού Αγγίτη με το μυθικό σπήλαιο της Αλιστράτης, και τον σπουδαίο αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης.

Σέρρες | 21

22 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ασπροπόταμος

Ασπροπόταμος Ο μυστικός Αχελώος

Αλεξία Τούλιου

Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής

Πρώτο φως της ημέρας. Λάμψεις ξυπνούν την κεντρική Πίνδο, καθώς γλιστρούν στη σατέν επιφάνεια του λευκού νυχτικού που τόσο επιδέξια χαϊδεύει τις καμπυλωτές οροσειρές της. Υπομένοντας το άτονο πέρασμα του χειμώνα, ως θηλυκό εκμεταλλεύεται την προσωρινή θέρμη του ήλιου. Σαν χέρι θα ξεχωρίσει για εμάς, τάχα μου βαριεστημένα, το χιόνι απ’ τον δρόμο. Μια ανείπωτη συμφωνία μάς επιτρέπει να εισέλθουμε στο μυστικό που αποκοιμίζει στην αγκάλη της, τον αγέρωχο και αφρισμένο Ασπροπόταμο, το βόρειο τμήμα του Αχελώου.

Τ

ζουμέρκα, Περτούλι, Μέτσοβο και νότια Πίνδος σκύβουν σε αιώνια φροντίδα πάνω από τα πέτρινα άγνωστα χωριά του Ασπροποτάμου, τα λεγόμενα Βλαχοχώρια. Η αυθεντική βλάχικη παράδοση γεννήθηκε σε αυτόν εδώ τον τόπο γύρω στα 1.000 μ. υψόμετρο. Αραιά και πού διακρίνω απομεινάρια στον χρόνο, τα κομμάτια της βλαχόστρατας· δηλαδή το πολλών χιλιομέτρων καλντερίμι που ξεκινούσε από τα Βλαχοχώρια και κατέληγε στα Φάρσαλα. Μέσα από ποτάμια και εμπόδια πραγματοποιούνταν ο πηγαιμός στα χαμηλά, μα και η εαρινή επάνοδος των Βλάχων. Βοσκοί και ζώα τα απαρνιόντουσαν τα χωριά με το κρύο, τα ξανάβρισκαν με την καλοκαιριά. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σήμερα, αφού λιγοστοί επιβιώνουν με την κτηνοτροφία και την υλοτομία. Μόνο τα καλοκαίρια τα χωριά πλημμυρίζουν από κόσμο, ενώ τον υπόλοιπο χρόνο, ο κύριος όγκος φαίνεται να έχει βολευτεί μόνιμα στις πόλεις, αφού οι δύσκολες καιρικές συνθήκες δεν ευνοούν ούτε καν τις χειμερινές επισκέψεις. Η περιοχή διαθέτει φυσικό πλούτο που ανήκει στο Δασικό Σύμπλεγμα Ασπροποτάμου και περιλαμβάνει 8 διαφορετικά δάση, αλπικά λιβάδια, άγρια ζώα, ποταμούς και φαρμακευτικά φυτά. Προστατεύεται από το Πρόγραμμα Natura, και προσφέρεται για εξερεύνηση κι εναλλακτικό τουρισμό. Σε ένα μωσαϊκό χρωμάτων κι αρωμάτων, μια οπτικοποιημένη Άνοιξη του Βιβάλντι, οι λάτρεις της πεζοπορίας μπορούν να θαυμάσουν τον 15 μέτρων εντυπωσιακό καταρράκτη –το «Μαντάνι του Δαίμονα»– ή να επισκεφτούν τις πηγές της Ρόνας, από τις οποίες αναβλύζουν οι τρεις μεγάλοι ποταμοί, Αχελώος, Άραχθος και Πηνειός. Όσοι είναι τυχεροί θα βρουν και ίχνη καφέ αρκούδας. Ένας ακόμη προορισμός που υπόσχεται εικόνες απαράμιλλου κάλλους είναι οι πηγές Βερλίγκα. Με αφετηρία το Χαλίκι, ανεβαίνεις στα 2.045 μ. για μια συνάντηση με την τρίτη Δρακόλιμνη της Πίνδου. Ο μύθος θέλει τον δράκο της να μοιάζει με φίδι και να έχει μια σύντομη παρουσία πριν εξαφανιστεί για πάντα. Αυτό

24 | www.epathlo.gr

Το εντυπωσιακό γεφύρι της Παλαιοκαρυάς (ανηφορίζοντας για τα χωριά του Ασπροποτάμου)

Γάλα που ρέει ο δρόμος από τον μαστό της Παναγιάς: Ι. Μ. Παναγιάς Γαλακτοτροφούσας που μένει σήμερα είναι μια φυσική ανάμνηση της εποχής των παγετώνων, με την κυκλική λίμνη που θυμίζει χοάνη να στερεύει το καλοκαίρι από νερό. Τον χειμώνα, η πρόσβαση είναι σχεδόν αδύνατη λόγω του χιονιού. Τα χωριά του Ασπροποτάμου Κορμοί-πτώματα στενεύουν τη διαδρομή. Σωριάζονται το ένα πάνω

στ’ άλλο σε άτακτα σκαλοπάτια που φτάνουν σ’ εκείνο το παγωμένο εκκλησιαστικό όργανο του βράχου. Περιμένουν τον ζεστό άνεμο να παίξει το τελευταίο ρέκβιεμ για τη νεκρή φύση. Στην τελετή συμμετέχει παρακάτω η πολυτελώς στολισμένη με μικροσκοπικούς κρυστάλλους χρυσή γέφυρα που σκεπάζει τον Τζουρτζιώτικο ποταμό. Στο τέλος της, το βουνό μοιάζει διάφανο κι απόκοσμο, σαν χρονοπύλη, που όσο κι αν προσπαθώ πεζή να την προσεγγίσω, πεισματικά μού το αρνείται ο γλιστερός χαρακτήρας της. Δεν ταιριάζει ο φωτεινός ουρανός με την αδιάλειπτη σιωπή. Το πέτρινο χωριό που μας συστήνεται πρώτο είναι η Αγία Παρασκευή. Κάπως μακριά, μα καταφέρνω να εντοπίσω μια νεαρή κοπέλα, χαρούμενα ντυμένη, να κρατά σφιχτά στο δυο της χέρια έναν αχνιστό καπουτσίνο. Ζηλεύω, μα πριν καλά καλά Ασπροπόταμος | 25

Ο Αϊ-Νικόλας Ασφάκας, φύλακας στην είσοδο της περιοχής του Ασπροποτάμου

Ο Προφήτης Ηλίας μάς καλωσορίζει στο ακριτικό Χαλίκι

πλησιάσω στο μικρό καφενεδάκι, το κορίτσι στοιχειώνει τον τοίχο. Η αφίσα που άθελά μου ζωντάνεψα, χάνει τη στιλπνότητά της, καθώς ξοδεύει το χρώμα της στα, ξεχασμένα για καιρό, ξύλινα καρεκλάκια. Προχωρώ στη μεγάλη πλατεία, που άλλη με τέτοια ομορφιά δεν έχω δει. Τριγμός ακούγεται, καθώς πατώ μερικούς απ’ τους θαμώνες της. Κανείς όμως δεν διαμαρτύρεται. Εκατοντάδες φύλλα απλώνονται σ’ ένα καφέ ανάγλυφο χαλί απ’ άκρη σ’ άκρη στον πέτρινο περίβολο. Μαρμαρωμένη πάνω απ’ το φαινόμενο της αποσύνθεσης, αισθάνομαι μια αύρα κίνησης πίσω μου. Γυρνώ απότομα για να αντιληφθώ τις σκιές του γεροπλάτανου, που έχουν βαλθεί να ανέβουν στην εκκλησιά, κι εκεί που περιμένω τον χτύπο της καμπάνας να με τινάξει από φόβο, αυτές συνεχίζουν θαμπωμένες ως το τελευταίο βιτρό σε μια ανούσια αναζήτηση πλαστής χαράς. Ανηφορίζω κι εγώ αμήχανα στα σιωπηλά στενά του χωριού, μα ψυχή πουθενά… Μια πέτρινη γλυκιά Μηλιά είναι το επόμενο χωριό. Η εκκλησιά της Αγίας Παρασκευής έχει χτιστεί ψηλά για να συνομιλεί με τα βουνά. Η παιδική χαρά που προστατεύει ο Άγιος Νικόλαος επιμένει να βάφει με μπλε, πράσινο και κόκκινο το γκρίζο φόντο. Αντί για παιδικά γέλια, στην τσουλήθρα κατρακυλούν άπνοα 26 | www.epathlo.gr

Το Έπαθλο ταξιδεύει στον άγνωστο Ασπροπόταμο. Κρανιά.

Το πέρασμα: Τζουρτζιώτικος ποταμός

Το δυνατό κελάρυσμα του Αχελώου δίνει νέα διάσταση στην ησυχία του τοπίου.

φύλλα. Κι όμως, κάπου κάπου μικρά συννεφάκια καπνού ξεπηδούν από τις καμινάδες. Τη σκέψη μου πως σίγουρα εδώ υπάρχει ζωή διακόπτει μια γυναικεία φιγούρα που τρέχει καταπάνω μου. Οπισθοχωρώ, καθώς έχω αρχίσει να συνηθίζω την ερημιά. Μια καλοκάγαθη κυρά ρωτά να μάθει για μας. «Κακώς ήρθατε τέτοια εποχή», μας λέει, όταν μας επιτρέπει να δούμε το εσωτερικό του ναού. Καθώς μας πληροφορεί πως οι κάτοικοι των χωριών κυμαίνονται από… 0 έως 15 το πολύ, κατά τη διάρκεια του χειμώνα, και πάνω από τη χιλιάδα το καλοκαίρι, δεν ελπίζουμε σε πολλές ακόμα συναντήσεις. Η Πολυθέα, από το όνομά της και μόνο, υπόσχεται πανόραμα. Πράγματι, η θέα μάς επιβάλλεται. Ο τουριστικός ξενώνας είναι κλειστός κι εγώ κοιτάζω αφ’ υψηλού την ενδιαφέρουσα πλατεία που βρίσκεται σε δεύτερο επίπεδο, όταν ένας περίεργος θόρυβος ακούγεται πίσω μου. Το μεγάλο μπεζ νάιλον που σκεπάζει τα ξύλα κινείται όλο και πιο απειλητικά. Κι εκεί που οι διεσταλμένες μου κόρες αναμένουν κάτι γιγάντιο, ένα τοσοδούλικο γατρόνι τρέχει να μπερδέψει τα νιαουρίσματά του στα πόδια μου. Πέρα από χάδια, φαγητό δεν υπάρχει, κι ας μεσημεριάζει. Και όλο να λαχταρώ εκείνο τον καφέ που ποτέ δεν ήπια. Στο κέντρο της περιοχής του Ασπροποτάμου βρίσκονται τα Τρία Ποτάμια. Εδώ το υγρό στοιχείο κυριαρχεί. Το δυνατό κελάρυσμα του Αχελώου, του κάποτε κερασφόρου και γενειοφόρου θεού με το σώμα ψαριού, δίνει νέα διάσταση στην ησυχία του τοπίου, σαν να κεντάς με γαλάζιες λεπτές κλωστούλες κάτασπρο καμβά κι αυτός να ζωντανεύει σε μια δροσερή πνοή που αναγεννά την πλάση. Η «Καλλιρρόη» μάς καλωσορίζει με ανθρώπινες φωνές. Επέστρεψα στη γνώριμη φασαριόζικη πραγματικότητα. Η Παναγιά, ανακαινισμένη από το 1650, την προστατεύει, κι εμείς ελκόμαστε από μια άριστα σχηματισμένη στοίβα ξύλων. Είναι τα καύσιμα της ταβέρνας «Το παραδοσιακό», που για καλή μας τύχη είναι ανοιχτή κάθε μέρα όλο τον χρόνο. Ένας κάτοικος του χωριού, ο κύριος Κώστας Αγγελής, κερνώντας μας ένα κρασάκι, με χαρά θα μας μιλήσει για το χωριό του. Είναι η θέση του, λέει, που το έκανε χειμαδιό και δεν έχανε τον κόσμο του τον χειμώνα. Εδώ κάποτε κρύφτηκε η σημαία του 5ου Συντάγματος, όταν έφυγαν οι Αλβανοί. Μαζί με τα αρχεία και το σπαθί, που συχνά άλλαζαν κρυψώνες, παραδόθηκε εντέλει στα Τρίκαλα το ’44. Όμως το σχολειό κλείνει το 1977 διώχνοντας πιο μακριά το μέλλον. Σήμερα, μετά βίας μετράει 15 άτομα, που δεν λένε να το αφήσουν και, αν μαζευτούν πολλοί, υπόσχονται να ανέβουν ακόμη πιο ψηλά. Γιατί η μοναξιά, όσο κι αν δεν είναι επιλογή, συνηθίζεται, και πολλές φορές προτιμάται. Οι ιδιοκτήτες της ταβέρνας-μπακάλικου μάς κερνούν υπέροχους μεζέδες. Δοκιμάζω μοσχαροκεφαλή στον φούρνο κι εντυπωσιάζομαι από τη μαλακή της γεύση. Οι υδρατμοί στο τζάμι λικνίζουν στα μάτια μου τις μοβ ανεμώνες και όλα αίφνης αλλάζουν μαγικά. Ο χειροποίητος χαλβάς σε σχήμα ρόδου μέσα στο γυάλινο φυλλαράκι θαρρείς θα γίνει βαρκούλα και θα γλυκάνει τον άψυχο αγριόχοιρο με τους τρομακτικούς κυνόδοντες, που σκεπάζει τον ένα τοίχο. Ολοζώντανος, για να μας το ξεπληρώσει, θα μας οδηγήσει στον αληθινό παραμυθένιο Ασπροπόταμο, εκεί που όλα τα υπερφυσικά πλάσματα ζουν κρυφά όταν οι άνθρωποι φεύγουν. Το ορεινότερο χωριό της Θεσσαλίας φέρει το όνομα Στεφάνι. Επίσης ακατοίκητο, μόλις δροσίσει, και δύσκολο στην πρόσβαση, όταν αγριεύει ο καιρός. Η μαγευτική κορφή Χέλι προσφέρει μοναδική θέα, ενώ εδώ ευδοκιμεί το θεραπευτικό φυτό Σαλέπι (Orchis Mascula). Η Κρανιά είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της περιοχής και αποτελείται Ασπροπόταμος | 27

Το… γατρόνι, μοναδικός κάτοικος της χειμωνιάτικης Πολυθέας

Κόσμημα το καθολικό της Ι. Μονής του Τιμίου Σταυρού από τρεις οικισμούς, τα Δολιανά, τα Κονάκια και το Κουκουφλί. Ο Κρανιώτικος ποταμός, που διασχίζει το χωριό, αποτελεί τον μοναδικό βιότοπο της πέστροφας Truta fario. Νερόμυλοι, βιβλιοθήκη, εντευκτήριο και λαογραφικό μουσείο προσφέρονται για ξενάγηση. Τα τρία σχολειά που λειτουργούσαν, έπαψαν. Ανακαλύπτοντάς το, σκοντάφτουμε στον ιδιοκτήτη μια καφετέριας-μπαρ. Αφήνοντας για λίγο τα μερεμέτια του, μας προσκαλεί στο εσωτερικό. Υπό τη μελωδική φωνή του Bob Marley, τα γατρόνια χουζουρεύουν στα πλακάκια. Οι κίτρινες γαλότσες, σε συνδυασμό με το χαμόγελό του, μας υπενθυμίζουν τη δύναμη της αισιοδοξίας, που μπορεί σχεδόν πάντα να εκθρονίσει οποιαδήποτε σκοτούρα. Η ανιδιοτελής αγάπη μερικών ανθρώπων για τον τόπο τους είναι ό,τι πιο ελπιδοφόρο για μια καλύτερη ζωή στη χώρα μας. Στον δρόμο προς Δολιανά, ένα κόσμημα ξεπροβάλλει. Η Μονή του Τιμίου Σταυρού, που γιορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου, σηκώνει ψηλά στον ουρανό 13 τρούλους. Δεν είναι ανοικτή αυτή την εποχή, όμως η φθορά των χρόνων αφήνει κάποιες χαραμάδες για να μετάσχουμε στη μυστηριακή του ιδιοσυγκρασία, αφού το μόνο φως που υποφέρει είναι το φυσικό ή το αγιασμένο των κεριών. Αριστερά των Τριών Ποταμών, η διαδρομή έχει να μας δείξει τρία ακόμη χωριά: το Κατάφυτο, έναν από τους πιο ορεινούς οικισμούς, την Ανθούσα, πιο γνωστή ως Λεπενίτσα, και το Χαλίκι. Κοντά στην Ανθούσα, βρίσκεται μια ιδιαίτερη Παναγιά με το προσωνύμιο Γαλακτοτροφούσα. Αυτό ήταν το σημείο αναφοράς των βοσκών κάθε φορά που έφευγαν, καθώς και το ετήσιο τάμα τους για την καλύτερη δυνατή παραγωγή γάλακτος. Το κάποτε τρίτοξο και τώρα δίτοξο πέτρινο γεφύρι του Μίχου είναι ακόμη ένα αξιοθέατο της περιοχής, το οποίο χτίστηκε για να εξυπηρετεί την πρόσβαση προς το Μοναστήρι της Ι. Μ. Κοιμήσεως Θεοτόκου. Περνά πάνω από τον Χαλικιώτικο, παραπόταμο του Αχελώου, και λέγεται πως πήρε το όνομα από έναν άντρα, τον Μίχο, που έχασε τη ζωή του σ’ αυτό. Το Χαλίκι μαζί με την Ανθούσα αποτελούν διατηρητέους οικισμούς. Το σκοτάδι αρχίζει να πέφτει, καθώς πλησιάζουμε στο δυτικότερο χωριό της Θεσσαλίας, που στους αρχαίους χρόνους λεγόταν Χαλκίς. Θεωρείται πιο γνωστό από τα άλλα γιατί από εδώ μπορείς να ανέβεις στις δευτερεύουσες πηγές του Αχελώου, στη Βερλίγκα. Στην πλατεία του χωριού δεσπόζει κι εδώ η Αγία Παρασκευή και απέναντι η εκκλησιά του Αγίου Γεωργίου, που φημολογείται πως την έφτιαξε ο Κοσμάς ο Αιτωλός κατά το πέρασμά του. Ενδιαφέρουσες είναι κι οι βόλτες στην τοξωτή γέφυρα του Φίλου και στις λιθοκαμωμένες βρύσες. Το φως λιγοστεύει και τα πετρόχιστα κτίσματα δίνουν την εντύπωση μιας συστροφής προς το κέντρο. Αυτή η διάθεση εσωστρέφειας με εξιτάρει. Σχεδόν υπνωτικά θα οδηγηθώ από τη λάμπα ενός κτιρίου. Ανεβαίνω τα σκαλιά και βρί28 | www.epathlo.gr

