Klik editie 1 - 2022

februari 2022

1

Vakblad voor de verstandelijk gehandicaptenzorg

TEAMDYNAMIEK

Pestgedrag in teams DREAMTEAM VOOR BETERE NACHTRUST

Aantrekkelijk werk

Groener gras voor begeleiders ACTUEEL HOGERE STERFTE DOOR KANKER VAKANTIE WIGWAMVIRUS

ditnummer

3

Dreamteam voor betere nachtrust

20

Onbevangen

Bevangen door het Wigwamvirus

25

Documentaire Waar de helden zijn

17

Rubrieken 4

7

Klik Actueel Onderzoek naar kanker | Luchtreinigers | Criminele uitbuiting | Platform Ondernemingsraden Ontvangen reacties Echt gebeurd

11 Dokter Trend 16 Persoonlijk In goede handen 21 Seksuoloog Luchtig en trendy 22 Teamdynamiek Pesten onder begeleiders

Thema: Aantrekkelijk werk

8

De spagaat tussen vast en flexibel Vacatures in de gehandicaptenzorg zijn er in overvloed. Er blijkt ook een grote groep zzp’ ers te zijn, die graag in de gehandicaptenzorg werkt, maar liever niet in vaste dienst. Waarom eigenlijk niet? Wat moeten organisaties met de tendens dat mensen de zorg uitgaan en zzp’er worden?

Twee bevlogen mensen vertellen over hun keuze om als zzp’er aan de slag te gaan en wat zorgaanbieders zouden kunnen doen om hun vaste medewerkers te behouden.

28 Gedragsdeskundige Zwijgen en slikken 29 Verschenen Emotionele ontwikkeling | NAH | Podcasts | Kookboek | Muziek in de zorg | Fysieke omgeving 31 Volgende Klik | Colofon

Het blijft nog steeds een uitdaging om binnen alle maatregelen vanwege het coronavirus een humane weg te vinden om mensen goed te ondersteunen. Terwijl je ondertussen collega’s ziet wegvallen door corona of uitputting omdat er tekort aan personeel is.

Hetzelfde geldt voor cliënten.

Het zijn hartverscheurende verhalen die ik hoor. Dagbestedingen gaan open en dan weer dicht, eenzame quarantaines omdat er altijd wel iemand op de groep in aanraking gekomen is met iemand met corona.

Vragen als ‘komt die leuke begeleider wel vandaag‘, ‘mag ze komen werken als ze verkouden is’ of erger nog, ‘mag ze wel bij mij blijven als ze niet gevaccineerd is?’

Ik onderschat de gevolgen van corona echt niet. Ik verlang gewoon naar vrijheid en naar de lekkere gekte die ons werk in relatie met de cliënten met zich mee kan brengen. Ik wil onbevangen arm in arm kunnen lopen met cliënten, een knuffel kunnen geven zonder angst om iemand te besmetten. Ik wil mijn gezicht aan de cliënten kunnen laten zien. Dat is mijn communicatiemiddel.

Laten we niet nog meer aansturen op deprimerende besluiten en maatregelen. We moeten een manier zien te vinden om met het virus te leven. Er is behoefte aan een nieuwe weg. Buiten de gebaande paden om. | Margreet Pereboom, fragment uit haar column ‘Dansen op de coronavulkaan in de gehandicaptenzorg’ te lezen op www. klik.org, zoek op ‘vulkaan’.

4

klikactueel

Onderzoek

Jong en uitgebuit In Nederland blijken veel meer personen crimineel uitgebuit te worden dan verwacht. Vooral jongeren met een licht verstandelijke beperking blijken vaak het slachtoffer te zijn.

Dat meldt het Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel (CKM) naar aanleiding van onderzoek dat het deed in opdracht van de gemeente Rotterdam. Jongeren worden eerst gepaaid met geld of drugs en daarna gedwongen om als geldezel te fungeren (afstaan van de pinpas voor het witwassen van geld) of om drugspakketjes rond te brengen. Worden ze gepakt, dan komen ze daardoor onterecht als dader in beeld, terwijl de echte criminelen buiten schot blijven, stelt het CKM. En uit de criminaliteit stappen gaat niet zomaar, dan dreigt geweld.

Het CKM wil dat eerstelijns professionals zoals wijkagenten, jongerenwerkers en leerplichtambtenaren signalen van uitbuiting leren herkennen. 95 procent van de ondervraagde professionals wil graag zo’n training. | Lees meer over het onderzoek op hetckm.nl/nieuws-en-publicaties/rapport-criminele-uitbuiting/1 Klik 1 2022 | www.klik.org

Hogere sterfte door kanker BIJ MENSEN MET EEN VERSTANDELIJKE BEPERKING

Uit een studie door Nederlandse onderzoekers van Radboud UMC is naar voren gekomen dat kanker als doodsoorzaak 1,5 keer vaker voorkomt bij mensen met een verstandelijke beperking dan bij mensen zonder die beperking. Waardoor komt dat? Maarten Cuyper, onderzoeker en auteur van het rapport, legt het uit.

De onderzoekers zien drie mogelijke oorzaken voor het feit dat kanker als doodsoorzaak 1,5 keer vaker voorkomt bij mensen met een verstandelijke beperking: X Kanker komt vaker voor bij mensen met een verstandelijke beperking, waardoor het naar verhouding ook vaker de doodsoorzaak is. Cuyper: “Wij vonden hier zelf geen overtuigend bewijs voor, maar na onze publicatie kwam er een rapport uit Zweden dat dit wel aantoont. Wij gaan hier dus ook nog verder onderzoek naar doen.”

X Kanker komt niet vaker voor bij mensen met een verstandelijke beperking, maar wél de meer ‘dodelijke’ kankersoorten, waardoor er alsnog meer sterfte door kanker is.

X De kankerzorg is niet optimaal voor mensen met een verstandelijke beperking, waardoor ze er vaker aan overlijden. “Deze derde oorzaak sluit 1 en 2 niet uit,” zegt Cuyper. “En

voor verschillende kankersoorten met minder gunstige prognoses geldt inderdaad dat ze meer voorkomen bij de doelgroep. Ook doodsoorzaken door kankersoorten die meedoen in bevolkingsonderzoeken (darm-, borst- en baarmoederhalskanker) komen vaker voor bij mensen met een verstandelijke beperking. Vanuit het buitenland is bekend dat deze groep mensen minder vaak aan bevolkingsonderzoeken deelnemen. Dit verkleint een diagnose in een vroeg en goed behandelbaar stadium.”

Aandachtspunten zijn volgens het rapport dan ook kankerscreening, toegang tot en ontvangst van kankerzorg voor de doelgroep. | Lees een langer artikel over het onderzoek ‘Cancer-related mortality among people with intellectual disabilities: A nationwide population-based cohort study’ op www.klik.org, zoek op ‘Maarten Cuyper’.

‘Voor verschillende kankersoorten met minder gunstige prognoses geldt dat ze meer voorkomen bij mensen met een verstandelijke beperking’

klikactueel

Ontwikkelingen in de verstandelijk gehandicaptenzorg, meer nieuws op www.klik.org

5

Technologie

Luchtreinigers Zorginstelling Sint Oda is een inzamelingsactie gestart voor speciale luchtreinigers tegen het coronavirus.

Als begeleider naast de rolstoel lopen Als fysiotherapeut voor kinderrevalidatie bij revalidatiecentrum Rijndam weet Nicole van den DriesLuitwieler wat het is om mensen in een rolstoel voort te duwen. Als moeder van een volledig zorgafhankelijk kind is ze bovendien ervaringsdeskundige. Ze is blij met een oplossing waardoor ze nu naast de rolstoel kan lopen en duwen: Ziggy.

Naast de rolstoel lopen heeft voordelen: je kunt elkaar beter zien en verstaan. Het verbetert het contact en dat is vaak cruciaal, vertelt Nicole. “Deze kinderen hebben allemaal verschillende problemen, dus je moet

TU Delft-studenten BioMechanical Engineering vroegen Nicole van den Dries-Luitwieler en haar dochter Yrsa naar hun mening voor de ontwikkeling van het prototype

ze observeren, zodat je tijdig kunt ingrijpen als een kind bijvoorbeeld verstikkingsverschijnselen krijgt door een reflux, of een epileptische aanval door de lichtprikkels buiten. Het is heel complex.”

De uitvinding met de naam Ziggy die het mogelijk maakt naast de rolstoel te lopen terwijl je duwt en stuurt, komt voort uit een samenwerking van de TU Delft met de afdeling Revalidatiegeneeskunde van het Erasmus MC. Het bestaat uit een eenvoudig duwhandvat en een aangepast zwenkwieltje. Hiermee bestuur je de rolstoel vanonder een schuine hoek.

Het volgende prototype van Ziggy wordt gereedgemaakt voor een tournee langs Nederlandse verzorgingshuizen, dagopvangverblijven en andere groepen gebruikers.

Dit jaar hopen de makers Ziggy uit te laten groeien tot een sociale onderneming. |

Sint Oda wil nooit meer een totale lockdown van de organisatie meemaken, waarbij bezoek niet welkom is. Daarom zijn ze gaan nadenken over oplossingen voor de langere termijn en bereiden zij een wetenschappelijk test met luchtreinigers voor met een onderzoeksteam onder leiding van professor Blocken, verbonden aan de KU Leuven en de TU Eindhoven. Een luchtreiniger haalt allerlei ziekmakers uit de lucht, zoals fijnstof, pollen en bacteriën.

Maar ook aerosolen met mogelijke besmettelijke virusdeeltjes zoals corona.

Sint Oda wil de opgedane kennis rond de luchtreinigers uiteindelijk delen met andere organisaties in de gehandicaptensector.

De kosten voor de test worden grotendeels gedragen door de universiteiten, maar voor de uiteindelijke aanschaf van een luchtreiniger is veel geld nodig. | Informatie over het onderzoek en donaties via www.sintoda.be/, zoek op ‘luchtreinigers’ .

Klik 1 2022 | www.klik.org

6

klikactueel l klikactuee lijk verstande s ingen in de meer nieuw Ontwikkel ptenzorg, org gehandica op www.klik.

5

Hoe is het nu met?

Gezondheid

en Eerder overlijdeen ver-

en met Hoewel mens rking steeds bepe standelijke ze geen, overlijden ouder word ig jaar nog twint middeld toch er bemensen zond dan r atioeerde blijkt uit intern perking, zo rzoek. naal onde

doet ak hiervan Naar de oorza Geneesde vakgroep menkunde voor versen met een bestandelijke perking aan het Radboudrumc onde de le, dat voor zoek. Hoog astisch vak Leu-podcast is een fant raar Geraline eerste Klik icaptenzorg ij betrokden.” In de kunt sink is hierb ne wor t “De gehand onli moe ent grote hoemom ij behouden ken. “Wij gaan 0 mendat je op elk nraets van Dichterb toekomst data van 66.00 iew eden terv veelh jke beverstandeli (een audio-in begeleiders Henk Hae actie ‘Wij willen sen met een die van de en van t kom lijken met lzich perking verge luisteren) rking. rd. ans van Dae woo er een bepe elm het zond Imp en t aan mens orbeeld den’ en Ber al dat er bijvo gezien wor n voor de clilijken Wij weten levere iektes en en vaatz teit kunn r.” minder hartgoede kwali en met met plezie n bij mens werken ze r ging de web. Dat voor te kome enten, dan hoor je meer van de zome jke beperking de aflevering Aan het begin verstandeli de tweede in de verworden.nl in n In een onderezien leme ons illeng we met neelsprob s uit de wat zij site www.wijw begeleider Ook verschil willen over de perso ptenzorg en verklaren. initiatief van te ndica Limin in ren een ze , geha org lucht ptenz zoek probe lgens gaan standelijk m de helft jk gehandica van de doen. Vervo en wij waaro admiverstandeli voorzitters onderzoek bij de hieraan willen de stijgende leiders en r voorkomt en Daellematiek van burg. Als bege en we benminder kanke van Dichterbij op de prob een versta evering 3) een (afl ingsraden met voor en rnem lasten op onde Bert het tijd groep mens nistratieve mensen reacties zijn en Henk en in hun rking dan bij hen wat de met zicht vond emen die zij delijke bepe spreken met hiervoor ook . De vraag om de probl We bellen beperking rbeweging zonder deze te lossen: hun manifest. ekt de ptenzorg Nede komen op Gehandica waar of onttr werk tegen t is: is dat wel de Vereniging een verneelstekor ng 4). bremensen met rs everi bij X groot perso (afl oerde ziekte aan land zich ruk n van de actiev beperking start X hoge werkd Dat de zorge standelijke dat sinds de nk, die meverzuim uit het feit aldus Leusi zomerX hoog ziekte het zicht?” der leven blijkt ondanks de zorgorgani zorgvragen e, deze nu teur is van rteX complexere tieve lasten disch direc de van de petiti 0 keer onde administra directeur van andere meer dan 50.00 X groeiende satie Siza en ijke cao dan periode al s ‘Sterker aantrekkel he Werkplaat X minder Academisc kend is. | oden. n’. | beKlik-p bene van de zorgsector eigen van actie g op enen.nl st over de e afleverin en eropeigenb pIn de eerst r de Klik-podca rs zich voor www.sterk gehandica Luiste oerde jk ndeli actiev rt: de de versta zijn gesta cast stellen www.klik.org geleiders in rg/podcast m zij hun actie Klik 7 2019 | levewww.klik.o vertellen waaro e kwaliteit van zorg tenzorg op rs is: goed “Ons doel als medewerke cliënten. Want ren voor de

Begeleiders

Impelmans

in gesprek

met Tjitske

Gijzen van

Klik

r Podcast ove iders actie begele ets en Bert

Henk Haenra

Landelijk platform ondernemingsraden moet zorg verbeteren Bert Impelmans (voorzitter OR Daelzicht) en Henk Haenraets (voorzitter OR Dichterbij) willen samen met anderen een landelijk platform van ondernemingsraden oprichten. Dit platform komt voort uit het manifest ‘Wij willen gezien worden’ (WWGW), ondertekend door bijna 70.000 werknemers in de gehandicaptenzorg.

Het is de bedoeling dat via het platform het geluid van de medewerkers doorklinkt in de diverse overlegorganen die er zijn.

Bert (naast voorzitter OR ook persoonlijk begeleider van mensen met complexe gedragsproblematiek) en Henk (naast voorzitter OR ook begeleider Behandelen) draaien al een tijdje mee. Ze hebben gezien hoe de gehandicaptensector in de loop der tijd

enorm is veranderd door politieke keuzes die gemaakt zijn. Hierdoor stapelen de problemen in de gehandicaptenzorgsector zich op. Ze moesten wat doen. Ze starten een petitie en manifest waarover ze een paar jaar terugvertelden in de Klik podcast.

Directe aanleiding waren de vastgelopen cao-onderhandelingen in 2019. Wat Bert toen opviel was dat er nauwelijks aandacht werd besteed aan de toegenomen werkdruk, de alsmaar toenemende bureaucraKlik 1 2022 | www.klik.org

tie, het tekort aan personeel en de zwaardere zorgvraag van de cliënten.

