ΕΠΑΘΛΟ 90 by John Soultanidis

Γάμος στην Μονεμβασιά

Το άγνωστο φαράγγι της Βιλιβίνας | Θησαυροί της Πύλου | Ιππική αντοχή: Ένα ιδανικό άθλημα για την ελληνική ύπαιθρο

ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2013

σαν μεσαιωνικό παραμύθι

Σούλι

Τένεδος

των θρύλων, της δόξας, των ποταμών

νοσταλγικό προσκύνημα

τιμή: 4,00 € www.epathlo.gr

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

14 42

Εξώφυλλο: Μονεμβασιά Φωτογραφία: Γιάννης Αλεφάντου ΕΔΡΑ Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr, epathlo@otenet.gr

56 θέματα

ΙΔΙΟΚΤΗΤΡΙΑ - ΕΚΔΟΤΡΙΑ Γεωργία Ντόκου

Κυρκαλαίϊκο Λαγκάδι

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Κωνσταντίνος Ντόκος

το άγνωστο φαράγγι της Βιλιβίνας

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ Ελένη A. Παπαδοπούλου

Σούλι

Τένεδος

νοσταλγικό προσκύνημα

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ POSITIVE designlab Σουλτανίδης Γιάννης, Στεφανία Βολικάκη

Θησαύροι της Πύλου

Ιππική αντοχή

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Θάλεια Νουάρου

Γάμος στην Μονεμβασιά

σαν μεσαιωνικό παραμύθι

των θρύλων, της δόξας, των ποταμών

ένα ιδανικό άθλημα για την ελληνική ύπαιθρο

74 Ελλήνων εδέσματα Λαμπρή κατά της θλίψης

μόνιμες στήλες 9

Το Έπαθλο του Μήνα Νύφη ή Νύμφη

81 Sotosblog

Φτυστοί! Αλλά με γεύση φράουλα

ΦΙΛΙΚΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ Σώτος Χρυσαφόπουλος Αθανασία Χατζηκυριάκου Μαρία Αρχοντοπούλου Γιάννης Φαρσαράκης Patricia van der Wal ΕΚΤΥΠΩΣΗ PAPERGRAPH BI.ΠΑ Λουτρακίου

ή του Πάθους ή του Βάθους

Άγονη Πολιτεία: στείροι και δόλιοι αντιγραφείς

82 Μια στάση εδώ

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167

Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Κατερίνα Μάρα Φρόσω Αγγελοπούλου ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Ετήσια Ιδιωτών: € 20,00 Ετήσια Επιχειρήσεων Νομικών Προσώπων Εξωτερικού: € 50,00 Ο.Τ.Α.: € 65,00 Εθνική Τράπεζα 314 / 36897354 Τράπεζα Πειραιώς 5500018321433

Ελένη Α. Παπαδοπούλου

Νύφη ή Νύμφη © Mindart Photography

ΤΟ ΕΠΑΘΛΟ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

νητός άνδρας είν’ επικίνδυνο να σμίξει με νεράϊδα. Κινδυνεύει να πάθει κακό, να χάσει τα λογικά του. Αν όμως καταφέρει να της κλέψει το μαντήλι, η νεράϊδα γίνεται θνητή και ο άνδρας σμίγει άφοβα μαζί της. Αυτή η παράδοση έρχεται από τα βάθη της ελληνικής μυθολογίας και κρύβει έντεχνα ένα μεγάλο μυστικό. Όπως θα διαβάσετε και στο ειδικό αφιέρωμά μας «Γάμος στη Μονεμβασιά», το μυστικό αυτό είναι το εξής: οι μεν πρώτοι άνδρες ήταν θνητοί, οι δε πρώτες γυναίκες ήταν θεότητες. Λίγο κατώτερες απ’ τους Ολύμπιους θεούς, αλλά θεότητες. Και δεν είναι άλλες από τις Νύμφες της ελληνικής μυθολογίας. Αργότερα τις είπανε Νύφες. Αντί για το μαντήλι, τους έκλεψαν το «μ», για να παραμένουν θνητές και ακίνδυνες... Κάποτε, όμως, υπό ειδικές περιστάσεις, η θεϊκή φύση της γυναίκας ξυπνάει. Και τότε αλλοίμονο στους θνητούς, νυμφίους και μη, που είδαν τη θεά και δεν την φοβήθηκαν... Υποκλινόμαστε με δέος στις Νύμφες του Ζαλόγγου που νίκησαν τον θάνατο... Στον κυκλικό χορό τους που τρόμαξε τον Αχέροντα. Στην αλησμόνητη Νύμφη του Αιγαίου, την Τένεδο, καταθέτουμε το δάκρυ για τα πάθη της και νοερά προσκυνάμε τα ερημοκκλήσια της... Στις ψυχές των Νυμφών που κατοικούν στα απρόσιτα φαράγγια μας ευχόμαστε θνητός να μη βρεθεί να τους κλέψει το μαντήλι... Στα κορίτσια που θα ντυθούν νυφούλες ευχόμαστε να θυμηθούν τη θεϊκή καταγωγή τους και το «μ» που τους έκλεψαν. Να πλάσουν γενναία Ελληνόπουλα, να φορέσουν το βασιλικό τους στέμμα και να αλλάξουν τον κόσμο.

Καλή Ανάσταση

ή του ΠΑΘΟΥΣ ή του ΒΑΘΟΥΣ Ελένη Α. Παπαδοπούλου

Άγονη Πολιτεία

στείροι και δόλιοι αντιγραφείς Τ

ην πικρή διαπίστωση ότι η χώρα μας, παρά το λαμπρό παρελθόν της, δεν παράγει πια ιδέες αλλά ούτε και ήθος, ήρθαν να συνδράμουν τρεις σχετικά πρόσφατες, ομοειδείς ειδήσεις. Η μία ήταν η πανηγυρική ανακοίνωση της Αντιπεριφέρειας Θεσσαλονίκης για την δημιουργία της Alexanderland, θεματικού πάρκου στα πρότυπα της Disneyland. Η δεύτερη, ήταν η ανακοίνωση της τοποθέτησης αγάλματος της Ελευθερίας, ύψους 7,5 μ., στο πάρκο του Νέδοντα της Μεσσηνίας. Το άγαλμα είναι δωρεά Μεσσήνιας γλύπτριας. Και η τρίτη, ήρθε κι έδεσε που λένε, ήταν η λάξευση στα Κερδύλλια Όρη της γιγαντιαίας προτομής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το τερατώδες έργο (80Χ57μ.) θα χρειαστεί 8 με δέκα χρόνια για την κατασκευή του, έχει συσταθεί ήδη ΜΚΟ για την συλλογή χρημάτων, και μέχρι πρότινος είχαν συγκεντρωθεί 15 εκατομμύρια δολλάρια από προσφορές ομογενών. Στην πρώτη περίπτωση, θα παρακάμψω την έριδα που ξέσπασε μεταξύ Αντ/ρειας Θεσ/κης και Δήμου Βέροιας για την πατρότητα και πρωτοκαθεδρία της «ευφυούς» ιδέας. Στην δεύτερη περίπτωση θα παρακάμψω το θέμα της δωρεάς γιατί η γλύπτρια μπορεί να έχει τις καλύτερες των προθέσεων και δεν μου φταίει σε τίποτε... Δεν την γνωρίζω άλλωστε ούτε σαν καλλιτέχνη ούτε σαν άνθρωπο για να την κρίνω. Στην Τρίτη, περίπτωση, θα παρακάμψω την αιτιολογία ότι η ιδέα αποτελεί στην ουσία υλοποίηση

επιθυμίας του Στρατηλάτη. Σηκώνει πολύ «ψιλά γράμματα». Λόγω της στενότητας του χώρου, θα παρακάμψω πολλές σκέψεις και απορίες που γεννήθηκαν από την συγκυρία των 3 «φιλόδοξων» έργων και θα θέσω μόνο μερικά ερωτήματα: Ένα θεματικό πάρκο για τον Αλέξανδρο, τι σχέση μπορεί να έχει με την Disneyland και λανσάρεται σκόπιμα συγκρινόμενο με την καρτουνοχώρα; Γνωρίζουν οι πρωτεργάτες τη διαφορά μεταξύ Μ. Αλεξάνδρου και mickey mouse; Στη Μεσσηνία του Νέστορα, του Δαμοφώντα, του Αριστομένη..., στη χώρα τόσων και τόσων αγνοημένων μορφών και ηρώων, δεν βρέθηκε καμία αντιπρόταση από τον Δήμο για το πάρκο του Νέδοντα; Πρέπει να υποστούμε μια μικρογραφία του αμερικάνικου μοντέλου και συμβόλου, μια αντιγραφή, μια παραφωνία μέσα στον συγκεκριμένο χώρο; Τι σχέση έχουν τα χολυγουντιανά και φαραωνικά έργα με το ελληνικό τοπίο, την ιστορία, την καλλιτεχνική μας ιδιαιτερότητα και παράδοση; Σε μια συγκυρία δυστυχίας του λαού μας, με πεινασμένα παιδιά και ανέργους, πώς ονομάζονται αυτοί που σπαταλούν περιουσίες για έργα επίδειξης; Πού και πώς βρέθηκαν ξαφνικά τόσα χρήματα; Προσβλητική, στείρα και κακή αντιγραφή, ξενομανία, δόλος και ύποπτη φανφάρα σε όλες τις διοικητικές βαθμίδες, όλη την σαθρή πολιτεία μας. Ποιός πληρώνει το τίμημα;

Ελένη Α. Παπαδοπούλου

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Το διάφανο πέπλο της λικνίζεται στο απαλό αεράκι και χαϊδεύει τα απόρθητα, πέτρινα τείχη... Το λευκό του χρώμα σμίγει με το λουλάκι του Μυρτώου και φτιάχνει γαλανόλευκη οπτασία... Δυο ζευγάρια μάτια μπερδεύουν τον ορίζοντα της θάλασσας με τα μελλοντικά τους όνειρα... Γάμος στην καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς! Σαν παραμύθι...

Γάμος στη Μονεμβασιά

σαν μεσαιωνικό παραμύθι

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

αν κιβωτός μέσ’ το παράλιο σύμπαν του Αιγαίου, του Ρίτσου το «πέτρινο καράβι», κι αν δεν οργώνει ωκεανούς, αρμενίζει στα πελάγη της ιστορίας, του θρύλου και της μνήμης... Με τις 40 εκκλησιές της άγιο πλήρωμα και λάβαρό της τη δουλεμένη πέτρα που αντέχει, η ζωντανή καστροπολιτεία, άπαξ και πέρασες τη μόνη έμβαση στη χώρα της, σε μεταφέρει σε καιρούς αλλοτινούς. Την είπαν Άκρα Μινώα, Υπερνεφελές Κάστρο, Θεόσωστο Πόλη, Φρούριο των ανθέων, Περιώνυμον Άστυ, Μαλβάζια, Μικρό Γιβραλτάρ, Ανθομύριστη Πολιτεία... Αμέτρητα τα ονόματα και τα χαρίσματά της... Στα καλντερίμια της, ανάμεσα στα πέτρινα αρχοντικά, τα οικόσημα, τις αψίδες, τους βυζαντινούς τρούλους, τους πύργους και τα οχυρά τείχη, ζωντανεύουν σκηνές από τα χρόνια των σαρακηνών, της δόξας, των ηρωικών μαχών. Κι όλο θαρρείς

πως κάποιος, από μια απρόβλεπτη γωνιά, θα πεταχτεί να σε κεράσει το ηγεμονικό κρασί που στον καιρό του ισοδυναμούσε με χρυσάφι. Στην κορυφή του βράχου, τα ερείπια της παλιάς πόλης, ο ψίθυρος του ανέμου και θέα που υγραίνει το βλέμμα καθώς το καρφώνει στον Καβομαλιά. Με το βαθύ γαλάζιο του Μυρτώου γύρω του να ξεχειλίζει, πλανεύει τη φαντασία που περιμένει να φανούν πειρατικά και βενετσιάνικα σκαριά. Μεσαιωνικό σκηνικό, ολοζώντανο, με την αχλύ και την αύρα θρυλικών ημερών, τούτος ο προικισμένος βράχος, υμνήθηκε και αγαπήθηκε όσο λίγες γωνιές του κόσμου μας. Κι αυτός είναι ο λόγος που την διάλεξαν, περισσότερο από κάθε άλλον, οι ερωτευμένες καρδιές. Είναι εκείνες που μπορούν να υπερβαίνουν τον παρόντα χρόνο, να οραματίζονται, να στήνουν παγίδες και φάρσες στην πεζή καθημερινότητα.

Νύμφες του κάστρου Η παράδοση λέει πως οι πρώτοι θνητοί ήταν όλοι άνδρες και ζευγάρωσαν με Νύμφες που ήταν κατώτερες θεότητες, μεταξύ θεών και θνητών, για να δημιουργήσουν το ανθρώπινο γένος. Γι’ αυτό εκτός από τα ισότιμα στέφανα της γαμήλιας τελετής, η νύφη δικαιούται να φοράει στέμμα. Και κάπως έτσι, η καστροπολιτεία με τα απαράμιλλα φωτογραφικά της πλάνα μεταμορφώνει τις νύφες σε αιθέριες νύμφες του Μυρτώου, πριγκίπισσες που βρήκαν τον ιππότη τους... Κάπως έτσι, η ρομαντική πολιτεία της Μονεμβασιάς έγινε το αγαπημένο θέατρο της γαμήλιας τελετής και όλο και περισσότερα ζευγάρια δίνουν τους όρκους τους στα χωρικά της. Τα τελευταία χρόνια, τόσο θρησκευτικοί όσο και πολιτικοί γάμοι, πληθαίνουν και σπέρνουν χρώμα, τραγούδι, χαρά, ευχές και καλεσμένους στα σοκάκια της. Και ο Δήμος της

Μονεμβασιάς αποφάσισε την τάση που γεννήθηκε αυθόρμητα να την προεκτείνει σε πλεονέκτημα και προσκλητήριο για τα ζευγάρια όλης της γης για να δέσουν τις ζωές τους. Κάτω απ’ το προσκλητήριο ενώθηκαν φορείς και επιχειρηματίες του τόπου σ’ ένα άριστο δίκτυο υπηρεσιών που καλύπτει όλες τις απαιτήσεις ενός γάμου.

Λεύκωμα αναμνήσεων Συλλογή από ιδιαίτερες στιγμές, η ζωή μας. Όσο πιο δυνατές οι συγκινήσεις, τόσο βαθύτερα χαράσσονται στη μνήμη μας. Όλο τα ενδιάμεσα του βίου μας καλύπτει η μέριμνα και ο υποτονικός ρυθμός της καθημερινότητας. Γι’ αυτό και πάντα νοσταλγούμε και ανατρέχουμε σ’ εκείνα που ρίγησαν

την ψυχή μας, στις αλησμόνητες εικόνες, τη μαγεία και τη λάμψη των στιγμών. Φωτογράφοι από κάθε γωνιά του πλανήτη υποκλίνονται στο ονειρεμένο σκηνικό της Μονεμβασιάς, όπου η φυσική ρώμη του βράχου και η αυστηρότητα της πέτρας παντρεύονται το αστείρευτο γαλάζιο του Μυρτώου. Κορυφαία στιγμή της ζωής σου ο γάμος, σεναριογράφος και

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

πρωταγωνιστής εσύ... Πώς να μη θέλεις κορυφαία σκηνοθεσία για το λεύκωμα των αναμνήσεων.

Υμνήθηκε και αγαπήθηκε όσο λίγες γωνιές του κόσμου μας. Γι’ αυτό την διάλεξαν οι ερωτευμένες καρδιές.

Τα πάντα στην γαμήλια τελετή είναι συμβολισμοί και ιεροπραξία... Τα στέφανα, τα δαχτυλίδια, το ένδυμα, η ανθοδέσμη και το είδος των λουλουδιών, τα κουφέτα, τα χρώματα, τα διακοσμητικά στοιχεία, τα λόγια, ο χορός, οι ευχές..., όλα αποτελούν στοιχεία μυσταγωγίας μιας βαθιά ριζωμένης παράδοσης που επιδιώκει τον εξαγνισμό και τη γερή θεμελίωση της κοινής ζωής του ζευγαριού. Στη Μονεμβασιά υπάρχουν επαγγελματίες με εμπειρία και άριστη γνώση που επεμβαίνουν με τέχνη και λεπτότητα, αλλά και σεβασμό στις αντιλήψεις του ζευγαριού. Άλλωστε, τη μεγάλη μάχη των εντυπώσεων έχει κερδίσει προ-

καταβολικά το ιδανικό σκηνικό της πολιτείας. Διαλέγεις άνοιξη; Έρχεται αρωγός ο οίστρος και η ανθοφορία της φύσης. Το καλοκαίρι σε στεφανώνει ο ελληνικός ήλιος και σε μυρώνει το ιώδιο της θάλασσας. Φθινόπωρο, της γης τα χρώματα και γλυκιά προσμονή. Αν για κάποιο ιδιαίτερο λόγο επιλέξεις τον χειμώνα, η ζεστασιά των τειχών και τα τζάκια αναμμένα... Χώροι μυστηρίου Ένας σπάνιος θησαυρός από βυζαντινές, ιστορικές εκκλησίες, παλιά και νεότερα μοναστήρια, κοσμεί την ευρεία επικράτεια του Δήμου Μονεμβασιάς. Από τις περίφημες εκκλησίες του κάστρου ως το «μικρό Άγιον Όρος» του Καβομαλιά, ναοί με ανεκτίμητα κειμήλια, ιδιαίτερης αρχιτεκτονι-

19 α, πόση λουλουδόσκονη στριμώγ νεται στης μέλισσας το στόμα για το μέλι πόση σιωπή μες στην καρδιά σου για τραγούδι.

