Klik editie 4 - 2022

mei 2022

4

Vakblad voor de verstandelijk gehandicaptenzorg

AANPAK

De kracht van kleding

TOEKOMSTPLAN MET WENSEN EN TALENTEN

Thema: Digitaal begeleiden

Hulplijn op afstand GAME OM TE LEREN OVER GEZINSHULP DAGBESTEDING MET SPORT EN ONTSPANNING

ditnummer

3

16

Werken, sporten en ontspannen bij Up Social Club

Handig

24 14

Hoe je als zorgverlener voor jezelf kan zorgen

De kracht van kleding

Rubrieken 4

Klik Actueel Leefstijlondersteuning | Korting op film 7 Ontvangen reacties Echt gebeurd 13 Gedragsdeskundige Digitaal en ‘live’ werken

20 Complexe gezinnen Game voor studenten 21 Dokter Op afstand toch dichtbij 22 Wensen van cliënten Je toekomst aan de muur 23 Seksuoloog Fijne aanrakingen

Thema: Digitaal contact

8

Hulp op afstand De lockdowns tijdens de coronapandemie hebben ervoor gezorgd dat hulp op afstand, door middel van (beeld)bellen, definitief is doorgebroken. Het is een waardevolle aanvulling op fysieke ondersteuning gebleken. We kijken in dit thema naar DigiContact, een initiatief dat bij zorgorganisatie Philadelphia acht jaar geleden al werd uitgerold. Hoe vinden cliënten deze digitale hulplijn? En missen de begeleiders van DigiContact het directe contact met clienten niet?

27 Persoonlijk Oorlog 28 Kleding Prikkelvriendelijke kleding 30 Verschenen Spelen | Dementie | Films | Complex gedrag 31 Volgende Klik| Colofon

“Eigenlijk gaat onze teamvergadering online veel beter,” verzuchtte een ambulante begeleider laatst over de overschakeling naar weer meer fysieke afspraken. “Iedereen is bij het videovergaderen even goed in beeld, waardoor je om de beurt beter je zegje kan doen. Nu we weer live vergaderen gaan mensen onderling smoezen of door elkaar heen praten.”

Niet iedereen zal het daarmee eens zijn, omdat het ook gewoon weer fijn is om elkaar echt te zien. En ook bij online vergaderen kunnen mensen juist afhaken of ongezien iets anders gaan doen. Maar toch heeft het digitale werken ook in de zorg zeker andere wegen geopend, waarover je in deze Klik leest.

Bij Klik zelf maken we waar dat handig is ook graag gebruik van de voordelen van even kunnen videobellen voor een verhaal, in plaats van daarvoor af te reizen van Groningen tot Gent.

Maar wanneer je echt iets moet zien en beleven dan zijn we wel graag op locatie om hier goed verslag van te doen.

Juist die combinatie van persoonlijk contact of wat sneller en meer op afstand werkt goed.

Niet in de laatste plaats ook voor cliënten, die soms een arm om hun schouders nodig hebben en soms gewoon snel antwoord op hun vraag zodat ze weer gerustgesteld zijn en verder kunnen. | Tjitske Gijzen, redactie Klik

4

klikactueel

Onderzoek

Coronaregistratie Van november 2021 tot en met maart 2022 is 0,4 procent van de mensen met een verstandelijke beperking die een bewezen Covid-19-besmetting hadden, overleden. Dat is fors lager dan in de periode eind maart 2020 tot eind november 2020, toen het percentage overledenen in deze doelgroep op 8 procent lag.

Dit blijkt uit de registratie van de Academische werkplaats Sterker op eigen benen, die coronacijfers ontving van 52 gehandicaptenzorginstellingen.

Volgens wetenschappelijk onderzoeker Monique KoksLeensen van de Academische werkplaats is de daling te danken aan meerdere factoren: X een hogere immuniteit onder cliënten door vaccinatie, booster en een doorgemaakte corona-infectie, X een mildere virusvariant (omikron) X en veranderingen in het testbeleid (meer testcapaciteit). “ We hebben geleerd dat de besmettingen in deze sector grotendeels het patroon van de algemene bevolking volgen.

We blijven dit monitoren en zullen de registratie weer opschalen wanneer er sprake is van een toename van besmettingen.” | Lees meer op www.klik.org, zoek op ‘Leensen’ en op www. sterkeropeigenbenen.nl Klik 4 2022 | www.klik.org

Leefstijlondersteuning verbeteren LEERTRAJECT VOOR BEGELEIDERS

Begeleiders van mensen met een matige tot zeer ernstige verstandelijke beperking vinden het lastig cliënten te ondersteunen in het verbeteren van hun leefstijl. Terwijl dit juist voor deze cliënten belangrijk is vanwege een hoger risico op gezondheidsproblemen. Annelies Overwijk onderzocht hoe begeleiders hen betere leefstijlondersteuning kunnen bieden en ontwikkelde een passend leertraject.

Uit het onderzoek van Overwijk blijkt dat begeleiders vooral beschikbare tijd nodig hebben om een gezonde leefstijl bij cliënten te bevorderen. Ook het beleid van de zorgorganisatie ten aanzien van een gezonde leefstijl speelt een rol. Daarnaast hebben begeleiders ondersteuning nodig bij de eigen professionele rol bij leefstijlondersteuning, waaronder meer kennis over een gezonde leefstijl bij mensen met een matige tot zeer ernstige verstandelijke beperking.

Begeleiders blijken vaak onbewust gedragsveranderingstechnieken te gebruiken om cliënten met een matige tot zeer ernstige verstandelijke beperking tot een gezondere leefstijl te stimuleren. Door deze technieken expliciet te gebruiken en met collega’s te delen, profiteren meer begeleiders ervan, stelt Overwijk.

Volgens de onderzoeker kan scholing de kennis en vaardigheden van begeleiders verbeteren en zorgen voor een positievere hou-

ding over leefstijl. Maar deze scholing ontbrak nog voor begeleiders van cliënten met een matige tot zeer ernstige verstandelijke beperking. Daarom ontwikkelde Overwijk een leertraject, bestaande uit een e-learning en teambijeenkomsten. Bij vier zorgorganisaties zijn deze met succes ingezet. Begeleiders behaalden hun doelen en verbeterden hun houding ten aanzien van een gezonde leefstijl. Bij cliënten werden significante verbeteringen gezien met betrekking tot voeding. Overwijk pleit ervoor dat het leertraject wordt opgenomen in de opleiding tot begeleider. | ‘Lifestyle Opportunities: Supporting a healthy lifestyle of people with moderate to profound intellectual disabilities’, promotieonderzoek Annelies Overwijk, onderdeel van het project De Krachten Gebundeld, zie www.dekrachtengebundeld.nl.

Lees een langer artikel over het onderzoek op www.klik.org, zoek op ‘Overwijk’.

‘Scholing kan de kennis en vaardigheden van begeleiders verbeteren en zorgen voor een positievere houding over leefstijl’

klikactueel

Ontwikkelingen in de verstandelijk gehandicaptenzorg, meer nieuws op www.klik.org

Meer doen voor mensen met beschut werk

Foto’s: Saffron Pape

In de regio Amsterdam bundelen drie bedrijven hun krachten om meer te kunnen betekenen voor mensen die het (nog) niet zelfstandig redden op de arbeidsmarkt. Upperbloom, Pantar en Werkgeversservicepunt (WSP) Groot-Amsterdam zetten hiervoor een nieuw leertraject op.

Upperbloom is een bedrijf dat zich bezighoudt met herbruikbare plantenbakken en planten die aan het eind van hun levensduur worden omgezet in compost: duurzaam dus. Om ook op sociaal gebied een stap te zetten, zocht het bedrijf een nog intensievere samenwerking met Pantar, het grootste sociaal ontwikkelbedrijf in de regio Amsterdam en Diemen dat aan

Medewerkers van Pantar, Upperbloom

ruim 3.000 mensen met een (arbeids)beperking werk biedt, en WSP. Deze laatste is weer een samenwerkingsverband van UWV, Pantar, AM match en verschillende gemeenten in Groot-Amsterdam.

De drie partijen zetten voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een leertraject op. Ze starten met onder meer het onderhouden van de plantensets van Upperbloom, in combinatie met magazijnwerkzaamheden en het klaarzetten van bestellingen. In de toekomst hopen de bedrijven het takenpakket en daarmee ook het aantal medewerkers uit te breiden.

Volgens Lex de Boer, algemeen directeur van Pantar, kan zijn bedrijf nu niet alleen beschut werk bieden, maar juist ook medewerkers ondersteunen die op zoek zijn naar een reguliere baan, dankzij de samenwerking met Upperbloom. |

5

Opleidingen

Brancheopleidingen Minister Conny Helder van Langdurige Zorg en Sport heeft het startschot gegeven voor brancheopleidingen voor mensen met een beperking. Het gaat om opleidingen in de deelsectoren groen, facilitair en logistiek.

De Academie voor Zelfstandigheid faciliteert de opleidingen.

Die moeten ervoor zorgen dat meer mensen met een beperking betaald aan het werk kunnen en daarmee het 100.000 banenplan tot een succes gaan maken.

Volgens de Academie heeft de private sector al bijna driekwart van de banen ingevuld, maar blijft de overheid achter. Aart van der Gaag, ambassadeur 100.000 banen, zegt dat wanneer een bedrijf iemand in dienst neemt met een beperking, het ziekteverzuim omlaag gaat en het leuker wordt in je bedrijf. “Dat verhaal moet steeds opnieuw worden verteld.”

Dit jaar zijn 100 studenten begonnen aan hun opleiding en in april stroomden nog eens 40 studenten in. Dit moet uitgroeien tot een groep van 450 studenten voor wie subsidie is verleend door het ministerie van VWS. De brancheopleidingen worden verzorgd in samenwerking met het ministerie, LFB, VGN, bedrijfsleven en gehandicaptenorganisaties. | Klik 4 2022 | www.klik.org

6

klikactueel

Levensloopbegeleider voor niet-sprekend kind Kinderen met autisme die niet kunnen praten, krijgen vaak de diagnose verstandelijke beperking. Je kunt je afvragen of dat laatste altijd wel klopt. Zit er niet meer in hen dan we denken? De pilot ‘Verborgen intelligentie’, waarbij 7 kinderen in de leeftijd van 7 tot 19 jaar een jaar lang een levensloopbegeleider krijgen, wil hier aandacht voor vragen.

Levensloopbegeleidster Marjan met een deelnemer

Een onjuiste diagnose verstandelijke beperking krijgen is ernstig; zo’n diagnose gaat helaas meestal een leven lang mee en jezelf verder ontwikkelen is dan heel moeilijk. Door de kinderen te koppelen aan een levensloopbegeleider, hoopt men beweging in hun levens te krijgen.

Meestal zijn het niet de kinderen die aangeven wat ze nodig hebben, maar hun ouders of professionele begeleiders, zegt Ria Sijbersma, procesbegeleider Levensloopbegeleiding en betrokken bij de pilot. “Zij vragen de levensloopbegeleider om te obseveren bij therapie of op zoek te gaan naar passend onderwijs. Of ze vragen om ondersteuning bij het aanvragen van een indicatie. Ook uiten zij behoeftes aan ondersteunende middelen, zoals een spraakcomputer.” Daar verwacht Ria veel van. “De deelnemers moeten duidelijk kunnen maken wat er in ze omgaat. Dat kan bijvoorbeeld met behulp van ondersteunende middelen, Klik 4 2022 | www.klik.org

maar ook door iemands gedrag beter te leren lezen. Weten we eenmaal wat de behoeften zijn van de deelnemers en spelen we daarop in, dan komt er beweging in hun levens.”

Hoewel de pilot voorspoedig verloopt, lijkt de duur van een jaar te kort om die gewenste beweging te krijgen. Het kost tijd om een band op te bouwen tussen de levensloopbegeleider en de deelnemer en zijn of haar verzorgers. Bovendien zijn er vaak heel veel hulpverleners betrokken bij een deelnemer. De levensloopbegeleider moet hen allemaal leren kennen.