Met het manifest kregen ze de aandacht van toenmalig minister Hugo de Jonge, die blij was dat het manifest rechtstreeks van medewerkers uit de sector kwam. Bert: “We hadden een constructief gesprek waarin we hebben aangegeven wat er volgens ons niet goed gaat in de sector. Het gevolg was dat we konden aansluiten bij de zogenaamde Arbeidsmarkttafel waar vertegenwoordigers van VWS, VGN en beroepsverenigingen praten over de arbeidsmarktproblemen in de gehandicaptenzorg.”

Maar dit is volgens de mannen niet genoeg. Er moet meer gebeuren om de strategische plannen, uitgedacht door de overheid, zorgkantoren en beroepsverenigingen, beter aan te laten sluiten bij de praktijk. Volgens Bert en Henk zal met kleine stappen moeten worden gewerkt aan de oplossing van alle problemen.

Grootste problemen Om meer daadkracht te hebben, willen Henk, Bert en anderen in de rol van kwartiermakers een landelijk platform van ondernemingsraden oprichten. Henk: “Met dit platform willen we aanschuiven bij alle landelijke overlegorganen en bij de politiek.

Als alle ondernemingsraden van de 170

zorgorganisaties die door VGN vertegenwoordigd worden zich aansluiten, staan we sterk. Samen met bestuurders, zorgkantoren, vakbonden, VGN, VWS en opleidingsinstituten kunnen we zorgen voor een toekomstbestendige gehandicaptenzorg.”

Bert: “We willen de muurtjes tussen bestuurders en de werknemers wegnemen en het strategische en operationele met elkaar verbinden. Maar dat kan alleen als we als medewerkers sterk staan.” Dit ontschotten moet ook binnen en tussen organisaties gebeuren, vindt Bert. “Binnen organisaties kan nog beter worden samengewerkt, waardoor ieders expertise beter wordt ingezet. Ook pleiten we voor het uitwisselen van expertise tussen zorgorganisaties.”

Convenant De visie en missie van WWGW zijn in een convenant te lezen. Het convenant is ook een oproep aan ondernemingsraden van alle gehandicaptenzorgorganisaties om zich aan te sluiten bij het landelijk platform voor ondernemingsraden. | Voor aanvullende informatie kun je terecht bij: info@wijwillengezienworden.nl of bel Ria Pipers, ambtelijk secretaris OR Daelzicht, 06-11347596. Zie ook: www.wijwillengezienworden.nl.

ontvangenreacties

7

Reageren kan via redactie@klik.org, @klikredactie op twitter of in de Klik groep op LinkedIn of Facebook.

Personele bezettingsnormen Naar aanleiding van misstanden bij gehandicaptenzorginstelling De Trans zijn er in december Kamervragen gesteld over waarom er eigenlijk geen personele bezettingsnormen in de gehandicaptenzorg zijn.

Dat zou kunnen voorkomen dat begeleiders alleen op een groep staan met cliënten met een zware zorgindicatie, waaronder moeilijk verstaanbaar gedrag, zoals bij De Trans het geval was. Met name bij cliënten met zorgprofiel VG7 mist duidelijkheid over wat goede zorg is voor deze groep en blijkt het tarief momenteel niet passend.

Tweede Kamerlid Jasper Hijink (SP) vroeg zich af wat VWS-staatssecretaris Paul Blokhuis ervan vond dat het aantal beschikbare zorguren berekend wordt met een rekentool, waarbij eerst een bepaald percentage van het budget wordt toebedeeld aan overhead en rendement.

Hierdoor bestaat het risico dat er te weinig geld overblijft voor een fatsoenlijke bezetting op groepen.

Volgens Blokhuis is het aan de zorginstellingen zelf hoe zij de tarieven die horen bij de zorgprofielen verdeelt. Die werkwijze vormt onderdeel van de bedrijfsvoering. “De instelling moet hierbij uiteraard rekening houden met de eisen die worden gesteld aan de kwaliteit van zorg en voorzien in een inzet van zorg die past bij de zwaarte van de doelgroep”, aldus Blokhuis.

Hijink vindt het vreemd dat er geen personele bezettingsnormen zijn opgenomen in het Kwaliteitskader Gehandicaptenzorg. Zo kan het gebeuren dat slechts één begeleider op een groep VG7-cliënten staat. Hij vroeg zich af of dat niet anders kan.

Blokhuis gaf aan dat het gebruik van personele bezettingsnormen en de inzet van meer personeel niet automatisch leiden tot betere kwaliteit van zorg en ondersteuning. De staatssecretaris beloofde dat er op korte termijn een gesprek met de sector komt over het formuleren van een visie op goede zorg voor mensen met een VG7-indicatie. |

Uitgekleed | Verloting In december gingen honderden medewerkers uit de gehandicaptenzorg gekleed in pyjama of met zwemattributen naar het werk. Ze vroegen hiermee aandacht voor de moeizame cao-onderhandelingen. “We verdrinken in het werk, vandaar dat we zwemattributen dragen om ons hoofd boven water te kunnen houden,” zei Maaike Piet, begeleider in de gehandicaptenzorg en mede cao-onderhandelaar voor vakbond FNV. “Daarnaast worden we zo vaak opgeroepen om extra te komen werken, dat we net zo goed kunnen blijven slapen. Het is nu

aan de werkgevers om onze cao weer aan te kleden.”

Honderden medewerkers logden in via een livestream, waardoor ze mee konden kijken en zelf zichtbaar waren bij de onderhandelingen. Drie medewerkers vertelden via de livestream aan de werkgeversdelegatie hoe hun dagelijkse werkdag eruitziet. Op de social media van Klik kreeg de actie veel bijval.

Goedele Degraeuwe won met haar reactie een exemplaar van het boek over Gehechtheidstherapie waarvan een verloting in Klik 9 stond.

Echt Gebeurd - Vlekken Mijn collega Pauline heeft de huidaandoening vitiligo. Vooral op haar armen zie je de vlekken, hoewel het mij niet meer opvalt.

Andjel is een nieuwe bewoonster. Een gezellige dame met een Indische achtergrond en een ernstige verstandelijke beperking. Ze is nieuwsgierig en onderzoekt haar nieuwe omgeving. Ze voelt aan de stof van de bank, ze proeft aan de deurklinken en ze peutert aan vastge-

plakte restjes op de grond. Vanmorgen hielp Pauline haar in de badkamer met douchen en aankleden. Andjel had al aan de tandpastatube gelikt en aan haar vinger. Vervolgens wreef ze over de arm van Pauline. Ze likte opnieuw aan haar vinger en wreef opnieuw over de arm van Pauline. Verbaasd dacht Pauline: ‘Probeerde ze nou de vlekken weg te poetsen?’ | Willemieke Klaassen

Heb je iets bijzonders meegemaakt in je werk?

Maak kans op een cadeaubon en stuur je verhaal in 140 woorden naar redactie@klik.org

Klik 1 2022 | www.klik.org

8

Tekst Mariët Ebbinge Fotografie Martine Sprangers

Begeleider maakt de overstap naar werken als zzp’er in de gehandicaptenzorg

Thema:Aantrekkelijk werk

Meer zijn,

minder doen Daan van de Konijnenburg is zzp’er in de gehandicaptenzorg. Een bewuste keuze: zijn ervaring als coach én persoonlijk begeleider past hij toe in teams die te maken hebben met complexe (begeleidings)situaties.

D

aans kracht is dat hij rust kan brengen. Die rust en ruimte moeten organisaties volgens hem ook meer voor teams creëren, zodat begeleiders minder stress ervaren en toekomen aan het daadwerkelijk begeleiden van cliënten.

Iedereen die wel eens omgaat met een persoon met een (verstandelijke) beperking zal het herkennen. Je bent samen met iemand met een beperking op pad en komt een klein kind tegen.

Het kind verstijft en zet grote angstogen op. Het vindt jouw metgezel eng.

Het is een normale reactie, bijna alle kleine kinderen vertonen deze reactie.

Toen Daan klein was, reageerde hij niet zo op zijn tante die downsyndroom en een ernstig verstandelijke

In 2009 ging Daan de opleiding Sociaal Agogisch Werk doen om persoonlijk begeleider te worden in de gehandicaptenzorg. Zijn aangename bezoekjes aan z’n tante zullen met deze keuze te maken hebben gehad.

Voor zijn opleiding deed Daan een afrondende stage bij een zorgboerderij.

Later werd hij daar als vaste kracht aangenomen.

Daan kijkt met dankbaarheid terug op de tijd die hij werkte op de zorgboerderij. “Ik vond het heel leuk en heb er enorm veel geleerd.” Tegelijkertijd ging het knagen. “Ik ben van mezelf heel erg flexibel. Ik vraag dat ook van de organisatie waar ik werk, maar bij een vaste werkgever is dat meestal niet mogelijk.” Bij de klein-

Hij kreeg als vaste kracht weinig ruimte om goed vo zichzelf te z gen beperking had. Van begin af aan konden zij het heel goed met elkaar vinden. “We hadden echt contact. We lachten samen en knuffelden veel met elkaar.”

Klik 1 2022 | www.klik.org

schalige zorgboerderij hielden ze zo veel mogelijk rekening met Daans wensen, maar toch liep hij er tegen grenzen aan. Daarom nam hij ontslag.

Coach Daan gebruikte de tijd die voor hem lag voor zijn gezin, deed een opleiding tot coach en trainer en zette een eigen bedrijf op. Toen kwam corona en viel alles stil, er kwamen geen opdrachten meer binnen. Daan viel terug op zijn oude werk in de gehandicaptenzorg dat hij met veel liefde had gedaan. Hij ging fulltime werken bij een grote zorgorganisatie en werd begeleider van een groep mensen die moeilijk verstaanbaar gedrag vertoonde.

Het was een leerzame ervaring, maar ook een zware tijd. Daan liep tegen muren op en merkte dat hij als vaste kracht weinig ruimte kreeg om goed voor zichzelf te zorgen. Dat gold ook voor zijn collega’s die onder druk stonden en aan zichzelf voorbijliepen.

“Het team stond er helemaal alleen voor. Er waren veel escalaties op de groep. Het management liet het aan het team over om de problemen op te lossen. Met het gevolg dat de een na de andere begeleider uitviel of vertrok. Uiteindelijk kwam alle zorg neer op een steeds kleiner wordende groep vaste krachten, aangevuld met wisselende invallers.”

Daan zag in dat de manier waarop er in het team werd gewerkt, met X f

9

Met behulp van hartregulatietechnieken kan Daan rust brengen bij cliënten en in teams

Stress reduceren De HeartMath-methode waarmee Daan werkt, ook wel hartregulatie genoemd, is een eenvoudige en effectieve manier om de negatieve effecten van stress te reduceren. Het helpt om fysiek, mentaal en emotioneel in balans te komen. De methode is ontwikkeld na jarenlang wetenschappelijk onderzoek door het HeartMath Instituut in Californië. Dit instituut ontwikkelde ook instrumenten. Met behulp van deze instrumenten kun je onder meer je hartritme meten. Je leert jezelf in een meer optimale toestand te brengen. Meer informatie op www.heartmathbenelux.com.

Op www.klik.org lees je meer over hoe je dit toepast in de gehandicaptenzorg, zoek op ‘hartcoherentie’.

Klik 1 2022 | www.klik.org

10 Thema: Aantrekkelijk werk

f X

weinig ondersteuning van het management, niet bij hem paste. “Veel zorgorganisaties zijn niet ingericht om hun medewerkers op te vangen en bij te staan, bijvoorbeeld door middel van coaching.”

Na kortstondig invalwerk op een groep met ouderen met een licht verstandelijke beperking bij dezelfde organisatie, vertrok hij. Hij had weer wat over zichzelf geleerd. “Mede door mijn ervaring als coach kwam ik erachter dat ik anders naar het werk van een begeleider kijk. Ik vind dat begeleiders veel meer ondersteuning moeten krijgen van de organisatie. Zeker als ze te maken hebben met cliënten die veel van ze vragen.”

Kalmte Daan ontdekte tijdens zijn werk als vaste kracht dat hij die ondersteuning wel kon geven. In situaties die uit de hand zijn gelopen, is hij op zijn sterkst.

“Als een team niet goed functioneert, als processen rondom een cliënt zijn vastgelopen en er sprake is van meerzorg, dan ben ik van meerwaarde. In dit soort complexe en/of onveilige situaties breng ik rust. Ik maak daarbij gebruik van de HeartMath-methode, waardoor ik mijn eigen autonome zenuwstelsel kan beheersen. Ik ben daardoor heel rustig en die kalmte werkt aanstekelijk naar medewerkers en cliënten.”

De zzp’er legt uit hoe de HeartMath-methode, die in essentie draait om het reguleren van je hart, werkt.

“Eigenlijk is het ritme van je hart nooit hetzelfde. Het staat onder invloed van de omgeving en reageert erop. Zo klopt het in tijden van stress grilliger.

Door bepaalde regulatietechnieken

Klik 1 2022 | www.klik.org

Begeleiders raken uitgewerkt’ als ze werk doen waarvo ze niet hebben gekozen toe te passen, bijvoorbeeld in momenten van stress, kun je coherentie aanbrengen in de variatie van dat ritme.

Daardoor ben je wel alert aanwezig, maar tegelijkertijd ook ontspannen en veerkrachtiger.”

Onveilig Aan de hand van een casus legt Daan uit hoe hij als zzp’er te werk gaat. “Ik heb ingevallen bij een groep waar medewerkers zich onveilig voelden. Een aantal vaste medewerkers had ontslag genomen, anderen waren langdurig ziek. Eentje was uitgevallen, omdat hij te maken had gehad met fysiek geweld.”

Daan zag het voor zijn ogen gebeuren: “De begeleiders werkten heel hard en liepen zichzelf en hun cliënten voorbij. Ze klaagden veel over het werk. Ik ben er aan de slag gegaan, zonder me gek te laten maken. Mijn kalmte bracht rust in het team.”

De zzp’er beseft dat hij een andere rol heeft dan een vaste medewerker.

“Als invalkracht heb ik het voordeel dat ik weinig papierwerk hoef te doen en dat ik me beter op de cliënten kan richten.”

Later toen er een band ontstond tussen Daan en de andere begeleiders ging hij met sommigen van hen in gesprek over hun werk. “Ik vraag bijvoorbeeld aan iemand hoe hij zich

Volgens Daan moet er meer aandacht komen voor de begeleiders, zodat ze zich kunnen richten op het ‘met de cliënten zijn’

voelde toen hij zich in een escalerende situatie bevond. Was hij in staat om veiligheid te creëren? Droeg hij – ongewild – bij aan de oplossing of aan het probleem? Vervolgens legde ik hem uit hoe hij zijn eigen spanning kon reguleren.”

Daan kan rust brengen in een team, maar hij kan niet de oplossing aandragen voor alle problemen die hij aantrof. “Ik kan helpen het team draaiende te houden. Maar de echte problemen kunnen alleen door de organisatie zelf worden verholpen.

Soms, als het management ervoor openstaat, probeer ik dat ook bespreekbaar te maken. De organisatie zou aan begeleiders de vraag moeten stellen: ‘Wat kunnen wij doen voor jullie, zodat jullie betere zorg kunnen geven?’”

Uitgewerkt In vrijwel alle zorgorganisaties waar Daan is ingevallen en teams heeft bijgestaan, is veel nadruk op ‘doen’ en minder op ‘zijn’. “Het is allebei nodig, maar in de zorg is ‘zijn’ op de achtergrond geraakt. Medewerkers zijn vooral bezig met randzaken, ze moeten voldoen aan allerlei regels, en besteden minder tijd aan begeleiden.”

