ΕΠΑΘΛΟ 116

116

#

Σκύρος

Σύρος Παντάνασσα 2018 - IΙ

4,00 € ∅ www.epathlo.gr

Ερμιόνη ∅ Ποδηλατικός γύρος Μαντινείας ∅ Λακωνική γαστρονομία

ς ο λ ά γ Με

ς ό μ σ ι ν ω διαγ

κή ι τ τ Α ν η τ σ α μ σ ι ρ έ 1 υπέροχο διαμ

ό ρ ε χ υ τ ρ ε π Υ ν για το ξίας του διαγωνισμού

α

€ ! ! !

0 0 0 .

100

&

70 Τυχεροί κερδίζουν τα Ψώνια του μήνα!

Πληροφορίες εντός των καταστημάτων και στο www.kritikos-sm.gr

H ενέργεια ισχυεί από

10/05/18 έως 06/06/18

Το Νο1 ΚΤΕΟ στον Νομό Αργολίδας

Καλέστε τώρα και επωφεληθείτε από τις ειδικές μας προσφορές

25€

45€

50€

10€

έως 3.5 τόνων

9 10

Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός

14

Σκύρος

28

Σύρος

42

Παντάνασσα

52

Στο νησί της αιώνιας ποίησης Αρχοντοπούλα του Αιγαίου Με τις μοναχές του Μυστρά

Ερμιόνη

Με το σακίδιο στην πλάτη

62

Ποδηλατικός Γύρος Μαντινείας

66 28

Ατζέντα

14

Αντί επάθλου

78

Ρομαντικά για το κρασί

Γευστικές διαδρομές

Λακωνική γαστρονομία Συνταγές: - Σπιτικό σύγκλινο - Κοτόπουλο μπαρδουνιώτικο

Αναδρομές

Γλύπτης Χαλεπάς Ο Γιαννούλης της Τήνου

82

Εικόνες ζωής

42 Εξώφυλλο: Σύρος Αλεξία Τούλιου

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Αρχισυνταξία - photo editing: Θάλεια Νουάρου Δημιουργικό: Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr Εκτύπωση: ΠΟΛΥΓΡΑΦΟΣ PRESS Τηλ: 210 2386250 Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου, Δημήτριος Σελλής www.airon.gr 6 | www.epathlo.gr

Συντακτική ομάδα: Ιωάννα Βενιέρη, Όλγα Ιωαννίδη, Χρήστος Κανατάς, Νίνα Κουλετάκη, Μάρω Κουρή, Δαμιανός Νάκος, Θάλεια Νουάρου, Αλεξία Τούλιου Επιμέλεια κειμένων - διορθώσεις: Συλβί Ρηγοπούλου Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Ιωάννα Βενιέρη, Μάρω Κουρή, Ρίνα Λουμουσιώτη, Δαμιανός Νάκος, Θάλεια Νουάρου, Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής

ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων - Νομικών προσώπων Εξωτερικού: 50,00 € | Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 314 / 36897354 Πειραιώς: 5500018321433 Συνδρομές: Φρόσω Αγγελοπούλου, Γιώτα Μπούνου

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

Το Χηµικά Εργαστήρια Μυλωνά λειτουργούν από το 1983 και αναλαµβάνουν εργαστηριακές αναλύσεις τροφίµων. Αναλαµβάνουµε: > Φυσικοχηµική & µικροβιολογική ανάλυση γάλακτος & γαλακτοκοµικών προϊόντων (εγκεκριµένο εργαστήριο αυτοελέγχου από τον ΕΛΓΟ _ ΔΗΜΗΤΡΑ) > Χηµική Ανάλυση οίνου & µούστου (επαγγελµατική και ερασιτεχνική οινοποίηση) > Χηµική & µικροβιολογική ανάλυση νερού >> Βιοµηχανικές µονάδες >> Πισίνες >> Ξενοδοχειακές µονάδες >> Ύδατα άρδευσης > Συµβουλευτικές υπηρεσίες Κεντρικό: Ζωγράφου 3 , Άργος τηλ. 2751025744 Υποκατάστηµα: Χρυσοστόµου Σµύρνης 9, Νέα Κίος Αργολίδας τηλ. 2751051620, fax. 2751051960 email: mylona.chem@gmail.com

Πώς περνάει τον χρόνο της µία κατσίκα στην Σπάρτη; ΛΑΚΩΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΓΑΛΑΚΤΟΣ - ΚΥΡΙΑΖΑΚΟΣ Α.Β.Ε.Ε. Ε.Ο. Μονεµβασίας-Κροκέων, Συκέα Λακωνίας, 230 52 Λακωνία Τ: 27320 71515, F: 27320 71805 Ε: cheese@laviogal.com

www.laviogal.com

Θάλεια Νουάρου

Μ

ου έλειψαν τα ανοιξιάτικα βράδια με τα παράθυρα τα ανοιχτά κι ο ήχος από το κουτάκι της μπίρας στο απέναντι μπαλκόνι. Τα τιτιβίσματα των πουλιών που δεν έχουν τελειωμό. Άνοιξη είναι το ελάχιστο που γίνεται πολύ, το ξέσπασμα της ομορφιάς, όλα μέσα σου που σου φωνάζουν... Μαζί της γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος, κι είναι ιερή η στιγμή που καλείσαι να βάλεις την αλήθεια της σε λόγια. Τόση απλωσιά, τόση θάλασσα, τόση ευγνωμοσύνη... Χαμογελούν οι ροδιές, χαμηλώνουν οι γλάροι κι οι ελιές ταξιδεύουν στο πέλαγος, τραγουδούν οι τράτες ψιθυρίζοντας το καλοκαίρι. Όλος ο κόσμος μια μέθεξη, σπονδή στην ωραιότητα, δίψα, πάθος και αρχή. Μια κραυγή αρμονίας, ικανή να στείλει μακριά όλη την ασχήμια του κόσμου... Συμβιβαστήκαμε, βλέπεις, με το άδικο κι έτσι «χρειάζεται να σκύψουμε για ν’ ακούσουμε τον ψίθυρο μιας πηγής ή να δούμε το βλέμμα του ζώου» γράφει ο Ελύτης, μα η αρχή και το τέλος βρίσκονται πάντοτε στη φύση. Τούτος ο τόπος τα χωράει όλα. Τη σκόνη, το δάκρυ, τους ήρωες και τους ποιητές. Την κληματαριά, το γιασεμί και το κυπαρίσσι. Την ξεγνοιασιά, τη μοναξιά, τη φωτιά και τη στάχτη. Τη λευτεριά του αετού, τα βελάσματα των προβάτων, την πέτρα που ανθίζει. Την ξαστεριά του ουρανού και την καινούργια αλήθεια που αγκαλιάζει το οργωμένο χώμα. Το παραμύθι, τον Λόγο και το φως. Και «τίποτα δεν θα χαθεί άμα το εμπιστευτείς στον ήλιο»1 λέει ο ποιητής... Διαβάζω πως στο κλείσιμο της αυτοβιογραφίας του, ο Καρλ Γιουνγκ γράφει: «Ο κόσμος που γεννιόμαστε είναι ανελέητος, κτηνώδης και συνάμα θεϊκής ομορφιάς. Ποιο στοιχείο νομίζουμε ότι υπερισχύει του άλλου, το νόημα ή η έλλειψη νοήματος είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας, πιο πιθανό είναι, όμως, όπως συμβαίνει σε όλα τα μεταφυσικά ερωτήματα, να ισχύουν και τα δύο. Η ζωή είναι –ή έχει– νόημα και δεν έχει. Μου είναι προσφιλής η ανήσυχη ελπίδα ότι το νόημα θα επικρατήσει και θα κερδίσει τη μάχη». Η άνοιξη υπάρχει για να υπογραμμίζει αυτήν ακριβώς τη νίκη. Καμωμένη κι αυτή από χιλιάδες μικρές ήττες, δεν είναι παρά καθρέφτης της χαράς που μόνοι μας στερούμαστε. Χειμαρρώδης, αναγκαία και τόσο εύθραυστη, χαρείτε την όσο κρατήσει.

1 Ιωάννης Βογιατζής, Εν Σκύρω τη φιλτάτη, Οδός Πανός, Αθήνα 2009.

ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ | 9

Ίδρυμα Θεοχαράκη

Κώστας Βαρώτσος: ο ποιητής της γλυπτικής

Στη Λευκωσία, ο καινοτόμος και εμπνευσμένος γλύπτης Κώστας Βαρώτσος εγκατέστησε το 1983 το μνημειακό του γλυπτό Ο ποιητής, αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές. Σειρά είχε το 1988 ο επιβλητικός Δρομέας (σίδερο και γυαλί), που αρχικά κοσμούσε την Πλατεία Ομονοίας και εδώ και 23 χρόνια έχει μεταφερθεί απέναντι από την Εθνική Πινακοθήκη, Ακολούθησαν οι Σταγόνες (σίδερο, γυαλί και αλουμίνιο) στη Νέα Υόρκη, η Κλεψύδρα (σίδερα, πέτρες και ηλεκτρική αντίσταση) στους Δελφούς, οι Ορίζοντες (σίδερο και γυαλί) στον ποταμό Σκάλδη του Βελγίου, η Μόρτζια (σίδερο και γυαλί) στα Απέννινα Όρη, η Επικίνδυνη χορεύτρια (πέτρα και σίδερο) στο Κάστρο της Ροκασκαλένια, ο Ορίζοντας (γυαλί) στο Εθνικό Μουσείο της Ελβετίας, και τα Συγκοινωνούντα δοχεία (γυαλί και σίδερο) στο Μαϊάμι· όλα μαρτυρούν τη συνεχή και επίπονη πάλη του δημιουργού με την ευθραυστότητα του γυαλιού, τη στιλπνότητα του σίδερου, και φυσικά τη διαφάνεια και το φως. Ο Βαρώτσος τολμά με δυναμισμό να επεμβαίνει στους δημόσιους χώρους κερδίζοντας άμεση επαφή με το κοινό. Το 2018, το Ίδρυμα Θεοχαράκη θα παρουσιάσει τη νέα γλυπτική του πρόταση, η οποία δίνει μια δυναμική συνέχεια στην τρισδιάστατη απόδοση του οραματικού του κόσμου. Η έκθεση με επιμελητή τον Τάκη Μαυρωτά εγκαινιάζεται στις 17 Μαΐου και θα διαρκέσει έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2018, ενώ μέχρι τις 13 Μαΐου συνεχίζεται στο Ίδρυμα Θεοχαράκη και η έκθεση ζωγραφικής «Κωνσταντίνος Βολανάκης: ο πατέρας της ελληνικής θαλασσογραφίας». Ωράριο επίσκεψης: καθημερινά 10.00-18.00 και Πέμπτη 10.00-20.00. Είσοδος: 7 ευρώ, 4 ευρώ (μειωμένο), δωρεάν (για ανέργους & μαθητές έως 12 ετών). Πληροφορίες: Ίδρυμα Β. και Μ. Θεοχαράκη, Β. Σοφίας 9, τηλ.: 210 3611206, www.thf.gr

Αναπτυξιακή Πάρνωνα. Αναπτυξιακή Ανώνυµη Εταιρεία ΟΤΑ

Αξιοποιήστε το πρόγραµµα CLLD/LEADER Άµεσα προγραµµατίζεται η δηµοσίευση των προσκλήσεων για υποβολή προτάσεων δηµοσίου και ιδιωτικού χαρακτήρα στο πλαίσιο του Τοπικού Προγράµµατος CLLD/LEADER του ΠΑΑ 2014-2020 µε τίτλο "Ανατολική Πελοπόννησος. Απόθεµα Βιόσφαιρας και Επιχειρηµατικές Ζώνες Καινοτοµίας" της Αναπτυξιακής Πάρνωνα. Οι ενδιαφερόµενοι µπορούν να προετοιµάζουν τα επενδυτικά τους σχέδια ώστε µέσω διαγωνιστικής διαδικασίας να τους δοθεί η δυνατότητα υλοποίησης επένδυσης εντός της περιοχής παρέµβασης του παραπάνω προγράµµατος.

Αναπτυξιακή Πάρνωνα. Αναπτυξιακή Α.Ε. ΟΤΑ Λεωνίδιο Αρκαδίας 22300, Τηλ. 27570-22807, Fax 27570-23230 email: leader@parnonas.gr

www.parnonas.gr

∆ράσεις ∆ηµοσίου Χαρακτήρα Εξοικονόµηση ενέργειας σε χρησιµοποιούµενα δηµόσια κτίρια. Βασικές υπηρεσίες για τον αγροτικό πληθυσµό και σχετικές υποδοµές Υπηρεσίες και υποδοµές αναψυχής και ανάπλαση χώρων εντός οικισµών Ενίσχυση πολιτιστικών εκδηλώσεων, δράσεις που συνδέονται µε τον πολιτισµό, και τη φυσική κληρονοµιά καθώς και δράσεις περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης Οδοποιία και πρόληψη / αποκατάσταση δασών και δασικών εκτάσεων ∆ράσεις Ιδιωτικού Χαρακτήρα Μεταποίηση γεωργικών και δασικών προϊόντων, Τουριστικές Υπηρεσίες, Χώροι εστίασης και αναψυχής, Βιοτεχνικές Μονάδες, Χειροτεχνία, Παραγωγή ειδών 2ης µεταποίησης, Εµπόριο, Παροχή υπηρεσιών, Οικοτεχνία και Πολυλειτουργικά αγροκτήµατα.

Με την συγχρηµατοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το παρόν υλοποιείται στο πλαίσιο εφαρµογής του Τονωτικού Προγράµµατος CLLD/LEADER, Μέτρο 19 του ΠΑΑ 2014-2020 και Προτεραιότητα 4 του ΕΠΑΛΘ 2014-2020

Πάτρα

Μέρες φωτογραφίας 2018 Η Φωτογραφική Λέσχη Πάτρας «Ηδύφως» σε συνεργασία με τη Δημοτική Βιβλιοθήκη - Πολιτιστικό Οργανισμό Δήμου Πατρέων διοργανώνει για έβδομη συνεχόμενη χρονιά τις «Μέρες φωτογραφίας», το φωτογραφικό φεστιβάλ που θα διαρκέσει από 4 Μαΐου έως 3 Ιουνίου. Ένας θεσμός για την πόλη της Πάτρας, δίνει την ευκαιρία στο πατρινό (και όχι μόνο) κοινό να περιηγηθεί μέσα από τις εικόνες σύγχρονων φωτογράφων, εικόνες που καμιά φορά είναι εκεί μπροστά μας, αλλά δεν τους δίνουμε τη δέουσα προσοχή. Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν την Παρασκευή 4 Μαΐου, ώρα 20:30, στη Δημοτική Πινακοθήκη Πατρών με την έκθεση της Βούλας Παπαϊωάννου «Η μεταπολεμική απεικόνιση της Ελλάδας, 1950-1960» από το αρχείο του Μουσείου Μπενάκη. Στις Νύχτες φωτογραφίας, που θα πραγματοποιηθούν από 7 έως 19 Μαΐου στην Αγορά Αργύρη, παρουσιάζεται το έργο των μελών της φωτογραφικής λέσχης «Ηδύφως» και άλλων φωτογραφικών λεσχών της χώρας, όπως του Φωτογραφικού Ομίλου Καβάλας, που θα δούμε στα Παλαιά Δημοτικά Λουτρά από 11 Μαΐου έως 31 Μαΐου. Το φεστιβάλ περιλαμβάνει και παρουσιάσεις γνωστών Ελλήνων φωτογράφων, οι οποίες θα πραγματοποιηθούν στο Συνεδριακό της Αγοράς Αργύρη στις 17 και 21 Μαΐου και στη Δημοτική Πινακοθήκη Πατρών την 1η Ιουνίου. Δεν θα μπορούσε να λείπει ο Φωτομαραθώνιος, ένας φωτογραφικός διαγωνισμός για όλα τα επίπεδα, τις κάμερες και τις ηλικίες. Μια γιορτή της φωτογραφίας στην οποία ο καθένας μπορεί να αναζητήσει εικόνες της πόλης, που θα ανταποκρίνονται στα θέματα των διοργανωτών αλλά και μια ευκαιρία για περιήγηση σε όμορφες περιοχές της Πάτρας. Είσοδος δωρεάν σε όλες τις εκθέσεις. Πληροφορίες και πρόγραμμα: www.idifos.gr

Δερβένι Κορινθίας

1ο Διεθνές τουρνουά Ξιφασκίας «Λεωνίδας Πύργος» Ο Αθλητικός Σύλλογος Κορινθίας «Σπάρτακος» διοργανώνει το πρώτο Διεθνές Τουρνουά Ξιφασκίας «Λεωνίδας Πύργος» προς τιμήν του πρώτου Έλληνα Ολυμπιονίκη στο άθλημα της Ξιφασκίας κατά τους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες. Γεννημένος το 1871 στη Μαντινεία, ο Πύργος έλαβε χρυσό μετάλλιο στo ξίφος άσκησης διδασκάλων των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896, που διοργανώθηκαν στην Αθήνα. Ο Πύργος, με σκορ 3:1, νίκησε τον Γάλλο αντίπαλό του και παγκόσμιο πρωταθλητή Ζαν Περονέ, και μετά τη νίκη οι Έλληνες θεατές τον πήραν στους ώμους πανηγυρίζοντας στους δρόμους της Αθήνας. Το Τουρνουά θα πραγματοποιηθεί το Σαββατοκύριακο 7 & 8 Ιουλίου στο κλειστό γυμναστήριο Δερβενίου, ενώ οι τελικοί θα γίνουν στην κεντρική πλατεία Δερβενίου. Οι κατηγορίες μονομαχίας περιλαμβάνουν άνδρες, γυναίκες και νέους άνω των 14 χρόνων, ενώ υπάρχουν και δύο ακόμη κατηγορίες για παιδιά έως 11 και 14 ετών. Στους αγώνες μπορούν να συμμετάσχουν όλοι οι αθλητές και οι αθλήτριες (αλλοδαποί και ημεδαποί) κάτοχοι έγκυρου δελτίου της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ξιφασκίας, κάρτας FIE ή έγκυρης ιατρικής γνωμάτευσης. Δηλώσεις συμμετοχής μέσω e-mail στο info@spartakosfencingteam.gr έως τη Δευτέρα 2 Ιουλίου ή με μήνυμα στη σελίδα του Kids Grand Prix στο facebook έως την Τετάρτη 4 Ιουλίου. Τέλος συμμετοχής: 10 ευρώ ανά αθλητή. Αξίζει να παρακολουθήσετε το καταπληκτικό τρέιλερ των αγώνων «1st International Tournament Leonidas Pirgos», στο youtube.

ΑΤΖΕΝΤΑ Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός | 11

παραλία Κιβερίου τηλ. 2751 042499

παραλία Κιβερίου

ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΣ ΑΝΤΛΙΕΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΑΕΡΑΓΩΓΩΝ ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΥ

∆ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΠΟΥΜΠΟΥΡΕΚΑΣ Θεάτρου 122, Άργοσ T/F: 27510 67673 | K: 6936 900973 E: mbdim@yahoo.gr

14 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Σκύρος

Σκύρος

Στο νησί της αιώνιας ποίησης

Χώρα, το «Χωριό» των ντόπιων με το Κάστρο στην κορφή

Υπάρχει ένα νησί στο κέντρο του Αιγαίου, που ο χρόνος ελάχιστα το έχει αγγίξει. Μια ρίζα πρωτογονική ακολουθεί με ευλάβεια κάθε σου βήμα στο σμίξιμο θάλασσας, πέτρας κι ουρανού. Κανένα τυπικό φτιασίδωμα δεν στήθηκε εδώ για να σε υποδεχτεί. Τόπος αυθεντικός και δυσανάγνωστος, που όλοι τελικά αποκτούν κι έναν λόγο να τον αγαπούν. Γιατί εδώ κάνεις φίλους κι ανταμώνεις την κοινή μας ψυχή με ένα σύμπαν ποιητικά αρχέγονο, γεμάτο μουσικότητα και αρμονία. Θάλεια Νουάρου 16 | www.epathlo.gr

Μουσείο Μάνου Φαλτάιτς

Σ

το μικρό της λιμάνι, τη Λιναριά, με τα γουστόζικα καφενεδάκια, η ζωή κυλά σε νωχελικούς ρυθμούς. Το πλοίο φτάνει καθημερινά από την Κύμη, που απέχει μόλις μιάμιση ώρα. Κι όμως, το μεγαλύτερο νησί των Σποράδων έμεινε για χρόνια αποκομμένο από τον έξωθεν πολιτισμό, κατορθώνοντας το ακατόρθωτο. Να κρατήσει σχεδόν ανέπαφη την αγροτική οικονομία και τους καρπούς της γης, τις λαϊκές του τέχνες, τα αρχέγονα έθιμα και τη σπάνια βιοποικιλότητά του, με βασιλιά το πανέμορφο σκυριανό αλογάκι, μια από τις αρχαιότερες ράτσες αλόγου στον κόσμο. Οι πρώτες εικόνες από το λιμάνι προς τη Χώρα θυμίζουν έντονα το ευβοϊκό τοπίο, σαν τίποτα να μην έχει αλλάξει, μέχρι που ο κατακόρυφος λόφος με το κάστρο στην κορφή εμφανίζεται απρόσμενα για να σφραγίσει το τοπίο. Πίσω σου πάντα σε θωπεύει το «Βουνό», ο επιβλητικός βραχώδης όγκος του όρους Κόχυλα στον άγριο Νότο του νησιού. Έτσι όπως το βλέπεις από μακριά, περήφανο, να ανεβαίνει μες στη θάλασσα, σε προσκαλεί στη μυστηριακή του γοητεία…

Το φράγμα μεταμορφώθηκε σε βιότοπο για τα πουλιά της περιοχής

Πουριά Με τις απέραντες διαδοχικές αμμουδιές και τους διάσπαρτους παλιούς ανεμόμυλους, η περιοχή γύρω απ’ τον Μώλο είναι μία από τις ωραιότερες του νησιού. Στην άκρη του δρόμου, ένας βοσκός αρμέγει τα κατσίκια του, μια εικόνα που στο εξής θα μας συντροφεύει παντού αφού πρόκειται για μια κτηνοτροφική οικονομία, από

Γητευτής του ξύλου ο κ. Λευτέρης Αυγοκλούρης

Σκύρος | 17

Η αμμουδιά της Βίνας, στο βάθος το αρχαίο λατομείο Η Χώρα από το λιμανάκι του Μώλου

Παραδοσιακός ξυλογλύπτης, ο κ. Μανώλης Μανωλιός στο εργαστήρι του στη Χώρα

18 | www.epathlo.gr

Ανηφορίζοντας για το Μοναστήρι μέσα απ’ τα στενά και τις εκκλησιές της Χώρας

Όλοι στη Σκύρο θα σου πουν για την αντίθεση Βορρά και Νότου, με τον πρώτο να πνίγεται από τα πευκοδάση, που κατεβαίνουν ως τις ακρογιαλιές.