De pilot ‘Verborgen intelligentie’, een project van stichting Vanuit Autisme Bekeken, loopt nog tot augustus 2022. Het is de bedoeling dat de pilot dan wordt verlengd, al is er nog geen financiering voor. Mocht de pilot stoppen, dan zal er op andere manieren worden gezocht naar voortzetting van de levensloopbegeleiding. |

The Reason

I Jump

In de documentaire The Reason I Jump krijgen vijf niet-sprekende mensen met autisme een stem.

Vanuit het gelijknamige boek uit 2007 van de destijds 13-jarige Naoki Higashida worden parallellen getrokken met hun frustratie om niet te kunnen zeggen wat je wilt, het zien van details in plaats van het geheel, het overstelpt worden door emoties en de geruststelling die in herhaling of bepaalde sensorische prikkels zit.

Het verhaal van Emma en Ben geeft niet-sprekende mensen met autisme de krachtigste stem, omdat dit echt vanuit henzelf verteld wordt. Via een alfabet-bord hebben zij leren spellen wat ze willen zeggen, en dat bleek veel meer dan mensen dachten.

The Reason I Jump draait nu in de bioscopen en is ook op Disney+ en Picl te bekijken.

Met de code ‘klik-jump’ krijg je 10% korting op de film via Picl.nl/films/ the-reason-i-jump/. De korting is één week geldig vanaf 13 mei.

Beelden uit de film The Reason I Jump, over de belevingswereld van niet-sprekende jongeren met autisme

ontvangenreacties

Reageren kan via redactie@klik.org, @klikredactie op twitter of in de Klik groep op LinkedIn of Facebook.

Onderzoek naar betere participatie van bewoners Landpark Assisië van zorgorganisatie Prisma is momenteel volop in ontwikkeling. De leefwereld van de huidige bewoners met een verstandelijke beperking is het uitgangspunt van de vernieuwing. Maar hoe kom je erachter hoe iemand die leefwereld ervaart als hij of zij zich niet goed in taal kan uitdrukken? Onderzoekers keken hoe dit tot stand gebracht kon worden.

Een van de ontwikkelingen is om het Landpark meer met de buitenwereld in contact te laten komen, waardoor bewoners meer sociale contacten kunnen krijgen. Zo komen er tiny houses voor vrijwilligers op het terrein. De onderzoekers merkten dat de plannen hiervoor bij de bewoners veelal zijn weggezakt. Er zat te veel tijd tussen idee en uitvoering, waardoor bewoners dachten: er is nog steeds niets te zien, dus die huisjes zullen er niet gaan komen.

De studie maakte duidelijk dat bewoners zich niet altijd uiten richting de besluitvormers, maar wel bij hun begeleiders en familie. Dit gebeurt dan vaak op een niet-verbale manier: door zich terug te trekken of door boosheid. Er zou niet alleen gekeken moeten worden naar talige uitingen, maar ook naar gedrag, stellen de onderzoekers dan ook. En daarnaast zouden getuige-deskundigen (begeleiders, vrijwilligers en familie van bewoners) meer geraadleegd moeten worden, vinden ze. Deze getuige-deskundigen spelen een belangrijke rol in het interpreteren en betekenis geven aan gedrag enerzijds en het creëren van mogelijkheden anderzijds.

Werken met of vanuit belichaamde vormen van kennis is ook belangrijk, zo bleek uit het onderzoek. Veel van de kennis van bewoners verhoudt zich nauw tot hun omgeving of ligt daar deels in besloten. Ze leven meestal in het hier en nu. Om bewoners te betrekken bij bepaalde ontwikkelingsprocessen is het belangrijk om aan te sluiten bij juist die kennisvormen die voorafgaan aan een cognitief begrip van de wereld. Fysieke interventies, zoals projecten van kunstenaars, hebben daarvoor potentie. | Lees meer over dit Landpark Assissië praktijkgericht onderzoek met enkele voorbeelden op www.klik.org, zoek op ‘Assisië’.

7

Jeukwo den Orthopedagoog Lot de Swart en ervaringsdeskundige Lisa van Estinea deden in Klik 3 van april de oproep om jullie ‘jeukwoorden’ in de zorg in te sturen, en samen op zoek te gaan naar alternatieven. Enkele reacties: “Mooi initiatief! Ondanks dat we zo hard roepen dat we kijken naar de persoon en denken in mogelijkheden en kansen, maken we ons er allemaal schuldig aan om in dossiers de kwetsbaarheid de grootste aandacht te geven. Daarmee doen we de persoon inderdaad vaak onvoldoende recht.” | Marly Koning

“Mijn jeukwoord is gehandicaptenzorg. Ik stel voor: zorg voor mensen met een beperking..” | Phaedra Veenendaal “Mijn jeukwoorden: X Agressie, ik gebruik liever veiligheid zoeken.

X Probleemgedrag of gedragsmoeilijk, ik gebruik liever signaalgedrag.

X Handen aan het bed of poppetjes, liever begeleiders of professionals.” | Meerie Mulder “Klantreis is zo’n jeukwoord.

Echt van nu, maar ik haat het.” | Lonneke Groothuis

Echt Gebeurd - Gevoelig “Vannacht hebben de nachtzorgmedewerkers aan Mark gevoeld.

Dat staat in de overdracht.” Mijn collega is een kwartier eerder begonnen dan ik en vertelt me de bijzonderheden. “Waarom hebben ze gevoeld aan Mark? Ze hebben niks bijzonders gevoeld.

Vind je dat niet vreemd?” ratelt ze door. Mijn collega is van slag.

Ik schrik van haar toon en krijg het spontaan warm. Ik weet namelijk wat er aan de hand is. “O

sorry, ik heb gevraagd of ze aan Mark willen voelen,” zeg ik.

Een denkrimpel verschijnt in het voorhoofd van mijn collega. “Ik ben dat vergeten op te schrijven.

Maar hij heeft een nieuwe verzwaringsdeken en nachtzorg moest checken of Mark warm genoeg bleef.” Mijn collega haalt opgelucht adem. Ze zegt: “O gelukkig, ik kreeg het er al warm van!” Nou, anders ik wel! | Willemieke Klaassen

Heb je iets bijzonders meegemaakt in je werk?

Maak kans op een cadeaubon en stuur je verhaal in 140 woorden naar redactie@klik.org

Klik 4 2022 | www.klik.org

8

Tekst Mariët Ebbinge Fotografie Philadelphia

Een hulplijn op afstand als meerwaarde voor de zorg

Thema: Digitaal contact

Hulp op afstand Nog steeds ervaren sommige begeleiders weerstand tegen (aanvullende) ondersteuning van hun cliënten door middel van (beeld)bellen. Het zou nooit de kwaliteit van de zorg van fysiek begeleiden kunnen evenaren. DigiContact, een hulplijn die met behulp van een app ondersteuning op afstand biedt, bewijst dat dit ook niet hoeft. Het blijkt een waardevolle aanvulling op de bestaande fysieke ondersteuning te zijn.

E

en meisje is haar sleutel kwijtgeraakt en daardoor in paniek. Een man is voortdurend bang dat er met hem iets ernstigs aan de hand is.

Als hij een vlekje ontdekt, denkt hij dat hij daaraan doodgaat. Een jongeman met autisme heeft moeite met op tijd naar zijn werk te gaan. Ook op het werk zelf ervaart hij vaak druk, waarmee hij moeilijk kan omgaan.

Een oudere vrouw heeft last van nare domen. Als ze er één heeft gehad, is ze overstuur en durft ze niet meer te

saties die het (beeld)bellen als extra vorm van begeleiden in haar organisatie introduceerde. Hiervoor werd een eigen bedrijf opgericht: DigiContact. Begeleiders afkomstig uit onder meer de verstandelijk gehandicaptenzorg zitten 24/7 voor het scherm of aan de telefoon om cliënten te woord te staan. Inmiddels werken er 42 begeleiders bij DigiContact. Daarnaast heeft de organisatie 5 verpleegkundigen en 3 nachtzorgmedewerkers in dienst. De beeldbelorganisatie heeft

Het is interessant werk vo als je wel de z g wil, maar niet het directe contact gaan slapen. Het zijn voorbeelden van mensen die cliënt zijn bij DigiContact, een onderdeel van Philadelphia. Allemaal kunnen ze gepland, maar ook ongepland, 24/7 (beeld)bellen om hun verhaal te doen. Hierdoor raken ze sneller hun stress kwijt en kunnen ze eerder weer verder.

In 2014 was Philadelphia een van de eerste gehandicaptenzorgorgani-

Klik 4 2022 | www.klik.org

3500 cliënten. Dat zouden er meer kunnen zijn als DigiContact niet naar beheerste groei streefde. Er lijkt een toenemende vraag te zijn naar begeleiding op afstand.

Van de cliënten van DigiContact leeft het grootste gedeelte zelfstandig. Maar de (beeld)bel-app wordt ook gebruikt door mensen die in woonvoorzieningen van Philadelphia verblijven. Daarnaast hebben cliën-

ten van andere organisaties - GGZ, ouderenzorg, Jeugd en Gezin - zich bij DigiContact aangesloten. Ook voor deze doelgroepen blijkt het (beeld)bellen een uitkomst.

Veilig gevoel Lisa van Duijn is manager van DigiContact. Zij licht het succes van de organisatie en de app toe. “Voordat mensen hier cliënt werden, moesten ze vaak hun hulpvraag uitstellen en wachten totdat er een begeleider langskwam die hen kon helpen. Bij ons kunnen ze terecht op het moment dat hun hulpvraag speelt. Ze kunnen ons dag en nacht bellen of beeldbellen. Hierdoor ervaren ze een veilig gevoel: er is altijd iemand die er voor hen is.”

Dat de cliënten van DigiContact hierbij te maken krijgen met steeds een andere begeleider op afstand, blijkt meestal geen probleem te zijn.

“Er is geen ondersteuningsrelatie, zoals tussen een cliënt en zijn fysieke begeleiders. In plaats daarvan is er steeds opnieuw een warm contact.

Dat vinden de cliënten prettig. Het maakt hun niet zo veel uit wie er aan de andere kant van de lijn of het scherm zit. Onze cliënten hechX

9

Een cliënt belt in met DigiContact. Dat kan dag en nacht, op het moment dat het voor de cliënt uitkomt

App DigiContact werkt met een beeldzorg-app die eenvoudig is te bedienen: met één druk op de knop kan er rechtstreeks verbinding gemaakt worden met een begeleider. Via elke telefoon of tablet is DigiContact te bereiken. De techniek is zo simpel dat kennis, ervaring of training niet nodig is. Zelfs mensen die niet digitaalvaardig zijn, kunnen ermee overweg. Deelnemers aan DigiContact kunnen een abonnement afsluiten, dat varieert van gemiddeld 15 minuten per week (€ 7,50 per week) tot gemiddeld 100 minuten per week (€ 62 per week). Ze kunnen op geplande momenten bellen met DigiContact, maar ook op ongeplande.

ten vooral aan de veiligheid die de 24/7-bereikbaarheid hun biedt.”

Drempel Volgens de manager zijn het meestal niet de cliënten die een drempel ervaren om een deel van hun begeleiding via (beeld)bellen te krijgen. Al moeten ze soms wel over een hobbel heen geholpen worden. Volgens Lisa zijn het vooral begeleiders die soms weerstand hebben tegen ondersteuning op afstand, omdat deze vorm

van ondersteuning minder passend zou zijn voor hun cliënten.

Volgens Lisa is het een vooroordeel dat fysieke nabijheid beter voor cliënten zou zijn. “Veel begeleiders zijn er tijdens de coronapandemie anders over gaan denken. Noodgedwongen zijn ze zelf gaan beeldbellen en ervaarden toen dat beeldbellen niets afdoet aan de kwaliteit van de ondersteuning.”

Voor begeleiders die desondanks toch nog koudwatervrees hebben,

adviseert Lisa om het vooral te proberen en er open voor te staan. “Denk erover na wat jij als fysieke begeleider kunt bieden, maar ook wat je om praktische redenen níet kunt bieden.

Je kunt niet elke avond in gesprek gaan met een cliënt die dat nodig heeft als hij van zijn werk of dagbesteding komt. Dat is iets wat wij wel kunnen doen.”

