Chips March/April 2017

Vol 31 No 2 March • April 2017

CHIPS

Die enigste tydskrif vir die aartappelbedryf • The only magazine for the potato industry

16

Hou herfskommandowurm risiko's in vir aartappelproduksie?

30

Wat kos dit om tafelaartappels te produseer?

78

Goeie opbrengste begin by gesertifiseerde aartappelmoere CHIPS • March/April 2017

Page 1

Tuta geskroef • Vinnige uitklopaksie stop voeding onmiddellik met geen verdere gewasskade • Lang nawerking verseker effektiewe beheer met minder toedienings • Beheer alle lewensstadia – eiers, larwes en motte

AMPLIGO®. Die slim keuse vir die beheer van Tuta

LEES DIE ETIKET VAN ELKE PRODUK VIR VOLLEDIGE BESONDERHEDE. AMPLIGO® bevat chloorantraniliprool en lambda-sihalotrien (Reg. Nr. L8685, Wet Nr 36 1947) SKADELIK. Syngenta Suid Afrika, Privaatsak X60, Halfway House, 1685. Tel: 011 541 4000. www.syngenta.co.za Alle gelyste produkte is geregistreerde handelsmerke van ’n Syngenta Group Maatskappy.

@SyngentaSA

CHIPS CHIPS is die amptelike tydskrif van Aartappels Suid-Afrika.

CHIPS is the official magazine of Potatoes South Africa.

Redakteur/Editor Gawie Geyer Advertensies/Advertisements Gawie Geyer Sel/Cell: 082 388 0524 gawie@potatoes.co.za E-faks/E-fax: 086 685 6524

COVER | VOORBLAD

Aartappels Suid-Afrika, De Havillandsingel 6, Persequor Technopark, Persequor Park, Pretoria, 0020.

Tel: 012 349 1906. Faks: 012 349 2641 Potatoes South Africa, 6 De Havilland Crescent, Persequor Technopark, Persequor Park, Pretoria, 0020.

Tel: 012 349 1906. Fax: 012 349 2641 Ontwerp en uitleg: Henco Schoeman (HJ Ontwerp) Gedruk deur BusinessPrint vir die eienaar en uitgewer: Aartappels Suid-Afrika, Privaatsak X135, Pretoria, 0001.

Design and layout: Henco Schoeman (HJ Design) Printed by BusinessPrint for the owner and publisher: Potatoes South Africa, Private Bag X135, Pretoria, 0001.

Die menings wat uitgespreek word is die menings van die skrywers en verteenwoordig nie noodwendig die mening van die redaksie van CHIPS of die mening van Aartappels Suid-Afrika nie. Aartappels Suid-Afrika aanvaar geen verantwoordelikheid vir aansprake wat in advertensies en artikels gemaak word nie.

The opinions expressed are the opinions of the writers and do not necessarily portray the opinion of the editorial staff of CHIPS or that of Potatoes South Africa. Potatoes South Africa does not accept any responsibility for claims made in advertisements and articles.

Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie publikasie mag op enige wyse gereproduseer word nie.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form.

16

Hou herfskommandowurm risiko's in vir aartappelproduksie?

30

Wat kos dit om tafelaartappels te produseer?

78

Goeie opbrengste begin by gesertifiseerde aartappelmoere

www.potatoes.co.za CHIPS • March/April 2017

Page 3

16

22

34

INHOUD | CONTENT ARTIKELS | ARTICLES • MAART | APRIL 2017 Gesprek | Conversation 6

Die Suid-Afrikaanse aartappelbedryf

Nuus | News International news Plaaslike nuus / Local news

8 10

Tegniese Nuus | Technical News Hou die herfskommandowurm enige risiko in vir aartappelproduksie? 16 Seed tuber-borne inoculum of Rhizoctonia significantly contributes to Rhizoctonia disease epidemics on potato and pathogen population genetic change 22 Specific gravity and the weight of potatoes 28

Ekonomiese Nuus | Economic News Wat kos dit om tafelaartappels te produseer?

Wat kos dit om my eie aartappelsakkies na die markte te vervoer?

Vervoer en die aartappelbedryf Verbruining, vergroening en meganiese beskadiging van aartappels van nader beskou

30

Page 4 |

CHIPS • Maart/April 2017

68

Kontreinuus | Regional News Oos-Vrystaat Inligtingsdag Oos-Vrystaat Aartappelboer van die Jaar Petrus Steyn Aartappel-gholfdag Jakkie Mellet to tackle the 9th Mongol Derby

72 74 76 77

Aartappelsertifiseringsdiens | Potato Certification Service Goeie opbrengste begin by die plant van gesertifiseerde aartappelmoere

78

Prokon Aartappellewerings aan varsproduktemarkte – Januarie / Februarie 2017

34 38

Algemeen

43

Aartappelresep | Potato recipe

Tipes wangedrag in die werkplek

Roasted lemon pork served with black mushrooms topped with potato mash

Bedryfsdienste | Industry Services Limpopo kultivarproef onder besproeiing op Tom Burke in 2016 Oos-Kaap kultivarproef onder besproeiing op Polokwane in 2016

Kommunikasie | Communication

80

84

86

46

Uit die argiewe | From the archives 87

58

Skyfie sê | Skyfie says 87

46

72

78

ADVERTENSIES ADVERTISEMENTS Dagboek | Diary 88 Syngenta

APAC Markagente – Market agents

90

Binneblad - voor

Uniekum 11 ANSA

Erratum

In CHIPS Januarie/Februarie 2017 is daar verkeerdelik in die artikel Noord-Kaap kultivarproef onder besproeiing op Douglas in 2016 (sien p. 46) genoem dat “Die proefperseel het bestaan uit 'n sandleemgrond en is geplant in 'n ewekansige blokontwerp met drie herhalings”. Daar was egter vyf herhalings.

CHIPS bied verskoning aan vir die foutiewelike beriggewing.

11

Wesgrow 14 Bayer

21

Arysta

27

Nexus

33

RSA Saad Beurs

37

Haifa

37

Africa Transport Solutions

57

Ivanhoe 57 Buckle Packaging

57

LWO

85

Moerhandelaarsforum 89 SA Exporters Forum

89

CHIPS (Advertensietariewe)

91

GWK

Agterblad

CHIPS • March/April 2017

Page 5

Eenheid

nou belangriker as ooit

Tot dusver was ons vanjaar geweldig geseënd met goeie reënval oor die grootste dele van die land – ons kan net vertrou dat dieselfde in die Wes-Kaap die geval gaan wees wanneer hulle reënseisoen aanbreek. Goeie reënval en gepaardgaande oplewing in landbouproduksie is nie net goed vir landbouers nie, maar vir die land as geheel aangesien dit groter voedselsekerheid meebring in die vorm van die beskikbaarheid van voedsel en laer voedselpryse (voedselonsekerheid is waarskynlik een van hierdie land se grootste risiko’s in ’n klimaat van politieke onsekerheid). Dit is een van die voedselketting se grootste verantwoordelikhede om laer kommoditeitspryse wat as gevolg van groter aanbod realiseer aan verbruikers deur te gee, veral aan die kwesbare lede van ons bevolking. Stygende arbeidskoste, hoër elektristeits- en brandstofpryse, die geweldige druk op die padinfrastruktuur wat vervoerkostes buitensporig laat styg, stygende verpakkingskostes, ens., verminder die vermoë van die voedselwaardeketting om prysvoordele aan verbruikers deur te gee.

Die wisselkoers wat deur beide binnelandse en internasionale faktore beïnvloed word, speel natuurlik ook ’n kernbelangrike rol in die prysvorming van inen uitsette wat gebruik word vanaf plaasvlak tot dat die eindverbruiker eienaarskap neem van produkte.

So byvoorbeeld het die skerp verswakking in die wisselkoers aan die begin van 2016 veroorsaak dat Suid-Afrika byna geen voordeel getrek het uit die skerp daling in ru-olie pryse nie. Brandstofpryse, boen-behalwe dat dit ’n verskeidenheid belastings insluit, word bepaal deur die ru-olieprys en die wisselkoers.

Nie een van laasgenoemde twee kan deur die gewone landsburger bepaal word nie – in kort ons moet daarmee saamleef. Die persone in hoë politiekeen gesagsposisies kan wel deur hulle handelinge en

Page 6 •

CHIPS • Maart/April 2017

uitsprake ’n impak hê in watter rigting die wisselkoers beweeg.

Inteendeel, die hele kwessie van geadministreerde pryse bly kontroversieel juis omdat markkragte nie ten volle tot die bepaling van dié pryse aanleiding gee nie. Dit kan veral klein- en mediumslag besighede se volhoubaarheid ernstig onder druk plaas, terwyl dit juis hierdie besighede is wat die grootste werkskeppers is. Die koste om besigheid te doen het ’n ernstige beperkende faktor geword om entrepreneurs te laat gedy, en dus ook werkskepping belemmer. Politici, beleid- en regulasiemakers en die waghonde oor beleide en regulasies moet begrip toon dat die man op die straat die “onbedoelde gevolge” moet absorbeer, en dit is juis hier waar volhoubaarheid en werkskepping problematies raak.

Gedurende die res van die jaar gaan hierdie toedrag van sake nie noodwendig verander nie. Dit beklemtoon egter een ding, en dit is dat eenheid noodsaaklik is vir die behoud van ’n gesonde en vooruitstrewende landbousektor tot voordeel van elke mens in hierdie land. Dieselfde geld vir die aartappelbedryf waar elke rolspeler en belanghebbende eenheid moet streef na die voortgesette volhoubaarheid van hierdie bedryf vir die groter goed van die land, en spesifiek landelike gemeenskappe waar die kwesbaarste mense van ons bevolking woonagtig is. Ons moet en kan nie die belangrike rol wat ons aartappelprodusente in landelike gebiede speel ten opsigte van werkskepping en voedselsekerheid gering skat nie.

Aartappelgroete Dr. André Jooste Hoofuitvoerende Beampte

Gesprek • Conversation

Unity

is now more important than ever

Up to now this year we have been blessed with good rains over large parts of the country – and we can only trust that it will be the same in the Western Cape when their raining season gets under way. Good rains and an accompanying upswing in agricultural production are not only good for agriculturists, but also for the country as a whole as it brings about improved food security by way of food availability and lower food prices (food uncertainty is probably one of this country’s biggest risks in a climate of political uncertainty). It is one of the food chain’s biggest responsibilities to pass-on the lower commodity prices that resulted from the increased supply to consumers, especially to the most vulnerable members of our population. Increasing labour costs, higher electricity and fuel prices, the enormous pressure on the road infrastructure that causes transport costs to increase excessively, increasing packaging costs, etc., diminish the ability of the food value chain to pass-on price benefits to consumers.

The exchange rate that is affected by both local and international factors, naturally also plays an essentially important role in the price formation of inputs and outputs which are used from farm level up until the end user takes ownership of the produce. As an example, the sharp weakening in the exchange rate at the beginning of 2016 resulted in South Africa not really benefitting from the sharp drop in the crude oil price. Fuel prices, apart from including an array of taxes, are determined by the crude oil price and the exchange rate. Neither of the aforementioned can be determined by the ordinary citizen – in essence we have to live with it. However, persons in high political positions and positions of authority can through their actions and utterances have an impact on the direction in which the exchange rate will go. On the contrary, the whole question of administered prices remains

controversial just because market forces as a whole do not lead to its determination. This can put serious pressure on the sustainability of especially small and medium size businesses, whilst in essence it is these businesses that are the biggest job creators. The cost to do business has become a significant restrictive factor preventing entrepreneurs from thriving, and therefore hampering job creation. Politicians, policy makers and regulators as well as the guardians of policies and regulations must show understanding for the man on the street who has to absorb the “unintended consequences”, and this is where sustainability and job creations become problematic.

For the rest of the year the situation will not necessarily change. However, it emphasises one thing, and that is that unity is imperative to ensure the preservation of a healthy and prosperous agricultural sector to the benefit of everyone in this country. The same applies for the potato industry where every role player and interested party must strive towards continued sustainability of the industry for the greater good of the country, and specifically the rural communities where the most vulnerable members of our population live. We must not and cannot underestimate the important role our potato producers play in rural areas in respect of job creation and food security.

Potato regards Dr André Jooste Chief Executive Officer

CHIPS • March/April 2017

• Page 7

international Potato virus shows potential for cancer treatments A recent research study has shown that the potato virus X (PVX) has the potential for possible cancer treatments. Researchers hope to use it as a drug carrier, delivering doxorubicin (DOX) — a commonly used cancer chemotherapy.

According to the research findings, published in the journal Nanoscale, PVX-DOX treatment resulted in reduced tumour growth. The research team concluded that their results open the door for further development of PVX and other high-aspect ratio plant viral nanoparticles (VNPs) for applications in cancer therapy.

Source: potatogrower.com

Three GMO potato varieties approved in the US Three types of potatoes genetically engineered to resist the pathogen that caused the Irish potato famine are safe for the environment and safe to eat, federal officials have announced.

Page 8 |

CHIPS • Maart/April 2017

NEWS The three varieties are the Russet Burbank, Ranger Russet and Atlantic which were previously approved by the U.S. Department of Agriculture. The approval by the U.S. Environmental Protection Agency and the U.S. Food and Drug Administration gives Idaho-based J.R. Simplot Company permission to plant the potatoes this spring and sell them in the fall.

The company said the potatoes contain only potato genes, and that the resistance to late blight, comes from an Argentine variety of potato that naturally produced a defence.

Source: abcnews.go.com

Tomato potato psyllid discovered outside quarantine zone in Australia In a significant blow to the vegetable industry in Western Australia, the tomato potato psyllid has been found in three regional locations outside of the Perth quarantine zone.

John van Schagen, chief plant biosecurity officer at the Department of Agriculture and Food in Western Australia, said he now suspects the psyllid could have been in the state for two or more years.

Nuus • News

He mentioned that the department had now found the psyllid on three commercial horticulture properties in Gingin, Yarloop and Busselton, and that the Perth quarantine zone may now be extended north to include Gingin.

Mr Van Schagen concluded by saying that the department was working on a protocol to allow Carnarvon growers to access seedlings and was also working on a test for the zebra chip disease. source: abc.net.au

UK falling out of love with potatoes Potatoes have been a key part of the British diet for hundreds of years, however, it has experienced a bit of a decline recently. Sales have fallen by a fifth in the last ten years with a recent dive in figures being fuelled by 'carb-free' diets.

In the last three years alone sales have dropped by almost 7%, according to figures published by the Department for Environment, Food and Rural Affairs.

While potatoes are falling out of favour among consumers, they can't seem to resist potato chips as sales of chips and crisps remained steady. The report suggests that a change in taste may also be behind the fall in sales, which would explain why the fried potato snack is holding steady.

"About four fifths of the purchases of processed potatoes were chips and crisps and these have been relatively stable over the last ten years. The reduction in recent years is driven by a decline in purchases of fresh potatoes." the report stated.

Source: dailymail.co.uk

Potatoes could be cultivated on Mars A recent study has revealed that potatoes may soon be out of this world, as it could potentially be cultivated on the Mars. Some predict that humans could be colonizing the red planet in as little as a decade. However, no matter when it turns out to be, the colonies may be sustained by potatoes.

The potato plant shows promise and may be the greatest source of food for generations to come for Martian dwellers. The idea was recently popularized in the movie the Martian, where Matt Damon grows

potatoes on Mars using an improvised greenhouse.

However, according to the new study he may have been able to grow them outside.

Scientists from the International Potato Center wanted to see if the plant could grow in an extreme environment, so they recreated Mars-like conditions in an experimental CubeSat (box).

Incredibly, after a period of a few weeks, the scientists found that the plant was beginning to grow just as it would on Earth. The team chose a specific variety that had been engineered to grow here on Earth in the difficult terrain of Bangladesh, where salty coastal soil would make it difficult for a completely natural potato to grow.

“If the crops can tolerate the extreme conditions that we are exposing them to in our CubeSat, they have a good chance to grow on Mars,” said researcher Julio Valdivia-Silva.

Source: siliconrepublic.com

New Zealand research shows huge potential for mesh covered potato crops Researchers at the Lincoln University in New Zealand have found promising results from a trial of using mesh cover to protect potato crops from insect pests.

The effectiveness of the mesh at protecting potatoes from the tomato-potato psyllid was tested in a trial at the Foundation for Arable Research field site at Lincoln.

According to Future Farming Centre head, Dr Charles Merfield, the mesh was incredibly effective. “It kept 99% of the psyllids out from under the mesh despite an infested plot of potatoes being just a couple of metres away", he said.

Merfield said if they had dug the mesh cover in there would have been no psyllids at all and it would have offered 100% control.

"Fine mesh had the potential to control all potato insect pests and blight and increase yield", Merfield said.

Source: potatopro.com

C

CHIPS • March/April 2017

Page 9

Nuus • News

plaaslike nuus LOCAL NEWS RSA Group responds to Competition Commission fresh produce allegations The RSA Group is one of nine firms targeted by the Competition Commission in a number of search and seizure operations carried out at fresh produce markets across the country on 23 and 24 March 2017. A media statement issued by the Commission on 23 March explained that the dawn raids were “part of an investigation into cartel conduct which was reported by the Department of Agriculture, Forestry and Fisheries”. According to the Commission’s statement, it has reasonable grounds to suspect that larger market agents fix their commission rates and coordinate their pricing activities to squeeze out smaller rivals.

“The RSA Group believes that these allegations are based on a number of misconceptions as to how the markets operate,” says Mr Jaco Oosthuizen, RSA Group Managing Director. “We will cooperate with and assist the Commission as it goes about its investigation, and have confidence that a thorough ventilation of the relevant facts and circumstances will set the record straight.”

According to the RSA Group, not only are fresh produce markets highly competitive, fluid and transparent platforms, but they are also regulated by legislation (Act 12 of 1992 and the applicable rules) and monitored by a regulator, who is appointed by the relevant minister. Market forces, coupled with the monitoring of agents’ activities by the regulator, combine to mitigate against suggestions of collusive engagement.

“There are many fast-moving forces that impact pricing decisions during trading hours, ranging from hostile weather, product quality and perishability to supply and demand dynamics,” says Mr Oosthuizen.

“These all contribute to price volatility. If sales agents don't respond quickly and effectively in finding the right price, the producers and buyers look to rivals Page 10 |

CHIPS • Maart/April 2017

in the market or outside the market, for their business.

While sales agents may react to changing market forces in similar ways, this is not suggestive of collusive conduct. In fact, sales people frequently adjust prices in different directions, according to their context in reading the market. Collusion for any purpose whether to compete with major competitors or to drive out small players - is fundamentally at odds with how a price discovery market functions.”

“Further oversight and transparency are introduced through the gate-keeping role of market management, which has the systemic capabilities to access all transactions as and when they occur,” adds Oosthuizen. “This allows for real time price exception reporting which results in full transparency and ensures a level playing field for all stakeholders.”

“Commissions negotiated with producers vary according to the type of product being sold and the relationship between the producer and agency,” Mr Oosthuizen concludes. “Negotiating the commission is at the heart of our business. It is our core income.

The idea of fixing commissions doesn't make sense. It would destroy the flexibility that is required to succeed in this business.”

The RSA Group has communicated with staff, suppliers, customers and business partners to inform them that while the Competition Commission's process is likely to take some time, the company's operations will be unaffected and it remains committed to all of its stakeholders.

Nasionale minimum loon afgekondig Die adjunk-president, mnr. Cyril Ramaphosa, het die minimum loon vir plaaswerkers afgekondig wat op 1 Mei 2018 in werking tree. Dit beteken dat die landbousektor twee verhogings in 2018 sal moet absorbeer – die eerste een op 1 Maart 2018 ingevolge die sektorale vasstelling en die tweede op 1 Mei 2018 ingevolge die nasionale minimum loon. Wat die landbousektor betref sal die minimum loon 90% van R20.00 per uur beloop. C

CHIPS • March/April 2017

Page 11

Die varsprodukte-bemarkingstelsel is 'n belangrike bate en moet gehandhaaf word

Die nasionale varsproduktemarkte is Suid-Afrika se primêre platform vir die verkoop van plaaslik geproduseerde vrugte en groente aangesien dit ’n ideale inklusiewe en deursigtige handelsomgewing aan alle varsprodukteprodusente bied, ongeag of hulle kommersiële, kleinskaal of opkomende produsente is, om hul produkte direk aan kopers te verkoop.

Hierdie kopers, waarvan die oorgrootte meerderheid informele handelaars is met verspreidingsnetwerke in stede, voorstede en informele woongebiede om eindverbruikers te bereik, het daagliks toegang tot 'n verskeidenheid plaasvars-geproduseerde groente en vrugte, wat hulle andersyds slegs sou kon verkry deur ver afstande teen hoë koste na die platteland af te lê (huidig dra die produsente van hierdie produkte die koste om dit aan die markte te lewer). In kort, Suid-Afrika se nasionale varsproduktemarkte speel 'n onskatbare rol om die beskikbaarheid van vrugte en groente te verseker teen waarde vir geldpryse, en dus ook voedselsekerheid.

Die pryse van produkte wat op die varsproduktemarkte verkoop word, word uitsluitlik deur vraag en aanbod bepaal, en is gevolglik een van die beste voorbeelde van die werking van die vryemarkstelsel. Dit is noemenswaardig dat die stelsel opgehemel word deur verskeie oorsese rolspelers wat besigheid doen in die varsprodukte-omgewing, aangesien in baie lande die verhouding tussen kopers en verkopers tot so 'n mate geformaliseer is dat produsente en verbruikers prysnemers is van pryse wat deur tussenpartye vasgestel word. By-komend, op varsproduktemarkte waar pryse bepaal word deur 'n vryemarkstelsel wat geskoei is op die direkte interaksie van vraag en aanbod, dien markkragte as 'n deursigtige prysvormingsmeganisme Page 12 |

CHIPS • Maart/April 2017

regdeur die varsproduktebedryf. Die bewys van bogenoemde word geïllustreer in die figuur. In wese, wanneer voorraadvlakke op markte hoog is as gevolg van verhoogde aanbod, óf verlaagde vraag, óf 'n kombinasie van beide, sal pryse daal om markte leeg te maak en vice versa, wat die eindverbruiker bevoordeel.

Dit is met bogenoemde as agtergrond dat kennis geneem moet word van markagente se belangrike rol in die fasilitering van transaksies tussen verkopers en kopers (om vansprekende redes kan verkopers/produsente nie elke oggend op die mark wees om transaksies met kopers te beklink nie). Markagente onderneem die taak teen 'n onderhandelde ad valorem-kommissie, terwyl markowerhede 'n verdere 5% hef op elke transaksie. Die koste van die transaksie word deur die produsent betaal, d.w.s. die koste van elke transaksie word afgetrek van die prys wat met die transaksie gerealiseer is alvorens die produsent betaal word. Die markagent neem gevolglik 'n enorme verantwoordelikheid as tussenganger tussen produsente en kopers, en verseker terselfdertyd die integriteit van die varsprodukte-bemarkingstelsel.

Markagente word gereguleer deur die Wet op Landbouprodukagente, 1992 (Wet No. 12 van 1992). Markowerhede vertolk 'n toesighoudende rol om te verseker dat die integriteit van die mark gehandhaaf en beskerm word.

Aartappels Suid-Afrika het kennis geneem van die ondersoek deur die Kompetisie Kommissie na aanleiding van beweerde prysknoeiery deur bepaalde markagente. Alhoewel Aartappels SuidAfrika sodanige bewerings in 'n ernstige lig beskou, is dit belangrik om in ag te neem dat die ondersoek deur die Kompetisie Kommissie op bewerings gebaseer is, en die partye gevolglik nog nie aangekla of skuldig bevind is nie. Aartappels Suid-Afrika is derhalwe van mening dat die reg sy gang moet gaan en dat alle geaffekteerde partye hul volle samewerking aan die Kompetisie Kommissie moet gee in 'n poging om die aangeleentheid so gou as moontlik op te los tot voordeel van die varsprodukte-bemarkingstelsel as geheel. Dit is 'n bate wat Suid-Afrika, en veral produsente, kopers en verbruikers nie kan bekostig dat dit verdwyn of in statuur verwater nie. C

Nuus • News

The fresh produce market system is an important asset that must be upheld

The national fresh produce markets are South Africa’s primary platform for selling locally produced fresh fruit and vegetables as it provides the ideal inclusive and transparent trading environment to all fresh produce producers, be they commercial, small scale or emerging producers, to sell their produce directly to buyers. These buyers, of which the majority are hawkers with distribution networks into the cities, suburbs and townships to reach end consumers, have access to a variety of farm fresh produced fruit and vegetables on a daily basis, which would have otherwise required them to travel large distances at significant additional costs into rural areas to procure it (currently the producers of these produce are carrying the cost of delivering it to the market). In short, South Africa’s national fresh produce markets play an invaluable role in ensuring availability of fruit and vegetables at value for money prices, and thus also food security.

