Lulju - Awwissu 2013
181
183
Editorjal: Ift˙u l-Bibien! Il-kelma tas-Superjur u s-Superjura Ìenerali
184
204
Nies li emmnu (5): Fabrice Hadjadj - Il-filosfu li kkonverta
206
Riflessjoni: A Life-long vacation Inti temmnu dan?
188
Riflessjoni: “And no Religion too”
190
Ir-Regola Museumina: Ir-Regola f’qalbek
211
PoeΩija: Nemmen
192
Ittri ta’ Soçju: G˙erf mill-Kalendarju Museumin
212
194
Riflessjoni: Il-komunikazzjoni perfetta
Riflessjoni: Hekk isiru l-affarijiet Ósibijiet mill-qalb Mar id-dawl
196
Mid-djarju ta’ Soçju (4)
218
199
It-ta˙dita ta’ Fr Paul Murray: Óames çag˙qiet g˙all-millennju l-©did (4)
Qag˙dat Lulju-Awwissu 2013 Irtir g˙ax-xahar ta’ Lulju 2013 Assenjatur g˙al Lulju-Awwissu 2013
233
Djarju Museumin
239
Il-pittura tal-qoxra: Dun Ìor© u l-Konçepiment Immakulat ta’ Marija
200
L-g˙aΩla Kattolika (17): L-g˙aΩla Kattolika f’dinja ostili
† Verbum Dei caro factum est
Rivista ta’ kull xahrejn g˙all-uΩu privat tal-membri tas-Soçjetà tad-Duttrina Nisranija M.U.S.E.U.M. Direzzjoni u Amministrazzjoni: Kummissjoni Assenjatur, Dar Ìenerali 207 Triq San Ìor© Preca, Marsa MRS 9010 L-indirizz tal-Home Page tal-M.U.S.E.U.M. fuq l-Internet: http://www.sdcmuseum.org e-mail: info@sdcmuseum.org Issettjar u stampar: Veritas Press, ÓaΩ-Ûabbar
182
Kalendarju Museumin
Editorjal “Mela ‘single mother’ tmur il-knisja u tg˙id lis-segretarja fl-uffiççju parrokkjali: ‘Nixtieq ng˙ammed lit-tarbija tieg˙i.’ U din in-Nisranija twe©ibha: ‘Le, inti ma tistax, g˙ax m’intix miΩΩew©a!’ Imma ˙ares ’l hawn, din it-tfajla kellha l-kura©© iΩΩomm it-tqala u ma tibg˙atx lil binha g˙and il-Óallieq! Dan x’ikun? Bieb mag˙luq. Dan mhux Ωelu! Dan huwa ’l bog˙od mill-Mulej! Ma jifta˙x bibien! U g˙alhekk meta a˙na naqbdu dit-triq, meta jkollna din l-attitudni, ma nkunux qed nag˙mlu ©id lin-nies, lill-Poplu ta’ Alla... Ìesù jirrabja meta jara dawn l-affarijiet, g˙ax dawk li jbatu huma n-nies fidili tieg˙u, in-nies li hu tant i˙obb.” Papa Fran©isku (Omelija 25 ta’ Mejju 2013)
IftÓu l-Bibien! Single mothers. Sakranazzi. Drogati. Prostituti. Omosesswali. Klandestini. Foqra. IΩ-Ωibel tas-soçjetà. Imma Ìesù ©ie g˙alihom ukoll. Anzi ©ie g˙alihom fuq kollox. Kien imdawwar bihom. Kien jiekol u jixrob mag˙hom. Ir-“retti”, il-“©usti” kienu jitkaΩaw bih. Ma riduhx jit˙amme©. Imma Ìesù t˙amme©, g˙abba fuqu d-dnubiet tag˙hom u tag˙na. U lilna r-retti qalilna: “In-nisa tat-triq jid˙lu qabilkom fissaltna ta’ Alla!” Fl-Oqsma tag˙na jid˙lu tfal ta’ kull tip. Minn dejjem hekk kien u alla˙ares ma nibqg˙ux hekk. Jid˙lu tfal edukati u tfal inqas edukati. Tfal ta’ avukati, tobba u professjonisti. U tfal ta’ ©enituri li ma ja˙dmux. Tfal minn familji tajba. U tfal minn familji b’diffikultajiet kbar. Tfal ikkurati u tfal li ji©ru barra. Façilment nin©ibdu lejn tfal edukati u li j©ibulna rispett. Imma t-tabib qieg˙ed hemm fuq kollox g˙all-marid. L-iktar tfal diffiçli huma l-iktar tfal li g˙andhom bΩonn l-im˙abba tag˙na. Ma nistg˙ux inwarrbuhom. Anzi! Irridu n˙obbuhom iΩjed. Il-Fundatur kien kontra l-preferenzi. B˙at-tfal! Ma ridniex nag˙mlu preferenzi mat-tfal u Ω-Ωg˙aΩag˙, iΩda jekk ˙a nag˙mlu preferenza riedna nag˙mluha ma’ dawk foqra. Sa minn qabel l-1917 huwa esi©a li s-Soçjetà “ma tista’ tag˙mel qatt distinzjoni minn klassi ta’ g˙onja g˙al dik ta’ foqra, anzi hija obbligata turi affezzjoni ikbar lejn it-tfal foqra, ming˙ajr ma toffendi t-tfal g˙onja.” B˙al Ìesù “kien juri affezzjoni lejn kul˙add, iΩda lejn il-baxxi, lejn iΩ-Ωg˙ar u lejn l-injoranti kien juri preferenza ta’ ˙biberija.”1 Il-“bifolchi” kienu l-mimmi ta’ g˙ajnejh. Kif kienu g˙al Ìesù. Kien isemmi spiss kif membru tal-Kummissjoni tal-Inkjesta kien qallu: “Dun Ìor©, insegnare la Teologia ai bifolchi?”2 Dun Ìor© ma fela˙hiex dik l-espressjoni, u baqa’ jsemmiha sa ma xja˙ u kien jg˙idha b’ton ta’ vuçi goffa.3 L-ori©ini tas-Soçjetà tag˙na jinsab soçjalment fil-“bifolchi”, fil-klassi tal-˙addiema, l-aktar il-˙addiema tat-tarzna. G˙al Dun Ìor© din kienet g˙aΩla mnebb˙a mill-Van©elu, mill-klassi soçjali li Kristu u d-dixxipli tieg˙u kienu membri tag˙ha. Papa Fran©isku re©a’ fakkarna f’dan kollu. Qieg˙ed jisfidana, lilna lkoll, biex nag˙mlu re-thinking tal-attitudnijiet tag˙na, taç-çertezzi u tal-pre©udizzji tag˙na. Hija l-arja ©dida li g˙andna bΩonn filKnisja u fis-Soçjetà tag˙na. Dan il-Papa qieg˙ed isir qisu l-kappillan tad-dinja, u jalla l-kappillani kollha, is-Superjuri u s-Soçji kollha nsiru b˙alu! Huwa Papa welcoming. Huwa challenging. Huwa straight forward. IΩda fuq kollox huwa loving. U kif kien jg˙id von Balthasar, “l-im˙abba biss titwemmen”. U tassew hekk hu. “Illum na˙sbu f’Ìesù, li dejjem iridna aktar qrib tieg˙u, na˙sbu fil-Poplu Qaddis ta’ Alla, poplu sempliçi li jrid ikun iktar qrib ta’ Ìesù, u na˙sbu dwar tant Insara li jiΩbaljaw u minflok jift˙u l-bieb tar-rieda tajba jag˙lquh. G˙alhekk nitolbu lill-Mulej biex dawk kollha li jersqu lejn il-Knisja jsibu l-bibien miftu˙in, biex jiltaqg˙u ma’ din l-im˙abba ta’ Ìesù. Nitolbu din il-grazzja.” (Papa Fran©isku, fl-istess Omelija) 1 Is-Sakrarju tal-Ispirtu ta’ Kristu (1947), p.114 - Passus 92 2 Bonnici Alexander (1981), p.170 3 Çikku Camilleri (lil Alexander Bonnici, 1981)
Lulju - Awwissu 2013
183
Is-Superjur Ìenerali lis-Soçji
Mal-wasla f’gÓajn karim Tradizzjoni antika tg˙id li l-post kien G˙ajn Karim madwar ˙ames mili ’l barra minn Ìerusalemm, g˙alkemm San Luqa jg˙id biss li kien belt fil-Lhudija: “Qamet Marija f’dawk il-jiem u telqet bil-g˙a©la lejn l-g˙oljiet, lejn belt ta’ Ìuda.” (Lq 1, 39) Óafna jaraw f’dan ir-rakkont il-premura ta’ Marija li tmur bil-g˙a©la biex tg˙in lill-qariba tag˙ha EliΩabetta. O˙rajn jist˙ajlu lil Marija titlaq t˙affef minn NaΩaret biex ta˙rab mill-˙ars tan-nies u ma ti©ix f’ilsienhom. Imma g˙al San Luqa dan ir-rakkont hu fuq kollox qafas letterarju li permezz tieg˙u j©ib flimkien Ωew© ©rajjiet tal-g˙a©eb u jlaqqa’ g˙all-ewwel darba lil Ìwanni ma’ Ìesù. Dak li aktar ’il quddiem kellu jindika lil Ìesù u jixhed li hu l-Iben ta’ Alla (Ìw 1, 34), sa minn ©uf ommu kellu s-sensibilità profetika li jag˙raf lil Kristu sa˙ansitra mistur fil-©uf ta’ Marija. Sa minn qabel it-twelid, Ìwanni kien b˙al sentinella attent g˙all-ewwel sinjali talmi©ja tal-Mulej. Fid-dalma tal-©uf, Ìwanni kien b˙all-g˙assies ta’ Edom, jistenna l-ewwel imrieΩaq tad-dawl li juru li s-seb˙ qorob: “G˙assies, fiex wasal il-lejl? G˙assies, fiex inhu l-lejl?” (Is 21,11) U l-le˙en tat-tislima ta’ Marija lil EliΩabetta kien biΩΩejjed biex Ìwanni jinduna li l-lejl g˙adda u li l-Mulej ©ie jΩurna mill-g˙oli b˙aΩ-Ωjara tax-xemx tielg˙a (Lq 1, 78). Mal-wasla ta’ Marija f’G˙ajn Karim bdiet is-sej˙a ta’ Ìwanni b˙ala profeta ta’ Alla l-g˙oli. B˙alma G˙ajn Karim kienet ftit mili ’l barra minn Ìerusalemm, hekk il-parroçça ta’ Santa EliΩabetta u San Ûakkarija tinsab madwar g˙axar mili ’l barra miç-çentru ta’ Ruma, fiΩΩona ta’ Prima Porta fl-in˙awi ta’ Valle Muricana. Fil-periferija ta’ Ruma, dil-paroçça qisha b˙al sentinella t˙ares il-belt u tilqa’ lil kull min ikun die˙el filwaqt li ssellem lil dawk telqin. Hekk iddeskrivieha l-kappillan Don Benoni dakinhar li l-Papa g˙amel l-ewwel Ωjara tieg˙u f’din il-parroçça nhar is-26 ta’ Mejju li g˙adda. Ma setax jonqos li dan il-kliem dwar ilperiferiji jdoqq ˙elu f’widnejn il-Papa villero – il-Papa tas-slums – g˙ax, g˙al min iqis lil Ruma b˙ala ç-çentru, Papa Fran©isku ©ie mill-ibg˙ad tarf tad-dinja. Filwaqt li l-Papa sellem lill-parruççani b˙ala sentinelle, huwa stqarr li “r-realtà mill-periferiji nifhmuha a˙jar milli miç-çentru”. Matul dawn il-ftit xhur tal-pontifikat tieg˙u, il-Papa kemm-il darba sa˙aq li l-Knisja hija msej˙a biex tmur fil-periferiji, mhux biss dawk ©eografiçi imma wkoll dawk eΩistenzjali. Fost il-periferiji eΩistenzjali l-Papa jsemmi l-periferiji “tal-misteru tad-dnub, tat-tbatija, tal-in©ustizzja, tal-injoranza, tal-indifferenza reli©juΩa, tal-kurrenti intellettwali u ta’ kull miΩerja”. Bil-preΩenza tag˙ha fil-periferiji, il-Knisja mhux biss tkun tista’ tifhem a˙jar dawn ir-realtajiet imma tkun tista’ tifhem aktar lilha nfisha u l-a˙bar li hi trid twassal, ji©ifieri l-a˙bar tal-Magnificat (Lq 1, 46-55) u tax-xandira ta’ Ìesù fis-sinagoga ta’ NaΩaret (Lq 4, 18-19).
184
Kalendarju Museumin
Fid-dawl ta’ din l-a˙bar tajba, ji©ifieri fid-dawl tal-Evan©elju, il-periferiji jinftiehmu f’kuntrast maç-çentru b˙ala ç-çentru tal-poter, tal-ambizzjonijiet, tal-popolarità, tal-g˙ana, tal-moda, tal-˙ela, tal-kburija. G˙alhekk in-Nisrani min-natura tieg˙u g˙andu j˙ossu mi©bud b˙al minn forza çentrifugali lejn il-periferija u mbuttat b’sa˙˙a ’l bog˙od miç-çentru. Il-periferija hija l-post naturali tan-Nisrani, u allura daqstant ie˙or ta’ kull Soçju u Soçja. Kien proprju fil-periferiji tas-soçjetà u tal-Knisja ta’ Ωmienu li Dun Ìor© mar biex jag˙Ωel membri g˙all-kumpanija tieg˙u li sa mill-bidu qeg˙idha ta˙t “il-patrun speçjali San Ìwann il-Battista, il-Prekursur tas-Sinjur”. U fil-periferija riedhom li jibqg˙u. G˙ax kien jemmen bis-s˙i˙ li “Alla jag˙Ωel il-˙wejje© boloh tad-dinja biex jikkonfondi ’l-g˙orrief; u l-˙wejje© morda tad-dinja biex jikkonfondi ’l-˙wejje© qawwija, u l-˙wejje© ta’ bla ©ieh u ta’ tmaqdir tad-dinja u li mhumiex biex jeqred dawk li huma” (Il-Ktieb tal-Kostituzzjonijiet, 1). Hekk ukoll kienu jemmnu u hekk g˙amlu fundaturi ta’ movimenti o˙ra b˙al Andrea Riccardi li beda l-Komunità ta’ Sant’ Egidio fil-baraccopoli ta’ mat-Tevere f’Ruma u Kiko Argüello li beda l-Mixja Neo-Katekumenali fil-barracas ta’ Palomeras Alta fil-periferija ta’ Madrid. Il-periferiji mhumiex postijiet komdi. Ji©u quddiem g˙ajnejna ©Ωejjer imbieg˙da, deΩerti niexfa, foresti mudlama, torrijiet imtarfa, monasteri mwarrba u kwartieri foqra. Imma l-periferiji joffru l-vanta©© li minnhom nifhmu r-realtà a˙jar. Il-periferiji jsinnu s-sensi biex jisimg˙u dak li diffiçli jisimg˙u fil-˙amba tal-belt u biex jaraw dak li diffiçli jaraw fid-dawl g˙ammiexi taç-çentru. Il-periferiji jneΩΩg˙u l-qalb minn dak li mhux essenzjali u jag˙mluha sensibbli g˙al dak li hu veru, sabi˙ u siewi, kif itenni kemm-il darba Antoine de Saint-Exupéry fil-ktieb Iç-çkejken prinçep. Il-periferiji huma l-eqreb esperjenza tal-eternità. G˙aldaqstant id-dinja u l-Knisja g˙andhom ˙tie©a kbira tal-periferiji u tal-bnedmin li jg˙ammru fihom. San Ìwann il-Battista fil-©uf mudlam ta’ ommu EliΩabetta u fid-deΩert g˙eri tal-in˙awi ta’ madwar il-Ìurdan jg˙inna nifhmu li d-dinja u l-Knisja g˙andha bΩonn tarana kif a˙na msej˙in biex inkunu. G˙andna nifir˙u meta permezz tal-˙ajja mar©inali tag˙na jirnexxielna nqanqlu mistoqsijiet f’ta’ madwarna u meta nkunu kapaçi nag˙tuhom twe©iba bl-eΩempju tag˙na. “PerswaΩi li dak li mhux etern mhu xejn, is-Soçji jilbsu modest; juΩaw flushom favur l-appostolat, il-foqra u l-kawΩi ©usti; huma meqjusa fit-tip ta’ mezzi li jinqdew bihom g˙ar-rikreazzjoni personali; ma jkejlux kemm jag˙tu minn ˙inhom; lesti li jçedu biex ma jiqfux b˙al blata samma kontra l-mew© tal-arroganza; ja˙fru kull darba li jsibu li huma kellhom ra©un; jindokraw ru˙hom mill-kurΩità u mill-kliem Ωejjed, u jΩommu lil Alla biss b’xhud ta’ g˙emilhom.” (Il-Vokazzjoni Museumina, 32) Dan l-istil ta’ ˙ajja tag˙na, flimkien mal-appostolat assidwu u impenjattiv speçjalment mat-tfal, jista’ jemar©inana, imma fl-istess ˙in jag˙milna aktar relevanti jekk ng˙ixuh b’koerenza u awtentiçità. Il-vokazzjoni tag˙na tpo©©ina fil-periferija tas-soçjetà li ng˙ixu fiha, imma fl-istess ˙in tag˙tina g˙ajnejn kontemplattivi biex b˙aç-çkejken ta’ G˙ajn Karim nindunaw bil-preΩenza ta’ Kristu fl-o˙rajn u fil-©rajja ta’ madwarna.
Lulju - Awwissu 2013
185
Is-Superjura Ìenerali lis-Soçji
It-talba tal-patri Qed nikteb fil-festa ta’ San ÌuΩepp. Dalg˙odu l-patri wara t-Tqarbin g˙amel talba speçjali: “Sinjur Alla, a˙na g˙andna bΩonnok u Inti g˙andek bΩonna wkoll!” Ng˙idilkom is-sewwa malli smajtha daqqitli naqra stramba l-a˙˙ar parti ta’ din it-talba. Ìejt id-dar u sibt li ç-çerimonja tal-˙atra tal-Papa Fran©isku kienet bdiet. Qg˙adt nara imma mo˙˙i kien g˙adu jhewden fuq it-talba tal-patri. U aktar ma rajt u smajt donnu l-Mulej aktar tambarli fuq l-istess idea. Bdejt nara Papa ©did, ©ej minn pajjiΩ li qatt ma kien g˙adu ©ie Papa minnu! Konna di©à smajna wkoll li l-Papa Fran©isku kompla naqqas il-formalitajiet li kellhom il-Papiet, u mar hu stess biex i˙allas illukanda u biex i©ib il-bagalja. Smajna li anke meta kien Kardinal kien jivvja©©a bittrasport pubbliku, li kien ˙alla l-palazz talisqof u mar joqg˙od ©o appartament, u li kien isajjar hu stess! Óafna affarijiet li qatt ma konna nafu bihom u li wkoll ma tantx konna smajna li kienu komuni fil-Knisja! G˙edt li l-Mulej veru g˙andu bΩonn nies mhux tas-soltu biex jinqeda bihom skont iΩΩmien. Wasal ˙in l-omelija u l-Papa Fran©isku enfasizza l-fatt li “ÌuΩeppi g˙amel dak li l-an©lu tal-Mulej ikkmandah u ˙a lil Marija b’martu” (Mt 1, 24). Dan fakkarni f’dak li kien qal il-patri filg˙odu. Alla kellu bΩonn lil ÌuΩeppi li aççetta li jkun kustodju, protettur, umli, fil-mo˙bi, fis-silenzju, imma dejjem preΩenti, ukoll meta ma seta’ jifhem xejn! ÌuΩeppi kien hemm g˙al Marija kollu m˙abba u ˙lewwa, mag˙ha, ©urnata b’©urnata, il-˙in kollu attent g˙al Alla, 186
miftu˙ g˙as-sinjali tal-preΩenza tieg˙u, jilqa’ l-pjanijiet ta’ Alla u mhux tieg˙u. “Alla jibniha Hu d-dar imma juΩa ©ebel ˙aj,” qal il-Papa. U San ÌuΩepp kien wa˙da minn dan il-©ebel ˙aj, protettur fidil g˙ax kien kapaçi jisma’ l-le˙en ta’ Alla u j˙alli lilu nnifsu ji©i mmexxi mir-rieda tieg˙u. Aktar ma smajt u aktar ma ˙sibt, aktar bdejt nirrealizza li fuq kollox il-patri tal-Quddiesa kellu ra©un jitlob hekk! Alla jrid jasal g˙and il-bnedmin u biex jirnexxilu jag˙mel dan juΩa kull mezz, kultant stramb u li a˙na qatt ma naslu li nifhmu. Jag˙Ωel nies u jag˙tihom l-Ispirtu tieg˙u, biex Hu jag˙mel li jixtieq permezz tag˙hom. Ìie bΩonn il-Madonna, tfajla umli, bla pretensjonijiet, u g˙enha taççetta li ssir omm f’çirkustanzi misterjuΩi. Kellu bΩonnha biex Hu jsir bniedem u jkun jista’ jg˙ix fostna b’mod l-aktar naturali. Imbag˙ad ried jg˙atti l-Misteru tal-Inkarnazzjoni u ©ie bΩonn ÌuΩeppi li, ng˙iduha, kieku ma kienx fidil, ubbidjenti, umli g˙all-a˙˙ar, f’kelma wa˙da qaddis kbir, Ωgur li ma kienx jasal jaççetta dak kollu li g˙adda minnu biex il-pjan tas-salvazzjoni seta’ jse˙˙. U fi Ωmienna l-Mulej ukoll wera li kellu bΩonn lil San Ìor© Preca biex isa˙˙a˙ ilfidi tal-Maltin u jressaqhom lejn Kristu, il“Verbum Dei”. U lilna? Tg˙id Alla m’g˙andux bΩonna wkoll? Hu fil-fatt m’g˙andu bΩonn ˙add, imma jda˙˙al lilna fil-pjan tieg˙u. Nist˙ajlu dak is-Sinjur li jimpjega persuna b’diΩabilità biex ikollu l-opportunità li jferra˙ha billi t˙ossha utli u tirçievi ming˙andu l-paga mhux wisq g˙all-produttività daqskemm g˙al-lealtà. Kalendarju Museumin
A˙na nistqarru spiss li a˙na nies dg˙ajfin u “fil-bΩonn tal-g˙ajnuna tieg˙u”, u kuljum wara t-Tqarbin nitolbu: “Sinjur Alla jien g˙andi bΩonnok!” Imma ta’ min jirrealizza wkoll li Alla, fil-kobor infinit tieg˙u, iddeçieda li ji©i bΩonna. G˙alhekk fassal pjanijiet biex lilna jg˙ollina g˙al din iddinjità li Alla jkollu bΩonn jinqeda bina! Kemm nixtieq, g˙eΩieΩ Soçji, li nkunu nies li nag˙rfu s-sinjali taΩ-Ωminijiet, kif qalilna l-Papa Fran©isku. Je˙tie© li n˙allu lil Alla jimliena bl-Ispirtu tieg˙u ˙alli nkunu kapaçi tassew in˙alluh jinqeda bina biex Hu jwettaq permezz tag˙na d-deçiΩjonijiet mimlijin g˙erf tieg˙u. Je˙tie© nitg˙allmu niltaqg˙u ma’ Alla, inkunu rridu bis-serjetà li noqog˙du g˙ar-rieda tieg˙u b’mod li n˙alluh ibiddilna radikalment ˙alli n˙allu lil Kristu nnifsu jkun il-qalba tal-vokazzjoni Nisranija tag˙na. Il-Papa ˙e©©i©na biex nipprote©u lil Kristu f’˙ajjitna u hekk in˙allu lil Alla jinqeda bina biex jipprote©i lil ˙addie˙or u lid-dinja! G˙andna vokazzjoni nobbli! Nifhmu xejn li qed naqdu lil Alla nnifsu? A˙na m’a˙niex sempliçiment g˙aqda ta’ voluntiera li nag˙tu servizz bla ma nit˙allsu. A˙na nies dg˙ajfa, “©ebel ˙aj”, mag˙Ωula apposta minn Alla. Hu jrid li a˙na, b’˙afna lealtà, in˙alluh jinqeda blim˙abba tag˙na, bl-intelli©enza tag˙na, bis-safa tag˙na kkonsagrat lilu, bl-ener©ija tag˙na, bi flusna, b’kulma g˙andna. B’hekk Hu jipprote©i bina lil kull min i˙obb biex dawn jin©ibdu lejh g˙all-finijiet tieg˙u.
Lulju - Awwissu 2013
G˙alhekk Alla jixtieqna n˙alluh ja˙dem ©o fina u ma naslux li nwebbsu qlubna. Il-Papa talabna ng˙assu fuqna nfusna u ma nintrikbux mill-mibeg˙da, l-g˙ira u s-suppervja li j˙amm©ulna ˙ajjitna u l-intenzjonijiet tag˙na. “Je˙tie© li ma nibΩg˙ux inkunu twajbin u ta’ qalb tenera,” qal il-Papa. Il-˙lewwa mhix virtù tan-nies dg˙ajfa imma sinjal ta’ spirtu qawwi. Hi l-kapaçità li nag˙tu kas talo˙rajn b’kompassjoni, hi ftu˙ ©enwin u kollu m˙abba g˙al ˙addie˙or b˙alma kellu Kristu fuq l-art. Il-Papa kkonferma li Alla g˙andu bΩonna biex nitimg˙u in-nag˙a© tieg˙u (Mt 25, 31-46). Fuq dan se ji©©udikana. G˙andna kura©©, g˙eΩieΩ Soçji, li ma nag˙mlux ˙ilitna biex nag˙tu servizz mill-qalb lil min hu dg˙ajjef billi nwie©bu bil-©eneroΩità g˙as-sej˙at li Kristu jag˙mlilna kuljum? A˙na fid-dover li nkunu nies fidili u li b˙alu ma nkejlux it-tbatija! Je˙tie© li n˙alluh jag˙milna denji li jinqeda bina. Nistaqsu spiss: “Jien x’g˙andi bΩonn inbiddel jew insa˙˙a˙ biex inkun strument doçli u nadif f’idejh?” “Jien g˙andi bΩonnok,” jg˙id Ìesù lil kull wie˙ed u wa˙da minna. “G˙andi bΩonnok biex lil ˙utek ni©bidhom lejja, biex nimliehom bit-tama, biex nipprote©ihom bl-im˙abba, biex inwassalhom g˙andi ˙alli jgawduni g˙all-eternità.” Jien kif se nwie©eb?
187
Riflessjoni
“And no religion too” Is-sittinijiet u s-sebg˙inijiet tas-seklu li g˙adda kienu snin ta’ protesta kontra lEstablishment jew a˙jar l-istituzzjonijiet u l-istrutturi tal-awtorità. Ikona li tirrappreΩenta lil kull min ipprotesta f’dawk iΩ-Ωminijiet huwa bla dubju John Lennon (1940-1980), wie˙ed mill-fundaturi, jekk mhux il-fundatur, tal-grupp muΩikali The Beatles. Ribell kwaΩi minn ©uf ommu, min˙abba wkoll it-trobbija infeliçi li kellu, John esprima r-ribelljoni tieg˙u fl-arti, l-aktar fillirika tal-kanzunetti li kiteb g˙al The Beatles u g˙alih. Fil-bidu tal-karriera muΩikali kiteb, flimkien ma’ Paul McCartney, l-aktar dwar l-im˙abba imma mill-album Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band ’il quddiem il-versi ta’ Lennon saru ta’ protesta u ribelljoni. Imagine Fl-1971 ˙are© il-kanzunetta Imagine meqjusa b˙ala l-ikbar rigal muΩikali li ta lid-dinja u li f’qasir Ωmien intg˙aΩlet b˙ala l-innu universali kontra l-gwerra. Dak kien Ωmien ikkaratterizzat mill-Gwerra Bierda u dik fil-Vjetnam. Illum i˙arsu lejn din ilkanzunetta b˙ala l-innu mhux uffiçjali tassekulariΩmu kontemporanju. B’melodija serena u bi kliem mimli grazzja, Imagine tistieden lill-bnedmin jg˙ixu fl-g˙aqda u l-paçi billi jwarrbu l-patrijottiΩmu, irreli©jon u r-reg˙ba li jipproduçu l-firdiet u l-©lied. Parti minn Imagine tg˙id hekk: Imagine there’s no countries; It isn’t hard to do. Nothing to kill or die for And no religion too. Imagine all the people Living life in peace...