Γιάννης Ρίτσος

κής, μέσα σε μαγευτικό φυσικό περιβάλλον, ανέδειξαν τον Δήμο σε περίφημο θρησκευτικό προορισμό. Κατανυκτική κορύφωση, μυσταγωγία και ιερότητα εκπέμπουν οι λειτουργίες που προσελκύουν χιλιάδες πιστών όλο το χρόνο. Σταχυολογούμε λίγους μόνο από τους αμέτρητους και υπέροχους ναούς της περιοχής με το κριτήριο ότι αποτελούν δημοφιλείς επιλογές για την τέλεση μυστηρίων. Στο κάστρο της Μονεμβασιάς η εκκλησία του Ελκόμενου Χριστού, μια βυζαντινή, τρίκλητη βασιλική με μεταβυζαντινές εικόνες και πολύπαθη ιστορία. Η εικόνα της σταύρωσης (14ος αι.) είναι κειμήλιο ανεκτίμητης αξίας και ένα από τα σπουδαιότερα έργα της Παλαιολόγιας Αναγέννησης. Η Παναγία Χρυσαφίτισσα, ναός χτισμένος στην πρώτη τουρκοκρατία

με θαυματουργή εικόνα. Εκτός του κάστρου, η πανέμορφη γυναικεία Μονή της Ευαγγελίστριας, μεταξύ Γέρακα και Ρειχιάς, με δυσυπόστατο ναό αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και στον Άγιο Γεώργιο και απαράμιλλη θέα στο Μυρτώο. Δυο κατάλευκα, παραθαλάσσια εκκλησάκια είναι πολύ ψηλά στις προτιμήσεις. Το ένα είναι η αιγαιοπελαγίτικης αρχιτεκτονικής Αγία Μαρίνα στην παραλία Χαραχιά Δαιμονιάς, της περιοχής του Αρχάγγελου. Το ηλιοβασίλεμά της προσφέρει εκπληκτικό σκηνικό για φωτογράφηση. Το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στην παραλία του Αγίου Νικολάου Βοιών, είναι το δεύτερο. Σκαρφαλωμένο πάνω στο βράχο, με το γραφικό λιμανάκι στα πόδια του, μαγευτική θέα και νησιώτικη ατμόσφαιρα. Αγαπημένη επιλογή

είναι ακόμα ο γραφικός δισυπόστατος ναός του Αγίου Νικολάου και των Αγίων Αποστόλων στην παραθαλάσσια Ελιά της περιοχής των Μολάων, πάνω από την μεγάλη, αμμώδη παραλία Τηγάνια. Υπάρχουν δεκάδες ακόμα επιλογές για τις οποίες μπορείτε να ενημερωθείτε από τον Δήμο. Και πολιτικός γάμος Για τα ζευγάρια που προτιμούν τον πολιτικό γάμο, η Μονεμβασιά, είναι πλούσια σε γραφικές τοποθεσίες με άρτιες υποδομές ώστε να υποδεχτούν τόσο πολυπληθείς γάμους όσο και μικρές συντροφιές. Εντός και εκτός των τειχών του κάστρου, η Μονεμβασιά με τα υπέροχα και ποικίλα τοπία της προσφέρει ρομαντικές και φιλόξενες οάσεις για κάθε είδους

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Σαν κιβωτός μεσ’ το παράλιο σύμπαν του Αιγαίου, του Ρίτσου το «πέτρινο καράβι»...

εκδηλώσεις. Βεράντες και αυλές με υπέροχο διάκοσμο και θέα είναι έτοιμες να υποδεχτούν την παρέα της γιορτής. Για την τελετή του πολιτικού γάμου και όλες τις πληροφορίες που χρειάζεστε έχει φροντίσει ο Δήμος Μονεμβασιάς.

Ένα ταξίδι από μέλι Το πλεονέκτημα ενός γάμου στη Μονεμβασιά είναι ο ιδανικός συνδυασμός μιας τέλειας τελετής με έναν αλησμόνητο μήνα ή ταξίδι του μέλιτος. Ταυτόχρονα, οι καλεσμένοι σου μπορούν να συνδυάσουν τις διακοπές τους με τη γαμήλια χαρά. Σε απόσταση αναπνοής από την καστροπολιτεία, ένας παράδεισος με εναλλαγές τοπίων, μια χώρα γεμάτη θρύλους και δώρα της

φύσης μοναδικά, υπόσχεται ότι δεν θα πλήξετε ούτε λεπτό. Στα νότια του κάστρου, η παρθένα χερσόνησος του Μαλέα, με το συναρπαστικό Σπήλαιο της Καστανιάς, το απολιθωμένο δάσος των Βοιών, τα γατζωμένα στις πλαγιές υπέροχα χωριά, την απαράμιλλη χλωρίδα, τις αναρίθμητες μονές και εκκλησίες, τις άπειρες βίγλες με πανοραμική θέα, θα κλέψει τις καρδιές σας. Η θαλασσινή πολιτεία της Νεάπολης, από μόνη της ένα ποίημα, θα σας ταξιδέψει στην όμορφη Ελαφόνησο αλλά και τα Κύθηρα. Ατέλειωτες παραλίες με αστραφτερά νερά, αμμουδερές, βοτσαλωτές, οργανωμένες και κοσμικές ή ερημικές, βραχώδεις για τους τολμηρούς, κολπίσκοι για απομόνωση, σε όλη την ακτογραμμή του Δήμου. Βόρεια της Μονεμβασιάς, το ζωγραφιστό Κυπαρίσσι, το πανέμορφο φιορδ του Γέρακα, τα χωριά και οι σμαραγδένιες παραλίες του Ζάρακα, η Επίδαυρος Λιμηρά. Στα Δυτικά, οι ανεπανάληπτες ακτές της περιοχής των Μολάων, ο γόνιμος κάμπος, η Ελιά, η πανέμορφη Πλύτρα με τη βυθισμένη πολιτεία της, ο γραφικός Αρχάγγελος... Κράτα στο νου σου πως σε όλο τον Δήμο της Μονεμβασιάς απουσιάζει εντελώς η βιομηχανική δραστηριότητα. Ένας τόπος αμόλυντος, για ανάσες ζωής, φυγής, ελευθερίας. Θέλεις αναρρίχηση, θαλάσσια σπορ, πεζοπορία, ποδηλασία... Τα έχεις. Θέλεις κάστρα ζωσμένα στο θρύλο και τα αγριολούλουδα; Θέλεις βυθισμένες αρχαίες πολιτείες, παλιούς νερόμυλους μέσα σε νεραϊδότοπους, φαράγγια κατάφυτα, υγρότοπους και βιότοπους με άγρια ζωή; Σε λίγα λεπτά είσαι εκεί. Αν πάλι θέλεις να βυθιστείς στην κουνιστή σου πολυθρόνα με το βλέμμα χαμένο στο πέλαγος, να σχεδιάσεις, να γαληνέψεις και να

21 ονειρευτείς χωρίς να μετακινηθείς ένα βήμα, η καστροπολιτεία σου παρέχει όλα όσα χρειάζεσαι. Με δυο βήματα, στην άλλη άκρη της γέφυρας, βρίσκεσαι στην Νέα Πόλη με τα πολλά μπαράκια, εστιατόρια, καταστήματα και με άλλα δυο ακόμη στις κοντινές παραλίες για το μπάνιο σου. Μήπως θέλεις να ξεχαστείς σ’ ένα χρυσό ηλιοβασίλεμα με στίχους του σπουδαίου Μονεμβασίτη ποιητή Γιάννη Ρίτσου;

αιθέριες νύμφες του Μυρτώου

Η Μονεμβασιά στρώνει τραπέζι αρχοντικό. Όλη η περιοχή είναι αγροτική, απαλλαγμένη από βιομηχανικούς ρύπους, με μεγάλης έκτασης βιολογικές καλλιέργειες, απέραντους ελαιώνες, με εκλεκτούς οπωρώνες και κηπευτικά. Και η θάλασσα σερβίρει λαχταριστούς, ολόφρεσκους ψαρομεζέδες. Περίφημοι αμπελώνες αναβιώνουν την παλιά αίγλη της πολιτείας που το ξακουστό κρασί της malvasia λάτρευαν οι ηγεμό-

Γεύσεις και όνειρα γλυκά

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ νες της εποχής και ήταν το διασημότερο στον κόσμο. Ο Μαλβαζίας οίνος, που από το 1470 κι έπειτα έπαψε να παράγεται και ξεχάστηκε, ζωντανεύει και πάλι από τους ντόπιους παραγωγούς. Οι τοπικές ποικιλίες απ’ τις οποίες παραγόταν και διασώθηκαν στις ορεινές τοποθεσίες, καλλιεργήθηκαν ξανά την τελευταία δεκαετία και από το 2010 δίνουν ένα λευκό, γλυκό κρασί που ευφραίνει καρδιές. Οι οινοποιοί της Μονεμβασιάς παράγουν μια σημαντική γκάμα από εκλεκτούς οίνους και έχουν κερδίσει πολλές διακρίσεις. Περίφημο είναι και το ελαιόλαδο της περιοχής, το μέλι, οι ελιές καλαμών, το βατικιώτικο κρεμμύδι, αλλά και ότι παράγει η ευλογημένη τούτη γη ξεχωρίζει και ευωδιάζει. Στα top παραδοσιακά εδέσματα ανήκουν το σύγκλινο, το φιλέτο συναγρίδας σωτέ, τα σαΐτια, οι γαριδοπέτουλες, η κρεμμυδόταρτα, οι γκόγκλες, οι κρεμμυδοκεφτέδες, οι γεμιστοί κολοκυθοανθοί... Τα φημισμένα αμυγδαλωτά Μονεμβασιάς ταξιδεύουν τη φήμη της καστροπολιτείας σ’ όλο τον κόσμο. Σαμουσάδες, μελιτίνια, ραφιόλα, δίπλες, φλογέρες, όλα αγαπημένες γλυκιές «αμαρτίες», δουλεμένες με παραδοσιακό μεράκι για να μελώσουν τις καρδιές, να πουν ωραία τραγούδια ως το πρωί... Και το γαμήλιο γλέντι, αφήστε το στα άξια χέρια των ειδικών της Μονεμβασιάς που θα ικανοποιήσουν κάθε επιθυμία σας.

Σε στεφανώνει ο ιερέας, σε στεφανώνουν και οι καμάρες στα σοκάκια της πολιτείας

Οι χώροι εστίασης και φιλοξενίας στη Μονεμβασιά, με το πλεονέκτημα των τοπικών προϊόντων αλλά και τους έμπειρους στη διεθνή κουζίνα σεφ, δημιουργούν το γαμήλιο τραπέζι με φαντασία και άριστα υλικά, εκπληρώνοντας κάθε γευστική σας απαίτηση, μαγεύοντας τους φίλους σας. Γαμήλιο τραπέζι στη Μονεμβασιά. Όπως αρμόζει σε νεοεστεμμένους άρχοντες και αρχόντισσες. Φυσικά, υπάρχει πληθώρα μικρών και μεγάλων καταλυμάτων για

Βίον ανθόσπαρτον, ισχυρό σαν κάστρο!

Η ζωντανή καστροπολιτεία, άπαξ και πέρασες τη μόνη έμβαση στη χώρα της, σε μεταφέρει σε καιρούς αλλοτινούς.

τους καλεσμένους σας σε όλες τις περιοχές του Δήμου και στη Μονεμβασιά, επιπλωμένα διαμερίσματα, ενοικιαζόμενα δωμάτια, οικογενειακοί ξενώνες κλπ. Οι ξενοδόχοι είναι προετοιμασμένοι και έμπειροι για διαφυλάξουν ως κόρη οφθαλμού την τρυφερή ατμόσφαιρα για τους νεόνυμφους. Θα κοιμηθείτε σε ανακαινισμένα πέτρινα αρχοντικά, ρομαντικές σουίτες, σε ξενώνες ιστορικούς... Και θα ξυπνήσετε σε πέτρινους εξώστες, με το βλέμμα γεμάτο θάλασσα και την καρδιά σας ερωτευμένη με την ανεπανάληπτη Μονεμβασιά. Θα πάρετε μαζί σας αναμνήσεις της κάθε στιγμής που θα αποτυπώσουν έμπειροι φωτογράφοι. Και στην επέτειο του γάμου σας, ελάτε να φρεσκάρουμε τις μνήμες, να πιούμε γλυκό Μαλβάζιο οίνο, να δημιουργήσουμε φιλία ισόβια στην πολιτεία που ένωσε τις ζωές σας.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ

ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ-ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ

Στη Μονεμβασιά δραστηριοποιούνται έμπειροι επαγγελματίες που καλύπτουν κάθε πτυχή οργάνωσης του γάμου ή της βάπτισης, από το φαγητό και τη μουσική μέχρι τη φωτογράφιση και τη διακόσμηση του χώρου. -Το υπέροχο κλίμα της Μονεμβασιάς σας προστατεύει από απρόοπτα καιρικά φαινόμενα. Είναι ήπιο με ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά ηλιοφάνειας της χώρας και η πιθανότητα μιας καιρικής αναποδιάς είναι σπάνια.

Ιωάννα Βαμβακάρη τηλ: 6944885186 e-mail: ioannavamvakari@yahoo.com www.ioannavamvakari.com

ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ Mindart Photography Αγγέλου Μεταξά 27-29 Γλυφάδα, 166 74 Τηλ:210 89 85 041 website: www.mindart.gr e-mail: contact@mindart.gr

Στοιχεία επικοινωνίας του Δήμου email: tourism@monemvasia.gr Τηλέφωνο: 27323 60019 site: http://www.monemvasia.gr Βίντεο-Γάμος στη Μονεμβασιά http://www.youtube.com/monemvasiagr

Φώτο - Σιάχος Μολάοι - Μονεμβασιά Λακωνίας Τηλ:2732022706 website: www.foto-siahos.gr email: fosiahos@otenet.gr

ΠΡΟΣΒΑΣΗ Η Μονεμβασιά συνδέεται το καλοκαίρι ακτοπλοϊκά με το Λιμάνι του Πειραιά και τα Κύθηρα, με ένα δρομολόγιο την εβδομάδα. Πλεονέκτημα για την οργάνωση ενός γάμου αποτελεί το γεγονός ότι προσεγγίζεται οδικώς μέσω της Εθνικής οδού Αθηνών-Τρίπολης Σπάρτης, και δεν υπάρχει κίνδυνος αναβολής από πιθανή κακοκαιρία. Τακτικά δρομολόγια προς Μονεμβασιά από Αθήνα και Πειραιά γίνονται από τα ΚΤΕΛ (www.ktel-lakonias.gr)

Γιάννης Αλεφάντου Photography τηλ: +30 6932612412 website: www.alefantouimagery.com Γιώργος Παχούντης Photography τηλ: +30 6977815198 website: www.wedshooter.gr

ΔΙΑΜΟΝΗ

-Ένωση Ξενοδοχείων Λακωνίας www.lakonia-hotels.gr -Σύλλογος Ενοικιαζομένων Δωματίων και Διαμερισμάτων Μονεμβασίας www.monemvasiahotel.gr -Σωματείο Ενοικιαζομένων Δωματείων & Διαμερισμάτων ‘’Ξένιος Ζευς’’ www.vatika.gr Όλα τα καταλύματα του Δήμου www.monemvasia.gr

Φώτο - Κοτσώνης Νεάπολη Λακωνίας Τηλ: 2734022573 email: photokotsonis@yahoo.gr

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ Γιάννης Φαρσαράκης

Κρυμμένη ανάμεσα στα βουνά, μακριά από οδικούς άξονες και μέχρι πρόσφατα χωρίς ασφαλτοστρωμένο δρόμο, η Βιλιβίνα, είναι ένα χωριό άγνωστο στους πιο πολλούς. Το πανέμορφο, φαράγγι της, ήταν κι αυτό μέχρι πρόσφατα κρυφό...