Als cliënten met DigiContact geholpen worden bij hun hulpvraag, is er bovendien meer tijd voor anderen over, zo krijgt Lisa vaak van begeleiders te horen. “Begeleiders kunnen dan meer cliënten ondersteunen.” In deze tijd van tekorten aan personeel is dat winst.

Intake Nieuwe cliënten van DigiContact die zich al dan niet via hun begeleider aanmelden, krijgen eerst een intakegesprek. Bij het gesprek is de cliënt, een vaste begeleider en een begeleider van DigiContact aanwezig. De laatste via het beeldscherm.

f

Klik 4 2022 | www.klik.org

10

Tekst Mariët Ebbinge Fotografie Prelum, Bas van Dam

Thema: Digitaal contact

f X

In het driegesprek komen de leerdoelen en hulpvragen van de cliënt aan de orde. Waar loopt hij tegenaan? Aan welke ondersteuning heeft hij behoefte? “Voor iedere cliënt is dat weer anders. We leveren maatwerk. Voor de ene cliënt is het bijvoorbeeld prettiger om intieme zaken met zijn vaste begeleider te bespreken, de ander doet dat liever met een begeleider op afstand,” aldus Lisa.

Ook spreken ze in het driegesprek af wie wat doet. “Het kan bijvoor-

Er is altijd iemand die er vo hen is beeld zo zijn dat de eerste paar keren de vaste begeleider meegaat met iemand die voor het eerst met het openbaar vervoer reist. Daarna neemt iemand van DigiContact de ondersteuning over. Er is dan per telefoon of scherm een voorbespreking: X hoe zal iemands reis verlopen?

X op welk perron moet hij staan?

En een nabespreking: X hoe verliep de reis?

X wat ging goed?

X wat niet?

Onze begeleiders kunnen zelfs als iemand in de trein zit, ondersteuning bieden.”

De ondersteuning begint met het laten opdoen van ‘positieve ervaringen’ door de cliënt én de begeleider.

Door klein te beginnen, merken ze hoe het (beeld)bellen werkt en wat het voor de cliënt kan betekenen. “Als

Podcast en ervaringen Even appen of videobellen met cliënten: doe jij dat ook steeds vaker? Begeleiden op afstand heeft de laatste jaren in de gehandicaptenzorg, niet alleen vanwege corona, een grote vlucht genomen. Hoe kan digitale ondersteuning mensen met een verstandelijke beperking helpen? In een aflevering van de Klik-podcast praat orthopedagoog Lot de Swart van zorgorganisatie Estinea hierover met senior begeleider Sander van den Berg (op de foto) en orthopedagoog Rianne Dekker van DigiContact. Je luistert de aflevering via de podcast-apps en www.klik.org/podcast.

Op de website van DigiContact lees je ervaringen van begeleiders met het werken bij DigiContact. Zoals Petra, ambulant begeleider bij Middin, die vertelt over de samenwerking met DigiContact bij de begeleiding van Frans.

“Frans heeft soms last van stress en angst. Hij kan dan direct bellen naar DigiContact. Wij zijn niet altijd bereikbaar om die problemen direct op te lossen en DigiContact is dat wel. Ze zijn er niet alleen wanneer de nood hoog is. Ze zorgen ook voor een bepaalde structuur, bijvoorbeeld door af te spreken dat ze elke ochtend op een vast tijdstip bellen met de vraag of iemand zijn medicatie heeft ingenomen. Je kunt het op veel manieren inzetten.”

Ook vertelt begeleider Mariëlle over waarom ze bij DigiContact ging werken: “Na 20 jaar op de groep te hebben gestaan, zag ik het niet zitten om tot mijn pensioen fysiek mensen te verzorgen. Ik heb zelf ook een lichamelijke beperking, ik loop wat moeilijker. Het is daarom goed dat het werk bij DigiContact niet fysiek is. Daarnaast ben ik erg een gevoelsmens en heel betrokken. Bij DigiContact heb je wel het contact, maar heb je dat letterlijk op afstand. Voor mij is dat een goede manier om de betrokkenheid te houden en daar niet te ver in te gaan.”

Meer informatie en ervaringen lees je op www.digicontact.nl.

Klik 4 2022 | www.klik.org

11

Ervaringen met digitale vormen van ondersteuning van cliënten

Senior begeleider Sander aan het werk op het kantoor van DigiContact

valueerd. Meestal in een driegesprek, maar soms gebeurt het alleen met de cliënt.

Begeleiders bijstaan

iemand bijvoorbeeld niet weet welke boodschappen hij moet halen, kan dat spanning geven. Een begeleider van DigiContact kan dan helpen bij het opstellen van het boodschappenlijstje. Als de boodschappen zijn gedaan, ervaart de cliënt een gevoel

van succes.”

Na zo’n goede ervaring is er vertrouwen en zal de cliënt ook met andere hulpvragen bij de beeldbelorganisatie komen. Afhankelijk van de frequentie waarmee een cliënt belt, wordt er na drie of zes maanden geë-

Thema: Digitaal contact

DigiContact staat niet alleen mensen met een beperking bij. Ze helpt ook begeleiders die wat kwijt moeten.

“Soms maak je als begeleider iets naars mee, waar je niet direct voor bij collega’s terechtkunt. Dan kun je ons ook bellen. Daardoor kun je het loslaten en om 17.00 uur de telefoon uitzetten. Later kunnen we er dan op terugkomen. En wij denken ook mee met moeilijke cases. We sparren met begeleiders als ze daar behoefte aan hebben.” |

Tekst Tjitske Gijzen Fotografie Prelum, Bas van Dam

Een nieuwe tak van sport In 8 jaar tijd is DigiContact gegroeid van 7 naar 47 begeleiders die zorg leveren op afstand.

Hoe is het voor hen om vanuit een belhokje te werken? Missen zij en ook de inmiddels bijna 4.000 cliënten het directe contact niet?

“V

aak zijn mensen die we aannemen op zoek naar een nieuwe uitdaging en trekt de innovatieve vorm van DigiContact hen. Ze hebben jarenlange ervaring met fysieke ondersteuning en dit is

een nieuwe tak van sport,” vertelt orthopedagoog Rianne Dekker van DigiContact. “Begeleiders zijn het onregelmatige karakter gewend van de zorg en vinden dat ook aantrekkelijk.

De diensten die we hebben zijn in

grote lijnen een vroege shift van 7 tot 3, een late van 3 tot 11 uur en een nachtdienst van 11 tot 7, en daarnaast nog een aantal extra diensten om de grootste piek in de avond op te vangen.”

X

f

Klik 4 2022 | www.klik.org

12

Tekst Tjitske Gijzen Fotografie Prelum, Bas van Dam

Thema: Digitaal contact

f X

Hoe is het voor begeleiders om in een soort callcenter te werken?

“Het is een interessante baan voor mensen die wel de zorg willen, maar niet het directe contact. Zowel fysiek als mentaal is dat vaak minder belastend, voor mensen die zelf door fysieke beperkingen niet de directe zorg meer kunnen leveren of omdat ze dat gewoon niet meer zoeken in het leven. Je zit minder op de relatie, omdat we zoveel cliënten hebben. Dat moet je liggen, het is een stukje zakelijker.

We zitten op het servicekantoor van Philadelphia, waar ook het ondersteunend personeel werkt en DigiContact als enige 24/7 bemand is.

Dat is wel bijzonder en een beetje gek, vooral in het weekend, maar voelt ook weer saamhorig.

Tegelijkertijd zijn we aan het ontwikkelen, iets dat veel collega’s interessant vinden. Sinds het begin – nu acht jaar geleden – is bijna alles veranderd. We begonnen met één doel-

Het kan juist veiliger zijn om met iemand te praten die niet uit je d p komt groep, cliënten met een verstandelijke beperking van Philadelphia, en nu hebben we er acht, ook van andere organisaties.”

Krijgen begeleiders bij DigiContact extra scholing in het werk?

“Ja, ze krijgen een inwerktraining van twee dagdelen en erna een aantal inwerkdiensten. Begeleiders zijn per expertise opgedeeld in teams en daarnaast bestaan er subteams waarbinnen intervisie plaatsvindt. We hebben terugkerende casuïstiekbesprekingen en deskundigheidsbevorderingstrainingen. Dat is ook wel nodig omdat we zulke diverse doelgroepen ondersteunen.”

De vraag naar ondersteuning door DigiContact is groot.

Op de foto senior begeleider Sander bij DigiContact

Hoe blijven begeleiders na elk gesprek weer ‘fris’ voor de volgende cliënt?

“Dat is voor ieder weer anders. Sommige begeleiders hebben het nodig om na een bepaald aantal gesprekken even te wandelen of met een collega te sparren, daar zijn alle mogelijkheden toe. In de avond is het wel echt doorpezen en kan je daarbuiten opladen. Er zijn geen richtlijnen dat je zoveel gesprekken per uur moet doen.

Als je hele zware gesprekken voert kan je tussentijds natuurlijk even pauze nemen, want anders red je het niet. Je hebt er niets aan als je daarin over je grenzen gaat.”

Wat zijn nog meer uitdagingen voor jullie?

“Na elk gesprek moet je inhoudelijk rapporteren en ook tijdsregistratie doen. Het is een grote wens van begeleiders dat de duur van het gesprek automatisch wordt opgeslagen. De vraag naar DigiContact is groot, maar om te blijven groeien en meer cliënten en gesprekken aan te kunnen, hebben we naast personeel ook meer automatisering nodig.”

Hoe is het voor cliënten om telkens een andere begeleider te spreken?

“Sommige cliënten vinden het heel fijn of veiliger om met iemand te praten die niet uit hun dorp komt of bij hen over de vloer komt. Ze kunnen dan juist makkelijker vertellen waar ze mee zitten. Ook cliënten van laag niveau halen er veel uit om regelmatig contact te hebben. En je hebt mensen die zelfstandiger zijn, maar ons af en toe bellen om zo een beetje sturing in het leven te krijgen.” |

Klik 4 2022 | www.klik.org

In deze column vertellen deskundigen over de ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking

gedragsdeskundige Illustratie Josje van Koppen

T

eamvergaderingen, overleggen, MDO’s en ook behandelingen moesten in coronatijd ineens digitaal. Dit was erg wennen in het begin. Zelf ben ik geen gedragsdeskundige geworden om de hele dag achter een scherm te zitten. Ik miste het zien van cliënten, collega’s en zelfs de reistijd die toch wel fijne ‘schakeltijd’ is.

Na twee jaar corona blijkt het digitaal werken ook voordelen te hebben. Overleggen kosten nu daadwerkelijk de tijd die ervoor ingepland staat. Zo zijn we steeds meer blended gaan werken: online en face-to-face.

Ook voor cliënten biedt de digitale wereld mogelijkheden. Bij zorgorganisatie Philadelphia waar ik werk is er al langere tijd beeldbelondersteuning via DigiContact, en worden ook steeds meer behandelingen online gegeven.

Dit is wel wennen aan beide kanten. Toch is het fijn om zo contact met elkaar te kunnen houden als het even niet anders kan. Als het contact wel live kan, heeft dit echt mijn voorkeur. Vanwege de complexiteit van de doelgroep die ik vaak behandel en die echt zorg op maat vraagt. Zoals bij Matthijs, een man van 24 met een licht verstandelijke beperking en een autismespectrumstoornis. Hij woont in een locatie met 24-uurszorg, waar ’s nachts alleen een slaapdienst

Digitaal en ‘live’ werken In coronatijd heeft digitaal werken een vlucht genomen. Wat eerder ‘live’ op locatie plaatsvond, moest opeens online. Nu we weer meer op locatie kunnen betekenen voor cliënten, blijkt online toch nog van waarde.

aanwezig is. Matthijs is vrij zelfstandig en heeft de begeleiding vooral nodig om zijn gedachten en gevoelens een plek te kunnen geven. Door zijn autisme heeft hij regelmatig in- en doorslaapproblemen. Hij voelt zich dan bezwaard om de begeleiding te

wekken. Hierdoor was hij halve nachten wakker en overdag erg slaperig.