σκομαι στο εστιατόριο La Verliga. Αν και θεωρείται ένα από τα καλύτερα γευστικά στέκια, εμένα με γοητεύει ο χώρος. Πράγματι, βρίσκομαι σε σκηνικό του David Lynch και υποβάλλομαι σε αναγκαστική και απότομη αυτογνωσία. Το μέρος μιλάει, ο χρόνος δεν υπάρχει και έχεις φύγει απ’ όλα κι όλους. Πόσο μάλλον σ' αυτό το σκοτεινό δωματιάκι με το μικρό μπαράκι και, ναι, σ’ αυτή την μπάρα μπορείς να καταθέσεις επιτέλους την αλήθεια της ψυχής σου. Ο ιδιοκτήτης και δημοσιογράφος κ. Χρήστος Ζαχαρής φυλάει Θερμοπύλες. Γλυκός και αψύς, σαν το ρακόμελο που μας τράταρε, μας αποκάλυψε την άρνησή του να αγοράσει αυτοκίνητο από τον φόβο μήπως εγκαταλείψει το χωριό. Με τα πιο αγνά υλικά φροντίζει τους πελάτες του. Ονειρεύεται και αναπολεί τους καλοκαιρινούς μήνες που η ζωή ξεχειλίζει σε κάθε στενό, και παράλληλα παλεύει για την εξέλιξη που αξίζει ο δικός του τόπος. Είναι λοιπόν αυτή η ανθρώπινη απουσία που θαυματουργεί στη φύση. Ο χειμώνας δεν υπόσχεται κοσμικές διασκεδάσεις, μόνο το απόλυτο της αγνότητας και της καθαρότητας μιας σχηματοποιημένης πέτρας.

H Άνοιξη δεν αργεί. Μέχρι τότε, βουνά, ποτάμια, γεφύρια και χωριά απογυμνώνονται για μία και μόνο αληθινή αποτύπωση. Και είναι αυτή η στιγμή που η σιωπή ξεσπά στην πιο ηχηρή συγκίνηση.

Η τέχνη στην παραδοσιακή κουζίνα, από τα χεράκια της κυρίας Γεωργίας στην Καλλιρρόη

Διαμονή Ευχαριστούμε θερμά για τη φιλοξενία το ξενοδοχείο Νιαβής στο γραφικό Νεραϊδοχώρι. Η θαλπωρή που πηγάζει από την ευγένεια των ιδιοκτητών του συμπληρώνει η μαγευτική θέα και το σπιτικό φαγητό της ταβέρνας. Δοκιμάστε μοσχαροκεφαλή, κυνήγι και θεραπευτική κοτόσουπα από τα χεράκια της γλυκύτατης κ. Γιούλας. Ανοιχτά όλο τον χρόνο. Τηλ. 24340 91201.

Φαγητό Χαρή στο καλλιτεχνικό ταμπεραμέντο της κ. Γεωργίας, στο Παραδοσιακόν στην Καλλιρρόη, το γεύμα μετατρέπεται σε έργο τέχνης. Κυνήγι, μοσχαροκεφαλή, λουκάνικα, πιάτα της ώρας, ποικιλία ορεκτικών και πέστροφα το καλοκαίρι, πάντα με καλό κρασί και τα ζεστά χαμόγελα των ιδιοκτητών. Λειτουργεί και ως παντοπωλείο και είναι ανοιχτό όλο τον χρόνο. Τηλ. 6974 787990.

Ο Παραδοσιακός Ξενώνας Φρετζάτο στην Ελάτη είναι η επιτομή της άνεσης και της πολυτέλειας. Ο Νάσος Σαργκάνης επιμένει στην αισθητική αλλά και στην παράδοση φιλοξενώντας στον επάνω όροφο έκθεση παραδοσιακών στολών. Πρωινό με χειροποίητες μαρμελάδες, σπιτικές πίτες και γλυκά, όλα με διαλεχτά υλικά της περιοχής, από τα χέρια της Αναστασίας. Τηλ. 24340 71872, www.fretzato.gr.

Το εστιατόριο Παπαναστασίου στην Ελάτη παντρεύει σε μια τέλεια ισορροπία το μοντέρνο και το κλασικό σε γεύσεις και αισθητική. Όταν ένα παραδοσιακό αγριογούρουνο γάστρας συνοδεύεται από ουίσκι και πετιμέζι υπό τους ήχους ποιοτικής μουσικής, τίποτα δεν μπορεί να είναι μονότονο. Μας κέρδισαν επίσης η ευγένεια του προσωπικού και οι λογικές του τιμές. Τηλ. 24340 71150, www.hotelpapanastasiou.gr

Φτιαγμένος με περίσσιο μεράκι, ο Ξενώνας Μπάκου στην Ελάτη προσφέρει παραδοσιακά διαμονή σε δωμάτια με τζάκι, ενώ μπορεί κανείς να απολαύσει εδώ το πρωινό ή το ποτό του. Τηλ. 24340 71208, 6934 615481, www.mpakouhotel.gr

Μηλιά

Χαλίκι Ανθούσα Κατάφυτο

Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλουμε στον πρόεδρο του Συλλόγου Επαγγελματιών Ξένιος Ζευς, τον κ. Χρήστο Παπαγιαννάκη, για την πολύτιμη βοήθεια που μας παρείχε αλλά και για την προσφορά του στον τόπο. Χάρη στις πρωτοβουλίες του Συλλόγου, η περιοχή προβάλλεται και αναπτύσσεται ταχύτατα, ιδιαίτερα στον τομέα του εναλλακτικού τουρισμού, ο οποίος ευνοεί τη βιωσιμότητα ενισχύοντας παράλληλα την εγχώρια οικονομία. Για περισσότερες πληροφορίες: www.elati-pertouli.gr, email: xenioszevs@gmail.com

Στεφάνι Καλλιρόη Κρανιά Πολυθέα ΕΛΑΤΗ Α

χελώο σ

όσ ταµ πο

Ασπροπόταμος | 29

30 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Αρχαία Κόρινθος

Αρχαία Κόρινθος

Ταξίδι στη ζωή των προγόνων της

Όταν κοιτάζεις τα βουνά –τον Ταΰγετο, τον Ακροκόρινθο, τον Δρίσκο– και κουβεντολογάς μαζί τους, να μην απορείς που δεν σου αποκρίνονται. Η σιωπή τους είναι τα λόγια όλων εκείνων που τα κοίταξαν πριν από σένα. Δημήτρης Λιαντίνης

Μάρω Κουρή

32 | www.epathlo.gr

Από τον αρχαίο δίολκο στη διώρυγα της Κορίνθου Όταν ο Περίανδρος και οι Κυψελίδες ρώτησαν το Μαντείο των Δελφών αν μπορούν να ανοίξουν διώρυγα, η απάντηση που έλαβαν ήταν ότι αν ο Δίας το ήθελε, τότε θα είχε χωρίσει την Πελοπόννησο σε νησί. Έτσι, οι αρχαίοι σκέφτηκαν να κάνουν μια τομή κατασκευάζοντας τον δίολκο, μια χερσαία οδό πάνω στην οποία μετέφεραν τα πλοία από την Ποσειδωνία του Κορινθιακού προς τoν Σχοινούντα του Σαρωνικού κόλπου, αποφεύγοντας να κάνουν ολόκληρο τον γύρο της Πελοποννήσου. Σήμερα, εκεί όπου βυθίζεται η παλιά γέφυρα Ποσειδωνίας, για να διασχίσουν τον ισθμό ρυμουλκούμενα καράβια και ιστιοφόρα, η γη μοιάζει να σώζει στοργικά το «παιδί» που της άφησαν οι πρόγονοί της, τον αρχαίο δίολκο.

Η σφίγγα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου

Ο παραλιακός περίπατος στο Λουτράκι καταλήγει στη διώρυγα· απέναντι, η Κόρινθος

Αρχαία Κόρινθος | 33

Ο εξαίρετος επιστήμονας Απόστολος Παπαφωτίου, συγγραφέας του βιβλίου «Ο δίολκος στον ισθμό της Κορίνθου», μας εξηγεί ότι πρόκειται για ένα δρόμο στον οποίο μπορούσαν να κινηθούν οι άμαξες της εποχής, oι ολκοί, που έμοιαζαν σαν πλατφόρμες με μικρές ρόδες. Ο δίολκος κατασκευάστηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. από τη δυναστεία των Κυψελιδών, και συγκεκριμένα από τον τύραννο Περίανδρο (625-585 π.Χ.) με δομές που προήλθαν από λατομεία παράλληλα στη διώρυγα – κάποια από τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα. Ο δίολκος συνέδεε την Ιταλία και την Ισπανία με την Κωνσταντινούπολη, τη Μικρά Ασία, την Αίγυπτο, τη βόρεια Αφρική και την Παλαιστίνη. Σιτάρια, κρασιά, ζώα, μαλλιά, υφάσματα και ό,τι άλλο βάζει ο νους σου μεταφέρονταν από τη Δύση προς την Ανατολή, και αντίθετα. Τέσσερις ιστορικοί συγγραφείς της αρχαιότητας αναφέρουν ότι το 983 μ.Χ. ο Βυζαντινός ναύαρχος Νικήτας Ωορυφάς πέρασε μέσα σε ένα βράδυ εκατό δρόμωνες, δηλαδή βυζαντινές τριήρεις, πλοία της εποχής! Σύμφωνα με γραπτές πηγές, ο δίολκος λειτουργούσε για τη μεταφορά των φορτίων και των εμπορικών και πολεμικών πλοίων μέχρι και τον 12ο αιώνα, όταν οι Νορμανδοί κατέστρεψαν την περιοχή, μαζί και τον δίολκο, ο οποίος καλύφθηκε από χώμα και ξεχάστηκε. Το 1956 περίπου, σε μια άσκηση που έκανε η Σχολή Μηχανικού, βρέθηκαν κάποια ευρήματα και ο αείμνηστος αρχαιολόγος Νικόλαος Βερδελής επόπτευσε την όλη ανασκαφή. Σήμερα, δυστυχώς, διαφαίνεται μόνο η άνω επιφάνεια των δομών του δίολκου, ενώ άλλο τμήμα του, περίπου 120 μέτρα, κοντά στο στόμιο της διώρυγας στον Κορινθιακό, έχει καταρρεύσει εξαιτίας της υποσκαφής του εδάφους, που προκαλείται από τους κυματισμούς των διερχόμενων πλοίων. «Υπάρχει κίνδυνος κατάρρευσης του δίολκου, αν δεν ανακατασκευαστεί αυτό το τμήμα», τονίζει ο κύριος Παπαφωτίου. Είκοσι πέντε αιώνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1882, ξεκίνησε η διάνοιξη της διώρυγας, η οποία ολοκληρώθηκε το 1893. Η μελέτη του έργου έγινε από τον Ούγγρο Β. Gerfer, αρχιμηχανικό της Διώρυγας Φραγκίσκου στην Ουγγαρία, και ελέγχθηκε από τον μηχανικό Daujats, αρχιμηχανικό της διώρυγας του Σουέζ. Έχει μήκος 6.343 μέτρα, από τα οποία τα 540 μ. είναι οι προλιμένες της Ποσειδωνίας και της Ισθμίας. Ο νεαρός Σταύρος Κεφαλάς ονειρεύεται τον τόπο του με την αρχαία, εσωτερική του δύναμη εξελιγμένη, μέσα από καλλιέργεια και ήθος. Μας συνοδεύει σε έναν υπέροχο περίπατο κατά μήκος της διώρυγας, σε ένα παρθένο, άγονο τοπίο, το οποίο περνά από γερμανικά πολυβολεία. Σκηνικό που θα ενέπνεε τον Βιμ Βέντερς. Φαντάζομαι τον χωμάτινο αυτό δρόμο, καθαρισμένο κι αξιοποιημένο προσεκτικά με μινιμαλιστική αισθητική, χωρίς ούτε ένα κτίσμα, με φύλαξη για την προστασία των περιπατητών… Πόσο πλούτο κρύβει, και πόσο ακόμη μπορεί να προσδώσει... Τα Ίσθμια και ο αρχαιολογικός χώρος της Ισθμίας Στο Μουσείο της Ισθμίας ξεχωρίσαμε τα περίφημα υαλοθετήματα, καλλιτεχνικούς πίνακες του 375 μ.Χ. (και προδρόμους των βιτρό), που ανασύρθηκαν από το λιμάνι των Κεχριών (ή Κεγχρεών), αλλά και το μαρμάρινο περιρραντήριο του 7ου αιώνα π.Χ. – ένα τεράστιο δισκοπότηρο από τον Ναό του Ποσειδώνα. Τα ερείπια του τέμπλου του Ποσειδώνα, το στάδιο, το θέατρο, τα ρωμαϊκά λουτρά με τις 34 | www.epathlo.gr

Στον Ακροκόρινθο πρωτοκυμάτισε η ελληνική σημαία επί Τουρκοκρατίας από τον Θ. Κολοκοτρώνη

Ο ναός του Απόλλωνα στην Αρχαία Κόρινθο

«Υπάρχει κίνδυνος κατάρρευσης του δίολκου, αν δεν ανακατασκευαστεί αυτό το τμήμα», τονίζει ο κύριος Παπαφωτίου.

Ο αρχαιολογικός χώρος των Ισθμίων και πίσω τα διυλιστήρια

Πιάτα δέλεαρ στου Μαρίνου, στην Αρχαία Κόρινθο

Η θέα των καλλιεργειών, από τον Ακροκόρινθο

Αρχαία Κόρινθος | 35

Aρχαίος δίολκος και ο ισθμός στην Ποσειδωνία

Στον οικισμό της Αρχαίας Κορίνθου Ο γραφικός οικισμός της αρχαίας Κορίνθου, με τους 3.000 κατοίκους, απλώνεται μέχρι την παραλία Λέχαιο. Η ενέργεια που αποπνέει ο ιστορικός αυτός τόπος, ο ναός του Απόλλωνα, το καταπληκτικό μουσείο και οι επισκέπτες του απ’ όλο τον κόσμο, τα περιποιημένα με μεράκι και πεζοδρομημένα σοκάκια, οι ολάνθιστες αυλές των μονοκατοικιών και τα μαγειρεία με μυρωδιές που ξυπνούν τις αισθήσεις, αποτελούν ευχάριστες εκπλήξεις για όποιον τον επισκεφτεί. Θα περιηγηθούμε στον ναό του Απόλλωνα (δωρικού ρυθμού, 6ος αι. π.Χ.), στην αγορά με το βήμα των αγορεύσεων, απ’ όπου ο απόστολος Παύλος απολογήθηκε προς τον Ρωμαίο ανθύπατο Γαλλίωνα το 51 μ.Χ. Στο ανακαινισμένο μουσείο της αρχαίας Κορίνθου, εκθέματα όπως οι περίφημοι δίδυμοι κούροι της Κλένιας, τα εξαίρετης τέχνης αγάλματα που κατασκευάστηκαν το 530-520 π.Χ. από παριανό μάρμαρο και κατασχέθηκαν μόλις το 2010 από τους αρχαιοκαπήλους, αλλά και τα ρωμαϊκά ψηφιδωτά, που το ένα αναπαριστά ένα βοσκό να παίζει τη φλογέρα του και το άλλο τον Διόνυσο, καθώς και η μαρμάρινη κορινθιακή σφίγγα (6ος αι. π.Χ.) δεν μπορούν να αφήσουν ασυγκίνητο κανέναν επισκέπτη. Ακροκόρινθος

ψηφιδωτές αναπαραστάσεις των θαλάσσιων όντων και το Παλαιμόνιο, τόπος λατρείας του μικρού Παλαίμονα, προς τιμή του οποίου ο θείος του και βασιλιάς της Κορίνθου Σίσυφος καθιέρωσε τα Ίσθμια το 582 π.Χ., είναι οι θησαυροί του αρχαιολογικού χώρου της Ισθμίας, τους οποίους απολαμβάνει κανείς με φόντο τα διυλιστήρια! Η ελληνική παράδοξη πραγματικότητα... Τα Ίσθμια ήταν μουσικοί, ιππικοί και γυμναστικοί αγώνες, η τρίτη σε σπουδαιότητα αθλητική γιορτή της αρχαιότητας μετά τα Πύθια και, φυσικά, τα Ολύμπια. Ερχόταν κόσμος από τη Μασσαλία, τη Σικελία, τη Λιβύη. Οι νικητές στεφανώνονταν με στεφάνι πεύκου κι αργότερα αγριοσέλινου. Αναφέρεται ότι η μοναδική φορά που βγήκε ο Σωκράτης από την Αθήνα ήταν για να παρακολουθήσει ως θεατής τα Ίσθμια, και πως ο νομοθέτης των Αθηνών Σόλων είχε ορίσει βραβείο που αντιστοιχούσε σε 100 δραχμές για τους Αθηναίους που θα ανακηρύσσονταν νικητές σε αγωνίσματα των Ισθμίων.

