kashmir gurinchi telusukundam

ø±\T‘·Tqï |üP\‘√≥ ø±oàs¡TqT ø±bÕ&ÉTø=+<ë+

dü+ø£\q+ &܈ˆ e&ç¶ $»j·TkÕs¡~∏

qej·TT>∑uÛ≤s¡‹ Á|ü#·Ts¡D\T uÛ≤>∑´q>∑sY 1

kashmir layout f.p65

1

10/20/2010, 9:06 PM

ø±\T‘·Tqï |üP\‘√≥ ø±oàs¡TqT ø±bÕ&ÉTø=+<ë+ Á|ü<eä∏ T eTTÁ<äD l $ø£è‹ HêeT dü+e‘·‡s¡ ÄX¯«j·TT» bÂ]íeT 22.10.2010

nø£så ê\ ≈£Ls¡TŒ

C≤>∑è‹ Á>±|òøæ ‡˘ 3`4`228/4/1, *+>∑+|ü*¢ ø±N>∑÷&É, ôV≤’ <äsêu≤<é`27 040`27562625 eTTÁ<äD

Äø£è‹ Ä|òôt d{Ÿ Á|æ+≥sY‡ ∫ø£ÿ&É|*ü ,¢ ôV≤’ <äsêu≤<é bò˛Hé 27664525 Á|ü‘·T\≈£î

kÕVæ≤‘·´ìπø‘·Hé 3`4`852, ãs¡ÿ‘Y|⁄ü s¡, ôV≤’ <äsêu≤<é ` 500 027.

040`27563236

kÕVæ≤‘·´ìπø‘·Hé @\÷s¡Ts√&ÉT,¶ >∑es¡ïs¡Tù|≥, $»j·Tyê&É` 520002 <ä÷s¡yêDÏ ` 0866`6667421

eTq$ ø±oàs¡+ Hê ‘·*¢ qT<äT{Ï dæ+<ä÷s¡+ e+{Ï bÕ≥\T, ø£+&É˝À ø£+&Ésê ø±oàs¡÷.... e+{Ï ^‘ê\T nH˚ø+£ >± ‘·s‘¡ s· ê\T>± bÕ&ÉTø=+≥THêï+. Äùd‘·T Væ≤e÷#·\+ nì m+‘· düV≤ü »+>± |ü\Tÿ‘êyÓ÷ ªø£oàs¡TqT+&ç ø£Hê´≈£îe÷]es¡≈î£ μ n+≥÷ n+‘˚ düV≤ü »+>± |ü\T≈£î‘ê+. n‹ ÁbÕNqø±\+ qT+&ç #Ó|Œü ã&ÉT‘·Tqï 56 »q|ü<ë\ C≤_‘ê n+>∑,e+>∑, ø£[+>∑, ø±oàs¡, ø±+uÛÀ».... n+≥÷ kÕ–b˛‘·T+~. ø±ã{Ï,º ø£oàs¡T uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À n+‘·sꓤ>+∑ nH˚ dü‘´· + $wüjT· +˝À eTq øπ dü+<˚V≤ü eT÷ ˝Ò<Tä . n≥Te+{Ï n+<ë\ ø±oàs¡+ H˚&TÉ Ä≈£î|ü#÷ eT+≥˝À¢ ∫≈£îÿø=+~. uÛ≤s¡‘e· ÷‘· eTDÏøØÏ ≥+ #Ó<]ä b˛‘·Tqï<ë nH˚ ∫+‘· n+<ä]˙ |”&kç ˛Ô+~.

C≤rj·T‘·≈î£ dü+ã+~Û+∫q eTÚ*ø£yTÓ qÆ ne>±Vü≤q ˝Òìyês¡T, >±*yê≥Tq b˛j˚T neø±X¯ yê<äT\T eTq≈£î bÕ\≈£î\T>± \_Ûd÷ü Ô ñ+&É≥+ ˇø£ düeTdü´ø±>±, Á|ü‹ ∫qï düeTdü´ >∑T]+∫ >∑+≥\ ‘·sã¡ &ç #·]Ã+#˚ MT&çj÷· ` Ç+‘·{Ï ÁbÕD düe÷qyÓTqÆ düeTdü´≈£î ‘·–q+‘· ÁbÕ<Ûëq´$Te«≥+ ˝Ò<Tä . Ä ø±s¡D≤q Á|ü»\ <äèwæøº Ï sêe\dæq mH√ï n+XÊ\T eTs¡T>∑Tq |ü&bç ˛‘·Tqï$. Ä ˝À≥T rπsà Á|üjT· ‘·ï+>± qej·TT>∑ uÛ≤s¡‹ á ∫qï |ü⁄düøÔ ±ìï MT eTT+<äT≈£î ‘ÓdTü qÔ ï~. MT Ä<äsD¡ \_Û+#·>\∑ <äì, Á|ü»\ <äèwæìº á ø°\ø£ düeTdü´yÓ|’ ⁄ü kÕ]+|üCj Ò T· ≥+˝À e÷ ø£èwæ |ò*ü +#· >∑\<äì Ä•düTHÔ êï+.

` Á|üø±X¯≈î£ \T

yÓ\: 6/` 2

kashmir layout f.p65

2

10/20/2010, 9:06 PM

ø±\T‘·Tqï |üP\‘√≥ ø±oàs¡TqT ø±bÕ&ÉTø=+<ë+ 1. #ê]Á‘·ø£ H˚|ü<∏ä´+ »eT÷à`ø£oàsY düeTdü´\qT ne>∑‘+· #˚dTü ø√<ä\∫q yê¬se¬sH’ ê, 5 ˝Òø£ 10 dü+e‘·‡sê\ |ü]D≤e÷\qT n<Û´ä j·Tq+#˚ùd,Ô n~ @ e÷Á‘·+ dü]b˛<äT. <˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´ b˛sê{≤ìøÏ eTT+<äT qT+&ç, n+fÒ ÄHê{Ï nK+&Éu≤Û s¡‘+· Ä+π>j ¢ T· T\ bÕ\q˝À ÁeT>∑T‘Z T· qï|üŒ{ÏqT+&ç nH˚ø£ yÓT*ø£\T ‹]–, mHÓïH√ï eTT&ÉT\T _–dæ »{Ï\yÓTqÆ |ü]D≤e÷\qT <˚ì˙ $&ç∫ô|≥º≈î£ +&Ü C≤Á>∑‘>Ô· ± |ü]o*+#·e\dæ ñ+~. n|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·yT˚ ø=+‘· ø=+‘·>± ne>±Vü≤q≈£î n+<äT‘·T+~. Á|ü|+ü #·<X˚ Ê\˝À #ê˝≤ <˚XÊ\≈£î ˝ÒìB, uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì ÄHê{Ï #·|Œü Hêïs¡T (56) sêC≤´ \˝À ãVüQXÊ $T–*q @ sêC≤´ìø° ˝ÒìB, ø£oàsêìøÏ e÷Á‘·yT˚ ñqïB Á>∑+<∏sä ÷¡ |ü+˝À ñqï #·]Á‘·. Ä Á>∑+<∏+ä ù|s¡T s껑·s+¡ –DÏ. <ëìì Áyêdæq e´øÏÔ ù|s¡T ø£\ΩDT&ÉT. ‘·q≈£î |üPs¡«+ J$+∫q |ü+&ç‘T· \T ‘êeTT $qï$, ø£qï$ Á>∑+<∏ë\˝À Áyêdæ ô|{Ïbº ˛>±, <ëq|üÁ‘ê\T, XÊdüHê\T yÓTT<ä˝q’… ÁbÕe÷DÏø£ Ä<Ûësê\ düV‰ü j·T+‘√ #˚sá e\dæq yêdüÔ yê\qT #˚sT¡ Ñ·÷, |ü]Vü≤]+#·e\dæq nyêdüyÔ ê\qT ‘=\–dü÷Ô n‹X¯j÷Ó ≈£î\Ô qT, eÁø°øs£ D¡ \qT dü]CÒd÷ü Ô ø£\ΩDT&ÉT ≈£L]Ãq #·]Á‘· Á>∑+<∏+ä s껑·s+¡ –DÏ. (The Sanskrit book which comes nearest to the European notion of a regular history is the Rajatarangini of Kalhana, a metrical chronicle of Kashmir, written ü ¶Y dü÷&º +Ó {Ÿ‡ Væ≤düغ Ä|òt Ç+&çj÷· ˝À $.@.dæà‘Y Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT. in the twelfth century ) nì Äø˘‡|òs

Áø°.X¯.12e X¯‘êã›+˝À ø£\ΩDT&ÉT #Û+· <√ã<ä+∆ >± Áyêdæq s껑·s+¡ –DÏ #·]Á‘· n+fÒ j·T÷s√|æjT· q¢ ø£\Œq≈£î <ä>sZ∑ >¡ ± ñ+&˚ dü+düÿè‘· Á>∑+<∏eä Tì ô|’ Ä+>∑¢ yêø±´ìøÏ ns¡+ú . #·]Á‘·ø+£ ~q yÓTT<ä{Ï ø£oàs¡ <˚X|¯ ⁄ü sêE >√q+<äT&ÉT. n‘·&TÉ eTVü‰ uÛ≤s¡‘+· ˝Àì eT>∑<säÛ êE »sêdü+<ÛTä ìøÏ düeTø±*≈£î&ÉT. ã\sêeTTì #˚‹˝À Vü≤‘·T&ÓH’ ê&ÉT. ‘·sT¡ yê‘· n‘·ì ≈£îe÷s¡T&ÉT <ëyÓ÷<äsT¡ &ÉT sêC…,’ dæ+<ÛTä qB rsêq »]–q |òTü s¡¸D˝À lø£èwüßìí #˚‹˝À Vü≤‘·T&ÓH’ ê&ÉT. n|üŒ{ÏøÏ >∑s“¡ e¤ ‹jÓTÆ q n‘·ì uÛ≤s¡´ j·TXÀe‹ sê»´uÛ≤s¡+ eVæ≤+∫+~. ø=ìï HÓ\\≈£î ÄyÓT eT>∑_&Éq¶ T Á|üd$ü +#·>±, Ä |üd>æ T∑ &ÉT≈¶ î£ >√q+<äT&ÉT nì ‘ê‘·>±] ù|s¡T ô|{Ϻ 12e s√EH˚ |ü{≤º_ùÛ wø£+ #˚ùdXÊs¡T. Ä ‘·sê«‘· @&Ü~øÏ eTVü‰uÛ≤s¡‘· j·TT<ä+∆ »]–+~.

3

kashmir layout f.p65

3

10/20/2010, 9:06 PM

uÛ≤s¡‘· j·TT<ä+∆ eTT–dæq 62 dü+e‘·‡sê\≈£î n+fÒ Áø°.|üP. 3076 qT+&ç ø±oàsêã›+ >∑Dq ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. Hê{Ï qT+&ç H˚{eÏ s¡≈î£ ø£oàs¡T |ü+#ê+>±\˝À á dü+e‘·‡sêìï ù|s=ÿ+ ≥THêïs¡T. s¬ +&Ée >√q+<äTì ‘·sê«‘· >∑<H›Ó øÓ ÿÏ q 35eT+~ sêE\T y˚<<ä säÛ êàìï ~Ûøÿ£ ]+∫ ø£sà¡ ÁuÛwÑ ßü º ˝…q’ +<äTq yê] #·]Á‘·qT mes¡÷ Áyêdæô|≥º˝<Ò ≥ä . 40e bÕ\≈£îì qT+&ç 47e bÕ\≈£îì es¡≈î£ >∑\ sêE\ #·]Á‘·qT |ü<àä $TVæ≤s¡T&ÉT ÁyêXÊ&ÉT. 48e sêE nXÀ≈£î&ÉT(eTÚs¡´e+X¯+). Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&ÉT »˝Ö≈£î&ÉT. s¬ +&Ée <ëyÓ÷<äsT¡ &ÉT (50esêE) ‘·sT¡ yê‘· VüQwüÿ, Ewüÿ, ø£ìwüßÿ\H˚ eTT>∑TsZ T¡ ≈£îcÕD k˛<äsT¡ \T ø±oàsYqT ø¬ e’ dü+ #˚dTü ø=ì ñeTà&ç>± ø=+‘·ø±\+ bÕ*+∫q ‘·sT¡ yê‘· yê]ì »sTT+∫ >√q+<äe+o≈£î&Óq’ n_ÛeTqT´&ÉT 52e sêE>± >∑<›Ó HÓø±ÿ&ÉT. 53e sêE eT÷&Ée >√q+<äT&ÉT. n|üŒ{Ï qT+&ç Áø°.X¯.12e X¯‘êã›+ es¡≈î£ ø±oàsYqT @*q sê»e+X¯ Áø£eT+ (|ü{Ϻø£ #·÷&É+&ç` |ü⁄≥ 32.) Ç˝≤ ñ+~. düsπ , n|üŒ{Ï ø£<\ä∏ ˙ï #Ó|⁄ü Œø√e≥+ ÁbÕs¡+_Ûùd,Ô Ç|üŒ{Ï ø£<ä∏ q&Ée<äT. ø±˙, ø£˙dü+>± ns¡+ú #˚døæ √e\dæq n+XÊ\T ø=ìï ñHêïsTT. dæ]dü+|ü<ä \‘√ ‘·T\‘·÷>π düT+<äsq¡ >∑s+¡ >± lq>∑sqY T ì]à+∫q nXÀ≈£î&ÉT (Áø°.|üP.15e X¯‘êã›+), Ä~ X¯+ø£sT¡ ìøÏ Ä\j·÷ìï, eT¬sH√ï <˚yê\j·÷\qT, nÁ>∑V‰ü sê\qT ì]à+∫q >√bÕ~‘·T´&ÉT (Áø°.|üP.4e X¯‘êã›+), dü«j·T+>± ø£$|ü+&ç‘T· ˝…q’ edüTq+<äqT&ÉT (Áø°.|üP.6e X¯‘êã›+) s¡D≤~‘·T´&ÉT (Áø°.|üP.2e X¯‘êã›+) ‘·÷s¡TŒq {Ïu{… Ÿ qT+&ç |ü•Ãe÷q ÇsêHé, ≥Øÿ\es¡≈L£ ø£oàs¡ sêC≤´ìï $dü]Ô +|üCdÒ qæ \*‘ê ~‘·T´&ÉT (Áø°.X¯.8e X¯‘êã›+), mH√ï ø±\Te\T Á‘·$«+∫q ne+‹es¡à(Áø°.X¯.9eX¯‘êã›+), eTVü≤eTà<é >∑»˙ ø±oàsYô|ø’ Ï <ä+&Ó‹qÔ s¬ +&ÉT dü+<äsꓤ\˝Àq÷ ∫‘·T>Ô ± z&ç+∫q sêC≤ dü+Á>±eTsêCŸ e+{Ï eT+∫sêE\TqïfÒ,¢ Á≈£Ls¡T\T, <äTsêàs¡T\Z T nsTTq |ü]bÕ\≈£î\÷ ˝Òøb£ ˛˝Ò<Tä . yês¡+<ä]˝ÀøÏ ø£]qƒ Vü≤è<äjT· T&ÉT $TVæ≤s¡≈î£ \T&ÉT. >√q+<äe+o≈£î&Óq’ Ç‘·&TÉ Áø°.|üP.634 qT+&ç 704 es¡≈î£ bÕ\q kÕ–+#ê&ÉT. zkÕ] Ç‘·&TÉ düôdq’ ´+>± ø=+&É<ës¡T\˝À edüT+Ô fÒ, z @qT>∑T ø±\TC≤] ø=+&ÉMT<äqT+&ç <=]¢+~. ÁbÕDuÛj Ñ T· +‘√ n~ #˚dqæ |òT” +ø±s¡+ á‘·ìøÏ MqT\ $+<äT>± ‘√∫+<ä≥. Ä eTè‘·T´ eTTK+˝À ÄsêÔsêyêìï eT∞fl eT∞fl $ì Äq+~+#ê\ì ãT~∆|⁄ü {Ϻ Á|ü‹s√p ˇø£ sêÁ‹y˚fi¯ ì]›wºü düeTj·÷ìøÏ ˇø£ @qT>∑TqT ˝Àj·T˝ÀøÏ <=]¢+#ê\ì Ä»„ C≤Ø#˚dæ ø=ìï HÓ\\bÕ≥T neT\T #˚sTT+#ê&É≥. ˇø£s√E ‘·q uÛ≤s¡´ <Û]ä +∫q ø£+#·Tø£+ MT<ä düHú êÁ>±\ e<ä› eTqTwü´bÕ<ä+ Äø±s¡+˝À eTTÁ~+∫q≥T¢>± ø£ì|æ+∫+~. Ä $wüjT· + Äsêrj·T>±, Ä e÷~] ø£+#·Tø±\T dæ+Vü≤fi¯<X˚ +¯ ˝À ‘·j÷· s¡e⁄‘·Tqïeì, yê{Ïô|’ ‘·q bÕ<ä ∫Vü‰ï\T ñ+&˚$<Û+ä >± dæ+Vü≤fi¯<X˚ |¯ ⁄ü sêE Ä<˚•+#ê&Éì ‘Ó*j·Te∫Ã+~. n+‘˚, @ e÷Á‘·+ eTT+<äTyÓqTø£\T Ä˝À∫+#·≈î£ +&Ü <ë]bı&É>T∑ Hê uÛj Ñ T· ;Û‘êeVü≤ yê‘êes¡D+ düèwædº ÷ü Ô dæ+Vü≤fi¯<X˚ +¯ MT<ä≈î£ <ä+&Éj÷· Á‘· »]|æ dæ+Vü≤fi¯ sêEqT #êe>={Ïqº +‘· |üì#˚d,æ ∫‘·T>Ô ± z&ç+∫, ø£eå ÷|üD ø√s¡Tø=H˚es¡≈î£ e~*ô|≥º˝<Ò Tä . á $X‚cÕ\˙ï $X¯«Hê<∏ä dü‘´· Hêsêj·TD>±s¡T $TVæ≤s¡≈î£ \T&ÉT ù|s¡T‘√ ‘Ó\T>∑T˝À qe\>± Áyêdæô|{≤ºsT¡ .

Hê\T>∑Tqïs¡ y˚\ @fi¯fl ôV≤’ +<äesêE\ #·]Á‘·˝À ø£]qƒ Vü≤è<äjT· eTT, Á≈£Ls¡‘«· eT÷, sêø£då ü \ø£Då ≤\÷ ñqï bÕ\≈£î&ÉT $TVæ≤s¡≈î£ \T&ÉT ˇø£ÿ&˚. ø±˙, nq+‘·sø¡ ±\+˝À ø£oàsY˝À bÕ\q kÕ–+∫q 4

kashmir layout f.p65

4

10/20/2010, 9:06 PM

$<˚o Á|üuTÑÛ e⁄˝À¢ Áy˚fifl¯ MT<ä ˝…øÿÏ +#·<–ä q dü»q® T\Tb˛>± $T–*qyês¡+‘ê eTTwüÿs¡T˝Ò. yês¡T kÕ–+∫q <äTwüÿè‘ê´\T H√{Ï‘√ #Ó|⁄ü Œø=H˚M ø±e⁄. |ü⁄düøÔ ±˝À¢ Áyêdæø=H˚M ø±e⁄. ø±ì yê{Ï>T∑ ]+∫ dü÷\ú +>±HÓH’ ê ‘Ó*dæø=+fÒ ‘·|Œü áHê{Ï »eT÷à`ø£oàsY Á|ü»\ u≤<Û\ä T, Ä+<√fi¯q\T eTq≈£î ns¡+ú ø±e⁄.

nqsêúìøÏ <ë]rdæq W<ës¡´+ $T–*q uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àe˝…H˚ ø£oàsY˝Àq÷ bÕ\≈£î\ n‹ eT+∫‘·qy˚T eTq Á|ü»\|ü≥¢ nqs¡<ú ëj·Tø£yTÓ +Æ ~. ÄÁX¯sTT+∫q yê]øÏ ˙&É #·÷|æ+#·≥+, X¯sD¡ Tø√]qyê]øÏ nuÛj Ñ T· $Te«≥+ eTq ñ<ës¡ Á|üuTÑÛ e⁄\≈£î n\yê≥T. 14e X¯‘êã›+ yÓTT<ä{À¢ ø£oàs¡T sêC≤´ìï @*q düV≤ü <˚e⁄&ÉT ‘·q X¯sD¡ TC§∫Ãq Ç<äs› T¡ |üs<¡ o˚ \≈£î n˝≤ ÄÁX¯jT· $T∫Ã, C≤^s¡T¢ ≈£L&Ü ø£≥uº {… ≤º&TÉ . ‘êqT bÕ\Tb˛dæ b˛wæ+∫q á X¯sD¡ ≤s¡T˝ú Ò eTT+<äTeTT+<äT ø£oàØ Væ≤+<äTe⁄\+<äs÷¡ X¯sD¡ ≤s¡T\ú j˚T´ <äTs¡‹Z øÏ e÷s¡yZ T˚ s¡Œs¡TkÕÔsì¡ Äj·Tq }Væ≤+#·˝øÒ b£ ˛j·÷&ÉT. e\dü e∫Ãq Ä Ç<äs› T¡ eTTwüÿs¡T˝À¢ ˇø£&ç ù|s¡T s¬ +#·q ` {Ïu{… Ÿ sê»e+o≈£î&ÉT. s¬ +&√yê&ÉT cÕMTsY. n‘·&~ç Ä|òìÈü kÕÔH.é Áø°.X¯.1320˝À #Ó+|òTæ CŸU≤Hé e+o≈£î&Óq’ E©Œ¤ø±<äsUY ≤Hé &Óu“’… y˚\ ôdq’ ´+‘√ ‘·T]ÿkÕÔHé qT+&ç <ä+&Éj÷· Á‘· #˚jT· >±, n‘·ì <Ûë{ÏøÏ ì\«˝Òø£ düV≤ü <˚e⁄&ÉT |ü˝≤j·TqyÓTHÆ ê&ÉT. sê»´+ nsê#·ø+£ ø±≈£î+&Ü ñ+&˚+<äT≈£î n‘·&ç eT+Á‹ sêeT#·+Á<äT&ÉT >∑<H›Ó øÓ ÿÏ kÕ<Ûës¡D |ü]dæ‘ú T· \ |ü⁄qs¡T<äs∆ D¡ ≈£î j·T‹ïdü÷Ô ñ+&É>±, n|üŒ{Ïes¡≈î£ ø£|≥ü sê»uÛøÑ ÔÏ ø£qãs¡∫q s¬ +#·q ø=‘·Ô sêEqT K÷˙#˚dæ dæ+Vü‰düq+ ÄÁø£$T+#ê&ÉT. n+‘˚ø±<äT, Ä sêE sêeT#·+Á<äTì ≈£îe÷¬sÔ ø√≥sêDÏì $yêVü≤e÷&Ü&ÉT. sêDÏd\ü Vü‰ô|,’ ÄHê&ÉT $<˚oj·TT\‘√ #˚‘T· \T ø£\T|ü⁄‘·Tqï uÖ<ë∆ìï e~*, düHê‘·q <Ûsä êàìï d”«ø£]+#ê\ì j·T‹ï+#ê&ÉT. ø±˙ eT‘ê+‘·Øø£sD¡ \ n\yê≥T˝Òì ø£oàØ Áu≤Vü≤àDT\T BìøÏ nuÛ´Ñ +‘·s+¡ #ÓbÕŒs¡T. <ë+‘√ ø√bÕy˚X+¯ ‘√ n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&˚ ø=~›ø=~›>± yê´|æ˝Ô ÀøÏ edüTqÔ ï ÇkÕ¢+ eT‘êìï |ü⁄#·TÃø=ì s¬ +#·q eTVü‰sêE düT˝≤ÔHé düÁ<äTB›H>é ± ù|s¡T e÷s¡TÃø=Hêï&ÉT. n˝≤ yÓTT<ä˝+’… ~ ø£oàs√¢ ÇkÕ¢+ bÕ\q. s¬ +#·qqT ÇkÕ¢+˝À ø£\T|ü⁄ø=qï~ yÓTT<ä\Tø=ì, n‘·ì<ë«sê sêC≤´~Ûø±sêìï <äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚d÷ü Ô ãT˝ŸãT˝ŸcÕ nH˚ eTVü≤eTàBj·T >∑Ts¡Te⁄ Væ≤+<äTe⁄\qT j·TeTj·÷‘·q\T ô|{≤º&TÉ . ÇkÕ¢+qT d”«ø£]+#·ìyê]ì yÓ+{≤&ç y˚{≤&Ü&ÉT. Ä >∑Ts¡Te⁄>±] e÷s¡<Z sä Ù¡ q+˝À, Áø=‘·>Ô ± eT‘·+ e÷s¡TÃø=qï düÁ<äTB›Hé dü«j·T+>± e+<ä˝≤~ Væ≤+<ä÷ Ä\j·÷\qT, uÖ<ë∆sêe÷\qT <Û«ä +dü+#˚d,æ ø£˙$˙ ms¡T>∑ì Ø‹˝À eT‘·$<˚«cÕìï #·$#·÷|æ+∫ ø£oàØ˝À¢ uÛj Ñ ÷Ó ‘ꌑ·+ ø£*–+#ê&ÉT. ø£oàsY bÕ*≥ yÓTT<ä{Ï ÇkÕ¢$Tø˘ f…Ás¡]düsº TTq düÁ<äTB›Hé >∑<H›Ó øÓ ÿÏ q eT÷&˚fifl¯ øπ eTs¡D+Ï #ê&ÉT. düV≤ü <˚e⁄ì ‘·eTTà&Óq’ ñ<äjT· q<˚e⁄&ÉT sê»<ä+&É+ #˚õøÏÿ+#·Tø=Hêï&ÉT. sê»ø°jT· +>± ã\|ü&≥É + ø√dü+ düÁ<äTB›Hé uÛ≤s¡´ (sêeT#·+Á<äTì ≈£îe÷¬s)Ô ø√≥sêDÏì ô|[fl #˚dTü ø=Hêï&ÉT. |ü~ùV≤H˚fió¯ fl |ü]bÕ*+#ê&ÉT. Ç+‘·≈î£ eTT+<äT ù|s=ÿqï X¯sD¡ ≤s¡T\ú ˝À s¬ +&Éeyê&Óq’ cÕMTsY Ç‘·ì ÁbÕ|üø+£ bı+~, eT+Á‹–Ø #·˝≤sTT+#ê&ÉT. Áø°.X¯.1338˝À ñ<äjT· q<˚e⁄&ÉT #·ìb˛>± ø√≥sêDÏøÏ |ü≥+º ø£≥uº À‘·Tqï düeTj·T+˝À yÓ÷dü+#˚dæ ‘êqT #êe⁄ Áã‘·T≈£î\ eT<Û´ä ñqï≥T¢>± sêDÏøÏ yês¡|Ô +ü |æ+∫, ‘·qqT 5

kashmir layout f.p65

5

10/20/2010, 9:06 PM

|üsêeT]Ù+#· e∫Ãq Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ì, Ç‘·s¡ sêCÀ<√´>∑T\qT sêÁ‹øÏ sêÁ‹ #·+|æ+∫ sê»eT≈£î≥+ >∑T+Eø=Hêï&ÉT cÕMTsY. düT˝≤ÔHé wü+wüßB›H>é ± ‘·qqT ‘êqT Á|üø{£ +Ï #·Tø=Hêï&ÉT. ñ<äjT· qT&ç kÕúq+˝À ‘êqT dæ+Vü‰düq+ n~Ûw+ºæ ∫q≥T¢>±H˚, n‘·ì uÛ≤s¡´ ø√≥sêDÏ Vü≤è<äjT· dæ+Vü‰düHêìï ÄÁø£$T+#·T ø√yê\qTø=ì, ø√≥sêDÏì ìs¡“+~Û+∫ ªìU≤μ #˚dTü ø=Hêï&ÉT. |üXó¯ ã˝≤ìøÏ ‘·\e+∫q sêDÏ yÓTT<ä{Ï sêÁ‘˚ ø£‹‘Ô √ bı&ÉT#·Tø=ì ª˙‘√ ô|[fløÏ ÇB Hê n+^ø±s¡+μ nì HÓ‘T· {Ô Ï eT&ÉT>∑T˝À ≈£L*b˛sTT+~. ‘·q X¯Øs¡+ô|’ cÕMTsY #˚sTT |ü&˙É j·T˝Ò<Tä . sêDÏ $wüjT· +˝À ‘êqT dü«j·T+>± $|ò\ü yÓTHÆ ê, á |ü<øä∏ ±ìï ø±oàØ Væ≤+<äTe⁄\ô|q’ wü+wüßB∆Hé $düèÔ ‘·+>± Á|üj÷Ó –+#ê&ÉT. Væ≤+<ä÷ Ád”\Ô ≈£î eTTdæ+¢ \‘√ eT‘ê+‘·s¡ $yêVü‰\qT ô|<ä› m‘·TqÔ »]|æ+#ê&ÉT.

ì‘·´ø£è‘·´yÓTqÆ <ës¡TD Væ≤+kÕø±+&É düÁ<äTB›Hé ˝≤π>, wü+wüßB›Hé ≈£L&Ü eT÷&˚fifl¯ øπ >√Ø˝À #˚sê&ÉT. ô|<ä› ø=&ÉT≈£î sêC…q’ @&Ü~ ‹s¡≈î£ ÿ+&ÜH˚ ∫qïø=&ÉT≈£î nqïqT >¬ +{Ïyd˚ æ >∑<H›Ó øÓ ±ÿ&ÉT. n‘·ì eTs¡D≤q+‘·s+¡ n‘·ì ≈£îe÷s¡T&ÉT cÕñB›Hé |ü>±Z\T #˚‘ã· {Ϻ e+<ä˝≤~ <˚yê\j·÷\qT H˚\eT≥º+ #˚XÊ&ÉT. cÕñB›Hé eTs¡D≤q+‘·s+¡ n‘·ì ‘·eTTà&ÉT ≈£î‘·TãTB›Hé á <äTsêàsêZ\qT ø=qkÕ–+#ê&ÉT. Ç‘·ì |ü<Vä ‰ü s¡T dü+e‘·‡sê\ bÕ\q˝À düjT· ´<é Ä© VüQ+<ë˙ nH˚ eT‘√Hêà~ |üs´¡ y˚øDå£ ˝À ã\e+‘·+ eT‘·+ e÷]Œ&ÉT\T ndü+U≤´ø£+>± »]>±sTT. ø±oàØ Væ≤+<äTe⁄\ yÓT&ÉMT<ä ø£‹ôÔ |{Ϻ eT‘·+ e÷s¡‘êsê, #·kÕÔsê? nì n&ç>π yês¡T. e÷s¡‘êq+fÒ ÁbÕD+ <äøπ ÿ~. e÷s¡øb£ ˛‘˚ ‘·\‘Ó>π ~. n˝≤ ‘Ó–q ‘·\\≈£î ˝…øÿ£ ˝ÒH˝˚ <Ò Tä . <äTdüT\Ô T, n\+ø£sD¡ kÕeTÁ–, dæ+Vü‰düqeTT, >ös¡eeTsê´<ä\T, sê»uÛeÑ q+ MT<ä C…+&Ü ` Çe˙ï ÇkÕ¢MT |ü<‹∆ä ˝ÀøÏ e÷s¡TŒ#Ó+<ësTT. Ä ‘·sê«‘· bÕ\q #˚|{ü qºÏ dæø+Ï <äsY (1389`1413) ≈£L&Ü düjT· ´<é VüQ+<ë˙øÏ $<Ûj ˚ T· T&˚. Væ≤+<ä÷ <˚yê\j·÷\qT ≈£L\>=≥º≥+ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ì‘·´ø£è‘ê´\˝À ˇø£f+Æ… ~.

Bì¬ø’ Á|ü‘´˚ ø£+>± Á|üuTÑÛ ‘·«$uÛ≤>∑+ ˇø£{Ï @s¡Œ]#ês¡T. e÷sêÔ+&é˝À \*‘ê~‘·T´&ÉT ì]à+∫q Á|üd~æ ∆ #Ó+~q dü÷s¡´<˚yê\j·÷ìï ≈£L\Ã≥+ ‘·eTe\¢ ø±ø£b˛j˚Tdü]øÏ, n&É$ qT+&ç ô|<äô› |<ä› <äT+>∑\qT ‘Ó∫Ã, >∑T&çì+&Ü ù|]à ì|üŒ+{Ï+#ês¡≥. Ä ø±˝Ò<Tä +>∑\ y˚&øç Ï ø=ìï s√E\≈£î $Á>∑V‰ü \÷, ø£≥&º Ü\÷ |ü>T∑ \Tu≤sêø£ |ü\T>∑T\T, düT‘·T\Ô T ñ|üj÷Ó –+∫ ≈£L*Ãy˚XÊs¡≥. |üsêk˛Œ¤s,Y ne+‹|ü⁄s¡, ‘êbÕsY ‘·~‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝Àì Á|üd<æ ∆ä <˚yê\j·÷\qT ≈£L&Ü Ç<˚ |ü<‹∆ä ˝À ≈£L˝≤Ãs¡ì |ü]¸jT· Hé #ê]Á‘·ø£ |üÁ‘ê˝À¢ düŒwü+º >± ù|s=ÿqã&ç+~. qè‘·´ dü+^‘ê\qT, •\Œø£fiq¯ T, yê<ë´\q÷ dæø+Ï <äsY ìùw~Û+#ê&ÉT. qT<äT≥u§≥Tº ô|≥Tºø√ sê<äì XÊdæ+#ê&ÉT. ÇkÕ¢+qT d”«ø£]+#·ì Væ≤+<äTe⁄\ô|’ »õj·÷ |üqTï y˚XÊ&ÉT. (nqï eÁkÕÔ\T düeT≈£Ls¡Ã&ÜìøÏ e´ekÕj·T+˝Àq÷, |ü]ÁX¯eT\˝Àq÷ ìcÕí‘T· ˝…q’ Væ≤+<äTe⁄\qT Áã‘·ø˙£ j·Tø£ ‘·|Œü <äT. ø±ã{Ϻ j·TTe≈£î\qT, eT<Û´ä ej·TdüTÿ\qT #·+|æyd˚ Hæ ê, eè<äT\∆ qT e÷Á‘·+ »õj·÷ |üqTï ø£fºÒ wüs‘¡ T· ô|’ Áã‘·øì£ ∫à yê] e÷s¡<Z sä Ù¡ q+˝À u≤ìdü\T>± ñqï ‘·sT¡ D ej·TdüTÿ\ #˚‘· Äj·÷ eè‘·T\Ô qT ø=qkÕ–+|üCùÒ dyês¡T. »õj·÷ |üqTï #Ó*+¢ #˚yês¡T |üqTï edü÷\T #˚jT· &ÜìøÏ e#˚à n~Ûø±s¡T\T ‹fÒº ‹≥¢≈î£ |ü˝‘¢… T· eÔ ÷≥ m<äTsê&É≈î£ +&Ü, yÓ÷Vü≤+MT<ä ñ$TàHê ‘·T&ÉT#·Tø√≈£î+&Ü, 6

kashmir layout f.p65

6

10/20/2010, 9:06 PM

dü«Vü≤kÕÔ\‘√ |üqTï #Ó*+¢ #ê*. n+fÒ, n_Ûe÷Hêìï #·+|ü⁄ø=qïyês¡T e÷Á‘·yT˚ J$+#·&ÜìøÏ, »õj·÷ |üqTï ø£≥&º ÜìøÏ ns¡TΩ\qï e÷≥) Væ≤+<äTe⁄\T @ $<Ûyä TÓ qÆ yêVü≤q+ (>∑Ti≤¿ìï≈£L&Ü) mø£ÿ&ÜìøÏ>±ì ã+>±s¡+ <Û]ä +#·&ÜìøÏ>±ì ns¡TΩ\Tø±s¡T. eTTdü˝≤àHé eT‘·+|ü⁄#·TÃø√ì Áu≤Vü≤àDT\ yÓT&É˝Àì j·TCÀ„|Mü ‘ê*ï dæø+Ï <äsY ã\e+‘·+>± ˇø£s√E Á‘Ó+∫y˚d,æ yê≥ìï+{Ï˙ ‘·÷ø£+y˚ùdÔ n$ @&ÉT eTDT>∑T\T ãs¡Te⁄ ‘·÷>±j·T+fÒ, m+‘·eT+~ì <Ûsä à¡ ÁuÛwÑ ßü *˜ ï #˚ùdes¡≈î£ n‘·ì Äy˚X+¯ kÕ–+<√ }Væ≤+#·Tø√e#·TÃ. ÇkÕ¢+ d”«ø£]+#·≥+ ˝Ò<ë eTs¡D≤ìï e]+#·≥+ ˝Ò<ë ø±oàs¡TqT e<ä*ô|{Ϻ b˛e≥+ ` @<√ ˇø£{Ï m+#·Tø√yê\ì ô|ø’ Ï #Ó|Œæ Hê, ø±oàs¡TqT e~*b˛e≥+ düT\uÛ+Ñ ø±<äT. y˚{≤&˚yê] qT+&ç ‘·|Œæ +#·Tø=q&ÜìøÏ yÓTT<ä{Ï s¬ +&ç+{Ï˝ÀqT+&˚ m+#·Tø√e\dæ e#˚Ã~

e+<˚fifl¯ eTTdæ+¢ bÕ\q˝À dæø+Ï <äsY ≈£îe÷s¡T&ÉT Ä©cÕ <äTsêàs¡+Z ˝À ‘·+Á&çì $T+∫q yê&ÉT. eT‘·+ e÷s¡ì Væ≤+<äTe⁄\qT y˚{≤&É+˝À $\ø£Då Á|üC≤„e+‘·T&ÉT. 1320˝À eTTdæ+¢ bÕ\q ÁbÕs¡+uÛeÑ Tj˚T´Hê{ÏøÏ ns¡¸<säÛ êàìøÏ |ü≥Tº >=eTà>±, dü+düÿè‘· kÕs¡d«ü ‘êìøÏ, uÛ≤s¡rj·Tø£fi\¯ ≈£î yÓ~’ ø£$<ä´\≈£L Ä≥|ü≥Tº>± q+<äH√<ë´q+>± uÛ≤dæ*q¢ ø£oàsY Væ≤+<ä÷ ø£$ |ü+&ç‘· ≈£î≥T+u≤\‘√ dü+düÿè‘· $<ë«+düT\‘√ ø£fiø¯ fi£ ˝¯ ≤&ÉT‘·÷ ñ+&˚+~. 1413˝À yÓTT<ä˝q’… Ä©cÕ bÕ\q @&˚fió¯ ¢ eTT–ùddü]øÏ ø±oàsY˝À $T–*q |ü+&ç‘· ≈£î≥T+u≤\T øπ e\+ |ü<øä =+&ÉT e÷Á‘·yT˚ .

1420˝À Ä©cÕ eTs¡D≤q+‘·s+¡ n‘·ì ‘·eTTà&ÉT u≤<ë¸ C…q’ T \;›Hé >∑<H›Ó øÓ ±ÿ&ÉT. Ç‘·ì bÕ\q˝À Á|ü»\T }|æ]|”\TÃø=Hêï, u≤<ë¸ C…q’ T\;›Hé eTs¡D≤q+‘·s+¡ >∑<H›Ó øÓ ÿÏ q ôV≤’ <äscY Õ ‘ê‘·>±] yês¡d‘ü «· + |ü⁄DÏø|Ï ⁄ü #·TÃø=ì eTs¡\ <˚yê\j·÷\qT ≈£L\>={Ï+º #ê&ÉT. Ä ‘·sê«‘· e∫Ãq yê]B Ç<˚es¡Tdü. 1489˝À düT˝≤ÔHé nsTTq |ò‘ü c˚ Õ ˇø£ÿ&˚ 24 y˚\eT+~ ø±oàØ Væ≤+<äTe⁄\qT yÓT&ÉMT<ä ø£‹ôÔ |{Ϻ ÇkÕ¢+˝ÀøÏ ã\e+‘·+>± e÷]Ã+#ês¡T. ‘êqT ≈£L*Ãq ø±[ø±\j·T+˝ÀøÏ Á|üy•˚ +∫q H˚sêìøÏ eT+&ç|&ü ,ç ø£ì|æ+∫q ø±oàØ |ü+&ç‘T· \+<ä]ø° eTT≈£îÿ #Óe⁄\÷ ø√ùdj·TeTì Ä»„ C≤Ø #˚XÊ&ÉT. >∑‘´· +‘·s+¡ ˝Òø£ ÇkÕ¢+ eT‘·+ |ü⁄#·TÃø=Hêï, <Ûsä à¡ +MT<ä eTeTø±s¡+ #·+|ü⁄ø√˝Òø£ y˚<ä eT+Á‘ê\qT ˝À˝Àq >=DT>∑T‘·Tqï H˚sêìøÏ 800 eT+~ì 16e X¯‘êã›+ ∫e]q eT÷kÕ s¬ sTTHê nH˚ eT+Á‹ kÕeT÷Væ≤ø£+>± ‘·\\T q]øÏ+#ê&ÉT. 16e X¯‘êã›+ ∫e] dü+e‘·‡sê\˝À j·T÷düT|òt cÕ bÕ\q˝À $dæ–b˛sTTq düT˙ï eTTdæ+¢ eTT\ ‘·s|¡ ⁄üò q, ø±oàØ |ü+&ç‘T· \ ‘·s|¡ ⁄üò q Á|ü‹ì~Û ãè+<ë\T nø£“s¡TqT dü+<ä]Ù+∫ yÓTTs¡u≥… Tº ø=Hêïs¡T. n|ü &ÉT MTsYU≤dæ+ Hêj·Tø£‘ê«q ôdì’ ø£<fiä ≤\qT |ü+|æ ø±oàs¡TqT nø£“s¡T ‘·q kÕÁe÷»´+˝À ø£*|æyd˚ Tü ø=Hêïs¡T.

yÓTT|òTü ˝≤sT÷ bÕ<äTcÕ\ @\Tã&ç˝À nø£“s¡T, »Vü≤+^s¡T, cÕ»Vü‰Hé\T eT‘· düV≤ü q+ bÕ{Ï+∫q ø±s¡D+>± ø=+‘· Á|üXÊ+‘·+>±H˚ >∑&∫ç +~, ø£oàs¡T˝À ‘√≥\T, düsd¡ Tü ‡\T, s¡V≤ü <ës¡T\T n_Ûeè~∆>±+#êsTT. j·÷Á‹≈£î\ dü+K´ 7

kashmir layout f.p65

7

10/20/2010, 9:06 PM

ô|]–+~. nsTT‘˚ >∑‘+· ˝À ø£oàs¡TqT dü+<ä]Ù+#·&ÜìøÏ e#˚Ãyês¡T ‘·eTqT y˚~+Û #˚ Á|üXï¯ \≈£î düe÷<ÛëHê\T yÓ‘·Tø=ÿH˚ C≤„q‘·èwü‘í √ uÛøÑ ÁÔÏ X¯<\∆ä ‘√ e#˚Ãyês¡T. yês¡T ø±oàs¡TqT uÛ÷Ñ ‘·\+ MT<ä <˚e˝Àø£+>± uÛ≤$+#˚yês¡T. yÓTT>∑˝≤sT÷\ bÕ\q˝À kÕ~Û+∫q n_Ûeè~∆|*üò ‘·+>± ø±oàs¡T $H√<ä|sü ê´≥≈£î\ øπ +Á<ä+>± e÷]+~. uÛøÑ ÁÔÏ X¯<\∆ä kÕúq+˝À düTK dü+‘√cÕ\T $+<äT$H√<ë\qT >∑T]+∫q Ä˝À#·q\T #√≥T#˚dæ ø=HêïsTT. Ws¡+>∑CãÒ T &Û©ç ¢ >∑<H›Ó øÓ ÿÏ q ‘·sê«‘· |ü]dæ‘ú T· \T eT∞¢ e÷sêsTT. <˚Xy¯ ê´|ü+Ô >± <˚yê\j·÷\qT ≈£L*Ãy˚jT· &ÜìøÏ Ä»„\T C≤Ønj·÷´sTT. eT‘·+e÷]Œ&ç >∑T]+∫ y˚~+Û |ü⁄\T n~Ûøy£ TÓ HÆ êsTT. á dæ‹ú ˝À |ü+&ç‘Y ø£èbÕsêjYT Hêj·Tø£‘«· +˝À 500 eT+~ ø±oàØ |ü+&ç‘T· \T dæ≈î£ ÿ\ ‘=$Tà<äe >∑Ts¡TyÓq’ ‘˚>㥠Vü≤<ä÷sYqT <ä]Ù+#ês¡T. ‘·eTu≤<Û\ä T yÓTTs¡ô|≥Tº ø=Hêïs¡T. ª>∑sT¡ ‘˚>¥ ãVü≤<ä÷sYqT ÇkÕ¢+˝ÀøÏ e÷]Ñ˚ ‘êeT÷ eT‘·+ e÷s¡T‘êμeTì Ws¡+>∑CãÒ T≈£î #Ó|Œü +&çμ nì #Ó|Œæ |ü+|æyX˚ Ê&ÉT >∑Ts¡T ‘˚>㥠Vü≤<ä÷sY. Ä dü+<˚X+¯ n+<äTø=qï Ws¡+>∑CãÒ T Äq+<ëìøÏ ne<ÛTä \T ˝Òe⁄. ˇø£ÿe´øÏìÔ eT‘·+ e÷]Ñ˚#ê\T, <˚Xe¯ T+‘ê, Á|ü»\+‘ê eT‘·+e÷] b˛‘ês¡T. eT‘·+ e÷]Œ&ç j·T‘êï\qT ì*|æyj ˚ T· e\dæ+~>± ø±oàs¡T sê»Á|ü‹ì~Ûì Ä<˚•+#ê&ÉT. ‘˚>㥠Vü≤<ä÷sYqT &Û©ç ø¢ Ï |æ*|æ+#ê&ÉT. ‘·qqT ˇ‹Ô&ç #˚dqæ Ws¡+>∑CãÒ T≈£î >∑Ts¡T ‘˚>㥠Vü≤<ä÷sY Ç˝≤ düe÷<Ûëq$T#êÃ&ÉT. ªªy˚TeTT Væ≤+<ä÷<Ûäsêàìï nqTdü]+#˚yês¡+. e÷≈£î m+‘√ Á|”‹bÕÁ‘·yTÓ qÆ Væ≤+<ä÷<Ûsä êàìï e~*ô|≥º+.

Væ≤+<ä÷<Ûsä à¡ + ÇVü≤|üsê\˝À ÁX‚jT· düT‡qT ≈£Lsπ Ã~. @ Ç‘·s¡ eT‘·eT÷ BìøÏ kÕ{Ïsê<äT. kÕ«s¡|ú sü T¡ \T, n$y˚≈î£ \T, ˙#·T\T nsTTqyês¡T e÷Á‘·yT˚ á <Ûsä êàìï e<äT\Tø=+{≤s¡T. n˝≤+{Ïyês¡T |ü&sÉ êì bÕ≥T¢ bÕ&É‘ês¡T. n˝≤+{Ï yê]øÏ j·TeT<Ûsä à¡ sêE $~Û+#˚ •ø£\å T #ê\e⁄. $C≤„qe+‘·T&ÉqT, $y˚ø£ e+‘·T&ÉqT nsTTq H˚qT Væ≤+<ä÷<Ûsä êàìï e<ä\qT. e÷ <Ûsä êàìï s¡ø+åÏ #·T ø√yê\H˚ e÷ Äø±+ø£.å ìã<ä‘∆ · ‹s¡T>∑T˝Òì$μ. Ws¡+>∑CãÒ T˝À Áø√<Û+ä ô|\T¢_øÏ+~. sê»düu˝ÑÛ Àì ø±J n<˚XÊqTkÕs¡+>± ‘˚>¥ ãVü≤<ä÷sY düV≤ü #·sT¡ \˝À yÓTT<ä{yÏ ê&Óq’ uÛ≤sTT<äj÷· fiŸqT dü\dü\eT]π> ˙fi¯˝¢ À |ü&yÉ d˚ æ #·+bÕs¡T. s¬ +&Ée düV≤ü #·sT¡ &ÉT uÛ≤sTTdü‹<ëdt≈î£ <ä÷~|üsT¡ |ü⁄qT ø£≥uº {… ºÏ ì|üŒ+{Ï+#ês¡T. eT÷&Ée düV≤ü #·sT¡ &ÉT eT‹<ëdtqT s¡+|ü+‘√ ì\Te⁄>± ô|q’ T+&ç ÁøÏ+<äes¡≈L£ s¬ +&ÉT>± ø√XÊs¡T. ∫e]øÏ >∑Ts¡T ‘˚>¥ ãVü≤<ä÷sY ø£+sƒêìï ‘Ó>y∑ X˚ Ês¡T. Ç~ Væ≤+<ä÷ düe÷»+˝À, dæ≈î£ ÿ nqT#·s¡ ãè+<ä+˝À rÁeyÓTqÆ Á|ü‹ÁøÏjT· qT, Äø±+ø£\å qT s¡–*+∫+~. •yêJ, #ÛÁ· ‘·kÕ˝Ÿ, >∑Ts¡T >√$+<äd+æ >¥, sêD≤sêCŸd+æ >¥ ‘·~‘·sT¡ \ Hêj·Tø£‘ê«q ‹s¡T>∑Tu≤≥T rÁeyÓT,Æ yÓTT|òüT\T kÕÁe÷»´+ $∫äqïyÓTbÆ ˛sTT+~. yÓTT>∑\T <äsê“s¡T˝À Á|üeTTK bÕÁ‘·eVæ≤+∫q eTTVü‰{≤U≤Hé nH˚ø£ düsê›sY ‹]– ø±oàs¡T≈£î #˚sT¡ ø=ì n~Ûø±s¡+ #˚õøÏÿ+#·Tø=Hêï&ÉT. eTTdæ+¢ j·TTe≈£î\qT s¬ #·Ã>={≤º&TÉ . eTd”<Tä \T yê] ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î øπ +Á<äkÕúHê˝…H’ êsTT. Væ≤+<äTe⁄\T eT+∫ <äTdüT\Ô T <Û]ä +#·sê<äì, nXÊ«\ô|’ kÕ«Ø#˚jT· sê<äì, ‹\ø£+ <Û]ä +#·sê<äì Ä<˚XÊ\T C≤Ø nj·÷´sTT. Væ≤+<äTe⁄\ô|’ »]–q n‘ê´#êsê\≈£î, <äTwüÿè‘ê´\≈£î n+‘˚˝<Ò Tä . eT‘·+ e÷]Œ#·&TÉ \≈£î ˝…ø±ÿ˝Ò<Tä . Væ≤+<äTe⁄\≈£î ÄÁX¯jT· $T#êÃs¡ì #Ó|Œæ eTTdæ+¢ \qT y˚~+Û #·≥+ yÓTT<ä\Tô|{≤º&TÉ . Ç~ 8

kashmir layout f.p65

8

10/20/2010, 9:06 PM

eTTdæ+¢ \˝À ‹s¡T>∑Tu≤≥T≈£î <ë]rdæ+~. ˇø£ eTTdæ+¢ düsê›sY eTTVü‰{≤U≤Hé ‘·\qT ø£‹‘Ô √ q]øÏyX˚ Ê&ÉT. &Û©ç ˝¢ À ñ+&˚ HêeTe÷Á‘·|⁄ü yÓTT>∑\TbÕ<äTcÕ me¬se]H√ >∑es¡ïs¡T>± |ü+|ædTü +Ô &˚yê&ÉT. n‘·&ìç ø£oàs¡T˝À mes¡÷ ˝…øÿ£ CÒùdyês¡T ø±<äT. n˝≤ ø=+‘·ø±\+ nsê#·ø+£ q&ç∫+~.