Κυρκαλαίικο Λαγκάδι

το άγνωστο φαράγγι της Βιλιβίνας

34 φαράγγι Βιλιβίνας ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

Η Βιλιβίνα είναι χωριό του νέου διευρυμένου Δήμου Καλαβρύτων. Είναι χτισμένη στις νότιες πλαγιές του όρους Ρούσκιο ή Αϊ-Γιώργης, το οποίο αποτελεί μέρος του βόρειου τμήματος της οροσειράς Κερύνεια και η οποία έχει σαν φυσικά της σύνορα ανατολικά το φαράγγι του Βουραϊκού, δυτικά τον Κερυνίτη ποταμό και νότια την πεδιάδα των Καλαβρύτων. Το χωριό έχει υψόμετρο 900 μέτρα και είναι χτισμένο μεταξύ δυο χειμάρρων, που κατεβαίνουν τις πλαγιές του Αϊ-Γιώργη και ενώνονται με το παραπόταμο του Κερυνίτη, Καμίνια ή Λαγκάδα. Η περιοχή ήταν από τα Βυζαντινά χρόνια γνωστή για τους αμπελώνες και τα κρασιά της. Αναφορές σε διάφορες πηγές μαρτυρούν ότι το χωριό κατοικήθηκε από παροίκους κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας, όπου ο τότε Βαρώνος της Αιγιαλείας Cherpigny είχε εκεί

αμπελώνες και κρασαποθήκη. Από εκεί και η πιθανή προέλευση του ονόματος Βιλιβίνα, καθώς στην Βενετική απογραφή του 1700 αναφέρεται σαν Ville Vina (χωριό του κρασιού). Κατά την εποχή των Παλαιολόγων η Βιλιβίνα υπήρξε τσιφλίκι της Μονής Πεπελενίτσας και οι κάτοικοι της εργάζονταν ως κολίγοι στα αμπέλια και τα χωράφια. Η Βιλιβίνα άρχισε να διαμορφώνει τη σημερινή της μορφή κατά τη περίοδο της Α’ Τουρκοκρατίας (1459-1687). Στα χρόνια της Β’ Τουρκοκρατίας (1715-1821) και της έναρξης της Επανάστασης η Βιλιβίνα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του αγώνα και κάτοικοί της πήραν μέρος σε πολλές μάχες όπως αυτή του Πέτα. Σήμερα η Βιλιβίνα αποτελείται από δύο συνοικίες και κατά τους χειμερινούς μήνες είναι σχεδόν έρημη, με εξαίρεση κάποιους κτη-

νοτρόφους και τον παραδοσιακό Ξενώνα «Ορειάδες» που λειτουργεί όλο τον χρόνο. Το καλοκαίρι το χωριό ζωντανεύει και στην κεντρική πλατεία με τα πλατάνια λειτουργεί και ταβέρνα. Είναι ένα όμορφο χωριό, πλακοστρωμένο στο μεγαλύτερο μέρος του, γύρω από την πλατεία και την μεγάλη εκκλησία της Παναγίας Θεοτόκου με τα δύο καμπαναριά. Μια προσεγμένη πινακίδα καθοδηγεί τον επισκέπτη του χωριού στα αξιοθέατά του. Ανακαλύπτοντας το φαράγγι Η υποψία για την ύπαρξη ενός ενδιαφέροντος φαραγγιού γεννήθηκε τυχαία σε μια εκδρομική βόλτα του Σαββατοκύριακου. Οδηγώντας από Μαμουσιά προς Βιλιβίνα και περνώντας μια τσιμεντένια γέφυρα, φάνηκε ότι αυτή δεν γεφύρω-

36 φαράγγι Βιλιβίνας ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

νε ένα ρέμα η ποτάμι, αλλά ένα βαθύ χάσμα, μια κάθετη ρωγμή βάθους 20 περίπου μέτρων όπου στον πυθμένα της έτρεχε νερό. Την ίδια μέρα έγινε πεζοπορικά μια έρευνα στην είσοδο και έξοδο του φαραγγιού και ακολουθώντας κάποιο καλντερίνι που βρήκαμε τυχαία φτάσαμε σε ένα πέτρινο γεφύρι που περνούσε πάνω από το φαράγγι. Από πληροφορίες που πήραμε αργότερα, από ντόπιους που συναντήσαμε στο χωριό, μάθαμε ότι το καλντερίμι ένωνε την Βιλιβίνα με το γειτονικό χωριό Δουμενά και ότι το γεφύρι αναφέρεται σαν ένα από τα αρχαιότερα τοξωτά γεφύρια της περιοχής Καλαβρύτων. Επίσης για το φαράγγι (κατά τους ντόπιους Κυρκαλαίικο λαγκάδι) δεν υπήρχε καμία πληροφορία, σημάδι πως η διάσχιση του ήταν αδύνατη χωρίς κατάλληλο εξοπλισμό. Έτσι, αφού έγινε η κατάλληλη προετοιμασία σε υλικά, εξοπλισμό κλπ, στις 10/3/2013, η τετραμελής ομάδα μας ξεκίνησε την κατάβαση. Στην αρχή ακολουθήσαμε το ποταμάκι έως το σημείο που άρχισε να στενεύει ανάμεσα σε κάθετα βράχια. Από εκεί αρχίζουν και οι καταβάσεις που οι περισσότερες γίνονται μέσα στο νερό λόγω της στενότητας του χώρου. Τα νερά πέφτοντας από ψηλά σχηματίζουν υπέροχους καταρράκτες που μας έκαναν να σταματάμε συνεχώς, να κοιτάμε πίσω και να τους θαυμάζουμε. Συνολικά κατεβήκαμε 15 καταρράκτες... Οι δύο μεγαλύτεροι έχουν ύψος 20 μέτρα περίπου. Το νερό έχει διαβρώσει τον βράχο τόσο κάθετα που σε κάποια σημεία δεν βλέπεις τον ουρανό και νοιώθεις ότι βρίσκεσαι σε σπήλαιο. Κάπου στην μέση του φαραγγιού συναντήσαμε την τσιμεντένια γέφυρα με τον δρόμο και φάνηκαν τα πρώτα δείγματα πολιτισμού σε μορφή σκουπιδιών. Δυστυχώς το φαράγγι της Βιλιβίνας δεν αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα.

Τι πιο εύκολο να ξεφορτωθείς τα σκουπίδια σου πετώντας τα από την γέφυρα στο ρέμα. Προσπαθήσαμε να τα αγνοήσουμε και συνεχίσαμε ώσπου φτάσαμε στο πέτρινο γεφύρι. Εκεί παρατηρήσαμε ότι η μορφή του φαραγγιού αλλάζει. Πίσω μας είχαμε γυμνά πέτρινα τοιχώματα ενώ μετά το γεφύρι όλα ήταν πιο πράσινα. Σπηλαιώδες πέρασμα Προχωρώντας άρχισε ο ενθουσιασμός μας να μεγαλώνει, το φαράγγι άρχιζε να γίνεται πανέμορφο, τα τοιχώματα είναι πλέον καταπράσινα καλυμμένα από βρύα, ρίζες λιθοποιημένες... Από τρύπες στον βράχο εκτοξεύονταν πίδακες νερού... Παντού έσταζε από ψηλά. Σταματήσαμε μπροστά σε μια κατάβαση όπου δεν μπορούσαμε να δούμε τον

πυθμένα και φαινόταν ότι κάτι άλλαζε πάλι, καθώς στο βάθος σκοτείνιαζε πολύ. Στήσαμε τα σχοινιά και κατεβήκαμε. Δύσκολο να περιγράψεις τις εικόνες και τα συναισθήματα. Το φαράγγι μεταμορφώνεται σε σπηλαιώδες πέρασμα, άφθονα νερά κυλούν από την οροφή και τα τοιχώματα είναι διακοσμημένα από σταλαγμίτες όλων των μορφών. Αφού μείναμε περίπου μία ώρα για να θαυμάσουμε και να φωτογραφίσουμε τον διάκοσμο, συνεχίσαμε την πορεία μας. Βγήκαμε από την σπηλιά και λίγο παρακάτω βρήκαμε ένα νεραύλακο και ένα μικρό φράγμα που είχαν φτιάξει παλιότερα οι χωρικοί για να στέλνουν το νερό σε έναν νερόμυλο που λείψανά του φαίνονται στην έξοδο του φαραγγιού. Μετά το φαράγγι τα νερά πέφτουν σε ένα πανέμορφο σκε-

πασμένο από πλατάνια ποταμάκι που έρχεται από τα ανατολικά και χύνεται στον Κερυνίτη ποταμό. Για τους λάτρεις των καταβάσεων φαραγγιών πρέπει να σημειωθεί ότι το φαράγγι δεν είναι ασφαλισμένο με πιστοποιημένα υλικά και είναι σε επίπεδο εξερεύνησης. Προσκύνημα στην Πλατανιώτισσα Σε μια καταπάσινη τοποθεσία, με άφθονα και κρύα νερά, βρίσκεται

το εκκλησάκι της Παναγίας της Πλατανιώτισσας που έχει σχηματιστεί μέσα στο κοίλωμα (κουφάλα) ενός τεράστιου πλατάνου, ο οποίος προήλθε από τρία πλατάνια που φύτρωσαν μαζί και με την πάροδο του χρόνου ενώθηκαν και δημιούργησαν το αξιοθαύμαστο αριστούργημα της φύσης. Το ιστορικό αυτό πλατάνι έχει ύψος 25μ. περίπου, περίμετρο στη βάση του 16μ. και στο μέσο του 12,65μ. και έχει χωρητικότητα 20 ατόμων. Υπάρχει ένα μικρό τέμπλο με δυο

μικρούς κίονες οι οποίοι σχηματίζουν την Ωραία Πύλη. Η εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας είναι αποτυπωμένη πάνω στο πλατάνι, σε ύψος 3 μέτρων από το έδαφος στο εσωτερικό του κοιλώματος. Κατά την παράδοση η εικόνα αποτυπώθηκε στον πλάτανο στα χρόνια της εικονομαχίας, όταν μοναχοί του Μεγάλου Σπηλαίου για να σώσουν την εικόνα της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας την μετέφεραν από τόπο σε τόπο και έτσι διανυκτέρευσαν ένα

38 φαράγγι Βιλιβίνας ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

βράδυ στο χωριό Κλαπατσούνα όπως λεγόταν τότε, μέσα στο φυσικό κοίλωμα του πλατάνου. Το πρωί όταν πήραν την εικόνα για να συνεχίσουν το δρόμο τους είδαν έκπληκτοι το αποτύπωμά της στον κορμό του δέντρου, στην τοποθεσία που την είχαν ακουμπήσει. Έτσι ονομάστηκε Παναγία η Πλατανιώτισσα καθώς και το χωριό. Ο ναός γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Το χωριό δημιουργήθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας γύρω από το ομώνυμο μοναστήρι. Στην αρχαία Κερύνεια Πρίν τα πρώτα σπίτια της Μαμουσιάς αξίζουν την επίσκεψή μας τα ερείπια της αρχαίας Κερύνειας που σώζονται στο ύψωμα Βουνί, βορείως του χωριού σε θέση φυσικά οχυρή. Η πόλη γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή της στην ελληνιστική εποχή, όταν προσχώρησε στην Αχαϊκή Συμπολιτεία (το 276 π.Χ.). Μία από τις σημαντικότερες μορφές στην ιστορία της

Αχαϊκής Συμπολιτείας, ο Μάργος, που διετέλεσε και στρατηγός της, καταγόταν από την Κερύνεια. Τα ορατά λείψανα της αρχαίας πόλης στο Βουνί χρονολογούνται κυρίως στην ελληνιστική εποχή. Στη θέση Άγιος Κωνσταντίνος, στους πρόποδες του υψώματος σώζεται σημαντικό ταφικό μνημείο (ηρώο) του 3ου αι. π.Χ. Στην οχυρωμένη πόλη οδηγούσε μονοπάτι εν μέρει λαξευμένο στο φυσικό βράχο του υψώματος. Σώζονται κατάλοιπα του τείχους, το αρχαίο θέατρο, λείψανα δημόσιων κτιρίων και οικιών και μία κρήνη στην είσοδο της πόλης στη θέση Παλιόμυλος. Σε απόσταση 900 μ. βορειοανατολικά της οχυρωμένης πόλης, στη θέση Προφήτης Ηλίας, έχουν βρεθεί τα κατάλοιπα ιερού (6ος-4ος αι. π.Χ.). Πρόσβαση Από την εθνική οδό Αθηνών Πατρών βγαίνουμε στο Διακοπτό. Δύο χλμ. μετά το Διακοπτό με κα-

τεύθυνση προς το Αίγιο στρίβουμε αριστερά για Μαμουσιά. Μετά από 17χλμ. και αφού περάσουμε τη Μαμουσιά στρίβουμε δεξιά για Βιλιβίνα και ακολουθούμε το δρόμο για 3 χλμ. Άλλη διαδρομή είναι δυόμιση χιλιόμετρα μετά το Διακοπτό με κατεύθυνση προς το Αίγιο στρίβουμε αριστερά για Μπουφούσκια-Πλατανιώτισσα. Η Πλατανιώτισσα βρίσκεται στον οδικό άξονα Καλαβρύτων-Αιγίου μέσω Πτέρης σε απόσταση 30 χιλ. από τα Καλάβρυτα. Από εδώ στρίβουμε αριστερά για Βιλιβίνα. Διαμονή - Φαγητό Στην Βιλιβίνα λειτουργεί από το 2004 ο παραδοσιακός πέτρινος ξενώνας «Ορειάδες» σε ανακαινισμένο κτήριο του 1800. Επίσης στην πλατεία του χωριού λειτουργεί κατά τους καλοκαιρινούς μήνες η ταβέρνα «Τα Βιλιβίνια.»

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Θάλεια Νουάρου |

Κωνσταντίνος Ντόκος

Ανισόπεδες βουνοπλαγιές, πρασινοασημένια λαμπυρίσματα, ορφανεμένα μοναστήρια κι εκκλησιές. Πέτρα και γκρεμός. Μαθήματα αυτοθυσίας, πέρα απ’ τις χαράδρες που σου κόβουν την ανάσα. Και σ’ όλα αυτά, τα μαγεμένα νερά του Αχέροντα, ανοίγουν την ψυχή σου. Σε τούτα, τα τελευταία βουνά της Ηπείρου, θρύλος και ιστορία μπλέκονται αρμονικά με παρθένα μονοπάτια και παραδεισένια τοπία.

Σούλι

Των θρύλων, της δόξας, των ποταμών…

44 Σούλι

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Οι Μύλοι με τα ορμητικά νερά που αναβλύζουν από τα έγκατα της γης

Το χρονικό ενός ξεριζωμού Το τοπίο άγριο, ορεινό κι αγέρωχο. Δρόμοι φιδίσιοι, παλιά κάστρα, εκκλησιές, λιγοστά, λιθόκτιστα σπίτια, προτομές ηρώων, βοσκότοποι. Τα σουλιώτικα πηγάδια, συλλέκτες μνήμης χρόνων δύσκολων κι ηρωικών. Ατέλειωτοι οι αγώνες των Σουλιωτών, το πάθος τους για ελευθερία. Κι έπειτα σιωπή. Το 1927 η ελληνική βουλή πρότεινε μέτρα για την συντήρηση και αξιοποίηση του τόπου. Ανοίχτηκε δρόμος, τα εναπομείναντα κτίσματα, τα φρούρια και οι εκκλησιές συντηρήθηκαν ενώ τα βοσκοτόπια δόθηκαν σε κτηνοτρόφους της περιοχής. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Από τις αρχές του 16ου αιώνα τέσσερα σουλιοτοχώρια δέχτηκαν στα φυσικά καταφύγια των βράχων που τα περιβάλλουν χιλιάδες κυνηγημένων χριστιανών. Στα χωριά αυτά προστέθηκαν ακόμη

εφτά που από το 1550 αποτέλεσαν τη σουλιώτικη συμπολιτεία. Παρά το μένος όλων των σουλτάνων η συμπολιτεία κατάφερε και παρέμεινε ελεύθερη καθ’ όλη τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής. Μάλιστα το αυτόνομο και ανεξάρτητο Σούλι εισέπραττε φόρους υποτέλειας από τα γύρω χωριά (συνολικά 66) με την αιτιολογία ότι δεν έπαιρναν τα όπλα για να πολεμήσουν μαζί τους. Από εκεί στην ουσία προέρχονταν και τα έσοδα της συμπολιτείας που είχε 6000 κατοίκους, κτηνοτρόφους κι αρματωμένους. Ολόκληρη η συμπολιτεία μετρούσε 45 «φάρες» δηλαδή γένη –οικογένειες, με τους αρχηγούς τους, τους λεγόμενους καπεταναίους, να αποτελούν τους πολέμαρχους που απάρτιζαν το θεσμό του πολεμικού συμβουλίου. Μπροστά στον Άη-Δονάτο με τα 45 πηγάδια –ένα για κάθε φάρα της συμπολιτείας- η εκκλησία του Δήμου συνεδρίαζε προκειμένου να

ληφθούν σημαντικές αποφάσεις για τον πόλεμο και την ειρήνη. Αμέτρητες μάχες με χιλιάδες απώλειες από την πλευρά των αντιπάλων δόθηκαν από το 1600 και έπειτα. Όλοι οι Πασάδες κατατροπώθηκαν και αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν ειρήνη με τους Σουλιώτες που όλο και κέρδιζαν περισσότερη δόξα. Με πρωτοστάτες τα γένη των Μποτσαραίων, των Τζαβέλεδων, των Ζερβών (Ζερβάτες) και άλλων αγωνιστών και των συντρόφων τους, το Σούλι κατάφερε να επιβιώσει μέχρι και την αυγή του 19ου αιώνα. Το καλοκαίρι του 1800 ακόμη μια οργανωμένη επίθεση του Αλή Πασά των Ιωαννίνων κατά του Σουλίου καταδικάζεται σε αποτυχία. Το 1801 ακολουθεί νέα πολιορκία και οι Σουλιώτες κάτω από συνθήκες πείνας και κακουχίας αναγκάζονται να συνθηκολογήσουν ειρήνη. Ο τελευταίος προσπαθεί με φλουριά να εξαγοράσει ορισμένους