Om hem ’s nachts te kunnen ondersteunen heeft Matthijs sinds kort DigiContact. Deze beeldbelbegeleiders zijn 24 uur per dag bereikbaar, dus ook in de nacht. Als Matthijs

13

niet kan slapen, omdat hij aan het piekeren is, dan weet hij intussen dat hij met DigiContact kan bellen. Dit doet Matthijs ‘gewoon’ telefonisch, omdat een tablet voor hem te veel extra prikkels geeft in de nacht. Daarbij is het blauwe licht natuurlijk ook niet helpend voor zijn slaap.

Samen maakten we een plan wat Matthijs kan doen in de nacht als hij wakker is, zoals ontspanningsoefeningen, waarbij DigiContact hem kan helpen. Of hij gaat even uit bed en doet andere activiteiten die hem helpen ‘op te slomen’. Zoals een (niet-spannend) boek lezen of een muziekje luisteren. Na twintig minuten probeert hij het weer en lukt het slapen vaak een stuk beter.

Ongeveer eens in de maand heb ik ook (meestal) via beeldbellen contact met Matthijs, om te praten over hoe het met hem gaat. Als het nodig is, plannen we een live-afspraak in, want over echt moeilijke dingen praat Matthijs toch liever ‘gewoon’. Zijn grote wens is om ambulant te wonen. De ondersteuning van DigiContact kan hem dan ook zeker helpen. Al vindt hij het wel net zo fijn om mensen in het echt te zien, dus hij wil zeker niet zonder zijn begeleiders op de locatie. Het is juist de combinatie die goed voor hem werkt. | Janine Breukelman, gz-psycholoog en gedragskundige

Klik 4 2022 | www.klik.org

14

zelfzorg Tekst Daphne Kemner Illustratie Auke Herrema

Uitleg over hoe je als zorgverlener beter voor jezelf kunt zorgen

Persoonlijk leiderschap Je hebt als zorgprofessional een groot hart voor mensen met een beperking. Maar hoe groot is het hart voor jouzelf? Persoonlijk leiderschap geeft je grip op jouw overtuigingen en werkplezier.

H

Het zal voor velen een herkenbaar beeld zijn, dat je rent voor anderen en jezelf vaak voorbij holt. Jij redt het allemaal wel! Maar om anderen te kunnen blijven geven wat ze nodig hebben, is eerst zelf sterk kunnen blijven staan belangrijk.

Als zorgprofessional draag je liefdevol bij aan kwaliteit van leven van mensen met een verstandelijke beperking. Werken in de zorg vraagt om veel kwaliteiten; je moet kunnen omgaan met ingewikkeld gedrag, kunnen werken in variërende omstandigheden en in verschillende samenwerkingsverbanden. Het is regelmatig complex en er zijn heel wat

staan bij wat er aan de hand is. Te onderzoeken wat je voelt en wat er speelt. Wat is het probleem? Wat vraagt deze situatie van jou?

Een probleem is een situatie waarin je wilt dat het anders gaat. Je wilt iets uit de situatie hebben, minder werktaken hebben, bijvoorbeeld. Of juist iets erin, bijvoorbeeld meer collega’s krijgen. Een probleem geeft aan dat er iets knelt, tussen wat jij wilt en hoe het gaat. Wat is jouw aandeel in het probleem? En wat vraagt jouw aandeel voor actie om de situatie naar een oplossing te brengen?

Waarom ervaar je bijvoorbeeld stress? Is het alleen het werk dat te

Vanuit z gen vo jezelf, kun je ook beter z gen vo anderen ballen hoog te houden. Werkstress ligt eenvoudig op de loer.

De neiging bij stress is vaak om harder te hollen. Nog meer je best te doen. Maar als je stress ervaart is het juist aan te raden om even stil te Klik 4 2022 | www.klik.org

veel vraagt? Of heb je daar zelf ook een rol in? Wat ligt er op jouw bordje om te onderzoeken? Voel jij je bijvoorbeeld heel verantwoordelijk, waardoor je van alles op jouw schouders draagt wat daar niet hoort? Wil

je bijvoorbeeld altijd alles perfect doen, waardoor het nooit goed genoeg en af is? Heb je moeite om jouw grenzen aan te geven en ben je dus ook buiten jouw rooster nog aan het werk?

Een echte oplossing Je kunt niet altijd je omstandigheden kiezen in het leven, maar je kunt wel kiezen hoe je ermee omgaat. Doorgaans helpt nog harder je best te doen bij stress maar tijdelijk. En ook afleiding zoeken en verdoven of vermijden van de stress zijn vaak een quick fix. Het lost het probleem niet in de kern op. En zo keert het steeds terug in je leven.

Einstein stelde dat je een probleem niet kan oplossen met de(zelfde) denkwijze die het heeft veroorzaakt.

Het vraagt om op een dieper inzichtniveau te kijken. Waarbij je inzichten in jezelf probeert te vergroten en zo te begrijpen waarom je stress ervaart. Maar hoe doe je dan? Een manier om de kennis over jezelf te vergroten is door persoonlijk leiderschap te ontwikkelen.

zelfzorg

15

vinden, is dat je niet iemand mag teleurstellen. Teleurstellen is immers het tegenovergestelde van waardering oogsten. Een grens aangeven en zo iemand kunnen teleurstellen, is dus (onbewust) geen optie. En zo blijven problemen, door het overvragen van jezelf, in jouw leven terugkeren.

Door persoonlijk leiderschap leer je jezelf te doorgronden en te begrijpen.

Zo kun je je bewust worden van de kernovertuiging en daarop bijsturen.

Het is als een kapitein op jouw schip worden. Blijf je bij noodweer op de ingeslagen koers of ga je overstag? Je leert navigeren in jouw leven.

Stilstaan

Als zorgverlener werk je in een complexe omgeving en heb je heel wat ballen hoog te houden

Innerlijke drijfveren Door persoonlijk leiderschap leer je met zelfliefde te kijken naar wat jou innerlijk drijft. Je wordt je bewust van de innerlijke kernovertuigingen die je hebt. Dat zijn overtuigingen die je al als kind hebt gevormd over jezelf, over anderen en over de wereld.

Waar je je vaak niet bewust van bent.

En die (nog steeds) jouw gedrag beinvloeden. En je leert hoe deze kernovertuigingen verband hebben met de problemen die je ervaart.

Denk bijvoorbeeld aan jezelf overvragen in je werk. Innerlijk kan er een

overtuiging zijn, dat sterk zijn voor een ander heel belangrijk is. ‘Ik zorg voor een ander en dan ben ik een goed persoon’. Het doen zorgen voor een ander, geeft dan een gevoel dat je er mag zijn. Als jij waardering van anderen ervaart, dan voel je zelf-waardering. Buiten jouzelf waardering zoeken, heeft vanuit die kernovertuiging prioriteit. In plaats van je te richten op het waarderen van jezelf, gewoon om wie jij bent, met alles wat jouw persoon omvat.

Een gevolg van de kernovertuiging dat waardering vooral extern is te

Als je stress ervaart, leer je stilstaan.

Te onderzoeken in jezelf wat er speelt. En bewust te worden van de kernovertuigingen die opspelen.

Als je je bewust bent van een innerlijke overtuiging die jou aanstuurt, dan heb je een keuze. Volg je die overtuiging en impuls, of wil je iets anders?

Wat dient jou?

Bij problemen waar je vast dreigt te lopen, kun je stilstaan en zelf ontrafelen welk aandeel van jou is, waar de knoop zit. En een bewuste keuze maken over wat jij wilt.

Op die manier kun je jouw werk meer vormgeven vanuit wie jij bent en wat jij te geven hebt. Met jouw eigen grenzen en wensen, drive en talenten. Vanuit zorgen voor jezelf, zorgen voor anderen.

Ik pleit voor meer aandacht voor Persoonlijk Leiderschap in de zorg.

Zorgprofessionals die werken vanuit liefdevol zelfbewust zijn, kunnen de zorg vanuit hun hart blijven dragen.

En dat heeft direct effect op de goede kwaliteit van zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. | Daphne Kemner is orthopedagoog-seksuoloog NVVS en trainer/coach Persoonlijk Leiderschap bij de Opbouw.

Klik 4 2022 | www.klik.org

16

fotoreportage Tekst en fotografie Ruth Eppink

Werken, sporten en ontspannen In Oud-Beijerland is sinds vijf jaar de UP Social Club te vinden voor mensen met een verstandelijke beperking die een indicatie dagbesteding hebben en op zoek zijn naar een uitdagende baan. Bij UP participeren ze en ontplooien ze zich, mede dankzij de combinatie van werk met sport en ontspanning.

Klik 4 2022 | www.klik.org

Het historische pand waar de dagbesteding te vinden is, was vroeger de Bijlschool, gebouwd rond 1881.

In 2015 kocht ondernemer Ferenc van der Vlies het van de gemeente, om de school in oude luister te herstellen en er een maatschappelijk initiatief in te starten: de UP Social Club. De dagbesteding werd in oktober 2016 feestelijk geopend.

fotoreportage

Een dagbesteding met een bijzondere combinatie van sport, werk en ontspanning

17

‘In de middag trappen ze buiten een balletje met de oud-profvoetballer’

Veel van de Uppers, zoals de clienten hier worden genoemd, zijn er al vanaf de start bij. Ze hebben afwisselende werkzaamheden die je kunt onderverdelen in vier categorieën: de gastengroep, de schoonmaakgroep, de tuin/klusgroep en de horecagroep. Het arbeidsaanbod is gericht op integratie, dat is de sleutel tot deelname aan de maatschappij.

Elke groep heeft een begeleider

die ondersteuning krijgt van vrijwilligers. Daarnaast is er ook de winkel, waar ze schoenen verkopen, Uppies genaamd, gemaakt met oog voor duurzaamheid. Zo is een deel vervaardigd van gerecyclede petflessen. Het mooie is dat de cliënten betrokken worden bij de ontwikkeling van de schoenen: ze denken mee over de kleuren en de materialen en zelfs het logo is door een Upper ontworpen.

Oud-profvoetballer Als je de entree van de UP Social Club binnenstapt, beland je meteen in de winkel waar overal de schoenen staan uitgestald. Via een brede, lange gang, kom je in een enorm lokaal met hoge plafonds en veel ramen. Het is goed te zien dat het gebouw vroeger een school was. De ruimte is gezellig en kleurrijk ingericht. Daar vertelt begeleider Larbi het verhaal van Up en ook over zijn

f Klik 4 2022 | www.klik.org

18

fotoreportage Tekst en fotografie Ruth Eppink

f

bijzondere voorgeschiedenis. Als hij geen hardnekkige blessures had gekregen, zou hij nu zeer waarschijnlijk als profvoetballer bij een topclub in binnen- of buitenland hebben gespeeld. “Het heeft niet zo mogen zijn,” zegt hij, “en nu ben ik als begeleider verbonden aan UP Social Club, waar ik overigens ook voetbalclinics geef bij het programma UP Soccer Club. Ik ben het spelletje dus nog niet verleerd.”

Dat Larbi plezier heeft in zijn werk, is duidelijk te merken. De clienten dollen graag met hem, net zoals ze er altijd wel voor in zijn om even buiten een balletje te trappen met de oud-profvoetballer. “Maar dat is meer iets voor het middagprogramma,” legt hij uit. In de ochtend staat werken op het program-

ma. “We starten de dag met koffie en een praatje: hoe gaat het met iedereen, hoe voelen ze zich? Daarna gaan we aan de slag. De Uppers wisselen tussen de groepen, dus een deel doet die dag horeca, terwijl anderen in de schoonmaakgroep, de gastengroep of de tuingroep aan het werk gaan. Zo maken de Uppers kennis met allerlei werkzaamheden op verschillende gebieden. We houden wel rekening met voorkeuren, maar het is niet zo dat iemand hier alleen maar bij de tuin/klusgroep aan het werk is,” zegt Larbi. Na de gezamenlijke lunch wordt soms nog wat werk afgemaakt en dan is het tijd voor sport en ontspanning.

Er zijn vandaag 13 Uppers aanwezig. “Er is hier plek voor 20 cliën-

Johan Cruijff UP Social Club had niet kunnen ontstaan zonder Nederlands bekendste voetballer Johan Cruijff, iets dat in de inrichting van het gebouw direct opvalt. UP-oprichter Ferenc van der Vlies kwam in contact met de oud-voetballer, doordat Cruijff gecharmeerd was van Ferenc’ ondernemerschap.

