Chips November/Desember 2017

CHIPS

Vol 31 No 6 November • December 2017

Die enigste tydskrif vir die aartappelbedryf • The only magazine for the potato industry

32

Werkgroepproewe: Wetenskaplik gefundeerd

44

The impact of increasing fertiliser, labour and electricity expenditure on the sustainability of agriculture

CHIPS is die amptelike tydskrif van Aartappels Suid-Afrika.

CHIPS is the official magazine of Potatoes South Africa.

Redakteur/Editor Gawie Geyer Advertensies/Advertisements Gawie Geyer Sel/Cell: 082 388 0524 gawie@potatoes.co.za E-faks/E-fax: 086 685 6524

COVER | VOORBLAD

Aartappels Suid-Afrika, De Havillandsingel 6, Persequor Technopark, Persequor Park, Pretoria, 0020.

Tel: 012 349 1906. Faks: 012 349 2641 Potatoes South Africa, 6 De Havilland Crescent, Persequor Technopark, Persequor Park, Pretoria, 0020.

Tel: 012 349 1906. Fax: 012 349 2641 Ontwerp en uitleg: Henco Schoeman (HJ Ontwerp) Gedruk deur BusinessPrint vir die eienaar en uitgewer: Aartappels Suid-Afrika, Privaatsak X135, Pretoria, 0001.

Design and layout: Henco Schoeman (HJ Design) Printed by BusinessPrint for the owner and publisher: Potatoes South Africa, Private Bag X135, Pretoria, 0001.

Die menings wat uitgespreek word is die menings van die skrywers en verteenwoordig nie noodwendig die mening van die redaksie van CHIPS of die mening van Aartappels Suid-Afrika nie. Aartappels Suid-Afrika aanvaar geen verantwoordelikheid vir aansprake wat in advertensies en artikels gemaak word nie.

The opinions expressed are the opinions of the writers and do not necessarily portray the opinion of the editorial staff of CHIPS or that of Potatoes South Africa. Potatoes South Africa does not accept any responsibility for claims made in advertisements and articles.

Alle regte voorbehou. Geen gedeelte van hierdie publikasie mag op enige wyse gereproduseer word nie.

32

Werkgroepproewe: Wetenskaplik gefundeerd

44

The impact of increasing fertiliser, labour and electricity expenditure on the sustainability of agriculture

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form. www.potatoes.co.za

CHIPS

20

28

32

INHOUD | CONTENT ARTIKELS | ARTICLES SEPTEMBER | OCTOBER 2017 TRANSFORMASIE / TRANSFORMATION Small holder development is money well spent

GESPREK / CONVERSATION

BEDRYFSDIENSTE / INDUSTRY SERVICES 6

Oos-Vrystaat kultivarproef onder droëlandtoestande op Warden in 2016/2017 68

10 16

KONTREINUUS / REGIONAL NEWS

NUUS / NEWS International news Plaaslike nuus / Local news

66

BEMARKINGSNUUS / MARKETING NEWS

Noordwes-aartappelinligtingsdag 78

PROKON

Potatoes … a food secure commodity for many Aartappellewerings aan varsproduktemarkte – South Africans 20 September / Oktober 2017 Polokwane Varsproduktemark 28

ALGEMEEN TEGNIESE NUUS / TECHNICAL NEWS Hoe om vakbonde kaf te draf Werkgroepproewe: Wetenskaplik gefundeerd 32 Publikasies - -2017 41 AARTAPPELRESEP / POTATO RECIPE Alternaria diseases 42 Creamy mash, roasted rib-eye and spicy sauce

EKONOMIESE NUUS / ECONOMIC NEWS The impact of increasing fertiliser, labour and electricity expenditure on the sustainability of agriculture 44 Pakstoor en bemarkingseffektiwiteit: Limpopo - 2017 50 Suid-Afrikaanse aartappelbedryf in perspektief in 2016 58

80

84

86

UIT DIE ARGIEWE / FROM THE ARCHIVES 88 SKYFIE SÊ / SKYFIE SAYS 89 APAC Markagente – Market agents

90

44

66

68

ADVERTENSIES ADVERTISEMENTS SQM

Binneblad - voor

Haifa

11

ANSA

11

Syngenta 13 Bayer - Committed to the future

15

Wesgrow 18 Goldpack 25 Africa Transport Solutions

27

Uniekum 27 RSA

31

DOW - TeloneTMII 39 4PL.COM 49 DOW - DelegateTM250WG 57 Bayer - VELUM® Prime

65

Nulandis 67 DOW - CloserTM240SC 79 LWO

85

RSA Saad Beurs

87

Ivanhoe 87 CHIPS (Advertensietariewe) GWK

91 Agterblad

Aartappelbedryf

en ons bedryfsorganisasie Dit is so dat ’n mens moet gewoond raak aan ’n nuwe matras alvorens jy lekker kan slaap. Ek aanvaar dat die reëls van ’n voorsitterstoel op dieselfde beginsel geskoei is, en aangesien ek nouliks twee maande in die Aartappels Suid-Afrika voorsitterstoel sit glo ek dat dit ’n rukkie sal neem voordat ek aan die stoel gewoond is en die stoel aan my. Ek wil egter nie my eerste boodskap aan die aartappelbedryf as voorsitter van Aartappels Suid-Afrika wy aan ’n stoel wat te warm of te koud is of te lekker of te ongemaklik sit nie, maar eerder aan wat my na aan die hart lê – die aartappelbedryf en ons bedryfsorganisasie, Aartappels Suid-Afrika.

die geskiedenis en om ons toe te spits op die uitbouing van buitelandse markte en verhoging in die plaaslike per capita verbruik. Ek is oortuig dat potensiële markte vir aartappeluitvoere na die SAOG-lande steeds bykans braak lê en dus oop is vir ontginning – ek sien dit as die laag-hangende vrugte waaroor die markontwikkeling-eksperts gaande is. Dit is egter ewe belangrik dat ons nie op ons louere moet rus noudat ons plaaslik die 40 kg per capita verbruik bereik het nie. Ons sal slegs die ghong kan lui as ons op gelyke voet is met die voorste aartappelverbruikslande waar 60 kg per capita verbruik en meer aan die orde van die dag is.

Die huidige jaar is voorafgegaan deur ’n jaar gekenmerk deur ongenaakbare verbouingstoestande wat eie was aan droogte en versengende hitte wat soos ons almal nou reeds weet, gelei het tot laer opbrengste en gepaardgaande pryse wat die hoogte ingeskiet het. Vanjaar was verbouingstoestande baie meer landbouervriendelik met hoër opbrengste en dus meer aartappelbesendings wat die varsproduktemarkte bereik het; ongelukkig was die gevolg laer pryse teenoor 2016, maar steeds beter as die van die groot oes in 2015. Verbruikers kom onder toenemende druk as gevolg van die trae ekonomie wat ’n definitiewe impak het op hul koopkrag, maar gelukkig is daar steeds ’n stewige vraag na aartappels soos gereflekteer op die varsproduktemarkte. Alle aanduidings is dat daar nog heelwat aartappels op pad is markte toe wat ongelukkig markpryse in die voorsienbare toekoms verder gaan vaspen. Dan is daar ook die eskalasie in insetkoste, en veral die drastiese styging in die dieselprys die afgelope paar maande, wat sal verseker dat die kosteknyptang ons as boere verder gaan knyp waar dit rêrig seer maak.

Dit vat ook nie ’n bankbestuurder, ekonoom of ’n statistikus om jou te vertel dat winsgewendheid in die aartappelbedryf onder druk is nie, jou bankstaat is voldoende bewys daarvan.

Om uitvoere te bevorder is geen geringe taak nie en menige uitvoerders het al hul vingers in die proses verbrand. Die wat egter wel sukses behaal het, is dit eens dat jy jou gekose mark deeglik moet ken, die regte vennote moet kry om sukses te waarborg en moet aanvaar dat sukses nie oornag kom nie. Ek is egter oortuig dat ons wel suksesvol kan wees in die uitbouing van die uitvoermark na Afrika-lande en die Midde-ooste.

Daar word gesê dat hy/sy wat verkies om die geskiedenis te ignoreer, dit gaan herhaal. Dit is derhalwe belangrik dat die bedryf moet aanvaar dat aangesien aartappels ’n kontantgewas is, produsente in moeilike landboujare makliker na hierdie gewas kan oorskakel as lewensboei. Ons behoud lê dus daarin om deeglik kennis te neem van Page 6 |

CHIPS • November/Desember 2017

Wat die verhoging in die plaaslike per capita verbruik betref sal ons innoverend en nuut moet dink, met spesiale klem op verbruikersvoorkeure. Sodanige denke kan nie ’n eenmalige aksie wees nie; ons moet deurlopend ons oor op die grond hou om pro-aktief te kan reageer op verandere plaaslike en oorsese verbruikerstendense. ’n Sprekende voorbeeld van verandering is die toenemende neiging na kleiner verpakkings, veral omrede stedelike huishoudings minder kosmaak en oorgeskakel het na wegneem-etes en mikrogolf-disse.

Die aartappelbedryf het onlangs sy 2017 Aartappels Suid-Afrika Kongres en Moerkwekersforum gehou.

Dit het onder andere bedryfsverteenwoordigers die geleentheid gebied om oor die statutêre finansiering van die kernbesighede van Aartappels Suid-Afrika vir die periode 2019 – 2023 te besin. Dit was verblydend om te sien dat daar eenparigheid was dat die organisasie voort moet gaan met die aansoek om statutêre maatreëls, wat die statutêre heffing insluit. Wat my egter meer opgewonde maak is die besluit oor dienslewering aan aartappelprodusente, tafelaartappelprodusente sowel as moerkwekers, wat

Gesprek • Conversation

Potato industry

and our industry organisation It is a fact that one has to get use to a new mattress before getting a good night’s rest. I accept that the rules applicable to a chairperson’s chair is based on the same principle, and since I am in Potatoes South Africa chairperson’s chair for barely two months I believe that it will take a little bit of time for me to get used to the chair and the chair to me. However, I do not wish to devote my first message to the potato industry as chairperson of Potatoes South Africa to a chair that is to warm or to cold or sit to comfortable or uncomfortable, but rather about what is close to my heart – the potato industry and our industry organisation, Potatoes South Africa.

notice of history and set our sights on expanding foreign markets and increasing the local per capita consumption. I am convinced that potential markets for potato exports to the SADC countries are basically still lying fallow and are therefore open for development – I regard it as the low-hanging fruits the market development experts are raving about.

However, it is just as important that we do not rest on our laurels now that we have reached the 40 kg per capita consumption. We shall only be allowed to hit the gong when we are on equal footing with the frontrunning potato consumption countries where 60 kg per capita consumption and more is the norm.

The current year was preceded by a year characterised by tough production conditions inherent to drought and scorching heat which we all know by now, led to lower yields and prices that went sky high. This year’s agricultural conditions were much more farmer friendly with more potato consignments reaching the fresh produce markets; unfortunately resulting in lower prices compared to 2016, but still better than that of the 2015 massive crop. Consumers are coming under increasing pressure as a result of the sluggish economy which has a definite impact on their purchasing power. However, based on the sales figures of the fresh produce markets there is still a strong demand for potatoes. All indications are that a significant number of potato consignments still have to reach the markets which, unfortunately, will further hold down prices for the foreseeable future. In addition there is the escalation in input costs, especially the drastic increase in the diesel price the past few months, which will ensure that the cost squeeze will pinch us as farmers where it hurts, even further. It also does not take a bank manager, economist or a statistician to tell you that the potato industry is under pressure, your bank statement is sufficient proof thereof.

To promote exports is no easy job and many exporters have burned their fingers in the process.

Those who have been successful are in agreement that you have to properly know your chosen market, must get the right partners to guarantee success and must accept that success will not come overnight. In my opinion we can be successful in developing the export market to African countries and the Middle East.

It is being said that he/she who prefers to ignore history, is bound to repeat it. It is therefore important that the industry accepts that as potatoes are a cash crop, producers will in difficult agricultural year more easily change-over to this crop as a lifesaver.

Our survival, therefore, lies in taking thorough

As far as the increase in the local per capita consumption is concerned we shall have to think innovatively and fresh, with special emphasis on consumer preferences. Such action cannot be a once-off: we must constantly keep our ear to the local and overseas ground to be able to react pro-actively to changing consumer trends. A perfect example of change is the increased trend towards smaller packaging, especially because city households are preparing food to a lesser extent and are changing over to take-away meals and microwave dishes.

The potato industry recently held its 2017 Potatoes South Africa Congress and Seed Potato Growers’ Forum. It, inter alia, offered industry representatives the opportunity to consider the statutory financing of the core businesses of Potatoes South Africa for the period 2019 – 2023. It is heartening to have seen unanimity that the organisation must proceed with its application for statutory measures, which includes the statutory levy.

However, what excites me even more is the decision

CHIPS • November/December 2017

Page 7

na sowat ’n dekade weer onder een sogenaamde dak is. Ek glo dit is goed vir die bedryf as geheel dat die dienste uitsluitlik deur Aartappels Suid-Afrika gelewer word, dit maak finansiële sin en maak ook Aartappelsertifiseringsdiens se hand los om uitsluitlik te konsentreer op lewering van sertifiseringsdienste.

Ek is van mening dat Aartappels Suid-Afrika uitstekend vaar as diensverskaffer wat ek toeskryf aan die uitgebreide gebiedsbestuur-/komitee-/forumstelsel wat verseker dat geaffekteerde partye se insette gehoor en aangespreek word asook die gefokusde aksieplanne ingevolge die Aartappels Suid-Afrika kernbesigheid-strategieë en -aksieplanne. Maar soos in die geval van enige organisasie, is Aartappels SuidAfrika ’n deurlopende teiken van verandering – niks kan bly voortbestaan as aanpassings nie geskied om tred te hou met die eietydse behoeftes en verwagtinge van rolspelers in die aartappelwaardeketting nie. Kyk maar na wat Aartappels Suid-Afrika voorafgegaan het – VAPO → NABO → APO. Dit is dus belangrik dat Aartappels Suid-Afrika ten alle tye deeglik bewus is van wat aartappelprodusente in besonder, en die aartappelbedryf in die algemeen, van die organisasie verlang.

Die kernbesighede van Aartappels Suid-Afrika is geskoei op die behoeftes wat aartappelprodusente etlike jare gelede geregistreer het en deur Kongres, as hoogste gesag, bepaal is. Ek is oortuig dat die tremlyne wat vir die onderskeie kernbesighede gelê is steeds geld, maar dit is belangrik dat verseker moet word dat die uitkomste deurentyd daaraan beantwoord.

Al die kernbesighede is noodsaaklik, anders sou Kongres nie bogenoemde besluit geneem het nie. As aartappelprodusent wie se voortbestaan afhanklik is van die suksesvolle verbouing en bemarking van my aartappeloes, is die beskikbaarheid van inligting / markintelligensie en plaasgebaseerde navorsing vir my die belangrikste.

Wat inligting / markintelligensie betref is dit uiters noodsaaklik dat die inligting altyd korrek, tydig en bruikbaar is aangesien dit die rugsteun is waarop allerbelangrike aanplanting, maar veral bemarkingsbesluite, geneem word – dit kan die verskil tussen sukses en mislukking maak.

Die aartappelprodusente het in die onlangse verlede navorsingsbehoeftes geprioritiseer, en Aartappels Suid-Afrika se navorsingstrategie en voortvloeiende kernbesigheid-aksieplanne daarvolgens gerig. Die navorsingsuitkomste tesame met die resultate van die aartappelwerkgroepproewe wat in die onderskeie Page 8 |

CHIPS • November/Desember 2017

produksiegebiede onderneem word, hou uitstekende waarde vir ons as aartappelprodusente in, maar dan moet ons daarop ag slaan.

Ek het vroeër verwys na die belangrikheid om tred te hou met veranderde verbruikersvoorkeure en -behoeftes om te verseker dat aartappels die verbruiker se eerste keuse is as groente / stysel op die bord. Dan staan die Kernbesigheid: Markontwikkeling en Produkbevordering ook voor die uitdaging om die per capita verbruik van aartappels te verhoog. Die feit dat hierdie afdeling se reklame-aktiwiteite gefokus is op ’n bepaalde LSM groep maak vir my sin aangesien dit verseker dat ons die gekose teikenmark optimaal bereik.

Soos enige ander landbousektor, het die aartappelbedryf ’n verantwoordelikheid vir sover dit transformasie betref en hy skram nie daarvan weg nie. Waar Aartappels Suid-Afrika voorheen in die besigheidsontwikkelingprogram gefokus het om die aantal swart opkomende produsente te verhoog, het die klem nou verskuif om die aantal hektare waarmee swart opkomende produsente boer te verhoog om so spoedig moontlik volhoubare aartappelproduksieeenhede te vestig. Hierdie boere beskik ook oor die potensiaal om kommersiële aartappelprodusente te word, en dit is waarna ons streef.

Ek sien streeksbediening se belangrikste bydrae tot die aartappelbedryf die rugsteun wat hulle verskaf aan Aartappels Suid-Afrika se ander kernbesighede, en verder om te verseker dat behoeftes wat op streekvlak geregistreer word hoofkantoor bereik. In die lig van die besluit van die Moerkwekersforum en die Aartappels Suid-Afrika Kongres ten opsigte van dienslewering aan moerkwekers, sal die streekpersoneel ook ’n groter rol moet speel in die verskaffing van dienste aan hierdie vertakking van die aartappelbedryf.

2017 lê bykans op sy rug en dit is weer daardie tyd van die jaar dat ons ietwat moet briek-aandraai en meer plek moet inruim in ons daaglikse denke vir ons Skepper en Beskermer en familie asook oor wat was en wat ons verwag gaan gebeur. Mag die Feesgety se mandjie gevul wees met seëninge en vreugdevolle samesyn en 2018 aan al u verwagtinge voldoen.

Feesgroete JF van der Merwe Voorsitter

Gesprek • Conversation

about service delivery to table potato producers and seed potato growers, which will be under the socalled one roof after nearly a decade of separation.

I believe it is good for the industry as a whole that the services are rendered solely by Potatoes South Africa; it makes financial sense and also frees Potato Certification Service’s hands to concentrate exclusively on delivering certification services.

I am of the opinion that Potatoes South Africa is doing well as service provider. I ascribe that to the extended regional management/committee/forum system that ensures that the inputs of affected parties are heard and addressed as well as the focussed action plans in accordance with the Potatoes South Africa core business strategies. But as is the case with any organisation, Potatoes South Africa is a continuous target for change – nothing continues to exist if changes do not take place to keep abreast of the contemporary needs and expectations of role players in the potato value chain. Just look at what preceded Potatoes South Africa – VAPO → NABO/ Potato Board → PPO. It is therefore important that Potatoes South Africa is always acutely aware of what potato producers in particular and the potato industry in general expect from the organisation at any given time.

The core businesses of Potatoes South Africa are modelled on the needs that the potato producers registered some time back and were determined by Congress as the highest authority. I am convinced the tramlines determined for the different core businesses still apply. But it is important that it be ensured that outcomes continuously answer thereto.

All the core businesses are necessary, otherwise Congress would not have taken the above decision.

However, as a potato producer whose existence depends on the successful cultivation and marketing of my potato crop, the availability of information / market intelligence and farm based research are most important.

As far as information / market intelligence is concerned it is vitally important that the information is always correct, on time and useable as it is the backbone for taking all-important planting, but especially marketing, decisions – it can make the difference between success and failure.

In the recent past the potato producers prioritised their research needs, and Potatoes South Africa’s research strategy and the ensuing core business action plans

are aligned to that. The research outcomes together with the potato workgroup trials that are conducted in the different production regions, provide excellent value to us as potato producers, but then we must give heed to it.

I earlier referred to the importance to keep abreast of changing consumer preferences and needs to ensure that potatoes remain the consumer’s first choice as a vegetable / starch on the plate. In addition the Core business: Market Development and Product Promotion is faced with the challenge to increase the per capita consumption of potatoes. The fact that this department’s promotional activities are focussed on a specific LSM group make sense to me as it ensures that the chosen target market is reached optimally.

As with any other agricultural sector, the potato industry has a responsibility as far as transformation is concerned and does not shy away from that.

Whereas in the past Potatoes South Africa focussed in our enterprise development program on increasing the number black emerging producers, the emphasis has shifted to increasing the number hectares farmed by emerging black producers in order to establish sustainable potato production units that much quicker.

The difference lies in the fact that with the latter farmers have the potential to become commercial potato producers and that is what we strive for.

I regard regional services’ most important contribution to the potato industry their support to Potatoes South Africa’s other core businesses as well as to ensure that the needs registered at regional level reach head office. In view of the decision by the Seed Potato Growers’ Forum and the Potatoes South Africa Congress in respect of service delivery to seed potato growers, the regional personnel will also have to play a bigger role in service delivery to this segment of the potato industry.

2017 is nearly on its backside and it is that time of the year when we must apply the breaks to provide more time for thinking about our Savour and Guardian and our families as well as for what was and what we expect might come. May the Festive season’s basket be filled with blessings and joyous togetherness and 2018 meet all your expectations.

Season’s greetings JF van der Merwe Chairperson

CHIPS • November/December 2017

Page 9

international

NEWS

How should the next Potato Europe be organised?

For the second time in a row, the Potato Europe fair in Emmeloord, the Netherlands, fell foul because of adverse weather condition. And the consequences were extreme this year as the first day of the fair was cancelled. Now that everything has settled down again a bit, the organisers are taking stock with some of the exhibitors and people involved with the emphasis on what lies ahead in coming years?