The price of the produce sold on the fresh produce markets are solely determined by supply and demand, and is therefore one of the best examples of how the free market system operates. It is worth mentioning that the system has been lauded by numerous overseas role players operating in the fresh produce environment, since in many countries relationships between buyers and sellers have been formalised to the extent that producers and consumers are price takers of prices set by intermediaries. Moreover, on fresh produce markets where prices are determined by a free market system through the direct interaction of demand and supply, market forces act as a transparent price forming mechanism throughout the fresh produce industry.

Evidence to illustrate the aforementioned is shown in the figure. Essentially, when stock levels on markets are high due to increased supply or depressed demand or a combination of both, prices will drop to clear-out markets and vice versa, favouring the end consumer.

It is within the ambit of the aforementioned that cognisance must be taken that market agents play an important role in facilitating the transaction between sellers and buyers (for obvious reasons sellers/ producers cannot be on the markets each morning to transact with buyers). Market agents do this at a negotiable ad valorem commission, while the market authorities levy a 5% fee on each transaction. The cost of the transaction is paid for by the producer, i.e. if a price is realised through a transaction the cost of the transaction is subtracted from the money paid over to the producer after each transaction. The market agents thus take an enormous responsibility in terms of acting as intermediary between producers and buyers, while at the same time ensuring the integrity of the fresh produce marketing system.

They are governed by the Agricultural Produce Agents Act, 1992 (Act No 12 of 1992). Market authorities take an oversight role to ensure that the integrity of the market is upheld and protected.

Potatoes South Africa has taken cognisance of the investigation by the Competition Commission of alleged price manipulation by selected market agents. Although Potatoes South Africa regard such allegations in a very serious light, it is important to note that the investigation by the Competition Commission is based on allegations, and hence parties being investigated have not been charged or found guilty. Potatoes South Africa is, therefore, of the opinion that the law should be allowed to take its course and that all parties affected should give their full cooperation to the Competition Commission in an effort to resolve the matter as soon as possible for the benefit of the fresh produce marketing system as a whole. This is an asset that South Africa, and in particular producers, buyers and consumers cannot afford to diminish in stature or even disappear. C

CHIPS • March/April 2017

Page 13

Page 14 |

CHIPS • Maart/April 2017

Nuus • News

CHIPS • March/April 2017

Page 15

Vreetskade van HKW op aartappelblare (Foto’s: Ontario Ministry of Agriculture: Ontario Crop IPM. www.omafra.on.ca)

Hou die herfskommandowurm enige risiko in vir aartappelproduksie?

Dr. Fienie Niederwieser (Aartappels Suid-Afrika) Skade aan aartappels deur die herfskommandowurm (HKW) in die Loskopvallei is onlangs aangemeld. Die aanplanting was in wisselbougrond voorafgegaan deur springmielies, en naby konvensionele (nie-GM) mielies wat geïnfesteer was met HKW. Nadat die aartappelaanplanting gespuit is, is die skade tot ongeveer een persent beperk. Tot datum, is geen ander gevalle van skade nie aangemeld nie. Dit laat die vraag ontstaan of HKW risiko inhou vir aartappelproduksie in Suid-Afrika.

Skade: In bogenoemde geval is die bogrondse stingels en groeipunte aanvanklik aangeval en wurms het ook in knolle (moere) getonnel. Die wurms het Page 16 |

CHIPS • Maart/April 2017

halms onder die grond afgevreet en/of in die halms getonnel. Geïnfesteerde halms wat nie afgevreet is nie, was kleiner as ander halms, blouerig van kleur en het verwelk. Een tot twee halms per plant is aangeval. Larwes van HKW is in die grond naby al die geaffekteerde plante gevind.

Beheer: ’n Aantal insekdoders is teen HKW geregistreer, sien Crop Life South Africa se dokument FAW Position Statement. Nie een van hierdie middels het sistemiese aksie nie. Indien die middels op bogrondse dele toegedien word en die wurm kom ondergronds voor, sal hulle nie gedood word nie.

Die beste raad wat op die oomblik beskikbaar is, is

Tegniese Nuus • Technical News

Aartappelstingel wat deur larwe van herfskommandowurm afgevreet is. (Foto: Desireé van Heerden, Syngenta)

Geïnfesteerde halms vertoon blouerig van kleur en kan verwelk (Foto: Desireé van Heerden, Syngenta)

dat aartappelaanplantings gereeld deurgeloop en deeglik ondersoek word vir simptome van vreetskade en eierpakkies. Indien dit waargeneem word, kontak onmiddellik u gewasbeskermingsadviseur.

Aanwending van insekdoders teen HKW: • Elke produk het ’n beperkte rakleeftyd, moet dus nie onnodige groot hoeveelhede insekdoders koop nie.

• Gebruik insekdoders oordeelkundig om opbou van weerstand te vermy, wissel middels met ver skillende doodmaakaksies af.

• Gebruik middels wat geregistreer is vir beheer van HKW op aartappel. Tans is sewe produkte geregi streer vir gebruik op aartappel (Tabel 1).

• Gebruik insekdoders teen die dosis wat op die etiket aanbeveel word.

• Gebruik insekdoders terwyl wurms in die vroeë instar-stadiums is (< 1cm lank). As wurms eers

binne-in weefsel tonnel, word hulle nie deur die middels bereik nie. C

Meld asseblief die voorkoms van HKW op aartappels aan Omdat ons tans baie min weet oor die pesstatus van aartappel vir HKW, versoek ons u vriendelik om alle gevalle waar u vermoed HKW op aartappels voorkom, by dr. Fienie Niederwieser (ASA) (012 349 1906 / 083 634 4848), of dr.

Diedrich Visser (LNR) (012 808 8008 / 082 416 3340) of mnr. Jan-Hendrik Venter (DLBV) (012 319 6384 / 072 348 8431), aan te meld. Indien moontlik, sal ’n besoek aan die aanplanting gereël word sodat soveel moontlik inligting bekom kan word.

Eierpakkies op mielieblare. (Foto’s verskaf deur Desireé van Heerden, Syngenta)

CHIPS • March/April 2017

Page 17

Tabel 1. Middels tans (22 Maart) geregistreer vir gebruik oop aartappels teen herfskommandowurm Manufactures Name/ Vervaardiger

Brand Name / Handelnaam

Registration Active ingredients / AktiewebestandMode of action / Doodmaakaksie Number deel

Du Pont

Coragen

L8529

chlorantraniliprole

Stomach and contact insecticide

Du Pont

Steward

L8435

Indoxacarb

Stomach and contact insecticide

Universal Crop Protection

Advance

L9147

Indoxacarb

Stomach and contact insecticide

Villa Crop Protection

Addition

L9146

Indoxacarb

Stomach and contact insecticide

Arysta Lifesciences

Emma

L9022

Emamectin benzoate

Stomach translaminnar insesticide

Bayer Cropscience

Belt

L8860

Flubendiamide

Non systemic

Meridian Agritech

Doxstar Flo

L9884

Indoxacarb

Stomach and contact insecticide

Syngenta

Sorba

L5343

Lufenuron

Insect growth inhibitor (IGI)

Syngenta

Proclaim

L7581

Emamectin benzoate

Stomach translaminnar insesticide

Bitrad

Spitfire 900 SP

L8197

Methomyl

Contact insecticide

Adama

Plemax

L10246

Indoxacarb/novaluron

Avima

Avigard

L216

Malathion

Chitin inhibition and Stomach and contact insecticide contact and stomach insecticide

Avima

Avi Klorpirifos

L4318

Chlorpyrifos

Contact insecticide

Syngenta

Ampligo

L8685

Chlorantraniliprole/lambda-cyhalothrin Stomach and contact insecticide

Du Pont

Steward

L6332

Indoxacarb

Stomach and contact insecticide

Castle Ag-Chem

Cyplamyl 90 SP

L3436

Methomyl

Contact insecticide

Castle Ag-Chem

Farmag Profenofos 500 L5547

Profenofos

Arysta Lifesciences

Judge

L9927

Lufenuron

Contact, stomach and translaminar insecticide insect growth inhibitor (IGI)

Arysta Lifesciences

Masta 900 SP

L9449

Methomyl

Contact insecticide

Philagro

Sumipleo SC

L8377

Paridalyl

Stomach and contact insecticide

Arysta Lifesciences

Agropyrifos

L4888

Chlorpyrifos

Contact insecticide

Dow Agroscience

Oncol Super 220 EC

L7649

Benfuracarb/fenvalerate

systemic and contact insecticide

Dow Agroscience

Uphold 360 SC

L10164

Spinetoram/methoxyfenozide

Contact and stomach insecticide

Dow Agroscience

Delegate 250 WG

L8392

Spinetoram

contact and stomach insecticide

Adama

Pyrinex 480 EC

L4673

Chlorpyrifos

Contact insecticide

Adama

Methomex 900 SP

L5254

Methomyl

Contact insecticide

Adama

Methomex 200 SL

L5253

Methomyl

Contact insecticide

Nulandis

Mylomex 900 SP

L4383

Methomyl

Contact insecticide

Meridian Agritech

Promec 20 EW

L9729

Emamectin benzoate

Stomach translaminnar insesticide

Meridian Agritech

Vitex 50

L9525

Emamectin benzoate

Stomach translaminnar insesticide

Madumbi Sustainable Agriculture

Delfin

L9761

Bioinsecticide

Plant Health Products

Eco-Bb

L8469

Bacillus thuringiensis var kurstaki Strain SA-11 Beauveria bassiana

Valent Biosciences

Florbac WG

L5531

Bacillus thuringiensis var. aizawai

Bioinsecticide

Nulandis

Cyperfos 500 EC

L7606

Chlorpyrifos/Cypermethrin

Stomach and contact insecticide

Villa Crop Protection

Methomate 200 SL

L8123

Methomyl

Contact insecticide

Universal Crop Protection

Methomyl 200 SL

L7100

Methomyl

Contact insecticide

River Bioscience Adama

Pheromones Warlock 19.2 EC

Import permit L9872 Emamectin benzoate

Stomach translaminnar insesticide

Chempca Meridian Agritech

Pheromones Lepidex

Import permit L7977 Emamectin benzoate

Stomach translaminnar insesticide

Avima

Avi-Merkaptothion DP

L4278

Mercaptothion

Stomach and contact insecticide

Du Pont

Prevathon

L9150

Chlorantraniliprole

Stomach and contact insecticide

Kombat

Kombat Malathion

L8317

Mercaptothion

Stomach and contact insecticide

Syngenta

Denim Fit

L9978

Emamectin benzoate/lufenuron

Stomach and insect growth inhibitor

Arysta Lifesciences

Dimilin 25 WP

L5483

Diflubenzuron

Contact insecticide

Arysta Lifesciences

Dimilin SC 48

L7140

Diflubenzuron

Contact insecticide

Page 18 |

CHIPS â&#x20AC;˘ Maart/April 2017

Bioinsecticide

C

Tegniese Nuus â&#x20AC;˘ Technical News

Resistance Group (IRAC) / IRAC weerstands-groep 28

Cotton, maize, sorghum, sweetcorn and sugarcane

Registered

22A

Cotton, lettuce, maize, peppers, sorghum, soy bean, sweetcorn and sugarcane

Registered

22A

Cotton, maize and sorghum, veld and grazing

Registered

22A

Cotton maize, sorghum, veld and grazing

Registered

6

Maize, sweetcorn and potatoes

Registered

28

Endive, lettuce, maize, spinach and maize

Registered

22A

cruciferae (cabbage, broccoli, cauliflower and brussels sprouts), maize, peppers and sweetcorn,

Registered

15

Registered

6

Barley, beans, dry bean, cruciferae (cabbage, broccoli, cauliflower and brussels sprouts), groundnuts, maize, peas, sweetcorn, sunflower, soy bean, sorghum, and wheat Barley, beans, groundnuts, peas, maize , sweetcorn , sorghum, sunflower, soy bean, dry bean, wheat

1A

Maize

Registered

22A and 15

Maize and sweetcorn

Registered

1B

Lawns

Registered

1B

Maize

Registered

3 and 28

Barley, canola, maize, sweetcorn, groundnuts, soy bean, sunflower, and wheat

Registered

22A

Cotton, lettuce, maize, sweetcorn, soy beans, sorghum,

Registered

1A

Maize

Registered

1B

Cotton and potatoes

Registered

15

Maize, sweetcorn and potatoes

Registered

1A

Maize and potatoes

Registered

Uknown

Maize and sweetcorn

Registered

1B

Maize and potatoes

Registered

1A and 3

Maize, sweetcorn, and sorghum

Registered

5A and 18

Maize, sweetcorn, and sorghum

Registered

5A

Cruciferae (cabbage, broccoli, cauliflower and brussels sprouts), maize, sweetcorn and sorghum

Registered

1B

Maize

Registered

1A

Maize

Registered

1A

Maize

Registered

1A

Registered

6

Cruciferae (cabbage, broccoli, cauliflower and brussels sprouts), maize, tobacco, sorghum, wheat, lupins, lucerne, veld and grazing Cruciferae (cabbage, broccoli, cauliflower and brussels sprouts), maize, sweetcorn,

6

Cruciferae (cabbage, broccoli, cauliflower and brussels sprouts), maize, sweetcorn,

Registered

11

Registered

11

Cruciferae (cabbage, broccoli, cauliflower and brussels sprouts), barley, cotton, maize, sorghum, soybean and wheat.

Cruciferae (cabbage, broccoli, cauliflower and brussels sprouts), maize, sweetcorn, soybean, tomatoes and sorghum Maize and sweetcorn

1B and 3B

Maize, wheat and sorghum

Registered

1A

Maize, cotton ,sorghum and veld grazing

Registered

1A

Maize, cotton ,sorghum and veld grazing

Registered

6

Maize and sweetcorn

Issued Registered

6

Cruciferae (cabbage, broccoli, cauliflower and brussels sprouts), maize

Issued Registered

1B

Registered

28

Cruciferae (cabbage, broccoli, cauliflower and brussels sprouts), sorghum, groundnuts, maize, cotton, sugarcane, Maize, sweetcorn, and sorghum

1B

Lawns

Registered

6 and 15

Maize, legume vegetables, soybeans, sorghum, sunflower, dry beans, groundnuts, barley and sweetcorn

Registered

15A

Maize, sweetcorn, and potatoes

Registered

15A

Maize, sweetcorn and potatoes

Registered

11

Crops / Gewasse

Comment

CHIPS â&#x20AC;˘ March/April 2017

Registered

Registered

Registered Registered

Registered

Page 19

Tegniese Nuus • Technical News

Tabel 2. Ons huidige kennis oor die herfskommandowurm veral met betrekking tot aartappel

Oorsprong

WAT ONS WEET

WAT ONS NIE WEET NIE

KUNDIGES SPEKULEER

Tropiese dele van Suid- en Sentraal-Amerika en Karibiese Eilande.

Het homself in tropiese state van die VSA (Florida en Texas) gevestig Is die eerste keer in Januarie 2016 in Wes- en SentraalAfrika aangemeld

Dit is nie bekend vir hoe lank HKW in Wes- en SentraalAfrika teenwoordig was nie

HKW het reeds teen Desember 2016, in Suider-Afrika-lande soos Zambië en Mosambiek, oesverliese veroorsaak

Dit is onbekend hoe sulke groot populasies binne ’n relatief kort tyd, na Suider-Afrika migreer het

Herfskommandowurm is strek vlieërs en het moontlik van wind gebruik gemaak om na SuiderAfrika te migreer

Waar HKW in suider-Afrika lande en in Suid-Afrika gaan oorwinter

Dit is moontlik dat HKW in die oostelike, tropiese gebiede gaan oorwinter, dit sluit moontlik die Limpopo-vallei in

Dit is onbekend of die migrasie van HKW elke jaar dieselfde gaan wees, m.a.w. of dit elke jaar in dieselfde gebiede gaan voorkom

Soos wat dit warmer word en die populasies groter word, word verwag dat daar migrasie na ander dele sal wees

Migrasie

Teen Januarie 2017 in noordelike provinsies van Suid-Afrika teenwoordig In die VSA oorwinter HKW in die tropiese, suidelike state

Soos die populasies groter word en temperature in koeler state toeneem, migreer HKW noord, selfs tot in Kanada

Gasheerplante

Dit is bekend dat HKW 80 plantspesies kan aanval

Page 20 |

Bekendste gasheergewasse: mielie, sorghum, grondbone, katoen en sojabone. Skade is tot op hede veral op mielie, sorghum en soetmielies in SuidAfrika aangemeld

Ander gasheergewasse: Weiding en ander grasse, spinasie, lusern, sonneblom, kool en aartappel

CHIPS • Maart/April 2017

Dit is onbekend wat die gasheerstatus van aartappel sal wees in verskillende plaaslike agro-ekologiese omstandighede

Kundiges spekuleer dat as insekdruk baie hoog is, aartappel en ander gasheergewasse wel aangeval sal word – soos wat die geval is in Kanada Dit is verder moontlik dat HKW oor tyd sal aanpas by plaaslike agro-ekologiese toestande en dat die gasheerkompleks dalk kan verander

Seed tuber-borne inoculum of Rhizoctonia significantly contributes to Rhizoctonia disease epidemics on potato and pathogen population genetic changes Norman Muzhinji and Prof Jacquie van der Waals (University of Pretoria) The fungus Rhizoctonia solani causes a reduction in the marketable yield of potato tubers in South Africa and other potato producing countries. Rhizoctonia solani is a complex species made up of 13 anastomosis groups (AG). Anastomosis group 3, the potato infecting subgroup (AG 3-PT), is the dominant

Page 22 |

CHIPS â&#x20AC;˘ Maart/April 2017

AG associated with potato diseases worldwide and it infects potato at any stage of the crop development.

The underground parts of the potato crop, especially the stems, stolons and roots, are infected early in the season. Stem infection is characterized by dark brown

Tegniese Nuus â&#x20AC;˘ Technical News

necrotic lesions commonly referred to as stem canker (Fig 1A), which result in delayed emergence, death of sprouts, and reduced plant vigour. Stolon infection results in stolon pruning with a consequent reduction in the number of tubers per plant. At the end of the growing season black sclerotia form on the surface of progeny tubers, resulting in the appearance of black scurf (Fig 1B) and elephant hide (Fig 1C). If not controlled in the field, Rhizoctonia infection on potato can cause marketable yield losses of up to 70%.

A

B

Sources of inoculum In nature, R. solani AG 3-PT exists primarily as vegetative mycelium and sclerotia in the soil and on plant debris. Soil-borne inoculum of R. solani includes mycelia and sclerotia already inhabiting the soil where the potato is planted. Rhizoctonia is mainly introduced into non-infested soil through seed-borne inoculum. Infected seed tubers are the mechanism of long-distance dispersal and dissemination of R. solani among and within potato production areas. Long distance dispersal causes the establishment of new genotypes into new locations through introduction, reproduction, selection and survival of the introduced organism. Once introduced into the soil via infected seed tubers, the fungus may establish itself and become soil-borne. Rhizoctonia solani can then survive in the soil as sclerotia for extended periods, up to six years in the absence of a host. Inoculum of R. solani can be seed tuber- and/or soil-borne sclerotia or hyphae, however, it is not clear what the relative contribution of each source of inoculum to disease development on potato is. Understanding the contribution of each source of inoculum in causing potato diseases is an important first step in implementing effective disease management strategies for R. solani. In this article, the contribution of seedborne inoculum to potato development and the control measures available are emphasized.

Addressing the knowledge gap

C

Figure 1 Rhizoctonia solani symptoms on potato (A) Stem canker, (B) Black scurf, (C) Elephant hide.

A two-year study was conducted by the Potato Pathology Programme Research group at the University of Pretoria to evaluate the contribution of each source of inoculum using an integrative experimental approach combining field trials and molecular techniques. In general, seed tuber-borne inocula was found to result in significantly higher levels of disease on stems, roots and stolons, and black scurf on progeny tubers than soil-borne inoculum (Tables 1-3). The results from our research provided plausible evidence about the predominant importance of seed tuber-borne inoculum of R. solani in causing diseases on potatoes supporting earlier observations in other potato producing countries. Therefore, efforts to reduce primary inoculum should focus on reducing pathogen population on seed tubers. Based on our experiments, the introduction of tuber-borne inoculum with genotype different from soil-borne inoculum causes changes in population genetic structure of Rhizoctonia within a field over and across growing seasons.

CHIPS â&#x20AC;˘ March/April 2017

Page 23

Table 1 The effects of seed tuber– and/or soil-borne inocula of Rhizoctonia solani on the number of haulms and percentage emergence

Number of haulms

Percentage emergence

Inoculum source

2013

2014

2013

2014

Control

2.8 a*

3.2 a

77.3 a

90.0 a

Soil

2.2 b

2.7 b

59.9 b

55.2 b

Soil and tuber

1.8 c

2.5 c

56.9 b

52.2 b

Tuber

2.0 c

2.5 c

57.4 b

55.2 b

*Means compared with Fisher's protected least significant difference (LSD) (P = 0.05). *Values in columns followed by the same letter are not significantly different according to Duncan’s Multiple range test (P = 0.05).

Table 2 The effect of seed tuber- and/or soil-borne inocula of Rhizoctonia solani on potato root infection and stolon canker disease index

Root infection

Stolon canker

Inoculum source

2013

2014

2013

2014

Control

0.0 c

0.0 c

0.0 d

0.0 d

Soil

14.5 b

10.5 b

8.5 b

15.0 a

Soil and tuber

17.5 a

12.5 a

10.2 a

12.0 b

Tuber

13.0 b

6.0 c

5.0 c

8.0 c

Disease index for roots and stolons was calculated by the formula: DI= Σ [0(n0) + 0.2(n1) + 0.4(n2) + 0.6(n3)201 +0.8(n4) +1(n5)] x 100/ (Ntotal) where nx = number of roots or stolons in the x rating class and N = total number of roots or stolons. *Values in columns followed by the same letter are not significantly different according to Duncan’s Multiple range test (P = 0.05).

a

Table 3 The effect of seed tuber- and soil-borne inocula of R. solani on stem and black scurf disease index (DI)

Stem cankera

Black scurfb

Inoculum source

2013

2014

2013

2014

Control

0.0 d*

0.0

0.0 c

0.0 d

Soil

22.5 c

14.5 c

13.4 b

5.8 c

Soil and tuber

37.0 a

22.5 a

17.6 a

11.3 a

Tuber

29.0 b

17.4 b

12.6 b

7.8 b

DI for stems was calculated by the formula: DI= Σ [0(n0) + 0.2(n1) + 0.4(n2) + 0.6(n3) +0.8(n4) +1(n5)] x 100/ (Ntotal) where nx = number of stems or stolons in the x rating class and N =total number of stems or stolons. b DI for black scurf was calculated by the formula: DI= Σ [0(n0) + 0.25(n1) + 0.5(n2) + 0.75(n3) +1(n4)] x 100/ (Ntotal), where nx = number of tubers in the x rating class and N = total number of tubers in each of the category. a

Rhizoctonia disease control complexity Rhizoctonia solani is very difficult to control once established in the field as there is no single practice Page 24 |

CHIPS • Maart/April 2017

that is completely effective against Rhizoctonia. Potato growers have to use holistic plant health strategies in the management of the Rhizoctonia disease complex.

The holistic strategies that have been helpful in

Tegniese Nuus • Technical News

Rhizoctonia management include; the use of seed tubers that tested free of Rhizoctonia or treating seed tubers with fungicides or biocontrol agents as well as accurate and timely diagnosis of disease and crop rotation. However, fungicide treatments of seed tubers do not provide complete control if the soil is infested with soil-borne inoculum. There is also contrasting evidence regarding the use of crop rotation for controlling R. solani in potato fields because of the wide host range of the species complex. On top of that, a minimum of five-year rotations are recommended with non-food crops, when in fact there is not much land available to growers, making it difficult to still keep the farm profitable under such long rotations.

Practical solutions for Rhizoctonia solani management by potato growers?

The only practical Rhizoctonia solani disease control measures available to the potato grower are to avoid planting in Rhizoctonia infested fields and planting certified potato seed tubers.