188
Mod ta’ g˙ajxien Ma tridx g˙erf wisq biex tag˙raf g˙ala John Lennon fehem li r-reli©jon hija kontra l-paçi. B’reli©jon nifhmu mhux biss twemmin imma wkoll il-mod ta’ g˙ejxien li jg˙ixu n-nies ta’ dak it-twemmin. Dan ©ieli jaqbel mal-istess twemmin u sfortunatament ©ieli ma jaqbel xejn. Óa nie˙du eΩempju mirreli©jon Kattolika. Mag˙ha hemm assoçjati, fost o˙rajn, inizzjattivi kbar ta’ karità b˙al ftu˙ ta’ djar g˙al kull tip ta’ nies emar©inati, ta’ sptarijiet, skejjel u universitajiet. Dawn jaqblu ˙afna mal-massima evan©elika li tg˙id: “Óobbu lil xulxin b˙alma ˙abbejtkom jien.” (Ìw 15, 12) F’dawn l-opri nsibu jipparteçipaw numru bla g˙add ta’ qaddisin. Meta tqis dan kollu, tirringrazzja lil Alla g˙ar-reli©jon u ma tnissel qatt “Imagine no religion”. Imma mar-reli©jon Kattolika huma assoçjati wkoll il-Kruçjati, il-Gwerer tarReli©jon fl-Ewropa, l-InkwiΩizzjoni Spanjola, l-ImperjaliΩmu Spanjol u PortugiΩ, kollha kawΩi ta’ in©ustizzji u tixrid ta’ demm fuq skala notevoli. Jidher li John Lennon ˙ares lejn ir-reli©jon minn angolu simili. Imma jekk tifli dawn il-©rajjiet tifhem li, g˙alkemm saru f’isem it-twemmin Kattoliku, u xi w˙ud minnhom bl-inizjattiva tal-Knisja Kattolika, malajr tag˙raf li f’g˙eruqhom kien hemm ukoll ˙afna reg˙ba, suppervja, g˙ira, intolleranza u vendikazzjonijiet li mhuma valuri evan©eliçi xejn. Ikollna nistqarru li fihom, b’xi mod, il-Kattoliçi nnamraw ukoll mad-dnub. Mhux ta’ b’xejn li dawn il˙idmiet ma tantx ipproduçew qaddisin.
Kalendarju Museumin
Dinja bla reli©jon Jekk Lennon ˙aseb li ming˙ajr reli©jon iddinja tkun a˙jar u ˙ielsa mill-in©ustizzji, kien Ωbaljat ˙afna. BiΩΩejjed in˙arsu lejn is-seklu li g˙adda biex naraw il-qerda tremenda li kkawΩaw fid-dinja Hitler, Stalin u Pol Pot b’˙ajjithom u s-sistemi governattivi tag˙hom ming˙ajr reli©jon u Alla. Is-sena li g˙addiet il-Kardinal Francis George, l-Arçisqof ta’ Chicago, qal li Imagine t˙e©©i©na nimma©inaw dinja ming˙ajr reli©jon imma, huwa jkompli, dinja b˙al din di©à g˙exnieha fis-seklu 20 u kienet talwa˙x. Kliem il-Kardinal huwa: “We don’t have to imagine such a world; the 20th century has given us horrific examples of such worlds.” Sew jg˙idu: “Min ma jibΩax minn Alla, nibΩa’ minnu jien.” Reli©jon u ˙ajja Meta naraw kemm il-fama tar-reli©jon tiddependi mill-mod kif jg˙ix min jipprattikaha, allura hu neçessarju li a˙na li ‘ng˙allmu r-reli©jon’ ng˙allmuha b’mod li min jitg˙allimha jassimilaha f’˙ajtu, jg˙ixha sewwa. Ósara kbira g˙all-Knisja meta l-Kattoliçi jg˙ixu ˙ajja kuntrarja g˙all-Evan©elju. Meta ji©ri hekk ikollhom ra©un jitg˙axxqu jimma©inaw dinja kif ˙olomha John Lennon. Nifhem li jekk in˙arsu madwarna nsibu li r-reli©jon Kattolika f’Malta hija assoçjata ma’ ˙idmiet li jaqblu mal-Evan©elju. BiΩΩejjed insemmu l-karitajiet kbar li jin©abru. Imma nsibu wkoll li hija assoçjata ma’ firdiet u allura ma’ fanatiΩmu, intolleranza
u mibeg˙da, kif jixhdu l-piki fil-festi talqaddisin u çertu tip ta’ parrokkjaliΩmu. U dan biex nag˙tu biss pinzellata. Ìejjieni xejn sabi˙ Fil-parti tad-dinja li nafuha b˙ala l-Punent, in-nies ilhom jo˙olmu b’dinja ming˙ajr reli©jon, bil-fidi miΩmuma b˙ala attività privata u b’Alla meqjus b˙ala ‘Ωero kbir’. Donnha l-˙olma ta’ Lennon qed issir realtà. Mela nissogra ng˙id li l-©ejjieni g˙all-Punent mhuwa sabi˙ xejn. Ma nafx x’tip ta’ futur ikrah ser ikun, però konvint li fejn Alla jitwarrab ser ikun hemm ilvittmi, bosta vittmi. Anzi vittmi di©à hawn. Miljuni qeg˙din jinqatlu fil-kliniçi tal-abort u miljuni o˙ra huma vittmi ta’ prinçipji ekonomiçi mibnija fuq l-egoiΩmu. U vittmi iΩjed hemm. F’demokraziji ming˙ajr Alla huwa kkalkulat biss min g˙andu vuçi jew min g˙andu ’l ˙addie˙or jitkellem g˙alih. Il-bqija ji©u ddisprezzati. Only Saints Can Futur hieni huwa garantit biss meta l-umanità fil-pjanijiet tag˙ha tikkalkula b’mod xieraq lil Alla ta’ Ìesù Kristu, Alla tal-hena u kollu m˙abba. Ikollha ©ejjieni sabi˙ jekk fil-pjanijiet tag˙ha titbieg˙ed mid-dnub u minn dak li Alla ma jridx. Itteologu Peter Kreeft, apolo©ista Kattoliku mag˙ruf u Professur tal-Filosofija f’Boston College, jg˙allem li l-qaddisin biss jistg˙u jsalvaw id-dinja: “Only Saints can save the world.” Altru minn “imagine no religion”. Imma dan jista’ jkun su©©ett g˙all-qsim ta’ ˙sibijiet f’artiklu ie˙or. Emanuel Curmi
Lulju - Awwissu 2013
189
Ir-Regola Museumina
Ir-Regola f’qalbek Il-bniedem hu esseri soçjali u allura minnatura tieg˙u jg˙ix ˙ajtu skont in-normi, li©ijiet jew regoli “naturali” u o˙rajn li jo˙loqhom hu biex il-konvivenza ma’ bnedmin o˙ra ting˙ax bl-a˙jar mod possibbli. Min lill-bniedem xtaq jag˙tih viΩjoni og˙la minnu nnifsu u fittex li jag˙ti finalità aktar speçifika lill-konvivenza umana, stieden lill-bniedem biex jid˙ol f’rabtiet jew pattijiet biex ˙ajtu tie˙u skop u direzzjoni minnhom. Hekk ©ara, ng˙idu a˙na, permezz tal-Patt tas-Sinaj bilKmandamenti u l-Patt il-Ìdid bil-viΩjoni evan©elika ta’ Ìesù Kristu. Fit-tradizzjoni Nisranija, sa millbidu, persuni li rçevew in-neb˙a tal-Ispirtu u li jissej˙u “fundaturi” rçevew il-kariΩma jew don biex joffru suriet differenti fl-g˙ejxien radikali tal-Evan©elju tal-Img˙allem Ìesù. Min ikollu s-sej˙a li jg˙ix skont il-kariΩma ta’ xi fundatur jaççetta wkoll il-mod ta’ ˙ajja li l-kariΩma tistieden g˙alih. Normalment din il-˙ajja tkun spjegata u fformulata fir-Regola jew Kostituzzjonijiet. Hekk ©ara tul is-sekli mill-eqdem Regola, x’aktarx dik ta’ Pakomju (+348), sa Ωmienna - u f’din is-sensiela twila hemm Dun Ìor© Preca (+1962).
190
L-ebda Regola ma tie˙u post l-Evan©elju, anzi t˙addnu: tg˙ix u ting˙ax minnu. Kull fundatur Nisrani, qabel jew waqt li rçieva l-grazzja tal-“fondazzjoni”, ikun idda˙˙al ’il ©ewwa fil-qalba tal-Misteru ta’ Kristu. L-“g˙ajnejn” ta’ ru˙u jkunu ddawlu b’g˙arfien ©did kif jing˙ax l-Evan©elju u dan id-don jg˙addih lil dawk li jaqsmu mieg˙u din il-kariΩma. G˙alhekk ir-Regola tibqa’ tesi©i minn kull sie˙eb fl-G˙aqda sens ta’ adeΩjoni, im˙abba u reverenza. Dan japplika b’qawwa xejn inqas anki g˙all-verΩjoni jew verΩjonijiet tar-Regola kif mibdulin, irriveduti jew a©©ornati wara ˙ajjet il-fundatur - sakemm hi tibqa’ tirrifletti l-kariΩma ori©inali tieg˙u u g˙andha l-approvazzjoni ekkleΩjastika. L-istess Knisja tqis b˙ala “norma fundamentali” li “l-membri ta’ istitut (reli©juΩ) jintrabtu li josservaw ilKostituzzjonijiet b’fedeltà u b’im˙abba, g˙ax fihom huma jag˙rfu l-g˙amla ta’ ˙ajja approvata mill-Knisja g˙all-istitut, u l-espressjoni awtentika tal-ispirtu tieg˙u, tat-tradizzjoni u tal-li©i tieg˙u” (Kongregrazzjoni g˙ar-Reli©juΩi u l-Istituti Sekulari, Elementi Essenzjali, III,17; 31 ta’ Mejju 1983).
Kalendarju Museumin
Minn hawn to˙ro© ir-responsabbiltà, u L-ag˙ar attitudni li diΩgrazzjatament tista’ anki l-gost, li l-membru jag˙mel tieg˙u tinbet fina hija dik tas-suppervja u l-awtor-Regola, i˙obbha, ikun jafha sew suffiçjenza, bl-iskuΩa medjokri li “l-kelma u jinterjorizzaha. Meta l-Isqof Dom toqtol, imma l-ispirtu jag˙ti l-˙ajja” (2Kor Mauro Caruana approva r-Regola tal-1932, 3, 8). San Pawl ma fehemx dan; l-ispirtu li g˙ollieha quddiem is-Soçji u qal: “Din jirreferi g˙alih huwa l-Ispirtu Qaddis li filg˙alikom hi l-volontà fatt nebba˙ il-kariΩmi ta’ Alla!” ... u allura u r-Regola fil-fundaturi! g˙andha tkun ma˙buba ta’ b’xejn li l-Beatu Minn hawn to˙ro© Mhux daqskemm hi ma˙buba Ìwanni Pawlu II, flr-rieda ta’ Alla g˙alina. EΩortazzjoni Appostolika ir-responsabbiltà, Redemptoris Donum (25 L-istess parir jew kmand ta’ Marzu 1984) jirreferi u anki l-gost, li li l-Fundatur tana dwar g˙ar-Regola b˙ala “don” l-Evan©elju, “Kunu l-membru jag˙mel u jeΩortana biex dawn il˙bieb tal-Evan©elju”, Kostituzzjonijiet inkunu g˙andu jg˙odd ukoll nafuhom u n˙obbuhom tieg˙u r-Regola, g˙ar-Regola: kunu ta’ u fuq kollox inwettquhom i˙obbha, ikun ©ewwa mar-Regola. Issir b’©eneroΩità u b’fedeltà tafha tant li t˙obbha f’˙ajjitna, waqt li niftakru jafha sew u u ΩΩommha f’qalbek li l-ubbidjenza hi sinjal biex tg˙ix minnha ta’ m˙abba li ma tistax jinterjorizzaha. - b˙alma tg˙ix milltmerih (14). g˙aΩliet tal-Evan©elju: mir-Regola t˙ares lejn ilJalla l-g˙arfien, ˙ajja, imdawwal minnha l-im˙abba, il-qima u tie˙u deçiΩjonijiet u tag˙mel g˙aΩliet anki t-twettiq tar-Regola jwasslu biex ise˙˙ fina radikali ... b˙al Nikodemu li g˙amel Ωmien dak li Pawlu b’mod çar ˙e©©e© lill-Filippin ma’ Ìesù, imma kien biss meta sar tieg˙u, g˙alih, ji©ifieri li l-im˙abba tag˙na tikber meta ˙assu jappartieni g˙alih, li ˙are© fil- u toktor dejjem iΩjed ... b’kull dehen, pubbliku u ta x-xhieda fl-ag˙ar waqt, fil- biex nistg˙u nag˙rfu nag˙Ωlu l-a˙jar, u kruçifissjoni u l-mewt ta’ Ìesù (cf Ìw 3; 19, mbag˙ad inkunu safja u bla ebda ˙tija fil39-42). jum ta’ Kristu, mimlija bil-frott tal-©ustizzja (Fil 1, 9-11). Joseph Abdilla
Lulju - Awwissu 2013
191
Ittri ta’ Soçju
GÓerf mill-Kalendarju Museumin G˙aΩiΩ ˙ija Soçju, Illum nixtieq inkellmek dwar il-fatt li anke ftit qari jista’ jag˙millek ˙afna ©id. Xi ftit snin ilu kelli l-okkaΩjoni li nakkwista ˙afna Kalendarji Museumini tal-passat. Dawn kienu taz-ziju ta’ ommi li miet fis-Soçjetà u li kien jismu ÌuΩeppi Refalo. Kien mixXag˙ra G˙awdex imma g˙adda snin twal ja˙dem u jg˙ix f’ÓaΩ-Ûabbar. Dakinhar li akkwistajthom inΩilt minn G˙awdex bi vja©© Kalendarji Museumini! L-eqdem Kalendarju li g˙andi huwa ta’ Novembru 1932. Nie˙u gost noqg˙od inqallibhom ftit g˙ax insib bosta kitbiet utli u li fihom ˙afna g˙erf Museumin. Fillibreriji tal-Oqsma tag˙na g˙andek issib ˙afna minn dawn il-Kalendarji li fihom, qalb dawk il-pa©ni sofor u b’ri˙a antipatka (g˙allinqas dawk antiki), g˙andek issib il-˙ajja u l-istorja tas-Soçjetà tag˙na. Fil-Kalendarju Museumin ta’ Ìunju 1933 (ji©ifieri 80 sena ilu eΩatt) hemm kitba qasira b’Malti antik bit-titlu PROPRJETAJIET u fiha hemm lista ta’ 16-il proprjetà. Laqtitni mill-ewwel u ˙sibt li naqsamha mieg˙ek: 1. Proprjetà tan-natura - Li titbiddel. 2. Proprjetà tal-la˙am - Is-sodisfazzjon. 3. Proprjetà tal-umiltà - L-ubbidjenza. 4. Proprjetà ta’ Alla - Li j˙obb. 5. Proprjetà ta’ bniedem qaddis - Il-biΩa’ u t-tg˙akkis. 6. Proprjetà tal-ispirtu - L-indifferenza. 7. Proprjetà tal-bniedem - Li jirra©una.
192
8. Proprjetà tas-supperv - Li jag˙mel il˙sejjes. 9. Proprjetà ta’ midneb - L-umiljazzjoni. 10. Proprjetà ta’ missier - Il-providenza. 11. Proprjetà tad-debboli - Li jillamenta. 12. Proprjetà tal-qawwi - Il-paçenzja. 13. Proprjetà tal-prudenti - Is-silenzju. 14. Proprjetà tal-karitattiv - Stima lejn kul˙add. 15. Proprjetà tal-appassjonat - Li jrid bilfors. 16. Proprjetà tax-Xitan - Li jigdeb. Bi proprjetà wie˙ed jifhem ilkwalità proprja ta’ dik il-persuna, jew inkella dik il-˙a©a li tag˙mel lil dak kif proprju hu. Il-proprjetà tiddeskrivi u tag˙tik stampa. L-ewwel ˙a©a li ˙sibt malli qrajthom kienet kemm huma veri u ma tantx tista’ tmerihom. Il-veritajiet ma tantx jinbidlu, lanqas biΩ-Ωmien! Mhux ser noqg˙od niktiblek fuq kull wa˙da minnhom g˙ax ma na˙sibx li hemm g˙alfejn, apparti li nixtieq in˙alli lilek toqg˙od tirrifletti dwarhom. G˙aΩilt tlieta u se niktiblek xi ˙a©a Ωg˙ira dwarhom. Il-proprjetà tal-appassjonat hija li jrid l-affarijiet ta’ bilfors. Hija çara li hawn mhux qed jirreferi g˙al dawk l-affarijiet li huma neçessarji u li jridu jsiru. Imma sar ikolli stmerrija lejn din ilkelma “bilfors” u meta nismag˙ha ting˙ad ma ddoqqlix tajjeb. G˙ax meta xi ˙a©a tkun tridha ta’ bilfors, allura inti kkundizzjonat u fi ftit kliem inti m’g˙adekx liberu. La m’intix liberu ser issib ru˙ek f’sitwazzjoni
Kalendarju Museumin
li ma tixtieqx tkun fiha, u tispiçça tag˙mel dak li ma tixtieqx. Infatti ©ieli ng˙iduha li “f’˙in ta’ passjoni g˙ama u ma baqax jara”. Hekk hu eΩatt, g˙ama, u min ma jkunx qed jara ma tantx ja©ixxi tajjeb u ˙afna drabi wara jiddispjaçih. XEJN ta’ bilfors, g˙aΩiΩ ˙ija Soçju, ˙alli b’hekk tg˙ix b’iktar libertà interjuri u dan ikun g˙alik sinjal kbir ta’ maturità. Il-proprejtà ta’ bniedem qaddis hija t-tg˙akkis. Il-kelma tg˙akkis jew mortifikazzjoni forsi ma tantx g˙andha konnotazzjonijiet poΩittivi jew sbie˙. Illum fit-Teolo©ija talÌisem tintuΩa iktar l-espressjoni li l-bniedem g˙andu bΩonn jeduka lil ©ismu. L-iktar ˙a©a importanti mhux x’kelma tuΩa, g˙alkemm din tal-a˙˙ar tog˙©obni iktar. Li hu importanti hu li a˙na nipperswadu ru˙na li l-medjokrità m’g˙andniex x’irriduha u li l-iskop tag˙na huwa l-qdusija. Meta xi ˙add bis-serjetà jkun jixtieq i˙alli lil Alla jqaddsu ma jkunx qed jara kbir, g˙ax ikun qed jipprova jwettaq dak l-iskop li Alla ˙alqu g˙alih. Il-qari, l-esperjenza personali u n-nies jg˙allmuk li bla kontroll fuqek innifsek ma tasalx g˙all-qdusija. Huwa Alla li jqaddes lill-bniedem imma dan tal-a˙˙ar irid jag˙mel il-mezzi. Min hu bla dixxiplina g˙ax ifissed lilu nnifsu, apparti li ma jikbirx, ma tantx jista’ jkun intunat mal-frekwenza ta’ Alla. U min mhux intonat illum jew g˙ada jistog˙na. Nixtieq li fl-a˙˙ar ta’ ˙ajti jkolli çans na˙seb u nara jekk hux veru dak li kiteb Léon Bloy: “Niket wie˙ed hawn fid-dinja, dak li ma nsirux qaddisin.” G˙alkemm nixtieq nitg˙allem iktar, xi ˙a©a ©o fija tg˙idli li dan il-poeta FrançiΩ g˙andu ra©un. Hija possibbli l-qdusija tasSoçji, g˙ax g˙alhekk qeg˙din fil-MUSEUM. Lulju - Awwissu 2013
U jekk “first things first”, mela hija çara fejn g˙andhom ikunu l-prijoritajiet. Riflessjoni rilevanti li ©ieli ting˙ad waqt xi omelija jew pani©ierku nhar l-Immakulata Kunçizzjoni hija li din hi l-festa tal-possibiltà li wie˙ed ma jidnebx. U biex tasal g˙al din trid ukoll tkun edukat u kkontrollat. Il-proprjetà tal-karitattiv hija l-istima lejn kul˙add. A˙na suppost neççellaw fil-karità u flim˙abba kbira li ©abritna f’˙a©a wa˙da. Min-na˙a l-o˙ra nafu wkoll li ©ieli nonqsu lil xulxin mill-karità fin-nuqqas ta’ stima li jkollna lejn dak jew l-ie˙or. Fuq xiex jitkellmu s-Soçji? Fost il-˙afna affarijiet li jitkellmu fuqhom, is-Soçji jitkellmu fuq isSoçji u fuq in-nies. Il-˙aΩin hu meta jiena bi kliemi nwaqqa’ l-istima ta’ persuna o˙ra. Meta tinduna li qed ji©ri hekk fil-Qasam, kun kura©©uΩ u ˙u poΩizzjoni u g˙id li mhux sewwa nitkellmu hekk fuq is-Soçji, anke jekk dak li jkun qed jing˙ad ikun biççajt. U ma noqog˙dux in©ibu l-iskuΩi li dejjem ©ibna meta ng˙idu li a˙na nag˙mlu hekk g˙ax dejjem in˙okku ma’ xulxin, jew g˙ax nafu lil xulxin u kwaΩi ti©i naturali li nitkellmu fuq xulxin. Ti©i naturali g˙ax tkun drajt hekk u mhux g˙ax hi tajba. Minna˙a l-o˙ra kemm hi sana meta jkollna stima lejn xulxin, meta nkunu sensittivi g˙al xulxin, meta nifir˙u bil-preΩenza ta’ xulxin. Minkejja d-differenzi kollha tag˙na, l-istima lejn xulxin tissarraf ukoll f’Qasam ˙aj. G˙ax minn dejjem hekk kien, ji©ifieri li s-Soçji, in-nies, iΩ-Ωg˙aΩag˙ u t-tfal jin©ibdu mill-karità u mill-im˙abba. Inkomplu nitkellmu darba o˙ra. Il-paçi mieg˙ek. Roberto Zammit 193
Riflessjoni
Il-komunikazzjoni perfetta F’wa˙da mill-fjuretti ta’ San Fran©isk ta’ Assisi naqraw dwar x’inhu l-fer˙ perfett. Din il-fraΩi sabi˙a tal-fqir ta’ Assisi dejjem sa˙˙ritni... la perfetta letizia! Issa˙˙arni g˙ax nara l-kura©© li kellu Fran©isku li jitkellem minn fer˙ perfett f’epoka mimlija kunflitti u kriΩijiet. Illum ti©ini f’mo˙˙i l-fraΩi ‘komunikazzjoni perfetta’. G˙alina sar façli li nikkomunikaw u rnexxielna nwaqqg˙u ˙afna mill˙itan ma˙luqa mid-distanzi. Kultant in˙ossni nitfixkel bl-effiçjenza li ninsabu mdawrin biha u nistg˙a©eb bil-©enju talbniedem. Iktar kemm jg˙addu s-snin, iktar nipperfezzjonaw u norqmu l-effiçjenza fil-komunikazzjoni ta’ bejnietna. Fl-istess waqt huwa fatt li hawn ˙afna li j˙ossuhom wa˙edhom g˙alkemm jag˙mlu uΩu s˙i˙ mill-a˙˙ar Ωviluppi teknolo©içi. Hawn fil-Kenja g˙andna espressjoni komuni bl-ilsien Swa˙ili li tg˙id: ‘Umoja ni nguvu.’ - ‘Fejn hemm l-g˙aqda hemm is-sa˙˙a.’ Espressjoni o˙ra, ‘Tuko pamoja’ - ‘A˙na flimkien’, tismag˙ha spiss qabel ma tnejn li jiltaqg˙u jsellmu lil xulxin. Dawn huma indikazzjoni ta’ kemm is-sens ta’ g˙aqda hu kruçjali fis-soçjetà umana. Ilkoll no˙olmu b’dinja iktar armonjuΩa, b’iktar ©ustizzja u paçi bejn il-popli. Donnu fina hemm dan l-g˙atx profond g˙all-unità u l-kuntatt flimkien, imma fl-istess ˙in ma nistg˙ux ne˙ilsu g˙al kollox mis-sentimenti tal-g˙ira u l-mibeg˙da u mill-bΩonn li nikklassifikaw lin-nies f’partiti u tribujiet. Veru li mxejna ’l quddiem fil-komunikazzjoni jew ©ralna li qed nikkomunikaw a˙jar sentimenti negattivi? A˙na jew m’a˙niex flimkien? Tassew li rridu ning˙aqdu bejnietna jew qed naraw li rridu n˙allsu prezz g˙oli wisq biex naslu? Nara li l-bniedem jinsab