Ä|üHÈ sé êE≈£î ÄVü‰«q+ Ä|üHÈ ké ÕÔHé bÕ\≈£î&Óq’ nVü≤à<écÕ nu≤›© ø£oàsY eTTdæ+¢ \ ÄVü‰«q+ô|’ <ä+&Ó‹eÔ ∫à 1752˝À ø£oàs¡T˝À ‘·q bÕ\q @s¡Œ]#ê&ÉT. n|üŒ{ÏqT+&ç 164 dü+ˆˆ\T ø£oàs¡T Ä|òqÈü ¢ bÕ\q˝À ñ+~. á ø±\+˝À ø£oàØ Væ≤+<äTe⁄\T |üP]Ô>± q*–b˛j·÷s¡T. yê] <Ûqä <ëVü‰ìøÏ ø£oà] Væ≤+<äTe⁄\T ì\Te˝Òøb£ ˛j·÷s¡T. ÄHê&ÉT ø£oàs¡T bÕ\≈£î&ÉT>± ñqï düTuÒ<ësY nãT›˝≤¢U≤Hé Çdtÿnu≤“d” lq>∑s˝Y Àì Væ≤+<ä÷ yê´bÕs¡T\qT+&ç ˇø£ ø√{Ï s¡÷bÕj·T\T (ÄHê{Ï ø√{Ïs÷¡ bÕj·T\T ` áHê{Ï mìï y˚\ ø√≥¢≈î£ düe÷qyÓ÷!) edü÷\T#˚j÷· \ì ìs¡sí TT+∫ neT\T #˚jT· Hês¡+_Û+ #ês¡T. @*q yê]qT+&ç |æ\T|ü⁄q+<äTø=qïyês¡T ‘·eT j·÷e‘·TdÔ +ü |ü<qä T <Ûës¡y√dæ <ë˝Ÿdsü d¡ Tü ‡˝À |ü&ç #êe\dæ+<˚. nH˚øe£ T+~ lq>∑sY $&ç∫ô|{Ϻ Ç‘·s¡ Á>±e÷\≈£î ‘·s*¡ yÓ[flb˛j·÷s¡T. düTuÒ<ësY Væ≤+<äTe⁄\ ÄdüT\Ô qT dü+|üqï eTVü≤eTàBj·TT\≈£î n$Tày˚jT· ≥+ yÓTT<ä\Tô|{≤º&TÉ . Væ≤+<äTe⁄\ Çfi¯ó¢ ‘·>\∑ u…≥≥º eT÷, Væ≤+<ä÷Ád”\Ô qT düTuÒ<ësY n+‘·'|ü⁄sêìøÏ á&ÉTÃ≈£î b˛e≥eT÷ kÕ<Ûës¡DyÓTbÆ ˛sTT+~. ‘·eTqT‘êeTT s¡ø+åÏ #·Tø=q&ÜìøÏ Væ≤+<ä÷Ád”\Ô T Ä‘·àVü≤‘·´\≈£î|üÁø£$T+#ês¡T. á $<Û+ä >± ˇø£ÿ@&Ü~˝ÀH˚ ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T ≈£L&Éu≥… Tºø=ì Çwtÿnu≤“d” Ä|üìÈ kÕÔH≈é î£ yÓ[b¢ ˛j·÷&ÉT. n‘·ì kÕúq+˝À nãT›˝≤¢U≤Hé ø±ã÷© e#êÃ&ÉT. Ç‘·&TÉ n+‘· >∑{yºÏ ê&ÉTø±&ÉT. ôdq’ ´+˝Àì nãT˝ŸV≤ü düH.é düTKJeHé eT\¢ nH˚ Ç<äs› T¡ ø£*dæ á‘·ì #·+|æyX˚ Ês¡T. düTKJeqeT\¢ n~Ûø±s¡+ #˚|{ü ≤º&TÉ . Ç‘·&TÉ Ä|üìÈ kÕÔHbé Õ\≈£îì‘√ dü+ã+<Ûë\T Á‘Ó+#·Tø=ì dü«‘·+Á‘·Tì>± Á|üø{£ +Ï #·Tø=Hêï&ÉT. Ç‘·DíÏ n<äT|ü⁄ #˚jT· &ÜìøÏ nVü≤à<écÕ nu≤“© ôdq’ ´düyT˚ ‘·+>±e∫à z&çb˛j·÷&ÉT. düTKJeqeT\¢ Vü≤j·÷+˝À Væ≤+<äTe⁄\T, eTTdæ+¢ \T düTK+>± J$+#ês¡T. Væ≤+<äTe⁄\≈£î yê] uÛ÷Ñ eTT\T ‹]– n|üŒ–+#·ã&ܶsTT. e´ekÕj·TeTT, yê´bÕs¡eTT eè~∆ bı+<ësTT. nsTT‘˚ kÕúìø£ eTTdæ+¢ \T eT∞¢ ÄVü‰«ì+#·>± nVü≤à<écÕ nu≤›© q÷s¡TB›Hé U≤HéqT |ü+|æ+#ê&ÉT. uÛøÑ eÔ£ T˝Ÿ nH˚ n~Ûø±] Á<√Vü≤+#˚dqæ ø±s¡D+>± düTKJeqeT\¢ z&çb˛j·÷&ÉT. n_ÛeTqT´&ç˝≤ ˇø£ÿ&ÉT>± #·T≥TºeTT{Ïqº yê]‘√ #ê˝≤ùd|ü⁄ j·TT<ä+∆ #˚dHæ ê ∫e]øÏ düTKJeqeT\¢ u+Bnj·÷´&ÉT. nu≤›©eTT+<äT ì\u…{≤ºsT¡ . mÁs¡>±ø±*Ãq ÇqT|ü#T· e«‘√ ø±*Ãø£fió¯ fl bı&ç|+æ #ês¡T. C…\’ T˝À |ü&yÉ d˚ æ ≈£L&ÉT, ˙fi¯ófl ˝Ò≈î£ +&Ü #˚dæ #·+|æyX˚ Ê&ÉT. eT∞¢ ø±oàs¡Tô|’ n|üqÈ <¢ ˚ ô|‘·qÔ +. Ç˝≤ 500 dü+e‘·‡sê\T>± HêHêu≤<Û\ä T nqTuÛ$Ñ düTqÔ ï|üŒ{Ïø° ø±oàsY Á|ü»\T ÄX¯qT, $XÊ«kÕìï ø√˝ÀŒ˝Ò<Tä . düTuÒ<ësY>± ñqï ÄõyéTU≤Hé Á|üXÊdüìø£ e´edü˝ú À ø±oàsY|+ü &ç≥≈¢ L£ neø±X¯+ Çe«≥+ nedüse¡ Tì Á>∑V≤æ +#ê&ÉT. |ü+&ç{Ÿ ;s¡“˝Ÿ<säÛ ,Y |ü+&ç{Ÿ düTKsêjYT, MTsê®|+ü &ç{Ÿ\≈£î kÕúq+ ø£*Œ+#ê&ÉT. nsTT‘˚ eTTdæ+¢ düsê›sT¡ ¢ Á|üuTÑÛ ‘·« <Ûqä <äT]«ìjÓ÷>∑eTH˚ ndü‘´· Äs√|üD\T #˚dqæ ø±s¡D+>±, ;s¡“˝Ÿ<säÛ Y ÄdæìÔ kÕ«Bq+ #˚døæ √yê\ì düTuÒ<ësY Ä<˚•+#ê&ÉT. 9

kashmir layout f.p65

9

10/20/2010, 9:06 PM

;s¡“˝Ÿ<säÛ Y ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\ ‘ê´>∑eT÷, kÕVü≤düeT÷ ø±oàs¡T˝À Á|üeTTK |ü+&ç‘T· \+<äs÷¡ düe÷y˚Xy¯ TÓ ,Æ ‘·eT <˚XÊìï, <Ûsä êàìï, <Ûqä e÷qÁbÕD≤\q÷ ø±bÕ&ÉTø√e≥+ ø√dü+ |ü+C≤uŸqT bÕ*+#˚ eTVü‰sêD≤ s¡+õ‘Yd+æ >¥≈î£ $qï$+#·Tø√yê\ì ìs¡sí TT+#ês¡T. á |üìì s¡V≤ü dü´+>± ìs¡«Væ≤+#˚ u≤<Û´ä ‘·qT ;s¡“˝Ÿ<säÛ ôY |’ ô|{≤ºsT¡ . ;s¡“˝Ÿ<säÛ ,Y Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&ÉT sêC≤ø±ø˘ n~Ûø±s¡T\ >∑qTï>∑|Œæ |”sY |ü+C≤˝Ÿ |üs«¡ ‘· ÁX‚DT\ ø£qTeT<ë{Ï |ü+C≤uŸy|’Ó ⁄ü >± |üjT· ì+#ês¡T. ø£qTeTe<ä› yê]øÏ nqïbÕHê\T düeT≈£L]Ãq eTVü≤àBj·T ≈£î≥T+u≤\qT >∑T]Ô+|üCdÒ æ düTuÒ<ësY yê]ì düJe+>± <äV≤ü q+ #˚sTT+#ê&ÉT. Ç+&ÉT¢ ‘·>\∑ u…{+ºÏ #ê&ÉT. ‘·+Á&ûø=&ÉT≈£î\T ‘·|Œæ +#·Tø=ì ` s¡+õ‘Yd+æ >¥ düeTøå±ìøÏ yÓfió¯ qÔ ï+<äTq, yê] ≈£î≥T+ã+˝Àì Ád”\Ô +<ä]˙ ã+~Û+∫ rdæø=ìsêe\dæ+~>± Ä»„\T C≤Ø#˚XÊ&ÉT. nsTT‘˚ yÓfie¢‚ TT+<äT sê>∑\ |ü]D≤e÷\qT ;s¡“˝Ÿ<säÛ Y }Væ≤+∫ ñHêï&ÉT. ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\T Á|üe÷<ä+˝À |ü&‘É ês¡ì |üd>æ {∑ ≤º&TÉ . ‘·q uÛ≤s¡´‘√ Ä $wüj÷· ìï Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT. <˚Xu¯ ÁÑÛ <ä‘· ø√dü+ ‘·eTe+{Ï ø=ìï ≈£î≥T+u≤\T ‘ê´>∑+#˚jT· ø£ ‘·|Œü <äì, ø£seÔ¡ ´ìs¡«Vü≤D˝À ‘êqT yÓqTø±&Éqì ÄyÓT Vü‰MT sTT∫Ã+~. ‘êqT #êe⁄≈£î yÓse¡ qì, $<˚oj·TTì Vü≤dü+Ô ‘·q X¯Øsêìï ‘êø£C≤\<äì #Ó|Œæ +~. ;s¡“˝Ÿ<säÛ Y u…\’ T<˚] yÓfie¢‚ TT+<äT ‘·q uÛ≤s¡´q÷, ø√&É*ì ‘·q≈£î qeTàø£dTü &ú q’Ó ø±~dtU≤Hé >√»yêØ s¡øDå£ ˝À ñ+#ê&ÉT. yê]ì ø±~dtU≤Hé Ç+{ÏøÏ #˚]Ãq e´øÏÔ |ü+&ç{Ÿ ãkÕ‡sêyéT ø±ø˘. ;s¡“˝Ÿ<säÛ Y ≈£î≥T+u≤ìøÏ düìïVæ≤‘·T&ÉT. düTuÒ<ësY ôdì’ ≈£î\ #·÷|ü⁄ ãkÕ‡sêyéTô|’ |ü&+ç ~. n‘·&ìç n¬sdüT#º d˚ æ $#ês¡D ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Ç+&ÉT,¢ ‘√≥\T, yêVü≤Hê\T Ç˝≤ mH√ï Á|ü˝ÀuÛ≤\T #·÷|æ+ #ês¡T. ∫Á‘·V≤æ +dü\T ô|{≤ºsT¡ . ˇfi¯+¢ ‘ê eT+&ÉT‘·Tqï ÇqT|üø&£ \¶û ‘√ ø±˝≤Ãs¡T. #·sà¡ eTqï~ ˝Ò≈î£ +&Ü #˚XÊs¡T. ø£qT>∑T&ÉT¢ ô|]øÏyX˚ Ês¡T. s√p y˚sTTs¡÷bÕj·T\T EsêàHê n+≥÷ <√#·T≈£î+≥÷ ‘=$Tà~s√E\T Ç˝≤ ø£<qä∏ &ç|+æ ∫, n|üŒ{Ïø° n‘·&TÉ H√s¡T $|üŒø£b˛e≥+‘√ |ü<eä s√Eq eT+&ÉT ‘·Tqï ø£‹‘Ô √ bı≥ºN*à #·+|æyX˚ Ês¡T. ãkÕ‡sêyéT ‘·q J$‘êìï ã*sTT∫Ãq rs¡T Ç~. nsTT‘˚ eTs√ <äTsêàs¡T&Z TÉ Ç∫Ãq düe÷#ês¡+‘√ düTuÒ<ës¡T ôdì’ ≈£î\T ø±~dtU≤Hé Ç+{Ïì #·T≥TºeTT{≤ºsT¡ . Ä n‘êÔø√&Éfiq¢¯ T s¡ø+åÏ #· &ÜìøÏ #˚dqæ Á|üjT· ‘·ï+˝À ø±~dtU≤Hé ndüTe⁄\T u≤kÕ&ÉT. n‘êÔø√&É[<¢ s›ä ÷¡ ôdì’ ≈£î\ #˚‹øÏ ∫ø±ÿs¡T. yê]ì rdæø=ì yÓfió¯ +Ô &É>± n‘·Ô ‘·q yÓT&É˝À ø£+sƒV¡ ‰ü sêìøÏ ñqï eÁC≤ìï Á$T+–+~. ø√&É\T≈£î n+‘·|ìü #˚ùd neø±X¯+ ∫ø£ÿ˝Ò<Tä . düTuÒ<ësY ÄJyéTU≤Hé eTT+<äT ì\u…≥>º ±H˚ ;s¡“˝Ÿ<säÛ Y uÛ≤s¡´ ìs¡“j ¤ T· +>± |ü*øÏ+~. ø±oàØ |ü+&ç≥ô¢ |’ n‘ê´#êsê\T n+‘·+>±ø£ ‘·|Œü <äT. MT <äTwüŒ]bÕ\q eTT–j·Tø£ ‘·|Œü <äT. Hê uÛsÑ ,Ô¡ ≈£îe÷s¡T&ÉT eTVü‰sêC≤ s¡+õ‘Yd+æ >¥ ø=\Te⁄ #˚sT¡ ø=Hêïs¡T ` nì #Ó| ü ‘·÷H˚ ÁbÕD≤\T$&ç∫+~. ‘·q u§+~˝À ÁbÕD+ ñ+&É>± $<˚oj·TTì #˚jT· |ü&ìÉ e«qqï e÷≥ ì\T|ü⁄ø=+~. ;s¡“˝Ÿ<säÛ Y ø√&É*øÏ n+‘·{Ï uÛ≤>∑´+ <äøÿ£ ˝Ò<Tä . ÄyÓTqT ˇø£ Ä|üHÈ é düTuÒ<ësY<ë«sê ø±ã÷˝Ÿ≈î£ ‘·s*¡ +#ês¡T. Ä ‘·sT¡ yê‘· ÄyÓT≈£î <ë|ü⁄]+∫q <äTs¡“s¤ ¡ J$‘·+ >∑T]+∫ }Væ≤+#·Tø√e*dæ+<˚>±ì, K∫Ñ·yTÓ qÆ düe÷#ês¡+ ˝Ò<Tä . s¬ +&ÉT dü+düÿè‘·T\ eT<Û´ä ñqï n+‘·sêìï ‘Ó*j·TCÒùd á |òTü {≤º\q÷ 10

kashmir layout f.p65

10

10/20/2010, 9:06 PM

Á|ü‹ bÂs¡T&É÷, Á|ü‹$<ë´Øú ‘·|Œü ø£ ‘Ó*dæø√yê*. ø£˝≤´DY düsê›sY ø√&É*ì ne÷à nì dü+uÀ~Û+∫ N¬skÕ¬s\‘√ >ös¡e+>± kÕ>∑q+|æq #ÛÁ· ‘·|‹ü •yêJ ñ<ëVü≤s¡D á düeTj·T+˝À nÁ|üjT· ‘·ï+>± eTqdüT‡≈£î edüT+Ô ~. m+‘· ‘˚&Ü! nH˚ø£ Ä≥+ø±\qT m<äTs=ÿì |ü+&ç{Ÿ ;s¡“˝Ÿ<säÛ ,Y Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&ÉT sêC≤ø±ø˘ eTT+<äT≈£î kÕ–b˛sTT, e÷s¡eZ T<Û´ä +˝À ø£*dæq yê]ì ≈£\T|ü⁄ ø=+≥÷, »eTTà˝À ñqï sêC≤ >∑T˝≤uŸ dæ+>¥qT <ä]Ù+#ês¡T. Äj·Tq eTVü‰sêC≤ s¡+õ‘Yd+æ >¥ <äsê“sY˝À Á|ü<ëÛ qeT+Á‹>± ñqï sêC≤ <Ûë´q dæ+>¥≈î£ ˇø£ ˝ÒKÁyêdæ Ç#êÃs¡T. ˝≤ôVAs¡T yÓfi&¢¯ ÜìøÏ ø±e\dæq dü<Tä bÕj·÷\T düeT≈£LsêÃs¡T. ˝≤ôVAs¡T˝À yÓTT<ä≥ sêC≤ <Ûë´qdæ+>¥qT, Ä ‘·sê«‘· eTVü‰sêC≤ s¡+õ‘Yd+æ >¥qT <ä]Ù+#ês¡T. ‘·eT düeTdü´\qT $|ü⁄©ø£]+∫ #ÓbÕŒs¡T. ø±oàs¡T˝À Væ≤+<äT‘ê«ìøÏ, Væ≤+<ä÷ Á|üC≤˙ø±ìøÏ |ü{qºÏ <äTs¡‹Z øÏ Äj·Tq ∫+‹+#ês¡T. á düeTdü´qT j·÷e‘·T<Ô X˚ ¯ <äèw摺 √ #·÷dæq e´øÏÔ Äj·Tq. <Ûsä à¡ s¡øDå£ ≈£î J$‘êìï ‘·èDÁbÕj·T+>± ‘ê´>∑+#˚dqæ ‘˚>¥ ãVü≤<ä÷sY, >∑Ts¡T>√$+<äd+æ >¥\ ø√e˝Àìyê&ÉT Äj·Tq. düJe+>± düe÷~Û #˚jT· ã&ÉT‘·Tqï >∑Ts¡T|ü⁄Á‘·T\T C§sêesYd+æ >¥, |ü‘d˚ +æ >¥\ e<äHê\T, dü«<Ûsä à¡ + e<ä\qT ` |üs<¡ säÛ à¡ + d”«ø£ ]+#·qT nì <äè&Û+É >± ì*∫ ‘Ó>y∑ j ˚ T· ã&çq Vü≤ø° ø£‘sY êjYT •s¡dTü ‡ Äj·Tq ø£fie¢¯ TT+<äT yÓT~˝≤sTT. »s¡T>∑e\dæq ø£syÔ¡ ê´ìï >∑T]+∫, <ëìì »]|æ+#·e\dæq Ø‹ >∑T]+∫ #·]Ã+#·Tø=Hêïs¡T. eTT+<äT≈£î kÕπ> ôdH’ ê´\≈£î <ë] #·÷|ü&ÜìøÏ yê]‘√bÕ≥T>± ñ+&Ée\dæ+~>± ;s¡“˝Ÿ<säÛ ≈Y î£ dü÷∫+#ês¡T eTVü‰sêC≤. wüs‘¡ T· \˝À uÛ≤>∑+>± ø±s¡´+ HÓsy¡ sπ˚ es¡≈î£ ‘·q ≈£îe÷s¡Tì ˝≤ôVAs¡T˝À ñ+#·&ÜìøÏ ;s¡“˝Ÿ<säÛ Y n+^ø£]+#ê&ÉT. eTVü‰sêC≤ s¡+õ‘Yd+æ >¥ ôdq’ ´+ ø£~* edüTqÔ ï yês¡$Ô ì düTuÒ<ësY nJyéTU≤Hé ø£+|æ+∫ b˛j·÷&ÉT. ‘êqT#˚dqæ bÕbÕ\≈£î u≤<Û´ä ‘· eVæ≤+#· e\dæedüT+Ô <äì uÛj Ñ T· |ü&bç ˛j·÷&ÉT. ‘·q≈£î>∑\ ã+>±s¡+e+{Ï $\TyÓq’ ÄdüT\Ô qT, n+‘·'|ü⁄s¡ Ád”\Ô qT eTT+<äT>±H˚ ø±ã÷\T≈£î ‘·s*¡ +#ê&ÉT. Ä ‘·sê«‘· ‘·q ‘·eTTà&ÉT »u≤“sYU≤Hé≈î£ u≤<Û´ä ‘·\ q|üŒ–+∫ ‘êq÷ ø±ã÷˝Ÿ≈î£ bÕ]b˛j·÷&ÉT. 1819 pHé 20 »eT÷àsêC≤ >∑T˝≤uŸ dæ+>¥, Vü≤]dæ+>¥ q˝≤«, C≤«˝≤dæ+>¥, VüQ≈£î+dæ+>¥, XÊ´+dæ+>¥e+{Ï jÓ÷<ÛëqTjÓ÷<ÛTä \ Hêj·Tø£‘«· +˝À 30 y˚\ôdq’ ´+ ø±oàs¡T˝Àj·T˝À Á|üy•˚ +∫+~. »u≤“sYU≤Hé ø£qã&É≈î£ +&Ü bÕ]b˛j·÷&ÉT. eTVü‰sêC≤ s¡+õ‘Yd+æ >¥ bÕ\q 27 dü+e‘·‡sê\T kÕ–+~. <˚yê\j·÷\˝À >∑+≥\T ÁyÓ÷>∑T‘·THêïsTT. B|ü<÷äÛ |üHy’Ó <˚ ë´\T düÁø£eT+>± »s¡T>∑T‘·THêïsTT. n|üìÈ kÕÔH˝é À≈£L&Ü >√e<Ûä ìùw~Û+|üã&ç+~. n+<äs÷¡ dü+‘√wü+>±, >ös¡e+>± J$+∫q ø±\eT~. nsTT‘˚ •~∏\yÓTqÆ <˚yê\j·÷\qìï+{Ïì |ü⁄qs¡T<ä]∆ +#˚ neø±X¯+ e÷Á‘·+ @s¡Œ&É˝<Ò Tä .

Ä+π>j ¢ T· T\ kÕÁe÷»´+˝À uÛ≤>∑+>± uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À n‘·´~Ûø£ uÛ≤>±\T n|üŒ{ÏøÏ Ä+π>j ¢ T· T\≈£î Vü≤dü>Ô ‘∑ y· TÓ HÆ êsTT. 1846˝À neTè‘·dsü Y ˇ|üŒ+<ä+ ù|s¡T‘√ dæ≈î£ ÿ\≈£î ` Á_{Ïwßü yê]øÏ »]–q j·TT<ë∆\≈£î Á_{°wßü yês¡T 75 11

kashmir layout f.p65

11

10/20/2010, 9:06 PM

\ø£\å s¡÷bÕj·T\T Ä|üsê<ÛXä ó¯ \ÿ+ edü÷\T #˚XÊs¡T. Ä <ÛHä êìï #Ó*+¢ ∫q sêC≤ >∑T˝≤uŸd+æ >¥qT ø£oàsYbÕ\≈£îì>± >∑T]Ôd÷ü HÔ ,˚ Ä u≤<Û´ä ‘·\˝À düV≤ü ø£]+#·&Üìø£ì ˇø£ Ä+π>j ¢ T· n~Ûø±s¡ (¬sdæ&+Ó {Ÿ)ì ìj·T$T+#ês¡T. >∑T˝≤uŸd+æ >¥ Vü≤j·÷+˝ÀH˚ »eT÷à ` ø£oàsY ˇø£ ã\yÓTqÆ sê»´+>± s¡÷bı+~+~.

C§sêesYd+æ >¥ düV≤ü ø±s¡+‘√ \&ÜUŸ ≈£L&Ü Ä sê»´+˝À uÛ≤>∑yTÓ +Æ ~. eTVü‰sêC≤ >∑T˝≤uŸd+æ >¥ nq+‘·s+¡ eTVü‰sêD≤ s¡DMsYd+æ >¥ bÕ\q #˚|{ü ≤ºsT¡ . Äj·Tq mH√ï dü+düÿè‘· ø£fi≤XÊ\\qT ÁbÕs¡+_Û+|üCXÒ Ês¡T. Á>∑+<∏ë\j·÷\qT HÓ\ø=˝≤Œs¡T. <˚yê\j·÷\ ìsêàD≤ìøÏ ˇø£ Á≥düTqº T @s¡Œ]#ês¡T. áj·Tq Vü≤j·T+˝À |üP+#Y, sêCÖØ õ˝≤¢˝À eTTdæ+¢ \T>± J$düTqÔ ïyês¡T e∫à ‘·eTqT eTs¡\ Væ≤+<ä÷<Ûsä à¡ +˝ÀøÏ nqTeT‹+#·e\dæ+~>± ø√sês¡T. eTVü‰sêC≤ á $wüjT· yÓTÆ |ü+&ç‘T· \qT dü+Á|ü~+#·>± yês¡T düùd$Tsê n+≥÷ n&ÉT¶ |ü&ܶsT¡ . eTVü‰sêC≤ ìdü‡Vü‰j·TT&ÓH’ ê&ÉT. ÄHê&ÉT Ä düeTdü´qT |ü]wüÿ]+#·C≤\ì ìdü‡Vü‰j·T‘· H˚&TÉ m≥Te+{Ï |ü]D≤e÷\≈£î <ë]rdæ+<√ #·÷dü÷HÔ ˚ ñHêï+. nq+‘·s+¡ sêC≤ Á|ü‘ê|td+æ >¥, Ä ‘·sê«‘· eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥ »eT÷à ` ø£oàsY bÕ\≈£î ˝…H’ ês¡T. uÛ≤s¡‘· kÕ«‘·+Á‘√<ä´eT+ eTTeTàs¡+>± »s¡T>∑T‘·Tqï s√E\˝À ‘êeTT |ü]bÕ\Hê dü+düÿs¡D\≈£î düTeTTK+>±H˚ ñHêïeT+≥÷ Á_{°wßü Á|üuTÑÛ ‘·«+ \+&ÉH˝é À >∑T+Á&Éì ã\¢ düe÷y˚X+¯ @sêŒ≥T #˚d+æ ~. 1931˝À »]–q á düe÷ y˚XÊìøÏ eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥ dü+kÕúHêBÛXó¯ \ eT+&É* Á|ü‹ì~Û>± Vü‰»¬sH’ ês¡T. It is the first occasion when the Indian princes have come to discuss the political future of India with the representative of the British Government and the British India. As Indians, We want our mother land to enjoy a place of honour £ +Ï #·≥+‘√, ˇø£ and eaquality in the British union. nì Äj·Tq ‘·q n_ÛÁbÕj·÷ìï Á|üø{

dü+kÕúHêBÛXó¯ &ÉT ãVæ≤s¡+>∑+>± <˚XÊìø£+‘·{øÏ ° kÕ«‘·+Á‘·´+ ø√s¡T‘·÷ e÷{≤¢&≥É +‘√ Á_{°wßü Á|üuTÑÛ ‘·«+ n~]|ü&+ç ~. eTT+<äTeTT+<äT á‘·ìqT+&ç eT]ìï düeTdü´\T m<äTs=ÿqe\dæ sêe#·Ãì, ø±ã{Ϻ n‘·&ìç >∑{>ºÏ ± n<äT|ü⁄#˚j÷· \ì ˇø£ ìs¡j í ÷· ìøÏ e∫Ã+~.

>∑Ts¡T‘˚>¥ãVü≤<ä÷sY

eTVü‰sêD≤ s¡+õ‘Ydæ+>¥ 12

kashmir layout f.p65

12

10/20/2010, 9:06 PM

2. dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À »eT÷à`ø±oàsY $©q+ ªªuÛ≤s¡rj·TT\eTT>± e÷ e÷‘·èuÛ÷Ñ $T Á_{Ïwßü j·T÷ìj·THé˝À >ös¡eeTT düe÷q‘· >∑*qZ kÕúq+ bı+<ë\ì ø√s¡Tø=+≥THêïμμeTì dü+kÕúHê BÛXó¯ \ Á|ü‹ì~Û>± eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>∑T sö+&é fÒ_˝Ÿ düe÷y˚X+¯ ˝À (1931˝À) Á|üø{£ +Ï #·≥+‘√, yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ]>± ˇø£d+ü kÕúHêBÛXó¯ &ÉT uÛ≤s¡‘· <˚X+¯ ˝À Á_{°wßü Á|üuTÑÛ ‘·«+ W∫‘ê´ìï Á|ü•ï+∫q≥T¢, uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ kÕ«‘·+Á‘ê´ìï >∑T]+∫q Á|üXï¯ ˝Òe HÓ‹qÔ ≥T¢ nsTT+~. Á_{Ïwßü Á|üuTÑÛ ‘·«+ ñ*øÏÿ|ü&+ç ~. áj·Tq uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ‘·eT Ä≥\qT kÕ>∑ìe«&Éì Á>∑V≤æ +#·Tø=+~. ø±ã{Ϻ á‘·ì sê»´+˝ÀH˚ Ç‘·ìøÏ b˛{°>± eTs√e´øÏ‘Ô ê«ìï eTT+<äT≈£î rdæø=ìsêyê\ì ìs¡sí TT+#·Tø=+~. eTVü≤eTàBj·T düe÷»+˝À eTVü‰sêC≤|ü≥¢ uÛøÑ uÔÏ ≤Û eq ‘=\–+∫ e´‹πsø£‘· ìsêàD+#˚jT· ≥+, sê»ø°jT· +>± eTVü‰sêC≤qT düyê\T#˚dæ ‘·\H=|æŒ düèwæ+º #·≥+ yê] eTTUÀ´<˚X› +¯ . n˝≤ yÓ<øä >£ ±, <=]øÏq e´øÏÔ ùwø˘ eTVü≤à<é nãT›˝≤¢. ùwø˘ nãT›˝≤¢ Ä©|òTü sY eTTdæ+¢ j·T÷ìe]‡{° qT+&ç m+.mdt.dæ.|ü{≤º |ü⁄#·TÃø=ì e∫à lq>∑s˝Y Àì Á|üuTÑÛ ‘·« ñqï‘·bÕsƒX¡ Ê\˝À $C≤„qXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TTì>± ìj·T$T‘·T&ÓH’ ê&ÉT. n$˙‹ #·s´¡ \≈£î>±qT n‘·&ìç ñ<√´>∑+qT+&ç ‘=\–+#ês¡T. ‘êqT Ä©|òTü sYqT+&ç ‘Ó#T· Ãø=qï eT‘√Hêà<ëìøÏ, ‘·qqT ñ<√´>∑+qT+&ç ‘=\–+∫q eTVü‰sêC≤|ü≥¢ e´‹πsø£u≤Û eq ‘√&ÉsTT+~. eTVü≤àBj·T j·TTe≈£î\qT b˛>∑T#˚døæ =ì eTVü‰sêC≤≈£î e´‹πsø£+>± yê]ì s¬ #·Ã>=≥º≥+ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. eTVü≤àBj·TT\≈£î Á|üuTÑÛ ‘√«<√´>±\˝À K∫Ñ·yTÓ qÆ øπ {≤sTT+|ü⁄\T ñ+&Ü\ì, Á|üXÊdüìø£ e´edü˝ú À yê]øÏ ô|<ä|› ≥” y˚j÷· \ì, eT‘·|sü +¡ >± |üP]Ô kÕ«‘·+Á‘·´+ Çyê«\ì ø√s¡T‘·÷ n+<√fi¯q ˝ÒeBXÊ&ÉT. eTd”<Tä ˝À¢ Á|ü»\qT s¬ #·Ã>=fÒº ñ|üHê´kÕ\T #˚jT· ≥+ yÓTT<ä\Tô|{≤º&TÉ . Ä s√E˝À¢ ø±oàs¡TqT dü+<ä]Ù+#· e∫Ãq ˇø£ j·T÷s√|æjT· Hé j·÷Á‹≈£îì‘√ bÕ≥T nãT›˝Ÿ ø£BsY nH˚ e+≥ eTìwæ ≈£L&Ü e#êÃ&ÉT. n‘·&TÉ ≈£L&Ü á ñ<ä´eT+˝À #˚] b˛sTT 1931 pHé 21q Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>± ˇø£ ñ|üHê´dü+ <ä+#˚XÊ&ÉT. n‘·ìì n¬sdüTº #˚dæ C…˝’ À¢ ô|{≤ºsT¡ . øπ düT $#ês¡D˝À ñ+&É>±, ˇø£Hê&ÉT ◊<äT y˚\eT+~ C…’\T ãj·T≥ >∑T$T>∑÷&ç nãT›˝ŸøB£ sYqT $&ÉT<ä\#˚j÷· \ì ìHê<ë\T #˚XÊs¡T. n+‘˚ø±<äT C…\’ T ÁbÕø±sêìï ã<ä\› Tø={≤ºsT¡ . C…\’ T˝À ñqïyês¡T ‘·|Œæ +#·T≈£îb˛j˚T |ü]dæ‹ú ø£qã&É≥+‘√ b˛©düT\T ‘·TbÕ≈£î\T Áù|˝≤Ãs¡T. 21eT+~ #·ìb˛j·÷s¡T. yê] eTè‘·Xد sê\T 13

kashmir layout f.p65

13

10/20/2010, 9:06 PM

q>∑se¡ T+‘·{≤ }πs–+#ês¡T. eT‘√Á~ø£‘Ô · #Ó\sπ – Væ≤+<äTe⁄\ <äTø±D≤\qT ô|<ä› dü+K´˝À ‘·>\∑ u…≥≥º eT÷, eTT>∑TsZ T¡ Væ≤+<äTe⁄\qT Vü≤‘·´ #˚jT· ≥eT÷ »]–+~. Hê´j·T$#ês¡D≈£î eTVü‰sêC≤ Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]Ô n<Û´ä ø£‘å q· ˇø£ ø£$T{° @s¡Œ]#ês¡T. eTVü≤àBj·TT\T <ëìì ãVæ≤wüÿ]+ #ês¡T. á$<Ûyä TÓ qÆ |ü]D≤e÷\˝ÀqT+&ç ùwø˘ nãT›˝≤¢ ˇø£ ã\yÓTqÆ Hêj·T≈£îì>± >∑T]Ô+|ü⁄˝ÀøÏ e#êÃ&ÉT. 1931 ôdô|+º ãs¡T 24q eTVü‰sêC≤ »qà ~H√‘·‡e+. q>∑se¡ T+‘ê n\+ø£]+#ês¡T. eTVü≤eTà Bj·TT\÷ ñ‘·‡yê\˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\e⁄‘·THêïs¡T. ùwø˘ nãT›˝≤¢≈î£ Ç~ s¡T∫+#·˝<Ò Tä . Äj·Tq y˚dqæ |ü<øä∏ +£ Á|üø±s¡+ s¬ +&ÉT s√E\ eTT+<˚ ˇø£ }πs–+|ü⁄ô|’ sêfi¯ó¢ |ü&ܶsTT. q>∑se¡ T+‘ê Væ≤+düø±+&É≈î£ >∑T] nsTT´+~. Væ≤+<äTe⁄\ Çfi¯ó¢ ‘·>T∑ \u…≥㺠&ܶsTT. eTVü‰sêC≤, Äj·Tq n~Ûø±s¡>D∑ eT÷ ‘·eT <äèwæìº ñ‘·‡yê\MT<äqT+&ç XÊ+‹ÁuÛ<Ñ ‘ä \· MT<ä≈î£ eT[¢+#· e\dæ e∫Ã+~. ñ‘·‡yê\T s¡<s›ä TTHêsTT. á $<Û+ä >± ùwø˘ nãT›˝≤¢ m‘·T>Ô &∑ É |ò*ü +∫+~. ùwø˘ nãT›˝≤¢ ø±oàsY eTTdæ+¢ ø±qŒ¤s¬ Hé‡ bÕغì ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. 1932 nø√ºãs¡T 14q eT÷&ÉT s√E\ eTVü‰düuÑÛ Äs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. Ä düu˝ÑÛ À ùwø˘ nãT›˝≤¢>±˙, Ç‘·s¡ Hêj·T≈£î\T>±ì lq>∑s,Y MTsY|Pü sY ˝˝À Væ≤+<äTe⁄\ô|’ »]–q <ë&ÉT\>∑T]+∫ e÷≥ e÷Á‘·+>± HÓH’ ê e÷{≤¢&≈É î£ +&Ü, á q>∑sê\˝À yÓ÷Vü≤]+∫q ôdì’ ø£<fiä ≤\qT ñ|üd+ü Vü≤]+#ê\ì rsêàq+ ÄyÓ÷~+#ês¡T. n+fÒ, Væ≤+<äTe⁄\ô|’ j·T<∏#˚ ÷ >¤ ± <ë&ÉT\T»]ù| neø±XÊìï |ü⁄qs¡T<ä]∆ +#ê\qïe÷≥.

ùwø˘nãT›˝≤¢ ì»dü«s¡÷|ü+ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘·qô|’ #·s´¡ rdæø√<ä\TdüTqÔ ï<äì ‘Ó*dæq|ü⁄&É˝≤¢ |ü+C≤uŸ˝Àì ˝≤ôVAsYø√ eTs√ #√{Ïø√b˛sTT, ø=ìï HÓ\\ ‘·sT¡ yê‘· eT∞¢ e∫Ã, eT∞fl Á|ü»\qT s¬ #·Ã>=&ÉT‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT ùwø˘ nãT›˝≤¢. 1835˝À Á_{Ïwt Ç+&çj÷· Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ sê»ø°jT· ø±s¡´<ä]Ù>±, Á_{Ïwßü >∑÷&Û#É ês¡ dü+dü≈ú î£ n~ÛH‘˚ >· ± ñqï _.C….>±¢˙‡ì ø£\dæø=ì, n‘·ì dü÷#·q qqTdü]+∫ ˝…|Hºtò +Ó {Ÿ ø£sï¡ ˝Ÿ m˝Ÿ. á.˝≤+>¥ nH˚ >∑÷&Û#É ês¡d+ü düú n~Ûø±]˙ ø£\dæø=ì, Á_{°wßü Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘=‘·T>Ô ± e´eVü≤]dü÷Ô yê]øÏ ø±e\dæq düe÷#ês¡+ n+<äCdÒ ÷ü Ô e#êÃ&ÉT. ÄHê&ÉT »eT÷à `ø±oàsY≈î£ Á|ü<ëÛ q eT+Á‹>± e´eVü≤]+∫q ø£sï¡ ˝Ÿ dæ.&Éã÷´ø±*«Hé qT+&ç ≈£L&Ü ùwø˘ nãT›˝≤¢ Ä»„\T, dü÷#·q\T n+<äTø=+≥÷ ñ+&˚yê&ÉT. (á $wüj÷· \˙ï 1964 @Á|æjT· ˝Ÿ 24q u§+u≤sTTqT+&ç yÓ\Te&˚ _¢{Ÿ® |üÁ‹ø£ Ä<Ûësê\‘√düV‰ü Á|ü#T· ]+ ∫+~.) uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ÄHê{Ï sê»ø°jT· yê‘ê es¡D+ ø=+#Ó+ >∑Ts¡TÔ ‘Ó#T· Ãø=+fÒ, ñ|ü dü‘ê´ Á>∑V≤ü + »]–q ‘·sê«‘· <˚Xe¯ T+‘ê m+‘·>± ñ<˚«>∑u]ÑÛ ‘·+>± ñ+<√ Á>∑V≤æ +#·>\∑ TZ‘ê+. eT]ìï ñ<ä´e÷\T ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ <˚Xe¯ T+‘ê ñ$«fi¯Ss¢ T¡ ‘·Tqï düeTj·TeT~. 1935˝À U≤Hé nãT›˝Ÿ >∑bÕò sYU≤Hé H˚‘è· ‘·«+˝À yêj·Te´ dü]Vü≤<äT› ÁbÕ+‘·eT÷, u…\÷∫kÕÔH\é T ≈£L&Ü kÕ«‘·+Á‘√´<ä´ eT+˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT˝…H’ êsTT. ø±ã{Ϻ Ä düeTj·T+˝À C≤rjÓ÷<ä´e÷ìï ã\V”≤q|ü]#˚ e´≈£î\Ô ø√dü+ Á_{°wßü >∑÷&Û#É ê] e´edüú ÄX¯>± yÓ<Tä ≈£î‘·÷ ñ+&É>± ùwø˘ nãT›˝≤¢ ‘·q+‘· ‘êqT>± eTT+<äT≈£îe∫à ùde\+~+#ê&ÉT. 14

kashmir layout f.p65

14

10/20/2010, 9:06 PM

1935 &çôd+ãs¡T 17q >±¢˙‡ ùwø˘ nãT›˝≤¢≈î£ Áyêdæq ˝ÒK˝À á $wüjT· + ‘˚≥‘Ó\¢ eTÚ‘√+~. <ëì kÕsê+X¯$T~ ` dü+<äs“¡ +¤ 1935 &çôd+ãs¡T 6Hê{Ï MT˝ÒK ` Á_{°wßü yê] ÄX¯j÷· \ dü+s¡øDå£ ø=s¡≈î£ »eT÷à`ø±oàsY sê»´+˝À sê»ø°jT· Á|üj÷Ó »Hê\qT ì\u…≥Tºø=q&ÜìøÏ ˇø£ ø±s¡´+ kÕ~Û+#·e\dæ ñ+~. l˝≤˝Ÿ>±]ì ‘=\–+#·&ÜìøÏ Á|üD≤[ø£˝À nedüsy¡ TÓ qÆ e÷s¡TŒ yÓ+≥H˚ #˚jT· ø£ b˛sTTq≥¢sTT‘˚, ‘·sê«‘·sê«‘· Äj·TqqT ‘=\–+#·≥+ eTq ‘·s+¡ ø±<äT. MTs¡T ≈£L&Ü á dü+<äs“¡ +¤ >± e#˚à dü÷#·q\qT >∑eTì+#·Tø=ì e´eVü≤]kÕÔsì¡ Ä•düTHÔ êïqT. »eT÷à`ø±oàsY sê»´+˝À Á_{°wßü Á|üj÷Ó »Hê\ dü+s¡øDå£ ø√düyT˚ ùwø˘ nãT›˝≤¢ sê»ø°jT· ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T #˚|{ü ≤º&ìÉ ô|e’ ÷≥\qT+&ç düŒwüyº T˚ . nsTT‘˚ Ç|ü &ÉT yês¡T ‘=\ –+#ê\qTø=+≥Tqï ˝≤˝Ÿ>±s¡T mes¡T? Vü≤]øÏwHü é ˝≤˝Ÿ nqïe´øÏÔ 1935˝À »eT÷à `ø±oàsY |ü≥Tº |ü]ÁX¯eT $uÛ≤>±ìøÏ n~Û|‹ü >± ñHêï&ÉT. »*j·THéyê˝≤u≤>¥ Vü≤‘ê´ø±+&É »]–q dü+e‘·‡s¡+ 1919˝À »]–q uÛ≤s¡‘C· ≤rj·T ø±+Á¬>düT eTVü‰düu˝ÑÛ À bÕ˝§Zqï C≤rj·Tyê~. dü«<˚o ìwü˜ >∑*qZ ˝≤˝Ÿ ‘·q $uÛ≤>∑+ nedüsê\≈£î Á_{°wßü yês¡T ‘·j÷· s¡T#˚dqæ edüTeÔ ⁄\ ø=qT>√\TqT ìs√~Û+#ê&ÉT. Ç‘·ì ñ<ëVü≤s¡DqT $T–*q $uÛ≤>±\ yês¡÷ nqTdü]kÕÔsπ yÓ÷qì Á_{°wßü Á|üuTÑÛ ‘·«eTT, n+<äT˝Àì >∑÷&Û#É ês¡ $uÛ≤>∑eT÷ ø£\es¡|&ü +ç ~. n‘·&ìç ‘=\–+#·&ÜìøÏ Á|üD≤[ø£ s¡÷bı+~+∫+~. Á_{Ïwt >∑÷&Û#É ês¡esêZ\ dü÷#·q\ Á|üø±s¡+ e´eVü≤]+∫ ˝≤˝ŸqT ‘=\–+#·≥+˝À ø£è‘·øè£ ‘·T´&ÓH’ ê&ÉT ùwø˘ nãT›˝≤¢.

1940 ‘·sê«‘· eT∞¢ s¡øbÔ£ Õ‘·|Pü ]‘·yTÓ qÆ n\¢sT¡ ¢ »]|æ+∫ eTVü‰sêC≤ #˚‘· bÕ\Hê dü+düÿs¡D\ø=s¡≈î£ >±¢˙‡ ø£$T{°ì @s¡Œs¡T|üCj Ò T· ≥+ ˝Àq÷ ùwø˘ nãT›˝≤¢ $»j·T+ kÕ~Û+#ê&ÉT. >±¢˙‡ ø£$T{° dæbÕò s¡qT\<ë«sê s¬ +&ÉT$<Ûë\T>± eTVü‰sêC≤qT ã\V”≤q|ü]#ês¡T. eTVü‰sêC≤ bÕ\q˝À ñqï –*Z‘Y (m‘ÓqÔÌ |üs«¡ ‘· ÁbÕ+‘·+) 60dü+ˆˆ\ ©E ù|s¡T‘√ Á_{Ïwßü yê] n<äT|ü⁄˝ÀøÏ e∫Ã+~. ùwø˘ nãT›˝≤¢ >∑T]Ô+|ü⁄bı+~q Á|üC≤ Hêj·T≈£îì>± #·˝≤eTD°˝ÀøÏ e#êÃ&ÉT. 1939˝À ùwø˘ nãT›˝≤¢ ‘·q ø±oàsY eTTdæ+¢ ø±qŒ¤s¬ Hé‡qT »eT÷à`ø±oàsY H˚wqü ˝Ÿ ø±qŒ¤s¬ Hé‡>± ù|s¡T e÷sêÃ&ÉT. ‘·<ë«sê uÛ≤s¡‘· C≤rj·T ø±+Á¬>düT düV≤ü ø±sêìï, |üÁ‹ø£\ yê] düV≤ü ø±sêìï bı+<ä≥+ düT\uÛyÑ TÓ +Æ ~. |ü+&ç{Ÿ »eVü≤sY ˝≤˝Ÿ HÓÁVüA≈£î eT]+‘· Á|”‹bÕÁ‘·T&ÓH’ ê&ÉT. Äj·Tq nãT›˝≤¢qT nœ\uÛ≤s¡‘· dü+kÕúHê\ Á|üC≤˙ø£|⁄ü eTVü‰düuÑÛ n<Û´ä ≈£îå ì>± ìj·T$T+#ê&ÉT. á $<Û+ä >± Á_{°wßü yê] ‘=‘·T,Ô eT‘·‘‘· «· + ì+&çñqï ˇø£ ÁbÕ+rj·THêj·T≈£î&ÉT nœ\uÛ≤s¡‘· sê»ø°j÷· \˝À ø°\ø£bÕÁ‘· eVæ≤+#·>*∑ >±&É+fÒ, <ëìøÏ HÓÁVüA>±] ÄodüT‡˝Ò ø±s¡D+. <˚Xe¯ T+‘ê øÏ«{Ï+º &çj÷· nì >∑]d® ÷ü Ô Ä+π>j ¢ T· T\qT ‘·]$Tø=fÒº Á|üjT· ‘·ï+˝À ñ+&É>± ùwø˘ nãT›˝≤¢, ø£eT÷´ìdüT\º ÷ ø£\dæ Á_{°wßü yê] k»q´+‘√ øÏ«{Ÿø±oàsY ñ<ä´e÷ìï eTVü‰sêC≤≈£î e´‹πsø£+>± ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Á_{°wßü yês¡T uÛ≤s¡‘<· X˚ Êìï $&ç∫ô|{ÏHº ê ô|≥ºøb£ ˛sTTHê eTVü‰sêC≤ ø±oàsYqT $&ç∫ô|{Ϻ sêC≤´ìï ùwø˘nãT›˝≤¢≈î£ n|üŒ–+#ê\ì yê] Äø±+ø£.å eTVü‰sêC≤≈£î, »eT÷à≈£î #Ó+~q &√Á>± e+X¯|⁄ü n~Ûø±s¡T\≈£î e´‹πsø£+>± 1946 y˚T 15

kashmir layout f.p65

15

10/20/2010, 9:06 PM

10q øÏ«{Ÿø±oàsY |æ\T|ü⁄ì∫à ñ<ä´eT+ yÓTT<ä˝+’… ~. ùwø˘ nãT›˝≤¢ nqT#·sT¡ \‘√düV‰ü y˚T 20q n¬sdüTº #˚jT· ã&ܶ&TÉ . yê]ì yÓ+≥H˚ $&ÉT<ä\ #˚jT· e\dæ+~>± ø√sê&ÉT |ü+&ç{Ÿ HÓÁVüA— n+<äTø¬ ’ ‘êqT dü«j·T+>± ø±oàs¡T≈£î sê<ä*#êqHêï&ÉT. ùwø˘ nãT›˝≤¢ ñ<ä´eT+ yÓqTø£ Á_{°wßü Á|üuTÑÛ ‘·«+ ñ+<äì, uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ Á|üj÷Ó »Hê\≈£î $|ò÷ü ‘·+ ø£*–+#·&Üìπø á ñ<ä´eT+ q&ÉTk˛Ô+<äì eTVü‰sêC≤ ˇø£ ˝ÒK<ë«sê HÓÁVüA≈£î $e]+#ês¡T. ø±ì HÓÁVüA $ì|æ+#·Tø√˝Ò<Tä . ø±oàs¡T˝ÀøÏ HÓÁVüA sêø£qT ìùw~Û+#·≥y˚T>±ø£, ìùw<Ûëìï ñ\¢+|òTæ +∫ ø±oàs¡T˝ÀøÏ Á|üy•˚ +∫q HÓÁVüAqT n¬sdüTº #˚sTT+#ês¡T eTVü‰sêC≤. Ç˝≤ HÓÁVüA me]‘√ dü+Á|ü~+#·≈î£ +&Ü, ˇ+f…‘T· Ô b˛ø£&‘É √ eTVü‰sêC≤‘√ ‘·>±<ë ô|≥Tºø√e&Üìï ø±+Á¬>düT n<Û´ä ≈£îå &Óq’ ø£è|ü˝≤˙‘√ düV‰ü m+<äs√ ø±+Á¬>düT Hêj·T≈£î\T ìs¡d+æ #ês¡T. $<˚oj·TT˝…q’ Ä+π>j ¢ T· T\T uÛ≤s¡‘<· X˚ Êìï $&É∫ô|{Ϻ b˛yê\q≥+ ns¡eú +‘·eTì, dü«<˚oj·TT&Óq’ eTVü‰sêEqT ø±oàsYqT $&É∫bıeTàq≥+ ns¡sú V¡ ≤æ ‘·eTì yês¡T $e]+#ês¡T. nsTTHê nVü≤+<Óã“‹qï HÓÁVüA neø±X¯+ e∫Ãq|ü⁄&ÉT eTVü‰sêC≤≈£î ãT~∆#bÓ ÕŒ\H˚ <˚«wüu≤Û eq‘√ s¡–*b˛‘·÷ e#êÃs¡T.

Ä+π>j ¢ T· T\ <ä÷s¡|⁄ü #·÷|ü⁄ s¬ +&Ée Á|ü|+ü #·jT· T<ä+∆ ˝À Ç+>±¢+&ÉT, nyÓT]ø± ‘·~‘·s¡ $TÁ‘·<X˚ Ê\ ≈£L≥$T $»j·T+ kÕ~Û+∫+~. nø£så êC≤´\T>± |æ\Teã&çq »s¡à˙, »bÕqT, Ç≥©\T z&çb˛j·÷sTT. nsTT‘˚ düTBs¡È ø±\+ »]–q Ä j·TT<ä+∆ ˝À Ç+>±¢+&ÉT mH√ï $<Ûë\T>± ∫‹øÏb˛sTT+~. Ä+π>j ¢ T· T\ q÷‘·q dü+e‘·‡sê~ |ü+&ÉT>∑ s√»sTTq »qe] 1e ‘˚B (1947˝À) n|üŒ{ÏøÏ 20e X¯‘êã›+˝À u≤>± #·*>±ñqï s√»≥. nsTTHê yÓTT‘·+Ô Ç+>±¢+&ÉT˝À y˚&˙ç {Ï kÕïq+ #˚dqæ yê] dü+K´ Áy˚fi¢¯ MT<ä ˝…øÿÏ +#· <ä–q<˚q≥. n+‘· #·*>± ñqïs√Eq y˚&˙ç {Ï kÕïq+ m+<äT≈£î #˚jT· ˝Ò<÷ä n+fÒ ˙{Ïì y˚&#ç ù˚ d Ç+<Ûqä + Ç+>±¢+&ÉT˝À <=s¡ø≥£ + ˝Ò<≥ä . n+‘·≈î£ eTT+<äT uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ qT+&ç u§>∑TZ e¬>s’ ê\T ‘Ó#T· Ãø=+≥÷ ñ+&˚yês¡T. Ç|ü &É˝≤ ‘Ó#T· Ãø=q&ÜìøÏ yê]e<ä› z&É\÷˝Òe⁄. ne˙ï j·TT<ä+∆ ˝À ∫ÛÁ<äyTÓ HÆ êsTT. Á|ò&” +É m{Ÿ $T&éH{’Ó Ÿ Á>∑+<∏+ä ˝Àì ÁbÕs¡+uÛyÑ êø±´\T á $wüj÷· \qT ‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT. Ç˝≤ nìï s¡ø±\T>± <Óã“‹qï Ç+>±¢+&ÉT ‘·eT C≤rj·T |ü⁄qs¡T‘ê∆q |ü⁄q]ïsêàD≤\ ø√dü+, kÕÁe÷»´yÓu’ yÑÛ êìï e<äT\Tø=q&ÜìøÏ dæ<|∆ä &ü +ç ~. Væ≤+<ä÷<˚X+¯ ‘√ ÁbÕs¡+_Û+∫ e\dü sêC≤´\ìï+{Ïø° kÕ«‘·+Á‘·´$Te«&ÜìøÏ dæ<|∆ä &ü +ç ~. n|ü &ÉT sê»Á|ü‹ì~Û>± ñqï y˚y˝Ó Ÿ n+‘· düeTs¡T&ú TÉ ø±ø£b˛e≥+‘√ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À n~Ûø±sêìï n|üŒ–+#˚ u≤<Û´ä ‘· eVæ≤+#·&ÜìøÏ sê»Á|ü‹ì~Û>± u≤<Û´ä ‘·\T #˚|≥ü eº \dæ+~>± ˝≤sYe¶ TÚ+{Ÿu≤f…Hqé T Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ n{°¢ ø√sê&ÉT. »bÕqT‘√ j·TT<ä+∆ #˚dæ $»j·T+ kÕ~Û+∫q $TÁ‘·|øü ±å \ dü+j·TTø£Ô <äfi≤\ dü+#ê\≈£î&Óq’ ‘·q≈£î Ç≥Te+{Ï u≤<Û´ä ‘· n|üŒ–+#· ã÷q≥+ ‘·qqT nee÷ì+#·≥+>± eTÚ+{Ÿu≤f…Hé uÛ≤$+#ê&ÉT. nsTT‘˚ ‘·q ìs¡dqü qT n{°¢ e<ä› ø±≈£î+&Ü Á_{°wßü sêE e<ä› e´ø£+Ô #˚XÊ&ÉT. Á_{°wßü sêE ` eTÚ+{Ÿu≤f…H≈é î£ düìïVæ≤‘· ã+<ÛTä e⁄\T ≈£L&ÜqT. n{°¢ #ê˝≤ bıs¡u≤≥T¢ #˚dTü +Ô &Ée#·TÃ. ø±ì Ç~ e÷Á‘·+ düs¬ q’ ìs¡j í T· y˚T. ˙y˚ ‘·|Œü ø£ á u≤<Û´ä ‘· eVæ≤+#ê\ì Á_{°wßü sêE düŒwü|º ]ü #ê&ÉT. n<˚$T≥ì Á|üXÊïs¡øú +£ >± #·÷dæq eTÚ+{Ÿ u≤f…H≈é î£ sêE #Ó|Œæ q~~. á s√Eq >∑‘´· +‘·s+¡ ˝Òì |ü]dæ‹ú ˝À Væ≤+<ä÷<˚XÊìï e<äT\Tø=+≥THêï+.