When seed tubers are contaminated, growers should treat seed tubers with fungicides. Research at the University of Pretoria has shown the effectiveness of fludioxonil, tolclofos-methyl and pencycuron in seed tuber treatment (Table 4 - 6). The value of this approach is to eliminate seed tuber borne inoculum and minimize the introduction of different genotypes of R. solani into the same field.

Some of the steps that can be taken to reduce Rhizoctonia disease complex on potato include: •

The ideal would be stringent seed certification programs on a regional scale to limit long distance pathogen movement. Seed tubers shared among regions should be properly screened and infected seed tubers removed to prevent pathogen movement among the affected regions. Potato seed tuber certification systems should be able to detect even latent infections by qPCR, although this would prohibitively increase the costs of certification. This approach allows for proactive management that targets the seed tubers as the principle source of inoculum.

•

Where soil-borne inoculum is present, in-furrow fungicides, especially fludioxonil and tolclofosmethyl, have shown to provide effective control of stem and stolon infection, as well as reduce the

proportion of daughter tubers with black scurf.

• Identification of R. solani AGs present in a soil and/or on seed tubers should be the first step in implementation of holistic management strategies, followed by fungicide selection. Our research has shown that various AGs that differ in host range and fungicide sensitivity are associated with potato diseases in South Africa. Risk assessment can be used as a criterion to decide on management measures to implement against specific Rhizoctonia anastomosis groups.

Quantitative PCR assays, available at UP, have recently been developed with potential for use as a risk assessment and prediction tools for different Rhizoctonia AGs. • Crop rotation using crops that are not host to AGs present in the field. In potato production, cereals have been observed to be good rotation crops since the AGs infecting cereals and potato crops differ.

Long term strategy needed for disease management Currently there are no potato varieties that have been shown to have complete resistance to Rhizoctonia in South Africa or elsewhere but variations in tolerance have been reported in other studies, underscoring the need to develop potato cultivars that are resistant to Rhizoctonia. The successful integration of resistant cultivars and other strategies like determining the risk potential of the seed tuber or soil-borne inoculum using detection tools like qPCR, could significantly contribute to the mission of developing effective, environmentally friendly, durable, and sustainable management strategies for protection of potatoes against Rhizoctonia diseases. C

CHIPS • March/April 2017

Page 25

Tegniese Nuus • Technical News

Table 4. Stem canker disease index of plants after different in-furrow fungicides treatment of artificially inoculated soil by different Rhizoctonia AGs under field conditions.

Disease Index Fungicide

AG 3-PT

AG 2-2IIIB

AG 5

AG 4HG-I

AG 4HG-III

AG R

AG A

29 b*

16.5 c

15 c

15 c

17.5 b

17 b

-

-

-

-

-

-

-

-

Pencycuron

10 c

10 bc

17 c

11 c

18 b

13 c

-

Prodione

10 c

-

8b

11 c

12 b

10 c

-

-

-

-

-

-

12 c

-

Benomyl

19 bc

10 bc

10 bc

12 c

-

17.5 b

-

B. subtilis

20 bc

10 bc

12 bc

10 c

15 b

13 c

-

Control

53 a

32 a

35 a

46 a

28 a

55 a

-

Azoxystrobin Tolclofos-methyl

Fludioxonil

*Means in a column followed by the same letter are not significantly different according to Duncan’s Multiple Range Test (P ≤ 0.05)

Table 5. Black scurf disease index of plants after different in-furrow fungicides treatment of artificially inoculated soil by different Rhizoctonia AGs under field conditions.

Disease Index Fungicide

AG 3-PT

AG 2-2IIIB

AG 5

AG 4HG-I

AG 4HG-III

AG R

AG A

28 c*

-

10 b

-

-

18 ab

-

-

-

-

-

-

-

-

Pencycuron

10 bc

-

7.5 b

-

-

11 c

-

Prodione

15 bc

-

10 ab

-

-

10 bc

-

-

-

-

-

-

10 c

-

Benomyl

15 bc

-

-b

-

-

13.8 bc

-

B. subtilis

20 bc

-

-b

-

-

18 c

-

Control

63 a

-

25 a

-

-

44 a

-

Azoxystrobin Tolclofos-methyl

Fludioxonil

*Means in a column followed by the same letter are not significantly different according to Duncan’s Multiple Range Test (P ≤ 0.05).

Table 6. Stem canker disease index of plants showing the effect of different fungicide potato seed treatments on different Rhizoctonia AGs under field conditions.

Disease Index Fungicide

AG 3-PT

AG 2-2IIIB

AG 5

AG 4HG-I

AG 4HG-III

AG R

AG A

21 b*

14 b

17 b

8b

26 b

12 b

4 b

-

-

10 c

-

-

-

-

Pencycuron

6e

-

15 bc

9b

14 c

-

-

Prodione

12 d

8.9c

-

5c

-

-

6b

Fludioxonil

4.8 ef

-

-

-

-

10 c

-

Benomyl

10 d

10 c

-

7.8 b

8d

-

-

B. subtilis

16 c

14 c

14 b

5c

12 c

12 b

4.8 b

Control

63 a

42 a

57 a

33 a

42 a

51 a

8a

Azoxystrobin Tolclofos-methyl

*Means in a column followed by the same letter are not significantly different according to Duncan’s Multiple Range Test (P ≤ 0.05).

Page 26 |

CHIPS • Maart/April 2017

Specific gravity and the weight of potatoes Dr Fienie Niederwieser and Chantel du Raan (Potatoes South Africa) Potatoes consist of about 80% water. The rest of the content is a variety of dry matter or solids such as carbohydrates and protein. The dry matter content is indicated by the specific gravity (SG). SG is commonly used to determine the quality of potatoes.

There is a correlation between the SG and the percentage dry matter of a tuber (Figure 1). One can also say that the higher the percentage dry matter in a tuber, the lower the water content of that tuber. When the SG is 1.06 the percentage dry matter is approximately 16% of the weight of the

Page 28 |

CHIPS â&#x20AC;˘ Maart/April 2017

tuber. If the SG is 1.08 the percentage dry matter is approximately 21%.

The dry matter in potato tubers is heavier than water, so a tuber of 100 ml with a high SG weighs more than 100 ml of water. If the weights of tubers with the same volume (or size) but different SG quality are compared, a tuber with a SG of 1.08 weighs 2% more than a tuber with a SG of 1.06. The comparison that is more relevant for ware potatoes is: tubers of specific volume and with a SG of 1.065 weighs 0.5% less than tubers with a SG of 1.070. If we relate this

Tegniese Nuus â&#x20AC;˘ Technical News

30 28

Tuber dry matter (%)

26 24 22 20 18 16 14 12

1.06

1.08

1.10

1.12

Specific gravity

Figure 1 Relationship between specific gravity and percentage dry matter in potatoes (Adapted from Instituut voor Bewaring en Verwerking, NL)

to potatoes in a 10 kg bag the bag with tubers with a SG of 1.065 weighs 50 g more than a 10 kg bag of potatoes with a SG of 1.060.

The question was raised whether farming practices such as irrigation, fertilisation and cultivar choice during the past number of years has led to a change in the weight of potatoes. To get an idea the SG values measured for Mondial, Sifra and Valor in the potato workgroup trials from 2010 to 2016 were compared (Table1). From the information obtained from these trails, there is no evidence that the SG of

potatoes has changed during the last six years. The variation in the SG values for a specific cultivar over the years can be ascribed to factors such as climate (temperature and rainfall) and production practices.

The highest possible SG that a specific cultivar will reach is determined by the genetic make-up of that cultivar. For example: Fianna and Innovator which were developed for processing, can reach SG values of 1.085 and higher, whereas fresh market potato cultivars do not have the genetic potential to reach such high SG values. C

Table 1. The average SG values for three ware potato cultivars included in the potato workgroup trials from 2010 to 2016. The numbers in brackets following the SG values, indicate the number of trials in which the cultivar was included in the specific year.

Cultivar

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Mondial

1.063 (3)

1.060 (8)

1.063 (9)

1.064 (12)

1.064 (15)

1.064 (14)

1.065 (5)

Sifra

1.066 (4)

1.067 (5)

1.068 (10)

1.064 (12)

1.066 (15)

1.068 (11)

1.063 (6)

Valor

1.071 (3)

1.070 (5)

1.070 (6)

1.073 (9)

1.073 (9)

1.073 (9)

1.065 (3)

CHIPS â&#x20AC;˘ March/April 2017

Page 29

Wat kos dit om tafelaartappels te produseer?

Pieter van Zyl (Aartappels Suid-Afrika) Aartappels is een van die duurste kontantgewasse en boonop is die risiko van aartappelverbouing ook hoog. Onder andere kan siektes en ongunstige weerstoestande baie vinnig ’n negatiewe uitwerking op opbrengste uitoefen. Boonop is markpryse ook redelik onbestendig. Gemiddelde opbrengste gerealiseer wissel nie net tussen streke nie, maar ook binne streke weens ’n verskeidenheid van faktore.

Gemiddelde markpryse, soos gerealiseer deur produsente, wissel ook tussen streke, maar ook binne streke (dit verskil selfs tussen sirkels uitgehaal op ’n plaas).

Die markmeganisme in die Suid-Afrikaanse aartappelbedryf is sodanig dat produsente wat Page 30 |

CHIPS • Maart/April 2017

tafelaartappels (vars aartappels) bemark eers die dag wanneer hulle bemark weet wat die prys is.

Daar is nie verhandelingsbeurse of kontrakte wat produsente kan aangaan voor of tydens plant om hulle teen prysrisiko te beskerm nie. In die Verenigde Koninkryk, die enigste land in Europa met ’n relatief groot vars-aartappelbedryf, word die helfte van hul tafelaartappeloes op voorseisoen-kontrakte geplant. Die res word op die kontantmark verhandel.

Produsente het ook die keuse om hul tafelaartappels te stoor totdat markpryse op aanvaarbare vlakke is. Hul tafelaartappeloes is maklik drie miljoen ton aartappels, teenoor die totale Suid-Afrikaanse oes van net meer as twee miljoen ton. Let ook op dat hulle nie oor varsproduktemarkte beskik soos in Suid-Afrika nie.

Ekonomiese Nuus • Economic News

Produsente in Suid-Afrika spandeer derduisende rande op hul oeste en hoop en vertrou dit realiseer ’n billike prys (en opbrengs) tydens uithaal. Figuur 1 en 2 is van toepassing op die 2016/2017-oes.

Net enkele streke se berekeninge is beskikbaar. In Figuur 1 is slegs streke gebruik waar tafelaartappels geproduseer word. In Figuur 2 is moerproduksie in KwaZulu-Natal ook ingereken. Die enigste kosteitem waarvoor nog nie voorsiening gemaak is nie, is kapitale uitgawes (byvoorbeeld die opgradering van ’n pakstoor wat maklik R2 tot R3 miljoen kan kos).

Eintlik moet daar ook nog voorsiening gemaak word vir risiko, aangesien sommige streke (en produsente) verlede seisoen droogte- en hitteskade gehad het en dus finansiële verliese gely het. Daardie verliese moet nog verhaal word.

realiseer.

Volgens Figuur 2 is die totale produksiekoste R100 000 per hektaar in die Oos-Vrystaat indien 38.5 ton per hektaar sou realiseer. Let daarop dat enkele streke se totale produksiekoste meer as R200 000 per hektaar beloop, afhangende van watter opbrengste realiseer, en onder andere hoe ver die aartappels na die varsproduktemarkte vervoer moet word. Vervoerkoste in Limpopo is byvoorbeeld die tweede of derde grootste enkele koste-item. Let ook op hoe verskil die totale koste per hektaar indien die onderskeie streke 55 ton per hektaar gemiddeld sou realiseer.

In Figuur 3 word sewe streke se reële produksiekoste oor tyd aangedui. Die effek van inflasie is dus uitgehaal. Die volgende koste-items is nie in die figuur in ag geneem nie: ondernemersvergoeding, grondvergoeding, kapitale uitgawes (byvoorbeeld opgradering van pakstoor), verpakkingskoste in die pakstoor, vervoer na markte en ook alle markkommissies. Let op dat die reële koste van die Oos-Vrystaat-streek sywaarts beweeg oor tyd, terwyl al die ander streke se reële koste opwaarts begin beweeg het vir 2010 tot 2012. Dit beteken dat die produksiekoste van aartappels vinniger styg as inflasie. C

In Figuur 1 word ses streke se gelykbreekpryse (soos dit op die markvloer gerealiseer moet word) in verband gebring met opbrengste gerealiseer. In die Oos-Vrystaat byvoorbeeld is die gelykbreekprys R25 per 10 kg sakkie indien 38.5 ton per hektaar aartappels geproduseer word. Let daarop dat opbrengste binne ’n streek groot variasies toon weens ’n verskeidenheid faktore. Produsente binne ’n streek lewer ook nie dieselfde kwaliteit produk nie, ook weens ’n verskeidenheid faktore. Let op hoe verskil die gelykbreekprys per sakkie (R/10 kg) indien die onderskeie streke 55 ton per hektaar gemiddeld sou

65

60

Streke se gemiddelde markpryse gerealiseer verskil

Gelykbreekprys op markte

55 50

45 40

35 30 25

20

16,5

22

27,5

33

38,5

44

49,5

55

60,5

66

71,5

77

Opbrengs (ton) per hektaar Oos-VS

Suidwes-VS

Mpu

Noordwes

Sandveld

Limpopo (ou oes)

Figuur 1: Ses streke se gelykbreekpryse op die markvloer (R/10 kg) teen verskillende opbrengspeile - 2016/2017-oes (Let wel: streke se gemiddelde opbrengste verskil).

CHIPS • March/April 2017

Page 31

Ekonomiese Nuus • Economic News

Fig 1 & 2

260 000

Streke se gemiddelde opbrengste gerealiseer verskil

240 000 220 000

Totale koste per hektaar

200 000 180 000

160 000 140 000 120 000 100 000

80 000 60 000

16,5

22

27,5

33

38,5

44

49,5

55

60,5

66

71,5

77

Opbrengs (ton) per hektaar Oos-VS

SW-VS

Mpu

NW

Sandveld (w)

Limpopo (ou oes)

KZN moerproduksie \\HENCODESIGN-PC\Verbatim\HJ Design\ASA\CHIPS\2017\Chips 2 2017 Maart April\Chips 2 2017 Mrt Apr Arts\9 Wat kos dit Prod koste tendense in sommige streke.xlsx

Figuur 2: Sewe streke se totale produksiekoste (tot na verkope op die markvloer) teen verskillende opbrengspeile 2016/2017-oes (Let wel: streke se gemiddelde opbrengste verskil).

155 000

Reële koste per hektaar

145 000 135 000 125 000 115 000 105 000 95 000 85 000 75 000 65 000 55 000 45 000 35 000

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Suidwes-VS

Limpopo

KZN (moere)

Mpu

Noordwes

Sandveld

2014

2015

2016

Oos-VS

Figuur 3: Totale reële koste per hektaar oor tyd (Desember 2016 = 100) - jaar van aanplanting (uitgesluit is items soos verpakking- en bemarkingskoste) E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2017\Chips 2 2017 Maart April\Chips 2 2017 Mrt Apr Arts\9 Wat kos dit Prod koste tendense in sommige streke.xlsx

Page 32 |

CHIPS • Maart/April 2017

Oes - sonder roes!

Firefly Advertising NXS10893/Aartappels

NexusAG is ‘n trotse ondersteuner van die Suid-Afrikaanse boerdery bedryf NexusAG maak gebruik van uitgesoekte produkte en verskaffers en verseker sodoende dat ons jou die mees doeltreffende oplossing vir elke boerdery-behoefte bied, hetsy oesbeskerming, plantvoeding of grondkondisionering.

Omdat die boerdery bedryf een van Suid-Afrika se belangrikste hoekstene is en getrou die nasie voed, stel NexusAG elke boer se belange hoog op prys. NexusAG neem met trots die voortou om te sorg dat Suid-Afrika se boere die hulp en ondersteuning verkry wat hulle benodig.

Maak staat op NexusAG om jou deur dik en dun by te staan met persoonlike diens en optimale oes-beskermingsoplossings vir jou spesifieke gewasse sodat jy sorgeloos vooruit kan boer tot in lengte van dae.

Maak op ons staat vir: • AVCASA-geregistreerde kundiges met spesialis-kennis van oesbeskerming • Regstreekse boerdery-ervaring • Wêreldklas-produkte van die hoogste gehalte Kontak ons vandag nog vir ’n besoek van jou naaste NexusAG-kundige en ontgin die volle potensiaal van jou boerdery.

Tel: + 27 21 860 8040 • E-pos: info@nexusag.net • Web: www.nexusag.net

Wat kos dit om my eie aartappelsakkies na die markte te vervoer?

Pieter van Zyl (Aartappels Suid-Afrika) en Max Braun (Max Braun Consulting Services) Produsente wat tafelaartappels produseer, bemark meer as 60% van hulle opbrengs op die nasionale varsproduktemarkte. Die koste verbonde aan die vervoer van aartappels na die markte is maklik die tweede- of derde grootste uitgawe-item vir 'n aartappelprodusent, afhangend van die streek en onder andere opbrengs gerealiseer. Vervoerkoste wissel maklik tussen R15 000 en R20 000 per Page 34 |

CHIPS â&#x20AC;˘ Maart/April 2017

hektaar aartappels geplant. Ondoeltreffendhede in die vervoer van aartappels na die markte kan lei tot onnodige bykomende koste.

Met die oog op die beperking van sodanige onnodige bykomende koste, het Aartappels SuidAfrika â&#x20AC;&#x2122;n vervoerkoste-model vir produsente wat oor hul eie voertuie beskik, opgestel wat as standaard

Ekonomiese Nuus • Economic News

verskillende situasies en scenario’s gebruik kan word, was dit nodig om sekere aannames te maak. Alle aannames word duidelik in die model uiteengesit: • Berekenings in hierdie model veronderstel dat die vragmotor nie net gebruik word om aartappels na die markte te vervoer nie. Die model maak voorsiening dat vyf verskillende produkte vervoer kan word gedurende ’n twaalf maande tydperk.

Slegs kostes word bereken en geen voorsiening word gemaak indien die produsent ’n inkomste met sy vragmotor verdien nie.

• ’n Opname wat gedurende 2012 onder aartappelprodusente gedoen is, het aangedui dat ’n vragmotor maklik 95% van die terugritte leeg van die markte af terugkeer. Voorsiening word gemaak dat daardie persentasie van die ritte wat die vragmotor leeg vanaf die markte terugkeer, ingevul kan word in die model.

Produsente kan dus maklik bereken wat die verskil is tussen ’n vragmotor wat leeg terugkeer en een wat volgelaai (met ander produkte) terugkeer.

Verskeie ander scenario’s kan ook met die model getoets word.

• Die vragmotor wat in die model gebruik word, is ’n ''7-as Tautliner Interlink''.

(''benchmark'') kan dien waarteen hulle hulself kan vergelyk. Produsente kan hierdie model gebruik en dit met hulle eie koste en berekeninge vergelyk.

Hierdie model voorsien produsente van standaard- of vergelykingsyfers vir die onderskeie koste-komponente vir die vervoer van aartappels. Die model gebruik ook hierdie standaardsyfers om die totale koste vir die vervoer van ’n 10 kg sakkie aartappels na die markte te bereken.

Die metodologie wat in hierdie model gebruik word om vervoerkoste te kan bereken, kan verskil van die metodologie wat deur ’n produsent gebruik word.

Eers wanneer die produsent sy eie data in die geel gekleurde gedeeltes van die model ingetik het, sal dit hom in staat stel om sy syfers en berekeninge met die standaardsyfers te kan vergelyk.

Om ’n model te kon saamstel wat as standaard vir

In Tabel 1 word ’n kostevergelyking gedoen tussen die Augustus 2016- en die Maart 2017-modelle. Al wat in die 2017 model verander het, is die onderskeie kosteitems (Die Augustus model se koste-items is dus net weer in Maart opgedateer). Die volgende aannames is in die berekeninge gebruik: • Vyf produkte word vervoer, onder andere aartappels, uie en ook die vervoer van insette, soos moere.

• Aartappels en uie word na vyf markte gedurende die seisoen vervoer.

• Alle terugvragte is leeg.

• Totale kilometers per jaar afgelê = 246 200.

• Totale tonnemaat vervoer per jaar = 7 910.

• Let wel: Die aannames is nie verteenwoordigend vir 'n spesifieke streek nie, maar is slegs gebaseer op 'n enkele gevallestudie.

Volgens Tabel 1 is die totale beraamde jaarlikse koste vir die twee datums van opdatering (Augustus 2016 en Maart 2017) R3,495 miljoen en R3,626 miljoen onderskeidelik. Vir die gegewe totale afstand van 246 200 km wat per jaar afgelê word, is die koste per kilometer gery R14,20 en R14,73 onderskeidelik.

Die gemiddelde vervoerkoste per 10 kg sakkie is dus R4,42 en R4,59 onderskeidelik. Indien die produsent 4 500 sakkies (10 kg) per hektaar sou realiseer, is die totale vervoerkoste sowat R20 000 per hektaar. C CHIPS • March/April 2017

Page 35

Ekonomiese Nuus • Economic News

Resultaat

Tabel 1: Vergelykende vervoerkoste vir `n twaalf maande tydperk (Vir 'n enkele gevallestudie) Augustus 2016 model per km

Vaste koste

Kapitale & rentekoste (paaiement) Versekering Lisensiegeld

R 1,46 R 0,62 R 0,09 R 2,17

Totale vaste koste (A) Lopende koste

Brandstof Aanvul-olie Tolgeld Herstel & Onderhoud: Perd Sleepwa Bande: Perd - voorste 2 Perd & sleepwa (behalwe bo) Onvoorsiene uitgawes & Admin Arbeidskoste: Bestuurdersloon Assistenteloon Reis & oornagtoelaag

Totale loopkoste (B)

R 1,80 R 0,80 R 0,30 R 0,64

R 5,66 R 0,28 R 0,39 R 2,60 R 0,94 R 0,61 R 1,54

R 0,97 R 0,37 R 0,19 R 12,02

TOTALE KOSTE (A+B)

R 14,20

Maart 2017 model

Jaarliks

per km

R 360 247 R 152 500 R 22 608 R 535 355

10% 4% 1% 15%

R 1 393 824 R 69 691 R 96 400 R 640 120 R 443 160 R 196 960 R 232 505 R 74 150 R 158 356 R 150 000 R 378 000 R 240 000 R 90 000 R 48 000 R 2 960 541

40% 2% 3% 18% 7% 4% 11%

Rand

%

R 18 552

3,5%

40% 2% 3% 19%

R 38 900 R 1 945 R 6 748 R 32 006

2,8% 2,8% 7,0% 5,0%

6%

R0

0,0%

4% 11%

R0 R 32 920

0,0% 8,7%

85%

R 112 519

3,8%

R 3 626 967 100%

R 131 071

3,7%

R 1,54 R 0,62 R 0,10 R 2,25

R 1,89 R 0,84 R 0,30 R 0,64

R 5,82 R 0,29 R 0,42 R 2,73 R 0,94 R 0,61 R 1,67

85%

R 1,06 R 0,39 R 0,21 R 12,48

R 3 495 896 100%

R 14,73

Toename in totale koste

Jaarliks R 378 335 10% R 152 060 4% R 23 512 1% R 553 907 15%

R 1 432 724 R 71 636 R 103 148 R 672 126 R 465 318 R 206 808 R 232 505 R 74 150 R 158 356 R 150 000 R 410 920 R 261 600 R 97 000 R 52 320 R 3 073 060

Totale gemiddelde vervoerkoste per 10kg Totale gemiddelde vervoerkoste per rit (heen-en-weer)

R 4,42 R 15 469

R 4,59 R 16 049

R 0,17 R 580

3,7% 3,7%

Totale gemiddelde vervoerkoste per hektaar aartappels

R 19 888

R 20 634

R 746

3,7%

In Tabel 2 word drie scenario’s se effek op die totale beraamde jaarlikse vervoerkoste per 10 kg sakkie uiteengesit. Die effek is duidelik sigbaar wat beklemtoon dat die vervoeraksie so effektief as moontlik uitgevoer moet word.