Daan ziet vaak dat begeleiders ‘uitgewerkt’ raken, omdat ze werk doen waarvoor ze niet hebben gekozen.

“Door het werk grotendeels terug te brengen tot het afvinken van de taken en invullen van formulieren is het bevlogen gevoel dat ze ooit hadden naar

dokter

Zzp’er vertelt over rust brengen in de begeleiding

11

Arts verstandelijk gehandicapten (Avg) Monique Doeswijk-van der Wolf bespreekt de medische kant van de zorg.

Trend Pim zit weer te stralen zoals we hem kennen. Eindelijk kan hij weer eens een stukje fietsen op de tandem. En ook is er iemand die rustig met hem een kopje koffie drinkt. De aandacht doet hem zichtbaar goed. Dat was de afgelopen tijd helaas wel anders door alle wisselingen en ziekte in het team van begeleiders.

de achtergrond verdwenen.”

Er moet veel meer aandacht komen voor de begeleiders, vindt Daan, zodat ze zich meer kunnen richten op het ‘met de cliënten zijn’. Dat geldt voor begeleiders van alle doelgroepen, maar vooral voor begeleiders die werken met mensen die moeilijk verstaanbaar gedrag vertonen. “Zij staan vaak enorm onder druk en hebben weinig tijd om in alle rust naast een cliënt te zitten.”

Voor begeleiders die dreigen ‘uitgewerkt’ te raken, heeft Daan een advies. “Probeer terug te halen waarom je ooit voor dit werk hebt gekozen. Dat is je missie. Stel jezelf dan de vraag of hetgeen je nu doet bijdraagt aan het halen van deze missie. Zo niet, dan ben je jezelf, maar ook de cliënt aan het saboteren.

Dan wordt het tijd om andere keuzes te maken.”

Terug naar zijn Als er meer ruimte is voor begeleiders om er voor hun cliënten te zijn, ervaren ze minder stress en komen ze beter in hun vel te zitten. Dat verhoogt ook de kwaliteit van leven van de cliënten. Andersom zijn het juist de cliënten die ervoor kunnen zorgen dat begeleiders in een prettige staat van zijn raken.

“Door meer tijd te nemen voor je cliënten en je op hen af te stemmen, kom je daar vanzelf in terecht.”

Het is net zoals de kleine Daan en zijn tante vroeger, die zich zo op hun gemak bij elkaar voelden. Ze hoefden er niet zo veel voor te doen, ze waren er gewoon voor elkaar. |

Bij Pim zijn we het afgelopen jaar bezig geweest met afbouw van medicatie vanwege zijn gedrag. De afbouw lijkt tot nu toe goed te gaan, maar vanwege onderbezetting bij de begeleiding is het de afgelopen maanden niet goed geëvalueerd. Op de woning van Pim is het de laatste tijd problematisch met de bezetting. Vaste begeleiders zijn langdurig ziek of recent van baan veranderd. Met andere begeleiders wordt zo goed en zo kwaad als het kan de zorg geleverd en met zzp’ers worden de laatste gaten in het rooster gevuld.

Pim is bij mij op de poli, samen met een zzp’er. De begeleidster kent Pim niet zo goed, dus kan ook niet vertellen hoe het de afgelopen periode is gegaan. Zij heeft alleen de recente ervaring dat het tussen hen goed klikt en dat zij geen negatief gedrag heeft gezien.

Tja, wat nu? De persoonlijk begeleider heeft beter zicht op veranderingen in gedrag van Pim en het effect van de afbouw. Maar door de te grote werkdruk is zij nu twee weken afwezig. Ze mopperde geregeld over de hoeveelheid werk en dat ze qua salaris niet veel meer verdient dan anderen met minder taken. Tijd voor de bewoners schoot er vaak bij in. Het vertrek van collega’s en ziekte van anderen zijn haar te veel geworden.

Ik maak me zorgen over het ziekteverzuim en verloop van begeleiders. Er is veel beweging van personeel binnen de organisatie. De trend is dat zzp’ers worden ingezet om de roosters rond te krijgen. Het zijn over het algemeen prima zorgverleners, maar ze pakken geen administratieve en organisatorische taken op. Veel zzp’ers zullen dit erkennen. Zij willen niet meer werken binnen een instelling, maar detacheren liever. Er is genoeg werk en de vraag naar personeel is groot.

Maar de taken liggen daarmee dus bij de vaste begeleiders. Nog meer administratie voor hen, nog minder tijd voor directe cliëntenzorg. Hoe kun je continuïteit van zorg bieden? Hoe moet het verder met de medicatieafbouw van Pim als het verloop niet duidelijk is?

Ik mijmer over deze problemen als ik Pim langs zie fietsen met de zzp’er.

Ik ben blij dat ik weet dat zij met Pim fietst, want beweging is altijd goed.

En niet iedereen durfde met hem te fietsen vanwege zijn complexe gedrag. Je moet hem wel kennen en aanvoelen wat hij aankan op dat moment. Deze zzp’er heeft dan ook jarenlang ervaring binnen de zorg.

Ik kijk naar Pim, hij oogt intens gelukkig. Voor nu is dat goed. Hoe zal dat volgend jaar zijn? Als er nog minder kennis en tijd is om hem goed te volgen? Laten we met elkaar bespreken of dit een goede trend is.

Klik 1 2022 | www.klik.org

12

Tekst Hilde Zevenbergen Fotografie Eigen foto’s

Thema: Aantrekkelijk werk

Groener gras?

X

Vacatures zijn moeilijk op te vullen. Er is een tekort aan medewerkers in de zorg. Verrassend is het dat er wel uitzendkrachten beschikbaar zijn. En ook nog goede, gespecialiseerde krachten. Hoe komt dat? Is het aantrekkelijker om als uitzendkracht of zzp’er te werken?

O

rganisaties proberen het inzetten van uitzendkrachten te beperken, vanwege de kosten.

Maar als je een team zegt dat er geen uitzendkrachten ingezet mogen worden, dan leg je een enorme druk op een team dat al zoveel druk ervaart, met de risico’s van ziekteverzuim en leegloop. En daarmee een vicieuze cirkel, want dan heb je nog harder uitzendkrachten nodig.

is een begeleider waar je graag een team vol van hebt: betrokken en vakkundig. Je weet dat het goed gaat met de cliënten als zij dienst heeft.

Nikkie heeft net ontslag genomen.

Ze gaat als zzp’er werken.

Waarom ga je als zelfstandige werken?

“Ik wil minder weekenden werken en liefst ook wat dichter bij huis. Dat

Geef begeleiders erkenning dat ze vo een moeilijke klus staan Je kunt zzp’ers zien als probleem, maar je kunt ook bedenken dat er dus gelukkig wel mensen zijn die op de groep willen staan. Ook mensen die met de meest ingewikkelde cliënten willen en durven te werken. Alleen willen zij blijkbaar iets anders dan het pakketje dat je krijgt als je in loondienst werkt.

De vraag is wat organisaties moeten met de tendens dat mensen de zorg uitgaan en zzp’er worden. Hoe zorgen we dat er goede mensen op de groep staan die goede zorg leveren?

Ik ga in gesprek met Nikkie. Nikkie

Klik 1 2022 | www.klik.org

laatste is niet de hoofdreden, al is het wel vervelend dat de reiskosten hoog zijn en je er minder dan de helft van vergoed krijgt.”

Er blijkt nog een belangrijke reden te zijn. “Ik wil graag iets bereiken met onze bewoners, die allemaal moeilijk verstaanbaar gedrag hebben. Maar dat moet je met z’n allen doen en aandurven, en dat gevoel heb ik niet.

Daarmee zakt het gevoel van plezier in het werk. Dat plezier heb ik wel als ik een-op-een iets met een cliënt onderneem en hij daarvan geniet. Dat ga ik nu als zzp’er doen.”

Hoe ziet jouw ideale werk eruit?

“Ik vind deze doelgroep interessant.

Wat zit er achter het gedrag? Ik zou graag in een klein team werken, want het is voor bewoners fijn als er niet te veel gezichten zijn, met collega’s die elkaar vinden op deze uitdaging. Dat je als team goed zicht hebt op de bewoners en met elkaar overlegt, waardoor je diepgang hebt in je diensten.

En dat je tijd hebt voor bewoners.”

Wat kan een organisatie doen om dit mogelijk te maken?

“Werven op specifieke doelgroepen en het werk interessanter maken voor degenen die voor een bepaalde doelgroep kiezen. Er mag ook wel meer betaald worden. Maar het voornaamste is misschien wel om meer erkenning te geven dat je als begeleider voor een moeilijke klus staat en dat je tijd moet krijgen om je werk goed te doen. Geef ondersteuning, laat bijvoorbeeld mensen met een bepaalde deskundigheid meedraaien in lastige situaties.

Geef in ieder geval het gevoel dat men met je meedenkt in plaats van dat je alleen maar hoort dat er geen geld is en er geen mensen zijn. Hogerop in de organisatie worden soms

13

Advies voor organisaties bij de uitstroom van medewerkers die voor zichzelf beginnen

Nikkie maakt een uitstapje met Gerco

Waardering Acht tips voor organisaties om goede medewerkers die goede zorg bieden te krijgen en behouden: X Maak teams met een mix van vaste medewerkers en zzp’ers.

X Zet de juiste mensen op de juiste doelgroep. Vraag hoe je ze kunt helpen om experts te worden in hun vak. Iedereen is graag goed in z’n vak.

X Heb aandacht voor goedlopende teams. Die zijn er! Geef waardering en vraag hoe je het makkelijker voor hen kunt maken.

X Zet geen druk op je kostbare, schaarse medewerkers, zeker niet in teams waar het er minder rooskleurig voor staat.

X Geef teams regelruimte en eigen verantwoordelijkheid.

X Zie begeleiders als de belangrijkste medewerkers in de organisatie (dat zijn ze, zij doen het primaire werk) en laat alle andere medewerkers ten dienste staan van wat zij doen.

X Regel het soepel als er praktische belemmeringen zijn, zoals hoge reiskosten of geen parkeerplek.

X Pleit bij de politiek voor een structurele hogere beloning voor de medewerkers die op de werkvloer staan, waarmee je erkenning geeft aan hun vak. Doe niet moeilijk over het betalen van zzp’-ers. En als dat financieel niet gaat, bezuinig dan elders in de organisatie, maar níet op begeleiders.

Zijn zzp’ers veel duurder dan vaste krachten? Bekijk cijfers op klik.org, zoek op ‘inhuur’.

beslissingen genomen waarvan ze niet beseffen welk effect dat heeft voor ons. Bezuinigingen, uren inkorten, geen uitzendkrachten meer mogen inzetten. Je kunt niet zonder uitzendkrachten. Natuurlijk wil je je

vaste personeel behouden en uitbreiden, maar je kunt ze niet over de top laten werken, dan raak je juist personeel kwijt.

Zorg voor je personeel. Je staat er vaak alleen voor op een groep. Het is

heel fijn als er contact met je opgenomen wordt als je een incident hebt gehad. Van ouders krijg je soms waardering, dat is fijn. Die zien wat jij voor hun kind doet. Aan de andere kant kun je juist ook van ouders kritiek krijgen en dan ben jij het eerste aanspreekpunt. Dat is een extra werkdruk die je erbij krijgt. Juist dan heb je steun van anderen in de organisatie nodig.”

Wat is je eigen ervaring met uitzendkrachten?

“Wisselend. Soms krijg je een uitzendkracht die nog nooit iemand gedoucht heeft. De beste uitzendkrachten zijn vaak degenen die ooit in loondienst waren, maar voor zichzelf zijn begonnen. Vaak maken ze de overstap omdat ze dan wel in korte tijd veel uren kunnen maken, bijvoorbeeld dubbele diensten draaien en daardoor lekker verdienen. En dat je kan kiezen op welke groep je wilt staan.”

Nikkie geeft aan in welke richting we kunnen denken over de groeiende groep zzp’ers. Laat mensen goed zijn in hun vak en laten we minder X

f

Klik 1 2022 | www.klik.org

14 Thema: Aantrekkelijk werk

f

X

krampachtig worden in vast of los.

Zzp’ers zijn een realiteit. Helaas wel wat duurder, maar hoe fijn dat ze er zijn! Er zijn onder hen heel goede begeleiders die iets kunnen en willen en die een essentiële bijdrage kunnen leveren aan een team. Ze moeten wel goed aangestuurd worden. Als je laat merken dat je blij bent met hun expertise en inzet en je geeft ze een duidelijke rol, maak je misschien ook nog wel kans dat ze zich op een gege-

Thema: Aantrekkelijk werk

ven moment willen verbinden.

En de vaste medewerkers dan? Die moeten minstens zoveel waardering en leuke klussen krijgen. Het kan niet zo zijn dat de rottigste diensten en klussen (administratie wordt dan vaak genoemd) voor de steeds kleiner wordende groep vaste medewerkers is.

Als het gaat om ‘moeilijk te slijten’ diensten is het bijzonder dat er uit-

zendbureaus zijn die dag en nacht bereikbaar zijn en garanderen dat er binnen een uur iemand op de stoep staat. Wauw, dat is nog eens flexibel.

Waarom willen medewerkers dat?

Dat zou je ze moeten vragen. Ik kan me voorstellen dat het een kick geeft om iets bijzonders te presteren. Hier staan wij voor, dit flikken wij gewoon. Dat is ondernemerschap. On-

Tekst Mariët Ebbinge Fotografie Eigen foto’s

Oplossingen voor het arbeidsmarkttekort Er is veel waar medewerkers in de gehandicaptenzorg trots op zijn, zo blijkt uit verschillende online dialoogsessies waaraan ongeveer 65 medewerkers van verschillende zorgorganisaties deelnamen. Voor werkgevers ligt hier een deel van de oplossing voor de (arbeidsmarkt) problemen waar de sector mee te kampen heeft. Verbeteringen komen namelijk niet alleen van boven, vanuit het beleid, maar vooral ook van de werkvloer.

D

e gehandicaptensector staat onder druk. Het toenemende arbeidsmarkttekort wordt een steeds urgenter probleem. Er is schaarste aan voldoende gekwalificeerd personeel. Veel nieuwe medewerkers vertrekken na een paar jaar weer. Bovendien wordt de werkdruk als hoog ervaren. Onder meer door de soms nog steeds toenemende administratieve lasten. Voor veel werknemers in de gehandicaptenzorg gaan deze ontwikkelingen ten koste van hun werkplezier.

Klik 1 2022 | www.klik.org

Desondanks zijn bij werknemers de beroepstrots, het vakmanschap en het eigenaarschap sterk ontwikkeld.

Ze werken vanuit hun hart en voelen een duidelijke verbinding met de clienten. Het blijkt een stevige basis voor duurzaam inzetbare medewerkers. Mensen die zich vanuit hun persoonlijke drijfveren kunnen verbinden met hun werk, blijven langer behouden voor de sector. Maar dan moet er wel zorgvuldig met ze worden omgesprongen. Dit zijn de belangrijkste conclusies van online dia-

loogsessies over aantrekkelijk werk die door Sibrenne Wagenaar (Link2Learn) en Marc Coenders (Leerarchitectuur) zijn georganiseerd.

De dialoogsessies vonden plaats in het kader van het programma Volwaardig leven van het ministerie van VWS. Het doel was om ideeën over wat aantrekkelijk werk is volgens medewerkers naar boven te halen en zichtbaar te maken. De resultaten van de sessies kunnen worden gebruikt om het werk aantrekkelijker te maken en de zorg te verbeteren.