36 | www.epathlo.gr

Πίσω από την Κόρινθο, υψώνεται οχυρωμένη η ακρόπολή της, ο Ακροκόρινθος, ένα από τα μεγαλύτερα και παλαιότερα κάστρα της Πελοποννήσου. Θυμάμαι τον εαυτό μου μικρή να το ατενίζω μέσα από το αμάξι διασχίζοντας την εθνική οδό. Φάνταζε πελώριο, παραμυθένιο. Ένας τόπος τόσο κοντά στην Αθήνα περιμένει να μας αγκαλιάσει με την ιστορία του, τη θέα, την ενέργεια και τους μύθους του. Ένας επιβλητικός λόφος επάνω στον οποίο πρωτοχτίστηκε ο οικισμός Εφύρα –πριν από την εποχή του Περίανδρου– εξελίχθηκε στην πάμπλουτη Κόρινθο. Λόγω του λιμανιού της στο Λέχαιο και του δίολκου, που για τη διέλευση των πλοίων καταβάλλονταν διόδια, στην Κόρινθο υπήρχε άφθονος πλούτος. Στην Ιλιάδα του Ομήρου η πόλη αναφέρεται ως «αφνειός» (δηλαδή πλούσια) και δεν μπορούσε να κατοικήσει εκεί κάποιος φτωχός.

Ο Ακροκόρινθος ήταν η οχυρωμένη ακρόπολη της αρχαίας και της μεσαιωνικής Κορίνθου. Άρχισε να χτίζεται στα προϊστορικά χρόνια, ενώ η πρώτη οχύρωση χρονολογείται στα τέλη του 7ου-6ου αι. π.Χ. Πολλά τμήματα κλασικής τοιχοποιίας χρονολογούνται στον 4ο αι. π.Χ., ενώ το 338 π.Χ. περνά στην κατοχή των Μακεδόνων, τους οποίους εκδίωξε ο Άρατος, και η πόλη έγινε μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Έναν αιώνα μετά την καταστροφή του από τον Λεύκιο Μόμμιο το 146 π.Χ., το τείχος ανοικοδομείται με το προϋπάρχον αρχαίο υλικό από τον Ιούλιο Καίσαρα το 44 π.Χ. Ακολούθησαν επισκευές στα χρόνια του Ιουστινιανού, τον 6ο αι. μ.Χ., καθώς και προσθήκες νέων οχυρών κατά την πρωτοβυζαντινή και τη μεσοβυζαντινή περίοδο, έως τον 12ο αι. Μέσα στον περίβολο των τειχών είχε κτιστεί ο ναός της ένοπλης Αφροδίτης, όπου οι ιέρειες της θεάς ασκούσαν το αρχαιότερο επάγγελμα, την ιερά πορνεία. Η είσοδος στο κάστρο σήμερα γίνεται από τη δυτική του πλευρά, ενώ στους προϊστορικούς χρόνους ήταν τοποθετημένη βορειοδυτικά. Απέναντι από την κορυφή του Ακροκορίνθου αγναντεύουμε το Πεντεσκούφι. Ήταν το προπύργιο του κάστρου που έχτισαν οι Φράγκοι για να επιτίθενται στον Ακροκόρινθο. Το 1208, σε μια πολιορκία από τους Φράγκους εισβολείς, ο άρχοντας της καστροπολιτείας Λέων Σγουρός, εγκαταλειμμένος από τις στρατιωτικές δυνάμεις, αυτοκτόνησε έφιππος: Δένοντας τα μάτια του αγαπημένου του αλόγου και ανοίγοντας μια θύρα στο τείχος, έπεσε στον γκρεμό περνώντας στην ιστορία ως ανυπότακτος. Το κάστρο πάντα κατοικούνταν. Το 1210 οι Φράγκοι κατέλαβαν την περιοχή της Κορίνθου, οπότε έπεσε στα χέρια του δεσπότη της ηπείρου Μιχαήλ Α΄, ενώ το 1458 το καταλαμβάνει ο Μωάμεθ Β’. Το 1687 περνά στα χέρια των Ενετών και το 1715 ξαναπερνά στους Τούρκους. Εδώ έχτισε πλούσιο σαράι και κατοίκησε ο Κιαμήλ μπέης μαζί με επιτελείς, οικογένειες, γυναικόπαιδα και χαρέμια. Ήταν ο τελευταίος της Κορίνθου. Στις 14 Ιανουαρίου 1822, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ως μέγας στρατηλάτης αλλά και ανθρωπιστής που ήταν, ελευθερώνει τον Ακροκόρινθο, συνάπτοντας συμφωνία με τον μπέη ότι θα τους αφήσει όλους να αποχωρήσουν ασφαλείς από το κάστρο, προς τη

Ένα από τα γερμανικά πολυβολεία στο αναξιοποίητο μονοπάτι της διώρυγας

Εμπορικοί αμφορείς στο μουσείο των Ισθμίων

Λιμάνι αρχαίων Κεγχρεών

Αρχαία Κόρινθος | 37

Ρούμελη. Ήταν η πρώτη φορά που κυμάτισε η γαλανόλευκη επί Τουρκοκρατίας. «Χαλάλι σας, χαλάλι σας!» αναφώνησε ο Ασλάν μπέης, επικεφαλής φρούραρχος των Τούρκων αγάδων, στα ελληνικά στρατιωτικά σώματα, αφηγείται ο Γέρος του Μοριά. Ο Κολοκοτρώνης σταύρωσε τρεις φορές το πάνω μέρος της πύλης με την ελληνική σημαία και βροντοφώναξε: «Εμπάτε, Έλληνες!». Στο εσωτερικό του κάστρου, σώζονται σήμερα ερείπια ναών από μεταγενέστερες περιόδους κατοίκησης, όπως είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου, καθώς και κρήνες, υπόγεια βυζαντινή δεξαμενή, τζαμιά με μιναρέ κ.ά. Λιμάνι αρχαίων Κεχρεών Περίπου 12 χλμ. ανατολικά του Ακροκορίνθου, στον δρόμο που οδηγεί από τον Ισθμό στην Επίδαυρο, βρίσκεται ο ήσυχος οικισμός των Κεχριών (ή Κεγχρεών). Κατά μήκος του οικισμού τους, απλώνεται μια πελώρια αμμουδερή παραλία, που αποτελεί για πολλούς την ομορφότερη του Αργοσαρωνικού. Στον παραθεριστικό τόπο του Δημήτρη Λιαντίνη, αξίζει κανείς να επισκεφτεί το νεκροταφείο του οικισμού, όπου βρίσκεται ο τάφος του μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου. Στο λιμάνι των αρχαίων Κεγχρεών, τα ερείπια σαν να αναδύονται από τη θάλασσα. Αποτέλεσε το δεύτερο εμπορικό λιμάνι της πόλης μετά το Λέχαιο στα δυτικά – τα ερείπια του οποίου είναι σήμερα καταβυθισμένα. Υπήρξε ένα από τα γνωστότερα λιμάνια του αρχαίου κόσμου και ξεκίνησε να οικοδομείται περίπου μαζί με την Αρχαία Κόρινθο, παρακμάζοντας πλήρως μαζί με την καταστροφή της, το 146 π.Χ. Ο καινούργιος λιμένας δημιουργήθηκε εκ νέου πιθανότατα στα χρόνια του αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου (27 π.Χ. - 14 μ.Χ.) και σύντομα γνώρισε μεγάλη άνθηση. Από το λιμάνι αυτό αναχώρησε για την Έφεσο το 51 μ.Χ. ο απόστολος Παύλος. Το 1976 ανασκαφές έφεραν στο φως ερείπια ναών αφιερωμένων στην Αφροδίτη και την Ίσιδα, καθώς και παλαιοχριστιανικούς ναούς. Στη θέση «Ράχη Κουτσογκίλλα», σε απόσταση περίπου 70 μ. βόρεια του λιμανιού και σε επαφή με αυτό, θα δει κανείς το μεγαλύτερο από τα ρωμαϊκά νεκροταφεία των Κεχριών. Πρόκειται για ένα καταπληκτικό ταφικό σύμπλεγμα με διαδρόμους και τοξοειδή αρκοσόλια, για την είσοδο των νεκρών. Οι υπόγειοι θαλαμωτοί τύμβοι, μεγάλο μέρος του ζωγραφικού διακόσμου των οποίων σώζεται, μοιάζουν με μικρότερων διαστάσεων μυκηναϊκούς τάφους. Απ’ το Λουτράκι ως το Ηραίο «Θερμά» λεγόταν κάποτε το Λουτράκι, η αρχαία πόλη με προστάτιδα την Άρτεμη Θερμία. Τα θαυματουργά λουτρά, όπως αναφέρει στο έργο του Ελληνικά (ΙV) o Ξενοφώντας, τα επισκέπτονταν οι στρατιώτες Σπαρτιάτες μετά τις μάχες για ξεκούραση, αναζωογόνηση και επούλωση των πληγών τους. Πάντοτε θεραπευτικός σταθμός και κοιτίδα του θερμαλισμού με τα υπερσύγχρονα σπα με τα τζακούζι, όπου ρέει το ιαματικό νερό. Αξίζει μια διανυκτέρευση στη λουτρόπολη με τη ρετρό αίγλη για χαλάρωση πλάι στο κύμα. Όμως το Λουτράκι δεν τελειώνει εδώ. Στη λίμνη Ηραίου ή Βουλιαγμένης, λίγα χιλιόμετρα βορειοδυτικά του οικισμού, σώζονται τα ερείπια του περίφημου ιερού της Ήρας, που προβάλλουν επάνω σχεδόν στη θάλασσα, καθώς παίρνεις το μονοπάτι στα αριστερά και ανηφορίζεις το ύψωμα που οδηγεί στον φάρο του ακρωτηρίου Μελαγκάβι ή Περαχώρας, από τους μεγαλύτερους φάρους του Κορινθιακού. Ο τόπος αποπνέει γαλήνη και ιερότητα, και αποτέλεσε στο παρελθόν ένα ακόμη λιμάνι των Κορινθίων, που το χρησιμοποιούσαν για να ελέγχουν την κίνηση του Κορινθιακού. Υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα δύο ιερών, αφιερωμένων στην Ήρα Ακραία και στην Ήρα Λιμενία. Το 800 π.Χ. οικοδομείται ο πρώτος αψιδωτός ναός της Ήρας, ο οποίος δεν σώζεται. Τον 6ο αιώνα ανεγείρεται δυτικότερα δωρικός ναός της θεάς και βωμός με γλυπτό διάκοσμο στον οποίο κατέφυγε η Μήδεια για να φονεύσει τα παιδιά της. Δυτικότερα, κοντά στον ναό, βρέθηκε χώρος που μοιάζει με αγορά και είχε θρησκευτική και εμπορική χρήση, κάτι σαν σημερινό πανηγύρι.

38 | www.epathlo.gr

Στα Ιαματικά Λουτρά Λουτρακίου Με έναν τελευταίο παραλιακό περίπατο από το Λουτράκι καταλήγουμε στον Ισθμό, όπου απολαμβάνουμε τη φωτισμένη διώρυγα να «κρέμεται» πανοραμικά κάτω από τα πόδια μας. Αναλογίζομαι τη δύναμη, την ενέργεια και τη νοσταλγικότητα του τόπου. «Ο Ισθμός, παιδί μου, απεικονίζεται με τη μορφή θεϊκής οντότητας που ξαπλώνει ολόκληρη στο έδαφος και η φύση τής έχει ορίσει να κείτεται ανάμεσα στο Αιγαίο και στην Αδριατική σαν γέφυρα που ενώνει τα δύο πελάγη...» λέει ο κύριος Παπαφωτίου, καθώς μας δείχνει στο βιβλίο του φωτογραφίες των τοπικών νομισμάτων της Αρχαίας Κορίνθου.

Φάρος στο ακρωτήρι Μελαγκάβι

Αρχαιολογικός χώρος Ηραίου

Στον οικισμό της Αρχαίας Κορίνθου, η κουζίνα του Βασίλη Μαρίνου με θέα το αρχαίο λιμάνι και τον Κορινθιακό, τη θαλπωρή τζακιού και παραδοσιακές ελληνικές γεύσεις όπως γιουβετσάκι, λαχανοντολμάδες, σουντζουκοκεφτέδες, κόκορα με μακαρόνια, γιαουρτλού κεμπάμπ, παπουτσάκια κι επιδόρπιο μπακλαβά, γλυκό του κουταλιού περγαμόντο με γιαουρτάκι, καρυδόπιτα και πολλά ακόμη, αποτελεί ευχάριστη έκπληξη. Διαθέτει και δωμάτια για φιλοξενία (τηλ. 27410 31130). Στη «Στρούγκα» στο Λουτράκι, με θέα το πέλαγος και την Κόρινθο, οι καλοφαγάδες απολαμβάνουν κοκορέτσι, γουρουνόπουλο, παϊδάκια αρνίσια, μοσχαράκι κοκκινιστό, γίδα σούπα, αρνάκι φρικασέ και πολλά ακόμη καλούδια (Λ. Ποσειδώνος 69, τηλ. 27440 65747). Καφές ψημένος στη χόβολη, κρεμ μπριλέ, πρωινά, βελ-

γικές βάφλες, εκμέκ, κανταΐφι και σουφλέ σοκολάτας θα απολαύσετε στο «Δημαρχείο» στο Λουτράκι μαζί με πιάτα ημέρας, όπως χειροποίητο ριζότο με γαρίδες, και συνοδεία εξαιρετικών κρασιών, σε ένα νεοκλασικού ύφους περιβάλλον με τοιχογραφίες εμπνευσμένες από την ξεχασμένη παράδοση της Σμύρνης (Ελ. Βενιζέλου 49, τηλ. 27440 66288). Στο Ηραίο αξίζει να μείνετε στα μπαγκαλόουζ Mantas Βay Apartments (τηλ. 27410 91220) και να γευματίσετε στις ψαροταβέρνες περιμετρικά της λίμνης. Τα σημαντικότερα δρώμενα, σεμινάρια, παραστάσεις και τοπικές γιορτές, από καραόκε μέχρι και κρητικές βραδιές, αλλά και εξορμήσεις, πεζοπορίες, ξεναγήσεις για ενήλικες και για παιδιά με καθημερινή ενημέρωση στο: www.corinthia.events Αρχαία Κόρινθος | 39

• Βαρύ Επαγγελματικό μηχάνημα (περίπου 85kgr) • 2 Κασέτες τροφοδοσίας χαρτιού 500 φύλλων + by pass 100 φύλλων • Αυτόματη διπλή όψη • Αυτόματος τροφοδότης 100 φύλλων • Δικτυακός εκτυπωτής (Τ/1000 Base) • Έγχρωμο scanner διπλής όψης (70 pages / το λεπτό ) • Φθηνό κόστος αντιγράφου / εκτύπωσης

KonicaMinolta εγγύηση bizhub 223 καλής λειτουργίας τιμή προσφοράς 1 έτους € +ΦΠΑ

• Προαιρετική λειτουργία fax

850

Ηρακλέους 10, 211 00 Ναύπλιο τηλ. 27520 25960 - fax. 27520 99157 e-mail: diamcopy@yahoo.gr

ΙΔΑΝΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ, ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ, ΣΧΟΛΕΙΑ, ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ, ΛΟΓΙΣΤΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ

Αναστενάρια Αγίας Ελένης

Ο χορός της αγάπης «Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε, μόνο σας αγαπήσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε…»

Θάλεια Νουάρου Θάλεια Νουάρου, Πολυδεύκης Ασωνίτης

Σ

τον οικισμό της Αγίας Ελένης στο Σκουτάρι, μερικά χιλιόμετρα νότια της πόλης των Σερρών, κάτοικοι κι επισκέπτες συνεχίζουν να τελούν ένα ιδιότυπο λατρευτικό έθιμο: τα Αναστενάρια, ένα πανάρχαιο τελετουργικό που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες από το Κωστί της Ανατολικής Θράκης. Στις 17 του Γενάρη, ανήμερα του αγίου Αθανασίου, αναζητούμε το κονάκι όπου τελείται η σπάνια και τόσο ιδιαίτερη παράδοση που ριζώνει στην αρχαία διονυσιακή λατρεία κι ακόμη πιο βαθιά, έως τα πρωτογονικά στάδια της θρησκείας, όπως διαβάζω στα «Διονυσιακά» της λαογράφου-εθνολόγου δρ Κατερίνας Ι. Κακούρη – μια σπάνια διατριβή επάνω στη λαϊκή λατρεία του σύγχρονου ελληνισμού. Μαζί με τους χωριανούς αλλά και τους δεκάδες επισκέπτες που έρχονται από την Αλεξανδρούπολη, τη Θεσσαλονίκη και τα Γιάννενα αλλά και 42 | ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Αναστενάρια Αγίας Ελένης | 43

τη μακρινή Εύβοια, την Αθήνα και την Αργολίδα, γινόμαστε συμμέτοχοι σε αυτό το μυστηριακό δρώμενο που αποβλέπει στην «καλοχρονιά», την υγεία και τη γονιμότητα της γης. Με πίστη και ευλάβεια, οι σύγχρονοι βάκχοι-πυροβάτες μάς παρασέρνουν στην καλοκάγαθη μαγεία τους: την υπέρβαση του νου μέσω του σώματος, την κατάργηση του Εγώ και την ένωση της ψυχής με το Ιερό εντός και εκτός μας. Πόσο δύσκολο να βρεις κατάλληλες λέξεις για να περιγράψεις μια τόσο βιωματική εμπειρία, που καταλύει την επιστημονική γνώση, όπως έως τώρα τη γνωρίζουμε. «Πώς πάτησες στα κάρβουνα χωρίς να καείς;» ρωτάει μάταια ο 6χρονος Γιώργος τους αναστενάρηδες, και απάντηση δεν παίρνει καμία – τέτοια τουλάχιστον που να ικανοποιεί την εύλογη απορία του… Η πυροβασία, παρότι έχει καταγραφεί από αρχαιοτάτων χρόνων και σε διάφορους πολιτισμούς, από τα Βαλκάνια μέχρι τη μακρινή Καραϊβική, δεν έχει ακόμη τεκμηριωθεί επιστημονικά. Κι αν και όλοι ξέρουμε για τις απεριόριστες δυνατότητες του ανθρώπινου νου, παραδόξως δεν είμαστε σε θέση να τις γνωρίζουμε ακόμη. «Η ίδια η γνώση συχνά μας περιορίζει», θα μου πει ο Αποστόλης Μαρκάκης, βιβλιοδέτης από τη Σίνδο, καθώς 44 | www.epathlo.gr