194
f’din id-dilemma permanenti: minn na˙a jixxennaq g˙all-g˙aqda ma’ bnedmin o˙ra u mill-o˙ra donnu ma jemminx biΩΩejjed li dan hu possibbli u jibqa’ jiddiΩappunta ru˙u bir-realtà tar-relazzjonijiet. Il-komunikazzjoni hi kunçett newtrali: fiha nfisha la hi ˙a©a poΩittiva u lanqas negattiva. Hija l-possibiltà biex wie˙ed jesprimi sentiment li jista’ jkun poΩittiv jew negattiv. Ûgur li l-bniedem hu esseri espressiv li g˙andu bΩonn jikkomunika b’xi mod jew ie˙or. Hawn min juΩa ittra jew poeΩija. Hawn min i˙obb jirrakkonta storja; o˙rajn jikkomponu biçça muΩika. Illum issib ˙afna jimmuntaw film qasir biex jg˙addu messa©©. Il-bniedem jikkomunika dak li j˙oss ©ewwa fih fuq livell ta’ ˙sieb jew emozzjoni. “Mill-milja tal-qalb jitkellem ilfomm!” (Lq 6, 43-45) Mela l-espressjoni ‘komunikazzjoni perfetta’ tista’ ting˙ad g˙al wie˙ed li, kif ng˙idu, taf fejn int mieg˙u g˙ax kelma jg˙idhielek! u wkoll g˙al ie˙or li g˙alkemm kelma ma jg˙idhiex imma jaf jikkomunika mod ie˙or u mhux iΩomm kollox fih innifsu ming˙ajr
Kalendarju Museumin
ma taf x’inhu g˙addej f’mo˙˙u u f’qalbu. Óafna jieqfu hawn u jserr˙u rashom li la kelma qaluha, la ˙sieb ikkomunikawh, la opinjoni esprimewha, allura sodisfatti u waslu fejn riedu. Ìesù wkoll tkellem dwar il-komunikazzjoni perfetta: “...biex ikunu lkoll ˙a©a wa˙da biex, b˙alma int, Missier, fija u jiena fik, ikunu huma wkoll ˙a©a wa˙da fina u hekk temmen id-dinja li int bg˙attni. Jiena wkoll, is-seb˙ li tajtni tajthulhom, biex ikunu ˙a©a wa˙da, b˙alma a˙na ˙a©a wa˙da. Jiena fihom u inti fija, biex ikunu g˙al kollox ˙a©a wa˙da, biex tag˙raf id-dinja li inti bg˙attni u li jien ˙abbejthom b˙alma int ˙abbejt lili.” (Ìw 17, 21-23) Dan ta’ Ìesù huwa diskors Trinitarju li juri li l-unità tal-im˙abba fit-Trinità hija perfetta. Hawn huwa jurina biç-çar li nistg˙u tassew ning˙aqdu flimkien imma mhux wa˙edna! Mieg˙u biss nistg˙u inkunu tassew flimkien, g˙ax jekk hemm ˙a©a wa˙da komuni bejn il-bnedmin kollha hi din: li a˙na ©ejjin minn Alla, frott ta’ m˙abbtu, u lkoll ninsabu f’pellegrina©© g˙al g˙andu. Ftit ilu ltqajt ma’ sentenza li tatni x’na˙seb ˙afna. IlÌiΩwita FranciΩ Teilhard de Chardin darba kiteb: “A˙na m’a˙niex ˙lejjaq umani fuq vja©© spiritwali. A˙na ˙lejjaq spiritwali fuq vja©© uman.” Kemm-il darba nsibu lilna nfusna nenfasizzaw il-fatt li a˙na umani u allura donnu ni©©ustifikaw lilna nfusna meta nitilfu l-paçenzja, neg˙jew, taqbΩilna jew niΩbaljaw. Imma iktar milli umani a˙na ˙lejjaq spiritwali b’g˙atx infinit li Alla biss
Lulju - Awwissu 2013
jista’ jaqta’. Jekk nifhmu l-komunikazzjoni b˙ala fenomenu purament uman, allura ma nistg˙ux nitkellmu minn komunikazzjoni perfetta g˙ax f’dak li hu purament uman m’hemm xejn perfett! Kull komunikazzjoni purament umana hija dejjem nieqsa, insuffiçjenti u g˙andha potenzjal li tifred. Jekk ninvestu biss f’dan it-tip ta’ komunikazzjoni bla ma rridu niddiΩappuntaw lil xulxin g˙ax nitolbu ming˙and l-o˙rajn ˙wejje© li ma jistg˙ux jag˙tuna: ˙in li qatt mhu twil biΩΩejjed, ener©ija li g˙andha l-limitu, im˙abba li hi dejjem nieqsa u perfezzjoni li ma teΩistix. Kif jg˙id San Pietru, is-sej˙a tag˙na sa mill-˙olqien kienet wa˙da, “biex nixxierku fin-natura ta’ Alla” (2Pt 1, 4). U kif itenni l-KatekiΩmu tal-Knisja Kattolika: “Min issa a˙na msej˙a biex it-Trinità Qaddisa tg˙ammar fina.” (par. 260) Mela jekk g˙andna sej˙a wa˙da hu permezz tag˙ha biss li nistg˙u nikkomunikaw b’mod perfett. Hi t-Trinità l-ikbar forza unitiva li teΩisti, l-iktar ‘network’ qawwi. Fiha biss insiru s˙a˙. Il-problema hi li ˙afna drabi ma nirrealizzawx liema kobor a˙na msej˙in biex ng˙ixu u nispiççaw nintilfu fl-irqaqat ta’ bejnietna li ma jistg˙u qatt je˙ilsuna. Hekk kif Fran©isku ssorprenda bil-kbir lil Fra Ljun meta tah id-definizzjoni tal-fer˙ perfett, hekk ukoll jissorprendina Kristu meta jurina li t-triq g˙all-g˙aqda ta’ bejnietna mhix ˙lief li ng˙ixu f’g˙aqda mieg˙u u allura f’g˙aqda s˙i˙a mal-proxxmu tag˙na kollu. Mario Bezzina
195
Mid-djarju ta’ Soçju (4)
Djarju ta’ SoÇju Malti (1970-20??)* *Óafna mid-dati ma jidhrux çari. L-Erbg˙a ? ta’ ? 19? 10.30pm: Kellhom bΩonn ikunu kollha hekk il-laqg˙at tal-Erbg˙a! Kultant taqa’ ˙edla u jibda ©ej titwib ta’ kull xorta. Imbag˙ad ta’ warajk (u Alla jbierek dejjem l-istess wie˙ed!) jid˙ol g˙axar minuti tard u si©©u jrid BILFORS isabbtu u jqajmek. Insomma, dik ˙alliha… Illum ma bexxaqtx darba g˙ajnejja. G˙amilha Dun Ìor© Grima ta’ G˙awdex fuq ir-rieda ta’ Alla. Óadt pjaçir nisimg˙u jitkellem fuq il-BraΩil, dak ilvilla©© li wassluh fih is-sorijiet “fejn ˙alla l-karkura x-xitan biex jien immur insibhielu”, il-˙abs qalb il-kriminali, is-sempliçità tannies komuni, il-favelas, il-˙ajja fqira imma rikka fil-fer˙, it-tfal, u kollox immexxi mirrieda ta’ Alla. Façli tismag˙ha ixxamplat fuq si©©u, imma biex temminha meta tkun fiha ci vuole! N.B. Lil Çikku ng˙addilu cassette TDK tan-90 minutes ˙a jag˙milli kopja. ? 13 ta’ Frar 1996 9.35pm: Dil-©img˙a tg˙idx x’ingerfex. S˙abi tax-xog˙ol indunaw li hemm xi ˙a©a tinkwetani. Pawlu u Henry mo˙˙hom fiççajt u ©ew jg˙addu Ω-Ωmien fl-uffiççju tieg˙i waqt il-break. X’˙in Henry staqsieni jekk kienx hemm xi g˙asfura qed t˙abbatni, kont se ntajru. Illejla anki lill-Mag˙Ωulin bdejt na˙taf left, right and centre. Qed ti©rili spiss, g˙ax tas-Sudan fixlitni - ommi jew ilvokazzjoni? Mo˙˙i jew qalbi? Issa llejla d˙alt kmieni apposta ˙a nçempel lill-Parrinu, imma mhux qed naqbad. Ner©a’ nipprova wara l-10.00pm avolja niddejjaq, imma jekk ikun jista’ niltaqg˙u s-Sibt li ©ej. 196
L-Erbg˙a 14 ta’ ? 1996 10.25pm: Illum u g˙ada leave. Veru jkolli bΩonnu. Irran©ajt naqra l-kamra g˙ax l-imbarazz kien se j©orrni u wara tgeddist fuq is-sufan naqra ktieb. Konna l-Blata l-Bajda ftit ilu u Michael ˙ajjarni nixtri xi ˙a©a ta’ Henri Nouwen. Ìie f’idejja ¡Gracias!: A Latin American Journal u xtrajtu. Ûammni, jiena u naqra r-riflessjonijiet tieg˙u waqt li g˙ex g˙al xi Ωmien il-Perù u l-Bolivja. Óallimni, jiena u naqra fuq Knisja ˙ajja ’l barra mill˙itan soffokanti tal-knisja, fuq Gutierrez, illiberation theology, it-tbatija li tkun Nisrani, sa˙ansitra li tkun uman, l-esperjenzi reali tal-bniedem li tant jara ma’ wiççu min˙abba ˙uh. U marret g˙ajni bija… …u ˙lomt b’Soçju riekeb fuq karru ta’ ˙mar, g˙addej içeklem fil-periferija ta’ ra˙al x’imkien f’Santa Maria del Mar. Ìrejt biex nitla’ mieg˙u fuq il-karru, imma kull darba li nkun se nqabbad ma nsib xejn f’idejja. Domna nilag˙bu hekk, sakemm is-Soçju wasal fejn kappella çkejkna u hemm sab jistennewh ba˙ar tfal somor lebsin l-a˙mar, l-isfar u l-a˙dar. Daru mieg˙u u mbag˙ad strie˙u mal-art ˙alli jisimg˙u x’g˙andu x’jg˙idilhom. Baqg˙u barra g˙ax il-kappella kienet çkejkna wisq biex joqg˙od kul˙add. Kulma kien hemm l-artal u post g˙all-qassis. Ippruvajt inpo©©i x’imkien mat-tfal, imma kull darba bdew ja˙arbuli u jmorru band’o˙ra. Iktar kemm xtaqt noqg˙od mag˙hom, iktar bdew jitbieg˙du, sakemm sparixxew g˙al kollox. U bqajt wa˙di mal˙mar… Qajmitni l-qanpiena tad-dar f’xi l-4.00pm. Ìiet o˙ti sad-dar. Qg˙adna nie˙du tazza te u l-kliem re©a’ waqa’ fuq ommi. Qaltli li l-Óadd li g˙adda ommi marret id-dar Kalendarju Museumin
tag˙ha u kienet inkwetata iktar mis-soltu. Din tas-Sudan tatha ©ewwa. O˙ti bejn kienet prudenti g˙ax ma nda˙litlix u bejn tatni ˙afna x’nifhem kif qed taraha hi. U dan g˙adni hawn, a˙seb u ara dak ix-xahar meta nkun hemm, jekk immur! Xi ˙a©a qisha qed tg˙idli ubi concordia, ibi victoria. Jien dal-inkwiet m’g˙andix x’irridu. Is-Sibt 17 ta’ ? 1996 1.00pm: G˙adni ©ej ming˙and il-Parrinu. Dik in-naqra ta’ kmajra fejn niltaqg˙u tag˙mel il-mirakli. Qbadnieha mill-ewwel fuq l-esperjenza fis-Sudan. Tani ˙afna x’na˙seb. Forsi did-darba m’g˙andhiex tkun. Malli semmejtlu l-˙olma tbissem u qalli jekk ˙sibtx dwarha. Jista’ jkun li le? Óe©©i©ni nitlob iktar fuqha. N.B. Bqajt sejjer dritt fuq il-kripta talFundatur g˙ax tefg˙a ta’ ©ebla kont bog˙od. F’rokna, f’qalbi emozzjonijiet im˙allta, ma nafx eΩatt mnejn se nibda, mistoqsija wa˙da g˙amiltlu lill-Fundatur: “G˙aliex ˙allejthom jitbieg˙du minni t-tfal u l-katekist?” L-Erbg˙a ? ta’ Settembru 1996 11.05pm: Ma nafx kif bdejt in˙ossni llejla jiena u nisma’ lil dawk is-Soçji li marru s-Sudan - El Obeid, Khartoum, Rokab, Hella Mayo, Comboni, missjunarji, ramel, faqar, s˙ana, IΩlam, gwerra çivili, u qalb dan kollu, tfal, tag˙lim, Soçjetà, Knisja ... Kemm xtaqt kont mag˙hom! ¡Nunca más! Il-Óadd ? ta’ April 2010 9.50pm: X’˙in d˙alt id-dar missieri qalli li çempilli s-“Superjur il-kbir”. Hekk jg˙ajjatlu lis-Superjur Ìenerali. Çempiltlu mill-ewwel u qisu kien qed jistennieni. Staqsieni fuq tal-familja, fuq ix-xog˙ol, fuq il-Qasam, u fl-a˙˙ar jekk ilnix ma nsiefer. ’Qas kelli idea biex inhu ©ej, imma mbag˙ad qalli li f’Settembru grupp ta’ Soçji se jmorru l-Perù Lulju - Awwissu 2013
u s-Soçjetà tixtieqni nkun wie˙ed minnhom. Ma fla˙tx ng˙idlu kelma o˙ra. Óasibha waqg˙et il-linja. “G˙aliex jien?” staqsejtu. Qalli: “Mhux a˙jar hekk milli g˙aliex MHUX int?” Ftakar x’kien ©ara fin-’96. Staqsieni jekk g˙andix xi diffikultà. G˙andi nkellmu l-Erbg˙a fl-uffiççju, il-Blata l-Bajda. N.B. Passaport OK, g˙al-leave m’g˙andhiex tkun problema, la ng˙idilhom il-Qasam ikunu entuΩjaΩmati iktar minni. Diffikultà wa˙da na˙seb se jer©a’ jkolli: ommi! Óa nimxi bil-kalma, biçça biçça. Óa nibda minn dal-lejl ... x’˙in nintilef minn sensija, immur infittex il-˙mar li kien baqa’ jistennieni qrib dik il-kappella çkejkna x’imkien f’Santa Maria del Mar... ? 6 ta’ Mejju 2010 10.45pm: Ommi u missieri naqra ddiΩappuntati. Kellhom il-˙sieb li l-©img˙a d-die˙la ji©u ma’ tal-Qasam g˙allpellegrina©© sal-qabar tal-Fundatur, imma missieri g˙andu l-appuntament tas-soltu l-isptar. Is-Sibt filg˙odu m’iniex im˙abbat. Ne˙odhom jien. Ilna ma no˙or©u ftit wa˙edna. Iva, idea tajba! U wara nitilg˙u sal-Imdina nie˙du xi ˙a©a tajba minn hemm. G˙ada qabel nitlaq g˙ax-xog˙ol ng˙idilhom ˙alli ma jiftiehmu ma’ ˙add. Bil˙aqq! Il-Óadd il-Mother’s Day! X’se nixtrilha ’l ommi? Il-Blata l-Bajda rajt dawk l-inkwatri tal-fidda tal-Fundatur. Jog˙©obha tg˙id? Imma issa mhux se nil˙aq nixtrih. Is-soltu. Tal-a˙˙ar minuta. N.B. Il-Parrinu fera˙ mieg˙i. Semmieli wa˙da tajba ta’ Sir Thomas More - Quod differtur, non aufertur. Kellu bΩonn g˙andu ra©un. Imma lil ommi g˙adni ma nafx meta se ng˙idilha. Qed niftakar fil-laqg˙a ta’ Dun Ìor© Grima li kelli fuq cassette. Kemm ilni ma nismag˙ha! Óa naqlibha mp3 g˙ax jekk nipprova ndoqqu jg˙aqqad 197
it-tape. G˙ada ne˙odha mieg˙i u noqg˙od nismag˙ha jien u sejjer g˙ax-xog˙ol. ? 7 ta’ Mejju 2010 10.05pm: Fuq ix-xog˙ol ftakart fil-Vascas ta’ fejn il-knisja u waqt il-break qbadt u mort. Is-salesgirl qaltli li n˙atfulhom. Rajtilhom frames sbie˙ tal-fidda naqra kbar u xtrajtilha wie˙ed. G˙amiltlu ritratt talFundatur u tg˙idx kemm ©ie pulit. Ûomm naqra! It-tpin©ija li tani Matthew! Tiffittja tajjeb ˙afna! Óa nag˙mel lilha minflok ilFundatur. Imbag˙ad noqg˙od ng˙idilha l-istorja kollha. N.B. Il-Fundatur jifhimni. Xorta baqa’ jitbissem jiena u nne˙˙ih u npo©©i floku l-Mother and Child ta’ Matthew. Bilkemm ma rajtux kuntent iktar... Il-Sibt ? ta’ Mejju 2010 10.50pm: Deo gratias! Veru ˙adu pjaçir missieri u ommi fuq il-qabar tal-Fundatur.
198
Morna f’xi l-10.30am u tg˙idx kemm sibna nies. Fil-˙dax ˙ar©et Quddiesa u l˙aqnieha tajjeb. Dejjem jag˙mel erba’ kelmiet sbie˙ Monsinjur Gatt. Imbag˙ad ©bidnielha g˙al g˙and ilFontanella. Wara li ordnajna capuccino u daqsxejn ˙elu tajba, tajtha r-rigal talMother’s Day. Fehimtha l-istorja wara dik il-pittura: Matthew li pin©ieha, ommu li ˙alliet lilu u lil o˙tu Ωg˙ar, in-nanna tieg˙u li ˙ajritu jag˙ti dik il-pittura lil xi ˙add li j˙obb ˙afna. Issa anki jien qed nag˙tiha lil xi ˙add li n˙obb ÓAFNA. . . veru g˙o©obha! Imbag˙ad semmejtilhom il-Perù. Iktar kien mo˙˙i f’ommi g˙ax missieri naf li ma j˙assarlix. X’differenza minn dakinhar tasSudan! B’le˙inha miksur qaltli: “Mur. IlBambin iberikkom. Mo˙˙ok hemm. “¡Olé! ¡Perù, aquí venimos!” N.B. Tg˙id g˙adu jistenna l-˙mar ta’ Santa Maria del Mar?
Kalendarju Museumin
It-ta˙dita ta’ Fr Paul Murray
Óames ÇagÓqiet gÓall-millenju l-Ìdid (4) Loving It-tielet kelma jew memo hija “loving” - li t˙obb. KwaΩi m’hemmx g˙alfejn tg˙idha li wa˙da mill-karatteristiçi tas-Soçjetà tadDuttrina Nisranija li tolqtok l-aktar, anzi l-istess qalba tal-ispiritwalità tag˙kom, hija l-im˙abba g˙al Kristu - l-ewwel u l-a˙˙ar - imma wkoll l-im˙abba g˙all-proxxmu u l-aktar g˙all-proxxmu li g˙andu bΩonn in-nutriment tal-Evan©elju. It-tradizzjoni tas-Soçjetà tag˙kom turi l-fatt li l-˙niena murija lil min hu fil-bΩonn, u l-aktar filbΩonn tal-karità tal-verità, aktar milli hi xi ˙a©a minn barra, b˙allikieku att ta’ “karità bla ru˙”, hija g˙all-kuntrarju espressjoni ta’ m˙abba profonda u personali lejn Alla. Xi w˙ud, xi drabi b’mod in©enwu, ja˙sbu li l-ispiritwalità u l-˙idma talevan©elizzazzjoni huma ˙idmiet riservati g˙ar-reli©juΩi, l-isqfijiet u l-qassisin, imma din Ωgur li ma kinetx il-fehma ta’ San Ìor© Preca. F’dan il-kuntest niftakar fir-reazzjoni niffieda u brillanti ta’ Santa Katerina ta’ Genoa meta darba qassis ta’ ordni reli©juΩ kien iblah biΩΩejjed biex jg˙idilha li ma setg˙etx tersaq qrib lejn l-im˙abba ta’ Alla daqsu, billi hu kien bniedem reli©juΩ bilvoti u liebes ukoll l-abitu reli©juΩ, filwaqt li hi kienet qed tg˙ix fid-dinja - “miΩΩew©a lid-dinja” skont hu. Katerina, g˙alkemm ta’ umiltà profonda, g˙al dal-kliem qabΩet mill-ewwel bilwieqfa u lill-qassis qaltlu f’wiççu: “Patri, kieku nemmen li l-abitu tieg˙ek se jΩidli mqar farka fl-im˙abba tieg˙i lejn Alla, u li ma nkunx nista’ nersaq lejn l-im˙abba divina mill-ebda triq o˙ra, kieku ma na˙sibhiex darbtejn biex issa stess na˙taf minn fuqek l-abitu reli©juΩ li
Lulju - Awwissu 2013
g˙andek!” Jiddispjaçini nammetti li dak il-patri kien Dumnikan b˙ali! M’hemmx g˙alfejn ng˙id li ma naqbel xejn ma’ ˙ija fuq hekk, u g˙alhekk çert li llejla se t˙alluni liebes l-abitu Dumnikan! Xi drabi g˙andna mnejn nibdew na˙sbu li ming˙ajr il-konferma ta’ xi viΩjoni interjuri jew ta’ xi esperjenza profonda fit-talb qatt m’a˙na se nkunu nistg˙u nduqu l-fer˙ talim˙abba ta’ Alla lejna u ta’ m˙abbitna lejh. Imma dan Ωgur mhux il-kaΩ. Dak li esperjenzat Marija, omma Alla, fiΩ-Ωjara tag˙ha lil EliΩabetta jikkonferma dal-fatt. Meta l-ku©ina xwej˙a tag˙ha sellmet lil Marija, hi mill-ewwel infexxet fil-Magnificat, dik l-g˙anja stupenda ta’ fer˙ u ta’ g˙arfien tag˙ha nfisha f’Alla: “Ru˙i tfa˙˙ar il-kobor tal-Mulej u jifra˙ l-ispirtu tieg˙i f’Alla, ilÓellies tieg˙i!” Marija, meta sellmilha l-An©lu Gabrijel, ma kellhiex ˙ila tirrea©ixxi bl-istess mod. Le, dak li ©abilha l-fer˙ kienet it-tislima sempliçi u umli ta’ EliΩabetta, ix-xwej˙a ku©ina, hekk kif din kollha gost g˙arfet x’kienet Marija: “Imbierka int fost in-nisa u mbierek frott ©ufek!” Il-messa©© huwa çar: l-g˙arfien profond u ferrie˙i tal-im˙abba ta’ Alla g˙alina u fina jista’ jkun riΩultat ta’ azzjoni tajba ta’ ©eneroΩità lejn xi ˙add filbΩonn. Diversi drabi niskopru, b’g˙a©eb kbir g˙alina nfusna, li huwa fil-fqar, fil-morda, f’dawk li jbatu minn xi diΩabbiltà, f’dawk ta’ ebda ˙ila u li l-aktar g˙andhom bΩonn l-g˙ajnuna, li l-Mulej ikun jistenniena biex jimliena bl-g˙arfien ferrie˙i li a˙na ma˙bubin minnu.