Tabel 2: Drie scenario’s se effek op die totale beraamde jaarlikse vervoerkoste per jaar

Maart 2017 Nuwe opdatering se vervoerkoste per 10 sakkie per E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2017\Chips 2 2017 Maart April\Chips 2 2017vervoerkoste Mrt Apr Arts\10 Watper kos dit om my eie kg aartappelssakkies te vervoer vergelykende modelle 10 kg sakkie per jaar jaar

1

75% van terugvragte is leeg in plaas van 100% (meer produk word dus vervoer oor dieselfde afstand)

2

Brandstof is R1 per liter duurder as begroot

3

Voertuig word ’n derde minder gebruik (minder km per jaar dus)

R3.66 (20% daling) R4.59

Die model is op die volgende web-adres beskikbaar: • http://www.potatoes.co.za/industry-information/transport-cost-model.aspx

Page 36 |

CHIPS • Maart/April 2017

R4.74 (3% styging) R5.86 (28% styging)

Vra vir die Beste

Hoë kwaliteit kunsmisse vir groente produksie • Multi-K™ - die beste kaliumdraer vir groente • Vinnig en effektiewe plantvoedingstofopname • Nutrigation™ deur spilpunte en druppers

Pioneering the Future Kontak ons gerus vir u naaste verspreider: Haifa Suid-Afrika Posbus 1409, Brackenfell, 7561, Suid-Afrika Tel: 021 982 0309, Faks: 021 981 7637 Epos: Dawie.Fourie@haifa-group.com www.haifa-group.com

CHIPS • March/April 2017

Page 37

aartappel Vervoer en die aartappelbedryf Max Braun (Max Braun Consulting Services) Vervoerkoste is ’n noodsaaklike faktor om produkte vanaf die plaashek na die eindbestemming te vervoer – slegs een tree weg van die verbruiker se tafel.

Vervoer is een van die grootste koste-items in die voedselproduksie-kanaal en is besig om verder te styg in 2017.

Vervoerkoste, soos van toepassing op aartappelproduksie, is die tweede of derde grootste enkele koste-item vir produsente, afhangende van onder andere die produksiestreek en die opbrengs behaal. Vervoerkoste na die varsproduktemarkte kan maklik R20 000 per hektaar aartappels beloop vir produksiestreke wat ver van die markte is.

Die faktore wat die verhoging in vervoerkoste dryf, veral vir sover dit landbou-logistiek betref, het vir 'n aantal opeenvolgende jare opwaarts geneig. Heelwat van die verhoging in padvervoerbedryfskoste is gesetel in die hoë koste van diesel, kapitale koste ten opsigte van nuwe voertuie, voertuiglisensies, belastings (brandstofheffing en tolgeld) en bestuurderslone. Die meeste van hierdie kostes is meestal buite die beheer van vervoeroperateurs, Page 38 |

CHIPS • Maart/April 2017

makelaars en produsente wat hul eie voertuie gebruik.

In Tabel 1 word die beraamde jaarlikse koste om 'n tipiese voertuig te besit en in stand te hou vir die vervoer van aartappels na afsetpunte vir die periode 2014 tot Februarie 2017, onder beskouing geneem. Dit is belangrik om in gedagte te hou dat die berekeninge gebaseer is op die deursnee vervoeraktiwiteite om aartappels te vervoer op goeie paaie teen 'n aanvaarbare gemiddelde spoed (ongeveer 64 km/uur). Dit word verder aanvaar dat die voertuig ordentlik bestuur en behoorlik in stand gehou word. Let op die groot styging in staankoste (vaste koste) wat aangedryf word deur die eskalerende pryse van toerusting wat 'n impak het op finansieringskoste of depresiasie. Inruilwaardes is ook grootliks onaantreklik. Voertuiglisensies, versekering en bestuurderslone sal ook verder styg in 2017.

Brandstof verteenwoordig 60% van die lopende koste, al is die gemiddelde brandstofprys ietwat laer vir die periode 2014 tot Februarie 2017 (met ingang van 1 April 2017 styg die brandstofheffing met 39 spl). Instandhouding en die prys van buitebande sal

Ekonomiese Nuus • Economic News

ls voortgaan om te styg in lyn met die Rand: VS$ en Euro wisselkoers. Dit is kommerwekkend om te sien dat die jaarlikse bedryfskoste van so 'n voertuig meer as R3,3 miljoen beloop waarvan brandstofkoste sowat R1.3 miljoen is, en dit is voor oorhoofse kostes, administrasie en tolgelde ingereken is.

Dit is belangrik dat produsente en vervoeroperateurs kennis neem van die wesentlike impak wat die hoë vervoerkoste op 'n produk soos aartappels het. Dink aan die koste per ton of per 10 kg sakkie of as 'n persentasie van die totale koste om hierdie groot voertuie in stand te hou. Dit is noodsaaklik om die oorhoofse bestuur van die vervoeraksie te verbeter ten einde beter beheer oor die kostes te verkry, asook om die staankoste deurlopend na te gaan – al is dit net ten opsigte van een voertuig.

Dit is verder noodsaaklik dat vervoeroperateurs en makelaars alle kostes moet verhaal. Dit is ewe belangrik dat produsente wat van hul eie voertuie gebruik maak sal poog om die vervoerkoste so laag as moontlik te hou. Dit is veral ten opsigte van kilometers afgelê, wagtye en vertragings waar deurlopende streng kontrole toegepas moet word.

terugrit vervoer word nie. Aartappelprodusente wat gebruik maak van die dienste van vervoermakelaars of vervoerkontrakteurs moet verseker dat die bedrag wat hulle betaal vir 'n vol vrag is vanaf die plaas tot by eindbestemming. Wanneer u, u eie voertuig gebruik wees op die uitkyk vir maatskappye wat inskiklik is om een been van hul vervoer uit te kontrakteer. Om 'n leë terugrit uit te skakel is reeds as voordelig bewys, veral in sommige landbou-waardekettings.

Staankoste per uur (die wiele draai nie) plaas groot klem op die belangrikheid om die kortste roete en enige vertragings op die pad wat vermy kan word, te identifiseer. Ritte moet derhalwe behoorlik beplan word en laastens, maar nie die minste nie, verseker dat voertuie onmiddellik afgelaai word. Die instel van telematiek en om bestuurders van slimfone te voorsien is besig om langafstandvervoer te revolusioneer. Die intydse toegang tot bestuurders, versenders en die tuisbasis verminder afleweringstye. Die kommunikeer van die verwagte tyd van aankoms dra daartoe by om die aflaaityd te verkort en skep geleenthede om bestuurders te herroeteer indien en waar nodig.

Bestuurders – Die bestuur van bestuurders figureer hoog op die lys om vervoerkoste in toom te hou. Dit begin met die kies van die regte bestuurders vir die belangrike taak om groot vragte aartappels oor lang afstande te vervoer. Goeie bestuurders het 'n rustige

Laai en aflaai van voertuie – die laagste moontlike koste kan slegs behaal word indien voertuie die maksimum toelaatbare vrag vervoer dienooreenkomstig die regulasies en voertuigspesifikasies. Die koste per ton of 10 kg sakkie skiet die hoogte in wanneer vragte te min is om al die kostes te verhaal. Dit is noodsaaklik dat genoeg kilometers afgelê word om die belegging te regverdig.

Die bedryfskoste, wanneer uitgedruk word in koste per ton vervoer, verdubbel indien 'n vrag nie tydens die CHIPS • March/April 2017

Page 39

Tabel 1: Jaarlikse koste vir `n 7-as Tautliner Interlink wat 200 000 kilometer per jaar aflê en wat 286 dae per jaar op die pad is

Desember elke jaar

2017

% Verandering sedert 2014

Gemiddeld per jaar

2014

2015

2016

R 2 099 750

R 2 199 843

R 2 199 843

R 2 235 348

6%

2%

9,3%

9,8%

10,5%

10,5%

14%

4%

Vaste koste (staankoste) *

R 969 359

R 1 036 026

R 1 073 542

R 1 098 322

13%

4%

Veranderlik koste (loopkoste)

R 1 911 642

R 1 863 684

R 2 128 596

R 2 220 596

16%

5%

Totale koste **

R 2 881 001

R 2 899 710

R 3 202 138

R 3 318 918

15%

4%

Brandstofkoste

R 1 294 846

R 1 235 023

R 1 260 377

R 1 328 919

3%

1%

R 11,33

R 10,51

R 10,61

R 11,53

2%

1%

45%

43%

39%

40%

-11%

-3%

Vaste koste per dag

R 3 389

R 3 622

R 3 754

R 3 840

13%

4%

Totale koste: Rand per km

R 14,41

R 14,50

R 16,01

R 16,59

15%

4%

Kapitale koste Rentekoers (prima)

Dieselprys per liter Diesel: % van totale koste

(Februarie)

Koste om 1 ton vir 1 km te vervoer (Koste per ton/km): Koste/TonKm 100% (sent) ***

40

40

44

46

15%

4%

Koste/TonKm 50% (sent)

80

80

88

92

15%

4%

* Staankoste: Sluit in depresiasie, rente, lisensie en versekering. ** Uitgesluit oorhoofse koste, administrasie en tolgelde. *** Wanneer die voertuig ‘n vrag van 34 ton vervoer per elke kilometer wat afgelê is, is die vragfaktor 100%.

Wanneer die voertuig sonder `n vrag terugkeer, is die vragfaktor 50%.

Bron: MBCS

gemoedsgesteldheid, is behoorlik opgelei, korrek gelisensieer en ten alle tye verbind tot veilige en kosteeffektiewe bestuur. Soos ook in ander lande in die wêreld is daar plaaslik 'n ernstige tekort aan behoorlik opgeleide en ervare bestuurders. Hopeloos te veel is nie behoorlik opgelei nie en beskik ook nie oor 'n wettige bestuurderslisensie nie. Bestuurders moet deur 'n bekwame en ervare bestuurdersopleier getoets en geassesseer word. Die komende veranderinge aan die National Land Freight Strategy (NLFS) en die langverwagte National Transport Master Plan (NTMP) vervat planne om bestuursopleidingskole te hervorm en vir die instel van bestuurdernabootsers en voorlopige lisensies vir nuwelinge. Die beperking op die aantal ure bestuur per dag en die komende vermindering in spoedbeperkings gaan nuwe uitdagings bied aan vervoeroperateurs ten einde voldoening aan die regulasies te verseker, veral as langafstandritte onderneem word. Die installering van spoedbeperkers met ingang van Desember 2016 in voertuie wat vir die eerste keer geregistreer word, voeg net nog 'n stel onbekende uitdagings.

Keuse van voertuie – Indien u tans ernstig Page 40 |

CHIPS • Maart/April 2017

oorweging daaraan skenk om voertuie te vervang of tot u vloot te voeg, sal u waarskynlik vind dat die meeste voertuigverskaffers bereid is om wesentlike toegewings te maak in terme van afslag, bo-normale toegewings op inruilings waar van toepassing, asook instandhoudingsplanne teen aantreklike pryse. Daar is 'n verstommende reeks voertuie beskikbaar om van die kies. Maak seker dat jy nie meer “ekstras” koop as wat jy nodig het nie. Die groot verskaffers bied 'n wye reeks grootte enjins, outomatiese en semi-outomatiese ratkaste, enkel- of dubbelreduksie-agterasse en 'n

Ekonomiese Nuus • Economic News

menigte ander eienskappe aan. Hou in gedagte dat u opsoek is vir koste-effektiewe vervoer wat u in staat sal stel om betroubare en tydige aflewerings aan kliënte te bied oor die volle ekonomiese lewensverwagting van die voertuig teen die laagste moontlike koste vir u. Die gebruik van meer krag as wat nodig is om die taak na behore uit te voer is 'n vermorsing van brandstof en verhoog net kostes.

Indien die nuwe hipertegnologie vragmotors buite u kennisveld en ondervinding is, maak gebruik van TruckScience (voorheen Transolve) vir 'n omvattende rekenaarsimulasie ten opsigte van die roetes wat u beplan om te ry. Die TruckScience sagteware verwerk onder andere berekeninge ten opsigte van as-massa en afmetings dienooreenkomstig regulasie 330A-D, algemeen bekend as die “Versender/Ontvanger” regulasie, ten einde aan toegelate vragte te voldoen en oorlaai-oortredings te voorkom.

registrasienommer, asook die datum en tyd van die transaksie insluit. 'n Brandstofstandaard (syfer om te kan vergelyk) moet aan elke voertuig toegeken word. Die korrekte kilometers afgelê moet opgeteken word wat die kilometers aan die begin en einde van die rit insluit. Elektroniese monitering van kilometers gereis is normaalweg meer betroubaar as per hand aantekeninge.

Opsporings- en/of telematiek verskaf betroubare terugvoering ten opsigte van bestuurders se bedrewenheid. In-diepte studies wat deur die American Trucking Association in die VSA onderneem is, het bevestig dat die verskil in brandstofverbruik tussen die beste en swakste bestuurders 'n skokkende 35% is.

Meer as ooit te vore benodig die jongste generasie voertuie tydige dienste en instandhouding om te verseker dat die minimum looptyd verlore gaan deur onklaarrakings. Meer en meer vervoeroperateurs en vlootbestuurders neem voertuigvervaardigers se diensplanne uit. Dit dek normaalweg tussen 600 000 km en 800 000 km, afhangende van die tipe besigheid. Wees versigtig wanneer dit kom by vervangingsonderdele, soos nuwe bande versus versolings. Die goedkoper invoere sal ook selde die dienslewering van gevestigde handelsmerke ewenaar.

Brandstof – Diesel bly die grootste enkele uitgawe item wanneer groot voertuie langafstandvervoer onderneem. Maak seker die brandstof is veilig, word behoorlik bestuur en dat verbranding in die enjin effektief is. 'n Eenvoudige, byderwetse, korrekte bestuursinligtingstelsel is 'n basiese noodsaaklikheid vir elke vervoeroperateur en eienaar.

Dit moet volledige en akkurate besonderhede van brandstofaankope op pad en/of wanneer brandstof ingegooi word by die tuisbasis insluit. Die rekords moet ook die bestuurder se naam, die voertuig se

Voldoening aan die regulasies – Dit word algemeen deur vervoeroperateurs, versenders en ontvangers aanvaar dat die reguleerders gefaal het ten opsigte van die behoorlike implementering en toepassing van bestaande verkeersregulasies.

Gebaseer op die onaanvaarbare getal padsterftes wat elke jaar in Suid-Afrika voorkom, beoog die Departement van Vervoer om bestaande regulasies te verskerp en nuwe drakoniese wette in te stel met die hoop dat dit tot minder padsterftes en ongelukke sal lei. Tans is daar verskeie hangende regulasies wat reeds vir etlike jare wag om afgekondig te word. Die Minister van Vervoer het erken dat haar departement nie oor die ondervinding, kundigheid of vermoë beskik om hierdie regulasies te vereenvoudig en te implementeer nie. 'n Nasionale Vervoerforum is in 2015 byeengeroep wat uit staatsamptenare, bedryfsaandeelhouers, akademici en gesoute bedryfsdeskundiges bestaan. Gedurende die verloop van 2017 verwag ons dat verskeie uitstaande regulasies geïmplementeer sal word. Dit mag die volgende insluit: • Ure per dag bestuur: Werkgewers moet bestuurders van 'n logboek voorsien soos voorgeskryf deur die Departement van Vervoer.

CHIPS • March/April 2017

Page 41

Ekonomiese Nuus • Economic News

'n Afskrif van elke logstaat moet deur die werkgewer op rekord gehou word.

• Die Departement van Vervoer het 'n verlaging in die spoedbeperking aangekondig. Hierdie regulasie is nog nie geïmplementeer nie, maar sal na verwagting in Mei 2017 afgekondig word.

• Alle voertuie van meer as 3 500 kg bruto voertuiggewig wat na 1 Desember 2016 vervaardig is, sal met 'n spoedbeperker toegerus wees.

• OCAS (Operator Compliance Accreditation Scheme) vir oorgrens-vervoer was afgekondig vir publieke kommentaar. Vergaderings is met die verskillende plaaslike- en streeksaandeelhouers gehou ter voorbereiding van die bekendstelling van die loodskema. Die OCAS-skema is van toepassing op alle vervoeroperateurs met spesifieke verwysing na die uitskakeling van vertragings en knelpunte by grensposte, 'n verlaging in die koste om besigheid te doen as gevolg van verhoogde produktiwiteit en aanwending van voertuie en mannekrag. Die skema verwag 'n afname in korrupsie en 'n verbetering in veiligheid, en gevolglik minder ongelukke. Die volgende is 'n beknopte oorsig van die skema se doelwitte om operateurs en wetstoepassers se behoeftes te bevredig.

Soortgelyke skemas in Australië, die VSA, Mexiko en Kanada is suksesvol wat betref vrye vloei tussen lande wat daartoe ingestem het, insluitend beter wetstoepassing en wettige handel. Die sukses van sodanige skemas is afhanklik van die inkoop, deelname en samewerking tussen die verskillende aandeelhouers en rolspelers. OCAS kan gesien word as aanvullend tot die SARS Trusted Trader program.

Die werking van die OCAS-skema is volhoubaar as gevolg van verskeie komponente, insluitend: • Die akkreditasie van inskiklike operateurs – akkreditasie sal in lyn wees met SADC protokolle en ander internasionale konvensies.

• Moniteringprosedures.

• 'n Punt-penalisasiestelsel vir nie-voldoening deur geakkrediteerde operateurs.

• Insentiewe vir operateurs wat voldoen.

Groot plaaslike aandeelhouers sluit in die vervoerbedryf, doeane, polisie en sekuriteit, en provinsiale- en munisipale owerhede. Alle voldoenings-, akkreditasie- en wetlike raamwerke sal in plek wees na die amptelike inwerkingtreding.

Akkreditasie-komponente sluit in: • Oorlaai-beheer.

• Instandhouding en padwaardigheid van voertuie.

• Massa en afmetings.

• Bestuurder-opgewassenheid en -bedrewenheid.

• Voldoening aan spoedbeperkings.

Geakkrediteerde operateurs sal onderhewig wees aan gereelde oudits waarvan daar verskeie modelle is. Indien nie-voldoening gevind word sal hulle geskors of hul akkreditasie herroep word. OCAS moedig “selfregulering” aan – wat daarop dui dat die instel van die Road Transport Management System (RTMS) nuttig, en andersyds 'n noodsaaklike stelsel is, om in te stel. OCAS bied 'n geleentheid aan landbouers om oorgrens-besigheid te verhoog regoor die SADC streek met 'n gepaardgaande afname in vertragings, risiko’s en korrupsie.

Tydens die skryf van hierdie artikel was die Departement van Vervoer besig met hersiening en beplanning om languitstaande wetsontwerpe, regulasie- en konsepregulasiewysigings, asook belangrike vervoerbeleide en verouderde regulasies af te handel. Dit sluit in: • NLFS – National Land Freight Strategy.

• NLTA – National Land Transport Act. • NTMP – National Transport Master Plan (2030 – 2050).

• RFS – Road Freight System.

• NTF – National Transport Forum.

• AARTO – Administrative Adjudication of Road Traffic Offences.

Gevestig in hierdie wetgewing is die oogmerk om akkreditasie van operateurs in terme van die Road Transport Quality System (RTQS) in te stel, behoorlike opleiding aan bestuurders en alle vlakke van wetstoepassing, opdatering van voertuigpadwaardigheidsregulasies wat betref toetssentrums en verwante aangeleenthede.

Na aanleiding van verklarings deur die Minister van Vervoer wil dit voorkom of daar 'n groter verbondenheid is om lang uitstaande wetlike aangeleenthede uiteindelik op te los, te vergemaklik, te implementeer en toe te pas. Hopelik sal daar genoegsame vordering in die komende maande wees. C

Page 42 |

CHIPS • Maart/April 2017

Ekonomiese Nuus • Economic News

Verbruining, vergroening en meganiese beskadiging van aartappels van nader beskou Laryssa van der Merwe (Aartappels Suid-Afrika) Vergroening, verbruining en meganiese beskadiging is die mees algemene afmerkings wat regoor Suid-Afrika in al die produksiestreke voorkom. In sommige streke kom dit sterker na vore as ander vanweë verskillende omgewings- en groeifaktore asook verskillende weersomstandighede.

In Figuur 1 word die tendense van vergroening, verbruining en meganiese beskadiging oor ’n tydperk (2014 - 2016) uitgebeeld (Bron: Prokon). Dit word uitgedruk as persentasie van alle afmerkings op alle markte. Dit is duidelik dat vergroening meer prominent word gedurende die maande Junie tot September.

Dit kan onder andere vermy word deur deeglik op te

erd, knolle dieper en in goed voorbereide grond te plant, asook verpakkingsmateriaal te gebruik wat lig voldoende afskerm.

Verbruining is weer meer prominent gedurende Oktober tot Maart, aldus Figuur 1. Verbruining kom voor wanneer aartappels geoes word wanneer die skil nog nie geset is nie. Sulke aartappels se houvermoë is ook swak.

Meganiese beskadiging as persentasie van alle afkeurings, is konstant tussen 10% en 15% van alle afkeurings, aldus die figuur. Meganiese beskadiging kan tydens alle stadia van die oes- en CHIPS • March/April 2017

Page 43

hanteringsproses opgedoen word. Verskillende tipes beskadiging kan opgedoen word, byvoorbeeld snye, krake en kneusplekke.

Die volgende drie produksiestreke lewer die meerderheid van aartappels oor die winter, naamlik Oos-Vrystaat, Wes-Vrystaat en die Noord-Kaap. In Figuur 2 tot 4 word elke streek se vernaamste redes vir afmerkings weergegee.

In Figuur 2 word Oos-Vrystaat se afmerkings oor tyd aangedui. Aartappelmot (18%), meganiese beskadiging (13%) en insekbeskadiging (9%) is die top drie afmerkings vir hierdie streek. Die Oos-Vrystaat streek ‘’stoor’’ hulle aartappels vir baie lank onder die grond. Hoe langer die aartappels onder die

Vergroening Foto: PROKON

grond gelaat word, hoe groter word die risiko vir motinfestasies.

In die Wes-Vrystaat is vergroening (39%) die vernaamste rede vir afmerkings op markte, gevolg deur sandspleet (12%) en meganiese beskadiging (10%) soos gesien in Figuur 3. Sandspleet kom onder andere voor tydens wisselende grondvog en -temperature. Sommige kultivars is dan ook meer vatbaar vir sandspleet as ander.

Aalwurm (34%) oorheers die lys van vernaamste afmerkings in die Noord-Kaap waar vergroening (14%) en meganiese beskadiging (8%) in sy voetspore volg, aldus Figuur 4. Wisselboustelsels kan help om aalwurmprobleme te onderdruk. C

Verbruining Foto: PROKON

Meganiese beskadiging Foto: PROKON

45% 40%

Persentrasie van afkeurings

35% 30% 25% 20% 15% 10% 5%

0%

Jan

Feb

Mrt

Vergroening

Apr

Mei

Jun

Verbruining

Jul

Aug

Sept

Okt

Nov

Des

Meganiese beskadiging

Figuur 1: Tendense in vergroening, verbruining en meganiese beskadiging oor tyd op alle markte (2014 - 2016)

E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2017\Chips 2 2017 Maart April\Chips 2 2017 Mrt Apr Arts\12 Vergroening verbruining en meganiese beskadiging.xlsx

Page 44 |

CHIPS • Maart/April 2017

Ekonomiese Nuus â&#x20AC;˘ Economic News

Aartappelmot 18%

Ander 27%

Meg Beskad 13%

Waterigheid 4% Insek Beskad 9%

Sandsplete 4% Koue skade 4% Verbruining 6%

Misvorm 7%

Aalwurm 8%

Figuur 2: Oos-Vrystaat se vernaamste afmerkings oor tyd op alle markte (2014 - 2016) Ander 16%

Stingelent 2%

Vergroen 39%

Lentiesel 2% Misvorm 3% Holhart 4% Mot 4% Aalwurm 8% Meg Beskad 10%

Sandsplete 12%

Figuur 3: Wes-Vrystaat se vernaamste afmerkings oor tyd op alle markte (2014 - 2016)

Verlep 4%

Holhart 3%

Ander 16% Aalwurm 34%

Sandsplete 5%

Bruinskurf 5% Insek Beskad 5% Bederf 6%

Vergroen 14% Meg Beskad 8%

Figuur 4: Noord-Kaap se vernaamste afmerkings oor tyd op alle markte (2014 - 2016)

CHIPS â&#x20AC;˘ March/April 2017

Page 45

Limpopo kultivarproef onder besproeiing op Tom Burke in 2016 Jaco Nel (Produsent), Albert Boneschans en Chantel du Raan (Aartappels Suid-Afrika) Die Limpopo produksiestreek produseer sowat 21% van die totale aartappelproduksie, wat die hoogste in Suid-Afrika is. Hierdie streek plant vir die tafel- en verwerkingsmark onder besproeiing. Die streek se enorme voorsiening aan die verwerkingbedryf beloop sowat 24% (hoogste van al die streke in SuidAfrika). Die hoofkultivars vir tafelaartappels sluit in Mondial, Valor en Sifra terwyl die populêre keuses Page 46 |

CHIPS • Maart/April 2017

vir verwerking Hertha, Fianna, Markies en Innovator insluit. Proewe is op Tom Burke uitgevoer wat feitlik op die grens met Botswana geleë is. Tom Burke is in 'n tropiese somerreënval gebied geleë met 'n jaarlikse gemiddelde reënval van 371 mm (Figuur 1). Warm tot baie warm somers kom voor, terwyl die winters matig is. Swartryp kom dikwels in Junie en Julie voor en kan aartappelaanplantings ernstig benadeel. Een van

Bedryfsdienste • Industry Services

Figuur 1: Ligging van Tom Burke in die Limpopo produksiestreek

Tabel 1: Opsomming van tegniese inligting rakende proefperseel en uitleg.