Αν αφεθείς σε αυτό το εκστατικό που διαδραματίζεται μπροστά σου, ελάχιστα σ’ απασχολεί το πώς και το γιατί της πυροβασίας…

καπνίζουμε το τσιγάρο μας έξω στο διάλειμμα. «Από τότε που ήμαστε παιδιά, δημιουργεί τον φόβο, καταπατά τη φαντασία, τις δυνατότητές μας… Αν τη στιγμή που πάω να πατήσω, σκεφτώ πως θα καώ, θα επικρατήσει ο φόβος, θα με κρατήσει πίσω και δεν θα το κάνω». Άλλωστε, όπως μου λέει, δεν είναι ούτε υποχρεωτικό ούτε απαραίτητο πως θα συμβεί. «Αφήνεσαι στο παρόν, στη στιγμή, σ’ αυτό που συμβαίνει, δεν σκέφτεσαι και δεν γνωρίζεις εκ των προτέρων τίποτα… Εγώ για χρόνια χόρευα χωρίς να πατάω. Δεν ήμουν έτοιμος ακόμη…» Kι όσο και αν σας φανεί περίεργο, αν αφεθείς σε αυτό το εκστατικό που διαδραματίζεται μπροστά σου, ελάχιστα σε απασχολεί το πώς και το γιατί της πυροβασίας… Γιατί αυτοί οι άνθρωποι κλαίνε και θρηνούν καθώς αφήνονται στον σπαρακτικό τους χορό, ενώ μαζί τους δακρύζουν κι αρκετοί από τους παρευρισκομένους; Την πρώτη μέρα νιώθω σαν χαμένη… «Όλοι μας χαμένοι νιώσαμε στην αρχή», θα μου πει ο Σίμος Χατζηλίδης, φωτογράφος από την Αλεξανδρούπολη και από τους νεότερους της παρέας, που συμμετέχει στον χορό μαζί με τη σύζυγό του: «Μαζί μου πρωτοήρθε εδώ, εκείνη όμως μπήκε πρώτη», μου αναφέρει. Ο ίδιος βρέθηκε πριν από κάμποσα χρόνια στο πανηγύρι με σκοπό να το φωτογραφήσει. «Δεν κατάφερα να τραβήξω ούτε μία φωτογραφία…» Τα Αναστενάρια, βλέπεις, δεν είναι απλώς ένα θέαμα προς τέρψη ή κατανάλωση και σαφώς δεν είναι για όλους. Είναι ορισμός της μέθεξης και αφορά αυτούς που επιτρέπουν στον εαυτό τους να νιώσουν – μια στάλα έστω πιότερο από τους υπόλοιπους... «Πόσες φορές στη ζωή σου έχεις τη δυνατότητα να καταλύσεις κάθε σκέψη, να καταργήσεις το Εγώ σου αφήνοντας ελεύθερο το σώμα να σ’ οδηγεί σε κόσμους υπερβατικούς;» θυμάμαι να με ρωτά ο Αποστόλης. «Στον έρωτα ίσως, στον διαλογισμό και στην τέχνη», του απάντησα.

Πόσο τυχαίο είναι άραγε το γεγονός πως σχεδόν όλοι οι αναστενάρηδες που γνωρίσαμε εδώ βιοπορίζονται από επαγγέλματα που σχετίζονται με τις τέχνες – εικαστικοί, μουσικοί, θεατρολόγοι, αρχιτέκτονες, εργαζόμενοι στην αρχαιολογία… «Καλησπέρα, καλή χρονιά», ο αρχιαναστενάρης και ψυχίατρος κύριος Τάσος Ρέκλος μάς καλωσορίζει στο τριήμερο πανηγύρι. «Ο γύρος του Πάνα», με προλαβαίνει ο Αποστόλης ή, αν θέλουμε να κυριολεκτήσουμε, εδώ «εγείρεται το παν». Κι είναι, όπως δηλώνει εύστοχα, μια εμπειρία παγανιστική σε ό,τι αφορά το σώμα και χριστιανική σε ό,τι αφορά τον νου και την καρδιά... Πόση αλήθεια εμπεριέχει η πρόταση αυτή! Καθώς από τη μία μεριά κορυφαίοι επιστήμονες ανά τον κόσμο χαρακτηρίζουν τα Αναστενάρια ως το τελευταίο απομεινάρι της διονυσιακής λατρείας στη Θράκη, αυτά έχουν δεχτεί την έντονη πολεμική της Εκκλησίας, η οποία μέσω των εγκυκλίων της απέτρεπε τον κόσμο να συμμετέχει σε αυτά χαρακτηρίζοντάς τα αιρετικά και ειδωλολατρικά. Γι’ αυτό και τα παλιότερα χρόνια –όπως και επί Τουρκοκρατίας– λάμβαναν χώρα μυστικά σε πολύ κλειστό κύκλο εντός των σπιτιών. Σε πείσμα, όμως, των αρνητών τους, κατάφεραν να επιβιώσουν προσλαμβάνοντας και αφομοιώνοντας χριστιανικά χαρακτηριστικά χωρίς, από την άλλη, να αλλοιώσουν τα αρχέγονα διονυσιακά τους στοιχεία. Ωδή στη συνέχεια! Επίσημη, ωστόσο, απαγόρευση δεν έχει υπάρξει ποτέ από την Εκκλησία και καθώς πολλοί από τους μύστες διατηρούν στενές επαφές με το Άγιο Όρος, μαθαίνουμε ότι πολλοί αγιορείτες μοναχοί τα αποδέχονται έστω και ανεπίσημα. Το λιτό κονάκι είναι χτισμένο δίπλα σε πηγή απ’ όπου αναβλύζει το αγίασμα κι ένας ένας οι αναστενάρηδες ανάβουν το κερί καλησπερίζοντάς μας με Χρόνια Πολλά. Προσκυνούν με ευλάβεια τις «Χάρες», τις ιερές εικόνες Αναστενάρια Αγίας Ελένης | 45

46 | www.epathlo.gr

«Νιώθεις τη δύναμη να σε τραβάει μαζί της, να σε καλεί στον χορό, είναι αυτό που εγώ αποκαλώ Ιερό…»

των «παππούδων», όπως αποκαλούν τους αγίους Κωνστανίνο και Ελένη, τους οποίους απεικονίζουν. Ο χώρος θυμιατίζεται και οι συγκεντρωμένοι κάνουν ευλαβικά τον σταυρό τους. Η λύρα ξεκινά το αργόσυρτο τραγούδι με τον παλμό να δίνεται από το νταούλι, που παρασέρνει το σώμα στον ρυθμό του. Είναι σχεδόν αδύνατο να του αντισταθείς! Τραγουδούν όλοι μαζί τα παραδοσιακά επιτραπέζια τραγούδια τα οποία αναφέρονται στα χρόνια της τούρκικης κατάκτησης μαρτυρώντας και τον πατριωτικό χαρακτήρα του πανηγυριού. Για τον Σταύρο Βασδέκη, άλλωστε, λυράρη στα Αναστενάρια της Μαυρολεύκης, το τελετουργικό αυτό δρώμενο δεν είναι παρά μια λειτουργία απόδοσης τιμής, μνήμης και σεβασμού στους προγόνους των Ελλήνων και στο αίσθημα που έτρεφαν αυτοί για την ελευθερία. «Παππούδες είναι οι πρόγονοί μας και τίποτ’ άλλο», γράφει χαρακτηριστικά. Κι είναι γεγονός ότι εκτός των αγίων, «παππούδες» στον κύκλο των αναστενάρηδων αποκαλούνται και όλοι οι προγενέστεροι μύστες. Ένας ένας οι αναστενάρηδες ξεκινούν τον χορό τους, με τη διαδρομή του να σχηματίζει νοητά έναν σταυρό. Στο στέρνο τους κρατούν σφιχτά τα ιερά μαντίλια με τα κεντημένα «αμανέτια» των αγίων, από τα οποία αντλούν τη δύναμή τους. Το τζάκι καίει καθ’ όλη τη διάρκεια της τελετής κι η θράκα που θα σχηματιστεί στο τέλος θα απλωθεί σε έναν τάπητα κι από πάνω της –ύστερα από πολλούς κύκλους χορών– θα περάσουν οι μύστες ξυπόλυτοι. Πατώντας εκστασιασμένοι την «ιερά αθρακιά», θα τη σβήσουν εξαγνίζοντας μαζί και το κακό: Στάχτη να γίνει! Κι είναι οπωσδήποτε η κορύφωση του δρώμενου που φέρνει στους μύστες τη λύτρωση και την απελευθέρωση. Είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο πως οι αναστενάρηδες διασώζουν έως σήμερα στοιχεία από πανάρχαιες λατρείες κι αν κάποιος έχει εντρυφήσει στο θέμα, εύκολα μπορεί να το αντιληφθεί. Οι ίδιοι όμως φαίνεται πως αποφεύγουν να μιλήσουν γι’ αυτό. Σημασία έχει άλλωστε η ουσία του όλου πράγματος, που είναι αυτή η θεία ένωση με το Ιερό, την ανώτερη δύναμη που τους καλεί παρασέρνοντάς τους στη μυστηριακή αυτή έκσταση. «Ο άγιος με διέταξε να μπω», διαβάζω σε παλιότερες μαρτυρίες, και το ίδιο πάνω κάτω μου απαντούν όλοι τους σήμερα όταν τους ρωτώ για την πρώτη τους φορά. «Νιώθεις τη δύναμη να σε τραβάει μαζί της, να σε καλεί στον χορό, είναι αυτό που εγώ αποκαλώ Ιερό…» μου λέει η Όλγα, εικαστικός σε σχολείο της Θεσσαλονίκης. Τα Αναστενάρια ήρθαν και τη συνάντησαν. Κι ενώ παλιότερα η μύηση στο δρώμενο μεταφερόταν από γενιά σε γενιά –σαν κάποιου είδους κληρονομιά–, οι σύγχρονοι Βάκχοι βρέθηκαν εδώ με κάποια τυχαία αφορμή, παρακολουθούσαν το δρώμενο για χρόνια ως θεατές και κάποια στιγμή ο χορός τούς συνεπήρε μαζί του σαν κάτι το αναπόφευκτο. Έκτοτε κουβαλούν στην πλάτη τους κάποιου είδους χρέος προς τον εαυτό και την ανθρωπότητα. Έτσι το αισθάνεται η Όλγα. Και καθώς τους παρακολουθώ, τους αντιλαμβάνομαι σαν κάποια αλλόκοτα πλάσματα που φορτώνονται πάνω τους ολόκληρο τον πόνο και τα δεινά – το βάρος της ανθρώπινης ύπαρξης, ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό για τον καθένα. Το νιώθεις αυτό το βάρος, το αφουγκράζεσαι και μαζί τους πιάνεις κι εσύ να αναστενάζεις, να το μοιράζεσαι, συμπάσχοντας βιωματικά σ’ αυτό που μπροστά σου διαδραματίζεται –τις ψυχές τους να πάλλονται– χωρίς περιττές προσωπικές σκέψεις να ταλανίζουν άσκοπα τον νου σου. «Χορεύουν για όλο τον κόσμο», θα μου πει ο Παναγιώτης, που έρχεται τα τελευταία χρόνια ανελλιπώς από την Αθήνα και παρακολουθεί τα Αναστενάρια «για να πάει καλά η χρονιά», σαν κάποιου είδους τάμα. «Κι είναι ευνόητο πως όλο αυτό σου γυρνάει πίσω», μου λένε χαρακτηριστικά τα παιδιά: «Η ανταμοιβή είναι άμεση κι αντιληπτή απ’ όλους μας», λένε, ενώ δεν λείπουν και οι ιστορίες για ανθρώπους που μέσα από τη μύηση θεραπεύτηκαν από πολύ σοβαρές ασθένειες. Εδώ, βλέπεις, «ανοίγουμε τις καρδιές μας» –σαν να ακούω τον μύστη Α. Βλάσκο να διαλαλεί χαμογελώντας–, εδώ ανταμώνεις με το μεγαλείο της ύπαρξης… Τα χειμερινά Αναστενάρια συμπίπτουν με τις γιορτές των αγίων Αθανασίου και Αντωνίου και, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, ανάγονται στον «Καλόγερο», το τελετουργικό που διαδραματιζόταν στο Κωστί συμβολίζοντας το τέλος του χειμώνα. Εκτός από την Αγία Ελένη πραγματοποιούνται επίσης στη Νιγρίτα Σερρών και σε πιο κλειστό κύκλο στον οικισμό της Κερκίνης˙ εδώ μάλιστα απαγορεύο-νται οι φωτογραφίες... Τελούνται επίσης στη Μαυρολεύκη της Δράμας, στο Μελίκι της Βέροιας, στον Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης αλλά και σε αρκετά χωριά της Βουλγαρίας. Τα επίσημα, μεγάλα Αναστενάρια Αναστενάρια Αγίας Ελένης | 47

γίνονται στις 21 Μαΐου, ημέρα γιορτής των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, συμβολίζοντας το τέλος της άνοιξης. Μέχρι πρόσφατα, περιλάμβαναν και θυσία ζώου, το λεγόμενο κουρμπάνι, μετά όμως από διαμαρτυρίες φιλοζωικών ενώσεων, αυτό έχει πλέον απαγορευτεί. Τα μεγάλα Αναστενάρια λαμβάνουν χώρα έξω στο ύπαιθρο, προσελκύοντας πλήθος θεατών. «Φυσικά και θέλουμε τον κόσμο να συμμετέχει. Είναι πολύ σημαντικό ώστε να μπορέσει να διατηρηθεί και να συνεχιστεί η παράδοση, όμως όλη αυτή η πολυκοσμία σίγουρα δεν μας διευκολύνει», μου αποκαλύπτουν οι μύστες για το τελετουργικό, που απαιτεί από αυτούς αυτοσυγκέντρωση κι επαφή με τον βαθύτερο εαυτό. «Ένα μόνο βλέμμα μπορεί να σε πετάξει έξω», θα μου πει χαρακτηριστικά ο Αποστόλης· γι΄ αυτό, παρότι αισθάνονται την παρουσία των θεατών αλληλεπιδρώντας μαζί τους, δεν τους κοιτούν ποτέ κατάματα. Πόσο δύσκολα λοιπόν μπορεί να είναι γι’ αυτούς τα εκατοντάδες «αδιάκριτα» βλέμματα, οι κάμερες, τα κινητά κι ανάμεσά τους άνθρωποι που δεν σέβονται αυτό που συμβαίνει εδώ… «Σαφώς και δεν είναι τουριστική ατραξιόν. Ήταν αναγκαίο ωστόσο το πανηγύρι να ανοίξει», συμπληρώνει ο Σίμος, «για να δείξουμε επιπλέον ότι δεν συμβαίνει κάτι το μεμπτό εδώ, όπως μπορεί να ακούγεται, το αντίθετο μάλιστα, ελάτε να το διαπιστώσετε!» Το τριήμερο πανηγύρι ολοκληρώνεται με το «τραπέζι του παππού», το γεύμα που μαγειρεύουν οι μαγείρισσες στην κουζίνα δίπλα στο κονάκι. Θα κεραστούμε στραγάλια, σταφίδες και σοκολατάκια που έχουν προσφέρει οι χωριανοί από τα σπίτια απ’ όπου και περνάει η λιτανεία των εικόνων κάθε απόγευμα. Σε κύκλο, κατάχαμα στο χαμηλό τραπέζι, οι μύστες θα μετρήσουν τα χρήματα που έχουν συγκε48 | www.epathlo.gr

ντρωθεί από τους πιστούς, ώστε να μπορέσει το κονάκι να καλύψει τα έξοδά του. Θα σερβίρουν σε όλους μας πεντανόστιμο λαχανόρυζο παρέα με ψωμί και φετούλα, κι από το μπουκάλι που γυρνά θα πιούμε από μια γουλιά ούζο. Έπειτα θα μας πλύνουν τα χέρια, οι εικόνες θα βγουν σε προσκύνημα κι όλοι μαζί με αναμμένα τα κεριά, παρέα με τη λύρα και το νταούλι, ακολουθούμε τη λιτανεία ως τα δύο σπίτια του οικισμού όπου και φυλάσσονται κάθε βράδυ, όλο τον χρόνο. Πίσω στο κονάκι όλοι μαζί μια αγκαλιά θα χορέψουμε σε κύκλο – φιλιά, γέλια, αγκαλιές και ευχές για Χρόνια Πολλά. «Να έχετε εμπιστοσύνη…» ηχούν ακόμη μέσα μου τα λόγια του αρχιαναστενάρη. «Κρατήστε ανοιχτά τα φυλλοκάρδια σας ώστε να νιώσετε το άγγιγμα και τη ζεστασιά του Παππού. Να σας έχει καλά και να σας οδηγεί στον σωστό δρόμο. Στον δρόμο που είναι δύσκολος, θέλει υπομονή και κόπο, μόνον έτσι όμως μπορούμε να φτάσουμε στον μπαξέ που ετοίμασε για μας κι έχει γαλήνη και αγάπη…» Καλή αντάμωση! Ευχαριστούμε τον πρόεδρο της Ένωσης Ξενοδόχων Νομού Σερρών κ. Χρήστο Κωνσταντινίδη για την εξαιρετική φιλοξενία στο πολυτελέστατο Elpida Resort & Spa (www.elpidahotel.eu) – την καλύτερη επιλογή διαμονής στην πόλη των Σερρών.