15

Voorstellen om de personele problemen in de gehandicaptenzorg op te lossen

dernemende zzp’ers zijn echt niet alleen gericht op de krenten uit de pap.

Als er behoefte is aan meer vrijheid en ondernemerschap bij medewerkers, omarm dat dan en breng die spirit binnen. Maak je team, de mix van vaste medewerkers en zzp’ers, vrij en ondernemend, binnen de kaders van de visie van je organisatie en de individuele lijn die voor bewoners in hun zorgplan afgesproken is. Laat ze met elkaar uitzoeken hoe ze de

Vertrouwen In de gesprekken vertelden de deelnemers in drie groepen elkaar over hun werk, hun ervaringen en de verbeterkansen die ze zien. Drie thema’s sprongen eruit: X Reflectie: hier ontbreekt het vaak aan tijd voor, met name bij nieuwe medewerkers. Marc: “Wekelijkse reflectiemomenten zijn een manier om het werk voor nieuwe medewerkers aantrekkelijk te houden. Door met hen in gesprek te gaan en te blijven, versterk je hun vertrouwen en gevoel van veiligheid.”

X Teamwerk: ‘Je hebt elkaar nodig’ was een veelgehoorde uitspraak. Sibrenne: “Tijdens de coronapandemie is er vaker multidisciplinair overleg geweest. De deelnemers aan de dialoogsessies ervaren dat als heel waardevol. Bij de samenstelling van een team moet je ook goed kijken naar de talenten die je nodig hebt. Een uitdaging in deze tijd van krapte op de arbeidsmarkt.”

X Goed werkgeverschap: geef mensen eigenaarschap over het werk en de ruimte om ideeën uit te voeren.

Sibrenne: “Zet de medewerkers cen-

Zet medewerkers centraal, luister naar ze en z g er goed vo beste zorg praktisch gaan vormgeven. Ook bijvoorbeeld van hoe laat tot hoe laat diensten moeten zijn.

traal, luister naar ze en zorg er goed voor. De medewerker zal dan de cliënt centraal stellen. En als er afspraken worden gemaakt, kom die dan na of kom er tenminste op terug. Iets toezeggen zonder dat er acties op volgen werkt demotiverend.” Het begeleiden van nieuwe medewerkers bleek ook hierbij een punt van zorg. Marc: “De druk om het rooster rond te krijgen is soms zo groot dat nieuwe mensen aan hun lot worden overgelaten.”

Alle mensen die aan de dialoogsessies hebben meegedaan, waren heel enthousiast. Ze herkenden veel in elkaars verhalen, bijvoorbeeld dat de aantrekkelijkheid van werken in deze sector schuilt in de bijzondere doelgroep. Marc: “Ze zeiden bijvoorbeeld: onze cliënten zijn meer dan hulpbehoevende personen. We ervaren door onze cliënten dagelijks de essentie van het leven. We weten bijvoorbeeld dat haast en gejakker averechts uitwerken. Dan komen we namelijk onze cliënten en onszelf tegen. Over hoe je met elkaar omgaat, kunnen andere sectoren veel van ons leren.” |

Vertrouw erop dat een team echt wel naar het belang van cliënten kijkt. En naar het belang van collega’s. Nikkie: “Als je een groep fijne collega’s hebt, dan heb je daar wat voor over.”

In zo’n team wil je graag werken.

Op deze manier kunnen we mensen als Nikkie behouden voor de zorg.

“Je kunt meer bezuinigen door te investeren,” zei Nikkie. Daar sluit ik me bij aan. Wie weet is het gras dan bij jou wel het groenst. |

Sibrenne Wagenaar (Link2Learn) en Marc Coenders (Leerarchitectuur) organiseerden de dialoogsessies voor medewerkers uit de gehandicaptenzorg

Aan de gesprekken deden ongeveer 65 deelnemers mee, afkomstig van verschillende gehandicaptenzorgorganisaties. Na de dialoogsessies met medewerkers, organiseerden Marc en Sibrenne een dialoogsessie voor een klankbordgroep van Volwaardig leven waar mensen met een licht verstandelijke beperking, verwanten en medewerkers in zitten.

Het eindrapport ‘Iedereen wil goed werk leveren. Aantrekkelijk werk in de gehandicaptenzorg; een kwestie van veel leren met elkaar’ is te lezen op www.volwaardig-leven.nl, zoek op ‘dialoogsessies’.

X

Klik 1 2022 | www.klik.org

16

persoonlijk

In deze column beschrijft een vakgenoot bijzondere ervaringen in het werken met mensen met een verstandelijke beperking

Illustratie Joep Bertrams

H

un hechtingsproblematiek maakte ze gereserveerd. Dat is inmiddels niet meer zo. Het gaat me aan het hart wat ik de jongeren vandaag moet vertellen.

“Ga je weg?”

Ik knik voorzichtig en zie gelijk de bekkies vertrekken.

“Ja jongens, ik ga doen wat ik ook tegen jullie zeg: ik ga mijn droom najagen.”

Op de gezichten verschijnen vraagrimpels. Ik vertel ze niet dat ik overstap naar een andere organisatie, omdat ik niet langer achter het beleid van deze organisatie kan staan. Een collega van een andere woning is weggepest. Ze kreeg geen hulp, maar werd juist van de groep gehaald, dus de pesters mochten blijven zitten. Het is een langer verhaal, maar daar hebben de bewoners niks aan, dus ik vertel ze dat ik een boek wil gaan schrijven. De bewoners vinden dat superstoer en ze zijn blij voor mij.

Ik schenk koffie en thee in en we halen herinneringen op. “Jullie hielden je echt niet altijd aan de afspraken. Hoezo op tijd thuis zijn? Dat bepalen we zelf wel. En ik ruik nog de smeulende prullenbak die jullie ’s avonds laat in de fik hadden gestoken. Jullie wilden een vuurtje stoken en marshmallows roosteren. Het deksel van de prullenbak deed het toch al niet zo lekker meer,

Klik 1 2022 | www.klik.org

In goede handen Het is mooi geweest. Ze hebben me niet meer nodig. Maar hoe vertel ik de jongelui dat ik ze ga verlaten en mijn heil elders zoek als begeleider? Een paar jaar geleden moesten ze nog niet zoveel van me weten. dus dat kon best. De deobus in het vuur gooien was alleen niet zo’n slim idee. De volgende ochtend zaten jullie daar schuldig aan de eettafel.

Jullie knikten schuldbewust toen ik zei dat het niet handig was en de hele toko wel in brand had kunnen vliegen.

Jullie zouden een nieuwe prullenbak regelen. Uiteindelijk heb ik ‘m alsnog van het groepsbudget betaald, omdat jullie eerlijk waren geweest.

Jullie wilden verder leren en gingen naar school. Voor de één was dat makkelijker dan voor de ander. Maar jullie gin-

gen je dromen najagen en ik mocht met jullie meelopen.

Elke uitreiking van een certificaat en diploma was een feestje waard en wat was en ben ik trots op jullie. Laten we nog één feestje vieren vanwege mijn afscheid! Dinsdag om half vijf moeten jullie klaar staan in nette kleding. Waar we heen gaan is een verrassing.”

In bijna gladgestreken overhemden, keurige broeken en nette schoenen staan de mannen – want dat zijn ze inmiddels – klaar. En de twee dames hebben zich opgedirkt in een nette broek met mooie blouse en een leuk jurkje. Op naar het restaurant.

Het buffet staat klaar. Lara loopt er achter me langs naartoe. Ik zie iets wegschieten.

Met twee handen aan haar jurk en een verschrikte blik rent ze naar me toe. “Mijn knoop is eraf,” zegt ze bibberend: “Help, niet loslaten.”

Haar jurk wordt met één knoop bij elkaar gehouden tot aan haar navel. Ik help de boel bij elkaar houden en kijk mijn collega Nicole vragend aan: “Heb jij een speld?” Zonder verder na te denken vist ze een paar speldjes uit haar haren en schuift het jurkje weer bij elkaar.

Sorry, ik ga toch loslaten, maar jullie zijn in goede handen! En anders heeft Nicole nog wel een speldje. | Anne-Marie Klaassen

Film over een gezin van een jongen met een ernstig meervoudige beperking

embfamilie Tekst Mariët Ebbinge Fotografie Beelden uit de film van Ange Wieberdink en Eigen Werk Theaterteam

17

Een kind als Jons De documentaire ‘Waar de helden zijn’ laat de worsteling van de ouders en een zus zien in het omgaan met een kind dat een ernstig meervoudige beperking heeft. Een must-see voor begeleiders die met deze doelgroep werken.

W

Waar de helden zijn werd vertoond tijdens het online congres Volwaardig leven. In de documentaire maken we kennis met Jons, zijn ouders en zus Bieneke. Voor de meesten zal het een eerste kennismaking zijn, anderen kennen Jons al van het toneelstuk ‘Lastige ouders’, waaruit deze documentaire voortkomt. Daar heette Jons nog Faas. Zijn moeder, actrice Marike van Weelden, speelde zelf de hoofdrol in het stuk.

Nog meer dan het toneelstuk geeft de documentaire een indringend beeld van wat een kind als Jons voor een gezin kan betekenen. Het is een verhaal van verdriet, rouw, frustratie,

De documentaire ge eft een indringend beeld van wat een kin gezin kan betekenen d als Jons voor een

Jons heeft het zeldzame syndroom van West. Zoals dat meestal gaat, duurde het even voordat die diagno-

Als hij ouder w dt, komt de onrust terug in zijn lijf

Het heeft voor heel veel beeldmateriaal gezorgd dat in de documentaire losjes wordt afgewisseld met fragmenten uit het toneelstuk en interviews met Marike en de zus van Jons, Bieneke. De vader overleed toen Jons 17 was. Hem zien we terug op de filmbeelden van vroeger.

Hoop wanhoop, hoop en heel veel liefde.

De band tussen moeder, vader, dochter en Jons is heel hecht. Dat is niet vanzelfsprekend. Het is ook voorstelbaar dat er door een kind als Jons gezinnen uiteenvallen.

se kon worden gesteld. Maar toen het eenmaal duidelijk was wat er scheelde, vroeg de neuroloog aan Jons’ ouders of zij zijn leven wilden filmen.

Hij kon dan van een afstandje meekijken.

In het begin is er de hoop dat het meevalt. Dat Jons’ extreme onrust, zijn epileptische aanvallen en zijn salaamkrampen met medicijnen te reguleren vallen. Als de medicijnen aan lijken te slaan en Jons meer ontspan- f Klik 1 2022 | www.klik.org

18

embfamilie

Documentaire toont de impact van een kind met een beperking op het gezin

voelde s jaloers op Jons. ‘Ik Zus Bieneke was som eromheen wandelde’ t me een extraatje da

f

nen wordt, is zijn moeder opgelucht: “Hij wordt opnieuw geboren.”

Maar als hij wat ouder wordt en de medicijnen weer worden afgebouwd, komt de onrust terug in zijn lijf. We zien Jons als een prachtige baby, die wild spartelt om uit de armen van zijn vader los te komen. Hij houdt daarbij zijn kleine lichaam zo stijf als een plank.

worden, om. Een deurtje van een keukenkastje rukt hij uit de hengsels. Glazen, die later vervangen zullen worden door plastic bekers, gooit hij op de grond.

Bieneke in de documentaire: “Op een gegeven moment was bijna alles stuk, behalve de glazen lamp die boven de eettafel hing. Ik had mijn haarborstel op die tafel liggen. Jons pakte die en smeet hem naar de lamp. Ik

We hebben geaccepteerd dat we een gehandicapt kind hebben, maar niet dat hij ongelukkig is Zo gaat het af en aan. Rustige periodes worden afgewisseld door onrustige. Als Jons een peuter is en op zijn eigen beentjes leert staan, wordt het heftiger. De storm in zijn hoofd, zoals zijn vader dat treffend noemt, gaat nauwelijks meer liggen. ’s Nachts kan hij vaak niet slapen, ligt te bonken in zijn bed. Of hij gaat eruit en verplaatst zich van de bank naar de stoel en van de stoel naar de bank. De kleine man blijkt ook over een enorme kracht te beschikken. Hij gooit alles wat omvergeworpen kan Klik 1 2022 | www.klik.org

heb me lang schuldig gevoeld dat ik die borstel had laten liggen.”

Uit huis Als Jons 7 jaar is, besluiten zijn vader en moeder dat het zo niet langer kan.

Hun leven wordt bepaald door Jons.

Er is geen tijd voor familie en vrienden, voor een avondje uit, voor vakantie: allemaal dingen die ‘normale mensen’ doen. Ze zijn bovendien uitgeput. En niet onbelangrijk: Bieneke krijgt niet de aandacht die ze nodig heeft.

Met pijn in het hart (“Welke moeder laat zijn kind van 7 ergens anders wonen?”) zoeken ze een plekje voor hun zoon. Dat gaat niet zo makkelijk.

Zorgorganisaties geven aan dat ze voor iemand als Jons geen goede woonplek en niet het juiste personeel hebben. Na veel afwijzingen is er uiteindelijk dan toch ergens een plek voor hem.

We zien dat het daarna beter gaat met Jons. Hij is inmiddels wat ouder en loopt aan de arm van een begeleider door het beeld. De jongen is uitgegroeid tot een lange, slanke verschijning. Hij heeft een gezicht met fijne trekken, zijn blonde krullen hebben plaatsgemaakt voor sluik bruin haar. Later zien we hoe een andere begeleider Jons aanspoort om zijn sokken en andere kleding uit te trekken en in de wasmand te doen. Jons is op z’n gemak bij haar en doet wat ze zegt, zonder dat er een explosie van wild gedrag op volgt.

We zien ook wat Jons’ lievelingsactiviteiten zijn. Hij gaat met zijn vader (moeder Marike: “Zijn vader was zijn grootste held.”) naar het zwembad.

Je ziet hoe Jons aan de schouders van zijn vader hangt, terwijl deze naar het diepe zwemt. En je ziet hoe Jons naar beneden duikt en met een glimlach op zijn gezicht, bedoeld voor zijn vader, weer bovenkomt.

Ook paardrijden vindt hij heerlijk.

In de documentaire is te zien hoe Jons ontspannen op de rug van een paard zit. Hij neemt aandachtig de wereld om zich heen in zich op.

Kijkers merken eveneens hoe Jons vorderingen maakt bij de logopediste. Hij kan niet praten, dat zal hij nooit leren. Maar hij gooit het boekje met afbeeldingen dat hij aan het be-

embfamilie

kijken is, niet meer weg. Als hij geen zin meer heeft, geeft hij met een gebaar aan dat hij klaar is.

Uitgevlogen Ondertussen zijn ook Jons’ ouders in hun rol gegroeid. Marike in de film: “We hebben geaccepteerd dat we een gehandicapt kind hebben, maar niet dat hij ongelukkig is.”

Maar dan sterft geheel onverwacht Jons’ vader. Het is een klap voor Marike, maar ze herpakt zich. Als ze aan de hand van haar dochter en haar zoon (“Dat wil hij meestal niet”) achter haar mans kist loopt, denkt ze: Wij kunnen dit! Het kenmerkt de veerkracht van deze vrouw. Ze is ongelofelijk moedig.