Plaas:

Ratho Boerdery

Boer:

Mnr. Jaco Nel

Plantdatum:

26 Mei 2016

Oesdatum:

15 Oktober 2016

Besproeiing / Droëland:

Besproeiing

Dubbel-of enkelrye:

Dubbelrye

Loofafsterwe:

Natuurlik

Tussen-ryspasiëring:

1.75 m

In-ryspasiëring:

0.30 m

Proefperseel:

18 m2

Plantestand:

44 444 plante / hektaar

Dit is belangrik om daarop te let dat groeiperiodes die oesopbrengs van kultivars kan beïnvloed.

Groeiperiodes word gedefinieer as die aantal dae van opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen. Die presiese tydsberekening van die vier groeifases hang af van die omgewing en die bestuurspraktyke wat wissel tussen lokaliteite asook kultivars, onder andere as gevolg van verskillende groeiperiodes (Tabel 2).

Bemestingsprogram: Voedingswaarde:

Totaal

die redes waarom hierdie substreek, wat 24% bydra tot die Limpopo se totale opbrengs, so groot bydrae kan maak is die feit dat dit twee seisoene het. Dit sluit in 'n vroeë aanplanting wat gedurende Januarie tot Maart geplant word en vanaf Mei tot einde Augustus geoes word asook die hoofaanplanting wat vanaf April tot Augustus geplant word en September tot die volgende jaar April geoes word. Die proefperseel het bestaan uit 'n sandleemgrond en is in 'n ewekansige blokontwerp geplant met drie herhalings (Figuur 2).

Verdere tegniese inligting rakende die proefperseel en uitleg is opgesom in Tabel 1.

N (kg/ha)

P (kg/ha)

K (kg/ha)

301

142

106

Oesopbrengs en knolgrootte word ook beïnvloed deur die aantal hoofstamme per area en dus deur die aantal moere geplant asook die CHIPS • March/April 2017

Page 47

Tabel 2: Karaktereienskappe rakende groeiperiode, plantgereedheid, stand (%) en halmtellings vir elke kultivar in 2016.

Kultivar

Groeiperiode (Dae)1

Moertelling

Almera

Kort

(85)

220

Bonnata

Medium

(90-110)

Crop 34

Medium tot lank

El Mundo

Plantgereedheid

Stand (%)

Halms per plant

Halms per hektaar

1

100

4

177 776

250

1

71

2.3

72 794

(110-120)

270

2

94

2.7

112 726

Kort tot medium

(90-100)

220

1

100

3

133 332

Electra

Kort tot medium

(100)

250

3

98

3.2

140 066

Fandango

Medium tot lank

(120)

250

3

98

3.3

144 443

Farida

Medium tot lank

(120)

250

2

100

2.1

93 332

Georgina

Medium

(90-110)

280

1

89

3

119 191

Hanna

Medium

(100-110)

250

1

97

3.5

150 840

Labadia

Kort tot medium

(100)

150

2

98

2.3

100 672

Lanorma

Kort

(80-90)

400

3

100

2.5

111 110

Libertie

Medium

(90-110)

250

1

71

1.9

601 34

Markies

Medium

(110)

250

2

98

2.5

109 427

Mette

Medium tot lank

(110-120)

250

2

95

3.6

152 726

Mondeo

Medium

(90-110)

220

2

100

5.1

226 664

Mondial

Kort tot medium

(95-100)

250

2

100

2.1

93 332

Moonlight

Medium tot lank

(110-120)

200

1

2

0

0

Panamera

Kort tot medium

(95-100)

250

2

100

2.6

115 554

Savanna

Medium

(90-110)

250

3

98

2.4

105 050

Sifra

Kort tot medium

(90-100)

250

2

98

2.5

109 427

Taisiya

Kort tot medium

(100)

250

5

95

5.2

220 604

Valor

Medium

(100-110)

250

3

100

2.8

124 443

Vivi

Medium

(100-110)

250

2

95

3.1

131 514

(Moere is gesny)

Algemene riglyne en kategorieë (dae van opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen): Kort = 70-90 dae; Kort tot Medium = 80-100 dae; Medium = 90-110 dae; Medium tot Lank = 90-120; Lank = 90-140 dae.

2 Plantgereedheid van moere 1 – Vars; 2 – Effens vars; 3 – Plantgereed; 4 – Effens oud; 5 – Oud. 1

aantal halms per moer. Die aantal halms per moer is andersyds afhanklik van die aantal ogies, die aantal spruite per ogie en die aantal stamme per spruit. Die aantal ogies per knol is kultivar-afhanklik, terwyl die aantal spruite per ogie en die aantal stamme per spruit beïnvloed word deur die plantgereedheid van die moere. Dit is egter belangrik om daarop te let dat die ogies tussen kultivars varieer. Die kultivars, Page 48 |

CHIPS • Maart/April 2017

plantgereedheid van moere, stand (%) en halmtelling van hierdie proef word aangedui in Tabel 2.

Temperatuur, dagliglengte en water is die belangrikste abiotiese faktore wat die groeipatroon, opbrengs en kwaliteit van aartappels beïnvloed. Om te bepaal wat die aanpassingsvermoë van nuwe kultivars in die Tom Burke-omgewing is, is dit belangrik om hierdie

Bedryfsdienste • Industry Services

faktore in aanmerking te neem wanneer die prestasie van verskillende kultivars geëvalueer word. Dit is ook belangrik dat die kultivars vir 'n aantal seisoene geëvalueer word omdat klimaat van seisoen tot seisoen verskil. Daaglikse weerdata is verkry vanaf die Hanover-stasie op die proefperseel terwyl die langtermyn-weerdata verkry is vanaf die LNR se Swartwater-stasie (-22.85186, 28.19898).

Die kumulatiewe reënval gedurende die

2016-groeiseisoen was deurentyd hoër as die langtermyn-gemiddelde reënval met die uitsondering van Oktober. Volgens die gemete reënval gedurende die 2016-groeiseisoen het dit meer as gewoonlik gedurende Mei en Junie gereën (tydens opkoms, knolinisiasie en vegatatiewe groei) in vergelyking met die langtermyn-data (Figuur 2). Ongeag die hoër reënval vroeg in die seisoen was die kumulatiewe reënval vir 2016 aan die einde van die groeiseisoen steeds laer as die langtermyn kumulatiewe reënval.

Totale reënval per maand 2016

Langtermyn gemiddelde reënval

Kumulatiewe reënval 2016

Langtermyn kumulatiewe reënval

50.0 45.0 40.0

Reënval (mm)

35.0 30.0 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 0.0 Mei

Plant

Junie

Julie

Augustus

September

Oktober

2016

Oes

Datum Figuur 2: Reënval gedurende die groeiseisoen (2016) asook die langtermyn gemiddelde reënval.

CHIPS • March/April 2017

Page 49

Die minimum- en maksimumtemperature (Figuur 3) vir die 2016-groeiseisoen het dieselfde patroon as vorige jare gevolg met die uitsondering dat Mei en Junie hoër minimumtemperature ondervind het. Rakende die maksimumtemperature was die temperature laer tydens Mei tot Augustus in vergelyking met die langtermyn gemiddelde temperature. Aan die einde (laaste twee maande) van die groeiseisoen het die maksimumtemperatuur gewissel tussen 35-40°C. Wanneer die temperatuur bo 29°C styg, sal min of selfs geen knolgroei voorkom nie as gevolg van die feit dat die koolhidrate gebruik word vir respirasie.

Die proef het op 28 Julie rypskade gekry wat die groeiseisoen (tydens vulling) verkort het en veral die kort groeiers negatief kon beïnvloed.

van die tyd in wat nodig is vir ontwikkelingfases om te voltooi wat opbrengs asook kwaliteit negatief kan beïnvloed. Ongeag die feit dat die hitte-eenhede hoër as normaal was regdeur die seisoen, was die opbrengs omtrent dieselfde (1.2 t/ha hoër) as die gemiddelde opbrengs van die vorige drie jaar.

Die opbrengsdata is statisties verwerk met behulp van die GenStat® program en die gemiddelde was geskei deur gebruik te maak van die Tukey KBVtoets. Die kultivareffek gedurende die 2016-proewe was statisties hoogs beduidendend (p<0.01) ten opsigte van opbrengs terwyl die koëffisiënt van variasie baie laag (8.6%) was (Figuur 5). Dit dui dus aan dat die proewe uitstekend uitgevoer is en die resultate betroubaar is. Die proefgemiddeld van al die kultivars word as 100% geneem. Die opbrengs van die individuele kultivars word dan deur die proefgemiddeld gedeel en elke kultivar se opbrengsprestasie word as 'n persentasie van die proefgemiddeld uitgedruk (opbrengsindeks).

Hitte-eenhede is verdere 'n belangrike faktor om in ag te neem aangesien die ontwikkeling van die plant hoofsaaklik gebaseer is op die versameling van hitte-eenhede. Daar word dus aanvaar dat die plant 'n sekere aantal hitte-eenhede moet versamel om 'n ontwikkelingsfase te voltooi. Die hitte-eenhede van die 2016-groeiseisoen was regdeur die seisoen aansienlik hoër (tot en met 30.6% hoër) as die langtermyn gemiddelde hitte-eenhede en word aangedui in Figuur 4. Moontlike effekte as gevolg van ongunstige temperature (=hoë hitte-eenhede) sluit die verlenging

Die gemiddelde opbrengs (56.6 t/ha) vir die 2016-seisoen was effens hoër in vergelyking met die proefgemiddelde van die vorige drie jaar (55.4 t/ ha). Gedurende die 2016 proewe (Figuur 5) het die kultivars Valor, Mondeo, Electra en Panamera

Maksimum temperatuur 2016

Minimum temperatuur 2016

Langtermyn gemiddelde maksimum temperatuur

Langtermyn gemiddelde minimum temperatuur Rypskade

45

Temperatuur (°C)

40 35 30 25 20 15 10 5 09-May-16 14-May-16 19-May-16 24-May-16 29-May-16 03-Jun-16 08-Jun-16 13-Jun-16 18-Jun-16 23-Jun-16 28-Jun-16 03-Jul-16 08-Jul-16 13-Jul-16 18-Jul-16 23-Jul-16 28-Jul-16 02-Aug-16 07-Aug-16 12-Aug-16 17-Aug-16 22-Aug-16 27-Aug-16 01-Sep-16 06-Sep-16 11-Sep-16 16-Sep-16 21-Sep-16 26-Sep-16 01-Oct-16 06-Oct-16 11-Oct-16 16-Oct-16

0

Plant

2016

Oes

Datum

Figuur 3: Minimum- en maksimum temperatuur (°C) gedurende die groeiseisoen (2016) asook langtermyn.

Page 50 |

CHIPS • Maart/April 2017

Bedryfsdienste â&#x20AC;˘ Industry Services

Totale hitte-eenhede 2016

Langtermyn gemiddelde hitte-eenhede

Kumulatiewe hitte-eenhede 2016

Langtermyn kumulatiewe hitte-eenhede

3000

Hitte-eenhede

2500

30.6%

2000

34.1%

1500

36.9%

1000 500 0 Mei

Junie

Julie

Augustus

Maand

September

Oktober

*Totale hitte-eenhede spesifiek bepaal vir aartappels (drumpel temperatuur = 5°C) as gewas [bereken vanaf uurlikse data].

Figuur 4: Hitte-eenhede gedurende die groeiseisoen (2016) asook langtermyngemiddeld.

Bemarkingsindeks (%)

0

statisties nie

Opbrengs verskil nie statisties nie Opbrengs verskil nie

Kultivar

Opbrengsindeks (%) Valor Mondeo Electra Panamera Mette Georgina Mondial Fandango El Mundo Vivi Almera Farida Hanna Labadia Markies Crop34 Libertie Sifra Savanna Taisyia Bonnata Lanorma Moonlight

57.0 uv 54.4 v

135.3 a 125.1 ab 123.2 a-c 119.1 a-d 114.1 b-e 113.5 b-f 112.0 b-g 111.3 b-h 109.5 b-i 108.6 b-j 108.3 b-k 108.0 b-l 98.5 e-m 96.9 e-n 96.6 e-o 90.2 j-p 89.1 m-q Proefgemiddeld 87.9 m-r = 56.6 t/ha 87.0 m-s 80.0 m-t 74.6 p-u p < 0.01

KBV = 18.8 KV% = 8.6

20 40 60 80 100 120 140 160 Opbrengs- en bemarkingsindeks as persentasie van die proefgemiddeld (%) vir 2016

*Waardes gevolg deur dieselfde letter is nie beduidend verskillend van mekaar nie.

Figuur 5. Totale opbrengs en bemarkingsindeks per kultivar as persentasie van die proefgemiddeld.

CHIPS â&#x20AC;˘ March/April 2017

Page 51

Tabel 3: Knolinisiasie en rypskade opname van die Tom Burke kultivarproef (let wel dat slegs een plant vir knolinisiasie gebruik is) Rypskade (28 Julie 2016)

Page 52 |

Knolinisiasie (21 Julie 2016)

Rypskade (28 Julie 2016)

I. Valor

II. Mondeo

III. Electra

IV. Panamera

V. Mette

VI. Georgina

VII. Mondial

VIII. Fandango

IX. El Mundo

X. Vivi

XI. Almera

XII. Farida

CHIPS â&#x20AC;˘ Maart/April 2017

Knolinisiasie (21 Julie 2016)

Bedryfsdienste • Industry Services

Tabel 3: Knolinisiasie en rypskade opname van die Tom Burke kultivarproef (let wel dat slegs een plant vir knolinisiasie gebruik is) Rypskade (28 Julie 2016)

Knolinisiasie (21 Julie 2016)

Rypskade (28 Julie 2016)

XIII. Hanna

XIV. Labadia

XV. Markies

XVI. Crop 34

XVII. Libertie

XVIII. Sifra

XIX. Savanna

XX. Taisiya

XXI. Bonnata

XXII. Lanorma

Knolinisiasie (21 Julie 2016)

XXIII. Moonlight

CHIPS • March/April 2017

Page 53

die hoogste opbrengste gelewer. Moonlight wat statisties nie verskil het van Lanorma nie, het die swakste opbrengs gelewer omrede die kultivar slegs 'n stand van 2% behaal het en geen halms tydens opnames gevorm het nie. Hoër opbrengste as die proefgemiddeld (56.6 t/ha) was behaal deur die kultivars Valor, Mondeo, Electra, Panamera, Mette, Georgina, Mondial, Fandango, El Mundo, Vivi, Almera en Farida. Die rypskade op 28 Julie (in die middel van die groeiseisoen) kon moontlik die kort groeiers (Lanorma en Almera) negatief beïnvloed het omdat die groeiseisoen aansienlik verkort is vir hierdie kultivars en nie kon herstel nie. Dit was ook duidelik dat kultivars varieer rakende rypgevoeligheid.

Knolinisiasie het ook tussen kultivars gevarieer wat betref aanvang, duur en hoeveelheid (Tabel 3).

Ten einde die prestasie van die kultivars in terme van opbrengs en kwaliteit te bepaal is die opbrengs, groottegroepverspreiding en klas gebruik om teen die gemiddelde markpryse vir die betrokke dag 'n bemarkingsindeks te bereken. Die opbrengs, vermenigvuldig met die heersende prys, wat bepaal word deur die groottegroepverspreiding en gradering, gee die bemarkingsindeks (Figuur 5).

Die kultivar Valor het oor die algemeen die hoogste bemarkingsindeks behaal, hoofsaaklik as gevolg van

Baby

Klein

Klein medium

Medium

'n hoë opbrengs in kombinasie met hoë persentasie groot en Klas 1 aartappels. Electra het die tweede hoogste bemarkingsindeks behaal wat toegeskryf kan word aan 'n hoë persentasie groot aartappels (Figuur 6) en Klas 1 gradering (Figuur 7) wat die kultivar gelewer het. Groottegroepverspreiding en gradering is gevolglik ook van die faktore wat gebruik word om aartappels te klas, daarom is dit belangrike faktore om in ag te neem om 'n optimale ekonomiese bemarkbare opbrengs te verseker. In Figuur 6 word die groottegroepverspreiding en in Figuur 7 die gradering van die opbrengs aangetoon.

Dit is belangrik om te let op die kultivars se vermoë om konsekwent te presteer, ongeag fluktuasies in die klimaat oor tyd. In Figuur 8 word die drie-jaar data aangetoon vir die kultivarproewe in die Tom Burke produksie-area. Dit blyk dat die kultivars Labadia en Panamera die minste variasie toon vir die Tom Burke produksie-area.

Verder is dit ook belangrik om op die interne kwaliteit van die produk te fokus om ekonomiese optimale bemarkbare opbrengs en dus winsgewendheid te verseker. Dit sluit belangrike faktore in soos die kook- en prosesseringseienskappe, soortlike gewig (SG) asook inwendige defekte (holhart, bruinvlek en

Groot medium

Groot

Proefgemiddeld

90 80

Grootteverspreiding (t/ha) in 2016

70 60

2016 = 56.6 t/ha Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 55.4 t/ha

50 40 30 20 10 0

Kultivar

Figuur 6. Groottegroepverspreiding van elke kultivar tydens finale oes.

Page 54 |

CHIPS • Maart/April 2017

Bedryfsdienste â&#x20AC;˘ Industry Services

Uitskot

90

Klas 3

Klas 2

Klas 1

Proefgemiddeld

80

Gradering (t/ha) vir 2016

70 60

2016 = 56.6 t/ha Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 55.4 t/ha

50 40 30 20 10 0

Kultivar

Figuur 7. Gradering van elke kultivar tydens finale oes.

2016

2015

2014

Opbrengs as persentasie van die proefgemiddeld (%)

160.0 140.0 120.0 100.0 80.0 60.0 40.0 20.0 0.0 Savanna

Sifra

Markies

Labadia

Almera

El Mundo

Mondial

Panamera

Valor

Kultivar

Figuur 8. Prestasie van kultivars oor drie jaar uitgedruk as persentasie van die proefgemiddeld.

CHIPS â&#x20AC;˘ March/April 2017

Page 55

Bedryfsdienste • Industry Services

vaatbundelverkleuring) wat opgesom word in Tabel 4.

Gedurende die 2016-groeiseisoen het die kultivars Bonnata, Crop 34, Hanna, Labadia, Lanorma, Markies, Mette, Mondeo, Panamera en Savanna aan die skyfiekleur norm van >50 vir prosessering voldoen.

Wat soortlike gewig (SG) betref het die kultivars El Mundo, Farida, Hanna, Labadia, Markies, Moonlight en Valor aan die norm van ≥1.075 vir prosessering voldoen. Rakende die inwendige defekte, het geen holhart en bruinvlek voorgekom nie. C

Tabel 4. Kook- en prosesseringseienskappe en interne kwaliteit van opbrengs vir 2016 (Uitgevoer deur LNR-Roodeplaat).

Kultivar

Vleeskleur

Kooktipe1

Papkook

Verkleur na kook

Skyfiekleur2

SG3

Holhart (%)

Bruinvlek (%)

Almera

Room

EM

Medium

Geen

44.8

1.062

-

-

Bonnata

Geel

EM

Medium

Geen

55.1

1.074

-

-

Crop 34

Wit

M

Medium

Geen

58.6

1.062

-

-

El Mundo

Geel

EM

Medium

Geen

42.3

1.089

-

-

Electra

Geel

NM

Styf

Geen

42.4

1.066

-

-

Room

EM

Medium

Geen

46.7

1.064

-

-

Farida

Geel

EM

Medium

Geen

18.8

1.086

-

-

Georgina

Geel

EM

Medium

Geen

49.8

1.068

-

-

Hanna

Room

M

Medium

Geen

52.9

1.082

-

-

Labadia

Room

NM

Styf

Geen

55.6

1.078

-

-

Lanorma

Room

NM

Styf

Geen

51.1

1.074

-

-

Libertie

Wit

M

Medium

Geen

44.8

1.074

-

-

Markies

Geel

M

Medium

Geen

63.2

1.083

-

-

Mette

Room

M

Medium

Geen

53.1

1.073

-

-

Mondeo

Room

NM

Styf

Geen

56.7

1.073

-

-

Mondial

Room

EM

Medium

Geen

42.5

1.068

-

-

Moonlight

Geel

M

Medium

Geen

52.0

1.077

-

-

Panamera

Room

NM

Styf

Geen

52.9

1.072

-

-

Savanna

Room

NM

Styf

Geen

52.1

1.073

-

-

Sifra

Room

NM

Styf

Geen

48.8

1.073

-

-

Taisiya

Room

EM

Medium

Geen

33.0

1.062

-

-

Valor

Room

M

Medium

Geen

44.8

1.076

-

-

Vivi

Geel

EM

Medium

Geen

48.2

1.069

-

-

Fandango

BM – Baie melerige tot losse tekstuur.

M – Melerige, krummelrige tot los aartappel.

EM – Effens melerige, vry ferm aartappel met fyn tot taamlike fyn tekstuur.

NM – Nie-melerige, ferm aartappel met ’n fyn tekstuur.

2 Skyfiekleur met waarde >50 en sonder defekte is aanvaarbaar vir die droëskyfiebedryf.

3 Soortlike gewig van >1.075 is aanvaarbaar vir die prosesseringsbedryf.

1

Page 56 |

CHIPS • Maart/April 2017

≥ Norm (Aanvaarbaar vir prosessering) < Norm (Onaanvaarbaar vir prosessering)

CHIPS â&#x20AC;¢ March/April 2017

Page 57

Limpopo kultivarproef onder besproeiing op Polokwane in 2016 Frans Brits (produsent), Albert Boneschans en Chantel du Raan (Aartappels Suid-Afrika) Die Limpopo produksiestreek produseer sowat 21% van die land se totale aartappelproduksie wat die hoogste in Suid-Afrika is. Hierdie streek plant vir die tafel- en verwerkingmark onder besproeiing. Die streek se enorme voorsiening aan die verwerkingbedryf beloop sowat 24% (hoogste van al die streke in SuidAfrika). Die hoofkultivars vir tafelaartappels sluit in Mondial, Valor en Sifra terwyl die populêre keuses Page 58 |

CHIPS • Maart/April 2017

vir verwerking Hertha, Fianna, Markies en Innovator insluit. Die proewe is op Polokwane (Pietersburg), die hoofstad van Limpopo, uitgevoer. Limpopo is die mees noordelike provinsie van Suid-Afrika en word verdeel deur die Steenbokskeerkring. Polokwane is in 'n tropiese somerreënvalgebied geleë met 'n jaarlikse gemiddelde reënval van tussen 495 en 598 mm (Figuur 1). Matig tot baie warm lang somermiddae

Bedryfsdienste • Industry Services

Figuur 1: Ligging van Polokwane in Limpopo produksiegebied.

Tabel 1: Opsomming van tegniese inligting rakende proef area en uitleg.

Plaas:

Duk en Dun Boerdery

Boer:

Mnr. Frans Brits

Plantdatum:

5 Augustus 2016

Oesdatum:

8 Desember 2016

Besproeiing / Droëland:

Besproeiing

Dubbel-of enkelrye:

Dubbelrye

Loofafsterwe:

Natuurlik

Tussen-ryspasiëring:

0.8 m

In-ryspasiëring:

0.30 m

Proefperseel per eenheid:

17.5 m2

Plantestand:

41 666 plante / hektaar Bemestingsprogram: Voedingswaarde:

Totaal

N (kg/ha)

P (kg/ha)

K (kg/ha)

301

142

106

kan verwag word, terwyl die winters weer baie koud is met ryp wat in Junie en Julie voorkom.