πλατεία Σκαφιδακίου • τηλ. κρατήσεων 2751 042100 Το μενού επιμελείται από τον σεφ Παναγιώτη Σκούμπη

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ

~ υγρό χρυσάφι ~ Πανόραμα Αργολίδας ● Τηλ./Fax: +30 27510 91577

www.axion-esti.gr

Βιολογικό

Όλα τα προϊόντα μας πιστοποιούνται σύμφωνα με τον Καν. (ΕΚ) 834/2007

Η METAL///GLASS δραστηριοποιείται με επιτυχία στο χώρο των κατασκευών συνδιάζοντας το γυαλί και το μέταλο, σίδερο και αλουμίιο, τόσο σε απλές όσο και σύνθετες δημιουργίες. Οι δραστηριότητες μας καλύπτουν στέγαστρα και αίθρια, κουφώματα και πόρτες αυτόματες και ασφαλείας, χωρίσματα ηχομονωτικά, προσόψεις κτιρίων και πλήθος άλλων κατασκευών. Τα προϊόντα που παράγουμε προσφέρουν θερμομόνωση, ηχομόνωση και ασφάλεια παρέχοντας λύσεις απαιτητικών προδιαγραφών με design υψηλής αισθητικής, και εξασφαλίζουν αντοχή στον χρόνο και στις καιρικές συνθήκες. Χρησιμοποιούμε υλικά που παράγουν οι μεγαλύτερες εταιρείες της Ευρώπης που συνοδεύονται από τις απαραίτητες πιστοποιήσεις διασφάλισης ποιότητας. Η πολυετής πείρα του προσωπικού και των συνεργατών μας, μας δίνει την δυνατότητα να δημιουργούμε ιδανικές λύσεις που ανταποκρίνονται κάθε κατασκευαστική απαίτηση και γούστο.

Κυράς Βρύση, Κόρινθος, 20100 Τηλ.: 2741088955 | Κιν.: 6979200316

www.metalglass.gr

O κύκλος της συγχώρεσης Δευτέρα του Πάσχα στο Σελεγούδι

Μάρω Κουρή

Εξερευνώντας τον τόπο μου για να ανακαλύψω άγνωστα έθιμα, τα οποία εισάγω στα σεμινάρια φωτορεπορτάζ, στη «μυστική» Μάνη βρίσκω έναν θησαυρό, στα 450 μ. υψόμετρο του όρους Πρωτάς στην οροσειρά του Ταϋγέτου. Οι κάτοικοι του χωριού Σελεγούδι συνεχίζουν από γενιά σε γενιά να τηρούν κάθε Δευτέρα του Πάσχα τον κύκλο της συγχώρεσης ή της αγάπης – το φωτεινό μήνυμα της Ανάστασης. Το όνομα του χωριού θυμίζει χαρακτηριστικά το «σε λόγου θείου», μας λέει ο υποστράτηγος εν αποστρατεία Βασίλειος Χειλάκος, που με μεράκι συλλέγει ένα ιστορικό αρχείο έρευνας σχετικό με το Σελεγούδι, τις γύρω περιοχές και τις παραδόσεις τους.

Το χωριό από το χθες στο σήμερα Το Σελεγούδι βρίσκεται 22 χλμ. ΒΔ του Γυθείου και ανήκει στα «μανιάτικα» Μπαρδουνοχώρια. Πριν από το 1700, το χωριό αποτελούνταν από ένα «σμήνος» οικισμών, οι οποίοι χτίστηκαν στις όχθες του ποταμού Σμήνου, που πηγάζει στις πηγές της Αγίας Μαρίνας και χύνεται στη θάλασσα. «Με τα βοσκοτόπια και τα αμπέλια που είχε επί Ενετοκρατίας, το Σελεγούδι πλήρωνε τόσο φόρο όσο τέσσερα χωριά του κάμπου», μας λέει ο κύριος Χειλάκος. Μέχρι εδώ έφθασαν οι Τούρκοι το 1780 στη Μάχη της Καστάνιας με τον ατρόμητο καπετάνιο Παναγιώταρο Βενετσανάκη. Σε αυτήν τη μάχη συμπολέμησε και ο πατέρας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο Κωνσταντής. Ο Θοδωράκης Κολοκοτρώνης, μετέπειτα «Γέρος του Μοριά», περνούσε και εδώ τα παιδικά του χρόνια. Ήταν 9 ετών όταν η μητέρα του, η Κωνσταντού, τον πήρε και ξεφύγανε, ενώ ο πατέρας του μαζί με τον Παναγιώταρο σκοτώθηκαν στη μάχη. «Οι παππούδες μας στον Μεσοπόλεμο με τα χέρια καθάρισαν τα χώματα, στις άγριες εκτάσεις, φύτεψαν ελιές κι έχτισαν ξερολιθιές. Τότε, ο κόσμος ασχολείτο κυρίως με την κτηνοτροφία. Υπήρχαν 30.000 αιγοπρόβατα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Φανταστείτε πριν...», μας λέει ο Γιώργος Τζανετάκος, που ζει μόνιμα στο Σελεγούδι. «Εδώ γεννήθηκα και μεγάλωσα, εδώ είναι η καρδιά μου κι η ψυχή μου», μας λέει. Είναι γεωργός, καλλιεργεί ελιές, ένα αμπέλι και συκιές, ενώ εργάζεται και στις οικοδομές. Μετά τον πόλεμο και τον Εμφύλιο, ιδίως το ’60 και το ’70, το χωριό σχεδόν ερήμωσε, 52 | ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ο κύκλος της συγχώρεσης | 53

εξαιτίας της εσωτερικής κι εξωτερικής μετανάστευσης. Σήμερα, εκατό νοικοκυριά έχει το Σελεγούδι, που διατηρούνται τα περισσότερα από ανθρώπους που μένουν στο Γύθειο, στη Σπάρτη και στην Αθήνα. «Οι κάτοικοι που μένουμε όλο τον χρόνο είμαστε περίπου σαράντα», λέει ο Γιώργος. Τρία ζευγάρια συνταξιούχων και τρεις νέοι αποφάσισαν να έρθουν να μείνουν στο χωριό. Μεράκι πολλών η μελισσοκομία και τα κτήματα που τους αφήσανε οι «πατεράδες» τους. Η Φιλιώ Γιαννακούρου ετοιμάζει εργαστήριο βοτσαλωτών στο χωριό. Ο Μιχάλης Θεοφυλάκος είναι γεωπόνος κι έρχεται συχνά από τη Σπάρτη στο χωριό του. Παίζει λαούτο και κατασκευάζει μουσικά όργανα. Ο Γιάννης Χειλάκος είναι συνταξιούχος, και αν και μεγάλωσε στην πρωτεύουσα, μετακόμισε μόνιμα με τη σύζυγό του και τον γιο τους, ο οποίος ασχολείται με τα μελίσσια. Ο Γιάννης παίζει φλογέρα και είναι ψάλτης στο χωριό. Οι κάτοικοι μαζεύονται τις βραδιές του χειμώνα στο προσηλιακό, πετρόχτιστο μουσικό καφενείομεζεδοπωλείο της πλατείας, που το λειτουργεί η Ελένη Γιαννακούρου, και αποχαιρετούν τη μέρα που φεύγει. «Το γλέντι το ’χουμε μέσα μας», λέει ο Γιώργος. Από τον Ταΰγετο μαζεύουν τσάι, αγριοθύμαρο, βάλσαμο, φασκόμηλα, ρίγανες και άλλα αρωματικά βότανα, ενώ κάποιοι έχουν ξεκινήσει βιολογική καλλιέργεια ελιάς. Η λιτανεία και η Πασχαλιά Δευτέρα του Πάσχα, εννέα το πρωί στο νεκροταφείο, λίγο έξω από το χωριό, φωτογραφίζουμε τον νεαρό παπά-Σιλουανό και τους δυο ψάλτες, που ψέλνουν μπροστά στους απλούς, ξύλινους τάφους. «Οι μανάδες μας, θυμάμαι, όταν ήμασταν παιδιά μάς στέλνανε να κάνουμε Πασχαλιά στους νεκρούς, κι ύστερα σε όλο το χωριό, με προτεραιότητα τους μεγαλύτερους σε ηλικία», θυμάται ο Γιώργος Τζανετάκος, μόνιμος κάτοικος Σελεγουδίου. Η προσφορά κουλού54 | www.epathlo.gr

ρας, ενός κόκκινου και ενός άβαφου αυγού συνεχίζεται έως σήμερα. Πιτσιρίκια συγκεντρώνονται στο νεκροταφείο, κρατώντας εξαπτέρυγα, τον σταυρό και εικόνες από την εκκλησία και από τα σπίτια τους, για να οδηγήσουν τη λιτανεία. Ο παπάς ακολουθεί κρατώντας το Ευαγγέλιο στα χέρια, μαζί και οι δυο ψάλτες ψέλνοντας το «Χριστός Ανέστη» και άλλα αναστάσιμα τροπάρια. Ακολουθεί ο κόσμος, συντονισμένος, ψέλνοντας τα τροπάρια, που είναι εδώ συνειδητά και υπερβαίνουν το τυπικό. Από την ανοιξιάτικη φύση με τις άγριες λεβάντες, μπαίνουμε στα σοκάκια του χωριού. Οι νοικοκυραίοι, αφού φιλήσουν τον σταυρό και το Ευαγγέλιο, στην εξώπορτα του σπιτιού τους, καλοδέχονται τη λιτανεία. Μας καλωσορίζουν στα σπιτικά τους. Σύμφωνα με το έθιμο, το τραπέζι είναι στρωμένο με ό,τι έχει μείνει από την προηγουμένη, δηλαδή την Κυριακή του Πάσχα. Περιζήτητη λιχουδιά, η πικάντικη συκωταριά από το αρνί ή από το κατσίκι που έσφαξαν την προηγούμενη μέρα. Μαγειρευτή στην κατσαρόλα, τη σβήνουν οι γνώστες με κρασί ή με ξιδάκι κι άλλοι πάλι τη φτιάχνουν τηγανητή. Μαγειρίτσα από το Μεγάλο Σάββατο, ζυμωτό ψωμί, χειροποίητο τυρί και κρασί ήταν και είναι τα συνοδευτικά που προσφέρονται για την ευθυμία του κόσμου. Α! Και οι κουραμπιέδες, για να τον γλυκάνουν. Βλέπετε, κουραμπιέδες και γλυκά του κουταλιού έφτιαχναν οι νοικοκυρές και φύλαγαν στον μπουφέ του καθιστικού για να κεράσουν όποιον

«Εδώ και 150 χρόνια, με τον κύκλο της συγχώρεσης σταματούσαν οι αψιμαχίες των ντόπιων».

Ο κύκλος της συγχώρεσης | 55

μουσαφίρη κοπιάσει. Σήμερα, τα σπιτικά «βγάζουν» περισσότερα εδέσματα, όπως μανιάτικο σύγκλινο, ντόπια μανιτάρια κι ομελέτες με άγρια σπαράγγια του τόπου. Για τους πρωτοστάτες της λιτανείας, τη νεολαία δηλαδή, δίπλα στα παραδοσιακά εδέσματα προσφέρονται και ευρωπαϊκά, όπως μπανόφι και τσίζκεϊκ. Τα ποτηράκια γεμίζουν με ρακί, σπιτικά ηδύποτα φρούτων και κρασιά παραγωγής των χωριανών. Ο συμπαθέστατος παπα-Σιλουανός λέει και ξαναλέει κάθε φορά που μπαίνει σε ένα καινούργιο σπιτικό: «Αν δεν αδειάσουμε, δεν φεύγουμε!». Κατά τις δύο το μεσημέρι, έχουμε περπατήσει όλο το χωριό κι έχουμε κεραστεί από πενήντα περίπου καθιστικά ή αυλές φιλόξενων και πρόσχαρων σπιτικών. Έτσι χορτάτοι και λίγο ζαλισμένοι, καταλήγουμε στη γραφική πλατεία του χωριού, έξω από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Ο κύκλος της συγχώρεσης «Από τη δεκαετία του 1970, που ήμουν παιδί, το έθιμο ήταν συμμετοχικό. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι ήταν οι πιο σεβαστοί», μας λέει ο Γιώργος Τζανετάκος. Στην πλατεία, μετά τη λιτανεία και το ψάλσιμο, ο μεγαλύτερος του χωριού κάθεται μπροστά ξεκινώντας τον κύκλο, και ο επόμενος του δίνει το φιλί της αγάπης και κάθεται δίπλα του, κι έρχεται ο επόμενος νεότερος κ.ο.κ. Έτσι, ο κύκλος της συγχώρεσης μεγαλώνει κι άνθρωποι αγκαλιάζονται, φιλιούνται, κοιτιούνται στα μάτια κι ανταλλάσσουν ευχές συγχώρεσης. Από τα πιο ιερά έθιμα είναι η συγχώρεση, η απελευθέρωση από θυμούς και από ενοχές. Ένα είδος ανακωχής, με τους άλλους αλλά κυρίως με τον εαυτό μας. «Εδώ και 150 χρόνια, με τον κύκλο της αγάπης σταματούσαν οι αψιμαχίες των ντόπιων», μας λέει ο Γιώργος. Και όταν ο κύκλος κλείσει, τότε ξεκινά η δημοπρασία. Η δημοπρασία και οι Άγιοι Θεόδωροι Κατά τη διάρκεια της λιτανείας, κάποιοι χωριανοί έχουν αποστολή να μαζέψουν, από κάθε σπίτι που μπαίνουν, την Πασχαλιά, δηλαδή την πασχαλινή κουλούρα μαζί με κόκκινα και άβαφα αυγά. Τα συγκεντρώνουν στην πλατεία προς δημο56 | www.epathlo.gr

πράτηση. Στη δημοπρασία, παλαιότερα προσφέρονται και ζώα, μια κότα ή ένα κατσίκι. Τα χρήματα συγκεντρώνονταν με σκοπό να ξεκινήσει η συντήρηση των εξαιρετικών αγιογραφιών της εκκλησιάς των Αγίων Θεοδώρων, που είναι χτισμένη περίπου το 1700, στην Πάνω Γειτονιά του χωριού. Ο ναός ήταν ένα καστράκι οχυρωμένο εναντίον των Τούρκων, με μοναστήρι και με εκκλησία νεκροταφείου. Είναι κεραμοσκέπαστος με τρίπλευρη αψίδα ιερού. Πολλές αγιογραφίες λαϊκής τέχνης του 18ου αιώνα καλύπτουν τους τοίχους μέχρι την αψίδα. Τα μάτια των αγίων έχουν βγει με αιχμηρό αντικείμενο ή πυροβολισμό όπλου μάλλον από τους Τούρκους το 1780, μετά τη Μάχη της Καστάνιας, και έχει γίνει προσπάθεια αποκατάστασής τους. Στο τέμπλο είναι ζωγραφισμένοι μόνον ο Χριστός Αρχιερεύς, αριστερά, και η Παναγιά Αριστεροβρεφοκρατούσα, δεξιά. Στους διπλανούς τοίχους, ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και έφιπποι οι άγιοι Θεόδωροι. Πάνω από τις εικόνες, οι Απόστολοι, άγγελοι και αλλεπάλληλες πτυχές σελίδων από την Αγία Γραφή. Εκεί, στα δεξιά του τέμπλου, είναι γραμμένη και η χρονολογία της αγιογράφησης: 1774. «Στη δεξιά πλευρά του στύλου της αψίδας είναι ζωγραφισμένος ο προφήτης Ηλίας του Ταϋγέτου, αφιέρωση του ήρωα Παναγιώταρου Βενετσανάκη, που είναι η μοναδική γραπτή απόδειξη της υπάρξεώς του και που δίνει και εθνικοϊστορική αιτία, πέρα από τη θρησκευτική, διατηρήσεως του ναού», μας λέει ο Βασίλης Χειλάκος. Το γλέντι Αφού οι πασχαλινές κουλούρες, τα αυγά και τα κρασιά που προσφέρονται στη δημοπρασία δημοπρατηθούν σε αρκετά υψηλές τιμές, αμέσως μετά ο κόσμος κουβαλά ταψιά και κατσαρόλες από τα σπίτια του στην πλατεία. Κάποια σπιτικά μαγειρεύουν από το πρωί, ώστε το κοινό φαγοπότι να είναι πλούσιο. Τραπεζάκια στήνονται στην πλατεία που θεάζει ανατολικά προς τη χαράδρα του ποταμού Σμήνου και τα χωριά της πέρα Ρίζας, και βόρεια προς τις κορυφές του Ταϋγέτου. Οι νέοι μαζί με τον παπά στήνουν τα στερεοφωνικά μηχανήματα. «Κάποτε είχαμε το γραμμόφωνο», λέει ο Γιώργος, που σέρνει τον χορό. Το τρικούβερτο γλέντι τελειώνει αργά τα μεσάνυχτα...!

To 3ο Βιωματικό σεμινάριο Φωτογραφίας και Διαλογισμού «Φωτογραφίζοντας με τα μάτια της καρδιάς» θα πραγματοποιηθεί στη Μάνη στις 5-10 Απριλίου 2018, και θα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων επίσκεψη στο Σελεγούδι, φωτογράφηση και συμμετοχή στο έθιμο. Πληροφορίες & δηλώσεις συμμετοχής: Μάρω Κουρή, τηλ.: 6977 296831, e-mail: maro_kouri@yahoo.com, Fb: Maro Kouri, και Σπύρος Μαρίνος, τηλ.: 6944 612022, spimarinos@gmail.com, Fb: Spiros Marinos.