ikompli f’pa©na 203 199
L-g˙aΩla Kattolika - 17
L-gÓaÛla Kattolika f’dinja ostili Qatt ma kien façli li wie˙ed jag˙mel l-g˙aΩla Kattolika, imma forsi qatt daqs illum. Hu diffiçli li tag˙milha, wisq iΩjed li tg˙ixha. Min jag˙mel l-g˙aΩla Kattolika jaf li din trid tkun wa˙da tabil˙aqq awtentika, g˙aΩla li tie˙u ˙ajja s˙i˙a. Fl-Evan©elju ta’ San Ìwann Ìesù ma joqg˙odx iteg˙imha. San Ìwann jg˙idilna li Kristu ˙abbar li s-segwaçi tieg˙u se jkunu m˙abbtin, proprju g˙ax segwaçi tieg˙u. Daqskemm hu veru li d-destin tal-Knisja hu neçessarjament fid-dinja, daqstant ie˙or irrelazzjoni Knisja-dinja hi neçessarjament wa˙da diffiçli. It-triq tal-martirju Dan jikkonfermah anke d-Didachè - ItTag˙lim tat-Tnax-il Appostlu - li deher flewwel Ωminijiet tal-Knisja u li jifta˙ proprju bis-sentenza: “Hemm Ωew© toroq: wa˙da tal˙ajja u l-o˙ra tal-mewt. Hemm differenza kbira bejniethom it-tnejn.” (Pubblikazzjoni Provinçja Kapuççina, Veritas Press, Malta 1999, p. 32) Ir-referenza hi çara: l-imse˙bin tal-Knisja jridu jag˙Ωlu wa˙da minn dawn iΩ-Ωew© toroq u jridu j˙addnu t-triq it-tajba jekk iridu jog˙©bu lill-Mulej. Il-kliem ta’ Kristu hu çar: ikun Ωball min-na˙a ta’ dawk li jag˙mlu l-g˙aΩla Nisranija Kattolika li ja˙sbu li xi darba d-dinja ser tkun ˙anina mag˙hom, ser tifhimhom, ser tittrattahom bl-ingwanti. Tant g˙andhom ikunu çerti minn dan li g˙andhom jit˙assbu sew fuq kemm qed jg˙ixu sewwa l-g˙aΩla li jkunu g˙amlu favur Kristu u l-Knisja tieg˙u jekk ma jkunux ippersegwitati, almenu f’xi perijodu tal-˙ajja tag˙hom. Min jag˙mel l-g˙aΩla Kattolika jkun qed
200
jag˙mel g˙aΩla g˙all-martirju, kif tixhed l-istorja ta’ kull Ωmien. It-triq tas-sewwa u tal-verità fissret, g˙al miljuni ta’ Nsara u Kattoliçi, mewt vjolenti, tixrid tad-demm. Il-KatekiΩmu tal-Knisja Kattolika jg˙idina: “Ilmartirju hu l-aqwa xhieda li ting˙ata lillverità tal-fidi; hi xhieda li tasal sal-mewt. Il-martri jag˙ti xhieda g˙al Kristu, mejjet u rxoxt, li mieg˙u ng˙aqad permezz talim˙abba. Jag˙ti xhieda g˙all-verità tal-fidi u g˙ad-duttrina Nisranija. Jilqa’ l-mewt b’att ta’ qawwa. ‘Óalluni nkun ikel g˙allbhejjem selva©©i; bihom inkun nista’ nikseb ’l Alla.’ (San Injazju ta’ Antijokja, Epistula ad Romanos, 4,1)” (KKK 2473). Kif jg˙id Ori©ene, il-martirju mhuwiex riΩultat biss tal-azzjoni tal-bniedem, imma wkoll azzjoni tal-grazzja. Hi prova tal-im˙abba suprema g˙al Kristu li l-Insara mag˙Ωula g˙al dan l-att suprem joffru lilhom infushom b’ubbidjenza g˙all-Ispirtu s-Santu (Ori©ene, Contra Celsum 2.27). Il-martirju qatt ma kien assenti matul l-elfejn sena ta’ KristjaniΩmu, u fl-Ittra Appostolika Tertio millennio adveniente l-Papa Ìwanni Pawlu II jafferma li l-Knisja llum re©g˙et saret Knisja tal-martri (n.37). Kemm il-Knisja lokali kif ukoll dik universali m’g˙andhomx jinsew ix-xhieda ta’ dawn “is-suldati mhux mag˙rufa” li ˙allew ˙ajjithom “g˙allkawΩa l-kbira ta’ Alla”. L-istudju wera li l-Knisja kellha l-ikbar numru ta’ martri fisseklu li g˙adda, is-seklu g˙oxrin. F’dan l-isfond tas-seklu g˙oxrin malajr ji©u f’mo˙˙na ismijiet ta’ martri mag˙rufa b˙alma huma Massimilianu Kolbe, Jakob Gapp, Otto Neururer, Edith Stein, Tito Brandsma u o˙rajn. Imma ma’ dawn hemm miljuni o˙ra li isimhom g˙adu mhux
Kalendarju Museumin
mag˙ruf u li jrid jittella’ g˙ad-dawl taxxemx ˙alli x-xhieda tag˙hom tinfluwenza lill-Kattoliçi tal-lum. Il-martri g˙adhom jispikkaw f’diversi pajjiΩi sal-lum. Odium fidei Biex mewt ta’ membru tal-Knisja Kattolika tkun meqjusa martirju trid isse˙˙ f’dak li jissejja˙ odium fidei, ji©ifieri f’atmosfera ta’ mibeg˙da tal-fidi li t˙addan kemm elementi ta’ veritajiet irrivelati kif ukoll l-im©iba virtuΩa. Imma l-odium fidei hi dejjem mag˙na. Il-Mulej Ìesù wissa lill-Appostli u lil dawk li kellhom ji©u warajhom b˙ala segwaçi tieg˙u li d-dinja ser tobg˙odhom kif bag˙det lilu, proprju g˙ax huma mhumiex tad-dinja: “… g˙ax jien ˙ri©tkom middinja, id-dinja tobg˙odkom.” (Ìw 15,19) Proprju waqt li qed issir din il-kitba kellna l-a˙bar mill-qorti Maltija li Ωag˙Ωug˙ instab ˙ati li fis-7 ta’ April 2010, ftit jiem qabel ilPapa Benedittu XVI ©ie Malta, hu ssie˙eb f’facebook group li kien kontra l-mi©ja talPapa f’Malta, fejn kellu kliem ta’ theddid, insolenza u mibeg˙da jew disprezz lil persuna jew persuni jew inkella xi grupp. Din il-mibeg˙da dehret fuq facebook u kienet espressa fis-sens li xi ˙add kellu jispara lillPapa f’idejh, f’saqajh u f’postijiet o˙ra ta’ ©ismu fejn kellu l-pjagi Ìesù Kristu. Odium fidei per eççellenza! Din il-mibeg˙da tal-fidi hi mxerrda sew f’pajjiΩna, Malta tag˙na. Kienet tin˙ass sewwa fil-©ranet qabel iΩ-Ωjara tal-Papa li se˙˙et fis-17 u t-18 ta’ April 2010. Naturalment f’dan il-kuntest ikrah to˙ro© b’aktar qawwa l-laqg˙a entuΩjaΩmanti li l-Maltin u l-G˙awdxin taw lill-Papa. Imma din il-mibeg˙da qeg˙da fl-arja li nirrespiraw u l-˙in kollu tg˙olli rasha b’mod speçjali fil-mezzi ta’ komunikazzjoni li diversi minnhom jidher çar li g˙andhom a©enda Lulju - Awwissu 2013
kontra l-Knisja Kattolika. Hi mibeg˙da mxerrda mad-dinja kollha. L-internet hu xhieda ta’ dan. F’˙afna pajjiΩi, inkluΩi dawk li jissej˙u demokratiçi b˙all-Ingilterra u l-Istati Uniti, bl-iskuΩa komda tal-political correctness qed jippruvaw jag˙lqu ˙alq il-Knisja u jo˙onqulha l-attività tag˙ha. Fi Spanja, Franza u postijiet o˙ra ©ew introdotti li©ijiet immorali ta’ kull tip u sura, minkejja l-o©©ezzjoni tal-Knisja Kattolika f’dak ilpajjiΩ. Din il-persekuzzjoni ©arrbuha u qed i©arrbuha mad-dinja kollha miljuni ta’ Nsara u eluf ta’ g˙aqdiet ta’ ispirazzjoni Nisranija, l-aktar dawk Kattoliçi. Is-sodda g˙al din il-persekuzzjoni ©iet mifruxa bid-diversi li©ijiet li jmorru kontra t-tag˙lim tal-Van©elu u tal-Knisja, fosthom dawk tad-divorzju, l-abort, l-ewtanasja, iΩΩwie© ta’ persuni tal-istess sess u prattiçi b˙alma huma l-libertà assoluta fejn tid˙ol il-pornografija, l-esperimenti fejn jinqerdu l-embrijuni, l-uΩu tal-kondom u sa˙ansitra l-abort minn tfal tal-iskola ming˙ajr il-kunsens tal-©enituri, u tant ˙wejje© immorali o˙ra. Quddiem dawn il-proposti immorali l-Knisja ma setg˙etx tg˙id ˙lief ‘le’. Hekk il-Knisja qed tidher li hi istituzzjoni li dejjem tg˙id ’le’ g˙al kollox, li hi marbuta mal-img˙oddi, li hi reazzjonarja, li hi antikwata u li to˙odha kontra l-‘progress’. Il-Papa u l-Ma©isteru saru o©©ett mhux biss ta’ kritika, l-aktar mill-media, imma sa˙ansitra ta’ mibeg˙da. L-arja li nirrespiraw saret wa˙da mni©©sa u l-ilma li nixorbu ©ie mdardar minn din ilmew©a anti-Kattolika u anti-Papa. F’dinja ostili b˙al din trid issir l-g˙aΩla Kattolika. Dan hu gravi ˙afna g˙ax hi sitwazzjoni li tislet minn min jag˙mel l-g˙aΩla Kattolika 201
kura©© liema b˙alu. Min jag˙mel din l-g˙aΩla jkollu jie˙u kontinwament deçiΩjonijiet u poΩizzjonijiet kontra l-kurrent, bis-sogru reali ˙afna li ji©i rridikulat u meqjus b˙ala antikwat u barra minn Ωmienu. Il-Kattoliku awtentiku qed jitqies b˙ala bniedem ta’ min jit˙assru u li kwaΩi g˙andu bΩonn ta’ kura mentali. Id-dinja kontemporanja qed tag˙mel minn kollox biex i©©ieg˙el lill-Kattoliku jist˙i li jΩomm u jipprattika t-tag˙lim tal-Ma©isteru. Qed ji©i mpin©i b˙ala anakroniΩmu. DiΩgrazzjatament illum il-kultura saret wa˙da atea, sekularista, materjalista, edonista, egoista, libertina, relattivistika. In-normi morali, g˙al ˙afna, saru tabù. Il-kultura post-moderna saret b˙al qarnita li s-swaba’ tag˙ha jil˙qu kull attività talbniedem. Dan kollu ©ab rivoluzzjoni s˙i˙a fil-mentalità u fl-im©iba tal-bniedem. Ìab kundizzjonament viljakk u dittatorjali f’dak kollu li ja˙seb u jag˙mel il-bniedem. Kundizzjonament tant qawwi li ˙afna qed isibuha wisq iebsa biex ikunu kura©©uΩi biΩΩejjed u jkunu jifil˙u jqumu kontra l-kultura kontemporanja. Sitwazzjoni interna perikoluΩa Imma hemm sitwazzjoni ag˙ar minn dan kollu: dik interna g˙all-istess Knisja. Ilproblema li tabil˙aqq qed tifni lill-Knisja Kattolika mhijiex il-pedofelija, anke jekk din twe©©a’ u tag˙mel ˙sara kbira, imma n-nuqqas ta’ unità fi ˙dan il-Knisja. Di©à b’xi mod ittrattajna dan is-su©©ett. Semmejna x’qal il-Papa Benedittu XVI fil-15 ta’ Jannar 2010 lill-membri tal-Kongregazzjoni g˙adDuttrina tal-Fidi, fejn fost l-o˙rajn qal li hu, b˙ala s-Suççessur ta’ Pietru, irid i˙ares l-unità tal-fidi fil-Poplu ta’ Alla. B’u©ig˙ ta’ qalb ikollna nammettu li hawn 202
˙afna fil-Knisja li xejn m’g˙andhom g˙al qalbhom din l-unità. Qeg˙din jaqilg˙u kull tip ta’ diskors kontra dak li tg˙id il-Knisja. Dan qed jag˙mel dejjem aktar diffiçli kull g˙aΩla awtentikament Kattolika. G˙ax jekk l-g˙aw© li ©ej minn barra l-Knisja nistg˙u niqfulu bit-tag˙lim tal-istess Knisja, l-g˙aw© minn ©ewwa ©ej mir-reΩistenza li w˙ud qed jag˙mlu g˙all-istess tag˙lim tal-Knisja. Qeg˙din jisfidawh! Qeg˙din imeruh! Qeg˙din jikkontradiçuh, ˙afna drabi billi jikkwotaw il-kelma ta’ Alla biex isa˙˙u l-argumenti Ωbaljati tag˙hom. Dan i˙awwad lin-nies, speçjalment meta dawn ittalin li qed jirre©istraw dissens mat-tag˙lim tal-Knisja jkunu qassisin jew reli©juΩi. In-nuqqas ta’ direzzjoni minn fuq iwassal biex dawk li jridu jiffurmaw il-kuxjenza tag˙hom u jimxu f’˙ajjithom fuq it-tag˙lim tal-Knisja jsibu ru˙hom imça˙˙din mittag˙lim awtentiku tal-Ma©isteru. It-ta˙wid Ωdied u l-prattika reli©juΩa Kattolika qed tmur minn ta˙t. Ma jistax ikun li, biex inΩommu mag˙na l-massa, inça˙˙du lillPoplu ta’ Alla minn direzzjoni xierqa u mill-kwalità, g˙ax fl-a˙˙ar tal-©urnata la tibqa’ l-kwantità u lanqas il-kwalità. Nitilfu l-qâleb u l-©bejna. Waqt li l-Papa Benedittu XVI kien sejjer bl-ajruplan minn Ruma g˙al Lisbona filPortugal, preçiΩament fil-11 ta’ Mejju 2010, huwa qal li l-ikbar persekuzzjoni tal-Knisja ©ejja mill-preΩenza tad-dnub fi ˙danha stess (A©enzija Zenit, 11 ta’ Mejju 2010). Il-Papa kien qed jitkellem fl-isfond talkaΩi ta’ pedofelija minn membri tal-kleru Kattoliku, imma Ωgur li fil-kelma ‘dnub’ kien qed jinkludi kull tip ta’ ˙aΩen, inkluΩa r-ribelljoni li diversi membri tal-Knisja Kattolika qed juru fil-konfront tat-tag˙lim awtentiku tag˙ha. F’dan id-dawl iridu jinftiehmu d-diskorsi li l-Papa Benedittu Kalendarju Museumin
XVI spiss g˙amel dwar il-˙tie©a tal-unità fil-Knisja: unità fil-litur©ija, fl-istqarrija talfidi, fid-dixxiplina, fin-normi morali, fidduttrina fundamentali. Min hu mid˙la tal-g˙eruq tal-Poplu ta’ Alla jaf sewwa kemm fidili, li g˙amlu u jridu jg˙ixu ©enwinament l-g˙aΩla Kattolika, qed ibatu biex jg˙ixu l-˙ajja reli©juΩa tag˙hom min˙abba dan id-diΩgwid intern fil-Knisja. Diversi membri lajçi fil-Knisja qed isibuha diffiçli ˙afna li jag˙mlu l-appostolat tag˙hom, b’mod speçjali dak tal-kelma, g˙ax qishom ma jafux x’sura g˙andu jie˙u l-appostolat tag˙hom. Min-na˙a jafu li hemm it-tag˙lim awtentiku tal-Knisja, mi©bur fil-KatekiΩmu tal-Knisja Kattolika; min-na˙a l-o˙ra jitfixklu meta jisimg˙u nies ‘awtorevoli’ jg˙idu u jiktbu mod ie˙or. Kieku possibbli jitfixklu wkoll il-mag˙Ωulin! Proprju g˙alhekk hi me˙tie©a t-tmexxija kostanti tar-rag˙ajja tal-mer˙la. Il-membri tal-Knisja li g˙andhom intenzjoni tajba qeg˙din il-˙in kollu jitolbu lill-mexxejja reli©juΩi tag˙hom biex jag˙tuhom lura ç-çertezza tal-fidi.
Min jag˙mel l-g˙aΩla Kattolika l-a˙˙ar post li fih jistenna t-tfixkil g˙all-mixja tieg˙u hi l-Knisja. Fi ˙dan il-Knisja ma jistenniex li jkun hemm min jag˙millu l-bsaten fir-roti, min jag˙millu l-g˙aΩla Kattolika diffiçli. G˙alhekk, bir-ra©un, jistenna li fi ˙dan ilKnisja jirçievi ç-çertezza tal-fidi. Imma l-a˙˙ar kelma hi dik ta’ kura©©. Min jag˙mel l-g˙aΩla Kattolika jaf li se jiltaqa’ ma’ sfidi kbar, jaf li mhuwiex imdawwar minn bnedmin ikkonfermati fil-grazzja jew bl-an©li tas-sema, u allura g˙andu jistenna l-konsegwenzi kollha tal-fra©ilità umana. Imma jaf ukoll li hu miexi wara Mexxej rebbie˙. It-trijonfaliΩmu ma jag˙milx bih, imma lanqas il-qtig˙ il-qalb. Jaf li flimg˙oddi u llum miljuni terrqu u qed iterrqu b’suççess il-mixja li qed jag˙mel hu. Min g˙amel l-g˙aΩla Kattolika g˙andu jifhem li l-fra©ilità umana mhux biss mhijiex ra©uni biex jaqta’ qalbu, talli hi okkaΩjoni biex jiggranfa dejjem aktar malpersuna ta’ Ìesù Kristu. Joseph Camilleri
ikompli minn pa©na 199
Óames ÇagÓqiet gÓall-millenju l-Ìdid (4) Dan l-g˙arfien hu g˙arfien li jfejjaq. Jekk a˙na li nafu li b’xi mod a˙na mi©ru˙a nag˙mlu sforz biex ng˙inu lill-batut, jekk “naqsmu ˙obΩna ma’ min hu bil-©u˙” u nippruvaw “nag˙tu kenn lill-fqir bla dar” jew li nΩuru lil xi ˙add fil-bΩonn b˙alma g˙amlet Marija, imbag˙ad, skont il-Profeta Isaija, mhux biss nirçievu d-dawl imma “©er˙itna titfejjaq sew malajr” (Is 58, 6-8). U g˙aliex? G˙ax f’dawk li l-aktar g˙andhom
Lulju - Awwissu 2013
bΩonn l-g˙ajnuna a˙na nilqg˙u lil Kristu nnifsu: “Dak li tag˙mlu mal-iΩg˙ar fost dawn ˙uti, tkunu tag˙mluh mieg˙i.” Niftakar darba Madre TereΩa qabditli idi u b’subg˙ajha stess spelliet dal-messa©© fuq il-˙ames swaba’ tieg˙i: “Fr Paul, il-messa©© kollu jinsab f’dis-sentenza: ‘You - did - it - to - me’.” Imbag˙ad tennietu g˙at-tieni darba b’aktar enfasi. Darbtejn - forsi g˙ax indunat li jiena nitg˙allem bil-mod!
203
Nies li emmnu (5)
Fabrice Hadjadj - Il-filosfu li kkonverta Minkejja l-età relattivament Ωag˙Ωug˙a tieg˙u (twieled f’Nanterre fl-1971), Fabrice Hadjadj di©à g˙amel isem g˙alih innifsu fil-qasam filosofiku. L-ewwel xog˙ol kbir tieg˙u kien Réussir sa mort (2005), sa©© fuq il-mewt li fih janalizza s-sens li s-“sieg˙a estrema” kisbet fis-soçjetà teknolo©ika: “Irridu nag˙Ωlu bejn li teknikament ni©u llikwidati jew li noffru ˙ajjitna. M’hemmx alternattiva: jew tiddispra jew tag˙ti ˙ajtek g˙al xi ˙a©a li jist˙oqqilha.” Hekk jaraha l-˙ajja dan il-˙assieb Ωag˙Ωug˙ li jg˙ix f’Toulon fi Franza, miΩΩewwe© u missier ta’ ˙amest itfal. Ta’ nisel Lhudi u b’isem G˙arbi - twieled f’familja b’g˙eruqha fit-TuneΩija - g˙ex Ωg˙oΩija “nikilista”, atea, bla ebda aspirazzjoni reli©juΩa u medhi biss filpassjoni letterarja tieg˙u, dejjem tbaqbaq. IΩda ta’ 27 sena kellu esperjenza spiritwali qawwija quddiem Kurçifiss fil-knisja ta’ Saint-Séverin f’Pari©i. U ma damx wisq ma tg˙ammed. U tg˙ammed fl-Abbazija ta’ Solesmes, mag˙rufa sew g˙at-tradizzjoni tal-kant Gregorjan. Dawn li ©ejjin huma siltiet minn intervisti li sarulu tliet snin ilu. Il-mistoqsijiet huma addattati. Kif ikkonvertejt g˙all-KristjaniΩmu? Jekk il-KristjaniΩmu, jew a˙jar Kristu, huwa l-Verità, kif nemmen jien, mhux hekk trid tistaqsi: kif jista’ jkun li ma sirtx Nisrani qabel? X’kien qed iΩommni milli nersaq qrib misteru li huwa dak tar-realtà nnifisha? Ng˙id id-dritt, ma n˙obbx wisq nitkellem fuq il-konverΩjoni tieg˙i. L-iktar g˙al Ωew© ra©unijiet. L-ewwel wa˙da hija li huwa Alla li jikkonvertina bil-˙olqien tieg˙u kollu.
204
Tikkonverti qabelxejn g˙ax tie˙u n-nifs (g˙ax Alla jag˙tik in-nifs) u wkoll g˙ax titla’ x-xemx, g˙ax il-fjuri huma sbie˙, g˙ax tara omm titbissem lil binha... IΩda mhux il-©miel biss. Hemm ukoll dik iddisperazzjoni profonda li taççertana li ma nistg˙ux inkunu a˙na li nag˙tu l-fer˙ lilna nfusna u allura rridu ng˙ajtu lejn Salvatur. Kollox jing˙aqad, it-tajjeb u l-˙aΩin, sabiex a˙na nduru lejn Alla. Hemm ra©uni o˙ra. Li nippreΩenta ru˙i b˙ala konvertit tista’ tidher trijonfalistika: arawni, wasalt! Issa l-konverΩjoni mhijiex konkluΩjoni iΩda bidu. Timpenjana biex inkomplu nikkonvertu, iktar fil-fond, sala˙˙ar konverΩjoni, fis-sieg˙a ta’ mewtna. Fl-a˙˙ar, issa, jiena Kattoliku! IΩda jekk dan ma ji©rix biex jiena ng˙ix l-im˙abba, allura nsir ag˙ar milli kont qabel. Inkun qieg˙ed napprofitta ru˙i mir-rikkezzi ta’ Kristu g˙all-vanta©© Ωg˙ir tieg˙i u g˙allkburija tieg˙i nnifsi. Nista’ nirrakkonta wa˙da mill-©rajjiet li fil-mixja intellettwali tieg˙i wasslitni biex
Kalendarju Museumin
niltaqa’ mal-Kurçifiss. Kont qed nirrifletti fuq it-teknika li tridna nipproduçu bniedem ma˙luq min-newrokimika, mill-virtwalità, mill-bio©enetika. Ìietni l-intwizzjoni li l-ansjetà tag˙na hija t-teΩor tag˙na: tista’ tippreΩenta ru˙ha b˙ala g˙ajta lejn issema. Huwa s-sema li j©eg˙ilna nittamaw f’fer˙ li hu ˙afna ikbar minn din id-dinja, u jurina d-dinja fil-prekarjetà estrema tag˙ha. Il-©isem fid-dg˙ufija tieg˙u, il©isem sofferenti, il-bniedem fil-kundizzjoni tra©ika tieg˙u, dan kollu deherli ikbar minn dawn is-supermen minfu˙in u ddrogati. F’dak il-punt kont lest biex nisma’ l-Ecce homo. Qabel ikkonvertejt, kif kont ta˙sibha fuq Alla? Qabel lanqas kont nissaporti nisma’ titlissen il-kelma “Alla”: kont inqisha b˙al jolly mix˙uta fuq il-mejda, bi tradiment, waqt log˙ba karti. Mod kif tevita l-problemi u tben©el it-tra©edja tal˙ajja. IΩda Alla ma jne˙˙ix id-dramma tal-eΩistenza iΩda jtemmha. Jeqred kull idolu tag˙na u jo˙odna mill-©did g˙ad-dramma tal-ikbar im˙abba. Je˙tie© li min jemmen jag˙raf din id-dramma u jg˙ix it-tieni kmandament li jg˙idilna biex ma nsemmux l-isem ta’ Alla g˙alxejn. Min ma jemminx ikun jista’ jifhmu iktar. U wara li kkonvertejt? Il-konverΩjoni tieg˙i ma kinitx atte©©jament poetiku jew kunçett filosofiku, iΩda realtà tà Persuna li ©iet qabli fil-fond tal-oskurità. “Alla” ma baqax ifisser iktar soluzzjoni iΩda avventura. Mhux twe©iba iΩda appell. Meta Lulju - Awwissu 2013
nsibu l-aqwa mod kif nitkellmu fuq Alla, mhux bilfors li l-o˙rajn meta jisimg˙una jikkonvertu. Jekk nitkellmu fuq Alla bl-istess qawwa ta’ Ìesù, xi w˙ud se jikkonvertu, o˙rajn jispiççaw jissallbu. Sinjal li nkunu tkellimna tajjeb. Kif ta˙sibha llum fuq l-atei? L-atei jistg˙u ji©u kkritikati li mhumiex dak li jippretendu li huma. Ateu huwa xi ˙add “bla Alla”, xi ˙add li jrid je˙les mill-idoli kollha u ma j˙allix l-ateiΩmu tieg˙u jsir idolu fih innifsu. Tkun xi ˙a©a tal-biki te˙les mir-reli©jon ta’ Kristu biex to˙loq wa˙da tal-ateiΩmu. U dan hu li ji©ri fil-biçça l-kbira tal-kaΩijiet. Li tkun ateu tassew hija xi ˙a©a tassew iebsa. Meta tabbanduna lil Alla traxxendenti, tispiçça to˙loq idoli o˙ra: ir-ra©uni, ir-razza, ir-rivoluzzjoni, issuq... U int kif ma bqajtx ateu? Ilkoll kemm a˙na g˙andna bΩonn prinçipju li jorjenta ˙ajjitna. Fittixt li kemm hu possibbli nkun ateu. Fl-a˙˙ar, meta ˙list minn kull idolu, baqg˙etli d-disponibbiltà li nilqa’ dak li ma kienx ©ej minni, dak li g˙al xi w˙ud hija t-traxxendenza u l-katekiΩmu jsej˙ilha Rivelazzjoni. Disponibbiltà tfisser ftu˙ g˙all-inkontru. Eraklitu ddefinixxieha b˙ala “l-istennija ta’ dak li mhuwiex mistenni”, ftu˙ li jsib ru˙u fi ©rajja li tasal g˙andna permezz ta’ ˙afna u ˙afna xhieda: it-“tradizzjoni appostolika”. Serje ta’ inkontri li bdew minn Ìesù sa ma waslu g˙andi. Robert Aloisio 205
Riflessjoni
A life-long vacation B˙alissa qed nie˙u gost naqra mill-©did il-ktieb ‘The Genesee Diary’ ta’ Henri J. M. Nouwen, anki min˙abba li din is-sena, flimkien ma’ xi Soçji, se nqatta’ esperjenza ta’ rtir f’monasteru ta’ Trappisti ©ewwa l-Irlanda u g˙alhekk il-ktieb in˙oss li fih sinjifikat ikbar g˙alija personalment. F’dan il-ktieb Henri Nouwen jikteb djarju ta’ dak li g˙adda minnu fis-seba’ xhur (Ìunju-Diçembru) li dam jipprattika l-˙ajja monastika ©ewwa monasteru fi New York, fejn nistg˙u ng˙idu li pparteçipa b’mod s˙i˙ fil-˙ajja ta’ kuljum tal-patrijiet u x-xog˙ol kollu u t-talb li jwettqu. F’diskursata li darba jkollu mas-superjur tal-monasteru, John Eudes, Nouwen jistqarr kemm qed i˙ossu sejjer tajjeb f’din l-esperjenza l-©dida, kemm qed imur tajjeb mal-komunità u kemm qed i˙ossu kuntent. John Eudes iwie©bu billi jg˙idlu li l-uniku ˙sieb tal-˙ajja monastika g˙andu jkun dak li wie˙ed jo˙loq ‘a life-long vacation’. Nisimg˙u spiss bil-‘vacare Deo’, t˙alli aktar spazju g˙al Alla. Eudes jg˙idlu wkoll li dan l-ispazju ma tistax to˙olqu wa˙dek u g˙alhekk niffurmaw komunitajiet biex inkunu nistg˙u nesperjenzaw il-˙ajja kollha b˙ala rigal minn Alla. Hu g˙alhekk li t-tif˙ir g˙andu jkun hekk çentrali - tif˙ir g˙ar-rigali ta’ Alla. Nouwen iwie©eb billi jg˙id li forsi iktar ma jg˙addu l-jiem iktar kienu qed jikbru fih it-tensjonijiet, id-dubji u l-qtig˙ il-qalb! Imma Eudes jassigurah billi jg˙idlu: “Le, le, tibda t˙obbha iktar din il-˙ajja iktar ma ddum fiha!” Jiena nemmen u n˙oss li anki fil-vokazzjoni
206
MuΩeumina rridu no˙olqu din il-‘life-long vacation’, ji©ifieri aktar spazju g˙al Alla, aktar ˙in ta’ intimità ma’ Ìesù, biex naslu li aktar ma jg˙addi Ω-Ωmien aktar nibdew in˙obbuha din il-˙ajja li ˙addanna. Nouwen forsi ˙ass li dawn is-seba’ xhur kienu indispensabbli g˙alih biex jaqta’ mirrutina tax-xog˙ol tieg˙u, hu li kien tant imfittex g˙al-lectures, talks u elf ˙a©a o˙ra. Ried forsi jesperjenza x’ji©ifieri li jkollok iktar ˙in g˙al Alla. Na˙seb li anki a˙na b˙ala soçjetà g˙andna grazzja li dan il-˙in g˙al Alla nistg˙u no˙olquh flimkien fl-Oqsma tag˙na b’diversi modi. Nemmen li a˙na wkoll spiss irid ikollna l-˙in tal-kwiet ma’ Alla tag˙na. Jien ng˙id li dan b’xi mod g˙andu jkun kuljum. Kul˙add skont il-©urnata tieg˙u u skont fejn u kif isibu l-iktar komdu u mistrie˙. G˙andna nkunu ˙erqana g˙al dan il-ftit ˙in ta’ mistrie˙ filMulej, g˙andna nixxenqu g˙alih u nifir˙u li nfittxuh. Dan ifakkarni fit-talba ta’ Dun Ìor©: “Sinjur Alla, fittixni biex nadurak!” Fl-Evan©elju ta’ San Mark l-appostli jmorru g˙and Ìesù u jg˙idulu “kulma kienu g˙amlu u g˙allmu” (Mk 6, 30). Kienu jidhru viΩibilment g˙ajjiena wkoll! “G˙ax tassew, kien hemm ˙afna nies ©ejjin u sejrin, u anqas Ωmien biex jieklu ma kienu j˙allulhom!” (v. 31) L-g˙ejja tant bdiet tirkibhom li Ìesù kellu bilfors jintervjeni. Ma setax jaffordja li l-Appostli tieg˙u jispiççaw maqtula bixxog˙ol li bag˙athom iwettqu Hu stess. Kien g˙alhekk li f’vers 31 huwa kwaΩi jordnalhom: “Ejjew mieg˙i intom biss we˙idkom f’xi post imwarrab u strie˙u ftit.” F’g˙ajnejn Ìesù dik kienet l-unika soluzzjoni
Kalendarju Museumin