Cruijff vroeg hem om er een speech over te houden in de Johan Cruyff University. Dit contact groeide uit tot een mooie vriendschap tussen de mannen.

Inmiddels is Ferenc eigenaar van het bedrijf Premiuminc, waar onder meer het merk Cruyff wordt verkocht. Van Cruijff leerde Ferenc oog te hebben voor de zwakkeren in de samenleving. Zo ontstond het idee voor deze zinvolle dagbesteding. Restaurant El Flaco is ook vernoemd de voetballer; het is de Spaanse bijnaam voor Cruijff en betekent De Magere.

Klik 4 2022 | www.klik.org

ten en we hebben er nu in totaal 17. Vandaag is dus een wat rustigere dag,” vertelt Larbi. Hij vraagt vervolgens cliënt Kelly-Jane of zij mee wil helpen bij een rondleiding.

Ze glundert, dat wil ze wel!

Kelly-Jane is gewend te praten; zij verzorgt vaak vlogs voor UP Social Club die te maken hebben met de Uppies schoenen. Ook is zij geregeld in de winkel te vinden waar ze klanten te woord staat. “Ik vraag waar ze naar op zoek zijn, wat hun schoenmaat is en help ze dan.” En ze is niet de enige die het werken in de winkel leuk vindt, stelt Larbi. “Het is iets dat ze bijna allemaal wel willen.”

Na de winkel, waar Kelly-Jane enthousiast alles over de schoenen vertelt, gaat ze richting de grote ruimte waar de tuingroep zetelt, onder leiding van begeleider Job. In de winter is er in de tuin wat minder te doen. Maar binnen blijkt de tuingroep toch heel actief met het maken van kerstaccessoires (kerststerren van snoeihout, bijvoorbeeld) en het vullen van zakjes met gedroogde citroenverbena om heerlijke thee van te zetten. Een precies werkje waar Esther mee bezig is. De zakjes worden ook nog eens in mooi cellofaan verpakt om er een leuk cadeautje van te maken. Dat is iets wat Eline met veel oog voor detail doet.

fotoreportage

“Maar bakken in de keuken, dat vind ik eigenlijk het leukst, zoals een appeltaart, cake of brownies,” lacht ze.

Kelly-Jane wijst naar Job. “Hij heeft net zijn diploma gehaald en is nu echt onze begeleider,” zegt ze.

Job vertelt dat het geen makkelijk traject was, omdat hij in eerste instantie tijdens de opleiding de kantjes er een beetje afliep. “Toen ik hier kwam, voelde ik me zo op mijn plek. UP Social Club gaf me de kans de opleiding af te maken en die heb ik met beide handen gegrepen.”

Sociaal restaurant In de keuken komen Mitchell (broer van Kelly-Jane) en Corrie wat spullen terugbrengen. Ook gangmaker Niels komt binnen en springt op de rug van Larbi. “Hij is een echte womanizer, maar ook een harde werker én onze dj,” vertelt Larbi.

Vandaag staat er hutspot met gehaktballen op het menu, waar Neeltje trots mee poseert voor de foto. “We zitten hiermee in een oefenfase, want we willen een sociaal restaurant opzetten, toegankelijk voor iedereen,” legt Larbi uit. Op het moment van het interview werken ze nog op afhaalbasis vanwege de coronamaatregelen. “Voorheen zat hier restaurant El Flaco, waar

onder meer pizza’s werden gemaakt in een steenoven. De Uppers hielpen er, maar de exploitant is er helaas mee gestopt door corona. Nu zijn we dus zelf de chefkoks geworden, een nieuwe uitdaging.”

Terwijl de voorbereidingen voor de lunch worden getroffen, meldt Larbi dat het team vorig jaar oktober het vijfjarig bestaan van UP Social Club vierde. “Dat was een mooi feest, compleet met een optreden van Maan.” Kelly-Jane vult aan: “Maan kreeg toen ook als eerste de nieuwste Uppies!”

Het team is blij dat het feest toen door kon gaan, maar toch is er sinds de pandemie veel veranderd.

Larbi: “De lockdown in het begin, die was moeilijk voor iedereen. We zorgden dat de Uppers elke week een tasje kregen met spulletjes voor allerlei activiteiten. Via filmpjes van ons kregen ze instructies en hielden we contact. We gebruiken ook Klasbord, zodat ouders en wettelijk vertegenwoordigers op de hoogte blijven van wat er gebeurt. Ieder heeft zijn of haar persoonlijke leerdoelen en we houden ontwikkelings- en evaluatiegesprekken, waarbij hun input heel belangrijk is. Ze worden hier gezien en gehoord. Tijdens de lockdown was dat gewoon lastig.”

Kelly-Jane is erg blij dat ze nu weer

19

gewoon op de dagbestedingslocatie kunnen zijn. “We misten elkaar tijdens die lockdown heel erg.”

Normaal gesproken is er bij UP Social Club veel aanloop. Er worden kinderfeestjes georganiseerd, er is voetbaltraining bij de UP Soccer Club en bij de UP Mini Club zijn er activiteiten voor kinderen tot en met 4 jaar. Verder zijn er verschillende ruimtes te huur voor vergaderingen met gebruik van horeca.

Genoeg te doen dus, al lag het merendeel van deze activiteiten stil vanwege corona. “Het was best een uitdaging om in de coronatijd echt zinvolle dagbesteding te bieden, maar daar deden we ons uiterste best voor,” zegt teambegeleider Annette desgevraagd. En dat is ook nu weer wat ze doen, op het programma staat dat na de lunch een deel eropuit gaat om te flyeren en de anderen om buiten te voetballen. | Meer weten? Kijk op upsocialclub.nl.

Klik 4 2022 | www.klik.org

20

technologiegezinnen Tekst Mariët Ebbinge Fotografie Beeld uit de game

Een serious game leert reflecteren in de gezinszorg

Game over gezinnen met complexe problemen In een nieuwe ontwikkelde serious game voor studenten wordt nieuwe kennis over hulpverlening aan gezinnen met meervoudige en complexe problemen op een andere manier overgebracht.

H

Het onderwijs aan studenten over gezinnen met meervoudige en complexe problemen maakt niet altijd gebruik van de laatste inzichten met betrekking tot ervarings-, praktijk- en wetenschappelijke kennis. Volgens Els Evenboer, senior onderzoeker bij Hogeschool Windesheim, lectoraat Jeugd, heeft dat onder meer te maken met ‘de stugheid’ van het onderwijs in de vorm van leermaterialen als boeken en dergelijke. Om een nieuwe onderwijsvorm te ontwikkelen die beter in staat is actuele kennis en kunde op te nemen, startten vier onderwijsinstellingen en twee andere organisaties een onderzoeksproject met financiële ondersteuning van ZonMw. Daarin werd de huidige kennis onder meer voorgelegd aan experts: hulpverleners, docenten, studenten, onderzoekers en cliënten, met de vraag welke kennis en vaardigheden daarin nog beter aangeleerd zouden kunnen worden. Dit werd vertaald in een nieuwe vorm van blended onderwijs, waarvan de serious game een belangrijk onderdeel is. Daarnaast zijn er kennisclips ontwikkeld met theoretische uitleg en werkkaarten, die de belangrijkste ervarings-, praktijk- en wetenschappelijke kennis samenvatten.

Klik 4 2022 | www.klik.org

De verschillende eigenschappen die een hulpverlener die werkt met gezinnen met meervoudige en complexe problemen moet hebben, komen in de verschillende niveaus van de game aan bod. Het gaat dan over X de positionering: hoe kom je binnen in het gezin?

X timing en keuzes maken: wanneer doe je wat?

X regie nemen: hoe stem je af met andere hulpverleners en wanneer neem je de regie?

X meervoudig alliëren: hoe stem je je af op de verschillende gezinsleden?

Verder is er heel veel aandacht voor (zelf)reflectie. In de game wordt die eigenschap van de hulpverlener het meest getriggerd.

Els: “Studenten leren aan de hand van een casus om keuzes te maken en die te beargumenteren. Het gaat niet over goede of foute keuzes, maar wel over het gesprek dat ontstaat over de keuzes tussen studenten onderling en met de docent. Leren nadenken over waarom je doet wat je doet en welk effect dat heeft op het gezin waar je als hulpverlener mee samenwerkt.”

Joost Welten, docent en onderzoeker Sociale Studies van de minor Jeugd aan de Fontys Hogescholen, implementeert de game in alle vier leerjaren. In elke groep komen er andere onderdelen van de casus aan bod. Hij vindt de game bij uitstek geschikt voor het onderwerp waarin hij lesgeeft.

“Hulpverlening aan deze gezinnen is heel complex. De game helpt studenten om over de problemen die ze tegenkomen na te denken.”

Daarnaast ziet Joost dat de game een goede vervanging is van de praktijk. Hij geeft een voorbeeld dat in de game aan de orde komt. “Een hulpverlener maakt een afspraak met een gezin. Hij gaat er naartoe en belt aan. De

dokter

21

Arts verstandelijk gehandicapten (Avg) Monique Doeswijk-van der Wolf bespreekt de medische kant van de zorg.

moeder van het gezin doet open. De vader zit nog boven. Wat doe je dan als hulpverlener?

Ga je het gesprek aan met de moeder of wacht je tot de vader beneden is? Stel dat je met moeder alvast begint en vader komt boos naar beneden, omdat je al begonnen bent. Wat doe je dan? Zo kom je van de ene situatie in de andere. De keuze die je maakt is bepalend voor de route die je vervolgens door het spel aflegt.”

Voor alle vier de groepen is er dezelfde casus, die telkens een stapje verder gaat. Studenten in het derde leerjaar zullen andere – verdiepende – kennis opdoen, dan studenten in het eerste leerjaar die nog in de verkennende fase zitten.

Joost: “In plaats van dat de studenten in het werkveld ervaring opdoen, leren ze nu via de game aan de hand van praktijksituaties.”

Waar de game ook goed werkt, is op de zogenoemde minor van Hogeschool Windesheim over gezinnen met meervoudige en complexe problemen. Els: “Aan die minor doen studenten uit verschillende studierichtingen mee, bijvoorbeeld social work, hbo recht, sociaal juridische dienstverlening. Ze kijken allemaal met een verschillende bril naar de vraagstukken die de casus oplevert. Het gesprek erover aangaan is heel leerzaam en levert nieuwe inzichten op.

Bovendien is het ook belangrijk, omdat ze in de praktijk bij die gezinnen ook hulpverleners met een verschillende achtergrond tegenkomen.”

Els en Joost denken al aan een vervolg op de game, als ze hier de financiering voor kunnen regelen. “De game bestaat nu uit één casus. Ik kan me voorstellen dat we er nog andere verhaallijnen aan toevoegen, zoals een gezin waar mensen met een licht verstandelijke beperking deel van uitmaken. Je moet deze mensen in eenvoudige taal aanspreken en de snelheid van de stappen die je zet samen met het gezin daarop afstemmen. Dat kun je verwerken in het spel.” | Aan het onderzoek werkten mee: Hogeschool Windesheim, Hogeschool NHL Stenden, Fontys Hogeschool, Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN), Universitair Medisch Centrum Groningen, het Nederlands Jeugdinstituut en Stichting Alexander.

Lees meer op han.nl/projecten/2019/samen-de-handen-in-een-voor-multiprobleemgezinnen/.

Op afstand toch dichtbij Als ik op bezoek ben bij een cliënt in de wijk, belt een verpleegkundige mij. Het gaat over Johan, een man van middelbare leeftijd met het syndroom van Down. Sinds kort verliest hij af en toe zijn bewustzijn. We denken aan epilepsie, maar het beeld is nog niet helemaal duidelijk. En waar ik dat een paar jaar geleden niet gedacht had, blijkt videobellen nu een uitkomst bij deze lastige diagnose.

Niet iedereen met epilepsie laat daarvan op dezelfde wijze signalen zien.