Ο κύκλος της συγχώρεσης | 57

1ο ΧΛΜ. ΑΡΓΟΥΣ - ΚΑΡΥΑΣ /ΣΚΑΦΙ∆ΑΚΙ -ΑΡΓΟΥΣ ΤΗΛ. 27510 63442/42302 • ΚΙΝ. 6974779901, 6974649260

www.fitoria-faklaris.gr

Diaplasi monoselido 22022018_Layout 1 27/2/2018 11:57 πμ Page 1

Τα θεραπευτικά τμήματα της “Διάπλασης” Ρομποτική Αποκατάσταση Φυσικοθεραπεία Εργοθεραπεία Λογοθεραπεία Ισοκινητικό Δυναμόμετρο - Εργομετρικό Υδροθεραπεία Ψυχολογική Υποστήριξη Διαιτολογία και Διατροφή Ιατρείο Σπαστικότητας

Τηλ. επικοινωνίας: 27210

Ρομποτική Αποκατάσταση Η “Διάπλαση” διαθέτει ένα από τα πληρέστερα και πιο σύγχρονα τμήματα Ρομποτικής Αποκατάστασης στην Ελλάδα, εφάμιλλο των πιο εξελιγμένων Κέντρων Αποκατάστασης διεθνώς.

Hocoma® Armeo® Spring: το πλέον σύγχρονο μηχάνημα λειτουργικής αποκατάστασης των άνω άκρων, παγκοσμίως.

Hocoma®Erigo® ρομποτική πλατφόρμα άμεσης κινητοποίησης.

Hocoma® Lokomat®: μια ορθοτική ρομποτική συσκευή επανεκπαίδευσης βάδισης.

Ασθενείς που ωφελούνται από την Αποκατάσταση Στη “Διάπλαση” παρέχουμε υπηρεσίες που αντιμετωπίζουν ένα μεγάλο εύρος παθήσεων ή κακώσεων. Ενδεικτικά: Α) Παθήσεις - Κακώσεις Νευρικού Συστήματος - Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια - Σκλήρυνση κατά Πλάκας - Νόσος Parkinson Β) Παθήσεις - Κακώσεις Μυοσκελετικού Συστήματος - Μετεγχειρητική αποκατάσταση αρθροπλαστικών - Κατάγματα Γ) Συγγενείς παθήσεις - Εγκεφαλική παράλυση Δ) Πολυσυστηματικές παθήσεις

44700 / Β΄ πάρ. Αρτέμιδος 1, 24 134, Καλαμάτα / info@diaplasis.eu / www.diaplasis.eu

Μαραθωνοδρόμοι Αργολίδας

Φάρμακο είναι ο καλύτερός μας εαυτός

Γιώργος Πανοβράκος

Όλγα Ιωαννίδη

Μαραθώνιος. Ένα άθλημα αντοχής, υπομονής, πίστης και στρατηγικής. Ένα αγώνισμα που έγραψε τις πρώτες λαμπρές σελίδες του ελληνικού αθλητισμού στους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες. Στα χνάρια του Φειδιππίδη, του Σπύρου Λούη αλλά και με ίνδαλμα τον Χαϊλέ Γκεμπρεσελασιέ, οι «Μαραθωνοδρόμοι Αργολίδας» με υποδέχτηκαν με ένα πλατύ χαμόγελο για να μοιραστούμε τις προσωπικές τους ιστορίες και να ξετυλίξουμε μαζί την ιστορία του συλλόγου.

60 | ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Ο

Δημήτρης Βύρλας και ο Γιώργος Πανοβράκος είναι ενεργά μέλη των «Μαραθωνοδρόμων Αργολίδας», ενός συλλόγου που ιδρύθηκε το 2009, σε μια εποχή που οι μαραθωνοδρόμοι ήταν πανελλαδικά ελάχιστοι. Έως τότε οι αγώνες μεγάλων αποστάσεων πραγματοποιούνταν μόνο μέσω των ΣΕΒΑΣ (Σύλλογοι Βετεράνων Αθλητών Στίβου), ένας εκ των οποίων υπήρξε και στο Ναύπλιο με ιδρυτή και πρόεδρο τον υπεραθλητή και μαχητή ζωής κ. Παναγιώτη Παπαβασιλείου. Χάρη στην προσωπική θέληση και την αγωνιστικότητα του κ. Κώστα Σάμιου, οδοντιάτρου και προέδρου του Απόλλωνα Δυτικής Αττικής, συστάθηκε το 2006 η Ελληνική Ομοσπονδία Συλλόγων Λαϊκού Μαζικού Αθλητισμού Υπεραποστάσεων, οι οποίοι αριθμούν σήμερα τους 75. «Είμαι 66 ετών και ξεκίνησα το τρέξιμο από 5 ετών! Σε μαραθώνιο συμμετείχα πρώτη φορά το 2000. Ήταν το όνειρό μου από παιδί και από τότε έχω τερματίσει 24 αγώνες», θα μου πει ο Δημήτρης Βύρλας ξεκινώντας την κουβέντα μας. Πρόεδρος του συλλόγου και συνταξιούχος σήμερα του ΟΤΕ, είναι ένας πραγματικός αγωνιστής, καθώς από το 2006 έχει συμμετάσχει σε 210 καταγεγραμμένους αγώνες, εντός αλλά και εκτός Ελλάδας, στη Ρώμη, την Πράγα και την Κύπρο. Η άθληση ήταν πάντα κομμάτι της ζωής του, όμως τον μαραθώνιο τον θεωρεί το καλύτερο φάρμακο για το άγχος και την καλύτερη συμβολή στο ευ ζην. Η αλλαγή των παραστάσεων, καθώς τρέχεις, καταπολεμά τη μονοτονία, ενώ σε φέρνει σε επαφή με τη φύση. Για τον Γιώργο Πανοβράκο, αντιπρόεδρο του συλλόγου, η ιστορία ξεκινά κάπως διαφορετικά. «Είμαι 63 ετών και ζω στο Ναύπλιο. Ξεκίνησα το 1967 τον αθλητισμό και μέχρι σήμερα έχω συμμετοχές σε 55 μαραθωνίους στην Ελλάδα και έναν στην Τουρκία. Πρώ-

Δημήτρης Βύρλας

τος μου αγώνας ήταν το 1968, οπότε συμμετείχα στο 1ο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Ανωμάλου Δρόμου στην Τρίπολη, στην κατηγορία παίδων». Λόγω κάποιου προβλήματος υγείας, είχε προηγηθεί ένας χρόνος νοσηλείας του στο Νοσοκομείο της Πάτρας. Εκεί, με παρότρυνση ενός τραυματιοφορέα, άναψε η σπίθα για να ασχοληθεί με τον αθλητισμό. Το 1972 ήρθε στην πόλη του Ναυπλίου και μετά από δύο χρόνια έβγαλε το δελτίο του στον αθλητικό σύλλογο του Οίακα. Τα οφέλη του αθλητισμού στην ψυχολογία και την υγεία μας είναι άλλωστε γνωστά και επιστημονικώς τεκμηριωμένα. Σε πρόσφατη μάλιστα εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε με αφορμή την κοπή πίτας και την παγκόσμια ημέρα κατά του καρκίνου, η ογκολόγος και αθλήτρια Λίνα Σταθοπούλου, προσκεκλημένη του συλλόγου, δήλωσε πως «φάρμακο είναι ο καλύτερός μας εαυτός» εξαίροΜαραθωνοδρόμοι Αργολίδας | 61

Ο Μαραθώνιος είναι δίδαγμα ζωής και δοκιμασία ανθρώπινης αντοχής, η οποία απαιτεί απόλυτη συγκέντρωση και ηρεμία. Διαφορετικά τα παρατάς και φεύγεις… Στο Λεωνίδιο με τη Μάτα Κλησάρη στην πρώτη θέση της γενικής κατάταξης ντας την αξία που έχουν οι αγώνες δρόμου ως αντίδοτο κατά της κατάθλιψης, της άνοιας και του καρκίνου. Ο Σύλλογος αριθμεί σήμερα 160 εγγεγραμμένα μέλη, από τα οποία τα 120 είναι ενεργά. Τι κι αν στην πλειονότητά τους είναι άνδρες, ανάμεσά τους υπάρχει μία γυναίκα, η οποία κατέχει την 47η θέση πανελλαδικά ανάμεσα στις γυναίκες μαραθωνοδρόμους. Η Αργίτισσα Μάτα Κλησάρη είναι μια σπουδαία αθλήτρια, η οποία σχεδόν σε κάθε αγώνα ανεβαίνει στο βάθρο πρώτη, κάνοντας φυσικά όλο τον σύλλογο περήφανο. Οι Μαραθωνοδρόμοι Αργολίδας είναι περήφανοι για ένα ακόμη μέλος τους, τον κ. Αναστάσιο Κάστορα, εμπνευστή του Μαραθώνιου Ναυπλίου, ο οποίος με τη σύμπραξη του Συλλόγου και του Δήμου έγινε πραγματικότητα το 2014. Πρόκειται για μια σπουδαία αθλητική γιορτή, που διοργανώνεται κάθε Μάρτιο και αποτελεί πλέον θεσμό για την πόλη. Παρά την έκδηλη πικρία τους –καθώς από πέρσι ο Σύλλογος δεν ανήκει πλέον στους συνδιοργανωτές– τα μέλη του συνεχίζουν να τον στηρίζουν αμέριστα με τη συμμετοχή τους σε αυτόν. Εκτός της έδρας τους, άλλωστε, οι Μαραθωνοδρόμοι συνεχίζουν να είναι συνδιοργανωτές σε πολλούς από τους αγώνες του νομού: στον Παλαμήδειο Άθλο, τον Αργειακό-Μυκηναϊκό Ημιμαραθώνιο Δρόμο, τον Αγώνα Μικρασιατικής Καταστροφής (σε συνεργασία με την τοπική κοινότητα Νέας Κίου), τον Αρχαίο Μυκηναϊκό Δρόμο Μυκήνες-Προσύμνη (σε συνεργασία με τον Δήμο Άργους-Μυκηνών), τον Ορεινό Ημιμαραθώνιο Αγώνα Βουνού Αρτεμισίου Όρους στην Καρυά (με την περιφερειακή ενότητα Αργολίδας) και τον Επιδαύρειο Δρόμο (μαζί με τον Δήμο Επιδαύρου). Από το ερχόμενο καλοκαίρι θα είναι αποκλειστικοί διοργανωτές του αγώνα Αρβανιτιά-Καραθώνας και Προφήτης Ηλίας Άργους - Κάστρο Λάρισας μετ’ επιστροφής. Οι δεκάδες χιλιάδες των συμμετοχών στις αναρίθμητες διοργανώσεις υπεραποστάσεων ανά την Ελλάδα επιβεβαιώνουν το αυξημένο πλέον ενδιαφέρον του κόσμου για το τρέξιμο και τους αγώνες αντοχής. Πολλοί από τους Έλληνες αθλητές συμμετέχουν και σε αγώνες του εξωτερικού, τερματίζοντας αγκαλιά με την ελληνική σημαία, την ώρα που πολλοί ομογενείς βρίσκονται εκεί για να τους εμψυχώσουν. Οι μαραθώνιοι στην Ελλάδα είναι εφάμιλλοι με τους αντίστοιχους

62 | www.epathlo.gr

του εξωτερικού, τονίζει ο κ. Βύρλας, δυστυχώς όμως δεν γίνεται σωστή καταμέτρηση, με αποτέλεσμα να φαίνονται λιγότεροι από την πραγματικότητα, συμπληρώνει ο Γιώργος Πανοβράκος. Πέραν των αθλητικών δραστηριοτήτων, ο σύλλογος έχει να επιδείξει και αξιόλογη κοινωνική δραστηριότητα. Όπως όλοι οι σύλλογοι που ανήκουν στην Ομοσπονδία, κατά τη συμμετοχή των μελών τους στις διαδρομές του Κλασικού Μαραθωνίου της Αθήνας και στον Μαραθώνιο Μ. Αλέξανδρος της Θεσσαλονίκης, όπου η συμμετοχή έχει οριστεί στα 10 ευρώ κατ’ άτομο, σε συμφωνία με τον ΣΕΓΑΣ, τα 5 από αυτά επιστρέφουν στην Ομοσπονδία και έπειτα από κλήρωση τα χρήματα δίνονται σε κάποιο από τα ιδρύματα που έχουν προταθεί από τους συλλόγους. Από τη συμμετοχή των μαραθωνοδρόμων χρήματα έχουν κληρωθεί στο Γηροκομείο Ναυπλίου, ενώ φέτος το ποσό που αναλογεί στον σύλλογο θα προσφερθεί –χωρίς κλήρωση στο εξής– για τις ανάγκες του ειδικού δημοτικού σχολείου Άργους. Με την εθελοντική τους δράση, τα μέλη του συλλόγου προσφέρουν έργο εντός και εκτός αγώνα, σε σταθμούς ανεφοδιασμού σε όλους τους αγώνες που πραγματοποιούνται στον νομό Αργολίδας, καθώς και στον Φειδιππίδειο Αγώνα της Σπάρτης. Όλοι, ανεξαρτήτως ηλικίας ή σωμα-

Μαραθώνιος Ολύμπου, κορυφή Μύτικας στα 2.918 μ. υψόμετρο τικού βάρους, μπορούν να συμμετέχουν σε αγώνες, αρκεί να έχουν ιατρική βεβαίωση, μας πληροφορεί ο κ. Βύρλας. «Ανάμεσα στα μέλη μας υπάρχουν άνθρωποι που ξεκίνησαν με σκοπό να χάσουν περιττό βάρος και σήμερα είναι ανάμεσα στους πιο πιστούς δρομείς μας». Για να λάβει βέβαια κάποιος για πρώτη φορά μέρος σε αγώνα, χρειάζεται προετοιμασία 5-6 μηνών πριν απ’ αυτόν. Μπορεί επίσης κάποιος να επιλέξει αγώνες μικρών αποστάσεων (ξεκινούν από 3 χλμ.) άλλοτε τρέχοντας και άλλοτε περπατώντας για τη χαρά της συμμετοχής, αφού στο τέλος όλοι λαμβάνουν μετάλλιο. Το προπονητικό πρόγραμμα για κάθε δρομέα είναι καθημερινό, διάρκειας μίας έως μιάμισης ώρας, και γίνεται ατομικά, με καθοδήγηση πάντα από τα εμπειρότερα μέλη του συλλόγου. Ομαδικές προπονήσεις πραγματοποιούνται μία φορά ανά δύο μήνες και συνοδεύονται από γυμναστές, φυσικοθεραπευτές, γιατρούς και συνοδούς. Χάρη σε συνεργασία με την Καρδιολογική Κλινική Άργους, τα μέλη του συλλόγου μπορούν μία φόρα τον χρόνο να εξεταστούν δωρεάν με καρδιογράφημα, υπερηχογράφημα και γενικές εξετάσεις, οι οποίες θα τους παρέχουν τα εχέγγυα να συνεχίσουν να τρέχουν. Σχετικά με την εγκατάλειψη ενός αγώνα, ο Δημήτρης Βύρλας δηλώνει και σε αυτό τον τομέα μαχητής, καθώς δεν έχει εγκαταλείψει παρά μόνο μία φορά, όταν στο 28ο χλμ. του Μαραθώνιου του Ολύμπου, ένας φίλος του στραβοπάτησε και χρειάστηκε να τον μεταφέρει ο ίδιος στην πλάτη του μέχρι τον πιο κοντινό σταθμό. Και μπορεί, καθώς μας εξομολογείται, κάθε φορά που τελειώνει ένας αγώνας να λέει στον εαυτό του πως δεν θα ξανατρέξει, η καρδιά του όμως πάντα τον οδηγεί στην αφετηρία για τον επόμενο. «Ποτέ δεν εγκαταλείπεις έναν αγώνα, γιατί όταν ξεκινάς κάτι, πρέπει να φτάσεις στο τέλος του», δηλώνει και ο Γιώργος Πανοβράκος υπογραμμίζοντας την αξία του τερματισμού. «Ο Μαραθώνιος είναι δίδαγμα ζωής και δοκιμασία ανθρώπινης αντοχής, η οποία απαιτεί απόλυτη συγκέντρωση και ηρεμία. Διαφορετικά τα παρατάς και φεύγεις…» Όνειρο του Δημήτρη Βύρλα είναι να τρέξει σε εννέα ακόμη μαραθωνίους, φτάνοντας τις 33 συμμετοχές, ενώ ο Γιώργος Πανοβράκος ευελπιστεί το καλοκαίρι να ενώσει με μαραθώνιο δρόμο «τους δύο Κολοκοτρώνηδες» – τα δύο αγάλματα του Κολοκοτρώνη, στο Ναύπλιο και την Τρίπολη. Τους ευχόμαστε οι στόχοι τους να πραγματοποιηθούν.

Ο Γιώργος Πανοβράκος στον Κλασικό Μαραθώνιο της Αθήνας

Μέλη του συλλόγου μπορούν να γίνουν όλα τα άτομα άνω των 18 ετών. Απαιτείται η συμπλήρωση αίτησης, ενώ οι οικονομικές υποχρεώσεις ορίζονται στα 10€ για την εγγραφή (η οποία δίνεται μία φορά) και 10€ για την ετήσια συνδρομή. Τα γραφεία του συλλόγου φιλοξενούνται στο ισόγειο του Κολυμβητηρίου Ναυπλίου (Νέας Κίου 1) και τα έσοδά του προέρχονται αποκλειστικά από τις συνδρομές των μελών. Επικοινωνία: τηλ. 6974 481474 (Δ. Βύρλας), 6978 611666 (Δ. Σαμαρτζής), 6947 379292 (Δ. Καλκούνος), email: argoridarunners@gmail.com. Πληροφορίες για επικείμενους αγώνες, διοργανώσεις και συμμετοχές: http://argolidarunners.blogspot.gr/

Μαραθωνοδρόμοι Αργολίδας | 63

Λυγουριό Ασκληπιού 51 2753022290

Ναύπλιο Ασκληπιού & Τσιλικανίδου 1 Τηλ. 2752027861

Άργοσ Κορίνθου 212 Τηλ. 2751021081

ΝΕΟ

Άργοσ Τριπόλεωσ 36 2751020500

Νέα Κίοσ Κεντρική Πλατεία 2751051347

Μεσιτικές υπηρεσίες υψηλού επιπέδου

Επιλεγμένα ακίνητα - Μεγάλες ευκαιρίες

Βρείτε μαζί μας το σπίτι των ονείρων σας ! Το κτηματομεσιτικό γραφείο Dinami εδρεύει στο ∆ήμο Ναυπλιέων, Κιλκίς 7 και Μπουμπουλίνας Αναλαμβάνουμε την αγοραπωλησία και μίσθωση του ακινήτου σας, καθώς και την έκδοση στεγαστικών δανείων. ∆ιαθέτουμε μεγάλο αριθμό ακινήτων παντός τύπου (κατοικίες, εξοχικά, επαγγελματικά και επενδυτικά ακίνητα, γη). Στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε συνεργασία ανάθεσης ή ζήτησης ακινήτων, καθώς και για κάθε απορία και συμβουλή στην αγοραπωλησία και μίσθωση του ακινήτου σας.