το φαράγγι του Αχέρωντα από το παλιό μονοπάτι των Σουλιωτών

τα χαρακτηριστικά σουλιώτικα πηγάδια του αρχαιολογικού χώρου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ στο Σούλι

46 Σούλι

Σουλιώτες, η απάντηση όμως του καπεταναίου Τσίμα Ζέρβα είναι αποστομωτική: Για μένα Βεζύρη ο πλούτος, η τιμή και η δόξα που μου υπόσχεσαι, είναι μόνο τα άρματά μου, γιατί με εκείνα φυλάω την πατρίδα μου, την ελευθερία μου και τα παιδιά μου και μ’ αυτά τιμώ το όνομα του Σουλιώτη κι αποθανατίζω το όνομά μου… Οι Αγάδες της Ηπείρου προδίδουν τη συνθήκη ειρήνης και εκβιάζουν τους Σουλιώτες καπετάνιους. Το 1802 η ειρήνη επαναδιαπραγματεύεται και κάτω από τη σφιχτή πολιορκία, οι δημογέροντες δέχονται τις προτάσεις του εχθρού να λυθεί η πολιορκία. Όρος του Αλή ο αρχηγός τους, Φώτος Τζαβέλας, να εγκαταλείψει το Σούλι. Ο Αλή Πασάς προδίδει φυσικά τη συμφωνία και συνεχίζει βάναυσα την πολιορκία του. Ο Τζαβέλας επιστρέφει αλλά το Δεκέμβρη του 1803, μετά από τέσσερα χρόνια πολιορκίας, οι Τούρκοι, μετά από προδοσία, μπαίνουν στο Σούλι. Οι Σουλιώτες οπισθοχωρούν. Ο καλόγερος Σαμουήλ με τα 600 παλληκάρια που κρατούν το κάστρο της Αγίας Παρασκευής στο Κούγκι βλέπουν ένα-ένα τα γένη να παραδίδονται στους Τούρκους. Στις 12 Δεκεμβρίου του 1803, το Σούλι παραδίδεται. Περίπου 2000 Σουλιώτες πολεμιστές με τις οικογένειές τους εγκαταλείπουν την περιοχή. Στις 16 Δεκεμβρίου οι Τούρκοι κινούν να παραλάβουν τα πολεμοφόδιά τους που τα φυλά ο καλόγερος στο Κούγκι. Ο Σαμουήλ βάζει φωτιά και ανατινάζει την μπαρουταποθήκη. Με αφορμή την ανατίναξη ο Βελή Πασάς αθετεί τους όρους της συμφωνίας και χτυπά το σώμα του Μπότσαρη στα στενά του Ζαλόγγου. Μετά από τιτανικές μάχες και αιματοχυσία, 55 ατρόμητες Σουλιώτισσες αναβαίνουν στους βράχους του Ζαλόγγου και προτιμούν το θάνατο από την ατίμωση. Ήταν 17 Δεκεμβρίου του 1803. Οι Σουλιώτες φυγαδεύονται στα επτάνησα κι εξασφαλίζουν τον

47 η θέα προς το θρυλικό Κούγκι

βιοπορισμό τους εισχωρώντας σε ξένα στρατεύματα κι αργότερα εντάσσονται ως ένοπλα σώματα στην ελληνική επανάσταση. Δεν κατάφεραν ωστόσο ποτέ να επιστρέψουν στον τόπο τους. Οι εγκαταλελειμμένες εκτάσεις των Σουλιωτών κατανεμήθηκαν σε βοσκότοπους. Το 1956 το Σούλι ανακηρύχτηκε διατηρητέος οικισμός και δέκα σπίτια περίπου χτίστηκαν στα πρότυπα των παλαιών. Κατασκευάστηκε επίσης ξενώνας που μέχρι και σήμερα βρίσκεται δυστυχώς εκτός λειτουργίας. Ο οικισμός έχει σήμερα ελάχιστους κατοίκους που ζουν στα σκόρπια σπίτια γύρω από τον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο. Τα εναπομείναντα πηγάδια, η πέτρα του «βουλευτηρίου» κι οι προτομές των Μάρκου Μπότσαρη, καλόγερου Σαμουήλ και Φώτου Τζαβέλα μπροστά από το παλιό πέτρινο σχολείο φέρνουν στο νου λόγια και εικόνες από τα περασμένα. Απέναντι, στα ανατολικά, το απόκρημνο κάστρο της Κιάφας, υπήρξε προπύργιο της Σουλιώτι-

κης αντίστασης. Ένα χιλιόμετρο παρακάτω, το εκκλησάκι του Αγίου Δονάτου που χτίστηκε στο λόφο του προγενέστερου παλαιοχριστιανικού κι απέναντι το ένδοξο Κούγκι με την αναστηλωμένη εκκλησιά της Αγίας Παρασκευής. Την τελευταία Κυριακή του Μαΐου χιλιάδες κόσμου παρακολουθεί από το σημείο αυτό την αναπαράσταση της θρυλικής ανατίναξης… Βυζαντινή Παραμυθιά Πρωτεύουσα του σημερινού δήμου Σουλίου, η Παραμυθιά υπήρξε μεγάλο κέντρο οικονομικής κι εμπορικής δραστηριότητας αλλά και κέντρο εκπαίδευσης ολόκληρης της Θεσπρωτίας. Σήμερα αποτελεί μια σύγχρονη κωμόπολη με τη ζωή να κυλά ήρεμα κι αργά γύρω από τα λιτά στενά της. Το κέντρο της πόλης ορίζει στην ουσία ένας πλακόστρωτος δρόμος που περνά μέσα από την αγορά. Κάθε πρωί, ιδιαίτερα το Σάββατο, γεμίζουν από κόσμο τα καφέ της πόλης τριγύρω από

την αγορά. Παλαιοπωλεία με μπακίρια, χυτήρια καμπανών, παραδοσιακά παντοπωλεία και μαγαζιά με λογής-λογής τυριά απλώνονται γύρω από τη λαϊκή με τα νωπά προϊόντα. Γίδινη «φέτα», κεφαλοτύρι, γραβιέρα και «χλωρό», ένα μαλακό τυρί από μίγμα πρόβειου και αγελαδινού γάλακτος με απαλά ξινούτσικη γεύση παρασκευάζουν καθημερινά τα τυροκομεία της περιοχής. Ούζο και τσίπουρο, από τα οικιακά αποστακτήρα τιμούνται δεόντως από τους κατοίκους ολοκληρώνοντας τη γκάμα των παραδοσιακών προϊόντων της πόλης. Ανάμεσα σε τρεις ποταμούς, τον Κωκυτό, τον Αχέροντα και τον Καλαμά η σημερινή πόλη χτίστηκε κοντά στα ερείπια της αρχαίας Ελέας που ιδρύθηκε στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. Τα ισχυρά πολυγωνικά τείχη της πόλης παραμένουν ακόμη ορατά. Από τον 1ο αιώνα στην περιοχή κατοικούν χριστιανοί. Τότε μάλιστα η πόλη παίρνει και την ονομασία του μητροπολίτη Ευροίας, Δονάτου, που

48 Σούλι

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

η θέα από την κορυφή του Ζαλόγγου, πάνω από το μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου

γρανάζια από τον περίτεχνο μηχανισμό του θρυλικού ρολογιού

έζησε τον 4ο αιώνα μ.Χ κάνοντας πολλά θαύματα. Σύμφωνα με την παράδοση ο Άγιος σκότωσε το στοιχειό που πίκραινε τα νερά του Αχέροντα μέσα στην σπηλιά που πήρε την ονομασία του. Κι εδώ είναι που η παράδοση συναντά την ελληνική μυθολογία που θέλει πρώτο το Δία να πικραίνει τα νερά του ποταμού προκειμένου να τιμωρήσει τους Τιτάνες οι οποίοι κατά την τιτανομαχία έπιναν από τα νερά του για να ξεδιψάσουν. Στην ομώνυμη βασιλική του San Donatos στο Μουράνο της Βενετίας βρέθηκαν φυλαγμένα τα λείψανα του Αγίου που επέστρεψαν πριν μερικά χρόνια στην Παραμυθιά. Η περιοχή γίνεται η Φωτική έδρα της παλαιάς Ηπείρου. Η πόλη αυτή βρέθηκε 4 χμ. ΒΔ της Παραμυθιάς να ξεναγεί τους επισκέπτες της στα σημαντικά παλαιοχριστιανικά και μεσοβυζαντινά μνημεία της. Στη μεσοβυζαντινή περίοδο, ή λίγο αργότερα τον 15ο αιώνα, τοποθετούνται και τα βυζαντινά λουτρά που κοσμούν την πόλη της Παραμυθιάς. Βυζαντινό κόσμημα

49 της πόλης αποτελεί ο ναός της Παναγιάς Παραμυθιώτισσας όπου φυλάσσονταν ο χρυσοκέντητος επιτάφιος του 16ου αιώνα, πριν να μεταφερθεί στο Άγιον Όρος. Πρόκειται για έναν τρίκλιτο, σταυροειδή τρουλοκάμαρο ναό που μιμείται τα μεγάλα μνημεία του Δεσποτάτου. Στο εσωτερικό του φυλάσσονται μοναδικά ψηφιδωτά και η θαυματουργός εικόνα της παναγιάς που μεταφέρθηκε στο ομώνυμο παρεκκλήσι της μονής Βατοπεδίου. Από το 1750 ηχεί στην πόλη και το θρυλικό βενετσιάνικο ρολόι που χάρισε στην πόλη η οικογένεια Μαρούτση. Για τη φύλαξη και τη λειτουργία του χτίστηκε ένα ψηλός πύργος με καμπαναριό που θωπεύει όλο το χωριό. Μην περιμένετε να δείτε δείκτες κι αριθμούς. Μοναδικό στο είδος του ο μηχανισμός του βασίζεται σε δυο γρανάζια κι ένα εκκρεμές που κινεί τα βαρίδια (βαρούλκα) που συντονίζουν τους χτύπους της καμπάνας ανά μία ώρα. Λέγεται μάλιστα ότι όταν ο Αλή Πασάς άκουσε τους χτύπους της καμπάνας κι ενημερώθηκε για το ρολόι έδωσε εντολή να το μεταφέρουν στα Γιάννενα. Πονηροί όμως οι Παραμυθιώτες δεν παρέδωσαν ολόκληρο τον πολύπλοκο μηχανισμό κρατώντας κάποια εξαρτήματα στην πατρίδα. Έτσι το ρολόι στα Γιάννενα δεν χτύπησε ποτέ. Οι Παραμυθιώτες ενημέρωσαν τον Πασά ότι το ρολόι είναι ταμένο στον Άγιο Δονάτο να χτυπά μονάχα στην Παραμυθιά. Προληπτικός αυτός το επέστρεψε πίσω κι από τότε ακούραστοι οι κουρδιστές του συνεχίζουν γενιά προς γενιά την παράδοση. Στα σχέδια του Δήμου είναι η αναστήλωση του πύργου μέσα στο οποίο φυλάσσεται το ρολόι και η μετατροπή του σε ένα ζωντανό επισκέψιμο έκθεμα. Στις αρχές του 19ου αιώνα χρονολογείται η Κούλια, η πυργόμορφη κατοικία που στέκει αγέρωχη βορειοδυτικά του οικισμού. Ένας

Ιππασία δίπλα στο ποτάμι φτωχός πλανόδιος αργυροχόος από την Παραμυθιά, ο Κωνσταντίνος Βούλγαρης, αποτέλεσε τον πρωτεργάτη του πασίγνωστου οίκου BVLGARI. To σπίτι του στέκει ακόμη στα στενά της πόλης, ενώ στα μέσα της δεκαετίας του ‘30, ο Σωτήριος Βούλγαρης, απόγονος της οικογένειας έχτισε το πέτρινο νεοκλασικό κτίριο του σχολείου που κοσμεί τον κεντρικό δρόμο. Στο σχολείο αυτό κρατήθηκαν επί κατοχής οι 49 εκτελεσθέντες της Παραμυθιάς από τους οποίους η πόλη καταγράφηκε ως μαρτυρική. Από τα ωραιότερα κτίσματα αποτελεί και το αναπαλαιωμένο αρχοντικό Ρίγγα που λειτουργεί σήμερα σαν ξενώνας και καφέ. Ο ποταμός των δακρύων Τα κρυστάλλινα πεντακάθαρα

νερά του με εκείνο το εντυπωσιακό έντονο χρώμα δεν θυμίζουν με τίποτα δάκρυα και θλίψη. Αχέρων – χωρίς χαρά, ο ποταμός της λύπης κουβαλά στα νερά του αμέτρητες μυθοπλασίες. Βασίλειο του Πλούτωνα, πορθμείο του χάροντα και πύλη του Άδη, αποτελούσε κατά την αρχαιότητα σημείο συνάντησης των ζωντανών με τους νεκρούς. Σήμερα δεν είναι παρά ένα πανέμορφο φυσικό αξιοθέατο των νοτιότερων ετούτων ηπειρώτικων βουνών που προστατεύεται από το δίκτυο NATURA. Ο ποταμός πηγάζει κοντά στο χωριό Σιστρούνι του γειτονικού νομού Ιωαννίνων, όμως για τους Παραμυθιώτες «πηγές» του ποταμού είναι οι Μύλοι Σουλίου, μια παραμυθένια τοποθεσία που θα βρείτε ακολουθώντας τη σήμανση στη διακλάδωση που οδηγεί στο

50 Σούλι

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Σούλι. Πεντακάθαρα νερά αναβλύζουν ορμητικά από τα έγκατα της γης, σε ύψος 15 μέτρων κινώντας τον παλιό νερόμυλο που χρησιμοποιούσαν οι Σουλιώτες για να αλέθουν τα σιτηρά τους. Οι Μύλοι αποτελούν αγαπημένο τόπο παραθερισμού των ντόπιων που τα καλοκαίρια κατασκηνώνουν και γλεντούν μέσα σ’ αυτήν την πανδαισία της φύσης. Στο χωριό Γλυκή που έχει την τύχη να απλώνεται δίπλα στις όχθες του πανέμορφου Αχέροντα, όμορφες ταβέρνες και καφέ ξεπηδούν δίπλα στα νερά, κάτω από το πυκνό πλατανοδάσος που ακολουθεί τη ροή του ποταμού. Αξίζει να περπατήσετε μέσα στο πυκνό καταπράσινο δάσος μέχρι τη σπηλιά του Αγίου Δονάτου εδώ που φημολογείται πως σκότωσε παραδοσιακό χυτήριο καμπανών στην αγορά της Παραμυθιάς

το νεοκλασικό πέτρινο σχολείο της Παραμυθιάς δωρεά του Κ. Βούλγαρη

το στοιχείο γλυκαίνοντας τα νερά του ποταμού. Από αυτό το γεγονός πήρε και η Γλυκή την ονομασία της. Δοκιμάστε φρέσκια πέστροφα και χαλαρώσετε στα καφέ δίπλα στους ήχους των γάργαρων νερών. Κάντε χαλαρή βόλτα με τα άλογα στη σκιά των πλατανιών. Στη Γλυκή θα δείτε και τα απομεινάρια της Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής που έχτισε ο Άγιος Δονάτος την εποχή του Μεγάλου Θεοδοσίου. Ανηφορίζοντας στην απέναντι όχθη θα βρεθείτε στο περίφημο μονοπάτι των Σουλιωτών ή τη σκάλα της Τζαβέλαινας

προκειμένου να θαυμάσετε από ψηλά τη φανταστική θέα του φαραγγιού με τους αναρίθμητους χρωματικούς συνδυασμούς. Το θρυλικό μονοπάτι που αναστηλώθηκε πρόσφατα οδηγεί στον Άη Δονάτο του Σουλίου, το Κούγκι και το φρούριο της Κιάφας. Στη Γλυκή προσφέρονται και υπηρεσίες κανό και ράφτινγκ προκειμένου να χαρείτε από κοντά τις ομορφιές των κρυστάλλινων νερών του ποταμού. Τα καλοκαίρια η Γλυκή γεμίζει από κόσμο και οι εκατοντάδες επισκέπτες από τη γειτονική Πάργα κολυμπούν στα κρυστάλλινα νερά λύνοντας για πάντα το αιώνια δίλλημα «βουνό ή θάλασσα». Αυτό ακριβώς είναι και το συγκριτικό πλεονέκτημα ολόκληρης της περιοχής αυτής που παρά την ιστορική της οντότητα, τη βυζαντινή κληρονομιά και τις φυσικές ομορφιές της μοιάζει να παραγκωνίστηκε από τη δόξα των φημισμένων θέρετρων της Πρέβεζας και της Ηπείρου. Μισή μόλις ώρα από την Πάργα ή τα Σύβοτα, τα Γιάννενα, την Ηγουμενίτσα και το Ιόνιο το φιλόξενο Σούλι θα σε

πεζοπορία στο μονοπάτι της Τζαβέλαινας

Hπειρώτες βοσκοί, οι τελευταίοι εναπομείναντες κάτοικοι του Σουλίου

52 Σούλι

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

το υπέροχο γλυπτό του Ζογγολόπουλου στην κορυφή Στεφάνι του Ζαλόγγου

πάρει στα ιστορικά του μονοπάτια, τα κρυφά μυστικά και τις φυσικές του ομορφιές χωρίς να το πληρώσεις ακριβά… Στην άκρη του γκρεμού Επιστρέφοντας από την Παραμυθιά δεν μπορούσαμε παρά να ανηφορίσαμε ως το ιστορικό Ζάλογγο του γειτονικού νομού Πρεβέζης. Από την κορυφή που έμεινε γνωστή με το όνομα «Στεφάνι» 63 ηρωικές Σουλιώτισσες έπεσαν μαζί με τα παιδιά στο βωμό της ελευθερίας. 400 σκαλοπάτια ανεβάζουν στην κορυφή του υψώματος που στέκει πάνω από τη μονή του Αγίου Δημητρίου στο Ζάλογγο. Το αφαιρετικό, γιγάντιο μνημείο με τις γυναικείες μορφές που φιλοτέχνησε το 1961 ο φημισμένος γλύπτης Γιώργος Ζογγολόπουλος, αποτελεί ένα εντυπωσιακότατο σύμβολο μνήμης και θυσίας. Η σειρά των γυναικείων μορφών, που πιασμένες χέρι-χέρι σέρνουν το χορό μεγεθύνονται κλιμακωτά με τις μορφές τους να γιγαντώνονται καθώς φτάνουν

στην άκρη του γκρεμού. Η όλη τοποθεσία διαπερνάται από κάτι έντονα επιβλητικό κι οι λευκές μορφές που γίνονται αντιληπτές από χιλιόμετρα μακριά καθηλώνουν το βλέμμα θυμίζοντας το μεγαλείο της ανθρώπινης υπόστασης, της μητρικής θυσίας, της αέναης αγάπης για ελευθερία.