vijabbli biex is-segwaçi tieg˙u jkunu jistg˙u jissuktaw jimxu warajh. Jiena n˙oss li kuljum kull Soçju g˙andu jsib ftit ˙in fejn ikun jista’ tassew jie˙u lura s-sa˙˙a mentali u spiritwali tieg˙u, wa˙du mal-Mulej. Ejjew nibdew nie˙du gost ng˙ixu l-eternità minn issa. L-eternità tibda hawn. Minnu nnifsu l-bniedem jixxennaq li ma jmut qatt. Il-bniedem jixtieq jibqa’ jg˙ix g˙al dejjem. U hekk hu, la hu ma˙luq minn Alla li la g˙andu bidu u lanqas tmiem. Il-©enna hi l-g˙aqda tag˙na ma’ Alla. Ma jaqblilniex allura li nibdew nesperjenzawha minn hawn? Mhux ta’ b’xejn li Ìesù tant da˙al f’intimità mal-Missier sa minn fuq din l-art! U xi ng˙idu g˙all-Fundatur tag˙na? Kien jie˙u pjaçir isib il-˙in biex joqg˙od f’ri©lejn Ìesù, fil-preΩenza tieg˙u, g˙ax kien jaf li ming˙andu jrid. L-Appostli staqsew lil Ìesù: “Fejn immorru, Mulej?” U Dun Ìor© fehemha wkoll din. Fejn tmur jekk mhux g˙and l-img˙allem? ... Jalla jkollna xewqa kbira li kuljum inqattg˙u ˙in wa˙edna ma’ Ìesù, ˙alli fih nistrie˙u u bina jserra˙ lil ˙utna m˙abbtin u mtaqqlin. Fis-skiet Alla jkun tabil˙aqq “Alla ta’ kull fara©, li jfarra©na fid-dwejjaq kollha tag˙na” (2 Kor 1, 3-4). Ir-realtà tal-˙ajja eterna hija tabil˙aqq dik li tixprunana biex infittxu l-mistrie˙ filMulej kif jixraq! Il-Papa Emeritu Benedittu XVI, fil-ktieb tieg˙u ‘God is near us’, jikteb hekk: “L-eternità hija hemmhekk, fil-qalba taΩ-Ωmien, fejn a˙na ni©u wiçç imb wiçç
Lulju - Awwissu 2013
ma’ Alla. Permezz tal-kontemplazzjoni ta’ Alla l-Óaj, hija tista’ ssir b˙al sies sod ta’ ru˙na...” Interessanti wkoll dak li jikteb Fr Ron Rolheiser li jsostni li llum sirna traskurati dwar il-˙arsien tas-Sabat (mhux biss g˙alljum tal-Óadd!) u allura a˙na ftaqarna kemm reli©joΩament u anki umanament. Óafna mill-g˙ejja u l-fatt li n˙ossuna n©orru piΩ iktar milli nifil˙u ©ejjin minn dan, li m’g˙andniex ‘sabat’ regolari f’˙ajjitna! Jissu©©erixxi li s-‘sabat’ m’hemmx bΩonn ikun biss darba f’©img˙a, imma jista’ jkun sieg˙a, mixja, ikla, diskursata ma’ ˙abib. Almenu, jissu©©erixxi Rolheiser, g˙andu jkun hemm mument ta’ ‘sabat’ kuljum, ukoll jekk wie˙ed isib xi post fejn jinqata’ ftit u jaqta’ kull kuntatt mad-dinja ta’ madwaru. Irridu nidraw napprezzaw li anki l-mumenti li ma nkunu qed nag˙mlu xejn huma indispensabbli g˙ax ir-ru˙ ikollha bΩonnhom dan il-˙in u dan l-spazju. Fid-dinja tal-lum, b’xorti ˙aΩina, sirna nikkalkolaw aktar fuq dak li nipproduçu milli fuq dak li a˙na! Henri ma jonqosx li jissu©©erixxi ˙in fil-kwiet g˙at-talb regolari u anki li nkunu konxji tal-©isem tag˙na, g˙ax dan jurina ˙afna meta g˙andna bΩonn il-mistrie˙! Interessanti, hux ? Jalla l-vokazzjoni tag˙na wkoll ma tin˙araqx, forsi wkoll min˙abba l-appostolat. Jalla no˙olqu din il-‘life-long vacation’ biex iktar ma ndumu fiha iktar tog˙©obna u l-inbid it-tajjeb in˙alluh sala˙˙ar! Kevin Scicluna
207
Riflessjoni
Inti temmnu dan? Fl-Evan©elju nsibu diversi sfidi, kemm min-na˙a ta’ Ìesù kif ukoll min-na˙a ta’ dawk ta’ madwaru. Insemmu ftit eΩempji: ‘Óobbu lill-g˙edewwa tag˙kom ... Min jag˙tik daqqa ta’ ˙arta fuq ˙addek il-lemin dawwarlu x-xellug ... Min jitolbok timxi mieg˙u mil imxi mieg˙u tnejn ... Min i˙obb ’il missieru u ’l ommu aktar minni ma jist˙oqqlux li jkun dixxiplu tieg˙i ... Mur big˙ kulma g˙andek u imxi warajja ... Tridux tmorru intom ukoll? ... Mulej, a˙na ˙allejna kollox! ... Jekk trid tista’ tfejjaqni!’ Óafna minna naççettaw l-Evan©elju b’mod ©enerali. B’danakollu ma jfissirx li a˙na aççettajna l-isfidi li po©©ielna Kristu flEvan©elju. Biex ming˙alina ma nidhrux strambi fid-dinja, nippruvaw ninterpretaw il-kliem ta’ Ìesù g˙ax na˙sbu li jkun aktar aççettabbli g˙all-bniedem tal-lum. Millbanda l-o˙ra l-istorja tg˙allimna li min ˙a l-kliem ta’ Ìesù fir-radikalità tieg˙u u po©©ieh fil-prattika g˙amel g˙e©ubijiet kbar. Xi w˙ud waqqfu movimenti jew kongregazzjonijiet fuq vers wie˙ed millEvan©elju. Min ma semax b’Gandhi li tant issa˙˙ar bil-messa©© tal-manswetudni ta’ Ìesù li po©©ieh fil-prattika kemm fil-˙ajja personali tieg˙u kif ukoll fil-politka. Bla ma spara tir wie˙ed, bil-prattika tieg˙u tannon-vjolenza evan©elika rnexxielu j©ieg˙el lill-Imperu IngliΩ jitlaq mill-Indja. U Gandhi lanqas biss ma kien Nisrani! B˙alu g˙amel ukoll Martin Luther King Jr. fl-Amerika. Fostna l-Insara l-aktar persuni li jimpressjonaw u jinfluwenzaw huma l-missjunarji. Dan mhux g˙ax huma xi persuni b’talenti speçjali jew g˙ax huma 208
atturi li jafu jirreçtaw imma sempliçiment g˙ax huma persuni li qed jg˙ixu l-Evan©elju fir-radikalità tieg˙u. Óajjithom hija prietka li jifhimha kul˙add. Min minna ma jafx bil-faqar radikali li bih jg˙ixu s-sorijiet tal-Beata TereΩa ta’ Kalkutta? Il-fatt biss li dan l-ordni jattira tant u tant Ωg˙aΩag˙ biex jing˙aqdu mieg˙u, f’dinja li tipprietka l-pjacir b˙ala l-uniku skop tal-˙ajja, huwa miraklu kontinwu. Ta’ min jinnota li l-isem proprju ta’ dan l-ordni hu “Sorijiet Missjunarji tal-Karità”. Forsi xi ˙add jistaqsi kif jissej˙u missjunarji jekk lanqas biss ixandru l-kelma ta’ Alla jew tal-anqas jg˙allmu fl-iskejjel? Veru li s-Sorijiet ta’ Madre TereΩa ma jippritkawx bil-kelma iΩda jippritkaw bil-karità u allura l-prietka tag˙hom tinstama’ aktar mill-kliem. Darba Ìesù sfida lill-Appostli: “Meta bg˙attkom ming˙ajr ˙or©a u ming˙ajr flus, qatt naqaskom xi ˙a©a?” Meta kont wasalt biex immur il-missjoni kont g˙edt bejni u bejn ru˙i: “Jekk l-Evan©elju ta’ Ìesù hu veru, din g˙andha sse˙˙ f’˙ajti.” Veru li llum mhux ta’ min jo˙ro© ming˙ajr ˙or©a jew flus. B’daqshekk ma jfissirx li kliem Kristu m’g˙adux validu. G˙allgrazzja ta’ Alla, tul dawn l-a˙˙ar tletin sena kienu g˙axriet dawk is-Soçji li ˙allew l-impjieg tag˙hom biex marru ja˙dmu f’xi Qasam tas-Socjetà barra minn Malta. Óafna minnhom mhux biss tilfu l-impjieg tag˙hom iΩda tilfu wkoll il-karriera li setg˙u g˙amlu kieku baqg˙u fl-istess impjieg jew inkella fl-istess pajjiΩ. Dawk kollha li g˙amlu din l-esperjenza ta’ fidi jistg˙u jistqarru mal-Appostli li qatt ma naqashom xejn. Mhux talli ma naqashom xejn imma sabu g˙ad-dispoΩizzjoni tag˙hom djar, karozzi, apparat u personalitajiet, kemm Kalendarju Museumin
çivili kif ukoll ekkleΩjastiçi, li qatt ma kienu jo˙olmu li se jkollhom f’pajjiΩhom. Illum li ma jkollok xejn hu kwaΩi impossibbli, anke jekk tmur fl-ifqar missjoni. Il-probabbiltà hi li inti b˙ala missjunarju xorta se tkun ˙afna aktar sinjur min-nies li tkun ta˙dem fosthom u allura flok ma tqis dak li tkun ˙allejt warajk t˙ossok rikonoxxenti g˙al dak li sibt lest u li ˙addie˙or ipprepara g˙alik bla ma kien jaf. Dan kollu ma jnaqqas xejn mill-©eneroΩità tas-Soçji li jmorru l-missjoni. G˙al dawk li Alla jridhom jibqg˙u qalb nieshom u jxandru x’g˙amel Alla mag˙hom, tajjeb li jkollhom id-distakk minn dak li jippossiedu u li jg˙inu kif jistg˙u minn dak li Alla jipprovdilhom. Sfida o˙ra li l-Evan©elju jpo©©i quddiemna hi din. Ìesù darba qal: “Fost dawk kollha li min˙abba fija u l-Evan©elju j˙allu lil darhom jew lil ˙uthom jew lil ommhom jew lil missierhom jew lil uliedhom jew l-g˙elieqi tag˙hom, ma hemm ˙add fosthom li minn issa, f’din id-dinja stess, ma jirçevix, g˙al mitt darba iktar, djar,
Lulju - Awwissu 2013
a˙wa, subien u bniet, ommijiet, ulied u g˙elieqi flimkien ma’ persekuzzjonijiet, u l-˙ajja ta’ dejjem fiΩ-Ωmien li ©ej.” (Mk 10, 29-30) Din kienet ir-risposta ta’ Ìesù g˙allmistoqsija li g˙amillu San Pietru g˙annom ta’ s˙abu l-Appostli: “Tajjeb! A˙na ˙allejna kollox u ©ejna warajk.” (Mk 10, 28) Hawnhekk tinsab l-aktar deçiΩjoni iebsa li jkollu jag˙mel il-missjunarju, dik li j˙alli ’l missieru u ’l ommu biex imur wara Ìesù. Issitwazzjoni tkun aktar iebsa meta l-©enituri jkunu qorbu s-sebg˙in sena u kultant anke t-tmenin u jkunu di©à qed jikkontemplaw ilmewt u jserr˙u mo˙˙hom g˙ax g˙andhom tifel Socju li jistg˙u jistrie˙u fuqu. Na˙seb li hija esperjenza komuni fost dawk li marru l-missjoni li l-a˙˙ar persuni li kienu infurmati kienu l-©enituri nfushom. UΩajt il-kelma infurmati u mhux ikkonsultati g˙ax jiena çert li kieku l-©enituri kellhom g˙aΩla ma kinux jag˙Ωlu li jinfirdu minn binhom jew binthom. Is-Soçju j˙ossu bejn ˙altejn, g˙ax lill-©enituri j˙obbhom imma lil Ìesù j˙obbu aktar. Kieku kien possibbli jikkuntenta liΩ-Ωew© partijiet. Però jrid jag˙mel g˙aΩla. Bil-grazzja ta’ Alla u bl-
209
g˙ajnuna tad-direttur spiritwali jasal biex jiddeçiedi u jaqbad il-mo˙riet u ma j˙arisx lura. Illum li l-komunikazzjoni tjiebet, wie˙ed jista’ jikkomunika mal-familja u f’kaΩ ta’ bΩonn jer©a’ lura fi Ωmien qasir. Però tletin sena ilu dan ma kienx possibbli u ©ara li xi membri tilfu lil xi ˙add millg˙eΩieΩ tag˙hom waqt li kienu l-missjoni. Din hi na˙a wa˙da tal-munita. In-na˙a l-o˙ra, is-sabi˙a, hi li Kristu jwieg˙ed g˙al mitt darba aktar f’din il˙ajja. Fil-fatt kull min ˙alla l-familja tieg˙u sab familja akbar fi ˙dan il-Knisja, kemm f’dawk li huma missjunarji kif ukoll finnies li mag˙hom ikun qed ja˙dem. Filwaqt li f’pajjiΩek t˙alli familja wa˙da u dar wa˙da, fil-missjoni ssib aktar minn familja u dar wa˙da fejn tista’ tmur. Dan il-fatt kien ikkontemplat minn Ìesù meta qal liddixxipli: “Toqog˙dux idduru minn dar g˙al o˙ra.” Wa˙da mill-ordnijiet ta’ Kristu liddixxipli kienet: “Kulu kulma jqeg˙dulkom quddiemkom.” Din il-parti mhix diffiçli biex tosservaha, anzi trid toqg˙od attent biex ma taqax fl-eççess. Fil-fatt l-esperjenza missjunarja turi li ©ieli xi missjunarji ©ew maqtula imma qatt ma mietu bil-©u˙. Xi w˙ud li marru rqaq fil-missjoni mhux talli ma naqsux iΩda ˙xienu, forsi g˙ax kif ng˙idu bil-Malti huma ‘fil-grazzja ta’ Alla’. Meta kont il-Kulle©© tal-G˙alliema, wie˙ed mill-brothers tad-De la Salle kien jg˙idilna li jekk jaqa’ l-©u˙ f’pajjiΩ l-a˙˙ar biçça ˙obΩ tmur g˙all-Brothers. Wa˙da mix-xewqat li kelli f’˙ajti kien li jkolli biçça art fejn nista’ n˙awwel ftit si©ar tal-frott. Però min˙abba l-MUSEUM kont
noqg˙od lura. Meta mort is-Sudan, wa˙da mis-sorpriΩi kienet li mad-dar fejn konna noqog˙du kien hemm ©nien bis-sigar talfrott. Xahrejn biss wara li wasalna, dan il©nien waqa’ fir-responsabbiltà tieg˙i g˙ax min kien jie˙u ˙siebu mar f’missjoni o˙ra. F’inqas minn sentejn kelli nibda ©nien ie˙or g˙ad-dar il-©dida li bena l-Isqof Macram Max g˙as-Soçji tal-MUSEUM. Meta g˙adda aktar Ωmien u l-gvern lokali Ωidilna l-art tal-iskola, kelli okkaΩjoni o˙ra li rrawwem u n˙awwel diversi si©ar. Altru li sibt aktar milli ˙allejt warajja. Kull min mar il-missjoni j˙oss li hu mhux talli ma tilifx iΩda reba˙. G˙alkemm mar biex jag˙ti sab li aktar irçieva milli ta. Huwa jista’ jg˙id ma’ San Pawl is-sentenza ta’ Ìesù li “aktar hemm fer˙ filli tag˙ti milli tirçievi”. Il-memorji sbie˙ tan-nies jibqg˙u mieg˙ek anke wara li jg˙addu ˙afna snin. Dan biex ma nsemmux l-a˙˙ar parti talweg˙da ta’ Ìesù: “... u l-˙ajja ta’ dejjem fiΩ-Ωmien li ©ej”. Jalla kull wie˙ed u wa˙da minna jwie©eb g˙all-isfida ta’ Ìesù “Inti temmnu dan?” b˙alma wie©bet Marta, o˙t Lazzru: “Iva, Mulej, jiena nemmen.” Frans Zahra
210
Kalendarju Museumin
PoeΩija
Ósieb: F’din il-poeΩija moderna nimmeditaw fuq ©rajjiet li sikwit nisimg˙u dwarhom jew li naraw ise˙˙u madwarna, kemm f’pajjiΩna kif ukoll lil hinn minn xtutna. Il-mistoqsija ma tonqos qatt g˙all-preΩenza ta’ Alla, kemm meta nitg˙axxqu bil-˙olqien ta’ madwarna f’mumenti meta n-natura tkun fl-aqwa tag˙ha, kif ukoll f’mumenti ta’ tbatija meta l-bniedem ikun mag˙dur, g˙ajjien u fuq kollox mg˙obbi bis-slaleb tal-˙ajja. Imma l-fidi ma tfissirx li l-bniedem qatt ma jsaqsi l-mistoqsija ta’ Kristu fuq is-salib: “Alla tieg˙i, Alla tieg˙i, g˙aliex tlaqtni?” Il-fidi tfisser li l-bniedem i˙ares lejn is-sema u jistenna li ti©ri xi ˙a©a. IΩda tfisser ukoll li, g˙alkemm jistenna twe©iba, din mhux dejjem se je˙odha g˙aliex fil-verità l-bniedem irid jg˙ix il-fidi fil-misteri kollha tag˙ha. Óa©a wa˙da ©©ib il-bniedem f’sikktu: Kristu msallab li b˙alu bata u fuq kollox ˙a mewta li ma kienx jist˙oqqlu. U akkost ta’ kollox jemmen u jibqa’ jemmen g˙ax, kif jg˙idilna l-Fundatur, huwa jitfarra© bil-kelmiet ta’ Ìesù msallab: “Óares lejja u kkwieta.”
Nemmen Óarist lejn sema ik˙al.... lejn ba˙ar ˙iemed jitlajja fil-bog˙od, f’melodija mraΩΩna ta’ ˙sejjes imfissra. InΩilt f’widien is-ser˙ ta’ difa ˙lejju u tlajt fuq g˙olja fejn rajt xefaq fommok. U sibtek hemm u rajtek hemm bla ma rajtlek bixret wiççek... Imma rajtek, iva, tifrex lil hinn mill-wisa’ tal-univers. U ndomm is-snin li jkebbu s-s˙ab mitfija, u, waqt li llewwaq ˙lejqiet Ωg˙ar kotrana u nsensel çag˙ak li jilma f’tarf il-plajja, nemmnek g˙ax int g˙ajrek m’hawnx fil-bera˙ tan-natura, f’poema ˙ajja mirquma fid-dettalji tal-˙olqien. U nsaqsik: Fejn tkun meta niltaqa’ ma’ min jokrob g˙all-innoçenza tal-im˙abba? Fejn tkun meta nara w˙ud musfara u ’l min b˙alek tela’ l-Golgota mg˙obbi b’toqol l-avveliment? Fejn kont fl-g˙ajnejn ©enwina ta’ tfal jibku abbuΩ?
Lulju - Awwissu 2013
Fejn kont fl-g˙ajta siekta ta’ dawk jitolbu ˙aqq? Fejn kont meta ©ejt wiçç imb wiçç mal-imsarram u l-imsallab? Int kont hemm, iva, minxur fuq g˙uda tifhem il-karbiet kollha tag˙na, il-mard tag˙na, id-dg˙ufijiet tag˙na. Kont hemm g˙eri b˙alna, tipprova tifhem l-g˙ajta ta’ min jemmen, ta’ min jixtieq jemmen, ta’ min veru jrid jemmen. Eli, Eli............ lema sabaqtni? U emmint u g˙adni nemmen! U nibqa’ nissielet biex nemmen li Int tinsab hemm DEJJEM! Josette Spiteri
211
Riflessjoni
Hekk isiru l-affarijiet Termini ta’ m©iba
L-Atti: ktieb ta’ m©iba
Drajna nisimg˙u termini marbuta ma’ m©iba. Niltaqg˙u mag˙hom f’kull livell tassoçjetà, ibda mill-og˙la istituzzjonijiet talpajjiΩ, g˙aqdiet çiviçi, reli©juΩi jew ta’ sport u ambjenti o˙ra fejn hemm nies li l-im©iba tag˙hom g˙andha impatt fuq l-istituzzjoni li jag˙mlu parti minnha. Ng˙idu a˙na l-kelma ‘Kostituzzjoni’ qed nisimg˙uha u qed naqraw aktar dwarha, kemm fiddiskussjonijiet li qed isiru f’laqg˙at dwar ilKostituzzjoni ta’ Malta kif ukoll, fil-kaΩ tasSoçjetà, fir-reviΩjoni tar-Regola. Sa sitt xhur ilu konna nsemmu biss ‘Ir-Regola’ filwaqt li issa drajna nag˙mlu d-distinzjoni bejn ‘IlKostituzzjonijiet’ u d-‘Direttorju Ìenerali’. Termini o˙ra li niltaqg˙u mag˙hom fil˙ajja huma ‘Direttivi’, ‘Kodiçi ta’ Etika u ta’ M©iba’, ‘Linji Gwida’ u g˙ajnuniet o˙ra biex l-individwu jkun accountable lejn ilgrupp li jirrappreΩenta kull fejn ikun.
Irridu nammettu li mhux façli li wie˙ed jag˙mel dejjem kollox tajjeb. L-iktar nies bravi jiΩbaljaw, u xi drabi f’deçiΩjonjiet li jaffettwaw organizzazzjoni s˙i˙a. G˙alhekk irridu nkunu umli u lesti li nitg˙allmu kontinwament minn dawk li, minkejja d-diffikultà li tkun, jag˙Ωlu l-a˙jar mod filkompetenza tag˙hom. Kull wie˙ed u wa˙da minna jista’ ja˙seb f’nies li fl-opinjoni tieg˙u jew tag˙ha jkunu g˙amlu g˙aΩliet tajbin fir-rwol li jkunu fih. M’iniex se nikkwota persuni kontemporanji, g˙ax façli jkun hemm interpretazzjonijiet kuntrarji.
Dawn l-g˙ajnuniet huma ta’ ©id g˙as-soçjetà g˙ax jiffaçilitaw l-effiçjenza u jassiguraw li l-bniedem ji©i ttrattat ta’ bniedem u qatt ma jkun imça˙˙ad mid-drittijiet tieg˙u. Imma dan l-ideal jista’ jkun imxekkel meta persuni f’organizzazzjoni ma jimxux b’mod professjonali, jew m’g˙andhomx il-˙iliet me˙tie©a g˙all-poΩizzjoni tag˙hom, jew g˙ax ma jkunx hemm dik l-intelli©enza li tmexxi lill-individwi skont il-livell li qeg˙din fih fi ˙dan l-organizzazzjoni. Dan jg˙odd ukoll, f’livell ie˙or, g˙all-persuni li ma jkunux fl-amministrazzjoni imma g˙andhom rwol daqstant importanti fil˙idma li ©ew afdati biha.
212
G˙aΩilt li mmur g˙all-‘Atti tal-Appostli’ li nqisu b˙ala ktieb ta’ m©iba. U n-nies li jippreΩenta jg˙allmuna ninkarnaw ittermini li semmejna. Kapitlu 15 jirrakkonta: “Ìew xi w˙ud mil-Lhudija jg˙allmu lilla˙wa: ‘Jekk ma tin˙atnux skont id-drawwa li ©ejja minn Mosè ma tistg˙ux issalvaw.’ U qamet ta˙wida u ©lieda kbira bejn Pawlu u Barnaba u bejnhom u qatg˙uha li jitilg˙u Pawlu u Barnaba u xi w˙ud o˙ra minnhom Ìerusalemm ikellmu lillappostli u l-presbiteri fuq din il-©lieda.” (vv.1-3) Hawnhekk g˙andna kaΩ ta’ konflitt li g˙andu r-rimedju fil-conflict management, ji©ifieri kif g˙andek i©©ib ru˙ek f’kaΩ ta’ nuqqas ta’ qbil. B’liema m©iba mxew Pawlu u Barnaba? G˙all-bidu fallew bis-s˙i˙ g˙ax g˙aΩlu li jid˙lu g˙all-“©lieda” (v. 3). Meta kkalmaw g˙aΩlu li jsibu soluzzjoni skont ir-ra©uni; imxew is-sbatax-il mil minn Antijokja sa Ìerusalemm u tellg˙u il-kwestjoni quddiem ‘kumitat’. Dan wassal g˙all-Konçilju ta’ Ìerusalemm fejn saret diskussjoni
Kalendarju Museumin
li llum tg˙allimna kif g˙andhom isiru l-affarijiet. L-Appostli semg˙u lil kull min xtaq iressaq l-argumenti tieg˙u, kemm dawk li tkellmu b’qawwa favur il-˙tie©a taç-çirkonçiΩjoni g˙all-pagani kif ukoll Pawlu u Barnaba li kellhom ideat aktar miftu˙a. Wara li waslu g˙al dak li llum ng˙idulu consensus, g˙aΩlu tnejn min-nies, Barsabba u Silas. G˙aΩluhom b’reqqa g˙ax riedu ‘ambaxxaturi’ li huma rrispettati mill-poplu. Dawn marru Antijokja b’ittra miktuba mill-Appostli dwar id-deçiΩjoni li ttie˙det u, minkejja l-konfront tal-bidu, l-istorja spiççat b’fer˙ hekk kif inqrat l-ittra. L-im©iba tag˙na A˙na wkoll ng˙addu minn esperjenzi li fihom nistg˙u nibqg˙u indifferenti, nistg˙u nippre©udikaw lis-Soçjetà jew niΩirg˙u l-fer˙ meta diffikultà tintreba˙ b’wiçç il-©id. F’waqt ta’ tensjoni nistg˙u ninsew ir-Regola, il-linjigwida, il-prinçipji ta’ m©iba li nafuhom bl-amment u d-diplomazija li ming˙alina nafu n˙addmu. G˙al atte©©jament ostili jew çiniku ta’ xi ˙add nistg˙u n©ibu ru˙na b’tali mod li la nintg˙arfu li a˙na membri tal-MUSEUM u lanqas çittadini komuni. Ir-reazzjoni tag˙na m’g˙andhiex taqa’ fillivell ta’ min ikun we©©ag˙na. Il-lingwa©© tag˙na f’temp ta’ konflitt g˙andu jibqa’ pulit, ming˙ajr ma ˙add japprofitta ru˙u minn xi kelma Ωejda. Lanqas f’kawΩa ©usta m’g˙andu wie˙ed “jis˙on iΩΩejjed”. (Il-Ktieb il-Kbir) Imma jekk g˙all-ewwel, b˙al Pawlu u Barnaba, a˙na nag˙Ωlu l-konfront, ilformazzjoni tag˙na ©©ibna f’sensina. Jekk le x’jiswew l-irtiri, il-˙ajjiet tal-qaddisin, ilVan©elu li a˙na mistednin inkunu ˙bieb
tieg˙u? Imma l-istorja ma tiqafx hemm. F’soçjetà b˙al tag˙na hemm makkinarju ta’ konsultazzjoni. Din g˙andha ssir b’serenità u wie˙ed jistudja l-kaΩ minn kull na˙a tieg˙u. Sadattant, jekk il-konfrontazzjoni qed taffettwa r-relazzjoni kemm bejn ilmembri tas-Soçjetà kif ukoll ma’ nies millpubbliku jew ma’ xi organizzazzjoni, wie˙ed g˙andu jassigura li jkun hemm inqas kliem u iktar kalma. Ûgur li kull wie˙ed minna g˙andu l-interess li s-Soçjetà jibqa’ jkollha stima mill-pubbliku, mhux biex ifa˙˙runa n-nies imma biex inkunu iktar komdi flappostolat tag˙na fosthom. In-nies iridu jaççettaw lilna qabel ma jaççettaw l-a˙bar li qed inxandru, u ambjent ta’ konfrontazzjoni ma jg˙inx g˙al dan. Minflok ma nkunu a˙na l-problema Jista’ ji©ri wkoll li minna ’l barra ma jkunx hemm konflitti imma dawn no˙olquhom ©o fina stess, hekk li qisna qatt m’a˙na kuntenti fl-ambjent tag˙na. U l-iskuntentizza tittie˙ed. Mhux a˙jar li mmorru “Ìerusalemm” g˙all-kjarifika, u jekk hemm bΩonn g˙al deçiΩjoni li mbag˙ad insegwuha bil-fer˙a? G˙andna nkunu kunfidenti li hemm min jismag˙na bl-im˙abba. U hekk it-terminolo©ija ta’ m©iba tie˙u sens. Ma tibqax biss fuq il-karta imma ssir il-mod ta’ ˙ajja tag˙na. Ma noqog˙dux na˙sbu liema prinçipju se napplikaw, g˙ax l-im©iba ssir it-tieni natura tag˙na. Nibdew in©ibu ru˙na bl-a˙jar mod ming˙ajr ma nkunu nafu, u b’hekk inkunu qed in˙allu impronta fuq in-nies li jkunu parti millistorja ta’ ˙ajjitna. Joe Galea
Lulju - Awwissu 2013
213
Riflessjoni
Ósibijiet mill-qalb G˙alina l-kelma ‘qalb’ hija g˙anja ˙afna fit-tifsira tag˙ha u ma tfissirx biss dak l-organu li hemm fina li jippompja d-demm. Il-kelma qalb minbarra ç-çentru (il-qalba) tfisser fuq kollox il-post tal-emozzjonijiet tal-bniedem. G˙alhekk il-qalb nassoçjawha mal-im˙abba, b˙al meta ng˙idu ‘qalbu ˙anina’ jew ‘qalbu tajba’ u, g˙an-nuqqas tag˙ha, ‘bniedem bla qalb’. G˙all-bniedem tal-Lvant il-qalb kienet tfisser ukoll il-post mnejn jo˙or©u l-˙sibijiet tal-bniedem, tajbin u ˙Ωiena, qabel ma sse˙˙ l-azzjoni. Hekk Ìesù, meta kien qed jitkellem fuq x’inhu li jtebba’ verament ilbniedem, qal: “Dak li jo˙ro© mill-fomm jo˙ro© mill-qalb u dan li jtebba’ lillbniedem. G˙ax mill-qalb jo˙or©u ˙sibijiet ˙Ωiena...” (Matt 15, 18-19a) Kif insibu flEvan©elju skont San Luqa, Ìesù jfisser kemm il-poΩittiv kif ukoll in-negattiv ta’ x’jo˙ro© mill-qalb: “Il-bniedem tajjeb mitteΩor tajjeb ta’ qalbu jo˙ro© it-tajjeb u l-bniedem ˙aΩin mit-teΩor ˙aΩin ta’ qalbu jo˙ro© il-˙aΩin, g˙ax mill-abbundanza talqalb jitkellem il-fomm.” (Lq 7, 45) Fl-ilsien Malti nsibu aktar minn mitt idjoma bil-kelma qalb billi l-lingwa tag˙na fiha g˙eruq semitiçi u dawn l-idjomi juru l-emozzjonijiet kbar, poΩittivi u negattivi, tal-bniedem. Insibu wkoll li anke f’lingwi o˙rajn li mhumiex semitiçi g˙andhom g˙add kbir ta’ idjomi li bil-kelma qalb ifissru dawn l-emozzjonijiet. Hekk l-ilsien IngliΩ b˙al-lingwi semitiçi g˙andu kliem u idjomi b˙al kind-hearted, hard-hearted, heartless, to break someone’s heart, li juru kemm il-qalb hija marbuta ma’ dak li j˙oss u j©arrab il-bniedem. U dan donnu kif ng˙idu idjomatikament, g˙alkemm hawn
214
se nuΩa l-kelma b’mod litterali, g˙ax il-qalb kollox! Log˙ob serju Dan l-a˙˙ar kont qieg˙ed nilg˙ab f’mo˙˙i bil-kelma HEART u jien u n©ibha quddiemi bdejt nara li minn din il-kelma nista’ no˙ro© erba’ kelmiet o˙rajn bl-ittri wara xulxin. Hekk minn HEART ˙ri©t HE, ART, HEAR u EAR. Ma kontx kuntent b’daqshekk. Ridt nifforma xi sentenzi bl-IngliΩ biex nara x’©id spiritwali nista’ no˙ro© minn dawn il-kelmiet ©odda f’relazzjoni mal-kelma HEART. Dawn huma t-tliet sentenzi li ˙ri©t: (1) HE is at the helm of my heart. (2) The ART of HEARing is embedded in my heart. (3) The EAR of my heart should always be open to the spirit. La ˙ri©t dawn it-tliet sentenzi ridt nag˙mel ftit ˙sibijiet fuqhom li jservuni ta’ meditazzjoni. Dawn huma l-˙sibijiet li rbatt mag˙hom.