Ερρίκος Ανδριανόπουλος Κιλκίς 7 , Ναύπλιο τηλ. 2752026746 fax. 2752099186 κιν. 6932069418 erikosand@gmail.com

www.dinami-estate.gr

Δραμινή κουζίνα Η πολυσυλλεκτική

Η ανείπωτη ομορφιά της ξεδιπλώνεται στα βαθύσκιωτα δάση και τα ατίθασα ποτάμια της, στις κατάλευκες πλαγιές του Φαλακρού όρους, στους εντυπωσιακούς καταρράκτες, αλλά και στα τόσα γραφικά χωριά της… Ωστόσο, υπάρχει ακόμα ένας ισχυρός λόγος που σε καλεί να επισκεφθείς τη Δράμα: είναι οι πολυσυλλεκτικές γεύσεις της και τα εκλεκτά κρασιά της, που παράγονται στα υπερσύγχρονα οινοποιεία της περιοχής.

Ιωάννα Βενιέρη

66 | ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο

νομός Δράμας είναι κυρίως γεωργικός, με πιο γνωστές καλλιέργειες την πατάτα και τα φασόλια Νευροκοπίου. Έγινε η νέα πατρίδα μεγάλου αριθμού προσφύγων οι οποίοι έφεραν μαζί τους τις γεύσεις και τα αρώματα του τόπου καταγωγής τους. Εδώ η γεύση μετουσιώνεται σε μνήμες παλιές και εκφάνσεις πολιτισμού. Μέσα από τις παραδοσιακές συνταγές της, αλλά και τα αρώματα των διεθνώς φημισμένων κρασιών της, η Δράμα ξεδιπλώνει τον πολυποίκιλο πολιτισμό της και σαγηνεύει τις αισθήσεις μας. Από καιρούς αλλοτινούς, ο τόπος ταυτίζεται με το κρασί και τον Διόνυσο. Η παράδοση στην αμπελουργία συνεχίζεται έως τις μέρες μας στα υπερσύγχρονα οινοποιεία της Δράμας από τους ανθρώπους τους, που καλλιεργούν με γνώση, αγάπη και μεράκι εκλεκτές ποικιλίες αμπελιών και παράγουν κρασί εξαιρετικής ποιότητας, με σημαντικές εξαγωγές στο εξωτερικό. Κάθε Μάιο, η πόλη γιορτάζει το κρασί και τις παραδοσιακές γεύσεις της, και μεταμορφώνεται για μία εβδομάδα σε μια μεγάλη γιορτή, με τον τίτλο «Δραμοινογνωσία». Εκδηλώσεις στις πλατείες και τα πάρκα της, γευσιγνωσίες, παιχνίδια και σεμινάρια γεύσης, ενώ παράλληλα τα 7 υπερσύγχρονα οινοποιεία τής περιοχής ανοίγουν τις πόρτες τους για να μας ξεναγήσουν στον μαγικό κόσμο τους και να μας γνωρίσουν τα εκλεκτά κρασιά τους. Μια διαδρομή που περνάει μέσα από τον πολιτισμό, την οινογευσία και τη γαστρονομία του τόπου... Ποικιλίες εξαιρετικές συνέδεσαν το όνομά τους με τον τόπο, όπως Sauvignon Blanc, Semillon, Chardonnay, Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc, Merlot, Ασύρτικο, Μαλαγουζιά, Trebbiano, Malvasia, Nebbiolo, Tempranillo, ακόμα και Αγιωργίτικο. Γι’ αυτό και αξίζει ένα ταξίδι ως τη Δράμα, για να επισκεφθούμε

Επίσκεψη στο μαγευτικό σπήλαιο των πηγών του Αγγίτη

Χαλάρωση και καφεδάκι στο ειδυλλιακό Πάρκο της Αγίας Βαρβάρας, στη Δράμα

Ξενάγηση και γευσιγνωσία στα κελάρια του υπερσύγχρονου Κτήματος Κώστα Λαζαρίδη

Κάθε Μάιο, η πόλη γιορτάζει το κρασί και τις παραδοσιακές γεύσεις της σε μια μεγάλη γιορτή με τον τίτλο «Δραμοινογνωσία» Δραμινή κουζίνα, η πολυσυλλεκτική | 67

Ζυμώνοντας φύλλο για γκιουζλεμέδες, τις παραδοσιακές τυρόπιτες της Δράμας τα γνωστά οινοποιεία της, όπως το Κτήμα Οινογένεσις, το Κτήμα Παυλίδη, το Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη, το Κτήμα Γέννημα Ψυχής - Μανωλεσάκης, το Κτήμα Nico Lazaridi, το Κτήμα Τέχνη Οίνου και το Κτήμα Μιχαηλίδη. Μια ξενάγηση στον μαγικό τους κόσμο θα μας μυήσει στα μυστικά της τέχνης τους, και έτσι θα έχουμε την ευκαιρία να μάθουμε να ξεχωρίζουμε το καλό, ποιοτικό κρασί. Γεύση με… ιστορία Τόπος με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, η ευρύτερη περιοχή της Θράκης διαμόρφωσε, όπως ήταν φυσικό, ιδιαίτερες διατροφικές συνήθειες. Η κουζίνα της είναι απλή στον τρόπο μαγειρέματος, αλλά πλούσια σε συνταγές, με μοναδικούς συνδυασμούς ποιοτικών υλικών. Οι γαστρονομικές συνήθειες των ντόπιων, αλλά και αυτές των Ελλήνων προσφύγων της Μικράς Ασίας, του Πόντου, της Καππαδοκίας και της ΒΑ Θράκης, καθώς και των Τουρκόφωνων, των Πομακόφωνων, των Ρομά και των Αρμενίων, 68 | www.epathlo.gr

Αφράτοι κεφτέδες με πολλά μυρωδικά, φτιαγμένοι με παλιά συνταγή από τη Μικρά Ασία δημιούργησαν στο πέρασμα του χρόνου μια ιδιαίτερα γευστική κουζίνα, η οποία συνδυάζει τη νοστιμιά με την έμφαση στη χρήση εκλεκτών τοπικών προϊόντων. Πιάτα σμυρναίικα, κωνσταντινουπολίτικα, μικρασιάτικα, μυστικές συνταγές από την Καππαδοκία, τον Πόντο, πίτες καταπληκτικές από τους ντόπιους και τόσα άλλα... δημιούργησαν στο πέρασμα του χρόνου μια πολύ γευστική κουζίνα. Εκτός λοιπόν από τις κλασικές ελληνικές συνταγές, όπως είναι τα ντολμαδάκια, η φασολάδα στο πήλινο και οι χωριάτικες πίτες με τυρί ή χόρτα, στη Δράμα θα γευτούμε ποντιακά πισία (παραδοσιακά πιροσκί με πατάτα ή τυρί, κιμά ή πράσο) και γκιουζλεμέδες (τυρόπιτες με χειροποίητο φύλλο και λευκό τυρί, στο τηγάνι). Από τη Μικρά Ασία προέρχονται επίσης τα κελέμια-κρεμμύδια γεμιστά με κιμά και ρύζι, οι ιτσλί κεφτέδες και το μερακλίδικο χιουνκιάρ μπεγιερντί (μοσχαράκι κοκκινιστό με πουρέ μελιτζάνας). Έμπνευση για το γιορτινό μας τραπέζι είναι το παραδοσιακό μπομπάρι, όπως αλλιώς λέγεται το έντερο στο οποίο τυλίγεται η ψιλοκομμένη συκωταριά με το ρύζι· φημισμένο μακεδονίτικο πιάτο, που στη Δράμα τρώγεται την περίοδο των Χριστουγέννων και προοσφέρεται στη γιορτή της Μπάμπως, το διονυσιακό έθιμο που αναβιώνει στις 8 Ιανουαρίου σε διάφορες περιοχές του νομού. Μια παραλλαγή της συνταγής είναι οι τζιγεροσαρμάδες: ψιλοκομμένα συκωτάκια, ρύζι, μαϊντανός και δυόσμος, που τυλίγονται με μπόλια και ψήνονται στον φούρνο. Από τους Πομάκους της Θράκης προέρχεται το κισίρ, ένα ελαφρύ φαγητό ή μια χορταστική σαλάτα, με λαχανικά και πλιγούρι. Μοιάζει με το ταμπουλέ, χωρίς όμως την έντονη γεύση του δυόσμου και του μαϊντανού. Θα δοκιμάσουμε επίσης κουνέλι λαγωτό (σε σκορδάτη σαλτσούλα), αρνάκι φρικασέ με μαϊντανό, κοτόπουλο λαχανιά, αγριογούρουνο κοκκινιστό με πατατούλες, πέστροφες από το Κεφαλάρι αλλά και λόζνικ, μια τοπική γιαουρτοτυρόπιτα με αμπελόφυλλο, που μαγειρεύεται στα βόρεια του νομού. Ο Δραμινός chef Στέργιος Κοζάκης ετοίμασε και μοιράζεται μαζί μας τη συνταγή του για τους σουρβάν κεφτέδες, μία ακόμη σπεσιαλιτέ της βόρειας Θράκης. Πρόκειται

Γιαούρτι με γλυκό του κουταλιού καρότο από τον Γυναικείο Παραγωγικό Συνεταιρισμό Κοκκινογείων Ο κ. Σταύρος Μανωλεσάκης, ο δημιουργός του Κτήματος Γέννημα Ψυχής - Μανωλεσάκη, μάς κερνάει με χαμόγελο τα εκλεκτά κρασιά του

Κάβα με δραμινά κρασιά στο ξενοδοχείο Hydrama Grand Hotel, όπου μπορούμε και να τα δοκιμάσουμε

Τα γλυκά του κουταλιού στη Δράμα είναι φτιαγμένα με σπιτικές συνταγές

Δραμινή κουζίνα, η πολυσυλλεκτική | 69

για κεφτεδάκια που ζυμώνονται με αρκετό κρεμμύδι και αυγά, και μαγειρεύονται στον φούρνο με κόκκινη σάλτσα. Συνοδεύονται παραδοσιακά από γιοφκάδες, χειροποίητα ζυμαρικά που έφτιαχναν οι Θρακιώτισσες στο τέλος του καλοκαιριού με αρκετό γάλα και αυγά. Τα Κοκκινόγεια Δράμας φημίζονται για τα εξαιρετικά λιαστά ντοματάκια τους, τα οποία θα τα βρούμε στον Γυναικείο Παραγωγικό Συνεταιρισμό Κοκκινογείων, όπως και τους γιοφκάδες (με ντομάτα ή σπανάκι), αλλά και γλυκά του κουταλιού (τέλειο το δαμάσκηνο!), μαρμελάδες, λικέρ, τραχανά, γλυκόξινες σάλτσες, κυδώνι πελτέ κ.ά. (τηλ. 25220 60456, 6979 118845, www. kokkinogeia.gr). Μην παραλείψετε να γευτείτε τον ντόπιο καβουρμά, το θρακιώτικο αλλαντικό από βραστό βοδινό κρέας, αλλά και «πέταλο», το μπαχαράτο μοσχαρίσιο λουκάνικο που τρώγεται ιδανικά ψημένο στα κάρβουνα. Η Δράμα φημίζεται άλλωστε για τα αλλαντικά της, τα οποία θα βρούμε σε μεγάλη ποικιλία στα αλλαντοποιεία του νομού. Αυθεντικά αλλαντικά Ανατολίας, όπως πικάντικο σουτζούκι, παραδοσιακό καραμανλίδικο λουκάνικο από βοδινό κρέας, λουκάνικο Καππαδοκίας, παρμάκ σουτζούκ, σουτζούκι Αδάνων, ζεϊμπέκ σαλάμ, καβουρμά και παστουρμάδες θα βρούμε στα εργαστήρια της αλλαντοποιίας Sary, στην Προσοτσάνη και στη Δράμα (τηλ.

25220 21031, 25210 31533, www.sary. gr). Από την αλλαντοποιία Η Βόρειος Ελλάς (τηλ.: 25210 33689, 6932 477050, www.voreioshellas.gr) θα αγοράσουμε λουκάνικα με φρέσκο κρεμμυδάκι, καπνιστό σαλάμι, μπριζόλα μπαχαρικών με βότανα ή πιπεράτη, καπνιστό χοιρομέρι και παστουρμά με φυσική ωρίμανση. Από γλυκό θα επιλέξουμε ανάμεσα στην καρυδόπιτα, τα σπιτικά γλυκά κουταλιού (που συνοδεύουν και το γιαούρτι μας), το γαλακτομπούρεκο, τους λουκουμάδες και το κανταΐφι. Ένα έθιμο που υπήρχε τα παλαιότερα χρόνια ήταν να φτιάχνουν οι νοικοκυρές χαλβά σιμιγδαλένιο την περίοδο που έσπαγαν τα καπνά, και ακολουθούσε το βελόνιασμα των φύλλων (μπούρλιασμα). Σήμερα φη70 | www.epathlo.gr

Μεγάλη ποικιλία από αλλαντικά θα βρούμε και θα απολαύσουμε στα αλλαντοποιεία του τόπου

Παραδοσιακά ντολμαδάκια με αμπελόφυλλα, φτιαγμένα με μυστική συνταγή νοστιμιάς από τις γυναίκες της Δράμας μισμένος για τη νοστιμιά του είναι ο χαλβάς Κυργίων (πιο μαστιχωτός από τον Μακεδονικό), τον οποίο θα απολαύσουμε στο χαλβαδοποιείο Ελευθερίου (τηλ.

25210 71311, www.xalvaseleytheriou.gr). Η βασική γεύση βανίλια συνδυάζεται με κακάο, αμύγδαλο, φιστίκι, φουντούκι και ξερά φρούτα δημιουργώντας γεύσεις που απογειώνουν. Για φαγητό, έχουμε πολλές και καλές επιλογές: S’ευ (τηλ. 25210 33322), Ήδωνας (τηλ. 25210 32192), Εντράδες (τηλ. 25210 22600), Το Ταβερνάκι του Σταθμού (τηλ. 25210 45925), Ροδόσταμο (τηλ. 25210 33889) και Ποταμός στο Κεφαλάρι, για πέστροφες (τηλ. 25210 86300).

Η Δράμα είναι τόπος ευλογημένος από τη φύση και ξέρει να μαγεύει τον ταξιδευτή με το πλούσιο φυσικό περιβάλλον της, που περιλαμβάνει το Παρθένο Δάσος Φρακτού, το Δάσος Ελατιάς, τις λίμνες του Νέστου, το Σπήλαιο των Πηγών του Αγγίτη, τον ποταμό Νέστο, τους καταρράκτες της Αγίας Βαρβάρας, του Λεπίδα, του Λειβαδίτη, του Αχλαδορέματος και τόσα άλλα…

Δράμα

Κισίρ

Υλικά:

• 1/2 κιλό πλιγούρι • 2-3 μαρουλάκια • 1 μεγάλο αγγούρι • 3-4 ντομάτες • 1/2 ματσάκι μαϊντανός • 3 φρέσκα κρεμμυδάκια • 1/2 φλιτζάνι ελαιόλαδο • χυμός ενός λεμονιού • κόκκινο πιπέρι • αλάτι

Α

φήνουμε το πλιγούρι σε αρκετό νερό για μία ώρα περίπου, ώστε να μουσκέψει καλά και να μαλακώσει. Κόβουμε τα λαχανικά σε μικρά κομμάτια. Στραγγίζουμε το πλιγούρι και το βάζουμε σε μια σαλατιέρα. Προσθέτουμε τα λαχανικά και τα ανακατεύουμε όλα μαζί. Σε ένα γυάλινο βαζάκι που κλείνει καλά (ή σέικερ) χτυπάμε το λάδι, τον χυμό λεμονιού, το αλάτι και το κόκκινο πιπέρι. Περιχύνουμε με το μείγμα το πλιγούρι με τα ψιλοκομμένα λαχανικά και ανακατεύουμε καλά. Σερβίρουμε αμέσως το κισίρ σκέτο σαν δροσερή σαλάτα ή συνοδεύουμε με αυτό τις πίτες και τα ψητά μας.