Paulien Hoftijzer, the organiser of the fair, said that they still have many conversations planned time to find a solution. “We have four years to plan the next Page 10 |

CHIPS • November/Desember 2017

Potato Europe in Emmeloord. The editions in Germany, Belgium and France are set to happen first. We will not make any hasty decisions right now. But I can say we’ll take every option handed to us. We’re starting with a clean slate, and won’t rule anything out in advance.”

The mayor of Dronten, Aat de Jonge, hinted on social media at moving to a site 30 kilometres further south of the site. “Near Walibi, the only truly dry expo site in Flevoland, we would have enough space for more fairs and exhibitions.” Jaap Kodde from Flevostar, coincidentally also from Dronten, completely agrees.

“We have a beautiful event site available nearby. At the time of the Potato Europe, a green technique fair

Vra vir die Beste

Hoë kwaliteit kunsmisse vir groente produksie • Multi-K™ - die beste kaliumdraer vir groente • Vinnig en effektiewe plantvoedingstofopname • Nutrigation™ deur spilpunte en druppers

Pioneering the Future Kontak ons gerus vir u naaste verspreider: Haifa Suid-Afrika Posbus 1409, Brackenfell, 7561, Suid-Afrika Tel: 021 982 0309, Faks: 021 981 7637 Epos: Dawie.Fourie@haifa-group.com www.haifa-group.com

CHIPS • November/December 2017

Page 11

Nuus • News

was held here, and it went off without a hitch!”

Source: FreshPlaza

Global potato researches gather to find solutions for blackleg disease Researchers from all over the world were in Bangor, Wales recently for the 2017 Dickeya and Pectobacterium Summit', organised by the University of Maine Extension. They are trying to find a way to stop the blackleg potato disease which threatens the potato industry.

Steven Johnson, Maine cooperative extension professor said, "This is not an emerging problem. This is an existing one we are trying to get ahead of."

Maine's potato crop brings a lot of money to the state and provides a livelihood for many growers. All of that could be threatened because of bacteria that causes blackleg disease.

Steven Johnson said "The pathogen will rot the seed.

The plant does not come up so it produces nothing.”

“It may rot the tuber in the field. It may produce 20 to 80 percent less yield in the field. It may rot the potatoes in storage."

It isn't just Maine that is impacted. The disease is hitting the potato industry worldwide. Researchers from 19 states and four different countries were in Bangor trying to find solutions.

Steven Johnson also said "This is a new pathogen complex in an old disease. It doesn't act the same way.”

“What we have been doing to control this disease through tissue culture and through sanitation isn't working."

For the past three growing seasons the bacteria has caused significant losses in the United States and it's been happening even longer in Europe.

Ian Toth, researcher from James Hutton Institute said "It will much better if we can find ways to stop it now than we allow it to get any worse because economically, it can be devastating, and we don't want that to happen."

Source: FreshPlaza

Page 12 |

CHIPS • November/Desember 2017

EU-28 potato production up by 9% in 2017 According to Eurostat estimates, the EU-28 potato production in 2016 stood at 56.9 million tonnes, up 5.6% compared to the previous year. In the EU-5 (Germany, Belgium, France, the Netherlands and the United Kingdom) the total potato production decreased by 0.5% compared to the previous year and amounted to 33.7 million tonnes, which accounted for 59.2% of the EU-wide harvest.

As reported by IERiGŻ experts, the production of potatoes for consumption and processing (except for seed and starch) in these countries decreased by approximately 3% compared to 2015, down to 24.6 million tonnes. As a result of the smaller harvest, the potato market in these countries was under strong pressure from the demand, which was reflected in high prices. The average level of prices for edible potatoes in the EU-4 market (excluding the UK) for the season 2015/16 was around 220 Euro/tonne, compared to 165 Euro/tonne last season and around 55 Euro/ tonne two years earlier.

High prices in the 2016/17 season have motivated growers in most Western European countries to expand their potato acreage, which in the EU-5 (Germany, Belgium, France, the Netherlands and Great Britain) amounted to about 579 thousand hectares in 2017; an increase of 4.6% compared to the previous year. Meanwhile, the acreage devoted to potatoes for starch and seed in the EU-5 decreased from 252 to 243 thousand hectares, i.e. almost 4%.

Among the countries of Central and Eastern Europe, the acreage devoted to potato cultivation increased only in Poland, Bulgaria and Latvia.

The acreage also grew in the Scandinavian countries.

For the whole EU-28, the total potato acreage in 2017 is estimated at 1.74 million hectares, or 2.4% above the previous year's level. The conditions in 2017 were generally favourable for the production of high yields, both in Western and Central and Eastern Europe.

As a result, yields in Belgium and France increased by 15-16%, and in Germany and the Netherlands by 2-3%. Among the countries of Central and Eastern Europe, the highest increase in the yield was recorded in Poland (by about 6%, to 298 dt/ha).

In 2017, the total potato production in the EU-28 has grown from 56.9 to 62.0 million tonnes, i.e. up by 9%, largely due to an increase in Poland's potato production (by about 1 million tonnes). In the EU-5,

Nuus • News

the potato production amounted to 37.2 million tonnes and was 10.5% higher than in the previous year.

In Germany, the potato harvest stood at almost 11.3 million tonnes and was almost 5% higher than the year before. In France, the harvest increased by about 15% to 8 million tonnes. In the Netherlands, it grew by 14% to 7.4 million tonnes, and in Belgium it increased by almost 15% to 5 million tonnes. In the UK, potato production stood at 5.5 million tonnes and was about 3% greater than a year earlier. The consequence of the harvest growth is the decline in potato prices in Western Europe. This applies particularly to the potatoes for processing, but has also affected those intended for direct consumption.

IERiGŻ experts report that the potato harvest in Poland in 2017 amounted to about 9.8 million tonnes, according to estimates of IHAR-PIB and IERiGŻPIB, and was almost 1 million tonnes greater than in 2016. This growth in the production is a consequence of both an expansion of the acreage devoted to the crop and the higher yields.

Source: e-warzywnictwo.pl / FreshPlaza

Double the yield with resistant potato varieties “Within three years, we want to fill at least half of our area with resistant potatoes,” says Peter Dijk on behalf of Agrico in Emmeloord, the Netherlands, who currently grows organic consumption potatoes on 500 hectares. “Potato varieties resistant to the potato disease Phytophthora are growing on an everincreasing surface.” Regarding yields, Agrico is very satisfied about these varieties: “If the fungus shows up early in the season, it doesn’t make much difference if there’s a resistant or non-resistant variety on the field.

If the fungus shows up late in the season, the resistant variety scores very high so far. With resistant varieties, we even realise a double yield sometimes.”

Peter says they can look back on a good potato year. “The late summer was quite wet, but the organic potatoes were harvested on time. We had resistant potatoes on 30 per cent of our total organic area this time, and regarding yield, these really stood out.”

For the future of resistant organic potatoes, pricing plays an essential part according to him. “We have to realise a more acceptable price level for resistant organic potatoes. A higher yield is necessary for that.

We have the resistant varieties, but now growers have to start profiting from them. At least quality won’t be the problem.”

Page 14 |

CHIPS • November/Desember 2017

Agrico has been investing in the development of Phytophthora resistant potato varieties for 30 years now. “This is a very long-term project. It takes 15 years before a variety can be commercialized. The trickiest part is that it will only become clear if it works in practice.”

According to Peter, it’s unnecessary to inform consumers about resistant varieties even more.

“Consumers shouldn’t be exhausted too much by all sorts of details and additional information.” Does he think it’s feasible to eventually only find resistant organic potatoes on supermarket shelves? “That is definitely a possibility. What’s more, in some segments this has already happened. For example, the largest supermarket in the Netherlands often only has Carolus on their shelves. The most important thing is that it should just be right, both for the farmer and for the consumer. The potatoes have to be tasty and appealing. I don’t think the problem will be getting on the shelves.” It’s more difficult to get them abroad, according to Peter. “Regulations surrounding the use of copper, the annex and similar differ per country.

For international trade it would be much easier if the playing field was evened out.”

Growth within the group The number of companies transitioning has more than doubled in 2016. “Agrico is growing within their own growers’ group. With resistant varieties we can achieve higher yields. That way, we realise more volume on less land. The question mostly remains whether we can sell it all. There has to be room on the market, and then we’ll look into whether we can continue growing” Peter said.

Covenant In August this year, various parties in the sector, including Agrico, signed the covenant ‘Accelerated transition to robust potato varieties.’ With it, the sector united against the destructive potato disease Phytophthora. “This is an important step, and because of it, there’s more positive attention for resistant varieties. I do wonder what else will happen. I hope processors will also support the covenant in future. No attention is paid to that now. I’m curious to see how this will develop. Looking to the future, more volume in crisp and chips potatoes is necessary. This really has to continue increasing. However, I’m confident that we’ll succeed in this with the varieties we have and the ones we still have in the pipeline.”

Source: www.agrico.nl / Fresh Plaza

C

profit in your pocket

16717 IDEA ENGINEE ® S

put more

why POTATOPACK™ is the smart choice:

Building on more than 10 years experience, we offer the right solutions for professional potato production.

More than 50 local trials vouch for the success of POTATOPACK™.

POTATOPACK™ yields an average of 600 pockets per hectare more than comparable programmes. A bigger harvest equals more money in your pocket.

for relatively short growing potatoes (< 90 days)

for additional late blight protection for medium to long growing potatoes (90-120 days)

for mefenoxam-resistant areas and relatively long growing potatoes (110-120 days)

for dryland conditions with lower disease pressure and relatively long growing potatoes (110-120 days)

Syngenta South Africa (Pty) Ltd, Private bag X60, Halfway House, 1685, Tel: (011) 541 4000. www.syngenta.co.za ©Syngenta AG, 2000. Copyright of this document is reserved. All unauthorised copying is prohibited.

@SyngentaSA

plaaslike nuus

NUUS

Rudi Heinlein aangewys as ondervoorsitter

Mnr. Rudi Heinlein van Sirkel N Landgoed (Edms) Bpk in Polokwane is tot ondervoorsitter van Aartappels SuidAfrika verkies tydens die organisasie se Nasionale Raad / Direksie-vergadering van 22 November 2017.

Sy verkiesing geld vir die 2017 â&#x20AC;&#x201C; 2019 termyn.

Page 16 |

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2017

Mnr. Heinlein dien sedert 2013 op die Nasionale Raad / Direksie van Aartappels Suid-Afrika as verkose verteenwoordiger van die Limpopo aartappelproduksiestreek. Voorts dien hy ook op die organisasie se Bestuurskomitee en is voorsitter van die Bemarkingskomitee.

Hy is ook voorsitter van Prokon waar hy die belange van die aartappelprodusente verteenwoordig en 'n lid van die direksie van Aartappelhuis (Edms) Bpk wie verantwoordelik is vir die bestuur van die gebou waar Aartappels Suid-Afrika en Aartappelsertifiseringsdiens gehuisves is.

Nuus • News

Syngenta to place renewed emphasis on proximity to customers Placing renewed emphasis on our proximity to customers, the Africa Middle East Commercial Units and countries will be strategically re-grouped, based mainly on geographic simplicity and crop portfolio similarities. As illustrated in the map below, three business clusters will be created:

This structure is a natural extension of Territory Simplification which aims to increase our speed and impact to serve the grower more efficiently, and will be phased in over a period of time.

These changes are effective 1 January 2018 with the transition and handovers currently underway.

Impact of third petrol price increase of Agriculture

• North West Africa • North East Africa & Middle East • South & East Africa

Dawie Maree, Head of Marketing and Information at FNB Business Agriculture.

The price of petrol is set to increase for the third time this year; the increase will see refueling at the pumps go up by an estimated 60 to 72 cents per liter. The announcement will most likely be made on Friday, 1 December 2017.

The increase, once announced, will be effective from the Wednesday, 6 December 2017.

Antonie Delport, currently Commercial Unit Head of South Africa, is appointed Head of South & East Africa reporting to Pierre Cohadon, Territory Head of Africa Middle East.

Abraham Vermeulen, currently Head of New Markets (Zambia, Tanzania, Kenya, Nigeria), is appointed Commercial Unit Head of South Africa reporting to Antonie Delport.

Both roles will be based in Midrand, Johannesburg.

The impact on the agricultural industry will be mitigated by the mere fact that it is still high demand season, many farmers are planting at this time, therefore many will have purchased diesel in bulk in advance. The indirect impact will however be felt through increased transport inputs, which will eventually translate to the cost of goods and the transportation thereof and in the end, will be felt by the consumer end.

The petrol increase is also unfortunate news for consumers ahead of the summer holidays and festive season. Disposable income will be directly affected as transport costs will increase.

The second round effect through increased inflation will only be seen in a couple of months as the consecutive hikes in fuel prices filters through to inflation numbers. C

CHIPS • November/December 2017

Page 17

Page 18 |

CHIPS â&#x20AC;¢ November/Desember 2017

Nuus • News

CHIPS • November/December 2017

Page 19

Potatoes… a food secure commodity for many South Africans

Immaculate Zinde, Potatoes South Africa Since the International Year of the Potato, which was observed in 2008 as endorsed by the Food and Agriculture Organization (FAO) of the United Nations (UN), Potatoes South Africa has been relentless in its efforts to position potatoes as an affordable, nutritious and easily accessible food to the many South Africans that go hungry on a daily basis. This past World Food Day, under the theme: Invest in food security and rural development, it was paramount that a public relations campaign aimed at heightening awareness around potatoes and its ability to fight poverty and hunger, be developed.

Potatoes South Africa partnered with TV, radio, creative director, MC, songwriter and voice-over artist, Mr William Lehong who together with his daughter, through a professionally shot video clip posted across all Potato Nation social media platforms, galvanized South Africans to identify and cook a potato based meal to a less privileged individual. The media uptake from the initiative was well received, resulting

Page 20 |

CHIPS • November/Desember 2017

in interviews on eNCA, Power FM and Alex FM, to name but a few.

The media exposure generated from the initiative was well over R3 million, a confirmation, once again that indeed, potatoes are a food of the nation capable of addressing issues of poverty and hunger in our lifetime.

Coincidentally during the planning of the World Food Day initiative, potatoes received the long awaited recognition as a heart healthy food from the Health and Stroke Foundation of South Africa (HSFSA).

The Foundation has granted Potatoes South Africa the endorsement in the marketing of potatoes in all adverts. The adverts will include the phrase “Prepare potatoes in a healthy way as the starchy part of a meal” and all promotional work will endeavour to truly showcase potatoes as a healthy hero starch that can be boiled, baked and/or steamed. It’s not the potato, but how it’s prepared - will be the main

Bemarking • Marketing

communication message of 2018 and beyond. Truly 2018 marks a new dawn for potato marketing.

The BIG FAT TRUTH is that the potato in its natural form and when prepared correctly (baked, boiled and or steamed WITH the jackets on) as well as dressed elegantly (no saturated fats allowed), can easily be the hero of carbs in Mzansi. To celebrate this momentous achievement and commemorate World Food Day, the potato team challenged Mr Lehong

and his daughter to prepare one of the heart healthy recipes developed by Nutritional Solutions. The daughter and father duo rose to the occasion in front of a room packed with media as they prepared the Scrambled Egg Muffins from scratch.

Want to manage cardiovascular disease? Here are the top five recipes recommended by respected registered dietician, Claire Julsing Strydom... C

Juicy Baked Meatballs with Peri-Peri Wedges Serves 4

Juicy Baked Meatballs 1 Medium Onion,

1 Egg, beaten

chopped

1 Tin Cherry Tomatoes

2 – 3 Cloves Garlic, diced

1 Bunch Fresh Basil,

500g Lean Mince

chopped

½ Cup Rye Breadcrumbs

1 Cup Beef Stock

2 Tbs. chopped Fresh

2 Tbs. Parmesan

Parsley

Cheese

Preheat the oven to 180 °C. Mix the mince, onion, garlic, breadcrumbs, parsley & beaten eggs together in a large bowl. Roll the mince into golf-ball sizes, and place into a casserole dish. Mix together the beef stock, tin of cherry tomatoes, fresh basil leaves and pepper and pour over the meatballs. Bake for 30 – 45 minutes. Serve with a sprinkle of parmesan cheese and enjoy!

Nutritional Analysis Per Serving: 1009.5 kJ Energy 22.7 g Protein 8.5 g Fat 16.2 g Carbohydrate 2.1 g Fibre 509 mg Sodium

Peri-Peri Wedges 2 Medium Potatoes (360 g), with skin

½ tsp. Cayenne Pepper

2 Tbs. Olive Oil

Mixed Herbs

Black Pepper

1 Whole Chilli, de-seeded

½ tsp. Paprika Wash potatoes and cut each into 4-5 wedged chunks. In a bowl, mix potatoes, olive oil spices and chilli using your hands until each wedge is well coated. Scatter on a baking tray and bake at 180°C for 25-35 minutes until the potatoes are golden and crispy.

Nutritional Analysis Per Serving: 514.5 kJ Energy 1.4 g Protein 6.1 g Fat 14.3 g Carbohydrate 1.4 g Fibre 124 mg Sodium

CHIPS • November/December 2017

Page 21

Parsley Smashed Potatoes Serves 6 as a Side Dish 3 Large Potatoes (500g), with skin ½ cup Low Fat Milk or Buttermilk Handful of Fresh Parsley or 2 tsp. Dried Parsley Pinch of Salt & Ground Black Pepper

Put the whole unpeeled potatoes in a large pot and add enough water to cover. Cover and bring to a boil over high heat. Reduce the heat to medium low and simmer until the potatoes are tender when pierced (25 to 30 minutes). Cut the potatoes into chunks and add fresh chopped parsley or dried parsley together with ½ cup buttermilk or low fat milk. Using a potato masher, mash until mostly smooth and sprinkle with seasoning.

Nutritional Analysis Per Serving: 325.7 kJ Energy 2 g Protein 1.4 g Fat 14.3 g Carbohydrate 1.4 g Fibre 348 mg Sodium

Vegetable & Lentil Cottage Pie Serves 6 1 Medium Red Pepper

Himalayan Salt

2 Large Baby Marrows

Freshly Ground Black

1 Small Onion

Pepper

1 Punnet Mushrooms

200ml Tomato Purée

1 Tbs. Olive Oil

30 g Mozzarella Cheese

1 Tin Lentils

2 Medium Potatoes

500 ml Vegetable Stock

(180 g)

100 g Frozen peas

Preheat the oven to 180°C. Heat 1 tablespoon olive oil in a medium pan on a medium heat, add the sliced red pepper, diced baby marrow, onion and mushroom. Pop the lid on and cook for 5 to 10 minutes, or until softened.

Add the lentils, stock and peas, then bring to the boil, stirring regularly. Once boiling, reduce to a simmer and cook for 5-10 minutes, or until the vegetables are cooked through. Season to taste with sea salt and black pepper, then add the tomato purée. Scrub the potato clean, then coarsely grate it into a bowl, toss with Mozzarella. Transfer the filling to a 15cm x 20cm ovenproof dish and sprinkle with the potato & cheese mix. Bake for 15 to 20 minutes, or until the potato topping is golden and cooked through and the filling is piping hot.

Nutritional Analysis Per Serving: 635.7 kJ Energy 5.7 g Protein 3.5 g Fat 18 g Carbohydrate 6 g Fibre 349 mg Sodium

Page 22 |

CHIPS • November/Desember 2017

Bemarking • Marketing

Leek and Potato Soup Serves 6

2 Medium Carrots

1 Tbs. Olive Oil

2 Large Celery sticks

1 Chicken Stock Cube

2 Medium Onions

with 1.8 L Water

400g Leeks

Himalayan Salt

2 Cloves Garlic

Freshly Ground Black

2 Large Potatoes (400 g),

Pepper

with skin

Wash the carrots and leeks thoroughly before roughly dicing. Finely slice the celery, garlic and onions. Place a large pan on a high heat and add Olive oil. Add all your chopped and sliced ingredients and mix together with a wooden spoon. Cook for 10 minutes with the lid askew, until the carrots have softened, but are still holding their shape, and the onion and leeks are lightly golden. Put the stock cubes into a jug or pan and pour in 1.8 litres of boiling water from the kettle. Stir until the stock cubes are dissolved, and then add to the vegetables. Wash and dice potatoes and add them to the pan. Give the soup a good stir and bring to the boil. Reduce the heat and simmer for 10 minutes with the lid on. Remove the pan from the heat. Season and serve. If a smooth texture is preferred, blitz using a hand blender or liquidizer.

Nutritional Analysis Per Serving: 555.7 kJ Energy 2.5 g Protein 2.3 g Fat 22.1 g Carbohydrate 3.2 g Fibre 456.2 mg Sodium

Scrambled Egg Muffins Serves 6 6 Eggs 2-3 Tbs. Onion, diced 90 g Mozzarella Cheese, grated 1 ½ Cups Mixed Raw Vegetables (Spinach, Mushrooms, Peppers, Tomatoes etc.)

2 Medium Potatoes (300 g), with skin Handful of Fresh Parsley Himalayan Salt & Black Pepper

Preheat oven to 180 °C. Spray a 12-cup muffin pan with non-stick cooking spray (the better you spray, the less it will stick!) or use liners. Boil potatoes in skin until soft. Chop into small cubes/chunks. In a large mixing bowl, beat eggs. Add in remaining ingredients, including potatoes, and mix together. Fill muffin tray and bake for 20-25 minutes or until the centre of the muffin is completely cooked and is slightly browned in colour.