Kalendarju Museumin
HE is at the helm of my heart. Bil-kliem u bilkitba malajr po©©ejtha, kieku. Imbag˙ad staqsejt lili nnifsi: Tassew li Hu (Ìesù) huwa t-tmun ta’ qalbi jew xi drabi n˙alli lil qalbi tirg˙a f’merg˙at li ma jridnix nid˙ol fihom Ìesù? Tassew li Ìesù qieg˙ed imexxi lil ˙ajti lejn il-port tas-salvazzjoni jew xi kultant nipprova nne˙˙ilu t-tmun minn idu biex immexxi jien? U tlabt lill-Mulej biex tassew ikun hu li jmexxi lil qalbi fejn jixtieq hu, g˙ax hu jaf x’inhu l-a˙jar g˙alija u jien g˙andi nafda fih f’kollox u g˙al kollox. The ART of HEARing is embedded in my heart. Iva, jiena nemmen li Alla tani l-arti tassmig˙ u din qieg˙da mwa˙˙la soda f’qalbi. Il-bniedem ma jismax biss b’widnejh iΩda jista’ u g˙andu jisma’ wkoll b’qalbu u dan hu l-aqwa smig˙ li tah Alla. Kif jista’ wie˙ed jisma’ b’qalbu? Wie˙ed jisma’ b’qalbu billi joqg˙od attent, i˙addem l-arti tas-smig˙ jew, jekk trid, il-grazzja li tah Alla biex jisma’ x’irid jg˙idlu. Bil-Malti l-kelma tisma’ (minn) tfisser ukoll tobdi. Allura mhux biss tisma’ iΩda tesegwixxi dak li tisma’. Marija, omm Ìesù, kienet dejjem b’qalbha lesta biex tisma’ lill-Mulej ikellimha u dak li kien jg˙idilha kienet tg˙oΩΩu f’qalbha. Jien min-na˙a tieg˙i qieg˙ed in˙addem xejn din l-arti spiritwali? The EAR of the heart should always be open to the spirit. Din is-sentenza tixbah ˙afna lil dik ta’ qabilha. Iva, g˙andna f’qalbna widna li tisma’ iΩda din trid tkun dejjem miftu˙a
g˙as-sej˙at tal-Ispirtu. Inutli jkollok l-apparat biex tisma’ jekk ma t˙addmux. Il-Fundatur tag˙na San Ìor© Preca din ilwidna tal-qalb kien i˙addimha bil-kbir. Hu stess fil-bidu tal-˙ajja saçerdotali tieg˙u kien jitlob wa˙du fil-kamra ta’ fuq il-bejt: “Sinjur Alla, g˙idli xi trid minni, g˙ax jien strument miΩerabbli.” Seta’ tassew kien strument miΩerabbli iΩda qalbu kienet Ωgur miftu˙a biex jisma’ u jwettaq il-pjan li fassal g˙alih l-Ispirtu Qaddis li dawwallu mo˙˙u u kompla kebbislu qalbu bl-im˙abba. Kienet im˙abba kbira li l-Fundatur tag˙na xerridha madwaru u li minnha g˙adna ngawdu a˙na lkoll, l-aktar b˙ala wliedu Museumini. Il-qalba ta’ kollox Jien in˙obb na˙seb li l-qalb hija l-qalba ta’ kollox g˙ax hekk qalilna Ìesù, kif semmejt fil-bidu ta’ din il-kitba. Jekk xi ˙add g˙andu xi problema, din qieg˙da fil-qalb g˙ax ma jirregolax it-ta˙bit ta’ qalbu mat-ta˙bit talqalb ta’ Ìesù, ma jippruvax, bil-grazzja ta’ Alla, iressaq qalbu lejn il-qalb ta’ Ìesù u ma jitlobx sinçerament biex qalbu tkun tixbah lil dik ta’ Ìesù. Fil-Mansjonijiet Dun Ìor© g˙allimna nitolbu: “Sinjur Ìesù, ag˙mel li l-qalb tieg˙i tixbah lil tieg˙ek.” Nispiçça b’sentenza o˙ra bl-IngliΩ, din iddarba li smajt ming˙and Soçju sie˙bi: ‘The heart of the problem is a problem of the heart.’ Tassew li hu hekk u g˙alhekk irridu nitolbu biex qalbna tkun nadifa, tixbah lil tieg˙u. Ìor© Borg
Lulju - Awwissu 2013
215
Riflessjoni
Mar id-Dawl Ftit ilu mar id-dawl. G˙all-grazzja ta’ Alla dan ma ji©rix ta’ spiss. Min˙abba li l-emergency lights kienu skadew, wie˙ed misSoçji xeg˙el g˙add ta’ xemg˙at çkejknin u po©©iehom kulfejn sab ˙o©or ta’ tieqa, mejda jew tar©a. B’kollox po©©a aktar minn g˙oxrin xemg˙a! Din il-©rajja fakkritni f’riflessjoni li kont g˙adni kif qrajt fil-ktieb Compass Points ta’ Margaret Silf, u li laqtitni ferm. A˙na l-bnedmin nibΩg˙u mid-dlam. Ma n˙ossuniex komdi fih u meta nispiççaw f’post mudlam ikollna seba’ mitt sena biex nixeg˙lu daqsxejn dawl li jag˙tina wens, iqawwilna qalbna u jurina fejn g˙andna nimxu. Anke fil-˙ajja tag˙na ta’ kuljum nag˙mlu dan. Fil-˙ajja spiss ng˙addu minn mumenti ta’ dlam li jqajmu fina çertu biΩa’ u tensjoni. Fuq kollox il-©ejjieni hu dlam çappa g˙alina. Óadd minna ma jaf x’hemm merfug˙ g˙alih fis-snin li ©ejjin u, minkejja li nkissru rasna nippruvaw in˙arsu lil hinn mill-preΩent, kull sforz li nag˙mlu ma j˙alli l-ebda frott.
• •
• • •
•
mmorru fejn nixtiequ u nag˙mlu dak li n˙ossu li huwa l-a˙jar. Il-˙ames sensi tag˙na, ˙ames bibien li minnhom jid˙lu tant affarijiet sbie˙ li jimlew lil ˙ajjitna u jag˙tuha kulur. L-intellett u l-intelli©enza tag˙na li jg˙inuna nirriflettu u nag˙tu sens lil dak li ji©ri fil-˙ajja tag˙na u madwarna. Il-˙bieb tag˙na li jterrqu mag˙na filmumenti sbie˙ u fil-mumenti diffiçli. It-talenti tag˙na li jg˙inuna no˙olqu tant affarijiet, ng˙inu tant nies u n˙ossuna utli g˙al dawk ta’ madwarna. Is-suççessi tag˙na, jew a˙jar dawk l-affarijiet li g˙all-grazzja ta’ Alla jirnexxielna nag˙mlu tajjeb u li jag˙tuna l-˙e©©a u l-entuΩjaΩmu sabiex inkomplu nwettqu xog˙olna. Il-comfort zones, ji©ifieri dawk l-affarijiet li fihom in˙ossuna komdi g˙ax drajniehom sewwa u jag˙tuna paçi u trankwillità.
Dawn ix-xemg˙at huma tant importanti g˙alina li ng˙ixu fil-biΩa’ li jintfew, jispiççaw
Biex naffrontaw dan iddlam nibdew nixeg˙lu xemg˙at çkejknin jew kbar. Huma xemg˙at li jag˙tuna çerta sigurtà. Jag˙tuna çerta identità. Huma l-affarijiet li ng˙oΩΩu u li qajla jirnexxielna nimma©inaw il-˙ajja tag˙na ming˙ajrhom. Fost l-o˙rajn jistg˙u jkunu: • Is-sa˙˙a li ngawdu, li tippermettilna
216
Kalendarju Museumin
jew jisfaw fix-xejn. G˙alhekk nag˙mlu minn kollox biex nipprote©uhom g˙aliex dak kollu li a˙na jiddependi minnhom. Madankollu, jekk nie˙du l-˙ajja spiritwali bis-serjetà u n˙ossu l-im˙abba kbira li l-Mulej g˙andu g˙alina, nibdew nindunaw li bil-mod id-dlam ta’ madwarna ma jibqax daqshekk sfiq. Ix-xemx tibda bil-mod iddawwal dak kollu li hemm madwarna u anke ©o fina, u s-s˙ana tax-xemx tibda tmellisna b˙alma omm tmelles ix-xahar tat-tarbija tag˙ha. Bil-mod il-mod nibdew nit˙e©©u biex no˙or©u ’l barra mill-˙itan u mix-xemg˙at li qabel tawna tant sigurtà, u nibdew interrqu f’dawl tant qawwi u sabi˙ li xejn m’g˙andu x’jaqsam mad-dawl inemnem ta’ qabel. Meta npo©©u l-esperjenzi l-img˙oddija u l-esperjenzi ta’ issa fuq Ωew© kefef ta’ miΩien, ninteb˙u li hemm ba˙ar jaqsam. U g˙alhekk niddeçiedu nibqg˙u xxamplati fejn a˙na, ingawdu s-sigurtà li ti©i millfidi u t-tama tag˙na fil-Mulej. Aktarx li x-xemg˙at ta’ qabel jibqg˙u mixg˙ula, imma m’g˙adniex niddependu minnhom. Minflok issa po©©ejna t-tama tag˙na f’Dak li mhux dawl inemnem imma hu d-Dawl li jdawwal kollox. Dun Ìor© kien i˙e©©i©na ˙afna biex ikollna din l-attitudni. Kien konxju millfatt li ˙afna minna nibbaΩaw ˙afna fuq il-forzi u l-kapaçitajiet tag˙na, daqslikieku kollox kien jiddependi minna. IΩda hu, filwaqt li j˙e©©i©na biex inkunu bieΩla u biex nag˙mlu l-parti tag˙na, jeΩortana biex ikollna attitudni ta’ fiduçja u kunfidenza fil-providenza ta’ Alla. Bil-kliem tas-Sinjur tag˙na Ìesù Kristu jidwu f’widnejh, kien iwissina biex inpo©©u t-tama tag˙na filMulej. Xtaq li nifhmu tajjeb il-kliem tasSalmista li “g˙alxejn jit˙abtu l-bennejja Lulju - Awwissu 2013
jekk is-Sinjur ma jkunx hu li jibni l-belt.” (S127, 1) Jekk ikollna din l-attitudni, allura: • Ma nibΩg˙ux naççettaw biçça xog˙ol jew missjoni li qatt qabel ma g˙amilna u li m’g˙andniex esperjenza tag˙ha. Jekk a˙na konvinti li l-Mulej mhux ser i˙allina wa˙edna u li ser idawwalna bil-g˙erf tieg˙u, naççettaw bil-fer˙a kull opportunità li naqduh. • Ma naqtg˙ux qalbna meta nkunu f’mumenti ta’ dlam, fejn ma nafux ’il fejn g˙andna mmiddu l-pass li jmiss. Minflok, nitfg˙u ˙arsitna lejn dak li qalilna: “Jien hu d-dawl tad-dinja. Min jimxi warajja ma jimxix fid-dlam iΩda jkollu d-dawl tal-˙ajja.” (Ìw 8, 12) • Ma niddisprawx meta xi xemg˙a tintefa min˙abba l-mog˙dija taΩ-Ωmien jew min˙abba xi ra©uni o˙ra. Óafna nies, meta min˙abba ra©unijiet ta’ sa˙˙a jew ra©unijiet o˙ra ma jkunux jistg˙u jkunu “effiçjenti” b˙al qabel, jin˙akmu minn çerta dipressjoni. Jekk it-tama tag˙na hi fil-Mulej, minkejja li tintefa xemg˙a çkejkna, ma n˙abblux rasna wisq g˙ax id-dawl tieg˙u hu biΩΩejjed. Fil-ktieb Ir-Repubblika tal-filosfu Platun insibu l-parabbola ferm mag˙rufa tal-g˙ar. Jg˙idilna li grupp ta’ nies kienu mjassra ©ewwa g˙ar, i˙arsu ’l ©ewwa u jaraw biss dellijiet. Wie˙ed minnhom i˙oss li l-˙ajja hi ferm aktar minn hekk u jirnexxilu jqaççat ix-xkiel u jo˙ro© barra, fejn mhux biss jara d-dawl tax-xemx imma wkoll jara sbu˙ija li qabel qatt ma kien ra. A˙na lkoll imsej˙a biex nag˙mlu l-istess. Imbag˙ad Ωgur li qatt ma jkollna g˙alfejn ninkwetaw meta jmur id-dawl. Stephen Zammit 217
Is-Sibt 6 ta’ Lulju 2013
Salm 28 (27) • Óin fis-skiet (3 minuti): Itlob lill-Mulej jag˙tik il-grazzja li tin˙eles mill-biΩg˙at u li tkun miftu˙ g˙al dak li Hu qed jitlob minnek, li t˙alli lilek innifsek tkun iffurmat u mmexxi mill-Óallieq tieg˙ek li tant i˙obbok. • Talba flimkien: “Spirtu s-Santu Alla, dawwal is-sensi u kebbes il-qalb tal-iskulari ta’ Ìesù Kristu. Ammen.” • Is-Servjent li se jmexxi l-Qag˙da jg˙id: “Is-Sinjur Ìesù Kristu mag˙na.” Il-membri jwie©bu: “Lilu unur u glorja g˙al dejjem ta’ dejjem. Ammen.” • Introduzzjoni g˙as-Salm: Talba g˙all-˙elsien mill-g˙edewwa; ilment individwali imma li fl-a˙˙ar Ωew© versi jaqleb fuq il-bΩonn pubbliku. Is-Salm aktarx inkiteb qabel l-eΩilju, fi Ωmien ilmonarkija. • Taqsim: (a) 1-2: D˙ul, b’sej˙a m˙e©©a g˙all-g˙ajnuna. (b) 3-5: Talba kontra l-g˙edewwa. (ç) 6-7: L-awtur hu Ωgur li Alla se jisimg˙u u g˙alhekk iroddlu ˙ajr. (d) 8-9: G˙eluq, b’talba g˙as-sultan u l-poplu; versi miΩjuda aktar tard meta s-Salm ©ie addattat b˙ala talba pubblika.
• Is-Salm jista’ jer©a’ jinqara f’kor li jalterna. Importanti li jinqara fi spirtu ta’ talb. • Talb personali (15-il minuta): Il-membri jistg˙u jo˙or©u mill-kamra fejn tkun qed issir il-Qag˙da. L-importanti li wie˙ed isib post komdu biex jitlob. Kull membru g˙andu jer©a’ jaqra s-Salm bil-mod, jieqaf fuq dik il-kelma, fraΩi, sentenza, eçç li tolqtu biex i˙alli lis-Sinjur Alla jkellmu. • Talb flimkien (10 minuti): Il-membri g˙andhom jaqsmu ma’ xulxin irriflessjonijiet u t-talbiet li jkunu g˙amlu wa˙edhom. Kul˙add g˙andu jie˙u sehem, imqar jirrepeti kelma jew vers li jkun laqtu. • Kant: Innu ta’ tif˙ir. • Proponiment: Ftit ˙in fis-skiet biex ilmembri jag˙mlu proponiment personali. Wara, dak li nkunu pproponejna naqsmuh ma’ xulxin. Nota: Importanti li waqt il-Qag˙da jin˙oloq ambjent ta’ talb.
• Wie˙ed mill-membri jaqra s-Salm. • Esi©eΩi ˙afifa (5 minuti)
218
Kalendarju Museumin
Is-Sibt 13 ta’ Lulju 2013
It-Tnax (Mark 3, 1-19) Punti ta’ g˙ajnuna g˙ar-riflessjoni mis-Servjent: • Is-sinagoga li fiha kien hemm ir-ra©el b’idu niexfa (paralizzata) kienet dik ta’ Kafarnahum. • Dawk li “kienu g˙assa tieg˙u” kienu FariΩej u Erodjani (qaddejja ta’ Erodi Antipas li kellu ta˙tu l-Galilija). Dawn kienu g˙edewwa ta’ xulxin imma biex jeqirdu lil Ìesù g˙amlu ˙bieb. The enemy of my enemy is my friend! • Din hi l-a˙˙ar disputa minn ˙amsa, imsej˙a id-disputi tal-Galilija, li juru l-awtorità ta’ Ìesù fuq ix-xitan, il-mard, id-dnubiet u s-Sibt. L-effett tad-disputi kien il-ksur totali ta’ Ìesù mas-sinagoga u l-kundanna tieg˙u g˙all-mewt. • San Mark jg˙id li dawk li mxew wara Ìesù kienu mill-Palestina kollha u sa˙ansitra mill-Feniçja biex juri li l-missjoni tieg˙u kienet suççess minkejja l-mibeg˙da tal-g˙edewwa. • L-g˙aΩla tat-Tnax g˙andha importanza kbira fil-missjoni messjanika ta’ Ìesù g˙ax mag˙ha beda jinbena Israel il©did b˙alma dak qadim kien mibni fuq it-tnax-il tifel ta’ Ìakobb. Dawn kellhom ikunu dejjem ma’ Ìesù b˙ad-dixxipli tar-rabbini Lhud.
• Liema “id niexfa” ta’ ˙ajtek b˙alissa Ìesù qed ifejqek minnha? • Xi j©ieg˙lek timxi wara Ìesù llum? • Xi jfisser g˙alik li tkun “mieg˙u”? • Xi jfisser g˙alik li tkun “mibg˙ut minnu”?
G˙ajnuna g˙ar-riflessjoni personali fis-skiet • Qatt kont imwe©©a’ mill-Knisja jew misSoçjetà tieg˙ek? Minn regoli applikati b’mod legalistiku? G˙aliex ji©ri dan? • X’ji©i qabel ir-regoli kollha li jistg˙u jag˙mlu l-bnedmin?
Proponiment Nipproponu li meta ti©ina l-okkaΩjoni li nag˙mlu karità, niftakru li l-˙las tag˙na no˙duh fil-qawma tal-imwiet, jekk il-karità nag˙mluha b’motivi spiritwali.
Lulju - Awwissu 2013
Tag˙limiet tal-Fundatur 1. Li jkun bniedem ˙aΩin dak li ji©i mitlub iwie©eb g˙all-©id u jiskot. 2. Li bniedem karitattiv isewwed qalbu fuq il-˙aΩen u l-injoranza tal-o˙rajn. 3. Li l-©ust bl-opri tieg˙u ji©bed fuqu persekuzzjonijiet. 4. Li fama tajba ti©bed in-nies. 5. Li appostlu ta’ Kristu je˙tie© li jsejja˙lu Kristu u mhux ˙a©’o˙ra. Interrogatorju tal-Fundatur • Tista’ int tissejja˙ Nisrani meta m’hemmx karità fik? • Forsi dixxiplu jissejja˙ veru dixxiplu fidil meta mhuwiex b˙all-Img˙allem tieg˙u? • Taf inti xejn li l-karità lejn il-proxxmu hija t-termometru tal-im˙abba lejn Alla? • Ma tist˙ix ta˙seb li int karitattiv meta t˙obb biss lil min i˙obbok? Hawn il-membri jaqsmu ma’ xulxin irriflessjonijiet u t-talb li jkunu g˙amlu we˙idhom.
219
Is-Sibt 3 ta’ Awwissu 2013
Salm 29 (28) • Óin fis-skiet (3 minuti): Itlob lill-Mulej jag˙tik il-grazzja li tin˙eles mill-biΩg˙at u li tkun miftu˙ g˙al dak li Hu qed jitlob minnek, li t˙alli lilek innifsek tkun iffurmat u mmexxi mill-Óallieq tieg˙ek li tant i˙obbok.
Ja˙weh rebbie˙ li mieg˙u jsaltan ilpoplu tieg˙u ta’ IΩrael. • Wie˙ed mill-membri jaqra s-Salm. • Esi©eΩi ˙afifa (5 minuti)
• Talba flimkien: “Spirtu s-Santu Alla, dawwal is-sensi u kebbes il-qalb tal-iskulari ta’ Ìesù Kristu. Ammen.”
• Is-Salm jista’ jer©a’ jinqara f’kor li jalterna. Importanti li jinqara fi spirtu ta’ talb.
• Is-Servjent li se jmexxi l-Qag˙da jg˙id: “Is-Sinjur Ìesù Kristu mag˙na.” Il-membri jwie©bu: “Lilu unur u glorja g˙al dejjem ta’ dejjem. Ammen.”
• Talb personali (15-il minuta): Il-membri jistg˙u jo˙or©u mill-kamra fejn tkun qed issir il-Qag˙da. L-importanti li wie˙ed isib post komdu biex jitlob. Kull membru g˙andu jer©a’ jaqra s-Salm bil-mod, jieqaf fuq dik il-kelma, fraΩi, sentenza, eçç li tolqtu biex i˙alli lis-Sinjur Alla jkellmu.
• Introduzzjoni g˙as-Salm: Innu ta’ tif˙ir lil Ja˙weh, sid wa˙dieni tal-˙olqien kollu, setg˙ani u qawwi. Alla juri ru˙u f’tempesta qalila u tal-biΩa’, imqanqla minn le˙nu; fiha s-Salmista jara l-wiri tas-setg˙a ta’ Alla li xejn ma jista’ jieqaf lil le˙nu. Innijiet b˙al dan “lil alla tattempesta” jinsabu wkoll fil-letteratura ta’ Babel u ta’ Kang˙an, anzi jista’ jkun li dan is-Salm tnebba˙ minnhom. Ûgur li hu wie˙ed mill-eqdem Salmi, kif jixhdu l-istil u l-˙sibijiet tie©˙u. • Tqassim: (a) 1-2: Stedina lil setg˙at o˙ra biex jag˙rfu l-glorja ta’ Jahweh. (b) 3-9: Il-Mulej juri l-qawwa ta’ le˙nu fuq l-ib˙ra, il-muntanji, l-ajru, id-deΩert u l-foresti. (ç) 10-11: G˙eluq, b’tif˙ir lil
220
• Talb flimkien (10 minuti): Il-membri g˙andhom jaqsmu ma’ xulxin irriflessjonijiet u t-talbiet li jkunu g˙amlu wa˙edhom. Kul˙add g˙andu jie˙u sehem, imqar jirrepeti kelma jew vers li jkun laqtu. • Kant: Innu ta’ tif˙ir. • Proponiment: Ftit ˙in fis-skiet biex ilmembri jag˙mlu proponiment personali. Wara, dak li nkunu pproponejna naqsmuh ma’ xulxin.
Kalendarju Museumin
Is-Sibt 24 ta’ Awwissu 2013
Rabta bejn l-Insara (Efesin 4, 1-32) Punti ta’ g˙ajnuna g˙ar-riflessjoni mis-Servjent: • Minn hawn sal-a˙˙ar tal-Ittra San Pawl jeΩorta lill-Efesin biex jg˙ixu b’mod li jixraq lis-sej˙a tag˙hom. Wara li kitbilhom kif Ìesù ©ab l-g˙aqda bejn il-Lhud u l-Ìentili bil-mewt tieg˙u fuq is-salib, issa jitlobhom biex jibqg˙u mag˙qudin fl-Ispirtu bir-rabta tas-sliem (1-6). • Forsi biex jimmotivahom, San Pawl ifakkarhom fil-grazzji li Ìesù ta lillKnisja tieg˙u wara li tela’ s-sema, grazzji li jkabbru l-“Ìisem ta’ Kristu” (7-16). • L-a˙˙ar nofs ta’ dan il-kapitlu jitkellem mill-˙tie©a li “nimxu fissafa”. B’kuntrast ma’ kif kienu jg˙ixu meta kienu pagani, fil-laxkezza u firreg˙ba, huwa jfakkarhom fil-verità li tinsab f’Ìesù. Din il-verità ©©eg˙elhom iwarrbu l-bniedem il-qadim u jilbsu l-bniedem il-©did. G˙ajnuna g˙ar-riflessjoni personali fis-skiet • Mill-˙ames kwalitajiet imsemmija f’vers 2, liema wa˙da hemm bΩonn tikber l-aktar f’˙ajtek? F’liema relazzjoni tista’ tissa˙˙a˙ jekk dan ji©ri? • X’ji©ifieri “ng˙ixu skont il-verità flim˙abba” (v.15), b’differenza minn verità bla m˙abba jew im˙abba bla verità? • Tista’ tg˙ix il-˙ajja Nisranija ’l barra mill-Knisja? G˙aliex? G˙aliex g˙andek bΩonn l-o˙rajn? X’qawwa tista’ tag˙ti lill-o˙rajn? • Kif jista’ l-Qasam tieg˙ek jg˙inek tiskopri, tiΩviluppa u tuΩa t-talenti tieg˙ek?