Κεφαλόβρυσο

Παραµυθιά Σούλι Καριώτη Δαφνούλα Καμίνι

Καρβουνάρι Σκάνδαλο

Γαρδίκι

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΟΥΛΙ ΠΡΟΣΒΑΣΗ

Από την Αθήνα η μετάβαση γίνεται μέσω της εθνικής Αθηνών- Πατρών, της γέφυρας ΡίουΑντιρρίου και στην συνέχεια της εθνικής Αντιρρίου- Ιωαννίνων. Τρεισήμισι μόλις ώρες από τη Θεσσαλονίκη μέσω της Εγνατίας οδού.

Διαμονή

Οι λιγοστοί ξενώνες της περιοχής προσφέρουν διαμονή για όλα τα γούστα και τα βαλάντια. Εξαιρετικά οικονομική διαμονή από 25 ευρώ τη βραδιά με προσωπική φιλοξενία μέχρι σουίτα σε αναπαλαιωμένο αρχοντικό.

φαγητό & προϊόντα Παραμυθιά θα βρεις μεγάλη ποικιλία από ντόπια τυριά ενώ στις δυο ταβέρνες της πόλης θα δοκιμάσεις ντόπια κρέατα -κατσικάκι, ζυγούρι και προβατίνα στα κάρβουνα αλλά και αυθεντικό ηπειρώτικο πατσά, όλα σε πολύ προσιτές τιμές. Φρέσκια πέστροφα στη Γλυκή, δίπλα στο ποτάμι. Ο καφές και το τσίπουρο κοστίζουν εδώ μόλις κάτι παραπάνω από ένα ευρώ.

Δραστηριότητες Πεζοπορία στο φαράγγι του Αχέροντα μέσα από το ιστορικό μονοπάτι του Σουλιωτών αλλά και αναρίθμητες ακόμη πεζοπορικές διαδρομές. Η

ανάβαση στο Ζάλογγο αποτελεί μια εξαιρετική εμπειρία. Μια πολύ όμορφη μα δύσβατη διαδρομή είναι αυτή που ξεκινά από το χωριό Βέλλιανη κι οδηγεί στη σπηλιά του Αγίου Αρσενίου που βρίσκεται χτισμένη ψηλά σε μια απόκρημνη κι εντυπωσιακή τοποθεσία. Στις όχθες του Αχέροντα στη Γλυκή προσφέρονται οργανωμένες δραστηριότητες, ιππασίας, trekking, αναρρίχησης, κανό-καγιάκ και ράφτινγκ στα νερά του ποταμού. Στη γειτονική Αμμουδιά, στις όχθες του θρυλικού ποταμού δεκάδες πλοιάρια προσφέρουν ποτάμιες κρουαζιέρες μέχρι τη Γλυκή. Η Παραμυθιά αποτελεί κέντρο αεροπτερισμού. Διαθέτει τρεις πίστες για όλα τα επίπεδα.

Εκδηλώσεις Αν τύχει και βρεθείτε την πρώτη Κυριακή του Οκτώβρη στην Παραμυθιά μη χάσετε το Λάμποβο. Μια εμποροπανήγυρη με ρίζες από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας όπου πραματευτάδες απ’ όλη την Ελλάδα εκθέτουν τα προϊόντα τους στην αγορά που επισκέπτεται χιλιάδες κόσμος απ’ όλη τη χώρα. Τελευταία Κυριακή του Μαΐου οι γιορτές στο Σούλι έχουν παραδοσιακές μουσικές και χορούς από όλη την Ελλάδα με κορύφωση τη θρυλική ανατίναξη στο Κούγκι.

Αχέροντας ποταµός

Σούλι

Παραµυθιά – Αχέροντας Με το πέπλο του µύθου και της ιστορίας

Παναγιά Παραµυθιώτισσα

Αρχαιολογικός χώρος στο Σούλι

Να Να περπατήσεις περπατήσεις στο στο µονοπάτι µονοπάτι των των Σουλιωτών Σουλιωτών µε τη θέα του φαραγγιού φαραγγιού να να σου κόβει την ανάσα. Να Να διασχίσεις διασχίσεις το το µυθικό µυθικό Αχέροντα Αχέροντα στον στον ίσκιο ίσκιο του του πλατανοδάσους. πλατανοδάσους. Να Να ακούσεις ακούσεις τον παφλασµό από τα νερά νερά του παλιού µύλου, να αισθανθείς αισθανθείς τον απόηχο των ηρώων, να να αγγίξεις σπουδαία βυζαντινά κειµήλια κειµήλια και και να να περιηγηθείς περιηγηθείς στα στα πέτρινα πέτρινα σοκάκια σοκάκια της της Παραµυθιάς. Παραµυθιάς. Εµπειρία Εµπειρία µοναδική µοναδική σε τόπους παρθένους. παρθένους. Γεµάτη Γεµάτη χρώµατα, χρώµατα, ήχους ήχους κι κι αρώµατα αρώµατα στη στη φιλόξενη φιλόξενη γη του µύθου µύθου και και της της ιστορίας. ιστορίας.

∆ΗΜΟΣ ΣΟΥΛΙΟΥ Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ 178 ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ τηλ. 2666360100 www.dimossouliou.gov.gr info@paramythia.gr

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Αθανασία Χατζηκυριάκου, Μαρία Αρχοντοπούλου

Αγναντεύοντας την μάνα Ελλάδα και τις ακτές της Τροίας, στην αγκαλιά του Αιγαίου και κάτω από τα στενά των Δαρδανελλίων, ζει και βασιλεύει η πατρίδα του βασιλιά Τέννη, η όμορφη Τένεδος.

Τένεδος

νοσταλγικό προσκύνημα

58 Τένεδος

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

άλυνδα, Λευκόφρυς, Λυρνησσός... Τένεδος. Ονόματα που μαρτυρούν την ελληνική της ταυτότητα απ’ της προϊστορίας τα βάθη. Το όνομα Τένεδος έλαβε από τον Τέννη, γιο του Κύκνου κι εγγονό του Ποσειδώνα, που έφτασε στο νησί και έγινε βασιλιάς. Από τότε βέβαια γνώρισε πολλές διοικητικές εναλλαγές στην πορεία της στο χρόνο. Οι Ρωμαίοι δεν μπόρεσαν να την αφομοιώσουν και αντιστάθηκε σε Φράγκους και Οθωμανούς. Τένεδος. Αντίκρυ στην Τροία, στην γειτονιά του Ελλησπόντου… Το νησί που απελευθέρωσε ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης τον Οκτώβριο του 1912 και του δώρισε την καμπάνα με την επιγραφή «Ν.Α. εκκλησία Τενέδου Κοίμηση Της Θεοτόκου 24 Οκτωβρίου 1912 ναύαρχος Π. Κουντουριώτης» μαζί με ένα ομοίωμα του θωρηκτού Αβέρωφ. Τένεδος… «μετά βαθυτάτης λύπης απόφασις περί Τενέδου αμετά-

κλητος… 26-03-1923, Βενιζέλος.» Μπορεί ένα τηλεγράφημα να σβήσει την ελληνική ντοπιολαλιά σε ένα νησί που είναι αδιαμφισβήτητα ελληνικό τα τελευταία 2500 χιλιάδες χρόνια; Το νησί παραμένει με ελληνική διοίκηση έως 24 Ιουλίου όπου υπογράφεται η συνθήκη της Λωζάννης και περνά σε ειδικό καθεστώς το οποίο ποτέ δεν εφαρμόστηκε. Μετά τη συνθήκη της Λωζάννης όσοι από τους τρομαγμένους κατοίκους του νησιού δεν σκορπίστηκαν σε Λήμνο, Μυτιλήνη, Αθήνα και Χαλκιδική, επέστρεψαν στα σπίτια τους όπου πίστεψαν ότι θα συνέχιζαν να ζουν με ασφάλεια. Στην συνέχεια, με συστηματικές μεθοδεύσεις το νεοτουρκικό κράτος αποφάσισε να καταπατήσει ότι σεβάστηκε ο χρόνος. Τότε ήρθε η λίστα των Ανεπιθύμητων με τα ονόματα γνωστών διανοουμένων και πλουσίων Τενέδιων που τους απαγόρευε την επιστροφή και στερούσε από τους κατοίκους το πιο ενεργό

δυναμικό του νησιού τους. Ακόμα και έτσι οι Τενέδιοι που από 3500 χιλιάδες ψυχές έμειναν μόνο 2000 χιλιάδες συνέχιζαν να προκόβουν. Το 1927 έκλεισαν τα σχολεία των Ελλήνων με νόμο του νεοτουρκικού κράτους που άλλαξε το 1952 και ξαναλειτούργησαν για να εφαρμοστεί πάλι το 1964 όπου κλείνουν οριστικά τα ελληνικά σχολεία. Τους ανάγκασαν υπό το καθεστώς του φόβου να πουλήσουν τις περιουσίες τους σε εξευτελιστικές τιμές. Φόβος, αγανάκτηση, αβεβαιότητα, λύπη, καημός… ήταν τα υπάρχοντα των Τενέδιων που από καιρό σε καιρό αναγκάζονταν να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς. Όπου και αν πήγαν οι ξεριζωμένοι και ανεπιθύμητοι από το νεοτουρκικό κράτος Τενέδιοι πρόκοψαν. Στην Νέα Τένεδο Στα τέλη Αυγούστου του 1923 καράβι με πρόσφυγες καταφτάνει

59 σε παραλία της Χαλκιδικής και δημιουργούν την Νέα Τένεδο. Με ελάχιστα υλικά και κυριολεκτικά με τα χέρια τους χτίζουν το χωριό τους. Επιτακτική ανάγκη της ψυχής τους να στεγαστεί πρώτα ο πόνος και το παράπονό τους. Έτσι το πρώτο οίκημα θα είναι η εκκλησία του χωριού που θα την αφιερώσουν στην κοίμηση της Θεοτόκου. Στον λατρεμένο ναό του νησιού τους. Το 1999 ιδρύεται ο σύλλογος Απανταχού Τενεδίων «Το Κοινόν των Τενεδίων» στη Νέα Τένεδο Χαλκιδικής. Οι νεώτεροι Τενέδιοι ψάχνουν τις ρίζες τους, τα βήματα τους, τους γυρνούν πίσω... Διαδρομή ψυχής Περνώντας το συνοριακό φυλάκιο των Κήπων απλώνεται μπροστά μας η εύφορη πεδιάδα της ανατολικής Θράκης. Μετά την πόλη της αρχαίας Κεσάνης- όπου το όνομα διατηρείται μέχρι σήμερα- στρίβοντας δεξιά, η ψυχή και τα μάτια του πρόσφυγα μαλώνουν μεταξύ τους. Τι να πρωτοδούν; Τα σταροχώραφα κατηφορίζουν τρέχοντας στη θάλασσα και προσπαθούν -λες- να φτάσουν απέναντι και να ανταμώσουν με τα ακούραστα ελληνικά χέρια που τα δούλευαν για αιώνες. Έχοντας στο νου μας τα λόγια των παππούδων μας «ότι κουκούτσι φυτεύαμε, κάρπωνε» κατηφορίζουμε στην χερσόνησο της Καλλίπολης. Το καράβι έφτασε. Η ψυχή έφτασε; Πώς να φτάσεις κάπου απ’ όπου δεν έχεις φύγει ποτέ; Τα μάτια αρχίζουν να ψάχνουν… η καρδιά αγωνιά… Το κάστρο Κάποιος περιμένει στην άκρη του λιμανιού, ως αγέρωχος οικοδεσπότης. Είναι το εντυπωσιακό βενετσιάνικο κάστρο πάνω από την είσοδο του λιμανιού που για αιώνες κοσμεί το νησί. Τη σημερινή του μορφή την απέκτησε μετά

την αναστήλωσή του, το 1966, όπου και απέκτησε προστασία από το τουρκικό κράτος ως μνημείο ιστορικό. Οι εκκλησίες Κοιτώντας τη χώρα της Τενέδου, την ματιά μας κλέβει το επιβλητικό καμπαναριό της εκκλησίας της Κοίμησης Της Θεοτόκου που ξεχωρίζει ανάμεσα από τις στέγες των σπιτιών. Η εκκλησία χτίστηκε το 1819 και αργότερα το 1892 ο εφοπλιστής Σταύρος Καρβούνης έκανε δωρεά το καμπαναριό. Ο ναός ήταν το μόνο κτίσμα που σώθηκε, σαν από θαύμα, στην πυρκαγιά του 1874 που κατέκαψε όλη την ελληνική συνοικία. Αν και ήταν η κεντρική εκκλησία του νησιού, η γιορτή Της Μεγαλόχαρης τον δεκαπενταύγουστο έβρισκε τους Τενέδιους στους αμπελώνες. Έτσι, το πανηγύρι που γιόρταζαν ήταν Της Αγίας Παρασκευής, στις 26 Ιουλίου. Άλλωστε το νησί της Τενέδου είχε περισσότερα από 30 ξωκλήσια. Πολλά από αυτά σώζονται έστω και λαβωμένα.