Nutritional Analysis Per Serving: 393.7 kJ Energy 4.4 g Protein 3.5 g Fat 9.8 g Carbohydrate 1.4 g Fibre 369 mg Sodium

CHIPS • November/December 2017

Page 23

Promosie • Promotion

Automation:

The question of viability A recent installation of Newtec weighers with sack clamp bagging systems by Newtec, now processes up to 200 tonnes of potatoes per day.

Newtec computerized linear weighers are available for other crops such as carrots, onions, tomatoes, citrus and deciduous fruits and will consistently effect an average saving in portion Overweight/Give-Away of 7-10% ! Over a six or twelve month production period, this alone results in a considerable financial saving to the farmer.

Pack house automation, in the eyes of many farmers is associated with images of large capex, which may not be recouped for a number of years. This in turn makes them hesitant to invest. However, it’s important to note that with computerized weighing and automatic bagging systems from Goldpack, this does not need to be the case!

Using Goldpack’s Newtec computerized linear weighers, it is possible to reduce average “portion overweights/give-away” substantially from the order of 10 to 15% to less than 4%. In addition to the other efficiencies gained from installing Goldpack’s automatic optical grading, weighing and bagging systems, this feature alone contributes from “day one” towards paying for this investment.

Lets take a recent pack house installation Goldpack implemented for a customer who had abandoned farming potatoes for some years. Hand grading, weighing and packing, by traditional methods could not effectively and profitably process a large-scale potato crop. He believed that the systems available would not make it possible for him to process his crop cost–efficiently. On the contrary, he wanted an acceptable profit, in return for the time, effort and Investment involved! Hence he stopped planting.

However, after some on site visits to local Goldpack automated installations, he reevaluated his position.

In fact, he concluded, these pack house systems could make large-scale production of potatoes a viable and profitable business!

Page 24 |

CHIPS • November/Desember 2017

Alternatively, over this production period, this saving in overweight will enable the farmer, with no additional product input, to increase the value of his sales by 7-10% The Newtec computerized linear weigher forms the heart of Goldpack’s pack house systems ensuring that crops are processed consistently, steadily, and efficiently without the need for tea breaks or lunch breaks or sick leave. These pack house systems can be scaled to and tailored for the farmer’s needs and pocket and can be upgraded as and when required.

The reality is that any method of crop processing in a pack house be it manual, semi- automatic or fully automatic carries costs with it. What automation offers is process control in terms of predictable efficiency, lowered downtime, faster processing and accurate weighing in return for these costs.

A viable pack-house requires expertise and sound advice to ensure that every rand is spent wisely.

Goldpack has the expertise to do just that. If you would like to assess the viability of automation in your pack house feel free to contact Goldpack.

Trevor Reardon is the pack-house systems director at Goldpack, which is a major supplier to the South African root crop industry. C

3162 LAYOUT.ai

1

2017/11/28

1:15 PM

Automate your Packhouse

with systems from Goldpack!

GRADING, WEIGHING AND BAGGING OF POTATOES!

Celox – P-UHD Optical Grader/Sorter with new generation camera platform.

• Optical grading of potatoes and carrots • Grades quality and size • Output: Up to 15 tons per hour into 6 sizes

AUTOMATIC WEIGHING, BAGGING & STITCHING INSTALLATION BY GOLDPACK

PACKHOUSE STORAGE & FEEDING HOPPERS

Installed and GUARANTEED by

BE 6000 Automatic paper bagger/closer • 5kg - 15kg portions • 450 - 900 bags per hour

CAPE TOWN Tel: 021-534 0215 DURBAN Tel: 031-569 4199 JOHANNESBURG Tel: 011-312 4976 sales@goldpack.co.za www.goldpack.co.za

THE AD SHOP 3162

2008XB FULLY AUTOMATIC MULTIHEAD PORTION WEIGHER • 1.0kg - 25kg portions • 600 to 3600 portions per minute

Promosie • Promotion

Lekker Lanorma vol moontlikhede ’n Aartappel is ’n aartappel is ’n aartappel – of is dit? Leana Bezuidenhout, redakteur van Kommuniek, het met Sallie Herbst van GWK Aartappels gesels oor die Lanormakultivar en waarom verbruikers verkies om Lanorma te gebruik vir enigiets van skyfies tot kapokaartappels.

gevriesde aartappels, omdat dit nie bruin raak wanneer dit gebak word nie. Die rede hiervoor is dat Lanorma se suikerinhoud baie stabiel is. Wanneer ’n aartappel te lank lê, word die stysel in suiker omgeskakel. Hierdie omskakeling vind baie stadiger in die Lanorma-kultivar plaas en is daarom minder geneig om bruin te word wanneer dit gebak word.

Hoe verskil Lanorma van ander kultivars?

Die Lanorma-kultivar is meer siekte-weerstandig as kultivars wat ons in die verlede gehad het. Bruinskurf is ’n aartappelsiekte waarmee ons landswyd sukkel en dié kultivar is soveel meer weerstandig daarteen as ander – dit werk in ons area. Waar ons normaalweg nie na sewe of agt jaar kultivars op dieselfde lande weens bruinskurf sou kon plant nie, kan ons Lanorma plant omdat dit meer weerstandig daarteen is. Alle GWK-kultivars word getoets vir bruinskurf-weerstandigheid voor dit na Suid-Afrika ingevoer word, en as dit nie goeie weerstand daarteen toon nie, sal dit nie in Suid-Afrika aard nie. Ons het proewe in verskeie streke gedoen om die weerstandigheid te toets en bevestig.

Waarin lê die aantrekkingskrag vir verbruikers in Lanorma?

Die perfekte aartappelskyfies – en enige ander aartappelgebak wat gewaarborg is om heerlik te wees as jy hierdie kultivar gebruik.

Lanorma-aartappels se voorkoms verskil ook van ander kultivars. Die skil is blink en glad, die aartappel kan tydens die groeifase hoë temperature en droogte baie goed hanteer en lewer steeds ’n uitstekende opbrengs.

Die uitpakpersentasie van Klas 1 Lanorma-aartappels is uitstekend. Groottegroepverspreiding van die Lanormakultivar is baie konstant en die kultivar lewer hoofsaaklik medium, groot en ekstragroot aartappels.

Watter terugvoer kry julle op Lanorma?

Jy kan die verskil proe! Lanorma het ’n baie spesifieke smaak. Ons het op verskeie plekke verskillende kultivars geproe. By een spesifieke geleentheid is daar skyfies van al die verskillende kultivars gemaak en almal het gevra dat daar weer van die Lanorma-aartappelskyfies gemaak word. Almal kon die verskil proe – al die mense in die aartappelbedryf wat die dag bygewoon het. Ook by GWK se Young Guns-dag vir jongboere het ons skyfies gemaak waaroor die mense gaande was.

Hoekom verkies kleinhandelaars en restaurante Lanorma?

Lanorma is gewild as voorafverpakte (“pre-packed”) en Page 26 |

CHIPS • November/Desember 2017

Hoe vergelyk Lanorma met ander kultivars in terme van prys?

Die aartappelprys word bepaal deur die volume van beskikbare aartappels teenoor die aanvraag onder verbruikers. Die top-drie aartappelkultivars op die mark, waarvan Lanorma een is, se pryse stem ooreen en word beïnvloed deur die beskikbaarheid daarvan. Indien daar baie aartappels beskikbaar is, is die markprys laer, maar Lanorma is gelykstaande aan enige ander top-kultivar.

Hoe moet ek maak om Lanorma in die hande te kry as ek inkopies doen?

Vra jou supermark vir die Lanorma-kultivar. Sommige van die voorste kettingwinkelgroepe hou reeds Lanorma aan.

Die kultivar word aangedui op alle verpakkings waarin aartappels verkoop word.

Waarvoor is Lanorma die gewildste en hoekom?

Skyfies. Die Lanorma-aartappel gebruik minder olie as baie ander nie-verwerkingskultivars. Maar enige aartappelgereg is heerlik wanneer jy Lanorma gebruik. C

CHIPS â&#x20AC;¢ November/December 2017

Page 27

Polokwane Varsproduktemark Gawie Geyer, CHIPS Die Polokwane Varsproduktemark wat op 6 Oktober 2017 amptelik deur Me. Monica Mohale, waarnemende uitvoerende burgermeester van die Capricorn Distrikmunisipaliteit, geopen is, is ongetwyfeld die verpersoonliking van suksesvolle bemarking van varsprodukte in die platteland.

Die voorloper van die Polokwane Varsproduktemark was die Rietpol Mark wat aanvanklik deur ZZ2 as 'n ZZ2 plaasmark bedryf is. Op 1 November 2014 word hierdie mark in sy huidige vorm gevestig ingevolge ’n samewerkingsproses tussen FGX en die RSA Groep wat gebaseer was op dieselfde proses/ model wat gevolg is met die by die suksesvolle vestiging van die Mooketsi Mark. Eersgenoemde mark, wat sowat 20 kilometer noord van Polokwane Page 28 |

CHIPS • November/Desember 2017

geleë was, was ewesuksesvol en binne 'n jaar was Rietpol se markvloer hopeloos te klein om die produkvolumes en kopersgetalle behoorlik te hanteer.

Mnr. Theo Botha, besturende direkteur van FGX, het verduidelik dat as gevolg van bogenoemde die bestuur genoop was om 'n nuwe perseel te vind. “Die groot getal potensiële verbruikers van varsprodukte wie in en om Polokwane woon, die groeiende informele koperskorps en die nabyheid van die mark aan die plaashek van produsente wat produk aan die mark sal verskaf, was deurslaggewend in die besluit oor die perseel vir die Polokwane Mark in die stad se besigheidsgebied.”

Hy het ook gewys op die rol wat die mark speel as

Bemarking • Marketing

veral werkverskaffer en informele besigheidbouer in 'n gebied wat gebuk gaan onder erge werkloosheid.

Mnr. Luan Wentzel, besturende direkteur van RSA Markagente – Limpopo, het gesê dat sedert die opening van die mark in 2014, omset in terme van verkoopswaarde met 582% gegroei het. “Aanvanklik het ons net een produsent gehad wat ons van produk voorsien het, nou is daar sowat 300 wat verseker dat ons daagliks 30 varsproduktelyne beskikbaar het.

Om genoegsame produk te hê is egter nie genoeg nie; daar moet kopers wees om sukses te waarborg.

Ons is in die benydenswaardige posisie dat ons getal kopers van 'n skamele 200 tot 9 000 toegeneem het.

Al bogenoemde syfers dui daarop dat die Polokwane Varsproduktemark die ideale platform skep waar verkopers en kopers deur die tussenkoms van RSA Groep handel kan dryf op 'n deursigtige wyse tot die wedersydse voordeel van alle partye in die waardeketting.”

tot voordeel van alle produsente, bemarkers en koper van varsprodukte te lewer, met inagneming van verbruikers se behoefte aan deurlopende voorsiening van 'n wye reeks produkte teen billike pryse.

“Die vennootskap tussen die RSA Groep en FGX het ons in staat gestel om addisionele inisiatiewe na te jaag vir sover dit innovasie en vernuwing op die streeksmarkte betref. 'n Voorbeeld hiervan is die implementering van verbeterde en gestandaardiseerde voedselveiligheidstandaarde, iets wat voorheen geag onmoontlik te wees op varsproduktemarkte”, het mnr. Wentzel ten slotte gesê. C

Hy het verder genoem dat die RSA Groep se besigheidsmodel wat op die Polokwane Varsproduktemark toegepas word, geskoei is op die groep se beginsels om 'n professionele verkoopdiens

Kitsnotas oor Polokwane Varsproduktemark • Die markvloer beslaan tans 3 000 m2. 'n Verdere 2 000 m2 is beskikbaar vir moontlike uitbreiding in die nabye toekoms.

• RSA Groep is tans die enigste markagentskap op die mark.

• Aartappels, uie, tamaties, verskeie vrugte (appels, pere, piesangs, pynappels, mango’s, sitrus, sagte sitrus, druiwe, waterlemoene), avokado’s, wortels, beet, kool, soetrissie, blaarslaai, botterskorsie, pampoen, patats spinasie en knoffel word op 'n daaglikse basis op die markvloer verhandel. ’n Toekomsdoelwit is die vestiging spesialiteitslyne soos aarbeie, kersies, ander bessies en kiwivrugte.

• Die mark word bedryf op dieselfde model (kommissie / agente-model) en kommissiestrukture wat geld op alle ander varsproduktemarkte met die uitsondering dat dit in private besit is en sodanig bestuur word.

• RSA Limpopo is by die Raad op Varsprodukte-agente (APAC) geregistreer en dra by tot die getrouheidsfonds. Produsente se fondse is dus veilig.

• 300 produsente is tans as sodanig geregistreer.

• 9 000 kopers is tans as sodanig geregistreer. 7 000 daarvan is informele kopers. Weekliks word sowat 80 nuwe kopers geregistreer.

• Wat verkoopsvolumes betref koop klein winkels, informele handelaars, kiosks en kleiner groothandelaars 70%, groter groothandelaars en kleinhandelwinkels 20% en voedingskemas 10%.

• In sy eerste maand het die Rietpol Mark (November 2014) 995 ton se produkte verkoop. In Augustus 2017 is 2 657 ton varsprodukte op die Polokwane Mark verkoop.

Meer inligting oor die Polokwane Mark is verkrygbaar vanaf Luan Wentzel – 082 3851779 en luan@rsa.co.za

CHIPS • November/December 2017

Page 29

Polokwane Varsproduktemark

Page 30 |

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2017

Bemarking â&#x20AC;˘ Marketing

Fresh Produce Market Agents Bloemfontein 051 433 2858 Polokwane 011 613 4391 Cape Town 021 531 2097 Springs 011 815 6831 Durban 031 465 1313 Tshwane 012 326 2461 Joburg 011 613 4391 International 021 532 1300 Mooketsi 011 395 8494

www.rsa.co.za

CHIPS â&#x20AC;˘ November/December 2017

Page 31

Werkgroepproewe:

Wetenskaplik gefundeerd Chantel du Raan en dr. Fienie Niederwieser (Navorsingspan by Aartappels Suid-Afrika)

Ons medewerkers voel soms geïntimideerd/oorweldig deur die feit dat proewe wetenskaplik ontwerp en data statisties verwerk moet word. Hierdie artikel is dus 'n poging om terme wat dié gevoel kan verstrek te verduidelik.

Waar het werkgroepe ontstaan en ontwikkel?

Die aartappelwerkgroepe het onstaan in 1982 as gevolg van sekere knelpunte en probleme wat geïdentifiseer is deur die aartappelbedryf.

Hoewel inligting beskikbaar was, was dit te algemeen van aard, gewoonlik nie op spesifieke verbouingsareas gemik nie en dikwels kontrasterend Page 32 |

CHIPS • November/Desember 2017

van aard. Werkgroepe het ook gedien as 'n kommunikasie kanaal om met produsente te skakel en hulle behoeftes uit te lig. Die eerste sogenaamde werkgroepvoorsittervergadering het in 1984 in die stoor by die Lydenburg proefplaas van die Aartappelraad plaasgevind met hooibale as sitplekke.

Daar het die voorsitters deur middel van 'n blaaibord hulle resultate met mekaar gedeel. Sedertdien, het werkgroepproewe se standaard asook deelname deur

Tegniese Nuus • Technical News

produsente asook die privaat sektor aansienlik toegeneem.

Baie mense neem onbaatsugtig en met toewyding deel aan die werkgroepe se aktiwiteite en stel tyd, hulpbronne en geld daarvoor beskikbaar. Die werkgroepvoorsittersvergadering het intussen ontwikkel tot die navorsingsimposium wat jaarliks plaasvind.

In 2006 het Aartappels Suid-Afrika besluit dat werkgroepproewe soveel waarde vir die bedryf inhou dat 'n navorser aangestel is om verantwoordelik te wees vir die proewe. Die Navorsingskomitee het toe opdrag gegee dat alle werkgroepproewe statisties uitgevoer word.

Die waarde van werkgroepproewe Die Werkgroepproewe is 'n bron van onafhanklike, objektiewe produk-prestasie data beskikbaar aan Suid-Afrikaanse boere in elk van die 16 produksiestreke. Verder het die proewe dit moontlik gemaak vir kultivareienaars om hulle kultivars beter te leer ken en aan boere aan te beveel op grond van onpartydige inligting.

Figuur 1: Variasie in tipografie en grondtipe op een perseel in Patensie • Die proefperseel Die plek waar 'n proef uitgevoer word, moet toestande in die omgewing verteenwoordig en moet verkieslik nie te naby aan 'n pad, hoë bome, in 'n versuipkol, atipiese grondsoort, ens geplant word nie om variasie wat 'n positiewe of negatiewe invloed kan hê so ver as moontlik te beperk. 'n Proefperseel kan verder onderverdeel word in plotte soos aangedui in Figuur 2. op elke plot word een behandeling geplant.

Statistiese /wetenskaplike proewe

Proefperseel

Rep 1

Daar word gereeld aanvaar dat faktore soos tipografie, reënval, temperature, grondvrugbaarheid, Rep 2 siektes, insekte ens, soortgelyke effekte vir elke variëteit het. Dit is moontlik nie altyd akkuraat nie as gevolg van die Rep 3 interaksie van faktore nie. Figuur 1 illustreer variasie in tipografie asook grondtipe op dieselfde perseel.

Eksperimentele ontwerp en statistiese analise word gebruik om die effekte van bogenoemde faktore te verantwoord. Statistiese verwerking van resultate stel ons in staat om te oordeel of die waargenome verskil tussen kultivars werklik, of net 'n toevallige effek is.

Die belangrikste vereistes waaraan statistiese proewe moet voldoen om elke behandeling 'n ewekansige geleentheid te gee asook die variasie in 'n eksperiment te bepaal deur rekening te hou met ruimtelike effekte is:

Plot

Figuur 2: Grafiese voorstelling van ʼn proefperseel wat bestaan uit verskillende plotte.

• Herhaling Dit is die herhaling van al die behandelingskombinasies wat vergelyk moet word in 'n eksperiment sodat die veranderlikheid, beraam kan word. Oor die algemeen, hoe meer herhalings, hoe beter omdat dit die vryheidsgrade verhoog. Hoër vryheidsgrade maak dit makliker om soortgelyke gemiddelde te onderskei en beter assessering van variasie binne proefpersele te bepaal. Vryheidsgrade bepaal dus CHIPS • November/December 2017

Page 33

ook hoeveel herhalings benodig word vir 'n sekere hoeveelheid behandelings om die nodige variasie binne proefpersele te bepaal. Hierdie vryheidsgrade kan as volg uitgewerk word:

kultivarproewe gebruik terwyl die praktyke op die plaas as kontrole by chemie proewe dien.

Vryheidgrade = (h-1)(b-1) • h = Herhalings • b = Behandelings • 1 = Hoeveelheid direkte veranderlikes wat getoets word, in ons geval slegs kultivar wat 1 faktor is.

Nadat al die kwantitatiewe data versamel is, moet daar statistiese analises uitgevoer word om tendense te ondersoek en die statistiese betekenisvolheid van die proefresultate te bepaal om sodoende afleidings te maak. Die statistiese betekenisvolheid is 'n aanduiding of die verskille tussen waardes aan die behandeling toegeskryf kan word en of dit dalk die gevolg van toevallige variasie is. Talle programme is geskryf om die ingewikkelde proses om die statistiese verwerking van data te vergemaklik. Statistiese verwerking van data is egter 'n wetenskap op sy eie en gaan ons nie in detail in die artikel daarop fokus nie. Dit is egter krities belangrik om die resultate reg te interpreteer. Daar is drie waardes wat in aanmerking geneem moet word in die interpretasie van die resultate:

Dus, waar sewe of meer kultivars geplant word, moet die proef drie herhalings insluit. As minder as sewe kultivars geplant word, moet ten minste vier herhalings geplant word. As vyf kultivars/behandelings met mekaar vergelyk word, moet vier herhalings geplant word, as drie kultivars/behandelings vergelyk word, moet sewe herhalings geplant word.

Dit is egter belangrik om die praktiese uitvoerbaarheid (grond-, tyd- en materiële- beperkings) in gedagte te hou. Daar is ’n absolute minimum van drie herhalings en 'n minimum van 12 vryheidsgrade om statistiek uit te voer.

• Randomisering Die ewekansige verspreiding van persele of behandelings word randomisering genoem, en daar moet dus geen patroon verskyn nie. Randomisering laat behandelings toe om ewekansig toegewys te word en sodoende het elke eksperimentele plot dieselfde kans as ander behandelings.

• Inagneming van die randeffek In die algemeen is die groei en produktiwiteit van plante wat op die rand van 'n plot geleë is, anders as dié wat in die plot geleë is. 'n Rand-effek kan vir verskillende redes voorkom, maar lei tot ongelyke ontwikkeling, wat weer lei tot verskillende opbrengs tussen plante binne-in die plot en dié op die omtrek.

Plante naby die rand ontwikkel meer voordelig as dié in die plot omdat hulle meer grond en minder mededinging het. As twee behandelings ook direk langs mekaar staan, kan die behandelings/ kultivars meeding met mekaar deur byvoorbeeld skaduwee te gooi of te kompeteer met wortelaktiwiteit. Om dit te vermy word al die plotte geskei deur een grens ry plante wat nie deel uitmaak van die data nie.