16

kashmir layout f.p65

16

10/20/2010, 9:06 PM

<ëì ns¡+ú XÊX¯«‘·+>± e~*y˚dTü HÔ êïeTì ø±<äT. Ç|ü &ÉT yê]øÏ kÕ«‘·+Á‘·´+ Ç∫Ãq≥T¢>± Çyê«*— ø±ì Ç+&çj÷· eTq >∑T|æŒ{À¢+∫ C≤]b˛≈£î+&Ü #·÷dæø√yê*. á |üìì ˙y˚ düeTs¡eú +‘·+>± #˚jT· >∑\e⁄. nì q#·Ã#ÓbÕŒ&ÉT. ñbıŒ+–q ñ‘ê‡Vü≤+‘√ Ä eTs¡THê&˚ &Û©ç ¢ $e÷HêÁX¯jT· +˝À dür düyT˚ ‘·+>± ~>±&ÉT eTÚ+{Ÿu≤f…Hé Ç+&çj÷· ‘·eT #˚‘T· \˝ÀqT+&ç C≤] b˛≈£î+&Ü m˝≤ #·÷dæø√yê˝À eTÚ+{Ÿu≤f…H≈é î£ ‘Ó*dæq≥T¢>± eTs=ø£]øÏ ‘Ó*j·T<äq≥+˝À n‹X¯j÷Ó øÏ˝Ô <Ò Tä . edü÷HÔ ˚ s¡øs£ ø¡ ±\ Á|ü˝ÀuÛ≤\÷, yê<ë\T eTT+<äTu…{ºÏ ˇø£]‘·sê«‘· ˇø£]>± HÓÁVüAqT, |üf˝Ò ŸqT, ∫e]øÏ >±+BÛJì, ø±+Á¬>düT ø±s¡´es¡+Z ˝Àì yÓTC≤]{° düuTÑÛ ´\q÷ <˚X$¯ uÛ»Ñ q≈£î, bÕøÏkÕÔHé @sêŒ≥T≈£L n+^ø£]+|üCXÒ Ê&ÉT. <˚X+¯ ˝À ñqï <ë<ë|ü⁄ 600 dü+kÕúHê\≈£î á s¬ +&ÉT <˚XÊ\˝À <˚ì˝ÀHÓH’ ê #˚sπ ùd«#·Ã¤ ø£*Œ+#ê&ÉT. Ç+<äT˝À ñqï Á|üe÷<ëìï |üd>æ {∑ qºÏ düsê›sY |üf˝Ò Ÿ eTT+<äT#·÷|ü⁄‘√ y˚>+∑ >± e´eVü≤]+∫q ø±s¡D+>± ôV≤’ Á<ëu≤<é, EHê>∑&,éÛ »eT÷à ` ø£oàsY\T $TqVü‰>± $T–*q dü+kÕúHê\˙ï 1947 Ä>∑dTü º 15 Hê{ÏøÏ $©q+ >∑T]+∫ ìs¡j í T· + rdæø=HêïsTT. uÒwsü ‘¡ T· >± uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À $©qeTÚ‘·÷ ÇHéÁdüTº yÓT+{Ÿ Ä|òt @¬ø‡wüHé nH˚ |üÁ‘·+ô|’ Äj·÷ dü+kÕúHê\ n~Û|‘ü T· \T dü+‘·ø±\T #˚XÊs¡T. ôV≤’ Á<ëu≤<é, EHê>∑&éÛ dü+kÕúHê\ qyêãT\T bÕøÏkÕÔH‘é √ ø£\yê\qTø=Hêïs¡T. n~ y˚iøÒ <£ .ä∏ »eT÷à ` ø£oàsY eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥≈î£ n≥Te+{Ï Ä˝À#·q˝Ò<Tä . nsTTHê Ä>∑dTü º 15˝À>± ìs¡j í T· + rdæø√˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT. <ëìøÏ>\∑ ø±s¡D≤\qT $|ü⁄\+>± ‘Ó*dæø√e≥+ nedüs+¡ . $T–*q nìï dü+kÕúHê\qT $©q+ #˚døæ =H˚ n+XÊìï düsê›sY |üf˝Ò Ÿ ìs¡«Væ≤+#·>±, »eT÷à ` ø£oàsYqT $©q+ #˚døæ =H˚ $wüj÷· ìï Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ HÓÁVüA ‘·q #˚‹˝ÀH˚ ñ+#·Tø=Hêïs¡T. »eT÷à ` ø£oàsYqT $©q+#˚døæ √e≥+ düV≤ü »yÓTqÆ $wüjT· +>± ø±˙, <˚Xu¯ ÁÑÛ <ä‘· <äècÕº´ ÁbÕ<Ûëq´+>∑\ Ä+X¯+>± >±ì >∑T]Ô+#·≈î£ +&Ü, eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥‘√ ‘·q≈£î >∑\ #˚<Tä nqTuÛyÑ ê\≈£î ã<äT\Trs¡TÃø=H˚ neø±X¯+>± HÓÁVüA uÛ≤$+#ês¡T. ø±ã{Ϻ »eT÷à`ø£oàsY Á|ü»\≈£î ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤+#·>\∑ Á|üC≤Hêj·T≈£î&ÉT ùwø˘ nãT›˝≤¢≈î£ bÕ\Hê u≤<Û´ä ‘·\T ã~© #˚d,æ eTVü‰sêC≤ ‘·| ü ø√yê\ì, n|ü &˚ $©q+ $wüjT· + Ä˝À∫kÕÔeTH˚ <Û√s¡D˝Ï À e÷{≤¢&kÉ Õ>±s¡T. eTVü‰sêC≤‘√ H˚sT¡ >± e´eVü≤ ]+#·≥+ ‘·q≈£î düeTà‘·+ ø±<äì dü+øπ ‘ê\T |ü+|æ+#ês¡T. ø±>± Hê&ÉT sê»Á|ü‹ì~Û>± ñqï eTÚ+{Ÿ u≤f…Hé 1947 pHé˝À dü«j·T+>± ø£oàsY≈î£ yÓ[¢ @<√ ˇø£{Ï ‘·«s¡>± ‘˚\ÃeTì ãVæ≤s¡+>∑+>±qT, bÕøÏkÕÔH√¢ #˚se¡ Tì »Hê+‹ø£+>±qT eTVü‰sêC≤≈£î H=øÏÿ#ÓbÕŒ&ÉT. ªªnø£ÿ&É ñqï Hê\T>∑T s√E\÷ H˚qT ˇπø dü\Vü‰ Ç#êÃqT. @<√ ˇø£sø¡ +£ >± MT Á|ü»\ Çwü+º ‘Ó\TdüTø=ì á dü+e‘·‡s¡+ Ä>∑dTü º 14˝À>± @<√ ˇø£ &=MTìj·THé˝À #˚se¡ Tì, eTVü‰sêC≤ Ä |üì #˚jT· ˝Ò<Tä . Ä>∑dTü º 14˝À>± Äj·Tq bÕøÏkÕÔH˝é À $©q+ ø±<ä\#·T≈£îqï≥¢sTT‘˚ ‘·eT≈£î m˝≤+{Ï nuÛ´Ñ +‘·se¡ T÷ ñ+&É<ìä sêuÀj˚T uÛ≤s¡‘Á· |üuTÑÛ ‘·«+ düŒw”øº ]£ +∫+~. ‘·eT ‘·s|¡ ⁄üò q á $<Ûyä TÓ qÆ Vü‰MTì eTVü‰sê»≈£î Çe«eTì uÛ≤s¡‘H· êj·T≈£î\T Hê≈£î #ÓbÕŒs¡T. ˇø£yfi˚ ¯ eTVü‰sêC≤ >∑qTø£ 14 ˝À|ü⁄ Ç+&çj÷· ˝À #˚s<¡ \ä T#·T≈£î+fÒ ` n|üŒ{ÏøÏ bÕøÏkÕÔHé nH˚~ @s¡Œ&ç ñ+&É<Tä 17

kashmir layout f.p65

17

10/20/2010, 9:06 PM

>∑qTø£ n~ n&ÉT‘¶ –· ˝Ò ÄkÕÿs¡yT˚ ˝Ò<Tä μμ (f…yÆ Té z˙¢ ≥T \Tø˘ bòÕs¡«sY¶ ` eTÚ+{Ÿu≤f…H‡é d”Œ#Ódt nH˚ Á>∑+<∏+ä ˝À Bì Ä+>∑e¢ T÷\+ ñ+~) Ç<˚ $wüj÷· ìï eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥ ≈£îe÷s¡T&Óq’ ø£sD¡ dY +æ >¥ ‘·q Ä‘·àø£<ä∏ ªªôV≤sTTsY m|üŒs¬ +{Ÿμμ Á>∑+<∏+ä ˝Àq÷ Áyêdæô|{≤º&TÉ . ªªÄ>∑dTü º 15˝À|ü⁄ ˇø£ ìs¡j í ÷· ìøÏ s¡eTàì e÷ ‘·+Á&çøÏ q#·ÃC…|Œü &ÜìøÏ eTÚ+{Ÿu≤f…Hé e#êÃ&ÉT. ‘·q≈£î @~ eT+∫<äì ‘√ùd,Ô n˝≤ Äj·Tq #˚ùd ìs¡j í ÷· ìøÏ, ˝Ò<ë bÕøÏkÕÔH˝é À #˚sê\ì Äj·Tq m+#·Tø=Hêïdüsπ ` ‘êeTT nuÛ´Ñ +‘·s+¡ ‘Ó\T|üuÀeTqï uÛ≤s¡‘H· êj·T≈£î\ Vü‰MTì rdæø=ì e#êÃ&ÉT.μμ ø±ã{Ϻ eTÚ+{Ÿu≤f…Hé dü\Vü‰˝Àì n+‘·sês¡+ú düŒwüyº T˚ . Çø£ÿ&É eTs√ $wüjT· eT÷ >∑eTì+#· e\dæ ñ+~. Ç+>±¢+&ÉT ` nyÓT]ø±\T dü+j·TTø£+Ô >± j·TT<äe∆ P´Vü‰‘·à+>± ÁbÕeTTK´+>∑\ –*Z‘ôY |’ ‘·eT|ü≥Tº ø√˝ÀŒ<ä\#·˝<Ò Tä . –*Z‘Y s¡cÕ´≈£î düìïVæ≤‘·+>± e´eVü≤]+#˚ <˚XÊìøÏ <äøÿ£ ≈£î+&Ü, ‘·eT >∑T|æŒ{À¢ ñ+&˚ <˚XÊìøÏ <äø±ÿ\ì Ç+>±¢+&ÉT n_Û\ wæ+∫+~. »eT÷à ` ø£oàsYqT bÕøÏkÕÔH˝é À #˚sá e\ dæ+~>±, »Hê+‹ø£+>± dü÷∫+#·≥+˝À n+‘· sês¡$ú T~. ø±ì 1931˝À \+&ÉHé sö+&éf_Ò ˝Ÿ düe÷y˚X+¯ ˝À dü+kÕúHê\ Á|ü‹ì~Û>± bÕ˝§Zì Ç+&çj÷· ≈£î kÕ«‘·+Á‘·´+ Çyê«\ì ø√]q e´øÏ>Ô ±, ‘·q dü+kÕúq+˝Àì <˚yê\j·÷\ìï{Ï˝ÀøÏ Vü≤]»qT\qT 1932˝ÀH˚ nqTeT‹+∫, n+<äT≈£î n&ÉT|¶ &ü qç ÄkÕúq |ü⁄s√Væ≤‘·T*ï |”ø|Ï &ü yÉ j ˚ T· >∑*qZ dü+düÿs¡Do*>± Vü≤]dæ+>¥ ‘·q sêC≤´ìï bÕøÏkÕÔH˝é À $©q+ #˚jT· ≥+ }Væ≤+#·˝øÒ b£ ˛j·÷&ÉT. $©q+ »]–q eTs¡Tø£Då + @$T »s¡T>∑T‘·T+<√ ‘·q≈£î ‘Ó\TdüT. eTTdæ+¢ eT‘√Hêà<äT\ u≤]qT+&ç Væ≤+<äTe⁄\ e÷qÁbÕD≤\qT ø±bÕ&É≥+ nkÕ<Û´ä +. b˛˙ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À $©qeTe⁄<ë+ nqTø=q&ÜìøÏ HÓÁVüA ô|<ä› nes√<Û+ä >± ñHêï&ÉT. $©q+#˚dqæ eTs¡Tø£Då y˚T ‘·q≈£î ã<ä$∆ s√~Û nsTTq ùwø˘ nãT›˝≤¢≈î£ n~Ûø±s¡+ n|üŒ–+#·eTì uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘·s|¡ ⁄üò q HÓÁVüA ˇ‹Ô&ç ‘ÓkÕÔ&TÉ . $©q+ ‘·sê«‘· eTVü‰sêC≤ ‘·{≤ºãT{≤º düsT¡ ≈› î£ b˛e\dæ+<˚ qì ùwø˘ nãT›˝≤¢ n|üŒ{Ïøπ e<äsT¡ ‘·÷ ñHêï&ÉT. ‘·q $wüjT· + Á|üøÿ£ qu…{ºÏ Ä˝À∫+#·T<ëeTHêï, »eT÷à ` ø£oàsY≈î£ bÕøÏkÕÔH>é ± @s¡Œ&˚ uÛ÷Ñ uÛ≤>±\‘√ sêø£b˛ø£\ kÂø£sê´\T, dü+ã+<Ûë\T ñ HêïsTT>±ì, uÛ≤s¡‘· <˚X+¯ >± $T–˝Ò uÛ÷Ñ uÛ≤>±\‘√ H˚sT¡ >± s¡V≤ü <ës¡T\T ˝Òe⁄. Ç˝≤ m≥÷ ‘√#·ìdæ‹ú ˝À ñqï eTVü‰sêC≤≈£î sêeT#·+Á<ä ø±ø˘ nH˚ Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ dü«‘·+Á‘·+>± ø=qkÕ>∑≥y˚T eT+∫e÷s¡eZ Tì dü\Vü‰ Ç#êÃ&ÉT. ñuÛj Ñ T· <˚XÊ\‘√q÷ j·T<∏ë‘·<dä∏ ‹úæ øÏ ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î<äTs¡TÃø=ì eTT+<äT≈£î kÕ>∑e#·TÃqH˚ ÄX¯‘√ eTVü‰sêC≤ ‘·q sêC≤´ìï $©q+ #˚jT· ≈£î+&Ü ñ+&çb˛j·÷&ÉT.

Ä>∑wßü º 15øÏ eTT+<˚ ô|qTNø£{Ï Áø£$Tàqy˚fi¯ 1947 nø√ºãs¡T 24 $»j·T<äX$¯ T X¯sq¡ ïesêÁ‹ ñ‘·‡yê\˝À dü«s¡dí +æ Vü‰düq+ô|’ ؃$>± ≈£Ls=Ãì eTVü‰sêC≤ ø±qTø£\T n+<äTø=+≥Tqïy˚fi,¯ Vü≤sƒê‘·T>Ô ± BbÕ˝≤]b˛j·÷sTT. sê»ÁbÕkÕ<ä+ n+‘·{≤ Nø£≥T¢ Äe]+#êsTT. mø£ÿ&√ |üP´E b˛sTT+~, ø=~›ùd|ü{À¢ eT∞¢ ˝…≥’ T¢ ekÕÔjT· ì n+<äs÷¡ nqTø=Hêïs¡T. ø±ì Áø£eT+>± yêdüyÔ T˚ $T{À ‘Ó*dæø=H˚d]ü øÏ >∑T+&Ó\T n$dæ b˛j·÷sTT. lq>∑søY Ï 50 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À ñqï e÷VüAs¡ |üesY ùdwº qü T bÕøÏkÕÔ˙ <äT+&É>T∑ \T &Óq’ y˚T≥¢‘√ Áù|*à 18

kashmir layout f.p65

18

10/20/2010, 9:06 PM

y˚XÊs¡T. n+‘˚ø±<äT, nø£ÿ&çqT+&ç ø£oàs¡T˝Àj·TqT ÄÁø£$T+#·Tø=q&ÜìøÏ <ä÷düTø=ìedüTHÔ êïs¡T. eTVü‰sêEqT m‘·TøÔ =ìb˛sTT yÓT&ÉMT<ä ø£‹ôÔ |{Ϻ bÕøÏkÕÔH˝é À $©qeTe⁄‘·Tqï≥T¢>± dü+‘·ø+£ ô|{Ï+º #·T ø√yê\ì, »eT÷à ` ø£oàsY n+‘·{˙Ï ‘·eT>∑T|æŒ{À¢øÏ ‘Ó#T· Ãø√yê\ì ø=+&ÉC≤‹ <ä+&ÉT>± #Ó|Œü ã&çq Ä <äT+&É>T∑ \ \ø£´å +. ìC≤ìøÏ <ë<ë|ü⁄>± yês¡+<äs÷¡ kÕ<ë<äTdüT˝Ô À¢ ñqï bÕøÏkÕÔ˙ ôdì’ ≈£î˝Ò. yê]#˚‹˝À ñqï Äj·TT<Ûë\T bÕøÏkÕÔHé ôdì’ ø£ã˝≤\y˚. yêdüyÔ êìøÏ düT+<äs¡ ø£oàs¡+ <äT+&É>T∑ \ bÕ\ã&ç n|üŒ{ÏøÏ Hê\T>∑T s√E˝…+’ ~. Ä+>∑e¢ ì‘·jTÆÓ q uÛ≤s¡´ #Ó| ü &ÉTe÷≥\≈£î Á|üu≤Û $‘·T&Ó’ Ç+&çj÷· ˝À »eT÷à ` ø£oàs¡T $©Hêìï e´‹πsøÏ+∫q Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ sêeT#·+Á<ä ø±ø˘qT eTVü‰sêC≤ 1947 Ä>∑dTü º 10q ãs¡sÔ |¡ tò #˚XÊs¡T. Çø£ »eT÷à ` ø£oàsYqT Ç+&çj÷· ˝À $©q+ #˚ùdkÕÔ&ìÉ bÕøÏkÕÔHé uÛj Ñ T· |ü&Hç ê, n˝≤ »s¡>˝∑ <Ò Tä . ñuÛj Ñ T· <˚XÊ\‘√ eTVü‰sêC≤ j·T<∏ë‘·<dä∏ ‹úæ ˇ|üŒ+<ëìï ≈£î<äTs¡TÃø=Hêïs¡T. <ëìÁ|üø±s¡+ »eTTà ` ø£oàs¡T s√&ÉT<¶ ë«sê sêe\dæq düsT¡ ≈£î\ s¡yêD≤, ‘·+‹ ‘·bÕ˝≤ bÕøÏkÕÔHMé T<äT>± ø=qkÕ>∑e\dæ ñ+~. ø±ì dü+‘·ø±\ ‘·&ç Äs¡≈î£ +&ÜH˚ ø£oàsY≈î£ n‘·´edüs¡ düs|¡ süò ê˝ÒM n+<ä≈î£ +&Ü Ä]úø£ ~>∑“+<Û+ä $~Û+∫+~ bÕøÏkÕÔH.é øÏs√dæH,é ô|Á{À\T düs|¡ süò êqT, ‘·+‹‘·bÕ˝≤ ùde\q÷ Äù|XÊs¡T. »eTTà‘√ dæj÷· ˝Ÿø√≥≈£î s¬ \’ T *+≈£î ‘Ó+ù|XÊs¡T. ô|Á{À\T düs|¡ süò ê ˝Òøb£ ˛e≥+‘√ $T*≥Ø yêVü≤Hê\ sêø£ b˛ø£\≈£L nes√<Û+ä @s¡Œ&ç+~. n+‘˚ø±<äT. bÕøÏkÕÔHé ô|<ä› m‘·TqÔ Á|ü#ês¡jT· T<äe∆ T÷ Äs¡+_Û+ ∫+~. ˝≤ôVAsYqT+&ç eTTdæ+¢ $<ë´s¡T\ú T, n<Ûë´|ü≈î£ \ ãè+<ë\qT |ü+|æ, Ç+&çj÷· ≈£î, Væ≤+<äTe⁄\≈£î e´‹πsø£+>± ô|<ä› m‘·TqÔ eT‘·$<˚«cÕ\T s¬ #·Ã>={Ϻ »eTTà ` ø£oàsY b˛©düT, $T\≥Ø, Á|üuTÑÛ ‘·« n~Ûø±s¡jT· +Á‘ê+>±\˝Àì eTTdæ+¢ \qT #ê˝≤eT+~ì ‘·eTyÓ|’ ⁄ü ≈£î ˝≤π>düTø=Hêïs¡T. ø£\ï˝Ÿ n<ë\‘YU≤Hée+{Ï ñqï‘· ôdì’ ø±~Ûø±s¡T\T, »eT÷à˝À b˛©düT dü÷|üs¬ ï+≥T, u≤sêeTT˝≤¢ õ˝≤¢ n~Ûø±]e+{Ï ñqï‘ê~Ûø±s¡T\T bÕøÏkÕÔHé uÛ≈Ñ î£ ˝Ô b’… ˛sTT ‘·eTÁ|üuTÑÛ ‘·«+MT<˚ ‹s¡T>∑Tu≤≥TqT s¬ #·Ã>={≤ºsT¡ . dü] nsTTq ø±|ü˝≤˝Òì dü]Vü≤<äT\› >∑T+&Ü Äj·TT<Ûë\T, Áù|\T&ÉTeT+<äTkÕeTÁ– j·T<∏#˚ ÷ >¤ ± ø£oàs¡T˝À b˛>∑T|ü&kÉ Õ>±sTT. »eT÷à ` lq>∑sY eTd”<Tä \˝À ‘·TbÕ≈£î\ •ø£Då eTTeTàs¡+ #˚XÊs¡T. n~Ûø±s¡T\ <äèwæº eT[¢+∫, ñqï ø=~›bÕ{Ï ôdH’ ê´ìï Á|üøÿ£ ≈£î ‘·|Œæ +#·&ÜìøÏ |üP+#Y õ˝≤¢˝À eTTdæ+¢ \qT n\¢s≈¢¡ î£ m>∑Á<√XÊs¡T. á |ü]D≤e÷\qT n\dü´+>±HÓH’ ê Á>∑V≤æ +∫q eTVü‰sêC≤ düsê›sY |üf˝Ò Ÿ dü\Vü‰‘√ |ü+C≤uŸ ôV≤’ ø√s¡Tº eTTK´Hê´j·÷BÛXó¯ ì>± ñqï yÓTVü≤sY#+· <é eTVü‰»Hé nH˚ ø±s¡´<ä≈îå£ &çì ø=‘·Ô Á|ü<ëÛ ì>± ìj·T$T+#ês¡T. HÓÁVüA ` eTÚ+{Ÿu≤f…H\é T <˚XÁ¯ |üj÷Ó »Hê\≈£î ø£*dZ Tü qÔ ï $|ò÷ü ‘ê\qT, eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥ ìdü‡Vü‰j·T‘·q÷ >∑eTì+∫q düsê›s|Y fü ˝Ò Ÿ ìX¯Ùã›+>± eTs√|üì #˚XÊs¡T. #·≥㺠<ä+∆ >± »eT÷à ` ø£oàsY uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À $©qeTj˚T´+‘·es¡≈î£ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ @$<Û+ä >±q÷ CÀø£´+#˚døæ √˝Òì dæ‹ú ñ+~ ø±ã{Ï.º eTT+<äT>± $©q+ kÕ~Û+#·≥+ nedüs+¡ . n+<äTø√dü+ n≥TyÓ|’ ⁄ü qT+&ç ø±s¡´+ kÕ~Û+#·<*ä #ês¡T. eTVü‰sêC≤qT n+<äT≈£î e÷qdæø+£ >± dæ<+∆ä #˚ùd u≤<Û´ä ‘·qT yÓTVü≤sY#+· <é eTVü‰»Hé≈î£ 19

kashmir layout f.p65

19

10/20/2010, 9:06 PM

n|üŒ–+#ês¡T. nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚ sêÁw”j º T· dü«j·T+ùdeø£ dü+|òTü + n~ÛH‘˚ · nsTTq l >∑Ts¡÷J >√˝≤«\ÿsY‘√ eTVü‰sêC≤≈£î #Ó|Œæ +#·TeTHêïs¡T. l eTVü≤»Hé |ü+C≤uŸ ÁbÕ+‘·Á|ü#ês¡ø˘ nsTTq l e÷<Ûeä sêyé eT÷fi‚<ë«sê l >∑Ts¡÷J‘√ e÷{≤¢&Üs¡T. eTVü‰sêC≤‘√ l >∑Ts¡÷J düe÷y˚XÊìï ‘êqT @sêŒ≥T #˚kÕÔqì, eTVü‰sêC≤qT $©HêìøÏ ˇ|æŒ+#ê\ì düsê›s|Y fü ˝Ò Ÿ e÷≥>± ø√sês¡T. l >∑Ts¡÷J eTT+<äTìs¡j í T· yÓTqÆ ø±s¡´Áø£e÷\qT s¡<Tä #› d˚ øæ =ì &Û©ç ¢ MT<äT>± nø√ºãs¡T 17q lq>∑sY #˚sT¡ ø=Hêïs¡T. 18 ñ<äjT· + eTVü‰sêC≤qT ø£*XÊs¡T. j·TTesêE ø£sD¡ dY +æ >¥ $]–q ø±\T≈£î dæyTÓ +{Ÿ ø£≥Tº‘√ ˇø£ eT+#·+ô|’ |ü&TÉ ø=ì ñHêïs¡T. ªªe÷ sêø£b˛ø£\ dü<Tä bÕj·÷\˙ï bÕøÏkÕÔH‘é √ eTT&ç|&ü ç ñ HêïsTT >∑<ë, uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ‘√ ø£\e≥+ m˝≤ dü+uÛeÑ eTe⁄‘·T+μμ<äì eTVü‰sêC≤ ‘·q X¯+ø£qT e´ø£+Ô #˚XÊ&ÉT. ªªáHê&ÉT s¡V≤ü <ës¡T\T, s¬ \’ T ` $e÷qe÷sêZ\T ˝Òìe÷≥ ì»y˚T, ø±ì á düeTdü´\qT nq‹ø±\+˝ÀH˚ |ü]wüÿ]+#·Tø√e#·Tà ` bÕøÏkÕÔH‘é √ ø£\dæq≥¢sTT‘˚ MT Væ≤+<ä÷ Á|üC≤˙ø£+ mH√ï s¡ø±\T>± ø£wqºü cÕº\≈£î >∑T]ø±e\dæ edüT+Ô ~. MT<äèw摺 √ #·÷dæHê, »eT÷à ` ø£oàsYÁ|üC≤˙ø£+ <äèw摺 √#·÷dæHê uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ‘√ $©q+ ø±e≥y˚T y˚T\Tμμ nì q#·ÃC…bÕŒs¡T. ªª>∑Ts¡÷J #Óù|Œ~ ì»y˚T— MTs¡T uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À $©q+ ø±yêμμ\ì eTVü‰»Hé ã\|ü]#ês¡T. eTVü‰sêC≤ n+<äT≈£î düeTà‹ e´ø£+Ô #˚dæ ‘·÷dt XÊ\Te (n‹ düqïì ñìï‘√ #˚dqæ ~) ãVüAø£]+∫ >∑Ts¡÷Jì dü‘ÿ· ]+#ês¡T. $©q+ nq+‘·s+¡ |ü]bÕ\q≈£î e∫Ãq ùwø˘nãT›˝≤¢ nH˚ø£ #ê]Á‘·ø|£ Áü ‘ê\qT ‘=\–+∫q ø±s¡D+>± Ç≥Te+{Ï $wüj÷· \T n~Ûø±s¡ ]ø±s¡T˝¶ À¢ ˝Ò≈î£ +&Ü b˛j·÷sTT. (@&ÉT uÛ≤>±\T>± yÓ\Te&çq l >∑Ts¡÷J düeTÁ>∑<sä Ù¡ Hé ` s¬ +&Ée uÛ≤>∑+ 172e |ü⁄≥˝À á $esê\THêïsTT) |ü+C≤uŸ ôV≤’ ø√s¡Tº Á|ü<ëÛ qHê´j·TeT÷]Ô leTVü‰»Hé<ë«sê nø√ºãs¡T 24q uÛ≤s¡‘· ôdì’ ø£<fiä ≤\ düV‰ü j·T+ ø√s¡T‘·÷ uÛ≤s¡‘Á· |üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ es¡eÔ ÷q+ |ü+|æ+#ês¡T. düV‰ü j·T+ #˚j÷· \H˚ uÛ≤s¡‘Á· |üC≤˙ø±ìøÏ, uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘ê«ìø° ñ+~. ø±ì ø£oàs¡T uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À $©q+ ø±≈£î+&Ü ôdq’ ´+ |ü+|ü≥+ <äTsêÁø£eTDÁøÏ+<ä |ü]>∑Dq˝ÀøÏ edüT+Ô <äì eTÚ+{Ÿu≤f…Hé n&ÉT‘¶ >· T∑ \T‘·THêï&ÉT. n+<äTø£ì $©q+ y˚>e∑ +‘·+ #˚jT· &ÜìøÏ M\T>± |ü]dæ‹ú ì eT~+|ü⁄#˚jT· &ÜìøÏ dü+kÕ∆Hê\ eT+Á‹‘·«XÊK ø±s¡´<ä]Ù $.|æ.MTqHéqT |üf˝Ò Ÿ lq>∑sY |ü+|æ+#ês¡T. lq>∑sY Á|üe÷<ä+˝À |ü&qç +<äTq eTVü‰sêC≤ ‘·q ≈£î≥T+u≤ìï »eT÷à≈£î ‘·s*¡ +#·≥+ ñ∫‘·eTì lMTqHé eTVü‰sêC≤≈£î dü÷∫+#ês¡T. $©Hêìï ø√s¡T‘·÷, ôdì’ ø£dVü ‰ü j·÷ìï nuÛ´Ñ ]úd÷ü Ô eTVü‰sêC≤ qT+&ç eTVü‰»Hé ˝ÒK rdæø=ì e∫ÃHê, HÓÁVüA kÕqT≈£L\+>± düŒ+~+#·˝<Ò Tä . ªª»eT÷à ` ø£oàsYqT eTT+<äT>± ùwø˘ nãT›˝≤¢≈î£ n|üŒ–+#·+&ç. sêC≤´ìï $&ç∫ô|{Ïbº ˛+&ç. n|üŒ&˚ $©q+ »s¡T>∑T‘·T+~. n|ü &ÉT e÷Á‘·yT˚ ôdH’ ê´\T ø£<\ä T‘êsTTμμ nqï<˚ HÓÁVüA <Û√s¡D.Ï á <Û√s¡D‘Ï √ s¬ +&ÉT $\TyÓq’ s√E\T eè<∏ë>± >∑&∫ç b˛j·÷sTT. düsê›sY |üf˝Ò Ÿ, >√bÕ\kÕ«$T nj·T´+>±sY, Ä#ês¡´ ø£è|ü˝≤˙, eTVü‰‘·à>±+BÛ ` mes¡÷ #Ó|Œæ Hê HÓÁVüA $ì|æ+#·Tø√˝Ò<Tä . eTVü‰sêC≤ #˚Áyê\T#˚dqæ $©q|üÁ‘·+ Ä<Ûës¡+>± $©q+ |üP]Ô#d˚ øæ =+fÒ, Ä U≤´‹ n+‘ê eTVü‰sêC≤≈£î <ä≈î£ ÿ‘·T+<äì HÓÁVüA u≤<Û.ä HÓÁVüA<Û√s¡DøÏ Ï $dæ–b˛sTTq eTVü‰»Hé uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À $©HêìøÏ uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ düeTà‹+#·≥+ ˝Ò<Tä ø±ã{Ϻ ‘êqT bÕøÏkÕÔH≈é î£ b˛sTT õHêïqT ø£\TkÕÔqì 20

kashmir layout f.p65

20

10/20/2010, 9:06 PM

n+<äT≈£î ‘·q≈£î eTVü‰sêC≤qT+&ç nqTeT‹ ñ+<äì u…~]+#ê&ÉT. Ä düe÷y˚X+¯ ˝À düsê›s|Y fü ˝Ò Ÿ ≈£L&Ü ñHêïs¡T. Äj·TH˚MT e÷{≤¢&˝É <Ò Tä . HÓÁVüA>±]ø√|ü+ ‘êsêkÕúsTT q+<äTø=+~. b˛+&ç, b˛sTT bÕøÏkÕÔH˝é ÀH˚ ø£\e+&ç nì n]#ês¡T. n+‘·˝À yÓqø£>~∑ qT+&ç mes√ ˇø£ ∫qï ø±–‘·+ |ü+|æ+#ês¡T., HÓÁVüA Ä ø±–‘·+ #·~$ kÕôV≤uŸ ùwø˘nãT›˝≤¢ n+^ø£]+#·eT+≥THêïs¡T. nì >=DT>∑Tø=+≥÷, Ä $©q |üÁ‘ê\qT rdæø=ì, >∑es¡ïs¡T »qs¡˝Ÿ>± ñqï eTÚ+{Ÿu≤f…Hé nyÓ÷<ëìøÏ |ü+|æ+#ês¡T. $©q|üÁ‘·+˝À eTVü‰sêC≤Á|ü‹ì~Û bÕøÏkÕÔHé n~ÛH‘˚ · »Hêï≈£î ø£*ùdÔ @eTe⁄‘·T+<√ ùwø˘nãT›˝≤¢≈î£ u≤>± ‘Ó\TdüT. bÕøÏkÕÔH˝é À n+‘·sꓤ>e∑ Tj˚T´ ø£oàsY˝À ‘·q≈£î @ÁbÕ<Ûëq´eT÷ \_Û+#·<˙ä ‘Ó\TdüT. ø±ã{Ϻ ` Ç+ø£ Ä\dü´+ #˚ùdÔ yÓTT<ä{øÏ Ï yÓ÷dü+ edüT+Ô <äì ` $©HêìøÏ n+^ø£]+#·e\dæ+~>± ùwø˘nãT›˝≤¢ HÓÁVüA≈£î dü÷∫+#ê&Éì Á>∑V≤æ +#·Tø√yê*. Ä $©q |üÁ‘êìï eTÚ+{Ÿu≤f…Hé H˚sT¡ >± ÄyÓ÷~+#·˝<Ò Tä . ˇø£ yÓT*ø£ô|{≤º&TÉ . Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï @s¡Œs¡#&· ÜìøÏ ùwø˘ nãT›˝≤¢qT ÄVü‰«ìdüTqÔ ï+<äT≈£î dü+‘·è|æìÔ e´ø£+Ô #˚d÷ü ,Ô ÄÁø£eTDø±s¡T\qT+&ç uÛ÷Ñ uÛ≤>±\ $eTTøÏÔ »]–, XÊ+‹uÛÁÑ <ä‘\· T HÓ\ø=qï‘·sê«‘·, Á|üC≤_ÛÁbÕj·T ìsê∆sD¡ <ë«sê $©q+ Á<ÛTä Mø£]+#·ã&Ée\dæ ñ+<äì wüs‘¡ T· $~ÛdTü qÔ ï≥T¢>± $&ç>± ˇø£ ˝ÒK Áyêdü÷,Ô >∑es¡ïs¡T»qs¡˝Ÿ eTÚ+{Ÿu≤f…Hé $©Hêìï ÄyÓ÷~düTqÔ ï≥T¢>± $©q|üÁ‘·+ô|’ dü+‘·ø+£ #˚XÊs¡T.

21

kashmir layout f.p65

21

10/20/2010, 9:06 PM

3. eTVü‰sêE qT+∫ e÷eT÷\T eTqTwüß\ es¡≈î£ kÕ–+∫q b˛sê≥+ ªªø±ùd|ü{øÏ Ï s¬ sTT&ÉsT¡ ¢ eTeTà*ï #Ósq¡ T+&ç ãj·T≥≈£î ‘Ó∫à q~ ˇ&ÉTq¶ &√yÓT˝Ÿ Á_&çy® |’Ó ⁄ü q&ç|+æ #·kÕ>±s¡T. nø£ÿ&É H˚qT #·÷dæq uÛj Ñ T· +ø£s¡ <äèX¯´+ á »qà˝À eTs¡∫b˛˝ÒqT. e÷q+ ø±bÕ&ÉT ø√e{≤ìøÏ q~˝À <ä÷øÏq eTVæ≤fi¯\>∑T]+∫ n+‘·≈î£ eTT+<äT $HêïqT. Ä s√E Á|ü‘´· ø£+å >± #·÷XÊqT. ø=+<äsT¡ Ád”\Ô T ˇ&ÉTq¶ ì\ã&ç ì]«ø±s¡+>± X¯Sq´+˝ÀøÏ #·÷düTHÔ êïs¡T. ø=+‘·eT+~ ~>∑Teq yÓ÷ø±*˝À‘·T ˙fi¯˝¢ À ñ+&ç düT&ÉT\T ‹s¡T>∑T‘·÷ e&ç>± bÕs¡T‘·Tqï ø£èwü>í +∑ >∑ q~˝ÀøÏ #·+{Ï_&É\¶ qT $dæsπ düTHÔ êïs¡T. ÁbÕD+˝À ÁbÕD+>± n˝≤¢sT¡ eTT<äT>› ± ô|+#·T≈£îqï ∫Hêï] •X¯óe⁄ ÁbÕD+ ø£&ãÉ {Ϻ ø¬ e⁄«q y˚dTü qÔ ï #êe⁄πøø£\T yê]ì ø£~*+#·&+É ˝Ò<Tä . mH√ï s√E\T>± ‹+&ç˝øÒ ,£ ˙s¡T˝Òø£ |üXó¯ e⁄\ø£+fÒ V”≤q+>± nedü\ú T|ü&,ç qs¡|Xæ Ê#·T\ u≤]q HêHê nee÷Hê\T |ü&ç eT¬sH√ï n|ò÷ü sTT‘ê´\≈£î, n‘ê´#êsê\≈£î ˝Àqeø£ ‘·|Œü ì dæ‹ú ˝À yê] yÓTTVü‰˝À¢ ø£fi˝¯ <Ò Tä . m˝≤+{Ï ñ<˚«>∑eTT˝Ò<Tä . ÁbÕDuÛj Ñ T· +‘√ ÄÁø£+~düTqÔ ï |üd|æ \æ \¢ qT Á|ü#+· &É Á|üyêVü≤+ XÊX¯«‘·+>± qB>∑s“¡ +¤ ˝À ø£*ù|düTø√>±H˚, ‘·\T¢\÷ #Ó+>∑Tq q~˝À <ä÷ø±s¡T. ø£Då +˝À n+‘ê nsTTb˛sTT+~. ì+&ÉTÁã‘·T≈£î\T ì\Te⁄Hê »\düe÷~Û nj·÷´sTT. Ç<ä+‘ê ìsêÈ+‘·b˛sTT #·÷düT+Ô &É>±H˚ Hê |üHïÓ +&˚fifl¯ ø=&ÉT≈£î $XÊ˝Ÿ q~yÓ|’ ⁄ü <ä÷düT≈£îb˛‘·÷ ø£ì|æ+#ê&ÉT. |üsT¡ >¬ ‹Ô yê&ç s¬ ø£ÿ |ü≥Tºø=ì ÄbÕqT. yê&ÉT –+Eø=Hêï&ÉT. ªÄ‘êà_Ûe÷q+ ñqï Ä&É<eÓ s¡÷ Çø£ÿ&É ã‹øÏ˝<Ò Tä . ne÷à! qTe⁄« nø£ÿ\‘√u≤≥T q~˝ÀøÏ <ä÷øπ jYT. H˚q÷ #·∫Ãb˛‘êqTμ nì >=\T¢q @&˚ÃXÊ&ÉT. ªeT÷s¡+â >± e÷{≤¢&≈É î£ HêHêï! ‘·\#·T≈£î+fÒ, H˚qTe÷Á‘·+ q~˝À <ä÷ø£˝HÒ ê? ø±˙ MT HêqïqT eTs¡∫b˛j·÷yê? eTT+<äT Äj·Tq≈£î @yÓT+Æ <√ ‘Ó\TdüTø√yê*. ‘·sT¡ yê‘˚ H˚qT @$T#˚j÷· ˝À ìs¡sí TT+#·T≈£î+{≤qTμ nì yêDÏï m+‘√ düeTT<ësTT+#êqT.μμ Ç~ ø£<øä∏ ±<äT... j·T<∏ës¡>ú ±<∏.ä uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·« düe÷#ês¡ Á|ükÕs¡XÊK Á|ü#T· s¡D\ $uÛ≤>∑+ 1966˝À n#·TÃy˚dqæ ~dt ùV≤ô|Hé&é ÇHé ø±oàsY Á>∑+<∏+ä ˝Àì uÛ≤>∑$T~. 1947 nø√ºãs¡T ∫e] yês¡+˝À bÕøÏkÕÔHé ñdæ>=*|æq s¬ sTT&ÉsT¡ ¢ $T&É‘\· <ä+&ÉT˝≤ ø£oàsY dü+kÕúq+˝À #=s¡ã&ç, eTVü≤eTàB j˚T‘·sT¡ \ Çfi¯ó,¢ ÄdüT\Ô T ‘·>T∑ \u…{ºÏ #˚‹øÏ ∫øÏÿq yê]q˝≤¢ }#·ø√‘·ø√dæ, ø£HïÓ |æ\\¢ qT, ‘·\T¢\qT 22

kashmir layout f.p65

22

10/20/2010, 9:06 PM

#Ó]∫ ìsê|ò÷ü ≥+>± kÕ–+∫q n‘ê´#êsêìøÏ eT#·TÑ·Tqø£ Ç~. ø£ècÕí yÓTVü≤‘ê nHêeTø£ >∑èVæ≤DÏø±<äT. dü]Vü≤<äT˝› Àì eTT»|òsü êu≤<é õ˝≤¢ ø£˝ø… sº£ T¡ Ç˝≤¢*>± \+ø£+‘· ˝À–*˝À, HÍø£s¢¡ #êø£s¢¡ ùde\+<äTø=+≥÷ eTVü‰sêDÏ˝≤ Áã‹øÏq eTìwæ... õ˝≤¢ n~Ûø±] uÛ≤sπ ´ ø£qï_&É\¶ ‘√ ø£≥Tºã≥º\‘√ nqï+˙s¡÷ ˝Ò≈î£ +&Ü yÓTfiÆ ≈¢¯ î£ yÓTfiÆ ó¯ ¢ q&ç∫, s¬ sTT&És¢¡ #˚‘∫· øÏÿ, nqTø£Då + ÁbÕDuÛj Ñ T· +‘√, e÷q+ ø±bÕ&ÉTø√e{≤ìøÏ @ ì$Twü+˝À ÁbÕD+ rdüTø√e\dæ edüT+Ô <√ ‘Ó*j·Tì uÛj Ñ T· $Vü≤«\dæ‹ú ˝À j·TeTj·÷‘·q |ü&<¶É +ä fÒ,. ~≈£Lÿ yÓTT≈£Lÿ˝Òì e÷eT÷\T ø±oàØVæ≤+<äTe⁄\T Ä düeTj·T+˝À eT¬sìï n>∑#ê≥T¢ |ü&ç ñ+&Ü*?μμ l m+.$.ÄsY. XÊÁdæÔ Áyêdæq ø±oàsY ø£<˝ä∏ À ˇø£ Á|üøs£ D¡ ≤ìøÏ ÁbÕs¡+uÛÑ yêø±´*$. ø£ècÕíyTÓ Vü≤‘ê uÛsÑ Ô¡ bÕøÏkÕÔHé <äT+&É>T∑ \≈£î Ms¡T&ç˝≤ s=eTTà #·÷|æ+∫ H˚\ø=]>±&ÉT. uÛÁÑ <ä‘ê ã\>±\qT düMTø£]+∫ õ˝≤¢ Á|ü»\+<ä]ø° s¡øDå£ ø£*Œ+#·e\dæq õ˝≤¢ n~Ûø±πs Ä<äTø=H˚ ~≈£îÿ˝Òø£ kı+‘· Ç+{À¢ <äT+&É>T∑ \ ø±\TŒ\≈£î ˇ+≥]>± ã*nj·÷´&ÉT. * * *

m≥Te+{Ï |ü]dæ‹ú HÓH’ ê <Ûs’Ó ´¡ +>± m<äTs√ÿ düÿs¡÷› õ˝≤¢ ø£˝ø… sº£ T¡ >± |üì#˚dqæ ˝≤˝≤ neTs¡Hê<∏,é n‘·ì uÛ≤s¡´ Á|üø±XŸøösY\~ ≈£L&Ü Ç≥Te+{Ï ø£<.˚∏ Äj·Tq õ˝≤¢ ø£˝ø… sº£ T¡ >± u≤<Û´ä ‘·\T #˚|{ü qºÏ Hê\T>∑T HÓ\\πø Á|üøÿ£ q ñqï –*Z‘qY T bÕøÏkÕÔ˙\T ÄÁø£$T+#·Tø=Hêïs¡T. kÕúìø£+>± ≈£L&Ü yê‘êes¡D+ n<äT|ü⁄‘·| ü ‘·Tqï<äì uÛ≤$+∫q ˝≤˝≤ neTs¡Hê<∏é nø£ÿ&É ñqï ôdì’ ø£ ã\+ #ê\<äì uÛ≤$+∫, n<äq|ü⁄ <äfi≤\qT |ü+|æ+#·e\dæ+~>± »eT÷à ` ø£oàsY Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ, uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ nuÛ´Ñ s¡qú \T |ü+|æ+#ê&ÉT. #ê˝≤ s√E\T ìØøÏ+å #·>±, yÓTT‘êÔìøÏ ˇø£ s√Eq ˇø£e+<ä ôdì’ ≈£î\Tqï u…{≤*j·THé ¬øπ ô|Hº é Á|üu≤Û ‘Yd+æ Vt≤ Hêj·Tø£‘«· +˝À düÿs¡T› #˚sT¡ ø=+~. bÕøÏkÕÔHé düeTs¡≈ú î£ \T Ç+ø£ @e÷Á‘·+ Ä\dü´+ #˚jT· sê<äqTø=Hêïs¡T. sêÁ‹ s¬ +&ÉeC≤eTT >∑&TÉ düT+Ô &É>± ˝≤˝≤ neTsYHê<∏≈é î£ yÓT\≈£îe e∫Ã+~. $qedüTqÔ ï X¯u≤›ìï ‘·TbÕ≈£î\T Áù|\T‘·Tqï X¯ã+› >± >∑T]Ô+∫, n<˚$T{À ‘Ó\TdüTø=ì s¡eTàì ˇø£ düuŸ ÇHéôdŒø£]º ï |ü+|æ+#ê&ÉT. yÓ[q¢ yê&ÉT sê˝Ò<Tä . eTs=ø£ìï |ü+|æ+#ê&ÉT. yê&É÷ sê˝Ò<Tä . Ç˝≤ ˇø£] ‘·sê«‘· ˇø£sT¡ Ä ~X¯>± yÓfi≤¢sπ >±ì, ˇø£ÿs¡÷ ‹]– sê˝Ò<Tä . ‘·q Ç+{ÏHÍø£sT¡ nsTTq X¯+ø£sY ˇø£ÿ&˚ nø£ÿ&É ñHêï&ÉT. ã+>∑fi≤˝Àì eTTdæ+¢ HÍø£sT¡ ¢ ‘·eT˝À‘êeTT s¡V≤ü dü´+>± e÷{≤¢&TÉ ø=+≥THêïs¡ì, @<ÓH’ ê Á|üe÷<ä+ »s¡T>∑e#·Ãì X¯+ø£sY ‘·q≈£î #Ó|Œæ q $wüj÷· ìï uÛ≤s¡´ Á|üø±XŸøösY ‘·q‘√ Á|ükÕÔ$+∫q|ü⁄&ÉT yê{Ïì ñãTdüTb˛ø£ ø£ãTs¡T>¢ ± ø={Ïbº Õs¡yd˚ qæ dü+>∑‹ >∑Ts¡TÔ e∫Ã+~. @<√ ˇø£ ≈£îÁ≥ »s¡T>∑T‘√+<äì nqTe÷q+ sê>±H˚, ‘·qqT ‘·q ≈£î≥T+u≤ìï s¡ø+åÏ #·Tø√e≥+ MT<ä ø±ø£ Á|üøÿ£ H˚ ñqï ø√XÊ>±sêìï (Áf…»Øì) õ˝≤¢˝Àì ne÷j·Tø£ Á|üC≤˙ø±ìï m˝≤ s¡ø+åÏ #ê˝≤ nH˚ Ä˝À#·q yÓTT<ä˝+’… ~. uÛ≤s¡´qT, |æ\\¢ qT HÍø£sT¡ qT ˇø£ >∑~˝À ‘·\T|ü⁄\T y˚døæ =ì ñ+&ÉeTì #Ó|Œæ ‘·TbÕø° #˚‘|· ≥ü Tºø=ì Áf…»Ø yÓ|’ ⁄ü >± yÓfi≤¢&TÉ . nø£ÿ&É yÓqTø£qT+&ç ‘·TbÕø° eT&çeT‘√ uÛTÑ »+ô|’ ø={Ϻ n‘·ì #˚‹˝Àì 23

kashmir layout f.p65

23

10/20/2010, 9:06 PM

‘·TbÕø°˝≤ø=ÿHêïs¡T. q\T>∑Ts¡T eTqTwüß\T n‘·&ìç #·T≥TºeTT{≤ºsT¡ . ÄX¯Ãs¡´+! yês¡+<äs÷¡ ‘·q #Ó| ü #˚‘˝· À¢ |üì#˚d÷ü Ô e∫Ãqyêπs. yê]øÏ Hêj·Tø£‘«· + eVæ≤düTqÔ ï yÓTTVü≤eTà<é düsŒ¡ s¤ êCŸøÏ ‘êH˚ |ü<√qï‹ ø£*Œ+∫ ÇHé‡ô|ø£sº >Y ± #˚XÊ&ÉT. n‘·&|ç ü &ÉT ø£D‘·≈î£ ]yê\«s¡T >∑T]ô|{Ϻ Áf…»Æ Ø ‘êfi¯+#Óe⁄\T n&ç>±&ÉT. ˝≤˝≤ neTs¡Hê<∏é ìsêø£]+#ê&ÉT. ø¬ ô|Hº é Á|üu≤Û ‘Yd+æ Vt≤ u…{≤*j·THé yê]øÏ düe÷#ês¡+ Çe«eTì nø£ÿ&ç Væ≤+<ä÷ dæbÕsTTøÏ ôd>’ ∑ #˚jT· ≥+ >∑eTì+∫q düsŒ¡ s¤ êCŸ ` ªªn\dæ kı\dæ e∫Ãq ôdì’ ≈£î\qT uÒsø¡ ‡˘ ˝ÀH˚ ã+~Û+#ê+. yê]øÏ ø±|ü˝≤>± bÕøÏkÕÔHé ôdì’ ≈£î\THêïs¡T. MTs¡T e÷≈£î ã+B>± ñHêïs¡T. y˚TeTT #˚‹MT<äT>± nqï+ ‹qïyêfi¯+¢ — n+<äTø£ì ‘·≈î£ ÿe ‘·÷{≤\‘√H˚ M&√ÿ\T #ÓbÕÔ+μμ n+≥÷ <ä>sZ∑ ˝¡ À ñqï u≤$e<ä≈› î£ q&ç|+æ #ê&ÉT. n+<äT˝À <ä÷ø£eTì Ä<˚•+#ê&ÉT. ˝≤˝≤ neTsYHê<∏é ‘·q CÒãT˝ÀqT+&ç Áf…»Ø‘êfi≤\qT ãj·T≥≈£î rdæ Ä ˝À‘Óq’ u≤$˝À $dæsπ XÊ&ÉT. <ëì‘√ ‹ø£ÿsπ –q düsŒ¡ s¤ êCŸ |æ∫Ã>± ‘·÷{≤\T ù|*à neTsYHê<∏qé T #·+ù|XÊ&ÉT. bÕøÏkÕÔHé ôdì’ ≈£î\‘√ ø£\dæ ‘êfi≤\T |ü>\∑ >={Ï,º Áf…»Øì <√#·Tø=Hêïs¡T. ã+>±¢˝Àì kÕe÷q+‘ê <√#·Tø√>∑*qZ ~ <√#·T≈£îHêïs¡T. $T–*q$ <Û«ä +dü+ #˚XÊs¡T. yê] u…~]+|ü⁄\÷, ‹≥÷¢ Á|üø±XŸøösY eTÚq+>± uÛ]Ñ +∫+~. ‘·\T|ü⁄>±ì, øÏ{øÏ >° ±ì rj·TH˚˝<Ò Tä . yês¡T yÓ[b¢ ˛j·÷s¡ì qeTàø£+ ø£*qZ ‘·sê«‘· Ç<äs› T¡ |æ\*¢ ï rdæø=ì, HÍø£sT¡ X¯+ø£sY ‘√&ÉT>± sê>± Ä <ä>sZ∑ ˝¡ À ñqï œ˝≤¢≈î£ Hê\Ze C≤eTT Nø£{À¢ q&ÉT#·Tø=+≥÷ yÓ[+¢ ~. Ä œ˝≤¢ j·T»e÷ì øπ ô|Hº é <∏ëbÕ ø£˝ø… sº£ T¡ ≈£î $TÁ‘·T&ÉT. ì+&ÉT >∑s“¡ e¤ ‹ nsTTq Á|üø±XŸøösY Ä düeTj·T+˝À n˝≤ sêe≥+ #·÷dæ <∏ëbÕ >π ≥T ‘Ó]|æ+∫ ˝À|ü*øÏ |æ*|æ+#ê&ÉT. Á|üø±XŸøösY $\|æd÷ü Ô ‘·eT dæ‹ú ì $e]+∫+~. ˝≤˝≤ neTsYHê<∏é eTs¡D+Ï ∫q $wüjT· + ‘Ó\y¢ ê]q ‘·sê«‘· ‘Ó*j·Te∫Ã+~. m≥Te+{Ï |ü]dæ‘ú T· \HÓH’ ê <Ûs’Ó ´¡ +>± m<äTs=ÿqeTì uÛsÑ Ô¡ ∫e]>± #Ó|Œæ q e÷≥\T ÄyÓT #Óe⁄˝À¢ –+>∑Ts¡TeT+≥THêïsTT. Ä œ˝≤¢˝À Ä&É‘√&ÉT˝Ò<Tä . œ˝≤¢qT bÕøÏkÕÔHé ôdì’ ≈£î\T #·T≥TºeTT{Ϻ ñHêïs¡T. n≥Te+{Ï düeTj·T+˝À ÄyÓT ˇø£ Ä&É|\æ q¢ T Á|üd$ü +∫+~. œ˝≤¢≈î£ ãj·T{Ï Á|ü|+ü #·+‘√ dü+ã+<Ûë\T ‘Ó– b˛j·÷sTT. ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T n&ÉT>∑+{≤sTT. œ˝≤¢ j·T»e÷ì ‘·q ùde≈£î\‘√ #·]Ã+∫ ø=~›eT+~>± ñqï ‘êeTT ô|<äd› +ü K´˝À ñqï bÕøÏkÕÔHé ôdì’ ≈£î\qT m~]+#·˝eÒ Tì ìs¡sí TT+∫ ‘Ó\C¢ +… &Ü m>∑Ts¡ y˚sTT+#ê&ÉT. e÷qeVü≤≈£îÿ\ #·{≤º\T, n+‘·sê®rj·T #·{≤º\T |ü{+ºÏ #·Tø√≈£î+&Ü ø±ã÷©\T, bÕøÏkÕÔ˙ ôdì’ ≈£î\T ˝À|ü*øÏ Á|üy•˚ +∫ dæ≈î£ ÿ ôdì’ ≈£î\qT ∫Á‘·V≤æ +dü\ bÕ\T#˚d,æ ≈£qTÁ>∑T&Éq¢ T ô|]øÏ, #·+|æ y˚XÊs¡T. Á|üø±XŸøösYqT |æ\\¢ qT ≈£L&Ü Hê\T>∑Ts√E\TbÕ≥T Væ≤+dæ+#ês¡T. #˚‹ø£+~q~ rdæø=ì bÕ]b˛j·÷s¡T. ˇø£ &√Á>± ùde≈£îì düV≤ü j·T+‘√, X¯+ø£sY ‘√&ÉTsê>± >±j·÷\‘√ u≤<Û|ä &ü ÷É Ô Á|üø±XŸøösY ãj·T≥≈£î e∫Ã+~. >∑‘+· ˝À ‘·eT ùde≈£îì>± ñqï ˇø£] >∑T&çôd˝À ˇø£s√E ‘·\<ë#·Tø=+~. eTKeT˝Ÿ |üsT¡ e⁄\ô|’ |ü&TÉ ø=qï ‘·eT j·T»e÷qTsê\T, #·*˝À ø£| ü ø=q&ÜìøÏ <äT|üŒ{Ï ≈£L&Ü ˝Òø£ eDT≈£î‘·÷ ñ+&É≥+ #·÷dæ, yÓ#÷ <äq+ ø√dü+ m+&ÉT>∑&¶ç ø£|Œæ , Ä ùde≈£î&ÉT ø£˙ïs¡T ô|≥Tºø=Hêï&ÉT. 24

kashmir layout f.p65

24

10/20/2010, 9:06 PM

nø£ÿ&ÉqT+&ç düÿs¡T˝› À @s¡Œs¡∫q ã+B\ •_s¡+˝ÀøÏ q&ç∫+~. nB qs¡øÁ£ bÕj·T+>±H˚ ñ+~. #·*øÏ, Äø£*øÏ ‘êfi¯˝øÒ £ |üdøæ +£ <äT nø£ÿ&É eTs¡D+Ï ∫+~. Ä X¯e+MT<ä ø£|Œü &ÜìøÏ ≈£L&Ü >∑T&É\¶ T ˝Òì <äTdæ‹ú — m+‘· <äTs¡“¤s+¡ ! ‘√{Ï ã+B\ düV‰ü j·T+‘√ Ä eTè‘·Xد sêìï uÛ÷Ñ kÕú|‘æ +· #˚d+æ ~. á ã+B\q+<ä]˙ yÓTT<ä≥ sêe*Œ+&çø,Ï ‘·sT¡ yê‘· ô|cÕesY≈î£ ‘·s*¡ +#ês¡T. Ä ‘·sê«‘· ˝≤ôVAs¡T C…\’ T≈£î |ü+|æ+#ês¡T. ˝≤ôVAsY C…\’ T˝À Äs¡Te÷kÕ\bÕ≥T <äTsêàs¡T\Z eT<Û´ä q*–b˛sTT+~. |æ\*¢ <ä]› øÏ s¬ +&ÉT|üP≥˝≤ uÛÀ»q+ ô|≥º≥+ø√dü+ HêHê n>∑#ê≥T¢|&ü +ç ~. nH˚ø~£ Hê\T ‘êqT |üdTü +Ô &çb˛sTT+~. m≥Te+{Ï ø£cÕº\˝ÀHÓH’ ê <Ûs’Ó ´¡ +>± |ü]dæ‹ú ì m<äTs√ÿ nqï uÛsÑ Ô¡ e÷≥˝Ò ÄyÓTqT q&ç|+æ #êsTT. HÍø£sT¡ X¯+ø£sY ‘·q<ë]‘êqT #·÷düTø√<ä*ùdÔ Áã‹øÏ ãj·T≥|ü&y˚ ê&˚. ø±ì n‘·&TÉ ˇø£ÿø£Då + ≈£L&Ü ÄyÓTqT, |æ\\¢ qT e~*ô|≥º˝<Ò Tä . n‘·&TÉ ≈£L&Ü ìsêVü‰s¡+>± ñ+&çb˛sTTq s√E˝…H√ï ñHêïsTT. ø£oàsY˝À bÕøÏkÕÔHé ôdq’ ´+ Ä≥\TkÕ>∑˝<Ò Tä . nH˚øe£ T+~ uÛ≤s¡‘ô· dH’ ê´ìøÏ ã+B\T>± ∫ø±ÿs¡T. j·TT<ä$∆ s¡eTD ‘·sê«‘· »]–q #·sá \˝À ã+B\qT e÷s¡TÃø=q&ÜìøÏ #˚døæ =qï ˇ|üŒ+<ë\ |ò*ü ‘·+>± $T–*q uÛ≤s¡rj·T bÂs¡T\‘√bÕ≥T Á|üø±XŸøösY ≈£L&Ü |æ\\¢ qT rdæø=ì neTè‘·dsü Y •_sêìøÏ e∫Ã+~. X¯+ø£sY düV‰ü j·T+‘√ »eT÷à˝À ñqï k˛<äsT¡ &ÉT »>∑BXŸd+æ Vt≤ Ç+{ÏøÏ #˚sT¡ ø=+~. »eT÷à`ø£oàsY Á|ü<ëÛ q eT+Á‹>± ñqï ùwø˘ nãT›˝≤¢qT dü+<ä]Ù+∫ ‘·q u≤<Û\ä T #Ó| ü ø=+~. ˇø£Hê&ÉT ø£˝ø… sº£ T¡ >± ñ+&ç $~Ûìs¡«Vü≤D˝À ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒsTTq ˝≤˝≤ neTsYHê<∏é ≈£î≥T+u≤ìøÏ @$<Ûyä TÓ qÆ düV‰ü j·TeT÷ \_Û+#·˝<Ò Tä . |üìeTìwæ>± J$‘·+ >∑&TÉ |ü⁄‘·÷ ‘·q |æ\*¢ <ä]› ˙ b˛wæ+∫+~. #·~$+∫+~. á Ms¡e÷‘· ô|<äø› =&ÉT≈£î y˚T»sY •esêCŸ dæ+Vt≤ ôdq’ ´+˝À &Üø£sº T¡ >± |üì#˚dTü HÔ êï&ÉT. ∫qïø=&ÉT≈£î #·+Á<√<äjT· dæ+Vt≤ Ç+»˙s¡T>± ñHêï&ÉT. á <˚X+¯ $wüeT |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ ≈£L&Ü ì\ã&É>*∑ +Z ~ n+fÒ n+<äT≈£î ø±s¡D+ ˝≤˝≤ neTsYHê<∏,é Á|üø±XŸøösY, X¯+ø£seY +{Ï e´øÏ‘Ô ê«˝Ò. * * *

ÁbÕD≤\≈£î ‘Ó–+∫ Á|ü‹|òTü {Ï+∫q dü«j·T+ùde≈£î\T Ç≥Te+{Ï uÛj Ñ ÷· qø£yTÓ qÆ Ø‹˝À <ë&ÉT\T, Vü≤‘·´\÷, n‘ê´#êsê\T »s¡T>∑T‘·Tqï |ü]dæ‹ú ì mes¡T m˝≤ m<äTs=ÿHêïs√ ‘Ó*dæø√e\dæ ñ+~.