Στα σοκάκια Ανηφορίζοντας στη Χώρα -που είναι και το μοναδικό χωριό του νησιού- ακολουθούμε τον κεντρικό δρόμο που ήταν ρέμα και χώριζε τις δύο γειτονιές. Την τούρκικη από την Ελληνική. Μπαίνοντας στα ελληνικά σοκάκια η βορειοαιγαιοπελαγίτικη αρχιτεκτονική μας κόβει την ανάσα. Διώροφα σπίτια που δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από αρχοντικά της εποχής μας περιμένουν. Ολάνθιστες μπουκαμβίλιες στολίζουν τα φρεσκοβαμμένα πορτοπαράθυρα. Οι λιγοστοί Έλληνες μας καλωσορίζουν με δάκρυα στα μάτια. Χρόνια τώρα φυλάνε Θερμοπύλες με μοναδική παρηγοριά το καλοκαιρινό αντάμωμα με τα ξεριζωμένα αδέρφια τους. Το μυαλό χάνεται, οι θύμισες κατακλύζουν την ψυχή. Μυρωδιές από το παρελθόν ξεχύνονται…. Τότε που μοσχοβολούσε ο τόπος από τενέδια μαγειρέματα, μπαχαρικά, χειροποίητες τραχανόπιτες, σάλτσες φτιαγμένες με μεράκι, και γλυκά του κουταλιού από ντοματάκι του νησιού και σταφύλι. Στην

60 Τένεδος

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

τωρινή του μορφή το νησί της Τενέδου είναι γεμάτο από ταβερνάκια με νησιώτικες λιχουδιές. Τους καλοκαιρινούς μήνες ασφυκτιά από εκλεκτούς τουρίστες που ακολουθώντας τη μόδα της εποχής καταφτάνουν κατά δεκάδες. Στη γείτονα χώρα διαφημίζεται ως «η Μύκονος της Τουρκίας». Το Μουσείο Ανάμεσα στα σοκάκια του νησιού συναντούμε το Κέντρο Έρευνας της τοπικής ιστορίας της Τενέδου. Προσεγμένη δουλειά από τον κ. Χακάν Γκιουρούνεϊ, ο οποίος με πολύ αγάπη συγκέντρωσε πάνω από 5.000 αντικείμενα που βρήκε σε ελληνικά σπίτια. Φιλέλληνας που προσπαθεί να σώσει καθετί ελληνικό που βρήκε κατά καιρούς

στο νησί και πάντα πρόθυμος να το μοιραστεί με όποιον τον επισκεφτεί. Τα τσαούσια Βγαίνοντας από τη Χώρα της Τενέδου ακολουθούμε το οδικό δίκτυο προς τη δυτική πλευρά του νησιού -όλα και όλα 36 χιλιόμετρα για να κάνει κάποιος το γύρω του νησιού- ανάμεσα σε αμπελώνες. Η Τένεδος από τα αρχαία χρόνια ήταν γνωστή για τα τσαούσια [ποικιλία σταφυλιών που ευδοκιμούσε μόνο στην Τένεδο], και τα κρασιά της. Πάντα γινόταν εξαγωγή αυτών των εκλεκτών κρασιών προς τα αστικά κέντρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ανάμεσα στους αμπελώνες μπορούμε να διακρίνουμε πέτρινους

πύργους, τα ονομαστά «ντάμια». Εξυπηρετούσαν τις ανάγκες στέγασης των κατοίκων τους καλοκαιρινούς μήνες που είχαν τις αγροτικές εργασίες τους. Κατηφορίζοντας προς την πλευρά του Αιγαίου το τοπίο αλλάζει…. Από καφέ άγονους λόφους περνάει σε χαμηλή βλάστηση και καταλήγει σε ένα καταπράσινο τοπίο από δέντρα. Λες και η ψυχή του νησιού ανθίζει από την πλευρά που βλέπει την Ελλάδα μόνο. Το αντάμωμα των Τενέδιων Ανάμεσα σε αιωνόβια πλατάνια ξεχωρίζει το ιερό παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής. Από το 1999 ο σύλλογος απανταχού Τενέδιων «Το Κοινόν των Τενέδιων» που εδρεύει στη Νέα Τένεδο της

λίτη κάθε χρόνο ο Άγιος Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου με συνοδεία πατέρων. Το πανηγύρι τελειώνει το απόγευμα με τον εσπερινό. Το ηλιοβασίλεμα

Χαλκιδικής αναβιώνει το πολιτιστικό μέρος του πανηγυριού. Το νησί εκκλησιαστικά ανήκει στη Μητρόπολη Ίμβρου-Τενέδου και έχει ως μητροπολίτη έναν υπέροχο ποιμενάρχη, τον κ.κ. Κύριλλο, που με την αδιάλειπτη παρουσία του στο νησί εμψυχώνει τις εναπομείναντες ελληνικές ψυχές. Η εκκλησιαστική επιτροπή με περισσή φροντίδα καλωσορίζει τους επισκέπτες. Η ακούραστη πρόεδρος της εκκλησιαστικής επιτροπής κα. Πισιριτζή Πελαγία κάνει τα πάντα για να τους ευχαριστήσει. Το πανηγύρι ξεκινάει από το πρωί με την εορταστική Θεία Λειτουργία. Ακολουθεί γλέντι-αντάμωμα των Τενέδιων ανά τον κόσμο που διαλέγουν αυτή τη μέρα-ορόσημο γι’ αυτούς, να επισκεφτούν το νησί τους. Συνοδοιπόροι του Μητροπο-

Από τη μεριά του Αιγαίου συναντάμε το αιολικό πάρκο με τις ανεμογεννήτριες. Έχουν όλες τούρκικα γυναικεία ονόματα. Στην άκρη του πάρκου κάθε απόγευμα συναντιούνται όλοι οι επισκέπτες του πανέμορφου νησιού για να απολαύσουν το ηλιοβασίλεμα. Διαφημίζεται σε όλους τους τούρκικους ταξιδιωτικούς οδηγούς. Είναι στιγμές ηρεμίας και χαλάρωσης. Κι αυτό το πανέμορφο κομμάτι του νησιού, την Ελλάδα «κοιτάει». Επιστροφή Φεύγουμε... Αλήθεια φεύγουμε; Επιστρέφουμε στη Νέα Τένεδο της Χαλκιδικής; Το καράβι για να μας πάει στα παράλια της Μικράς Ασίας έχει ξεκινήσει …αλλά εμείς; Κάτι μας λείπει, και δεν είναι σίγουρα κάτι που φέραμε μαζί μας στις βαλίτσες μας. Το σωστό

βέβαια είναι να σταθούμε σ’ αυτά που πήραμε. Αλλά... Οι ψυχές αναθάρρησαν, οι καρδιές μαλάκωσαν, οι ματιές γιόμισαν, αλλά για πόσο; Ίσαμε να βγούμε απέναντι και να σταθούμε να κρυφοκοιτάξουμε λίγο. Και τότε… ένας λυγμός σκιάζει τα βλέφαρα. Η υπόσχεση παραμένει. Κάθε χρόνο στις 26 Ιουλίου… Κάνε Παναγιά μου να ‘μαστε καλά. Αγία Παρασκευή βοήθα μας. Πώς θα φτάσουμε Αφού περάσουμε τους Κήπους του Έβρου κατευθυνόμαστε προς Κεσσάνη. Από την πόλη της Κεσσάνης στρίβουμε δεξιά, προς Καλλίπολη. Από το λιμάνι της Καλλίπολης παίρνουμε το καράβι, και περνάμε απέναντι στην Λάμψακο (30 λεπτά διαδρομή). Συνεχίζουμε με κατεύθυνση προς Σμύρνη. Αφού περάσουμε την Τροία στρίβουμε δεξιά για Τένεδο. Φτάνουμε στο λιμάνι του Geyikli και παίρνουμε το καράβι, για να περάσουμε στην Τένεδο (διαδρομή 30 λεπτά). Η απόσταση από τα σύνορα είναι λιγότερο από 200 χιλιόμετρα.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Θησαυροί στα Μουσεία της Πύλου

«Βυθισμένα Ταξίδια, Ανθρώπινες Εξερευνήσεις: Ίχνη Σημαίνοντα στις Θάλασσες της Πελοποννήσου» Βρισκόμαστε στο κτήριο Πασά του μεσαιωνικού κάστρου της Πύλου, στην πρώτη περιοδική έκθεση Εναλίων Αρχαιοτήτων, με τίτλο « Βυθισμένα Ταξίδια, Ανθρώπινες Εξερευνήσεις: Ίχνη Σημαίνοντα στις Θάλασσες της Πελοποννήσου». Σκοπός της έκθεσης αυτής είναι να αποκτήσουμε, μέσα από μια επιλογή ναυαγίων που βρέθηκαν στα πελάγη της Πελοποννήσου, μια αντιπροσωπευτική εικόνα του πλούτου των εναλίων αρχαιοτήτων της χώρας μας, αλλά και του μοναδικού κόσμου της ενάλιας ανασκαφής, με τις εκπλήξεις και τις δυσκολίες που εμπεριέχει. Περνώντας στον πρώτο, ημιυπαίθριο χώρο της έκθεσης, συναντούμε πληροφορίες για το κτήριο που στεγάζει την έκθεση, μια ενότητα για την Πελοπόννησο, τα πελάγη της και το δίκτυο οδών ναυσιπλοΐας, και για το έργο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, που διαχειρίζεται τον αρχαιολογικό πλούτο των ελληνικών θαλασσών. Στην δεύτερη αίθουσα παρουσιάζονται στοιχεία για τις υποθαλάσσιες ανασκαφές και για την μετέπειτα συντήρηση των ευρεθέντων αντικειμένων, τις

αιτίες πρόκλησης ενός ναυαγίου και την παράνομη δραστηριότητα αρχαιοκαπηλίας στο βυθό, αλλά και οπτικοακουστικό υλικό για τη διαδικασία της υποθαλάσσιας ανασκαφής. Περνώντας τώρα στην κεντρική αίθουσα, ο επιδαπέδιος χάρτης της Πελοποννήσου βοηθά τον επισκέπτη να εντοπίσει τα επτά ναυάγια που παρουσιάζονται στην έκθεση και τα οποία προέρχονται από την Κεφαλονιά, τη Ζάκυνθο, τα Κύθηρα και τη Μεθώνη, καλύπτοντας μια ευρεία χρονολογική περίοδο, από τους προϊστορικούς έως τους νεότερους χρόνους. Μέσα από την παρουσίαση του ιστορικού τους και ξεχωριστών ευρημάτων από τα ναυάγια αυτά, ο επισκέπτης θα έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει και να εκτιμήσει τον υποθαλάσσιο αρχαιολογικό πλούτο που έχει να επιδείξει η περιοχή. Τα ναυάγια αυτά είναι: ■ Ύφαλος Δημήτρης («Σινιάλο») Ζακύνθου: Το ξύλινο πλοίο του 16ου αιώνα βυθίστηκε έξω από το λιμάνι της Ζακύνθου, με φορτίο από ξηρούς καρπούς (φουντούκια). Η ενάλια έρευνα έφερε στο φως διάφορα αντικείμενα καθημερινής χρήσης από το πλήρωμα του πλοίου. Σημαντικό εύρημα αποτελούν τα 170 ασημένια νομίσματα του Φιλίππου Β’ της Ισπανίας. ■ Όρμος Γιαγιάνα, Κεφαλονιά: Πρόκειται κατά κύριο λόγο για τμήματα μεγάλων αγγείων κλειστού

Έκθεση εναλίων αρχαίων στο Κτήριο Πασά του Φρουρίου Πύλου

τύπου, τα οποία, σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, χρονολογούνται στην Πρωτοελλαδική Περίοδο (ΠΕ ΙΙ – ΠΕ ΙΙΙ, 2.750 – 2.000 π.Χ.). H σημαντικότητα του ναυαγίου έγκειται στην χρονολόγησή του στην Προϊστορική Περίοδο και αποτελεί ένα από τα λιγοστά γνωστά ναυάγια της περιόδου αυτής. ■ Ναυάγιο «Μέντωρ»-Κύθηρα: Πρόκειται για το γνωστό ναυάγιο του πλοίου «Μέντωρ» που μετέφερε τα γλυπτά του Παρθενώνα, τα οποία απέσπασε ο Λόρδος Έλγιν. Τα γλυπτά μεταφέρθηκαν τελικά στην Αγγλία αφού ανελκύστηκαν από τον ίδιο τον Έλγιν και τους συνεργάτες του. Πρόσφατα από το φορτίο του πλοίου ανελκύστηκαν διάφορα χρηστικά αντικείμενα του πληρώματος και εξαρτήματα του πλοίου. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν λίθινες πλάκες με απολιθώματα ψαριών. ■ Ναυάγιο Κιόνων νήσου Σαπιέντζας-Μεθώνη: Οι κίονες του ομώνυμου ναυαγίου είναι διασκορπισμένοι σε έκταση περίπου 30 τ.μ. και πιθανόν αυτό να χρονολογείται στους ρωμαϊκούς χρόνους. Κάποιοι είναι τοποθετημένοι στον βυθό ο ένας δίπλα στον

άλλο, όπως πιθανόν θα ήταν στο βυθισμένο πλοίο, ενώ άλλοι βρίσκονται διάσπαρτοι στο βυθό. ■ Ναυάγιο Σαρκοφάγων νήσου Σαπιέντζας-Μεθώνη : Σε σχετικά μικρή απόσταση από το ναυάγιο των κιόνων, ένα δεύτερο ναυάγιο εντοπίστηκε σε βάθος 15 μ. Το φορτίο του αποτελείται από λίθινες σαρκοφάγους με τα καλύμματά τους. Το ναυάγιο αυτό χρονολογείται στον 3ο αι. μ.Χ. ■ Αγ. Νικόλαος Βολιμών-Ζάκυνθος: Το φορτίο του ναυαγίου αυτού βρέθηκε σε αμμώδη βυθό με πέτρες κατά τόπους και σε βάθος περίπου 35 μ. Αποτελείται από έναν κυρίως σωρό ρωμαϊκών αμφορέων (δέκα περίπου τεμάχια). Το ναυάγιο χρονολογείται στους ρωμαϊκούς χρόνους (1ος αι. π.Χ. – 1ος αι. μ.Χ.). ■ Ακρωτήριο Ξι-Ληξούρι Κεφαλονιάς: Το συνολικό αρχαιολογικό εύρημα αποτελείται από έξι μαρμάρινα αγάλματα, τρεις μαρμάρινες βάσεις κιόνων και δύο μαρμάρινα κιονόκρανα. Τα εντυπωσιακά αυτά ευρήματα χρονολογούνται στους ελληνιστικούς χρόνους και αποτελούσαν κατά πάσα πιθανότη-

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Αγάλματα από το Ακρωτήρι Ξι της Κεφαλλονιάς τα αντικείμενο λεηλασίας από ελληνικό ναό και φορτώθηκαν σε πλοίο που κατευθυνόταν προς την Ιταλία αλλά ναυάγησε. Έκθεση René Puaux Βρισκόμαστε στην Oικία του Πύλιου Ολυμπιονίκη Κωστή Τσικλητήρα, η οποία επιλέχθηκε για να φιλοξενήσει την μετεγκατάσταση της Έκθεσης της Συλλογής René Puaux από το κτίριο Μαιζώνα στο Κάστρο της Πύλου. Το νεοκλασικό αυτό κτήριο χρονολογείται στα 1860 και απολαμβάνει ιδιαίτερα προνομιακής θέσης. Το κτήριο ανήκε, μέχρι πρότινος, στην Εθνική Τράπεζα, αγοράστηκε όμως από το Δήμο, ο οποίος το ανακαίνισε για να

εγκαταστήσει εκεί τη Δημοτική Βιβλιοθήκη-Πινακοθήκη. Η Συλλογή ανήκε στον Γάλλο φιλέλληνα δημοσιογράφο René Puaux (1878-1936), ο οποίος τη δώρισε στο Ελληνικό Κράτος κατά τη διάρκεια της ζωής του. Η συλλογή παραδόθηκε στο Ελληνικό Κράτος το 1937 από τη χήρα του δημοσιογράφου, για να καταλήξει το 1983 στην αρμοδιότητα της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, με σκοπό την έκθεσή της αρχικά στο αναστηλωμένο κτήριο του Μαιζώνος στο Νιόκαστρο, από όπου έγινε και η σημερινή μετεγκατάσταση και αναδιαμόρφωση της έκθεσης. Η συλλογή περιλαμβάνει κυρίως χαρακτικά και λιθογραφίες, καθώς και λίγες ελαιογραφίες με θέματα τους ήρωες, τις ηρωίδες

65 αλλά και τα σημαντικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης (όπως από τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου). Από τα αντικείμενα στις προθήκες ξεχωρίζουν τα φιλελληνικά πιάτα του 19ου αι. με θέματα πρόσωπα και γεγονότα της ελληνικής Επανάστασης, επιχρωματισμένα αγαλματίδια πορσελάνης με έλληνες αγωνιστές, όπως το λόρδο Βύρωνα και τον Αθανάσιο Διάκο), χάλκινα μετάλλια με έκτυπες προσωπογραφίες, όπλα και μπαρουτοθήκες, εκδόσεις σχετικές με τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου, ανάτυπα άρθρων, που αναφέρονται στη δράση και το έργο του Réné Puaux, κ.ά.). Επίσης, στην ενότητα «Η Ελληνική Επανάσταση και οι πρωταγωνιστές της» ξεχωριστή θέση επιφυλάσσεται στα ενθύμια των αγωνιστών της Πύλου Νικολάου Οικονομίδη και Δημητρίου Χούλια που συνδέονται άμεσα με την ιστορία του τόπου και την συμβολή των κατοίκων του στην Ελληνική Επανάσταση. Με την αναδιάρθρωση της έκθεσης, ο επισκέπτης θα έχει τη δυνατότητα, μέσα από μια φυσική και λογική ροή, να εκτιμήσει περισσότερο τη συλλογή. Η μετεγκατάσταση της Συλλογής Réné Puaux στο Αρχοντικό Τσικλητήρα θα οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός Μουσείου που θα αποτυπώνει τον Επαναστατικό Αγώνα των Ελλήνων με καθαρή ματιά, αλλά, και μέσα από τα μάτια ενός φιλέλληνα, ενώ παράλληλα θα καταδεικνύει τη σημασία της Πύλου για την έκβαση του Αγώνα, κυρίως μέσα από τη ναυμαχία του Ναβαρίνου. Συνειδητή επιλογή αποτελεί η αφιέρωση μιας ξεχωριστής αίθουσας στην ενότητα που αφορά στη Ναυμαχία του Ναβαρίνου, αφενός λόγω της περιοχής που φιλοξενεί την έκθεση και αφετέρου λόγω του ότι και ο ίδιος ο συλλέκτης θεωρούσε πως η ναυμαχία αυτή εν πολλοίς έκρινε την έκβαση του Αγώνα. Η έκθεση διαρθρώνεται σε 11 ενότητες. Στο ισόγειο βρίσκουμε την πρώτη εισαγωγική ενότητα, που περιλαμβάνει στοιχεία για τον συλλέκτη Réné Puaux και Χάρτες της Πελοποννήσου. Ο Γάλλος φιλέλληνας και δημοσιογράφος (18781937) Réné Puaux επισκέφθηκε πολλές φορές την Ελλάδα και κατάρτισε αξιόλογη συλλογή από αντικείμενα και πίνακες με θέματα από την Ελληνική Επανάσταση και, κυρίως από τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Ενδεικτικά του ενδιαφέροντός του για τον ελληνικό αγώνα ήταν αφενός η φιλελληνική έκθεση που οργάνωσε το 1935 στο Παρίσι, με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για τη δημιουργία Μουσείου στην Πύλο, και, αφετέρου, η φράση που προσέθετε στις κορνίζες των λιθογραφιών που συνέλεγε και τις οποίες ο ίδιος κατασκεύαζε. Η φράση