• Insluiting van 'n kontrole Met die kontrole kan veranderlikes uitgeskakel word wat nie beheer kan word nie. Die behandelings word ook vergelyk met die kontrole om die prestasie te bepaal van die behandeling. Die hoofkultivar in die bedryf naamlik Mondial word as kontrole in die Page 34 |

CHIPS • November/Desember 2017

Statistiese verwerking

• Die p-waarde Die p-waarde stel ons in staat om die sterkte van die bewyse aangebied te bepaal. Hoe groter die p-waarde, hoe kleiner is die kans dat die verskille tussen resultate aan die behandelings toegeskryf kan word. 'n p-waarde van 0.05 dui op 95% vertroue in die resultate en dat daar wel verskille tussen behandelings voorkom. Daar is dus 'n 5% kans dat die verskille tussen behandelings toevallig is. Die internasionale afsnywaarde is p≤0.05. Indien die p-waarde groter as 0.05 is, word daar aanvaar dat daar geen betekenisvolle verskille is nie en kan daar geen aanspraak gemaak word dat een behandeling beter as 'n ander gedoen het nie.

• KBV-waarde (Kleinste betekenisvolle verskil) Wanneer die p-waarde gelyk is aan 0.05 of minder, kan die KBV-waarde gebruik word om te bepaal watter behandelings betekenisvol van mekaar verskil.

Wanneer die verskil tussen twee behandelings kleiner is as die KBV-waarde, dan is die verskil die behandeling nie betekenisvol van mekaar nie. Slegs verskille groter of gelyk aan die KBV-waarde is betekenisvol van mekaar. Die betekenisvolle verskille word gewoonlik deur simbole (a, b, c ens.) aangedui en behandelings met dieselfde simbool verskil nie statisties van mekaar nie.

• KV-waarde (Koeffisiënt van variasie) Die koeffisiënt van variasie is die persentasie variasie en dus die akkuraatheid wat voorkom in die proef relatief tot die proef gemiddeld. Vir veldproewe word 'n waarde van 25% en kleiner beskou as 'n goed

Tegniese Nuus • Technical News

Figuur 3: ‘n Voorbeeld van ‘n ewekansige blokontwerp in Tom Burke

Figuur 4: ‘n Ewekansige blokontwerp in Hankey (Foto: Retief Celliers)

uitgevoerde proef en dat die resultate vertou kan word.

• Doelwitte – Die ewekansige blokontwerp is die

standaardontwerp vir landbou-eksperimente

en veral vir kultivar-evaluasies regdeur die

wêreld om behandelings statisties met mekaar

vergelyk in 'n land met variasie.

• Voordele – Resultate erken deur wetenskaplike gemeenskap – Ondervang variasie in die perseel – Plotte klein genoeg om nuwe kultivars

(beperkte materiaal) ook 'n kans te gee – Resultate is geskik om besluite te maak

Vermiste waardes In veld proewe gebeur onvoorsiene dinge soos skade wat wilde diere veroorsaak, diefstal, ens. Indien die aantal vryheidsgrade genoeg is en aantal plotte met vermiste data beperk is, kan vermiste waardes deur bepaalde, toepasbare statistiese metodes bereken word.

Verskillende proefontwerpe Daar bestaan talle algemene tipe eksperimentele ontwerpe wat gebruik kan word vir landboueksperimente en in al hierdie ontwerpe word behandelings herhaal en gerandomiseer. Die ewekansige blokontwerp is die standaardontwerp vir kultivar-evaluasie regdeur die wêreld. Die ewekansige ontwerp kan onder sekere omstandighede ook gebruik word indien die ewekansige blokontwerp nie prakties moontlik is nie. Die ontwerpe kan as volg uiteengesit word: Ewekansige blokontwerp Die eksperimentele area word in blokke verdeel om rekening te hou met enige variasie in die area.

Behandelings word ewekansig toegeken binne blokke, elke behandeling een keer per blok (Figuur 3 en 4).

• Nadeel – Meer ingewikkeld om te doen • Vereistes – Blokke = Herhalings – Randomisering – ≥12 Vryheidgrade – ≥ 3 herhalings Die aantal blokke stel die aantal herhalings voor.

Gewoonlik word die drie blokke agtermekaar geplant (Figuur 5.b). Waar die perseel dit nie toelaat nie kan blokke langs mekaar geplant word, of twee agter mekaar en die derde langsaan (Figuur 5.a). In sommige gevalle, soos chemiese en kunsmis proewe, is dit nodig om langer blokke (30 m tot 60m i.p.v.

10m) vir elke behandeling te voorsien weens die toepaslike praktiese redes soos die implemente. Dit is CHIPS • November/December 2017

Page 35

Rep 2

Rep 1

Rep 3

Variasie in eksperimentele area

5aA

Rep 1

Rep 2

Rep 3

Variasie in eksperimentele area

5bB

Figure 5a en 5b: Verskillende moontlike ewekansige blokontwerpe afhangend van praktiese redes of beperkings. Hierdie is ʼn illustrasie van die uitleg en is nie ʼn aanduiding van die vryheidsgrade nie. ook prakties moontlik om uit te voer in 'n ewekansige blokontwerp soos geïllustreer in Figuur 8.c).

Volledige ewekansige ontwerp Die volledige ewekansige ontwerp is die eenvoudigste tipe van alle ontwerpe. Herhalings van behandelings word heeltemal ewekansig aan onafhanklike eksperimentele vakke toegeken met geen spesifieke strukture nie soos geïllustreer in Figuur 7. Een belangrike vereiste van hierdie ontwerp egter is dat die proefperseel uniform moet wees.

Dit beteken dat daar byvoorbeeld geen verskille in grondvrugbaarheid, dreinering of grondsoorte moet wees nie. Die Koue Bokkeveld area maak gebruik van hierdie ontwerp (Figuur 6) en wat dit haalbaar maak is dat die plaas 'n dreinering stelsel ingesit het en die arm sandgrond uniform is.

• Doelwitte – Om behandelings statisties met mekaar te

vergelyk in 'n uniform land

Page 36 |

CHIPS • November/Desember 2017

Figuur 6: ‘n Voorbeeld van ‘n volledige ewekansige ontwerp in die Koue Bokkeveld area (Foto: Hano Dreyer) •

•

Voordele – Data kan statisties verwerk word – Resultate is geskik om besluite te maak Nadeel – Eksperimentele area moet uniform wees – Moeilik om te koördineer

• Vereistes – Geen blokke – Randomisering – ≥12 vryheidgrade – ≥ 3 herhalings Strookproewe Strookproewe, wat ook bekend staan as demonstrasieof waarnemings-proewe, aan die anderkant, hou

Tegniese Nuus • Technical News

negatief of positief kan beïnvloed. In teenstelling gee die statisties gefundeerde proewe elke behandeling 'n regverdige kans ten spyte van variasie in die plot area.

• Doelwitte – Demonstrasie/voorbeeld vir produsente – Eenvoudige kwalitatiewe vergelyking • Voordele – Maklik om uit te voer – Maklik om te assesseer

Uniforme eksperimentele area

Figuur 7: ʼn Illustrasie van ʼn ewekansige ontwerp met die vereiste dat die eksperimentele area uniform is.

Rep 1

• Nadele – Beperkte waarde ten opsigte van

kwantitatiewe vergelyking tussen stroke.

– Kan nie statisties verwerk of word nie – Kan nie met sekerheid aanbevelings maak nie – Kan kwessie oor-vereenvoudig • Vereistes – Een strook van 'n behandeling wat lank

genoeg is, om variasie in 'n proefperseel te ondervang – Geen randomisasie

Rep 2

Rep 3

Kan strookproewe statisties verwerk word?

8a

Produk B

Omdat dit maklik is om strookproewe meganies te plant, het die Werkgroepvoorsittterskomitee in Mei 2017 besluit om ondersoek in te stel na die moontlikheid om die data van strookproewe statisties te verwerk. Resultate van strookproewe kan statisties verwerk word en dit word wel met graangewasse gedoen. Die vereistes waaraan strookproewe moet voldoen, is egter nie so eenvoudig nie:

Produk C

Om voorsiening te maak vir variasie in die

Variasie in eksperimentele area

Produk A

Produk D Rep 1

Produk A

8b

Figure 8a en 8b: ʼn Illustrasie van ʼn ewekansige ontwerp met die vereiste dat die eksperimentele area uniform is. nie rekenskap met veranderlikes en variasie binne elke behandeling nie en kan daar dus nie met sekerheid 'n aanbeveling gemaak word nie. Die grafiese voorstelling in Figuur 8a en 8b wys daarop dat variasie in 'n land wat nie noodwendig met die blote oog gesien kan word nie 'n sekere behandeling

Rep 2

Variasie in eksperimentele area

Produk C Produk D Kontrole Produk B Produk D Produk A Kontrole Produk C

Rep 3

Kontrole

Produk B

Produk D Kontrole Produk B Produk C Produk A Variasie in eksperimentele area

8cC

Figuur 8c: ʼn Illustrasie van ʼn ewekansige blok ontwerp vir produkproewe.

CHIPS • November/December 2017

Page 37

Tegniese Nuus • Technical News

proefperseel en die werking van implemente is die stroke (plotte) baie langer as die van die ewekansige blokontwerp. Om die resultate van 'n strookproef op 'n spesifieke perseel statisties verwerk moet die proef ten minste drie herhalings insluit en die kultivars/ behandelings moet ewekansig versprei word tussen die herhalings (Figuur 8c). Hierdie ontwerp is prakties uitvoerbaar indien die aantal behandelings beperk is. Indien 'n groot aantal behandelings vergelyk moet word, raak strookproewe onprakties omdat 'n groot hoeveelheid moere benodig word en 'n groot perseel beskikbaar moet wees.

persele in een jaar uitgevoer word, of strookproewe oor 'n aantal jaar uitgevoer word met dieselfde behandelings.

Waar strookproewe nie herhalings van behandelings insluit nie, kan die data van sulke proewe nie statisties verwerk word nie. Die resultate kan wel statisties verwerk word as stookproewe op 20 verskillende

Hou wetenskaplike proefontwerp tred met ontwikkelinge in produksiemetodes?

Die grootste struikelblokke vir die uitvoering van kultivarevaluasie in strookproewe, is dat 'n groot hoeveelheid moere van elke kultivar benodig word.

Die doel van kultivarproewe is juis om nuwe kultivars te evalueer en in baie gevalle is die hoeveelheid moere van nuwe kultivars beperk. Tweedens sal die bepaling van opbrengs en kwaliteit van sulke lang persele baie meer tyd, arbeid en finansies verg.

Die betrokkenheid van boere by werkgroepproewe

9b 9a

9c

9d

Figure 9a tot 9d: ʼn Paar verskillende planters wat gebruik word in die proewe. a: Een ry “stagger” planter in Warden, b: Twee ry planter in Middelburg proewe, c: Drie ry planter in Kroonstad se droëlandproef, d: Vier ry planter in Oranjeville.

Page 38 |

CHIPS • November/Desember 2017

Tegniese Nuus • Technical News

het die afgelope paar jaar vinnig gewild geword.

Die skuif vanaf deelnemende navorsing op die plaas beteken dat daar tipies minder beheer as by 'n navorsingsinrigting sal wees. Daar is ook groot innovasie in tegnologie en die implemente wat op die plase gebruik word soos voorgestel in Figuur 9 Dit beteken dat meer deurdagte ontwerpe benodig word en 'n fyn balans gehandhaaf moet word tussen statistiese uitleg en praktiese uitvoerbaarheid.

Hierdie jaar getuig daarvan dat statistiek wel tred hou met die ontwikkeling in tegnologie en produksiemetodes deurdat proewe suksesvol uitgevoer is onder beduidend verskillende omstandighede en met verskillende werktuie. Goeie beplanning en kommunikasie tussen alle partye het ’n sleutel rol gespeel.

Die ewekansige blokontwerp kan toegepas word ongeag die plantmetode en pas by die boer se praktyke aan, byvoorbeeld: • Rye kan 2 m, of 0.9 m uitmekaar wees. Waar rye 2 m uitmekaar is, sal die proefperseel groter wees as wanneer rye 0.9 m uitmekaar is.

• Moere kan in enkel- of dubbelrye in 'n wal geplant word.

• Gewoonlik word die drie blokke

Figuur 10a: Kultivarproewe word met die hand geplant in Hankey

Page 40 |

CHIPS • November/Desember 2017

agtermekaar geplant. Waar die perseel dit nie toelaat nie kan blokke langs mekaar geplant word, of twee agter mekaar en die derde langsaan.

• Afhangend van omstandighede, kan met die hand geplant word, of met planters (Figuur 10).

Proefuitleg van Aartappels Suid Afrika se werkgroepproewe In opdrag van die navorsingkomitee moet alle werkgroepproewe statisties uitgevoer word. Die standaardontwerp is 'n ewekansige blokontwerp met ten minste drie herhalings en 12 vryheidsgrade.

Wanneer die proef in 'n land uitgevoer word in grond wat uniform is, kan die proef in 'n ewekansige ontwerp geplant word.

Die data word noukeurig ingesamel, verwerk en dan gepubliseer. Indien 'n ewekansige blokontwerp nie moontlik is nie as gevolg van komplikasies moet die navorser se hulp ingespan word om alternatiewe te bespreek. Volgens die navorsingskomitee is daar wel 'n plek vir strookproewe maar dien slegs as demonstrasie proewe en word daar geen data versamel, verwerk en gepubliseer nie. C

Figuur 10b: Kultivarproewe word geplant met die planter in Warden

Publikasies

2017 TIPE

Titel Handleiding vir Aartappelproduksie in Suid-Afrika @ R300

Handleidings

Beskrywing van 16 aartappelplae in Suid-Afrika

(BTW ingesluit en posgeld uitgesluit)

Junie 2017

Beskrywing van 16 aartappelpeste in Suid-Afrika (2017)

Beste praktyke-reeks

Bundel CHIPS-artikels

Beste praktyke vir die hantering van moere (2015) Verantwoordelike gebruik van gewasbeskermingsprodukte (2016) Na-oesverrotting van aartappels / Post harvest decay of potatoes (2015).

ALTERNARIA-SIEKTES

Opslagaartappels / Volunteer potatoes (2017).

Plakkaat

Intene kwaliteit (2016)

Saamgestel en gepubliseer deur Aartappels Suid-Afrika (Departement: Navorsing en Ontwikkeling) September 2016 Kopiereg. Die inligting vervat in hierdie publikasie mag slegs vir eie gebruik, navorsing of studie gebruik word. Die kopiereg (geheel of gedeeltelik) van hierdie publikasie mag nie vir enige kommersiĂŤle of ander doelwit gekopieer, gereproduseer, oorgedra of gewysig word, sonder die uitdruklike geskrewe toestemming van Aartappels Suid-Afrika nie en dit mag slegs gedoen word onderhewig aan die voorwaardes ingevolge waarvan sodanige toestemming verleen word.

Voorgestelde verwysing: Aartappels Suid-Afrika. 2016. Feiteblad: Alternaria-siektes. http://www.potatoes.co.za/research/factsheets.aspx Vrywaring ten opsigte van publikasies. http://www.potatoes.co.za/contact/disclaimer.aspx

Aartappelblaarmyner (2015) Aartappelmot (2015) Alternaria siektes (2017) Bakteriese verwelk (2015) Bruinskurf (2015) Feiteblaaie

Fisiologiese knolafwykings (2016) Na-oesverlies (2017) Interne kwaliteit (2016)

Verantwoordelike gebruik van gewasbeskermingsprodukte Junie 2016

Poeierskurf (2016) Sagtevrot-swartstam (2015) Silwerskurf en swartspikkel (2015) Virussiektes en plantluise (2016) Beskikbaar by kantore van Aartappels Suid-Afrika.

Met die uitsondering van die Handleiding vir Aartappelproduksie in Suid-Afrika, is al die publikasies elektronies beskikbaar op www.potatoes.co.za/research Opslagaartappels Volunteer potatoes

2017 CHIPS

www.potatoes.co.za/research

Early bligh

Alternaria diseases (early blight and brown spot) Dr Fienie Niederwieser, Potatoes South Africa Introduction Early blight and brown spot are the most important foliage disease(s) in South Africa. This article aims to give a summary of the significant results of research done in other countries. Researchers presented these during the European Association for Potato Research (EAPR) that was held in July 2017 in France.

What’s in the name?

Under local conditions, early blight (caused by A. solani) and brown spot/malroes (caused by A. alternata) are recognised. Early blight has been known in South Africa for a long time, but brown spot was described by pathologists at the University of Pretoria in recent years. Brown spot normally Page 42 |

CHIPS • November/Desember 2017

Did you know?

The disease caused by Alternaria solani was originally named ‘early blight’, not because the disease occurred early in the season, but because the early maturing cultivars were affected most by the disease. appear earlier in the season than early blight and the symptoms of the two diseases are distinguishable.

In some European countries pathologists describe the diseases caused by A. solani and A. alternata as the

Tegniese Nuus • Technical News

‘early blight disease complex or just ‘early blight’. Under these agro-ecological conditions, it is not easy to distinguish between the symptoms caused by the two pathogens. In France a team are working on a diagnostic tool to distinguish between the two Alternaria species.

Apart from A. solani and A. alternata, other Alternaria species are being reported as causal agents of ‘early blight disease’ outbreaks, but that their identity and importance remain inconclusive.

International concern about resistance to fungicides Pathologists are concerned about the development of resistance to single-site mode of action fungicides such quinone outside inhibitors (Qol)- and succinate dehydrogenase inhibitors (SDHI) and studies are carried out in several countries.

In South Africa, resistance to Qolfungicides in A. alternata was reported by pathologists at the University of Pretoria already in 2014.

No study has been conducted on resistance to fungicides in A. solani.

The most extensive study was carried out in the United States where more than 1 300 A. solani isolates from eleven states were tested. It was found that 95% of the isolates have developed resistance to both chemical groups. The rate at which resistance develops is alarming: QoI resistance was first detected in 2001, two years after the introduction of this fungicide for disease control in potato. Resistance to SDHI fungicides in A. solani was first detected in 2009, four years after its first use on potato.

Cultivar tolerance Researchers of the Agricultural Research Council compared a laboratory test with greenhouse tests to screen cultivars and breeding lines for tolerance to brown spot. They found that the detached leaf assay screening technique is time- and cost saving and that results compared with screening in the glasshouse.

None of the cultivars and breeding lines are resistant, but some are more tolerant than other. Field trails in Denmark confirmed that no cultivar is resistant to the early blight complex (A. alternata and A. solani complex). These trials confirmed that late maturing

Brown spot cultivars are generally slower to show symptoms than early maturing cultivars.

Disease management An extensive study in Belgium was performed towards an integrated control strategy for early blight (A. solani). They found that under normal growing conditions, early blight is a disease of a senescing crop, and that the physiological resistance of the crop is as important as climate and the presence of inoculum. As a result, a certain level of senescence seems to be a pre-condition for epidemic development of early blight caused by A. solani.

In Denmark, researchers found that early blight severity is related to the amount of N in plants and that early blight was reduced when N was applied 100% at emergence or split over the season.

A study in the United Kingdom and The Netherlands confirmed that infection of wounded leaves were more than unwounded leaves. Further work is in progress investigating environmental effects.

Experts from The Netherlands and France recommended that a fungicide with a multi-site mode of action such as mancozeb is effective to control A. solani and should be included in a programme to protect uni-site mode of action fungicides.

Recommendations for management of early blight and brown spot in South Africa: 1. Fact sheet: Alternaria diseases. www.potatoes.co.za/research/fact-sheets 2. Van der Waals, J. 2012. Raad vir malroesbestuur.

Chips, March/April 2012.

3. Van der Waals, J. 2014. Alternaria alternata population study in relation to management of brown spot (“malroes”). Chips, May/June 2014.

CHIPS • November/December 2017

Page 43

The impact of increasing fertiliser, labour and electricity expenditure on the sustainability of agriculture:

A case study in potatoes Potatoes South Africa in collaboration with the Bureau for Food and Agricultural Policy (BFAP)

Recent months have seen significant upward pressure in inputs costs in the potato industry. Some of these costs are considered as being administered costs, e.g. fuel, electricity and labour. The annual increase in input costs for potato farming are higher than inflation.

There are a number of ways in which the impact of increasing costs on the profitability of agriculture can be measured. This includes, for example, measures such as gross and net farm income (NFI) to measure returns on investment. The latter is a more appropriate

Page 44 |

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2017

measure since it reflects the returns on investment (ROI) in a manner that can be compared with inflation and alternative investment options within a risky environment. Typically returns on investment should outperform inflation in order for your money to grow in real terms. Furthermore, a more risky investment typically requires a higher return than a low risk investment, e.g. a bank deposit versus buying shares on the Johannesburg Stock Exchange (JSE).

Ekonomiese Nuus • Economic News

Farmers' investment decisions are directly influenced by the investment climate within which they operate and obviously the ROI. In the absence of an enabling environment and low ROI, farmers will not invest adequately in agriculture. Investing in agriculture is one of the most effective strategies for reducing poverty and hunger and promoting sustainability. The regions where agricultural investment has stagnated or fallen during the past three decades are also the epicentres of poverty and hunger in the world today, according to a 2012 report of the Food and Agricultural Organisation (“Investing in agriculture for a better future”).

legislation will now be referred to Parliament

for further deliberation, after which President

Zuma will be required to officially sign it

into law. The National Minimum Wage

Bill is due to come into effect on 1 May 2018.