Bij het begin van de aandoening is het soms echt even zoeken wat voor een soort aanvallen iemand heeft. Daarbij kan er naast epilepsie ook iets anders aan de hand zijn, zoals een hartprobleem.

Ik heb daarom de begeleiders van Johan gevraagd mij te bellen als het opnieuw gebeurd, zodat ik kan komen kijken. En dat is dus nu. Maar ja, ik ben 10 minuten bij hem vandaan. De aanvallen duren bij Johan maar een paar minuten. Als ik er nu heen rijd, dan is het voorbij als ik aankom.

De verpleegkundige die belt, is vlakbij hem. Ik bedenk dat we kunnen videobellen, dan zie ik exact wat er gebeurt en kan ik de verpleegkundige vragen wat testen te doen.

Deze manier van werken zat ruim twee jaar geleden niet in mijn denkwijze. Naast dat covid heel veel ellende heeft voortgebracht, is deze mogelijkheid wel in het covid-tijdperk geboren. Toen de pandemie begon en er veel thuis werd gewerkt, videobelde ik regelmatig als er een probleem was bij een cliënt. Ook als de verpleegkundige in volledige bescherming stond bij een covid-positieve cliënt en even snel wilde laten zien hoe het ging, gebeurde dat met Facetime. Wat waren wij toen blij dat het zo kon.

Natuurlijk is en blijft het prettiger om een cliënt gewoon zelf te zien. Maar soms gaat dat dus lastig.

Zo werd ik ook ingebeld om Johan te zien. Inderdaad had hij weer last van bewustzijnsverlies. Zag ik daar ook zijn rechterarm trillen op beeld? Ik vroeg de verpleegkundige de camera erop te richten. Inderdaad. Daar zat een trekking in. Ook bleek dat als je tegen hem praatte en wat pijnprikkels gaf, hij niet reageerde.

Na twee minuten kwam Johan langzaam weer bij en praatte wat. Wel verwarder dan normaal, maar na nog een minuut was hij weer aanspreekbaar. Hij gaapte en gaf aan dat hij op bed wilde liggen. Met wat ik zag kon ik concluderen dat er sprake was van epilepsie en daarop een behandeling starten.

Wat wij tegenwoordig trouwens veel doen, ook geïnspireerd vanuit de covid-tijd, is dat begeleiders foto’s maken van plekjes op de huid bij cliënten. Heel vaak kan daarmee de verpleegkundige of huisarts al een behandeling starten en hoeft iemand niet naar het spreekuur. Dat scheelt weer voor iedereen. Als het niet duidelijk is komt iemand natuurlijk op het spreekuur.

Al deze nieuwe manieren van werken helpen zo om de cliënt goed te behandelen. Wie had dat een paar jaar geleden gedacht?

Klik 4 2022 | www.klik.org

22

regiehulpmiddel Tekst Vilans Fotografie Bas van Spankeren

Een concreet toekomstplan motiveert cliënten

Je toekomst aan

de muur Het Toekomstplan van Pluryn is een getekende poster met de wensen, talenten, dromen en kwaliteiten van bewoners. Bewoner Immanuel: “Het Toekomstplan heeft me gemotiveerd om er iets van te maken. Ik kan er elke dag op kijken, dan weet je wat je wil en hoe je daar komt.”

G

Gewoon kijken, gewoon doen en gewoon leven is de manier van kijken van Pluryn-locatie Kemnade. Het Toekomstplan helpt bewoners om daar het goede gesprek over te voeren. Op de besloten locatie Kemnade wonen jongeren en volwassenen met een licht verstandelijke beperking die veel hebben meegemaakt. Zij kennen een leven met veel uitplaatsingen en ervaringen van falen. Juist voor hen is het zo belangrijk om uit te zoeken wat voor hen van betekenis is. Dit in combinatie met een onvoorwaardelijke en veilige omgeving die door Pluryn wordt geboden.

Bij Pluryn merken ze dat het Toekomstplan bijdraagt aan meer mens zijn, een groter netwerk. Medewerkers komen los van het aanbodgerichte denken, doordat zij de wensen van hun bewoners als uitgangspunt nemen. Het probleemgedrag van bewoners neemt af en iedereen ontdekt dat er meer kan dan gedacht. Het helpt om de focus op probleemgedrag los te laten en juist te richten op wat wel mogelijk is.

Het Toekomstplan begint met het voeren van een goed gesprek. “De client bepaalt zelf wie er bij dat gesprek

Klik 4 2022 | www.klik.org

Immanuel: ‘Het toekomstpl an een zorgplan en leuker voo is overzichtelijker dan r jezelf om naar te kijken’

aanwezig is,” vertelt Loes Engelen, directeur zorg & behandeling van Kemnade. “Dit kan familie zijn, vrienden, begeleiding, maar ook een buurman of een oude bekende. Een tekenaar tekent alle stappen op. Dit zijn allemaal antwoorden op vragen als: Wat werkt voor mij? Wie helpen mij?

Wat ga ik morgen doen? En: wat zijn mijn talenten? Voor de bewoner zorgt het voor meer eigen regie, zeggenschap en kansen voor de toekomst. De gedragswetenschapper begeleidt het team en de andere betrokkenen bij de uitvoering.”

Toen Immanuel op Kemnade kwam wonen, was hij depressief. “Ik kwam uit een hele heftige situatie. Ik had niet echt een beeld van wat ik

wilde voor de toekomst. Daarom ging ik aan de slag met Toekomstplan. Wat ik fijn vind is dat ze tijdens het eerste gesprek al zeiden: ‘Het gaat erom wat jij wil en niet om wat niet kan’. Ik wilde meer vrijheid, meer naar buiten. Inmiddels ben ik uit mijn depressie en zit ik op dansles. Ik heb laatst ook meegespeeld als figurant in een videoclip.

Daarnaast werkte ik het afgelopen jaar bij het wijnbouwcentrum, in de horeca. Het was fijn om een vaste plek te hebben om naartoe te gaan.

Ze steunden me onvoorwaardelijk.”

Immanuel blijft stappen zetten, binnenkort maakt hij zelfs zijn tweede Toekomstplan. “Vanaf volgende maand ga ik terug naar school. En

seksuoloog

23

Welmoed Visser en Daphne Kemner bespreken seksuele onderwerpen uit de verstandelijk gehandicaptenzorg

Fijne aanrakingen dat terwijl ze als kind tegen me hebben geroepen: ‘Jij gaat nooit naar school kunnen of een goede baan krijgen.’ Met zorgplannen heb je zo’n stapel papier voor je. Dit is veel overzichtelijker, maar ook veel leuker voor jezelf om naar te kijken.”

Ook Neti, moeder van een andere bewoner, merkte dat de focus op wat wel kan, goed werkt. Ze was bij de Toekomstplanbespreking van haar zoon: “Samen met andere familieleden kwamen we tot de conclusie dat hij veel meer kan dan hij op dat moment deed. En inmiddels woont hij in een appartement. Hij kan zelf wassen, koken en zijn appartement onderhouden. Hij kan overal naar toe en heeft zelfs verkering met een vriendinnetje.”

Ook voor begeleiders is het fijn om met het Toekomstplan te werken. “Anders dan bij een geschreven plan maakt het Toekomstplan duidelijk deel uit van het dagelijks leven,” vertelt projectleider en begeleider Kristel Kivits. “De tekening is een goede manier om elkaar beter te begrijpen. Door het beeldend te maken, is het gemakkelijker om met elkaar af te stemmen.” |

Twinkels Ook met Toekomstplan aan de slag? Pluryn maakte diverse hulpmiddelen die meer inzicht geven in deze werkwijze. Toekomstplan is een voorbeeld van persoonsgerichte zorg. Twinkels heten die voorbeelden.

Ze zijn te vinden op: www.twinkelmagazinegehandicaptensector.nl.

Vandaag ontmoet ik in Anjo, een vrouw van 54 jaar met een licht verstandelijke beperking. Anjo houdt van haar make-up, nagellak en mooie sieraden. Ze ziet er altijd stralend en verzorgd uit. Ze oogt wel kwetsbaar en in gesprek liggen de tranen op de loer. Zo ook als de relatie met Kees ter sprake komt.

Kees en Anjo hebben al 7 jaar een relatie, maar door corona zagen zij elkaar heel lang niet live. Ze belden wel, soms via Facetime, maar elk telefoontje eindigde in ruzie. Het lukte ze niet om op een adequate manier te communiceren. Anjo was verdrietig over de ruzies en miste Kees. Het bezoekcontact is ook nu nog niet opgepakt.

In gesprek met de begeleiding vraag ik naar het lichamelijke contact tussen Kees en Anjo voorheen. Was er sprake van intimiteit, hadden ze seksueel contact? De begeleiders geven aan dat ze dat eigenlijk niet weten, al knuffelden ze volgens hen wel. Ook in het dossier is er weinig over te lezen.

Ik praat met Anjo over verschillende soorten aanrakingen met de methode Vrienden en vrijers. We hebben het over knuffelen, kussen op de wang, de mond of met de tong, strelen boven de kleren en onder de kleren, maar ook over seksuele handelingen. Ik vraag haar met wie ze dat doet en hoe dat is. Door de tekeningen lukt het Anjo om woorden te geven aan haar ervaringen. Haar broer geeft ze altijd een hand en een kus op de wang met een verjaardag, met de begeleiders knuffelt ze wel eens. Kees streelde haar ook over haar borsten, onder de kleding, dat vond ze fijn. Ze laat een klein lachje zien.

We praatten verder over de aanrakingen. Als ik haar de kaart laat zien waarin een blote man op een blote vrouw ligt, wordt Anjo stil. Ze kijkt weg en begin zachtjes te huilen. Ik vraag waar ze aan denkt. Ze vertelt dat Kees ook weleens op haar lag, dat dat eerst fijn was, maar later niet meer. We zijn even stil. Dan vertelt Anjo dat ze toen nog in hetzelfde huis woonden en op zijn kamer gingen knuffelen. Dat deden ze vaker en vond ze fijn. Ze deden dat ook wel eens bloot. Een keer probeerde Kees alleen ook iets met zijn piemel. Ze weet nog steeds niet goed wat het was, maar het was niet fijn. Ze duwde hem weg. “Kees stopte ook gelijk,” zegt Anjo.

Kees wist niet wat hij moest zeggen en zijzelf ook niet, dus kleedden ze zich aan en Anjo ging weer naar haar eigen kamer. Ze durfden het niet aan de begeleiding te vertellen. Het aanraken is hierna nooit meer fijn geworden. Anjo zegt dat ze dat mist. Ze zou heel graag weer eens bloot knuffelen met Kees, maar niet dat met die piemel.

We spreken af dat we samen het verhaal aan de begeleiders vertellen en dat het fijn zou zijn als we dit gesprek ook met Kees hebben. Anjo mist het fysieke contact met Kees, maar wil zich wel veilig voelen om geen nare ervaringen meer te krijgen. Datzelfde geldt voor Kees. Beiden hebben behoefte aan aanraking na deze tijd van gebrek aan lichamelijk contact, maar ook aan psycho-educatie over fijne aanrakingen, wensen, grenzen en prettige seksualiteit. | Welmoed Visser, orthopedagoog-seksuoloog NVVS SH Klik 4 2022 | www.klik.org

24

fijnekleding Tekst Mariët Ebbinge Fotografie Michael Graste Illustraties Brecht Gerritse

Aanpak waarmee je onderzoekt van welke kleding cliënten blij worden

De kracht van kleding In de aanpak ‘De Kracht van kleding’ onderzoeken cliënten, begeleiders en familieleden de rol van kleding voor mensen met een beperking.

Samen ontdekken ze wat kleding betekent voor de cliënt, maar ook voor de familie en de begeleiding.

D

De bedenker van De Kracht van kleding is Mayke Bremmers. Mayke heeft een broer, Sander, met een ernstig verstandelijke beperking. Bij Sander, die niet kan praten, merkte ze de betekenis die kleding voor mensen met een beperking kan hebben. Ze kocht kleding voor hem waarvan ze dacht dat het in de smaak zou vallen.

Als Sander zo’n kledingstuk droeg en hij vond het mooi, begon hij te stralen. Mayke wist dan dat ze een goede aankoop had gedaan.