Έκθεση της Συλλογής Rene Puaux στο Κτήριο Τσικλητήρα στην Πύλο αυτή ήταν η εξής: “Collection René Puaux destinée au Musée de Pylos”. Ανεβαίνοντας στον όροφο του κτιρίου, συναντούμε τις επόμενες ενότητες: Η ενότητα 3 εστιάζει στην Ελληνική Επανάσταση, μέσα από την ανάδειξη των πρωταγωνιστών του Αγώνα, επώνυμων και ανώνυμων, καθώς και μέσα από την παρουσίαση χαρακτηριστικών σκηνών μάχης. Περιλαμβάνει τις εξής υποενότητες • Χαρακτηριστικές σκηνές του Αγώνα • Οι Πρωταγωνιστές • Οι Γυναίκες της Επανάστασης • Αφανείς Ήρωες Η Ενότητα 4 είναι αφιερωμένη στους φιλέλληνες, στους υποστηρικτές του εξωτερικού: Στόχος αυτής την ενότητας είναι η παρουσίαση σημαντικών φιλελλήνων, που ενίσχυσαν εμπρά-

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

κτως τον ελληνικό αγώνα, είτε από το μέτωπο της μάχης είτε συγκεντρώνοντας οικονομική βοήθεια και ενημερώνοντας την κοινή γνώμη της Ευρώπης για τα τεκταινόμενα στην ελληνική επανάσταση και την προσπάθεια των ελλήνων για ανεξαρτησία. Ενότητα 5. Το Μεσολόγγι και ο Λόρδος Βύρωνας: Η ενότητα 5 προβάλλει καταρχάς τη σημασία του Μεσολογγίου στον Απελευθερωτικό Αγώνα. Μεταξύ του εκθετικού υλικού ξεχωρίζουν οι λιθογραφίες με τα πορτραίτα του λόρδου Βύρωνα, ενώ υπάρχουν και δύο προθήκες με φιλελληνικά πιάτα, αγαλματίδιο λόρδου Βύρωνα σε καθιστή μορφή και χάλκινο μετάλλιο με έκτυπη προσωπογραφία λόρδου Βύρωνα. Ενότητα 6. Η εκστρατεία του Μορέως: Η ενότητα 6 επικεντρώνεται, αφενός, στην εκστρατεία του Μορέως, μία σημαντική στρατιωτική παρέμβαση, που ακολούθησε τη νικηφόρο για τους Έλληνες και τους συμμάχους τους ναυμαχία του Ναβαρίνου, και, αφετέρου, στον πρωταγωνιστή της, τον

Νικόλαο-Ιωσήφ Μαιζών (1770-1840), τον Γάλλο στρατάρχη. Ενότητα 7: Με την τρέχουσα επανέκθεση και μετεγκατάσταση της έκθεσης, μια ξεχωριστή αίθουσα αφιερώνεται στη Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Στη διάρκεια της ναυμαχίας, που έλαβε χώρα στις 20 Οκτωβρίου του 1827, η συνδυασμένη οθωμανική και αιγυπτιακή αρμάδα καταστράφηκε ολοσχερώς από τη συμμαχική βρετανική, γαλλική και ρωσική ναυτική δύναμη. Όπως σχολίασε ο στρατηγός Δεριγνύ, αρχηγός του γαλλικού στόλου, «στην ιστορία δεν υπήρχε μεγαλύτερη καταστροφή στόλου». Την επομένη της ναυμαχίας, οι Οθωμανοί συνθηκολόγησαν και υπέγραψαν ανακωχή πάνω στη ναυαρχίδα του βρετανού ναυάρχου Κόδριγκτον. Η ενότητα 8 παρουσιάζει συνοπτικά κάποια από τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν στη συγκρότηση του νεοπαγούς ελληνικού κράτους. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται ο πρώτος γραμματέας του Βουλευτικού Ιωάννης

67 Σκανδαλίδης, ο πρίγκιπας Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας και ο Όθωνας, πρώτος βασιλέας της Ελλάδος. Στην ενότητα 9 εμφανίζονται τοπία από πολλές πόλεις της Ελλάδας και την ύπαιθρο της επικράτειας στα οποία γίνεται αμέσως αντιληπτό το πνεύμα του νέο-ρομαντισμού, που διείπε την τέχνη της εποχής. Η ενότητα 10 προβάλλει εικόνες καθημερινής ζωής κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και κατά τους πρώτους χρόνους της Ανεξαρτησίας. Ο επισκέπτης της έκθεσης έχει την ευκαιρία, μέσα από τα χαρακτικά και τις λιθογραφίες της ενότητας, να ‘ζήσει’ στιγμές και να γνωρίσει πρόσωπα της τότε ζωής. Η ενότητα 11 μας εισάγει στον πνευματώδη κόσμο της πολιτικής γελοιογραφίας της εποχής, ενώ, παράλληλα, προσφέρει μία άλλη οπτική της κοινής γνώμης που σχημάτιζε η Ευρώπη για τον ελληνικό αγώνα. Μέρος της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης αποτελούσε και ο René Puaux. Δρ. Αγγελική Γ. Σίμωσι, Προϊσταμένη της Ε.Ε.Α. Στέλλα Αργύρη, Αρχαιολόγος της Ε.Ε.Α.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Patricia van der Wal

Ιππική Αντοχή

ένα ιδανικό άθλημα για την ελληνική ύπαιθρο Δημήτρης Παύλου με Φοίβο από Γιαννιτσά

παππούς μου διέσχιζε για πολλά χρόνια αυθημερόν με το ίδιο άλογο 30 χιλιόμετρα κακοτράχαλου εδάφους -και με μια υψομετρική διαφορά 850 μ.- για να κατέβει από το χωριό στην αγορά του Άργους και άλλα τόσα για να γυρίσει. Με το σαμάρι φορτωμένο και συχνά κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Σήμερα, αυτή η άλλοτε σκληρή για ανθρώπους και ζώα καθημερινότητα, αναβιώνει στην ελληνική ύπαιθρο μέσα από το άθλημα της Ιππικής Αντοχής. Ένα άθλημα που δοκιμάζει την ικανότητα του ιππέα να χειρίζεται με ασφάλεια την αντοχή και υγεία του αλόγου του εναντίον των ατραπών, της απόστασης, του κλίματος, του εδάφους και του χρόνου.

Ιστορία Η ιππική αντοχή έχει τις ρίζες της στην ιστορική ανάγκη του ανθρώπου για επικοινωνία και μεταφορά πληροφοριών από το ένα μέρος στο άλλο σε όσο το δυνατόν μικρότερο χρόνο και το άλογο υπήρξε για χιλιετίες το κατεξοχήν μέσον γρήγορης μεταφοράς σε μεγάλες αποστάσεις. Ως ιππικό άθλημα με αυστηρή κτηνιατρική παρακολούθηση για την εξασφάλιση της υγείας των αλόγων, ξεκίνησε οργανωμένα στην Αμερική το 1955 όταν μια ομάδα 6 ιππέων αποφάσισε μέσω μιας ιππικής πορείας να αναδείξει το ξεχασμένο ιστορικό μονοπάτι Western States Trail. Το μονοπάτι είχαν

Ζήσης Βήτος με Ζήκο από Μηλιές Πηλίου

χαράξει οι ιθαγενείς πληθυσμοί της Αμερικής στις μετακινήσεις τους και τα χνάρια τους ακολούθησε το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα κατά την επέκταση της Αμερικής προς τα δυτικά καθώς και τα άλογα της περιβόητης έφιππης υπηρεσίας ταχυδρομείου γνωστής ως «Pony Express» στα μέσα του 19ου αιώνα. Σε 24 ώρες οι 6 ιππείς διέσχισαν με τα άλογά τους 100 μίλια (160 χλμ), στο σκληρό και απροσπέλαστο τοπίο απαράμιλλης ομορφιάς της οροσειράς της Σιέρα Νεβάδα, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα και την ξεχασμένη αξία του αλόγου που είχε πέσει σε δυσμένεια σε μια εποχή όπου η κοινωνία ήταν απορροφημένη με την τεχνολογική εξέλιξη. Έτσι μπήκαν τα θεμέλια για το “Tevis Cup”, του δυσκολότερου αγώνα ιππικής αντοχής στον κόσμο που προσελκύει κάθε χρόνο εκατοντάδες συμμετοχές. Στην Ευρώπη το άθλημα γνώρισε μεγάλη διάδοση στις χώρες του Νότου και ειδικότερα στη Νότια Γαλλία όπου από την δεκαετία του ’70 είχε αναπτυχθεί ο ιππικός τουρισμός, με οργανωμένη γι’ αυτό το σκοπό από κρατικό ιπποφορβείο παραγωγή ντόπιων και στη συνέχεια Αραβικών αλόγων. Ο κρατικός φορέας του Εθνικού Δρυμού της Σεβέν (Cevennes) που πρωτοστάτησε στα θέματα προβολής του γαλλικού τοπίου μέσω του ιππικού τουρι-

Έφη Κουτσάφτη με Rakoob από Ιωάννινα

σμού, αναγνώρισε την ευκαιρία που παρουσίασε το άθλημα της ιππικής αντοχής για την προβολή της περιοχής και τη προώθηση τόσο του τουρισμού όσο και της ιπποπαραγωγής και δημιούργησε το 1975 τον πρώτο επίσημο αγώνα ιππικής αντοχής της Γαλλίας και συνάμα της Ευρώπης. Ο μύθος των «160 χλμ του Φλοράκ» χτίστηκε στις προκλήσεις που παρουσιάζει ο αγώνας μέχρι σήμερα: τις σημαντικές υψομετρικές διαφορές, τις ακραίες θερμοκρασιακές διακυμάνσεις αλλά και την ομορφιά και τις εναλλαγές του επιβλητικού ορεινού τοπίου και των γραφικών οικισμών της γαλλικής υπαίθρου από όπου περνάει ο αγώνας. Σήμερα δραστηριοποιούνται στην ιππική αντοχή στη Γαλλία 6000 αθλητές. Ακολουθούν η Ιταλία και Ισπανία. Διεθνείς κανόνες Η Διεθνής Ομοσπονδία Ιππασίας (FEI) αναγνώρισε το άθλημα το 1982, θεσπίζοντας αυστηρούς κανόνες για την ευζωία των αλόγων. Πριν την εκκίνηση ενός αγώνα κάθε άλογο εξετάζεται διεξοδικά από μια ομάδα κτηνιάτρων για να πάρει το πράσινο φως για τη συμμετοχή και ο ίδιος ο αγώνας αποτελείται από έναν αριθμό φάσεων με υποχρεωτική στάση για κτηνιατρικό έλεγχο και υποχρεωτικό χρόνο ανά-

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ιππική Αντοχή

παυσης για τα άλογα στο τέλος κάθε φάσης. Μόνο εφόσον οι κτηνίατροι αξιολογήσουν ότι το άλογο είναι σε φυσική κατάσταση να συνεχίσει τον αγώνα, το ζεύγος ίππου-ιππέα περνάει στην επόμενη φάση. Η σοβαρή προετοιμασία, που μπορεί να πάρει χρόνια πριν να φτάσει ένα άλογο στη φυσική κατάσταση να αγωνιστεί σε αγώνες μεγάλων αποστάσεων (από 90 χλμ και πάνω), αλλά και η ωριμότητα και η βαθιά κατανόηση εκ μέρους του ιππέα και ιδιοκτήτη των αναγκών και της σωστής φροντίδας του αλόγου του, κρίνουν αν ένα άλογο θα ολοκληρώσει με επιτυχία τη διαδρομή. Στην ιππική αντοχή δεν είναι τόσο η θέση στο βάθρο που μετράει όσο ο επιτυχής τερματισμός του αλόγου σε καλή φυσική κατάσταση που εκφράζεται διεθνώς μέσα από το σλόγκαν «To finish is to win» (τερματίζοντας κερδίζεις). Ο υψηλότερος στόχος θεωρείται η μακροχρόνια, επιτυχής συμμετοχή ενός αλόγου στο αγωνιστικό γίγνεσθαι. Όλες οι φυλές αλόγων ακόμα και μου-

Lucie Kubikova με LL Joe από Καβάλα

λάρια συμμετέχουν σε αγώνες ιππικής αντοχής ανά τον κόσμο, με το μεγαλύτερο ποσοστό να ανήκει στην ομάδα των Αραβικών αλόγων. Στην Ελλάδα Στην ελληνική επαρχία το άλογο και η ιππασία ως μέσο ψυχαγωγίας γνώρισαν μεγάλη και απότομη διάδοση τα τελευταία 15 χρόνια με την ίδρυση πολυάριθμων ιππικών συλλόγων και τη διοργάνωση ιππικών συναντήσεων και πορειών με στόχο την από κοινού μοναδική απόλαυση της ελληνικής υπαίθρου που προσφέρει η έφιππη δραστηριότητα. Φυσικό επακόλουθο ήταν να εμφανιστούν φαινόμενα αυτοσχέδιων «αγώνων» μεγάλων αποστάσεων και όπως με κάθε δραστηριότητα που γίνεται μόδα, πριν αναπτυχθεί η απαραίτητη παιδεία και με τις γνώσεις και τη σοφία των παππούδων μας περί αλόγων να έχουν χαθεί μέσα σε δύο γενιές, τα αποτελέσματα ήταν σε κάποιες περιπτώσεις τραγικά. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ήταν ένας αυτοσχέδιος αγώνα στην Ηγουμενίτσα το 2007, όπου σε μια απόσταση μόλις 20 χλμ. και σε συνθήκες καύσωνα πέθαναν κατά τη διάρκεια της διαδρομής και στον μήνα που ακολούθησε 9 από τα 12 άλογα που συμμετείχαν από την ταλαιπωρία που υπέστησαν. Έστω καθυστερημένα, η Ελληνική Ομοσπονδία της Ιππασίας (ΕΟΙ) -ο κατεξοχήν φορέας υπεύθυνός για το άθλημα της ιππασίας στη χώρα μας που υπάγεται στην FEI και ιδρύθηκε το 1990- ενεργοποιήθηκε και στηριζόμενη σε σωματεία μέλη της στην επαρχία, διόρισε επιτροπή Ιππικής Αντοχής για την επίσημη οργάνωση του αθλήματος στην Ελλάδα και την επιβολή των διεθνών κανονισμών για την προστασία των αλόγων. Το 2010 διοργανώθηκαν οι πρώτοι εκπαιδευτικοί αγώνες 20 και 40 χλμ. Σήμερα οι αντίστοιχοι αγώνες αφορούν αποστάσεις 30 και 60 χλμ με ελεγχόμενη ταχύτητα για να καλλιεργηθεί η απαραίτητη νοοτροπία σε καινούργιους αθλητές. Από το 2011 διεξάγεται πλέον ελληνικό πρωτάθλημα στα 90 χλμ, από το οποίο αναδείχτηκε και η πρώτη Εθνική Ομάδα που κατέλαβε τη 2η θέση στο Βαλκανικό Πρωτάθλημα. Ενόψει του Βαλκανικού Πρωταθλήματος που είναι να διεξαχθεί τέλος Αυγούστου στην Ελλάδα, η εκκίνηση του φετινού ελληνικού πρωταθλήματος που έγινε στη Πιερία είδε να διεξάγονται τα πρώτα ελληνικά 120 χλμ., τα οποία και ολοκλήρωσαν με επιτυχία σε 9 ώρες και 30 λεπτά ένα από τα τρία αγωνιζόμενα ζεύγη, η Έλενα Τρικαλιώτη με την Αραβική φοράδα Qbira du Magny. Ελπιδοφόρο για το άθλημα ήταν και η συμμετοχή δέκα ζευγών ίππου-ιππέα στα 90 χλμ., αλλά και οι 37 συμμετοχές στις εκπαιδευτικές κατηγορίες.