1947 Ä>∑dTü º 15q lq>∑s˝Y À bÕøÏkÕÔHé nqT≈£L\ X¯≈î£ \Ô T Ms¡+>∑+ ÁbÕs¡+_Û+#êsTT. nìï Á|üuTÑÛ ‘·« ø±sê´\j·÷\MT<ä, #ÍsêkÕÔ\˝Àq÷ bÕøÏkÕÔHé C…+&Ü\T m>∑Ts¡T‘·÷ ñHêïsTT. <˚Xu¯ ≈ÑÛ î£ ˝Ô q’… sêÁw”j º T· dü«j·T+ùdeø£ dü+|òTt dü«j·T+ùde≈£î\T Bìì ˇø£ düyê\T>± d”«ø£]+#ês¡T. dü+|òTü ø±sê´\j·T+˝À yÓ+≥H˚ ˇø£ düe÷y˚X+¯ »]–+~. |ü~>∑+≥\≈£î nMTsêø£<˝ä Ÿ e+‘Óqe<ä› y˚\ dü+K´˝À Væ≤+<äTe⁄\T @ø£Á‹‘·T˝…H’ ês¡T. ø±oàØ Væ≤+<äTe⁄\T |æ]øÏyêfi¯ó¢ n+≥÷ yê´U≤´ìdü÷Ô e∫Ãqyês¡T Hê\Tø£ ø=s¡Tø=ÿH˚$<Û+ä >± yês¡T bÕøÏkÕÔ˙ |ü‘êø±\qT ‘=\–+∫ Á‹es¡|í ‘ü êø±\qT m>∑Ts¡yX˚ Ês¡T. uÛ≤s¡‘Y e÷‘êø° »jYT ìHê<ë\‘√ lq>∑sY M<ÛTä \˙ï e÷Ás√à>±sTT. á $wüjT· + ‘Ó*dæq eTVü‰sêC≤≈£î ÄX¯Ãs¡´eT÷ dü+‘√wüeT÷ ø£*>±sTT. 25

kashmir layout f.p65

25

10/20/2010, 9:06 PM

Ä s√E˝À¢ ø±oàsY≈î£ dü+|òTü Á|üeTTUŸ>± l ã\sêCŸ eT<Û√ø˘ u≤<Û´ä ‘· eVæ≤düTHÔ êïs¡T. dü]Vü≤<äT\› ˝À »s¡T>∑T‘·Tqï ≈£îÁ≥\ >∑T]+∫ Äj·TqqT ˇø£ yÓ<’ ´ä $TÁ‘·T&ÉT ôV≤#·Ã]+#ês¡T. Ä yÓ<’ Tä ´ìe<ä≈› î£ Ç<äs› T¡ j·TTe≈£î\T edüT+Ô &˚yês¡T. yê]˝À ˇø£sT¡ ãVüQXÊ dü]Vü≤<äT› ne‘·*qT+&ç e∫Ãqyê&ÉT ø±>± s¬ +&Ée yê&ÉT kÕúì≈£î&ÉT. yê]]e⁄s¡÷ bÕøÏkÕÔHé @C…+≥T¢>± |üì#˚dTü qÔ ïyêπs. yês¡T e÷{≤¢&TÉ ø=H˚<+ä ‘ê s¡V≤ü dü´eTj·T+>±H˚ ñ+&˚~. ‘êeTT e÷{≤¢&TÉ ø=H˚ $wüj÷· \ô|’ &Üø£sº T¡ >±s¡T ÄdüøÔÏ #·÷|ü⁄‘·THêïs¡ì ‘√#·>±H˚ yês¡T bÕ]b˛j·÷s¡T. á $wüjT· + ‘Ó*j·T>±H˚ ã\sêCŸ eT<Û√ø˘ Ç‘·s¡ eTTK´ ø±s¡´ø£s\Ô¡ ‘√ ø£*dæ Ä˝À∫+∫ ˇø£ jÓ÷»q s¡÷bı+~+#ês¡T. nsTT<äT>∑Ts¡T eT+∫ ø±s¡´ø£s\Ô¡ qT eTVü≤àBj·TT\T>± e÷sêÃs¡T. ù|s¡T¢ e÷sêÃs¡T. yês¡T dü˝≤«sY, ø£MTCŸ <Û]ä +#·Hês¡+_Û+#ês¡T. >∑&+¶É ô|+#ês¡T. MTkÕ\T rùdXÊs¡T. nãT›˝≤¢ {À|” <Û]ä +#·kÕ>±s¡T. Ms¡T eTT»|òŒü s¤ êu≤<é˝À ˇø£ Ç+{Ïì n<Ó≈› î£ rdæø=Hêïs¡T. ˇø£&TÉ j·T»e÷ì— s¬ +&Éeyê&ÉT e+≥eTìwæ— eT÷&Éeyê&ÉT ùde≈£î&ÉT. ˇø£ yÓ÷≥sY ôdø’ ˝Ï ŸMT<ä yês¡T ‹s¡T>∑T‘·÷ düe÷#ês¡+ C≤Á>∑‘>Ô· ± ùdø£]+#· Hês¡+_Û+#ês¡T. s¬ +&Éeãè+<ä+˝À ñqï Ç<äs› ÷¡ dü]Vü≤<äT˝› À¢ ñ qï ˇø£ eTTK´yÓTqÆ Á>±eT+˝À ˇø£ ∫qïyÓ<’ ´ä XÊ\, eT+<äT\ cÕ|ü⁄ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. ˇø£sT¡ &Üø£sº T¡ , eTs=ø£sT¡ ø±+bÂ+&ÉsT¡ . #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe |òE ” ‘√ eT+∫yÓ<’ ´ä + #˚kÕÔsì¡ Á|ü#ês¡+ #˚sTT+#ês¡T. ôdì’ ≈£î\qT+&ç, ôdì’ ø±~Ûø±s¡T\qT+&ç |òE ” ≈£L&Ü rdüTø√≈£î+&Ü yÓ<’ ´ä + #˚kÕÔsì¡ Á|ü#ês¡+ #˚XÊs¡T. ø=+<äsT¡ ôdì’ ≈£î\T, ø±ã÷©\T, ôdì’ ø±~Ûø±s¡T\T Áø£eT+>± yê] <ä>sZ∑ ≈¡ î£ sêe≥+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºsT¡ . yê]øÏ ∫øÏ‘‡· #˚d÷ü HÔ ˚ yês¡T |üsd¡ Œü s¡+ e÷{≤¢&TÉ ø=H˚ $wüj÷· \qT ÁX¯<>∆ä ± $+≥÷ ñ+&˚yês¡T. M]<äs› ÷¡ ‘·eT≈£î düV‰ü j·T|ü&TÉ ‘·Tqï yês¡T >∑<ë nH˚ <äèw摺 √ ˇø£ bÕøÏkÕÔHé ôdì’ ø±~Ûø±] ø£oàs¡TqT ø£ã[+#ê\ì #˚dTü qÔ ï Ä˝À#·q\qT Äy˚X+¯ ˝À e÷{≤¢&Ü&ÉT. ‘êeTT ≈£L&Ü dü+|üPs¡í düV≤ü ø±s¡+ n+~kÕÔeTì Ms¡÷ qeTàã*ø±s¡÷. á düe÷#êsêìï eTT»|òsü êu≤<é˝Àì eTT>∑TsZ T¡ düuTÑÛ ´\ ãè+<ëìøÏ ‘Ó*j·TCÒjT· >±, nø£ÿ&çqT+&ç lq>∑s≈Y î£ #˚]+~. á$<Û+ä >± ‘·eT ÁbÕD≤\qT |üD+>±ô|{Ϻ l Vü≤ØXŸ uÛ≤H√‘Y, leT+>∑fiù¯ dHé nH˚ Çs¡Te⁄s¡T Á|ü#ês¡≈î£ \T eTVü≤àBj·TT\T>± bÕøÏkÕÔHé dü]Vü≤<äTe› <ä› dü+#·]dü÷Ô düe÷#ês¡+ ùdø£]dü÷Ô lq>∑s≈Y î£ ‘Ó*j·TCÒd÷ü Ô e#êÃs¡T. bÕøÏkÕÔHé ôdH’ ê´\T @‘˚Bq, @ e÷s¡+Z ˝À sê<ä\#·Tø=qïB l ã\sêCŸeT<Û√ø˘≈î£ ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T. leT<Û√ø˘ eTVü‰sêC≤≈£î á $wüjT· + ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T. $wüjT· eT+‘ê $qï‘·sê«‘· eTVü‰sêC≤ ‘·q≈£î s¬ +&ÉT e+<ä\ eT+~ j·TTe≈£î\T ø±yê\ì ø√sês¡T. eTs¡THê&ÉT ñ<äjT· + s¬ +&ÉTe+<ä\ eT+~ì Vü‰»s¡T|üsT¡ kÕÔqì leT<Û√ø˘ e÷≥ Ç#êÃs¡T. sêÁ‹ s¬ +&ÉT>∑+≥\≈£î dü«j·T+ùde≈£î\≈£î meTs¡˙® ‡ |æ\T|ü⁄ Çe«ã&ç+~. ñ<äjT· + Äs¡T >∑+≥≈£î 200 eT+~ dü«j·T+ùde≈£î\T Äs¡´düe÷» eT+~s¡+ #˚sT¡ ø=Hêïs¡T. yês¡+<äs÷¡ <˚X+¯ ø√dü+ düs«¡ düqï<ä+∆ >± ñqï ø£fi≤XÊ\ $<ë´s¡T\ú T. kÕ+|òTæ ø£^‘Y, ÁbÕs¡qú \ nq+‘·s+¡ $T\≥Ø yêVü≤Hê\T e∫à yê]ì u≤<ëMTu≤>¥ ø£+{ÀHÓà+{ŸøÏ rdæø=ìyÓfi≤¢sTT. ø=+<äsT¡ ôdì’ ≈£î\T dæ<+›ä >± ñHêïs¡T. yês¡T dü«j·T+ùde≈£î\≈£î ‘·TbÕøÏì Á|üj÷Ó –+#·≥+˝À •ø£Då Ç#êÃs¡T. kÕj·T+ø±˝≤ìø£˝≤¢ yês¡+<äs÷¡ s¡+>∑+˝À <ä÷ø£&ÜìøÏ dæ<+∆ä >± ñHêïs¡T. lq>∑syY |’Ó ⁄ü <ä÷düTø=ìedüTqÔ ï bÕøÏkÕÔHé ôdì’ ≈£î\qT lq>∑sY 26

kashmir layout f.p65

26

10/20/2010, 9:06 PM

Á|üy•˚ +#·˙j·T≈£î+&Ü s¬ +&ÉTs√E\bÕ≥T ìs√~Û+∫q~ á j·TTe≈£î˝Ò. Ä s¬ +&ÉT s√E\ ‘·sê«‘· uÛ≤s¡rj·T ôdì’ ø£ <äfi≤\T #˚sT¡ ø=ì Ä u≤<Û´ä ‘· eVæ≤+#êsTT. bÕøÏkÕÔHé ôdH’ ê´\T dü]Vü≤<äT\› ˝À $<Û«ä +kÕìøÏ |üPqTø=ì, sê»<Ûëì lq>∑syY |’Ó ⁄ü >± sêe &ÜìøÏ j·T‹ïdüTHÔ êïs¡ì ‘Ó*dæq ‘·sê«‘· eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥ #˚‘T· \T eTT&ÉT#·Tø=ì ≈£Ls√Ã˝Ò<Tä . ‘êqT Áø=‘·>Ô ± ìj·T$T+∫q Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ yÓTVü≤sY#+· <é eTVü‰»HéqT yÓ+≥rdæø=ì dü]Vü≤<äT\› ˝À $düèÔ ‘·+>± |üs´¡ {Ï+#ê&ÉT. dü]Vü≤<äT\› e<ä› $~Ûìs¡«Vü≤D˝À ñqïyê]˝À ñ‘ê‡Vü≤+ ì+bÕ&ÉT. n+‘·≈î£ eTT+<äT ˝≤ôVAsY ôV≤’ ø√s¡Tº Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]ÔøÏ n\T¢&TÉ , bÕøÏkÕÔHé Á|üuTÑÛ ‘·«+˝À ôdÁø£≥Ø nsTTq y˚T»sY cÕ ˇø£ #˚‹˝À ø=s¡&Ü, ˇø£ #˚‹˝À $©q+ |üÁ‘ê\T |ü≥Tºø=ì lq>∑sY e#êÃ&ÉT. »eT÷à ` ø£oàsY Á|üuTÑÛ ‘·«+˝À eT+Á‹>± ñqï »qs¡˝Ÿ »qø£d+æ Vt≤‘√ ‘·q≈£î>∑\ |ü]#·j÷· ìï $ìjÓ÷ –+#·Tø=ì ø£oàs¡TqT bÕøÏkÕÔH˝é À $©q+ #˚døæ √>∑\eTì n‘·ì $XÊ«dü+. ø±ì n‘·&TÉ #·÷|æ+∫q ÄX¯\≈£î, Á|ü˝ÀuÛ≤\≈£î eTVü‰sêC≤ ˝§+>∑˝<Ò Tä . Ä ‘·sê«‘· s¡øs£ ø¡ ±\ u…~]+|ü⁄\T Á|üj÷Ó –+∫ #·÷XÊs¡T. ne˙ï eTVü‰sêC≤ ø±sê´\j·T+˝Àì #Ó‘ãÔ· T≥º˝ÀøÏ b˛‘·÷ñ+&˚$. Çø£ ˝≤uÛ+Ñ ˝Ò<Tä . eTVü‰sêC≤qT n|üV≤ü ]+#·Tø=ìb˛sTT, ˇ+≥]>± ã+~Û+∫, ã\Á|üj÷Ó >∑+‘√ $©q+ |üÁ‘ê\ô|’ dü+‘·ø+£ ô|{Ï+º #·Tø√yê\ì jÓ÷»q#˚XÊs¡T. n˝≤ n|üV≤ü ]+#·T≈£îb˛j˚T+<äT≈£î nqT≈£L\ düeTj·T+ @~? eTVü‰sêC≤ mø£ÿ&Óøÿ£ &çøÏ b˛‘·THêïs¡T? @ y˚fi≈¯ î£ mø£ÿ&ÉT+{≤s¡T yÓTT<ä˝q’… düe÷#ês¡+ ùdø£]+#·≥+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºsT¡ . »eT÷à˝À b˛©düT dü÷|üs¬ ï+{Ÿ bÕøÏkÕÔHé ‘·s|¡ ⁄üò q >∑÷&Û#É ê]>± |üì#˚dTü HÔ êï&ÉT. Ç‘·ì<ë«sê eTVü‰sêC≤ ø£<*ä ø£\≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡+ bÕøÏkÕÔH≈é î£ n+<äT‘·÷ ñ+&˚~. Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ eTVü‰»Hé‘√ ø£*dæ, eTVü‰sêC≤ #˚dTü qÔ ï |üs´¡ ≥q˝À ˇø£s√E _Û+ãsY˝Àì &Üø˘ ã+>∑fi≤(¬>düTVº ≤ü Ödt)˝À $ÁXÊ+‹ rdüTø√e\dæ ñ+~. á $wüjT· + bÕøÏkÕÔHé esêZ\≈£î ‘Ó*dæ+~. nø£ÿ&É ô|<ä>› ± eT+Be÷s¡“\+ ˝Òì#√≥ eTVü‰sêC≤qT ÁbÕD≤\‘√ |ü≥Tºø=ì rdæø=ìb˛yê\ì |ü<øä∏ +£ ‘·j÷· s¡T#˚XÊs¡T. _Û+ãsY ˝≤ôVAsYqT+&ç ø£oàs¡TøÏe#˚à s¡V≤ü <ë]˝À ñqï dü]Vü≤<äT|› ≥ü Dº +. ás√&ÉT¶ dü]Vü≤<äTM› T<äT>± b˛‘·T+~. ˇø£ Á|üøÿ£ q »eT÷à ` ø£oàsYø±>±, eTs√Á|üøÿ£ q bÕøÏkÕÔH.é eTT+<äT ìsê∆]+∫q ø±s¡´Áø£eT+ Á|üø±s¡+ nø√ºãs¡T 20q ø£<Tä∏ yê #˚sT¡ ø=ì, 21q _Û+ãsY yÓfi≤¢*, Ä sêÁ‹ nø£ÿ&É ãdü#j ˚ ÷· *. bÕøÏkÕÔHé ôdq’ ´+ Äj·TT<Ûë\T ì+|ü⁄ø=qï yêVü≤Hê\‘√ 21e ‘˚Bø√dü+ m<äTs¡T#·÷dü÷Ô bı+∫ñ+~. eTVü‰sêC≤qT ã+B#˚jT· ≥eTT, &Üø˘ ã+>±¢qT Áù|*Ãy˚jT· ≥eTT, |ü≥Dº ≤ìï kÕ«BÛq+ #˚dTü ø√e≥eT÷ <√#·Tø√e≥eT÷, n˙ï yê] |ü<øä∏ +£ ˝À ñHêïsTT. »eT÷à ÁbÕ+‘·+˝À Á>±e÷\˝À ≈£L&Ü dü+|òTü dü«j·T+ùde≈£î\T düÁøÏjT· T\T>±, C≤>∑ s¡÷≈£î\T>± ñHêïs¡T. bÕøÏkÕÔHé nqT≈£L\T¬sq’ n~Ûø±s¡T\qT ˇø£ø+£ ≥ ø£ìô|≥÷Ô ñHêïs¡T. »eT÷à b˛©düT dü÷|üs¬ ï+≥T ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT sπ sTT+ãefi¯ó¢ >∑eTìdü÷HÔ ˚ ñHêïs¡T. nqTe÷HêdüŒ<äyTÓ qÆ ø£<*ä ø£\ düe÷#ês¡+ »eT÷à dü+|òTü ø±sê´\j·÷ìøÏ ‘Ó*j·T CÒdTü +Ô &˚yês¡T. eTVü‰sêC≤qT n|üV≤ü ]+#·T≈£îb˛yê\ì j·T‹ïdüTqÔ ï |ü<øä∏ +£ >∑T]+∫ yê] <äèwæøº Ï e∫Ã+~. s¬ +&ÉT s√E\eTT+<˚ á düe÷#ês¡+ eTVü‰sêC≤≈£î ìy˚~+∫ C≤>∑s÷¡ ø£‘‘· √ eTdü\e\dæ+~>± ø√sês¡T. 27

kashmir layout f.p65

27

10/20/2010, 9:06 PM

20e ‘˚Bq eTVü‰sêC≤ Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ eTVü‰»Hé‘√ ø£*dæ J|ü⁄˝À u…\’ T<˚sês¡T. J|ü⁄ ø£<∏äTyê Áø±dts√&ées¡≈î£ e∫Ãq ‘·sê«‘· J|ü⁄qT _Û+ãsYy|’Ó ⁄ü b˛˙j·TeTì Ä<˚•+#ês¡T. eTq+ _Û+ãsY yÓ[e¢ \dæ+~ sπ |ü⁄— ás√E eTq >∑T]+∫q @sêŒ≥T¢ nø£ÿ&É @MT ñ+&Ée⁄ nì eTVü‰»Hé #Ó|Pü HÔ ˚ ñHêï&ÉT. eTVü‰sêC≤ Ä<˚XÊqTkÕs¡+>± J|ü⁄<ä÷dæø=ìb˛‘√+~. n|üŒ{Ïøπ dü]Vü≤<äT\› ˝À <ë&ÉT\T ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ HÆ êsTT. m˝…&¢ ˝É ≤ düàXÊq yê‘êes¡D+ ø£ì|æ+#·T‘√+~. Ä ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\qT s¡ø+åÏ #·T ø=q&ÜìøÏ #˚|≥ü eº \dæq #·s´¡ \T kÕúìø£ n~Ûø±s¡T\≈£î dü÷∫+#ês¡T eTVü‰sêC≤. _Û+ãsY &Üø˘ ã+>±¢˝À sêÁ‹ uÛÀ»q+ eTT–+#·Tø=ì yÓ+≥H˚ u…\’ T<˚] sêÁ‹ |ü~>∑+≥\≈£î ˝Àù| »eT÷à ‹]–e#˚ÃXÊs¡T. ø=~› dü+K´˝ÀH˚ ñqï|üŒ{ÏøÏ dü+kÕúq+ ñ<√´>∑T\T eTVü‰sêC≤ Ä<˚XÊ\qqTdü]+∫ nedüsy¡ TÓ qÆ #·s´¡ \T #˚|{ü ,ºÏ uÛÁÑ <ä‘q· T |ü{wÏ +ºü #˚XÊs¡T. eTs¡THê&ÉT ‘·eT |ü<øä∏ +£ Á|üø±s¡+ ô|<ä› ã\>∑+‘√ _Û+ãsY˝ÀøÏ n&ÉT>∑Tô|{Ïqº bÕøÏkÕÔHé ôdH’ ê´ìøÏ eTVü‰sêC≤ eTT+<äTs√CÒ e∫ÃyÓfi≤¢sì¡ ‘Ó*dæ ìX‚Ãwüß\º j·÷´s¡T. nsTT‘˚ yês¡T $<Û«ä +düø±+&ÉqT e÷q˝Ò<Tä . &Üø˘ã+>∑fi≤qT Áù|*Ãy˚XÊs¡T. ø=ìï Ç+&ÉT¢ <√#·Tø=Hêïs¡T. eTVü‰sêC≤ ‘·eT e\˝À ∫ø£ÿ˝Ò<ìä es¡eÔ ÷q+ ‘Ó*dæq õHêï eTTK+ ∫qïuÀsTT+~. * * *

∫e]‘·÷{≤ es¡≈î£ b˛sê&ç eTs¡D+Ï ∫q »qs¡˝Ÿ ‘·q qT+&ç J‘·u‘ÑÛ ê´\T bı+<äT‘·÷, ‘·q ñ|ü ‹+≥Tqï ôdì’ ≈£î\T ‘·q≈£î Á<√Vü≤+ #˚kÕÔsì¡ eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥ ≈£L&Ü nqTø√˝Ò<Tä . rj·T>± ñHêï, #˚<Tä >± ñHêï dü‘´· + dü‘´· y˚T. <ëìì uÛ]Ñ +#·ø‘£ |· Œü <äT. 4e ÇHébÕò +Á{°, 6e ÇHébÕò +Á{° <äfi≤\T, C… n+&é ø¬ s¬ |’ ˝æò Ÿ‡˝Àì j·÷uÛ’… XÊ‘·+ eTTdæ+¢ ôdì’ ≈£î\T n|üŒ{Ïes¡≈î£ ‘·eT‘√ uÛTÑ C≤\T ø£*|æ |üì #˚dTü qÔ ï ‘√{Ïôdì’ ≈£î\qT Vü≤‘·e÷s¡Ã&ÜìøÏ |üPqTø=HêïsTT. ø£sï¡ ˝Ÿ Hêsêj·TDdæ+>¥qT yÓ÷dü|⁄ü ∫à Vü≤‘·e÷sêÃsTT. bÕøÏkÕÔHé ôdq’ ´+ á <äfi≤\yê]ì ‘√&ÉTrdæø=ì, yêπs n+<äCdÒ qæ Äj·TT<Ûë\qT ñ|üj÷Ó –+#·Tø=+≥÷ &√yÓT˝Ÿes¡≈î£ eTT+<äT≈£î kÕ– e#êÃsTT. @&ÉTy˚\ eT+~>∑\ á ø±\“\+ ÄdüT\Ô T <√#·Tø=+≥÷, Ád”\Ô qT #ÓsT¡ dü÷,Ô eTqTwüß´\qT #·+|ü⁄‘·÷ Á≈£Ls¡øs£ êfi¯qè‘·´+ #˚d÷ü Ô lq>∑syY |’Ó ⁄ü >± kÕ>∑T‘√+~. eTT»|òsü êu≤<éøÏ lq>∑søY Ï eT<Û´ä eTVü‰sêC≤yê] ôdì’ ø£ã˝≤\T ˝ÒH˝˚ eÒ ⁄. @$T #˚j÷· ˝À eTVü‰sêC≤≈£î ‘√#·ìdæ‹ú @s¡Œ&ç+~. bÕøÏkÕÔHé ôdH’ ê´\≈£î \_Û+∫q ÁbÕs¡+_Ûø£ $»j·÷\≈£î bı+–b˛sTTq õHêï nø√ºãs¡T 27q á<é |ü+&ÉT>∑qT lq>∑sY˝À »s¡T|ü⁄ø=+{≤eTì Á|üø≥£ q#˚XÊ&ÉT. Á_π>&çjT· sY sêCÒ+Á<äd+æ Vü≤ n+‘·≈î£ ø=~›s√E\eTT+<˚(Ä>∑dTü º 14q) eTTK´ùdHê|ü‹>± ìj·T$T‘·T&ÓH’ ê&ÉT. eTVü‰sêC≤ n‘·´edüs¡ düe÷y˚X+¯ @s¡Œ]#ê&ÉT. n+<äTu≤≥T˝À ñqï ø=~› ã\>±\‘√H˚ dü]Vü≤<äT˝› ÀH˚ X¯Á‘·Te⁄\qT ì\Te]+#ê\ì sêCÒ+Á<äd+æ Vü≤ ìs¡sí TT+#ê&ÉT. Nø£{Ï |ü&˝˚ À>±H˚ j·T÷Øôdø£sº Y bı*y˚Ts¡\es¡≈î£ yÓfi≤¢sT¡ . bÕøÏkÕÔHé ôdì’ ≈£î\T nø£ÿ&É nìïs¡ø±\T>± ‘·j÷· s¡T>±ñHêïs¡T. ‘·TbÕøÏø±\TŒ\T ÁbÕs¡+uÛeÑ Tj·÷´sTT. ø£oàs¡Tôdq’ ´+˝À dü+U≤´ã\+ ˝Òøb£ ˛sTTHê, Äj·TT<Ûë\T ô|<ä>› ± ˝Òøb£ ˛sTTHê ñ‘ê‡Vü‰ìøÏ ø=<äTe˝Ò<Tä . sêCÒ+Á<äd+æ Vt≤ H˚‘è· ‘·«+ n≥Te+{Ï~.

28

kashmir layout f.p65

28

10/20/2010, 9:06 PM

eTs=ø£ u…{≤*j·THé ≈£L&Ü |ü+|æ+#·e\dæ+~>± eTVü‰sêC≤qT ø√s¡T‘·÷ dü+<˚X+¯ |ü+|æ+#ê&ÉT sêCÒ+Á<äd+æ Vt≤. ns¡s∆ êÁ‹ düeTj·÷ìøÏ ø¬ ô|Hº é C≤«˝≤dæ+Vt≤ H˚‘è· ‘·«+˝À ˇø£ u…{≤*j·THé e∫Ã+~. <ëì‘√bÕfÒ ªn+‹eTø£Då +es¡≈î£ j·TT<äs∆ +¡ >∑+˝À ì\ã&É+&ç— X¯Á‘·Te⁄\qT j·T÷Ø<ë{Ï eTT+<äT≈£î sêìe«e<äTμ› nqï eTVü‰sêC≤ ìπsX› e¯ T÷ e∫Ã+~. düeTj·÷ìøÏ ]»s¡T«<äfi≤\T ≈£L&Ü n+<äTu≤≥T˝À ˝Òe⁄. $T–*q ôdì’ ≈£î\qT, ôdì’ ≈£î\Tø±ì j·TTe≈£î\q÷ n+<ä]˙ ø£\T|ü⁄ø=ì 150 eT+~‘√ ˇø£ <äfi+¯ s¡÷bı+~+#ê&ÉT. q>∑sêìï s¡ø+åÏ #·Tø√yê\+fÒ u≤sêeTT˝≤¢ qT+&ç e#˚à s√&ÉT<¶ >ä sπZ∑ <äT+&É>T∑ \T eTT+<äT≈£î sê≈£î+&Ü n&ÉTø¶ √e\dæ ñ+≥T+~. n+<äTø¬ ’ lq>∑søY Ï 112 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À ñqï &√yÓT˝Ÿ >∑T≥ºes¡≈î£ kÕ–b˛yê\ì ìs¡j í T· +rdæø=Hêï&ÉT. nsTT‘˚ n|üŒ{Ïøπ &√yÓT˝Ÿ X¯Á‘·Te⁄\ kÕ«BÛq+˝ÀøÏ e∫Ã+~. X¯Á‘·TôdH’ ê´\T Ç+ø± eTT+<äT≈£î e#˚ÃdüTHÔ êïsTT. 16 øÏ.MT. eTT+<äT≈£î e∫à >∑&˝û À ‹wüy˜ d˚ øæ =ì e⁄HêïsTT. Áø=‘·>Ô ± ≈£Ls¡TÃø=qï ôdq’ ´+‘√ nø£ÿ&É sêCÒ+Á<äd+æ Vt≤ X¯Á‘·TôdH’ ê´\qT m<äTs=ÿHêï&ÉT. yês¡T eTT+<äT≈£î b˛≈£î+&Ü Ä|ü>*∑ >±&ÉT. ø±ì n$ sêCÒ+Á<äd+æ >¥ ôdH’ ê´ìï #·T≥TºeTT{≤ºsTT. Ä #·Áø£eP´Vü≤+ qT+&ç ãj·T≥|ü&ç u≤sêeTT˝≤¢≈î£ #˚sT¡ ø√yê\ì sêCÒ+Á<äd+æ Vt≤ j·T‹ï+#ê&ÉT. Ç˝≤ ø£oàsY ôdH’ ê´\T yÓqTø£&TÉ >∑Ty˚jT· ≥+ X¯Á‘·TôdH’ ê´\≈£î ñ‘ê‡Vü≤+ ô|+∫+~. yês¡T j·T÷Øes¡≈î£ #=#·TÃø=ì e#êÃs¡T. u≤sêeTT˝≤¢˝À ndüeÔ ´dü+Ô >± ñqï ôdH’ ê´ìï eT∞¢ #·øÿ£ >± ≈£Ls¡TÃø=ì eT∞¢ j·T÷Ø yÓ|’ ⁄ü >± |üjT· qyÓTHÆ ê&ÉT sêCÒ+Á<ä dæ+Vt≤. X¯Á‘·TôdH’ ê´\T lq>∑s≈Y î£ yÓfi≈¢¯ î£ +&Ü M\sTTq+‘· m≈£îÿe ø±\+ ìs√~Û+#·≥+ n‘·ì \ø£´å +. ø±ã{Ϻ <ë]˝À ñqï ˇø£ e+‘Óq ≈£L*Ãy˚XÊ&ÉT. |ü<øä =+&ÉT >∑+≥\bÕ≥T X¯Á‘·Te⁄\qT ì\Te]+#ê&ÉT. nbÕs¡+>± ÁbÕDqwü+º »]–+~. ∫e]øÏ ‘·q ôdì’ ≈£î\qT yÓqT~]–yÓfie¢¯ \dæ+~>± Ä<˚•+∫, ôdq’ ´+˝Àì yÓqTø£ uÛ≤>±ìøÏ s¡øDå£ >± ‘êqT dü«j·T+>± ì*#ê&ÉT. Ä dæ‹ú ˝À n‘·ì m&ÉeTuÛTÑ »+˝ÀøÏ ˇø£ >∑T+&ÉT, ≈£î&çø±*˝ÀøÏ eTs√ >∑T+&ÉT <ä÷düTø=ìb˛j·÷sTT. nsTTq|üŒ{Ïø° n‘·&TÉ ‘·TbÕø°ì $&ç∫ô|≥º˝<Ò Tä . ˇø£ Á|üøÿ£ q s¡ø+Ô£ ø±s¡T‘·÷ ñqï|üŒ{Ïø,° mquÛe’… T+~ ôdì’ ≈£î\qT s¬ +&ÉT Á≥≈£îÿ\˝À møÏÿ+#·Tø=ì eT∞¢ X¯Á‘·Te⁄\qT ì\Te]+#˚ j·T‘·ï+ #˚XÊ&ÉT. n≥TqT+&ç ‘·÷{≤\ es¡¸+ ≈£îs¡T k˛Ô+~. <ë]øÏ n&É+¶ >± ã+&Ésêfi¯ó,¢ #Ó≥T¢ |ü&yÉ d˚ æ ñHêïsTT. u≤>± s¡ø+Ô£ ø±] ì\ã&É˝ìÒ dæ‹ú ˝À sêCÒ+Á<äd+æ Vt≤ Á≥≈£îÿqT+&ç ÁøÏ+~øÏ ~– ‘·q ôdì’ ≈£î\qT eTT+<äT≈£î b˛e\dæ+~>± Ä<˚•+#ê&ÉT. Ç<äs› T¡ ôdì’ ≈£î\T }‘·$T∫à n‘·ìï ì\u…fºÒ j·T‘·ï+ #˚jT· >± ªªMTs¡T eTT+<äT≈£î b˛+&ç. MT nedüs+¡ ñ+~. qqTï Çø£ÿ&É e~˝ÒjT· +&ç. X¯Á‘·Te⁄\T Ç~ <ë{Ï sêyê \+fÒ Hê X¯e+MT<äT>±H˚ sêyê*μμ nì q#·ÃC…bÕŒ&ÉT. ‘·eT n~Ûø±]ì Ä dæ‹ú ˝À e~*yÓfi≥¢¯ + ôdì’ ≈£î\≈£î ø£wyºü TÓ qÆ <˚. ø±ì ‘·eT n~Ûø±] Ä<˚Xe¯ T~. yês¡T ãs¡TyÓq’ >∑T+&Ó\‘√ eTT+<äT≈£î yÓfi≤¢sT¡ . Ç|ü &ÉT »qs¡˝Ÿ ˇø£ÿ&˚ ñ Hêï&ÉT. ‘·q |æk˛Ô\TqT #˚‹˝ÀøÏ rdæø=ì ˇø£ #Ó≥Tº#ê≥Tq |ü&TÉ ø=Hêï&ÉT. X¯Á‘·Te⁄\T edüTqÔ ï n*øÏ&ç ø±e≥+‘√ |æk˛Ô\T Áù|*à nπs&ÉT>∑T]ì eT≥Tºu{… ≤º&TÉ . ∫e]øÏ j·TT<äu∆ ÷ÑÛ $T˝À ‘·T~XÊ«dü e~˝≤&ÉT »qs¡˝Ÿ sêCÒ+Á<äd+æ Vt≤. X¯Á‘·Te⁄\T n‘·ì X¯yêìï <ë≥Tø=ì b˛e\dæ+<˚>±ì, ø£+sƒ+¡ ˝À }|æ] ñ+&É>± b˛˙j·T˝Ò<Tä . Äs√E eT<Ûë´Vü‰ïìøÏ uÛ≤s¡‘ô· dq’ ´+ lq>∑s˝Y À ~–+~. lq>∑s,Y ø±oàs¡T˝Àj·T 29

kashmir layout f.p65

29

10/20/2010, 9:06 PM

s¡ø+åÏ |ü ã&ܶsTT. nsTT‘˚ uÛ≤s¡‘ô· dq’ ´+ lq>∑sY $e÷HêÁX¯jT· +˝À ~>∑{≤ìøÏeTT+<äT ø=+‘· nkÕ<Ûës¡DyÓTqÆ Á|üjT· ‘·ï+ nedüsy¡ TÓ +Æ ~.

$e÷Hê\T ~>∑{≤ìøÏ M\T>± $©q+ »s¡>≈∑ î£ +&Ü uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ ôdq’ ´+ »eT÷à ` ø£oàsY s¡øDå£ ≈£î sê<äT. $©q+ »]π> $wüjT· eT÷ ˇø£ |ü{≤ºq ‘˚\<äT. eTVü‰sêC≤ ‘·q |ü+‘·+ e<äT\Tø=ì $©q|üÁ‘ê\ô|’ dü+‘·ø+£ #˚dæ |ü+|æ+∫Hê, HÓÁVüA, eTÚ+{Ÿu≤f…H\é T ø±yê\ì <ëìì nyÓ÷~+#·≥+˝À ‘ê‘ê‡s¡+ #˚dTü HÔ êïs¡T. Çø£ÿ&˚y÷Ó bÕøÏkÕÔ˙ <äT+&É>T∑ \ #˚‘T· \˝À Á|ü»\T ÄVüQ‹ nsTTb˛‘·THêïs¡T. $XÊ«düÁ<√Vü≤+ #˚dæ bÕøÏkÕÔ˙ X¯≈î£ \Ô ‘√ #˚‘T· \T ø£*|æq ôdì’ ≈£î\T b˛>± $T–*qyês¡T ‘·eT düs«¡ eT÷ ˇ&ç¶ b˛sê&ÉT‘·÷ ì\Te]+#˚ Á|üjT· ï‘·+ #˚dTü HÔ êïs¡T. nsTT‘˚ á dæ‹ú m+‘√ø±\+ ø=qkÕ>∑C≤\<äT. ø=~› s√E˝À, ø=ìï >∑+≥˝À e÷Á‘·yT˚ ì\Te>∑\s¡T. $T&É‘\· <ä+&ÉT˝≤ e∫Ã|ü&˚ <äT+&É>T∑ \ HÓ<Tä s=ÿyê\+fÒ uÛ≤s¡‘<· X˚ |¯ ⁄ü ôdì’ ø£ã˝≤\T sêyê*. sêe&ÜìøÏ s¬ fi’ ó¯ ,¢ s√&ÉT¢ ˝ÒH˝˚ eÒ ⁄>∑<ë! Ç+ø£ $T–*q @¬øø’ e£ ÷s¡+Z $e÷qe÷s¡+Z . lq>∑s,Y |üP+#Y, »eTTà\˝À @Hê{Ïy√ $e÷Hê\T ~π> |ü{\º° T ñHêïsTT. ø±ì n$ ø=ìï dü+e‘·‡sê\T>± @$<Ûyä TÓ qÆ eTs¡eTà‘·T\≈£L H√#·Tø√˝Ò<Tä . $e÷Hê\T ~>∑&ÜìøÏ ø±<äT >∑<ë, eTqTwüß\T q&Ée&ÜìøÏ ≈£L&Ü n$ M\T>± ˝Òe⁄. n˝≤+{Ï dæ‹ú ˝À ôdì’ ø£ã˝≤\T ~>∑&ÜìøÏ n$ ñ|üø]£ kÕÔj÷· ? nqï<˚ ô|<äÁ› |üXï¯ >± ì\ã&ç+~. yê{Ïì u≤>∑T#˚jT· &ÜìøÏ e+<ä\˝ÀH√, y˚\˝ÀH√ ≈£L©\T ø±yê*, n|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT mø£ÿ&ç qT+&ç ekÕÔsT¡ ? yês¡+<ä]ø° J‘·u‘ÑÛ ê´\T Ç#˚à dæ‹ú ˝À Á|üuTÑÛ ‘·«+ ñ+<ë? ÇM Á|üXï¯ ˝Ò. Ç$ Ä˝À∫düTqÔ ï ôdì’ ø±~Ûø±s¡T\≈£î, dæ$˝Ÿ n~Ûø±s¡T\≈£î sêÁw”j º T· dü«j·T+ùdeø£ dü+|òTt ø±s¡´ø£s\Ô¡ T eTqdüT˝À yÓT~˝≤s¡T. ˝≤uÛqÑ cÕº\T ˝…øÿ£ \T y˚døæ √≈£î+&Ü |üì#˚jT· >∑*qZ yês¡T dü«j·T+ùde≈£î\T e÷Á‘·yT˚ qì yê]øÏ ‘Ó\TdüT. dü+|òTü Á|üeTTK ø±s¡´ø£s\Ô¡ ‘√ e÷{≤¢&Üs¡T. ˇø£ÿ|æ\T|ü⁄ sêe≥y˚T Ä\dü´+. y˚˝≤~eT+~ dæ<y∆ä TÓ Æ eTT+<äT≈£îe#êÃs¡T. lq>∑s,Y »eT÷à,|üP+#Y\˝À $e÷Hê\T ~π>|ü{\º° T @s¡Œs¡#≥· +˝À, bÕ‘·$ u≤>∑T#˚jT· ≥+˝À ìeT>∑Tï˝…H’ ês¡T. |ü>\∑ T e÷Á‘·yT˚ ø±<äT, sêÁ‹|üP≥ ≈£L&Ü ì]«sêeT+>± |üì#˚XÊs¡T. s√p ìø£ÿs¡T<Û]ä +∫q dü«j·T+ùde≈£î\ ãè+<ë\T e#˚Ã$. ‹q&ÜìøÏ s=f…\º T≈£L&Ü yês¡T Ç+{ÏqT+&ç ‘Ó#T· Ãø=H˚yês¡T. |ü\T>∑T\T, bÕs¡\T, ‘·≥\º T, >∑yT˚ fi≤\T yÓTT<ä˝q’… |ü]ø£sê\T dü+|òTü + düeT≈£L]Ã+~. >∑+≥\bÕ≥T ì]«sêeT+>± |üì#˚dqæ ‘·sê«‘·, n+<äs÷¡ ø£\dæ ≈£Ls=Ãì ‘·eT‘·eT Çfi¯q¢ T+&ç ‘Ó#T· Ãø=qï s=f…*º ï |üsd¡ Œü s¡+ |ü+#·Tø=ì ‹H˚yês¡T. ùdïVü≤eTT, Äràj·T‘·, ñ‘ê‡Vü≤eTT\‘√ yê‘êes¡D+ì+&ç ñ+&˚~. ªª<˚XŸø√ düuŸ≈î£ #ÛY <˚+>π ã<é˝yÒ T˚ ≈£î#ÛqY V”≤˝Ò+>π μμ <˚X+¯ ø√dü+ düs«¡ eT÷ düeT]ŒkÕÔ+, <ëìøÏ ã<äT\T>± @MT ø√s¡Tø√eTT nH˚ dæ<ë∆+‘êìï nqTdü]+∫ q&ç#˚ dü«j·T+ùde≈£î\T eè‹Ô ñ<√´>±\T ø£{ôºÏ |{Ϻ ≈£î≥T+ãkÂU≤´\qT Á|üøÿ£ ≈£îHÓ{ºÏ nVü≤]ïX¯\T ‘·<ø˚ B£ ø£‘å √ |üì#˚dqæ ø±s¡D+>± nqTø=qï düeTj·÷ìøÏ eT÷&ÉT #√{≤¢ $e÷Hê\T ~π> dæ‹ú @s¡Œ&ç~.

30

kashmir layout f.p65

30

10/20/2010, 9:06 PM

ø£+ø£ss¡ êfi¯fl‘√ X¯Á‘·TôdH’ ê´ìï ì\Te]+∫q Á>±MTDT\T @y√ ≥bÕø±j·T\T Áù|\T‘·Tqï≥T¢>± $ìŒdüTqÔ ï X¯u≤›\≈£î HÍX¯V≤ü sê Á>±eTÁ|ü»\T y˚T˝§ÿHêïs¡T. eT>∑yêfi¯ófl M<ÛTä \˝ÀøÏ e∫à ∫qï∫qï ãè+<ë\T>± Äsêrdü÷Ô #·]Ã+#·Tø=+≥THêïs¡T. Ád”\Ô T |æ\*¢ ï mø£ÿ&É≈L£ b˛≈£î+&Ü <ä>sπZ∑ ≈£Ls√Ãu…≥Tºø=ì Ç+&É˝¢ À ñ+&çb˛j·÷s¡T. nsTT‘˚ X¯u≤›\T ô|s¡T>∑T‘·THêïsTT. n+fÒ X¯Á‘·TôdH’ ê´\T <ä>sZ∑ ≈¡ î£ edüTqÔ ïeqïe÷≥. n|üŒ{ÏøÏ ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ÁøÏ+<äfÒ |ü˝¢… ` |ü≥ïeT÷ ø±ì Ä HÍX¯V≤ü sê˝À ÄsY.mdt.mdt.

XÊK ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. á dü«\Œe´e~Û˝ÀH˚ 20`25 eT+~ düT•øÏ‘å T· \÷, <äè&ÛdÉ +ü ø£\TŒs¡T nsTTHês¡T. yê]MT<ä Á>±eTdüT\ú +<ä]ø° >∑{ºÏ qeTàø£+ ñ+~. Ç+ø± @+ ø±yê*? ø=+<äsT¡ j·TTe≈£î\T Çfi¯ô¢ |ø¬’ ø±ÿs¡T. eT]ø=+<äsT¡ bı˝≤\yÓ|’ ⁄ü >± yÓ[¢ yÓ÷#˚‘T· \‘√ ÁbÕ≈£îø=+≥÷, X¯ã+› #˚jT· ≈£î+&Ü eTT+<äT≈£î yÓfi≤¢sT¡ . Ç<äs› T¡ eTT>∑TsZ T¡ }fiÀ¢ yêfi¯+¢ <ä]˙ ñ‘ê‡Vü≤|üsT¡ dü÷Ô ø£\j·T‹]>±s¡T. X¯u≤›\T Á|üøÿ£ H˚ ñqï >∑T≥º\ qT+&ç edüTHÔ êïsTT. n~ nø√ºãs¡T 47. bÕøÏkÕÔ˙ ôdì’ ≈£î\÷ ø±ãT©\T ø£*dæ ø±oàs¡TqT ø£ã*+#·&ÜìøÏ edüTHÔ êïs¡T. $T\≥Ø <äfi≤\T nø£ÿ&çøÏ <ä÷s¡+>± ñHêïsTT. ôdì’ ø±~Ûø±s¡T\≈£î düe÷#ês¡+ sTTe«&ÜìøÏ ˇø£ ø±s¡´ø£sÔ¡ eTT+<äT≈£î]ø±&ÉT. m+‘ÓH’ ê ôdq’ ´+ sêe{≤ìøÏ ø=+‘· düeTj·T+ |ü≥Tº‘T· +~. á˝À>± @+ #˚j÷· *? j·TTe dü«j·T+ùde≈£î\T ‘·eT ôdsú’ ´¡ <Ûs’Ó ê´\qT #·÷|æ+#·<\ä #·T ø=Hêïs¡T. nø£“s¡T |òsæ +¡ >∑T\qT sêD≤Á|ü‘ê|t ôdq’ ´+˝Àì _Û\T¢\T sêfi¯‘¢ √ m<äTs=ÿqï|òTü ≥º+ yê] düàs¡D≈£î e∫Ã+~. j·TT<ä+∆ #˚ùd~ X¯ÁkÕÔ\T ø±<äT— Ä X¯ÁkÕÔ\qT Á|üj÷Ó –+#˚ eTìwæ˝Àì >∑T+&Ó <Ûs’Ó ´¡ +. bÕøÏkÕÔHé ôdì’ ≈£î\qT }fiÀ¢øÏ n&ÉT>∑Tô|≥ºìe«sê<äì uÛ≤s¡rj·T ôdì’ ≈£î\T e#˚Ães¡≈L£ ‘êeTT ì*∫b˛sê&Ée\dæ+<˚qì ìs¡sí TT+#·Tø=Hêïs¡T. »eT÷à dü+|òTü ø±sê´\j·T+ Á|üeTTUŸ>± ñqï neTsYHê<∏é X¯sà¡ Äs√E\˝À HÍX¯V≤ü sê˝ÀH˚ ñHêïs¡T. Äj·Tq yÓ+≥H˚ ø±s¡´Á|üD≤[ø£ s¡÷bı+~+#ês¡T. ˇø£ q\T>∑T]ì ‘√&ÉTrdæø=ì m‘ÓqÔÌ uÛeÑ q+ ø£| ü MT<ä≈î£ #˚sT¡ ø=Hêïs¡T. ∫qï∫qï sêfi¯flqT ‘·≥\º ˝À ô|ø’ Ï n+~+#·eTì ÁøÏ+<äyê]øÏ #ÓbÕŒs¡T. Ç<˚ $<Û+ä >± eTs√ s¬ +&ÉT m‘·TqÔ ñqï Çfi¯¢ ø£| ü \MT<ä ≈£L&Ü ø£+ø£ss¡ êfi¯ófl #˚sêÃs¡T. ãj·T≥qT+&ç ‘·÷{≤\T e]¸d÷ü Ô ñ+fÒ, Çø£ÿ&É qT+&ç ø£+ø£ss¡ êfi¯ó¢ e]¸dTü HÔ êïsTT. j·TTe≈£î\T ‘·eT uÛTÑ C≤\ dü‘T· eÔ ø=B› düs¬ q’ ~X¯˝À $düsT¡ ‘·THêïs¡T. ôdq’ ´+˝À ñqï‘ê~Ûø±]˝≤>± n+<ä]˙ ñ‘ê‡Vü≤|ü]dü÷,Ô ~X¯#÷· |æd÷ü Ô b˛sê≥+ #˚sTTdüTHÔ êï&ÉT neTsYHê<∏é X¯sà¡ , ø£+ø£sêfi¯q¢ T Áb˛>∑T#˚dæ ô|ø’ Ï n+~+#·≥+˝À e+<ä\eT+~ ìeT>∑Tï˝…’ ñHêïs¡T. Ç|üŒ{Ïø|Ï ü &˚ bÕøÏkÕÔHé n+‘·T #·÷ùdkÕÔeTqï+‘· |ü≥Tº<\ä ‘√ j·TTe≈£î\T uÛTÑ »X¯øìÔÏ #·÷|ædTü HÔ êïs¡T. Ç˝≤ s¬ +&ÉT >∑+≥\T b˛sê≥+ kÕ–+~. Ç+‘·˝À uÛ≤s¡rj·T ôdì’ ø£<fiä +¯ Ä Á>±e÷ìï #˚sT¡ ø=+~. Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ ø£| ü ô|q’ T+&ç sêfi¯ó¢ $dü]qyês¡T ôdH’ ê´ìøÏ Çs¡TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ ì\ã&ç <ë] #·÷|æd÷ü Ô eTT+<äT≈£î q&ç|+æ #ês¡T. uÛ≤s¡‘ô· dì’ ≈£î\T <ë&ç#d˚ qæ bÕøÏkÕÔ˙ ôdì’ ≈£î\qT ‘·T&ç∫ô|fÒXº Ês¡T. j·TTe≈£î\T ‘·eT X¯Øs¡+˝À nø£ÿ&Éøÿ£ &Ü ‘·–*q >±j·÷\qT, ‘·÷{≤\ s¡+Á<Ûë\qT 31

kashmir layout f.p65

31

10/20/2010, 9:06 PM

#·÷|æ+#·T‘·÷, eT+<äTy˚døæ =+≥÷, ‘·eT Ms¡>±<∏\ä qT HÓeTs¡Ty˚døæ =Hêïs¡T. Ábı<äTq› q>± ˝Ò#ês¡T— n$ÁXÊ+‘·+>± b˛sê&Üs¡T. ø±ã{Ϻ Á>±eTdüT\ú +‘ê Ä sêÁ‹ ì•Ã+‘·>± ìÁ<äb˛j·÷s¡T. Á|üøÿ£ q ñqï >∑T≥º\qT+&ç Ç|ü &ÉT @ Á|üe÷<äeT÷˝Ò<Tä . * * * mH√ï Á>±e÷\˝À Ç˝≤+{Ï nqTuÛyÑ ê\T mH√ï ñHêïsTT. yê{Ïì |ò÷ü {° øπ dü«sY nH˚ ù|s¡T‘√ l qπs+Á<ä ôdVü≤>∑˝Ÿ Væ≤+B˝À Áyêdæô|{≤ºsT¡ (ñ‘·Œ\ Á|üø±X¯Hé ` &ç©y¢ ê] Á|ü#T· s¡D) á $<Û+ä >± eTVü‰sêC≤‘√ ÁbÕs¡+_Û+∫, kÕe÷q´ Á>±eTyêdüT\ es¡≈î£ ‘·eT H˚\qT, ‘·eT <˚Xy¯ êdüT\ e÷qÁbÕD≤\qT s¡ø+åÏ #·Tø=q&ÜìøÏ <Ûs’Ó ´¡ +>± b˛sê≥+ #˚dqæ +<äTq bÕøÏkÕÔHé m‘·T>Ô &∑ ˝É MÒ bÕs¡˝<Ò Tä dü]>∑<ë, n|üŒ{Ïes¡≈î£ nì•Ã‘·+>± ñqï $©q+ Ç|ü &ÉT |üPs¡sÔ TT b˛sTT+~. ø=~›eT+<˚ ñqï eTVü‰sêC≤ ôdH’ ê´ìï e÷Á‘·yT˚ >±ø£ $e÷Hê\˝À ~>∑T‘·Tqï uÛ≤s¡‘· ôdH’ ê´\qT m<äTs√ÿe≥+ n+‘·‘*˚ ø£ ø±<äì bÕøÏkÕÔHé Á>∑V≤æ +#·Tø=+~. nsTT‘˚ eT] bÕøÏkÕÔHé ôdH’ ê´\T Áã‘·T≈£îJe⁄&Ü n+≥÷ |ü˝≤j·Tq+ ∫‘·–Ô +#êj·÷? n+fÒ »eT÷à ÁbÕ+‘·yêdüT\ <äTs¡<èä wü+º , j·÷e<들s‘¡ <· X˚ y¯ êdüT\ <äTs¡<èä wü+º ` yês¡T ‘·eT ø±fi¯≈¢ î£ ãT~∆ #Óù|Œ˝À>±H˚ Á|ü|+ü #·XÊ+‹<ä÷‘· nì|æ+#·Tø√yê\H˚ ñã˝≤≥+‘√ ñqï HÓÁVüA>±] ‘·|Œæ <ë\ ø±s¡D+>±, bÕ]b˛e\dæq nedüs+¡ ˝Ò≈î£ +&Ü ñqï#√≥H˚ ‹wüy˜ d˚ øæ =ì ≈£Ls=ÃHêïs¡T. ø±\+