The exception for agriculture is that the

minimum wage for farm workers will be 90%

of R20 per hour (R18 per hour). In 2019

agriculture will then have to pay R20 per

hour, pending research by the National

Minimum Wage Commission. See Graph 1.

See also ‘’A national minimum wage and the

potato industry’’, January/February 2017, CHIPS. • Electricity o Eskom submitted an application to the

National Energy Regulator of SA (NERSA) on

25 August 2017 to increase the electricity

tariff by 19.9% for 2018/2019. In the past

three years, NERSA's granting of an annual

increase of 8% instead of 16% as requested

by Eskom was supported by PSA as a way

of prudently aligning Eskom's tariff structure

to reflect the actual costs of supplying

electricity without placing excessive strain on

the fragile SA economy.

The discussion that follows evaluates the impact of certain scenarios on the ROI for a typical potato farm in Limpopo for the next couple of years. Limpopo is the largest potato producing region in South Africa.

Scenarios for the following three input items were tested: • Fertiliser o A couple of drivers are responsible for the

higher than expected fertiliser prices for

2018, i.e. a higher oil and urea price.

• Minimum wage for farm workers o Cabinet approved the National Minimum

Wage Bill on 1 November 2017. The draftGraphs in article

22

From 1 May 2019 (11% increase)

20

18,00

Rand per hour

18

From 1 May 2018: 90% of R20 (17% increase)

16 14

11,66

12

8

4

12,41

13,37

14,25

15,39

From 1 March 2013 (51% increase)

10

6

20,00

4,10

4,47

4,87

5,10

5,34

5,59

6,31

6,74

7,04

7,71

From 1 March 2017 (8% increase)

2

Graph 1: Nominal minimum wage for farm workers E:\HJ Design\ASA\CHIPS\2017\Chips 6 Nov Des\Chips 6 2017 Nov Des Arts\9 The impact shocks Wage Elect Fert Nov 2017.xlsx CHIPS CHIPS• •November/December November/December2017 2017

Page Page45 45

Cognisance must be taken that potato farming is not only costly in terms of production costs, but it is also highly capital intensive. For example, the cost structure for the typical farm being considered is as follows: total cash expenses equalled R21.4 million and total investment in land, irrigation infrastructure, machinery and pack-house facilities total R39.8 million in 2016. Annually 165 hectares of potatoes are being planted on the farm. The aforementioned provides an indication of the amount of money that is required to produce potatoes that are generally considered as a risky crop due to, for example, it being prone to disease attacks. More than two million tons of potatoes are being produced annually in South Africa.

The baseline scenario that represents the status quo without any major external shocks indicates the yearly average nominal return on investment for the next six years (2018 to 2023) at 1.2% (Graph 2). The ROI is down significantly in 2018 due to lower market prices for potatoes. Returns drop to below 0% in 2020 as well.

The following factors are putting NFI and ROI under pressure; namely the demand for higher wages, the sharp increase in the expected fertiliser prices and the

hike in the electricity price. It is expected that fertiliser prices will increase by 10.6% in 2018 (baseline = 6%). This will result in the total fertiliser cost for the typical farm for 2018 to increase by more than R260 000 and consequently the NFI decreased with the same amount. A lower NFI means the “margin for errors” is getting smaller. The yearly average nominal return on investment for the next six years will decrease to 1.0% in comparison with the 1.2% of the baseline (Graph 3).

If the assumption is made that the daily wage is increased by 17% in 2018 and 11% in 2019 to comply with the implementation of the National Minimum Wage, the total labour cost for the typical farm will increase by R409 000 from 2017 to 2018 and by R313 000 towards 2019. This includes a rise in the permanent labourers' wages as well. The assumption is also made that no workers are laid off.

The yearly average nominal return on investment for the next six years will decrease to 0.1% in comparison with the 1.2% of the baseline (Graph 4).

A third external shock was used to test the impact of a 19.9% rise in electricity costs for 2018. This will

8% 6% 4%

2% 0%

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

-2% -4% -6% -8%

Graph 2: Nominal ROI for a typical potato farm in Limpopo = Baseline (without major external shocks) CHIPS••November/Desember November/Desember2017 2017 Page Page 46 46 | CHIPS

Ekonomiese Nuus â&#x20AC;˘ Economic News

lead to an increase of R251 000 in the electricity costs for 2018. The yearly average nominal return on investment for the next six years will decrease to 0.8% in comparison with the 1.2% of the baseline (Graph 5).

The combined impact of sharp increases in fertiliser prices, the costs of electricity and labour is depicted in Graph 6. The low NFI for 2018 results in a -7.9% (negative) ROI. It also means that the farm is running at a loss. In 2020 as well as in 2022 a negative ROI is realised. The yearly average nominal return on investment for the next six years will decrease to -0.6% (negative) in comparison with the 1.2% of the baseline. It is clear that the financial performance of the typical potato farm is under severe pressure. The farm will experience a negative cash flow from 2018 onwards, given the three external price shocks in fertilisers, electricity and labour. Continuous negative cash flows are the first step to bankruptcy as the farm cannot generate enough cash to pay all expenses.

Unfortunately farmers are price-takers which mean they cannot easily pass on inflated costs to the consumer. Clearly sharp increases in costs can have a tremendous impact on the sustainability of agriculture

and for that matter also food security.

In conclusion, the return on investment in agriculture (which is already low compared to other investment opportunities such as the JSE) will be a vitally important variable that will determine the future investment in agriculture. Demand growth for agricultural products over the coming decades will put tremendous pressure on the natural resource base.

Eradicating hunger and rural development will require a significant increase in agricultural investment. The higher the ROI the more investments will flow into agriculture. Governments are responsible for creating the legal, policy and institutional environment that enables investors (farmers) to respond to market opportunities.

Sub-optimal investment in agriculture will put to risk the ability of the agricultural sector to produce sufficient food in general and certain commodities in particular, the ability of agriculture to earn foreign exchange and provide jobs, and finally to play its rightful role in rural development, poverty elevation and economic growth. C

8% 6%

4% 2% 0%

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

-2% -4% -6% -8%

Baseline

Fertiliser shock

Graph 3: Nominal ROI for a typical potato farm in Limpopo: Impact of fertiliser price chock

CHIPS CHIPSâ&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘November/December November/December2017 2017

Page Page47 47

8% 6%

4% 2% 0%

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

-2% -4% -6%

-8%

Baseline

Wage shock

Graph 4: Nominal ROI for a typical potato farm in Limpopo: Impact of a national minimum wage shock

8%

6% 4% 2% 0%

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

-2%

-4% -6% -8%

Baseline

Electricity shock

Graph 5: Nominal ROI for a typical potato farm in Limpopo: Impact of electricity price shock (19.9% in 2018) CHIPSâ&#x20AC;˘â&#x20AC;˘November/Desember November/Desember2017 2017 Page Page 48 48 | CHIPS

Ekonomiese Nuus • Economic News

8% 6%

4% 2% 0%

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

-2% -4%

-6% -8%

Baseline

Electricity, wage & fertiliser shock

Graph 6: Nominal ROI for a typical potato farm in Limpopo: Combined impact of 3 external shocks

NATIONALE EN OORGRENS-VERVOER Kontak: Danie 072 605 7043 / 021 851 8305 www.fourplcape.com CHIPS • November/December 2017

Page 49

Pakstoor en bemarkingseffektiwiteit:

Limpopo 2017 Eugene Strydom, Aartappels Suid-Afrika

Die projek fokus op die prosesse betrokke om aartappels markgereed te kry. Dit bestaan uit die uithaalproses, vervoer na pakstore en die was-en verpakkingsproses. Die arbeidskoste betrokke by die uithaal en verpakking van aartappels alleen beloop in die omgewing van R8 000 per hektaar. Die totale pakstoor- en bemarkingskoste (ingesluit kommissies en vervoer) beloop R50 000 tot R80 000 per hektaar, afhangende van opbrengs. Dit verteenwoordig dus sowat 30% van die totale produksiekoste per hektaar om aartappels te verbou, en het ook ’n beduidende impak op produsente se gemiddelde pryse wat op varsproduktemarkte gerealiseer word.

Page 50 |

CHIPS • November/Desember 2017

Die volgende is bestudeer: • Gewigsverlies oor sewe dae en die voorkoms van meganiese beskadiging.

• Die oorsake van gewigsverlies en meganiese beskadiging.

• Gemiddelde markpryse soos gerealiseer op Tshwane Mark: ’n Groot variasie in markpryse kom voor.

• Pakstooreffektiwiteit: 28 medewerkers was deel van die projek.

Ekonomiese Nuus • Economic News

Figuur 1: Gemiddelde gewigsverlies per 10 kg sakkie oor sewe dae

Figuur 2: Gemiddelde persentasie van die knolle binne in 'n 10 kg sakkie met meganiese skade

Gewigsverlies en meganiese skade Aartappels Suid-Afrika wou data inwin ten einde die amptelike regulasie gewysig te kry wat aandui dat byvoorbeeld ’n 10 kg sakkie, eers na sewe dae 10 kg moet weeg. Gedurende September is twaalf sakkies per medewerker geweeg, gemerk en na sewe dae weer geweeg. In totaal is 216 sakkies by 18 medewerkers geweeg. In Figuur 1 word die gemiddelde gewigsverlies per medewerker per sakkie

oor ’n sewe dae periode aangetoon. Let op die groot variasie tussen medewerker nr. 7 en medewerker nr. 13, ten spyte van die feit dat beide medewerkers gebruik maak van massa-uithalers. Medewerkers links en regs op die figuur het Mondial geplant. Tom Burke produsente, sowel as Dendron/Vivo produsente kom ook links en regs in die figuur voor.

In Figuur 2 word die gemiddelde persentasie knolle met meganiese skade in die sakkies aangetoon. Let CHIPS • November/December 2017

Page 51

Figuur 3: Gewigsverliesverskille oor nege dae tussen die onderskeie aksies (gemiddeld vir vyf medewerkers).

Figuur slegs in Engels beskikbaar.

Figuur 4: Oorsake van skade (insluitend meganiese skade) per aksie.

Figuur slegs in Engels beskikbaar.

wel dat daar knolle met meganiese beskadiging in alle sakkies waargeneem is. By die ses medewerkers heel regs in die figuur het gemiddeld meer as 50% van die knolle in hulle sakkies meganiese beskadiging

Page 52 |

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2017

getoon. Let op die groot variasie tussen medewerker nr. 8 en medewerker nr. 4. Beide maak gebruik van massa-uithalers.

Ekonomiese Nuus • Economic News

Oorsake van gewigsverlies en knolbeskadiging Om die oorsake van gewigsverlies op die plaas te identifiseer is daar in samewerking met die Landbounavorsingsraad ’n metodiek ontwikkel om die verskillende aksies (uithaal, wegry, aflaai, was, ensovoorts) se bydrae tot gewigsverlies te evalueer.

Daar is op vier verskillende plekke (aksies) in die proses monsters getrek. Die monsters is dan oor sewe dae daagliks geweeg en op die sewende dag is elke sakkie se knolle geëvalueer (bv. tipe skade aan knolle). Die onderskeie monsters (elke keer drie sakkies) is getrek in die land (“field“) voor die uithaalaksie, by die invoerbak voordat die knolle die pakstoor binnegaan (“hopper”), direk na die wastafels (“washer”) en aan die einde van die paklyn (“sorting”). Die data in die artikel verwys na vyf medewerkers in die Tom Burke area wat in Oktober 2017 besoek is.

In Figuur 3 word die totale gewigsverlies oor ’n sewe dae periode vergelyk. Die vyf medewerkers se data word opgesom en uitgebeeld deur die vier lyne in die figuur. Die “Field” lyn verwys na die gewigsverlies wat plaasvind wanneer die knolle geen hantering ondergaan nie (knolle is met die hand uitgehaal en in sakkies geplaas, ongewas). Uiteraard word hier min gewig verloor en juis omdat knolle min hanteer word. Let op die groot verskil tussen die “field“ lyn en die “hopper“ lyn. Laasgenoemde lyn dui op die gewigsverlies wat veroorsaak word deur die uithaler en die aanry vanaf die land na die pakstoor. Uiteraard word die meeste gewigsverlies gerapporteer in die sorteerlyn “sorting“. Aartappels is aan die einde van die paklyn bemonster wat beteken die knolle is baie hanteer, soos byvoorbeeld uitgehaal, aangery, afgelaai en gewas.

In Figuur 4 word die vier aksies se bydrae tot knolbeskadiging uitgebeeld. Die uithaal- en aanryaksie (“hopper”) veroorsaak die meeste skade (meestal meganiese beskadiging), gevolg deur die wastafels (“washer”). 44% van die beskadigde knolle soos op dag sewe geïdentifiseer, word deur die “hopper“ aksie veroorsaak, aldus Figuur 4. Sowat 40% van die skade (nie noodwendig meganiese beskadiging nie) word deur die wasaksie (“washer“) veroorsaak.

Figure 3 en 4 verwys na die gemiddeldes verkry uit die vyf medewerkers se data. Groot variasie kom voor tussen die vyf medewerkers met betrekking tot die gewigsverlies vir die onderskeie aksies, maar ook met betrekking tot die oorsaak van knolbeskadiging (wat

uiteraard aanleiding gee tot gewigsverlies). Die studie word tans uitgebrei en in totaal sal 17 medewerkers se gewigsverlies- en knolbeskadigingdata deel uitmaak van die studie. Die studie sal uitgebrei word na ander streke. Daardie aksies (“Hopper“ en “washer“ aksies, byvoorbeeld) wat die meeste bydra tot knolbeskadiging sal verder ondersoek word.

Gemiddelde markpryse Die groot variasie in kwaliteit en markpryse is die dryfveer agter die projek wat onderneem word. In Figuur 5 word verwys na 28 medewerkers in Limpopo se gemiddelde markpryse vir Klas 1, Groot Medium gerealiseer op die Tshwane Mark tydens Julie tot Oktober 2017. Die pryse is maandeliks aangepas ten einde die normale prystendens te neutraliseer en ’n verteenwoordigende gemiddele markprys oor die vier maande te bepaal.

Wanneer gefokus word op die 20 medewerkers naaste aan die gemiddelde prys van die figuur (R39.88), is daar ’n R5 per sakkie verskil tussen die betrokke medewerkers. Uit die 28 medewerkers wat deel uitmaak van die grafiek word daar ’n geskatte gemiddelde hoeveelheid van 900 000 sakkies per medewerker gelewer tydens die 2017 seisoen. Die R5 per sakkie variasie het dus ’n beduidende finansiële impak. In baie gevalle vind variasie plaas tussen boere in dieselfde streek met dieselfde tipe grond, dieselfde toerusting en dieselfde waterbron.

Binne die pakstoor Die volumes wat deur ’n pakstoor op ’n daaglikse basis hanteer word, het ’n groot invloed op die effektiwiteit en kwaliteit van die finale produk wat gelewer word. Dit is hoogs waarskynlik dat wanneer groter opbrengste behaal word, pakhuise onder druk geplaas word en het dit ’n negatiewe uitwerking op ’n produsent se markprys tot gevolg. Dit is veral in areas wat in die warmer maande van die jaar bemark en onder druk is om hulle oes af te handel, soos Limpopo.

In Figuur 6 word verwys na die hoeveelheid sakkies wat gepak word per pakstoor arbeider per werksdag.

Dit dui op die tempo waarteen arbeiders werk.

Medewerker nr. 14 se arbeiders pak gemiddeld 119 sakkies per werksdag teenoor medewerker nr. 9 wat 282 sakkies per werksdag met een arbeider pak.

Medewerker nr. 9 is dus meer effektief in die wyse waarop hy sy arbeid aanwend. Die meerderheid van die pakstore in Limpopo maak gebruik van “dropsizers”, twee of meer sakvullers en twee of meer “carousels” en stikmasjiene. Die rooi sirkels in die CHIPS • November/December 2017

Page 53

Figuur 5: Gemiddelde Tshwane Markpryse vir Julie tot Oktober 2017 (Klas 1, Groot Medium)

Figuur 6: Gemiddelde getal sakkies hanteer per pakstoor arbeider per dag (alle pakstoorarbeid) figuur verwys na pakstore met bunkers en sakvullers.

Van hulle beskik oor multi-kop sakvullers, dus is die kapitale uitleg van die betrokke store hoër as die ander pakstore. Let op waar in die figuur hierdie vier pakstore figureer. Nrs. 26 en 23 (rooi sirkels) het dus baie belê in pakstoortoerusting, maar gebruik steeds relatief baie arbeid. Die vraag onstaan wat is die optimale hoeveelheid sakkies om per arbeider te hanteer? Moet medewerkers links of regs in die figuur

Page 54 |

CHIPS • November/Desember 2017

lê? Produsente wat jaarliks goeie pryse realiseer, lê nie noodwendig regs (of links) in die figuur nie.

Die arbeid wat die grootse invloed op markpryse het, is die arbeiders om die sorteertafels. In Figuur 7 word die hoeveelheid sakkies gepak per sorteerarbeider per werksdag uitgebeeld (In Figuur 6 word alle pakstoorarbeid in ag geneem). Daar is medewerkers links in Figuur 7 en ook regs wat bo-gemiddelde

Ekonomiese Nuus • Economic News

Figuur 7: Gemiddelde getal sakkies hanteer per sorteer arbeider per dag

Figuur 8: Totale arbeidskoste per hektaar - uithaal en pakstoor (Uitgesluit die arbeid betrokke by die vervoer vanaf die land na die pakstoor) markpryse behaal. Die vraag onstaan dus, wat is die optimale hoeveelheid sakkies om per sorteerarbeider te hanteer? Die optimale hoeveelheid gaan tussen produksiestreke variëer en selfs tussen medewerkers in dieselfde streek, maar die optimale balans moet deur markpryse gedryf word. Enige verandering wat

in die pakstoor gemaak word, mag nie ’n negatiewe effek op markpryse hê nie. Medewerkers moet die hoeveelheid, kwaliteit en sosiale struktuur van die betrokke groep arbeiders so kombineer dat optimale markpryse behaal word. Die invloed van hierdie arbeiders op markpryse het ’n groter finansiële impak CHIPS • November/December 2017

Page 55

Ekonomiese Nuus â&#x20AC;˘ Economic News

op die onderneming as die moontlike kostebesparings wat gemaak word deur min arbeid om sorteertafels te plaas. Dit gaan dus nie oor die kwantiteit van arbeid nie, maar oor die kwaliteit van arbeid.

Die totale arbeidskoste word in Figuur 8 uitgebeeld en die bydrae van die pakstoor (groen kolomme) en die land (rooi kolomme) tot die totale arbeidskoste komponent word onderskei. Die groot variasie in uithaal-arbeidskoste kan direk toegeskryf word aan massa-uithalers teenoor konvensionele uithalers.

Volgens Figuur 9 beloop die gemiddelde uithaal-

Figuur 9: Arbeidskoste per sakkie - slegs uithaalaksie

Page 56 |

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2017

arbeidskoste tydens uithaal, wanneer gebruik gemaak word van konvensionele uithalers, gemiddeld R0.45 per sakkie, teenoor R0.09 per sakkie wanneer gebruik gemaak word van massa-uithalers. Teen 6 000 sakkies per hektaar is â&#x20AC;&#x2122;n besparing van R2 160 per hektaar in uithaal-arbeidskostes moontlik deur gebruik te maak van massa-uithalers. Dit moet dus opgeweeg word teenoor die kapitale uitleg (vervangingswaarde) en die onderhoudskoste per hektaar wat aangegaan moet word om te meganiseer.

C

Die Suid-Afrikaanse Aartappelbedryf

in perspektief in 2016 Laryssa van der Merwe, Aartappels Suid-Afrika Die aartappelbedryf is dinamies van aard. Volgens Tabel 1 is dit duidelik dat die Suid-Afrikaanse aartappelbedryf nie net 3% uitmaak van die bruto waarde van die totale landbousektor nie, maar 11% van die tuinbousektor en 58% van die totale groentesektor. Die aartappelbedryf is wel klein in vergelyking met die totale landbousektor, maar is die vernaamste groentebedryf.

Hektare geplant het begin daal van die vroeë 90s, maar het ook in ’n sywaartse rigting beweeg vir die afgelope 15 jaar, soos waargeneem in Figuur 1.

Page 58 |

CHIPS • November/Desember 2017

Hektare wissel tussen 50 000 en 54 000.

Oesgroottes het ongeveer 130 miljoen 10 kg sakkies gerealiseer in die vroeë negentigs. Die 2008 oes was die eerste om meer as 200 miljoen sakkies te realiseer. Bykans 250 miljoen sakkies is gedurende die 2015-oesjaar gerealiseer wat die grootste oes tot op hede was. Gedurende die 2016-oesjaar is ‘n 17% afname in die hoeveelheid 10 kg sakkies aangeteken teenoor 2015. Hierdie afname was vanweë die droogte en veranderde weerstoestande wat landswyd ervaar is.

Ekonomiese Nuus • Economic News

Tabel 1: Bruto waarde van verskillende sektore (2014/2015) R miljard

Aartappels se bydrae

Aartappels

6,6

100%

Groente

11,5

58%

Tuinbou

59,9

11%

Totale landbou

225,2

3%

Figuur 2 dui die verhoging in gemiddelde opbrengste oor tyd aan. Die stygende tendens in opbrengste is duidelik waarneembaar. Die gemiddelde syfer sluit droëland- sowel as besproeiingsaartappels se opbrengste in. Die verhoging in gemiddelde opbrengste is deels toe te skryf aan beter kultivars en beter verbouingspraktyke. ’n Skerp afname in die gemiddelde opbrengs is ook opmerklik vir die 2016-oesjaar wat toegeskryf kan word aan talle uitdagings wat produsente gedurende hierdie jaar ondervind het.