τα λίγα νησιά όπου οι κτηνοτρόφοι είναι περισσότεροι από τους ψαράδες! Κατά το λιόγερμα θα εξερευνήσουμε τον αναπαλαιωμένο επισκέψιμο ανεμόμυλο που λειτουργούσε ως το 1847 κι έχει μεταμορφωθεί σε ένα ωραιότατο καφέ μπαρ πλάι στην αμμουδιά. Θα τρυπώσουμε στο σπηλαιοεκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, θα περπατήσουμε στο μαγικό τοπίο από τα λαξευμένα βράχια όπου βρισκόταν το αρχαίο λατομείο πωρόλιθου, θα αγναντέψουμε τις πλανεύτρες βραχονησίδες με τα λευκά ξωκλήσια τους. Τα ζεστά κι απάνεμα νερά της αμμουδιάς της Βίνας θα μας μαγέψουν. Το βράδυ, στην ταβέρνα του Στέλιου, στα Γυρίσματα, θα δοκιμάσουμε ζεστό ανθότυρο, τη λιχουδιά τον τσοπάνηδων – μια γεύση που δεν ξεχνάς εύκολα. Φτιαγμένος από φρέσκο αιγοπρόβειο γάλα, κλείνει μέσα του όλα τα αρώματα του νησιού... Τα μουσεία Τι πιο όμορφο να ξεκινήσει η περιπλάνησή σου σε έναν τόπο ρουφώντας όλη τη γνώση που σου προσφέρουν τα μουσεία του. Η πλατεία της αιώνιας ποίησης στον Παλαιόπυργο πρέπει να ’χει το ωραιότερο όνομα και θέα στην Ελλάδα. Πάνω από το γαλανόλευκο τοπίο των Μαγαζιών, το κέντρο της κοσμεί η προτομή του Ρούπερτ Μπρουκ, του Άγγλου ποιητή που πέθανε εν πλω, υπηρετώντας στο ναυτικό κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, και ζήτησε να θαφτεί στα νότια του νησιού. Στους χώρους του εξαιρετικού αρχοντικού των Φαλταγηδών, ενός από τα παλαιότερα της Σκύρου, στεγάζεται το μουσείο του Μάνου Φαλτάιτς, γόνου του δημοσιογράφου και πολεμικού ανταποκριτή Κωνσταντίνου Φαλτάιτς. Ο Μάνος τη δεκαετία του 1960 οργώνει την Ελλάδα διασώζοντας ένα σπουδαίο κομμάτι του λαϊκού μας πολιτισμού. Δεν πρόκειται όμως για λαογραφική μόνο συλλογή, αλλά για έναν χώρο που από το 1964 λειτουργεί στα πρότυπα του κοινοτισμού φιλοξενώντας ένα ιδιότυπο οικογενειακό μουσείο όπου λαογραφικά αντικείμενα συνυπάρχουν με ζωγραφική, γλυπτική και σπάνιο αρχειακό υλικό από την Επανάσταση και τις αρχές του 20ού αιώνα. Οι πολύχρωμες προσωπογραφίες του Μάνου Φαλτάιτς σε κοιτούν με τα μεγάλα τους μάτια. Το μικρό και τόσο εργονομικό παραδοσιακό σκυριανό σπίτι, τα νυφικά κεντήματα κι οι φορεσιές σε βάζουν στο μεδούλι του τόπου. Όλα ενορχηστρωμένα στην εντέλεια σκιαγραφούν την αστική ζωή της εποχής αλλά και την προσωπικότητα του Μάνου που ήθελες να είχες προλάβει να γνωρίσεις. Στο μικρό, λιτό και περιποιημένο Αρχαιολογικό Μουσείο θα δούμε γλυπτά και κεραμικά της μυκηναϊκής περιόδου, σχεδόν όλα τους τυχαία ευρήματα, αφού η Σκύρος κρύβει στα σπλάχνα της ένα ολόκληρο θαμμένο μουσείο. Τόπος μυθικός και αρχέγονος, κατοικήθηκε από Πελασγούς, Κάρες, Κρήτες, Δόλοπες κι Αθηναίους, και μυθικές προσωπικότητες όπως ο βασιλιάς Λυκομήδης, ο Αχιλλέας και ο Θησέας, συνδέονται με το νησί. Διαχρονικής αισθητικής κοσμήματα και κεραμικά αγγεία της Πρωτογεωμετρικής Περιόδου και τα ξυλόγλυπτα τροχήλατα αλογάκια, παιχνίδια της ίδια εποχής, που βρέθηκαν μέσα σε παιδικούς τάφους, κεντρίζουν το ενδιαφέρον μας. Εδώ θα μάθουμε και για τον προϊστορικό οικισμό στο Παλαμάρι, μια θαμμένη πολιτεία της οποίας η ανασκαφή κάλυψε ένα μεγάλο κενό γνώσης για την Πρώιμη και τη Μέση Εποχή του Χαλκού στη Σκύρο και όλο το κεντρικό Αιγαίο. Σκύρος | 19

Το πανέμορφο σκυριανό αλογάκι είναι μια από τις αρχαιότερες ράτσες αλόγου στον κόσμο.

Η Χώρα Κατάλευκη, χτισμένη αμφιθεατρικά στον κατακόρυφο λόφο, η εικόνα της σε μαγεύει. Οι ντόπιοι την αποκαλούν «το Χωριό» αφού είναι ο μεγαλύτερος οικισμός, όπου ζουν οι περισσότεροι από τους 3.000 κατοίκους του νησιού. Είναι απόλαυση να περπατάς στ’ ασβεστωμένα της στενά με τα μικρά λευκά σπίτια που διακοσμούν κεραμικά πιάτα, τον «λιακό», τις χαρακτηριστικές ταρατσούλες, και τις χρωματιστές πορτέλες με το αμπελάκι στο κεφαλόσκαλο. Εσωτερικά είναι ακόμη δομημένα στα πρότυπα του παραδοσιακού σπιτιού με το σκαλιστό ξύλινο πατάρι και την «κρεβατσούλα». Καθώς δεν κυκλοφορούν αυτοκίνητα, τα παιδιά παίζουν ξέγνοιαστα στην πλατεία κι οι ντόπιοι απολαμβάνουν τον καφέ ή το τσιπουράκι τους στα γύρω μαγαζιά. Αν κρίνεις από το πόσο πολλά μπαρ διαθέτει ο μικρός αυτός οικισμός, συμπεραίνεις εύκολα ότι οι Σκυριανοί αγαπούν τη νύχτα και τη διασκεδάζουν. Στην είσοδο της Χώρας, ο κ. Μανώλης Μανωλιός συντροφιά με το σφυρί και το καλέμι του σκαλίζει τα περίτεχνα σχέδια που κοσμούν τα παραδοσιακά σκυριανά έπιπλα. Η ξυλογλυπτική τέχνη αποτελεί τεράστιο κεφάλαιο για το νησί. «Στα χαρτιά είμαστε 16 που ασχολούμαστε ακόμη, η αλήθεια είναι όμως πως ελάχιστοι έχουμε απομείνει, δεν ζεις πια από αυτή τη δουλειά…» θα μου πει με πικρία ο κ. Μανώλης, που δουλεύει το ξύλο σχεδόν μισό αιώνα... Από τη Χώρα κατά το σούρουπο θα ανηφορίσουμε στο Μοναστήρι του Αϊ-Γιώργη του Σκυριανού, πολιούχου του νησιού. Στο διάβα μας χαριτωμένα αυλιδάκια κι όμορφες εκκλησιές, σφηνωμένες θαρρείς μέσα στα στενά. Τις 365 αριθμούν οι εκκλησιές της Σκύρου, όσες, λέει, και οι μέρες του χρόνου! Από τη μία η πανοραμική θέα της Χώρας, και το μπλε του Αρχιπελάγους από την άλλη, σε συντροφεύουν στην ανηφοριά για τη Μονή, που είναι μετόχι της Αγίας Λαύρας. Στη γιορτή του αγίου Γεωργίου, μοναχοί κατεβαίνουν από το Άγιο Όρος γιορτάζοντας μαζί με τους ντόπιους το μεγάλο πανηγύρι. Η Μονή χτίστηκε το 960 μ.Χ. και βρίσκεται δίπλα στο βυζαντινό φρούριο, στη θέση της αρχαίας ακρόπολης. Από εδώ εισχωρείς στην πύλη του μυθικού Κάστρου με τα κυκλώπεια τείχη του, τη σκοτεινή φυλακή, τον θρόνο του Λυκομήδη, τη σπηλιά που σκοτώθηκε ο Θησέας... Οι τεχνίτες Γητευτής του ξύλου, ο Λευτέρης Αυγοκλούρης κρατά την τέχνη ζωντανή με το μεράκι και την αισθητική του. Τον βρήκαμε στο εργαστήρι του στον δρόμο από τη Χώρα προς τη Λιναριά, έναν πολυχώρο τέχνης και πολιτισμού. Στο σκυριανό σπίτι που αναπαρίσταται στο εργαστήρι, θα μάθουμε για την ευρηματικότητα των χώρων και των επίπλων του. Για την πανάρχαιη σκαλιστή κασέλα και τις «θέσεις», τα μικρά σκυριανά καρεκλάκια. «Όταν γεννιόταν ένα παιδί, έπρεπε να του φτιάξουν τη θέση του», θα μας πει η σύντροφός του και ζωγράφος Εμμανουέλα Τόλιου, και αν με μια πρώτη ματιά σού μοιάζουν παιδικά, όταν καθίσεις επάνω τους, δεν θα πιστεύεις πόσο γερά και αναπαυτικά είναι. Πατώντας στην παράδοση έχουν καταφέρει να την εξελίξουν φτιάχνοντας πολύχρωμες κατασκευές, μικρά έργα τέχνης για κάθε σύγχρονο σπίτι. Στο εργαστήρι του στα Μαγαζιά, ο Σταμάτης Φτούλης με το πινέλο ανά χείρας ζωγραφίζει με περίσσια μαεστρία τις παραδοσιακές σκυριανές πιατέλες. Είναι ο παλαιότερος ανάμεσα στους κεραμίστες του τόπου, μια τέχνη που άνθησε από την αρχαιότητα στο νησί. Στα Μαγαζιά θα απολαύσεις τη θάλασσα και θα γευματίσεις σε όμορφα ταβερνάκια πάνω στο κύμα. Δεν γίνεται να πας στη Σκύρο 20 | www.epathlo.gr

και να μην απολαύσεις μια ζουμερή αστακομακαρονάδα, την πατρότητα της οποίας διεκδικεί το νησί. Τροχάδια και ιππασία στο Τραχύ Της πάει η ομίχλη της άνοιξης, αναδεικνύει όλο αυτό το πολύχρωμο χαλί της γης, σκέφτομαι, καθώς οδεύουμε για το Τραχύ, τον εύφορο Βορρά του νησιού με τις πεδιάδες, τα ζωντανά και τα μποστάνια του. Στον δρόμο μας οι εγκαταλειμμένες πέτρινες κατούνες με τα αλώνια κι έπειτα οι χωματόδρομοι που οδηγούν στον αρχαιολογικό χώρο στο Παλαμάρι. Κοκόρια και γαλοπούλες, πελαργοί, τροφαντές αγελάδες, ενδημικά είδη σαύρας, αγριοκάτσικα, εκατομμύρια μέλισσες, κοπάδια από πρόβατα και σκυριανά αλογάκια ξεπροβάλλουν από παντού – ένα πανέμορφο φυσικό πάρκο ανοίγεται μπροστά στα μάτια σου. Κάπου εδώ θα βρούμε και το κτήμα της Αμάντας και του Στάθη, οι οποίοι προσέχουν 90 άλογα, κι ανάμεσά τους κάποιες από πιο τις καθαρόαιμες ράτσες στο νησί. Πέρα από πανέμορφα, τα σκυριανά αλογάκια είναι ιδιαίτερα φιλικά, αγαπούν τα παιδιά κι η επαφή μαζί τους μόνο χαρά μπορεί να προσφέρει. Στο κτήμα, τα παιδιά μαθαίνουν τα πάντα γύρω απ’ τα άλογα και τη φροντίδα τους, την επικοινωνία μαζί τους και τους κανόνες της ιππασίας. «Όλοι θέλουν μια βόλτα με το άλογο, δεν είναι όμως μόνο αυτό το ζητούμενο. Όταν πείθονται τελικά να έρθουν, φεύγουν γεμάτοι και χαρούμενοι», μας λέει η Βρετανίδα Αμάντα Σίμπσον, που έχει υλοποιήσει στο νησί ιππικά φεστιβάλ και προγράμματα ιπποθεραπείας για παιδιά με κινητικές και νοητικές δυσκολίες... «Δεν έχεις δει τη Σκύρο αν δεν γνωρίσεις τον Μανώλη τον Μαλαματίνη και τον Δημήτρη τον Καψοκάρδη», μας είπαν όμως από την πρώτη μέρα στο νησί. Πόσο δίκιο είχαν. Τον Μανώλη θα τον βρούμε στην έδρα του στο Τραχύ, στο μικρό του σπίτι στην απλωσιά

Σκυριανά αλογάκια στο Κτήμα Μουριές

O Μανώλης Μαλαματίνης στο κτήμα του στο Τραχύ

Ο Δημήτρης Καψοκάρδης με τα παραδοσιακά τροχάδια του στο Τραχύ του βουνού, παρέα με τη μεγάλη του αγάπη: τα άλογα. Τίποτα δεν θα ήταν ίδιο, αν δεν τον είχαμε συναντήσει. Γέννημα θρέμμα της Σκύρου, έλειπε για χρόνια στην Αθήνα και τελικά επέστρεψε για να κάνει αυτό που πιο πολύ αγαπά. Μεγαλωμένος με τα άλογα από μικρό παιδί, μιλάει τη γλώσσα τους. «Τα σκυριανά αλογάκια είναι μικρόσωμα και δεν προορίζονται για ιππασία, παρά μόνο για το αλώνισμα» μας λέει ο Μανώλης, που αγαπούσε πολύ τις βόλτες με τα άλογα στη φύση. Βρήκε τη λύση διασταυρώνοντας την ντόπια ράτσα με ινδιάνικα πόνι. Ψηλότερα από τα σκυριανά, υπάκουα και άρτια εκπαιδευμένα, είναι κατάλληλα για αρχάριους και παιδιά, ενώ για τους πιο έμπειρους διαθέτει και κανονικά άλογα. Μαζί τους πας στα πιο απίθανα μέρη και στις δυσπρόσιτες παραλίες του Βορρά. Ο Μανώλης διανοίγει και συντηρεί τα μονοπάτια στο δάσος, καθαρίζει τις ακτές μεριμνώντας και για «καβάτζες» με σκιά, ζεστασιά για το απαραίτητο φαγοπότι των ανάρπαστων εκδρομών του. Μαζί θα εξερευνήσουμε το πευκόΣκύρος | 21

γικά και κομψότατα, τα τροχάδια του έχουν γίνει διάσημα παγκοσμίως και το μόνο που ζητά είναι να μπορέσει να μεταφέρει τη γνώση σε όποιον το επιθυμεί ώστε να μη χαθεί η παραδοσιακή αυτή τέχνη που τόσο αγαπά. Δυτικές παραλίες

Η διάσημη αμμουδιά του Αγίου Πέτρου απλώνεται πέρα από το πυκνό δάσος

Σκυριανά άλογα στις οάσεις του Νότου

φυτο Ναυάγιο, με τα γαλαζοπράσινα νερά και το ξύλινο κουφάρι του τούρκικου πλοίου ΤΕΚΕL, που ξέβρασε η θάλασσα στην ακτή το 1999. Δίπλα του, και πέρα από κάθε ομορφιά, η απόκρημνη παραλία της Αγαλίπας σε προσκαλεί για μια βουτιά στα τιρκουάζ νερά της. Διάσημη παραλία του Βορρά και ο Άγιος Πέτρος, μια απέραντη αμμουδιά, συνέχεια του δάσους όπου στήνουν τις σκηνές τους οι θαμώνες τις παραλίας. Τους αγαπούν τους σκηνίτες οι Σκυριανοί και καθόλου δεν τους ενοχλούν, ένας ακόμη λόγος που το νησί γνωρίζει πιστούς επισκέπτες. Στο κονάκι του στο Τραχύ θα γνωρίσουμε και τον πολυτεχνίτη κ. Δημήτρη Βαρσάμο, τον διάσημο Καψοκάρδη της Σκύρου. Μεράκι του τα ζωντανά, τα μελίσσια και τα τροχάδια. Το παραδοσιακό υπόδημα των βοσκών της Σκύρου (και όχι μόνο), που στα χέρια του γίνεται τέχνη. «Φτιάχνουν κι άλλοι τροχάδια στη Σκύρο, κανενός όμως δεν είναι σαν του Τάκου», μας λένε οι επισκέπτες στο κονάκι – ένα άτυπο καφενείο για τους τσοπάνηδες του χωριού. Από 11 χρονών δουλεύει τα τροχάδια ο κ. Δημήτρης – «μόνος μου, δεν μου έμαθε κανείς», μας λέει, καθώς μας δείχνει όλη τη διαδικασία από το κόψιμο της σόλας, που προέρχεται από λάστιχα αυτοκινήτων κι αεροπλάνων, την επεξεργασία του δέρματος, που κόβεται σε λωρίδες, και έπειτα το περίτεχνο πλέξιμο με έμφαση στη λεπτομέρεια, την ανατομία αλλά και την αισθητική. Καλλιτέχνης! Διαχρονικά, λειτουρ22 | www.epathlo.gr

Όλοι στη Σκύρο θα σου πουν για την αντίθεση Βορρά και Νότου, με τον πρώτο να πνίγεται από τα πευκοδάση, που κατεβαίνουν ως τις ακρογιαλιές. Αν θες να ρουφήξεις στο απόλυτο αυτή την εικόνα του νησιού, πάρε τον δρόμο που ξεκινά λίγο έξω από τη Χώρα για να φτάσεις στον Άγιο Δημήτριο. Μία από τις παλιότερες εκκλησιές του νησιού, βρίσκεται χτισμένος στα ψηλά, μια καταπράσινη πλαγιά του Ολύμπου· λίγο πιο πριν το φράγμα που έχει μετατραπεί σε υγρότοπο από τα αμέτρητα πουλιά της περιοχής. Είναι μια ειδυλλιακή τοποθεσία κι από δω ξεκινά ο ήπιος χωματόδρομος, που διασχίζοντας την καταπράσινη διαδρομή σε φέρνει ως τη διάσημη Ατσίτσα. Πευκόφυτη ως το κύμα η παραλία της και δίπλα το γραφικό παλιό λιμάνι με τις διάσπαρτες πέτρινες κολόνες από τα αλλοτινά μεταλλεία του σιδήρου. Η κυρά-Παναγιά με το εκκλησάκι της, ο εντυπωσιακός Άγιος Φωκάς κι η αμμουδιά του Πεύκου με το ψαρολίμανό του ολοκληρώνουν τη βόλτα στις παραλίες της Δύσης. Κι όλοι στο νησί θα σου πουν πως δεν υπάρχει καλύτερο μέρος να την απολαύσεις από τον Άγιο Παντελεήμονα. Το εκκλησάκι στο μικρό δασύλλιο προσφέρει θαλασσινή θέα στη δύση. Στα πόδια του το Αχίλλι, ο δαντελωτός όρμος με τις σκόρπιες βραχονησίδες... Η Καλαμίτσα Στο πιο στενό σημείο του νησιού, εκεί που ενώνεται ο Βορράς με τον Νότο, επικρατεί μια ξεκούραστη νηνεμία. Σε κερδίζει αμέσως, καθώς εξερευνάς τη γύρω τοποθεσία με την όμορφη βοτσαλωτή παραλία της Καλαμίτσας. Στον υγρότοπο που σχηματίζεται πίσω της ξαποσταίνουν πολλά σπάνια αποδημητικά πουλιά. Στη Σκύρο, θα δεις μαυροπετρίτες, είδη τσικνιάδων, χαλκόκοτες, μελισσοφάγους και σπάνια νεροχελίδονα. Στο κτήμα Μουριές θα γνωρίσουμε και τον Μανώλη Τραχανά με τα σκυριανά αλογάκια του. Στην όμορφη αυλή με τις μουριές

Έτοιμες για αναχώρηση! Με την Αφροδίτη στο κτήμα του Μανώλη Μαλαματίνη

Ο Σταμάτης Φτούλης στο εργαστήρι του στα Μαγαζιά

Η πανέμορφη παραλία Ναυάγιο στον Βορρά του νησιού

Σκύρος | 23

θα δοκιμάσουμε τοπικές σπεσιαλιτέ μαθαίνοντας ακόμη περισσότερα για τη μικρόσωμη φυλή των αλόγων που απεικονίζονται ως και στη ζωφόρο του Παρθενώνα. Παραδοσιακά, τους χειμώνες πολλά από τα άλογα αφήνονται στην άγρια φύση του Νότου όπου βρίσκουν νερό από το Νύφι και τις γύρω πηγές, αλλά και τις λιμνούλες που δημιουργούνται από το βρόχινο νερό. Τα καλοκαίρια που το νερό στερεύει, κινούνται προς τον εύφορο Βορρά επιστρέφοντας και πάλι στους ιδιοκτήτες τους. Με τη βοήθεια των εθελοντών που φιλοξενούνται σε σκηνές κάτω από τον ελαιώνα του κτήματος, ο Μανώλης φροντίζει 49 άλογα. Εδώ τα παιδιά μπορούν να κάνουν βόλτα με τα αλογάκια στην ειδικά διαμορφωμένη πίστα και να δουν την Ελπίδα, το πρώτο άλογο στη χώρα με τεχνητό μέλος. Τα καλοκαίρια στο κτήμα αναβιώνει και το παραδοσιακό αλώνισμα της φάβας από τα αλογάκια του κτήματος. Το βουνό Πέτρα και γκρεμός. Ένας κόσμος σκληρός κι ακατανόητος μες στη γυμνή μοναξιά του σε προσκαλεί στο ελάχιστο της πέτρας και το πολύ του ουρανού. Είναι το «Βουνό», όπως χαρακτηριστικά το αποκαλούν οι ντόπιοι, κι από την πρώτη στιγμή θες να πατήσεις επάνω του. Η απουσία κάθε ανθρώπινης οντότητας προσδίδει μια αγιότητα στο άγριο τοπίο. Μόνο μερικές πελώριες πέτρες τοποθετημένες σαν φυσικά γλυπτά σε προϊδεάζουν για κάποια ανθρώπινη παρέμβαση. Κι όμως είναι το ολοζώντανο σώμα του νησιού, ένας σπάνιος βιότοπος που προστατεύεται από το δίκτυο Natura και όχι μόνο. Ένας κόσμος κρυφός, μα καθαρόαιμος, με συστάδες από μυριάδες σφεντάμια, τα πανέμορφα και σπάνια αυτά δέντρα με τους περίτεχνους κορμούς και το σώμα τους λαξευμένο στον άνεμο να γέρνει κατά τη φορά του. Κριάρια ατίθασα, κοπάδια από αιγοπρόβατα κι αγέρωχοι αετοί κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Άξαφνα μια όαση στ’ αριστερά μάς καλεί για στάση. Ένα δάσος από σφεντάμια, μια λίμνη να ξεδιψούν τα αγιοκάτσικα και μια αγέλη από άλογα να βοσκά ανέμελα στο φως του απομεσήμερου. Στην απόλυτη ησυχία οι κουδούνες των προβάτων έρχονται στ’ αυτιά σαν μουσική. Παραμύθι, μαγεία, ποίηση… Γιατί μπορεί να σκε24 | www.epathlo.gr

Σφεντάμια βγαλμένα από παραμύθι στον παρθένο Νότο

Πευκόφυτη ως το κύμα, η Ατσίτσα στα δυτικά

φτόμαστε πως η ποίηση απευθύνεται στα μεγάλα αστικά σαλόνια, εδώ όμως είναι η απαρχή κι η αλήθεια της. Στο κριάρι πίσω απ’ τις ξερολιθιές, τα χνώτα του αλόγου και τα χνάρια των αιγοπροβάτων. Τις πουρνιές, τις ελιές, τ’ αγριοθύμαρα. Στο σεργιάνι του τσοπάνη, το πέταγμα του αετού, τις χειρονομίες των δέντρων. Στο ελάχιστο που γίνεται πολύ σ’ αυτό το ατίθασο πανηγύρι της φύσης.