yÓTT‘·Ô+ dü+.\T 910

e+X¯+ù|s¡T

yÓTT<ä{ÏsêE

∫e]sêE Ä e+X¯+˝À sêE\ dü+K´ Áø°.|üP. 1182`272 >√q+<ä eT÷&Ée n+<Ûä >√q+<äT&ÉT j·TT~Ûws˜æ T¡ &ÉT 21 Áø°.|üP.272`80 192 Á|ü‘êbÕ~‘·´ Á|ü‘êbÕ~‘·´ dü+~ÛeT‹ 6 Áø°.|üP.80` Áø°.X¯. 252 332 >√q+<ä y˚T|òTü yêVü≤q u≤˝≤~‘·´ 10 Áø°.X¯.252`852 600 ø£s√ÿ≥ø£ <äTs¡u¢ eÑÛ s¡q∆ düTKes¡à 17 Áø°.X¯.852`936 84 ñ‘·Œ\ ne+‹es¡à ñqà‘·Ôe+‹ 8 Áø°.X¯.936`1012 76 >∑T|üÔÁu≤Vü≤àD j·TX¯dÿü s¡ ~‘·ú 10 Áø°.X¯.1012`1110 98 Ä+Á<ÛXä Ê‘·yêVü≤q dü+Á>±eTsê» Vü≤s¡¸ 6 Áø°.X¯.1110`1148 38 Áu≤Vü≤àøå±Á‘· ñ#·Ã\ »j·Tdæ+Vü≤ 4 n–ïe+X¯+ yÓTT‘·+Ô 2330 dü+.\T yÓTT‘·+Ô sêE\T 82eT+~ Ä<Ûës¡+ ` ø±oàs¡T ø£<ä∏ (l m+.$.ÄsY.XÊÁdæ)Ô ˝À ø√≥yÓ+ø£{≤#·\+>±] (Chronology of Kashmir History Reconstructed ) qT+&ç ñ≥+øÏ+∫q~) 32

kashmir layout f.p65

32

10/20/2010, 9:06 PM

4. HÓÁVüAqT <ë] ‘·|æŒ+∫q |òüTqT\T eTÚ+{Ÿu≤≥Hé, X‚UŸnãT›˝≤¢\T $©q |üÁ‘·+ MT<ä ÄyÓ÷~dü÷Ô >∑es¡ïs¡T »qs¡˝Ÿ eTÚ+{Ÿu≤f…Hé dü+‘·ø+£ #˚dqæ ‘·sê«‘· Ç|ü &ÉT »eTTà` ø£oàsY\qT s¡ø+åÏ #˚u≤<Û´ä ‘· uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘ê«ì<˚. ø£Då + Ä\dü´+#˚jT· ≈£î+&Ü »eT÷à`ø±oàs¡T\qT s¡ø+åÏ #·Tø√yê\ì n+<äs÷¡ n+^ø£]+#ês¡T. ø±ì m˝≤>∑? n|üŒ{Ïøπ X¯Á‘·Te⁄ lq>∑s≈Y î£ q\uÛy’… TÓ fiÆ ¢¯ <ä÷s¡+˝ÀøÏ e#˚ÃXÊ&ÉT. »eT÷à` ø±oàs¡T˝ÀøÏ s¡V≤ü <ë] e÷sêZ\T ˝Òe⁄. ôdH’ ê´ìï $e÷q+˝À Ä|òTü y˚T|ò÷ü \ MT<ä ‘·s*¡ +#·≥+ ˇø£ÿfÒ<ë]. nsTT‘˚ n|üŒ{À¢ ñqï $e÷Hê˝Òø=~›. y˚\eT+~ ôdì’ ≈£î\qT |ü+|æ‘‘˚ |· Œü ø£oàsY <äøÿ£ <äT. n+<äT≈£î mìï $e÷Hê\T ø±yê*? mìï Á{Ï| ü \T y˚j÷· *? yê‘êes¡D+ (n|üŒ{Ïøπ nø√ºãs¡THÓ\ ∫e]s√E\T) m+‘·es¡≈î£ nqT≈£L*düT+Ô ~? á˝À>± lq>∑sY $e÷HêÁX¯jT· + X¯Á‘·Te⁄\ eX¯yTÓ ‘Æ ˚ @+ #˚j÷· *? n˙ï Á|üXï¯ ˝Ò. ø±˙ uÛ≤s¡‘ù· dHê|ü‘T· \T m˝≤+{Ï X¯+ø£q÷ <ä]øÏ sê˙j·T˝Ò<Tä . yês¡T yÓ+≥H˚ s¡+>∑+˝ÀøÏ <ä÷ø±s¡T. Ä ‘·sT¡ yê‘· »]–+~ ˇø£ n<äT“¤‘+· . <˚X+¯ ˝Àì mø£ÿ&ç bÂs¡$e÷Hê\T nø£ÿ&˚ ì*|æyd˚ æ nìï+{Ï˙ sêÁ‹øÏ sêÁ‹ &Û©ç ø¢ Ï |æ*|æ+#ês¡T. yÓTT<ä{Ï $e÷q+ s¡Hyé ˚ MT<ä≈î£ edü÷HÔ ˚ yÓTT<ä{Ï ôdì’ ø£<fiä +¯ lq>∑s≈Y î£ m–]yÓ[+¢ ~. n~ yÓTT<ä\Tø=ì nìï $e÷Hê\T &Û©ç ¢ ` lq>∑s\Y eT<Û´ä ì]«sêeT+>± s√E\‘·sã¡ &ç ‹s¡T>∑T‘·÷H˚ ñHêïsTT. s¬ +&√ Á|ü|+ü #·jT· T<ä+∆ ˝À Äπ>ïj·÷dæj÷· s¡+>∑+˝À $TÁ‘·<X˚ Ê\ düTÁ|”+ ø£e÷+&ÉsT¡ >± |üì #˚dqæ eTÚ+{Ÿu≤f…Hé ≈£L&Ü n+‘·‘≈· î£ ÿe e´e~Û˝À n+‘· uÛ≤Øm‘·TqÔ ôdì’ ≈£î*ï $e÷Hê˝À¢ ‘·s*¡ +#·≥+ ‘·q düØ«düT˝À #·÷&É˝<Ò ìä nãT“s¡|&ü ܶ&TÉ . ‘êqT ø£&<É ëø± yÓ÷ø±\T n&çH¶ ê uÛ≤s¡‘ô· dq’ ´+ yÓTs¡T|ü⁄˝≤ ø£~* ø±oàs¡TqT ø±bÕ&É>\∑ <äì Äj·Tq ø£\˝À ≈£L&Ü }Væ≤+#·˝<Ò Tä . lq>∑sY Á|ü»\T ˝Àj·T˝Àì Ç‘·sÁ¡ ‘ê Á|üC≤˙ø£eT÷ ÁbÕD≤\T ns¡#‘˚ |· ≥ü Tºø=ì ø£fi˝¢¯ À e‘·T\Ô T y˚døæ =ì $e÷Hê\ sêø£ø√dü+ n+<äs÷¡ Äø±X¯+ yÓ|’ ⁄ü #·÷dü÷Ô ñ+&É>± y˚≈î£ es¡a≤eTTq yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï &Éø√{≤ $e÷q+ lq>∑s√¢ ~–+~. dæ≈î£ ÿ¬sõyÓT+≥T≈£î #Ó+~q 329 eT+~ »yêqT¢ yÓTT<ä{Ï »≥Tº˝À ñHêïs¡T. yê] Hêj·T≈£î&ÉT ˝…|Hºæ +Ó {Ÿ ø£sï¡ ˝Ÿ s¡+õ‘Y sêjYT. $e÷q+ ~– ~>∑>±H˚, ‘·eT ø√dü+ dæ<+∆ä >± ñqï Á≥≈£îÿ˝À¢ #Ó+>∑Tq<ä÷øÏ, {° Á‘ê>∑&ÜìøÏ ≈£L&Ü Ä>∑≈î£ +&Ü düsêdü] u≤sêeTT˝≤¢≈î£ <ä÷düTø=ìyÓfi≤¢sT¡ . Ä kÕj·T+Á‘êìπø ;Ûøs£ +¡ >± b˛sê&ÉT‘·÷ s¡+õ‘YsêjYT j·TT<äs∆ +¡ >∑+˝À H˚\ø=]>±&ÉT. 33

kashmir layout f.p65

33

10/20/2010, 9:06 PM

$e÷Hê\<ë«sê ôdì’ ≈£î\#˚sy¡ ‘˚ · ‘Ós|¡ æ ˝Ò≈î£ +&Ü, sπ sTT+ãefi¯S¢ kÕ>∑T‘·T+&É>±. bÕø˘ s¬ sTT&ÉsT¡ ¢ >∑T˝Ÿe÷sYZ yÓ|’ ⁄ü qT+&ç lq>∑sY msTTsYb˛s¡Tº <ä]<ë|ü⁄\≈£î e#êÃs¡T. ÄdüeTj·T+˝À y˚T»sY k˛eTHê<ÛXé s¯ à¡ ‘·q #˚‹˝Àì ø=~›bÕ{Ï ã\>∑+‘√, ‘·eTø£+fÒ @&ç+‘·\T ñqï <äT+&É>T∑ \ <ä+&ÉTqT <Ûs’Ó ´¡ +>± m~]+∫,X¯Á‘·T dü+Vü‰s¡+ #˚d÷ü Ô qe+ãs¡T 3q Ms¡eTs¡D+ bı+<ë&ÉT. ‘·eT≈£î n+&É>± n<äq|ü⁄ ã\>±\T #˚sT¡ ø=H˚<ëø± Äj·Tq $s√~ÛeT÷ø£qî n&ÉT>∑T eTT+<äT≈£î y˚jT· ≈£î+&Ü n&ÉTø¶ √ >∑*>±&ÉT. ø±ãfÒº lq>∑sY $e÷HêÁX¯j÷· ìøÏ eTT|ü ‘·|Œæ ã\>±\ ‘·s*¡ +|ü⁄ ìsê|ò÷ü ≥+>± ø=qkÕ–+~. uÛ≤s¡‘ù· dq\T ˝Àj·T≈£î eTTK<ë«s¡yTÓ qÆ u≤sêeTT˝≤¢qT ‹]– kÕ«BÛq+ #˚dTü ø√e≥+‘√ ˝Àj·T≈£î >∑+&É+ >∑&∫ç +~. eT]ø=~›Hêfi¯øπ¢ j·T÷Ø $eTTø£yÔ TÓ +Æ ~.>∑T+&Ó #Ó~]q s¬ sTT&ÉsT¡ ¢ >∑T˝≤àsY,Z ‘·HêàsY\Z qT+&ç ˇø£ÿ >∑T+&É÷ ù|\Ãqedüs+¡ ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ |ü˝≤j·TqyÓTHÆ ês¡T. ô|Á{À\T ø=s¡‘· ˝Òøb£ ˛‘˚ u≤sêeTT˝≤¢ qT+&ç mø±mø°y[Ó ¢ eTqùdq\T MTsY|Pü sY, eTT»|òsü êu≤<é\q÷ eX¯|sü T¡ #·Tø=H˚y.˚ y˚T»sY »qs¡˝Ÿ ‹eTàj·T´ 11,578 n&ÉT>∑T\ m‘·T˝Ô Àì CÀõ˝≤ ø£qTeT≈£î qeTàX¯ø´£ +ø±ì ‘Ó>T∑ e‘√ {≤+≈£î\<äfi≤ìï rdæø=ìyÓ[¢ ã+ø£sq¢¡ T <Û«ä +dü+#˚dæ X¯Á‘·Te⁄\qT ‘·]$Tø={≤º&TÉ . Ç˝≤ ø=<äeTdæ+>±˝≤¢ $»è+_Û+∫ Ms¡$Vü‰s¡+ #˚jT· kÕ–q eTq ôdì’ ø£, yÓe’ ÷ìø£ <äfi≤\qT n˝≤π> yê{Ï |üìì n$ #˚dTü ≈£îb˛ìùd,Ô ne©\>± eTT+<äT≈£îkÕ– s¬ sTT&Ésq¢¡ T ìX‚Ùwü+>± N*Ã#Ó+&Ü&ç, ÄÁø£$T‘· ÁbÕ+‘ê\qT ‹]– eX¯|sü #¡ T· ø=H˚y.˚ Ç+^¢wßü yêπs ô|{Ïqº #·≥+º Á|üø±s¡+, ø£oàsY Ç+&çj÷· ˝À ø£*dæb˛sTT+~ >∑qTø£ ‘·eT uÛ÷Ñ uÛ≤>∑+qT+&ç <äTsêÁø£eTD<ës¡T\qT ‘·]$T y˚jT· &ÜìøÏ Ç+&çj÷· ≈£î düø\£ Vü≤≈£îÿ\÷ ñHêïsTT. á ~X¯˝À @ #·s´¡ rdæø=Hêï Á|ü|+ü #·+ Äπø|å +æ #·<Tä . <=+>∑<ë&çì yÓTT<ä˝{… qºÏ õHêï ≈£L&Ü ‘˚\T≈£î{Ïqº <=+>∑˝≤ $Tqï≈£îHêï&˚ ‘·|Œü á $wüjT· +ô|’ Ç+&çj÷· ‘√ u≤Vü‰≥+>± ‘·\|ü&+˚ <äT≈£î kÕVü≤dæ+#·˝øÒ b£ ˛j·÷&ÉT. ø£oàsY MT~øÏ <äT+&É>T∑ \qT ñ dæ>=*|æ @$TkÕ~Û+#ês¡+fÒ, @MT #Ó| ü ø√˝Òø,£ dü«<˚X+¯ ˝ÀH˚ yÓTTVü≤+ #Ó\ø¢ ,£ @$T #˚jT· {≤ìø° bÕ\Tb˛ø£ bÕøÏkÕÔHé bÕ\≈£î\≈£î #ÓeT≥\T |ü{qºÏ dæ‹ú ˝À.... »s¡>≈∑ L£ &Éì~ »]–+~. HÓÁVüA Á|üuTÑÛ ‘·«+ qeTàX¯ø´£ + ø±ì Ä$y˚ø+£ ‘√ ‘·| ü MT<ä ‘·| ü #˚d+æ ~. |üì>∑≥Tºø=ì ‘·q≈£î ‘êH˚V‰ü ì #˚dTü ø=ì, ‘·q ø±fi¯Á¢ øÏ+<ä ‘êH˚ >√‘·T\T ‘·e⁄«ø=ì bÕøÏkÕÔHé HÓ‹qÔ bÕ\Tb˛dæ+~. ‘·q≈£î n|üŒ–+∫q u≤<Û´ä ‘·qT n<äT“¤‘+· >± ìs¡«]Ôd÷ü Ô uÛ≤s¡‘ô· dq’ ´+ Ms¡$Vü‰s¡+ #˚dTü qÔ ï düeTj·T+˝À ôdì’ ø£|sü +¡ >± ‘˚\Ãe\dæq düeTdü´qT sê»ø°jT· s=+|æ˝ÀøÏ Á|üuTÑÛ ‘·«y˚T HÓ{+ºÏ ~.

1948 »qe] 1q |üì>∑≥Tºø=ì ‘êH˚ nqedüs+¡ >± |æ‘÷· Ø #˚dæ <äTsêÁø£eTD e´eVü‰sêìï ◊ø£´sê»´dü$T‹øÏ rdæø=ìyÓ[+¢ ~. neTs¡Ms¡T\ Ä‘êàs¡ŒDqT, Ms¡»yêq¢ s¡ø‘Ô£ s· Œ¡ DqT ìwüŒ\¤ + #˚dæ <äTsêÁø£eTD <ës¡T\qT >¬ +{Ïyù˚ d |üì |üP]Ô ø±≈£î+&ÜH˚, sêÁwü+º ˝À eT÷&Éee+‘·T uÛ÷Ñ uÛ≤>∑+ Ç+ø± X¯Á‘·Te⁄ ÄBÛq+˝À ñ+&É>±H˚ ø=+|ü˝yÒ √ eTTì–q≥T¢ nsê∆+‘·s+¡ >± j·TT<ë∆ìï Äù|dæ ôdq’ ´+ ø±fi¯S¢ #˚‘T· \÷ ø£fdºÒ ,æ mes¡÷ n&É>≈∑ î£ +&ÜH˚ ‘·q+‘·≥ ‘êqT 1949 »qe] 1q ø±\TŒ\ $s¡eTD Á|üø{£ +Ï ∫+~... <˚X¯ $uÛ»Ñ q <ë«sê bÕøÏkÕÔHé bı+<ä˝øÒ £ b˛sTTq <ëìì ø±\TŒ\$s¡eTD sπ K<ë«sê Ç+&çj÷· j˚T #˚C‘Ò T· ˝≤ |üfi+¢Ë ˝À ô|{Ϻ bÕøÏkÕÔH≈é î£ n|üŒ–+∫+~.

34

kashmir layout f.p65

34

10/20/2010, 9:06 PM

á Á|üøs£ D¡ + ÁbÕs¡+uÛ+Ñ qT+&ç Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ MTs¡T #·~$q<ä+‘ê l m+.$.ÄsY. XÊÁdæ>Ô ±] ø±oàsY ø£<qä∏ T+&ç ñ≥+øÏ+∫q<˚. Bì ø=qkÕ–+|ü⁄>± yês¡T Áyêdæq eT]ø=ìï yêø±´\q÷ >∑eTì+#·e\dæ ñ+~. ‹s¡T>∑T˝Òì $©HêìøÏ ªÁ|ü»\|üs+¡ >± ‘·T~ìs¡j í T· +μ wüsêqT eTÚ+{Ÿu≤f…Hé Áù|sπ |æ+#·>±. nHê˝À∫‘·+>± CÀ&ç+∫q HÓÁVüA, n<˚ eTÚ+{Ÿu≤f…Hé <äTs√“¤<≈äÛ î£ #Ó$ ˇ–Z ª◊ø£´sê»´dü$T‹ <ë«sê ô|_¢ ôd{’ Ÿ ìs¡«Vü≤Dμ (»Hê_ÛÁbÕj·Tùdø£sD¡ ) |ü\$¢ ì m‘·TøÔ √e≥+ düsê«qsêúìøÏ eTTK´ø±s¡D+.

XÊ+‹ kÕeTs¡kÕ´˝À¢ Á|ü|+ü #êìøÏ Ä<äsÙ¡ +>± ì\yê\qï Äsꓤ≥+‘√ ô|_¢ ôd{’ ŸqT ‘·q+‘·≥‘êH˚ Á|ü|+ü #·+eTT+<äT Á|ü‹bÕ~+#ê qH˚ HÓÁVüA ne÷j·Tø£+>± nqTø=Hêï&ÉT. uÛ≤s¡‘ù· dq\T ø±oàsY≈î£ yÓ[q¢ yêsêìπø (1947 qe+ãs¡T 1q) ˝≤ôVAsY˝À õHêï‘√ »]|æq @ø±+‘· düe÷˝À#·q˝À¢ ◊ø£´sê»´dü$T‹ <ë«sê ô|_¢ ôd{’ Ÿ ô|≥º≥+>∑T]+∫ eTÚ+{Ÿu≤f…Hé eT+‘·Hê˝≤&çq dü+>∑‹ Äj·Tq |ü{+ºÏ #·Tø√˝Ò<Tä ... bÕøÏkÕÔHé >∑T|æŒ{À¢ ø±oàsY (n+‘·ø+£ fÒ eTTK´+>± ôdì’ ø£ eP´Vü‰‘·à+>± ÁbÕeTTK´+>∑\ –*Z{Ÿ) ñ+&Ü\H˚ Á_{°wßü yês¡T yÓTT<ä{qÏ T+&ç |üHêï>±\T |üqTï‘·THêïs¡ì, ôdì’ ø£ eP´Vü‰‘·àø£+>± nyÓT]ø±≈£L ø±e\dæ+~ n<˚qì, yêwæ+>∑Hº é \+&ÉH\é T ≈£L&Éã\Tø=ÿH˚ e÷j·T<ë] eTÚ+{Ÿu≤f…H<é ë«sê ‘·qqT ô|_¢ ôd{’ Ÿ }_˝ÀøÏ ~+bÕj·Tì HÓÁVüA b˛\TÃø√˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT. Ç|ü &ÉT s¬ +&Ée Á|üøs£ D ¡ +˝À Á|ükÕÔ$+#·Tø=qï Á_{°wt sêE eTÚ+{Ÿu≤f…q¢ dü+uÛ≤wüD >∑Ts¡TÔ ‘Ó#T· Ãø=+<ë+. uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+ Ç∫Ãq≥T¢>± Ç∫Ã, n~ ‘·eT >∑T|æŒ≥˝À+∫ C≤]b˛≈£î+&Ü #·÷dæø√yê\ì sêE #Ó|Œæ q e÷≥ eTÚ+{Ÿu≤f…Hqé T ñ‘ê‡Vü≤|ü]∫+~. <ëìì neT\T |üs#¡ &· Üìπø n‘·&TÉ uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ sê»Á|ü‹ì~Û>± ‘·–q|ü<øä∏ +£ ‘√ e#êÃ&ÉT. HÓÁVüAqT ãT≥º˝Ày˚døæ =ì >∑es¡ïs¡T »qs¡˝Ÿ>± ø=qkÕ>±&ÉT. s¬ +&ÉT|æ\T¢\T s=f…øº √dü+ ø=≥Tºø=+≥÷ ñ+fÒ, ñuÛj Ñ T· T\≈£L Hê´j·T+ #˚kÕÔqì #Ó|Œæ s=f…qº +‘·{˙Ï Á$T+–y˚dqæ ø√‹ rs¡T˝À >∑‘+· ˝À u…+>±\T‘√ ÁbÕs¡+_Û+∫ Áø£eTÁø£eT+>± uÛ≤s¡‘<· X˚ Êqï+‘·{˙Ï Vü≤dü>Ô ‘∑ +· #˚døæ =qï Ç+^¢wßü ø√‹, eTs¡\ nqT≈£L\yÓTqÆ düeTj·T+˝À áø£<qä∏ T |ü⁄qsêeè‘·+#˚jT· ≥+ø√dü+ s¡+>∑+dæ<+∆ä #˚dôæ |{≤º&TÉ . uÛ≤s¡‘· bÕøÏkÕÔH\é T s¬ +&ÉT |æ\T¢\T>± »eT÷à` ø£oàsY nH˚ s=f…º ø√dü+ ‘·>e∑ ⁄˝≤&ÉTø=+≥÷ ñ+fÒ nqT≈£L\ düeTj·T+ #·÷dæ Ç+^¢wt ø√‹ eT∞¢ Á|üy•˚ düT+Ô <äqï e÷≥. eTÚ+{Ÿu≤f…Hé ‘·q ø£syÔ¡ ê´ìï m+‘· #·øÿ£ >± ìs¡«]Ô+#ê&√ #·÷XÊs¡T>∑<ë!

@~ #˚dHæ ê ùwø˘ nãT›˝≤¢ dü+‘·è|æÔ ø√düyT˚ :` |ü+&ç‘· »yêVü≤sY ˝≤˝Ÿ HÓÁVüA sê»ø°jT· +>± #˚dqæ ‘·| ü \≈£î Á|ü<ëÛ q+>± s¬ +&ÉT ã\V”≤q‘·\T ø±s¡D+. ˇø£{Ï eTÚ+{Ÿu≤f…Hé <ä+|ü‘T· \ e÷≥ ø±<äq˝Òøb£ ˛e≥+. s¬ +&Ée~ ùwø˘ nãT›˝≤¢qT dü+‘·è|æ|Ô sü #¡ &· ÜìøÏ @<ÓH’ ê #˚ùdj·T≥+. ˇø£ e÷≥ Ç+‘·≈î£ eTT+<˚ #Ó| ü ø=Hêï+. ø±oàs¡T s¡øDå£ ≈£î ‘·øDå£ düV‰ü j·T+ ø±yê\ì, $©q |üÁ‘·+ rdæø=ìe∫Ãq yÓTVü≤sY#+· <é eTVü‰»Hé nuÛ´Ñ s¡qú \≈£î düeTà‹+#·ì e´øÏ,Ô nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚ bÕøÏkÕÔHqé T ÄÁX¯sTT+#·&ÜìøÏ Hê≈£î nqTeT‹ ñ+~. á kÕj·T+Á‘êìø£˝≤¢ lq>∑sqY T ø±bÕ&É&ÜìøÏ 35

kashmir layout f.p65

35

10/20/2010, 9:06 PM

ôdq’ ´+ $e÷q+˝À yÓ[¢ rsê*— ˝Ò≈î£ +fÒ Ç≥TqT+∫ ÇfÒ H˚qT ˝≤ôVAsY yÓ[¢ õHêï‘√ e÷{≤¢&TÉ ≈£î+{≤qì eTVü‰»Hé u…~]ùd,Ô yÓ[b¢ ˛+&ç nì ns¡∫q e´øÏ,Ô Á|üøÿ£ >∑~qT+&ç ∫qï dü÷#·q n+<ä>±H˚ ªùwø˘ kÕôV≤uŸ≈L£ &Ü Ç<˚e÷≥ n+≥THêïs¡Tμ nì $©HêìøÏ n+^ø£]+#ê&É+fÒ, Äj·Tqô|’ ùwø˘ nãT›˝≤¢ Á|üu≤Û e+ m+‘·>± ñ+<√ }Væ≤+#·Tø√e#·TÃ. bÕøÏkÕÔ˙\T |ü+|æq s¬ sTT&ÉsT¡ ¢ »eT÷à ` ø±oàsY sêÁcÕºìï ÄÁø£$T+∫, |ü˝\¢… ÷ |ü{≤ï\÷ ‘·>T∑ \u…{,ºÏ ne÷j·Tø£ Á|ü»\qT }#·ø√‘· ø√dæ, Ád”\Ô qT kÕeT÷Væ≤ø£+>± #Ós∫¡ , ÄdüT\Ô T \÷{°#d˚ æ lq>∑sY ~X¯>± ñ]øÏedüTqÔ ï düeTj·T+˝À ~Áπ>{Ÿ ø£oàsY øπ dü] ø£oàsY˝À |ü‘êÔ ˝Ò&TÉ . ‘·q ≈£î≥T+u≤ìï øπ eå T+>± ªÇ+&√sYμøÏ |ü+|æ+∫, ‘êqT uÛ≤s¡‘· Á|ü<ëÛ ì ìyêdü+˝À $&ç~#˚dæ ñHêï&ÉT. nãT›˝≤¢ #˚‹øÏ n~Ûø±sê\T n|üŒ–+#˚+<äT≈£î eTVü‰sêEqT ˇ|æŒ+∫ ø±oàsYqT ø±bÕ&˚+<äT≈£î uÛ≤s¡‘ô· dH’ ê´ìï VüQ{≤VüQ{Ïq ‘·s*¡ +#·kÕ–q ø=~›>+∑ ≥\πø lq>∑s˝Y Àì ˝≤˝Ÿ #Íø˘˝À #˚dqæ yÓTT<ä{Ï Á|üd+ü >∑+˝À ø±oàsY øπ dü] |ü*øÏq~~: “We have picked the crown of Kashmir from dust... Whether we should join India or Pakistan is a secondary question. First we have to complete our Independence.

(ø±oàsY øÏØ{≤ìï <äTeTTà˝À |ü&ñç +fÒ eTq+ rdæø=Hêï+. eTq+ Ç+&çj÷· ˝À #˚sT¡ ‘êe÷, bÕøÏkÕÔH˝é ÀHê nH˚~ ‘·sT¡ yê‘· Á|üXï¯ . eTT+<äT eTq kÕ«‘·+Á‘ê´ìï eTq+ |üP]Ô#d˚ øæ √yê*.) düeTj·÷ìøÏ Ä<äTø=qï uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ >∑T]+∫ >±ì, uÛ≤s¡‘· ôdq’ ´+ >∑T]+∫ >±ì ˇø£ÿ eT+∫e÷≥ #Ó|Œü &ÜìøÏ ≈£L&Ü nãT›˝≤¢≈î£ eTqkı|üŒ˝Ò<Tä . n≥Te+{Ï ùwø˘ nãT›˝≤¢qT dü+‘·è|æ|Ô sü #¡ ≥· + ø√dü+ HÓÁVüA m+‘· Á>∑T&ç>¶ ± e´eVü≤]+#ê&√ #·÷ùdÔ ÄX¯Ãs¡´+ y˚dTü +Ô ~. lq>∑sY s¡øDå£ ≈£î &Û√ø±˝Ò<ìä $XÊ«dü+ ≈£î~]q ‘·sê«‘· (eTVü‰sêC≤ Ç|ü &ÉT ìsê«Vü≤ø£ u≤<Û´ä ‘·\ qT+&ç $eTT≈£î&Ô H’Ó ê&ÉT. lq>∑sY e~*ô|{Ϻ »eT÷à˝À ñ+≥THêï&ÉT ` Ç|ü &ÉT n~Ûø±s¡+ ‘·q #˚‘T· ˝À¢ ñ+~) ø±oàs¡T˝Àì Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\qT, MTs¡÷ŒsY, ø√{°¢ ` _Û+ãsY yÓTT<ä˝q’… ÁbÕ+‘ê\qT bÕøÏkÕÔ˙ s¬ sTT&Ésq¢¡ T+&ç $eTTø£+Ô #˚jT· &ÜìøÏ ôdq’ ´+ u…\’ T<˚sT¡ ‘·T+fÒ, ùwø˘ nãT›˝≤¢ yê]ì ì*|æyX˚ Ê&ÉT. Ä ø±s¡D+>± Ä Á|ü<X˚ Ê\˝À y˚\dü+K´˝À Væ≤+<äTe⁄\T ìsê›øDåÏ ´+>± #·+|üã&ܶsT¡ . uÛ≤s¡‘· ôdH’ ê´ìøÏ NÛ|t ø£e÷+&És>Y ± ñqï »qs¡˝Ÿ |üsê+»ù| ùwø˘ nãT›˝≤¢ #˚dTü qÔ ï á ≈£î{Ï\#˚w\ºü >∑T]+∫ yÓTT‘·TøÔ √>±, ùwø˘ kÕVü≤uŸ @~ #˚jT· eT+fÒ n<˚ #˚jT· +&ç nì HÓÁVüA Ä<˚•+#ês¡T. ùwø˘ kÕôV≤uŸ Ä<˚XÊ\ ø£qT>∑TD+>± q&ÉT#·Tø√e≥y˚T áHê{ÏøÏ $XÊ\yÓTqÆ »eT÷à`ø£oàsY uÛ÷Ñ uÛ≤>±\T bÕøÏkÕÔHé ÄÁø£eTD˝À ñ+&É&ÜìøÏ Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ø±s¡D+. ø=ìï >∑+≥\˝À ‘·eT˝øå±´ìï kÕ~Û+#·>\∑ eTqï $XÊ«dü+‘√ bÕøÏkÕÔHé ÄÁø£eTD˝À ñqï »eT÷à`ø£oàsY uÛ÷Ñ uÛ≤>±\qT $eTTø£+Ô #˚jT· &ÜìøÏ ôdq’ ´+ eTT+<äT≈£î yÓfiu¢¯ À‘·T+&É>±, ùwø˘ nãT›˝≤¢ dü\Vü‰y˚Ts¡≈î£ HÓÁVüAJ @ø£|øü +å£ >± j·TT<ä$∆ s¡eTD Á|üø{£ +Ï #ês¡T. HÓÁVüA>±] á <Û√s¡DøÏ Ï H=#·TÃ≈£îqï »dædº t ≈£îq«sY ~©|td+æ >¥ (ø£oàs¡T˝À uÛ≤s¡‘<· X˚ |¯ ⁄ü @C…+{Ÿ »qs¡˝Ÿ) sêJHêe÷ #˚XÊs¡T. bÕøÏkÕÔH˝é Àì »eT÷à`ø±oàsY uÛ÷Ñ uÛ≤>±\qT $eTTø£+Ô #˚ùd Á|üjT· ‘êï\≈£î ùwø˘ nãT›˝≤¢ @$<Û+ä >± X¯\´kÕs¡<´ä∏ + #˚XÊs√, ‘·<qä T>∑TD+>± HÓÁVüAJ m˝≤ ‘·|Œü ≥&ÉT>∑T\T y˚XÊs√ 19`7`1999 36

kashmir layout f.p65

36

10/20/2010, 9:06 PM

Hê{Ï q÷´ Ç+&çjT· Hé Çø˘‡Áô|dt˝À nõ‘Y uÛ{Ñ ≤º#ês¡´ ˇø£ yê´dü+˝À ñ<ëVü≤s¡D |üPs¡«ø£+>± $e]+#ês¡T. bÕøÏkÕÔHé ôdH’ ê´\qT, Ç‘·s¡ <äTsêÁø£eTDø±s¡T\qT yÓ&\É >=fÒ|º ìü 1947 nø√ºãs¡T˝À ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. lq>∑sqY T yÓ+≥H˚ s¡ø+åÏ #·>*∑ –Hê, »eT÷à≈£î Á|üe÷<ëìï ìyê]+#·>*∑ –Hê, $T–*q uÛ÷Ñ uÛ≤>±\qT $eTTø£+Ô #˚ùd|üì n+‘·y>˚ +∑ >± »s¡T>∑˝<Ò Tä .

1948 y˚T 30q HÓÁVüA |üf˝Ò Ÿ≈î£ Áyêdæq ˇø£ ˝ÒK˝À ªª&√yÓT˝Ÿ, eTT»|òsü êu≤<é\qT ˇø£ yês¡+˝À>± |ü≥Tºø√yê*. n~ m≈£îÿe Á|üj÷Ó »qø£s+¡ . nø£ÿ&çqT+&ç dü]Vü≤<äT› e<äq› Tqï ø√Vü≤˝≤ es¡≈L£ b˛>∑\TZ‘ê+. Á|üdTü ‘Ô êìøÏ \<ë›UŸ >∑T]+∫ ÄX¯˝<Ò Tä . |ü≥Tºø√˝ÀŒj·÷+. ÄÁø£eTDø±s¡T\T ª˝Òμ |ü≥Dº + eTT+–{À¢øÏ #˚sT¡ ø=Hêïs¡Tμμ nì ÁyêXÊs¡T. pHé 5q eTTK´eT+Á‹ (ùwø˘nãT›˝≤¢)øÏ Áyêdæq ˝ÒK˝À ªª&√yÓT˝Ÿ ` eTT»|òsü êu≤<é\qT |ü≥Tºø=+fÒ, ø£èwüí >∑+>±q~ô|’ &√yÓT˝Ÿ e<ä› ñqï e+‘Óq eTq n<äT|ü⁄˝ÀøÏ edüT+Ô ~. nø√ºãs¡T˝À ÄÁø£eTDø±s¡T\ Á|üy•˚ +∫+~ á e+‘ÓqMT<äqT+#˚— yês¡T Ç+ø±edü÷HÔ ˚ ñHêïs¡T.μμ nì ÁyêXÊs¡T. ø±˙ HÓÁVüA>±s¡T dü÷∫+∫q $<Û+ä >± »s¡T>∑˝<Ò Tä . &√yÓT˝ŸqT kÕ«BÛq|üs#¡ T· ø√˝Ò<Tä . <äTsêÁø£eTD<ës¡T\ Á|ü<ëÛ q e÷sêZ\qT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ ‘Ó#T· Ãø√˝Ò<Tä . BìøÏ ã<äT\T>± qe+ãs¡T, &çôd+ãs¡T HÓ\˝À¢ ª˝Òμ|ü≥Dº + $eTTø£yÔ TÓ +Æ ~. lq>∑sY ` ˝Ò |ü≥Dº ≤\qT ø£*ù|s¡V≤ü <ë], #ÓH’ êqT ` bÕøÏkÕÔHqé T ÄqTø=ì ñqï \<ë›UŸ˝Àì eT]ø=ìï ÁbÕ+‘ê\T $eTTø£eÔ Tj·÷´sTT. HÓÁVüA>±s¡T ø±oàs¡T düeTdü´qT ◊ø£´sê»´dü$T‹øÏ ìy˚~+#·≥+‘√ 1949 »qe] 1 qT+&ç ø±\TŒ\ $s¡eTD neT\T˝ÀøÏ e∫Ã+~. &√yÓT˝Ÿ, eTT»|òsü êu≤<é\ yÓ|’ ⁄ü yÓfie¢¯ \dæq ôdq’ ´+ m+<äT≈£î yÓfi˝¢¯ <Ò Tä ? yÓfie¢¯ <äH› ˚ Ä<˚XÊ\T Á|ü<ëÛ qeT+Á‹qT+&˚ e#êÃsTT. ø±s¡Dy˚TyÓTÆ ñ+≥T+~? »eT÷à`ø£oàsY Á|ü<ëÛ qeT+Á‹>± HÓÁVüA#˚ n_ÛùwøÏ+#·ã&çq ùwø˘ nãT›˝≤¢ >±] |ü\T≈£îã&ç @y˚Ts¡≈î£ ñ+<√, Ä ÁbÕ+‘ê\qT e÷Á‘·yT˚ $eTTø£+Ô #˚j÷· *. n‘·ìøÏ |ü\T≈£îã&ç ˝Òì ÁbÕ+‘ê\qT $eTTø£+Ô #˚jT· sê<äì HÓÁVüA uÛ≤$+#·≥y˚T n+<äT≈£î ø±s¡D+. ùwø˘ nãT›˝≤¢≈î£ ø£oàsY˝Àj·T˝Àq÷, »eT÷à˝Àì ø=ìï uÛ≤>±\˝Àq÷ |ü\T≈£îã&ç u≤>± ñ+~. uÖ<äT\∆ ÷, wæj÷· eTTdæ+¢ \T m≈£îÿe>±ñqï eTT»|òsü êu≤<é, MTs¡÷ŒsY, düÿs¡T\› ˝À ùwø˘ nãT›˝≤¢≈î£ nqT#·sT¡ \T˝ÒsT¡ . HÓÁVüA>±] ø£oàsY $<ÛëHêìøÏ ùwø˘ nãT›˝≤¢jT˚ øπ +Á<ä _+<äTe⁄. ø±ã{Ï¢ @ ÁbÕ+‘ê\qT $eTTø£+Ô #˚døæ √yê*. @ ÁbÕ+‘ê\qT bÕøÏkÕÔH≈é î£ ˝Ò<ë ◊ø£´sê»´ dü$T‹ ìs¡j í ÷· ìøÏ e~* y˚j÷· *nì ìs¡sí TT+∫+~ ùwø˘ nãT›˝≤¢‘√ >∑\ ùdïVü≤ã+<Ûyä T˚ . ≈£îø£ÿ‘√ø£ |ü{ºÏ >√<ëe] á~q≥T¢>± ùwø˘ nãT›˝≤¢ |ü\T≈£îã&ç Ä<Ûës¡+>± <˚X¯ dü]Vü≤<äT\› qT ìs¡sí TT+#·Tø=yê \qTø=H˚ <Û√s¡DÏ á <˚XÊìï XÊX¯«‘·+>± düeTdü´\ düT&ç>T∑ +&É+˝ÀøÏ HÓ{yºÏ d˚ +æ ~. H˚{øÏ ° #=s¡u≤≥T<ës¡≈¢ î£ eTTK´yÓTqÆ s¡kÕÔ>± ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·Tqï <√yÓT˝Ÿ ` eTT»|òsü êu≤<é s√&ÉTq¶ T, ø£èwü>í +∑ >±q~ô|q’ e+‘ÓqqT ÄHê&ÉT e~*ô|≥º≈î£ +&Ü $eTTø£+Ô #˚døæ =ìñ+fÒ, eTq dü]Vü≤<äT\› ÷, <˚Xe¯ T÷, Á|ü»\÷ m+‘√ uÛÁÑ <ä+>± ñ+&ç ñ+&˚ yêfi¯+¢ >∑<ë!

e 37

kashmir layout f.p65

37

10/20/2010, 9:06 PM

5. yÓiÏ¿‘·\\T y˚dæq y˚sêŒ≥Tyê<ä+

õHêï

<ä>sZ∑ ¡ ‘·q |ü| ü \T ñ&Éøe£ ì Á>∑V≤æ +∫q nãT›˝≤¢` eTs√<ë] ˝Òø£ q÷´&Û©ç ì¢ ÄÁX¯sTT+∫, HÓÁVüA |ü⁄D´e÷ nì yÓTT<ä≥ »eT÷à`ø±oàsY m&çàìÁùdwº qü T≈£î n~ÛH‘˚ · nj·÷´&ÉT. 1948 e÷]à 4q @ø£+>± Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ ø±>∑*>±&ÉT. (Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ nsTT´+~ »eT÷à`ø±oàs¡Tøπ , uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ ø±<äT) #·≥|º sü +¡ >± Ä sêÁcÕºìøÏ dü+kÕúHê~Û|‘ü ˚ düsê«~Ûø±] nsTTHê, eTTK´ e´eVü‰sê\˝À Äj·TqqT dü+Á|ü~+#·e\dæq u≤<Û´ä ‘·qT ≈£L&Ü $düà]+∫, ô|ô’ |#·Tà Äj·Tqô|’ ìs¡+‘·s¡ <äTÁwüŒ#êsêìï kÕ–+∫, HêHê $<Ûë\ nee÷ì+∫, ∫es¡øÏ HÓÁVüA<ë«sê e‹Ô&ç ‘Ó∫à 1949 pHé 20q j·TTesêE ø£sD¡ Y dæ+>∑TqT sê»Á|ü‹ì~Û>± ìj·T$T+|üCdÒ øæ =ì eTVü‰sêEqT @ø£+>± ‘·]$Ty˚XÊ&ÉT. (Äj·Tq u§+u≤sTTøÏ yÓ[b¢ ˛j·÷&ÉT) n|üŒ{ÏøÏ j·TTesêE≈£î 18 @+&ÉT.¢ sê»ø°jT· ‘·+Á‘·+˝À ‘·\|ü+&çq eTVü‰sêEH˚ ~Ûøÿ£ ]+∫qyê&ÉT Ä ns¡“≈¤ î£ DÏí ˝…øÿ£ #˚kÕÔ&Ü?n+‘·sê®rj·T $yê<äyTÓ Æ b˛sTTq ø±oàsYô|’ yê<ä+ HÓ>±Z\+fÒ Ç+&çj÷· j˚T Çø£ ‘·q ø±fi¯<¢ >ä ]Z∑ øÏ sêyê\ì nãT›˝≤¢≈î£ nVü≤+uÛ≤e+ n‹X¯sTT+∫+~. á ˝À|ü⁄ HÓÁVüA Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ç+ø√ ‘Ó*$‘·≈î£ ÿe |üì #˚d+æ ~. uÛÁÑ <ä‘ê eT+&É*˝À ‘·q ‘·s|¡ ⁄üò q yê~+#˚ Á|ü‹ì~Ûes¡+Z ˝À @]ø√] ùwø˘ nãT›˝≤¢q÷ #˚]Ã+~. ndü˝øÒ √‹... n+<äTHê ø£\T¢ ‘ê–+~ nqï kÕyÓT‘·˝≤>± ndü˝Ò neø±X¯yê~, n~Ûø±s¡ |æbÕdæ nsTTq nãT›˝≤¢≈î£ n+‘·sê®rj·T Á|üeTTKT\‘√ uÛTÑ C≤\T sêdüT≈£î ‹]π> neø±X¯+sêe≥+‘√, Ä |ü\T≈£îã&çì Ç+&çj÷· ø√dü+ ø±ø£ ‘·q kÕ«s¡+ú ø√dü+, düs«¡ dü«‘·+Á‘· sêC≤´~ÛH‘˚ >· ± ‘êqT ø±oàsY düT˝≤ÔqT ø±e≥+ø√dü+ ãVüQ#·øÿ£ >± $ìjÓ÷–+#·Tø=Hêï&ÉT. ø±oàs¡TqT M\sTT‘˚ bÕøÏkÕÔHé ø¬ e’ dü+ #˚d,æ ˝Ò<ë nø£ÿ&É bÕøÏkÕÔHé ÁbÕeTTK´+ ô|+∫ Ç+&çj÷· H√≥eTqTïø={Ï,º ø±oàs¡TqT sêeDø±wü+˜ ˝≤ ‘·j÷· s¡T#˚j÷· \ì nyÓT]ø± Ç+>±¢+&ÉT ≈£L≥$T <˚XÊ\T n|üŒ{Ïøπ ìX¯ÃsTT+#·Tø=HêïsTT. kı+‘·˝≤uÛ+Ñ ø√dü+ me]ì eTT+#·{≤ì¬øH’ ê yÓqTø±&Éì nãT›˝≤¢ yê{Ï sê»ø°j÷· ìøÏ yê≥+>± <=]ø±&ÉT. düeTj·T+eùdÔ Ç+&çj÷· ≈£î HêeT+ô|≥º&ÜìøÏ ‘·qT dæ<e∆ä Tqï dü+>∑‹ nãT›˝≤¢ n‹s¡V≤ü dü´+>± @MT <ë#·Tø√˝Ò<Tä . 1949 y˚T˝ÀH˚ dü+&˚ nã®s«¡ sY, q÷´kÕÿ{Ÿ‡eTHé |üÁ‹ø£\øÏ∫Ãq Ç+≥s¡÷«´˝À Accession to either side cannot bring peace. We want to live in friendship with both Dominions. Perhaps middle path between them with economic cooperation 38

kashmir layout f.p65

38

10/20/2010, 9:06 PM

with each will be the only way of doing it.

(m≥TyÓ|’ ⁄ü $©qyÓTqÆ XÊ+‹ bıdü><∑ Tä . s¬ +&ÉT &=MTìj·Tq¢‘√ ùdïVü≤+>± ã‘·ø±\ì y˚TeTT ø√s¡T ø=+≥THêï+. Çs¡Te⁄]‘√ Ä]úø£ düV≤ü ø±s¡+ ø£*– eT<Û´˚ e÷s¡+Z nqTdü]+#·≥+ ˇø£fÒ Ç+<äT≈£î e÷s¡+Z ) nHêï&ÉT nãT›˝≤¢. bÕøÏkÕÔHqé T m<äTs√ÿe&ÜìøÏ Ç+&çj÷· Á|ü‹ì~Û>± Á|ü|+ü #·y~˚ ø£ HÓøÿÏ qyê&ÉT bÕøÏkÕÔHqé ÷, Ç+&çj÷· q÷ ˇπø>±≥ ø£{ºÏ ‘·q dü«‘·+Á‘ê~Û|‘ü ´· + ø√dü+ m‘·T\Ô T y˚dqæ fÒº »eT÷à` ø±oàsY |ü]bÕ\q˝Àq÷ &Û©ç ì¢ ˝…øÿ£ #˚jT· ≈£î+&Ü, uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑ kÕs¡«uÛÖeT‘ê«ìï >∑T]Ô+#·≈î£ +&Ü, C≤rj·T C…+&ÜqT >ös¡$+#·≈î£ +&Ü ‘·q sêÁcÕºìøÏ Á|ü‘´˚ ø£ sêC≤´+>∑+ ø±yê\ì, Á|ü‘´˚ ø£ C…+&Ü ñ+&Ü\ì, uÛ≤s¡rj·T XÊdüHê\T ‘·q sêÁcÕºìøÏ n{Àe÷{Ï>±Z e]Ô+#·&ÜìøÏ M\T˝Ò<ìä , ÄK]øÏ uÛ≤s¡‘· bÂs¡d‘ü «· +, düTÁ|”+ø√s¡Tº n~Û|‘ü ´· + ≈£L&Ü ø±oàsY˝À #Ó\s¢ ê<äì |ü≥Tº|{ü ≤º&TÉ . <äTs¡<èä wüyº T˚ eT+fÒ, uÛ≤s¡‘· Á|üj÷Ó »Hê\≈£î n+‘·sê®rj·T+>± nãT›˝≤¢ #˚dTü qÔ ïqeTàø£Á<√Vü‰ìï, sêÁwü+º ˝À b˛qTb˛qT n‘·&ç ãT~∆ y˚dTü qÔ ï yÓÁ]‘·\\qT >∑eTì+∫, düø±\+˝À ‘·–q $<Û+ä >± n<äT|ü⁄ #˚jT· e\dæ+~ b˛sTT »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA ‘Ó*k˛, ‘Ó*j·Tø√ nãT›˝≤¢ u≤¢øy˘ TÓ sTT˝Ÿ≈î£ <√dæ* ˇ>±ZsT¡ . e<äT› ` eTT+<äT eTT+<äT n~ #ê˝≤ Á|üe÷<äeTì &܈ˆ_.ÄsY. n+uÒ&ÿÉ sY m+‘· ôV≤#·Ã]+∫Hê $q≈£î+&Ü, »eT÷à`ø±oàsY≈î£ Á|ü‘´˚ ø£ Á|ü‹|ü‹ìÔ #˚à 370e n~Ûø±s¡D≤ìï uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝À ‘ê‘êÿ*ø£eT+≥÷ bı+<äT|ü]#ês¡T.... ‘·q n&É>¶ √\T &çe÷+&É≈¢ î£ q÷´&Û©ç ¢ ‘·˝ˇ–Zqø=B› nãT›˝≤¢ ù|ÁfÒ>±s¡T. ‘·q bÕغ C…+&ÜqT sêÁwüº |ü‘êø£+>± Á|üø{£ +Ï ∫ C≤rj·T |ü‘êø±ìï |üøÿ£ q |ü&yÉ j ˚ T· ≥y˚T ø±<äT. We are one hundred percent Soverign. No Parliament, be it that of India or any other country, has · ~ >±ì, eTs√ authorisation here (eTq+ q÷s¡TXÊ‘·+ dü«‘·+Á‘· kÕs¡«uÛÖeTT\+. Ç+&çj÷