Lulju - Awwissu 2013
•
•
•
B’liema mod tara l-kuntrast bejn il“qadim” u l-“©did” f’˙ajtek? Liema biçça mil-libsa l-“qadima” hija mwa˙˙la wisq mieg˙ek u ssibha iebsa biex taqlag˙ha? Xi j©ieg˙lek tg˙ix ta’ Nisrani? Ilmotivazzjonijiet huma kollha tajbin? Fiex t˙ossok li qed tag˙mel progress b˙alissa fil-˙ajja Nisranija? Qabbel l-idea ta’ San Pawl ta’ ˙ajja mimlija bl-Ispirtu mal-˙ajja tieg˙ek. Matul il-©img˙a li g˙addiet ˙ajtek kemm kienet mimlija bl-Ispirtu? Fuqiex trid ta˙dem iktar biex ˙ajtek tkun iktar mimlija bih?
Interrogatorju tal-Fundatur • G˙andek inti xejn gosti b˙al tax-xitan, li twassal lil g˙ajrek kliem ta’ mibeg˙da li jkun intqal kontra tieg˙u? • Timmedita inti xejn il-kelma ta’ Kristu fil-beatitudnijiet: “Imberkin dawk li jqieg˙du l-paçi g˙ax jissej˙u wlied Alla”? • Jidhirlek li jg˙ix fil-paçi min iΩomm ˙sibijiet li jinkwetaw? • Qatt ©arrabt int x’forza g˙andu l-˙sieb fil-bniedem, tant g˙ar-ru˙ kemm g˙all©isem? Hawn il-membri jaqsmu ma’ xulxin irriflessjonijiet u t-talb li jkunu g˙amlu we˙idhom. Proponiment Nipproponu li nis˙tu t-tnassis tax-xitan u ma nwasslux lill-proxxmu kliem ta’ inkwiet u mibeg˙da biex hekk inkabbru dejjem iΩjed ir-rispett u l-im˙abba bejn xulxin.
221
Is-Sibt 31 ta’ Awwissu 2013
Salm 30 (29) • Óin fis-skiet (3 minuti): Itlob lill-Mulej jag˙tik il-grazzja li tin˙eles mill-biΩg˙at u li tkun miftu˙ g˙al dak li Hu qed jitlob minnek, li t˙alli lilek innifsek tkun iffurmat u mmexxi mill-Óallieq tieg˙ek li tant i˙obbok. • Talba flimkien: “Spirtu s-Santu Alla, dawwal is-sensi u kebbes il-qalb tal-iskulari ta’ Ìesù Kristu. Ammen.” • Is-Servjent li se jmexxi l-Qag˙da jg˙id: “Is-Sinjur Ìesù Kristu mag˙na.” Il-membri jwie©bu: “Lilu unur u glorja g˙al dejjem ta’ dejjem. Ammen.” • Introduzzjoni g˙as-Salm: G˙anja ta’ ˙ajr wara l-fejqan minn marda talmewt. Is-Salmista ˙aseb li se jg˙ix g˙al dejjem fil-hena u l-©id li kellu iΩda f’daqqa wa˙da ©iet fuqu marda qalila u g˙araf il-frug˙a tieg˙u, dar lejn Alla jitolbu l-fejqan, qala’ l-grazzja u b’radd il-˙ajr kiteb dan is-Salm. • Tqassim: (a) 1-2: Tif˙ir lil Alla u r-ra©uni g˙at-tif˙ir. (b) 3-4: It-talb kien mismug˙. (ç) 5-6: Stedina biex l-o˙rajn ifa˙˙ru ’l Alla. (d) 7-9: Il-frug˙a ta’ min jistrie˙ fuq ©idu. (e) 10-11: G˙aliex Alla g˙andu je˙ilsu mill-hemm. (f) 12: Il-grazzja maqlug˙a. (©) 13: G˙eluq, b’weg˙da ta’ ˙ajr u tif˙ir.
222
• Wie˙ed mill-membri jaqra s-Salm. • Esi©eΩi ˙afifa (5 minuti) • Is-Salm jista’ jer©a’ jinqara f’kor li jalterna. Importanti li jinqara fi spirtu ta’ talb. • Talb personali (15-il minuta): Il-membri jistg˙u jo˙or©u mill-kamra fejn tkun qed issir il-Qag˙da. L-importanti li wie˙ed isib post komdu biex jitlob. Kull membru g˙andu jer©a’ jaqra s-Salm bil-mod, jieqaf fuq dik il-kelma, fraΩi, sentenza, eçç li tolqtu biex i˙alli lis-Sinjur Alla jkellmu. • Talb flimkien (10 minuti): Il-membri g˙andhom jaqsmu ma’ xulxin irriflessjonijiet u t-talbiet li jkunu g˙amlu wa˙edhom. Kul˙add g˙andu jie˙u sehem, imqar jirrepeti kelma jew vers li jkun laqtu. • Kant: Innu ta’ tif˙ir. • Proponiment: Ftit ˙in fis-skiet biex ilmembri jag˙mlu proponiment personali. Wara, dak li nkunu pproponejna naqsmuh ma’ xulxin.
Kalendarju Museumin
Irtir g˙ax-xahar ta’ Lulju 2013
Bniedem ta’ fidi - jieÓu azzjoni “Dak tajjar il-mantar minn fuqu, qabeΩ fuq ri©lejh u mar ˙dejn Ìesù.” (Mk 10, 50) Bartimew xtaq li jara ... emmen li seta’ jikseb dan il-fejqan ming˙and Ìesù ... però ma waqafx hawn. Meta sama’ li Ìesù kien qrib beda jg˙ajjat biex Hu jkollu ˙niena minnu. Meta semg˙u jg˙ajjat, Ìesù qal lin-nies biex isej˙ulu u kif g˙arrfuh b’dan Bartimew qam, tajjar il-mantar minn fuqu, qabeΩ fuq ri©lejh u mar ˙dejn Ìesù (vv. 49-50). Ne˙˙a minn fuqu dak li seta’ jfixklu biex jasal ˙dejn Ìesù. Hawn naraw lil Bartimew jie˙u azzjoni wara azzjoni g˙ax kellu l-fidi f’Ìesù. Emmen ... “Il-fidi tieg˙ek fejqitek.” (v. 52) San Ìakbu jg˙idilna: “X’jiswa, ˙uti, li wie˙ed jg˙id li g˙andu l-fidi jekk ma jurihiex fl-g˙emil tieg˙u? Jaqaw tista’ ssalvah din il-fidi?” (Ìak 2, 14) San Ìor© Preca jg˙idilna li “l-fidi tqanqal u tg˙in lillbniedem biex jag˙mel ˙wejje© kbar tassew li n-natura m’g˙andha ebda ˙ila g˙alihom ... Bil-fidi wie˙ed jibdel din il-˙ajja li tintemm ma’ ˙ajja li ma tintemmx; bil-fidi wie˙ed jarmi kollox biex jakkwista l-veru kollox ...” (Id-Dettatura tal-Patri Majjistru Gregorju / Dettatura Nru. 35) Il-Van©elu jg˙idilna li Bartimew baqa’ miexi wara Ìesù fit-triq (v. 52). Huwa biss meta neg˙lbu s-suppervja ta’ mo˙˙na u blumiltà kollha nistqarru li a˙na g˙omja li naslu nitolbu lil Ìesù jag˙tina d-dawl: “Li nara, mg˙allem.” (v. 51) Imbag˙ad nibdew naraw kif jara Hu u nifhmu l-˙ajja fid-dawl tal-kelma tieg˙u. Óieni min b˙al Bartimew jilqa’ d-dawl tal-fidi, jie˙u azzjoni u jibqa’ miexi wara Ìesù fit-triq tal-˙ajja.
Lulju - Awwissu 2013
“Tifra˙ il-qalb ta’ dawk li jfittxu ’l-Mulej! Óabirku biex tag˙rfu lill-Mulej u l-qawwa tieg˙u, fittxu ’l wiççu l-˙in kollu.” (Salm 104, 3-4) Talb tal-bidu: Proponiment, Tislimiet, Missier Venerabbli, Vot tas-Silenzju, eçç. Qari tal-Ósieb: Bniedem ta’ fidi - jie˙u azzjoni Feature: Mid-Dokumenti tal-Konçilju Ekumeniku Vatikan II - Siltiet minn Gaudium Et Spes (1, 2, 4,10) (5 minuti) Silta mill-Bibbja: Ìesù jfejjaq lil Bartimew l-ag˙ma (Mark 10, 46-52) Esi©eΩi tas-silta (20 minuta) Riflessjoni personali fuq is-silta (30 minuta) Innu: Bil-Qawwa ta’ M˙abbtek (Iktus 58) Waqfa (10 minuti) Sharing fil-grupp (20 minuta) Qari mill-kitba tal-Fundatur: IdDettatura tal-Patri Majjistru Gregorju Dettatura Nru.27 • Dixxiplina
223
Assenjatur gÓal Lulju - Awwissu 2013 Dommatika: Lezzjonijiet 188-192: 188. Mill-ewwel Ωmien tal-Knisja salMedjuevu. 189. Mir-Rinaxximent sal-lum. 190. L-eskatolo©ija fit-Tradizzjoni tal-Knisja. 191. Il-mewt. 192. Il-©enna. Morali: Lezzjonijiet 186-189: 186. Natura u ordni tas-soçjetà. Il-virtù tal-ubbidjenza. 187. Il-familja - 1 i. Natura u funzjonijiet tal-familja. ii. Id-dmirijiet tal-miΩΩew©in lejn xulxin. 188. Il-familja - 2 Dmirijiet u jeddijiet tal-©enituri lejn uliedhom. 189. Il-familja - 3 Dmirijiet tal-ulied lejn il-©enituri. Bibbja: Lezzjonijiet 170-173: Da˙la g˙all-Ittri ta’ Pawlu. Spiritwalità: Il-˙biberija spiritwali Storja: L-AnglikaniΩmu: Ûvilupp minn xiΩma g˙al ereΩija. (Ktieb ta’ Alexander Bonnici, Vol. 10, pp. 134-143) Kateketika: Il-Kateketika g˙al Lulju-Awwissu se tkun ibbaΩata fuq il-ktieb ta’ Joe Paprocki: The Catechist’s Toolbox (kapitli 16 sa 17 u materjal tal-a˙˙ar). Kif Mexjin? Mill-kliem g˙all-fatti. KonkluΩjoni.
224
Litur©ija: Lezzjonijiet 118-119: 118. Is-Sagrament tal-A˙˙ar Dilka (mittnax sal-g˙oxrin seklu). 119. Il-kura pastorali tal-morda wara l-Konçilju Vatikan II. Tag˙lim Soçjali: Lezzjonijiet 32 u 33 32. Populorum Progressio (1967). 33. Octagesima Adveniens (1971). Attwalità: Id-diskorsi tal-Papa Fran©isku u xi materjal li l-Kummissjoni tissu©©erixxi minn Ωmien g˙al Ωmien. Studji Museumini: Artikli mill-Kalendarju Museumin u xi materjal li l-Kummissjoni tissu©©erixxi minn Ωmien g˙al Ωmien. Pa©na tax-xahar: Lulju Qari minn “Luçerna tal-Óajja” (7 sentenzi kull darba) li wie˙ed isib fir-Rivista Dun Ìor© (Nru 12) stampata fis-sena 2012. Awwissu Ikompli l-qari minn “Luçerna tal-Óajja”. Programmi Speçjali Il-Programmi Speçjali g˙al dawn ix-xahrejn huma: (i) Laqg˙a Marjana f’©ie˙ il-Madonna tal-Karmnu, (ii) Programm tal-Virtujiet, (iii) Programm ta’ San Lawrenz, (iv) Programm ta’ Santa Marija. Wie˙ed jara dan il-Kalendarju jew il-fuljetti ma˙ru©a mill-Kummissjoni Assenjatur.
Kalendarju Museumin
Assenjatur gÓal Lulju 2013 Sancte Elia et Omnes Sancti Carmelitani — orate pro nobis. Tul dan ix-xahar is-Soçjetà tal-M.U.S.E.U.M. titqieg˙ed ta˙t il-protezzjoni speçjali ta’ San Elija u tal-qaddisin kollha Karmelitani. Intenzjoni speçjali g˙al-Litanija tal-Arlo©© Li Alla jippreserva s-Soçjetà mid-dnub, iqeg˙idha fl-okkaΩjoni li tag˙mel il-©id u jag˙mel li hija ssofri. Ósieb tax-xahar Li min jg˙allem ji©bor ˙las f’mewtu g˙ax it-tag˙lim huwa l-g˙ajn ta’ kull ©id. Kommemorazzjonijiet: 12. S. Benedittu (Prof. 7). 26. Il-Qaddej ta’ Alla Ew©enju Borg. Diskors: 16. Il-Madonna tal-Karmnu.
Lulju - Awwissu 2013
225
Lulju 2013 1. It-Tnejn
B. Injazju Falzon. ASS: Dommatika; Kateketika; Fila: Qaddisin li t-tifkira tag˙hom issir f’Lulju; Pa©na tax-xahar. Attribut: Eternità.
2. It-Tlieta
(S. Bernardinu Realino). ASS: Morali; Storja; Pa©na tax-xahar. Attribut: Immensità.
3. L-Erbg˙a
S. Tumas Appostlu. Is-Sezzjoni Femminili tag˙mel dak li kien assenjat g˙all-jum ta’ qabel. Attribut: Immutabiltà.
4. Il-Óamis S. EliΩabetta tal-Portugal ASS: Bibbja; Tag˙lim Soçjali; Kult ta’ Wiçç Kristu. Attribut: Sapjenza. 5. Il-Ìimg˙a S. Anton M. Zaccaria. ASS: Qsim ta’ Qari; Mansjonijiet; Kult tal-Pjagi. Attribut: Ìustizzja. 6. Is-Sibt (S. Marija Goretti). ASS: Qag˙da: Salm 28 (27) Prek. 19; Kant: Sliem g˙alik; Vot tal-Kastità. Attribut: Óniena. 7. Il-Óadd 8. It-Tnejn
L-14 tas-sena. ASS: A.M. IRTIR (ara parti o˙ra ta’ dan il-Kalendarju). P.M. Unjoni Ma©©uri : Epistola: L-ispirtu ta’ Kristu: Rum 8,1-11; Van©elu: Inwasslu n-nies g˙and Kristu: Mt 11,2-19; Ktieb il-Kbir: Pa©na 27: L-Umiltà. Attribut: Omnipotenza.
(S. Akwila u S. Prixxilla). ASS: Dokumenti Konçiljari; Kateketika; Fila: Sentenzi Le˙en il-Ma˙bub; Pa©na tax-xahar. Attribut: Eternità.
9. It-Tlieta
(S. Veronika Giuliani). ASS: Morali; Attwalità; Pa©na tax-xahar. Attribut: Immensità.
10. L-Erbg˙a (S. Fortunatu). Is-Sezzjoni Femminili tag˙mel dak li kien assenjat g˙all-jum ta’ qabel. Attribut: Immutabiltà. 11. Il-Óamis S. Benedittu. ASS: Bibbja; Litur©ija; Kult ta’ Wiçç Kristu. Attribut: Sapjenza.
226
Kalendarju Museumin
Lulju 2013 12. Il-Ìimg˙a (S. Ìwann Gwalbertu). ASS: Spiritwalità; Kommemorazzjoni; Kult tal-Pjagi. Attribut: Ìustizzja. 13. Is-Sibt S. Enriku. ASS: Qag˙da: It-Tnax (Mk 3, 1-19); Prek. 20; Kant: Sliem g˙alik. Attribut: Óniena. 14. Il-Óadd
Il-15 tas-sena. ASS: Lectio Continua: Salm 50, 1-11; Lev 18-19; Salm 50, 12-23. Attribut: Omnipotenza.
15. It-Tnejn
S. Bonaventura. ASS: Dommatika; Storja; Fila: Sentenzi ta’ Qaddisin Karmelitani; Pa©na tax-xahar. Attribut: Eternità.
16. It-Tlieta
Il-Madonna tal-Karmnu. 15-il posta RuΩarju. ASS: Laqg˙a Marjana f’©ie˙ il-Madonna tal-Karmnu*; Vot tal-Kastità. Attribut: Immensità.
17. L-Erbg˙a
(S. Alessju). Sawm g˙as-Soçji. ASS: Libsa ta’ Ìie˙ eçç.; Studji Museumini; Kult lil Alla tag˙na. Attribut: Immutabiltà.
18. Il-Óamis (S. Arnolfu). ASS: Tag˙lim Soçjali; Litur©ija; Kult ta’ Wiçç Kristu. Attribut: Sapjenza. 19. Il-Ìimg˙a (S. Makrina). ASS: Qsim ta’ Qari; Spiritwalità; Kult tal-Pjagi. Attribut: Ìustizzja. 20. Is-Sibt (S. Elija). ASS: Programm Speçjali tal-Virtujiet*. Attribut: Óniena. 21. Il-Óadd
Is-16 tas-sena. ASS: Programm Speçjali tal-Virtujiet*. Attribut: Omnipotenza.
227
Lulju 2013 22. It-Tnejn
S. Marija Madalena. ASS: Dommatika; Dokumenti Konçiljari; Fila: Sentenzi fuq il-bΩulija u l-g˙aΩΩ; Pa©na tax-xahar. • Qamar Kwinta.
23. It-Tlieta
S. Brigida tal-Isvezja. ASS: Morali; Storja; Pa©na tax-xahar. Attribut: Immensità.
24. L-Erbg˙a
(S. Xarbel Makhluf). Il-127 Anniversarju tat-Twelid tal-Qaddej ta’ Alla Ew©enju Borg. Is-Sezzjoni Femminili tag˙mel dak li kien assenjat g˙all-jum ta’ qabel. Attribut: Immutabiltà.
25. Il-Óamis S. Ìakbu l-Kbir. ASS: Bibbja; Tag˙lim Soçjali; Kult ta’ Wiçç Kristu. Attribut: Sapjenza. 26. Il-Ìimg˙a S. Ìwakkin u S. Anna. Il-51 Anniversarju mill-mewt tal-Fundatur tag˙na San Ìor© Preca. ASS: Spiritwalità; Kommemorazzjoni; Kult tal-Pjagi. Attribut: Ìustizzja. 27. Is-Sibt (B. Marija tal-Passjoni). Sawm g˙as-Soçji. ASS: Libsa ta’ Ìie˙ eçç.; Il-Vokazzjoni Museumina: Identità u Formazzjoni, nru. 4, u A, B; Kult lil Alla tag˙na. Attribut: Óniena. 28. Il-Óadd
Is-17 tas-sena. ASS: Lectio Continua: Salm 51, 1-11; Lev 20-21; Salm 51, 12-21. Attribut: Omnipotenza.
29. It-Tnejn
S. Marta. ASS: Dommatika; Kateketika; Fila: Qwiel; Pa©na tax-xahar. Attribut: Eternità.
30. It-Tlieta
S. Pietru Krisologu. ASS: Morali; Attwalità; Pa©na tax-xahar. Attribut: Immensità.
31. L-Erbg˙a S. Injazju ta’ Loyola. Is-Sezzjoni Femminili tag˙mel dak li kien assenjat g˙all-jum ta’ qabel. Attribut: Immutabiltà. 228
Jinqara l-programm ta’ Awwissu. Kalendarju Museumin
Assenjatur gÓal Awwissu 2013 Omnes Sancti Agostiniani — orate pro nobis. Tul dan ix-xahar is-Soçjetà tal-M.U.S.E.U.M. titqieg˙ed ta˙t il-protezzjoni speçjali talqaddisin kollha tal-Ordni Agostinjan. Intenzjoni speçjali g˙al-Litanija tal-Arlo©© Li Alla bil-potenza u bil-˙niena tieg˙u jipprospera s-Soçjetà Museumina g˙all-utilità talKnisja rigward it-tag˙lim. Ósieb tax-xahar Li min˙abba li fid-dinja hawn bΩonn tat-tag˙lim tal-˙ajja, g˙alhekk issa hu l-waqt li nitfg˙u Ωrierag˙ tajba biex nieklu frott bil-kotra fi Ωmien il-˙sad Kommemorazzjonijiet: 9. S. Edith Stein. 10. S. Lawrenz (Prof. 32). 16. S. Massimiljanu Kolbe (Prof. 20). 23. B. RoΩa ta’ Lima (Prof. 56). 30. S. Girgor il-Kbir (Prof. 21).
Lulju - Awwissu 2013
229
Awwissu 2013 1. Il-Óamis S. Alfons M. de Liguori. ASS: Bibbja; Litur©ija; Kult ta’ Wiçç Kristu. Attribut: Sapjenza. 2. Il-Ìimg˙a (S. Pier Ìuljan Eymard). ASS: Mansjonijiet; Kommemorazzjoni; Kult tal-Pjagi. Attribut: Ìustizzja. 3. Is-Sibt (S. Lidja). ASS: Qag˙da: Salm 29 (28); Prek 21; Kant : Sliem g˙alik. Attribut: Óniena. 4. Il-Óadd
It-18 tas-sena. ASS: Lectio Continua: Salm 52; Levitiku Kap 22; Salm 53. Attribut: Omnipotenza.
5. It-Tnejn
Id-Dedikazzjoni tal-BaΩilika ta’ S. Maria Maggiore. ASS: Dommatika; Kateketika; Fila: Qaddisin ta’ Awwissu; Pa©na tax-xahar. Attribut: Eternità.
6. It-Tlieta
It-Trasfigurazzjoni tal-Mulej. ASS: Morali; Storja; Pa©na tax-xahar; Vot tal-Kastità. Attribut: Immensità.
7. L-Erbg˙a
S. Gejtanu. Sawm g˙as-Soçji. ASS: (Sezzjoni Femminili) Libsa ta’ Ìie˙ eçç.; Studji Museumini; Professjoni; Kult lil Alla tag˙na. Attribut: Immutabiltà.
8. Il-Óamis S. Duminku. ASS: Dokumenti Konçiljari; Litur©ija; Kult ta’ Wiçç Kristu. Attribut: Sapjenza. 9. Il-Ìimg˙a S. Edith Stein. ASS: Qsim ta’ Qari; Kommemorazzjoni; Kult tal-Pjagi. Attribut: Ìustizzja. 10. Is-Sibt S. Lawrenz. ASS: Programm Speçjali*. Attribut: Óniena. 11. Il-Óadd
230
Id-19 tas-sena. ASS: A.M. Lectio Continua: Salm 54; Levitiku Kap 23-25; Salm 55, 2-12. Attribut: Omnipotenza.
Kalendarju Museumin
Awwissu 2013 12. It-Tnejn
(S. Ìwanna Fran©iska de Chantal). ASS: Dommatika; Kateketika; Fila: Sentenzi Epistolarju; Pa©na tax-xahar. Attribut: Eternità.
13. It-Tlieta
(S. Benildu). ASS: Morali; Attwalità; Pa©na tax-xahar. Attribut: Immensità.
14. L-Erbg˙a S. Massimiljanu Kolbe. ASS: (Sezzjoni Femminili) Jibda l-Programm Speçjali ta’ S. Marija*. Attribut: Immutabiltà. 15. Il-Óamis It-Tlug˙ is-Sema ta’ Marija. 15-il posta RuΩarju. ASS: Programm Speçjali ta’ S. Marija*. Attribut: Sapjenza. 16. Il-Ìimg˙a S. Stiefnu tal-Ungerija. ASS: Spiritwalità; Kommemorazzjoni; Kult tal-Pjagi; Vot tal-Kastità. Attribut: Ìustizzja. 17. Is-Sibt (S. Kjara ta’ Montefalco). Sawm g˙as-Soçji. ASS: Libsa ta’ Ìie˙ eçç.; Il-Vokazzjoni Museumina: Identità u Formazzjoni, nru. 5-7; Kult lil Alla tag˙na. Attribut: Óniena. 18. Il-Óadd
L-20 tas-sena. Nimxu fuq in-normi tat-Tielet Óadd. Qari fil-privat: Levitiku Kap 25. Attribut: Omnipotenza.
19. It-Tnejn
S. Ìwann Eudes. ASS: Dommatika; Kateketika; Fila: Qwiel; Pa©na tax-xahar. Attribut: Eternità.
20. It-Tlieta
S. Bernard. ASS: Storja; Qsim ta’ Qari; Pa©na tax-xahar. Attribut: Immensità.
21. L-Erbg˙a S. Piju X. Is-Sezzjoni Femminili tag˙mel dak li kien assenjat g˙all-jum ta’ qabel. • Qamar Kwinta. 22. Il-Óamis Marija Re©ina. ASS: Bibbja; Tag˙lim Soçjali; Kult ta’ Wiçç Kristu. Attribut: Sapjenza. Lulju - Awwissu 2013
231
Awwissu 2013 23. Il-Ìimg˙a (S. RoΩa ta’ Lima). ASS: Spiritwalità; Kommemorazzjoni; Kult tal-Pjagi. Attribut: Ìustizzja. 24. Is-Sibt S. Bartilmew. ASS: Qag˙da: Rabta bejn l-Insara (Efes 4, 1-32); Prek. 22; Kant: Sliem g˙alik. Attribut: Óniena. 25. Il-Óadd Il-21 tas-sena. ASS: A.M. Lectio Continua: Salm 55, 13-18; Levitiku Kap 26-27; Salm 55, 1924; Vot tal-Kastità. Attribut: Omnipotenza. 26. It-Tnejn (S. Ûeferinu). ASS: Morali; Attwalità; Fila: Prinçipji Morali; Pa©na tax-xahar. Attribut: Eternità. 27. It-Tlieta
S. Monika. Sawm g˙as-Soçji. ASS: Libsa ta’ Ìie˙ eçç.; Studji Museumini; Kult lil Alla tag˙na. Attribut: Immensità.
28. L-Erbg˙a S. Wistin. ASS: (Sezz. Femminili) Morali; Storja; Pa©na tax-xahar. Attribut: Immutabiltà. 29. Il-Óamis Il-Martirju ta’ S. Ìwann il-Battista. ASS: Litur©ija; Tag˙lim Soçjali; Kult ta’ Wiçç Kristu. Attribut: Sapjenza. 30. Il-Ìimg˙a (S. Ìwanna Jugan). ASS: Spiritwalità; Kommemorazzjoni; Kult tal-Pjagi. Attribut: Ìustizzja. 31. Is-Sibt (S. Rajmondu Nonnato). ASS: Qag˙da: Salm 30 (29) Prek. 23; Kant : Sliem g˙alik. Attribut: Óniena.
294 232
Jinqara l-programm ta’ Settembru.