Στρατιωτικό Αεροδρόµιο Σκύρου

Παλαµάρι

Τραχύ

Μώλοσ Μαγαζιά

Κυρά Παναγιά

Σκύροσ

Ατσίτσα

Ασπούσ

Άγιοσ Φωκάσ

Σκύροσ Πεύκοσ

Πεύκο Αγ. Ιωάννησ Αγ. Παύλοσ Λιναριά

Σκυροπούλα

Βάλαξα

όροσ Κόχυλασ Νύφι

Σπηλιέσ

τάφοσ Μπρουκ

Σαρακηνό

Το πλοίο φτάνει στη Λιναριά. Ηλιοβασίλεμα στην Καλαμίτσα.

Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία τον Δήμο Σκύρου και τον κ. Τάκη Γεννηματά από το Vina Beach Hotel στον Μώλο. Κομψά και πολυτελή διαμερίσματα με βεράντες που προσφέρουν άπλετη θέα στη θάλασσα. Διαθέτει πισίνα, pool bar, κήπο, δωρεάν ποδήλατα και beach bar στην αμμουδιά της Βίνας. Τηλ.: 22220 93111, www.skyroshotel.gr Για μικρές ή μεγαλύτερες βόλτες με τα άλογα στις απόκρημνες παραλίες του Βορρά, ο Μανώλης Μαλαματίνης στο Τραχύ είναι ο άνθρωπός σας. Ο Κεραυνός, η Ηρώ, η Αφροδίτη, τα νεογέννητα πουλάρια κι η υπόλοιπη παρέα σάς περιμένουν! Apaloosa Horse Riding Club, τηλ.: 6977 510821. Πληροφορίες για το σκυριανό άλογο και το κτήμα της Αμάντας: www.skyrosislandhorsetrust.gr Με καπετάνιο τον Χρήστο Ψαριώτη, το καλοκαίρι μπορείς να πραγματοποιήσεις θαλασσινές εκδρομές στις φαντασμαγορικές σπηλιές στο Σαρακήνικο συνοδεία αστακομακαρονάδας! Αστακοί και φρέσκα ψάρια από τα δικά του καΐκια και στην Ψαροταβέρνα Ψαριώτης στο λιμάνι. Τηλ.: 22220.93250, 6977 696103. Στο Κτήμα Μουριές στο Καλαμίτσι, τα παιδιά θα παίζουν με τα αλογάκια, ενώ θα απολαμβάνετε εξαιρετική ντόπια κουζίνα στη σκιερή αυλή: ζυμωτό ψωμί φουρνισμένο στον ξυλόφουρνο, λαδόπιτα με ντόπια φέτα, φάβα παντρεμένη με τσιγαριαστό κρεμμύδι, η περίφημη μελιτζάνα του Αλέκου και το βραβευμένο λεμονάτο κατσικάκι – όλα καμωμένα από τη μαμά του Μανώλη. Τηλ.: 22220 91994, 6947 465900 Στις Ιστορίες του Μπάρμπα, το ουζερί στον Μώλο που λατρεύουν οι ντόπιοι, θα δοκιμάσετε την εκλεκτή κουζίνα του Γιώργη και του Γιάννη Χιώτη. Λιόκαφτο σκουμπρί, καλαμάρι στο γιουβέτσι, χταποδάκι με πλιγούρι, ροφό με μπάμιες στον φούρνο, σαλάτα από αλμύρα και σουπιά με ρεβίθια –μια γεύση που δεν θα ξεχάσουμε ποτέ! Από φέτος και στο Ηράκλειο. Τηλ.: 22220 91453 (Σκύρος), 210 2837223 (Αθήνα).

O Στέφανος στα Μαγαζιά. Στην όμορφη βεράντα πάνω στο

κύμα θα απολαύσετε φρέσκα ψάρια κι αστακομακαρονάδες, ψητά από ντόπια κρέατα και εξαιρετική ελληνική κουζίνα. Τηλ.: 22220 91272. Στο εστιατόριο ο Στέλιος στα Γυρίσματα θα δοκιμάσετε τυροκομικά και κρέατα δικής τους παραγωγής, τους διάσημους κεφτέδες και το ανάρπαστο κατσικάκι στη γάστρα από τη μαμά Ευφροσύνη. Ψαρόσουπα και αστακομακαρονάδα, στην όμορφη αυλή με θέα τη θάλασσα. Τηλ.: 22220 91385. Πλούσιες σαλάτες, εξαιρετικό ντόπιο κρασί και ζουμερή πίτσα στο εστιατόριο Κατσαρέλιας στη Χώρα. Τηλ.: 22220 91320. Για εξαιρετικό παγωτό από φρέσκο γάλα και αγνές πρώτες ύλες στα Γλυκά της Φάλταινας. Το παραδοσιακό αμυγδαλωτό με μέλι κι αμύγδαλο αλλά και γεύση σοκολάτας-καραμέλας έχει βραβευτεί και προτείνεται από τον Στέλιο Παρλιάρο, ενώ θα βρείτε 40 διαφορετικές ετικέτες από γλυκά του κουταλιού. Τηλ.: 22220 91005 (Χώρα), 22220 91005 (Αγιά), www.faltaina.gr Αγαπημένο στέκι ντόπιων κι επισκεπτών το Café Agora στην κεντρική πλατεία της Χώρας είναι για όλες τις ώρες της μέρας και της νύχτας. Για απολαυστικό καφέ από το πρωί και καθαρά ποτά ως το ξημέρωμα. Τηλ.: 2220 92535, www.agora-skyros.gr Στο καφέ-bar Ανεμόμυλος, δίπλα στον επισκέψιμο αναπαλαιωμένο νερόμυλο του Μώλου, θα απολαύσετε το πρωινό, τον καφέ ή το ποτό σας σε ειδυλλιακό θαλασσινό τοπίο με θέα το ηλιοβασίλεμα. Μακαρονάδες, μπέργκερ και διάσημα κοκτέιλ σε ένα στέκι που λειτουργεί από το πρωί ως τα ξημερώματα. Τηλ.: 22220 93656, www.anemomulos.gr Σκυριανά έπιπλα, ξυλόγλυπτα χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα, κοσμήματα και άλλες ιδέες για δώρα στον πολυχώρο τέχνης Thesis Wood του Λευτέρη Αυγοκλούρη. Τηλ.: 22220 91106, www.augoklouris.weebly.com

Σκύρος | 25

Το Ναυπηγείο μας ιδρύθηκε το 1965 από τον Δημήτρη Μπασιμακόπουλο. Βρίσκεται στην Πελοπόννησο στην Κοιλάδα της Ερμιονίδας, σε κοντινή απόσταση από πολλούς διάσημους τουριστικούς προορισμούς όπως ο Αργοσαρωνικός, οι Κυκλάδες και η Κρήτη. Στις σύγχρονες εγκαταστάσεις μας μπορούν να φιλοξενηθούν 350 σκάφη ενώ διαθέτουμε travel lift ανέλκυσης χωρητικότητας 110 τόνων και 3 αυτοκινούμενα τρέιλερ μεταφοράς 160, 60 και 40 τόνων αντίστοιχα.

Ι ΜΠΑΣΙΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΣΙΑ ΟΕ ΝΑΥΠΗΓΕΙΟ -ΠΑΡΚΙΝΓΚ ΣΚΑΦΩΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ www.bsg.com.gr

• • • • •

TRAVEL LIFT DRY DOCKING SERVICES BOAT MAINTENANCE BOAT BUILDING MODERΝ FACILITIES

Η Pension «Μεσσήνη» που οφείλει το όνομά της σε μυθική βασίλισσα & θεότητα, κόρη του Αργείου βασιλιά Τρίοπα, βρίσκεται στην πανέμορφη πόλη του Ναυπλίου. Σε ένα διατηρητέο νεοκλασικό κτίσμα στην καρδιά της παλιάς πόλης, 180 περίπου χρόνων, όπου διατηρεί αναλλοίωτα τα αρχιτεκτονικά του γνωρίσματα, θα απολαύσετε μια άνετη διαμονή, καθώς η pension μας έχει όλες τις απαραίτητες υποδομές, διαθέτοντας 5 πολυτελή δωμάτια σε προσιτές τιμές, για να κάνει μοναδική την παραμονή σας στην πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας όποια περίοδο και αν έλθετε και να σας θυμίσει παλιές ρομαντικές εποχές.

Σωφρόνη 7 Ναύπλιο, 21100 Τηλ: (+30) 27520 - 22102 • FAX: (+30) 27520 - 22103 • Κιν: 6945577624 e-mail: info@messinipension.gr

www.messinipension.gr

Σύρος

Αρχοντοπούλα του Αιγαίου

Αλεξία Τούλιου

Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής

Στο λιμάνι σου, έβγαινα κάθε φορά στο κατάστρωμα για να σε δω. Άλλοτε στο πρώτο φως το ήλιου και κάποτε πνιγμένη στα τρεμάμενα φώτα σου. Πάντα η ίδια, να μοιράζεις τον Θεό σε δυο κορφές σαν ν’ απαιτείς ευλογημένη ρύση ως την άκρη των δυο σου πολυτελών φορεσιών. Αυτό το δειλινό η τύχη μ’ έφερε να πρωτοπατήσω τους βράχους σου και να σε γνωρίσω από κοντά, αέρινη και γοητευτική αρχοντοπούλα του πελάγους.

Η

Σύρος, αν και μικρή σε έκταση, αποτελεί το κέντρο των Κυκλάδων, και γεωγραφικά και διοικητικά. Πρωτεύουσα όλου του νησιωτικού συμπλέγματος είναι η Ερμούπολη, όπου βρίσκονται και οι περισσότερες υπηρεσίες. Αφιερωμένη στον Θεό του Εμπορίου, δηλωτικό της ανθηρής οικονομίας, η Ερμούπολη γνώρισε λαμπρές εποχές, κυρίως λόγω της ανάπτυξης του εμπορικού ναυτικού. Από το 1861, που ξεκίνησε και η λειτουργία του ναυπηγείου της, συσπείρωσε πρόσφυγες από την Κάσο, τη Χίο, την Κρήτη και αλλού, οι οποίοι εργάστηκαν σκληρά και μετέτρεψαν το ναυπηγείο Νεώριο σε μία από τις μεγαλύτερες βιομηχανικές μονάδες της χώρας. Η ακμή δεν άργησε να φανεί και δεν περιορίστηκε στον οικονομικό τομέα, αλλά, όπως ήταν αναμενόμενο –και λόγω του λιμανιού–, επεκτάθηκε και στον πολιτισμικό. Αρκεί μια βόλτα στο εσωτερικό της για να καταλάβει κανείς πως πρόκειται για ένα υπαίθριο μουσείο, αντάξιο των ευρωπαϊκών πόλεων.

28 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ασπροπόταμος | 29

Ανοιξιάτικες βουτιές στην παραλία του Αγίου Νικολάου

Θέλει μόχθο η ομορφιά να θρέψει

Φτάνει μια βόλτα στο εσωτερικό της Ερμούπολης για να καταλάβει κανείς πως πρόκειται για ένα υπαίθριο μουσείο, αντάξιο των ευρωπαϊκών πόλεων.

30 | www.epathlo.gr

Αναπόφευκτα, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα, μετά την ακμή ακολουθεί η πτώση. Το Νεώριο μπορεί να λειτουργεί ακόμη, αλλά περισσότερο ως προσπάθεια συντήρησης μιας βιομηχανίας που φθίνει παρά ως σημαντική οικονομική πηγή. Το ίδιο ισχύει και για τον Ταρσανά, μια ιστορική περιοχή για την ξυλοναυπηγική της Ερμούπολης. Ωστόσο, ο τουρισμός παραμένει αμείωτος σ’ ένα νησί επισκέψιμο όλο τον χρόνο, αφού ελάχιστα είναι τα καταστήματα τα οποία δεν λειτουργούν κατά τους χειμερινούς μήνες. Αξιοσημείωτος είναι και ο αριθμός των εκκλησιών του νησιού, το οποίο διαθέτει και αρκετά μεγάλη καθολική κοινότητα και, παρά τις θρησκευτικές διαφορές, τελευταία παρατηρείται άνοδος στους μεικτούς γάμους. Ερμούπολη Σύμβολα και τέχνη παντού τριγύρω μπερδεύονται με τη πολύβουη ζωή του λιμανιού. Οι «Νέοι ορίζοντες» του γλύπτη Κ. Βαρώτσου με το θαλασσί της ελπίδας στολίζουν κατά μήκος ένα μέρος του. Εδώ στο λιμάνι ψηλώνει και η Νίκη, που στεφανώνει για μένα την πανσέληνο με μια σιγουριά επανάληψης μυστηριακής αισιοδοξίας για την πίστη πως κι απόψε το φεγγάρι θα βγει. Αυτό θα μου δείξει τον δρόμο μαζί με το βαρύ άρωμα του γιασεμιού, που ανασταίνει μνήμες από εκείνα τα γλυκά βράδια, όταν η ανυπομονησία του καλοκαιριού μάς κρατούσε παραπάνω στην πλατεία. Σε μια τέτοια πλατεία, πίσω απ’ το αγέρωχο άγαλμα του ήρωα Μιαούλη, που ενσαρκώνει την ελληνική λεβεντιά, ορθώνεται μνημειακά το Δημαρχείο, αρχιτεκτόνημα-κόσμημα του Ερνέστου Τσίλερ. Το τριώροφο κτίσμα με το μαρμάρινο αέτωμα και τα λευκά σκαλιά, που πάνω τους βάδισαν τόσες σπουδαίες προσωπικότητες, φιλοξενεί αρκετές υπηρεσίες των Κυκλάδων. Εσωτερικά έχει ένα καφενεδάκι και τρία αίθρια, με αρχικό σκοπό τους τον φωτισμό, καθώς ηλεκτρικό ρεύμα δεν υπήρχε. Στην είσοδό του δεσπόζει το μεγάλο άγαλμα του δημάρχου Δ. Βαφιαδάκη, που κοιτά το όραμά του να υλοποιείται στο μεγαλύτερο δημαρχείο της χώρας. Το Αρχαιολογικό Μουσείο, το οποίο επίσης βρίσκεται στο ίδιο κτίριο, διαθέτει ξεχωριστή είσοδο.

Άλλα μουσεία άξια επίσκεψης είναι το Εκκλησιαστικό, το Κυκλαδικό και το Βιομηχανικό, στο οποίο μπορεί κανείς εξετάζοντας την ανάπτυξη της τυπογραφίας να αντιληφθεί και την άνθηση των γραμμάτων κατά τις περιόδους ακμής του νησιού. Στην πλατεία Βαρδάκα βρίσκεται το Θέατρο Απόλλων, έργο του Pietro Sampro, με ιταλικές και γαλλικές αρχιτεκτονικές επιρροές. Αν και το προσομοιάζουν με τη Σκάλα του Μιλάνου, περισσότερο πλησιάζει στο San Carlo της Νάπολης. Το σίγουρο είναι πως από το 1864 ο θεός Απόλλων δρασκελώντας τη θάλασσα έφυγε από τη Δήλο και, κρυμμένος πίσω από τις βελούδινες κουρτίνες, επιμένει να παίζει τη λύρα του εδώ, μαζί με την ορχήστρα, αφού η τέχνη της μουσικής, και ειδικότερα η όπερα, αγαπήθηκε στη Σύρο περισσότερο απ’ οπουδήποτε αλλού. Εκτός από μουσειακός χώρος, σήμερα λειτουργεί και ως πολιτιστικό κέντρο παρουσιάζοντας πληθώρα εκδηλώσεων. Στα ενδότερα της Ερμούπολης, πίσω από κάθε βουκαμβίλια η ιταλική αναγέννηση, ο νεοκλασικισμός και ο ρομαντισμός έχουν εμψυχώσει την αρχιτεκτονική της πόλης, όπως αυτή απλώνεται και όλο ανηφορίζει στους πεζόδρομους με τα εμπορικά και τα μικρά, γουστόζικα καφέ.

O Άγιος Νικόλαος ο Πλούσιος, Βαπόρια Σύρου

Κυριακή των Βαΐων στην Άνω Σύρο

Άνω Σύρος Μέσα απ’ την καμάρα που σχηματίζει το σχοινάκι στα κοριτσίστικα πηδηματάκια, διακρίνω μια άλλη καμάρα, που με προσκαλεί να ανακαλύψω και τον δικό της κόσμο, τον λόφο των καθολικών, την Άνω Σύρο. Τοίχο τοίχο σε μια παλ μουσικότητα, τα ζαχαρένια σπιτάκια με οδηγούν στο Μουσείο του Μάρκου Βαμβακάρη. Σιμά η πλατεία

Ένα γλυκό έργο τέχνης: λουκούμι Σύρου

Σύρος | 31

Θέατρο Απόλλων, Ερμούπολη

του, υπερήφανη για μια θέα ασύγκριτη, την οποία τώρα απολαμβάνουν και οι προσφιλείς σε μένα γατούλες, που κρατούν συντροφιά στην προτομή του μεγάλου ρεμπέτη. Εξάλλου, η Σύρος αγαπάει τα γατρόνια. Έχει μεριμνήσει να έχουν πάντα λίγο φαγητό και νεράκι στα ειδικά διαμορφωμένα παρκάκια που έχουν φτιαχτεί γι’ αυτά. Κυριακή των Βαΐων και κατευθύνομαι στην καθολική τρίκλιτη Βασιλική της μίας κορφής, τον Άγιο Γεώργιο (Σαν Τζώρτζη). Ο τριγμός της καμπάνας τόσο αργός όσο το σούρσιμο της μαγκούρας ενός παππού, που φτάνει στον ναό για μια ακόμα προσευχή. Το αεράκι που στριμώχνεται στους υποκίτρινους τοίχους των σοκακιών, πεντάγραμμο που συγκρατεί τον ψαλμό των καθολικών πιστών σε μια πομπή που όλο πλησιάζει. Ανεμίζει ο άλικος χιτώνας του ιερέα, καθώς περνά από μπροστά μου, και με τα μάτια χαμηλά αφήνω πάνω του να πέσουν δυο τρεις γλυκές μου αμαρτίες, να συγχωρεθούν.

Η τέχνη της μουσικής, και ειδικότερα η όπερα, αγαπήθηκε στη Σύρο περισσότερο απ’ οπουδήποτε αλλού.

32 | www.epathlo.gr

Βροντάδο Στον απέναντι λόφο, στην περιοχή Βροντάδο, ονομασία προερχόμενη από τους πρόσφυγες της Χίου, κυριαρχεί ο ορθόδοξος βυζαντινού τύπου ναός της Αναστάσεως. Αφιερωμένος στον Κύριο, αλλά και στην απελευθέρωση της χώρας, κοσμείται από σπάνιες εικόνες κυρίως ρώσικης τεχνοτροπίας, και καμαρώνει για τη μία και μοναδική εικόνα του, που δείχνει τον Μωυσή με τις δέκα εντολές. Έξω από την Ανάσταση, πραγματοποιείται η έγερση της σημαίας. Η θέα καθηλώνει. Ο τρίτος λόφος, το Δείλι, βγήκε να κρυφοκοιτάξει, ενώ τα κυκλαδονήσια παρατάσσονται για να τιμήσουν και σήμερα την καθιερωμένη ιεροτελεστία. Πάρος, Δήλος, Μύκονος, Τήνος και Άνδρος μάς καλημερίζουν. Βαπόρια Ο ήλιος κρύφτηκε στα Βαπόρια. Τα νιαουρίσματα οδηγούν τη φθινοπωρινή μου εκδοχή στην άκρη της προκυμαίας. Το βλέμμα σαστίζει στο καθρέφτισμα των αρχοντικών, που έχουν σκύψει πάνω από τον μοβ βράχο για να απολαύσουν τη διαχρονική ομορφιά τους. Ένα ανεπαίσθητο κυματάκι ταράζει τη μορφή τους. Μια ηλικιωμένη κυρία θα φέρει ξανά την άνοιξη, καθώς βουτάει στα νερά της παραλίας του Αγίου Νικολάου. Ο ουρανός αρχίζει να φωτίζει σαν αντικρίζω τον φάρο στο απέναντι νησάκι Διδύμη. Προσκυνώντας τον συμβολισμό, συνεχίζω. Αποσβολωμένη κοιτώ τον Άγιο Νικόλαο τον Πλούσιο. Όλο το νησί καμαρώνει για την εξαιρετική ομορφιά του και δικαίως κατέχει μια θέση στους ωραιότερους ναούς του κόσμου. Συνεχίζω τη μεγάλη μου βόλτα στο κοιμητήριο της Ερμούπολης, εκεί όπου

Παγιδεύει τη Σελήνη για να μας δείξει τον δρόμο

Δημαρχείο Ερμούπολης, τόπος συνάντησης του χθες και του σήμερα

Η Σύρος αγαπάει και φροντίζει τα γατρόνια...