<˚XÊì~ >±ì, @ bÕs¡y¢ TÓ +≥T n~Ûø±s¡eT÷ Çø£ÿ&É #Ó\<¢ Tä ) nì 1952˝À sêÁwüº nôd+;¢˝À ì\ã&ç |ü*øÏq |òTü qT &É‘&· TÉ . ªÇ+&çj÷· ‘√ $©Hêìï eTq+ Á<ÛäTMø£]+#·q+‘· e÷Á‘êq bÕøÏkÕÔHé bÕ\ã&É‘êeTqï uÛj Ñ T· +˝Ò<Tä . $©HêìøÏ eTT+<äTHê{Ï (dü«‘·+Á‘·) dæ‹ú øÏ eT∞fl #˚sT¡ ‘êeT+‘˚μq˙ n<˚ y˚~ø£MT<äqT+&ç e<ä]Hê&ÉT. 1952 @Á|æjT· ˝Ÿ 10q s¡D;sY dæ+>¥|⁄ü sê düu˝ÑÛ À eT‘·‘‘· «· +‘√ e´eVü≤]düTHÔ êïs¡+≥÷ @ø£+>± HÓÁVüA Á|üuTÑÛ ‘·«+ô|’ <Û«ä »yÓT‘êÔ&TÉ . sêÁwüº e´eVü≤sê˝À¢ øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘·«+ CÀø£´+ düV≤æ +#˚~˝Ò<ìä 1952 p˝…’ 13q ≈£L&Ü nãT›˝≤¢ ãVæ≤s¡+>∑duü ˝ÑÛ À yê]ï+>¥ Ç#êÃ&ÉT. $∫Á‘·yT˚ $T≥+fÒ ` ‘·q $wü|⁄ü ø√s¡\qT nãT›˝≤¢ Ç+‘· u≤Vü‰≥+>± ãj·T≥ ô|≥TÔHêï n‘·&ç ì» dü«s¡÷bÕìï HÓÁVüA b˛\TÃø√˝Ò<Tä . ªªùwø˘ nãT›˝≤¢qT MTs¡T $eT]Ù+#·e#·TÃ. ùwø˘ nãT›˝≤¢ <˚e⁄&ÉT ø±&ÉT. Äj·Tq #ê˝≤ ‘·| ü \T #˚XÊ&ÉT. Ç+ø± #ê˝≤ ‘·| ü \T #˚kÕÔ&TÉ . Äj·Tq <Ûs’Ó ´¡ XÊ*. ‘·qÁ|ü»\≈£î >=|üŒHêj·T≈£î&ÉT. rÁe $HêX¯q+ m<äTs¬ q’ düeTj·T+˝À Äj·Tq yê]ì eTT+<äT+&ç q&ç|+æ #ê&ÉT. Çø£ÿ&É nø£ÿ&É Äj·Tq ˇø£ ‘·| ü #˚dqæ +‘· e÷Á‘êq, eTq≈£î Çwü+º ˝Òì Á|üd+ü >∑+ #˚dqæ +‘· e÷Á‘êq ` @$T≥≥? q÷s¡T ‘·| ü \THêï düsπ ô|<ä]› ø£+ ô|<ä]› ø£yT˚ μμ nì 1952 Ä>∑wßü º 7q ≈£L&Ü ˝Àø˘duü ˝ÑÛ À nãT›˝≤¢qT HÓÁVüA yÓqøπ düT≈£î e#êÃ&ÉT. 39

kashmir layout f.p65

39

10/20/2010, 9:06 PM

m≥ºøπ \≈£î ø£fió¯ ¢ ‘Ós∫¡ .... ãVæ≤s¡+>∑+>± #Ó\sπ >∑T‘·Tqï y˚iTbÕ≥T <Û√s¡DT \≈£î, <˚Xe¯ ´‹πsø£#s· ´¡ \≈£î ìs¡dqü >± »eT÷à Á|üC≤|ü]wü‘Y Ä<Û«ä s¡´+˝À ªª@ø˘<X˚ ŸyT˚ <√$<ÛëHé— @ø˘<X˚ ŸyT˚ <√ìcÕHé— @ø˘ <˚XŸyT˚ <√Á|ü<ëÛ Hé ` qV”≤#·˝+Ò >π ` qV”≤#·˝+Ò >π (ˇπø <˚X+¯ ˝À s¬ +&ÉT sêC≤´+>±\T, s¬ +&ÉT C…+&Ü\T, Ç<äs› T¡ Á|ü<ëÛ qT\T ` M˝Ò<¢ Tä >±ø£ M˝Ò<¢ Tä ) nì ìq~dü÷,Ô Ç+&çj÷· ˝À $©qyÓTbÆ ˛sTTq »eT÷à`ø±oàsY˝À ≈£L&Ü $T>∑‘ê sêÁcÕº\ìï+{Ï˝≤π> uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ uÛ≤s¡‘· kÕs¡«uÛÖe÷~Ûø±s¡+ |ü]|üPs¡+í >± e]Ô+#ê\ì q&É eT+Á‘·|⁄ü Á|ü‘´˚ ø£ @sêŒ≥T¢ b˛yê\ì ø√s¡T‘·÷ »eT÷à n+‘·{≤ }|ü⁄ n+<äTø=qï Á|üC≤ Ä+<√fi¯q˝À uÛ≤>∑+>± »eT÷à≈£î ‘·s*¡ yÓ[q¢ Á|ü‹|üøHå£ êj·T≈£î&ÉT &܈ˆ XÊ´+Á|ükÕ<é eTTKØ®ì ‘·q bı*y˚Ts¡˝À n&ÉT>∑T ô|≥º>±H˚ nãT›˝≤¢ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ìs¡“+~Û+∫+~. lq>∑sY #Ós˝¡ À q\uÛm’… ì$T~ s√E\T ìs¡“+~Û+∫ ø£˙dü dü<Tä bÕj·÷\qT ôd‘’ +· ìsêø£]+∫, Äs√>∑´+ ‘·«]‘·>‹∑ ì ø°Då dÏ Tü HÔ êï, ñù|øÏ+å ∫, |ü]dæ‹ú $wü$T+#êø£ ‘·| ü &ÉT yÓ<’ ´ä + #˚sTT+∫ nqTe÷HêdüŒ<ä |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ Äj·Tq ÁbÕD≤ìï 1953 pHé 23q nãT›˝≤¢ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ã*rdæø=+~. BìøÏ HÓ\ s√E\eTT+<äT nyÓT]ø± sêj·Tu≤] m&Ü¢jTY d”yº qÓ ‡dt lq>∑sY yÓ[¢ nãT›˝≤¢‘√ s¡V≤ü dü´+>± eT+‘·Hê˝≤&Üs¡T. á uÛ{Ò ° »]–q ø=~› yêsê\πø ªªÇ+&çj÷· ø√, bÕøÏkÕÔHøé √ ‘√ø£˝≤ |ü&ç ñ+&Ü*‡q Ks¡à e÷≈£î |ü≥˝º <Ò Tä . Mfi¯≈¢ î£ H˚qT >∑T&éu’… #Óù|Œs√E sêuÀ‘·Tqï~μμ nì nãT›˝≤¢ ãVæ≤s¡+>∑+>± <Û«ä »yÓT‘êÔ&TÉ . Ç+&çj÷· ‘√ ‘Ó>Á∑ ‘Ó+|ü⁄\T #˚dTü ø=ì kÕ«‘·+Á‘·´+ Á|üø{£ +Ï #·Tø√yê\qï<˚ n‘·>±&ç |üHêï>∑ eTq&ÜìøÏ ãTTEe⁄>± 1953 qe+ãs¡T 11q \+&ÉH˝é À Á_{°wßü Á|ü<ëÛ ì n{°¢ “Kashmir should belong neither to India nor to · ≈£î>±˙, bÕøÏkÕÔH≈é î£ >±˙ #Ó+<ä≈î£ +&Ü Pakistan, but be independent.”(ø±oàsY Ç+&çj÷ dü«‘·+Á‘·+>± ñ+&Ü*) nì Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT. e´eVü‰s¡+ Ç+‘·<÷ä s¡+ yÓfi≤¢ø,£ kı+‘· eT+Á‹es¡+Z ˝ÀH˚ eTTdü\+|ü⁄{Ï,º ≈£î&çuTÑÛ »eTqT≈£îH˚ ñ|üÁ|ü<ëÛ ì ãø°>å T∑ ˝≤+ eTVü≤eTà<é m<äTs¡T‹]–, yÓTC≤]{° eT+Á‘·T\T nãT›˝≤¢ô|’ ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚dqæ ‘·sê«‘· HÓÁVüA Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø±oàsYøπ dü] qeTàø£Á<√Vü‰ìï Ä\dü´+>± >∑T]Ô+∫+~. n|ü &ÉT dü<sä Y Ç.]j·÷dü‘>Y ± ñqï j·TTesêE ø£sD¡ dY +æ >¥#‘˚ · ùwø˘ nãT›˝≤¢ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï 1953 Ä>∑dTü º 8q &çdàæ dt#s˚ TT+∫, >∑T˝≤àsY˝Z À $&ç~˝À ìÁ~düTqÔ ï nãT›˝≤¢qT sêÁ‹øÏsêÁ‹ ìs¡“+~Û+#ês¡T. ùwø˘ nãT›˝≤¢ n+‘·{Ï eTVü‰Hêj·T≈£î&ÉT, eTVü‰ BÛsT¡ &ÉT »eT÷à`ø±oàsY yÓTT‘·+Ô MT<ä eTs=ø£&TÉ ˝Ò&ìÉ , Äj·Tq @$T#˚dHæ ê düV≤æ +∫ m˝≤ s¬ #·Ã>={ÏHº ê uÛ]Ñ +∫, Äj·Tq<ë«sê e÷Á‘·yT˚ »eT÷à` ø±oàsYqT eTq <˚X+¯ ˝À ø£*|æ ñ+#·Tø√>∑\eTì uÛ≤$+∫q Á|ò<ü ëÛ qeT+Á‹ HÓÁVüA ùwø˘nãT›˝≤¢≈î£ XÊdüqdüu˝ÑÛ À yÓTC≤]{°øÏ &Û√ø±˝Òøb£ ˛sTTHê &çdàæ dt#d˚ æ U…<’ Tä ˝Àô|{≤º&TÉ . n+fÒ @$T{Ï? nìï ø√D≤\ qT+&ç Ä˝À∫+#êπø Çe«e\dæq dü+X¯jT· ˝≤uÛ≤\˙ï Ç#êÃπø, <˚XÊìøÏ á‘·ì e\¢ Á|üe÷<äeTì dæsú ì¡ X¯Ãj·÷ìøÏ e#êÃπø Ä|üì #˚XÊs¡ì nqTø√yê*>∑<ë! Ç≥Te+{Ï e´øÏÔ |ü≥¢ ìs¡j › T· >± e´eVü≤]+∫ ø£]qƒ #·s´¡ rdæø√yê* >∑<ë! ùwø˘nãT›˝≤¢ <˚XÁ¯ <√Vü‰ìøÏ bÕ\Œ&ܶsT¡ . kÕÁe÷»´yê<äT\‘√ wüØø£j÷· ´&ÉT. <˚X¯ Á|üj÷Ó » 40

kashmir layout f.p65

40

10/20/2010, 9:06 PM

Hê\qT <ä>±#˚XÊ&ÉT. nì nãT›˝≤¢ kÕúq+˝À n~Ûø±s¡+ #˚|{ü qºÏ uø°>å T∑ ˝≤+ eTVü≤eTà<é Á|ü»\≈£î $e]+#ê&ÉT. ùwø˘ n_Ûe÷qT\T s¬ ∫Ãb˛sTT uÛ≤Ø m‘·TqÔ Væ≤+dü $<Û«ä +kÕ\≈£î ~–Hê, ñ≈£îÿbÕ<ä+‘√ n\¢sq¢¡ T nD∫y˚XÊ&ÉT. ãø°>å T∑ ˝≤+eTVü≤eTà<é Vü≤j·÷+˝ÀH˚ uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝Àì ø=ìï ìã+<Ûqä \qT »eT÷à`ø±oàsY≈î£ e]Ô+|üCdÒ ÷ü Ô sêÁwü|º ‹ü ‘=* ñ‘·sÔ T¡ « yÓ\Te&ç+~. Äj·Tq |üPìø£e˝Ò¢ »eT÷à`ø±oàsY sêC≤´+>∑ ìs¡j í T· düuÑÛ “The state of Jammu-Kashmir is and shall be integral º Ç|ü &ÉT, Çø£ eTT+<äT Ç+&çjT· Hé part of the union of India” (»eTTà`ø±oàsY sêÁwü+ j·T÷ìj·THé˝À ˇø£ n$uÛ≤»´uÛ≤>∑+) nì 1956 qe+ãs¡T 17q $düŒwü+º >± Á|üø{£ +Ï ∫ Ç+&çj÷· ˝À ø±oàsY $©HêìøÏ ‹s¡T>∑T˝Òì ÄyÓ÷<ä eTTÁ<äyd˚ +æ ~. nsTT‘˚, nãT›˝≤¢ Á|üu≤Û e+qT+&ç ø±oàsYqT ãj·T{ |ü&yÉ j ˚ T· &ÜìøÏ ãø°å Á|üuTÑÛ ‘·«+ m+‘√ ÁX¯$Tdü÷Ô ñ+fÒ, eTs√yÓ|’ ⁄ü q <ëìøÏ düe÷+‘·s+¡ >± nãT›˝≤¢ Á|üu≤Û yêìï Á|üø±•+|üCj Ò T· &ÜìøÏ s¡øs£ ø¡ ±\ uÒsê\T, sêj·Tu≤sê\T kÕ>±sTT. |üs´¡ ekÕq+>± 1958 »qe] 8q ùwUŸnãT›˝≤¢qT $&ç∫ ô|{≤ºsT¡ . ◊‘˚ ùwø˘ kÕôV≤uŸ MT<ä >∑{ºÏ ì|ò÷ü ô|{Ï,º Äj·Tq mø£ÿ&çøÏ yÓfi≤Ô&TÉ , me]‘√ @$T e÷{≤¢&TÉ ‘ê&ÉT, @$T #˚kÕÔ&TÉ nqï$ Äsêrdæ, >∑÷&Û#É ês¡T\#˚‘· fÒ|]t ø±s¡T¶ #˚sTT+∫ ãø°å kÕôV≤uŸ yê{Ïì HÓÁVüA eTT+<äT ñ+#ê&ÉT. ùwø˘ nãT›˝≤¢ Áyêdæq ˝ÒK\qT, Äj·Tq≈£î e∫Ãq C≤ãT\qT, Ç‘·s¡ |üÁ‘ê\qT #·÷dæ HÓÁVüA ìsêÈ+‘·b˛j·÷&ÉT. 1958 @Á|æjT· ˝Ÿ 29q eT∞¢ ã+~Û+#ês¡T. Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï |ü&>É ={Ϻ Äsê#·ø+£ düèwæ+º ∫ ø±oàsYqT bÕøÏkÕÔHé |üs+¡ #˚ùd+<äT≈£î ≈£îÁ≥|üìïq n_Ûj÷Ó >∑+ô|’ Äj·Tq MT<ä, ô|_¢ ôd{’ Ÿ Á|ò+ü {Ÿ Hêj·T≈£î&ÉT MTsê® n|ò˝®ü Ÿ uÒ>¥ MT<ä ø±oàsY ≈£îÁ≥πødüT qyÓ÷<äT #˚XÊs¡T. $#ês¡D kÕ>∑˙j·T≈£î+&Ü ì+~‘·T\T mìï m‘·T\Ô T y˚dHæ ê, ÁbÕ<∏$ä Tø£ kÕøå±´<Ûësê\THêïj·Tì >∑T]Ô+∫ 1962 »qe] 25q øπ düTqT ôdwüH‡é ø√s¡T≈º î£ |ü+|æ+#ês¡T. ø±eTsêCŸ |ü<øä∏ +£ ÁøÏ+<ä ø±+Á¬>dt eTTK´ eT+Á‘·T\T ø=+<äsT¡ sêJHêe÷ #˚dTü +Ô fÒ n‘·T´‘ê‡Vü≤+‘√ (m˝≤>∑÷ e<ä+› {≤s¡H˚ qeTàø£+‘√) uø°>å T∑ ˝≤+ nVü≤à<é ≈£L&Ü sêJHêe÷ Á|üø{£ +Ï #ê&ÉT. HÓÁVüAJ ˇù|ŒdüT ø=q≥+‘√ 1963 nø√ºãs¡T 4 ãø°å sêJHêe÷ #˚XÊ&ÉT. wü+wüßB›Hqé T eTTK´eT+Á‹ #˚XÊ&ÉT. s¬ +&ÉT HÓ\\πø Vü≤Á»‘Yã˝Ÿ <äsêZ˝À eTVü≤eTà<é Á|üeø£Ô |ü$Á‘· øπ X¯+ e÷j·T yÓT+Æ <äì #Ó|Œæ , ìs¡dqü C≤«\\T ø±oàsY n+‘·{≤ #Ó\sπ >±sTT. \÷{°\T, <äV≤ü Hê\T $#·Ã\$&ç>± kÕ>±sTT. yê{Ï |üs´¡ ekÕHê˝À¢ uÛ≤>∑+>± wü+wüßB›Hé ìÁwüÿ$T+∫ 1964 |òÁæ ãe] 29q õ.m+ kÕ~ø˘ Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ nj·÷´s¡T. Á|üe÷D d”«ø±s¡+ #˚dqæ q\uÛs’… √E\ø£˝≤¢ ø±oàsY øπ düTqT eT<Û´ä ˝À ñ|üd+ü Vü≤]+∫ ùwø˘ nãT›˝≤¢qT $&ÉT<ä\ #˚dæ HÓÁVüA>±]øÏ eT]+‘· Á|”‹bÕÁ‘·T&ÓH’ ê&ÉT. 1964 @Á|æjT· ˝Ÿ 8q C…\’ TqT+&ç $&ÉT<ä˝q’… ùwø˘ nãT˝≤¢ &Û©ç ¢ yÓ[¢ Á|ü<ëÛ ì HÓÁVüA ìyêdü+˝À >ös¡e n‹~∏>± ãdü#X˚ Ê&ÉT. ‘êqT bÕøÏkÕÔH≈é î£ yÓ[¢ ôdì’ ø£ ìj·T+‘· Äj·T÷uŸU≤Hé≈î£ q#·ÃC…|Œæ ø±oàsY düeTdü´ kÕeTs¡d´ü |ü]cÕÿsêìøÏ ˇ|æŒkÕÔqì #Ó|Œæ HÓÁVüA ÄyÓ÷<ä+ô|’ y˚T 25q bÕøÏkÕÔH˝é À nj·T÷uŸU≤Hé‘√ uÛ{Ò ° y˚XÊ&ÉT. Ç+&çj÷· bÕøÏkÕÔH\é T ø£\dæ ˇø£ ◊ø£´ düe÷K´ @s¡Œ&Ü\H˚ á‘·ì dü÷#·qqT ªªndü+<äs“¡ +¤ , ndü+ã<ä+∆ μμ nì nj·T÷uŸU≤Hé ø={Ïbº ÕπsXÊ&ÉT. ªª<ëìøÏ y˚TeTT düeTà ‹+#˚~ ˝Ò<ìä H˚qT yê]øÏ dü÷{Ï>± #ÓbÕŒqT. ø±oàØ\qT u≤ìdü‘«· +qT+&ç $eTTøÏÔ #˚j÷· \ì 41

kashmir layout f.p65

41

10/20/2010, 9:06 PM

y˚TeTT ø√s¡T‘·÷ ñ+fÒ @ø£+>± eTeTà˝Òï u≤ìdü‘«· +˝À |ü&yÉ j ˚ T· >∑\ Ä˝À#·qqT yês¡T yÓ÷düTø=ì sêe≥+ ∫Á‘·+>± ñ+~μμ nì ªªô|+ò &é‡ ` Hê{Ÿ e÷düsº ‡Y μμ nqï ‘·q Á>∑+<∏+ä ˝À Áyêdæô|{≤º&TÉ .

#ÓH’ ê Á|ü<ëÛ ì‘√ ùwø˘ nãT›˝≤¢ eT+‘·Hê\T nø£ÿ&ç qT+&ç bÕøÏkÕÔHé ÄÁø£eTD˝À ñqï eTT»|òsü êu≤<é≈î£ yÓfi≤¢&TÉ . n eTs¡THê&ÉT HÓÁVüA eTs¡ DÏ+#·≥+‘√ &Û©ç ¢ e#êÃ&ÉT. Ä ‘·sê«‘· HÓÁVüA nq+‘·s¡ sê»ø°jT· nì•Ã‹ì ndüsê #˚døæ =ì ø±oàs¡TqT ‘·q dü«+‘·sê»´+>± eT\#·Tø=H˚+<äT≈£î eP´Vü≤s¡#q· #˚XÊ&ÉT. Vü≤CŸ j·÷Á‘·øì£ u…\’ T<˚] dürdüyT˚ ‘·+>± $<˚XÊ\T #·T≥ºu≥… Tº‘÷· Ç+>±¢&TÉ ˝ÀqT. áõ|ü⁄˝º Àq÷ uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ e´‹πsø£+>± Á|ü#ês¡jT· T<ä+∆ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. ø±oàs¡T˝À |òTü Àsê\T »]–b˛‘·Tqï≥T¢>± q$Tà+#·jT· ‹ï+#ê&ÉT. n≥TqT+&ç n©®]j·÷ yÓ[¢ 1965 e÷]à 28q #ÓH’ ê Á|ü<ëÛ ì #ÍmH齑’… √ >∑÷&ÉT|ü⁄sƒêDÏ #˚XÊ&ÉT. #ÓH’ ê <äTsêÁø£eTD >±j·T+ |ü⁄∫Ã|ü⁄+&ÉT˝≤ uÛ≤s¡‘Á· |üC≤˙ø±ìï dü\T|ü⁄‘·Tqï y˚fi¯ ` <Í‘·´dü+ã+<Ûë\T ‘Ó>Á∑ <Ó+|ü⁄\T #˚døæ =qï y˚fi¯ ` $<˚o>∑&ô¶É |’ Ä <˚X¯ Á|ü<ëÛ ì‘√ eT+‘·Hê˝≤&É≥+ <˚Xy¯ êdüT\+<ä]ø° ˇfi¯ó¢ eT+&ç+∫+~. yÓ+≥H˚ ‹]– sêø£b˛‘˚ bÕdtb˛s¡Tº s¡<Tä › #˚kÕÔeTì u…~]+∫, >∑‘´· +‘·s+¡ ˝Òø£ Äj·Tq ‹]–sê>±, bÕ\+ $e÷HêÁX¯jT· +˝ÀH˚ &çô|Hò ‡é Ä|òt Ç+&çj÷· s¡÷˝Ÿ‡ Á|üø±s¡+ ìs¡“+~Û+#ês¡T. 1965˝Àq÷, 1971˝Àq÷ bÕøÏkÕÔHé uÛ≤s¡‘<· X˚ Ê\T j·TT<ä+∆ #˚døæ =+≥Tqï y˚fi¯ nãT›˝≤¢ C…\’ T˝ÀH˚ ñHêï&ÉT. ø±ì ∫Á‘ê\˝À ø£˝≤¢ ∫Á‘·+ ‘·q≈£î ‘√&ÉT>± ˇø£ÿ m+.m˝Ÿ.@ ˝Ò≈î£ +&Ü, ‘êqT ≈£L&Ü m+.m˝Ÿ.@ ø±≈£î+&ÜH˚ C…\’ TqT+&ç $&ÉT<ä\ ne⁄‘·÷H˚ eTTK´eT+Á‹>± Á|üe÷Dd”«ø±s¡+ #˚dqæ nì‘·s¡ kÕ<Û´ä yÓTqÆ >ös¡e+ Äj·Tq <äøÿÏ +#·Tø=Hêï&ÉT. 1971˝À bÕøÏkÕÔHé qT+&ç ã+>±¢<X˚ Ÿ y˚iT|ü&ç dü«‘·+Á‘·+ ø±e≥+‘√ bÕøÏkÕÔH≈é î£ ãT~∆ e∫Ã+<äì, ùwø˘ nãT›˝≤¢ CÀs¡T ‘·–+Z <äì uÛ≤$+#·Tø=ì, Äj·TqqT dü]#˚jT· &ÜìøÏ \_Û+∫q neø±XÊìï e<äT\Tø√sê<äì Hê{Ï Á|ü<ëÛ q eT+Á‹ leT‹ Ç+~sê>±+BÛ ø√s¡Tø√e≥y˚T BìøÏ ø±s¡D+. nsTT‘˚ Çø£ÿ&É ˇø£ ∫≈£îÿ e∫Ã+~. »eTTà`ø±oàsY XÊdüqdüu˝ÑÛ À ñqï Hê{Ï eTTK´eT+Á‹ MTsYU≤dæ+ ‘·~‘·sT¡ \T Äj·Tq eTqTwüß˝Ò nsTT ñ+&Ée#·TÃ>±ø£ (H˚wqü ˝Ÿ ø±qŒ¤s¬ Hé‡ n|üŒ{ÏøÏ ø=ìï @fi¯fl ÁøÏ+<äfÒ ø±+Á¬>düT˝À $©qyÓT+Æ ~) ø±˙ yês¡+<äs÷¡ ø±+Á¬>düTyês¡T. ùwø˘ nãT›˝≤¢ eTTK´eT+Á‹>± ñ+&É&ÜìøÏ ñuÛj Ñ T· Á‘ê n+^ø±s¡+ ≈£î~]+~. ø±˙ Äj·Tq ø±+Á¬>düT˝À #˚s˝¡ <Ò Tä . n+<äT#˚‘H· ˚ leT‹ Ç+~sê>±+BÛ dü÷#·qy˚Ts¡≈î£ ùwø˘ nãT›˝≤¢qT düu≤Û Hêj·T≈£îì>± mqTïø=Hêïs¡T. ø±+Á¬>düT XÊdüqdüu|ÑÛ øü å£ Hêj·T≈£îì>± mqTïø√˝Ò<Tä . #·÷XÊsê ø±+Á¬>düT m≥Te+{Ï ˙‹ì Á|ü<]ä Ù+∫+<√! ùwø˘ nãT›˝≤¢≈î£ eTTK´eT+Á‹ |ü<$ä ì n|üŒ–+#·&ÜìøÏ Ä<Ûës¡+ leT‹ Ç+~sê>±+BÛøÏ ùwø˘ nãT›˝≤¢≈î£ eT<Û´ä ≈£î~]q ø±oàs¡T ˇ|üŒ+<ä+ (|òÁæ ãe] 1975). 1953˝À ñqï≥T¢>± Á|ü‹B »s¡>±\ì ùwø˘ ø√s¡>±, ø±˝≤ìï mes¡÷ yÓqøÏÿ‹|üŒ˝Òsì¡ Ç+~s¡ ã<äT*∫Ãq≥T¢, ∫e]øÏ Äj·Tq >=+‘ÓeTà ø√¬sÿ˝ÒM HÓsy¡ s˚ ≈¡ î£ +&ÜH˚ ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î~]q≥Tº <ëìïã{Ϻ düŒwüyº TÓ +Æ ~. Ä ‘·sê«‘· 42

kashmir layout f.p65

42

10/20/2010, 9:06 PM

ø±\+˝À ø±+Á¬>düT ø√]Hê, ÄbÕغ˝À #˚sø¡ £ H˚wqü ˝Ÿ ø±qŒ¤s¬ Hé‡qT ùwø˘ nãT›˝≤¢ |ü⁄qs¡T<ä]∆ +#ê&ÉT. meTs¡˙® ‡˝À »]–q 1977 ˝Àø£duü ÑÛ mìïø£\˝À ø±+Á¬>düT ∫‘·T>Ô ± z&çb˛sTT n~Ûø±s¡+ ø√˝ÀŒsTT+~. ‘Ó|Œü \T>∑ #ÓsT¡ e⁄ ì+&çq|ü⁄&˚ ‘·eT‘√ ñ+{≤&ÉT>±ì, n&ÉT>∑+≥T‘·Tqï düeTj·T+˝À nãT›˝≤¢ ‘·eT‘√ ñ+&É&ìÉ ø±+Á¬>düTyê]øÏ ‘Ó\TdüT. XÊdüqdüu˝ÑÛ À ‘·eT≈£î ‹s¡T>∑T˝Òì yÓTC≤]{° ñ+~ >∑qTø£, ‘êy˚T Á|üuTÑÛ ‘·«+ @s¡Œs¡#>· \∑ eTqï $XÊ«dü+‘√ nãT›˝≤¢≈î£ eT<ä‘› T· ñ|üd+ü Vü≤]+#ês¡T. ø±ì >∑es¡ïs¡T m˝Ÿ.ø¬ .s¡a≤qT |ü≥Tºø=ì @ø£+>± XÊdüqdüuHÑÛ ˚ s¡<Tä #› s˚ TT+#ê&ÉT ùwø˘ nãT›˝≤¢.

1977 pHé˝À »]–q mìïø£\ Á|ü#ês¡+˝À ‘Ó>ã∑ &ç nã<ë∆˝≤&ç ø±oàs¡T≈£î @<√ nsTTb˛‘√+<äì uÛj Ñ ÷· +<√fi¯q\T ø£*–+∫, Ç+&çj÷· qT+&ç y˚iT|ü&&É Üì¬øH’ ê yÓqTø±&ÉeTì s¬ #·Ã>={Ϻ XÊdüqdüu˝ÑÛ À 74 d”≥≈¢ î£ >±qT 48 d”≥q¢ T >¬ \TÃø=Hêï&ÉT. eT÷&ÉekÕ] eTTK´eT+Á‹ nsTT Äj·Tq #˚dqæ <˚$T≥+fÒ Ä˝Ÿ|‘üò ê e+{Ï ø£s&¡ TÉ >∑{qºÏ rÁeyê<äT\ô|’ øπ düT\T m‹Ôyj ˚ T· ≥+. Äô|q’ »eT÷à`ø£oàsY Øôd{Ï˝à… +{Ÿ _\T¢qT Á|ü‹bÕ~+∫ XÊdüqdüu˝ÑÛ À ÄyÓ÷~+|üCj Ò T· ≥+. @$T{° á _\T¢ ñ<˚X› ´¯ +? bÕøÏkÕÔHqé T+&ç>±ì, bÕøÏkÕÔHé ÄÁø£eTD˝À ñqï ø±oàsY˝À>±ì >∑‘· 30 dü+e‘·‡sê\T>± ñ+≥Tqï eTTdæ+¢ \T me¬sH’ ê eT∞fl e∫à »eT÷à`ø±oàsY˝À dæsú |¡ &ü eÉ #·TÃq≥. ÄdüT\Ô T ø=qTø√ÿe≥+‘√düV‰ü nìï Vü≤≈£îÿ\÷ bı+<ä>\∑ s¡≥. ø±ì Ç<˚ neø±XÊìøÏ bÕøÏkÕÔHé qT+&ç e∫Ãq Væ≤+<äTe⁄\T e÷Á‘·+ H√#·Tø√s¡≥. »eT÷à ÁbÕ+‘·+˝À »HêuÛ≤qT ‘ês¡Te÷s¡T #˚j÷· \H˚ <äèw摺 √ ô|{Ïqº ~ á _\T¢. nôd+;¢ ÄyÓ÷<ä+ bı+~Hê >∑es¡ïs¡T ‘·q $y˚#q· ñ|üj÷Ó –+∫ n&ÉT|¶ &ü ≥ É +‘√ neT\Tø±≈£î+&Ü ñ+&çb˛sTT+~. ÁbÕ+rj·T ndüe÷q‘·, eT‘·|sü y¡ TÓ qÆ $eø£,å ã+<ÛTä Á|”‹, n~Ûø±s¡ <äT]«ìjÓ÷>∑eT÷ Ç≥Te+{Ï ˙‹u≤Vü≤´yÓTqÆ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î n+‘˚˝<Ò Tä . ‘·qqT n<äT|ü⁄#˚jT· &ÜìøÏ j·T‹ï+#˚yês¡T ˝Òsì¡ Äj·Tq n‹X¯jT· +. <˚XÁ¯ <√Væ≤ <äTsê>∑‘ê\≈£î, $<˚o ≈£îÁ≥\≈£î, f…Ás¡]düTº <äTsêàsêZ\≈£î Äj·Tq Vü≤j·÷+˝ÀH˚ ;C≤\T |ü&ܶsTT. n|üŒ{ÏøÏ n~Ûø±s¡eT+‘ê ‘·q ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\ #˚‹˝ÀH˚ øπ +ÁBø£è‘·yTÓ Æ ñ+~. ‘·q ‘·sê«‘· eTs=ø£] #˚‹øÏb˛≈£î+&Ü, n|üŒ{ÏøÏ \+&ÉH˝é À düs<¡ ë>± ø±\+ >∑&TÉ |ü⁄‘·Tqï ≈£îe÷s¡T&ÉT |òsü ÷¡ UŸ nãT›˝≤¢ eTTK´eT+Á‹ ø±>∑\ $<Û+ä >± ø£≥Tº~≥ºyTÓ qÆ @sêŒ≥T¢ #˚dTü ø=ì 1982 ôdô|+º ãs¡T 8q ‘·è|æ>Ô ± ø£qTïeT÷XÊ&ÉT. Ç|ü⁄Œ&ÉT øπ +Á<ä+˝À n~Ûø±s¡+˝À ñqï~ leT‹ Ç+~sê>±+BÛjT˚ ø±e≥+‘√, ø±oàs¡T≈£î uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ eT<Û´ä $&ÉBj·Tsêì nqTã+<Ûä u≤+<Ûeä ´+ Á|ükÕ~düTqÔ ï~ nãT›˝≤¢ ≈£î≥T+ãy˚Tqì HÓÁVüA˝≤π> áyÓT ≈£L&Ü uÛ≤$düTqÔ ï ø±s¡D+>± |òsü ÷¡ ø˘ nãT›˝≤¢ düT\uÛ+Ñ >±H˚ eTTK´eT+Á‹ ø±>∑*>±&ÉT.

b 43

kashmir layout f.p65

43

10/20/2010, 9:06 PM

6. ‘·+Á&çøÏ $T+∫q ‘·qj·TT&ÉT n‘·ì ‘·s¡Tyê‘· yêfi¯ófl kÕ~Û+∫q nqsêú\T n˙ï ` Ç˙ï ø±e⁄ ....ùwø˘

nãT›˝≤¢ ≈£L&Ü #˚jT· ˝Òì mH√ï n|üÁuÛ+Ñ X¯|⁄ü |üqT\qT Äj·Tq ≈£îe÷s¡ s¡‘ï· + ne©\>± #˚dbæ ÕπsXÊ&ÉT. ndüeTs¡ú ìsê«ø£+˝À, <äT+<äT&ÉT≈£î b˛ø£&˝É À ˙‹, ìj·TeT+˝Òì neø±X¯yê<ä sê»ø°jT· +˝À ‘·q ]ø±s¡T\¶ qT ‘êH˚ ã<ä\› Tø=&ÉT‘·÷ $HêX¯q+ ~X¯˝À »eT÷à`ø£oàsYqT »j·TÁ|ü<+ä >± |üsT¡ >∑T\T rsTTdü÷eÔ #êÃ&ÉT.... ø±oàsY >ös¡yêìï ì\u…≥{º ≤ìøÏ ø=+&É˝≤+{Ï Ç+&çj÷· ‘√ &Ûøû =q&ÜìøÏ dæ<e∆ä T+≥÷ dü«sêÁwü+º ˝À ;sê\T |ü\ø£≥+<ë«sê, sêÁcÕºìï #·T≥TºeTT{Ïqº düeTdü´\ìï+{Ïø° ø±s¡DeT+≥÷ q÷´&Û©ç ì¢ bÕbÕ\uÛs’… e¡ ⁄ì>± ∫Á‹+#·≥+<ë«sê Á|ü»\<äèwæìº ‘·eT ndüeTs¡ìú sê«ø£+qT+&ç eTs¡*+#·e#·TÃ. uÛ≤s¡‘Á· |üuTÑÛ ‘·«+MT<ä ‹s¡>ã∑ &çq+<äT≈£î bÕøÏkÕÔH#é ‘˚ · eT+∫ nì|æ+#·Tø√e#·TÃ. øπ +Á<ä ìs¡+≈£îX¯‘ê«ìï m<äTs=ÿq≥+˝À ø£*dæ e∫Ãq Á|üC≤kÕ«eT´yê~>± Á|ü‹|üøbå£ Õغ\ Á|üX+¯ dü\T n+<äTø√e#·TÃ. Çìï ˝≤uÛ≤\qT Ä•+#˚, >∑<H›Ó øÓ ÿÏ q eT÷&√ HÓ\øπ øπ +Á<ä+˝À ø£j÷· ´ìøÏ ~– C≤rj·T Á|ü‹|üøHå£ ‘˚ \· qT |æ*∫ lq>∑s˝Y À øπ Héøπ y¢ é »]bÕ&ÉT. |ü+C≤uŸ f…Ás¡]düT\º ‘√ dü+ã+<Ûë\ ô|+#·Tø=ì, _Û+Á<äHyé ê˝…‘√ uÛ{Ò y° d˚ ,æ ‘·q sêÁwü+º ˝À K©kÕÔ˙\≈£î •ø£D å •_sê\T @sêŒ≥T#˚dæ bÕøÏkÕÔH‘é √ uÛ∞Ñ nì|æ+#·Tø=qï ªC≤rj·Tyê~μ &Üø£sº Y |òsü ÷¡ UŸ nãT›˝≤¢!.... ‘·q dü«j·T+ø£è‘ê|üsê<Ûë\ ø±s¡D+>± H˚wqü ˝Ÿ ø±qŒ¤s¬ H釽À eTTdü\+|ü⁄{Ϻ 1984 p˝…’

2q ‘·qqT ≈£L\<√dæq|ü⁄Œ&ÉT |òsü ÷¡ ø˘ n–ZsêeTT&ÓH’ ê&ÉT. kı+‘· nø£ÿ, u≤e ø£*dæ ndüeTà‹ì ≈£L&É>∑{Ϻ ‘·qqT |ü&É>={ϺHê >∑èVü≤∫äÁ<ëìøÏ &Ûç©¢ ≈£îÁfÒ ø±s¡DeT+≥÷ bı*πøø£\T ô|{Ϻ <˚X$¯ <˚XÊ˝À¢ j·÷^ #˚XÊ&ÉT. eT∞fl sêJyé>±+BÛ ÁbÕ|üø+£ dü+bÕ~+∫ ‘·qqT |ü&>É ={Ïqº ø±+Á¬>düTbÕغ#‘˚ · ‘·q |ü\ø¢ y° ÷Ó sTT+∫ 1986 qe+ãsY 7q |òsü ÷¡ UŸ nãT›˝≤¢ ‹]– eTTK´eT+Á‹ ø±>∑*>±&ÉT. sê»ø°jT· ˝Öø£´+˝À ‘·+Á&çì $T+∫q yê&Éq&ÜìøÏ Ç+‘·ø+£ fÒ <äècÕº+‘·+ @$T ø±yê*?....

1990 pHé˝À $.|æ.dæ+>¥ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘·q ndüeTs¡‘ú |· ≥ ü ¢ z]$T q•+∫ ‘·qqT ãs¡sÔ |¡ tò #˚jT· qTqï<äq>±, ‘êH˚ ‘·«s¡|&ü ç sêJHêe÷ #˚XÊ&ÉT. Äπsfi¯fl >∑es¡ïsY bÕ\q nq+‘·s+¡ 1996 44

kashmir layout f.p65

44

10/20/2010, 9:06 PM

nø√ºãs¡T˝À nôd+;¢ mìïø£\qT j·T<∏ëÁ|üø±s¡+ ]–Z+>∑T#˚dæ eTT#·Ã≥>± eT÷&√kÕ] eTTK´eT+Á‹ |ü<$ä ì #˚|{ü ºÏ eT∞fl mìïø£\es¡≈î£ |ü<$ä ˝À $sêõ*¢Hê&ÉT. @ m+&Éø±>=&ÉT>∑T |ü≥≥ º +˝À |òsü ÷¡ UŸ kÕ{Ï˝ìÒ Á|üC≤„XÊ*.... eT÷&√$&É‘>· ± 1996˝À eTTK´eT+Á‹‘·«+ <äø±ÿø£ >±*yê\TqTã{Ϻ øπ +Á<ä+˝À j·TTHÓf’ &… é Á|ò+ü {Ÿ≈î£ ‘Ós#¡ êô|‘êÔ&TÉ . Ä ‘·sê«‘· 1999˝À m˙¶jT˚ ≈£î eT<ä‘› T· ‘Ó*bÕ&ÉT. Äj·Tq≈£î ø±e\dæ+~ ø±oàsY˝À n~Ûø±s¡+, øπ +Á<ä+˝À ‘·q e÷≥ #Ó\T¢u≤≥÷q÷.... |òsü ÷¡ UŸ kÕôV≤uŸ $˝≤dü|⁄ü s¡Twüß&ÉT. m+‘·ùd|üP ‘·q düTKy˚T, ‘·q düs<¡ ë˝Ò Äj·Tq≈£î ø±e\dæ+~. sêÁwü+º ‘·>\∑ ã&ÉT‘·THêï, kı+‘· ø=+|üøπ n–Z n+≥Tø=Hêï Äj·Tq≈£î |ü≥<º Tä .

1984˝À ‘·qqT |ü&>É =≥º&ÜìøÏ nø£ÿ, u≤e ø£+ø£D+ ø£≥Tºø=ì #·ø#£ ø· ± bÕe⁄\T ø£<Tä |ü⁄‘·Tqï düeTj·T+˝À |òsü ÷¡ UŸ uÛ≤sTT dæìe÷ q{Ï Jq‘Y neTHéqT yÓqø£ møÏÿ+#·Tø=ì yÓ÷{≤s¡T ôdø’ ˝Ï ŸMT<ä V”≤e÷Hé˝≤ s¡a÷eTà+≥÷ k˛bÕ˝Ÿ˝À $Vü≤]düTHÔ êï&ÉT. 1989 ∫e]˝À øπ +Á<ä ôVA+eT+Á‹ ≈£îe÷¬sqÔ T f…Ás¡]düT\º T øÏ&Üï|t#d˚ qæ |ü⁄&É÷ Äj·Tq bòÕ]Hé˝À düs<¡ ë wæø±s¡T¢ #˚dTü HÔ êï&ÉT. <˚X+¯ ˝À ñqï ø=~›ùdô|H’ ê |ü]bÕ\qqT |ü{+ºÏ #·Tø=H˚ ÁX¯<˝∆ä <Ò Tä . 1989 »qe]˝À eTTK´eT+Á‹, eT+Á‘·T\T n+<äs÷¡ ø=\Te⁄ r] ñ+&É>± ôdÁø£f]Ò j·T{Ÿ≈î£ ≈£L‘·y≥ ˚ T<ä÷s¡+˝À \÷{°\T, <=MTà\T, <äTø±D≤\<äV≤ü Hê\T j·T<∏#˚ ÷ >¤ ± kÕ>∑T‘·÷ nsTT<äT >∑+≥\bÕ≥T n\¢sT¡ ¢ |òTü Às¡+>± #Ó\sπ >∑T‘·T+fÒ, Á|üuTÑÛ ‘·«+ |üøyå£ ê‘·+ ø£$Tàq≥Tº >∑T&É|¢ Œü –+∫ #·÷düT+Ô &çb˛sTT+~. ‘·eT ø£fifl¯ eTT+<˚ K÷˙\T, ÄdüT\Ô $<Û«ä +kÕ\T »s¡T>∑T‘·THêï @ b˛©dü÷ ∫{Ïø¬ qy˚\T ø£~*+#·˝<Ò Tä .

1988 nø√ºãs¡T 2q lq>∑s˝Y À Áø=‘·>Ô ± ø£{qºÏ ôV≤’ ø√s¡Tº ø±+ô|ø¢ ‡˘ ˝À eTVü‰‘·à>±+BÛ $Á>∑V‰ü ìï uÛ≤s¡‘· Á|ü<ëÛ q Hê´j·TeT÷]Ô ÄsY.mdt.bÕsƒø¡ ˘ Ä$wüÿ]+#·e\dæ ñ+~. n+<ä]ø° ÄVü‰«Hê\T yÓfi≤flsTT. á <äX˝¯ À ø=+‘·eT+~ eTTdæ+¢ ˝≤j·Ts¡T¢ nuÛ´Ñ +‘·s+¡ #ÓbÕŒs¡T. n+‘˚! eTTK´eT+Á‹ |òsü ÷¡ ø˘≈î£ ø±fi¯ófl #·\㢠&ܶsTT. ÄK] ì$Twü+˝À ø±s¡´Áø£eT+ s¡<s›ä TT+~. á ndüeTs¡‘ú q· T n\TdüT>± rdæø=ì <˚XÁ¯ <√VüQ\T, C≤‹X¯Á‘·Te⁄\T nq+‘·sø¡ ±\+˝À |ü≥|º >ü ±Z\T ˝Ò≈î£ +&Ü m+‘·>± ù|ÁfÒ>±s¡+fÒ, 1989 Ä>∑wßü º 15q uÛ≤s¡‘<· X˚ e¯ T+‘·{≤ kÕ«‘·+Á‘·´ ~H√‘·‡yê\T <˚B|ü´e÷q+>± »s¡T|ü⁄ø=+≥÷ ñ+&É>±, ø±oàØ $T*f…+≥T¢ mø£ÿ&Ü B|ü+ yÓ*–+#·sê<äì XÊdæ+∫ $»j·Te+‘·+>± u≤¢øe£ ⁄{Ÿ neT\T»]bÕs¡T. Ä s√E ø±oàsY ˝Àj·T˝À mø£ÿ&É#·÷dæHê bÕøÏkÕÔHé C…+&Ü˝Ò ¬s|ü¬s|ü˝≤&ÜsTT. dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘· Á‹es¡í|ü‘êø±ìøÏ ~≈£îÿ˝Òø£ b˛sTT+~.

1989 eT<Û´ä ˝À Á|ü<ëÛ ì sêJyé>±+BÛøÏ Áyêdæq ˝ÒK˝À >∑es¡ïsY »>¥y÷Ó Vü≤Hé Ç˝≤ nHêïs¡T. ªª|ü]dæ‹ú y˚>+∑ >± $wü$TdüTqÔ ï~. ø=ìï s√E\T>± uÛ≤Ø m‘·TqÔ Væ≤+dü, <äV≤ü qø±+&É, ø±\TŒ\T, Vü≤sêÔfió¯ fl, <äTs¡às¡D≤\T »]–b˛‘·THêïsTT.... $Á<√Vü≤X¯≈î£ \Ô Á|ü‹ ª$»j·TeT÷μyê] ÁX‚DT\qT eè~∆#d˚ ,æ øπ +Á<ë~Ûø±s¡+MT<ä yÓw’ eü ÷´ìï ô|+#·≥+ Ä+<√fi¯qø£s+¡ . eTTK´eT+Á‹ @ø±øÏ nj·÷´&ÉT. sê»ø°jT· +>±, bÕ\Hê|üs+¡ >± Äj·Tq |ü‘q· eTj·÷´&ÉT. e´øÏ>Ô ‘∑ · ã\V”≤q‘·\T ≈£L&Ü Äj·Tq≈£î nÁ|ü‹wü˜ ‘Ó#êÃsTT. düeTs¡eú +‘·+>± CÀø£´+#˚døæ √e\dæq |ü]dæ‹ú Ç~. áy˚fi¯ #·s´¡ \T 45

kashmir layout f.p65

45

10/20/2010, 9:06 PM

#˚|{ü ‘ºÏ ˚ n~ düø±\y˚T ø±e#·TÃ, sπ |ü{øÏ Ï düeTj·T+ $T+∫b˛e#·TÃ.μμ (The

situation calls

for effective intervention. Today may be timely, to morrow may be too late.)

düeTs¡T&ú q’Ó |ü]bÕ\≈£îì>± Á|ü»\ yÓT|ü⁄Œbı+~. ø±oàsYqT $HêX¯|⁄ü ≥+#·T qT+∫ ø±bÕ&É&ÜìøÏ XÊj·TX¯≈î£ ˝Ô ≤ bÕ≥T|ü&¶É >∑es¡ïsY »>∑y÷Ó Vü≤Hé á Á|üe÷<ä dü+øπ ‘êìï |ü+|æ s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\sTT+~.

H˚{øÏ ° n<˚ |ü]dæ‹ú ! n<˚ eTTK´eT+Á‹!μμ á Á|üøs£ D ¡ +˝À Ç+‘·es¡≈î£ Áyêdæ+~ ≈£L&Ü ªªø±oàsY ø£<μä∏ μ˝ÀqT+&ç rdæø=qï<˚. n<˚ |ü⁄düøÔ +£ ˝À eTs√ Á|üøs£ D ¡ +˝À Ç∫Ãq ˇø£ ñ<ëVü≤s¡DqT |ü]o*+#·Tø=ì eTT+<äT≈£îb˛<ë+. ªªÄyÓT ù|s¡T s¡T;HêqÁdüT˝≤¢. ø±oàsY˝À |ü⁄{Ï+º ~. nø£ÿ&˚ ô|]–+~. lq>∑s˝Y À m+__mdt #·~$+~... Ä yÓT&çø˝£ Ÿ ø±˝ÒJ˝ÀH˚ b˛düTÁº >±&ÉT´j˚TwüHé ø√sY‡ ≈£L&Ü #˚j÷· \qTø=+fÒ, |üsà¡ HÓ+{Ÿ s¬ dæ&HÓ ‡é dü]|º ø¬æò {Ÿ ‘ÓeTàì ø±˝Òõyês¡T #ÓbÕŒs¡T. ªªn<˚$T{Ï? H˚qT ø±oàs¡T dæ{»Ï Hé, |üsà¡ HÓ+{Ÿ s¬ dæ&+Ó {Ÿ nsTTq≥T¢ Á<ÛTä e|ü]#˚ dü]|º ø¬æò {Ÿ Ç+‘·≈î£ eTT+<˚ Ç#êÃqT ø£<ëμμ! n+~ s¡T;Hê. n~Ûø±s¡T\T n~ #ê\<äHêïs¡T. á eT<Û´ä ˙≈£î ô|fi¯flsTT+~ ø£<ë, ô|[fl ‘·sê«‘· ≈£L&Ü |üsà¡ HÓ+{Ÿ s¬ dæ&+Ó ≥Ty˚ nsTTq≥T¢ ø=‘·>Ô ± dü]|º ø¬æò ≥T ø±e\dæ+<˚ nHêïs¡T, yês¡T. düsπ qì dü+ã+~Û‘· n~Ûø±s¡T\≈£î Ä dü]|º ø¬æò ≥T ø√dü+ ÄØ®ô|&ç‘˚ Çe«eTT bıeTàHêïs¡T. m+<äTø£+fÒ s¡T;Hê ô|[fl&ç+~ ø±oàØì ø±<äT. ãj·T{Ïyê&çì, n‘·&÷É uÛ≤s¡rj·TT&˚. ø±oàs¡T ≈£L&Ü uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À uÛ≤>∑yT˚ . nsTTHê ø±oàØ dæ{»Ï Hé ø±ì yê&çøÏ nø£ÿ&É ìyêdüj÷Ó >∑´‘· ˝Ò<Tä . ãj·T≥yê&çì ô|[fl #˚døæ =+fÒ ø±oàØ j·TTe‹øÏ n+‘·≈î£ eTT+<äTqï XÊX¯«‘· ìyêdü ns¡Ω‘· ≈£L&Ü b˛‘·T+~. Ä ø±s¡D+>±H˚ s¡T;Hê≈£î ø±˝Òõ˝À d”≥T sê˝Ò<Tä . ≈£î≥T+ã Ädæ˝Ô À yês¡d‘ü «· |ü⁄ Vü≤≈£îÿ ≈£L&Ü ÄyÓT≈£î ñ+&É<Tä .μμ

Ç≥Te+{Ï |ü]D≤e÷\≈£î ø±s¡D≤\T ` |üs´¡ ekÕHê\T sêC≤´+>∑+˝À ‘ê‘êÿ*ø£eTì #Ó|Œü ã&çq 370e n~Ûøs£ D ¡ + áHê{Ïø° s¡<Tä #› j ˚ T· ã&É˝<Ò Tä .

Bì ø±s¡D+>± »eT÷à`ø£oàsY sêÁcÕºìøÏ Á|ü‘´˚ ø£+>± ˇø£ sêC≤´+>∑+ s¡÷bı+~+#·ã&ç+~. <ëìì s¡÷bı+~+∫q düu˝ÑÛ À øπ e\+ H˚wqü ˝Ÿ ø±qŒ¤s¬ qT‡düuTÑÛ ´˝Ò ñHêïs¡T. Ç‘·s¡ bÕغ\ yê¬ses¡÷ ˝ÒsT¡ . Ç‘·s¡ bÕغ\T Ä düu˝ÑÛ À ˝Òøb£ ˛e{≤ìøÏ eTTK´ø±s¡D+ Ç‘·s¡ bÕغ\yês¡T <ëK\T#˚dqæ Hê$TH˚wqü T bòÕsê\T düÁø£eT+>± ˝Òeì n~Ûø±s¡T\T Á‘√dæyj ˚ T· ≥+, <ä]$T˝≤ nìï kÕúHê\≈£î H˚wqü ˝Ÿ ø±qŒ¤s¬ Hé‡ nuÛ´Ñ s¡T\ú T b˛{°˝≈Ò î£ +&Ü mìïø£ ø±e≥+. H˚wqü ˝Ÿ ø±qŒ¤s¬ Hé‡ düuTÑÛ ´\T Ç˝≤ mìïø£\ Á|üÁøÏjT· qT eÁø°ø]£ +∫ mìïø£ ø±e≥+ m|ü⁄Œ&√ ˇø£kÕ] »]–+~ ø±<äT. eT∞¢ eT∞fl »]–+~. Ä ø±s¡D+>± Á|ü»\≈£î mìïø£\ Á|üÁøÏjT· \ô|’ n|üqeTàø£+ dæsú |¡ &ü +ç ~.

uÛ≤s¡‘<· X˚ |¯ ⁄ü bÕs¡y¢ TÓ +≥T˝À ÄyÓ÷~+|üã&çq @ #·≥yº TÓ HÆ ê düsπ , n~ »eT÷à` ø±oàsY˝À ≈£L&Ü e]Ô+|üCj Ò T· ã&Ü* nì Á|ü‘´˚ ø£+>± »eT÷à`ø±oàsY XÊdüqdüu˝ÑÛ À ÄyÓ÷~+|üã&ç‘˚ ‘·|Œü n~ »eT÷à`ø±oàsY˝À e]Ô+#·<Tä . 50 dü+e‘·‡sê\˝À Ç˝≤ e]Ô+|üCj Ò T· ã&çq #·{≤º\T Çs¡y’Ó 46

kashmir layout f.p65

46

10/20/2010, 9:06 PM

≈£L&Ü ˝Òe⁄. ÄK]øÏ 1975 pHé qT+&ç 1977 e÷]Ães¡≈î£ <˚Xe¯ T+‘·{≤ neT\T˝À ñqï n‘·´edüs¡ |ü]dæ‹ú e+{Ï$ »eT÷à`ø±oàsY˝À neT\Tø±˝Ò<Tä . Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ Vü≤qq+ n+‘·≈î£ eTT+<äTqT+&˚ »s¡T>∑T‘√+~ ø±ã{Ϻ Ä ‘˚&Ü ø£qã&É˝<Ò qä ï~ y˚iÒ $wüjT· +. <˚X+ ¯ ˝À $$<Ûä sêÁcÕº\ $<Ûëqdüu\ÑÛ ≈£î, ˝Àø£duü ≈ÑÛ î£ Á|ü‹ nsTT<˚fifl¯ ≈£î ˇø£kÕ] mìïø£\T »s¡T>∑T‘·÷ ñ+&É>±, »eT÷à`ø±oàsY˝À e÷Á‘·+ Äπsfi¯fl≈£î mìïø£\T »s¡T>∑T‘·Tqï$. <˚X$ ¯ uÛ»Ñ q düeTj·T+˝À bÕøÏkÕÔH>é ± s¡÷bı+~q uÛ÷Ñ uÛ≤>±\ qT+&ç ‘·s*¡ e∫à »eT÷à` ø±oàsY˝À ìyêdü+ @s¡Œs¡#T· ø=qïyês¡T ˝Àø£duü ÑÛ mìïø£\˝À z≥Ty˚jT· >∑\TZ‘T· Hêïs¡T. ø±˙ yê]øÏ »eT÷à`ø£oàsY $<Ûëqdüu≈ÑÛ î£ »]π> mìïø£\˝À z≥T Vü≤≈£îÿ˝Ò<Tä . »eT÷à`ø±oàsY bÂs¡d‘ü «· + ø£*qZ yês¡T e÷Á‘·yT˚ $<ÛëqdüuÑÛ mìïø£\˝À z≥Ty˚jT· >∑\TZ‘ês¡ì <ëìøÏ $es¡D. »eT÷à`ø±oàs¡T bÂs¡d‘ ü «· + ñqïyês¡+<äs÷¡ uÛ≤s¡‘· bÂs¡d‘ü «· + ñqïyês¡T>±H˚ |ü]>∑D+Ï |ü ã&É‘ês¡T. yês¡T <˚X+¯ ˝À mø£ÿ&ÓH’ ê ÄdæbÔ ÕdüT\Ô T ø=qT>√\T#˚dæ dæsú |¡ &ü eÉ #·TÃ, <˚X¯ sê»ø°j÷· \˝À bÕ˝§Zqe#·TÃ. ø±ãfÒº eTT|òeº” TVü≤eTà<é düsT÷<é >∑‘+· ˝À $.|æ.dæ+>¥ Á|üuTÑÛ ‘·«+˝À >∑èVü≤bÕ\Hê eT+Á‹>±qT, Ä ‘·sê«‘· yê»ù|sTT Á|üuTÑÛ ‘·«+˝À ˇeTsYnãT›˝≤¢ $<˚XÊ+>∑XÊK düV‰ü j·T eT+Á‹>±qT |üì#˚jT· ≥+ kÕ<Û´ä |ü&+ç ~. nsTT‘˚ uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ bÂs¡T˝…q’ +‘· e÷Á‘êq me]ø° »eT÷à` ø£oàs¡T˝À dæsú |¡ &ü +˚ <äT≈£î>±ì, ñ<√´>∑+ dü+bÕ~+#·Tø=H˚+<äT≈£î>±ì, |ü]ÁX¯eT\T, yê´bÕs¡eTT ÁbÕs¡+_Û+ #˚+<äT≈£î>±ì, ÄdæÔ ø=qT>√\T #˚ùd+<äT≈£î>±ì Vü≤≈£îÿ˝Ò<Tä . øπ e\+ j·÷Á‹≈£î\T>± »eT÷à` ø±oàsY˝Àì |üs´¡ ≥q øπ +Á<ë\qT dü+<ä]Ù+#˚ neø±X¯+ e÷Á‘·yT˚ \_ÛdTü +Ô ~. <ëìø=s¡≈î£ ≈£L&Ü eTT+<äT>± nqTeT‹ bı+~rsê*. ô|<ä› yÓTT‘·+Ô ˝À düT+ø£+ #Ó*+¢ #ê*. »eT÷à`ø±oàsY bÂs¡d‘ü «· + ˝Òìyê]øÏ $<ë´eø±XÊ\T ≈£L&Ü ˝ÒqfÒ.¢ Á|ü|+ ü #·eT+‘·{≤ Á|ü‹ |ü~ dü+e‘·‡sê\ ø=ø£kÕ] »HêuÛ≤ ˝…øÿ£ \ ùdø£sD ¡ »s¡T>∑T‘·Tqï|üŒ{Ïø° 1991˝À, $T*f…+≥¢ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T u…~]+|ü⁄\ ø±s¡D+>± ˝…øÿ£ \ ùdø£sD ¡ »s¡>˝∑ <Ò ìä ô|ø’ Ï #Ó|Œæ Hê sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ Çwü+º ˝Òq+<äTH˚ »s¡>˝∑ <Ò qä ï~ yêdüeÔ +. 2001˝À øπ +Á<ä ˇ‹Ô&ç ø±s¡D+>± @<√ ˇø£ ‘·+‘·T>± q&ç∫+~. ne˙ï ‘·| ü \≈£î|üŒ\T. kÕ<Ûës¡D+>± nìï nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£esêZ\T, n<˚$<Û+ ä >± nìï ˝Àø£duü ÑÛ ìjÓ÷»ø£esêZ\T Ç+#·T$T+#·T>± düe÷qdü+K´˝À z≥s¡q¢ T ø£*– ñ+&Ée\dæ ñ+&É>±, »eT÷à˝À düsêdü]q 66y˚\eT+~˝À ˇø£ nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£es¡+Z @s¡Œ&É>±, ø±oàsY˝À düsêdü]q 52y˚\eT+~‘√H˚ ˇø£ ìjÓ÷»ø£es¡+Z @s¡Œ&ÉT‘√+~. n+fÒ ø±oàsY ‘·q »HêuÛ≤≈£î $T+∫q nqTbÕ‘·+˝À 46eT+~ Á|ü‹ì<ÛTä \qT |ü+|æd÷ü Ô ñ+&É>±, »eT÷à ÁbÕ+‘·+ qT+&ç »HêuÛ≤≈£î ‘·–q nqTbÕ‘êìøÏ ‘·–qZ dü+K´˝À 37eT+~ Á|ü‹ì<ÛTä \qT e÷Á‘·yT˚ |ü+|æd÷ü Ô ñHêïs¡T. n˝≤π> m≈£îÿe »HêuÛ≤ >∑\ »eT÷à ˝Àø£duü ≈ÑÛ î£ Ç<äs› T¡ Á|ü‹ì<ÛTä \qT mqTïø=+≥÷ ñ+&É>±, ‘·≈î£ ÿe »HêuÛ≤ >∑\ ø±oàs¡T eTT>∑TsZ T¡ Á|ü‹ì<ÛTä \qT mqTïø=+≥Tqï~. á s¡øy £ TÓ qÆ nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£esêZ\qT Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ @sêŒ≥T#˚d÷ü Ô e∫Ã+~. »eT÷à`ø£oàsY 47

kashmir layout f.p65

47

10/20/2010, 9:06 PM

Á|üuÛÑT‘·«y˚T>±ì, m\ø£åHé ø£MTwüHé ø±<äT. H˚wüq˝Ÿ ø±qŒ¤¬sHé‡ Á|ü‘·´s¡Tú\ Hê$TH˚wüq¢qT Á‘√dæ|ü⁄∫Ã+~ ≈£L&Ü mìïø£\ ø£MTwüHé ø±<äT. »eT÷à`ø£oàsY Á|üuTÑÛ ‘·« j·T+Á‘ê+>∑yT˚ . uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغøÏ »eT÷àÁbÕ+‘·+˝À ø=ìïø=ìï #√≥¢ XÊK\THêïsTT. $T–*q nœ\ uÛ≤s¡rj·T bÕغ\≈£î y˚{øÏ ° $XÊ«dübÕÁ‘·T˝…q’ ø±s¡´ø£s\Ô¡ T>±ì, bÕغXÊK\T>±ì ˝Òe⁄. Ä ø±s¡D+>± »eT÷à˝À ø±oàsY˝Àj·T˝À, \&ÛÜUŸ˝À @$T »s¡T>∑T‘·Tqï<√ yêdüyÔ ê\T &Û©ç øπ¢ +Á<ä+>±H√ ø£\ø£‘êÔ øπ +Á<ä+>±H√ Ç‘·s¡ sêÁcÕº\ sê»<ÛëqT\T øπ +Á<ä+>±H√ ñ+&˚ bÕغ\≈£î ‘Ó*ùd neø±X¯+ <ë<ë|ü⁄>± ˝ÒH˝˚ <Ò Tä . Çø£ÿ&É yÓTHÆ ê]{° esêZ\ z≥¢qT >∑T‘·>Ô ± dü+bÕ~+#·Tø=H˚ <äèw摺 √ Ä bÕغ\T ˝Òì düeTdü´\qT ˝ÒeHÓ‘≥ Ô· eT÷, Á|üe÷<äøs£ y¡ TÓ qÆ <Û√s¡DT\qT ã\|üs#¡ ≥ · eT÷ »s¡T>∑T‘√+~. »eT÷à`ø£oàsY˝Àì kÕúìø£bÕغ\yês¡T ø=+<äsT¡ ‘·eT d”«j·T Á|üj÷Ó »Hê\ ø√dü+ @<√ ˇø£ nœ\ uÛ≤s¡rj·T bÕغ uÀs¡T¶ ô|{Ϻ ø=ìï ø=ìï ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T q&ç|dæ ÷ü +Ô {≤s¡T. n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&É÷ Á|üø≥ £ q\T C≤Ø#˚dTü +Ô {≤s¡T. nH˚øs£ ø¡ ±\ Á|üj÷Ó »Hê\T bı+<äT‘·÷ ñ+{≤s¡T. n+‘˚>±ì nœ\ uÛ≤s¡rj·T bÕغ\ ìπsX› Ê\qT nqTdü]+#·≥+>±ì, yê{Ï ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À bÕ˝§Zq≥+>±ì kÕ<Ûës¡D+>± »s¡><∑ Tä . ôdì’ ø£ ã˝≤\ »yêqT¢ e÷qeVü≤≈£îÿ\qT Vü≤]düTHÔ êïs¡ì á bÕغ\T #˚ùd rsêàHê\˙ï Ç˝≤+{Ïy.˚ ñ<˚X› |¯ Pü s¡«ø£+>± ã<äHê+#˚jT· ≥y˚T. áHê&ÉT >∑T»sê‘Y eTTK´eT+Á‹ qπs+Á<äy÷Ó &çø° e´‹πsø£+>± Á|üD≤[ø±ã<ä+∆ >± »s¡T>∑T‘·Tqï $wüÁ|ü#ês¡+ e÷~]>±H˚ >∑‘+· ˝À »eT÷à`ø±oàs¡T >∑es¡ïs¡T »>¥y÷Ó Vü≤Héô|’ ≈£L&Ü $wüÁ|ü#ês¡+ »]–+~. ø±oàs¡T ˝Àj·T≈£î #Ó+~q e´πøÔ eTTK´eT+Á‹ ø±>∑\TZ‘T· Hêïs¡T. ˝Àj·T≈£î #Ó+~qyê] #˚‹˝ÀH˚ nìï eTTK´yÓTqÆ bò˛s¡Tbº ˛ò *jÓ÷\T ñ+#·Tø=ì ˝Àj·T Á|ü»\≈£î ˝≤uÛ+Ñ ø£*>π Ø‹˝À Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï q&ç|+æ #·T‘·÷ ñHêïs¡T. »eTTà,\&ÜUŸ ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\T #ê˝≤ø±\+>± ‘êeTT $eø£≈å î£ >∑T] ne⁄‘·THêïeTì, yÓ÷düb˛‘·THêïeTì uÛ≤$düTHÔ êïs¡T. H˚wqü ˝Ÿ ø±qŒ¤s¬ Hé‡ dü«s¡÷bÕìï ãVæ≤s¡‘Z +· #˚ùd s¬ +&ÉT n+XÊ\T

1. »eT÷à` ø±oàsY |ü⁄qsêyêdü+_\T¢ 1. »eT÷à`ø±oàsY |ü⁄qsêyêdü+ _\T¢ @ ø±s¡D+#˚‘H· H’Ó ê 1947 Ä>∑wßü º ‘·sê«‘· bÕøÏkÕÔH≈é î£ ‘·s*¡ yÓ[flq eTVü≤eTàBj·TT˝…q’ bÂs¡T\T ‹]– »eT÷à`ø±oàsY≈î£ e∫à dæsú |¡ &ü &É ÜìøÏ yê]ì ÄVü‰«ìk˛Ô+~. >∑‘+· ˝À e~*ô|{Ϻ yÓ[flq ÄdæbÔ ÕdüT\Ô qT ‹]– kÕ«BÛq+ #˚døæ =q&ÜìøÏ, Áø=‘·>Ô ± ÄdüT\Ô T ø=qT>√\T#˚jT· &ÜìøÏ neø±X¯+ ø£*Œk˛Ô+~. mìïø£\˝À b˛{° #˚jT· ≥+‘√ düV‰ü nìïs¡ø±\ bÂs¡V≤ü ≈£îÿ\q÷ yês¡T bı+<ä>\∑ TZ‘ês¡T. 2. $T–*q uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ qT+&ç e∫à »eT÷à˝À>±ì, \&ÛÜø˘˝À>±ì, ø±oàsY˝Àj·T˝À>±ì dæsú |¡ &ü <É \ä #·T≈£îqïyê¬se]ø° Çe«&ÜìøÏ neø±X¯+˝Òì Á|üj÷Ó »Hê\qT bÕøÏkÕÔHé qT+&ç e∫à dæsú |¡ &ü <É \ä #·Tø=qï eTVü≤eTàBj·TT\≈£î Çe«ã÷q≥+ eT‘·‘‘· «Ô· eT÷, eT‘·ÁbÕ‹|ü~ø£ô|Æ’ |üøbå£ Õ‘·eT÷ ø±ø£ eTπs$T{Ï?