Δραμινή κουζίνα, η πολυσυλλεκτική | 71

Δράμα

Σουρβάν κεφτέδες

Υλικά:

• 1 κιλό κιμάς μοσχαρίσιος • 1 χοντρή φέτα μπαγιάτικο ψωμί, μουλιασμένο σε νερό

• αλάτι, πιπέρι, κύμινο • 1 κουταλιά ντοματοπολτό διαλυμένη • 1 κιλό κρεμμύδια • 3 κουταλιές βούτυρο • 3-4 αυγά χτυπημένα

Ζ

υμώνουμε τον κιμά με το μουλιασμένο ψωμί (στυμμένο) και τα μπαχαρικά. Πλάθουμε τους κεφτέδες. Κόβουμε τα κρεμμύδια σε φέτες και τα ζεματάμε σε βραστό νερό για ένα λεπτό περίπου. Τα αδειάζουμε σε σουρωτήρι και τα αφήνουμε να στραγγίσουν. Τα βάζουμε στη συνέχεια στο ταψί μαζί με τον τοματοπολτό διαλυμένο σε ένα ποτήρι νερό και το βούτυρο. Αλατοπιπερώνουμε το μείγμα. Βάζουμε από πάνω τους κεφτέδες, τους περιχύνουμε με τα χτυπημένα αυγά και τοποθετούμε το ταψί στον φούρνο. Ψήνουμε σε μέτρια φωτιά για μία ώρα περίπου. Οι σουρβάν κεφτέδες σερβίρονται ζεστοί και συνοδεύονται από γιοφκάδες (ντόπιες χυλοπίτες) ή πατάτες τηγανητές. Σημείωση: Η συνταγή είναι του chef Στέργιου Κοζάκη.

72 | www.epathlo.gr

Η παραδοσιακή οµορφιά των Κυθήρων έκανε τουσ αρχαίουσ Έλληνεσ να πιστεύουν πωσ εδώ πρωτοπερπάτησε η ωραιότερη θεών και ανθρώπων, η θεά του έρωτα. Η µελιτέα, όπωσ ονόµαζαν τη θεά Αφροδίτη. Δεν είναι τυχαίο το επίθετο µελιτέα (µελένια) αφού µόνο το τελειότερο πλάσµα τησ γησ θα µπορούσε να έχει την γλυκύτητα, την εµφάνιση και το άρωµα του ΘΥΜΑΡΙΣΙΟΥ ΜΕΛΙΟΥ ΤΩΝ ΚΥΘΗΡΩΝ. Το νησί ήταν γνωστό από την αρχαιότητα για το εξαιρετικήσ ποιότητασ µέλι του. Υπάρχουν ενδείξεισ ότι από εδώ ξεκίνησε η εφαρµογή τησ κινητήσ κηρήθρασ στην αρχαιότητα, για να εξαπλωθεί σε όλον τον κόσµο µόλισ στο τέλοσ του περασµένου αιώνα. Πολλέσ διακρίσεισ και βραβεία έχουν κάνει το ΘΥΜΑΡΙΣΙΟ ΜΕΛΙ ΚΥΘΗΡΩΝ γνωστό και περιζήτητο. Εσείσ που θέλετε ν' απολαύσετε το ΘΥΜΑΡΙΣΙΟ ΜΕΛΙ ΚΥΘΗΡΩΝ... ΜΟΝΟ από το πρατήριο του Μελισσοκοµικού Συνεταιρισµού και στα καταστήµατα µε το σήµα µασ.

ΕΚΘΕΣΗ & ΠΡΑΤΗΡΙΟ ΧΟΝ∆ΡΙΚΗΣ-ΛΙΑΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΣΤΑ ΑΡΩΝΙΑ∆ΙΚΑ Πληροφορίεσ: ρίεσ: ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΚΥ ΚΥΘΗΡΩΝ τηλ. 27360 34370 - email: melikyth@otenet.gr

ΧΥΜΑ & ΣΑΚΙΑΣΜΕΝΟ

Πυρηνόξυλο ανώτερης ποιότητας, ειδικά επεξεργασμένο, με χαμηλή υγρασία, χωρίς σκόνη (4.200 θερμίδες / Kg).

Εθνικής Αντιστάσεως 4 ΝΑΥΠΛΙΟ τηλ. 2752 400907

ALL DAY CAFE - RESTAURANT

Νίνα Κουλετάκη

Kώστας Καρυωτάκης

Ωραία μέρα να πεθάνει κανείς στην Πρέβεζα Α

πρίλη του 1979 έφτασα στην Πρέβεζα για πρώτη φορά. Νύχτα, με βροχή. Έρημοι δρόμοι, σπίτια με φώτα σβηστά. Με το ζόρι βρήκαμε ένα ξενοδοχείο ανοιχτό, από αυτά τα παρακμιακά, με τον νιπτήρα μέσα στο υπνοδωμάτιο και το μπάνιο κοινόχρηστο για όλο τον όροφο. «Κατανοώ απόλυτα γιατί αυτοκτόνησε ο Καρυωτάκης εδώ», είπα στη συντροφιά μου. Θα περνούσαν πολλά χρόνια μέχρι να καταλάβω πόσο λάθος είχα... Η άποψη που επικρατούσε πολλές δεκαετίες ήταν ότι το βαρύ κλίμα και η μουντάδα της Πρέβεζας συντέλεσαν στη διόγκωση της θλίψης του ποιητή και τον εξώθησαν στην αυτοκτονία. Σε αυτό παραδειγματικά συνεπικούρησε και το ποίημά του «Πρέβεζα», στο οποίο οι διάφοροι αναλυτές ανέγνωσαν την απέχθειά του για την πόλη. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι εντελώς διαφορετική. Ο Καρυωτάκης έζησε στην Πρέβεζα από τις 18 Ιουνίου 1928 μέχρι τις 21 Ιουλίου της ίδιας χρονιάς. Μόλις τριάντα δύο ημέρες, τις τελευταίες της ζωής του. Την «Πρέβεζα» την έγραψε την 1η Ιουλίου, δώδεκα μόλις ημέρες αφού είχε φτάσει στην πόλη – και είκοσι μέρες πριν φύγει από τη ζωή. Όσο φρικτή και αν είναι μια πόλη, δεν μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκτονία έναν άνθρωπο μέσα σε τόσο λίγο χρόνο. Οι λόγοι της οικειοθελούς

76 | ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

αναχώρησης του Καρυωτάκη είναι απολύτως άλλοι και καθόλου δεν έχουν να κάνουν με την Πρέβεζα. Ας δούμε λίγο την πορεία του ποιητή. Ο Κώστας Καρυωτάκης, πτυχιούχος της Νομικής Σχολής Αθηνών, αφήνει την ελεύθερη δικηγορία (η οποία δεν του αποφέρει ούτε τα απολύτως αναγκαία για μιαν επίφαση επιβίωσης) και διορίζεται στην Νομαρχία Θεσσαλονίκης. Μετά από διαδοχικές μεταθέσεις σε Σύρο και Άρτα, θα καταλήξει στη Νομαρχία των Αθηνών, όπου θα συνυπηρετήσει με τη Μαρία Πολυδούρη. Εσωστρεφής και ντροπαλός ο ίδιος, με σύμπλεγμα κατωτερότητας λόγω της καχεκτικής εξωτερικής του εμφάνισης, έχοντας γνωρίσει και έχοντας ζήσει τον έρωτα μόνο στα «καφέ σαντάν» και στους οίκους ανοχής, με διαγνωσμένη σύφιλη να τον βασανίζει («παράσημο» για τις ακόλαστες νύχτες του) αλλά, εντούτοις, συντηρητικός αναφορικά με τις κοινωνικές συμβάσεις, φοβούμενος την αντιπαράθεση και «τα λόγια του κόσμου», διστάζει να συνάψει σχέση με το αντικείμενο του έρωτά του, την Πολυδούρη. Μια νέα γυναίκα, ανεξάρτητη και ασυμβίβαστη, η οποία συναναστρέφεται άντρες και τους μιλά σαν ίση προς ίσους –εντελώς έξω από τα ήθη της εποχής–, γράφει κι εκείνη ποίηση και κυκλοφορεί στους λογοτεχνικούς κύκλους, μια γυναίκα που έφτασε στο σημείο να κάνει το αδιανόητο: να ζητήσει εκείνη από τον Καρυωτάκη να την παντρευτεί. Ο Καρυωτάκης αρνείται και η Πολυδούρη φεύγει πληγωμένη για το Παρίσι. Ο Καρυωτάκης, αν και ποιητής, δεν πετούσε στα σύννεφα. Ασχολιόταν με τον συνδικαλισμό και στηλίτευε τη διαφθορά της εξουσίας. Συμμετέχει ενεργά – πρωτοστατεί μάλλον– στις απεργίες των δημόσιων υπαλλήλων το 1927, δημοσιεύει –ανυπόγραφα μεν, απόλυτα αναγνωρίσιμα δε– άρθρα κατά του τότε υπουργού Πρόνοιας σχετικά με την κακοδιαχείριση των οικονομικών, που συνδεόταν με την αποκατάσταση των προσφύγων της Μ. Ασίας, με αποτέλεσμα, το 1928 να λάβει δυσμενή μετάθεση για τη Νομαρχία Πρεβέζης. Στην Πρέβεζα θα μείνει σ’ ένα μονόχωρο διαμέρισμα, στο δώμα, για την ακρίβεια, ενός σπιτιού στην οδό Δαρδανελίων, στην περιοχή του Σεϊτάν Παζάρ. Ήταν ένα διαμέρισμα το οποίο παραχωρούσε η Νομαρχία Πρεβέζης σε υπαλλήλους της που έρχονταν από άλλες πόλεις. Μετά τη δουλειά του, συνήθιζε να κάνει έναν περίπατο μέχρι τη θάλασσα (η οποία θα ήταν και η πρώτη επιλογή για την αυτοκτονία του) και στη συνέχεια να αποσύρεται στο δωμάτιό του, όπου έγραφε ακατάπαυστα. Όταν πέθανε, η σπιτονοικοκυρά του πέταξε όλα του τα χειρόγραφα, καθώς δεν γνώριζε την ιδιότητά του ως ποιητή ούτε την αξία και το μέγεθός του ως τέτοιου. Το σπίτι παραμένει στη θέση του μέχρι σήμερα, κάποια από τα αντικείμενα που χρησιμοποίησε ο ποιητής τον τελευταίο μήνα της ζωής του σώζονται και γίνονται προσπάθειες από τον Δήμο και τους σημερινούς ιδιοκτήτες να μετατραπεί το οίκημα σε μουσείο. Όσο για την περίφημη «Πρέβεζα», δεν είναι παρά μια ρεαλιστική περιγραφή μιας –οποιασδήποτε– ελληνικής επαρχιακής πόλης της δεκαετίας του 1920. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι η Τρίπολη Αρκαδίας, όπου και γεννήθηκε ο ποιητής, ή τα Χανιά της Κρήτης, όπου τελείωσε το γυμνάσιο, έχοντας ως συμμαθητή τον

Αλέξη Μινωτή, ή οποιαδήποτε από της πόλεις της Ελλάδας όπου έζησε ο Καρυωτάκης, είτε ως παιδί ακολουθώντας με την υπόλοιπη οικογένεια τον πατέρα του στις μεταθέσεις του, είτε ως δημόσιος υπάλληλος ο ίδιος ˙ μιας επαρχιακής ελληνικής πόλης της δεκαετίας του 1920, όπου τίποτα δεν συμβαίνει και όλα έχουν την ακινησία του θανάτου, όπου ο έρωτας στις συζυγικές κρεβατοκάμαρες στερείται φαντασίας, όπου τα μόνα ίχνη ζωντάνιας εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της επίσκεψης κάποιου σημαίνοντος κρατικού λειτουργού, και όπου όλα θεωρούνται φυσιολογικά και ευκταία, ενδεχομένως, και κανείς δεν αντιδρά. Αυτή είναι η «Πρέβεζα» του Καρυωτάκη, αυτή ήταν η ελληνική πραγματικότητα του 1920 στην επαρχία. Κι αν δεν ήταν η ζωή στην Πρέβεζα που τον οδήγησε στην αυτοκτονία, τότε τι ήταν;

Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1920, ο Καρυωτάκης είχε προσβληθεί από σύφιλη, μια νόσο ανίατη και μοιραία την εποχή εκείνη. Τη χρονιά του θανάτου του, η ασθένειά του βρισκόταν, πια, στο τελευταίο στάδιο και ο ποιητής γνώριζε πως κάλπαζε προς το φρενοκομείο, τον τόπο όπου κατέληγαν όλοι οι συφιλιδικοί ασθενείς της εποχής. Ήταν κάτι που δεν θα επέτρεπε να του συμβεί. Επιπλέον, δεν θα πρέπει να αμελήσουμε και τον κατατρεγμό που είχε υποστεί από την υπηρεσία του. Από τη μία οι πολιτικές του απόψεις και ο συνδικαλισμός, από την άλλη ο «έκλυτος βίος», ο ανάρμοστος για έναν δημόσιο υπάλληλο, τον κατέστησαν εντελώς ανεπιθύμητο. Το υπουργείο έψαχνε να βρει αφορμή να τον απολύσει, κατασκεύασε λοιπόν την κατηγορία της «μαστροπείας». Ο άντρας που κοιμάται με πόρνες μόνο δεν μπορεί παρά και να τις εκδίδει. Από αυτά, λοιπόν, αποφάσισε να δραπετεύσει ο Καρυωτάκης: από την επερχόμενη τρέλα και την αναπόφευκτη διαπόμπευση. Όμως η άποψη που επικράτησε (κυρίως από τον πρώτο βιογράφο του) ήταν αυτή του καταθλιπτικού, του μονόχνοτου, του σκοτεινού ανθρώπου, που όλα γύρω του τα βλέπει μαύρα, που δεν διακρίνει πουθενά τη χαρά της ζωής και που επιζητεί τον θάνατο ως λύτρωση. Με την άποψη αυτή τάχθηκε και η οικογένεια του ποιητή, η οποία ήθελε, από τη μία να αποφύγει προβλήματα με την Εκκλησία και την ταφή (είναι γνωστό ότι η Εκκλησία καταδικάζει την αυτοκτονία και επιτρέπει την κηδεία μόνο εάν συντρέχουν ψυχολογικοί λόγοι), και από την άλλη να αποσιωπήσει τυχόν σχόλια για τις ερωτικές επιλογές του Καρυωτάκη και για τις πολιτικές και ιδεολογικές του πεποιθήσεις. Το συγκλονιστικό σημείωμα που βρέθηκε στην τσέπη του ποιητή δεν δημοσιεύτηκε ολόκληρο παρά τη δεκαετία του 1980, όταν όλοι οι εμπλεκόμενοι και όλοι οι μάρτυρες είχαν ήδη πεθάνει. Εκεί ο Καρυωτάκης αναφέρει ξεκάθαρα τους λόγους της αυτοκτονίας του, αναλαμβάνει τις ευθύνες του αλλά και αποδίδει εκείνες που αναλογούν σε άλλους. Η Πρέβεζα «αθωώνεται» πανηγυρικά.

Kώστας Καρυωτάκης | 77

Η εταιρεία Α. Ι. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ασχολείται µε την κατασκευή κουφωµάτων αλουµινίου, υαλοπετασµάτων, αίθριων, ειδικών κατασκευών, επενδύσεων κτιρίων µε φύλλα αλουµινίου, αντιηλιακά σκιάδια και κάγκελα αλουµινίου. Χρησιµοποιεί τα πιστοποιηµένα προφίλ των εταιρειών Europa, Aluminco και Golden Door. Διαθέτει µεγάλη ποικιλία σχεδίων και χρωµάτων σε: • Πόρτες πάνελ, Παράθυρα αλουµινίου – σιδήρου • Πόρτες ασφαλείας θωρακισµένες • Πόρτες εσωτερικές • Σίτες • Γκαραζόπορτες – Ρολλά • Βιοµηχανικά ρολλά • Κάγκελα αλουµινίου – σιδήρου – INOX • Πτυσσόµενα κάγκελα ασφαλείας • Υαλοπετάσµατα • Πέργκολες αλουµινίου – σιδήρου • Στέγαστρα – Αντιηλιακά σκιάδια • Πατάρια • Ειδικές κατασκευές Επισκεφθείτε το κατάστηµά µας να ενηµερωθείτε για τις προσφορές µας και τις µειωµένες τιµές.

Αναβαθµίστε το σπίτι σας και εξοικονοµήστε ενέργεια !

ΦΥΧΤΙΑ ΑΡΓΟΥΣ Τ.Κ. 21200 ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Τηλ.: 27510 76037, Fax.: 27510 25504, Κιν.: 6944411643 e-mail: infotasdi@gmail.com, www.alouminokataskeues.gr

Εξοπλισμοί Καταστημάτων • Συστήματα Αποθήκευσης

Τηλ.: 27510 67198

Νίκοσ ∆ήµου Ειδικά τεµάχια γυψοσανίδασ Ψευδοροφέσ Χωρίσµατα Μονωτικά Υλικά Χρώµατα κέντρο διανοµήσ Θερµοµόνωση και ενεργειακή αναβάθµιση Ανακαίνιση και εκσυχρονισµόσ Εξοικονόµηση ενέργειασ και χρηµάτων

3ο χλμ. Π.Ε.Ο. Άργους-Τρίπολης τηλ. 27510 29260 fax. 27510 21930 κιν. 6974 867 628 email. gipsform@otenet.gr www.gipsform.gr

Μάρω Κουρή

Η αγάπη μακροθυμεί, χρηστεύεται, η αγάπη ου ζηλοί, ου περπερεύεται, ου φυσιούται, ουκ ασχημονεί, ου ζητεί τα εαυτής, ου παροξύνεται, ου λογίζεται το κακόν, ου χαίρει επί τη αδικία, συγχαίρει δε τη αληθεία, πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει. Η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει. Απόστολος Παύλος, Προς Κορινθίους Α΄, 13.1-8

82 | ΕΙΚΟΝΕΣ ΖΩΗΣ

Για ό,τι και για όποιον αποταµιεύεις… αξίζει να προσπαθείς. Όποιος και αν είναι ο στόχος σου, η Τράπεζα Πειραιώς σε βοηθάει να τον πετύχεις µε τη νέα σειρά λύσεων ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΩ. Μάθε πώς µπορείς κι εσύ να αποταµιεύεις στο www.apotamievo.gr και στα καταστήµατα της Τράπεζας Πειραιώς και διάλεξε το πρόγραµµα που ταιριάζει στα δικά σου όνειρα και σχέδια για το µέλλον.