Τα μυστικά της Άνω Σύρας

Σύρος | 33

Η παραλία των γυμνιστών, Αρμεός, Γαλησσάς

Οι τρεις μεγάλοι ναοί της Ερμούπολης

Άγιος Στέφανος Γαλησσά

34 | www.epathlo.gr

Με ευλάβεια στα σοκάκια της Άνω Σύρου

Αποσβολωμένη κοιτώ τον Άγιο Νικόλαο τον Πλούσιο. Όλο το νησί καμαρώνει για την ομορφιά του και δικαίως κατέχει μια θέση ανάμεσα στους ωραιότερους ναούς του κόσμου.

οι άγγελοι παίρνουν φόρα από τις κορφές των πολυτελών μαυσωλείων των επιφανών οικογενειών για το αιώνιο πέταγμα στους ουρανούς. Μια όμορφη μέρα συνοδεύεται πάντα από ένα καφεδάκι, λίγη ζεστή ελαφριά χαλβαδόπιτα και μια μπουκίτσα ροζ συννεφάκι, που δεν είναι άλλο από το παραδοσιακό συριανό λουκούμι με τριανταφυλλένια προτίμηση, και ο πρωινός μου περίπατος ολοκληρώνεται. Το νησί Οι τουρίστες αγαπούν κυρίως τη νότια Σύρο, γιατί αυτή γνωρίζουν πως έχει αναπτυχθεί περισσότερο. Αγνοούν όμως το βόρειο μέρος του νησιού, την Απάνω Μεριά με τους λιγοστούς κατοίκους, το οποίο, αν και άγριο, υπόσχεται σπάνιας και μεταφυσικής ομορφιάς τοπία λόγω της διαφορετικότητας της μορφολογίας του εδάφους. Για τους περιπετειώδεις, η ανακάλυψη παρθένων παραλιών, όπως είναι ο Αετός και τα Γράμματα, καθώς και η επίσκεψη στο Καστρί με τον προϊστορικό οικισμό, ακολουθώντας τα μονοπάτια, θα είναι σίγουρα ενδιαφέρουσα εμπειρία. Κι εγώ, από την άλλη, φτιάχνω νοητά τον δικό μου χάρτη. Σχεδιάζοντας δρομάκια με τους στίχους της Φραγκοσυριανής, είμαι έτοιμη να περιπλανηθώ στο γνωστό άσμα και στα χωριουδάκια του νησιού. Ψαροχώρια όπως το Κίνι προσφέρονται για καλό ψαράκι και δροσερό μπάνιο. Βόλτα στην Αληθινή, την Παρακοπή και την Ποσειδωνία ή αλλιώς Ντελαγκράτσια. Η τελευταία, γνωστό παραθεριστικό θέρετρο με πανύψηλους πύργους, προσφέρει ένα μαγευτικό ταξίδι στον χρόνο. Με μπούσουλα το βαθύτερό μου ένστικτο καταλήγω να σουλατσάρω έξω από ένα μισογκρεμισμένο αρχοντικό πάνω στον δρόμο. Βρίσκομαι στο χωριό Πισκοπειό (Επισκοπείο). Το αμφιλεγόμενο κοκκινόσπιτο που ενέπνευσε τη Μεγάλη Χίμαιρα του Καραγάτση στέκεται μπροστά μου. Με σεβασμό στην τραγικότητα της ύπαρξης, που η επίκτητη ενοχή την κάνει πολλές φορές ανυπόφορη, δεν εισέρχομαι. Το κυκλαδίτικο άρωμα ευωδιάζει στη δυτική πλευρά του νησιού, μόλις 7 χλμ. από την πρωτεύουσα, στον δημοφιλή πλέον Γαλησσά. Ζωντανή απόδειξη για ονειρικές διακοπές, καθώς μπορεί να υποστηρίξει με άνεση όλες τις ανάγκες των επισκεπτών, από διαμονή, φαγητό και διασκέδαση μέχρι κάμπινγκ, θαλάσσια σπορ και ένα μικρό μόλο για τα σκάφη. Ένας ψηλός λόφος σκίζει το τοπίο κάνοντάς το αντιθετικό και ακόμη πιο ξεχωριστό. Από τη μία ο σύγχρονος οικισμός, γεμάτος ζωή, με μια ζεστή χρυσή αμμουδιά να χύνεται στον καταγάλανο κόλπο του Γαλησσά, και από την άλλη μεριά του λόφου, κατεβαίνοντας στο παρελθόν, ο αρχαίος οικισμός. Το δρομάκι καταλήγει σε μια ακόμη πιο πρωτόγονη διάθεση στη βοτσαλωτή παραλία του Αρμεού, τον παράδεισο των γυμνιστών. Νοτιότερα του Γαλησσά, πολύ κοντά, κατηφορίζει ακόμη ένα μονοπάτι για ιερή απομόνωση και περισυλλογή. Μέτριο σε βαθμό δυσκολίας, τελειώνει στην κρυψώνα του Αγίου Στεφάνου. Λέγεται πως ένας βαρκάρης, σαν τάμα που γλίτωσε απ’ τα πλοκάμια ενός χταποδιού, έχτισε τον μικρό ναό σε τούτη τη σπηλιά, όπου μόνο νυχτερίδες κουρνιάζουν ήσυχες. Το ατελείωτο μπλε ταξιδεύει πέρα Σύρος | 35

στον βυθό κάθε έγνοια και καημό. Σε λίγο θα βραδιάσει και η αύρα εδώ στο λιμανάκι του Γαλησσά θυμίζει κάτι από λύτρωση. Πριν τελειώσει ετούτη η δύση, μετράω ένα ένα τα σκαλιά για το καθολικό ξωκλήσι της Αγίας Πακού (Υπακοής) στην κορφή του λόφου. Το εύρος της θέας περιμετρικά αποζημιώνει το λαχάνιασμα της ανάβασης. Και οι δύο παραλίες περιμένουν στωικά να βασιλέψει ο ουρανός. Χαμηλώνω κι εγώ με τον ήλιο που ξαπλώνει στην αγκαλιά του κόλπου. Οι εναλλαγές του φωτός κινούν νωχελικά το ασβεστωμένο αραχνοΰφαντο μακρύ νυφικό της εκκλησιάς. Με ένα νεύμα που φεύγει ψηλά σαν σύννεφο, τον αποχαιρετά. Καρτερικά και αιγαιοπελαγίτικα, ξέρει, θα ανατείλει ξανά. Δεν επιλέγω για τελευταία εικόνα τη Σύρο απ’ το κατάστρωμα. Φαντάζει ελλιπής χωρίς τις αντιθέσεις της να τη συμπληρώνουν όπως της πρέπει στα μάτια μου. Εδώ, από μακριά η μουντάδα του ναυπηγείου, η σκουριά, το σίδερο, ο γερανός, που φθάνει ίσαμε πάνω τον θεό, όλα στοιχεία αρρενωπά, επεμβαίνουν στην ολοκληρωτική θέα του νησιού. Κι είναι αυτό το παλικάρι, κι εκείνη αναδύεται πίσω του, ξανθή, ματαιόδοξη, πορσελάνινη κόρη, μια ομορφιά που όμως πρέπει να συντηρηθεί, και από τη δύναμη του έρωτά του να διατηρηθεί όπως αξίζει καθετί ωραίο σε τούτη την πλάση. Υπόσχεση δροσιάς, παραλία Γαλησσά

Λυγερό

Μύτακασ

Άνω Σύροσ

Κίνι

Ερµούπολη

Επισκοπείο

Σύροσ Γαλησσάσ

Τάλαντα

ΆνωΜάννα

Πάγοσ Παρακοπή

Φοίνικασ

Βήσσασ

Χρούσα

Αζόλιµνοσ Βάρησ Βάρη

Ποσειδωνία Μέγασ Γιαλόσ

36 | www.epathlo.gr

Στον απόηχο της Μεγάλης Χίμαιρας

Ο ήλιος δύει στην Αγία Πακού στον Γαλησσά

Οι προσεγμένοι, υψηλής αισθητικής χώροι του Ventoura Studios & Apartments στον Γαλησσά μετατρέπουν τις διακοπές σε μοναδική εμπειρία. Τα studios είναι ιδανικά για τη φιλοξενία οικογενειών, ενώ εξωτερικά υπάρχει τζακούζι και σάουνα, υπαίθριο BBQ grill, αιώρες, εστιατόριο, parking και μεγάλος κήπος για το παιχνίδι των παιδιών. Επιπλέον δυνατότητα ενοικίασης αυτοκινήτου ή μοτοσικλέτας στο Ventoura rent a car. Γαλησσάς Σύρος, τηλ: 22810 43292 6938 494195, www.syrosventoura.com. Το εστιατόριο Περί τίνος βρίσκεται στον παραλιακό δρόμο της Ερμούπολης κι είναι ένας χώρος μοναδικά κομψός, διακοσμημένος με άψογη αισθητική. Η παράδοση κρύβεται πίσω από κάθε μοντέρνα παραλλαγή των πιάτων, ενώ οι λεπτές και φίνες γεύσεις ικανοποιούν και τον πιο απαιτητικό ουρανίσκο. Επιλέξτε τον διαφορετικό μουσακά, την πεντανόστιμη κυκλαδίτικη σαλάτα και τη ρεβιθάδα. Συνοδέψτε κάθε πιάτο σας με τα παραδοσιακά κρασιά της Σύρου, δίπλα στη θάλασσα. Ακτή Πέτρου Ράλλη, Ερμούπολη, τηλ: 22810 85000, 6974 325097. Στην Καμάρα της Άνω Σύρου το τσιπουράδικο 50-50 υπόσχεται ένα μαγικό ταξίδι στην παράδοση του ρεμπέτικου και των ελληνικών γεύσεων. Το χαμόγελο των ιδιοκτητών φωτίζει τον χώρο μετατρέποντας το φαγοπότι σε μια οικεία παρεΐστικη εμπειρία. Δοκιμάστε μερακλίδικα μεζεδάκια, όπως πιπεροκεφτέδες, λουκάνικα, παραδοσιακά τυριά κ.ά., συνοδεύοντάς τα πάντα με το εξαιρετικό τσίπουρο του μαγαζιού. Καμάρα. Άνω Σύρος, τηλ: 22810 76077, 6972 278752.

Στο Ηλιοβασίλεμα, στην παραλία του Γαλησσά, από τις πρώτες ύλες μέχρι την παρασκευή και το σερβίρισμα, το πιάτο μετατρέπεται σε έργο τέχνης. Η πρωτοτυπία βρίσκει εφαρμογή σε σχήματα και χρώματα, πάντα σε ικανοποιητικές ποσότητες από τον ταλαντούχο διάσημο σεφ Κωνσταντίνο Μπουγιούρη. Άψογο σέρβις, ευγένεια και μινιμαλιστική διάθεση του χώρου κάνουν την ατμόσφαιρα ακόμη πιο αριστοκρατική. Δοκιμάστε σουβλάκι από μαύρο κοτόπουλο με πουρέ πατάτας και μοβ ανταύγειες από πουρέ λεβάντας, παραδοσιακό ντάκο και φυσικά ολόφρεσκο ψάρι. Γαλησσάς Σύρος, τηλ: 22810 43325, 6944 449516, www.chefbougiouris.gr. Για όσους δεν θέλουν να αποχωριστούν στιγμή τη δροσιά της θάλασσας, το aVentoura all day cafe bar restaurant, στην παραλία Γαλησσά βρίσκεται κυριολεκτικά πάνω στο κύμα. Πρωινό, γεύμα ή δείπνο, ό,τι κι αν επιλέξετε, όλα είναι φτιαγμένα με άριστα συριανά προϊόντα και οι γεύσεις βασίζονται στην τοπική κουζίνα. Μετά τη δύση του ήλιου, δοκιμάστε και τα περίφημα κοκτέιλ του. Γαλησσάς Σύρος, τηλ: 6982 251207, aventourasyros@gmail.com. Μη χάσετε το Syros Triathlon 2018, τη μεγαλύτερη αθλητική διοργάνωση των Κυκλάδων, που πραγματοποιείται στις 21-24 Ιουνίου στη Σύρο και περιλαμβάνει τρέξιμο, κολύμβηση και ποδηλασία. Όλοι μπορούν να συμμετέχουν, μικροί και μεγάλοι. Παράλληλες εκδηλώσεις όπως beach party, θερινό σινεμά, παραδοσιακοί χοροί, καθώς και πολλές εκπλήξεις εμπλουτίζουν τη μεγάλη διοργάνωση, που έχει γίνει θεσμός για το νησί. Πληροφορίες – αιτήσεις: www.syrostriathlon.gr.

Σύρος | 37

• Βαρύ Επαγγελματικό μηχάνημα (περίπου 85kgr) • 2 Κασέτες τροφοδοσίας χαρτιού 500 φύλλων + by pass 100 φύλλων • Αυτόματη διπλή όψη • Αυτόματος τροφοδότης 100 φύλλων • Δικτυακός εκτυπωτής (Τ/1000 Base) • Έγχρωμο scanner διπλής όψης (70 pages / το λεπτό ) • Φθηνό κόστος αντιγράφου / εκτύπωσης

KonicaMinolta εγγύηση bizhub 223 καλής λειτουργίας τιμή προσφοράς 1 έτους € +ΦΠΑ

• Προαιρετική λειτουργία fax

850

Ηρακλέους 10, 211 00 Ναύπλιο τηλ. 27520 25960 - fax. 27520 99157 e-mail: diamcopy@yahoo.gr

ΙΔΑΝΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ, ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ, ΣΧΟΛΕΙΑ, ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ, ΛΟΓΙΣΤΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ

Οι δεσμοί της οικογένειας Σπυρόπουλου με τη γη, την καλλιέργεια του αμπελιού και την παραγωγή καλού κρασιού, μετρούν πάνω από 150 χρόνια. Η αγάπη για το αμπέλι και το καλό κρασί έχει τις ρίζες της στα τέλη της δεκαετίας του 1860, όταν δημιουργήθηκε το πρώτο οινοποιείο της οικογένειας στην Αρχαία Μαντινεία. Τα σαράντα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε ανάπτυξη ένα εγχείρημα που το χαρακτηρίζουν η συνέχεια, η απλότητα, η καθαρότητα, η δημιουργικότητα και η καινοτομία με ιδιαίτερη έμφαση στην έρευνα, με τη χρήση των πιο σύγχρονων τεχνολογικών μέσων. Στο οροπέδιο της Μαντινείας καθώς και στην περιοχή της Νεμέας στους πιστοποιημένους βιολογικούς αμπελώνες καλλιεργούνται εκτός από τις δυο ποικιλίες-πρέσβεις του ελληνικού κρασιού, το Μοσχοφίλερο και Αγιωργίτικο, οι κοσμοπολίτικες ποικιλίες Merlot, Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc, Sauvignon Blanc, Chardonnay και Syrah. Στα δύο σύγχρονα οινοποιεία της στη Μαντινεία και τη Νεμέα, παράγονται εξαίρετοι οίνοι που οι ετικέτες τους κατακτούν την ελληνική αλλά και ξένες αγορές. Ανάμεσά τους το «Κτήμα Μαντινεία» και το «Κτήμα Νεμέα», οι «Φρουροί των Αμπελιών», τα «Πορφυρός», «Syrah», «Μελιαστό» και «Αστάλα», το αφρώδες «Ωδή Πανός» και η δημοφιλής σειρά «Ορεινό». Στη νέα εποχή, με έμπνευση από την ίδια του την ιστορία αλλά και την ιστορία και τους μύθους του τόπου, με συστηματική δουλειά, μακριά από κάθε τι πομπώδες, το Κτήμα Σπυρόπουλου προσθέτει αξία στις τοπικές ποικιλίες του Μοσχοφίλερου και του Αγιωργήτικου, επιμένοντας στην προστασία του περιβάλλοντος και με απόλυτο σεβασμό στον καταναλωτή. Η οικογένεια, συνεχίζει με αμείωτο πάθος και όραμα την παράδοση που έχει κληρονομήσει. Το φιλόξενο οινοποιείο στη Μαντινεία, είναι χτισμένο από πέτρα σύμφωνα με τις επιταγές της παραδοσιακής αρκαδικής αρχιτεκτονικής, είναι επισκέψιμο και διαθέτει χώρους εκδηλώσεων γευσιγνωσίας και γνωριμίας με τις αξίες που βρίσκονται πίσω από κάθε γουλιά κρασιού που προσφέρεται.

ΚΤΗΜΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Με σεβασμό στο περιβάλλον και στον καταναλωτή

Οινοποιείο Αρχαίας Μαντινείας 15ο χλμ. Επ. οδού Τρίπολης-Αρτεμισίου 22100, Αρχαία Μαντινεία - Ν. ΑΡΚΑΔΙΑΣ Οινοποιείο Αρχαίας Νεμέας Ε.Ο. Κορίνθου-Τρίπολης κόμβος Αρχαίας Νεμέας 20500, Αρχαία Νεμέα - Ν. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ Tηλ.: Fax: Κιν: email:

2796 061400 2796 061406 693 600 3101 info@domainspiropoulos.com

www.domainspiropoulos.com

42 | ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Mυστράς

Παντάνασσα

Με τις μοναχές του Μυστρά

«Η προσευχή δεν έχει ωράριο, η προσευχή είναι σε όλη τη διάρκεια της ημέρας, όταν ψέλνουμε, όταν κεντάμε, όταν καθαρίζουμε, όταν μαγειρεύουμε», λένε οι πέντε μοναχές της μονής Παντάνασσας, της βασίλισσας των Πάντων. Καθεμία έχει το διακόνημά της, «κι επειδή έχουμε ένα μικρό μοναστήρι, η μία βοηθά την άλλη. Τα πάντα όλα κάνουμε!». Παρατηρούμαι, μέσα από το ράσο, το χέρι μιας μοναχής, στο οποίο είναι γραμμένα με στιλό πολλά ρητά. Ένα που κρατήσαμε: «Τα αναμενόμενα ανατρέπονται και τα προσδοκώμενα υπερβαίνονται».

Μάρω & Ηλέην Κουρή 44 | www.epathlo.gr

Φ

τάνοντας στους πρόποδες του Ταϋγέτου, σε ύψωμα 621 μ., από την επάνω πύλη της καστροπολιτείας, έξι χιλιόμετρα δυτικά της Σπάρτης, ξεκινούν δύο καλντερίμια. Το ένα οδηγεί στο φράγκικο κάστρο με τις οχυρώσεις που εκμεταλλεύτηκαν άριστα τη βραχώδη μορφολογία του εδάφους, και το δεύτερο κατηφορίζει στην Κάτω Πόλη μέσω της πύλης της Μονεμβασιάς. Μας αιχμαλωτίζει η θέα των απόκοσμων χαραδρών του Ταϋγέτου, που αγκαλιάζουν την ομίχλη, και του ποταμού Ευρώτα, που ρέει μέσα στους πορτοκαλεώνες. Στην Άνω Πόλη, επισκεπτόμαστε τις εκκλησιές της Αγίας Σοφίας, του Αγίου Νικολάου, και το φιλόξενο γυναικείο Μοναστήρι της Παντάνασσας. Μέχρι και σήμερα, οι μοναχές μεταφέρουν τα ψώνια τους με γαϊδουράκι στα δύσβατα σοκάκια. «Είναι το ζωντανό 4Χ4», μας λένε. Περιπλανιόμαστε ανάμεσα στις κατοικημένες μέχρι και το 1950 οικίες των λόφων, ανακαλύπτοντας πτυχές της καθημερινότητας των κατοίκων, τη χρήση ντόπιων δομικών υλικών και επιρροές από τη δυτική αρχιτεκτονική. Κάποια σπίτια είχαν ανοιχτές καμάρες στο ισόγειο για να περνούν ανεμπόδιστα οι διαβάτες. Στην κάτω πολιτεία, η Μονή Βροντοχίου με τα δύο αναστηλωμένα καθολικά και το μουσείο με τα σπάνια ευρήματα, βρίσκεται στο συγκρότημα της μητρόπολης του Αγίου Δημητρίου. Το ανάγλυφο με τον δικέφαλο αετό στο δάπεδο του ναού προσδιορίζει το σημείο απ’ όπου ο Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος έλαβε το στέμμα του τελευταίου αυτοκράτορα στις 6 Ιανουαρίου 1449. Ο δικέφαλος αετός καθιερώθηκε στα χρόνια των αυτοκρατόρων της Νίκαιας (Λασκαρίδες). Έμβλημα του Βυζαντίου, συμβολίζει την εκτεινόμενη σε δυο ηπείρους επικράτειά του και τη διττή φύση της εξουσίας του – πνευματική και πολιτική. Παντάνασσα | 45

«Ζούμε σε ένα χώρο που συγκινησιακά κουβαλάει πολλές μνήμες, με αίματα και δάκρυα πολλά, που αποπνέει ενέργεια καθηλωτική» «Ο Μυστράς υπήρξε για τρεις αιώνες το άπαρτο κάστρο του Βυζαντίου. Έως και την παγκοσμιοποίηση του Δεσποτάτου, ο βυζαντινός κόσμος ήταν διχασμένος σε δύο αλληλομισούμενες ομάδες, καθεμία με τη δική της μορφή ηττοπάθειας... Η μία ομάδα αποδεχόταν τον πάπα, ελπίζοντας σε στρατιωτική βοήθεια από τη Δύση, και η άλλη προτιμούσε να υποταχθεί στον αλλόθρησκο δυνάστη από το να απεμπολήσει την ορθότητα του δόγματός της. Η σταδιακή εξέλιξη του Μυστρά σε ημιανεξάρτητη ηγεμονία ανέδειξε και μια τρίτη δύναμη: την αναδίπλωση του Ελληνισμού στην πατρογονική του εστία και την ανασυγκρότησή του από αυτοκρατορία σε έναν τύπο έθνουςκράτους». Με δυο λόγια, «ο Μυστράς είναι ο τόπος όπου γεννήθηκε η εθνική συνείδηση των Νεοελλήνων», γράφει ο Γιώργος Ξεπαπαδάκος στο λεύκωμα Μυστράς των εκδόσεων Πήγασος. Αφού περιηγηθούμε στην αξεπέραστου κάλλους και συγκίνησης καστροπολιτεία, νιώθουμε μια απρόσμενη θαλπωρή, μπροστά στις γλάστρες με τα ολάνθιστα και φροντισμένα λουλούδια. Εδώ υπάρχει ζωή, το νιώθει ο διαβάτης. Περνάμε το κατώφλι του Μοναστηριού της Παντάνασσας. «Η ζωή μας εδώ είναι πάνω απ’ όλα η ευτυχία. Είμαστε ευτυχισμένες», λένε μέσα από την καρδιά τους οι μοναχές Αγνή, Ελισάβετ και η μεγαλύτερη, η Ακακία, καθώς προσφέρουν λογής λογής γλυκίσματα, καφέ και λικέρ μαστίχας στους εκατοντάδες επισκέπτες, τους οποίους καθημερινά υποδέχονται φιλόξενα. «Και τι δεν κουβεντιάζουμε; Για τον Γκαίτε, τον Έσσε, τον Μποντλέρ. Ζούμε σε ένα χώρο που συγκινησιακά κουβαλάει πολλές μνήμες, με αίματα και δάκρυα πολλά, που αποπνέει ενέργεια καθηλωτική», μας λέει η αδερφή Αγνή. Στα είκοσί της, αναρχικό στοιχείο του Κολωνού, γνώρισε τη «διά Χριστόν σαλή» ασκήτρια Ταρσώ –μεγάλο σταθμό στη ζωή της– και έκτοτε ακολούθησε τον μοναχικό βίο. «Θυμάμαι το τραπέζι που έκανα στους δικούς μου για να τους αποχαιρετήσω», μας λέει. Τριάντα χρόνια αργότερα, αποκαλεί «μητέρα» την ηγουμένη Αβερκία, αφού «αυτή με μεγάλωσε μετά τα είκοσι», και ολοκληρώνει λέγοντάς μας: «Τον Μυστρά τον ερωτεύεσαι!». Η ιστορία του μοναστηριού Μετά την καταστροφική επιδρομή του Ιμπραήμ, η ξακουστή καστροπολιτεία ερημώθηκε και απέμεινε με λιγοστούς κατοίκους. Mια τσοπάνισσα είδε γύρω στο 1855 την Παναγία στο όνειρό της και μετά οφθαλμοφανώς, η οποία της είπε να έρθει να ανοίξει πάλι το μοναστήρι. H ίδια έγινε μοναχή, η μοναχή Ευφημία, αφήνοντας την οικογένειά της, και με μεγάλους κόπους και θυσίες άρχισε την αποκατάσταση της ερειπωμένης εκκλησίας.