Gaat het toneelstuk ‘Lastige ouders’ vooral over de ouders, in de documentaire komt ook het perspectief van de zus van Jons aan bod. Bieneke, nu inmiddels uitgevlogen, vertelt in verschillende fragmenten wat de impact is geweest van Jons op haar leven. Zo geeft ze aan dat ze het gevoel had er niet bij te horen, bijvoorbeeld als het gezin op bezoek ging bij Jons. “Ik was soms jaloers op hem.

19

Alle aandacht ging naar hem. Ik voelde me een extraatje dat eromheen wandelde.”

Als ze ouder is, doet Bieneke mee met het fotoproject ‘Zie je mij?’, waarbij broers en zussen van kinderen die extra zorg nodig hebben in beeld zijn gebracht door fotografe Vera Duivenvoorden.

Op de gefilmde opening van de tentoonstelling die aan het project is gewijd, krijgt ook Bieneke het woord: “Ik heb geleerd om altijd ruimte te geven aan de ander. Als volwassene moet ik leren om zelf ruimte in te nemen.”

Afstand Jons is er op een gegeven moment aan toe om wat afstand te nemen van zijn moeder. Marike merkt dat haar zoon zich niet altijd meer veilig bij haar voelt. En zij waarschijnlijk ook niet bij hem. We zien

Begrip kweken De documentaire ‘Waar de helden zijn’ is bedoeld voor iedereen. Maar vooral voor begeleiders is het interessant om te zien wat het verhaal ‘achter de voordeur’ is. Waar krijgt een gezin mee te maken als een van de kinderen een meervoudige beperking heeft? Wat betekent het voor ouders om een kind los te moeten laten? ‘Waar helden zijn’ is leerzaam en kweekt begrip voor ieders rol in de zorg voor een kind met een ernstig meervoudige beperking.

De film is gemaakt door Ange Wieberdink en Eigen Werk Theaterteam. Meer informatie over de documentaire en het aanvragen van een vertoning is te vinden op www.krachtvanbeleving.nl/voorstellingen/knap-lastig/. Ook is de film te huren voor privégebruik via www.vimeo.com/ondemand/ waardeheldenzijn2/610826023.

een scène dat Jons op een skippybal zit en zij hem probeert aan te halen.

In een heftig gebaar haalt hij naar haar uit. De jongen van bijna 20 heeft veel meer kracht dan de hummel van 5!

Marike zal altijd Jons nabij zijn. “Nog steeds zoek ik hem elk weekend op. Ik zal ervoor blijven zorgen dat hij alles heeft: kleding, toiletspullen, medicijnen. En ik zal erop blijven toezien dat de zorg voor hem van een hoog niveau blijft.” De ‘lastige ouder’ uit het toneelstuk zal ze nog wel een tijdje blijven. | Klik 1 2022 | www.klik.org

20

slaaptechnologie Tekst Vilans Fotografie Bas van Spankeren

Met gegevens over de slaap kun je de levenskwaliteit van cliënten verbeteren

Dreamteam voor betere nachtrust Een goede nachtrust is heel belangrijk voor de levenskwaliteit van mensen met een beperking. WilgaerdenLeekerweideGroep begon daarom met een Dreamteam van professionals.

H

Het Dreamteam bestaat uit vier nachtzorgmedewerkers, een gedragsdeskundige, een verpleegkundig specialist en een ergotherapeut. Ze werken multidisciplinair en maken goed gebruik van alle technologische mogelijkheden. Ze blijven op de hoogte van wat er mogelijk is, door scholing en het raadplegen van experts. Ze zijn creatief in het zoeken van oplossingen. Dit alles zorgt voor een brede, professionele blik waarmee ze veel verschil kunnen maken in het leven van hun bewoners. “Zo hadden we een bewoner die om vijf of zes uur al wakker en ontzettend onrustig was,” vertelt gedragsdeskundige Kim Ooteman. “Diegene wist niet: Wanneer komt er iemand voor me en wanneer begint de dag? Nu gaat hij later slapen, waardoor hij later wakker wordt. Zo zijn er direct mensen om hem heen. Dat geeft hem duidelijkheid. Daardoor begint hij zijn dag nu heel rustig in plaats van gespannen.”

Een andere bewoner met het syn-

De Emfit legt vast wanneer iemand stilligt of beweegt in zijn slaap

Klik 1 2022 | www.klik.org

Nachtzorgmedewerk ‘Door slaapdiagnost er Nanda Visser: iek nog bewuster gewo zijn we ons rde belangrijk slaaphygië n van hoe ne is’

droom van Down en dementie had moeite om in slaap te komen.

“Deze meneer was heel angstig door zijn dementie,” vertelt ergotherapeut Esmeralda Böhm. “Toen hebben we voor hem een tentbed neergezet.

Voor hem geeft het slapen in een tent een gevoel van veiligheid. Nu lukt het in slaap vallen wel.”

En zo zijn er heel veel mooie voorbeelden die het Dreamteam kan noemen. Ze hebben nog nooit twee keer hetzelfde advies gegeven. Dit omdat ze goed aansluiten bij de behoeftes van de persoon. Daarnaast speelt technologie een belangrijke rol. Hun bewoners kunnen zich vaak niet goed uitdrukken in wat er speelt of aan de hand is. Technologie zorgt er ook voor dat je anderen veel inzicht kan geven.

“Zo hadden wij als Dreamteam het vermoeden dat iemand overdag te veel sliep,” vertelt Mark Veen, lei-

dinggevende van het Dreamteam.

“Daardoor had die bewoner ’s nachts slaapproblemen. Met slaaponderzoek toonden we dat vermoeden aan. Door die gegevens raak je met z’n allen overtuigd van de benodigde verbetering. Niet alleen de professionals, maar ook de ouders. Het werkt fijn en goed als je allemaal van dezelfde informatie uitgaat.”

Technologieën waar het Dreamteam onder andere mee werkt is het slaaphorloge. Daarnaast werken ze met videobeelden. Daar moet dan wel toestemming van een cliënt of naaste voor zijn. En met de Emfit QS: dat is een strip met druksensoren. Je plaatst het apparaat onder het matras van het bed van de cliënt. De gegevens worden doorgestuurd naar de computer.

Momenteel werkt WilgaerdenLee-

seksuoloog

21

Welmoed Visser en Daphne Kemner bespreken seksuele onderwerpen uit de verstandelijk gehandicaptenzorg

kerweideGroep mee aan het onderzoek naar de werking van de Emfit. Dit doen zij samen met het onderzoeksteam van de Innovatie-impuls Gehandicaptensector (IIG). Met dit programma wil de overheid het voor cliënten makkelijk maken om technologie toe te passen.

Kim: “De eerste resultaten van het onderzoek laten zien dat de Emfit vastlegt wanneer iemand stilligt of beweegt. Dat klinkt veelbelovend. Daarnaast registreert de Emfit ook andere gegevens. Het is nog onvoldoende duidelijk of deze ook betrouwbaar zijn. Daar kijkt het onderzoeksteam nog naar.”

“Door het Dreamteam zijn we binnen de organisatie anders naar slaap gaan kijken,” vertelt nachtzorgmedewerker Nanda Visser. “Uit onderzoek blijkt dat zestig procent van de mensen met een verstandelijke beperking een slaapprobleem heeft. Voor mensen met ernstige meervoudige beperkingen ligt dat percentage nog hoger. Door slaapdiagnostiek zijn we ons nog bewuster geworden van hoe belangrijk slaaphygiëne is. Hieronder vallen alle omstandigheden waardoor mensen goed kunnen slapen. Bijvoorbeeld dat je ’s ochtends op tijd opstaat, maar ook hoe iemands slaapkamer eruitziet. En of iemand zich voldoende inspant overdag.”

Door slaaphygiëne goed mee te nemen, kun je dus veel veranderen voor cliënten. Maar ook de multidisciplinaire aanpak is belangrijk.

Esmeralda: “Met het Dreamteam brengen we de kennis van wat er overdag en ’s nachts gebeurt samen.” Kim: “Je brengt kennis uit je eigen vakgebied in en leert ook buiten je eigen vak te kijken. Zo kom je samen sneller tot mooie resultaten.”

WilgaerdenLeekerweideGroep gaat in ieder geval verder met uitbreiding van het idee. Zo komt er ook een Dreamteam voor hun tak van de ouderenzorg. |

Meer weten?

Wil je ook een Dreamteam opzetten?

WilgaerdenLeekerweideGroep nodigt je van harte uit om een kijkje te komen nemen.

Mail naar: dreamteam@wlgroep.nl. Ook meer doen met technologie? Kijk op: www.kpgs.nl/volwaardig-leven/ innovatie-impuls.

Luchtig en trendy Jade is een meisje van 17 jaar met een licht verstandelijke beperking en hechtingsproblematiek. Sinds een half jaar woont ze in de woongroep. Daarvoor woonde ze bij haar oom en tante. Toen die gingen verhuizen naar het buitenland, wilde Jade niet mee, omdat ze graag op dezelfde praktijkschool wilde blijven.

De veranderingen voor Jade verliepen soepel. Maar sinds vorige week lijkt een bom gebarsten. Jade kwam afgelopen dinsdag veel later thuis dan afgesproken. Toen de begeleider daarover met Jade in gesprek ging, kwam er een schokkend beeld naar boven. Meerdere jongens van school blijken Jade te benaderen om naaktbeelden van zichzelf te sturen. Op haar telefoon zijn foto’s van haar te vinden, waar Jade uitdagend bloot poseert.

Ook blijkt dat Jade wordt gechanteerd. Als ze niet nog meer foto’s stuurt, dan zeggen jongens dat ze haar komen opwachten. Een van de jongens heeft afgelopen dinsdag na school haar fiets in de sloot gegooid.

Er wordt contact opgenomen met de politie en met school en Jade krijgt een ander telefoonnummer. Omdat niet te bewijzen valt dat Jade wordt gechanteerd en omdat het om leeftijdsgenoten gaat en Jade vrijwillig foto’s stuurt, wordt het volgens de politie ‘geen zaak’. School pakt het verder op.

De gedragskundige meldt Jade aan voor seksuologische behandeling.

Vandaag komt ze voor het eerst langs. Modieus gekleed, lang blond haar, bleek en smalletjes. Op mijn vraag waarmee ik haar kan helpen, doet Jade onmiddellijk, bijna onbewogen, haar verhaal over de naaktfoto’s.

Alsof ze een recorder is en het niet over haarzelf gaat. Echt praten over haar gevoel blijkt nog veel te heftig.

Eerst maar starten met wat luchtigheid. Haar een beetje ruimte bieden om los van haar verhaal te komen. Haar weer een beetje plezier te laten beleven. En haar zo langzaam meer grip laten krijgen op het thema seksualiteit en haar zelfwaardering te vergroten.

Jade kiest voor het uitknippen van modeplaatjes uit tijdschriften. Wat vind jij leuk? Wat staat jou goed? Waar identificeer jij je mee? Ik knip ook enthousiast een plaatje uit van een vrouw met een grote rode zonnebril.

Naar mijn idee heel trendy. Maar Jade is het daar duidelijk niet mee eens.

“Nee Daphne, echt niet, die bril is zoooo ouderwets, echt voor oude vrouwen!” Met een smile kijkt ze me aan, in haar nopjes met haar modekennis.

De grote grijns heeft Jade nog steeds als ze weggaat. Ze vond het echt leuk.

Nadat ik haar gedag heb gezegd, valt mijn blik op het uitgeknipte plaatje op tafel. Die met de rode, hopeloos ouderwetse zonnebril, ‘voor oude vrouwen’, waar ik mij dus mee identificeerde. Ik recht mijn rug, het is even tijd om te werken aan mijn eigen zelfwaardering. | Daphne Kemner orthopedagoog-seksuoloog NVVS, Prinsenstichting/Zodiak Klik 1 2022 | www.klik.org

22

teamdynamiek Tekst Mieke Janssens Illustratie Josje van Koppen

Begeleiders bespreken dilemma’s in de onderlinge samenwerking

Pestgedrag onder begeleiders Begeleiders die collega’s tegen elkaar uitspelen of een collega die een hogere functie krijgt uit jaloezie gaan dwarsbomen. Niets menselijks is ook zorgmedewerkers vreemd, zo blijkt tijdens een training van een team in de verstandelijk gehandicaptenzorg.

Begeleiders uit verschillende organisaties volgen vandaag de cursus over borderline of dominante kenmerken daarvan. Hun namen staan op de deelnemerslijst: Tabita, Mark, Sanne, Esmeralda, Victor, Fenna, Iris, Harold, Peter en Marlous.

“Er wordt al snel geroepen dat iemand

Samenwerken in teams Trainer en coach Mieke Janssens beschreef eerder in Klik de verschillende persoonlijkheidstypen uit het enneagrammenmodel in een team en de dynamiek onderling bij het zelforganiserend werken. Vervolgens beschreef ze hoe begeleiders in een intervisiebijeenkomst dilemma’s in hun werk bespreken. In deze nieuwe serie gaat ze in op pestgedrag in teams. Lees de eerdere artikelen over samenwerken in teams van Mieke Janssens op www.klik.org, zoek op ‘teamdynamiek’

borderline heeft,” merkt Fenna op.

“De term heeft zo’n negatieve lading,” vindt Victor.

Het gesprek komt op het gevaar van onterecht labelen en de behoefte om mensen in een hokje te willen plaatsen.

Als trainer spreek ik liever over een emotieregulatiestoornis. Toch vervallen we vandaag alweer snel in het woord borderline. Cliënten met deze persoonlijkheidsstoornis hebben hulp nodig bij het ordenen van emoties. Het hoofd zit al gauw vol. Tijdig signaleren voorkomt escalaties.

Begeleiders zijn voor deze cliënten vaak al een bron van spanning: een vriendelijk advies wordt als kritiek ervaren, onduidelijkheid triggert het wantrouwen en alleen al bij de gedachte aan het vertrek van (vooral) de persoonlijke begeleider speelt de verlatingsangst op.

Aantrekken en afstoten, iedereen in de groep herkent dit patroon. Net als kwaliteiten als spontaniteit, humor en behulpzaamheid.

Persoonlijkheidsstoornissen komen overigens in alle lagen van de bevolking voor. Tabita vertelt spontaan over haar nieuwe buurvrouw met wie ze binnen een mum van tijd bevriend raakte. Na een jaar organiseerde deze vrouw een verjaardagsfeest voor haar dochter. De hele klas, familie, vrienden, alle buren werden uitgenodigd. Cadeaus, hapjes en drankjes waren er in overvloed.

“Mijn man en ik dachten dat ze steenrijk waren,” zegt Tabita. “Een week later stond de buurvrouw echter huilend voor

mijn deur. Ze zat diep in de schulden en vroeg of ze geld mocht lenen. Toen ik zei dat ik dit liever niet deed, smeekte ze me om voor één keer een uitzondering te maken. Vriendelijk hield ik voet bij stuk.

Ineens sloeg haar stemming om. Als ik niets voor haar over had, kon ik de vriendschap wel vergeten. Ze liep weg, riep dat ik een stomme trut en niet te vertrouwen was. Ze negeert me nu. Ik heb er zo’n last van.”

“Denk je dat ze borderline heeft?” vraagt Victor.

“Ze heeft er in ieder geval wel kenmerken van,” antwoordt Tabita. “Stemmingswisselingen, zwart-wit denken, impulsiviteit, idealiseren, afstoten, manipuleren, intimideren, woede-uitbarstingen en ze speelt de andere buren tegen mij uit.”