Sander woont bij zorgorganisatie

hun familieleden niet altijd in de gelegenheid waren om kleding aan te schaffen. Ik was toen net gestart met Dress Case en ben dit in overleg met cliënt, familie en begeleiding gaan doen.”

Ieder van deze cliënten heeft zijn eigen voorkeuren, of een mix van voorkeuren, wat kleding betreft. Voor de ene persoon moet kleding lekker zitten, voor de andere moet kleding mooi zijn, weer een ander wil er mooi uitzien in kleding omdat hij of zij complimentjes daarvoor krijgt. En

Als ze een jurk aan heeft, wil ze uit de rolstoel stappen en dansen Cello. Daar werd de kleding van de bewoners vroeger vaak aangeschaft door de begeleiding, als de familie dat niet kon doen. Een aantal jaren geleden veranderde dat en werd de familie grotendeels hiervoor verantwoordelijk. Mayke: “Voor sommige bewoners betekende dit dat ze nauwelijks nieuwe kleren kregen, omdat Klik 4 2022 | www.klik.org

dat is weer goed voor het zelfvertrouwen en zorgt ervoor dat iemand sterker in zijn schoenen staat. Mayke ontdekte ook dat kleding kan stimuleren om iets te doen wat je anders niet snel doet. Voor een cliënte kocht ze een mooie jurk. Toen de vrouw die aan had, raakte ze helemaal ontroerd. De vrouw zit in een rolstoel.

Maar als ze een jurk aan heeft, wil ze eruit stappen en dansen. “Nu gebruiken haar begeleiders een jurk om haar te motiveren te bewegen.”

Vrolijke truien Een andere cliënt voor wie Mayke kleding kocht, is 78 jaar. Ook deze man kan niet praten. Hij heeft mooie gekleurde afbeeldingen aan z’n muur hangen. “Ik ben truien voor hem gaan kopen met vrolijke afbeeldingen. Die vindt hij prachtig. Als hij zo’n trui aan heeft, kun je aan hem zien dat hij er blij van wordt.”

Over de keuze voor de vrolijke truien raakte Mayke in gesprek met de begeleiders en de familie van de man.

Ze vroegen zich af of de truien niet te kinderachtig waren voor een oude man? Ze beseften ook dat deze man genoot van de vrolijke truien. Bovendien kreeg hij daardoor veel aandacht van zijn omgeving. Dat is belangrijker, vonden ze, dan dat zijn truien misschien niet bij zijn leeftijd passen.

Met de juiste kleding voelen mensen met een beperking zich fijner. Het werd Maykes missie om dit verder uit te dragen. Ze bedacht de aanpak De

fijnekleding

25

Ria is kritischer geworden op haar kleding en heeft meer zelfvertrou wen gekregen

Kracht van kleding, waarbij je naar de rol van kleding kijkt bij mensen met een beperking. Door welke kleding voelen ze zich beter? Hierbij worden ook familieleden en begeleiders betrokken. Bij Cello mocht ze een pilot doen om te kijken of De Kracht van kleding werkt. In de pilot werd er onder meer vanuit de driehoek cliënt, begeleider en familie in workshops gesproken over kleding. In totaal deden er acht drietallen aan mee. Al snel bleek dat de meeste drietallen genoeg stof hadden om

over te praten. “Bijna iedereen heeft wel iets met kleding. 99,9% van de mensen heeft altijd kleren aan. Het hoort bij onze dagelijkse verzorging.” Na deze pilot is De Kracht van kleding binnen Cello verder vormgegeven.

Dress Case

Huispak

Het bedrijf van Mayke heet Dress Case. De missie van deze sociale onderneming is om kleding onderdeel te laten zijn van een fijn leven voor mensen met een beperking.

Het liefst wil Mayke dat haar bedrijf op den duur niet meer nodig is en dat kleding een gespreksonderwerp wordt in alle zorgorganisaties. Samen met Cello is Mayke De Kracht van kleding aan het verbeteren, zodat op alle niveaus laagdrempelig aan de slag kan worden gegaan met deze aanpak. Mayke is daarnaast met meerdere zorgorganisaties in gesprek om te kijken hoe de bewustwording rondom kleding op gang kan worden gebracht.

Meer informatie via www. dekrachtvankleding.nl en mayke@dresscase.nl.

Een van de driehoeken die meededen, zijn Ria, haar tweelingzus Trees en begeleidster Anja. Door de gesprekken die ze tijdens de workshops voerde, is Ria kritischer geworden op haar kleding en kreeg ze meer zelfvertrouwen. Ze kan beter aangeven wat ze mooi vindt en wat ze niet aan wil.

Als Ria naar haar werk gaat of als ze bezoek ontvangt, draagt ze kleding die er mooi en netjes uitziet. Het moet ook lekker zitten en makkelijk zijn in het gebruik, dus het liefst een broek zonder rits. ‘s Avonds doet ze haar huispak aan, omdat dat comfortabel zit. Als Ria het huispak aan heeft, geeft ze daarmee aan dat ze niet gestoord wil worden. Door de gesprekken die Ria met Anja en Trees voerde, kwam Ria er ook achter dat de kleur geel haar niet staat, althans niet sinds ze dat mooie witte haar heeft.

Tijdens het interview ziet Ria er piekfijn uit. Ze draagt een zwarte

broek, een mooie donkergekleurde blouse met een motiefje en een wijnrood vest. Het staat haar goed. Ria vindt het fijn om zo’n complimentje te krijgen. “Ik hoef niet in het middelpunt van de belangstelling te staan, maar af en toe is het prettig als iemand zegt dat ik er leuk uitzie.”

Ria gaat altijd met haar schoonzus en nichtje op stap om kleren te kopen. Het is een uitje voor hen. Toen het door corona moeilijker was om de stad in te gaan, bestelde Anja kleren voor Ria via internet. Anja is al jaren begeleidster van Ria en kent haar kledingvoorkeuren. Meestal was Ria blij met de kleding die Anja uitkoos, maar soms moest het terug. Ria: “Dan zeg ik: ‘Anja, dit is een misser.’”

Ria en Anja hebben een goede band met elkaar. Toen Ria het niet voor elkaar kreeg om een bh zonder sluiting over haar hoofd aan te trekken, deed Anja voor hoe het ook kon.

Ze stapte in de bh en trok hem met moeite over haar broek omhoog. Ze hebben er enorm om gelachen!

De juiste kleding dragen is net zo belangrijk als gesprekken voeren over kleding, merkten de drie dames.

Hoewel er al veel vertrouwen was tussen Anja, Ria en Trees is hun contact door de gesprekken verdiept. Er is meer begrip voor elkaar. Anja: “We

f

Klik 4 2022 | www.klik.org

26

fijnekleding

Mayke merkte bij haar broer Sander de betekenis die kleding voor mensen met een beperking kan hebben

f

Kledingkaart Een van de resultaten die ‘De Kracht van kleding’ heeft opgeleverd, is een kledingkaart. Op deze kaart komen allerlei kledingthema’s aan bod. Per thema kun je invullen wat belangrijk is voor de cliënt, bijvoorbeeld: X Wanneer wil jij je aankleden?

X Welke kleding vind je fijn?

X In welke kleding voel jij je mooi?

X Heb je het snel warm of koud?

X Welke tradities zijn belangrijk?

X Welke stoffen vind je fijn?

X In welke kleding voel jij je veilig?

Er staat ook praktische informatie op, zoals: bh’s kopen op de markt, geen strakke kleding, kleding kopen van kledinggeld, cliënt winkelt graag op zaterdagmiddag. De kledingkaart kan je ophangen in de kledingkast, maar ook digitaal koppelen aan het zorgplan.

Bekijk een film over de aanpak op YouTube, zoek op ‘De kracht van kleding Cello’.

Klik 4 2022 | www.klik.org

praten nu ook makkelijker over andere zaken.”

Dit zit niet fijn Volgens Mayke kwamen er uit de zeven andere driehoeken ook mooie resultaten. Soms was dat ogenschijnlijk iets heel kleins, maar bleek het voor

sokken met borduursels vond zij niet altijd fijn zitten. Dat was nieuw voor haar familie en begeleider. Nu draagt ze vaak sokken zonder borduursels.

Ze ervaart daardoor een betere kwaliteit van leven.”

Kleding is voor de kwaliteit van leven van mensen met een beperking

Ze leerde beter aangeven wat ze mooi vindt en wat ze niet aan wil de cliënt enorm belangrijk. Mayke: “Eén cliënte die niet kan praten, gaf op een gegeven moment aan dat zij sokken met borduursels niet prettig vond zitten. Daar kwamen ze achter door stapeltjes te maken: één met kleding die ze niet fijn vond, één met kleding die ze soms fijn vond en één met kleding die ze graag draagt. De

net zo belangrijk als voeding en bewegen, aldus Mayke. En dat geldt voor mensen van allerlei niveaus. Het zou onderdeel moeten zijn van het zorgplan, vult Anja aan. “Als nieuwe begeleider moet je bijvoorbeeld weten dat een cliënte niet altijd sokken met borduursels aan wil. Dat zou makkelijk in het zorgplan, onder het kopje ‘Kleding’, terug te vinden moeten zijn.” |

persoonlijk

In deze column beschrijft een vakgenoot bijzondere ervaringen in het werken met mensen met een verstandelijke beperking

Illustratie Joep Bertrams

R

osalie beleeft de wereld ten volle. Dat kun je wel zien aan haar kamer. Deze is vol glitter en glamour. Met kleuren, regenbogen en veel roze. De ‘Hello Kitty’s’ staren mij allemaal vrolijk aan.

Zelf is ze gekleed in allemaal lagen kleding. Hoe feller de kleuren, hoe beter het is. Om haar nek draagt ze een regenboogsjaal. Misschien wel een beetje ter bescherming, omdat alles zo op haar afkomt. Ze heeft, ondanks haar praktische zelfstandigheid, haar begeleiders altijd nodig om met haar emoties om te gaan. Rosalie heeft vaak behoefte aan wat troost, iemand die naast haar staat als het erg ingewikkeld wordt en die vervolgens weer wat richting geeft aan het dagelijks leven. Over het algemeen heeft ze een goede stemming, maar als er verdriet is of boosheid, dan is ze ook hartverscheurend in heel haar ‘zijn’.

Zo ook nu. Er is oorlog en die is heel dichtbij. Er komen allemaal vluchtelingen onze kant op. Dit is heel erg, zo vertelt ze.

Want daar zijn moeders en baby’s bij. Intussen wijst ze naar een van haar babypoppen, die in een kinderwagen altijd met haar mee rijden.

Als het oorlog is, dan heb je geen eten en kun je ook nergens slapen. Zelf is ze gelukkig dat ze een eigen kamer heeft en niet weg hoeft. Want ze kan

Oorlog Ik kom bij een woongroep voor een observatie. Rosalie doet de deur open. Zij heeft een licht verstandelijke beperking en woont al bijna tien jaar binnen deze voorziening. Ze beleeft de wereld heel intens, zo ook nu er een oorlog dichtbij is.

niet al haar spullen meenemen. Zo overpeinst ze de hele situatie, terwijl ze ondertussen haar eigen baby’s aan het verzorgen is.

Ik luister en inmiddels zijn er ook andere bewoners van de groep aangeschoven. Iedereen weet wel iets over oorlog.

De begeleiders hebben intussen thee en koffie gehaald. De oorlog zit iedereen hoog. Het is een gruwelijk onderwerp, maar toch geniet ik van de manier waarop het bespreekbaar is in deze groep. Er wordt tijd voor genomen om naar elkaar te luisteren. Het voelt heel

27

warm. Als alle ‘erge’ dingen de revue zijn gepasseerd, ontstaat er een andere sfeer, een van; ‘hoe kunnen we vluchtelingen helpen’. Er komen allerlei ideeen op tafel. “We kunnen geld inzamelen of lege statiegeldflessen ophalen, of tekeningen maken en verkopen voor de oorlog, we kunnen iets bakken of misschien willen ze hier wel wonen. Er is tenslotte een kamer vrij.”