46 | www.epathlo.gr

Στο ταπεινό ξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας οι Μυστριώτες συνηθίζουν να βαφτίζουν τα παιδιά τους Στα 1888, ήρθαν οι αδερφές Γιατράκου, εγγονές του στρατηγού Γιατράκου, οπλαρχηγού της Επανάστασης του 1821. Χάρη σε αυτές, διασώζεται ο χώρος με τις πρώτες αποκαταστάσεις που έκαναν προστατεύοντάς τον και από τις λεηλασίες του 1831 –τότε που χτιζόταν η νέα Σπάρτη από τον Όθωνα– οι Λαγκαδιανοί τεχνίτες, που ήταν οι καλύτεροι χτίστες και έπαιρναν έτοιμα κομμάτια, μάρμαρα, κολόνες. Οι γερόντισσες Γιατράκου (χαριτολογώντας, τις λένε και «Γιατρακίτσες») έκαναν λεπτομερή καταγραφή των τοιχογραφιών και των επιγραφών γράφοντας και τον πρώτο τουριστικό οδηγό του Μυστρά. Το 1920, ήρθε με τη φωτογραφική της μηχανή η Καλή Χριστάκου από τη Μαγούλα Λακωνίας. Έφτιαχνε καρτ ποστάλ τα οποία πουλούσε στους τουρίστες. Εφεύρε τον τρόπο καθαρισμού των τοιχογραφιών από τα άλατα που είχαν δημιουργηθεί από την υγρασία, και μαζί με τον Φώτη Κόντογλου εργάστηκαν στην προπολεμική περίοδο. Μετά τον πόλεμο, ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου, πρ. καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Νικήτας Αλιπράντης τη θυμάται να συνεχίζει με τα δυνατά της μπράτσα ακάθεκτη το έργο της. Τελευταία, θυμάται η αδερφή Αγνή, είχε έρθει ο Γιάννης Τσαρούχης, μαθητής τότε του Κόντογλου, να τη δει. Ήταν πολύ αγαπητή στους αρχαιολόγους και αποτελούσε πρότυπο μοναχισμού. Η μητέρα Πελαγία Γκουζούλη ήρθε το 1935, και έγινε ηγουμένη μετά τον θάνατο των γεροντισσών Γιατράκων.

Ο ένθρονος Χριστός (14ος αι.) σε μαρμάρινο προσκυνητάρι, στο μουσείο του Μυστρά

Η μοναχή Ελισάβετ κεντά ένα εργόχειρο Ήταν μεγάλη προσωπικότητα, το «πέλαγος της αγάπης», όπως την αποκαλούσαν, βοήθησε το χωριό στον πόλεμο, επικοινωνούσε με τους ξένους σε άπταιστα γαλλικά και είχε τη μεγαλύτερη αλληλογραφία στη Λακωνία. Η ζωή στην Παντάνασσα Κάθε Δευτέρα του Πάσχα, γίνεται η πανήγυρη του μοναστηριού, όπου κερνάνε όλο τον κόσμο λογιών λογιών καλούδια. «Φέτος βάψαμε πάνω από 200 αυγά», μας λέει η αδερφή Αγνή. Μέσα στη σάλα κερνάνε τους χιλιάδες επισκέπτες, καθώς εδώ είναι ένα απάγκιο, ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες. Η μοναχή Ακακία, πάντοτε γλυκιά και χαμογελαστή, «κυνηγά» τον κόσμο να τους δώσει πορτοκαλάδες και δροσερό νερό. Ας μη μιλά αγγλικά, ο καθένας νιώθει την ευπροσηγορία της. «Εκστασιαζόμαστε που μετά από τόσα χρόνια που έχουν περάσει από την κοίμηση των γεροντισσών, έρχονται άνθρωποι από τον κόσμο και μιλούν για τα καλά που είχανε κάνει. Λατρέψανε τον Μυστρά και την Παναγιά με όλο τους το είναι, μαζί και όλο τον κόσμο, και αυτή την παρακαταθήκη θέλουμε να αφήσουμε κι εμείς οι επόμενες. Έτσι, ακολουθούμε την παράδοση που μας αφήσανε οι γερόντισσες, κρατάμε το παλαιό ημερολόγιο. Ταυτόχρονα, διατηρούμε άριστες σχέσεις με την Αρχαιολογική Υπηρεσία και την τοπική εκκλησία», συνεχίζει η Αγνή. «Αισθανόμαστε πολίτες του κόσμου, όχι μόνο ορθόδοξες μοναχές, διότι ακούμε Παντάνασσα | 47

Η Παναγία Λαγκαδιώτισσα βρήκε καταφύγιο μέσα στο σπήλαιο του φαραγγιού Παρορίτη

48 | www.epathlo.gr

τον πόνο όλων των ανθρώπων, διαφόρων εθνικοτήτων και θρησκειών, όταν θέλουν να εναποθέσουν τη λύπη τους. Δεν προσευχόμαστε μόνο για εμάς, προσευχόμαστε για όλο τον κόσμο και όταν κάποιος μάς ζητήσει τη βοήθεια, δεν θα τον ρωτήσουμε ποιός είναι ή από πού είναι… Άνθρωπος του Θεού είναι», μας λένε, καθώς περιποιούνται τον παραδεισένιο κήπο τους. Σχετικά με την προσευχή, μας λένε: «Τα άλλα μοναστήρια έχουν τακτές ώρες προσευχής, εδώ κάνουμε τα καθήκοντα μας πολύ νωρίς το πρωί μέχρι τις 8, και μετά πάλι όταν κλείνουν οι πόρτες του αρχαιολογικού χώρου». Και η από καρδιάς αφήγηση συνεχίζεται: «Όσο αγαπάς τόσο πιστεύεις, και όσο πιστεύεις αγαπάς. Ο Θεός είναι συμπαντικός, του απείρου και του κόσμου όλου. Όλα γίνονται με αγάπη και από αγάπη είμαστε εδώ. Το μεγαλύτερο δώρο μας είναι η ελευθερία. Δεν είμαστε αναγκαστικά τάγματα. Όλοι οι μοναχοί, αν τους ρωτήσετε, έρχονται από κάποιο κάλεσμα, κάθε μέρα μαθαίνουμε, πολεμάμε το εγώ μας και τα πάθη μας, μέσα από την αγάπη του Θεού. Πλησιάζοντας τον Θεό, πλησιάζουμε και τον αδερφό μας. Η καλή μας γερόντισσα Αβερκία συνέχεια μάς λέει να βοηθάμε όσο μπορούμε περισσότερο οικογένειες που από αξιοπρέπεια δεν βγαίνουν να ζητήσουν. Κι εμείς διακριτικά κοιτάμε να στηρίζουμε αυτά τα κλειστά σπίτια. Αυτοί που δεν ζητάνε είναι αυτοί που πραγματικά χρειάζονται. Το έργο των μοναχών είναι πιο διακριτικό – σε αντίθεση με αυτό της Εκκλησίας». Ανοίγω τις κεραίες μου για να αισθανθώ την εσωτερική φωνή του Μυστρά, να αφουγκραστώ και να αφεθώ. «Έχουμε γνωρίσει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, που μας ανοίγουν ένα μεγάλο παράθυρο στον κόσμο, και είμαστε ακούνητες, εδώ». Μεταξύ των επισκεπτών, έρχονται Γερμανοί στο πλαίσιο του προγράμματος Begegnung, που σημαίνει «γνωριμία» και τις ρωτάνε ό,τι απορίες έχουν. Η αδερφή Αγνή, η οποία έχει αναλάβει αυτό το «διακόνημα», μάς λέει ότι σοκάρονται με την ελευθερία που έχουν οι ορθόδοξοι μοναχοί. Επιλέγουν πού θέλουν να πάνε και είναι ελεύθεροι να φύγουν όταν θελήσουν. Ρωτάνε για τα οικονομικά τους. Η Αγνή απαντά ότι έχουν πέντε κτήματα, τα οποία τους εξασφαλίζουν ένα εισόδημα και το λάδι για το φαγητό και τα καντήλια τους. «Έχουμε τη μικρή σάλα όπου

Η ζωή δεν είναι τόσο σοβαρή όσο την κάνει ο νους μας, είναι απέριττη και γεμάτη χαρά...

«Δεν προσευχόμαστε μόνο για εμάς, προσευχόμαστε για όλο τον κόσμο και όταν κάποιος μας ζητήσει τη βοήθεια, δεν θα τον ρωτήσουμε ποιος είναι ή από πού είναι»

Παντάνασσα | 49

πυρός και σιδήρου», μου λένε οι αδερφές Αγνή και Ελισάβετ. Ύστερα μιλάμε για το πώς διαχειριζόμαστε βιωματικά τη ζήλια, τον θυμό, την περηφάνια, τη σκιά του άλλου που πετυχαίνει. «Η σύλληψη του κακού λογισμού στην πρωτόλειά του μορφή. Αν δεν το συλλάβεις από την αρχή, τότε αυτό ριζώνει μέσα σου και γίνεται θεριό, μα χρειάζεται «να μη γινόμαστε το τέρας που κυνηγάμε». Χάνοντας την αίσθηση του χρόνου με τη συζήτηση, φεύγοντας αγκαλιαζόμαστε, ευχόμενες σύντομη και καλή αντάμωση, ενώ με μεγάλη δεκτικότητα και αγάπη λαμβάνουμε την ευλογία τους. Γύρω από την καστροπολιτεία

πουλάμε τα εργόχειρά μας. Η Παναγιά μας πάντα μεριμνά για όλες τις ταπεινές μας ανάγκες. Η αδελφή Ελισάβετ ήρθε λίγα χρόνια μετά την πτώση του κομμουνισμού από τη Βουλγαρία, όπου δεν υπήρχε συγκροτημένος μοναχισμός, και ρωτώντας τον πνευματικό της, εκείνος της πρότεινε το Μοναστήρι του Μυστρά. Χωρίς δεύτερη σκέψη, ήρθε, και τα τρία πρώτα χρόνια έλεγε στους γονείς της ότι εργάζεται. «Μαζί έχουμε περάσει διά

Βγαίνοντας από τη πόλη, επισκεπτόμαστε το αγαπημένο Μουσείο φωτογραφικών μηχανών του Τάκη Αϊβαλή, ο οποίος το 2001 έγινε κάτοχος του Βραβείου Guinness για τη μεγαλύτερη ιδιωτική συλλογή φωτογραφικών μηχανών παγκοσμίως – περίπου 1.000 μηχανές. Η συλλογή του περιλαμβάνει κάμερες που χρησιμοποιήθηκαν από τον αµερικανικό στρατό για τη δηµιουργία χαρτών, ξύλινες µηχανές, φακούς, αρνητικά, µηχανές φωτοπολυβόλων και βιβλία. Επισκέψεις κατόπιν συνεννόησης στο τηλέφωνο: 27310 28166. Στην πλατεία του Μυστρά, χορτάσαμε με ριγανάτο κατσικάκι, μουσακά, πηχτή και ντολμάδες της Ελένης (τηλ. 27310 28302) και με περιποιημένο καφέ στο Καφενέον, κάτω από τον γενναιόδωρο σε σκιά πλάτανο, με την πηγή να τρέχει νερό από τον κορμό του. Είναι ένα νεανικό και φρέσκο καφέ-μεζεδοπωλείο, που μαζεύει ντόπιους και ξένους με δύο υπέροχα παιδιά για οικοδεσπότες. Την ημέρα παίζει lounge μουσική και το βράδυ ροκάρει. Τηλ.: 27313 06733. Για καφέ, σνακ, ποτό και καλή μουσική, περάστε και από το Veil

50 | www.epathlo.gr

Στον Νέο Μυστρά δεσπόζει ο ανδριάντας του Παλαιολόγου και το «Μολών λαβέ» που είπε στον Μωάμεθ Β΄ Πολιορκητή. Στην αυλή του αναστηλωμένου δημοτικού σχολείου, κάτω από τον αγέρωχο πλάτανο, συναντάμε τους είκοσι δύο φοιτητές που κάνουν το διδακτορικό τους στις βυζαντινές σπουδές, στην ποίηση, την παλαιοντολογία, την αγιολογία, τη λαογραφία κ.ά., στο Ινστιτούτο Βυζαντινών Σπουδών, το οποίο άνοιξε πριν από δύο χρόνια. Στα πέριξ του Μυστρά ρωτάμε για να βρούμε την –αδιόρατη από τον δρόμο– είσοδο της Αγία Βαρβάρας, που λειτουργούσε σαν κρυφό σχολειό. Την Παναγία τη Λαγκαδιώτισσα, στο φαράγγι του Παρορίτη, την προστατεύει ένας πελώριος βράχος. Από τον επικίνδυνο ασφαλτόδρομο, που φιδίσια αγκαλιάζει το ανατολικό φρύδι του Ταϋγέτου, σε υψόμετρο 800 μ. πάνω από τον λακωνικό κάμπο, φθάνουμε στην Αναβρυτή, όπου στην αρχαιότητα υπήρχε το ιερό της θεάς Δήμητρας. Σε ένα διάσελο κοντά στο υπέροχο χωριό βρίσκεται το Μοναστήρι της Φανερωμένης. Η Παναγία η Καταφυγιώτισσα παρείχε καταφύγιο στους κατατρεγμένους από τον Ιμπραήμ κατοίκους των χωριών του ανατολικού Ταϋγέτου. Σήμερα, ελλείψει μοναστικής αδελφότητας, τη λειτουργεί ο ιερέας της ενορίας των Ανωγείων, πατήρ Ανδρέας.

Bistrot στα Πικουλιάνικα. Αυλή με τραπέζια έξω και υπέροχη θέα όλη τη Σπάρτη και τον κάμπο της. Τηλ.: 27310 29350, 6973 697877. Από το εργαστήριο Παραδοσιακών Γλυκών της κυρίας Μαρίας, στην κεντρική πλατεία του Μυστρά, θα αγοράσετε παραδοσιακά γλυκά, διάφορα βουτήματα, βότανα, ζυμαρικά και γνήσια προϊόντα του χωριού. Τηλ.: 6973 606673. Στο Xenia Mystras Restaurant, σε υψόμετρο 300 μ. κάτω από το κάστρο, και με θέα τη Σπάρτη, θα απολαύσετε το φαγητό, τον καφέ ή το ποτό σας στο μπαλκόνι με τις μουριές. Τηλ.: 27310 20500, 6936 885713. Γουρουνόπουλο κι ελληνική κουζίνα όμορφη στην αυλή του εστιατορίου Ο Έλληνας, στην πλατεία του Νέου Μυστρά. Τηλ.: 27310 82666, http://www.mystrasrestaurant.com. Στον Μυστρά, όπως και στη Σπάρτη, θα βρείτε πολλά, ποιοτικά ξενοδοχεία και δωμάτια. Αν προτιμάτε να μείνετε πλάι στη θάλασσα, σας προτείνουμε το Μικρό Χωριό, 12 χλμ. από το Γύθειο προς τη Μάνη – ιδανικό φάρο εξορμήσεων και τόπο ηρεμίας για έμπνευση, κολύμπι και αυθεντική ξεκούραση. Τηλ.: 6936 974134, www.mikroxorio.gr

Diaplasi monoselido 22022018_Layout 1 27/2/2018 11:57 πμ Page 1

Τα θεραπευτικά τμήματα της “Διάπλασης” Ρομποτική Αποκατάσταση Φυσικοθεραπεία Εργοθεραπεία Λογοθεραπεία Ισοκινητικό Δυναμόμετρο - Εργομετρικό Υδροθεραπεία Ψυχολογική Υποστήριξη Διαιτολογία και Διατροφή Ιατρείο Σπαστικότητας

Τηλ. επικοινωνίας: 27210

Ρομποτική Αποκατάσταση Η “Διάπλαση” διαθέτει ένα από τα πληρέστερα και πιο σύγχρονα τμήματα Ρομποτικής Αποκατάστασης στην Ελλάδα, εφάμιλλο των πιο εξελιγμένων Κέντρων Αποκατάστασης διεθνώς.

Hocoma® Armeo® Spring: το πλέον σύγχρονο μηχάνημα λειτουργικής αποκατάστασης των άνω άκρων, παγκοσμίως.

Hocoma®Erigo® ρομποτική πλατφόρμα άμεσης κινητοποίησης.

Hocoma® Lokomat®: μια ορθοτική ρομποτική συσκευή επανεκπαίδευσης βάδισης.

Ασθενείς που ωφελούνται από την Αποκατάσταση Στη “Διάπλαση” παρέχουμε υπηρεσίες που αντιμετωπίζουν ένα μεγάλο εύρος παθήσεων ή κακώσεων. Ενδεικτικά: Α) Παθήσεις - Κακώσεις Νευρικού Συστήματος - Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια - Σκλήρυνση κατά Πλάκας - Νόσος Parkinson Β) Παθήσεις - Κακώσεις Μυοσκελετικού Συστήματος - Μετεγχειρητική αποκατάσταση αρθροπλαστικών - Κατάγματα Γ) Συγγενείς παθήσεις - Εγκεφαλική παράλυση Δ) Πολυσυστηματικές παθήσεις

44700 / Β΄ πάρ. Αρτέμιδος 1, 24 134, Καλαμάτα / info@diaplasis.eu / www.diaplasis.eu

Ερμιόνη

Με το σακίδιο στην πλάτη…

Είναι δύσκολο να γράψεις για τον τόπο σου. Ειδικά αν αυτός ο τόπος, με τη φυσική του ομορφιά και την ιστορία του, σου έχει δώσει το κίνητρο για τις πρώτες παιδικές σου εξερευνήσεις, σε έχει μαγέψει σε κάθε σου βήμα, σε έκανε να αγαπήσεις τη φύση και να ανακαλύψεις αξέχαστες εικόνες με φόντο το γαλάζιο της θάλασσας.

Δαμιανός Νάκος Ρίνα Λουμουσιώτη, Δαμιανός Νάκος

Η

Ερμιόνη είναι μια στενή γραφική χερσόνησος στη νοτιοανατολική άκρη της Αργολίδας – κυριολεκτικά την αγκαλιάζει η θάλασσα. Είναι χτισμένη αμφιθεατρικά, με τα παραδοσιακά της σπίτια να σχηματίζουν μοναδικά σοκάκια, που σου δίνουν την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε νησί. Στα βόρεια βρίσκεται το λιμάνι της και εμπορικό κέντρο, στα νότια τη στολίζει η γραφική ακτή και ο μόλος στα Μανδράκια. Για να φτάσεις από Βορρά σε Νότο, η απόσταση δεν ξεπερνάει τα 300 μ. Δυτικά σχηματίζεται λόφος, όπου είναι χτισμένη η παλαιά Ερμιόνη, και ανατολικά, στην άκρη της χερσονήσου, ένα από τα ομορφότερα μέρη της, το άλσος και ο αρχαιολογικός χώρος Μπίστι – ιδανική τοποθεσία για περπάτημα, τρέξιμο και πικ νικ όλο τον χρόνο. Στις μικρές βραχώδεις παραλίες του άλσους, μπορείς να απολαύσεις το κολύμπι σου σε πεντακάθαρα νερά, και μάλιστα σε απόσταση αναπνοής από την πόλη. Έξω από την πόλη, οι παραλίες της Ερμιόνης είναι αμέτρητες. Όμορφες και καθαρές, γνωστές και οργανωμένες, άγνωστες κι ερημικές. Όλες τους διαφορετικές, περιμένουν να τις ανακαλύψεις… Μια βόλτα χίλιες εικόνες Η βόλτα μας θα μπορούσε να ξεκινήσει και από το λιμάνι της Ερμιόνης στο Ηρώο. Προσωπικά, όμως, μου αρέσει να ξεκινώ από το Ρωμαϊκό υδραγωγείο, στην είσοδο της πόλης, που βρίσκεται στους πρόποδες του αρχαίου λόφου Πρωνός. Είναι ένα μνημείο του 2ου αιώνα μ.Χ. Το υδραγωγείο μετέφερε νερό από απομακρυσμένη πηγή της Ερμιόνης και κατέληγε στο Μπίστι, όπου βρίσκονταν δεκάδες μεγάλες υπόγειες δεξαμενές για να καλύπτονται οι ανάγκες των κατοίκων. Δυστυχώς, τα απομεινάρια του υδραγωγείου σήμερα είναι εγκαταλειμμένα, χωρίς καμία συντήρηση. Το μονοπάτι ξεκινά ανηφορικά από το σημείο όπου βρίσκεται η γεώτρηση, δίπλα στον κεντρικό δρόμο, και φτάνει στην κορυφή του λόφου, που σήμερα

52 | ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ

Ανατολή στο Μπίστι

Ερμιόνη | 53

Η θέα από τον Άγιο Γεράσιμο

Στις 11 Φεβρουαρίου 1827, στον ναό των Ταξιαρχών, ορκίστηκαν τα μέλη της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης, που ξεκίνησε στην Ερμιόνη.