Een andere cursist, Sanne, slaakt een diepe zucht en stoot haar collega Esmeralda aan. “Er valt een kwartje bij me.”

Esmeralda knikt. “Bij mij ook,” zegt ze.

Sanne gooit haar pen erbij neer, wordt rood in haar gezicht en kijkt mij ongelovig aan. “Tjee zeg… dat ik hier niet eerder op gekomen ben.” Ze draait zich weer naar Esmeralda. “We mogen onze collega Daniëlle geen etiket opplakken, maar als iemand borderline heeft, is zij het wel.”

“Jullie maken mij nieuwsgierig,” zegt Mark.

Sanne vertelt verder. “Daniëlle heeft het sinds een jaar op mij gemunt. Toen ik twee jaar geleden in ons team kwam werken, vond ik haar direct een leuke collega: spontaan, een warme persoon-

teamdynamiek

lijkheid. Het contact werd al snel vriendschappelijk. We zochten elkaar ook buiten het werk om op.”

Esmeralda onderbreekt haar. “Daar hadden sommige collega’s het moeilijk mee. Je kan echt vreselijk met Daniëlle lachen. Ze is behulpzaam en creatief, maakt de mooiste cadeautjes voor je, maar… ze is niet te vertrouwen. Het is beter om wat afstand te bewaren. Ze kan niet met feedback omgaan. Als je niet

voor haar bent, ben je tegen haar. Je loopt altijd op eieren bij haar. Het was te verwachten dat het mis zou gaan tussen die twee, maar we durfden er niets van te zeggen. Als we Sanne zouden waarschuwen kregen we het zelf aan de stok met Daniëlle.”

“Dat zo iemand in de zorg werkt,” zegt Mark.

“Voor de bewoners is ze zorgzaam. Al trekt ze sommige bewoners wel erg naar

23

zich toe. Hoe dan ook, ze weet sfeer te maken in de groep,” antwoordt Esmeralda.

“Doet jullie manager hier niets aan?” vraagt Tabita.

“Hij voert regelmatig gesprekken met iedereen.”, zegt Sanne. Zijn motto is: iedereen zijn eigen waarheid. In vergaderingen heeft hij heus weleens last van het dominante en emotionele gedrag van Daniëlle. Ik denk dat hij de confrontatie f Klik 1 2022 | www.klik.org

24

teamdynamiek

‘Wat werd er over mij verteld zonder dat ik dit wist?’ f niet durft aan te gaan. Ze is verbaal zo sterk. Hij verzucht regelmatig dat de samenwerkingsproblemen in de muren zitten. Pff, ik weet wel beter. Daniëlle veroorzaakt de problemen. Nu ben ik het slachtoffer.”

Ze is steeds sneller gaan praten. “Vorig jaar speelde in het team een meningsverschil. Daniëlle en een aantal collega’s maakten zich sterk voor hun mening. Ik dacht er hetzelfde over als de andere collega’s. Om Daniëlle niet onverwacht teleur te stellen dacht ik er goed aan te doen om haar vlak voor aanvang van de teamvergadering te vertellen dat ik bij besluitvorming achter de andere partij zou staan. Ze stond bij het koffieapparaat, verstarde, draaide zich om en zei kil: ‘Ben jij zo gefrustreerd of lijkt dit zo?’

Ik was met stomheid geslagen.

Wat ik toen direct voorvoelde, kwam naderhand uit. De vriendschap eindigde abrupt. Ze negeerde me en ruilde haar diensten om zo min mogelijk met mij samen te werken. Zij en een aantal collega’s sloten me buiten. Toen de maatregelen het weer toelieten werd ik niet meer meegevraagd naar de sauna. Het roddelen kwam op gang. Als ze met collega’s in het kantoor zat, viel het stil als ik binnenkwam. Het voelde zo onveilig. Wat werd er over mij verteld zonder dat ik dit wist?

Het lastige was dat ik netjes wilde blijven en mij niet wilde verlagen tot hetzelfde gedrag. Daardoor liep ik wel met tien-nul achter, want ik nam niemand in vertrouwen.

Op een dag vroeg een collega aan mij hoe het met mijn dochter ging. Het leek

haar zo moeilijk om moeder te zijn van een kind met anorexia. Anorexia, mijn dochter? Ik wist niet wat ik hoorde. Juul is altijd al een mager kind geweest, maar van anorexia is geen sprake. Toen ik de collega vroeg hoe ze aan deze onzin kwam, vertelde ze me dat Daniëlle haar in vertrouwen had genomen, omdat zij zich zorgen maakte over Juul. Ik voelde me laaiend worden. Daniëlle had mij op mijn gevoelige plek geraakt. Als je aan mijn kinderen komt, kom je aan mij.”

“Dit is pestgedrag,” vindt Victor. “Wij hadden een andere situatie in ons team.

Deze collega’s waren niet bevriend en er was ook geen borderline in het spel. Eerder jaloezie, omdat de ene collega als senior begeleider werd aangenomen terwijl de andere deze functie graag wilde.

Zij deed er daarna alles aan om het disfunctioneren van de senior aan te tonen.

Ze ging zo subtiel te werk dat het hele team aan de senior begon te twijfelen.

Onze manager besloot om die twee uit elkaar te halen. De senior begeleider bleef op voorwaarde dat binnen een jaar moest blijken dat ze haar werk aankon en de andere collega werd overgeplaatst.

Achteraf bleek dat de senior prima functioneerde. Wij hebben haar veel onrecht aangedaan.”

Harold heeft ook een voorbeeld. “Onze roosteraar lag niet goed in het team, omdat zij zich star aan de gemaakte afspraken hield. Als je op het laatste moment nog iets in het rooster wilde wijzigen, reageerde ze kattig en resoluut. Geen greintje flexibiliteit. In de wandelgangen noemden we haar ‘de autist’. Dus over la-

belen gesproken… Wij haalden flauwe grappen uit, verstopten het kladrooster waar ze mee bezig was of spraken af om allemaal tegelijk een roosterwijziging in te dienen. Gewoon een beetje op de kast jagen. Ik zag de humor er wel van in. Nu schaam ik me ervoor. Roosteren is een vak apart en zij kon dit goed. Toen ze doorkreeg dat ze gepest werd, heeft ze ontslag genomen.”

“Bij ons werden er flauwe grappen over een collega op Facebook gepost,” zegt Peter. “Het stopte toen wij allemaal bij de manager op het matje moesten komen en er ons bewust van werden hoe schadelijk dit voor de collega was. Toen was het kwaad al geschied. Hij vertrok.

De bewoners hadden daar veel moeite mee.”

Geschokt hoor ik de cursisten aan.

“Pesten op de werkvloer... in de verstandelijk gehandicaptenzorg… hoe bestaat het!” zeg ik verontwaardigd.

“Het bestaat,” zegt Sanne.

“Hoe houd jij dat pestgedrag van die Daniëlle eigenlijk vol?” vraagt Iris aan haar.

“Niet,” antwoordt Sanne. Voorzichtig kijkt ze Esmeralda aan. “Gisteren ben ik ergens anders aangenomen.”

Esmeralda zucht hoorbaar. “Zo gaat het nu altijd, de goede collega’s vertrekken het eerst.” | Door Mieke Janssens, trainer/online-coach, www.concretecoaching.eu. In Klik 3 komt Mieke met adviezen om met pesten op het werk om te gaan.

Reportage over een vakantie voor kinderen met een beperking

activiteitenvakantie Tekst Mariët Ebbinge Fotografie Stichting Wigwam

25

Bevangen door het Wigwamvirus Neem je één keer deel aan een Wigwamvakantie, dan wil je vaker gaan.

Dat geldt voor ouders én voor hun kinderen met en zonder een beperking. Maar ook voor de vrijwilligers die ervoor zorgen dat alles tijdens de vakantie op rolletjes loopt.

Z

Ze gaan al jaren op Wigwamvakantie: de familie Janssen voor de dertiende keer en de familie Aerts voor de elfde keer. Het is volgens hen een unieke formule om ouders met kinderen met een ernstige beperking te ontzorgen.

Tijdens een Wigwamvakantie worden alle kinderen, met en zonder een beperking, door vrijwilligers begeleid. Ze volgen een programma, waardoor hun ouders overdag hun eigen gang kunnen gaan. Dat is heel welkom, omdat ouders van een kind met een ernstige beperking daar in hun normale leven vrijwel niet aan toe komen.

Tijdens een van de vak kinderen in een zijs anties zaten de pan van een motor

10 en 17 uur Maud even loslaten. Het is fijn om te weten dat ze in goede handen is.

Mijn man en ik kunnen dan met een gerust hart samen leuke dingen doen.”

Linda en haar man merken elke keer na een vakantie dat Maud zich verder heeft

Ouders hebben overdag de handen vrij om leuke dingen te doen Linda Janssen is de moeder van Maud (16) en haar tweelingbroer Luc, die voor het eerst vrijwilliger is tijdens deze Wigwamvakantie in het Zuid-Hollandse Nieuwveen. Maud is een meisje dat in een rolstoel zit en niet kan praten. Linda: “Als ouder van een ernstig beperkt kind ben je twee levens aan het leiden. Eén van jezelf en één van je kind. Hier kan ik tussen

ontwikkeld. “We zien bijvoorbeeld dat ze actiever is geworden.”

Jeanne Aerts, moeder van de gehandicapte Jessy (26) en brus Mieke (29) die inmiddels haar eigen leven leidt, beaamt wat Linda zegt. “We hebben ook vakanties in bungalows doorgebracht in binnen- en buitenland. Daar was geen programma voor Jessy. Wij splitsten ons dan op: mijn

man deed bijvoorbeeld iets met Mieke en ik met Jessy. Dat wij tijdens een Wigwamvakantie overdag de handen vrij hebben om leuke dingen te doen, is voor ons heel belangrijk.”

Steun De ouders hebben ook steun aan elkaar. Ze bespreken waar ze bijvoorbeeld tegenaan lopen of geven elkaar tips over hulpmiddelen. Linda: “Tij- f Klik 1 2022 | www.klik.org

26

activiteitenvakantie

Een onbezorgde vakantie voor kinderen met een beperking en hun familie

Elke vakantiedag is er een programma met verschillende activiteiten en vaste pauzes

f

dens een vorige Wigwamvakantie zagen we een ouder en een kind op een bepaalde tandem. We vroegen waar die vandaan kwam en nu hebben wij ook zo’n tandem.”

En soms ontstaan er vriendschappen. Jeanne: “Onze dochter Mieke raakte bevriend met een andere brus.

Zij gingen zelfs buiten de Wigwamvakanties nog met elkaar om. En laatst hebben mijn man en ik heerlijk bijgekletst bij een etentje met mensen die we ook op zo’n vakantie hebben ontmoet.”

Stichting Wigwam organiseert al jaren op verschillende locaties in het land vakanties voor kinderen met een (ernstige) beperking, hun broertjes en zusjes (brusjes) en hun ouders. De Wigwamvakanties worden, sinds de start in 1997, georganiseerd vanuit het landelijk kantoor in Valkenburg aan de Geul. De gezinsvakanties worden gehouden gedurende de zomermaanden, maar ook in de herfst-, winter- en de voorjaarsvakantie.

Bij de Wigwamvakantie in Nieuwveen (in de buurt van de Nieuwkoopse plassen) waar we te gast zijn om het Wigwamgevoel te ervaren, komen

Klik 1 2022 | www.klik.org

vooral gezinnen die van het campinggevoel houden. Ze verblijven in eenvoudige houten huisjes die rondom een centraal grasveld staan waar ook een kampvuur kan worden aangestoken. Wigwam organiseert ook vakanties in luxe bungalows, daar kiezen weer andere mensen voor.

Kimberly van Herk is samen met twee anderen projectleider gedurende deze twee weken. Dat betekent dat ze eindverantwoordelijk zijn voor het goede verloop van de vakantie. Ze ondersteunen de zestien vrijwilligers, van wie de meesten als maatje zijn verbonden aan een kind met een ernstige beperking. En ze staan ouders met raad en daad bij. Kimberly had haar eerste Wigwamvakantie in Nieuwveen. “Ik zou een week gaan, maar het werden er drieënhalf. Ik werd gegrepen door de sfeer.” Inmiddels gaat Kimberly al tien opeenvolgende jaren naar een van de Wigwamlocaties in het land. Eerst als maatje, later als projectleider. “Toen ik nog studeerde, kon ik het makkelijker combineren. Ik had lange vakanties. Nu ik werk, gaan bijna al mijn vrije dagen in de zomervakantie op aan de Wigwamvakanties.”

Aan deze vakantie in Nieuwveen

doen 17 kinderen met en zonder een beperking mee. Ze zijn verdeeld over twee groepen van een verschillend niveau. Voor beide groepen begint de dag vrijwel altijd met een toneelstuk, gespeeld door de maatjes. Daarna is er elke dag voor iedere groep een programma, met vaste pauzes ertussen.

De kinderen hebben bijvoorbeeld in een zijspan van een motor gezeten.

Ook gingen ze bij de brandweer langs, waar ze met de slang mochten spuiten. Op de dag van ons bezoek is er ’s ochtends gymnastiek voor iedereen, en tussen de middag een picknick.

Duizendpoot Kimberly is een zorgende duizendpoot. Ze studeerde verpleegkunde en zocht daarna verdieping in de opleiding maatschappelijk werk. Ze werkt in de psychiatrie, doet ook enkele uren maatschappelijk werk en is af en toe flexwerker in de gehandicaptenzorg. “In de psychiatrie en de gehandicaptenzorg heb ik te maken met veel protocollen. Bij Wigwam kan er veel meer, al wordt hier uiteraard ook gewerkt volgens protocollen waarbij de veiligheid voor iedereen vooropstaat.”

Als verpleegkundige weet Kimberly hoe ze medische handelingen moet verrichten, een prettige bijkomstigheid als je projectleider bent. Ze kan bijvoorbeeld sondevoeding geven, bloedsuiker prikken, katheteriseren en darm- en blaasspoelen. Handelingen die regelmatig moeten worden uitgevoerd op een Wigwamvakantie.

Kimberly heeft bij verschillende gezinnen gewerkt met een kind met een ernstige beperking. De meeste van deze gezinnen leerde ze via een Wigwamvakantie kennen. Zo werkt ze ook nog steeds als PGB-kracht bij de

activiteitenvakantie

27

Ook vo de meeste vrijwilligers geldt: heb je één vakantie meegemaakt, dan wil je er meer familie Aerts die ze kent van een Wigwamvakantie in Heel (Limburg). “Ik ga een weekend per maand naar Jessy of ze komt bij mij.”

Kimberly wordt tijdens het gesprek regelmatig door andere vrijwilligers om raad gevraagd. Tegelijkertijd geeft ze Maud, de dochter van Linda en Iwan Janssen, sondevoeding. Het meisje kan door de intonatie van haar stem aangeven wat ze zeggen wil. Als Kimberly vertelt dat Maud van dansen houdt, begint ze enthousiast in haar stoel te bewegen, waarbij ze in verschillende toonaarden kreetjes slaakt.

Officier van justitie Bij de Wigwamvakanties zijn mensen met verschillende achtergronden vrijwilliger. Allen hebben een verklaring van goed gedrag, een VOG. Ervaring is niet nodig, het meeste wordt geleerd tijdens een vakantie. Met een open houding, enthousiasme en motivatie ben je bij Stichting Wigwam op de juiste plek.