Een van die redes waarom hierdie streek so groot bydrae kan maak tot die aartappelbedryf is die feit dat die streek twee seisoene het. Dit sluit 'n vroeë aanplanting in wat gedurende Januarie tot Maart geplant word en vanaf Mei tot Augustus geoes word, asook die hoofaanplanting wat vanaf April tot September geplant word en tussen September en April geoes word. Die proefperseel het bestaan uit 'n sandleemgrond en is geplant in 'n ewekansige blokontwerp met drie herhalings (Figuur 2).

Verdere tegniese inligting rakende die proefperseel en uitleg is opgesom in Tabel 1.

Dit is belangrik om daarop te let dat groeiperiodes die oesopbrengs van kultivars kan beïnvloed.

Groeiperiodes word gedefinieer as die aantal dae vanaf opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen. Die presiese tydsberekening van die vyf groeifases (spruitontwikkeling, vegetatiewe groei, knolinisiasie, knolvulling en volwassenheid) hang af van die omgewing en die bestuurspraktyke wat wissel tussen lokaliteite, kultivars en groeiperiodes.

Die kultivars ingesluit in die werkgroepproewe gedurende 2016 word in CHIPS • March/April 2017

Page 59

Tabel 2: Karaktereienskappe rakende groeiperiode, plantgereedheid, stand (%) en halmtellings vir elke kultivar in 2016.

Kultivar

Groeiperiode (Dae)1

Plantgereedheid

Stand (%)

Halms per plant

Halms per hektaar

Almera

Kort

(85)

1

94

2.0

78 332

Bonnata

Medium

(90-110)

3

95

5.5

217 705

Crop 34

Medium tot lank

(110-120)

3

90

5.0

187 497

El Mundo

Kort tot medium

(90-100)

2

96

7.0

279 996

Electra

Kort tot medium

(100)

2

94

6.0

234 996

Fandango

Medium tot lank

(120)

2

100

3.0

124 998

Farida

Medium tot lank

(120)

2

96

3.5

139 998

Georgina

Medium

(90-110)

3

94

2.5

97 915

Hanna

Medium

(100-110)

1

94

4.0

156 664

Labadia

Kort tot medium

(100)

2

93

6.0

232 496

Lanorma

Kort

(80-90)

3

84

2.5

87 499

Libertie

Medium

(90-110)

3

93

2.5

96 873

Markies

Medium

(110)

1

88

2.5

91 665

Mette

Medium tot lank

(110-120)

1

93

3.5

135 623

Mondeo

Medium

(90-110)

3

93

6.5

251 871

Mondial

Kort tot medium

(95-100)

1

95

3.5

138 539

Moonlight

Medium tot lank

(110-120)

1

96

3.0

119 998

Panamera

Kort tot medium

(95-100)

2

96

2.0

79 999

Rumba

Medium

(90-110)

3

99

4.5

185 622

Sifra

Kort tot medium

(90-100)

1.5

100

2.5

104 165

Valor

Medium

(100-110)

3

80

4.0

133 331

Vivi

Medium

(100-110)

3

90

3.5

131 248

Algemene riglyne en kategorieë (dae van opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen): Kort = 70-90 dae; Kort tot Medium = 80-100 dae; Medium = 90-110 dae; Medium tot Lank = 90-120; Lank = 90-140 dae.

2 Plantgereedheid van moere 1 – Vars; 2 – Effens vars; 3 – Plantgereed; 4 – Effens oud; 5 – Oud. 1

tabel 2 weergegee.

Oesopbrengs en knolgrootte word ook beïnvloed deur die aantal halms per area, dus die aantal moere geplant asook die aantal halms per moer. Die aantal halms per moer is afhanklik van die aantal ogies per knol, die aantal spruite per ogie en die aantal stamme per spruit. Die aantal ogies per knol Page 60 |

CHIPS • Maart/April 2017

is kultivar-afhanklik, terwyl die aantal halms per knol beïnvloed word deur die moergrootte en die plantgereedheid van die moere. Dit is belangrik om daarop te let dat hierdie eienskappe tussen kultivars varieer. Die plantgereedheid, stand (%) en halmtelling van kultivars wat in die 2016-proewe geplant is, word aangedui in Tabel 2.

Bedryfsdienste • Industry Services

Temperatuur, dagliglengte en water is die belangrikste abiotiese faktore wat die groeipatroon, opbrengs en kwaliteit van aartappels beïnvloed. Om te bepaal wat die aanpassingsvermoë van nuwe kultivars in die Polokwane-omgewing is, is dit belangrik om hierdie faktore in aanmerking te neem wanneer die prestasie van verskillende kultivars geëvalueer word.

Dit is ook belangrik dat die kultivars vir 'n aantal seisoene geëvalueer word omdat klimaat van seisoen tot seisoen verskil. Die daaglikse- en langtermynweerdata is verkry vanaf die LNR se Turffontein-stasie (-24.05829, 29.2597).

Die kumulatiewe reënval gedurende die 2016-groeiseisoen was deurentyd slegs effens onder die normale (langtermyn-gemiddelde). Volgens die gemete reënval gedurende die 2016-groeiseisoen het daar meer as gewoonlik gedurende November (tydens vegetatiewe groei en vulling) gereën in vergelyking met die langtermyn-data (Figuur 2) .

Ongeag die hoër reënval gedurende November was die kumulatiewe reënval vir 2016 aan die einde van die groeiseisoen steeds 62% laer as die langtermyn kumulatiewe reënval.

Totale reënval per maand 2016

Langtermyn gemiddelde reënval

Kumulatiewe reënval 2016

Langtermyn kumulatiewe reënval

500 450 400

Reënval (mm)

350 300 250 200 150 100 50 0 Augustus

Plant

September

Oktober

November

Desember

2016

Oes

Datum Figuur 2: Reënval gedurende die groeiseisoen (2016) asook die langtermyn gemiddelde reënval.

CHIPS • March/April 2017

Page 61

Die minimum- en maksimumtemperature (Figuur 3) vir die 2016-groeiseisoen het dieselfde patroon as vorige jare gevolg met die uitsondering dat vanaf middel-Oktober tot einde-November (vullingstadium) hoër minimumtemperature geheers het. Rakende die maksimumtemperature was die temperature hoër tydens Oktober en November (vullingstadium) in vergelyking met die langtermyn gemiddelde temperature. Gedurende September tot Oktober, en weer tydens November gedurende die groeiseisoen het die maksimumtemperatuur gedurig tussen 30-38°C gewissel. Wanneer die temperatuur bo 29°C styg, sal min of selfs geen knolgroei voorkom nie as gevolg van die feit dat die koolhidrate gebruik word vir respirasie. Hierdie uitermatige weersomstandighede kon die opbrengs asook kwaliteit van kultivars negatief beïnvloed het. Geen rypskade het gedurende die groeiseisoen plaasgevind nie.

Hitte-eenhede is verdere 'n belangrike faktor om in ag te neem aangesien die ontwikkeling van die plant hoofsaaklik gebaseer is op die versameling van hitte-eenhede. Daar word dus aanvaar dat die plant 'n sekere aantal hitte-eenhede moet versamel om 'n ontwikkelingsfase te voltooi. Die hitte-eenhede vir die 2016-groeiseisoen was regdeur die seisoen

aansienlik hoër (tot en met 43.57% hoër) as die langtermyn gemiddelde hitte-eenhede en word aangedui in Figuur 4. Moontlike effekte as gevolg van ongunstige temperature (=hoë hitte-eenhede) sluit in die verlenging van die tyd wat nodig is vir ontwikkelingsfases om te voltooi wat opbrengs asook kwaliteit negatief kon beïnvloed. Ongeag die feit dat die hitte-eenhede regdeur die seisoen hoër was as normaal, was die opbrengs slegs effens laer as die gemiddelde opbrengs van die vorige drie jaar.

Nader aan die einde van die seisoen het ’n erdvark egter besluit om nes te maak in herhaling 3 van die proef en het die kultivars Georgina, Crop 34, Mette, Vivi en Hanna in die slag gebly. Verdere skade is aangerig toe die produsent se drywer verkeerdelik die helfte van herhaling 3 se kultivars (sluit die kultivars in wat die erdvark omgedolwe het) uitgehaal en bemark het. In totaal was daar dus die helfte van herhaling 3 se resultate wat as vermiste waardes aangeteken is. Die opbrengsdata en die vermiste data is statisties verwerk met behulp van die GenStat® program en die gemiddelde was geskei deur gebruik te maak van die Tukey KBV-toets. Ongeag die feit dat daar ontbrekende waardes was, was die kultivareffek gedurende 2016 (Figuur 5) steeds hoogsbeduidend (p<0. 01) ten opsigte van opbrengs terwyl die

Maksimum temperatuur 2016

Minimum temperatuur 2016

Langtermyn gemiddelde maksimum temperatuur

Langtermyn gemiddelde minimum temperatuur

40

Temperatuur (°C)

35 30 25 20 15 10 5

-5

01-Aug-16 06-Aug-16 11-Aug-16 16-Aug-16 21-Aug-16 26-Aug-16 31-Aug-16 05-Sep-16 10-Sep-16 15-Sep-16 20-Sep-16 25-Sep-16 30-Sep-16 05-Oct-16 10-Oct-16 15-Oct-16 20-Oct-16 25-Oct-16 30-Oct-16 04-Nov-16 09-Nov-16 14-Nov-16 19-Nov-16 24-Nov-16 29-Nov-16 04-Dec-16 09-Dec-16 14-Dec-16

0

Plant

2016

Oes

Datum

Figuur 3: Minimum- en maksimumtemperatuur (°C) gedurende die groeiseisoen (2016) asook langtermyn.

Page 62 |

CHIPS • Maart/April 2017

Bedryfsdienste â&#x20AC;˘ Industry Services

Totale hitte-eenhede 2016

Langtermyn gemiddelde hitte-eenhede

Kumulatiewe hitte-eenhede 2016

Langtermyn kumulatiewe hitte-eenhede

2500

Hitte-eenhede

2000 43.57%

1500 46.27%

1000

48.52%

500

0 Augustus

September

Oktober

Maand

November

Desember

0

Opbrengs van kultivars verskil nie statisties nie

Opbrengsindeks (%)

Labadia Electra Valor Panamera Mondeo Mondial Moonlight Georgina Almera Hanna Bonnata El Mundo Sifra Farida Liberty Fandango Vivi Mette Rumba Markies Lanorma Crop34

Opbrengs van kultivars verskil nie statisties nie

Kultivar

Figuur 4: Hitte-eenhede gedurende die groeiseisoen (2016) asook langtermyn.

Bemarkingsindeks (%)

124.4 a 123.9 ab 123.8 a-c 122.6 a-d 121.6 a-e 110.8 a-f 110.7 a-g 107.3 a-h 105.4 a-h 104.8 a-h 104.5 a-h 104.0 a-h 102.8 a-h 100.1 a-h 97.6 a-h 88.9 a-h Proefgemiddeld 80.8 f-e =50.8 t/ha 78.6 f-e 75.8 f-e 72.6 f-e p < 0.01 KBV = 40.2 69.5 e KV% = 18% 69.3 e

20 40 60 80 100 120 140 Opbrengs- en bemarkingsindeks as persentasie van die proefgemiddeld (%) vir 2016

*Waardes gevolg deur dieselfde letter is nie beduidend verskillend van mekaar nie.

Figuur 5: Totale opbrengs en bemarkingsindeks per kultivar vir 2016 as persentasie van die proefgemiddeld.

CHIPS â&#x20AC;˘ March/April 2017

Page 63

koëffisiënt van variasie steeds aanvaarbaar (18%) was. Dit dui dus aan dat die proef goed uitgevoer is ongeag die struikelblokke en die resultate betroubaar is. Die proefgemiddeld van al die kultivars word as 100% geneem. Die opbrengs van die individuele kultivars word dan deur die proefgemiddeld gedeel en elke kultivar se opbrengsprestasie word as ’n persentasie van die proefgemiddeld uitgedruk.

Die gemiddelde opbrengs (50.8 t/ha) vir die 2016-seisoen was effens laer in vergelyking met die proefgemiddelde van die vorige drie jaar (52.7 t/ ha). Gedurende die 2016-proewe (Figuur 5) het die kultivar Labadia, wat statisties verskil het van Vivi, Mette, Rumba, Markies, Lanorma en Crop 34, die hoogste opbrengs behaal. Crop 34 wat nie statisties verskil het van Lanorma, Markies, Rumba, Mette, Vivi, Fandango, Liberty, Farida, Sifra, El Mundo, Bonnata, Hanna, Almera en Georgina nie, het die swakste opbrengste gelewer. Hoër opbrengste as die proefgemiddeld (50.8 t/ha) was behaal deur die kultivars Labadia, Electra, Valor, Panamera, Mondeo, Mondial, Moonlight, Georgina, Almera, Hanna, Bonnata, El Mundo, Sifra en Farida.

Ten einde die prestasie van die kultivars in terme van opbrengs en kwaliteit te bepaal, is die opbrengs, groottegroepverspreiding en klas gebruik om teen Baby

Klein

Medium

die gemiddelde markpryse vir die betrokke dag 'n bemarkingsindeks te bereken. Die opbrengs, vermenigvuldig met die heersende prys wat bepaal word deur die groottegroepverspreiding en gradering, gee die bemarkingsindeks (Figuur 5). Ongeag die feit dat Sifra nie die hoogste opbrengs gelewer het nie, het die kultivar oor die algemeen die hoogste bemarkingsindeks behaal, hoofsaaklik as gevolg van 'n kombinasie met hoë persentasie groot en Klas 1 aartappels. Electra (wat slegs meganiese beskadiging getoon het) en Mondeo (wat meganiese- en insekskade getoon het) het egter die tweede hoogste bemarkingsindeks behaal met Labadia kort op hulle hakke wat toegeskryf kan word aan 'n hoë persentasie Klas 1 gradering wat die kultivar gelewer het (Figuur 7). Crop 34 het egter die laagste bemarkingsindeks getoon hoofsaaklik omdat die kultivar geen groot knolle geproduseer het nie en 'n hoë persentasie klein knolle voorgekom het.

Groottegroepverspreiding en gradering is gevolglik ook van die faktore wat gebruik word om aartappels te klas, daarom is dit belangrike faktore om in ag te neem om optimale ekonomiese bemarkbare opbrengs te verseker. In Figuur 6 word die groottegroepverspreiding, Figuur 7 die gradering van die opbrengs en Tabel 3 die hoofredes vir afkeuring van die onderskeie kultivars aangetoon.

Groot medium

70

Groot

Proefgemiddeld

Grootteverspreiding (t/ha) in 2016

60

Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 52.7 t/ha

50

2016 = 50.8 t/ha

40 30 20 10 0

Kultivar

Figuur 6: Groottegroepverspreiding van elke kultivar tydens die 2016-finale oes.

Page 64 |

CHIPS • Maart/April 2017

Bedryfsdienste â&#x20AC;˘ Industry Services

Uitskot

70

Klas 3

Klas 2

Klas 1

60

Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 52.7 t/ha

50

Gradering (t/ha) vir 2016

Proefgemiddeld

2016 = 50.8 t/ha

40 30 20 10 0

Kultivar

Figuur 7: Gradering van elke kultivar tydens die 2016-finale oes.

2016

2015

2014

Opbrengs as persentasie van die proefgemiddeld (%)

160 140 120 100 80 60 40 20 0 Almera

Electra

Lanorma

Markies

Mondial

Panamera

Savanna

Sifra

Kultivar

Figuur 8. Prestasie van kultivars oor drie jaar uitgedruk as persentasie van die proefgemiddeld.

CHIPS â&#x20AC;˘ March/April 2017

Page 65

Verder is dit ook belangrik om op die kwaliteit van die produk te fokus om â&#x20AC;&#x2122;n ekonomiese optimale bemarkbare opbrengs, en dus winsgewendheid te verseker. Dit sluit belangrike faktore in soos die kook- en

prosesseringseienskappe, soortlike gewig (SG) asook inwendige eienskappe (holhart, bruinvlek en vaatbundelverkleuring) wat opgesom word in Tabel 3. Gedurende die 2016-groeiseisoen het die kultivars Bonnata, Crop 34, Hanna, Lanorma,

Almera

x

Bonnata

x

Crop 34

x

El Mundo

x

Electra

x

Fandango

x

Farida

x

Georgina

x

Hanna

x

Labadia

x

x

x

Lanorma

x

x

x

Libertie

x

Markies

x

Mette

x

Mondeo

x

Mondial

x

Moonlight

x

Panamera

x

Rumba

x

Sifra

x

Valor

x

Vivi

x

Page 66 |

Hergroei

Lentisel vergroting

Mot skade

Sandpleet

Insek skade

Rhizoctonia

Bruinskurf

Poeierskurf

Sagte vrot

Vergroening

Los skil

Meganiese beskadiging

Kultivar

Tabel 3: Hoofredes vir afgradering tydens die 2016 Polokwane oes.

x x x x x

x x x

x

x x

x x

x

x x x

CHIPS â&#x20AC;˘ Maart/April 2017

x x

x

Markies, Mette, Moonlight, Panamera en Rumba aan die skyfiekleur norm van >50 voldoen. Wat die soortlike gewig (SG) betref het net die kultivar Markies aan die norm van ≥1.075 voldoen. Die kultivar Fandango het ‘n holhart-persentasie van

20% getoon terwyl kultivar Labadia ’n 40 % persentasie holhart getoon het. Geen voorkoms van bruinvlek is by enige van die kultivars aangeteken nie. C

Tabel 4. Kook- en prosesseringseienskappe en interne kwaliteit van opbrengs vir 2016 (Uitgevoer deur LNR-Roodeplaat).

Kultivar

Vleeskleur

Kooktipe1

Papkook

Verkleur na kook

Skyfiekleur2

SG3

Holhart (%)

Bruinvlek (%)

Almera

Geel

EM

Medium

Geen

38.4

1.052

-

-

Bonnata

Geel

EM

Medium

Geen

55.0

1.063

-

-

Crop 34

Room

EM

Medium

Geen

54.0

1.073

-

-

Electra

Geel

EM

Medium

Geen

35.1

1.057

-

-

El Mundo

Geel

EM

Medium

Geen

45.1

1.066

-

-

Fandanga

Geel

EM

Medium

Geen

49.4

1.055

20

-

Farida

Geel

EM

Medium

Geen

44.8

1.055

-

-

Donker geel

EM

Medium

Geen

37.5

1.058

-

-

Hanna

Geel

EM

Medium

Geen

50.5

1.062

-

-

Lanorma

Geel

EM

Medium

Geen

51.9

1.066

-

-

Labadia

Geel

EM

Medium

Geen

49.2

1.064

40

-

Liberty

Room

EM

Medium

Geen

42.8

1.064

-

-

Markies

Room

EM

Medium

Geen

55.0

1.076

-

-

Geel

EM

Medium

Geen

54.2

1.067

-

-

Room

EM

Medium

Geen

51.6

1.063

-

-

Mondeo

Geel

EM

Medium

Geen

49.8

1.062

-

-

Mondial

Geel

EM

Medium

Geen

46.1

1.051

-

-

Panamera

Donker geel

EM

Medium

Geen

51.1

1.058

-

-

Rumba

Donker geel

EM

Medium

Geen

54.5

1.072

-

-

Sifra

Room

EM

Medium

Geen

46.8

1.058

-

-

Valor

Room

EM

Medium

Geen

43.1

1.057

-

-

Vivi

Geel

EM

Medium

Geen

47.9

1.057

-

-

Georgina

Mette Moonlight

BM – Baie melerige tot losse tekstuur.

M – Melerige, krummelrige tot los aartappel.

EM – Effens melerige, vry ferm aartappel met fyn tot taamlike fyn tekstuur.

NM – Nie-melerige, ferm aartappel met ’n fyn tekstuur.

2 Skyfiekleur met waarde >50 en sonder defekte is aanvaarbaar vir die droëskyfiebedryf.

3 Soortlike gewig van >1.075 is aanvaarbaar vir die prosesseringsbedryf.

1

≥ Norm (Aanvaarbaar vir prosessering) < Norm (Onaanvaarbaar vir prosessering)

CHIPS • March/April 2017

Page 67

Suid-Afrikaanse aartappelbedryf Gawie Geyer (CHIPS)

Dr. André Jooste

Page 68 |

CHIPS • Maart/April 2017

Tydens die Oos-Vrystaat Inligtingsdag op Warden vroeër vanjaar het dr. André Jooste, hoofuitvoerende beampte van Aartappels Suid-Afrika, ’n insiggewende oorsig van die plaaslike aartappelbedryf verskaf asook oor die rol wat Aartappels Suid-Afrika speel om die bedryf en die aartappel as kommoditeit te bevorder. CHIPS is van mening dat alle rolspelers in die aartappelbedryf die inligting nuttig sal vind en het gevolglik 'n onderhoud in die verband met hom gevoer.

Kommunikasie • Communication

CHIPS – Wat is die omvang van die aartappelbedryf se bydrae tot die land se ekonomie met die klem op landbou?

Dr. Jooste – Indien die lewende hawe-sektor uit die waarde van binnelandse produksie gelaat word, is die aartappelbedryf die vyfde grootste bedryf in terme van sy bruto waarde in die Suid-Afrikaanse landbou.

Die waarde van die primêre bedryf is R7miljard terwyl die sekondêre bedryf se waarde by die R20 miljard is. 'n Verdere belangrike aspek is die aartappelbedryf se bydrae tot werkskepping. Tans verskaf die bedryf werk aan sowat 50 000 mense wat bykans 10% uitmaak van die totale werksmag wat in die primêre landbou werksaam is. In landelike gebiede is hierdie ‘n belangrike inspuiting in terme van lone wat betaal word wat weer ander ekonomiese aktiwiteite stimuleer.

Dit beteken onder andere geld vir goedere en dienste asook ook minder mense wat honger gaan slaap.

Laastens moet ons ook kennis neem van aartappels se belangrike rol as verdiener van buitelandse valuta as gevolg van uitvoere na verskeie Afrika-lande.

CHIPS – Wat maak die Suid-Afrikaanse aartappelbedryf anders as sy oorsese eweknieë?

Dr. Jooste – Die Suid-Afrikaanse aartappelbedryf is uniek weens die feit dat dit in staat is om die verbruiker twaalf maande van die jaar van vars aartappels te voorsien. Op die Afrika-kontinent staan Suid-Afrika kop bo water uit teenoor ander lande in terme van opbrengste, tegnologie en die sofistikasie van die aartappelwaardeketting. Die bedryf opereer op vryemarkbeginsels waar wisselwerking tussen vraag en aanbod die prys bepaal en is Suid-Afrika uniek in terme van die verskillende varsproduktemarkte reg oor die land wat as prysvormingsmeganisme dien.

CHIPS – Hoeveel ton aartappels word geproduseer en watter bemarkingskanale bestaan?

Dr. Jooste – Die 2015-aartappeloes het sowat 2,5 miljoen ton aartappels opgelewer wat die ekwivalent van 250 miljoen 10 kg sakkies is. 35% is deur die formele mark opgeneem, 29% deur die informele mark, 20% deur prosesseerders, 8% is uitgevoer en 8% is aangewend vir moerproduksie. Die 2016-oes was laer as gevolg van die droogte en hittetoestande.

CHIPS – Wat is die siening ten opsigte van toekomstige uitbreidings in aartappelproduksie?

Dr. Jooste – Volgens die BFAP se vooruitskatting tot 2024 vir die aartappelbedryf, sal hektare steeds binne die 50 000 – 55 000 hektare-band fluktueer, maar dat verbruik, produksie en opbrengs sal toeneem.

CHIPS – Hoe lyk die prentjie wat 2016 betref?

Dr. Jooste – In 2016 is 52 994 hektare aangeplant wat die ekwivalent van 215 187 525, 10 kg sakkies opgelewer het en waarvan sowat 80% onder besproeiing geskied het. Die Limpopo-produksiestreek was steeds die grootse bydraer in terme van opbrengs (50 738 800 10 kg sakkies) wat op 10 873 hektaar geproduseer is, gevolg deur die Wes-Vrystaat met 35 017 700 sakkies op 7 292 hektaar, die Sandveld met 33 183 650 sakkies op 7 223 hektaar en dan die Oos-Vrystaat met 23 541 064 sakkies op 11 533 hektaar. Dit is egter belangrik om in ag te neem dat die Oos-Vrystaat aartappels hoofsaaklik onder droëlandtoestande verbou word.

CHIPS – Was daar enige groei in oesgrootte oor die afgelope aantal jare?

Dr. Jooste – Die geweegde gemiddelde saamgestelde groeikoers in oesgrootte vir die periode 2002 tot 2016 is 2.9% per jaar wat grootliks toegeskryf kan word aan die insluiting van hoëopbrengs weerstandbiedende kultivars, verbeterde verbouingspraktyke en beter siekte- en plaagbeheer weens die ontwikkeling en bekendstelling van nuwe chemiese middels.