54 | www.epathlo.gr

είναι η δεξαμενή η οποία τροφοδοτεί με νερό την Ερμιόνη. Καθώς κατηφορίζεις, η θέα απλώνεται σαν χάρτης μπροστά σου και αρχίζεις να διαβάζεις τις τοποθεσίες… Καταφύκι, Ερμιόνη, Ύδρα, Δοκός, κόλπος Κάπαρη, Άγιοι Ανάργυροι. Σε λίγα λεπτά φτάνουμε στο κατάλευκο νησιώτικο εκκλησάκι της Αγίας Ερμιόνης, χτισμένο στα θεμέλια του αρχαίου ναού της Ήρας. Η μυθολογία λέει ότι σε αυτή την τοποθεσία ο Δίας, με τη μορφή κόρακα, αποπλάνησε την Ήρα. Σίγουρα όμως είναι ιδανικό μέρος για μερικές αναπνοές και για να απολαύσεις την όμορφη θέα της πόλης. Συνεχίζουμε από τον δρόμο για την παλιά Ερμιόνη, περνάμε τα πρώτα σπίτια της πόλης και σε λίγα λεπτά φτάνουμε στα πλακόστρωτα σοκάκια. Κάθε φορά που κάνεις βόλτα σε αυτά, περιτριγυρίζεσαι από τα παραδοσιακά ερμιονίτικα σπίτια, τα οποία, με τις στολισμένες διακριτικές βεράντες και τους ανθισμένους κήπους τους, σε γεμίζουν όμορφες εικόνες και νοσταλγία μιας άλλης εποχής. Αυτά τα δρομάκια αξίζει να τα εξερευνήσεις, θα σε οδηγήσουν στα ιστορικά μνημεία και τα μουσεία της. Θα βρεις τον ιστορικό μητροπολιτικό ναό των Ταξιαρχών του 15ου αιώνα. Όπως μαρτυρούν οι αρχαίοι μεγάλοι λίθοι στη βάση του και οι δύο όρθιοι κίονες έξω από την κεντρική του πύλη, είναι χτισμένος πάνω στο αρχαίο ιερό της χθόνιας Δήμητρας. Στις 11 Φεβρουαρίου 1827, στον ναό αυτό, ορκίστηκαν τα μέλη της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης, που ξεκίνησε στην Ερμιόνη. Δίπλα από το ιερό του ναού βρίσκεται το οίκημα όπου έγινε η σύσκεψη της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης και σήμερα στεγάζει το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο. Πολύ κοντά, και πίσω από τον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, αξίζει να επισκεφθείτε το Μουσείο Παιχνιδιού. Υπάρχουν εκθέματα από παιχνίδια από τον 19ο αιώνα. Επίσης, στον χώρο του οργανώνονται εκθέσεις και βιωματικά προγράμματα για παιδιά και γονείς. Λίγα μετρά πιο πέρα, βρίσκεται η Δημοτική Βιβλιοθήκη και τα παλιά σχολεία «Καποδιστριακό» και «Συγγρού», που πλέον λειτουργούν ως αίθουσες εκδηλώσεων.

Ο Αϊ-Γιάννης, μπαλκόνι στη θάλασσα

Κουβεντολόι στα κεραμίδια

Με πορεία προς τον Νότο, όποιο σοκάκι και αν επιλέξουμε, θα μας βγάλει στα Μανδράκια και στον παραλιακό δρόμο. Μόλις φτάσουμε στον πεζόδρομο και στα μαγαζιά της περιοχής, αλλάζουμε και πάλι πορεία προς τα ανατολικά για το άλσος Μπίστι. Για όποιον το επιθυμεί, είναι μια καλή ευκαιρία για ξεκούραση με καφέ ή μεζέ. Οι εικόνες αλλάζουν και πάλι ευχάριστα στα μάτια μας, καθώς το θαλασσινό στοιχείο πλέον κυριαρχεί. Στη διαδρομή μας περνάμε κάτω από τον προαύλιο χώρο της Δημοτικής Κοινότητας. Στον χώρο αυτό, το 1955 μετά από ανασκαφή, αποκαλύφθηκε μεγαλοπρεπής παλαιοχριστιανική βασιλική με εξαιρετικά και σπάνια ψηφιδωτά του 4ου και του 5ου αιώνα μ.Χ. Το μνημείο θεωρείται από τους ειδικούς από τους σημαντικότερους ναούς στο είδος του σε όλη την Ευρώπη. Αν και θα έδινε μεγάλη τουριστική και πολιτιστική αξία στην περιοχή, κάθε προσπάθεια ανάδειξής του έχει δυστυχώς σταματήσει. Όσο πλησιάζουμε στο Μπίστι, το

Μαντράκια στα χρώματα του πρωινού

Ερμιόνη | 55

Το εκκλησάκι του Αϊ-Νικόλα στο Καταφύκι

Ερμιόνη στον κάμπο

Στο Καταφύκι

Ερωδιός στον υδροβιότοπο Ποτόκια τοπίο γίνεται ακόμα πιο όμορφο και γραφικό, σε γεμίζει με μια άγρια ομορφιά, καθώς βηματίζεις στον παραλιακό πευκοστολισμένο δρόμο, με τα βράχια από κάτω σου να διαγράφουν την όμορφη ακτογραμμή. Φτάνοντας στη νότια είσοδο του άλσους Μπίστι, βλέπεις να δεσπόζει εκεί το πανέμορφο παραθαλάσσιο εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη. Χωρίς σκέψη, θα σηκώσεις τη φωτογραφική σου μηχανή για να απαθανατίσεις το τοπίο. Η κυκλική διαδρομή στο Μπίστι διαρκεί περίπου 20 λεπτά. Ένα βήμα από την άσφαλτο της πόλης και στο δεύτερο πεζοπορείς σε απόλυτη αρμονία με τη φύση, σε ένα πανέμορφο μονοπάτι κάτω από τα πεύκα. Προσπερνώντας τα αρχαία τείχη, τον ανεμόμυλο, τον αρχαίο μυκηναϊκό τάφο και τον φάρο, η θέα του κόλπου Κάπαρη, του Δοκού, της Ύδρας και του λιμανιού της Ερμιόνης σε μαγεύει. Στο κέντρο του λόφου της χερσονήσου, θα ανακαλύψεις τον αρχαίο ναό της Αθηνάς του 6ου αιώνα π.Χ., από τον οποίο σώζεται μόνο η περίμετρος του δαπέδου του. Στο ανατολικό μέρος του θα αντικρίσεις κτίσμα από το ιερό βυζαντινής βασιλικής, που οικοδομήθηκε στη θέση του. Στα αρχαία χρόνια και επί δέκα αιώνες τουλάχιστον, βρί56 | www.epathlo.gr

Κρεοπωλείο μιας άλλης εποχής…

Όποτε επισκέπτομαι το Μπίστι, πάντα σκέφτομαι ότι το μόνο που λείπει από την Ερμιόνη είναι ένα αρχαιολογικό μουσείο… σκονταν στο Μπίστι τα εργαστήρια της φημισμένης ερμιονίτικης πορφύρας, το περίφημο αρχαίο Πορφυρείο της πόλης των Ερμιονέων. Κατά τη εκστρατεία του, ο Μέγας Αλέξανδρος, περνώντας από τα Σούσα, πήρε ως λάφυρό του έναν βασιλικό χιτώνα βαμμένο με το πορφυρό χρώμα Ερμιόνης. Το θεωρούσαν πολυτιμότατο λάφυρο. Στην αρχαιότητα, η Ερμιόνη είχε γνωρίσει μεγάλη άνθηση, ο Όμηρος την αναφέρει για τη συμμετοχή της με ναυτική δύναμη στον Τρωικό Πόλεμο, είχε δικό της νόμισμα και ισχύ στο εμπόριο, καθώς και στις τέχνες. Ο περιηγητής Παυσανίας περιγράφει με θαυμασμό τους πλούσιους ναούς, τις γιορτές, τους μουσικούς, κωπηλατικούς και κολυμβητικούς αγώνες προς τιμήν του Διονύσου, που είναι και οι πρώτοι καταγεγραμμένοι αγώνες

στην ιστορία τους. Στην έξοδό μας από τη βόρεια μεριά συναντάμε και τον ναό του Αγίου Νικολάου, που τριγύρω του υπάρχουν σκορπισμένοι κίονες από τους αρχαίους ναούς της περιοχής. Όποτε επισκέπτομαι το Μπίστι, πάντα σκέφτομαι ότι το μόνο που λείπει από την Ερμιόνη είναι ένα αρχαιολογικό μουσείο… Συνεχίζοντας παραλιακά, φτάνουμε στο γραφικό λιμάνι της Ερμιόνης με τα λογής λογής μαγαζιά. Από εδώ, με κατεύθυνση βορειοανατολικά, κατευθυνόμαστε προς τον λόφο του Κρόθι, όπου μπορούμε να επισκεφθούμε το εκκλησάκι του Αγίου Γεράσιμου και, λίγο πιο ψηλά, τον μύλο που λειτουργεί και ως καφετέρια. Όπου και αν επιλέξουμε να καθίσουμε, η μαγευτική αμφιθεατρική θέα της Ερμιόνης μάς χαρίζει τις ομορφότερες εικόνες της... Λίγο έξω από την πόλη Στα 4 χλμ. νοτιοδυτικά της πόλης βρίσκεται η Μονή των Αγίων Αναργύρων. Πιστεύεται ότι είναι κτισμένη πάνω στα ερείπια του ναού του Ασκληπιού, που χρονολογείται μεταξύ 9ου και 11ου αιώνα. Είναι γνωστή για τις ιαματικές πηγές, την αρχιτεκτονική και τις σπάνιες αγιογραφίες της. Επίσης φιλοξενεί σημαντική βιβλιοθήκη με σπάνια βιβλία και συγγράμματα. Σας προτείνω να ανεβείτε στον λόφο των Αγίων Θεοδώρων μέσω του μονοπατιού που ξεκινά δυτικά και πίσω από τη μονή. Η θέα θα σας μείνει αξέχαστη… Στην περιοχή Ποτόκια, 4,5 χλμ. νοτιοδυτικά της πόλης, θα βρούμε και τον Ερμιόνη | 57

Ο Μέγας Αλέξανδρος περνώντας από τα Σούσα πήρε ως λάφυρό του έναν βασιλικό χιτώνα βαμμένο με το πορφυρό χρώμα Ερμιόνης.

Πεζοπορία και παιχνίδι στον ποταμό Σέλλα υδροβιότοπο της Ερμιόνης. Μαζί με αυτούς της Κοιλάδας και της Θερμησίας συγκαταλέγεται στους σημαντικούς της Πελοποννήσου, που φιλοξενούν είδη μεταναστευτικών πουλιών – πολλά από τα οποία είναι ιδιαίτερα σπάνια και προστατευόμενα. Εδώ μας δίνεται η ευκαιρία για έναν περίπατο στην παράλια με θέα τα Μανδράκια Ερμιόνης και, αν είμαστε τυχεροί, θα θαυμάσουμε από κοντά τους όμορφους επισκέπτες του. Στο τελείωμα του κάμπου με τους ελαιώνες και τα περιβόλια, 5 χλμ. βορειοδυτικά της πόλης, θα βρεθείς στους βράχους που σχηματίζουν το μικρό αλλά πανέμορφο φαράγγι Καταφύκι, τριγυρισμένο από δεκάδες σπηλιές και πλούσια βλάστηση. Ήταν ιερός τόπος κατά την αρχαιότητα, πίστευαν μάλιστα ότι μία από της σπηλιές του ήταν είσοδος για τον Άδη. Τα βράχια του είναι ιδανικά για αναρρίχηση και οι λάτρεις του είδους έχουν δημιουργήσει πάνω τους πολλές αναρριχητικές διαδρομές για όλα τα επίπεδα. Περιπατητικές διαδρομές περνάνε από μονοπάτια με πλούσια βλάστηση, παραδοσιακούς ελαιώνες, από το εκκλησάκι του Αϊ-Νικόλα του Νεομάρτυρα, χτισμένο το 1740, το πέτρινο γεφύρι μέσα στο φαράγγι, και την περιοχή Παπούλια με τα τρεχούμενα νερά, τόπος κατάλληλος και για οργανωμένο πικ νικ. Αξίζει επίσης να επισκεφθείτε τα απομεινάρια του βυζαντινού κάστρου της Ωριάς, 12 χλμ. από την πόλη, που στέκει σε έναν επιβλητικό λόφο 230 μέτρων στην περιοχή της Θερμησίας. Χτισμένο τον 12ο αιώνα, στα 500 περίπου χρόνια ζωής του άλλαξε πολλά χέρια, με τελευταίους κυρίαρχους τους Ενετούς. Αυτοί ήταν που τον 17ο αιώνα, μετά την πτώση της Ενετοκρατίας, ανατίναξαν το κάστρο για να μην πέσει και πάλι στα χέρια των Οθωμανών. Μπορούμε να φτάσουμε στο κάστρο οδικώς και από εκεί να ανηφορίσουμε προς τα τείχη, ενώ πρόσβαση έχουμε και από το χωριό Θερμήσι, πεζοπορώντας για 1 ώρα και 15 λεπτά μέσα από τους παλιούς ελαιώνες της περιοχής. Εξορμήσεις στη φύση της Ερμιονίδας Φεύγοντας από την Ερμιόνη, μην παραλείψεις να επισκεφθείς το Σπήλαιο Φράγχθι και τη Μονή Αγίου Δημητρίου Αυγού στα Δίδυμα. Αυτά τα δύο πολύτιμα μνημεία φύσης και ιστορίας αποτελούν τα διαμάντια της Ερμιονίδας, που συγκεντρώνουν πλήθος επισκεπτών. Από το 1960 έως σήμερα, το Σπήλαιο Φράγχθι δεν έχει σταματήσει να εκπλήσσει τους επιστήμονες με τα ευρήματα μέσα σε αυτό αλλά και στον περιβάλλοντα χώρο, ακόμη και υποθαλάσσια. Προκαλούν παγκόσμιο ενδιαφέρον και ανάγονται στην Παλαιολιθική, τη Μεσολιθική και τη Νεολιθική εποχή. Για να φτάσεις στο σπήλαιο, υπάρχει δρόμος από το χωριό Φούρνοι ως την παραλία Λαμπαγιαννά. Από εκεί πεζοπορείς σε ένα όμορφο παραθαλάσσιο μονοπάτι ως την είσοδο του σπηλαίου, όπου 58 | www.epathlo.gr

Αντανακλάσεις στο Μπίστι

Κάστρο Θερμησίας από τους Ελαιώνες

Αντικρίζοντας τη Μονή Αυγού Ερμιόνη | 59

υπάρχουν ενημερωτικές ταμπέλες για την ξενάγησή σου. Για να τη Μονή Αυγού, προτείνω τον παλιό δρόμο που περνάει από το χωριό Δίδυμα. Εκεί μπορείς να κάνεις στάση στις σπηλιές των Διδύμων, ένα σπάνιο γεωφυσικό μνημείο με το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου μέσα στη σπηλιά. Στη συνέχεια, από το μικρό χωριό Πελεή φτάνεις μέσα από χωματόδρομο 6,5 χλμ. στη Μονή. Πρώτα θα αντικρίσεις τον επιβλητικό βράχο μέσα στον οποίο είναι χτισμένη, ενώ το μοναδικό τοπίο θα το ολοκληρώνει η θέα του ποταμού Σέλλας, που στολισμένος με τα πλατάνια του φτάνει ως τον Αργολικό κόλπο. Η Μονή εικάζεται ότι είναι χτισμένη τον 11ο αιώνα, ενώ τον ναό στολίζουν αγιογραφίες του 17ου αιώνα, που φέρουν μεγάλη φθορά από πυρκαγιά την οποία έβαλαν οι Τούρκοι στα χρόνια της Επανάστασης. Από το 1834, η Μονή ήταν εγκαταλειμμένη, όμως τα τελευταία χρόνια φιλοξενεί ένα μοναχό, που της δίνει με τη φροντίδα του νέα ζωή και συνέχεια. Η περιοχή προσφέρεται και για πεζοπορία προς τον οικισμό Πελεή και τα Δίδυμα, αλλά και για τη διάσχιση του ποταμού Σέλλας.

Γλαροπετάγματα στο λιμάνι

Διαδρομή, ξενάγηση στο σπήλαιο Φράγχθι

Το λιμάνι της Ερμιόνης έχει ανταπόκριση με τον Πειραιά, και με πιο κοντινούς προορισμούς τον Πόρο, την Ύδρα, τις Σπέτσες και το Πόρτο Χέλι. Αυτό δίνει την πολυτέλεια να συνδυάσει κανείς τη διαμονή του στην πόλη με μια επίσκεψη στα κοσμοπολίτικα νησιά του Αργοσαρωνικού. Τα τελευταία χρόνια, τα λιμάνια της Ερμιόνης έχουν γίνει βασικός σταθμός και προορισμός ιστιοπλοϊκών σκαφών. Για διαμονή δίπλα στη θάλασσα και το άλσος Μπίστι, επιλέξτε τα Ενοικιαζόμενα Δωμάτια Philoxenia. Τηλ.: 27540 31218, 6972 282830, www.philoxeniaganossis.com. Σε μια ήσυχη γειτονιά, λίγα μέτρα από το λιμάνι, ο Αντώνης και η Άντζελα από την Πανσιόν Ζωή θα σας υποδεχτούν εγκάρδια, υποσχόμενοι μια φιλόξενη διαμονή. Τηλ.: 27540 29565 & 31352, 6976 866895, www.zoepension.gr. Εξαίρετες ταβέρνες και καφετέριες στολίζουν το λιμάνι και το Μανδράκι, και ποιοτικά προϊόντα, όπως φρεσκότατο ψάρι και θαλασσινά, αγνό ελαιόλαδο, πεντανόστιμα εσπεριδοειδή και το μοναδικό ρόδι Ερμιόνης, που πρόσφατα πήρε και ονομασία ΠΟΠ, δελεάζουν κάθε επισκέπτη. Φυτώρια ροδιάς και ελιάς, καλλωπιστικά φυτά αλλά και κηπευτικά εποχής θα προμηθευτείτε από το Φυτώριο Μαχαίρας, στο 1ο χμ. Κρανιδίου-Ερμιόνης. Τηλ.: 27540 23490, 6946 335715, fytoriamaxairas.gr.

60 | www.epathlo.gr

Οι Λιχουδιές, στην παραλία της Ερμιόνης, ξεχωρίζουν για τα φρέσκα χειροποίητα γλυκά της κ. Γεωργίας Κρουμπούζου. Τηλ.: 27540 33480. Αν θέλετε τη βόλτα σας στην Ερμιόνη να τη συνδυάσετε και με ένα καλό βιβλίο, στο βιβλιοπωλείο της Μαρίνας Κούτση θα βρείτε πολλούς τίτλους από λογοτεχνικά και ξενόγλωσσα βιβλία, αλλά και σχολικά, εκπαιδευτικά παιχνίδια, υλικά ζωγραφικής και πολλά άλλα. Τηλ.: 27540 32155. Από το Αγκυροβόλιο της κ. Ελένης Χρυσογέλου θα αγοράσετε χειροποίητα κοσμήματα και θα βρείτε ιδέες για δώρα φτιαγμένα από Έλληνες καλλιτέχνες. Τηλ.: 27540 32137. Στον οικισμό των Διδύμων, στον δρόμο για τη Μονή Αυγού, αγοράστε παραδοσιακό χωριάτικο ψωμί (με προζύμι στην πινακωτή) αλλά και χειροποίητα παξιμάδια λαδιού από τον φούρνο της Γεωργίας Φασίλη, δίπλα στην πλατεία. Τηλ.: 27540 71243, 6980 109488. Στη Γλυκοπαγίδα, στα Δίδυμα, θα βρείτε δίπλες, κουραμπιέδες, αμυγδαλωτά και άλλα χειροποίητα γλυκά από την κ. Μαρίνα Μιχάλη. Σπεσιαλιτέ της η πορτοκαλόπιτα και η σοκολατόπιτα. Τηλ.: 2754 770660, 6979 200412. Για τις πεζοπορικές διαδρομές στην Ερμιονίδα και άλλες ταξιδιωτικές πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνήσετε με τη Φυσιολατρική Ορειβατική Ομάδα Αργολίδας. Τηλ.: 6977 643386.

Ποδηλατικός Γύρος Μαντινείας

Ρομαντικά για το κρασί

Όλγα Ιωαννίδη

Μια Τετάρτη απόγευμα, ακολουθώντας το πάθος μας για το ποδήλατο, βρεθήκαμε να κουβεντιάζουμε για την αγαπημένη μας ασχολία με ερασιτέχνες ποδηλάτες από τον σύλλογο του χωριού Παλαιόπυργος, σε έναν παραδοσιακό καφενέ στο Λεβίδι Αρκαδίας. Εκεί συναντήσαμε τον πρώην αντιπρόεδρο του συλλόγου και εμπνευστή του Ποδηλατικού Γύρου Μαντινείας, Θοδωρή Κατσαρό, για να μας εξιστορήσει πώς ο οινικός πλούτος της περιοχής έγινε, πριν από πέντε χρόνια, η αφορμή για τη διοργάνωσή του.