48

kashmir layout f.p65

48

10/20/2010, 9:06 PM

3. Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ bÂs¡d‘ü «· + ø√s¡T‘·Tqïyês¡T me¬sH’ ê ñ+fÒ, yê] nuÛ´Ñ s¡qú \qT &Û©ç ˝¢ À ñqï $<˚XÊ+>∑XÊK ø±sê´\j·T+ yê{Ïì |ü]o*+∫ nqTeT‹ eT+ps¡T#˚jT· ≥yÓ÷, ‹s¡dÿü ]+#·≥yÓ÷ #˚dTü qÔ ï~. »eT÷àø±oàsY |ü⁄qsêyêdü+ _\T¢ >∑qTø£ neT\T˝ÀøÏ e∫Ãq≥¢sTT‘˚ &Û©ç ¢ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ düe÷+‘·s+¡ >± ø±oàs¡T Á|üuTÑÛ ‘·«+ ≈£L&Ü á|üì#˚jT· ≥+ ÁbÕs¡+_ÛdTü +Ô ~. ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À n~ Á|ükÕ~+#˚~ »eT÷à`ø±oàsY bÂs¡d‘ü «· y˚T nsTTHê,ô|q’ ù|s=ÿqï $<Û+ä >± »eT÷à`ø±oàsY Á|ü»\+<äs÷¡ uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ bÂs¡d‘ü «· + ø£*–qyêπs. n+fÒ á _\T¢ &Û©ç ˝¢ À ñqï uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·« düs«¡ dü‘êÔø£ Á|ü‹|ü‹ìÔ düyê\T#˚k˛Ô+<äì ns¡+ú . áø±s¡D+>±H˚ á _\T¢≈î£ #·≥+º >± #˚jT· sê<äì, ùdº Çyê«\˙ ø√s¡T‘·÷ düs√«#·ÃHê´j·TkÕúq+˝À uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ ˇø£ n|ò&æ $É {ŸqT <ëK\T#˚d+æ ~.

4. Ç|üŒ{Ïes¡≈L£ <=+>∑#ê≥T>± Á|üy•˚ +#·T‘·Tqï õVü‰BX¯≈î£ \Ô T eTT+<äTeTT+<äT <=s¡\e˝… Á|üy•˚ +#˚ Á|üe÷<ëìï ìyê]+#·&ÜìøÏ á$<Ûyä TÓ qÆ ø£]qƒ yÓK’ ] ‘·|Œü <äT.

2. »eT÷à` ø±oàs¡T≈£î dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ô (n{≤qMT) 1996˝À »]–q XÊdüqdüuÑÛ mìïø£\˝À n{≤qMT ìHê<ä+‘√H˚ |òsü ÷¡ ø˘ nãT›˝≤¢ b˛{Ï#d˚ æ n~Ûø±sêìï ø¬ e’ dü+ #˚døæ =Hêï&ÉT. 1998˝À øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ e÷]+~. uÛ≤s¡rj·T »q‘êbÕغ Hêj·Tø£‘«· +˝À $TÁX¯eT Á|üuTÑÛ ‘·«+ @s¡Œ&ç+~. H˚wqü ˝Ÿ ø±qŒ¤s¬ Hé‡ ≈£L&Ü n+<äT˝À uÛ≤>∑kÕ«$T nsTT´+~. Ç+‘·˝À ø±]Z˝Ÿ˝À bÕøÏkÕÔHé <äTsêÁø£eTDqT >∑T]Ô+#·≥eT÷, e+<ä˝≤~ ôdì’ ≈£î\ ã*<ëHê\‘√ Ä <äTsêÁø£eTDqT Á‹|æŒø=≥º≥eT÷ »]–+~. n+‘·≈î£ eTT+<äT q÷´&Û©ç ¢ qT+&ç ˝≤ôVAs¡T≈£î @s¡Œs¡∫q ãdüT‡ düØ«düT˝À yÓTT<ä{Ï Á|üj÷· DÏ≈î£ ì>± uÛ≤s¡‘· Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ l n≥˝Ÿ_Vü‰Ø yê»ù|sTT ˝≤ôVAsY yÓ[fl bÕøÏkÕÔHé Á|ü»\‘√ düTVü≤è<들yêìï ø√s¡T‘·THêïeTì, j·TT<ä+∆ sê˙j·Te<äì› #Ó|Œæ e#êÃs¡T. uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ nqTdü]+∫q <Í‘·´˙‹ |ò*ü ‘·+>±, nyÓT]ø± dü\Vü‰ Á|üø±s¡+ bÕøÏkÕÔHé ùdq\T ø±]Z˝Ÿ s¡+>∑+ qT+&ç ‹s√>∑$T+#·e\dæ e∫Ã+~. Ä <ä]$T˝≤ bÕøÏkÕÔHé n+‘·s‘Z¡ · sê»ø°j÷· \ |ü]D≤eT+>± Á|ü<ëÛ qeT+Á‹>± ñqï qyêCŸwØü |òqt T |ü<#ä T· ´‘·Tì #˚dæ ôdH’ ê´~Û|‹ü nsTTq |üsπ «CŸ eTTcÕs¡|tò |ü]bÕ\Hê |ü>±Z\T#˚|{ü ≤ºsT¡ . n|üŒ{ÏqT+&ç uÛ≤s¡‘`· bÕøÏkÕÔHé dü+ã+<Ûë\≈£î ø±oàsY düeTdü´ eT÷\eTì uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ n+^ø£]+#ê\ì, n+‘·≈î£ es¡≈î£ @ Ç‘·sd¡ eü Tdü´≈£L |ü]cÕÿs¡+ ≈£î<äsH¡ ˚ ≈£î<äs<¡ ìä yÓTT+&ç>± yê~dü÷Ô e#êÃ&ÉT. Ä ø±s¡D+>±H˚ ÄÁ>±˝À »]–q •KsêÁ>∑ #·sá \T ≈£L&Ü $|ò\ü yÓTHÆ êsTT. uÛ≤s¡‘Á· |üuTÑÛ ‘·«+ m˙¶@ Vü≤j·÷+˝À bÕøÏkÕÔH‘é √ >∑{>ºÏ ± e´eVü≤]dü÷HÔ ˚ ` d”e÷+‘·s¡ ñÁ>∑yê<ëìï n]ø£≥≥ º eTH˚ düeTdü´qT Á|üeTTK+>± Á|ükÕÔ$dü÷Ô e∫Ã+~. ø±oàs¡T˝À >∑‘· 12`13 dü+e‘·‡sê\T>± ô|<ä› m‘·TqÔ #Ó\sπ >∑T‘·Tqï ñÁ>∑yê<ä $<Û«ä +düø£ #·s´¡ \≈£î s¬ +&ÉT Á|üeTTK ø±s¡D≤\T ñHêïsTT. 1. »eT÷àø±oàsY Á|üC≤˙ø±ìøÏ Á|üuTÑÛ ‘·«+|ü≥¢ ù|s¡T≈£îb˛sTTq ndü+‘·è|æÔ ` n$XÊ«kÕ\T, 2. Bìì ñ|üj÷Ó –+#·Tø=ì, yê]˝À ndü+‘·è|æìÔ s¬ #·Ã>={Ϻ dü]Vü≤<äT\› T <ë{Ï+∫, 49

kashmir layout f.p65

49

10/20/2010, 9:06 PM

•ø£D å •_sê\˝À Äj·TT<Û•ä ø£D å Ç∫à eTs¡\ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ MT<ä≈î£ Á|üj÷Ó –düTqÔ ï bÕøÏkÕÔHé Ks¡Tà ‘·≈î£ ÿe j·TT<ä‘∆ +· Á‘êìï neT\T#˚k˛Ô+~. bÕøÏkÕÔHé >∑÷&Û#É ês¡ dü+düú nsTTq ◊mdt◊ Bì¬ø’ $|üØ‘·+>± Ks¡TÃô|&ÉT‘·Tqï~. ˇø£ n+#·Hê Á|üø±s¡+>± bÕøÏkÕÔHé ã&Ó{® À¢ s¡øD å£ s¡+>±ìøÏ m+‘· Ks¡TÃô|≥TÔHêïs√ n+‘·≈î£ nsTT<äT s¬ ≥T¢ á $<Ûyä TÓ qÆ #=s¡u≤≥T<ës¡¢ ` rÁeyê<äT\ •ø£D å ≈£î, Äj·TT<Ûë\qT n+~+#·&ÜìøÏ, ‘·~‘·s¡ $<Û«ä +düø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î Ks¡TÃ#˚dTü qÔ ï~. e÷<äøÁ£ <äyê´\ s¡V≤ü dü´ s¡yêD≤ <ë«sê á yÓTT‘êÔìï ◊.mdt.◊. düeT≈£Ls¡TÃø=+≥Tqï~. |òsü ÷¡ ø˘ nãT›˝≤¢ sê»´‘·+Á‘·+˝À n$˙‹ ` ndüeTs¡‘ú \· ø±s¡D+>±H˚ eTTdæ+¢ j·TTe≈£î\T ndü+‘·è|æøÔ Ï ˝ÀqsTT, e´‹πsø£‘· ô|+#·Tø=+≥Tqï <äX˝¯ À ◊.mdt.◊. #Ó|⁄ü Œ&ÉT e÷≥\≈£î ˝Àã&ç rÁeyê<äT\T>± s¡÷bı+<äT‘·THêïs¡ì, |òsü ÷¡ ø˘ nãT›˝≤¢ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ ñ<ë«düq #Ó|Œæ q≥¢sTT‘˚ ø±oàs¡T düeTdü´ |ü]cÕÿsêìøÏ #˚sT¡ eø±>∑\<äì &Û©ç ¢ esêZ\T uÛ≤$düTqÔ ïeì |òsü ÷¡ ø˘ nãT›˝≤¢ uÛj Ñ T· |ü&ܶ&TÉ . @<√ ˇø£ rÁeyÓTqÆ n_Ûìy˚X+¯ >∑\ ìHê<ä+ ÇùdÔ ‘·|Œü ‘·q≈£î eTqT>∑&É ñ+&É<Hä ˚ <äèw摺 √ eTs¡\ n{≤qMT |ü\$¢ ì n+<äTø=Hêï&ÉT. Ä{≤qMT nq≥+˝À »eT÷à`ø±oàsY H˚wqü ˝Ÿ ø±qŒ¤s¬ Hé‡ ñ<˚X› +¯ ` 1953 Hê{ÏøÏ eTT+<äTqï dæ‹ú øÏ yÓfi≤fl\H˚, n+fÒ eT∞fl <˚X+¯ ˝À s¬ +&ÉT sêC≤´+>±\‘√bÕ≥T>± s¬ +&ÉT »+&Ü\T, Ç<äs› T¡ Á|ü<ëÛ qeT+Á‘·T\T ñ+&˚ dæ‹ú sêyê\H˚. »eT÷à`ø±oàsY˝À >∑‘· 45 dü+e‘·‡sê\T>± e]Ô+|ü CÒjT· ã&ÉT‘·Tqï #·{≤º\T, øπ +Á<äd+ü dü\ú |ü]~Û Çø£eTT+<äT e]Ô+|üã&É≈î£ +&Ü »eT÷à`ø±oàsYqT <ä÷s¡+>± rdæø=ìb˛e≥y˚T. ˇø£ÿ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ ù|s¡T≈£î e÷Á‘·yT˚ n~ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À uÛ≤>∑+>± ñ+≥T+~. s¡øD å£ , $<˚X¯ e´eVü‰sê\T, f…* ø£eT÷´ìπøwüq¢ e´eVü‰sê\T &Û©ç ˝¢ Àì uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«y˚T #·÷dæø=+≥Tqï~ nì n+≥÷ ñ+{≤s¡T. Ä ù|s¡Tq uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ #˚‘· @fÒ{≤ y˚\ø√≥¢ s¡÷bÕj·T\T Ks¡TÃô|{Ïdº ÷ü Ô ñ+{≤s¡T. n+‘˚ø±ì uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ e÷≥ @B nø£ÿ&É #Ó\T¢u≤≥T ø±<äT. ‘·eT #·{≤º\qT ‘êy˚T s¡÷bı+~+#·Tø=H˚ ùd«#·Ãq¤ T $ìjÓ÷–+#·Tø=ì »eT÷à`\&Üø˘ ÁbÕ+‘ê\˝À yê´|æ+∫ ñqï Væ≤+<äTe⁄\qT, uÖ<äT\∆ qT HêHê $<Ûë\T>± Væ≤+dæ+∫, |”&+ç ∫, <√#·Tø=ì, _ø±s¡T\T>± #˚dæ yÓfifl¯ >=≥º≥yÓ÷, >∑‘´· +‘·s+¡ ˝Òì dæ‹ú ˝À eT‘·+ e÷s¡TÃø=ì u≤ìdü\T>± |ü&ç ñ+&˚ dæ‹ú H√ ìsêàD+#˚jT· ≥y˚T ‘·|Œü eTπsMT ø±<äT. 2002˝À »]–q mìïø£\˝À H˚wqü ˝Ÿ ø±qŒ¤s¬ Hé‡ ã\+ ‘·–+Z ~. eTT|òeº” TVü≤eTà<é düsT÷<é H˚‘è· ‘·«+˝À |æ.&ç.|æ, ø±+Á¬>düT\T ø£*dæ eT+Á‹esêZìï @s¡Œ]#êsTT. yÓTT<ä{Ï eT÷&˚+&É¢ eTTºeTVü≤eT<é düsT÷<é eTTK´eT+Á‹>± ñ+&É>±, Ä ‘·sê«‘· eT÷&˚fió¯ fl ø±+Á¬>düT Á|ü‹ì~Û>± >∑T˝≤+q;ÄC≤<é eTTK´eT+Á‹>± ñ+&çHê&ÉT. ø±oàsY˝À uÛ≤s¡‘Á· |üuTÑÛ ‘·«+ ‘·s|¡ ⁄üò q ôdH’ ê´\ nedüs+¡ ˝Ò<ìä , yê]ì |üP]Ô>± ñ|üd+ü Vü≤]+#ê\ì øπ +Á<ä+˝À (2004˝À) j·T÷|æ@ Á|üuTÑÛ ‘·«+ @s¡Œ&çq <ä]$T˝≤eTT|òeºæ TVü≤eTà<é düsTT<é ˇ‹Ô&ôç |+#·Hês¡+_Û+#ê&ÉT. n+‘˚ø±<äT >∑T˝≤+q; ÄC≤<é eTTK´eT+Á‹>± ñ+&É>±, neTsYHê<∏é j·÷Á‹≈£î\ ‘ê‘êÿ*ø£ edü‹ø√dü+ ` neTs¡Hê<∏øé Ï yÓfifl‚ <ë]˝À ø=+‘·u÷ÑÛ $Tì ©E≈£îsTTdü÷Ô (ô|<äm› ‘·TqÔ n<Óe› dü÷\T #˚d÷ü !Ô ) øπ {≤sTT+#·>±, ø£oàs¡T 50

kashmir layout f.p65

50

10/20/2010, 9:06 PM

˝Àj·TqT Væ≤+<äTe⁄\‘√ ì+ù|düTHÔ êïs¡ì j·÷^#˚XÊ&ÉT. »eTTàÁ|ü»\T `düTBs¡yÈ TÓ qÆ XÊ+‹|üPs¡yí TÓ qÆ ñ<ä´eT+ #˚dæ Ä øπ {≤sTT+|ü⁄qT ì\T|ü⁄ø√e\dæ e∫Ã+~.

2008˝À »]–q mìïø£\˝À ã˝≤\T ‘ês¡Te÷s¡T ø±e≥+‘√ ø±+Á¬>düT H˚wqü ˝Ÿ ø±qŒ¤s¬ H金√ »‘·ø\£ dæ ˇeTsY nãT›˝≤¢qT eTTK´eT+Á‹>± >∑<ø¬›Ó øÏÿ+∫+~. á ìs¡j í T· +˝À Á|üeTTK bÕÁ‘· sêVüQ˝Ÿ>±+BÛ~. |ü]bÕ\q $wüjT· +˝À ˇeTsY nãT›˝≤¢ ≈£L&Ü ‘·q ‘·+Á&ç˝≤+{Ïyê&˚. e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± Çwü|º &ü ˚ düs<¡ ë\≈£î sTT∫Ãq ÁbÕeTTK´+ bÕ\Hê e´eVü‰sê\ øÏe«&ÉT. eT+Á‘·T\‘√ >±ì, XÊdüqdüuTÑÛ ´\‘√>±ì dü]>± e÷{≤¢&&É TÉ . Äø±s¡D≤q ø±oàØj·TTe≈£î\˝À Ç|üŒ{Ï Á|üuTÑÛ ‘·«+ |ü≥¢ e´‹πsø£‘· ô|]–b˛sTT+~. n~ j·TTe≈£î\T sêfi¯ófls¡Te«≥+ s¡÷|ü+˝À ãVæ≤s¡‘Z e· TÚ‘·Tqï~. y˚sêŒ≥Tyê<äT\T yê]ì s¬ #·Ã>=≥º≥y˚T >±ø£, •ø£D å ≈£L&Ü Çdü÷ñÔ +&É≥+‘√ n~ uÛj Ñ T· +ø£s¡ s¡÷bÕìï dü+‘·]+#·T≈£î+~. áHê{Ï dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ eT÷\dü+Ô uÛ≤\T>± #Ó|Œü ã&ÉT‘·Tqï Á|üC≤kÕ«eT´eTT, ˝ÖøÏø‘£ ‘· «· eTT, ÁX‚j÷Ó sê»´eTT nH˚ Ä<äsêÙ\≈£î <ä÷s¡+>± $&É>={Ϻ rdæø=ìb˛sTT nãT›˝≤¢ e+o≈£î\ e´øÏÔ ìs¡+≈£îX¯‘«· eTT, eT‘√Hêà<äu]ÑÛ ‘·yTÓ qÆ bÕ\q, <√|æ&øû ,Ï n$˙‹øÏ ô|<ä|› ≥ ” y˚ùd sê»´ìsêàD≤ìøÏ <ë]rùd ìHê<äyT˚ n{≤qMT. y˚sêŒ≥T yê<äT\T>± eTTÁ<ä|&ü qç MTsê«sTTCŸ ñeTsY|süò ÷¡ UŸ, –˝≤˙ ‘·~‘·sT¡ \Tø√πs ÄC≤B eT]+‘· Á|üe÷<äøs£ y¡ TÓ +Æ ~. m|ü &ÉT ø±yê\+fÒ n|ü &ÉT bÕøÏkÕÔH‘é √ ø£\dæ b˛j˚T+<äT≈£î ˝…ô’ dqT‡ bı+<ä≥y˚T ªÄC≤Bμ ìHê<ä+˝Àì Ä+‘·s´¡ +.

w

51

kashmir layout f.p65

51

10/20/2010, 9:06 PM

7. »eT÷à`ø±oàsY uÛ÷Ñ ‘·\+ MT<ä m>∑T&ÉT ~>∑T&ÉT\≈£î nqTyÓ’q |ü]cÕÿs¡+ @<ÓH’ ê

ˇø£ $wüj÷· ìï >∑T]+∫ dü]jÓTÆ q |ü]C≤„q+˝Òøb£ ˛‘˚, Ä $T&ç$T&ç C≤„q+‘√ #˚ùd eT÷˝≤´+ø£qeTT, Ä eT÷˝≤´+ø£q+ Ä<Ûës¡+>± #˚ùd ìs¡j í ÷· \÷ <ë]‘·|Œæ q$>±H˚ ñ+{≤sTT. »eT÷à`ø±oàs¡TqT |ü⁄qs¡«´ed”øú s£ D ¡ #˚j÷· *, »eT÷à ÁbÕ+‘êìï Á|ü‘´˚ ø£ sêÁwü+º >±q÷ \<ë›UŸ ÁbÕ+‘êìï øπ +Á<äbÕ*‘· ÁbÕ+‘·+>±q÷ Á|üø{£ +Ï #ê\ì sêÁw”j º T· dü«j·T+ùdeø£ dü+|òTt 2002˝À rsêàq+ #˚jT· >±H˚ eT‘·ÁbÕ‹|ü~ø£ô|’ »eT÷à`ø±oàsY sêÁcÕºìï eT÷&ÉT eTTø£ÿ\T #˚j÷· \ì dü+|òTü + ø√s¡T‘√+<ä+≥÷, Ç~ Á|üe÷<äøs£ e¡ Tì yê´U≤´ì+#˚yês¡T #ê˝≤eT+~ ô|’ ø√e˝Àπø ekÕÔsT¡ . á $wüj÷· ìï ns¡+ú #˚døæ =q&É+˝À uÛ≤>∑+>± »eT÷à`ø±oàsY HÓd’ ]ü øZ £ dü«s¡÷bÕìï ne>±Vü≤q#˚døæ √e≥+ m+‘ÓH’ ê nedüs+¡ . eTVü‰sêC≤ Vü≤]dæ+>¥ |ü]bÕ\q˝À ñ+&ç 1947 nø√ºãs¡T˝À $©qyÓTqÆ »eT÷à`ø±oàsY dü+kÕúq+ Á_{°wt Ç+&çj÷· ˝Àì 560 dü+kÕúHê\ìï+{Ï˝ÀøÏ $d”sÔ +í¡ <äècÕº´ ô|<ä~› . j·TT<ä∆ eP´Vü≤s¡#q· <äècÕº´ m+‘√ ÁbÕeTTK´+ ñqï~. Bì yÓX’ Ê\´+ 84,471 #·<sä |¡ ⁄ü yÓTfiÆ ó¯ fl. $©q|üÁ‘·+ô|’ dü+‘·ø±\T ø±>±H˚ bÕøÏkÕÔHé <äTsêÁø£eTD≈£î ms¡ne⁄‘·Tqï uÛ÷Ñ uÛ≤>±\ìï+{Ï˙ ìX‚Ùwü+>± $eTTø£+Ô #˚døæ √e\dæ ñ+&É>±, ùwø˘ nãT›˝≤¢ ø£qTdüqï\˝À q&ÉT#·Tø=+≥÷ e∫Ãq HÓÁVüA Á|üuTÑÛ ‘·«+ yÓTT‘·+Ô uÛ÷Ñ $Tì $eTTø£+Ô #˚dTü ø√≈£î+&ÜH˚ ø±\TŒ\ $s¡eTD Á|üø{£ +Ï ∫+~. Ä ø±s¡D+>± eTTô|Œ’ y¤ \˚ #·<sä |¡ ⁄ü yÓTfiÆ ¢¯ uÛ÷Ñ uÛ≤>∑+ bÕøÏkÕÔHé ÄÁø£eTD˝ÀH˚ ñ+&çb˛sTT+~. –*Z‘Y ÁbÕ+‘·+ yÓTT‘·+Ô >±qT, ø±]Z˝Ÿ $TqVü‰>± ã*ºkÕÔqeT+‘êqT, bÕøÏkÕÔH˝é Àì sêe*Œ+&ç $uÛ≤>±ìøÏ ÄqTø=ì ñqï b˛&√Vü‰sY ÁbÕ+‘· uÛ≤>±\÷ bÕøÏkÕÔHé ÄÁø£eTD˝À ñ+&çb˛j·÷sTT. 1958`59˝À #ÓH’ ê \&Üø˘˝Àì ñ‘·sÔ u¡ ≤Û >∑yTÓ qÆ #ê+>¥bÕ+>¥ (nø±‡sTT∫Hé)qT ÄÁø£$T+∫+~. n|üŒ{Ï qT+&ç 15y˚\ #·<sä |¡ ⁄ü yÓTfiÆ ¢¯ $d”sÔ +í¡ >∑\ uÛ÷Ñ $T #ÓH’ ê ÄÁø£eTD˝ÀH˚ ñ+~. á $<Û+ä >± <ë<ë|ü⁄ 45y˚\ #·<sä |¡ ⁄ü yÓTfiÆ fl¯ uÛ÷Ñ uÛ≤>∑+ bÕøÏkÕÔH,é #ÓH’ ê\ <äTsêÁø£eTD˝À ñ+&É>± düTe÷s¡T 40y˚\ #·<sä |¡ ⁄ü yÓTfiÆ fl¯ uÛ÷Ñ uÛ≤>∑+ MT<äH˚ »eT÷à`ø±oàsY Á|üuTÑÛ ‘·«+ n~Ûø±s¡+ q&ÉTk˛Ô+~. uÛÖ>√[ø£+>± Ç~ ≈£L&Ü eT÷&ÉT uÛ≤>±\T>± ñ+~. 1. ø±oàs¡T˝Àj·T, 2. »eTTà, 3. \<ë›UŸ. á eT÷&ç+{Ï˝Àq÷ yÓX’ Ê\´+ <äècÕº´ ∫qï<Óq’ |üŒ{Ïø,° Á|üøè£ ‹ kÂ+<äsê´ìøÏ 52

kashmir layout f.p65

52

10/20/2010, 9:06 PM

yêdæø¬ øÏÿq~ ø±oàsY˝Àj·T, Øa\+($‘·kÕÔ)q~˝Àj·T nsTTq á uÛ÷Ñ uÛ≤>∑+bı&Ée⁄ 80yÓTfiÆ ó¯ fl, yÓ&\É TŒ 40yÓTfiÆ ó¯ ¢ yÓTT<ä{À¢ Ç~ n+‘ê ˇø£ ô|<ä› düsd¡ Tü ‡. ø=ìïy˚\ dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ+<ä≥ ø£X´¯ |üeTVü‰eTTì q\TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ >√&É˝≤ ñqï |üs«¡ ‘· ÁX‚DT\≈£î ‘·÷eTT\T ô|{Ϻ ˙{Ïì ãj·T≥≈£î Á|üeVæ≤+|üCdÒ ,æ H˚\ô|ø’ Ï e#˚Ã≥≥T¢>± #˚XÊ&ÉT, |üs«¡ ‘ê\qT #Û~˚ +#·Tø=ì $‘·kÕÔq~ ãj·T{ÏøÏ edüTqÔ ï #√≥≈£î esêVü≤eT÷\eTì ù|s¡T. <ëìH˚ Ç|ü⁄Œ&ÉT u≤sêeTT˝≤¢ n+≥THêïs¡T. #·T≥÷º 10`15 y˚\ n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ ñqï |üs«¡ ‘ê\T |ü]y˚w+ºæ ∫ ñqï ø±s¡D+>± nHê~>± Ç~ ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ »q|ü<+ä >±H˚ ñ+&˚~ (n+>∑e+>∑ ø£[+>∑ ø±oàs¡ ø±+uÛÀ»... Ç˝≤ #Ó|Œü eTHêïs¡T sêC≤´˝ ù|s¡T¢ #Ó|Pü Ô ñ+&˚yês¡T) nsTT‘˚ ˇø£|⁄ü Œ&ÉT á sêC≤´ìï |ü]bÕ*+#˚ yês¡dTü \T ˝Ò≈î£ +&Ü >∑‹ùd,Ô ñ»®sTT˙ sê»<Ûëì>± bÕ*düTqÔ ï düÁe÷≥TºqT nuÛ´Ñ ]ú+∫, n‘·ì<ë«sê ‘·eT |ü]bÕ\≈£îì ìj·TTøÏÔ #˚sTT+#·Tø=qï |òTü ≥º+ ≈£L&Ü ø±oàs¡ sê»e+XÊ\ #·]Á‘·˝À ø£ì|æ+#·T‘·T+~. |”s|Y +ü C≤˝Ÿ |üs«¡ ‘· ÁX‚DÏ ˝Àj·TqT, »eT÷à`ÁbÕ+‘·+ qT+&ç $&ÉBk˛Ô+~. á |üs«¡ ‘·ÁX‚DÏ 10`14 y˚\ n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ ñ+≥T+~. Bì˝À ãìVü‰˝Ÿ, dæ+<∏˝ä Ÿ, q+Be÷sYZ nH˚ eT÷&ÉT#√≥¢ ø£qTeT<ës¡T\T ñHêïsTT. nsTT‘˚ á eT÷&ÉTe÷sêZ\T ≈£L&Ü düeTTÁ<äeT{≤ºìøÏ |ü~y˚\ n&ÉT>∑T\ m‘·TqÔ ñqïy˚. ˝Àj·T≈£î ‘·÷s¡TŒyÓ|’ ⁄ü q eTs=ø£ |üs«¡ ‘·|+ü øÏÔ ` \<ë›UŸ |üs«¡ ‘· |ü+øÏÔ ñ+~.

Bì m‘·TÔ 12y˚\ n&ÉT>∑T\ qT+&ç 17y˚\ n&ÉT>∑T\ es¡≈î£ ñ+≥T+~. ˝Àj·TqT \<ë›UŸ düeT‘·\ ÁbÕ+‘êìï ø£*ù| ø£qTeT CÀõ˝≤ düeTTÁ<äeT{≤ºìøÏ 13y˚\ n&ÉT>∑T\ m‘·TqÔ ñ+~. ø±ã{Ϻ Á|üøè£ ‹ düV≤ü »+>± ø±oàs¡T ˝Àj·T n≥T |ü•Ãe÷q »eT÷àÁbÕ+‘·+‘√q÷, Ç≥T ‘·÷s¡TŒq \<ë›UŸ‘√q÷ m‘ÓqÔ’ |üs«¡ ‘ê\‘√ (ø£qTeT\T ñHêï nM m‘·T˝Ô ÀH˚ ñHêïsTT) y˚iT#˚jT· ã&ç ñHêïsTT. neTs¡Hê<∏é >∑TVü≤\T ø±oàsY ˝Àj·T˝À ñHêïsTT. <˚X+¯ q\TeT÷\\ qT+&ç @fÒ{≤ \ø£\å dü+K´˝À e∫à <ä]Ù+#·Tø=+{≤s¡T. ˝Àj·T≈£î ‘·÷s¡TŒq ñqï \&ÛÜø˘ ÁbÕ+‘·+ ‘·÷s¡TŒq e÷qdüdsü √es¡eTT, {Ïu≥ … Tº\es¡≈î£ yê´|æ+∫ ñ+~. \&ÛÜø˘ ÁbÕ+‘·+˝Àì Á|ü»˝À¢ n~Ûø£ dü+U≤´≈£î\T uÖ<äT\∆ T. uÖ<äe∆ T‘êìøÏ {Ïu≥ … Tº ‘·sê«‘· ÁbÕeTTK´+>∑\ øπ +Á<ä+ \&ÛÜUŸ. Á|ü|+ü #·eT+‘·{Ï qT+&ç uÖ<äj ∆ ÷· Ár≈£î\T \&ÛÜø˘ dü+<ä]Ùdü÷Ô ñ+{≤s¡T. nãT›˝≤¢\ bÕ\Hêø±\+˝À Á|üD≤[ø£ã<ä+∆ >± eTVü≤eTàBj·TT\≈£î \&ÜUŸÁbÕ+‘·+˝À dæsú ì¡ yêkÕ\T @s¡Œs¡#≥ · +‘√, ‘·eT uÛ≤cÕ dü+düÿè‘·T\ $ø±kÕìøÏ, s¡øD å£ ≈£î Á|üe÷<ä+ @s¡Œ&ÉT‘√+<äì nø£ÿ&ç uÖ<äT\∆ T uÛj Ñ T· |ü&TÉ ‘·THêïs¡T. >∑‘· 50 dü+e‘·‡sê\T>± ‘·eT ÁbÕ+‘êìï øπ +Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘·+>± Á|üø{£ +Ï #ê\ì, ø±oàsY bÕ\≈£î\ eTTdæ+¢ eT‘·$düsÔ D ¡ |ü<øä∏ ±\qT+&ç s¡ø+åÏ #ê\ì ø√s¡T‘·THêïs¡T. ø±oàs¡T˝Àj·T≈£î <äøD åÏ +>±, \&ÜUŸ≈î£ |ü•ÃeT+>± |”s|Y +ü C≤˝Ÿ |üs«¡ ‘· ÁX‚DT\ qT+&ç |ü+C≤uŸes¡≈î£ ñqï ÁbÕ+‘êìï »eT÷àÁbÕ+‘·+ n+≥THêïs¡T. Çø£ÿ&çyês¡T e÷{≤¢&~˚ &√Á^uÛ≤wü. »eT÷àø±oàsY, \&ÛÜUŸ\qT ø£*|æ ˇø£ sê»´+>± @s¡Œs¡∫q eTVü‰sêC≤ >∑T˝≤uŸd+æ Vü≤ á ÁbÕ+‘·+yê&ÉT. Bì »qdü+K´ düTe÷s¡T 50 \ø£\å T ` yÓX’ Ê\´+ düTe÷s¡T 10y˚\ #·<sä |¡ ⁄ü 53

kashmir layout f.p65

53

10/20/2010, 9:06 PM

yÓTfiÆ ó¯ fl. #·+Á<äu≤Û >± (NHêuŸ)q~ á ÁbÕ+‘·+˝À qT+&ç Á|üeVæ≤dü÷Ô ñ+~. Ä]úø+£ >± Væ≤e÷#·\Á|ü<X˚ Ÿ, ñ‘·sÔ ê+#·˝Ÿ sêÁcÕº\ø£+fÒ <äè&ÛyÉ TÓ +Æ ~. ‘·q≈£î ø±e\dæq eqs¡T\T dü«j·T+>± düeT≈£Ls¡TÃø√>∑\<äT. Á|üd~æ >∆ ±+∫q yÓc’ ˛í<$˚ Ä\j·T+ á ÁbÕ+‘·+˝À ñ+~. Á|üøè£ ‹ dæ<+∆ä >±qT, Ä]úød£ ‹úæ >∑‘T· \T, uÛ≤cÕdü+düÿè‘·T\ <äècÕº´qT $&ç$&ç>± ñqï eT÷&ÉTuÛ≤>±\≈£î ‘·–q $<Û+ä >± sêC≤´+>∑ e´edüú @s¡Œs¡#T· ø√e≥y˚T »eT÷à`ø±oàsY |ü⁄qs¡«´ed”øú s£ D ¡ ø√]ø£˝À Ç$T&ç ñqï ñ<˚X› ´¯ +. Ç˝≤ e´ed”øú ]£ +#·≥+e\¢ eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\T Ä]úø+£ >±qT, yÓC’ ≤„ìø£+>±qT, bÕ]ÁXÊ$Tø£+>± ‘·«s¡>± n_Ûeè~∆ #Ó+<ä>\∑ TZ‘êsTT. XÊ+‹uÛÁÑ <ä‘\· düeTdü´ ø±oàs¡Tøπ |ü]$T‘·yTÓ bÆ ˛‘·T+~. yÓc’ ˛í<$˚ ‘·~‘·s¡ øπ Áå ‘ê\ <äsÙ¡ HêìøÏ »eT÷àÁbÕ+‘êìøÏ, dæ+<ÛTä <äsÙ¡ Hé e+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\≈£î \&ÜUŸ≈î£ e#˚Ãyê]dü+K´ u≤>± ô|s¡T>∑T‘·T+~. <ëì düÁ‘·ŒuÛ≤e+ ø±oàsY˝Àì j·÷Á‘êdü˝ú ≤\≈£L ˝≤_ÛdTü +Ô ~. ø±oàs¡T˝Àj·TqT+&ç ãj·T≥≈£î ‘·]$Ty˚jT· ã&çq Væ≤+<äTe⁄\ |ü⁄qsêyêkÕìøÏ ø±oàs¡T ˝Àj·T˝Àì <äøD åÏ uÛ≤>∑+˝À ñqï neTs¡Hê<∏é >∑TVü≤ qT+&ç ãìVü‰˝Ÿ kıs¡+>∑+ es¡≈î£ ø£\T|ü⁄‘·Tqï s√&ÉT≈¶ î£ <äøD åÏ ≤q ñqï uÛ÷Ñ uÛ≤>±ìï øπ {≤sTT+∫ n_Ûeè~∆|sü #¡ ê\ì uÛÁÑ <ä‘· @s¡Œs¡#ê\ì ø±oàØ Væ≤+<ä÷ dü+dü\ú Á|ü‹ì<ÛTä \T ø√s¡T‘·THêïs¡T. á $wüj÷· ìï ≈£L&Ü |ü]o*+#·≥+ nedüs+¡ . ãj·T≥ Á|ü|+ü #êìøÏ n+‘·>± ‘Ó*j·Tì eTs√ $wüjT· + ≈£L&Ü ñ+~. eTTdæ+¢ \T n~Ûø£ dü+U≤´≈£î\T>± ñqï ÁbÕ+‘ê\qT ª˝Òμ õ˝≤¢ qT+&ç $&É>={Ϻ ø±]Z˝Ÿ õ˝≤¢qT |òsü ÷¡ ø˘ nãT›˝≤¢ Á|üuTÑÛ ‘·«+ @sêŒ≥T#˚d+æ ~. eTTdæ+¢ Ä~Ûø´£ ‘·qT eT]+‘·>± ô|+#˚+<äT≈£î ñ<Û+ä |üPsY õ˝≤¢ qT+&ç eTôVAsY, >∑÷˝Ÿ ‘ê\Tø±\qT $&ÉBdæ &√&Üõ˝≤¢˝À ø£*|æ eTTdæ+¢ yÓTC≤]{° õ˝≤¢>± @s¡Œ]#˚+<äT≈£î s¡+>∑yT˚ s¡Œ]∫+~. NHêuŸ˝Àj·T n_Ûeè~∆ uÀs¡T¶ nH˚ ù|s¡T‘√ »eT÷àÁbÕ+‘·+˝Àì eTVü≤eTàBj·T »Hê~Ûø´£ ‘·>\∑ ÁbÕ+‘ê\qT $T–*q »eT÷àqT+&ç $&ÉBj·÷\ì, Áø£eT+>± <ëìì ≈£L&Ü ø±oàs¡T˝Àj·T˝À e˝… |üP]Ô>± eTVü≤eTàBj·TT˝Ò ñ+&˚ ÁbÕ+‘·+>± e÷sêÃ\ì |òsü ÷¡ ø˘ nãT›˝≤¢ ‘·~‘·sT¡ \ ñ<˚X› +¯ . eT‘· ÁbÕ‹Á|ü~ø£q bÕ\Hêe´edü,ú õ˝≤¢\ @sêŒ≥T¢ e+{Ï #·s´¡ \qT n&ÉTø¶ =ì düV≤ü »+>± ñqï $$<Ûä uÛ÷Ñ uÛ≤>±\ ø£qT>∑TDyÓTqÆ bÕ\Hê e´edü\ú <ë«sê Á|ü»\+<ä] Væ≤‘·sø¡ D å£ ≈£î ø£èwæ »s¡>e∑ \dæq nedüs+¡ m+‘ÓH’ ê ñ+~. (á n+XÊ\T bÕ+#·»q´˝À l ã\sêCŸ eT<Û√ø˘ Áyêdæq yê´dü+qT+&ç rdüTø√ã&ܶsTT)

h 54

kashmir layout f.p65

54

10/20/2010, 9:06 PM

8. neTs¡Hê<∏é j·÷Á‘·≈£î »eTTàø±oàsY Á|üuÛÑT‘·« düVü≤ø±s¡+ n+‘·+‘· e÷Á‘·+ y˚sêŒ≥Tyê<äT\T düèwæº+#˚ nes√<Ûë\T nq+‘·+ Væ≤+<äTe⁄\T

n‘·´+‘· |ü$Á‘·+>± uÛ≤$+#˚ neTs¡Hê<∏˝é Àì neTs¡*+π>X¯«s¡Tì <ä]Ù+#·Tø=H˚ j·÷Á‘· #ê˝≤ ø£wqºü cÕº\‘√ ≈£L&çq<˚>±ø£ n‘·´+‘· Á|üe÷<äu]ÑÛ ‘·yTÓ qÆ rs¡j ú ÷· Á‘·>± #Ó|Œü e#·TÃ. m+<äTø£+fÒ »eTTàø±oàs¡T˝À >∑\ neTs¡Hê<∏é >∑TVü≤ düeTTÁ<äeT{≤ºìøÏ 13,500 n&ÉT>∑T\ m‘·TqÔ e⁄+≥T+~. @&Ü~˝À øπ e\+ s¬ +&ÉTHÓ\\bÕ≥T ‘Ós∫¡ e⁄+&ç, Ä düeTj·T+˝À e÷Á‘·yT˚ Bìì <ä]Ù+#˚ M\T+≥T+~. á neTs¡Hê<∏>é T∑ Vü≤˝Àì eT+#·T*+>±ìï J$‘·+˝À ˇø£ÿkÕ¬sH’ ê dü+<ä]Ù+#ê\ì Á|ü‹ Væ≤+<äTeP Äø±+øÏkå ÕÔ&TÉ . nsTT‘˚ »eTTàø±oàsY˝À ‘·eT≈£î ‘·|Œü eT‘·|sü +¡ >± ` kÕ+düÿè‹ø£|sü +¡ >± eT¬se]ø° Vü≤≈£îÿ˝Ò<qä ï≥T¢>± nø£ÿ&ç eTTdæ+¢ \T ù|N\≈£î ~>∑T‘·THêïs¡T. <äTs¡<èä wüeº XÊ‘·TÔ ôd≈£î´\sY Á|üuTÑÛ ‘ê«\ n\dü‘«· + ø±s¡D+>±, ø±oàs¡T f…Ás¡]düT\º ≈£î y˚sêŒ≥Tyê<äT\≈£î, ÇkÕ¢$Tø˘yê<äT\≈£î ˇø£ Áø°&Üdü\ú +>± e÷]b˛sTT+~. bÕ\d”HÔ ê qT+&ç Çsêø˘es¡≈î£ , #Ó#H’Ó ê´ qT+&ç Ä|òìÈü kÕÔHeé s¡≈î£ >∑\ ÇkÕ¢$Tø˘ f…Ás¡]düT\º ≈£î øπ +Á<ä+>± e÷] b˛sTT+~. s¡øD å£ nH˚~ Çø£ÿ&É m|ü⁄Œ&É÷ düeTdü´>±H˚ e⁄+~. Áø°.X¯.2000 dü+e‘·‡s¡+˝À neTsYHê<∏j é ÷· Á‘· #˚dTü qÔ ï j·÷uÛe’… T+~ j·÷Ár≈£î\ô|’ |üV≤ü ˝Ÿ>±yé e<ä› f…Ás¡]düT\º T <ë&ç#d˚ æ yês¡+<ä]˙ eT≥Tºu{… ≤ºsT¡ . 2001,2002 dü+e‘·‡sê\˝À ≈£L&Ü j·÷Á‹≈£î\ô|’ <ë&ÉT\T »]>±sTT. ø±>± 1996˝À e∫Ãq eT+#·T‘·TbòÕqT eT÷\+>± 200eT+~ j·÷Á‹≈£î\T #·ìb˛j·÷s¡T. eT+#·T ‘·TbòÕqT\T, f…Ás¡]düT\º <ë&ÉT\e+{Ï $$<Ûøä ±s¡D≤\‘√ j·÷Ár≈£î\≈£î düs¬ q’ s¡øD å£ , dü<Tä bÕj·÷\ ø£\Œq \_Û+#·≥+˝Ò<ìä uÛ≤$+∫ 1996,2000dü+e‘·‡sê\˝À s¬ +&ÉT ø£$T{°\ H˚sŒ¡ s¡∫, yê{Ï dæbÕò s¡dTü \ Ä<Ûës¡+>± l neTsYHê<∏é <˚yê\j·T uÀsYq¶ T 2000 dü+e‘·‡s¡+˝À #·≥+º <ë«sê @sêŒ≥T#˚jT· ≥+ »]–+~. á uÀs¡T≈¶ î£ sêÁwüº >∑es¡ïs¡T Væ≤+<äTe⁄ nsTTq≥¢sTT‘˚ Äj·TH˚ #Ûs’Ó à¡ Hé>± e⁄+{≤s¡T. <ëì<ë«sê HÓeTà~>± 2000 dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç j·÷Ár≈£î\ø√dü+ ø=ìï ‘ê‘êÿ*ø£ @sêŒ≥T¢ »]>±sTT. nsTT‘˚ á @sêŒ≥÷¢ ns¡ø=s¡>±H˚ e⁄+≥÷ e#êÃsTT. ø±>±, 2003 dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç á @sêŒ≥¢ $wüjT· +˝À sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ, <˚yê\j·T+ 55

kashmir layout f.p65

55

10/20/2010, 9:06 PM

uÀsYø¶ Ï eT<Û´ä ø°#T· ˝≤≥\T Äs¡+uÛeÑ Tj·÷´sTT. |ü<Mä $s¡eTD #˚dqæ ˝…|Hºæò +Ó {Ÿ »qs¡˝Ÿ mdt.ø¬ .dæHêΩ j·÷Á‘· eTs√ Äs¡Tyêsê\˝À ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ø±e\dæ ñqï düeTj·T+˝À »eTTàø±oàsY >∑es¡ïs¡T>± ìj·T$T‘·T\j·÷´s¡T. n|üŒ{ÏøÏ eTT|òº” eTVü≤eTà<é düsT÷<é eTTK´eT+Á‹>± e∫à Äs¡THÓ\˝…+’ ~. áj·Tq |æ&|ç æ eT]j·TT ø±+Á¬>düT bÕغ\ $TÁX¯eT eT+Á‹esêZìøÏ eTTK´eT+Á‹. f…Ás¡]düT\º T, ÇkÕ¢$Tø˘yê<äT\ düV≤ü ø±s¡+‘√ mìïø£\˝À |æ&|ç æ ø=ìï kÕúHê\T >¬ \Te>± s¬ +&ÉT bÕغ\ eT<Û´ä ne>±Vü≤q y˚Ts¡≈î£ Äj·Tq n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e#êÃs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT >∑es¡ïs¡T neTs¡Hê<∏é j·÷Á‹≈£î\≈£î ‘·–q+‘· s¡øD å£ edü‹ ø£*Œ+#·e\dæq nedüs+¡ >∑T]+∫ #Ó|Œæ q|ü⁄&ÉT eTT|òº” Äj·Tq dü\Vü‰qT $qq≥T¢>± e´eVü≤]+#ês¡T. ô|>’ ± ‘·eT Á|üuTÑÛ ‘·«+ @s¡Œ&çq <ä]$T˝≤ n+‘ê Á|üXÊ+‘·+>±H˚ e⁄+~ ø£<ë nì #Ó|Œæ ePs¡T≈£îHêïs¡T. áj·Tq e÷≥\‘√ eTT+<äT nyêø£ÿsTT ÄX¯Ãs¡´b˛sTTq >∑es¡ïs¡T ∫es¡≈î£ dü«‘·+Á‹+∫ #=s¡e#·÷|æ neTsYHê<∏é <˚yê\j·T+ uÀsY#¶ s’Ó à¡ Hé>± ‘·q u≤<Û´ä ‘· ìs¡«]Ô+#·e\dæ+<˚qqï ìs¡j í ÷· ìøÏ e#êÃs¡T. 40 øÏ.MT. |üs«¡ ‘·e÷s¡+Z Á|üe÷<äsV¡ ≤æ ‘·+ #˚d÷ü Ô m+|æø#£ d˚ qæ uÛ≤>±\qT _.mdt.m|ò,t dæ.ÄsY.|æ.m|ò,t ÄØà\≈£î |üs´¡ y˚øD å£ ì$T‘·+Ô n|üŒ–+#ês¡T. n|üŒ{ÏqT+∫ >∑‘· |ü~ y˚d$ü ø±˝≤\˝Àq÷, m≥Te+{Ï ñÁ>∑yê<äuj ÑÛ T· + ˝Ò≈î£ +&Ü j·÷Á‘· düC≤e⁄>± kÕ>∑T‘·÷ e∫Ã+~.