Ook voor de meeste vrijwilligers geldt: heb je één vakantie meegemaakt, dan wil je er meer. Dat is zeker van toepassing op Simone Ploeg die in haar dagelijkse leven officier van justitie is. Voor haar is het de zesde keer dat ze een Wigwamvakantie meemaakt en de tweede keer dat ze maatje is van Jonathan. “Ik heb geen zorgachtergrond en heb alles geleerd tijdens deze vakanties. Eerst onder begeleiding, maar nu kan ik veel zelf: iemand verschonen of in de tillift helpen bijvoorbeeld.”

Simone vertelt hoe fijn het was om Jonathan na twee jaar weer te zien. ““Hij kwam meteen op me af en wilde me knuffelen. Terwijl hij een heel verlegen jongetje is.”

Voor Simone begint elke Wigwamdag met een bezoekje aan het gezin van Jonathan. Hij heeft nog een jonger broertje van 3 en een zusje van 9, die aan het programma voor de brusjes meedoen. Simone neemt Jonathan mee en aan het eind van de middag brengt ze hem weer terug. Dan spreken ouders en maatje met elkaar de dag door. “Als het nodig is, kan ik Jonathans ouders dan vragen hoe zij iets oplossen. Vorige keer had Jonathan bijvoorbeeld moeite met drinken. Van zijn ouders kreeg ik de tip om er een race van te maken. Wie heeft er het eerste zijn drinken op?”

Voor Jonathan is het dagprogramma soms een beetje te veel. Hij moet zich dan even terugtrekken. Simone: “Hij mag dan een kwartiertje iets voor zichzelf doen. Daarvoor zet ik de timer. Hij vindt het prettig om te weten wanneer de 15 minuten om zijn.”

Jonathan is nu ook moe. Hij ligt op een matras in de loungehoek, Simone en een andere begeleider zitten ernaast. Samen spelen ze met een kluwen snoeren met lichtjes. Als Kimberly het licht in de ruimte dimt, gaan de drie in hun spel op. Er gaat een weldadige rust vanuit.

Aan het eind van de dag, als Jonathan weer in het vakantiechalet bij zijn ouders is, komen de begeleiders samen. “Dan spreken we de dag door en leggen elkaar moeilijke momenten voor. Alle maatjes begrijpen me als ik na tien keer hetzelfde spelletje spelen met Jonathan even aan mijn taks zit.”

Kimberly, Simone en de andere vrijwilligers zijn soms best wel moe. Zo’n vakantie in goede banen leiden is een intensieve klus. Kimberly: “Maar mentaal worden we hier juist weer opgela-

den. We hebben het altijd heel leuk met elkaar.

We zijn allemaal bevangen door het Wigwamvirus!”

Wat is nu precies dat Wigwamvirus? In Nieuwveen is dit duidelijk te voelen: iedereen heeft er intens veel plezier. Simone maakt het concreter: “Alle kinderen hebben hier een geweldige tijd. Ook de kinderen zonder een beperking, die hier meer aandacht krijgen dan ze thuis gewend zijn. Bovendien komen hun ouders tot rust.

Ze genieten van hun vakantie. Er ontstaat daardoor een band die heel bijzonder is. Niet alleen met het kind dat je begeleidt, maar met iedereen. Je wilt dat nog een keer meemaken.” | Meer weten? Zie www.stichtingwigwam.nl.

Klik 1 2022 | www.klik.org

28

gedragsdeskundige Illustratie Josje van Koppen

In deze column vertellen deskundigen over de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking

D

ezelfde spelers in verschillende rollen.

Boeiend voor mij als (helpende) derde, beklemmend voor de betrokkenen.

Op zaterdagochtend las ik een van mijn favoriete stukjes, dat van sociaal psycholoog Beatrijs Ritsema in dagblad Trouw over Moderne Manieren. Het zijn alledaagse lezersvragen waarbij het vaak over een driehoek gaat. De meest aansprekende stukjes gaan over schoonmoeders. Dit keer gaat het over een moeder, haar zoon en haar kleindochter. Moeder doet het verhaal.

Haar kleindochter krijgt een zeer strenge opvoeding: vegetarisch, geen snoep, geen beeldschermen.

Zoon en kleindochter logeren een weekend bij haar. Ze krijgt van hem te horen dat ze geen honing op de pannenkoek van haar kleindochter mag doen, en als hij haar betrapt op samen tv kijken, zegt hij: “Heb je weer de makkelijke weg genomen?”

Dat zijn precies de verhalen die ik van begeleiders te horen krijg wanneer het over de driehoek gaat. In niet malse bewoordingen vertellen ze hoe veeleisend ouders vaak zijn en hoe ze tegen hun zin toch voldoen aan die eisen. Zo belt een ouder geregeld op zondag de begeleider thuis en geeft opdrachten die dan ook nog uitgevoerd worden. De begeleider durft het niet te

Klik 1 2022 | www.klik.org

Zwijgen en slikken In de afgelopen week had ik een paar emotioneel verlopende bijeenkomsten. De ene keer beklaagden ouders zich over het gedrag van begeleiders; de andere keer gebeurde het omgekeerde.

weigeren. “Ik ben doodsbang voor de mogelijke gevolgen.”

Welk advies geeft Beatrijs?

‘U kunt weinig anders doen dan zwijgen en slikken. En hopen dat uw zoon de teugels wat laat vieren.’ Daar ben ik het dus hartgrondig mee oneens als we het over de zorg-

driehoek hebben. Ik leer professionals om P-taal te spreken; de taal van de Positie. Alle hoeken zullen indien nodig hun eigen grens moeten aangeven.

De ander heeft niets in jouw hoek te zoeken. Dat doet die ander ook niet zo gemakkelijk wanneer je duidelijk weet te

maken dat het jóuw hoek is en dat die hoek bij jou in goede handen is.

Tegelijk zeg ik er altijd bij dat het wel zaak is om tweetalig te zijn. Naast de P-taal is ook V-taal, de taal van de Verbinding nodig. Daar zijn de meeste begeleiders van nature erg goed in; geregeld te goed. Dan hoor ik alleen V-taal. Ik noem dat de V van Vermijden. Precies zoals Beatrijs dat zaterdag zei: zwijgen, slikken en hopen.

Daar worden driehoeken alleen maar slechter van.

Soms moet je echt onaangename dingen tegen elkaar zeggen. De V-taal helpt om dat op een manier te doen die de boodschap acceptabel maakt.

Die moeder wens ik de moed toe om naast alle V-taal ook wat vaker P-taal richting zoon te gebruiken. In háár huis gelden háár regels. Uiteraard zal ze rekening houden met zijn opvoedingsidealen, tot op zekere hoogte. Bij oma gaan dingen anders, en dat is goed voor haar kleindochter. Idealen zijn prima, maar mensen gaan hopelijk boven idealen.

Wij professionals hebben ook zo onze idealen (eigen regie bijvoorbeeld) en daarvoor geldt hetzelfde. En we weten allemaal hoe lastig het kan zijn om die idealen niet belangrijker te vinden dan de mensen op wie die idealen zich als het goed is richten. | Chiel Egberts, www.drienamiek.com

verschenen

Nieuwe uitgaven en hulpmiddelen voor de verstandelijk gehandicaptenzorg

29

Een spiegel voorhouden Hoe kun je het beste recht doen aan de vele individuele verschillen tussen personen met een verstandelijke beperking?

In een nieuwe uitgave over emotionele ontwikkeling beschrijft Filip Morisse die intensieve en creatieve zoektocht.

Aan de basis van het boek ‘Emotionele ontwikkeling bij personen met een verstandelijke beperking en geestelijke gezondheidsproblemen’ ligt het doctoraatsonderzoek van Morisse. Het verwetenschappelijken van de emotionele ontwikkeling bij personen met een verstandelijke beperking biedt volgens Morisse mogelijkheden om methodieken en instrumenten te ontwikkelen voor begeleiders en familieleden van kwetsbare mensen. In de uitgave pluist hij de verschillende aspecten van het begrip uit en hoe je hiermee cliënten beter kunt begrijpen en ondersteunen.

In de jaren 90 van de vorige eeuw werd veelal gesproken over sociaal-emotionele ontwikkeling. De laatste decennia spreekt men meer over ‘emotionele ontwikkeling’. Bij kinderen met een verstandelijke beperking komt het in de praktijk relatief vaak voor dat de drie ontwikkelingsaspecten niet parallel verlopen. Volgens Došen (2018) komt de emotionele ontwikkeling chronologisch vóór de cognitieve en sociale ontwikkeling.

Dat is de reden waarom, nog steeds volgens Došen, emotionele en sociale ontwikkeling onderscheiden (maar niet gescheiden) moeten worden. Sociale ontwikkeling kunnen we beschouwen als een ‘bovenbouw’ op de emotionele ‘onderbouw’.

Herkenning van het model Sociale Ontwikkeling is belangrijk. Waar men het model ook herkent bij zijn eigen kinderen en bij zichzelf, is er meer begrip en vindt men automatisch makkelijker aansluiting.

Vanuit de universaliteit en herkenbaarheid van emotionele ontwikkeling is het volgens Morisse een kleine stap om begeleiders een spiegel voor te houden, zoals:

Filip Morisse & Stijn Vandevelde (red.)

Emotionele ontwikkeling bij personen met een verstandelijke beperking en geestelijke gezondheidsproblemen T H EO R I E , O N D E R ZO E K E N P R A K T I J K

Gompel Svacina

over wiens probleem gaat het hier eigenlijk: dat van de cliënt of dat van jullie?

Het is een voorbereiding om later naar actieve coaching te gaan op het vlak van emotionele beschikbaarheid en mentaliseren. Genoemd wordt nog dat begeleiders het best ‘on the job’ kunnen worden gecoacht, omdat studiedagen en congressen te ver van de werkplek zijn verwijderd om hierna de transfer naar de dagelijkse begeleidingsrealiteit te maken.

De uitgave is voor begeleiders wellicht wat taaier en ingewikkeld beschreven door de wetenschappelijke insteek, maar bevat voor de gehandicaptenzorg waardevolle informatie over onder andere de relatie tussen medewerker en cliënt. | AMK Emotionele ontwikkeling bij personen met een verstandelijke beperking en geestelijke gezondheidsproblemen. Theorie, onderzoek en praktijk. Door Filip Morisse en Stijn Vandevelde (red). Uitgeverij Gompel en Svacina. Prijs: € 27,50

Handreiking VR Bij zorgorganisatie Amarant wordt in de ondersteuning aan mensen met een (licht) verstandelijke beperking al enige tijd gewerkt met VR Exposure therapie. De ervaringen zijn positief. Amarant deelt die kennis nu in een handreiking VR therapie, te downloaden als pdf met korte uitleg voor cliënten, verwanten en begeleiders. Zie amarant.nl, zoek op ‘handreiking VR’.

Leukeronline.nl Soms zijn cliënten vaardiger online dan begeleiders. Hoe help je ze dan als ze digitale vragen of problemen hebben? Het Netwerk Mediawijsheid heeft hiervoor de website Leukeronline.nl gelanceerd: een online gids voor begeleiders, waar ze snel antwoord op hun digitale vragen vinden, zodat ze cliënten kunnen helpen.

NAH begrijpen Mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH) worden vaak niet (goed) begrepen door hun omgeving. Begeleider van NAH-cliënten bij Gemiva-SVG Groep Margriet van der Meij ging in gesprek met hen en tekende hun verhalen op. Die zijn nu gebundeld in een boekje: Hoofdbrekens. Aan te vragen via olga.werkhoven@gemiva-svg.nl.

Klik 1 2022 | www.klik.org

30

verschenen

Omgeving, muziek, familie Probleemgedrag In een interviewbundel van zorgorganisatie Ipse de Bruggen en Vilans delen professionals en experts hun ervaringen met het anders inrichten van leefruimtes voor mensen met een beperking en zeer moeilijk verstaanbaar gedrag. “In de gehandicaptenzorg is er vaak nog te weinig aandacht voor de fysieke omgeving van een cliënt. Terwijl als iemand van zijn kamer houdt, hij ook minder de neiging heeft om spullen kapot te maken.”

Download het boekje via www.klik.org, zoek op ‘interviewbundel’.

Activiteiten Voor veel mensen is de maatschappij ingewikkeld. VraagApp wil dat alle mensen kunnen blijven meedoen. Vanaf nu kunnen ze hun vragen over alledaagse zaken gratis in deze app op hun telefoon stellen.

Denk aan het huishouden, openbaar vervoer, een ingewikkelde brief of regels & wetten. De app wil zo stress bij vragenstellers wegnemen en hiermee de druk op (mantel)zorg en begeleiders verlichten. VraagApp werd vier jaar geleden gelanceerd in abonnementsvorm. Mede dankzij subsidie van FAW Rotterdam kan VraagApp de service nu landelijk gratis beschikbaar stellen. De app is te downloaden in de App Store en Play Store.

Wie op zichzelf gaat wonen, moet ook zelf gaan koken. Met het kookboek Kook mee met Robin gaat dat vast lukken. Margo Bresser schreef én tekende het voor haar zoon Robin (30) die een verstandelijke beperking heeft en sinds enige tijd zijn eigen studio heeft in Barendrecht. Robin krijgt Klik 1 2022 | www.klik.org

wel begeleiding vanuit stichting De Overburen, maar moet zich in de keuken vooral zelf zien te redden. Het kookboek van zijn moeder, gevuld met familierecepten, komt daarom goed van pas. Te bestellen bij bol.com voor € 24,95.

Zorgorganisatie Philadelphia heeft ‘Muziekboek, Praktisch werkboek voor muziek in de zorg’ gelanceerd, gebaseerd op de eerder ontwikkelde methode Muziek werkt zo!

Met deze methodiek kan iedereen muziek inzetten in de zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking.

Ook als je geen muzikale achtergrond hebt.

In de methodiek kun je selecteren welk doel je wilt bereiken. Vervolgens geef je aan met welke doelgroep je werkt. Op basis van die selectie vind je voorbeelden op maat die je kunt toepassen, instructie- en werkbladen en onderbouwing waarom iets wel of niet werkt. Het Muziekboek is te koop via www.philadelphiawebshop.nl/, categorie muziek. De prijs is € 14,95 exclusief € 4,20 verzendkosten.

Met zijn boek Arjen bij de dagbesteding laat Arjen van Duin je meekijken op een dagactiviteitencentrum voor mensen met een verstandelijke beperking. Hij beschrijft daarin allerlei dagelijkse dingen, van het gebruik van pictogrammen tot signaleringsplannen, vanuit zijn perspectief als begeleider. Uitgave in eigen beheer.

Prijs: € 20.

Podcasts De podcast is definitief doorgebroken in de gehandicaptenzorg. De podcasts van Klik zijn te vinden via www.klik.org/podcast.

Ook van zorgorganisatie Philadelphia is sinds kort een podcastserie te beluisteren: What de Vak. ‘Zorgveteranen’ Annemarie en Nicole delen daarin maandelijks hun ervaringen als begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking aan de hand van een bepaald onderwerp. Zo kwam de perfecte begeleider al voorbij, waarom het zo moeilijk is om fouten toe te geven en hoe we het werk vroeger deden. Luister via soundcloud.com, zoek op ‘What de Vak’.