Τ

ην ιδέα, λοιπόν, ενστερνίστηκε από την πρώτη στιγμή ο Σύλλογος Παλαιοπυργιωτών Τρίπολης, ο οποίος αποφάσισε να μετατρέψει μια απλή βόλτα μέσα στον απέραντο αμπελώνα του χωριού σε γιορτή ποδηλασίας και κρασιού, μιας και κάθε ερασιτέχνης, ποδηλάτης ή μη, θα γευόταν το περίφημο κρασί της συγκεκριμένης περιοχής. Το γνωστό σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης μοσχοφίλερο Μαντινείας καλλιεργείται μόνο στο οροπέδιο της περιοχής και σε υψόμετρο 600 μέτρων, με προστατευόμενη ονομασία προέλευσης, από ποικιλία μαύρου σταφυλιού με λευκή σάρκα, διάφανο χρώμα και ξεχωριστό άρωμα. Από την πρώτη χρονιά της διοργάνωσης, την προσπάθεια αυτή στήριξαν με

62 | ΑΦΙΕΡΩΜΑ

τη δική τους συμβολή τα μέλη του συλλόγου, ο κ. Νικολετόπουλος από το Cycling4Wine και εμπνευστής του Ποδηλατικού Γύρου Τσέλεπος, ο κ. Νασιάκος, οινοποιός από τη Νεμέα, ο σύλλογος «Ζωή Ποδήλατο» και οι χορηγοί, κυρίως οινοποιοί της περιοχής. Τα μέλη του Συλλόγου Παλαιοπυργιωτών δημιούργησαν τρεις διαδρομές για οινόφιλους ποδηλάτες, για ερασιτέχνες και για παιδιά, με αφετηρία και τερματισμό το χωριό Παλαιόπυργος Μαντινείας. Η 1η διαδρομή, η οποία είναι και η πιο μεγάλη, ξεκινά από τον Παλαιόπυργο και περνά από το χωριό Λεβίδι, το σαλέ Μαίναλο, το Οινοποιείο Καλόγρης με βιολογικά κρασιά, το χωριό Κάψια, με επίσκεψη στα περίφημα σπήλαια Κάψια, τον αρχαιολογικό χώρο και το αρχαίο θέατρο Μαντινείας, την Αγία Φωτεινή, το οινοποιείο στο κτήμα Σπυρόπουλου, και τερματίζει μέσω Αρτεμισίου πάλι στο χωριό Παλαιόπυργος (συνολικό μήκος 46 χλμ.). Η 2η διαδρομή περιλαμβάνει τις στάσεις Τρίπολη-Αρτεμίσιο, και έχει τερματισμό στον Παλαιόπυργο, με ενδιάμεσες επισκέψεις στο χωριό Κάψια και στα σπήλαια, στην Αρχαία Μαντινεία και στο Οινοποιείο Σπυρόπουλου για ξενάγηση και οινογνωσία (29 χλμ.). Η 3η διαδρομή, η πιο σύντομη, έχει μήκος 2 χλμ. μέσα στον 300 στρεμμάτων αμπελώνα του χωριού, και σε αυτή συμμετέχουν κυρίως παιδιά και γυναίκες. Στους συμμετέχοντες μοιράζονται δωρεάν αναμνηστικά μπλουζάκια και μετάλλια. Κάθε χρόνο, κατά τον τερματισμό όλων των διαδρομών σε κλίμα χαράς και άφθονης οινοποσίας, πραγματοποιείται μεγαλειώδες γλέντι σε ανοιχτό χώρο στο κέντρο του χωριού με την παραδοσιακή ψητή γουρουνοπούλα ως έδεσμα. Στο γλέντι αυτό συμμετέχουν όλοι οι κάτοικοι του χωριού· το 2015, μάλιστα, στήθηκε από μια γυναίκα-κάτοικο περίπτερο με παραδοσιακά προϊόντα, για την προβολή και την ανάδειξή τους από τους ντόπιους και ξένους συμμετέχοντες. Η πρώτη επιτυχημένη ποδηλατοβόλτα έγινε το 2013, ενώ το 2014, με τον εμπλουτισμό της διοργάνωσης, οι συμμετοχές του Ποδηλατικού Γύρου Μαντινείας αυξάνονται κατά πολύ. Τότε, το 2014, το πρώτο Σαββατοκύριακο του Μαΐου, συνδιοργανώθηκαν παρέα με τον Ποδηλατικό Γύρο Μαντινείας το Brevet Τρίπολης, με συμΠοδηλατικός γύρος Μαντινείας | 63

Κατά τον τερματισμό, σε κλίμα χαράς πραγματοποιείται γλέντι στο κέντρο του χωριού με άφθονη οινοποσία και την παραδοσιακή γουρουνοπούλα για έδεσμα.

Στην ταβέρνα του Κώστα Κωτσίου στον Παλαιόπυργο θα γευτείτε ντόπια ψητά κρέατα, μπιφτέκια, γιγάντιες μοσχαρίσιες μπριζόλες από μοσχάρια δικής του εκτροφής, χόρτα του βουνού και κρασί μοσχοφίλερο (τηλ.: 6974 305807). Στο Λεβίδι, λίγα μέτρα πριν από την κεντρική πλατεία, κάντε μια στάση στο ζαχαροπλαστείο Μαέστρος, του Γιώργου και της Σταυρούλας, και απολαύστε χειροποίητα παραδοσιακά γλυκά και ζυμαρικά (και στη Βυτίνα).

Tηλ.: 27960 22550, 22881. Καφέ, σπιτικά γλυκά και φαγητά στις Ευφρόσυνες γεύσεις της κυρίας Ευφροσύνης στο Λεβίδι, 50 μ. από την πλατεία του χωριού (τηλ.: 27960 29048, 6938 384396). Στο Εργαστήριο Ζυμαρικών Χωριατοπούλα, στο Λεβίδι,

64 | www.epathlo.gr

μετοχές απ’ όλη την Ελλάδα, και το πρωτάθλημα Δυτικής Ελλάδας Mountain, με συμμετοχές κυρίως από την Πάτρα, τον Πύργο και το Αγρίνιο. Τη δεύτερη μέρα, πραγματοποιήθηκε με το ίδιο ενδιαφέρον από τους συμμετέχοντες και ο Ποδηλατικός Γύρος Μαντινείας με τις ίδιες διαδρομές και με επισκέψεις στην Αρχαία Μαντινεία και για οινογνωσία στα δύο οινοποιεία, του Καλόγρη και του Σπυρόπουλου. Σύμφωνα με τον κ. Κατσαρό, η καλύτερη και η τελευταία έως τώρα διοργάνωση ήταν αυτή του 2015, στην οποία συμμετείχαν 25 παιδιά από τον σύλλογο Χαμόγελο του Παιδιού και κατά τη διάρκεια της οποίας βραβεύτηκε ο πρόεδρος του συλλόγου, κ. Γιαννόπουλος. Τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν από τα μπλουζάκια της διοργάνωσης εκείνης δόθηκαν ως δώρο στον σύλλογό τους, με αντάλ-

μπορείτε να αγοράσετε χειροποίητα ζυμαρικά από την Κυριακή Τριανταφύλλου (τηλ.: 6973 562201). Γνήσια προϊόντα Παλαιόπυργου, όπως πατάτες και άλλα κηπευτικά, μπορείτε να προμηθευτείτε από το ξύλινο κιόσκι του παραγωγού Αθανάσιου Σιάννη, 1 χλμ. βγαίνοντας από το Λεβίδι προς Τρίπολη, στην πόρτα του Άλσους. τηλ.: 6974 060598. Στο Chalet Μαίναλον θα απολαύσετε τον καφέ ή το ποτό σας, ορεκτικά, γλυκά και σάντουιτς με ντόπια υλικά. Θα βρείτε επίσης τεράστια ποικιλία από παραδοσιακά ζυμαρικά, μέλι, αλλαντικά και τυριά Αρκαδίας, τοπικά κρασιά, παξιμάδια, γλυκά του κουταλιού κ.ά. 17o χλμ. ΕΟ ΤρίποληςΠύργου, τηλ.: 27960 29040, www.chalet-mainalon.gr.

λαγμα την τεράστια χαρά που ένιωσαν τα παιδιά από την ποδηλατάδα τους στην αρκαδική φύση. Κι ενώ μετά από μια τόσο επιτυχημένη χρονιά όλοι περίμεναν ότι ο Ποδηλατικός Γύρος Μαντινείας θα αποτελούσε πλέον θεσμό για την περιοχή, τα επόμενα δύο χρόνια χάθηκε η ορμή και όλα συνέχισαν να κινούνται σε ερασιτεχνικό πλέον επίπεδο, με αποτέλεσμα φέτος να κινδυνεύει να μην πραγματοποιηθεί καθόλου. Ο ρομαντικός εμπνευστής της ιδέας, ο κ. Κατσαρός, αν και γεννήθηκε και ζει στην Τρίπολη, οραματίστηκε αυτή τη διοργάνωση με όνειρο να διατηρήσει ζωντανές τις ρίζες του με το χωριό Παλαιόπυργος, απ’ όπου κατάγονταν οι πρόγονοί του, και να αναδείξει το διαμάντι του τόπου, το Μοσχοφίλερο Μαντινείας. Εμείς ευχόμαστε να συνεχιστεί και να αναβιώσει αυτή η όμορφη προσπάθεια γιορτής, άθλησης, χαράς και οινογευσίας, αλλά και να αποτελέσει την απαρχή για να γεννηθεί και να αναπτυχθεί ο οινοτουρισμός στην ευλογημένη αρκαδική γη της Μαντινείας.

Λακωνική γαστρονομία Όλη η γεύση σε μια βόλτα

Ανάμεσα σε δυο περήφανα βουνά, τον Ταΰγετο και τον Πάρνωνα, η εύφορη κοιλάδα του Ευρώτα ευωδιάζει αυτή την εποχή από τις ανθισμένες πορτοκαλιές, ενώ τα αγριολούλουδα στρώνουν πολύχρωμο χαλί κάτω από τους απέραντους ελαιώνες της... Τούτος ο τόπος μοιάζει να τα έχει όλα! Αρχοντιά, παράδοση, πολιτιστική κληρονομιά αιώνων, αλλά και γεύσεις μοναδικές, φτιαγμένες με τα αγνά προϊόντα που παράγει η ευλογημένη, μα και δύσκολη γη της Λακωνίας.

Ιωάννα Βενιέρη

Η

Αρχαία Σπάρτη, ο επιβλητικός Μυστράς, η Μάνη, τα ορεινά χωριά του Ταϋγέτου, η ατμοσφαιρική Μονεμβασιά, η Νεάπολη, το Κυπαρίσσι, η εξωτική Ελαφόνησος…. όλος ο νομός έχει να επιδείξει μερικούς από τους σημαντικότερους τουριστικούς προορισμούς, εξαιρετικά πλούσιους σε ιστορία, πολιτισμό, γεύσεις και εκλεκτά προϊόντα, τα οποία παράγονται με το μεράκι των παραγωγών και τη δύναμη της λακωνικής γης. Χάρη στο πείσμα, τη θέληση και τη δύναμη των ανθρώπων αυτών, κόντρα στους δύσκολους καιρούς, παράγονται εξαιρετικά προϊόντα που έχουν αποσπάσει διεθνή βραβεία. Παρέα με τον γεωπόνο Δημοσθένη Τσαπάρα, τον άνθρωπο που γνωρίζει καλά όσο κανείς άλλος τους παραγωγούς του τόπου του, εξερευνούμε τα αγνά προϊόντα της λακωνικής γης, με τα οποία οι νοικοκυρές δημιουργούν συνταγές λιτές, μα πεντανόστιμες. Ελιά και πορτοκάλι Φτάνοντας στη Λακωνία, βρισκόμαστε σε ένα πανέμορφο φυσικό τοπίο στο οποίο κυριαρχεί το δέντρο της ελιάς. Ο λακωνικός ελαιώνας (με κυριότερες τις ποικιλίες Κορωνέικη, Αθηνολιά και Κουτσουρελιά) παράγει άριστης ποιότητας εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, το οποίο αποτελεί και το σημαντικότερο προϊόν του νομού, αλλά και εκλεκτές ελιές ποικιλίας «Καλαμών» και πράσινες τσακιστές. Στη Σπάρτη, στο Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς, θα μάθουμε τα πάντα για την παραγωγή της ελιάς και του ελαιολάδου από την αρχαιότητα έως σήμερα. Ο ατέλειωτος ελαιώνας διακόπτεται στα πεδινά από μεγάλες εκτάσεις με εσπεριδοειδή, όπου κυριαρχούν οι πορτοκαλιές και οι μανταρινιές. Το πορτοκάλι έχει εξέχουσα θέση στην κουζίνα της Λακωνίας, αφού σε αυτό βράζουν τα λουκάνικα και το σύγκλινο, με αυτό νοστιμίζουν τις μανιάτικες σαλάτες και δημιουργούν λαχταριστά γλυκά, όπως η πορτοκαλόπιτα.

66 | ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η Ιερά Μονή Παντάνασσας, η μοναδική εν ενεργεία μονή του Μυστρά, σε ανοιξιάτικο φόντο

Οι φημισμένοι ελαιώνες της Λακωνίας στολίζονται από τα αγριολούλουδα αυτή την εποχή

Ανθισμένες πορτοκαλιές στην κοιλάδα του Ευρώτα

Λακωνική γαστρονομία | 67

Η αγέρωχη Βάθια με τα εντυπωσιακά πυργόσπιτα «αγναντεύει» τη θάλασσα από ψηλά…

Το σύγκλινο είναι ένας εκλεκτός μεζές που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τα γκουρμέ αλλαντικά του Για ουζάκι στο γραφικό λιμανάκι του Γερολιμένα, που μοιάζει με ζωγραφιά… Σύγκλινα και λουκάνικα Εξέχουσα θέση στα λακωνικά προϊόντα κατέχει φυσικά το σύγκλινο ή σύγλινο (από καπνιστό χοιρινό) και τα λουκάνικα με φλούδες πορτοκαλιού. Στην παραδοσιακή μονάδα της Τσικάκης-Γιαννόπουλος ΑΕ, που λειτουργεί από τις αρχές του 1970 στη Λευκή Ανωγείων Σπάρτης, μάθαμε πολλά για το παραδοσιακό παστό χοιρινό, το «σύγκλινο Μάνης», καθώς και για τα χωριάτικα λουκάνικα με πορτοκάλι, που φημίζονται για την πλούσια γεύση και το άρωμά τους. Το σύγκλινο είναι ένας εκλεκτός μεζές, που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τα γκουρμέ αλλαντικά του εξωτερικού. Χαρακτήριζε κλασικά τη μανιάτικη κουζίνα και συνόδευε τα λιτά φαγητά τους (όπως την ομελέτα και τα ντόπια ζυμαρικά), εμπλουτίζοντάς τα θρεπτικά και γευστικά. Κάθε οικογένεια είχε ένα ή δύο χοιρινά, που τα έτρεφε όλο τον χρόνο για να εξασφαλίσουν από αυτά φρέσκο κρέας τα Χριστούγεννα ή τις Απόκριες, αλλά και παστό για τον υπόλοιπο χρόνο. Το σφάξιμο των γουρουνιών (μπουζία) γινόταν στην αυλή του σπιτιού με τη βοήθεια των γειτόνων, και έπαιρνε τη μορφή γιορτής. Το φρέσκο χοιρινό κρέας που δεν καταναλωνόταν άμεσα, παστωνόταν έξι μέρες στο αλάτι και μετά καπνιζόταν με αρωματικά βότανα, όπως η φασκομηλιά. Μετά το κάπνισμα, έμπαινε σε καζάνια μαζί με κρασί, πορτοκάλια και μπαχαρικά.

68 | www.epathlo.gr

εξωτερικού…

Το μεγαλύτερο γλέντι γινόταν την ημέρα που έβραζε το παστό, καθώς όλοι περίμεναν να πάρουν τον μεζέ τους και να πιουν το κρασάκι τους. Αφού έβραζε το κρέας, φυλασσόταν σε πήλινα σταμνιά (τις λαγήνες), σκεπαζόταν με λάδι ή λίπος (τη γλίνα) από το γουρούνι (από αυτό πήρε και το όνομά του, «σύγκλινο»). Με αυτόν τον τρόπο κατάφερναν να συντηρούν το κρέας όλο τον χρόνο. Κρασί από τον τόπο σου Εκλεκτά είναι και τα κρασιά του τόπου από ντόπιες ποικιλίες, όπως η Κυδωνίτσα, το Μαυρούδι και η Μονεμβασιά (Μαλβαζία), ποικιλία που πρωταγωνιστούσε στον οίνο Malvasia, ο

Τα περίφημα λαλάγγια, φτιαγμένα με απλά και αγνά υλικά

Στα ατμοσφαιρικά δρομάκια της Μονεμβασιάς ο χρόνος σταμάτησε στην ομορφιά!

Πορτοκαλόπιτα λαχταριστή από το εστιατόριο «Χρώματα», στα Πικουλιάνικα

Λακωνική γαστρονομία | 69

«Με τέλεια πρώτη ύλη, μόνο καλό προϊόν μπορείς να έχεις…»

οποίος κυριάρχησε από τον 12ο αιώνα και για πεντακόσια χρόνια στις αγορές Δύσης και Ανατολής. Σήμερα παράγεται ως γλυκός, λιαστός οίνος ΠΟΠ Μονεμβασιά. Μια γεύση των εκλεκτών κρασιών της Λακωνίας πήραμε με την επίσκεψή μας στο Κτήμα Θεοδωρακάκου με την επιβλητική εξωτερική όψη του σε μορφή μανιάτικου πύργου, το οποίο βρίσκεται στο διάβα για Μονεμβασιά και Μάνη. Σύμφωνα με την παράδοση, από αυτή την περιοχή προμηθεύονταν κρασί, μέσω του λιμανιού της Μονεμβασιάς, οι άρχοντες της Πόλης, γνωρίζοντας τα κρασιά λόγω της στενής σχέσης τους με τον Μυστρά. Στις αρχές του 20ού αιώνα, φυτεύτηκαν εδώ τα πρώτα αμπέλια από τον παππού Νικόλα, ενώ το 1970 ο Γεώργιος Θεοδωρακάκος φύτεψε τον πρώτο γραμμικό αμπελώνα της περιοχής. Σήμερα, στα τριακόσια στρέμματα των αμπελώνων καλλιεργούνται με παραδοσιακό τρόπο οι τοπικές ποικιλίες Κυδωνίτσα, Μαυρούδι και Μονεμβασιά, και συμπληρώνονται από τις ποικιλίες Ασύρτικο, Ροδίτη και Αγιωργίτικο.

Δοκιμάστε οπωσδήποτε το Μελιτόκρασο ή Υδρόμελο. Θα μας θυμηθείτε…

Ζυμαρικά, λαλάγγια, παξιμάδια και πίτες Τα σπιτικά ζυμαρικά (χυλοπίτες, τραχανάς, γκόγκες κ.ά.) πρωταγωνιστούσαν στο καθημερινό τραπέζι και τα συνόδευαν με παστό χοιρινό και με μυζήθρα τριμμένη. Από την καθημερινή διατροφή δεν έλειπαν και τα άγρια χόρτα του βουνού, τα οποία τα αποξήραιναν για να τα έχουν όλο τον χρόνο (το λεγόμενο «αρμάθι»). Τα χόρτα χρησιμοποιούνται επίσης στις ντόπιες πίτες, τα «καλτσούνια», τα οποία πασπαλίζονται με ντόπιο τυρί. Τα τραγανά λαλάγγια με τα περίεργα σχήματα αποτελούν παράδοση για τη Λακωνία και δεν έλειπαν από κανένα σπίτι, κυρίως τις γιορτές. Φτιάχνονται με απλά υλικά που υπήρχαν πάντα στην κουζίνα (ελαιόλαδο, αλεύρι, ξερή μαγιά, αλάτι και χλιαρό νερό). Η ζύμη τους πλάθεται με τα χέρια και γίνεται λεπτές λωρίδες που παίρνουν διάφορα σχήματα και τηγανίζονται σε καυτό λάδι. Τα βρίσκουμε σε ζαχαροπλαστεία και φούρνους της περιοχής, αλλά και συσκευασμένα σε delicatessen μαγαζιά σ’ όλη την Ελλάδα. Από τα απαραίτητα φαγώσιμα σε κάθε σπιτικό στη Λακωνία ήταν από παλιά και είναι μέχρι σήμερα μέχρι σήμερα τα παξιμάδια (τα χαλία ή χάλοι, όπως τα λένε οι ντόπιοι). Τα συναντάμε σε διάφορες παραλλαγές (ξερά, λαδοπαξίμαδα, λαδοκούλουρα). Στον αρτοποιείο «Αρτόκοσμος Σπάρτης», μάθαμε πολλά για την προέλευση και την παραγωγή τους. Λέγεται ότι η καταγωγή τους είναι πολύ παλιά και ότι τέτοια παξιμάδια, που διατηρούνται για καιρό, έπαιρναν μαζί τους οι Σπαρτιάτες όταν πήγαιναν στη μάχη και έλειπαν από την πατρίδα τους... Η διαφορά της νοστιμιάς τους βρίσκεται στην ποιότητα των υδάτων με τα οποία ποτίζονται τα σιτηρά στην κοιλάδα του Ευρώτα. Φτιάχνονται με τον ίδιο τρόπο όπως παρασκευάζουμε το ψωμί με προζύμι· ζυμώνουμε στη συνέχεια μια φραντζόλα που τη χαράζουμε 70 | www.epathlo.gr

Εκλεκτά κρασιά από ντόπιες ποικιλίες απολαύσαμε στο Κτήμα Θεοδωρακάκου

Παραδοσιακά παξιμάδια στο αρτοποιείο «Αρτόκοσμος Σπάρτης»

Λαχταριστές κουταλίδες, πασπαλισμένες με ζάχαρη και κανέλα

Η Αρετή Γεροντίδη σε ώρα εργασίας στην οικογενειακή μονάδα G-Fish του Γιάννη Γεροντίδη, στο Καστόρι Λακωνίας Πέστροφες, σολομοί και οξύρρυγχοι στις πηγές του Ταϋγέτου

σε χοντρά κομμάτια. Ψήνουμε στον φούρνο (παραδοσιακά με ξύλα) και μόλις είναι έτοιμη, τη βγάζουμε για να κρυώσει, την κόβουμε σε κομμάτια και τα ξαναψήνουμε για να ξεραθούν. Τα παξιμάδια αυτά διατηρούνται έτσι για πολύ καιρό και όταν θέλουμε να τα φάμε, τα βρέχουμε, τα ανοίγουμε στη μέση, τους ρίχνουμε λαδάκι και τα καλύπτουμε με τριμμένο τυρί και ξυσμένη φρέσκια ντομάτα. Προαιρετικά, προσθέτουμε κρεμμύδι ψιλοκομμένο, ελιές και ρίγανη. Φυσικά, συνοδεύουν ιδανικά μεζεδάκια με σύγκλινο, την ντόπια σφέλα ή «φέτα της φωτιάς», αλλά και το καπνιστό φιλέτο σολομού ή πέστροφας, και μάλιστα τοπικής παραγωγής!