Die 2008-oesjaar se gemiddelde opbrengs het eerste deur die 4 000 10 kg sakkies per hektaar kerf beweeg, met 2015 se rekord oes van gemiddeld 4 635 sakkies per hektaar, teenoor 2016 se duidelike afname in die gemiddelde opbrengs van 4 069 sakkies per hektaar. Inaggenome dat Suid-Afrika steeds redelik baie aartappels onder droëlandtoestande verbou (trek dus die gemiddelde syfer af), vergelyk ons opbrengstes goed met lande in die noordelike halfrond.

In Figuur 3 kan gesien word dat aartappels wat onder droëlandtoestande verbou word oor tyd daal. In 1989 was amper 40 000 hektaar onder droëlandtoestande verbou teenoor 8 810 hektaar in 2015. Die 2016-oesjaar was ’n droogtejaar waar die droëland-hektare met 10% toegeneem het na 9 810 hektare in vergelyking met die 2015-oesjaar.

Besproeiingshektare wissel die afgelope paar jare tussen 39 000 en 45 000 hektaar.

Die grootste produksiestreek in terme van oesgrootte in 2016, volgens Tabel 2, was Limpopo met 20% aandeel van alle hektare aangeplant en 20% van die totale nasionale oes met onderskeidelik 10 919 hektare en 49.9 miljoen sakkies. Die Oos-Vrystaat streek (meeste hektare aangeplant) het 11 533 hektare aartappels verbou (22% van totale aanplantings), maar plant hoofsaaklik onder droëlandtoestande. Hulle totale oes in 2016 het 22% van die totaal verteenwoordig (vierde grootste streek in terme van oesgrootte) met ongeveer 23.5 miljoen sakkies wat oesgrootte aanbetref.

70 000

270

Hektare

230 60 000

210

55 000

190 170

50 000

150 45 000 40 000

130

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 miljoen sakkies 10 kg

miljoen sakkies 10 kg

250

65 000

110

hektaar

Figuur 1: Hektare geplant versus oesgrootte

CHIPS • November/December 2017

Page 59

Die verdeling van die 2016 oesjaar word in Figuur 4 aangedui. Die hele oes word in drie dele verdeel naamlik, die tafel (72%), verwerking (20%) en moere (8%). Die tafeloes word weer as volg verdeel, naamlik uitvoer (8%), informele sektor (31%) en die formele sektor (33%). Na raming word sowat 17 miljoen sakkies uitgevoer, terwyl die informele en formele sektor onderskeidelik 66 miljoen en 70 miljoen 10 kg sakkies uitmaak.

In Figuur 5 word die jaarlikse verkope van aartappels op die nasionale varsproduktemarkte (VPMe) aangedui, asook die persentasie van die totale aartappeloes wat deur die VPMe verkoop word.

Sedert die laat 90s tot sowat 2010 het die verkope van aartappels op die VPMe rondom 90 miljoen 10 kg sakkies sywaarts beweeg met insinkings in 2002, 2003 en 2009. Die groter nasionale aartappeloeste sedert 2010 het ook veroorsaak dat meer aartappels na VPMe beweeg het.

Volgens Figuur 5 is dit duidelik dat vanaf die vroeë 90s tot 2010 ’n al groter persentasie van die aartappeloes “direk” bemark word, met ander woorde buite om die VPMe. In 1990 was 63% van die totale aartappeloes deur VPMe bemark, terwyl net 45% van die oes in 2010 na markte gevloei het. Dit werk natuurlik negatief in op die VPMe se prysvormingsrol, soos meer aartappels buite om die VPMe verkoop word. Gelukkig het die groter aartappeloeste sedert 2010 bygedra dat nie net meer aartappels nie, maar ook ’n groter persentasie van die oes na VPMe gekanaliseer is. In 2015 is bykans 56% van die aartappeloes deur VPMe bemark. Sien ook

die daling in syfers vir die 2016-oes.

Die per capita verbruik van aartappels word in Figuur 6 aangetoon. Dit is duidelik dat die per capita verbruik van aartappels sedert 2002 opwaarts beweeg. Tussen 2008 en 2014 wil dit voorkom asof die per capita verbruik gestagneer het. Tydens die groter oes van 2015 het verbruik gestyg na bykans 39 kg aartappels per capita. Laasgenoemde syfer vergelyk maar sleg met Europese lande wat se verbruik 3 tot 4 keer meer is. Suid-Afrika se verbruik van minder as 10 kg per capita vir verwerkte aartappels en ongeveer 27 kg vir vars aartappels steek dus sleg af. In alle Wes-Europese lande (behalwe Brittanje) en die VSA is die aartappelbedryf gevestig op verwerkingsaartappels, maar in SuidAfrika oorheers vars aartappels. Sowat die helfde van die Britse oes van meer as vyf miljoen ton, is tafelaartappels. ’n Skerp afname is duidelik sigbaar in die 2016-oesjaar, maar word toegeskryf aan die betrokke jaar se skerp daling in produksie weens die droogte.

Volgens Figuur 7 styg die tonnemaat aartappels wat jaarliks aan die verwerkingsmaatskappye aangebied word. Die verwerkingsbedryf is 'n relatief klein bedryf, maar dit groei konstant, inaggenome dat jaarliks ook groot hoeveelhede ingevoerde skyfies in die markplek beland. In 2010 is byvoorbeeld 80 000 ton bevrore skyfies (rou ekwivalent) ingevoer en 26 000 ton in 2015, teenoor 21 000 ton in 2016. Ingevoerde skyfies is uitgesluit van Figuur 7, maar aartappels op VPMe gekoop deur kleiner verwerkers is ingesluit. Die meerderheid van alle aartappels word aangewend in

4 700

3 900 3 500 3 100 2 700 2 300

1 900

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

10kg sakkies per hektaar

4 300

Figuur 2: Toename in gemiddelde opbrengs oor tyd (alle hektare) Page 60 |

CHIPS • November/Desember 2017

Ekonomiese Nuus • Economic News

Tabel 2: Aartappelproduksie in 16 streke - 2016 oesjaar Oesgrootte Streek

Hektaar

% van hektaar

10 kg sakkies

% van oes

1

Oos-Vrystaat

11 533

22%

23 541 064

22%

2

Limpopo

10 619

20%

49 927 500

20%

3

Wes-Vrystaat

7 292

14%

35 017 760

14%

4

Sandveld

7 205

14%

33 366 000

14%

5

KwaZulu-Natal

2 792

5%

9 540 817

5,3%

6

Noordwes

2 263

4,3%

13 771 400

4,3%

7

Mpumalanga

2 048

3,9%

8 091 500

3,9%

8

Noord-Kaap

1 681

3,2%

9 610 380

3,2%

9

Noordoos-Kaap

1 574

3,0%

5 391 669

3,0%

10

Loskopvallei

1 382

2,6%

6 180 100

2,6%

11

Suidwes-Vrystaat

1 328

2,5%

7 308 831

2,5%

12

Gauteng

973

1,8%

3 895 400

1,8%

13

Oos-Kaap

911

1,7%

3 905 500

1,7%

14

Ceres

788

1%

3 512 357

1,5%

15

Suid-Kaap

247

0,5%

1 127 200

0,5%

16

Suidwes-Kaap

86

0,2%

361 200

0,2%

52 722

214 548 678

45 000

40 000

Hektare

35 000

30 000 25 000

20 000 15 000

10 000 5 000

1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015

droëland

besproeiing

Figuur 3: Hektare geplant - Droëland versus Besproeiing die nat/bevrore en droë skyfiemark. Die Oos-Vrystaat (22%) en Loskopvallei (19%) produksiestreke lewer die grootste bydrae tot die verwerkingsbedryf.

Die getal produsente wat aartappels aanplant daal

oor tyd, aldus Tabel 3. Verskeie redes kan hiervoor verantwoordelik wees. Ekonomie van skaal is 'n rede hoekom getalle oor tyd daal, aangesien byvoorbeeld maklik R4 miljoen benodig word om ordentlike pakstoortoerusting aan te skaf. Gespesialiseerde CHIPS • November/December 2017

Page 61

planters en uithalers word ook benodig. 'n Produsent wat min hektare aanplant, sal dit nie kan bekostig nie en verlaat later die bedryf. Uiteraard is die toetredingshindernisse (barriers to entry) dan ook hoog. Limpopo, Sandveld, Oos-Vrystaat en KwaZuluNatal is die streke met die meeste getal produsente.

Vir die 2016 oesjaar het 540 produsente aartappels aangeplant (Tabel 3). Van laasgenoemde getal produsente het 53% elk minder as 51 hektaar aangeplant, aldus Figuur 8. Hierdie groep plant gesamentlik 18% van alle hektare. 10% van die produsente het elkeen meer as 200 hektare

aangeplant. Hierdie groep plant gesamentlik 37% van alle hektare. 'n Redelike ‘’skewe’’ verdeling kom dus voor waar 10% van die produsente amper ’n derde van die hektare plant.

Volgens Figuur 9 spandeer die verbruiker sowat R24 miljard aan aartappels en aartappelprodukte.

Hierteenoor verdien die primêre aartappelprodusent sowat R9 miljard. Uit die figuur is dit ook duidelik dat verbruikerspandering vinniger styg as bruto produsente inkomste wat 'n aanduiding is dat meer waarde tot die bedryf gevoeg word. C

Figuur 4: Verdeling van totale oes (2016 oesjaar) Moere 8%

Verwerking 20%

Informele mark 31%

Uitvoer 8%

Formele mark 33% Informele mark: Informele handelaars in swart woongebiede (Townships)

Figuur 4: Verdeling van totale oes (2016-oesjaar)

64%

120

62% 60%

100

58%

90

56%

80

52%

54% 50%

70

48%

60

50

46% 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015

Volumes na VPMe

% van oes deur VPMe

Figuur 5: Aartappels oor tyd na varsproduktemarkte (oesjare) Page 62 |

CHIPS • November/Desember 2017

44%

persentasie

miljoen sakkies

110

Ekonomiese Nuus • Economic News

Tabel 3: Aantal produsente per streek (boerdery-eenhede) STREEK

1993

2008

2010

2015

2016

Limpopo

245

87

92

97

99

Sandveld

222

116

104

83

82

Oos-Vrystaat

206

77

72

76

76

KwaZulu-Natal

226

86

78

67

48

sien Wes VS

17

35

31

40

Oos-Kaap

105

38

46

28

33

Mpumalanga

143

45

45

29

32

Wes-Vrystaat

333

59

50

48

21

Noordwes

117

19

45

21

21

Noord-Kaap

121

26

22

17

21

Noordoos-Kaap

42

25

21

16

19

sien Mpu

16

21

16

16

Gauteng

85

15

19

15

16

Ceres

47

21

17

12

7

Suid-Kaap

43

6

7

6

5

Suidwes-Kaap

96

28

16

4

4

2 031

681

690

566

540

Suidwes-Vrystaat

Loskopvallei

40

kg per capita

35 30

25 20

15 10 5 0

1991

1993

1995

1997

1999

2001

totaal

2003

vars

2005

2007

2009

2011

2013

2015

verwerk

Figuur 6: RSA per capita verbruik van aartappels

CHIPS • November/December 2017

Page 63

Ekonomiese Nuus â&#x20AC;˘ Economic News

470 000

450 000 430 000 410 000

ton

390 000 370 000 350 000 330 000

310 000 290 000 270 000 250 000 230 000

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Figuur 7: Aartappels vir verwerkingsdoeleindes (rou tonnemaat)

Meer as 200 ha 10% 101 ha tot 200 ha 17%

Minder as 51 ha 53%

51 ha tot 100 ha 20%

Figuur 8: Persentasie van produsente teenoor die hoeveelheid hektare geplant (2016-oesjaar)

R 26 R 24 R 22 R 20

R miljard

R 18 R 16 R 14 R 12 R 10 R8 R6 R4 R2

2006

2007

2008

2009

Verbruikerspandering

2010

2011

2012

2013

Bruto produsente inkomste (plaashek)

Figuur 9: Verbruikerspandering (nominaal) op aartappels en aartappelprodukte Page 64 |

CHIPS â&#x20AC;˘ November/Desember 2017

2014

2015

2016*

Verhoogde opbrengs Beter kwaliteit Groeikragtigheid Betroubare vroeĂŤroesen aalwurmbeheer Gunstige omgewingsprofiel Verhoogde winsgewendheid

Transformasie • Transformation

Small holder development is money well spent Louis Pretorius, Potatoes South Africa Small holder development is only allocated a small portion of Potatoes South Africa’s budget contribution to Transformation, yet it is money well spent considering the impact it has in especially changing lives in the rural regions.

Potatoes South Africa’s Pietermaritzburg Office is the main driver of this program which includes supplying inputs for summer and winter projects on community plots ranging from 0.1 to 0.5 ha in KwaZulu-Natal, OR Tambo District and Alfred Nzo District as well as Genadendal in the Western Cape and also in Central Eastern Cape.

To streamline activities a technical committee was established in partnership with the Provincial Department of Agriculture to serve the needs of the rural communities in terms of skills to produce potatoes.

Page 66 |

CHIPS • November/Desember 2017

The small holder projects are very important in terms of food security, job creation, and stability in rural areas as well as entrepreneurship to create income for small holder farmers.

An example of such a project is the potatoes planted

by Potatoes South Africa at Bizana on 21 November 2017. To ensure the success of the project the Bizana small farmers were properly trained in soil preparation, fertilization, planting of seed and the use of pesticides and herbicides. Printed manuals covering the entire small scale potato production as well as a spraying program were also provided to the farmers.

At the day 125 small farmers were trained which Potatoes South Africa believe will stand them in good stead in future. C

Oos-Vrystaat kultivarproef onder droëlandtoestande op Warden in 2016/2017 Sesisonke boerdery span (Produsent), Chantel du Raan en Attie van den Berg (Aartappels Suid-Afrika) Die Vrystaat is geleë op plat grasagtige vlaktes wat met weiveld besprinkel word. Die ryk grond en aangename klimaat maak voorsiening vir 'n vooruitstrewende landboubedryf en staan bekend as Suid-Afrika se broodmandjie. Die Oos-Vrystaat produksiestreek produseer sowat 14% van die Page 68 |

CHIPS • November/Desember 2017

totale aartappelproduksie in Suid-Afrika. Hierdie streek plant vir die gebruik van moere, tafel- en verwerkingsaartappels. Die streek se enorme bydrae aan die verwerkingbedryf beloop sowat 23% (tweede hoogste van al die streke in Suid-Afrika). Die hoofkultivars vir tafel- en verwerkingsaartappels sluit

Bedryfsdienste • Industry Services

Figuur 1: Ligging van Warden in die Oos-Vrystaat produksiegebied in Mondial, Fianna en Markies, terwyl die populêre kultivars vir moerproduksie Mondial, FL2108 en Sifra insluit. Aartappelproduksie in die Oos-Vrystaat vind hoofsaaklik onder droëlandtoestande plaas.

Aartappels vir die varsmark word hoofsaaklik in Augustus – Desember geplant en in Desember – April

geoes. Die Oos-Vrystaat is in die somerreënvalgebied geleë (Figuur 1) en die klimaat is relatief gunstig vir die produksie van aartappels. Matige tot warm somers word afgewissel met winters wat baie koud is met strawwe ryp (middel April – Oktober).

Totale reënval per maand 2016/2017

Langtermyn gemiddelde reënval

Kumulatiewe reënval 2016/2017

Langtermyn kumulatiewe reënval

700 600

Reënval (mm)

500 400 300 200 100 0 Oktober November Desember Januarie Februarie Plant

Maart

April

2016/2017

Mei

Oes

Datum Figuur 2: Reënval gedurende die groeiseisoen (2016/2017) asook die langtermyn gemiddelde reënval.

CHIPS • November/December 2017

Page 69

Tabel 1: Opsomming van tegniese inligting rakende proefpeseelen uitleg.

Plaas:

Sesisonke Boerdery

Boer:

James Leslie, David Leslie, Oupa Tsabalala

Plantdatum:

27 Oktober 2016

Oesdatum:

11 Mei 2017

Besproeiing / Droëland:

Droëland

Dubbel- of enkelrye:

Enkelrye – skuins geplant (staggered)

Tussen-ryspasiëring:

1.8 m

Proefperseel per eenheid:

18 m2

Die proewe is uitgevoer op Warden (Figuur 1) waar die jaarlikse reënval tussen 700 tot 750 mm wissel, maar ongereëlde reënvalverspreiding moet in ag geneem word. Grond in die Oos-Vrystaat is oor die algemeen sandleem, met ’n onderliggende kleilaag ongeveer 0.750 m – 1.0 m diep. Vogbewaringstegnieke het tot gevolg dat grondvog aan die begin van die seisoen voldoende is. Die standaardkultivars in die Oos-Vrystaat is mediumgroeiers maar daar is toenemende belangstelling in die streek vir kultivars met ’n kort groeiperiode om grondvog aan die begin van die seisoen maksimaal te benut, veral as droogtetoestande later in die seisoen voorkom. Kortgroeiers speel ook ’n belangrike rol omrede hulle die produsent in staat stel om vroeër te oes en te bemark wanneer die vraag hoog is en aanbod laag is. Kortgroeiperiode-kultivars stel ook die produsent in staat om sy oesseisoen te verleng, en dus sy risiko meer te versprei. Die proef is geplant in ’n ewekansige blokontwerp met drie herhalings. Verdere tegniese inligting rakende die proefperseel en uitleg is opgesom in Tabel 1.

Dit is belangrik om daarop te let dat groeiperiodes die oesopbrengs van kultivars kan beïnvloed. Groeiperiodes word gedefinieer as die aantal dae vanaf opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen.

Die presiese tydsberekening van die vyf groeifases (spruitontwikkeling, vegetatiewe groei, knolinisiasie, knolvulling en volwassenheid) hang af van die omgewing en die bestuurspraktyke wat wissel tussen lokaliteite,

kultivars en groeiperiodes.

Die kultivars betrokke in werksgroepproewe gedurende 2016/2017 word in Tabel 2 weergegee.

Verteenwoordigende grondmonsters is ook voor plant geneem en ontleed om die grondvoedingstatus van die geselekteerde perseel te bepaal. Die resultate van die grondontleding vir hierdie proef word aangedui in Tabel 3.

Oesopbrengs en knolgrootte word ook beïnvloed deur die aantal halms per area, dus die aantal moere geplant, asook die aantal halms per moer. Die aantal halms per moer is afhanklik van die aantal ogies per knol, die aantal spruite per ogie en die aantal stamme per spruit. Die aantal ogies per knol is kultivar-afhanklik, terwyl die aantal halms per knol beïnvloed word deur die moergrootte en die plantgereedheid van die moere. Dit is belangrik om daarop te let dat hierdie eienskappe tussen kultivars varieer. Die plantgereedheid, stand (%) en halmtelling van kultivars wat in die 2016/2017-proewe geplant is, word aangedui in Tabel 2.

Temperatuur, dagliglengte en water is die belangrikste abiotiese faktore wat die groeipatroon, opbrengs en kwaliteit van aartappels beïnvloed. Om te bepaal wat die aanpassingsvermoë van nuwe kultivars in die Warden-omgewing is, is dit belangrik om hierdie faktore in aanmerking te

Page 70 |

CHIPS • November/Desember 2017

Bedryfsdienste • Industry Services

Tabel 2: Karaktereienskappe rakende groeiperiode, plantgereedheid, stand (%) en halmtellings vir elke kultivar in 2016/2017.

Kultivar

Groeiperiode (Dae)1

Plantgereedheid2

Stand (%)

Halms per plant

Almera

Kort

(85)

2

64

2

Arizona

Kort tot medium

(100)

2

60

2.6

Challenger

Medium

(110)

2

91

4.4

Electra

Medium

(110)

3

80

4.6

Fandango

Medium

(110)

3

93

4.4

Farida

Medium

(110)

3

91

4.4

Fianna

Medium tot lank

(120)

1

78

3.6

Grandeur

Medium

(90-110)

2

84

3

Lanorma

Kort

(80-90)

3

80

3.4

Laperla

Kort

(70-80)

2

95

4

Markies

Medium tot lank

(120)

2

86

2.8

Mondial

Medium

(110)

4

89

4

Navigator

Medium

(110)

2

87

3.2

Panamera

Medium tot lank

(120)

2

91

3

Savanna

Medium

(110)

3

82

2.6

Sifra

Kort tot medium

(90-100)

2

89

3.6

Taisiya

Kort tot medium

(100)

2

86

3.6

Valor

Medium

(100-110)

2

82

3.2

Algemene riglyne en kategorieë (dae van opkoms tot natuurlike loofafsterwe, afhangend van die seisoen): Kort = 70-90 dae; Kort tot Medium = 80-100 dae; Medium = 90-110 dae; Medium tot Lank = 90-120; Lank = 90-140 dae.

2 Plantgereedheid van moere 1 – Vars; 2 – Effens vars; 3 – Plantgereed; 4 – Effens oud; 5 – Oud. 1

1

Mg

Na

K

Ca

(mg/kg)

Ca

(mg/kg)

K

(mg/kg)

4.4

P

% of KUK1

(mg/kg)

1204

pH (KCl)

Ammonium asetaat

(mg/kg)

Brutodigtheid (kg.m-3)

P-Bray I

Tabel 3: Grondontledingsresultate vir Warden (2016/2017) kultivarproef voor plant.