Kalendarju Museumin
Djarju Museumin
Dar Ìenerali Inkurunazzjoni tal-Madonna Matul ix-xahar ta’ Mejju, f’Sagua la Grande, Kuba, kull nhar ta’ Sibt qabel il-Quddiesa u l-katekizmu t-tfal offrew fjura lill-Madonna tal-Karità li kienet armata fuq l-altar. Fla˙˙ar Sibt saret l-inkurunazzjoni tal-Madonna. Tifel tella’ l-kuruna waqt il-purçissjoni tad-d˙ul tal-Quddiesa u tifla li kienet mieg˙u qieg˙det il-kuruna fuq ras il-Madonna. L-Ewwel Tqarbina f’Ruiru Nhar il-Óadd 2 ta’ Ìunju fil-parroçça ta’ Ruiru fil-Kenja ©iet iççelebrata l-Ewwel Tqarbina f’jum il-Festa tal-Ìisem u d-Demm ta’ Kristu. Wara li rçevew il-Mag˙mudija, ˙afna mit-tfal u Ω-Ωg˙aΩag˙ baqg˙u jattendu g˙all-katekiΩmu fil-Qasam tal-MUSEUM matul is-sena u 96 minnhom finalment irçevew l-Ewwel Tqarbina. Fil-jiem ta’ qabel sar seminar ta’ preparazzjoni g˙alihom, u lejlet l-Ewwel Tqarbina rçevew ukoll g˙all-ewwel darba s-sagrament tal-Qrar. Esperjenza mal-komunità Villaregia Il-Ìimg˙a 17 ta’ Mejju Soçju u Kandidat mill-Qasam ta’ Lurin fil-Perù kellhom esperjenza mal-katekisti tal-komunità missjunarja Taljana Villaregia, f’Villa María del Triunfo, finnofsinhar ta’ Lima, xi 40 minuta bog˙od mill-Qasam bit-trasport pubbliku. Villaregia t˙addan saçerdoti, sorijiet u lajçi, kemm çelebi kif ukoll miΩΩew©in, li jg˙ixu spiritwalità bbaΩata fuq is-Santissma Trinità biex imbag˙ad jag˙mlu missjoni Ad Gentes. Is-Seba’ Anniversarju tal-Grupp Jorge Preca Nhar it-Tlieta 23 ta’ April il-Grupp Jorge Preca fakkar f’Lurin is-7 anniversarju mill-bidu tieg˙u. Il-grupp hu mag˙mul minn adulti, l-aktar miΩΩew©in, li jiltaqg˙u kull nhar ta’ Tlieta biex jisimg˙u dwar l-ispiritwalità ta’ San Ìor© Preca. Saret Quddiesa u wara l-parteçipanti mxew ikantaw mill-Knisja sal-Qasam fejn g˙amlu sensiela ta’ dinámicas (kant bil-©esti). Sar festin Ωg˙ir b’dak li ˙ejjew u sajru huma stess. Pantomima dwar il-fidi Is-Sibt 13 ta’ April il-Kandidati tal-Qasam ta’ Lurin tellg˙u pantomima ta’ madwar nofs sieg˙a b’messa©© fuq it-tema tal-fidi. Kienet parti minn ©urnata mill-g˙alliema tarReligjon g˙all-istudenti ta’ Forms 4 u 5 fl-iskejjel tal-Istat fiΩ-Ωona ta’ Lurin. G˙al din il©urnata attendew madwar 300 student. Il-Kandidati taw sehemhom b’˙afna entuΩjaΩmu u kreattività waqt ir-rehearsals u l-performance. Festa ta’ San Ìor© Preca f’Kuba Saret adorazzjoni Ewkaristika bbaΩata fuq il-kitba ta’ San Ìor© Preca, l-ewwel f’Isabella fit-8 ta’ Mejju u l-g˙ada f’Sagua la Grande. Nhar il-festa ntwera feature fil-knisja ta’ Sagua la Grande bl-isem Kollox beda b’sigarett. Il-Quddiesa tal-festa kienet iççelebrata minn Dun Pawl Buttigieg u matulha kanta l-kor tat-tfal. Fl-10 ta’ Mejju ntwera l-film Lean on Me g˙aΩΩg˙aΩag˙ fil-bit˙a tad-dar tal-Museum.
Lulju - Awwissu 2013
233
Quddiesa fl-awditorju Nhar id-9 ta’ Mejju l-E.T. Mons. Charles J. Scicluna, Isqof AwΩiljarju ta’ Malta, ippresieda Quddiesa fl-awditorju tas-Soçjetà tad-Duttrina Nisranija fl-okkaΩjoni tal-festa ta’ San Ìor© Preca. L-E.T. Mons. ÌuΩeppi Mercieca, Isqof Emeritu, Mons. Lawrenz Gatt, l-Assistent EkkleΩjastiku tas-Soçjetà, u saçerdoti o˙ra kkonçelebraw mal-isqof.
Quddiesa ta’ San Ìor© Preca fl-Albanija Nhar id-9 ta’ Mejju, festa ta’ San Ìor© Preca, f’Korce ©iet iççelebrata Quddiesa tassew sabi˙a li fiha g˙all-ewwel darba l-litur©ija kienet bl-AlbaniΩ. Iç-çelebrant kellu jivvja©©a g˙al 5 sig˙at biex jasal Korce. Hu membru ta’ komunità li saret taf bil-Museum ta’ Korce f’dawn l-a˙˙ar ©img˙at. Lejlet il-festa ta’ San Ìor© Preca Nhar it-8 ta’ Mejju l-E.T. Mons. Mario Grech, Isqof ta’ G˙awdex, ippresieda Quddiesa flawditorju tal-Blata l-Bajda g˙all-membri tas-Soçjetà u grupp ta’ nies minn G˙awdex li ©ew f’pellegrina©© g˙all-kappella fejn hu midfun San Ìor© Preca. Fl-omelija l-Isqof ˙e©©e© lillpreΩenti biex ifittxu li jkunu akkumpanjati dejjem mill-verità. Pellegrina©© ta’ San Ìor© Preca f’Melbourne Nhar il-Óadd 5 ta’ Mejju l-membri tal-MUSEUM fl-Awstralja organizzaw pellegrina©© lejn il-monument ta’ San Ìor© Preca ˙dejn il-Katidral ta’ St. Patrick, f’East Melboure. Minkejja t-temp kiesa˙ numru sabi˙ ta’ nies in©abru ˙dejn il-monument g˙al riflessjoni litur©ika ad unur tal-qaddis Malti. Saru diversi riflessjonijiet dwar il-˙ajja u l-persuna ta’ San Ìor© Preca.
234
Kalendarju Museumin
Live-in f’Ruiru Fi tmiem il-©img˙a ta’ bejn it-3 u l-5 ta’ Mejju ©ie organizzat live-in g˙as-Soçji u l-Kandidati ta’ Ruiru bit-tema “Ibqg˙u fl-im˙abba tieg˙i” (Ìw 15, 9). Din kienet opportunità biex dawk li attendew jirriflettu aktar dwar ir-relazzjoni tag˙hom ma’ Alla u mal-o˙rajn, u dwar kif g˙andhom jibqg˙u fl-im˙abba ta’ Ìesù u miftu˙in g˙al relazzjonijiet sbie˙ waqt li jg˙ixu ˙ajja çelibi sana. Seminar g˙all-Aspiranti ta’ Ruiru Bejn il-25 u s-26 ta’ April ©ie organizzat seminar g˙all-Aspiranti ta’ Ruiru bit-tema Walk by Faith (2 Kor 5, 7). Dan kien it-tieni fost sensiela ta’ tliet seminars g˙al matul is-Sena talFidi. Filwaqt li ng˙atat ˙arsa lejn it-tag˙lim baΩiku tal-KatekiΩmu tal-Knisja Kattolika dwar it-twemmin fil-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu, ©ew ippreΩentati l-Beati Ìwanni Pawlu II u MadreTereΩa b˙ala mudelli li taw xhieda g˙all-fidi permezz ta’ ˙ajjithom. Seminar dwar il-katekeΩi Nhar il-Ìimg˙a 26 ta’ April 44 membru mir-re©jun ta’ Malta ltaqg˙u g˙al weekend seminar dwar Il-persuna tal-katekist. Il-programm inkluda ta˙dita dwar l-istorja tal-katekeΩi u sessjoni dwar l-g˙anijiet u l-isfidi tal-katekiΩmu fil-kuntest tal-˙ajja tal-lum. Il-parteçipanti rriflettew dwar ir-rwol u l-identità tag˙hom fil-formazzjoni taΩ-Ωg˙aΩag˙. Sar ukoll forum b’diskussjoni dwar il-metodi ta’ katekeΩi. Ûjara mill-Kardinal Saraiva Martins Nhar il-Óamis 2 ta’ Mejju l-E.T. l-Kardinal Josè Saraiva Martins Ωar il-Kappella tal-Madonna tal-Medalja MirakuluΩa u talab quddiem il-fdal qaddis ta’ San Ìor© Preca. Il-Kardinal Martins kien Malta fl-okkaΩjoni tal-50 sena mill-inkurunazzjoni tal-istatwa ta’ San ÌuΩepp meqjuma fil-knisja tal-Fran©iskani r-Rabat. Fit-23 ta’ Frar 2007 l-Kardinal Saraiva Martins kien qara l-bijografija ta’ San Ìor© Preca quddiem il-Papa Benedittu XVI u ppropona lillFundatur g˙all-kanonizzazzjoni. Esperjenza fl-Albanija Soçju u Kandidat mill-Qasam ta’ Korce ˙adu sehem f’esperjenza mal-komunità Taljana Piccola Famiglia dell’Assunta li tag˙ti servizz fi tliet bliet o˙ra fl-Albanija. Il-qassis fundatur tal-komunità kien ing˙ata leaflet f’Ruma fl-2007 dwar il-Fundatur u tkellem dwar dan flAlbanija. Fil-weekend bosta staqsew dwar Dun Ìor© u s-Soçjetà. Saret ukoll katekeΩi lit-tfal u lill-adulti dwar is-sagramenti. Mag˙mudija f’Ruiru 27 ru˙ bejn tfal u Ωg˙aΩag˙ irçevew is-sagrament tal-Mag˙mudija waqt Quddiesa speçjali f’Óadd il-G˙id filg˙odu fil-Parroçça ta’ San Fran©isk f’Ruiru. Matul is-sena huma ©ew ippreparati g˙al dan is-sagrament mis-Soçi, Kandidati u Aspiranti tal-Qasam ta’ Ruiru waqt il-katekiΩmu tal-Óadd filg˙odu.
Lulju - Awwissu 2013
235
Dar ReÌjonali Festa tal-Fundatur Bi t˙ejjija g˙all-festa litur©ika tal-Fundatur, l-Oqsma organizzaw diversi attivitajiet, fosthom Quddiesa fil-parroçça. Fit-8.00pm s-Soçji u l-Kandidati n©abru fil-grawnd talIskola St. Michael g˙al ikla flimkien. Ìurnata ta’ formazzjoni Nhar il-Óadd 12 ta’ Mejju f’Dar il-Óanin Samaritan kienet organizzata ©urnata ta’ formazzjoni g˙all-Kulturi. Kors g˙all-Prefetti Il-Kummissjoni g˙at-Tfal u l-Mag˙Ωulin organizzat kors ta’ formazzjoni g˙all-Prefetti tal-Mag˙Ωulin. Il-kors li sar f’Dar il-Óanin Samaritan kien mifrux fuq tliet weekends: bejn is-26 u t-28 ta’ April, l-10 u t-12 ta’ Mejju, u l-31 ta’ Mejju u t-2 ta’ Ìunju. Seminar g˙as-Soçji Nhar is-Sibt 25 ta’ Mejju l-Kummissjoni Óajja Spiritwali organizzat seminar ta’ nofstanhar g˙as-Soçji fis-Sala tar-Responsorju, il-Blata l-Bajda. Is-su©©ett kien “Lil min insegwi: lil mo˙˙i jew lil qalbi?” Çelebrazzjoni djoçesana fil-V©ili ta’ Pentekoste Nhar is-Sibt 18 ta’ Mejju, V©ili ta’ Pentekoste, is-Soçji u l-Kandidati pparteçipaw fiççelebrazzjoni djoçesana li saret fil-Kumpless Sportiv ta’ Korradino, Ra˙al Ìdid.
Festa tal-Ìisem u d-Demm tal-Mulej Nhar l-Erbg˙a 29 ta’ Mejju fil-Laqg˙a Ìenerali s-Soçji ˙adu sehem f’Quddiesa bi t˙ejjija g˙all-Festa tal-Ìisem u d-Demm talMulej. Laqg˙at g˙all-Aspiranti Il-laqg˙a g˙all-Aspiranti G˙awdxin saret nhar il-Ìimg˙a 14 ta’ Ìunju fil-Qasam taxXewkija. Dik g˙all-Aspiranti Maltin saret isSibt 8 ta’ Ìunju u kienet tikkonsisti f’mixja minn Óad-Dingli sas-Salib tal-G˙olja fejn saret attività g˙all-grupp. Laqg˙a tal-Forum Direzzjoni Spiritwali Nhar il-Óadd 9 ta’ Ìunju filg˙odu saret il-laqg˙a tal-Forum Direzzjoni Spiritwali. Din il-laqg˙a tmexxiet minn Patri Eddie Mercieca sj. Settenarju u Programm Speçjali f’©ie˙ San Ìwann il-Battista Bejn is-Sibt 15 u l-Ìimg˙a 21 ta’ Ìunju flOqsma sar is-Settenarju bi t˙ejjija g˙allfesta tal-Patrun tag˙na. Nhar il-Óadd 23 ta’ Ìunju filg˙odu s-Soçji u l-Kandidati n©abru fl-awditorju tad-Dar Ìenerali g˙allProgramm Speçjali f’©ie˙ San Ìwann ilBattista.
L-Isqof Mario Grech fil-Laqg˙a Ìenerali Nhar l-Erbg˙a 15 ta’ Mejju l-E.T. l-Isqof Mario Grech kellem lis-Soçji u l-Kandidati dwar is-Sinodu li sar f’Ruma aktar qabel din is-sena.
236
Kalendarju Museumin
Sezzjoni Femminili Irtiri Il-Kummissjoni Óajja Spiritwali organizzat dawn l-irtiri bil-mag˙luq: • F’Dar Stella Maris, iΩ-Ûebbu©, G˙awdex, bejn it-12 u l-14 ta’ April. L-irtir kien animat minn Dun Michael Curmi. • F’Mount St. Joseph, il-Mosta, bejn is-17 u d-19 ta’ Mejju. L-irtir kien animat minn Dun Joseph Farrugia. • F’Mount St. Joseph, il-Mosta, bejn il-5 u d-9 ta’ Ìunju. L-irtir, li kien semi-directed, kien animat minn Patri Paul Pace sj. Attivitajiet miIl-Kummissjoni g˙allFormazzjoni tat-Tfal u l-Mag˙Ωulin • Nhar is-Sibt 13 ta’ April kienet organizzata laqg˙a g˙all-istudenti ta’ Forms 3, 4 u 5 ©ewwa l-Qasam ta’ Paola. Il-laqg˙a kienet fuq l-inganni u fiha sar uΩu mill-‘gabinetti’ tal-Fundatur. Illaqg˙a tmexxiet mill-President li kienet meg˙juna mill-membri tal-Kummissjoni. • Laqg˙a simili ©iet organizzata g˙allistudenti ta’ Form 2 fl-istess Qasam nhar il-Ìimg˙a 19 ta’ April. • Bl-g˙ajnuna tal-Kunsill Malti g˙allIsport saru tliet laqg˙at sportivi ©ewwa l-Kumpless Sportiv f’Tal-Óandaq. Dawn saru l-Óadd waranofsinhar fl-14 u t-28 ta’ April u fid-19 ta’ Mejju. It-tfajliet setg˙u jipprattikaw varjetà ta’ sport flimkien mal-˙bieb tag˙hom. • Grupp ta’ tfajliet ta’ Form 1 kellhom laqg˙a nhar il-Ìimg˙a 10 ta’ Mejju filQasam tan-Naxxar. L-istess laqg˙a saret g˙al grupp ie˙or nhar il-Ìimg˙a 31 ta’ Mejju fil-Qasam ta’ Paola. It-tema tallaqg˙at kienet “San Ìor© Preca u a˙na”. • It-Tlieta 7 ta’ Mejju ©iet organizzata laqg˙a g˙all-katekisti li mhumiex membri tas-Soçjetà, f’Dar Dun Ìor©, il-
Lulju - Awwissu 2013
Marsa. It-tema kienet ‘Marija d-dixxiplu tal-Mulej’, b’riferenza g˙ar-rwol talkatekista. Get together It-tfajliet minn Form 2 sal-Kandidati, flimkien mal-©enituri u l-Prefetti u l-Kuranti tag˙hom, kellhom Get Together nhar is-Sibt 11 ta’ Mejju fil-Qasam tan-Naxxar. It-tema tal-laqg˙a kienet “Marija qalet ‘Iva’ - u jien?” Wara l-laqg˙a sar mument ta’ talb fil-preΩenza ta’ Ìesù Ewkaristija u tqassmu xi refreshments. L-attività kienet imtellg˙a mid-Direttriçi tal-Kandidati u l-Kummissjoni g˙all-Formazzjoni tat-Tfal u l-Mag˙Ωulin. Laqg˙at varji • Saret laqg˙a g˙as-Superjuri Partikulari nhar l-Erbg˙a 17 ta’ April f’Dar Dun Ìor©, il-Marsa. Il-laqg˙a tmexxiet misSuperjura Ìenerali. • Is-Soçji minn 40 sena ’l isfel iltaqg˙u flistess dar nhar il-Ìimg˙a 26 ta’ April. Il-laqg˙a kienet dwar ir-“Role models fil-˙ajja tal-lum” u kienet animata misSuperjura Ìenerali. • Il-Kuranti tal-Aspiranti l-kbar u l-Kandidati kellhom il-laqg˙a tag˙hom mad-Direttriçi tal-Kandidati nhar ilÓamis 2 ta’ Mejju, g˙al darba o˙ra f’Dar Dun Ìor©. Óar©iet • Nhar il-Óadd 21 ta’ April waranofsinhar diversi Oqsma ltaqg˙u fil-Qasam tasSi©©iewi g˙al passi©©ata. Xi Soçji u tfajliet imxew lejn il-Fawwara, filwaqt li o˙rajn er˙ewlha lejn Óa©ar Qim u l-Imnajdra. Fl-a˙˙ar iΩ-Ωew© gruppi spiççaw fil-Qasam minn fejn kienu telqu u kellhom ftit ˙in ta’ rikreazzjoni. Ìie
237
servut it-te u rreçitat ir-RuΩarju. • Il-˙ar©a f’G˙awdex saret nhar il-Óadd 28 ta’ April. Is-Soçji u t-tfajliet ta’ G˙awdex iltaqg˙u r-Rabat waranofsinhar u mxew flimkien lejn il-Lunzjata, limiti ta’ Kerçem. • Il-Óadd 26 ta’ Mejju saru Ωew© passi©©ati, wa˙da fl-in˙awi ta’ BirΩebbu©a u l-o˙ra fix-Xag˙ra, G˙awdex. Seminars • Sar seminar g˙as-Soçji minn 71 sena ’l fuq fil-Qasam tan-Naxxar nhar il-Óadd 28 ta’ April. • Is-Soçji G˙awdxin iltaqg˙u g˙al seminar simili nhar il-Óadd 21 ta’ April fil-Qasam tax-Xewkija. IΩ-Ωew© seminars kienu animati minn Dun Joseph Farrugia. • L-istess animatur ˙a ˙sieb jikkoordina s-seminar tal-KER u l-KEÌ fil-Qasam tanNaxxar fl-1 ta’ Mejju. • Ìie organizzat seminar ta’ ©urnata filQasam tan-Naxxar bi preparazzjoni g˙all-Inkorporazzjoni u ç-Çerimonja talKandidati. Dan is-seminar kien immexxi minn Dun Frans Abdilla u g˙alih kienu mistiedna l-Kandidati rispettivi flimkien mal-Kuranti u l-©enituri tag˙hom. Matul is-seminar Dun Frans tkellem dwar is-sbu˙ija tal-vokazzjoni u l-importanza tas-sapport tal-familja f’dan ir-rigward. Is-seminar spiçça biç-çelebrazzjoni talQuddiesa. Çerimonja tal-Inkorporazzjoni Nhar is-Sibt 27 ta’ April fid-Dar Ìenerali saret iç-Çerimonja tal-Inkorporazzjoni ta’ M’Louise Abela mill-Qasam ta’ ÓalSafi. Id-diskors sar minn Franca Butti©ie©. Nawguraw lis-Soçja l-©dida esperjenza sabi˙a ta’ m˙abba permezz tal-ispiritwalità Museumina.
238
Laqg˙a tar-Responsorju ©ewwa G˙awdex Is-Sibt 20 ta’ April saret it-tieni laqg˙a tarResponsorju ©ewwa G˙awdex li g˙aliha pparteçipaw il-Kandidati kollha Maltin u G˙awdxin. Il-laqg˙a saret ©ewwa l-Qasam ta’ Victoria. Fl-istess ˙in saret laqg˙a ta’ formazzjoni g˙at-tfajliet kif ukoll Assenjatur g˙as-Soçji flimkien. Fi tmiem il-laqg˙at kien hemm ˙in ta’ soçjalizzazzjoni. Pelle©rina©© djoçesan Is-Soçji G˙awdxin flimkien mal-poplu ˙adu sehem f’pellegrina©© djoçesan g˙allKappella tal-Midalja MirakuluΩa nhar l-Erbg˙a 8 ta’ Mejju. Wara fl-awditorju ©iet iççelebrata Quddiesa ppreseduta minn Mons. Isqof Mario Grech. Çelebrazzjonijiet djoçesani • Fl-okkaΩjoni tas-Sena tal-Fidi, il-Ìimg˙a 17 ta’ Mejju saret çelebrazzjoni li fiha 276 tifel u tifla rçevew is-sagrament talGriΩma tal-Isqof fil-pjazza ta’ quddiem is-Santwarju tal-Madonna ta’ Pinu. Issagrament kien amministrat minn Mons. Isqof Mario Grech li kien meg˙jun millArçisqof Pawlu Cremona, l-Isqof Charles Scicluna, l-Arçisqof Emeritus ÌuΩeppi Mercieca u n-Nunzju Appostoliku. IsSoçji attendew g˙al din iç-çelebrazzjoni. • Fl-okkaΩjoni tal-mitt sena mill-Kungress Ewkaristiku Internazzjonali li sar fl-1913, il-Ìimg˙a 7 ta’ Ìunju, festa tal-Qalb ta’ Ìesù, fil-belt Valletta ©iet iççelebrata l-Ewkaristija mill-Arçisqof Pawlu Cremona OP u wara sar pellegrina©© b’Ìesù Sagrament. Mistiedna speçjali kienu t-tfal li rçevew l-Ewwel Tqarbina din is-sena. Is-Soçji ˙adu sehem f’din iççelebrazzjoni.
Kalendarju Museumin
Il-pittura tal-qoxra
Dun ÌorÌ u l-Konçepiment Immakulat ta’ Marija Joseph Pulo jippreΩentalna kwadru relattivament kbir, b’numru ta’ figuri rappreΩentattivi u li mill-ewwel ifakkru u fl-istess ˙in jixeg˙lu l-fantasija ta’ min jaf l-istorja u kapaçi jassoçja. Il-pittur jippreΩenta lil San Ìor© Preca b˙al jiggwida Ωew©t itfal li d-dija u d-direzzjoni ta’ ˙arsithom flimkien mal-bixra serena tag˙hom mill-ewwel ifakkruna fl-esperjenza mistika li hu kellu meta darba, waqt li kien qed iqarben g˙all-ewwel darba tifla tal-Preçett, din tbissmitlu b’tali mod li kwaΩi ˙assu ˙aΩin bl-emozzjoni qawwija li ©©eneratlu dik it-tbissima. Il-figura ta’ Marija fil-pittura hija m©enba u filwaqt li l-artist iΩomm numru ta’ elementi mill-pittura titulari li hemm fil-Knisja ta’ Bormla, pittura eççezzjonalment sabi˙a tal-artist Pietru Pawl Caruana, huwa jo˙loq permezz tal-uΩu tad-dawl u l-linji singulari tieg˙u le©©erezza tali li meta t˙ares lejn dan il-kwadru tist˙ajjel lil Marja riesqa lejn it-tliet persona©©i u, waqt li tis˙aq il-˙aΩen li jista’ jikkontamina lit-tfal, t˙ares fid-direzzjoni li fiha huma sejrin. Ma nixbax in˙ares lejn ilfigura tas-saçerdot, bl-id protettiva, jiggwida lil dawn it-tfal u jurihom kif jistg˙u b’˙effa u façilità jaslu g˙and Ìesù, indukrati minn Marija. Kull darba li San Ìor© Preca kien iΩur ilQasam ta’ Bormla kien l-ewwel jg˙addi jinvista fil-knisja parrokkjali u min jiftakar dawn iΩ-Ωminijiet sew jg˙id kemm kien jitkellem b’mod emottiv dwar il-˙in li kien
Lulju - Awwissu 2013
jag˙mel quddiem dan l-istess kwadru, jikkontempla l-misteru tal-Konçepiment ta’ Marija. Tg˙id ma kienx ifakkarha b˙alma kien imdorri jag˙mel fl-istqarrijiet tant sempliçi u ˙elwin ta’ Patri Franku Karmelitan? Tg˙id ma kienx jifra˙ mag˙ha hu li kkompona dak l-innu tant sabi˙ talGaude? Tg˙id ma kienx itemm il-mument ta’ intimità tant profond mal-omm li hu tant ˙abb bl-istqarrija li lilna g˙allimna nitolbu fi tmiem il-Kult lil Alla tag˙na: “O omm tal-˙niena, o g˙axqa ta’ Alla”? Jekk f’Marzu nfakkru l-Annunzazzjoni u f’Lulju nit˙e©©u mid-devozzjoni kbira talLabtu tal-Karmnu, jekk f’Ottubru nit˙aΩΩmu bil-kuruna tar-RuΩarju, f’Diçembru nistku waqt li ng˙oΩΩu f’qalbna din l-azzjoni tasSinjur Alla, meta lil wa˙da li hi f’kollox b˙alna g˙aΩilha biex tkun l-omm tal-Kelma Inkarnata! Mhux ta’ b’xejn il-qaddisin stag˙©bu kif Dak li ˙add u xejn ma jesg˙u wesg˙u l-©uf ver©inali tat-tfajla ta’ NaΩaret. Il-Musulmani jsej˙ulha Mariam al-Batul (Marija Ver©ni) u jekk tid˙ol ftit fl-ikonografija, inçiΩjonijiet, graffiti u pitturi ta’ reli©jonijiet antiki g˙andek dejjem issib il-preΩenza tal-omm, l-art fertili li tag˙ti l-˙ajja. Dellimara, g˙ax minn hemm ji©i l-ewwel frott, il-bikri. Is-Sinjura-Omm tnissel u tag˙ti l-˙ajja lili u lilek. Dan jista’ jse˙˙ fina biss jekk nag˙rfu l-kobor li wesa’ ç-çokon ta’ dik li aççettat li sse˙˙ fiha l-qawwa ta’ m˙abbet Alla. Tonio Caruana
239
Ver©ni Mbierka, inti kbira u ikbar milli inti donnu ma jistax ikun, meta Alla g˙aΩlek b’omm vera u naturali tieg˙u u asso©©etta ru˙u lejk. Inti kbira wisq u inti stess lanqas ma taf kemm inti kbira g˙ax ibnek, veru Alla u veru bniedem, huwa inkomprensibbli g˙al kull intellett ma˙luq, li ma jistax jifhem dak li hu infinit finnatura tieg˙u Inti ver©ni u ver©ni ©©enerajt Alla u bniedem, Ωew© naturi f’persuna wa˙da u din divina. G˙alhekk kellek ra©un tistqarr li mieg˙ek g˙amel ˙wejje© kbar dak li hu potenti. Iva, nifir˙ulek g˙allkbira dinjità tieg˙ek, g˙a©eb tal-g˙egubijiet, u fil-kobor tieg˙ek itfa’ g˙ajnejk fuqna wlied Eva li ©iebet fuqna l-korla ta’ Alla u inti ©ibt fuqna l-grazzja u l-barka ta’ Alla. Itfag˙hom, iva, fuqna u la twarrabhom qatt minna li nirrikorru lejk u li nberkuk fost in-nisa, b˙ala kawΩa talfer˙ tag˙na. La twarrabhomx sakemm ma tkunx rajtna bil-kuruna tal-©ustizzja fuq ir-ras tag˙na. Estendi d-dirg˙ajn potenti tieg˙ek fuqna u Ωgur li a˙na nkunu salvi. Ammen.
L-Immakulata L-Ispirazzjoni ta’ Dun Ìor© Oil on Canvas 2009 Pittura ta’ Joseph Pulo
Dun ÌorÌ
Programm Aulae Sanctae Matris Virginis 240
Kalendarju Museumin