Στις κατάφυτες πλαγιές του Ταϋγέτου, στο Καστόρι Λακωνίας, βρίσκεται η πρωτοποριακή μονάδα παραγωγής πέστροφας, σολομού και οξύρρυγχου, της οικογενειακής επιχείρησης Γεροντίδη. «Από το 1969 ξεκίνησε η λειτουργία της εδώ, στις πηγές του Αγίου Μάμμα, από τον πατέρα μας. Το 2003, η μονάδα πήρε την επωνυμία G-Fish. Πρώτα ξεκίνησε η παραγωγή της πέστροφας. Στη συνέχεια, μπήκε ο σολομός, και αρκετά αργότερα ο οξύρρυγχος. Το κάπνισμα το είχε αρχίσει δειλά ο πατέρας, αλλά συστηματικά έγινε μετά το 2003 και τελειοποιήθηκε. Τα πεντακάθαρα νερά που αναβλύζουν από τη μονάδα μας, βοηθούν στο να μεγαλώνουν τα ψάρια απαλλαγμένα από βαρέα μέταλλα. Επίσης, χρησιμοποιούμε για την εκτροφή των ψαριών υψηλής ποιότητας βιολογικές τροφές. Το κάπνισμα γίνεται με παραδοσιακό τρόπο, με ξύλο οξιάς, χωρίς χημικά πρόσθετα. Με τέλεια πρώτη ύλη, μόνο καλό προϊόν μπορείς να έχεις…» μας λέει ο Γιάννης Γεροντίδης. Τα πρώτα προϊόντα ήταν τα καπνιστά (πέστροφα, σολομός και οξύρρυγχος), ενώ στη συνέχεια δημιουργήθηκαν τα καπνιστά μαριναρισμένα με έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και διάφορα μυρωδικά. Συνέχισαν με τα μαρινάτα σε βαζάκια και με αλείμματα πέστροφας και σολομού, που βραβεύτηκε ως Προϊόν της Χρονιάς 2013. Επόμενη κίνηση ήταν τα ζυμαρικά με γέμιση από τα καπνιστά ψάρια, όπως το φρέσκο ραβιόλι. Λακωνική γαστρονομία | 71

Το «νέκταρ των θεών» Φημισμένο είναι επίσης το αγνό μέλι της περιοχής: θυμαρίσιο, ρεικίσιο, ανθέων και κωνοφόρων, φασκομηλιάς, πορτοκαλιάς, με θυμάρι και αρωματικά βότανα από τις πλαγιές του Ταϋγέτου και του Πάρνωνα. Το χρησιμοποιούν στο ντόπιο γιαούρτι, τις δίπλες και τις κουταλίδες (τηγανίτες), τα παραδοσιακά παστέλια και τους «σαμουσάδες», ένα τηγανητό γλυκό με χειροποίητο μελωμένο φύλλο και γέμιση από καρύδι (θυμίζει μπακλαβά). Από τις πλαγιές των βουνών προέρχονται τα κάστανα και τα καρύδια που παράγει ο τόπος. Σε ένα χωριό λίγο πριν από τη Νεάπολη, στο Μεσοχώρι Βοιών, γνωρίσαμε την εξαιρετική οικογένεια Σωτήραλη, που μας κέρασε μελιτόκρασο ή υδρόμελο δικής τους παραγωγής. Όπως μας είπε ο κ. Παρασκευάς, «το υδρόμελο θεωρείται πρόγονος όλων των ποτών που προέρχονται από ζύμωση, και οι ρίζες του χάνονται στο βάθος των χρόνων. Οι παλιοί μελισσοκόμοι έφτιαχναν αυτό το ποτό με μέλι και νερό, που το άφηναν να ζυμωθεί, δημιουργώντας ένα ελαφρύ αλκοολούχο ποτό. Το όνομά του, σύμφωνα με την παράδοση, οφείλεται στην κατανάλωσή του από τους νεόνυμφους κατά τη διάρκεια του μήνα του μέλιτος, για να είναι ο γάμος τους γλυκός κι ευτυχισμένος». Η διαδικασία παραγωγής που ακολουθείται σήμερα από την οικογένεια Σωτήραλη δεν διαφέρει πολύ. Η ζύμωση γίνεται πλέον σε δρύινα βαρέλια και διαρκεί 18 με 24 μήνες. Το ελαφρύ λικέρ που παράγεται διαθέτει έντονη οσμή μελιού, ευχάριστη, γλυκιά και ελαφρώς όξινη γεύση, αλλά και πανέμορφο κεχριμπαρένιο χρώμα. Ίσως αυτό που γευτήκαμε να μη διαφέρει και πολύ από το «νέκταρ των θεών»!

72 | www.epathlo.gr

Επιστροφή από το ψάρεμα στο γραφικό Γύθειο…

Πλούσιο παραδοσιακό πρωινό χαρήκαμε στον Ξενώνα Μαζαράκη, που μας ήρθε μέσα σε καλάθι!

Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία τον καλαίσθητο Ξενώνα Μαζαράκη στα Πικουλιάνικα. Αγναντεύοντας από τη βεράντα του δωματίου την απίστευτη θέα από ψηλά προς τη Σπάρτη και τον Μυστρά, απολαύσαμε ένα αξέχαστο παραδοσιακό πρωινό, που μας ήρθε στο δωμάτιο μέσα σε μεγάλο ψάθινο καλάθι: φρεσκοστυμμένος χυμός πορτοκαλιού, αχνιστός καφές, ομελέτα με σύγκλινο και παραδοσιακές κουταλίδες με μέλι και κανέλα. Από το πρωινό μας δεν έλειπαν, φυσικά, οι σπιτικές μαρμελάδες, το ντόπιο εξαιρετικό μέλι, τα κουλουράκια πορτοκαλιού και τα φρέσκα φρούτα. Τηλ.: 27310 20414, http://xenonasmazaraki.gr Στο εστιατόριο «Χρώματα» στα Πικουλιάνικα δοκιμάσαμε ζυμαρικά με μανιτάρια, πιάτα με πέστροφα, κοτόπουλο γεμιστό με σπανάκι, μοσχάρι με ξινό τραχανά σε κρούστα και λαχταριστή πορτοκαλόπιτα. Τηλ.: 27310 23995. Από παραδοσιακά γλυκά έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα στα γλυκά του κουταλιού, τα αποξηραμένα σύκα, τα αμυγδαλωτά της Μονεμβασιάς και τους κουραμπιέδες.

To αφιέρωμα πραγματοποιήθηκε με την ευγενική χορηγία της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Γιορτή Ελιάς και Λαδιού. Πληροφορίες για τα λακωνικά προϊόντα και για να επισκεφθείτε τους παραγωγούς της Λακωνίας στα τηλ. 27310 89561 & 6949 981664, e-mail: giortieliasladiou@gmail.com, www.giortieliasladiou.gr Το παρόν συγχρηματοδοτείται στο πλαίσιο του τοπικού προγράμματος προσέγγισης LEADER Άξονας 4 του ΠΑΑ 2007-2013 από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΓΤΑΑ) και το Ελληνικό Δημόσιο.

Λακωνία

Σπιτικό σύγκλινο

Υλικά (για 10 μερίδες):

• 2 κ. καπνιστό κρέας • 1/2 πορτοκάλι, μόνο τη φλούδα • 2 φλ. ελαιόλαδο • 1 1/2 φιάλη κρασί ροζέ ξηρό • 1 φλ. ξίδι από λευκό κρασί • 2 φλ. νερό • 1 κ.σ. πιπέρι ολόκληρο

Κ

όβουμε το καπνιστό κρέας σε μερίδες και βάζουμε τα κομμάτια στην κατσαρόλα χωρίς να αφήνουμε κενά μεταξύ τους. Προσθέτουμε όλα τα υπόλοιπα υλικά και το βάζουμε σε δυνατή φωτιά. Μόλις πάρει βράση, χαμηλώνουμε τη φωτιά στο ελάχιστο και το αφήνουμε να σιγοβράζει για 40-60 λεπτά μέχρι να μαλακώσει το κρέας. Μόλις είναι έτοιμο, το βγάζουμε με τρυπητή κουτάλα. Συμβουλή: Με σύγκλινο μπορούμε να φτιάξουμε μια πολύ νόστιμη ομελέτα με 4 αυγά, 250 γρ. σύγκλινο, 1 φλ. του καφέ γάλα εβαπορέ, πατάτες τηγανητές (προαιρετικά), πιπέρι και ελαιόλαδο για τηγάνισμα. Το σύγκλινο πρέπει να μπει οπωσδήποτε μέσα στα χτυπημένα αυγά, γιατί αν μπει μόνο του στο τηγάνι, θα κολλήσει. Όταν είναι έτοιμη η ομελέτα, ρίχνουμε από πάνω λίγο ξυσμένο τυρί σφέλα ή κεφαλοτύρι.

Ευχαριστούμε για τη συνταγή την εταιρεία Τσικάκης-Γιαννόπουλος ΑΕ, στη Λευκή Ανωγείων Σπάρτης, που παράγει παραδοσιακό σύγκλινο, το παστό χοιρινό της Μάνης και λουκάνικα με πορτοκάλι. Τηλ.: 27310 44265, tgae.gr

Λακωνική γαστρονομία | 73

Λακωνία

Υλικά (για 6 άτομα):

• 1 κοτόπουλο, κομμένο σε μερίδες • 2-3 μεγάλα κρεμμύδια, κομμένα σε λεπτές φέτες

• 10 μικρά κρεμμυδάκια ολόκληρα (προαιρετικά)

• 1/2 φλ. έξτρα παρθένο ελαιόλαδο • 600 γρ. ώριμες ντομάτες ή 1 1/2 κουτί ντοματάκια κονκασέ

• 2-3 κ.σ. ντομάτα πελτέ • 10 ελιές πράσινες τσακιστές • Α λάτι & πιπέρι • 200 γρ. σκληρή φέτα ή σφέλα, σε κύβους

• 1 πακέτο μακαρόνια τρυπητά • Τυρί τριμμένο για τα μακαρόνια

74 | www.epathlo.gr

Κοτόπουλο μπαρδουνιώτικο

Σ

ε φαρδιά κατσαρόλα και σε χαμηλή φωτιά, βάζουμε τα κρεμμύδια με 1 κ.σ. ελαιόλαδο. Προσθέτουμε και τα μικρά κρεμμυδάκια. Τα αφήνουμε να βγάλουν τα υγρά τους και ανακατεύουμε συχνά. Όταν στεγνώσουν, ρίχνουμε πολύ λίγο νερό και συνεχίζουμε μέχρι να μαραθούν καλά, αλλά να μη μαυρίσουν. Προσθέτουμε το κοτόπουλο και το γυρνάμε απ’ όλες τις πλευρές να πάρει ελαφρύ χρώμα. Στη συνέχεια, ρίχνουμε το υπόλοιπο λάδι, την ντομάτα, τον πελτέ, αλάτι και πιπέρι. Αν χρειαστεί, προσθέτουμε ζεστό νερό, τόσο ώστε τα κομμάτια του κοτόπουλου να είναι σχεδόν καλυμμένα. Προσθέτουμε και τις ελιές, αφού αφαιρέσουμε προσεκτικά τα κουκούτσια τους. Σκεπάζουμε την κατσαρόλα και αφήνουμε το φαγητό να σιγοβράσει για τουλάχιστον 1 1/2 ώρα. Δεν ξεσκεπάζουμε την κατσαρόλα, αλλά την ανακινούμε κυκλικά για να ανακατεύεται και να μην πιάσει το φαγητό. Όταν περάσει η μιάμιση ώρα, ξεσκεπάζουμε την κατσαρόλα, ελέγχουμε το αλατοπίπερο, (την αφήνουμε ξεσκέπαστη, αν χρειαστεί, για να δέσει η σάλτσα) και στο τέλος ρίχνουμε τη φέτα ή τη σφέλα. Ανακινούμε την κατσαρόλα και το πολύ σε 1-2 λεπτά αποσύρουμε από τη φωτιά. Στο μεταξύ, έχουμε βράσει σε άφθονο αλατισμένο νερό τα μακαρόνια, τα οποία τοποθετούμε σε πιατέλα, πασπαλίζουμε με τριμμένο τυρί και από πάνω απλώνουμε το κοτόπουλο με την πλούσια σάλτσα του. Σερβίρουμε αμέσως.

Ευχαριστούμε για τη συνταγή τον κ. Μπάμπη Λύρα από την εταιρεία παραγωγής βιολογικών κοτόπουλων Biogreco AE, στα Καμίνια Λακωνίας. Τηλ.: 27310 35667, 6942 060402, www.biogreco.gr

Λυγουριό Ασκληπιού 51 2753022290

Ναύπλιο Ασκληπιού & Τσιλικανίδου 1 Τηλ. 2752027861

Άργοσ Κορίνθου 212 Τηλ. 2751021081

ΝΕΟ

Νέα Κίοσ Κεντρική Πλατεία 2751051347

Άργοσ Τριπόλεωσ 36 2751020500

Αρχαία Επίδαυρος Τηλ: 2753041421 e-mail: t.georgas@otenet.gr

Βιολογικό

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ

~ υγρό χρυσάφι ~ Πανόραμα Αργολίδας ● Τηλ./Fax: +30 27510 91577

www.axion-esti.gr

Όλα τα προϊόντα μας πιστοποιούνται σύμφωνα με τον Καν. (ΕΚ) 834/2007

Γλύπτης Χαλεπάς Ο Γιαννούλης της Τήνου

Νίνα Κουλετάκη

Μόνιμη έκθεση με έργα του μεγάλου καλλιτέχνη της νεοελληνικής μας γλυπτικής εκτίθενται στο Πολυμέρειο Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού και στο Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών στη Χώρα της Τήνου. Σε Μουσείο Γιαννούλη Χαλεπά έχει μεταμορφωθεί και το πατρικό σπίτι του θρυλικού γλύπτη στον Πύργο της Τήνου, ενώ με έργα του εκπροσωπείται και ακριβώς δίπλα, στο Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών Πύργου.

78 | ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

Ο

Γιαννούλης ήταν ο πρωτότοκος του μαστρο-Γιάννη, πετυχημένου μαρμαρογλύπτη με παραρτήματα της μεγάλης του επιχείρησης στο Βουκουρέστι, τη Σμύρνη και τον Πειραιά. Η οικογένεια ήθελε τον Γιαννούλη έμπορο, αλλά εκείνος προτιμούσε να χαϊδεύει το μάρμαρο και να το ζωντανεύει με τη σμίλη του. Και τα κατάφερε κι έγινε ο καλύτερος. Μόνο που το πλήρωσε ακριβά. Εδώ δεν θα μιλήσουμε για τα χρόνια του θριάμβου, μα για τα μαύρα χρόνια της απώλειας, της απόγνωσης, της τρέλας. Η δημιουργία δεν τον εγκατέλειψε ποτέ, ούτε τις πιο σκοτεινές του ώρες, όμως δεν κατάφερε να την προστατέψει. Όταν τον τύλιξε το σκοτάδι, που τον κράτησε μέσα του πάνω από τριάντα χρόνια, είχε ήδη προλάβει να φτιάξει κάποια από τα πιο διάσημα γλυπτά του, ανάμεσά τους και την «Κοιμωμένη». Ο Γιαννούλης αγάπησε πολύ ένα κορίτσι απ’ τον τόπο του, μα οι γονείς της του αρνήθηκαν το χέρι και την καρδιά της. Οι καλλιτέχνες, ξέρετε, έχουν πολύ ευαίσθητες καρδιές, πληγώνονται εύκολα και βαθιά, παρασέρνουν στον πόνο τους και το μυαλό. Βούλιαξε, λοιπόν, στον πόνο του ο νεαρός Γιαννούλης για τη Μαριγώ, και η οικογένεια τον έστειλε στην Ιταλία, να αλλάξει τον αέρα του και τη διάθεσή του. Για λίγο μόνο, καθώς με το που γύρισε στην πατρίδα, κλείστηκε στον εαυτό του, βυθίστηκε στη σιωπή, μιλούσε μόνος του, γελούσε χωρίς λόγο. Όλα τα σημάδια έδειχναν άνθρωπο τρελό. Και τον συγκεκριμένο «τρελό άνθρωπο» τον κλείδωσαν στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας. Εκείνος συνέχιζε ακατάπαυστα να δημιουργεί, σχέδια σε χαρτί και προπλάσματα σε πηλό, που του τα έσκιζαν και τα έσπαγαν γιατί, για τη σπαργανική ψυχιατρική, η δημιουργία ήταν αιτία κι αφορμή της τρέλας. Δεκατέσσερα χρόνια έμεινε στην Κέρκυρα ο Γιαννούλης. Μετά τον θάνατο τού μαστρο-Γιάννη, τον πήρε σπίτι τους στον Πύργο της Τήνου η μάνα του. Για να τον προσέχει, υποτίθεται, για να τον βοηθά και να τον γιατρέψει. Μα στερώντας του και η ίδια αυτό που θα αποτελούσε την πραγματική, τη μοναδική του θεραπεία, που δεν ήταν άλλο από τη δημιουργία, την εξάσκηση της τέχνης του. Τα χέρια της μάνας, αυτή τη φορά, έσκιζαν τα σχέδιά του, κατέστρεφαν τα γλυπτά του, το άγρυπνο μάτι της τον επιτιμούσε κάθε φορά που τον έβλεπε μ’ ένα κομμάτι κάρβουνο στο χέρι ή με το καλέμι του. Η ίδια του η μάνα, περισσότερο από τον καθένα, καταδίκασε τον πρωτογενή της στη ζωή του περιθωριακού, του γραφικού, του τρελού του χωριού, του τρισάθλιου περίγελου. Ο ιδιοφυής και χαρισματικός καλλιτέχνης είχε καταντήσει ο τελευταίος προβατοβοσκός. Κι έζησε έτσι άλλα δεκαπέντε χρόνια. Είναι φορές που ο θάνατος του γονιού απελευθερώνει το παιδί, όσο λυπηρό κι αν ακούγεται αυτό. Και, στην περίπτωση του Γιαννούλη, συνέβη ακριβώς αυτό. Ο θάνατος της μάνας του τον λευτέρωσε, κι εκείνος άρχισε πάλι να δημιουργεί. Και δούλευε φρενιασμένα, ασταμάτητα, με ζέση κι επιμονή πραγματικού τρελού, ίσως για να κερδίσει τα χαμένα τριάντα χρόνια της απραξίας –της ανυπαρξίας, στην ουσία–, ίσως για να βγάλει τους κρυμμένους μέσα του θησαυρούς, την πραγματική του περιουσία. Και αυτό έκανε ακατάπαυστα για τα υπόλοιπα είκοσι δύο χρόνια που του απέμεναν πάνω σ’ αυτή τη γη.

Όταν τον τύλιξε το σκοτάδι, που τον κράτησε μέσα του πάνω από τριάντα χρόνια, είχε ήδη προλάβει να φτιάξει κάποια από τα πιο διάσημα γλυπτά του, ανάμεσά τους και την «Κοιμωμένη».

πλατεία Σκαφιδακίου • τηλ. κρατήσεων 2751 042100 Το μενού επιμελείται ο σεφ Παναγιώτης Σκούμπης

• Μετακινήσεις & transfers (6-9 ατόµων & Α.Μ.Ε.Α) ∆ΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΑΝΑΠΗΡΙΚΟΥ ΑΜΑΞΙ∆ΙΟΥ

• Εκδροµές • Ιατρικές επισκέψεις • Πολιτιστικές δραστηριότητες • Αθλητικές δραστηριότητες • Θρησκευτικός τουρισµός • Επαγγελµατικά ταξίδια

Ελ. Βενιζέλου 19, Τρίπολη τηλ. 6980 499666 email: tranfer4allgr@gmail.com

Κατασκευάζουμε ηλιακούς Θερμοσίφωνες από το 1979 Τα προϊόντα μας εξάγονται σε 47 χώρες Πιστοποίηση κατά ISO 9001:2008 & Solar Keymark Ρομποτική τεχνολογία Laser υψηλής απόδοσης

ΔΗΜΑΣ ΑΕΒΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΗΛΙΑΚΩΝ ΘΕΡΜΟΣΙΦΩΝΩΝ 2o χλμ Άργους - Ναυπλίου, Άργος 21200, Τηλ. 27510 29110 - 27510 20920, Fax 27510 62671

www.dimas-solar.gr

info@dimas-solar.gr

Μάρω Κουρή

Κοιτάω έναν ορίζοντα με χιλιάδες ελιές και ξαφνικά βλέπω εσένα μπροστά μου, στητή και πεισματάρα, με το σώμα μιας γυναίκας που γεννήθηκε μέσα απ’ τη γη μια χωριάτισσα Ελληνίδα με χοντρούς μηρούς. Πάνω στα υψωμένα χέρια σου ακουμπούν μ’ όλο το βάρος τους τα κλαδιά και τα χιλιάδες φύλλα σου. Η Αφροδίτη, έτσι γεννήθηκε και αυτή μέσα απ’ τα κύματα όλο θάλασσα, όλο αφρό, αναβλύζει έρωτα. Αλλά εσύ, μάνα ελιά, είσαι όλο χώμα παλεύεις για κάθε στάλα νερού, η αγάπη σου είναι λασπερή και βαριά μετράς όχι τους εραστές, μα τα παιδιά σου, που τα γεννάς με πόνους μέσα απ’ τα ροζιασμένα σπλάχνα σου. Ανδριέττα Στάθη-Σχώρελ 82 | ΕΙΚΟΝΕΣ ΖΩΗΣ

ΔΑΝΕΙΑ ΙΔΙΩΤΩΝ

Πρόγραµµα Eξοικονόµηση Kατ’Oίκον II

Όλοι θέλουν να αναβαθµίσουν το σπίτι τους µε το νέο πρόγραµµα «Εξοικονόµηση Κατ’Οίκον II», µέσω της Τράπεζας Πειραιώς. Βελτιώστε την ενεργειακή απόδοση της κύριας κατοικίας σας και επωφεληθείτε από: • 100% επιδότηση επιτοκίου στο ποσό της χρηµατοδότησης.

• Επιχορήγηση έως 70% του κόστους εργασιών.

• Κάλυψη του κόστους των ενεργειακών επιθεωρήσεων και του συµβούλου έργου. Επιπλέον, επιλέγοντας την Τράπεζα Πειραιώς για τη δανειοδότησή σας κερδίζετε 10.000 yellows* κατά την εκταµίευση του δανείου και σας παρέχεται η δυνατότητα πρόσθετης χρηµατοδότησης για επιπλέον επισκευές µε προνοµιακούς όρους. Οι αιτήσεις για το πρόγραµµα «Εξοικονόµηση Κατ'Οίκον ΙΙ» του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας υποβάλλονται στο https://exoikonomisi.ypen.gr *Ισχύει για τα µέλη του Προγράµµατος Επιβράβευσης yellow.

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων ΕΠΑνΕΚ και των ΠΕΠ Ηπείρου, Ιονίων Νήσων, Δυτικής Ελλάδας, Στερεάς Ελλάδας, Αττικής, Πελοποννήσου, Βορείου Αιγαίου, Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης. Δικαιούχος του Προγράμματος ΕΤΕΑΝ ΑΕ.

Μάθετε περισσότερα στο 18 28 38 και στο www.piraeusbank.gr/exoikonomisi