%

32

137

401

83

19

10

Mg

Na

%

%

%

60

20

2

KUK = Katioon-uitruilkapasiteit CHIPS • November/December 2017

Page 71

neem wanneer die prestasie van verskillende kultivars geëvalueer word. Dit is ook belangrik dat die kultivars vir ’n aantal seisoene geëvalueer word omdat klimaat van seisoen tot seisoen verskil. Die daaglikse en langtermyn weerdata is verkry vanaf die LNR se Reitzweerstasie (-27.90157, 27.08484). Die kumulatiewe reënval gedurende die 2016/2017-groeiseisoen het deurentyd dieselfde patroon gevolg as die langtermyn-data tot Desember waarna dit aansienlik hoër was vir die res van die groeiseisoen (langtermyn gemiddelde) (Figuur 2). ’n Aansienlike hoeveelheid reën, was ontvang tydens die vullingstydperk in Februarie 2017.

Die minimum- en maksimumtemperature (Figuur 3) vir die 2016/2017-groeiseisoen het regdeur die seisoen aansienlike hoër maksimum- en minimumtemperature getoon. Temperature het regdeur die seisoen gedurig tussen 30-35°C gewissel. Wanneer die temperatuur bo 29°C styg, sal min of selfs geen knolgroei voorkom nie, as gevolg van die feit dat die koolhidrate gebruik word vir respirasie. Hierdie uitermatige weersomstandighede kon die opbrengs asook kwaliteit van kultivars negatief beïnvloed het.

Hitte-eenhede is ook ’n belangrike faktor om in ag te neem aangesien die ontwikkeling van die plant hoofsaaklik gebaseer is op die versameling van hitte-eenhede. Daar word dus aanvaar dat die plant ’n sekere aantal hitte-eenhede moet versamel om ’n ontwikkelingsfase te voltooi. Die hitte-eenhede van die 2016/2017-groeiseisoen was regdeur die seisoen hoër (tot en met 31.2% hoër) as die langtermyn gemiddelde hitte-eenhede en word aangedui in Figuur 4. Moontlike effekte as gevolg van ongunstige temperature (=hoë hitte-eenhede) sluit in die verlenging van die tyd wat nodig is vir ontwikkelingfases om te voltooi, wat opbrengs asook kwaliteit negatief kon beïnvloed het. Ongeag die feit dat die hitte-eenhede effens hoër as normaal was deur die seisoen, was die opbrengs steeds 1 t/ha hoër as die gemiddelde opbrengs van die vorige drie jaar.

Die opbrengsdata is statisties verwerk met behulp van die GenStat® program en die gemiddelde was geskei deur gebruik te maak van die Tukey KBV-toets.

Die kultivar-effek gedurende die 2016/2017-proewe (Figuur 5) was statisties beduidend (p<0. 05) ten opsigte van opbrengs terwyl die koëffisiënt van

Maksimum temperatuur 2016/2017

Minimum temperatuur 2016/2017

Langtermyn gemiddelde maksimum temperatuur

Langtermyn gemiddelde minimum temperatuur

45

Temperatuur (°C)

40 35 30 25 20 15 10

0

01-Oct-16 08-Oct-16 15-Oct-16 22-Oct-16 29-Oct-16 05-Nov-16 12-Nov-16 19-Nov-16 26-Nov-16 03-Dec-16 10-Dec-16 17-Dec-16 24-Dec-16 31-Dec-16 07-Jan-17 14-Jan-17 21-Jan-17 28-Jan-17 04-Feb-17 11-Feb-17 18-Feb-17 25-Feb-17 04-Mar-17 11-Mar-17 18-Mar-17 25-Mar-17 01-Apr-17 08-Apr-17 15-Apr-17 22-Apr-17 29-Apr-17 06-May-17 13-May-17

5

Plant

2016/2017

Oes

Datum Figuur 3: Minimum- en maksimumtemperatuur (°C) gedurende die groeiseisoen (2016/2017) asook langtermyn.

Page 72 |

CHIPS • November/Desember 2017

Bedryfsdienste â&#x20AC;˘ Industry Services

Totale hitte-eenhede 2016/2017

Langtermyn gemiddelde hitte-eenhede

Kumulatiewe hitte-eenhede 2016/2017

Langtermyn kumulatiewe hitte-eenhede

3000

Hitte-eenhede

2500 31.2%

29.4%

2000 1500 1000 500 0 Oktober

November Desember

Januarie

Februarie

Maart

Maand

April

Mei

Figuur 4: Hitte-eenhede gedurende die groeiseisoen (2016/2017) asook langtermyn.

Opbrengs (%)

Bemarkingsindeks (%) 134.7 a

Electra Savanna Fandango Sifra Laperla Farida Panamera Valor Mondial Lanorma Taisiya Navigator Challenger Grandeur Markies Fianna Almera Arizona

125.9 ab 110.6 a-d 106.0 a-e 104.6 a-e Opbrengs van kultivars verskil nie statisties nie

Kultivar

Opbrengs van kultivars verskil nie statisties nie

113.8 a-c

104.4 a-e 102.0 a-e 99.2 a-e 98.4 a-e 97.2 a-e 96.7 a-e 91.9 b-e 91.3 b-e 90.5 b-e 88.9 b-e 75.7 c-e 68.1 e

0

Proefgemiddeld = 45.7 t/ha

p < 0.05 KBV = 38.9 KV% = 7.7

20 40 60 80 100 120 140 160 Opbrengs- en bemarkingsindeks as persentasie van die proefgemiddeld (%) vir 2016

Figuur 5: Totale opbrengsindeks en bemarkingsindeks per kultivar vir 2016/2017 as persentasie van die proefgemiddeld.

CHIPS â&#x20AC;˘ November/December 2017

Page 73

variasie baie laag (7.7%) was. Dit dui dus aan dat die proewe goed uitgevoer en die resultate betroubaar is. Die proefgemiddeld van al die kultivars word as 100% geneem. Die opbrengs van die individuele kultivars word dan deur die proefgemiddeld gedeel en elke kultivar se opbrengsprestasie word as ’n persentasie van die proefgemiddeld uitgedruk (opbrengsindeks).

Die gemiddelde opbrengs (45.7 t/ha) vir die 2016/2017 seisoen was omtrent dieselfde in vergelyking met die proefgemiddelde van die vorige twee jaar (44.2 t/ha). Ten opsigte van die 2016/2017-proewe (Figuur 5) het die kultivar Electra, wat statisties verskil het van Challenger, Grandeur, Markies, Fianna, Almera en Arizona, die hoogste opbrengs behaal. Arizona en Almera was van die kultivars wat die swakste opbrengste gelewer het omrede die kultivar slegs ’n stand van onderskeidelik 60% en 64% (Tabel 2) behaal het. Die kultivar Fianna se moere was vars en kan moontlik die rede wees vir die lae opbrengs. Hoër opbrengste as die proefgemiddeld (45.7 t/ha) was behaal deur die kultivars Electra, Savanna, Fandango, Sifra, Laperla, Farida, Panamera en Valor.

Baby

Klein

Medium

Ten einde die prestasie van die kultivars in terme van opbrengs en kwaliteit te bepaal, is die opbrengs, groottegroepverspreiding en klas gebruik om teen die gemiddelde markpryse vir die betrokke dag ’n bemarkingsindeks te bereken. Die opbrengs, vermenigvuldig met die heersende prys wat bepaal word deur die groottegroepverspreiding en gradering, gee die bemarkingsindeks (Figuur 5). Die kultivars Electra en Savanna het die hoogste bemarkingsindeks behaal, hoofsaaklik as gevolg van ’n ooglopende hoër persentasie groot aartappels wat die kultivars opgelewer het in vergelyking met die ander kultivars.

Die kultivars wat die swakste bemarkingsindekse getoon het sluit in Arizona, Almera en Grandeur.

Dit kan hoofsaaklik toegeskryf word aan ’n lae persentasie klas 1 gradering. Arizona was hoofsaaklik afgegradeer as gevolg van insekskade terwyl Almera vergroening, insek- en motskade getoon het. Grandeur was hoofsaaklik afgegradeer as gevolg van misvorming. Groottegroepverspreiding en gradering is dus ook van die faktore wat gebruik word om aartappels te klas, daarom is dit belangrike faktore om in ag te neem om optimale ekonomiese bemarkbare opbrengs te verseker. In Figuur 6 word die groottegroepverspreiding, Figuur 7 die gradering

Groot medium

70

Groot

Proefgemiddeld

Grootteverspreiding (t/ha) in 2016/2017

60 50

2016/2017 = 45.2 t/ha Proefgemiddeld van vorige 3jaar= 44.2 t/ha

40 30 20 10 0

Kultivar

Figuur 6: Groottegroepverspreiding van elke kultivar tydens die 2016/2017 finale oes.

Page 74 |

CHIPS • November/Desember 2017

Bedryfsdienste â&#x20AC;˘ Industry Services

Uitskot

70

Klas 3

Klas 2

Klas 1

Proefgemiddeld

60

Gradering (t/ha) vir 2016/2017

50

2016/2017 = 45.2 t/ha Proefgemiddeld van vorige 3 jaar = 44.2 t/ha

40 30 20 10 0

Kultivar

Figuur 7: Gradering van elke kultivar tydens die 2016/2017 finale oes.

2016/2017

2015/2016

2014/2015

Opbrengs as persentasie van die proefgemiddeld (%)

160 140 120 100 80 60 40 20 0 Almera

Electra

Lanorma

Mondial

Panamera

Savanna

Sifra

Valor

Kultivar

Figuur 8. Prestasie van kultivars oor drie jaar uitgedruk as persentasie van die proefgemiddeld.

CHIPS â&#x20AC;˘ November/December 2017

Page 75

Tabel 4: Hoofredes vir afgradering tydens die 2016/2017 Warden oes.

Arizona

X

X

X

Challenger

X

X

Electra

X

X

Fandango

X

X

Farida

X

X

Fianna Grandeur

Misvorming

Nerf-los

X

Almera

Insekskade

Antraknose

Aalwurm

Misvorming

Kultivar

Hoofrede vir afgradering

X X

X

X

Lanorma

X

X

X

Laperla

X

X

X

Markies

X

X

Mondial

X

X

Navigator

X

Panamera

X

X

Savanna

X

X

Sifra

X

X

Taisiya

X

X

Valor

X

X

van die opbrengs en Tabel 4 die hoofredes vir afgradering van die onderskeie kultivars aangetoon.

Dit is ook belangrik om te let op die kultivars se vermoë om konsekwent te presteer, ten spyte van fluktuasies in die klimaat oor tyd. In Figuur 8 word die drie-jaar data aangetoon vir die kultivarproewe in die Warden produksie-area. Dit blyk dat die kultivars Mondial, Electra en Lanorma die minste variasie toon vir die area.

Verder is dit ook belangrik om op die kwaliteit van CHIPS••November/Desember November/Desember2017 2017 Page Page 76 76 | CHIPS

X X

X

die produk te fokus om ’n ekonomiese optimale bemarkbare opbrengs en dus winsgewendheid te verseker. Dit sluit belangrike faktore in soos die kook- en prosesseringseienskappe, soortlike gewig (SG) wat opgesom word in Tabel 5. Gedurende die 2016/2017-groeiseisoen het die kultivars Challenger, Electra, Farida, Lanorma, Markies en Almera aan die skyfiekleurnorm van >50 voldoen. Wat soortlike gewig (SG) betref, het slegs die kultivars Challenger, Electra en Markies aan die norm van ≥1.075 voldoen. C

Bedryfsdienste • Industry Services

Tabel 5. Kook- en prosesseringseienskappe en interne kwaliteit van opbrengs vir 2016/2017 (Uitgevoer deur LNR-Roodeplaat).

Kultivar

Vleeskleur

Kooktipe1

Struktuur

Verkleur na kook

Skyfiekleur2

SG3

Almera

Geel

EM

Medium

Geen

41.5

1.066

Arizona

Geel

EM

Medium

Effens

42.7

1.058

Challenger

Room

NM

Styf

Geen

50.5

1.080

Electra

Geel

M

Medium

Geen

55.4

1.082

Fandango

Geel

EM

Medium

Geen

49.4

1.059

Farida

Donker geel

EM

Medium

Geen

51.0

1.068

Fianna

Geel

EM

Medium

Geen

45.4

1.070

Grandeur

Donker geel

EM

Medium

Geen

49.7

1.067

Lanorma

Geel

EM

Medium

Geen

52.0

1.073

Laperla

Geel

EM

Medium

Geen

41.7

1.056

Markies

Geel

EM

Medium

Geen

54.7

1.084

Mondial

Geel

EM

Medium

Effens

43.5

1.060

Navigator

Geel

EM

Medium

Geen

50.2

1.070

Panamera

Geel

EM

Medium

Geen

48.2

1.074

Savanna

Geel

EM

Medium

Effens

45.2

1.072

Sifra

Geel

EM

Medium

Geen

49.2

1.071

Taisiya

Geel

EM

Medium

Geen

47.8

1.066

Valor

Room

EM

Medium

Geen

37.3

1.070

Almera

Geel

EM

Medium

Geen

52.0

1.073

Arizona

Geel

EM

Medium

Geen

41.7

1.056

BM – Baie melerige tot losse tekstuur; ≥ Norm (Aanvaarbaar vir prosessering) M – Melerig, krummelrige tot los aartappel; EM – Effens melerige, vry ferm aartappel met fyn tot taamlike fyn tekstuur; < Norm (Onaanvaarbaar vir NM – Nie melerige, ferm aartappel met ’n fyn tekstuur. prosessering) 2 Skyfiekleur met waarde >50 en sonder defekte is aanvaarbaar vir die droëskyfiebedryf.

3 Soortlike gewig van >1.075 is aanvaarbaar vir die prosesseringsbedryf.

3 Knolvormindeks: Rond: <1.09; rond-ovaal: 1.10 - 1.29; ovaal: 1.30 - 1.49; lank-ovaal: 1.50 - 1.69; lank: 1.70 - 1.99.

1

CHIPS CHIPS• •November/December November/December2017 2017

Page Page77 77

Kontreinuus • Regional News

Noordwes aartappelinligtingsdag Herman Haak, Aartappels Suid-Afrika Mnr. Pieter van Zyl, Aartappels Suid-Afrika se Inligtinsbestuuder, het ‘n vooruitskouing verskaf vir sover dit die bemarking van aartappels tydens die eerskomende klompie maande betref.

Mnr. Justy Range van Technofresh het gewys op die omvattende dienstereeks wat Technofresh die varsproduktebedryf bedryf en voordele wat sodanige dienste vir die aartappelprodusente inhou.

lnr: Danie Kühn, JF van der Merwe en André Coetzee

Die Noordwes Aartappelinligtingsdag het vanjaar plaasgevind op Donderdag 9 November 2017 by Dublin Safari’s naby Louwna in die Noordwes-streek.

Die nuutverkose voorsitter van Aartappels Suid-Afrika, mnr. JF van der Merwe, het ook die dag bygewoon.

Hy het genoem dat die per capita gebruik van aartappels in Suid-Afrika aansienlik toegeneem het die afgelope klompie jare, maar dat daar gekyk sal moet word na meer uitvoere na Afrika-lande asook om binnelandse verbruik verder te stimuleer. C

Vanjaar se hoofborge was Wenpro Markagentskap van Joburg Varsproduktemark en ABSA Agribesigheid. Verskeie ander markagentskappe, saadverskaffers, chemiese- en verpakkingsverskaffers asook aartappeltoerustingverskaffers het die dag geborg.

Die hoofspreker vir die dag was mnr. Wessel Lemmer, ekonoom van ABSA Agribesigheid wat ‘n baie positiewe en insiggewende oorsig verskaf het van die ekonomie en die inpak daarvan op produsente.

Page 78 |

CHIPS • November/Desember 2017

lnr: Wessel Lemmer, Herman Haak, Justy Range en Pieter van Zyl

Prokon Nuus Gedurende September en Oktober 2017 het 13 aartappelproduksiestreke asook nie-produserende verskaffers aartappels aan die varsproduktemarkte landwyd gelewer STREEK

% VAN LEWERINGS

SAKKIES GELEWER

DRIE HOOF KULTIVARS Mondial (38.12%) Sifra (35.34%) Labadia(5.71%)

Verbruining (22.12%) Meganiese beskadiging (16.97%) Aartappelmot (9.80%)

45.92%

Uitgeloop (98.63%) Meganiese beskadiging (1.36%)

Fabula (100%)

17.76%

Verbruining (66.66%) Meganiese beskadiging (18.51%) Vergroening (8.64%)

Lanorma (75.88%) Valor (7.97%) Mondial (7.64%)

31.95%

Aartappelmot (26.60%) Aalwurm (23.19%) Meganiese beskadiging (15.02%)

8.64%

1 388 286

CERES

0.11%

17 967

CMK (32.05%) Fasan (25.10%) Lady Rosetta (22.64%)

SUIDWESKAAP

0.12%

20 064

NOORDKAAP

2.51%

403 658

CHIPS â&#x20AC;¢ November/Desember 2017

HOOFREDES VIR AFMERKINGS

3.88%

SANDVELD

Page 80 |

% AFMERKINGS

PROKON

STREEK

% VAN LEWERINGS

SAKKIES GELEWER

DRIE HOOF KULTIVARS

% AFMERKINGS

HOOFREDES VIR AFMERKINGS

OOS-KAAP

3.51%

Mondial (53.31%) 563 600 Sifra (23.67%) Lanorma (19.58%)

SUID-KAAP

0.02%

3 520 Mondial (100%)

NOORDOOSKAAP

0.49%

Lanorma (85.65%) 78 969 Mondial (5.71%) Fianna (5.01%)

WES-VRYSTAAT

11.23%

Mondial (41.83%) 1 804 133 Sifra (11.97%) Fabula (21.04%)

OOS-VRYSTAAT

1.49%

SUIDWESVRYSTAAT

0.26%

Fianna (27.48%) 41 628 Fabula (21.93%) Mondial (17.96%)

KWAZULUNATAL

1.08%

Mondial (38.36%) 173 729 Valor (34.51%) Sifra (15.20%)

Aalwurm (27.37%) 4.63% Poeieragtige skurf (22.14%) Bederf (12.41%)

MPUMALANGA

4.13%

Valor (74.74%) 662 820 Mondial (23.20%) Sifra (1.03%)

Meganiese beskadiging (42.56%) 3.75% Bederf (17.48%) Aalwurm (10.63%)

60.94%

Mondial (84.36%) 9 789 119 Valor (5.57%) Sifra (5.47%)

Sandspleet (26.60%) 3.65% Meganiese beskadiging (21.91%) Vergroening (19.92%)

NOORDWES

1.23%

Lanorma (60.18%) 197 238 Mondial (28.70%) Taisya (7.74%)

Te klein (27.75%) 1.62% Sandspleet (26.56%) Meganiese beskadiging (24.06%)

GAUTENG

0.03%

4 950

LOSKOPVALLEI

0.43%

68 319

NIEPRODUSERENDE VERSKAFFERS

3.76%

LIMPOPO

Mondial (35.94%) 239 723 Lady Rosetta (31.90%) Electra (26.41%)

Mondial (68.88%) Valor (31.11%) Up-to-Date (95.16%) Sifra (4.83%)

Mondial (57.85%) 604 517 Sifra (18.47%) Electra (9.73%)

Aartappelmot (34.74%) 10.17% Vergroening (22.28%) Meganiese beskadiging (18.07%) 0.00% Geen Aartappelmot (52.54%) 16.44% Bruinskurf (16.94%) Insekbeskadiging (10.16%) Vergroening (33.38%) 16.53% Meganiese beskadiging (20.36%) Aartappelmot (17.54%) Aartappelmot (45.37%) 41.94% Meganiese beskadiging (29.85%) Insekbeskadiging (5.57%) 0.79%

Bruinskurf (66.66%) Meganiese beskadiging (33.33%)

6.67% Meganiese beskadiging (100%) Meganiese beskadiging (59.81%) 18.15% Bederf (20.71%) Droë vrot (7.98%) Aartappelmot (25.64%) 17.86% Meganiese beskadiging (19.29%) Sandspleet (10.93%)

Relevante statistiek ten opsigte van lewering gedurende September / Oktober 2017 is soos volg: • 16 062 240 sakkies is vanuit 13 aartappelproduksiestreke en nie-produserende verskaffers is aan die varsproduktemarkte landwyd gelewer.

• 220 174 sakkies het nie aan die voorgeskrewe merkvereistes voldoen nie. Dit was 169 297 sakkies meer as gedurende Julie / Augustus 2017 waartydens 50 877 sakkies nie voldoen het nie.

• 31 984 sakkies het nie die nodige kultivar aangedui nie, wat weer ʼn daling toon van 6 341 sakkies teenoor die 38 325 sakkies vir Julie / Augustus 2017.

• Die verslag toon 'n effense verlaging in die gemiddelde persentasie afmerkings van 7.33% teenoor die 7.92% vir Julie / Augustus 2017.