CHIPS – Is daar faktore wat 'n invloed het op die aartappelbedryf se vermoë om in die vraag na aartappels te voldoen?

Dr. Jooste – Daar is beslis verskeie faktore wat 'n invloed uitoefen op die aartappelbedryf se vermoë om aan die verbruikersvraag na aartappels te voldoen. Die belangrikste hiervan is (1) klimaat met die klem op genoegsame reën vir droëlandproduksie en ook om damme en onderaardse waterbronne aan te vul, (2) die beskikbaarheid en pryse van insette wat die hoë koste van energie insluit asook brandstof, kunsmis en oesbeskermingsmiddels wat deur 'n wisselvallige wisselkoers geaffekteer word, (3) die verkoopprys van substituutprodukte soos brood, mieliemeel, rys en pasta wat met aartappels in die styselmark meeding, (4) ingevoerde aartappelprodukte en (5) die regulatoriese omgewing. In samewerking met ander geaffekteerde rolspelers in die bedryf is suksesse behaal vir die CHIPS • March/April 2017

Page 69

instel van beskermingsmaatreëls om die plaaslike bedryf teen storting en goedkoop invoere te beskerm.

Dit is ook belangrik dat kennis geneem word van veral verhoogde vervoerkoste wat die bedryf knel, aangesien dit nie net die aartappelprodusente raak nie, maar ook die vervaardigingsbedryf en laastens die verbruikers.

CHIPS – Daar word gereeld verwys na die kosteknyptang – affekteer dit ook die aartappelprodusent.

Dr. Jooste – Wat insetkoste versus die prys wat die produsent vir sy produk ontvang betref, het aartappelprodusente swaar gebuk gegaan onder die impak van die kosteknyptang wat die belangrikheid van verhoogde produktiwiteit en doeltreffendheid op plaasvlak onderstreep. Die geweegde gemiddelde saamgestelde groeikoers in die produsenteprysindeks vir die periode 2000 – 2015 was 7.7% per jaar teenoor 'n verhoging van 9% per jaar in die plaasrekwisiete-indeks, 10% per jaar in die kunsmisprysindeks, 9.3% per jaar in die brandstofindeks en 6.4% per jaar in die oesbeskermingsmiddelsindeks tydens dieselfde periode.

CHIPS – Watter faktore het die belangrikste impak op die vraag na aartappels?

Dr. Jooste – Laat ek begin om te sê dat die stimulereing van die vraag na aartappels van kardinale belang is ten einde te verseker dat 'n ooraanbod van aartappels nie op markte ontstaan nie aangesien dit tradisioneel gepaard gaan met laer pryse. Dit kan die winsgewendheid en volhoubaarheid van aartappelproduksie knel en gevolglik die bestuur van die kosteknyptang onmoontlik maak. Groei in die bevolking en per kapita inkomste, en daarmee saam verhoogde plaaslike per kapita verbruik van aartappels, is seker die belangrikste faktore wat vraag beïnvloed. Die groei in aartappelproduksie (2.9% per jaar) het gedurende die periode 2002 – 2015 bevolkingsgroei (1,9% per jaar) oorskry, wat 'n goeie ding is, maar dit beteken nie dat die bedryf op sy louere kan rus nie en is dit noodsaaklik dat Aartappels Suid-Afrika deur middel van sy generiese produkbevorderingsaktiwiteite, en die bedryfsrolspelers deur middel van hul reklameaktiwiteite, hande moet vat om te verseker dat aartappelverbruik voortdurend gestimuleer word en derhalwe groei. Wat egter daarmee saam gaan is 'n toename in die per kapita verdienste van verbruikers wat in Suid-Afrika gemiddeld met 3,3% per jaar oor die genoemde periode gestyg het en Page 70 |

CHIPS • Maart/April 2017

wat as teiken gesien moet word vir uitgebreide aartappelverbruik. Hier is dit verblydend dat mense toenemend uit die laer inkomste groepe (LSM 1 – 4) na die middelklas beweeg wat hul koopkrag verhoog en onder andere voedselvoorkeure positief beïnvloed. So ook het die inkomste van die middelklas, wat 51% van die volwasse bevolking verteenwoordig, aanmerklik gegroei – dit verteenwoordig sowat 40% van die totale bevolkingsinkomste.

Gesonde groei is ook in die boonste echelon van die bevolking gesien en wat in beide gevalle voordele inhou vir verhoogde aartappelverbruik.

CHIPS – Alle statistieke dui op verstedeliking – gaan die aartappelbedryf daardeur geraak word?

Dr. Jooste – Versnelde verstedeliking van die bevolking is 'n gegewe en gaan noodgedwonge 'n impak hê op eet- en koopgewoontes asook voedselvoorkeure. Die aartappelbedryf sal hom dus behoorlik moet rat om die uitbreidingsgeleenthede wat verstedeliking inhou te benut. Marknavorsing het aangedui dat Aartappels Suid-Afrika die meeste voordeel sal trek deur sy generiese reklame-aktiwiteite te rig op die swart middelklasverbruiker (LSM 4 – 7) wat in stedelike gebiede woon. Dit is dan ook wat tans die geval is.

CHIPS – Aartappels ding mee in die hoogs kompeterende styselmark – maak aartappels enigsins hond-haaraf?

Dr. Jooste – Die aartappelbedryf ding mee in die styselmark met produkte soos mieliemeel, brood, pasta en rys. Navorsing het getoon dat aartappels tans uitstekend vaar in hierdie mark vir sover dit die verbruikers betref wat deel vorm van die groep wat ons teiken. Wat middagete betref is brood die eerste gevolg deur aartappels en in die geval van aandete vul aartappels die nommer een posisie gevolg deur rys. Dit is 'n duidelike aanduiding dat verbruikersvoorkeure baie vinnig is om te verander, veral as in ag geneem word dat mieliemeel tot baie onlangs die nommer een posisie beklee het. Die tendens word weerspieël in aartappelverkope, dit wil sê die verbruiker koop nou meer aartappels en is selfs bereid om meer daarvoor te betaal.

Kommunikasie • Communication

CHIPS – Die verbruik van verwerkte aartappelprodukte oorheers wêreldwyd – wat is die situasie in Suid-Afrika?

Dr. Jooste – Die verwerkingsmark vorm 'n integrale deel van die vraag na aartappels. Die plaaslike verwerkingsmark het vanaf 1997 stelselmatig gegroei en het in 2015 net onder die 445 000 ton kerf gedraai. Aangesien verwerkte aartappelprodukte so 'n belangrike marksegment in die aartappelbedryf is, is Aartappels Suid-Afrika is daartoe verbind om ook hierdie segment te help groei.

CHIPS – Wanneer trek die aartappelbedryf op sy swaarste?

Dr. Jooste – Aan die begin van die jaar en in die middel van die maand. Aartappelpryse is tradisioneel laer tussen Januarie tot Maart as gevolg van meer aartappels wat mark toe gestuur word. Ongelukkig is kwaliteit en houvermoë ook 'n probleem in hierdie periode wat ook pryse afdruk. Die SuidAfrikaanse verbruikers plaas 'n hoë premie op die aartappel se voorkoms wat 'n definitiewe impak op hulle aankoopbesluite het en dan ook op die prys wat hulle bereid is om vir die produk te betaal. Dit moet ook aanvaar word dat die minder gegoede verbruiker platsak is na die feesgety wat 'n verdere demper op aankope plaas. Soos met meeste varsprodukteverkope op die varsproduktemarkte neig aartappelpryse hoër aan die begin en einde van die maand en beweeg meestal sywaarts gedurende die res van die maand.

CHIPS – Is daar iets wat u nog wil byvoeg?

Dr. Jooste – Ja, aangesien vraag en aanbod die aartappelprys bepaal, dit ongelukkig so is dat indien die oesgrootte verhoog die reële prys daal. Wat egter verblydend is, is dat gebaseer op die huidige reële markprys kon ons wel daarin slaag om inflasie te klop. C

In die volgende uitgawe van CHIPS publiseer ons 'n onderhoud met dr.

André Jooste oor die rol wat Aartappels Suid-Afrika speel om die bedryf en die aartappel as kommoditeit te bevorder.

CHIPS • March/April 2017

Page 71

vlnr, Justy Range, dr. André Jooste, Hennie van der Westhuizen, Pieter van Zyl en Deon van Zyl

Oos-Vrystaat Inligtingsdag Gawie Geyer (CHIPS) Die Oos-Vrystaat Inligtingsdag is op 10 Februarie 2017 op Warden deur die gebied se Aartappelwerkgroep aangebied is en het weereens bewys dat indien die dag iets bied wat vir aartappelprodusente nut inhou, hulle dit sal bywoon.

Die dag se verrigtinge het voorsiening gemaak vir voorleggings deur verskeie sprekers en 'n besoek aan die proewe wat by Sesonke Boerdery op Eram in die Harrismith-distrik aangeplant is, asook 'n demonstrasie van Brushware se toerusting in die boerdery se verpakkingsaanleg.

Wat die Aartappels Suid-Afrika voorleggings betref het dr. André Jooste, hoofuitvoerende beampte 'n oorsig verskaf van die Suid-Afrikaanse aartappelbedryf met die klem op die rol wat Aartappels Suid-Afrika speel en in besonder sy kernbesighede (sien artikel op p. 68) terwyl mnr.

Pieter van Zyl, Inligtingsbestuurder, se voorlegging Page 72 |

CHIPS • Maart/April 2017

duidelikheid verskaf het oor die jongste produksie- en bemarkingstendense.

Produksie- en bemarkingstendense Mnr. Pieter van Zyl het aangedui dat gebaseer op die jongste oesskattings, minder aartappels vanjaar aangeplant gaan word teenoor 2016 se 53 722 hektaar. “Dit beteken egter nie dat die totale opbrengste laer gaan wees nie as gevolg van beter weerstoestande wat in die vooruitsig gestel word. In 2016, wat 'n moeilike jaar was, is sowat 214 miljoen 10 kg sakkies gelewer en vir 2017 word dit op ongeveer 225 miljoen 10 kg sakkies geraam, mits die weer natuurlik saamspeel.”

Die droogtetoestande en gepaardgaande hittetoestande het veroorsaak dat baie lae volumes aartappels markte in die eerste kwartaal van 2016 bereik het, en wat terselfdertyd pryse die hoogte

Kontreinuus • Regional News

laat inskiet het. Vir die res van die jaar was lewerings bykans normaal en markpryse steeds relatief hoog, al het dit sywaarts beweeg.

Die totale koste per hektaar sluit die vergoeding vir die eienaar en die grond in asook waardevermindering.

In die geval van die gelykbreekprys per 10 kg sakkie op markte moet dit in ag geneem word dat laasjaar se skuld nog afbetaal moet word en dat geen voorsiening vir risiko’s en kapitale uitgawes gemaak is nie wat op tussen R3.00 en R7.00 per sakkie gereken word.

“Wat die 2017-aartappelaanplantings betref is 10 536 hektare in die Oos-Vrystaat geplant wat bykans 1 000 hektaar minder is as in 2016.

Beskikbare inligting dui daarop dat 'n 1 000 hektaar meer tafelaartappels geplant gaan word, terwyl die hektare vir prosessering met soveel as 2 000 hektaar kan daal. Gebaseer op hektare geplant, en indien die klimaat saamspeel, kan die Oos-Vrystaat maklik 18 miljoen sakkies na die varsproduktemarkte stuur” het hy gesê.

Bayer – verbind tot die toekoms Bayer is verbind tot volhoubare aartappelproduksie met die klem op verhoogde winsgewendheid vir die boer, die bewaring van die omgewing en om mense se lewenskwaliteit te verbeter.

“Ons betrokkenheid by Aartappels Suid-Afrika, en in hierdie geval die Oos-Vrystaat Inligtingsdag, skep 'n venster vir die maatskappy om sy betrokkenheid en produkte eerstehands te demonstreer.” Hy het in besonder verwys na die skade wat aalwurms wêreldwyd op aartappels aanrig en gesê dat wat Suid-Afrika betref die skade op tussen 15 – 20% geraam word. Dit het 'n wesentlike impak op die winsgewendheid van aartappelproduksie. Om 'n geskikte oplossing te vind het Bayer die afgelope drie seisoene reeds 45 demonstrasieproewe uitgevoer met die fokus op Bayer se Much More Potatoes met Velum

Prime as die hoeksteen-aanbod. Tydens die proewe is die opbrengs, knolgrootteverspreiding en bemarkbare oesgedeelte bepaal en gemeet teenoor daardie markkompeteerders wat aan die demonstrasieproewe deelgeneem het. “Uitstekende resultate is behaal”, het hy gesê.

Wat oesbeskerming betref het hy genoem dat sonder oesbeskerming bykans 50% van die huidige gewasproduksie verlore kan gaan. Deur innovasie en behoorlike gebruik van beskikbare oesbeskermingsoplossings is dit egter moontlik om die totale opbrengs byna te verdubbel.

Volgens mnr. Van der Westhuizen is daar verskeie uitdagings wat landbou wêreldwyd in die gesig staar. Dit is uiters belangrik dat werkbare oplossings gevind word aangesien die wêreldbevolking teen 2050 op nege miljard mense geraam word terwyl die beskikbare bewerkbare grond per kop krimp. Die uitdagings sluit in skommelende energie- en voedselpryse, beskikbaarheid van water vir besproeiing, bevolkingsgroei en groei in die middelklasverbruiker-segment, druk tot verminderde vermorsing en druk op tradisionele oesbeskerming. Wat laasgenoemde betref het hy gesê dat die opbou van landbouplaag-weerstand teen plaagbeheermiddels, regulatoriese hekkies en die vestiging van nuwe chemie die grootste kopsere veroorsaak. “Innovasie is duur en moet beskerm word en die regulatoriese omgewing is hier om te bly. Die behoud van landbou lê derhalwe in die integrasie van oplossings. Dit sluit in klein molukules, biologiese opsies, diversiteit en die gebruikmaking van beskikbare data ” Mnr. Van der Westhuizen het afgesluit deur te sê dat wanneer aartappelprodusente 'n gewasbeskermingsproduk koop hulle die volgende moet oorweeg: Word die produk deur goeie navorsing ondersteun?, Is die produk 'n risiko vir die produsent, sy werkers, die omgewing en/of die verbruikers?, Is daar meer omgewingsvriendelike

Wat die Oos-Vrystaat se produksiekoste-syfers en gelykbreekpryse vir die huidige seisoen betref, het mnr.

Van Zyl gesê dat dit soos uiteengesit in die tabel daarna uitsien: Opbrengs – ton per hektaar

Totale koste per hektaar (R)

Gelykbreekprys op markte (R)

25

84 566

33.26

30

90 089

29.01

35

95 612

25.97

CHIPS • March/April 2017

Page 73

Kontreinuus • Regional News

en veiliger opsies beskikbaar?, wat is die invloed van die produk wat gekies word op die langtermyn volhoubaarheid van die boerdery?, en gebruik die produsent 'n agent wat die belange van rolspelers op die hart dra of gaan dit slegs oor die verskaffing van 'n goedkoop alternatief?

Die belangrikheid van varsproduktemarkte Mnr. Deon van Zyl, RSA Groep se groepverkoopsdirekteur, het gesê dat in terme van verkoopswaarde die markte in 2016 die beste ooit gevaar het met net meer as R16 miljard se produk wat verhandel is. “Dit kan tot 'n groot mate toegeskryf word aan die droogte met gepaardgaande laer beskikbare volumes wat hoër pryse tot gevolg gehad het. Wat aartappelverkope betref verteenwoordig dit sowat 'n derde van alle verkope op markte en was aartappels se verkoopswaarde op alle markte meer as R4.6 miljard.”

Aartappelverkope se primêre verkoopskanaal is steeds die varsproduktemarkte met 46% van die 250 miljoen 10 kg sakkies wat gesamentlik deur alle beskikbare verkoopskanale verkoop is. Van die 115 miljoen 10 kg sakkies wat op markte verkoop is, is 54% is deur die informele handel gekoop wat die belangrikheid van hierdie segment onderstreep.

Hy het ook genoem dat verkope op die groter markte die afgelope paar jaar toegeneem het. “Dit is veral die geval ten opsigte van die Joburg Mark, en tot 'n mindere mate op die Tshwane Mark. Dit kan hoofsaaklik toegeskryf word aan produsente wat verkies om besendings eerder na die groter markte te stuur, onder andere as gevolg van hoë vervoerkoste en kopers uit naburige lande wat toenemend hul produkte op hierdie markte aankoop.”

“Varsproduktemarkte speel steeds 'n belangrike rol ten opsigte van die bemarking van varsprodukte.

Kyk byvoorbeeld na die markte se kardinale rol in prysvorming, die feit dat toegang onbeperk is en dus 'n wye spektrum produsente (verkopers) en kopers bedien, dit groot volumes kan hanteer, alle kwaliteite aanvaar, betalings aan produsente gewaarborg word en ook vinnig geskied en laastens goeie waarde vir geld bied”, het hy gesê.

Mnr. Van Zyl het ten slotte verwys na die kritiese rol wat markte speel in tye van oorproduksie om te verseker dat die produsente se produkte verkoop word, ongeag die kwaliteit en al is dit dan moontlik teen 'n laer prys. “In die lig van onder andere die voorgenoemde en veral die mark se sleutelrol in Page 74 |

CHIPS • Maart/April 2017

prysvorming is dit belangrik dat produsente moet help om die varsproduktemarkte se voortbestaan te verseker.”

Voedsel se toekoms lê in tegnologiel Mnr. Justy Range van Technofresh het gesê dat verandering 'n geweldige impak gehad het in die versnelling van landbou-tegnologie en derhalwe verhoogde opbrengste. Hy het ook verwys na die verwagte toename in die wêreldbevolking en genoem dat dit 'n geweldige verantwoordelikheid op die landbousektor plaas om die groeiende bevolking te voed. “Dit kan slegs bereik word deur verhoogde produktiwiteit met gepaargaande verhoogde opbrengste, met inagneming van die beperking op bewerkbare landbougrond.”

Hy het ook 'n oorsig verskaf van die versnelle outomatisering in die produksie van landbouprodukte wêreldwyd as gevolg van nuwe tegnologie en dit benadruk dat die beskikbare tegnologie so gou doenlik regdeur die waardeketting ingespan moet word.

Proewe op Sesonke Boerdery Op die proefperseel is 18 kultivarproewe asook verskeie chemiese-, kunsmis- en biologiese proewe uitgevoer deur van die belangrikste insetverskaffers wat produk aan die plaaslike aartappelbedryf lewer. Die uitslag van die proewe sal in 'n toekomstige uitgawe van CHIPS en tydens die Navorsingsimposium – 2017 bekendgemaak word.

Oos-Vrystaat Aartappelboer van die Jaar Mnr. Pietie Becker van Libertas Boerdery in die Warden-distrik is tydens die OosVrystaat Inligtingsdag as die Oos-Vrystaat se Aartappelboer van die Jaar aangewys.

l.n.r. Pieter Becker en sy seuns Pietie en Ludwig.

C

Kontreinuus • Regional News

CHIPS • March/April 2017

Page 75

Links dr. André Meiring (Voorsitter: Beheerliggaam JA Malherbe Primêre Skool en regs mnr. Koos Bronkhorst, skoolhoof saam met van die leerders van die skool.

Petrus Steyn Aartappel-gholfdag Santa Bronkhorst (Aartappels Suid-Afrika) Die jaarlikse Aartappel-gholfdag is op 10 Maart 2017 op Petrus Steyn vir die 12de keer aangebied.

Hierdie dag word deur die JA Malherbe Primêre Skool, Petrus Steyn georganiseer en aangebied.

Twaalf jaar gelede het ’n bekende boer van die omgewing, mnr. Johan Claassen, die voorstel gemaak dat die gholfdag gehou word om fondse vir die skool in te samel. Na die groot sukses van die eerste jaar het die skool se beheerliggaam die aanbied daarvan oorgeneem en dit verder gedryf.

Met die eerste geleentheid het 15 spanne ingeskryf en deelgeneem. Die dag het nou gegroei na 25 vierbalspanne wat aan die dag deelneem. Aartappels SuidAfrika was vanaf die eerste gholfdag af betrokke.

Deelnemers aan die “American Scramble Better Ball” kompetisie bestaan meestal uit agente van verskillende saad, kunsmis- en chemiese maatskappye. Elke maatskappy kan sy eie spanlede kies en inskryf.

Alle fondse wat ingesamel word, word in die skool

Page 76 |

CHIPS • Maart/April 2017

Kontreinuus • Regional News

teruggeploeg en daar is tans 148 leerlinge van Graad R tot Graad 7. Die skool bestaan reeds 21 jaar en onderrig word in Afrikaans aangebied.

Die hele Petrus Steyn-gemeenskap, en nie net gholfklublede nie, vorm deel van die gholfdag en selfs leerlinge van die buurskool, Hoërskool Reitz tree as baljoggies op.

Die gholfdag bied aan borge 'n unieke geleentheid om met boere in die gemeenskap op 'n informele basis te skakel.

Wenpro het vanjaar weer as hoofborg vir die geleentheid opgetree.

Die JA Malherbe Primêre Skool se beheerliggaam,

onder voorsitterskap van dr. André Meiring, en die personeel onder leiding van die skoolhoof, mnr. Koos Bronkhorst, speel ‘n groot rol in die sukses van die dag. Die skool neem op kompeterende vlak in die Oos-Vrystaat aan Rugby, Netbal, Atletiek en Tennis deel.

Talentvolle leerlinge wat potensiaal toon word ook gewerf vir gesogte hoërskole in die groot stede van Gauteng en die Vrystaat.

Alle pryse vir die dag word van skenkers ontvang.

Die eerste prys was vanjaar ’n hele bees.

Fondse wat geïn word, word ook aangewend om die skoolgeld van alle minderbevoorregte kinders te subsidieer. C

Jakkie Mellet to tackle the 9th Mongol Derby Gawie Geyer (CHIPS) The Mongol Derby, featured in the Guinness Book of Records as the world’s longest and toughest horse race – across 1 000 km of Mongolian steppe, will in 2017 be contested by 12 men and 23 women from nine countries across Mongolia steppe on semi-wild horses.

Jakkie Mellet from Potato Seed Production will be the sole South African participating (there have been three South African winners in the race’s eight year history).

“What better way to test yourself than through a tough endurance race that immerses you in a unique culture and takes you to Mongolia, the spiritual home of equestrianism.”

Mongol Derby competitor 2017

Jakkie Mellet describes himself as a “city kid turned seed potato farmer”. Whilst growing up in Johannesburg, the time he spent visiting the farm at Lydenburg was always magical, “because that was the time spent riding and being wild outside”. Twelve years ago, he moved to the farm, at that stage more for the sake of the horses than potatoes….

He is doing the Derby “to prove to his kids their dad is no sissy boy and to push the mental limit of life as we know it”. C

Jakkie Mellet on his favourite horse Arabesque Silver Sun which he will unfortunately not be riding in Mongolia.

CHIPS • March/April 2017

Page 77

Goeie opbrengste begin by die plant van gesertifiseerde aartappelmoere Sanette Thiart (Aartappelsertifiseringsdiens) Benewens knoltelling en fisiologiese ouderdom, is daar baie ander faktore wat maak dat ‘n aartappelaanplanting nie in staat is om sy volle potensiaal te lewer nie.

Moere is een van die grootste insetkoste in die produksie van aartappels, indien nie die grootste nie. Hoekom dan ‘n kans vat en ongesertifiseerde moere plant? Beperk jou risiko deur gesertifiseerde Page 78 |

CHIPS • Maart/April 2017

aartappelmoere te plant.

Gesertifiseerde aartappelmoere voldoen aan die fito-sanitêre en variëteitegtheidsvereistes wat deur die Suid-Afrikaanse Aartappelmoersertifiseringskema daar gestel is.

Om dit reg te kry, moet die moeraanplantings so verbou en versorg word dat die risiko vir besmetting

ASD • PCS

met enige patogeen tot die minimum beperk word. Die tydperk en gewasse verbou tussen moeraanplantings word noukeurig gemonitor.

Bykomend word gewasbeskerming deurlopend toegepas deur goeie chemiese beheer, deurlopende effektiewe suiwering, sorgvuldige oes, sortering en verpakking ingespan om die beste moontlike plantmateriaal te sertifiseer.