Zorgaanbieder Middin bracht half november de eerste van tien nieuwe podcasts over het begeleiden van mensen met een licht verstandelijke beperking uit. Het is de tweede serie onder de naam Studio LVB. In 2020 werden ook tien afleveringen gemaakt. Er komen onderwerpen aan de orde als: eenzaamheid, risicovol gedrag, LVB en ggz, seksueel misbruik en stress bij cliënten.

De podcasts zijn te luisteren via de website van Middin, Spotify en Apple Podcasts.

Professor Petri Embregts van de Academische Werkplaats Leven met een verstandelijke beperking maakte de podcastserie Puur met Petri. In drie afleveringen praatte zij achtereenvolgens met journalist Gijs Wanders - vader van een dochter met een licht verstandelijke beperking, met Ellis Jongerius - directeur van de LFB, en met actrice Marike van Weelden over haar zoon met een ernstige verstandelijke beperking en gedragsproblemen. Luisteren kan via Spotify, zoek op ‘Puur met Petri’.

Al jarenlang schrijft Elise van der Velde op de website Weggestopt.nl over haar spastische zoon Ties, geboren in 2002. Nu hij klaar is om uit huis te gaan, besloot ze over de zoektocht van een perfect tehuis voor hem een podcastserie te maken met de titel Weggestopt, voor KRO-NCRV. Je kunt ze beluisteren via de website of via Spotify.

volgendeklik

Klik 2 van 2022 verschijnt op 4 maart en heeft als thema Relaties

Verder in Klik Balans Nieuw hulpmiddel bij meten van balans en valrisico cliënten // Casus Ethicus over het dilemma van cliënt- of collegavolgend roosteren bij de minder geliefde korte diensten // Muziek App helpt cliënten rustiger in slaap vallen // en de columns van de Dokter, Gedragskundige en Persoonlijk.

colofon Vakblad voor de verstandelijk gehandicaptenzorg 51e jaargang, nummer 1 grote foto omslag Martine Sprangers, bij het artikel op pagina 8-11 www.klik.org Redactie Tjitske Gijzen Postbus 24028, 3502 MA Utrecht Telefoon 06-24207476 E-mail gijzen@prelum.nl De redactie werkt onafhankelijk op basis van een redactiestatuut. Overname van artikelen, delen daaruit of illustraties uitsluitend met toestemming.

Aan dit nummer werkten mee Mariët Ebbinge, Ruth Eppink, Fenne van den Hoogenband, Anne-Marie KLaassen Uitgave Prelum Basis-lay out Twin media bv Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl

Druk Veldhuis Media, Raalte ISSN 0166-5782

schriftelijk of per mail tot drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode.

Zie www.klik.org/voorwaarden

Abonnementen Voor vragen over abonnementen, bezorging of adreswijzigingen kunt u: Bellen met: 030-63 55 060 Mailen naar: klantenservice@klik.org Schrijven naar: Prelum, Klik Postbus 24028, 3502 MA Utrecht Klik Compleet € 179 Klik Print Only € 166 Klik Online Only € 149,00 Klik Privé € 99,90 Klik Privé Online € 90,50 Klik Privé Print € 94 Student Online € 45,25 Voor prijzen buiten Nederland en groepsabonnementen zie klik.org/abonneren of mail met klantenservice@klik.org, ook voor een gratis proefexemplaar. *Prijzen zijn incl. 9% BTW. Jaarabonnement geldt tot wederopzegging. Beëindigen kan

klikwijzer

Advertenties Demani Sales in Didam Debbie van den Dool Telefoon 0316-227155 E-mail info@demani.nl Kennispockets Kennispockets zijn themaboekjes, die je antwoord geven op de meest gestelde vragen over thema’s die leven in de zorg, zoals autisme, seksualiteit en communicatie. De pockets zijn zowel digitaal als in een geprinte versie verkrijgbaar. Prijs € 20, inclusief BTW en verzendkosten.

Kijk op www.klik.org/kennispockets Thema’s Het tijdschrift Klik is ook nog los na te bestellen. Prijs € 13,95 per stuk, inclusief verzendkosten en exclusief 9% BTW.

Aanbieders van producten of diensten in de verstandelijk gehandicaptenzorg

advertentie

Cursus advies

31

Vakantie

Mieke Janssens Trainingsbureau Concrete Coaching Graaf Hendrik III plein 68, 4819 CL Breda T 06-21215815 E miekejanssens@concretecoaching.eu I www.concretecoaching.eu Vandaag leren, morgen toepassen! Mieke Janssens is auteur en geeft praktijkgerichte workshops en teamtrainingen in de Verstandelijk Gehandicaptenzorg, gebaseerd op actuele begeleidingscasuïstiek.

Stichting Arie van Wijngaarden Postbus 72, 2160 AB Lisse T 0252 414 702 E info@stichtingarievanwijngaarden.org I www.stichtingarievanwijngaarden.org Stichting Arie van Wijngaarden stelt jaarlijks voor kleinschalige doelen een bedrag beschikbaar, dat naar het oordeel van het bestuur bijdraagt aan de integratie en acceptatie van mensen met een verstandelijke handicap in de samenleving. Alleen schriftelijke aanvragen worden behandeld.

Adverteren in de Klikwijzer?

Uw organisatie of bedrijf staat een jaar lang in elke editie van Klik voor slechts € 525,exclusief btw.

Neem contact op met Eelke Verschuur T 030 2844844 E info@eelkeverschuur.nl I www.eelkeverschuur.nl TFG, Tom Gravestein T 0651786223 E gravestein@hetnet.nl I www.contactcirkels.nl

Behandeling, coaching met video, Scholing en methodisch werken

De leukste webwinkel voor aangepast speelgoed, communicatieknoppen en -mappen, sensomotorisch materiaal, planborden en timers, ADL hulpmiddelen, computer- en iPad-aanpassingen, kauwsieraden, Joyk poppen en meer.

Debbie van den Dool: E debbie@demani.nl T 0316 227155

Klik 1 2022 | www.klik.org

KLIK-KEN

KLIK-KENNISPOCKET

LI HERHAALGEDRAG ELVERWERKING STRUCTUUR T BO RD ERRAG SI E AN GS DEMGED SI E PRIKK AG PRIKKELVERWERK S DE PR ES S PR ESLITEIT ONDERZOEK PROBLEEMGEDR EIT ONDERZOEK IE UALIT PS YC HO SE FR EN IE PS YC HO SE HI ZO KSUA SEKS IE EN IES IE T FR EMOT A G EN EDRA B FR HERH UR TUUR E STZO ÏC IDAALG CTUUR HERHAALGEDRAG IDGE SC HI ZO AN G SU ÏC ID E SC DWAN MAHI DEÏCLIN G SU G IDSU PRIKKELVERWERKING STRU AG PRIKKELVERWERK DW RAG BEM WENS TADW MGEDER TAN LI NE EITRD ER LI NE GS T BO RD ER LI NE T BO KINDER RDALITE ON C KSGS UATLITBO IT ONDERZOEK PROBLEEMGEDR T SI E AN AN GS EKSU SES DELING ARTIGHEID COMOSEAN E E SI LU SI ID UALITEIT ONDERZOEK PR SEKS ES ES M IE IES E DE PR T PR EMOT G B S DE DE R HERHAALGEDRA BA CT PENH TERNET H MYC TURSE AALGEDRA YC HO SE S CTUU LINGYC HO SE S ASHO IE CONTA ITEIT O FR EN WERKING STRUCTUUR HERH MIDNIDEE PS SC HI ZO FR EN IE PS ID E SC HI ZO OFERE DRAG EMGE TIGHEIDMOSEKSUAL IE LUST EN IN INDERWENS NCH ID E ELVER K PROBLEEMGEDRAG PRIKKELVERWERK ÏCPRIKK ÏC ITID E TACIZTB GASU SU E SU ÏC G G K T IT O O L A AN AN RZOE C G H B ONDE ITNE AN NE DWEKSUALITE T LI NE DW RZOEK KSU IE RD TUR EMIDDELIN RTIGHEID MODW NET LI S ONDE E S EIT ER LI S ER A UALIT LU RD ER E SEKS M IES LIJK BO A T S G EMOT NDE O BO RDR HERH EDRA STA AALG VER RBTABO G SI E AN GS T ES SI ERKAN ERWEN ID CONTACTBLITEIT OPENH INTERNET H S MAAN G T&CTUU STUGS LINES INGS STRUCTUUR HERHAALGEDRA ES SI EPRIKKELVERWERK DEPR E DE PRDRAG A N CHCOS N BEPEYC HO MIDDE SIJDE &INGLEEM SE SE S EMGE KEPRIE ING TBEES ERK HO PRIKKELVERWER BEP EL YC AG ARTIGH HOMOSEKSU ATIE LUST E G KINDERWE COSY IE IT GEDR PS TA PS ND E EN N IE TA PROB IT K FR EN EN L RZOE ZO ALITEIT ONDE B FR SUA VEÏCRS HI ZO FR T HI ZOIE E ID E SC HIEKSU UALITEIT ONDERZOEK ERNET NS MASTUR TBEMIDDELIN HARTIGHEID HOSC LUESSC SU ÏC ID MOSEK UGRBSU TIE ID AN GR HERH TRDWAN G SU ÏCER AALGEDRAG EMOTIES SEKS IANE E N C CTUU NE DW YC T ABO INHGLI PS ER LI NE ELVERWERKING STRUCTUUR HERHAALGEDRA ELER NDERW HEID CONTA UALITEIT OPE EIJ DRD BO RD LI KTEERENREWT ENS MDWAANSAN BO RD GS DRAGSIPRIKK BETMID PR TL N IN E AN GS T ES SI E AN GS TEMGE E T S SI K PROBLEEMGEDR E C D ES RZOE LU D IT ONDE TA HARTIG HOMOSEKS RSBTAA N ES EIT E IN IE N DE UALIT PR IES SEKS DE PR SE RAG EMOT T SUSALIT PS U T MIDDELIN HO SE SLGED STHO SE S DE &G KARTIGHEID CPSOMYCOHO SEKFR IE IES SEKSUALITEIT ONDERZOEK PROBLEEMGEDR TERNE ENS MVASETR ENEMOT ENAIETIE LUYCG HI ZO FR EN IE PS YC E SC HI BEKING ZO FR RAG CETR ZO LGED W OPENH INTERNET HO SC HI ÏC ID CTUUR HERHAALGEDRAG EMOTIES SEKSUAL STUGRBSUID EINSC ÏC ID L ONETA IT A ID SU P E SU E ÏC G M D G KINDER IGHEID CB IT AN L S AN DW RKING STRU SUA T EN WEN TAAN TBEMBO RD NE GEDRAG PRIKKELVERWERKING STRUCTUUR ERSLI NE DW T BO RD ER LI NE ERWE ER LILEEM NANCGS NHART ET HOMOSEK URBATIE LUS LING KINDER ID CODW ATIE LU GS T BOEKRDPROB E UTRBDE RZOEK PROBLEEMGED SI E TIESI E AN DE PR ES SI E AN GSERZO ASTSE PR BAES MHO PR ES INTERN WENS MAST CTBEMIDDE PENHARTIGH WENSYC EMOTIES SEKSUALITEIT ONDE G EMOTIES SEKSUAL S DE DRAG SE ALGE ASSTUIERPS HO SE S HO TA R R M O PS E N YC YC E IT IE D S O L D IT PS EN N C E A IN IE IN E FR G STRUCTUUR HERHAALGEDRA K WHI ZO FROEN EID KSU E SC HI ZO FR EN ALIT DELING K KINDERSC HI ZOERKIN R H E U VERW SC S S IG E K T I ID E R ÏC M ÏC O G SUAÏC SU LEEMGEDRAG PRIKKELVERWERKING STRUCTUU R T HAN AN GPROB LITIDEIT LI NE DWAN G SU ER LI NE PENHA NET HOMOS NTACTBEMID MIDDELING TERNEDW DWOEK DERZ ING STRUCTUU N EKSTUBOTRD E R IN E RD ER LI OSGS HER BO RD LEEMGEDRAG PRIKKELVERWERKK PROBLEEMGED PROB N INTE RTIGHEID CO CONTACTB IE LUST EN NET HOMAN AN GS T BO SI E ANDERZ GS T OEK AR IG E H SI N E RZOE ES E SI T R ONDE ID A P A EIT PR E ES ES E O SE S IN DE ERN IT HO DE PR DE PR EMOTIES SEKSUALIT OPENH ENHARTIGH S MASTURB LUST EN INT SUALPS ITEYC SE S DRAG ENEN IET EPS YC HO SE S EN IE PS YC HOALGE IE CTUUR HERHAALGEDRAG EMOTIES SEKSUA STFR FR EN LUZO G STRU FR EN OP KINDERWEN STURBATIE T HOMOSEK RBATSC ERKIN IE HI IND IDRW SC HI ZO ÏC GEDRAG PRIKKELVERWERKING STRUCTUU E SC HI ZO ÏC ID E VERW A N TU LINGG KSU ÏC NE G SULEEM ANPROB DEAN DW OEK RTIGER LI NE DWAN G SU ER LIDERZ A cket RZOEK PROBLEEMGED LUST E DERWENS MST EN INTER RWENS MAS CTBEMIDDW NE H Klik-ke N E EIT ONDE ER LIES SEKS P T BOTRD UALITnnispo KIN BATIE LU DE NTA BO RD IT OGS ER SI E AN GS T BO RD E ANALGE EMOT GS TDRAG IN PR ESN DE ING KIN RTIGHEID CO SEKSUALITE AN R EDRAG EMOTIES SEKSUA ES SI A L U T E ES E T S SI et D S PR ck ES A STRU LU ID DE E G po M S ennis ERKIN S CTUUR HERHAALG DE PR LVERW HO SE TIE INDPS YC HO SE S BEM IT OPENHA NET HOMO TURBPS A YC k-k K T SE Kli WERKING STRUCTUU C G ELVER HO PRIKK IN TA YC HO AG YC ELFR EN IE LEEMGEDR AS DZO IE PS ER PS PROB CON KSUALITE T T OEK M IE EN ID R DERZ IN FR EN M A S HI E H N FR ZO N SC WE TE CTB EIT OSU PEN ID E SC HI SE E SC HI ZO HOMO URBATIE LUSELING KINDER HEID CONTAcketSUDW ALITAN G STÏCENNEINTDWAN G SU ÏC ID po K T IG D E is S T S R LU ER LI KIND ID MA TIE RD HOnnMO PENHA Klik ke CTBEM G RBABO CONTA KSUALITEIT O EN INTERNET ENS MASTU BEMIDDELIN W T CT SE HOMO URBATIE LUSELING KINDER HEID CONTA T MAS CTBEMIDD PENHARTIG CONTA KSUALITEIT O SE NISPOCKE

T

KENN

& AUTISME VERSTANDELIJKE BEPERKING

KLIK

ISPOC

VERSTAND

KET

RKIN ELIJKE BEPE

T

NDELI

RIE

PE JKE BE

HIAT G & PSYC

VERSTA

ALITEI

SEKSU

AUTISME

RKING

& SEKS

UALIT

EIT

4e DRUK

UITGEVERIJ SAPIENTA

2E DRUK

UITGEVERIJ

K

2E DRU

09-04-20 10:44

09:59 07-10-19

A

SSMEDI

BUSINE

ERIJ MY

UITGEV

SAPIENTA