Τοπίο στα Πιέρια Όροι

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Ιππική Αντοχή Sally Spencer με Operatic από Κέρκυρα

Όμως όπως επεσήμανε και ο πρόεδρος της τεχνικής επιτροπής της ιππικής αντοχής της ΕΟΙ, Ηρακλής Μπάσδρας από τη Κατερίνη: «Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο. Στόχος μας είναι και πρέπει να είναι το επίπεδο του αθλήματος στην Ελλάδα να φτάσει το επίπεδο των Ευρωπαίων». Αναμφίβολα ο αυστηρότερος κριτής στο εγχείρημα αυτό θα σταθεί το ίδιο το ελληνικό τοπίο αφού οι διαδρομές των αγώνων ξετυλίγονται σε αγροτικές και ημιορεινές περιοχές με τον βαθμό δυσκολίας να αυξάνεται όσο πιο ορεινό γίνεται το τοπίο, με αυξανόμενες απαιτήσεις σε εξειδικευμένες γνώσεις και υπεύθυνο χειρισμό τόσο από την πλευρά του ιππέα όσο και από την ομάδα υποστήριξης και τους επαγγελματίες του χώρου, όπως οι πεταλωτές. Δεν είναι τυχαίο ότι οι τεχνικά απαιτητικότερες διαδρομές, όπως αυτές που έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα στα Πιέρια Όρη και στο Πήλιο, είναι ταυτόχρονα και οι ομορφότερες από άποψη φυσικού κάλλους. Θαρρείς πως η Ελληνική φύση, που θέλει από αρχαιοτάτων χρόνων ανθρώπους και ζώα κατ’ εικόνα και ομοίωσή της, αποτελεί από μόνη της το μέτρο για την ορθή επανασύνδεση του Έλληνα με τη φύση και με τον σπουδαιότερο ευεργέτη και συνοδοιπόρο του στην ιστορία, τον ίππο.

Κτηνιατρικός έλεγχος: Χρήστος Κωνσταντίνου με Amir από Λαμία

Μπορείς ν’ αντισταθείς;

ΠΟΤΟΠΟΪΙΑ ΚΩΣΤΕΑ - Αναγνωσταρά 35 & Νικηταρά 6 - GR 24 100 ΚΑΛΑΜΑΤΑ - Μεσσηνία, Ελλάδα DISTILLER KOSTEAS - Μπιζανίου 6 - GR 24 100 ΚΑΛΑΜΑΤΑ - Τηλ.: 27210 22604 - Fax: 27210 98638 w w w. k o s t e a s . g r

ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΔΕΣΜΑΤΑ

Λαμπρή κατά της θλίψης

α επιμένω να το επαναλαμβάνω. Λαμπρή την λέμε σ’ ετούτη την πατρίδα και όχι Πάσχα. Γιατί σαν λαός των παθών έχουμε βαθιά κατανοήσει πως αργά ή γρήγορα, μετά τα μαρτύρια, έρχεται η αναστάσιμη μέρα. Και επιλέγουμε να προβάλλουμε την μέρα αυτή της χαράς και της λύτρωσης γιατί στην καταχνιά αν τυφλωθείς από την λύπη, αν στερέψεις κι από ελπίδα, τίποτε δεν μπορεί να σε κρατήσει όρθιο. Λαμπρή, λοιπόν, και λαμπροκούλουρα ζαχαρωμένα και ο Λαμπριάτης θα βρει να τρυπώσει και στο πιο φτωχό τραπέζι. Έτσι κι αλλιώς, δεν ήτανε ποτέ ζητούμενο στο ελληνικό γεύμα ο ακριβός μεζές αλλά ο εκλεκτός. Έτσι κι αλλιώς, όλα γίνονται για την συντροφιά, τις αγκαλιές, τα φιλιά της αγάπης, το χορό και τα σημαίνονται γύρω από το τραπέζι και όχι για ότι βρίσκεται πάνω σ’ αυτό. Καλό κρασί για την προθέρμανση να υπάρχει και το τραπέζι γεμίζει μ’ έναν τρόπο μαγικό. Κι αν στα χρόνια της δανεικής ευημερίας ξεφύγαμε λιγάκι της ουσίας, ήρθε η κρίση να ανακαινίσει αραχνιασμένα μυστικά και συνταγές επιβίωσης. Όσοι ξεμείνετε από παρέα ετούτη τη Λαμπρή θυμηθείτε ότι στην Αθήνα και σε πολλές πόλεις της χώρας μας, στρώνει η αλληλεγγύη χαρούμενο, περήφανο τραπέζι απαντώντας στα προσβλητικά συσσίτια με αρχοντιά και αξιοπρέπεια. Πάρτε τις ελιές, το κρασάκι σας, ή, αν δεν υπάρχουν

ούτε αυτά, την αγάπη και την καλή σας διάθεση και ενώστε το δικό σας «όχι στη μιζέρια» με το δικό τους. Οι υπόλοιποι, γεμίστε το τραπέζι με απλά, παραδοσιακά μας εδέσματα και αρχίστε το χορό. Και μη μου πείτε ότι υπάρχει καλύτερη συντροφιά για το σουβλιστό από τα άγρια χόρτα του βουνού με εκλεκτό ελαιόλαδο και λεμονάκι μυρωδάτο, γιατί θα με υποχρεώσετε να γράψω την ωδή στα δωρεάν αγριόχορτα. Σας πληροφορώ ότι στην άποψή μου έχω εκατομμύρια υποστηρικτές, εντός και εκτός συνόρων, που σ’ ένα πιάτο βουνίσια αγκιναράκια και δυο σαΐτια βρίσκουν το μισό νόημα της ζωής. Τα αλογάκια και η χημεία στη βιομηχανία της τροφής μας, μας δίδαξαν πολλά. Εδώ, μαγειρεύουν για τη γιορτινή σας παρέα 3 από τους υποστηρικτές αυτής της θέση, φίλοι, συνδρομητές του περιοδικού μας και εκλεκτοί επαγγελματίες. Θα με καταλάβετε όταν δοκιμάσετε τις λιχουδιές αυτές απ’ τα χεράκια τους. Και τα αυγά βαμμένα με απολύτως φυσικά υλικά, είπαμε... Κρεμμυδόφλουδες, παντζάρια, παπαρούνες κ.ά.

Καλή σας όρεξη και καλή μας Ανάσταση Ελένη Α. Παπαδοπούλου

μαγειρεύει για ‘σας η παραδοσιακή ταβέρνα «Το Πατρικό»

Γκόγκλες (

Σαίτια

Υλικά για τη ζύμη 1 κιλό αλεύρι κίτρινο ψιλό 8γραμμ. μαγιά 500γραμμ. νερό Αν χρειαστεί προσθέτουμε αλεύρι Υλικά για το σερβίρισμα Φρέσκο βούτυρο Μυζήθρα ή Κεφαλογραβιέρα

Υλικά για τη ζύμη 750γραμμ. αλεύρι για φύλλο 2 κουτ. σούπας ελαιόλαδο 300γραμμ. χλιαρό νερό χυμό από μισό λεμόνι 1 κουτ. γλυκού αλάτι

Επί το έργον… Διαλύουμε τη μαγιά στο νερό, προσθέτουμε σιγά σιγά το αλεύρι και ζυμώνουμε. Από τη ζύμη παίρνουμε μικρά μπαλάκια και με τα χέρια μας ανοίγουμε μακριά κορδόνια πάχους 7χιλ. Κόβουμε τα κορδόνια με μαχαίρι σε κομμάτια μήκους 3εκ. και τα κουφώνουμε εσωτερικά ένα ένα. Δηλαδή πιέζουμε με τα τρία μεσαία δάχτυλα μας το ζυμάρι ώστε στο εσωτερικό της η γκόγκλα να κάνει ένα λεπτό τοίχωμα. Πρέπει να είναι καλά αλευρωμένα τα κομμάτια για να μην κολλούν μεταξύ τους, στο τραπέζι και στα δάχτυλα μας. Βράζουμε σε μία μεγάλη κατσαρόλα μπόλικο νερό και ρίχνουμε μέσα τις γκόγκλες αφού πρώτα τις κοσκινίσουμε για να φύγει το περίσσιο αλεύρι. Τις βράζουμε περίπου 20-25 λεπτά. Το μυστικό για καλό βράσιμο είναι να είναι ομοιόμορφες σε όλο το μήκος τους. Ανακατεύουμε κατά διαστήματα. Προσοχή!!! Στην αρχή βυθίζονται στον πάτο και μετά ανεβαίνουν στην επιφάνεια. Αφού βράσουνε τις σουρώνουμε και τις ξεπλένουμε καλά. Τις τοποθετούμε σε πιατέλα πασπαλισμένη με μυζήθρα και τις περιχύνουμε με βούτυρο και μυζήθρα που έχουμε ζεστάνει και ξεροψήσει μέσα σε μπρίκι.

Επί το έργον… Ανακατεύουμε το αλεύρι με το χλιαρό νερό, το αλάτι, το λάδι, το λεμόνι και ζυμώνουμε μέχρι να πάρουμε μια μαλακή ελαστική ζύμη. Τη σκεπάζουμε με μια πετσέτα και την αφήνουμε για περίπου 30 λεπτά. Χωρίζουμε τη ζύμη σε 3 κομμάτια και ανοίγουμε πολύ λεπτά φύλλα διάστασης περίπου 70*70εκ. Κόβουμε τα 3 φύλλα σε σχήμα σταυρού ώστε να δημιουργήσει το καθένα 4 κομμάτια. Ανακατεύουμε τα χορταρικά με το τυρί και το λάδι. Βάζουμε 1/12 από το μείγμα της γέμισης πάνω σε κάθε κομμάτι φύλλου και το διπλώνουμε εσωκλείοντας τη γέμιση. Για περισσότερη ευκολία, και για να μην διαλύσει το σαίτι, πριν το γεμίσετε τοποθετείστε το κάθε κομμάτι φύλλου πάνω σε ένα πιάτο και όταν έρθει η ώρα να το ψήσετε απλά αναποδογυρίζετε το πιάτο στην πλάκα ή στο τηγάνι. Τα σαίτια πρέπει να ψηθούν αμέσως μόλις φτιαχτούν. Το ιδανικό ψήσιμο γίνεται σε καυτή μεταλλική πλάκα που ξεροψήνει τη λεπτή ζύμη και λιώνει τη γέμιση. Εναλλακτικά ζεσταίνουμε ένα λαδωμένο αντικολλητικό τηγάνι σε μέτρια θερμοκρασία και ψήνουμε τα σαίτια μας 4-6 λεπτά σε κάθε πλευρά μέχρι να ροδίσουν. Το φύλλο πρέπει να είναι τόσο λεπτό ώστε να διακρίνονται τα υλικά της γέμισης. Το Πατρικό Άγιος Ιωάννης Μονεμβασίας τηλ. 27320 68220 - 6973015129

χειροποίητο ζυμαρικό, 5 μερίδες)

(πιταρούδια με χορταρικά και τυρί) Υλικά για τη γέμιση 500γραμμ. κατσικίσιο τυρί 1 κιλό σπανάκι 1 μαρούλι 1 ματσάκι καυκαλήθρες 2 κρεμμυδάκια φρέσκα ½ ματσάκι άνηθο 150γραμμ. λάδι

ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΔΕΣΜΑΤΑ

φωτο: Κατερίνα Μαγουνάκη Υλικά 2 κούπες γλυκό τραχανά 6 κούπες νερό ή ζωμό κρέατος ένα μεγάλο ξερό κρεμμύδι 300-400 γρ. φέτα 3 αυγά λάδι για το σοτάρισμα και το άλειμμα των φύλλων (περίπου 1,5 φλυτζάνι) Ζύμη για 10 λεπτά, φύλλα

Εκτέλεση Αφού ετοιμάσουμε τη ζύμη για τα φύλλα, την αφήνουμε να ξεκουραστεί και ετοιμάζουμε τη γέμιση. Τσιγαρίζουμε ένα κρεμμύδι μέχρι να πάρει ένα ωραίο ξανθό χρώμα. Στην συνέχεια ρίχνουμε 2 κούπες ΓΛΥΚΟ τραχανό. Προσθέτουμε νερό ή ζωμό κρέατος αν έχουμε. Το νερό το υπολογίζουμε να είναι τόσο όσο να φουσκώσει ο τραχανάς. Αφού δέσει ο τραχανάς και πάρει όλο το νερό τον

Παραδοσιακή τραχανόπιτα (Συνταγή Τενέδου)

αποσύρουμε από την φωτιά και τον αφήνουμε να κρυώσει. Στο μεταξύ ανοίγουμε με τη ζύμη μας 10 λεπτά φύλλα. Όταν κρυώσει το μείγμα τραχανά προσθέτουμε τη φέτα (μπορούμε να μειώσουμε ή αυξήσουμε την ποσότητα του τυριού ανάλογα με τη γευστική μας προτίμηση). Ολοκληρώνουμε τη γέμιση προσθέτοντας τα αυγά, αλάτι και πιπέρι. Λαδώνουμε ένα-ένα φύλλο και στρώνουμε τα πέντε στο ταψί. Προσθέτουμε τη γέμιση και σκεπάζουμε με τα υπόλοιπα φύλλα αφού τα λαδώσουμε και αυτά. Χαράζουμε την πίτα και ψήνουμε σε μέτριο θερμοκρασία (180-200 βαθμούς, ανάλογα με το φούρνο σας). Σημείωση: Υπάρχουν πολλές παραλλαγές τραχανόπιτας στην ελληνική επικράτεια. Μία από τις πιο γνωστές περιέχει -αντί για νερό ή ζωμό- γάλα που δένει άριστα με τον γλυκό τραχανά. Φυσικά, η πίτα μας γίνεται και με έτοιμο φύλλο χωριάτικο ή κρούστας. Με σπιτικό φύλλο όμως είναι ακαταμάχητη.

SOTOSBLOG [ http://sotosblog.wordpress.com ]

Σώτος Χρυσαφόπουλος

Φτυστοί! Αλλά με γεύση φράουλα

τις φυτείες με τις φράουλες, στο έγκλημα της Μανωλάδας, υπάρχει κι άλλος συνεργός. Τον γνωρίζω. Ξέρω τα λημέρια του και τον παραφυλάω. Για να φτάσω εκεί, τον κυνήγησα, παντού, και τελικά τον τσάκωσα κάτω από τα τρύπια λόγια, πίσω από το φως στο τούνελ, μέσα στα γυαλισμένα Μέγαρα, αλλά και στις εκμυστηρεύσεις έξω από τα γραφεία ευρέσεως εργασίας, στα ντουμανιασμένα καφενεία. Με κοιτάζει μέσα από την οθόνη του κινητού μου. Τον αναγνωρίζω από τη βρώμα του κοβαλτίου στα ορυχεία του Κογκό, του πετρελαίου στο Δέλτα του Νίγηρα, της σαπίλας ενός δαγκωμένου μήλου σε θανατηφόρες αλυσίδες παραγωγής στην Κίνα, από την ιλύ στον Έβρο, το σκωρ στην ψυχή του, τη γλίτσα του αποσμητικού του και τις ποτισμένες σελίδες της Ιστορίας με χλωροφόρμιο. Δεν είναι ένας. Είναι πολλοί. Κι όποτε μου ξεγλιστράει μέσα από τα χέρια, λέω ότι, αφού είναι πολλοί, δεν μπορεί, κάποιος θα τον έχει δει, να με φωτίσει στα κατατόπια. Αλλά δεν ρωτάω, γιατί φοβάμαι τις απαντήσεις –μην και μου ρίξει πισώπλατα τη μαχαιριά αυτή τη φορά ο δικός μου ο συγγραφέας: «Δεν υπάρχει ούτε μια ψυχή σε αυτή την πόλη που δεν είναι μέσα στο μυστικό, και δεν έχει πάρει

όρκο να μη το προδώσει.» Να όμως που η ζωή φυλάει πολύ πικρές στιγμές για όσους κρατάνε άτιμα μυστικά· και όσοι πιάστηκαν στη Μανωλάδα θα φωτογραφηθούν –το προβλέπουν οι διαδικασίες. Θα έχουν, λοιπόν, την ευκαιρία να πλυθούν, να ξυριστούν, να χτενιστούν, να βάλουν το γαμπριάτικο κοστούμι τους και μια σεμνή γραβάτα. Για την περίσταση. Σαν Δήμαρχοι, σαν βουλευτές, σαν πρόεδροι, σαν τοπικοί παράγοντες, σαν στελέχη, σαν γείτονες. Θα έχουμε κι εμείς την ευκαιρία να δούμε πόσο μας μοιάζουν. Πόσο είναι σαν κι εμάς. Φτυστοί! Ναι, θα φωτογραφηθούν στην τρίχα, και θα δείχνουν τα μούτρα τους αναλλοίωτα. Ίδια με τα δικά μας. Δεν θα έχουν προηγουμένως ξυλοκοπηθεί αγρίως για να μαρτυρήσουν. Άλλωστε τι το έκτακτο γυρεύουμε να μάθουμε; Πού να κρύβεται ο συνεργός τους αυτήν την ώρα; Όσο γι αυτό, δεν έχουν να μας αποκαλύψουν τίποτα περισσότερο. Οι φωτογραφίες θα μας οδηγήσουν στη φωλιά του, στο κρυσφήγετό του το παλιό –δεν έχει κουνήσει ρούπι από εκεί, εκεί όπου κρυβόταν πάντα. Εκεί ως και τώρα ακόμη παραμονεύει: στις φυτείες με τις φράουλες…

ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ

«Τα δέντρα είναι ποιήματα που γράφει η γη προς τον ουρανό. Και εμείς κόβουμε τα δέντρα και τα κάνουμε χαρτί, για να καταγράφουμε την κενότητά μας...» Χαλίλ Γκιμπράν

(Αφιερωμένο στους κατοίκους της Χαλκιδικής και της Θράκης που αγωνίζονται κατά των μεταλλείων χρυσού για να σώσουν τη ζωή και τον τόπο τους)

Προσφορά Ασύρματο μοτέρ γαλλικού οίκου

170€

ΔΩΡΟ το τηλεχειριστήριο