Wanneer ’n produsent gesertifiseerde aartappelmoere plant, is hy/sy gerus dat onafhanklike deskundiges

die aanplantings en moere van voor plant deurlopend tot na-kontrole geverifieer, geïnspekteer, geëvalueer, bemonster en gesertifiseer het. Die unieke nommer op elke sak gesertifiseerde aartappelmoere maak die herkoms en status van die moere naspeurbaar.

Hoë opbrengste van uitstekende gehalte, wat lei tot winsgewende oeste en volhoubare voedselsekerheid, begin by die plant van gesertifiseerde aartappelmoere! C

Ek glo dat die plant van gesertifiseerde moere een van die redes is waarom Suid-Afrika se opbrengste van gemiddeld 36 ton per hektaar (droëland en besproeiing) na 41 ton per hektaar verbeter het die afgelope tien jaar. – Sanette Thiart, besturende direkteur, Aartappelsertifiseringsdiens

Besoek gerus www.potatocertification.co.za vir meer besonderhede.

CHIPS • March/April 2017

Page 79

Prokon Nuus Gedurende Januarie en Februarie 2017 het 16 aartappelproduksiestreke asook nie-produserende verskaffers aartappels aan die varsproduktemarkte landswyd gelewer STREEK

% VAN LEWERINGS

SAKKIES GELEWER

DRIE HOOF KULTIVARS

Mondial (38.87%) Sifra (28.17%) Lanorma (9.65%)

PERSENTASIE AFMERKINGS

Verbruining (79.65%) Meganiese beskadiging (5.48%) Te klein (4.70%)

Sandveld

8.37%

1 189 776

Ceres

0.44%

62 928

Valor (42.45%) Avalanche (29.59%) Lanorma (27.97%)

SuidwesKaap

0.51%

73 012

Lanorma (82.78%) BP1 (8.72%) Mondial (4.43%)

16.32%

Te groot (42.67%) Te klein (22.85%) Meganiese beskadiging (13.70%)

Noord-Kaap

1.16%

165 068

Sifra (84.73%) Laperla (13.27%) Mondial (1.47%)

20.05%

Te groot (34.15%) Bederf (20.61%) Bruinskurf (17.02%)

Page 80 |

CHIPS â&#x20AC;¢ Maart/April 2017

13.37%

HOOFREDES VIR AFMERKINGS

3.38%

Te klein (77.46%) Verbruining (22.54%)

PROKON

STREEK

% VAN LEWERINGS

SAKKIES GELEWER

DRIE HOOF KULTIVARS

PERSENTASIE AFMERKINGS

HOOFREDES VIR AFMERKINGS

Oos-Kaap

3.50%

Mondial (76.77%) 496 883 Sifra (15.70%) Fabula (3.22%)

Suid-Kaap

0.16%

Lanorma (49.96%) 22 102 Valor (35.56%) Sifra (14.48%)

NoordoosKaap

4.02%

Sifra (70.47%) 571 856 Mondial (20.04%) Lanorma (7.27%)

Bederf (23.07%) 2.56% Bruinskurf (21.37%) Meganiese beskadiging (17.10%)

Wes-Vrystaat

1.12%

Sifra (84.64%) 159 297 Mondial (14.98%) Lanorma (0.38%)

Te groot (21.40%) 5.83% Bederf (16.94%) Holhart (14.13%)

Oos-Vrystaat

16.72%

Mondial (74.05%) 2 376 688 Sifra (16.33%) Savanna (4.89%)

Te groot (25.77%) 14.65% Meganiese beskadiging (17.19%) Verbruining (8.16%)

SuidwesVrystaat

19.64%

Sifra (76.02%) 2 790 769 Mondial (23.53%) Lanorma (0.18%)

Te groot (20.58%) 6.39% Te klein (18.23%) Meganiese beskadiging (11.83%)

KwaZuluNatal

5.85%

Mondial (44.45%) 831 592 Valor (23.62%) Sifra (9.57%)

Mpumalanga

5.30%

Mondial (82.65%) 753 457 Lanorma (6.94%) Up-to-Date (6.92%)

Aalwurm (27.50%) 15.15% Uintjies (23.12%) Te groot (14.96%)

Limpopo

6.97%

Mondial (67.65%) 991 165 Lanorma (19.16%) Valor (5.82%)

Te groot (31.51%) 12.29% Meganiese beskadiging (26.31%) Te klein (10.49%)

11.62%

Sifra (78.56%) 1 651 181 Lanorma (12.08%) Mondial (5.85%)

Te groot (31.46%) 9.50% Vergroening (17.38%) Meganiese beskadiging (13.13%)

Noordwes

Gauteng

Mondial (44.92%) 9.21% 1 309 446 Sifra (41.07%) Lady Rosetta (7.43%)

Loskopvallei

0.14%

Nie-produserende verskaffers

5.24%

19 998 Sifra (100%) Sifra (53.10%) 745 175 Mondial (25.53%) Lanorma (7.15%)

Te klein (34.78%) 10.50% Grootte (12.86%) Meganiese beskadiging (8.69%) 0.00% -

Bruinskurf (25.75%) 7.35% Te groot (19.81%) Grootte (7.60%)

Verbruining (22.10%) 23.17% Meganiese beskadiging (15.00%) Te groot (13.73%) 3.65% Te groot (100%) Bederf (15.61%) 10.40% Meganiese beskadiging (14.40%) Te klein (10.16%)

Relevante statistiek ten opsigte van lewering gedurende Januarie en Februarie 2017 is soos volg: • 14 210 393 sakkies vanuit 16 streke, insluitend nie-produserende verskaffers, is aan die varsproduktemarkte landswyd gelewer.

• 57 535 sakkies het nie aan die voorgeskrewe merkvereistes voldoen nie. Dit was 11 122 sakkies meer as gedurende November / Desember 2016 waartydens 46 413 sakkies nie voldoen het nie.

• 38 233 sakkies het nie die nodige kultivar aangedui nie, wat 'n verhoging toon van 22 603 sakkies teenoor die 15 630 sakkies gelewer in November / Desember 2016.

• Die verslag toon 'n verhoging in die gemiddelde persentasie afmerkings van 11.57% teenoor die 4.62% vir November / Desember 2016.

Totale aantal sakkies gelewer in Januarie / Februarie 2017 = 14 210 393

Gemiddelde persentasie afgemerk 11.57%

CHIPS • March/April 2017

Page 81

Prokon Nuus

18,47%

4,57%

7,78%

4,38%

13,37%

5,37%

15,38% 3,07%

10,00%

5,56%

20,00%

2,73%

30,00%

19,31%

REDES VIR AFMERKINGS OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 JANUARIE 28 FEBRUARIE 2017

0,00%

ANDER: GROOTTE, AARTAPPEL MOT, UINTJIES, INSEK BESKADIGING, SANDSPLEET, MISVORM, BINNE BRUIN VLEK, SILVERSKURF, HOLHART, HITTE SKADE, BESMEER EN BESMET, DROE VROT, POEIER SKURF, ANTRHAKNOSE, GEBREEKTE KNOLLE, RHIZOCTONIA, SKILAALWURM, STINGELENT-BEDERF, WATERIGHEID, VERLEP,. .

41,82%

41,94%

HOOF KULTIVARS GELEWER OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 JANUARIE 28 FEBRUARIE 2017

1,87%

0,70%

0,89%

1,76%

0,50%

1,05%

0,35%

10,00%

6,71%

20,00%

2,40%

30,00%

0,00%

ANDER: BP1, VANDERPLANK, SYNERGY, FINANNA, INOVA, FABULA, FL2108, LABADIA, PANAMERA, TAISYA, DARIUS, SANTANA, LADY ROSETTA, HERTHA, RONALDO, PLATINA, INOVATOR.

Page 82 |

CHIPS â&#x20AC;¢ Maart/April 2017

PROKON

3,65%

10,40%

23,17%

9,50%

12,29%

15,15%

7,35%

6,39%

14,65%

5,83%

20,05%

10,50%

2,56%

10,00%

16,32%

20,00%

3,38%

30,00%

13,37%

AFMERKINGS PER STREEK OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 JANUARIE 28 FEBRUARIE 2017

0,00%

ANDER MET MINDER AS 0% AFMERKINGS: SUID-KAAP

5,24%

9,21%

11,62%

6,97%

5,30%

5,85%

19,64%

16,72%

3,50%

30,00% 20,00% 10,00% 0,00%

8,37%

STREEKLEWERINGS OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 JANUARIE 28 FEBRUARIE 2017

ANDER: CERES (0.44%),SUIDWES-KAAP (0.51%), NOORD-KAAP (1.16%), SUID-KAAP (0.16%), NOORDOOS-KAAP (4.02%), WES-VRYSTAAT (1.12%), LOSKOPVALLEI (0.14%)

CHIPS â&#x20AC;¢ March/April 2017

Page 83

Tipes wangedrag in

die werkplek Mariёtte Redelinghuys (LWO)

Dit is baie belangrik dat elke werksplek ’n relevante dissiplinêre kode het wat verseker dat daar duidelike reëls (met toepaslike sanksies) in die werksplek is wat werknemers kan volg. Wanneer werknemers die reëls oortree, het die werkgewer die reg om op te tree.

Daar is verskillende tipes wangedrag in die werksplek wat wissel van minder ernstige oortredings tot baie ernstige oortredings. Die erns van die oortreding word beïnvloed deur die werknemer se tipe werk en verantwoordelikheid, die (moontlike) gevolge van die oortreding, asook die impak van die oortreding op die werknemer-werkgewer vertrouensverhouding.

Wangedrag kan oor die algemeen in ses kategorieë verdeel word: 1. Afwesigheid Afwesigheid is 'n algemene probleem in die Landbousektor wat 'n groot invloed op besigheidsaktiwiteite het en effektief aangespreek moet word om produktiwiteit te verseker. Dit is die werknemer se plig om dienste te lewer volgens die werksure wat deur die werkgewer vereis word.

Page 84 |

CHIPS • Maart/April 2017

Afgesien daarvan om nie by die werk te wees nie, sluit afwesigheid die volgende in: • Laatkommery (solank as wat die werknemer nie by die werk is nie, is dit steeds afwesigheid) • Vroeg loop • Ongemagtigde breuke • Verlengde breuke (rook, kleedkamer, ete, ensovoorts) • Geveinsde siekte • Ander onverklaarde afwesigheid vanaf die werkstasie of perseel.

2. Kontrole by die werk Alle werknemers het die verpligting om pligte en take soos op ooreengekom uit te voer, wat aan die werkgewer se vasgestelde standaarde in terme van kwaliteit en kwantiteit voldoen. Werknemers moet ook binne die werksplek se reëls, beleide en vasgestelde werkswyses optree. Dit is die werkgewer se reg om kontrole in die werksplek uit te oefen met betrekking tot onder andere swak tydhouding, slaap aan diens, nalatigheid in die hantering van die werkgewer se eiendom en swak werksprestasie as gevolg van onvoldoende aandag, nalatigheid, verontagsaming

Algemeen • General

van reëls en beleide en tydvermorsing.

3. Stakings/Industriële aksie ‘Staking’ verwys na die georganiseerde onderbreking van werk vir ’n tydperk met die intensie om eise op die werkgewer af te dwing. Wanneer werknemers nie die korrekte prosedure volg voordat ’n staking plaasvind nie, word die staking as onbeskermd geag en kan die werkgewer dissiplinêre stappe neem. Wanneer werknemers wel die korrekte prosedure volg, kan werkgewers dissiplinêr optree indien werknemers skade aan eiendom aanrig of wanordelik optree, insluitende intimidasie, sabotasie en aanhitsing.

‘Industriële aksie’ verwys na wanneer werknemers met opset sloer, hul samewerking weerhou, sekere produkte boikot of ’n sit-in aksie hou as deel van ’n poging tot passiewe oorname.

4. Wanordelike gedrag Wanordelike gedrag behels enige gedrag wat harmonie en orde in die werksplek versteur.

Oortredings sluit die volgende in: • Insubordinasie (verontagsaming van instruksies, wanneer die werknemer weier om ’n wettige en redelike instruksie uit te voer of nie die werksplek se reëls, beleide en vasgestelde werkswyses nakom nie) • Beledigende gedrag en taalgebruik • Bakleiery, aanranding, seksuele teistering, intimidasie, ensovoorts • In besit of onder die invloed wees van dwelms of alkohol • Opsetlike verlies, beskadiging of misbruik van die werkgewer se eiendom

werkperseel direk te koppel aan indiensname en die terme en voorwaardes daarvan in ’n klousule in die dienskontrak te vervat. Hierdeur word moontlike toekomstige dispute proaktief bestuur en die werkgewer se regte beskerm. Wanneer die diensverhouding beëindig word, verbeur die werknemer outomaties die voordeel van behuising op die werkperseel. Dissipline rondom hierdie verblyf as voordeel, word gereguleer deur die dissiplinêre kode, waar oortredings gelys word met verwysing na: • Die werkgewer se eiendom (aanhou van lewende hawe of troeteldiere sonder toestemming, onderverhuring, vermorsing van water en elektrisiteit, strooi van rommel, ensovoorts) • Alkohol- en dwelmmisbruik • Besoekers op die werkgewer se eiendom • Bakleiery, aanranding, seksuele teistering, intimidasie, ensovoorts • Opsetlike beskadiging van die werkgewer se eiendom Dit is uiters belangrik dat die werksplek se reëls met werknemers bespreek en op skrif gestel word. Slegs dan kan werkgewers bewys dat werknemers bewus is van die reëls asook die gevolge wanneer hierdie reëls oortree word. C

5. Diefstal, bedrog en die verbreking van konfidensialiteit en vertroue Oneerlikheid in die werksplek word as ’n baie ernstige oortreding geag en verwys na korrupsie, bedrog, valse bewyse en verklarings, diefstal, openbaarmaking van vertroulike inligting en die wanaanwending van die werkgewer se eiendom.

Elke werknemer het die verpligting om in goeie trou in belang van die werkgewer op te tree en enige afwykings in terme van die werkgewer se dissiplinêre kode dadelik te rapporteer. Indien ’n werknemer bewus is van ongerymdhede in die werksplek en dit nie rapporteer nie, kan die werkgewer dissiplinêre stappe neem teenoor hierdie werknemer.

6. Behuising as deel van die diensooreenkoms Plaaswerkers bly dikwels op die plaas self as gevolg van geografiese, praktiese en historiese redes. Dit is uiters belangrik om behuising op die CHIPS • March/April 2017

Page 85

Roasted lemon pork served with black mushrooms topped with

potato mash Serves 4 easy Takes 30 minutes to prepare

Ingredients Salt and freshly ground black pepper, to taste 800g pork neck steaks 45ml (3 tbsp) butter 30ml (2 tbsp) olive oil 2 garlic clove finely chopped 30ml (2 tbsp) fresh thyme, leaves only Juice and zest of 1 lime 2 potatoes, boiled and mashed 30ml (2 tbsp) butter 40g Parmesan, freshly grated Salt and freshly ground black pepper to taste 8 large black mushrooms 50g Mozzarella, grated 30ml (2 tbsp) fresh flat-leaf parsley, chopped

Method of preparation: • Season the pork well and set aside.

• Heat butter and oil in a frying pan and sauté the garlic. Add the pork and top with the thyme, zest and juice. Roast until golden, for about 8 minutes on each side. Remove and keep until •ready to serve.

Pagewarm 86 | CHIPS Maart/April 2017

• For the mushrooms, place the potato mash into a mixing bowl and while still hot mix in the butter, Parmesan and season. Preheat the oven to 180°C. • Place the mushrooms on a baking tray and fill with the potato

mash mixture, top with the mozzarella and bake until golden, for 5 minutes.

• Serve the pork hot together with the mushrooms and sprinkled with the parsley.

Uit die argiewe / From the archives CHIPS March/April 1997

World Potato Congress ‘97 Well done, SA! The World Potato Congress Inc. was privileged to plan and cooperate with the Potato Producers’ Organisation of South Africa (Potato South Africa) in organising and conducting the World Potato Congress ’97 in Durban.

We are confident that Congress’97 did indeed open doors for business and future developments in the potato industry.

Finally, the WPC will always appreciate the complete cooperation of Danie Claassen, Chairman of the PPO, Jerry van Vuuren, Mike de Villiers and Melanie Campbell, and the entire Local Arrangements Committee. Well done!

Don Anderson, Vice-President, World Potato Congress

Skyfie sê / Skyfie says Ds Pieter Nel tydens die Oos-Vrystaat Aartappelwergroep se Inligtingsdag op Warden Tydens die koshuis opening val dit op 'n seun se skouers om te open met skriflesing en gebed. Maar hy was reg met 'n plan. Maak sy Bybel oop by Psalm 23 en vra ewe aan die koshuisgangers wie van hulle ken Psalm 23.

Almal streek hulle hande op – hy maak sy Bybel ewe kordaat toe en sê – in daardie geval laat ons oorgaan tot gebed.

CHIPS • March/April 2017

Page 87

Dagboek / Diary - 2017 Aartappels Suid-Afrika / Potatoes South Africa Aartappelbedryfsforum / Potato Industry Forum: 22 Mei / May Navorsingsimposium / Research Symposium: 25 & 26 Julie / July Kongres / Congress: 28 September Direksievergadering / Board Meeting: 21 & 22 November

Aartappelsertifiseringsdiens / Potato Certification Service Moerkwekersforum / Seed Potato Growers’ Forum: 27 September

Moerhandelaarsforum / Seed Traders Forum Moerhandelaarsforum / Seed Traders Forum: 26 September

Ander / Other NAMPO: 16 – 19 Mei / May EARP (Frankryk / France): 9 –14 Julie / July Biocontrols Africa Conference & Expo: 12 – 13 Julie / July (Kaapstad / Cape Town) PMA: 16 – 17 Augustus / August Agri SA Kongres / Congress: 12 – 13 Oktober / October

Page 88 |

CHIPS • Maart/April 2017

CHIPS â&#x20AC;¢ March/April 2017

Page 89

APAC AGRICULTURAL PRODUCE AGENTS COUNCIL

REGISTERED FRESH PRODUCE AGENTS BLOEMFONTEIN FRESH PRODUCE MARKET Bloemfontein Market Agency Modise Market Agency RSA Bloemfontein Market Agency Subtropico Bloemfontein Market Agency Vrystaat Market Agency CAPE TOWN FRESH PRODUCE MARKET Boland Market Agency Cape Market Agency Fine Bros Market Agency Rhoda’s Market Agency RSA Cape Town Market Agency Subtropico/Spes Bona Market Agency DURBAN FRESH PRODUCE MARKET Delta Market Agency Hanly Market Agency Port Natal Market Agency RSA Durban Market Agency Wenpro Durban Market Agency EAST LONDON FRESH PRODUCE MARKET AA Market Agency Border Farmers Market Agency Martin & Scheepers Market Agency Subtropico East London Market Agency EPPING MUNICIPALITY Laeveld Somerset Market Agency GEORGE MUNICIPALITY Garden Route Fresh Express Market Agency Maverick Market Agency JOBURG FRESH PRODUCE MARKET Botha Roodt Johannesburg Market Agency C L de Villiers Market Agency Catu-Fresh Market Agency Citi Deep Waatlemoen Market Agency Citifresh Market Agency Dapper Market Agency DW Fresh Produce Johannesburg Market Agency Egoly Johannesburg Market Agency

Natalia Market Agency Nkosi Market Agency Peter & Co Market Agency Subtropico Pietermaritzburg Market Agency

Exec-U-Fruit Market Agency Marco Market Agency Matla Market Agency Metro Market Agency Pula Nala Market Agency RSA Johannesburg Market Agency Subtropico Johannesburg Market Agency Swartberg Market Agency Target Market Agency Wenpro Johannesburg Market Agency

PORT ELIZABETH FRESH PRODUCE MARKET African Market Agency Algoabaai Market Agency Gouws & Co Market Agency Lansdell Market Agency W Finlayson & Co Market Agency

KEI FRESH PRODUCE MARKET Farmers Direct Market Agency KING WILLIAM’S TOWN FRESH PRODUCE MARKET King William’s Town Market Agency KIMBERLEY FRESH PRODUCE MARKET Kimberley Market Agency Squires & Sons Market Agency Subtropico Kimberly Market Agency KLERKSDORP FRESH PRODUCE MARKET Garfield Market Agency J Frances & Son Market Agency Matlosana Market Agency Subtropico Klerksdorp Market Agency W.L. Ochse & Kie Market Agency LIMPOPO PROVINCE RSA Limpopo Market Agency RSA Mooketsi Market Agency

SPRINGS FRESH PRODUCE MARKET AM Meyer Market Agency New Africa Market Agency Springs Market Agency (Fruit) Springs Market Agency (Vegetables) Subtropico Springs Market Agency TSHWANE FRESH PRODUCE MARKET Botha Roodt Pretoria Market Agency Du Plessis & Wolmarans Market Agency DW Fresh Produce Tshwane Market Agency Egoly Tshawane Market Agency Farmers Trust Market Agency Fresh Way Market Agency Noordvaal Market Agency Prinsloo & Venter Market Agency RSA Tshwane Market Agency Subtropico/Protea Market Agency Tshwane Green Market Agency VEREENIGING FRESH PRODUCE MARKET Impala Market Agency Subtropico Vereeniging Market Agency

NELSPRUIT MUNICIPALITY Laeveld Nelspruit Market Agency Nelspruit Market Agency NOORDEINDE FRESH PRODUCE MARKET Noordeinde Market Agency

WELKOM FRESH PRODUCE MARKET Botha & Roodt Welkom Market Agency Opkoms Market Agency Subtropico Market Agency

PIETERMARITZBURG FRESH PRODUCE MARKET G.W. Poole Market Agency

WITBANK FRESH PRODUCE MARKET Subtropico Witbank Market Agency Witbank Market Agency

VISIT APAC’S WEBSITE REGULARLY Do you know if your fresh produce agent practise sound financial management? Did your agent received an audit qualification on his last audit report? Does your agent submit their monthly trust reconciliation timeously and has no trust account shortages?

Ensure that you visit our website monthly as it is updated regularly with information on the financial status of agencies.

SUITE NUMBER 69, PRIVATE BAG X 9, EAST RAND, 1462 TEL: (011) 894-3680, 0870951335, FAX: (011) 894-3761,www.apacweb.org.za

REGISTRATEUR • REGISTRAR : L PRETORIUS

CHIPS ADVERTISE IN CHIPS TO REACH THE POTATO FARMER CHIPS RATES 2017

EDITION

BOOKINGS

MATERIAL

Full page

R12 100.00

January/February

13/01

20/01

Half page (Landscape / Portrait)

R6 400.00

March/April

10/03

17/03

Third page (Landscape)

R4 200.00

Quarter page (Portrait)

R3 500.00

May/June

12/05

19/05

Back cover

R15 100.00

July/August

14/07

21/07

Inside front cover

R14 300 .00

September/October

15/09

22/09

Inserts and promotional articles

As for advertisements

November/December

10/11

17/11

Rates exclude VAT and advertising agency commission

ADVERTISING SPECIFICATION Vol 31 No 1 Januarie • Februarie 2017

Full page

210 mm x 297 mm Bleed: 4 mm Type area: 20 mm Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

Half page (Landscape) 190 mm (w) x 130 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

Half page (Portrait)

90 mm (w) x 267 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

Quarter page (Portrait)

CH IPS

Die enigste tydskrif vir die aartappelbedryf • The only magazine for the

potato industry

90 mm (w) x 128.5 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

Third page (Landscape) 190 mm (w) x 92 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

30

Guidelines for the control of Tuta absoluta on potato

34

A national minimum wage and the potato industry

64

PCR-identifikasie goedgekeur vir bevestiging van R. solanacearum

DIGITAL ADVERTISING MATERIAL FORMATS

INSERTS & ADVERTORIALS

The following are formats by which the magazine can accept digital advertisements:

The same rates as for advertisements apply to articles

• Document to be set up to advertising specifications (i.e. Ad specs)

and inserts. These rates exclude VAT and advertising

• E-mailed advertising material should not be bigger than 5MB (PDF, Jpeg or Tiff)

agency commission.

• All advertising material to be in CMYK colour mode and the resolution 300 dpi • If pictures are sent, save as high resolution (300DPI)

PROMOTIONAL POLICY

• Logos must be 300 dpi with a CMYK colour breakdown

If six advertisements are placed in six consecutive is-

• Press optimised PDF's on CD with a colour proof is also acceptable.

sues an advertorial of the same size may be placed free

• PDFs supplied should include all fonts and in CMYK mode.

of charge.

Editor: Gawie Geyer • Advertising: Gawie Geyer Contact Details: Mobile: 082 388 0524, E-fax: 086 218 3462, E-mail: gawie@potatoes.co.za