Totale aantal sakkies gelewer in September / Oktober 2017 = 16 062 240

Gemiddelde persentasie afgemerk 7.33%

CHIPS • November/December 2017

Page 81

Prokon Nuus STREEKLEWERINGS OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 SEPTEMBER - 31 OKTOBER 2017 SANDVELD 3,76%

NOORD-KAAP

8,64% 2,51%

OOS-KAAP WES-VRYSTAAT

3,50% 11,23%

OOS-VRYSTAAT MPUMALANGA

60,94% 10,97%

LIMPOPO NIE-PRO.VERSKAFFERS

4,13% ANDER: CERES (0.11%), SUIDWES-KAAP (0.12%), SUID-KAAP (0.02%), NOORDOOS-KAAP (0.49%), OOSVRYSTAAT (1.49%), SUIDWES-VRYSTAAT (0.26%), KWAZULU-NATAL (1.08%), NOORDWES (1.23%), GAUTENG (0,03%), LOSKOPVALLEI (0.43%).

REDES VIR AFMERKINGS OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 SEPTEMBER - 31 OKTOBER 2017 MEGANIESE BESK. VERGROENING

16,00% 3,16%

AARTAPPELMOT

21,16%

SANDSPLETE

3,31%

BRUINSKURF

BEDERF 3,71%

17,32%

SILVERSKURF AALWURM

3,74%

10,21%

4,11%

17,27%

NERF-AF/LOS ANDER

ANDER: VERBRUINING, UITGELOOP, INSEKBESKADIGING, TE GROOT, ANTRAKNOSE, GEMENGDE GROOTTES, TE

KLEIN, POEIERSKURF, LENTISEL BESKADIGING, VERLEP, HOLHART, VOORKOMS, DROë VROT, MISVORMD, GRONDBESMEER, STINGELENT VERROTING, GEBREEKTE KNOLLE, BESMEER BESMET, THIZOCTONIA, BINNE BRUIN VLEK.

Page 82 |

CHIPS • November/Desember 2017

PROKON

HOOF KULTIVARS GELEWER OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 SEPTEMBER - 31 OKTOBER 2017 MONDIAL

SIFRA 1,41% 1,74% 2,25%

VALOR 0,95% 0,56%

FABULA

1,78%

2,67%

5,22%

LANORMA UP-TO-DATE PANAMERA

7,84%

ELECTRA BP1 LABADIA

9,56%

ANDER

66,05%

ANDER: AVALANCHE, TAISYA, SAVANA, SYNERGY, LADY ROSETTA, INOVA, FIANNA, SHEPODY, NICOLA, LAPERLA, CMK, INOVATOR, FASAN, ALMERA, AMI, FL2108, SERENADE, LISETA, MARKIES, COLUMBUS, MIXED CULTIVAR, INFINITY, CHALLENGER, MNANDI, HERTHA.

AFMERKINGS PER STREEK OP VARSPRODUKTEMARKTE: 1 SEPTEMBER - 31 OKTOBER 2017

17,86%

6,67%

1,62%

18,15%

3,88%

45,92%

3,65% 4,63% 3,75%

17,76%

31,95% 41,94%

16,53%

16,44%

10,17%

SANDVELD CERES SUIDWES-KAAP NOORD-KAAP OOS-KAAP NOORDOOS-KAAP WES-VRYSTAAT OOS-VRYSTAAT KWAZULU-NATAL MPUMALANGA LIMPOPO NOORDWES GAUTENG LOSKOPVALLEI NIE PROD. VERSKAFFERS

ANDER MET MINDER AS 0% AFMERKINGS: SUID-KAAP (0.00%), SUIDWES-VRYSTAAT (0.79%)

CHIPS â&#x20AC;¢ November/December 2017

Page 83

Hoe om vakbonde kaf te draf Marelize Roets Wanneer vakbonde aanspraak maak op regte binne die werksplek, kan dit 'n ongemaklike situasie skep vir werkgewers wat onseker is rakende hul eie regte en dié van die vakbond, asook hoe hierdie regte gereguleer word. Elke werknemer het die reg om aan ‘n vakbond te behoort, net soos wat elke werkgewer die reg het om aan 'n werkgewersorganisasie te behoort en word beide hierdie liggame gereguleer deur die Wet op Arbeidsverhoudinge (WAV).

Die wetgewer het beoog dat vakbonde ‘n positiewe invloed kan hê in die werksplek deur onderhandelinge te fasiliteer, op te tree as instrument om te kommunikeer met werknemers, help om wetgewing en vereistes aan plaaswerkers te verduidelik, asook om sy lede te help beheer tydens ‘n staking, of selfs 'n staking voorkom. 'n Vakbond kan ook voordele vir plaaswerkers beding soos begrafnisplanne, regshulp en verteenwoordiging, asook opvoedkundige programme.

Die WAV erken vakbonde se regte en reguleer ook die volgende regte: • Toegang tot die werksplek (om plaaswerkers toe te spreek en na hul belange om te sien - enige besoek moet voor die tyd met die werkgewer gereël word en die WAV bepaal Page 84 |

CHIPS • November/Desember 2017

• •

•

•

dat besoeke op 'n redelike tyd gehou moet word); Aftrekking van vakbondregistrasiefooie; Vakbondverteenwoordiging in die werksplek (die vakbond kan werknemers verkies om as verteenwoordigers binne die werksplek op te tree); Verlof vir vakbondaktiwiteite (redelike betaalde tyd af vir verteenwoordigers om vakbondaktiwiteite by te woon - die wet bepaal nie hoeveel betaalde of onbetaalde dae toegestaan moet word nie en moet dit dus deur die partye ooreengekom word); Openbaarmaking van informasie (relevante inligting beskikbaar stel vir die vakbond om hul pligte uit te voer).

Wat behels die erkenningsooreenkoms tussen die boer en die vakbond?

Om te kan aanspraak maak op bogenoemde regte, vereis die wet dat die vakbond 'n prosedure volg, wat behels dat die vakbond die werkgewer skriftelik in kennis moet stel van die regte wat die vakbond in die werksplek wil uitoefen. Die vakbond moet 'n kopie van sy registrasiesertifikaat, asook lidmaatskap aansoekvorms as bewys van hoeveel werknemers die vakbond verteenwoordig, hierby aanheg. Die wet stipuleer dat die werkgewer dan binne 30 dae

Algemeen • General

hierna met die vakbond moet konsulteer om 'n erkenningsooreenkoms te sluit wat die bepalings en voorwaardes stipuleer waarop ooreengekom is, soos: • bevestiging van die vakbond se regte; • toegang tot die plaas; • aftrekkings; • prosedures rakende werkvloerverteenwoordigers (“shop stewards”); • vergaderings tussen die vakbond en sy lede asook die werkgewer; • onderhandelinge; • dispuutoplossing; en • ander algemene bepalings en voorwaardes.

Wat is die verskil tussen ‘n vakbond met voldoende en meerderheid verteenwoordiging?

Daar word onderskeid getref tussen vakbonde met voldoende en meerderheid verteenwoordiging binne die werksplek.

Voldoende verteenwoordiging word in die praktyk asook regspraak as 30% aanvaar en meerderheid verteenwoordiging as 50% + 1.

Hierdie onderskeid het 'n effek op watter regte die vakbond geregtig is. 'n Vakbond met voldoende verteenwoordiging in die werksplek is slegs geregtig op die eerste twee regte soos hierbo uiteengesit, terwyl 'n vakbond met meerderheid verteenwoordiging binne die werksplek geregtig is op al vyf regte. 'n Kommissaris by die Kommissie vir Versoening, Bemiddeling en Arbitrasie (KVBA) is ook by magte om addisionele regte aan 'n voldoende verteenwoordigende vakbond toe te staan.

• Verseker dat alle werknemers geskrewe dienskontrakte het en dat werknemers die inhoud daarvan verstaan; • Vaste prosedures in die werksplek bevorder goeie kommunikasie tussen die werkgewer en werknemer, byvoorbeeld ‘n dissiplinêre kode, griewe prosedure, verlof prosedure, ensovoorts; • Voldoening aan relevante wetgewing – Sektorale Vasstelling 13 is van toepassing op die Landbousektor; • Gereelde konsultasie met werknemers om enige probleme en/of veranderinge in die werksplek te bespreek.

Vele besigheidsrisiko’s moet daagliks deur die werkgewer bestuur word. Die beste wyse waarop 'n werkgewer arbeid as besigheidsrisiko kan aanspreek, is om proaktief op te tree en te verseker dat die dienskontrakte, dissiplinêre kode, prosedures en beleide in plek is en hierdie dokumentasie aan toepaslike wetgewing voldoen. C Marelize Roets is 'n Senior Regsadviseur by die LWO Werkgewersorganisasie, wat geregistreer is by Departement van Arbeid. Sy verwerf die volgende grade aan die Nelson Mandela Metropolitaanse Universiteit: BCom Regte, LLB en LLM (cum laude) in Arbeidsreg.

Indien ‘n vakbond nie oor voldoende of meerderheid verteenwoordiging beskik nie, het die werkgewer die reg om erkenning van die vakbond te weier en kan die vakbond op geen van bogenoemde regte aanspraak maak nie.

Boere moet proaktief optree: Dit is belangrik dat werkgewers proaktief optree ten einde die werkgewer-werknemer verhouding te versterk. Duidelike reëls en riglyne in die werksplek beperk misverstande en konflik, wat produktiwiteit asook ‘n positiewe werksomgewing bevorder. Ons beveel die volgende punte aan: • Verseker dat alle werknemers ten minste die voorgeskrewe minimum loon ontvang; CHIPS • November/December 2017

Page 85

Creamy mash, roast rib eye and spicy sauce Serves: 4 Time: 1 hour 10 minute

Ingredients 1 kg potatoes, peeled 150 ml milk or mageu 15 ml butter 1 large egg Salt and pepper, to taste Spicy Sauce: 10 ml (2 tsp) sunflower oil 1 large onion 3 garlic cloves 30 ml (2 tbsp) tomato paste 1 x 420 g mild chakalaka 1 x 420 g baked beans, drained Rib eye steak: 45 ml (3 tbsp) sunflower oil 1.2 kg beef topside Salt and pepper, to taste 30 ml (2 tbsp) butter

How to 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

To make the spicy sauce, heat the oil in a frying pan and sauté the onion and garlic. Add the tomato paste, chakalaka, beans and cook until the beans are soft.

Using a fork squash the beans down a little.

Continue to cook for 10 minutes and set aside.

For the creamy mash, bring a large pot of water to the boil and add the potatoes, boil until tender, about 20 minutes.

Drain well then return to the pot and over low heat dry completely for 2 minutes. Preheat the oven to 160°C. Heat the milk and butter in a small pot then pour over the potatoes. Remove from the heat and mash the potatoes together with the egg and butter using a wooden spoon to beat until smooth and creamy. Season well.

Heat the oil in a frying pan and over medium heat sear the steaks on all sides.

Place the steaks in an oven dish and top with the butter roast until desired doneness for about 1 hour or to your liking.

Cover with foil and leave for a few minutes before serving with the mash and spicy sauce.

Page 86 |

CHIPS • November/Desember 2017

CHIPS â&#x20AC;¢ November/December 2017

Page 87

Uit die argiewe / From the archives

CHIPS November 1987/Desember 1987/Januarie 1988

Struktuuraanpassing in die landbou Na aanleiding van die probleme in die mieliebedryf en die moontlike afskaling van mielieproduksie in die Republiek, bespreek die VAPO Kongres die invloed wat dié proses op die aartappelbedryf kan hê indien 'n grootskaalse omskakeling van mieliegronde na aartappelproduksie sou plaasvind.

Dié besprekingspunt is ingelei deur prof. J M Laubscher, Mielieraadleerstoel in Boerderybestuur van die Departement Landbou-ekonomie aan die UOVS. Hy het voorspel dat indien boere sou wegbeweeg van mielieproduksie kan baie van die probleme in die mieliebedryf oorgedra word na nader vertakkinge.

Sou baie van die mielieboere aartappels aanplant, kan dit die aanbodsensitiewe aartappelpryse nadeling beïnvloed.

Die Kongres het na prof. Laubscher se referaat in groep verdeel vir groepbesprekings. Die groepe was dit almal eens dat uitbreiding van enige aard vermy moet word en dat die bedryf stappe sal moet neem om dit te voorkom. Die volgende gedagtes het uit groepbesprekings na vore gekom: •

•

Die Kongres moet 'n versoek rig aan die verantwoordelike instansies soos die Aartappelraad, om alle moontlike kommunikasiekanale te gebruik om voornemende aartappelprodusente te wys op die gevare verbonde aan die onverantwoordelike toetrede tot die aartappelbedryf. Hiermee saam moet die kostestruktuur en markvooruitsigte betyds onder die aandag van alle produsente gebring word. 'n Tekort aan moere en daarmee saam hoë produksiekoste en risiko sal uitbreiding moontlik onderdruk. Dit kan egter veroorsaak dat meer ongesertifiseerde moere gebruik kan word wat moontlik tot gevolg kan hê dat 'n ooraanbod van

Page 88 |

CHIPS • November/Desember 2017

swak gehalte aartappels die mark kan bereik. Dit kan die hele prysstruktuur in duie laat stort. Die totale bemarkingskoördineringsaksie kan ernstig in gedrang kom namate groter aanbod die mark bereik. Daar moet ook gepoog word om 'n goedkoop metode te vind waarmee tafelaartappels gesteriliseer kan word. Dit sal die gebruik van tafelaartappels vir saad stopsit. Beter koördinasie tussen moerkwekers en kommersiële produsente gaan 'n vereiste word.

• Finansiële instellings kan versoek word om met groot omsigtigheid fondse vir artappelaanplantings beskikbaar te stel.

• 'n Groter verbruikersmark kan die probleem deels uitskakel, daarom moet daar gepoog word om die mark uit te brei. Die swart mark het potensiaal en die bemarking van aartappels daar moet ondersoek word.

• Volgehoue navorsing is noodsaaklik met die oog op produksie van beste kwaliteit.

• Die moontlike registrasie van produsente is ook voorgestel.

(Kan jy nou meer – dit was so hittete of Ouboet Mielie het Kleinboet Aartappel in 1987 gepootjie!)

Skyfie sê / Skyfie says

Dis jaareind – almal se stories is op of hulle het nie nou tyd om dit te vertel nie. Dan is die dakrakke ook gepak met die voertuie se neuse wat reeds see se kant toe staan.

Skyfie wens al sy storiemakers, storievertellers, bydraers en lesers ‘n wonderlike Feesgety toe!

It is year end – nobody has a story to tell or they do not have the time to tell it. Even the roof racks are pack and vehicles’ noses are facing towards the sea.

Skyfie wishes all his story makers, story tellers, contributors and readers a wonderful Festive Season!

CHIPS wishes all its readers and advertisers a blessed festive season and a prosperous 2017!

CHIPS wens al sy lesers en adverteerders geseënde feesgety en 'n voorspoedige 2017!

CHIPS • November/December 2017

Page 89

APAC AGRICULTURAL PRODUCE AGENTS COUNCIL

REGISTERED FRESH PRODUCE AGENTS BLOEMFONTEIN FRESH PRODUCE MARKET Bloemfontein Market Agency Modise Market Agency RSA Bloemfontein Market Agency Subtropico Bloemfontein Market Agency Vrystaat Market Agency CAPE TOWN FRESH PRODUCE MARKET Boland Market Agency Fine Bros Market Agency Rhoda’s Market Agency RSA Cape Town Market Agency Subtropico/Spes Bona Market Agency CAPE TOWN Laeveld Somerset Market Agency DURBAN FRESH PRODUCE MARKET Delta Market Agency Hanly Market Agency Port Natal Market Agency RSA Durban Market Agency Wenpro Durban Market Agency EAST LONDON FRESH PRODUCE MARKET AA Market Agency Border Farmers Market Agency Martin & Scheepers Market Agency Subtropico East London Market Agency GEORGE Garden Route Fresh Express Market Agency Maverick Market Agency JOBURG FRESH PRODUCE MARKET Botha Roodt Johannesburg Market Agency C L de Villiers Market Agency Catu-Fresh Market Agency Citi Deep Waatlemoen Market Agency Citifresh Market Agency Dapper Market Agency DW Fresh Produce Johannesburg Market Agency Egoly Johannesburg Market Agency Exec-U-Fruit Market Agency

Marco Market Agency Matla Market Agency Metro Market Agency Pula Nala Market Agency RSA Johannesburg Market Agency Subtropico Johannesburg Market Agency Swartberg Market Agency Target Market Agency Wenpro Johannesburg Market Agency KEI FRESH PRODUCE MARKET Farmers Direct Market Agency KING WILLIAM’S TOWN FRESH PRODUCE MARKET King William’s Town Market Agency KIMBERLEY FRESH PRODUCE MARKET Kimberley Market Agency Squires & Sons Market Agency Subtropico Kimberly Market Agency KLERKSDORP FRESH PRODUCE MARKET Garfield Market Agency J Frances & Son Market Agency Matlosana Market Agency Subtropico Klerksdorp Market Agency W.L. Ochse & Kie Market Agency LIMPOPO PROVINCE RSA Limpopo Market Agency RSA Mooketsi Market Agency NELSPRUIT Laeveld Nelspruit Market Agency Nelspruit Market Agency NOORDEINDE FRESH PRODUCE MARKET Noordeinde Market Agency PIETERMARITZBURG FRESH PRODUCE MARKET G.W. Poole Market Agency Natalia Market Agency

Nkosi Market Agency Peter & Co Market Agency Subtropico Pietermaritzburg Market Agency PORT ELIZABETH FRESH PRODUCE MARKET African Market Agency Algoabaai Market Agency Gouws & Co Market Agency Lansdell Market Agency W Finlayson & Co Market Agency SPRINGS FRESH PRODUCE MARKET AM Meyer Market Agency RSA Springs Market Agency New Africa Market Agency Springs Market Agency (Fruit) Springs Market Agency (Vegetables) Subtropico Springs Market Agency TSHWANE FRESH PRODUCE MARKET Botha Roodt Pretoria Market Agency Du Plessis & Wolmarans Market Agency DW Fresh Produce Tshwane Market Agency Egoly Tshawane Market Agency Farmers Trust Market Agency Fresh Way Market Agency Noordvaal Market Agency Prinsloo & Venter Market Agency RSA Tshwane Market Agency Subtropico/Protea Market Agency Tshwane Green Market Agency VEREENIGING FRESH PRODUCE MARKET Impala Market Agency Subtropico Vereeniging Market Agency WELKOM FRESH PRODUCE MARKET Botha & Roodt Welkom Market Agency Opkoms Market Agency Subtropico Market Agency WITBANK FRESH PRODUCE MARKET Subtropico Witbank Market Agency Witbank Market Agency

VISIT APAC’S WEBSITE REGULARLY Do you know if your fresh produce agent practise sound financial management? Did your agent received an audit qualification on his last audit report? Does your agent submit their monthly trust reconciliation timeously and has no trust account shortages?

Ensure that you visit our website monthly as it is updated regularly with information on the financial status of agencies.

SUITE NUMBER 69, PRIVATE BAG X 9, EAST RAND, 1462 TEL: (011) 894-3680, 0870951335, FAX: (011) 894-3761,www.apacweb.org.za

REGISTRATEUR • REGISTRAR : L PRETORIUS

2018 CHIPS

advertisement rates

CHIPS www.potatoes.co.za

ADVERTISE IN CHIPS TO REACH THE POTATO FARMER ADVERTISING SPECIFICATION

FULL PAGE R12 700

HALF PAGE

HALF PAGE

Back cover R15 850 Inside cover - front R15 010

R6 780

R6 780

210 mm x 297 mm Bleed: 4 mm Type area: 20 mm Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

QUARTER PAGE

THIRD PAGE

R3 710

R4 450

portrait

90 mm (w) x 128.5 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

landscape

190 mm (w) x 92 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

landscape

portrait

90 mm (w) x 267 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

190 mm (w) x 130 mm (h) Bleed: no Type area: no Format: High Res (PDF) 300 dpi (CMYK)

EDITION

BOOKINGS

MATERIAL

January/February

17/01

24/01

March/April

14/03

22/03

May/June

16/05

23/05

July/August

20/07

27/07

September/October

19/09

26/09

November/December

14/11

21/11

Rates exclude VAT and advertising agency commission

DIGITAL ADVERTISING MATERIAL FORMATS

INSERTS & ADVERTORIALS

The following are formats by which the magazine can accept digital advertisements:

The same rates as for advertisements apply to articles

• Document to be set up to advertising specifications (i.e. Ad specs) • E-mailed advertising material should not be bigger than 5MB (PDF, Jpeg or Tiff)

and inserts. These rates exclude VAT and advertising agency commission.

• All advertising material to be in CMYK colour mode and the resolution 300 dpi

PROMOTIONAL POLICY

• If pictures are sent, save as high resolution (300DPI)

If six advertisements are placed in six consecutive

• Logos must be 300 dpi with a CMYK colour breakdown

issues an advertorial of the same size may be placed

• Press optimised PDF's on CD with a colour proof is also acceptable.

• PDFs supplied should include all fonts and in CMYK mode.

free of charge.

CHIPS

Editor: Gawie Geyer • Advertising: Gawie Geyer Contact Details: Mobile: 082 388 0524, E-fax: 086 218 3462, E-mail: gawie@potatoes.co.za

Saadaartappels wat wĂŠrk.

GWK Aartappels Ons kweek aartappelmoere wat bekend is vir uitstekende opbrengs en markgeleenthede. Kontak ons.

Sallie Herbst Bestuurder: Aartappelbemarking 082 805 5515 SallieH@gwk.co.za