2004 dü+e‘·‡s¡+˝À Væ≤+<ä÷ #ê+Á<äe÷q |ü+#ê+>∑+ Á|üø±s¡+ n~ÛøÁ£ XÊeDeTT, ì»ÁXÊeDeT÷ Ç˝≤ s¬ +&ÉT ÁXÊeDe÷kÕ\T e⁄+&É&+É ‘√ j·÷Ár≈£î\ dü+K´ u≤>± ô|]–+~. <ë+‘√ n+‘·≈î£ eTT+<äT >∑\ |üV≤ü ˝Ÿ>±yéT e÷s¡yZ T˚ >±ø£ u≤\ºseY ÷sêZìï ≈£L&Ü n_Ûeè~∆|sü #¡ &· +É »]–+~. ˇø£ HÓ\ j·÷Á‘·qT s¬ +&ÉT HÓ\\≈£î bı&ç–+#ê\ì >∑es¡ïsY dæHêΩ dæbÕò s¡T‡#˚jT· &É+ »]–+~. nsTT‘˚ BìøÏ eTTK´eT+Á‹ eTT|òeº” TVü≤eTà<é n&ÉT¶ ‘·>\∑ ≥+‘√ BìøÏ ìs¡dqü >± Äj·Tq Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ eT<ä‘› T· ìdüTqÔ ï q\T>∑Ts¡T ø±_HÓ{Ÿ Væ≤+<ä÷eT+Á‘·T\T sêJHêe÷#˚XÊs¡T. eTT|òeº” TVü≤eTà<é düsT÷<é ~–sêe\dæ e∫Ã+~. á düeTj·T+˝À >∑es¡ïsY dæHêΩ neTsYHê<∏é eT+~s¡ uÀsY¶ #Ûs’Ó à¡ Hé>±, j·÷Ár≈£î\T≈£î ãVæ≤s¡+>∑ dü\ú +˝À eT\$düsq®¡ ≈£î ã<äT\T>±, |ü]X¯óÁuÛ‘Ñ ø· *£ qZ Á|”bÕò Á_πøf…&é eTs¡T>∑T<=&É¢ ìsêàD+#˚j÷· \ì, nø£ÿ&ç >∑T&Üsê\≈£î ã<äT\T>± Á|” ` bòÕÁ_πøf…&é ôw\ºs¢¡ ìsêàD+ #˚ã&ç‘,˚ j·÷Ár≈£î\≈£î øÏw¢ yºü TÓ qÆ #·* yê‘êes¡D|ü]dæ‘ú T· \˝À≈£L&Ü ‘·\<ë#·Tø√e&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó >∑øs£ +¡ >± e⁄+{≤j·Tì n_ÛÁbÕj·T|ü&ܶsT¡ . nsTT‘˚ BìøÏ ≈£L&Ü eTTK´eT+Á‹ eTT|òeº” TVü≤eTà<é n+^ø£]+#·˝<Ò Tä . ô|>’ ± nø£ÿ&É |üsê´es¡D düeT‘·T\´‘· <Óã“‹+≥T+<äì nHêï&ÉT. Çø£ÿ&É Á|”`bòÕÁ_πøf…&é ôw\ºsY ìsêàD+ ø√dü+ |ü]o\q≈£î e∫Ãq Ç+»˙s¡TqT sêÁwüº b˛©düT\T n¬sdüTº #˚XÊs¡T. nsTT‘˚ >∑es¡ïs¡T |ü≥Tºã{Ϻ |üPqTø√e&É+‘√ 2005˝À Á|”`bòÕÁ_πøf…&é ôw\ºs\Y T, 2000 {≤sTT˝…≥T¢ ìsêàD+ »]–+~. Bì‘√ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«+, neTsYHê<∏é <˚yê\j·T+ uÀsY\¶ eT<Û´ä ø°#T· ˝≤≥\T ô|]– ø√s¡T≈º î£ yÓfifl¯ &É+ »]–+~. ˇø£ @ø£ düu´ÑÛ <Ûsä êàdüq+ á ‘·>±<ëqT $#ê]+∫ neTs¡Hê<∏é 56

kashmir layout f.p65

56

10/20/2010, 9:06 PM

<˚yê\j·T+ uÀs¡T≈¶ î£ nqT≈£L\+>± rs¡TŒì∫Ã, j·÷Ár≈£î\ kÂø£sê´s¡+ú ‘·–q @sêŒ≥T¢ #˚jT· e#·Ãì dü÷∫+∫+~. Bìô|q’ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«+ n|”Œ\T #˚d+æ ~.

2005˝À >∑es¡ïsY mdt.ø¬ .dæHêΩ≈î£ eTs√ Ä˝À#·q e∫Ã+~. nø£ÿ&ç u≤˝≤Ô˝Ÿ n&É$ bı*y˚Ts¡˝À¢ #Ó≥T¢ #˚eT\T ˝Òì Á|ü<X˚ +¯ ˝À X¯‘ê_›ø±\+>± neTsYHê<∏j é ÷· Ár≈£î\T $ÁXÊ+‹ rdüT≈£î+≥÷ edüTHÔ êïs¡T. á Á|ü<X˚ +¯ ˝À Á|”`bòÕÁ_πøf…&é ôw\ºs¢¡ ìsêàD≤ìøÏ neTs¡Hê<∏é <˚yê\j·T+uÀsY¶ #Ûs’Ó à¡ Hé ôVA<ë˝À dæHêΩ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï nqTeT‹ø√s¡&+É , nø£ÿ&É eT÷&ÉT qT+∫ Hê\TZ n&ÉT>∑T\ m‘·T>Ô \∑ >∑≥Tº\T ˝Ò|&ü +É »]–+~. M{Ïe\q ø=+&É#]· j·T\T $]–|ü&Hç ê Á|üe÷<ä+ e⁄+&É<ìä , á dü˝ú ≤ìï neTs¡Hê<∏é ÁôwH’ ué Às¡T≈¶ î£ Çe«e\dæ+~>± ø√s¡&+É »]–+~. nsTT‘˚ 2005 qT+&ç 2008 es¡≈L£ á uÛ÷Ñ $T ã<ä˝≤sTT+|ü⁄ $wüjT· + Á|üuTÑÛ ‘·«+ |ü]o\q˝ÀH˚ e⁄+&çb˛sTT+~. Á|üuTÑÛ ‘·«+ BìøÏ n+^ø£]+#·˝<Ò Tä . nsTT‘˚ eTT|òeº” TVü≤eTà<é düsT÷<é eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\ |ü<Mä ø±\+ eTT–dæ >∑T˝≤+q; nC≤<é Á|üuTÑÛ ‘·«+ e#êÃø£ dæHêΩ á Á|üuTÑÛ ‘·«+‘√ eT∞fl dü+Á|ü~+|ü⁄\T Äs¡+_Û+#ês¡T. eTTK´eT+Á‹ BìøÏ kÕqT≈£L\+>± düŒ+~+#·&+É , eT÷&˚fió¯ ¢ kÕ>∑BdæHê,2008 y˚T˝À, |æ.&ç.|æ sê»ø°jT· bÕغøÏ #Ó+~q, n≥MXÊU≤eT+Á‹ sêÁwüº ø±_HÓ{Ÿ≈î£ dæbÕò s¡T‡ #˚jT· &É+‘√ u≤˝≤Ô˝Ÿe<ä› e+<ä mø£sê\ dü˝ú ≤ìï neTsYHê<∏é <˚yê\j·TuÀs¡T≈¶ î£ øπ {≤sTT+#·&+É »]–+~. neTs¡Hê<∏é <˚ekÕúq+≈£î uÛ÷Ñ $Tì øπ {≤sTT+#ê\H˚ ìs¡j í T· + eT+Á‹eT+&É*düe÷y˚X+¯ ˝ÀH˚ »]–+~. n|üŒ{ÏøÏ dü+e‘·‡s¡ ø±\+>± Bìô|q’ #·sá »s¡T>∑T‘√+~. |æ.&ç.|æ øÏ #Ó+~q H˚‘,· ñ|üeTTK´eT+Á‹ n|ò»t ˝Ÿ uÒ>¥ Ä Á|ü‹bÕ<äqqT nyÓ÷~+#ês¡T. neTsYHê<∏é <˚ekÕúq+≈£î dü˝ú ≤ìï n<Óø› dÏ ÷ü Ô n≥MXÊK $~Û+∫q wüs‘¡ T· \T 1. <˚ekÕúq+ Á|ü‹dü+e‘·‡s¡+ 2,31,30,400 s¡÷bÕj·T\T uÛ÷Ñ $TøÏ n<Óì› $T‘·yÔ TÓ Æ n≥MXÊK≈£î #Ó*+¢ #ê*.

2. á uÛ÷Ñ $T˝À |üsê´es¡D |ü]s¡øDå£ ø=s¡≈î£ #Ó≥T¢ Hê{Ï+#·T≥≈£î ≈£L&Ü <˚ekÕúq+ n≥MXÊK≈£î n<äq+>± &ÉãT“ ø£{≤º*.

3. j·÷Á‘· |üPs¡sÔ TTq ‘·sT¡ yê‘· <˚ekÕúq+ uÛ÷Ñ $Tì n≥MXÊK≈£î ‹]– n|üŒ#ÓbÕŒ*.

4. øπ {≤sTT+∫q uÛ÷Ñ $T˝À m≥Te+{Ï XÊX¯«‘·ìsêàD≤\T <˚ekÕúq+ #˚|≥ü sº ê<äT. 5. uÛ÷Ñ $TjÓTTø£ÿ Vü≤≈£îÿ<ës¡T\ ù|s¡T˝À ≈£L&Ü m≥Te+{Ï e÷s¡TŒ ñ+&É<Tä .

6. á uÛ÷Ñ $Tì y˚s¬ e]øÏ ©E≈£î>±ì, n<Ó≈› î£ >±ì <˚ekÕúqeTT sTTe«sê<äT. Ä|ò»t ˝Ÿu>Ò ¥ dü+‘·ø+£ ‘√H˚ uÛ÷Ñ $T øπ {≤sTT+|ü⁄ »]–+~. eT+Á‹es¡Z düe÷y˚X+¯ ˝À ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó*dæq |æ&|ç æ ãj·T{ÏøÏ e∫Ãq‘·sT¡ yê‘· eT<ä‘∆ T· ñ|üd+ü Vü≤]+#·T≈£î+{≤eTì u…~]+∫+~. nsTT‘˚ Ç~ »]–q ø=ìï s√E\πø |æ.&ç.|æ bÕغ˝À e´‹πsø£‘,· ‹s¡T>∑Tu≤≥T e´ø£yÔ TÓ qÆ ~. n˝≤π> eTT|òº” eTVü≤eT<é düsT÷<é eTqTwüß\T, VüQÁØj·T‘Y Hêj·T≈£î\T, ô|<ä› >∑+<äs>¡ √fi¯+ 57

kashmir layout f.p65

57

10/20/2010, 9:06 PM

˝ÒeBkÕs¡T. Ç|üŒ{Ïøπ nø£ÿ&É ªneTs¡Hê<∏qé >∑sμY ù|s¡Tq |ü≥D º + ‘·j÷· s¡e⁄‘√+<äì, Á|”`bòÕÁ_πøf…&é ôw\ºs¢¡ kÕúq+˝À XÊX¯«‘· >∑èVü‰\T yÓ\TdüTHÔ êïj·Tì, BìeT÷\+>± ø±oàs¡T˝À n+‘·]ø£ ìwüŒ‹Ô ‘ês¡Te÷s¡Te⁄‘·T+<ä˙, ø±oàs¡T jÓTTø£ÿ eTTdæ+¢ dü«uÛ≤e+ ãj·T{ÏqT+∫ e#˚à Væ≤+<äTe⁄\ eT÷\+>± uÛ+Ñ >∑|&ü TÉ ‘·T+<ä+≥÷ ô|<ä› m‘·TqÔ Ä+<√fi¯q\T »]|æ, ∫es¡≈î£ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ |æ.&ç.|æ eT<ä‘› T· ñ|üd+ü Vü≤]+#˚es¡≈L£ yÓ[fl+~. 1989 Hê{Ï Væ≤+kÕø±+&É ‘·sê«‘· uÛ≤Ø m‘·TqÔ eTs¡\ Ä+<√fi¯q, Væ≤+kÕø±+&É #√≥T#˚dTü ≈£îHêïsTT. <ë+‘√ >∑T˝≤+q; nC≤<é Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘·q Ä<˚XÊìï yÓq≈£îÿ rdüTø√e\dæ e∫Ã+~. sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«+ rdæø=qï ìs¡j í ÷· ìøÏ ø£oàs¡T ˝Àj·T˝À ˇø£ rs¡T>±qT, »eTTàÁbÕ+‘·+˝À eTs√ rs¡T>±qT Á|ü‹ÁøÏjT· e´ø£yÔ TÓ +Æ ~. dü\ú + ã~©øÏ e´‹πsø£ ø±sê´#·sD ¡ ø£$T{°yês¡T ‘êeTT #˚dTü qÔ ï Ä+<√fi¯qqT $s¡$T+#ês¡T. Ä+<√fi¯q˝À $»j·T+ kÕ~Û+∫q+<äT≈£î dü+‘√wü+‘√ Äq+<ä+‘√ $»jÓ÷‘·‡yê\T »s¡T|ü⁄ø√e\dæ+~>± Ä ø£$T{° Á|ü»\≈£î |æ\T|ü⁄ì∫Ã+~. ªªÇ~ eTq ‘=* $»j·T+μμ nì Ä ø£$T{° #Ûs’Ó à¡ Hé $Tj·÷ nãT›˝Ÿ Kj·T÷´+ lq>∑s˝Y À »]–q |üÁ‹ø±>√wæ˜˝À Á|üø£{Ï+#ê&ÉT. ø£oàs¡T˝À ñqï Væ≤+<äTe⁄\ n‹ |ü$Á‘· |ü⁄D´πøÁå ‘êìøÏ m+‘√ ÁX¯eT≈£î, ø£cÕº\≈£î z]à j·÷Á‘· #˚ùdyê]øÏ ‘ê‘êÿ*ø£ ÁbÕ‹|ü~ø£ô|q’ , ø£˙dü dü<Tä bÕj·÷\T düeT≈£Lsπ Ã+<äT≈£î uÛ÷Ñ $Tì n<Ó≈› î£ Çe«&ÜìøÏ m+‘√ ‘ê‘ê‡s¡+#˚d,æ yÓTT‘·+Ô MT<ä nqTeT‹ì C≤Ø#˚d,æ Ç|ü⁄Œ&ÉT eT‘√Hêà<ä X¯≈î£ \Ô T Væ≤+kÕ‘·àø£yTÓ qÆ Ä+<√fi¯q≈£î |üPqTø√e≥+ kÕ≈£î>± #·÷|æ, Ä nqTeT‹ì s¡<Tä #› j ˚ T· ≥+ »eTTà˝Àì Á|ü»\≈£î |ü≥sº êì ø√|ü+ ø£*–+∫+~. Ád”\Ô ÷, |æ\\¢ ‘√ düV‰ü ô|<ä› dü+K´˝À M<ÛTä \˝ÀøÏ e#êÃs¡T. 72 >∑+≥\bÕ≥T ã+<é bÕ{Ï+#ê\ì |æ\T|ü⁄ Çe«ã&ç+~. nìïs¡ø±\ yêVü≤Hê\qT ì*|æyj ˚ ÷· \ì ≈£L&Ü |æ\T|ü⁄ Çe«ã&ç+~. øπ e\+ »eTTà˝ÀH˚>±ø£, ñ<Û+ä |üPsY, ø£sT¡ƒ yê, sêCÖØ, |üP+#Û\Y ˝À ≈£L&Ü <äTø±D≤\T nìï ã+<énj·÷´sTT. Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ s¡V≤ü <ës¡T\˝À yêVü≤Hê\T ì*∫b˛j·÷sTT. neTs¡Hê<∏é Ä\j·T+ uÀsYø¶ Ï ‘ê‘êÿ*ø£+>± uÛ÷Ñ $Tì n|üŒ–+#·T‘·÷ C≤Ø#˚dqæ nqTeT‹ì s¡<Tä #› d˚ ÷ü Ô sêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘·«+ rdæø=qï ìs¡j í T· + f…*$»Hé ‘Ós\¡ ô|’ ø£ì|æ+#·≥y˚T Ä\dü´+>± õ˝≤¢ n~Ûø±s¡T\T eTT+<äTC≤Á>∑‘Ô· #·s´¡ >± »eTTà n+‘·{≤ 144e ôdø£Hå é $~Û+#ês¡T. ìs¡dqü Á|ü<sä Ù¡ q\T, |òTü s¡¸D\÷ #Ó\sπ >∑>\∑ eì uÛ≤$+∫q#√≥¢ ø£s÷¡ Œ¤´ $~Û+#ês¡T. »eTTàπø+Á<ä+>± neTs¡Hê<∏j ä ÷· Á‘· dü+|òTü s¡¸ dü$T‹ @s¡Œ&ç+~. Ä>∑dTü º 13q <˚Xy¯ ê´|ü+Ô >± #·ø±ÿC≤yéT Ä+<√fi¯q $T>∑T\ $»j·Te+‘·+>± »]–+~. Ä>∑dTü º 18,19,20 ‘˚B\˝À 2\ø£\å 30y˚\ eT+~ dü‘ê´Á>∑V≤ü + #˚dæ C…\’ T≈£î yÓfi+¢‚ <äT≈£î dæ<e∆ä Tj·÷´s¡T. yê]ì n¬sdüTº #˚dæ ìs¡“+~Û+#˚+<äT≈£î uÛeÑ qedü‹ ˝Òøb£ ˛e≥+‘√ ª$TeTTà*ï n¬sdüTº #˚jT· &É+ nsTTb˛sTT+~. Çø£ MTs¡T Ç+{ÏøÏ yÓ[flbı+&çμ n+≥÷ b˛©düT\T ÁbÕ<Ûj ˚ T· |ü&ܶsT¡ . 19q »]–q dü‘ê´Á>∑V≤ü +˝À eTVæ≤fi¯\T ô|<ä› dü+K´˝À bÕ˝§Zq&É+ $X‚w+ü . 20e ‘˚BHê&ÉT »]–q dü‘ê´Á>∑V≤ü +˝À |æ\\¢ T, 58

kashmir layout f.p65

58

10/20/2010, 9:06 PM

ejÓ÷eè<äT\∆ ÷ bÕ˝§Zì b˛©düT\qT, Ç‘·s¡ n~Ûø±s¡T\q÷ ÄX¯Ãs¡´+˝À eTT+#Ó‘êÔsT¡ .

63s√E\ düTBs¡yÈ TÓ qÆ , n‘·´+‘· XÊ+‹j·TT‘·yTÓ qÆ b˛sê≥+ »]|æ, neTs¡Hê<∏ä dü+|òTü s¡¸ dü$T‹ Hêj·Tø£‘ê«q uÛ≤s¡‘Á· |üC≤˙ø£+ $wüjT· + kÕ~Û+#ês¡T. neTs¡Hê<Ûä <˚ekÕúHêìøÏ uÛ÷Ñ $Tì øπ {≤sTT+#˚ ìs¡j í ÷· ìï |ü⁄qs¡T<ä]∆ +#·ø£ ‘·|Œü ˝Ò<Tä . uÛ÷Ñ $Tπø{≤sTT+|ü⁄ $yê<ä+˝À n≥TqT+&ç Ç≥TqT+&ç »]–q ñ<ä´e÷\˝À ø=ìï n+XÊ\T düŒwüeº Tj·÷´sTT. »eT÷à˝À $$<Ûä eT‘ê\≈£î #Ó+~q yês¡T ø£\dæ C≤rj·TuÛ≤e+‘√ Ä+<√fi¯q˝À XÊ+‹j·TT‘· |ü<‘∆ä T· \˝À bÕ˝§Zq>±, ø£oàs¡T˝Àj·T˝À »]–q Ä+<√fi¯q˝À y˚sêŒ≥Tyê<äeTT, eT‘√qà‘·‘Ô · düŒwü+º >± <äsÙ¡ q$T#êÃsTT. »eTTà ÁbÕ+‘·+˝À »]–q Ä+<√fi¯q˝À Væ≤+<äTe⁄, dæ≈î£ ÿ\T, eTVü≤eTàBj·TT\÷ #·Áø±+øÏ‘· Á‹es¡í |ü‘êø±ìï #˚‘ã· ÷ì uÛ≤s¡‘Y e÷‘êø°»jYT nì ìq~dü÷Ô ñ+&É>±, lq>∑s˝Y À »]–q ìs¡dqü Á|ü<sä Ù¡ q\˝Àì j·TTe≈£î\T bÕøÏkÕÔ˙ C…+&Ü\H√, VüQÁ]j·T‘Y C…+&Ü\H√ #˚‘ã· ÷ì ªªn˝≤¢ôVAnø£“sYμμ n+≥÷ #Óe⁄\T ∫\T¢\T|ü&≥ ˚ ≥T¢>± ns¡Tdü÷eÔ ⁄+&É≥+ |ü]o\≈£î\≈£î $+‘· >=*Œ+~. á ìs¡dqü Á|ü<sä Ù¡ q\ eT<Û´ä dü+uÛ$Ñ +∫q sê»ø°jT· |ü]D≤eT+ |æ&|ç æ ‘·q eT<ä‘› T· qT ñ|üd+ü Vü≤]+#·Tø√e≥+‘√ >∑T˝≤+q; ÄC≤<é Á|üuTÑÛ ‘·«+ yÓTHÆ ê]{°˝À |ü&+ç ~. »eTTàÁbÕ+‘·+˝Àì Ä+<√fi¯q≈£î eT<ä‘› T· >±, <˚X+¯ q\TeT÷\\ qT+&ç e#˚à neTs¡Hê<∏ä j·÷Á‹≈£î\ düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#·≥+˝À ÁX¯<∆ä #·÷bÕ\qï ø√]ø£≈î£ e‘êÔdTü >±, øπ +Á<ä+˝Àq÷, sêÁwü+º ˝Àq÷ ø±+Á¬>düT Á|üuTÑÛ ‘ê«\T nqTdü]düTqÔ ï ã\V”≤q eTqdü‘Ô «· $<ÛëHê\≈£î, $eø£‘å √ ≈£L&çq $<ÛëHê\≈£î ìs¡dqü >± E˝…’ 3q <˚Xy¯ ê´|ü+Ô >± Vü≤sêÔfiŸ »s¡bÕ\ì uÛ≤»bÕ, $X¯«Væ≤+<ä÷|ü]wü‘\Y T $&ç$&ç>± |æ\T|ü⁄ ì#êÃsTT. M{Ï<ë«sê <˚Xy¯ ê´|ü+Ô >± n\Œdü+U≤´ø£ esêZ\qT Äj·÷ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘ê«\T m+‘√ eTT<äT>› ± #·÷düTø=+≥÷, nìïs¡ø±\ dü<Tä bÕj·÷\÷ düeT≈£Ls¡TÑ·÷, ø√]q ø√]ø£\q˝≤¢ rπsà Á|üjT· ‘êï\T #˚d÷ü Ô ñ+&É>±, »eTTàø£oàsY˝À Væ≤+<äTe⁄\≈£î ì\Te˙&É, ø£˙dü >ös¡eeT÷ ˝Ò≈î£ +&Ü #˚j÷· \qï <Û√s¡DìÏ nø£ÿ&ç eT‘√Hêà<ä ` C≤‹ e´‹πsø£ X¯≈î£ \Ô T Á|ü<]ä Ùdü÷Ô ñ+&É≥eT÷, yê{ÏøÏ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«eTT ˝§+–b˛sTT sêJ|ü&≥ É +˝À <ë–ñqï ≈£îVü≤Hê ôd≈£î´\]düTº <Û√s¡DT\T eTs√kÕ] <˚Xy¯ ê´|ü+Ô >± Á|ü»\ <äèwæøº Ï e#êÃsTT. nsTT‘˚, bÕ\ø£|øü +å£ ˝Àq÷, Ç‘·s¡ sê»ø°jT· |üø±å \˝Àq÷, y˚T<Ûë>∑D≤\˝Àq÷ @ $<Ûyä TÓ qÆ ø£qT$|ü⁄Œ ø£*+Z <äqï~ nqTe÷qy˚T.

i 59

kashmir layout f.p65

59

10/20/2010, 9:06 PM

9. Ç|üŒ{Ï düeTdü´ 1953 eTT+<äTHê{Ï dæú‹ |ü⁄qs¡T<ä∆]+#ê\qï ø√]ø£! øπ +Á<ä

sêÁwüº dü+ã+<Ûë\˝À nedüsy¡ TÓ qÆ e÷s¡TŒ\ dü÷∫+#·&ÜìøÏ Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&ÉT ø±s¡´dü$T‘·T\qT @sêŒ≥T#˚dTü +Ô {≤s¡T. »dædº t kÕ–sY nVü≤à<é n<Û´ä ø£‘å q· ˇø£ dü$T‹ @sêŒf…+Æ ~. Bì˝À $$<Û|ä øü ±å \≈£î #Ó+~qyês¡T düuTÑÛ ´\T>± ñHêïs¡T. @sêŒf…qÆ ‘=*Hêfi¯fl˝À ˇø£{Ï s¬ +&ÉT düe÷y˚XÊ\T »]>±sTT. Ä ‘·sê«‘· 27 HÓ\\bÕ≥T ˇø£ÿ düe÷y˚Xe¯ T÷ »s¡>˝∑ <Ò Tä . n+‘· düTBs¡È $sêeT+ ‘·sê«‘· Hê´j·TeT÷]Ô ø±oàs¡T eTTK´eT+Á‹øÏ (?) ìy˚~ø£qT düeT]Œ+#ês¡T. á ìy˚~ø£ s¡÷bı+~+#·≥+˝À düuTÑÛ ´\bÕÁ‘· @MT˝Ò<Tä . @ø±_ÛÁbÕj·T+˝Ò<Tä . düuTÑÛ ´\ dü+‘·ø±\T ≈£L&Ü ˝Òe⁄. ø±s¡´dü$T‹ ø±sê´\j·÷ìï q&ç|+æ #·T‘·÷ ñqï sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«y˚T á ìy˚~ø£ s¡÷bı+~+∫ Hê´j·TeT÷]Ô kÕ–sY nVü≤à<é <ë«sê düeT]Œ+|üCdÒ æ ñ+≥T+<äì düuTÑÛ ´\T nqTe÷q|ü&ܶsT¡ . »eTTàø£oàsY≈î£ dü«j·T+Á|ü‹|ü‹Ô ø£*Œ+#ê\ì, 1953 Hê{Ï eTT+<äTdæ‹ú ì |ü⁄qs¡T<ä]∆ +#ê\ì á ìy˚~ø£ <ë«sê Á|ü‹bÕ~+|üã&çq $wüjT· + ‘Ó*dæq yÓ+≥H˚ »eTTà˝À $$<Ûä dü+dü\ú T Áø√<Ûëy˚XÊ\T e´ø£+Ô #˚XÊsTT. dü«#·Ã+¤ <ä+>± dü+|üPs¡+í >± ã+<é »]–+~. uÛ≤»bÕ ø±s¡´ø£s\Ô¡ T sê»uÛeÑ HéeTT+<äT ô|<ä› <Ûsä êï ìs¡«Væ≤+#ês¡T. 11eT+~ XÊdüqdüuTÑÛ ´\T, 25eT+~ q>∑s¡ bÕ*ø£ düuTÑÛ ´\T, Ç+ø± nH˚øe£ T+~ Ç‘·s¡ Hêj·T≈£î\T bÕ˝§ZHêïs¡T. Ä ìy˚~ø£˝Àì n+XÊ\T >∑eTHês¡ΩyTÓ qÆ $. ♦ »eT÷à ø±oàsY˝À 1953Hê{ÏøÏ eTT+<äTqï dæ‹ú ì |ü⁄qs¡T<ä]∆ +#ê*. 1953 ‘·sê«‘· ø±oàsY≈î£ dü+ã+~Û+∫ uÛ≤s¡‘Á· |üuTÑÛ ‘·«+ C≤Ø #˚dqæ #·{≤º\qT, ñ‘·sÔ T¡ «\qT, n<Ûë´<˚XÊ\(Ä]¶HqÓ T‡\) qìï+{Ïì |üP]Ô>± s¡<Tä › #˚j÷· *. ♦ 1952≈£î eTT+<äTqï $<ÛëHêìï nqTdü]+∫ eTTK´eT+Á‹ì ªÁ|ü<ëÛ qeT+Á‹μ (eJsY`m`Ä»yéT) nì |æ\yê*. >∑es¡ïs¡TqT ªdü<sä `Y m`]j·÷dü‘μY nì |æ\yê*. ♦ »eT÷à ` ø±oàsY≈î£ kı+‘· sêC≤´+>∑+ ñ+&Ü* ` uÛ≤s¡‘s· êC≤´+>∑+ e]Ô+|üCj Ò T· sê<äT. ♦ uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑ ìã+<Ûqä 370 ‘ê‘êÿ*ø£+ nìø±ø£ XÊX¯«‘·+ nì ñ+&Ü*. ♦ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘ê«\qT s¡<Tä #› ù˚ d sêC≤´+>∑ ìã+<Ûqä 356, 357\qT ø±oàs¡T≈£î e]Ô+|ü#j ˚ T· sê<äT. ♦ »eT÷à ` ø±oàsY sêC≤´+>±ìï e÷s¡TÃø=H˚ n~Ûø±s¡+ sêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ ñ+&Ü*. ♦ 1950 eT]j·TT 1952 Hê{Ï &Û©ç ¢ ˇ|üŒ+<ë\≈£î nr‘·+>± uÛ≤s¡‘s· êÁwü|º ‹ü <ë«sê C≤Ø #˚jT· ã&çq n<Ûë´<˚XÊ(Ä]¶HqÓ T‡)\˙ï s¡<Tä › #˚jT· ã&Ü*.

60

kashmir layout f.p65

60

10/20/2010, 9:06 PM

♦ uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ »eT÷à`ø±oàs¡T≈£î dü+ã+~Û+∫ øπ e\+ s¡øDå£ , $<˚Xe¯ ´eVü‰sê\T, Ä]úø,£ düe÷#ês¡ XÊK\˝ÀH˚ n~Ûø±s¡eTT+≥T+~. $T–*q nìï XÊK\ô|’ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘ê«ìπø dü+|üPsêí~øÛ ±s¡ eTT+&Ü*. á kÕ«j·T‘·‘Ô ≈· î£ dü+ã+~Û+∫q ø√]ø£\˙ï ùwø˘ nãT›˝≤¢ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À e´ø£+Ô #˚dqæ ªªdü+|üPs¡dí «ü sê»´+μμ qT+&ç ñ<ä“$¤ +∫qy˚ ` á ø√]ø£\˙ï <˚Xd¯ eü TÁ>∑‘≈· î£ , düs«¡ eT‘· düe÷<äs¡ uÛ≤yêìøÏ, Væ≤+<ä÷`eTTdæ+¢ \ eT<Û´ä kÕe÷õø£ dü<들eq≈£î Á|üã\X¯Á‘·Te⁄˝Ò. »eT÷à`ø±oàsYqT uÛ≤s¡‘qY T+&ç |üP]Ô>± y˚sT¡ #˚jT· pdüTqÔ ï bÕøÏkÕÔH≈é î£ ã˝≤ìï #˚≈L£ sπ à #·s´¡ ˝Ò Çe˙ï. uÛ≤s¡‘˝Y À eTs√ bÕøÏkÕúHé @sêŒ≥T≈£î ;C≤s√|üD »s¡T>∑T#·Tqï<äì|ædTü qÔ ï~. á ìy˚~ø£ düeT]Œ+|üã&çq Hê{Ï qT+&ç ˇeTsY nãT›˝≤¢ @<√ ˇø£$<Û+ä >± uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ô|’ ˇ‹Ô&ç ‘Ó∫à ‘·q n;ÛcÕºìï HÓsy¡ s˚ T¡ Ãø=H˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚d÷ü HÔ ˚ ñHêï&ÉT. BìøÏ‘√&ÉT uÛ≤s¡‘· bÕøÏkÕÔH\é eT<Û´ä »]π> #·sá \˝À ø£oàs¡T ˇø£ eTTK´$wüjT· +>± ù|s=ÿqã&ÉT‘·÷ e∫Ã+~. nyÓT]ø±jÓTTø£ÿ Ä|òìÈü kÕÔHé ` bÕøÏkÕÔHé $<Ûëq+˝À #√≥T#˚dTü ø=+≥Tqï e÷s¡TŒ\ Á|üu≤Û e+ bÕøÏkÕÔHqé T uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ |ü≥¢ <ä÷≈£î&ÉT>± e´eVü≤]+#·&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤+#˚~>± ñ+≥Tqï~. á yê‘êes¡D+ ø±oàs¡T˝Àì y˚sêŒ≥Tyê<äT\≈£î mq˝Òì Áb˛‘ê‡Vü≤+ ø£*–düTqÔ ï~. ø±oàs¡T˝À e÷qeVü≤≈£îÿ\qT ôdì’ ø£ã˝≤\T Vü≤]+∫y˚dTü qÔ ïe+≥÷ bÕ‘·|\ü $¢ ì eT∞fl n+<äT≈£îHêïs¡T. k˛b˛sY˝À Ç<äs› T¡ Ád”\Ô T Á|üe÷<äeXÊ‘·TÔ ˙fi¯fl˝À eTTì– eTs¡D+Ï #·>± ôdì’ ø£ <äfi≤\yês¡T yê]ì e÷quÛ+Ñ >∑+#˚d,æ #·+|æ ˙{Ï˝À |ü&yÉ d˚ Hæ ês¡+≥÷ ndü‘´· Á|ü#ês¡+ Äs¡+_Û+#ês¡T. yÓ<’ Tä ´\qT, Ç‘·s¡ n~Ûø±s¡T\q÷ u…<sä >¡ ={Ϻ ‘êeTT #Ó|Œæ q $<Û+ä >± ìy˚~ø£\T ÁyêsTT+#·T ø=q≥+˝À ˇø£ y˚Ts¡≈î£ ø£è‘·øè£ ‘·T´˝…H’ ês¡T. n˝≤ \_Û+∫q nqT≈£L\ |ò*ü ‘ê\‘√ eT]+‘·>± ù|ÁfÒ–b˛‘·÷, ˇø£{Ï ‘·sê«‘· eTs=ø£{>Ï ± Äs√|üD\T >∑T|æŒdü÷Ô ` @<√ ˇø£ $<Û+ä >± ôdì’ ø£ ã˝≤\qT ø±oàs¡TqT+&ç ñ|üd+ü Vü≤]+|üCùÒ d \ø£´å +‘√ Á|ü#ês√<ä´eT+ ø=qkÕ–düTHÔ êïs¡T. ôdì’ ø£ <äfi≤\T m+‘√ dü+j·TeTq+ bÕ{ÏdTü qÔ ï|üŒ{Ïø° ` ‘·÷{≤\qT Á|üj÷Ó –+#·≈î£ +&Ü ‘·eTqT ‘êeTT ìj·T+Á‹+#·Tø=+≥Tqï|üŒ{Ïø° ` Á|üe÷<äeXÊ‘·TÔ u≤wüŒyêj·TTÁ|üj÷Ó >∑ dü+<äs“¡ +¤ >± ˇø£ U≤∞ >=≥º+ ‘·\≈£î ‘·–* ˇø£ u≤\T&ÉT eTs¡D+Ï #·>± ` <ëìì ôdì’ ≈£î\T ãT~∆|Pü s¡«ø£+>± #˚dqæ Vü≤‘·´>± ù|s=ÿ+≥÷ s¬ ∫Ãb˛‘·THêïs¡T. á s¬ ∫Ãb˛e≥eT÷, sêfi¯ófls¡Te«≥eT÷ nH˚$ jÓ÷»q|üPs¡«ø£+>± neT\T#˚jT· ã&ÉT‘·Tqï |ü<øä∏ ±\T.

dæ≈î£ ÿ\qT ‘·]$Tø=fÒ+º <äT≈£î düHêïVü‰\T ø£oàs¡T˝Àj·T˝À Ç|üŒ{ÏøÏ ˇø£ \ø£eå T+~ dæ≈î£ ÿ\T+{≤s¡ì n+#·Hê. 1989`90\˝À Væ≤+<äTe⁄\qT ˝Àj·TqT+&ç ãj·T≥≈£î >¬ +{Ïyù˚ d düeTj·T+˝À ` n|üŒ{ÏøÏ |ü+C≤uŸ˝À y˚sêŒ≥T ñ<ä´eT+ »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+~ ø±ã{Ϻ ` dæ≈î£ ÿ\|ü≥¢ ‘·eT≈£î e´‹πsø£‘· ˝Ò<ìä , yês¡T ìs¡u´ÑÛ +‘·s+¡ >± ˝Àj·T˝ÀH˚ ñ+&Ée#·Ãì Vü‰MT Ç#êÃs¡T. yê] Vü‰MT\qT q$Tà nø£ÿ&˚ ñ+≥÷ e∫Ãqyê]ì ˝Àj·T$&ç∫ b˛e\dæ+~>± Ç|ü⁄Œ&ÉT ˇ‹Ô&ç ‘ÓdTü HÔ êïs¡T. uÛj Ñ ÷Ó ‘ꌑêìï düèwædº Tü HÔ êïs¡T. ø£oàs¡T˝À eTTdæ+¢ \T>±ø£ eT¬se«s¡÷ ñ+&É&ÜìøÏ M˝Ò<¢ ìä yê~dü÷,Ô $T–*q yês¡+<ä]˙ ãj·T≥≈£î |ü+|æ+#˚ 61

kashmir layout f.p65

61

10/20/2010, 9:06 PM

|üìì |üP]Ô#j ˚ T· &ÜìøÏ dæ≈î£ ÿ\ô|’ <äèwækº Õ]düTHÔ êïs¡T. øπ +Á<äÁ|üuTÑÛ ‘·«+ á $wüjT· yÓTÆ H√s¡T$|üŒ≥+˝Ò<Tä . MT&çj÷· ≈£L&Ü ô|<ä>› ± |ü{+ºÏ #·Tø√e≥+˝Ò<Tä . ˇø£ÿ |üjTÓ T˙sY |üÁ‹ø± dü+bÕ<ä≈î£ &Óq’ #·+<äH$é TÁ‘ê e÷Á‘·yT˚ á $wüjT· yÓTÆ düŒwü+º >± düŒ+~+#ês¡T ` ªªÇH˚ïfi¯ófl >∑&∫ç q ‘·sê«‘· dæ≈î£ ÿ\e\¢ ‘·eTπøMT ˝≤uÛ+Ñ ø£\≥Z + ˝Ò<ìä uÛ≤$+#ês¡T ø±uÀ\T. m+<äTø£+fÒ K©kÕú˙ ñ<ä´eT+ #·˝≤¢]b˛sTT+~. Ç+~sê>±+BÛ Vü≤‘ê´ q+‘·s+¡ Væ≤+<äTe⁄\≈£î dæ≈î£ ÿ\≈£î eT<Û´ä Äy˚Xø¯ ±y˚cÕ\T #Ó\sπ –Hê, nM Ç|ü⁄Œ&ÉT XÊ+‹+#êsTT. ªVæ≤+<äTe⁄\ s¡øDå£ ˝À eÁ»Vü≤dü+Ô μ>± ì\∫q dæ≈î£ ÿ\T`õVü‰B rÁeyê<ä+˝À m|üŒ{Ïø° uÛ≤>∑kÕ«eTT\T ø±uÀs¡ìyê]øÏ ns¡yú TÓ +Æ ~. ø±ã{Ϻ á ~>∑Te e÷sêZ\˝À @<√ ˇø£{Ï m+#·Tø√e\dæ+~>± H√{°dTü \T C≤Ø#˚XÊs¡T. yÓTT<ä{Ï e÷s¡+Z ` ñuÛj Ñ T· T\≈£î Äq+<ä+ ø£*+Z #˚e÷s¡eZ T≥! n<˚$T≥+fÒ ` dæ≈î£ ÿ\+<äs÷¡ ÇkÕ¢+eT‘êìï ne\+_+#·≥+` dæ≈î£ ÿeT‘· ∫Vü‰ï\qT, $XÊ«kÕ\q÷ $dü]+® #·≥+. >∑Ts¡TÁ>∑+<∏kä ÕôV≤uŸ≈î£ , »|tJ kÕôV≤uŸ≈L£ Ç‘·s¡ |ü$Á‘·Á>∑+<∏ë\≈£L #Ó\T¢ø={Ϻ ø£˝≤à |ü]+ƒ #·≥+. düTqï‘Y #˚sTT+#·Tø√e≥+. s¬ +&Ée~ ` ‘ê‘êÿ*ø£yTÓ qÆ sêJdü÷Á‘·+ ` eTVü≤eTàBj·TT\T>± eT‘·+e÷s¡øb£ ˛sTTHê, Ç|ü⁄Œ&ÉT ìs¡dqü Á|ü<sä Ù¡ q\˝À bÕ˝§ÿ+≥Tqï eTTdæ+¢ j·TTe≈£î\‘√ ø£\dæ M<ÛTä \˝ÀøÏ e∫à uÛ≤s¡‘· ôdì’ ø£<fiä ≤\ô|,’ uÛÁÑ <ä‘ê <äfi≤\ô|’ ‘êeT÷ sêfi¯ófl s¡Te«≥+. mH√ï <äXÊu≤›\T>± <˚Xs¯ ø¡ Då£ ˝À nÁ>∑u≤Û >±q ì*∫qyê]øÏ á Á|ü‹bÕ<äq n+^ø±s¡eTÚ‘·T+<ë? nB n+^ø±s¡+ ø±q|ü⁄&ÉT ` eT÷&Ée e÷s¡+Z ` ÄdüT\Ô ˙ï e~˝Òd,æ ø£≥Tº>T∑ &É\¶ ‘√ ˝Àj·TqT e~* ãj·T≥≈£îb˛e≥+. á $wüjT· + sê»´düu˝ÑÛ À uÛ≤»bÕ, nø±©<äfiŸ ‘·~‘·s¡ bÕغ düuTÑÛ ´\#˚ ˝ÒeHÓ‘ãÔ· &çq|ü⁄&ÉT ` dæ≈î£ ÿ\≈£î |üP]Ôsø¡ Då£ ø£*ŒkÕÔeTì ôVA+eT+Á‹ ∫<ä+ãs¡+ @y˚y√ ndüŒwüyº TÓ qÆ Vü‰MT\ì#êÃs¡T. sêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘·« düV≤ü ø±s¡+‘√ dæ≈î£ ÿ\≈£î s¡øDå£ >± ì\TkÕÔeTHêïs¡T. lq>∑sY ôdÁø£f]Ò j·T{Ÿ ÁbÕø±s¡+ es¡≈î£ ≈£L&Ü sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ä<˚XÊ\T #Ó\T¢u≤≥Tø±≈£î+&Üb˛‘·Tqï dæ‹ú H˚&TÉ HÓ\ø=qï<äì n+<ä]ø° ‘Ó*dæ+<˚><∑ ë! sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï qeTTàø=ì Á|üj÷Ó »q+˝Ò<ìä y˚sT¡ >± #ÓbÕŒ˝≤?μμ áHê{Ï düeTdü´ rÁe‘·qT ns¡+ú #˚dTü ø√e≥+˝À $<ë´e+‘·T\T ôd‘’ +· $|ò\ü eTÚ‘·THêïs¡T. Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+>± ìs¡dqü Á|ü<sä Ù¡ q\T #˚dTü qÔ ïyês¡+<äs÷¡ ìs¡T<√´>∑jT· Te≈£î\ì nqTø=+≥THêïs¡T. »eTTàø£oàs¡T˝À Á|üuTÑÛ ‘√«<√´>∑T\≈£î ôd‘’ +· sê»ø°j÷· \˝À bÕ˝§ZH˚ neø±X¯+ ø£*Œ+#·ã&ç+~. ìs¡dqü Á|ü<sä Ù¡ q\˝À bÕ˝§Z+≥Tqï yê]˝À #ê˝≤eT+~ ñ<√´>±\˝À ñqïyêπs. uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ #Ó+~q |ü]ÁX¯eT\qT ø±oàs¡T˝Àq÷ HÓ\ø=\Œ&ÜìøÏ Áb˛‘·‡Væ≤+∫, ìs¡T<√´>∑ düeTdü´qT |ü]wüÿ]+#˚+<äT≈£î j·T‹ïkÕÔeTì Á|ü<ëÛ qeT+Á‹ ù|s=ÿq&É+ Äj·Tq ne÷j·Tø£‘ê«ìï, nC≤„Hêìï dü÷∫düT+Ô ~. |ü]ÁX¯eT\ù|s¡T‘√ uÛ≤s¡‘<· X˚ ÊìøÏ #Ó+~q bÂs¡T\T »eTTàø±oàsY˝À ÄdüT\Ô T @s¡Œs¡T#·Tø√e≥+ Ä{≤qMT, ÄC≤B yÓTT<ä˝q’… ìHê<ë\T #˚ùdyê]øÏ düeTà‘·+ ø±<äT. yês¡T n≥Te+{Ï Á|ü‹bÕ<äq\qT m{Ϻ |ü]dæ‹ú ˝Àq÷ n+^ø£]+#·sT¡ . sê»ø°j÷Ó <˚X› Ê\‘√ Áù|]‘·yTÓ qÆ Ä+<√fi¯q\qT m<äTs=ÿq≥+˝À düŒwüyº TÓ qÆ sê»ø°jT· ne>±Vü≤q nedüse¡ TÚ‘·T+~. eTÚ*ø£ $wüj÷· \ô|’ ` Á|ü>±&ÛÉ $XÊ«düeT÷ ø±yê*. Ç$ ˝Ò≈î£ +&Ü 62

kashmir layout f.p65

62

10/20/2010, 9:06 PM

ô||’ Pü ‘· eT+<äT\‘√H√, Ä]úø|£ sü y¡ TÓ qÆ ‘êsTT˝≤\ <ë«sêH√ yê]ì <ë]øÏ ‘Ó#T· Ãø√>∑\eTì nqTø√e≥+ Á|üj÷Ó »qø£s+¡ ø±<äT. ø±oàs¡T˝À H˚{Ï düeTdü´qT #·]Ã+#·T‘·÷ Çs¡Te⁄s¡T Á|üeTTKbÕÁ‹πøj·TT\T #·+<äH$é TÁ‘ê, Væ≤s¡DàjYT ø£sπ ø¢ s£ Y ` ˇπø dü÷#·q #˚XÊs¡T. ªªy˚sêŒ≥Tyê<ä+ |ü≥Tºø=ì Áy˚˝≤&É≥+e\¢ m+‘√ ø=+‘· ˝≤uÛ+Ñ ñ+≥T+<äqï ÄX¯ ñqï+‘·es¡øπ j·TTe»qT\T y˚sêŒ≥Tyê<ëìøÏ n‘·Tø=ÿì ñ +{≤s¡T. y˚sêŒ≥Tyê<äT\≈£î $»j·T+ \_Û+#·≥+ ø£\.¢ uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+ Ç+<äT≈£î m{Ϻ |ü]dæ‹ú ˝Àq÷ nqTeT‹+#·<Tä ` nqï $wüjT· yÓTÆ >∑{ºÏ dü+øπ ‘ê\T yÓ[flq|ü⁄&ÉT ` Á|üj÷Ó »q <ëj·Tø£+ ø±ì e÷sêZìï e~*ô|{Ϻ Ç‘·sÁ¡ ‘ê ‘·eT <äèwæìº eT[flkÕÔsT¡ ! sêÁw”j º T· dü«j·T+ùdeø£ dü+|òTt e+{Ï C≤rj·Tyê<ä dü+dü\ú T <äXÊu≤›\T>± Ç<˚ $wüj÷· ìï H=øÏÿ#Ó|⁄ü Œ‘·Tqï~. øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ yÓT‘·ø<£ qä y˚T ` y˚sêŒ≥Tyê<äT\≈£î n‹ô|<ä› Áb˛‘ê‡Vü≤ø£s+¡ >± ñ+~. á <Û√s¡DÏ e÷]q|ü⁄&˚ ` $T–*qs¡+>±\˝À »s¡T>∑T‘·Tqï Á|üjT· ‘êï\T Áø£eT+>± |ò\ü Á|ü<ëj·Tø£ eTÚ‘êsTT.

kÕ<Ûës¡D bÂs¡T&ÉT>± eTqy˚T+CÒj÷· *? ø±oàsY˝À ø±]Ã#·Tà #·˝≤¢] Á|üXÊ+‘· |ü]dæ‘ú T· \T @s¡Œ&Ü\+fÒ, sêC≤´+>∑+˝Àì 370 n~Ûøs£ D¡ qT s¡<Tä #› j ˚ ÷· *. ø£oàsY $T–*q nìï sêÁcÕº\‘√bÕ≥T düe÷qyÓTqÆ Á|ü‹|ü‹ìÔ e]Ô+|ü #˚j÷· *. ;uÛ‘Ñ ‡· ø±s¡T\qT, eTTsƒê\qT ãT»®–+∫ yê]‘√ #·sá \qT »]ù| $<ÛëHêìï øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ $&ÉHê&Ü*. ˇø£yfi˚ ¯ #·sá \T »s¡bÕ\+fÒ ˝Àj·T˝Àì C≤rj·T eTTdæ+¢ \‘√ X¯sD¡ ≤s¡T\ú T>± J$düTqÔ ï ø£oàsY |ü+&ç≥‘¢ √ #·sá \T »s¡bÕ*. ø£oàsY˝Àj·T≈£î eT]ìï ôdì’ ø£<fiä ≤\qT, nqTã+<Ûä kÕj·TT<Ûä ã\>±\qT ‘·s*¡ +#·&+É <ë«sê ;uÛ‘Ñ ‡· ø±s¡T\qT düeT÷\+>± ìs¡÷à*+#·>\∑ >±*. n|ü &ÉT e÷Á‘·yT˚ Ç|üŒ{Ïø° ô|<ä› dü+K´˝À ñqï uÛ≤s¡‘· C≤rj·T düyTÓ øÆ ´£ ‘·qT ø√s¡T‘·Tqï Á|ü»\T ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT Á|üø{£ +Ï #·>\∑ TZ‘ês¡T. uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑ ìã<ä‘∆ ≈· î£ e´‹πsø£+>± Á|üø≥£ q\T #˚dTü qÔ ï sê»ø°jT· bÕغ\ yêغ\ yê]ì ôV≤#·Ã]+#ê*. uÛ≤s¡‘· C≤rj·T‘·≈î£ ø£≥Tºã&Éì yê]ì ø£≥ø£{≤\ yÓqTø£≈î£ HÓ{≤º*. Ç+<äTø√dü+ nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚ ø£oàsY˝À @fi¯fl ‘·sã¡ &ç sêÁwü|º ‹ü bÕ\q $~Û+#ê*. X¯sD¡ ≤]í •_sê\˝À eT>∑T‘Z T· qï ø£oàØ |ü+&ç‘T· \qT, Væ≤+<äTe⁄\qT yê] dü«dü˝ú ≤\≈£î ‹]– #˚]Œ+#ê*. ø£oàsY nHê~>± uÛ≤s¡‘˝Y À nìuÛ≤»´+. nq+‘·+>± á dü‘´· + dü‘´· +>± ø=qkÕ>∑&ÜìøÏ Çy˚ düs¬ q’ |ü<‘úä T· \T. #ê]Á‘·ø£ düŒèVü≤, <ä÷s¡<èä wæº ø£*– e´eVü≤]+#ê*. bÕøÏkÕÔH,é #ÓH’ ê\ nÁø£eTnBÛq+˝À ñqï ø£oàsY uÛ÷Ñ uÛ≤>±\qT ‹]– sêã≥º&+É ˝À dü&\É ì <Û´˚ j·Tìwü˜ n‘·´+‘· nedüs+¡ . bÕ\≈£î\˝À á <Û´˚ j·Tìwüq˜ T ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ø£èwæ#j ˚ T· &É+ uÛ≤s¡rj·TT\T>± eTq+<ä] ø£seÔ¡ ´+. Ç|üŒ{Ïø° ìÁ<äb˛‘·÷, $∫äqï yê<ëìøÏ eT]+‘· ã\+ #˚≈L£ sπ à $<ÛëHê\qT nqTdü]düTqÔ ï øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï ‘·{ºÏ ˝Ò|eü \dæq ø£seÔ¡ ´+ Ç|ü &ÉT <˚X¯ Á|ü»\+<ä]B!

b 63

kashmir layout f.p65

63

10/20/2010, 9:06 PM

»eT÷à`ø±oàsY˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ eT<Û´ä $eø£≈å î£ dü+ã+~Û+∫q $esê\T ÁbÕ+‘·+ù|s¡T

»eTTà

1. yÓ’XÊ\´+ 26,293#·.øÏ.MT 2. »HêuÛ≤ 27,18,113 (1981Hê{Ï ˝…ø£ÿ\T) 3. z≥s¡¢ dü+K´ 24,63,906 (1998 ˝Àø£düuÛÑ mìïø£\ Á|üø±s¡+) 4. sê»ø°j·T ÁbÕ‹ì<Ûä´+ 1. XÊdüqdüuÛÑ kÕúHê\T 37 2. ˝Àø£düuÛÑ kÕúHê\T 2 3. düsêdü]q ˝Àø£düuÛÑ ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À z≥s¡T¢ 12,31,953 4. düsêdü]q XÊdüqdüuÛÑ ìjÓ÷»ø£es¡Z+˝À z≥s¡T¢ 66,592 5. ¬s$q÷´ Ä<ëj·T+ 70% 6. πø+Á<ä+ Ç#˚à düVü‰j·T+‘√ düVü‰ yÓTT‘·Ô+ Ks¡Tà 28% 7. bÕ\Hêj·T+Á‘ê+>∑+ 1. ø£MTwüqs¡T¢/ôdÁø£≥Ø\T 4 2. dæ$˝Ÿ ôdÁø£fÒ]j·T{Ÿ˝À ñ<√´>∑T\XÊ‘·+ 10% 3. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ø±sê´\j·÷\T eT]j·TT ø±s=Œπswüq¢ Á|ü<Ûëq ø±sê´\j·÷\T nìï 8. ≥÷]»+`Ks¡Tà 10% j·÷Ár≈£î\dü+K´ 50 \ø£å\≈£îô|’>± 9. $<äT´‘YX¯øÏÔ yÓTT‘·Ô+ ñ‘·Œ‹Ô 350 yÓT>±yê{Ÿ‡ yê&Éø£+ 22 yÓT>±yê{Ÿ‡ 10. ì<ÛäT\T 1. πø+Á<ä+ qT+&ç e∫Ãq ì<ÛäT\ e´j·T+ 10% 2. 1986 qT+&ç Á|<ü ëÛ qeT+Á‹ ø±sê´\j·T+qT+&ç Á|ü‘˚´ø£ ì<ÛäT\ e´j·T+ 8% 11. ñbÕ~Û ø£\Œq 1. 1989 Ä>∑wüߺHê{Ï $<ë´e+‘·T˝…q’ ìs¡T<√´>∑jT· Te‘· 42,000 2. 1996 qT+&ç Á|üuÛÑT‘·«+ ø£*Œ+∫q ñ<√´>±\T 15,000

ø±oàsY

\<ëUŸ

15,853 #·.øÏ.MT 31,34,904

59,241 #·.øÏ.MT 1,34,372

24,10,220

63,597

46 3

4 1

8,03,406

`

52,396 30%

` `

62%

10%

31 90% ø±oàsY˝ÀH˚. q÷s¡TXÊ‘·+ 88% 2 \ø£å\ ˝À|ü⁄ ` 328 yÓT>±yê{Ÿ‡

ø±oàØ˝Ò.

2% 60,000 ` `

90%

`

92%

`

26,784

`

1,40,000

` (2002Hê{Ï |ü{Ϻø£)

64

kashmir layout f.p65

64

10/20/2010, 9:06 PM