De begeleiders nemen alle initiatieven heel serieus. Ze worden opgeschreven en aan het prikbord gehangen. Dan kunnen ze er nog even over nadenken. We spreken af om er over twee dagen op terug te komen. Als ze nog nieuwe ingevingen krijgen, dan mogen ze die op het bord erbij tekenen of schrijven.

Dan is het tijd om verder te gaan met de dagelijkse gang.

De kopjes worden afgeruimd, er moeten boodschappen worden gedaan. Rosalie bedekt haar babypoppen met een mooi regenboogdekentje.

Zo zijn ze warm en beschermd.

Op haar eigen spelende manier geeft ze vorm aan alle overweldigende emoties en ervaringen. Hierna lopen we de deur uit, het zonnetje in.

Gelukkig leven we in een veilig land, waarin genoeg ruimte is om iets voor een ander te kunnen betekenen. Ieder op zijn eigen mooie wijze en met zijn eigen mogelijkheden. | Margreet Pereboom

Klik 4 2022 | www.klik.org

28

prikkelskleding Tekst Mariët Ebbinge Fotografie SAM sensory

Onderzoek naar en ontwikkeling van kleding met aandacht voor de prikkelverwerking

Prikkelvriendelijke kleding Sensitieve kinderen storen zich vaak aan bepaalde tactiele prikkels die kleding kan veroorzaken. Andere kinderen friemelen juist aan hun kleding om de energie die stress hen oplevert te kanaliseren. De Belgische An Luyten bedacht voor beide groepen een eigen kledinglijn die tegemoetkomt aan hun prikkelverwerking.

A

An heeft twee zoontjes. Haar jongste zoon Lex (9) had veel last van prikkende en kriebelende kleding. Hij kon tijdenlang aan een naad van een broek plukken, omdat die hem irriteerde. Zijn moeder dacht in eerste instantie dat dit gedrag van de zenuwen kwam, maar ze begreep al snel dat haar zoontje niet tegen de prikkel kon. Ze ging op zoek naar kleding die

Anmet de hoodie die door studenten toegepaste psychologie is ontwikkeld, met extra’s die helpen bij de prikkelverwerking

Klik 4 2022 | www.klik.org

zacht aan de binnenkant is. Dat bleek een moeilijke opgave.

“Als ik in een zaak kwam om kleding voor mijn jongste te kopen, deed ik alle kleding binnenstebuiten. Op zoek naar dingen die bij mijn zoon voor ongewenste prikkels zouden kunnen zorgen, zoals loshangende draadjes, naadjes, merkjes en onzichtbare harde stukjes. Geen enkel kledingstuk bleek prikkelarm te zijn.”

Ze ging ook met haar zoontje naar een kinderpsycholoog. Had haar zoontje echt last van die onregelmatigheden in zijn kleding of deed hij gewoon ‘flauw’? De kinderpsycholoog herkende het probleem en gaf aan dat veel sensitieve en prikkelgevoelige kinderen, waaronder kinderen met autisme, last ervaren van prikkelende kleding. “Tezamen met een heleboel andere dingen die bij hen ook ongewenste prikkels veroorzaken, leidt dat al snel tot overprikkeling.”

An heeft nog een tweede zoon, Bas (12). Bij hem ziet ze een andere reactie op kleding. “Hij zoekt juist prikkels op en is voortdurend aan het friemelen met z’n vingers, bijvoorbeeld aan een koordje van zijn trui. Hij doet dat niet omdat het koordje hem stoort,

maar omdat hij stress moet kanaliseren.” Ook voor Bas was er weinig geschikte kleding. “Kleding die hem de gelegenheid geeft om zijn opgebouwde stress kwijt te kunnen raken.”

Zacht Voor An vormde het bovenstaande aanleiding om een onderzoek te doen naar kleding die leidt tot een betere prikkelverwerking. Ze wilde een prikkelarme en een prikkelende kledinglijn ontwikkelen voor kinderen. De ondernemende moeder en ingenieur-architect startte met zogenaamde focusgroepen, bestaande uit psychologen, ergotherapeuten, kinesitherapeuten, autismecoaches, pedagogen, leerkrachten en moeders van prikkelgevoelige en/of hoogsensitieve kinderen. Ze legde hun tekeningen voor van kleding die prikkelvrij of juist prikkelend was. Ook liet ze samples maken die de kinderen konden testen. Op die manier ontstond er een beeld van hoe de kleding eruit moest zien.

Vervolgens onderzochten studenten toegepaste psychologie van de Thomas Moore Hogeschool in Antwerpen waaraan de kleding verder

prikkelskleding

29

An met haar zonen Ba die de prikkelvriende s en Lex, lijke kleding dragen

moest voldoen om aan een betere prikkelverwerking bij te dragen: X Hoe moet die kleding er precies uitzien?

X Moet de kleding in felle of sobere kleuren worden uitgevoerd?

X Hoe en op welke plek voeg je elementen aan kleding toe die helpen bij het kanaliseren van prikkels?

De studenten deden literatuuronderzoek en praatten eveneens met focusgroepen bestaande uit experts.

De studenten bedachten een zogenoemde No stress hoodie. Een vest met rits die gemakkelijk aangetrokken kan worden. Van buiten én binnen is de hoodie heel zacht. Voor kinderen die meer en sterkere tactiele prikkels nodig hebben, ontwikkelden de studenten extra’s die helpen bij de prikkelverwerking. Aan de rits of de koordjes van de capuchon kunnen accessoires in de vorm van een soort kralen worden gehangen, waarop gebeten of waaraan gefrummeld kan worden.

Er werd ook een bijpassende stressbal ontwikkeld die aan de lusjes in de zakken van de hoodie kan worden vastgemaakt. Daar kunnen kinderen in hun zakken mee spelen. En als extra accessoire om stress te reguleren, bedachten de studenten een verzwarende kraag. An: “Die gebruik ik zelf ook als ik gestrest ben. Door de kraag ervaar je diepe druk en dat werkt ontspannend. Het zorgt voor een gevoel van geborgenheid.”

Het voordeel van de hoodie is dat je hem op maat kunt maken. “Je kiest zelf welk accessoire het meest helpend is voor je kind.”

De kleding moest ook modieus en niet stigmatiserend zijn. “Wij willen kleding produceren die niet sterk af-

wijkt van wat er in de mode is.

Ook vinden wij het belangrijk dat een kind niet voortdurend wordt aangesproken op zijn friemelende gedrag.

Doordat bijvoorbeeld de friemelelementen bij de kleding aan een rits of koord zijn bevestigd, ziet het er natuurlijk uit als iemand erop bijt of eraan frutselt.”

Beperking Naast de hoodie ontwikkelden An en de studenten broeken, T-shirts, ondergoed en sokken. De kleding is volgens haar ook geschikt voor bijvoorbeeld kinderen met huidproblemen of kinderen die in een rolstoel zitten.

Verder kunnen kinderen met een verstandelijke beperking baat hebben bij de kleding, omdat ze zich vaak moei-

lijk kunnen uiten en daardoor overprikkeld kunnen raken. Zachte kleding helpt de stress die dit oplevert, tegengaan.

Hoewel haar bedrijfje nog klein is, is het volgens An al een succes. “Mijn zonen willen alleen nog deze kleding dragen. Ze halen het zelf uit de kast.

Toen een keer alle kleding van mijn jongste zoontje in de was zat, weigerde hij iets anders aan te trekken. Ik heb toen maar een hoodie en broek uit de voorraad van mijn winkel gehaald.” | An verkoopt haar kleding onder de uniseksnaam SAM. Daarnaast is het een afkorting die staat voor sensory and more.

Zie www.samsensoryclothing.com.

Klik 4 2022 | www.klik.org

30

verschenen

Nieuwe uitgaven en hulpmiddelen voor de verstandelijk gehandicaptenzorg

Spelen, Dementie, Probleemgedrag Spellen Koninklijke Visio heeft in samenwerking met cliënten vier unieke spellen ontwikkeld voor mensen met een visuele en verstandelijk beperking. Drie kunnen er gespeeld worden via Google Home. Het vierde spel wordt gespeeld met een Pillo-spelcomputer.

De spellen voor Google Home verschillen in moeilijkheid en zijn daardoor geschikt voor bijna alle ontwikkelingsniveaus.

Schatzoeker & het monster is het meest uitdagende spel, dat je tegen elkaar speelt.

Ronja en de piraten is een interactief hoorspel, waarbij je verder komt in het verhaal door vragen te beantwoorden. Het meest toegankelijk is Raad het geluid. In dit spel raden spelers welk geluid ze horen, door met ja of nee te antwoorden. Het interactieve hoorspel Het Piratenspel voor de Pillo-spelcomputer (zie pillo.nl) wordt gespeeld met een spelconsole in de vorm van een kussen. Het kan op drie niveaus gespeeld worden. Cliënten bedachten zelf het piratenthema en de personages van het spel.

De belangenorganisaties LFB en LSR hebben een teambuilding-spel voor de cliëntenraad ontwikkeld. Tijdens het spelen werken de cliënten samen aan leuke opdrachten en leren ze elkaar beter kennen.

De opdrachten zijn gekoppeld aan belangrijke thema’s uit de Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen (Wmcz 2018). Het spel is gratis te bestellen via hetlsr.nl/product/teambuilding-spel-voor-de-clientenraad. Je betaalt alleen verzendkosten.

Klik 4 2022 | www.klik.org

Een onderzoeksgroep van de Academische Werkplaats Bartiméus, Vrije Universiteit Amsterdam en Ons Tweede Thuis heeft een computergame ontwikkeld voor brussen, kinderen die een broertje of zusje met een beperking hebben. Het onderzoek wil bekijken of de Brussengame het welzijn van brussen kan verbeteren. Hiervoor zoekt men nog brusjes (6 t/m 9 jaar) die mee willen doen. Kijk voor meer informatie op www.brussengame.nl.

Dementie Hoe stel je dementie vast bij mensen met een verstandelijke beperking? Vanuit het project (H)erken jij dementie is hiervoor een handreiking ontwikkeld die orthopedagogen en psychologen kunnen gebruiken. Gratis te downloaden via kennispleingehandicaptensector.nl, zoek op ‘dementie handreiking’ In november 2020 overleed Jan-Pieter Breugem die het syndroom van Down had en aan Alzheimer leed. Zijn moeder Greet Breugem-Krol schreef het boek Down-Hill.

In de vorm van brieven aan haar zoon staat zij stil bij wat er in de laatste twee jaar van zijn leven gebeurde. Het is voor 14,50 euro te koop bij uitgeverijdownhill.nl.

Films In de korte documentaire De wilde weldoener is de strijd van Rino te zien tegen

de gemeente Breda. De gemeente heeft plannen met het stuk grond dat hij van ze huurt. Op dit stuk land heeft Rino dagbesteding Ariba opgericht, waar hij jongens met een licht verstandelijke beperking begeleidt. De documentaire is terug te kijken via 2doc.nl, zoek op ‘wilde weldoener’.

Voor de film Sexual Healing volgde filmmaker Elsbeth Fraanje de 53-jarige spastische Evelien. Eerdere sporadische seksuele ervaringen waren teleurstellend, maar gesprekken met haar hulpverlener wakkerden het vuurtje toch weer aan. De 55 minuten durende film is te zien op 16 mei om 20.25 uur op NPO2 en erna terug te kijken via 2doc.nl.

Complex gedrag

Wie een goed beeld wil krijgen van hoe het is om cliënten met moeilijk verstaanbaar gedrag te begeleiden, kan de podcast Een fragiel evenwicht luisteren. Door personeelstekort krijgt het team rond cliënt Camiel het rooster niet meer rond, met grote gevolgen voor Camiel en zijn vaste begeleiders. Beluister de podcast via Spotify of via goedbezig.pfzw.nl, zoek op ‘ fragiel evenwicht’ In zorgopleidingen zou meer aandacht besteed moeten worden aan probleemgedrag. Daarom is er een oefening voor mbo-studenten ontwikkeld door het CCE: Samenwerken bij complex probleemgedrag. De oefening is te downloaden via kennispleingehandicaptensector.nl, zoek op ‘oefening studenten’.

Klik 4 2022 | www.klik.org

volgendeklik

Klik 5 van 2022 verschijnt op 17 juni en heeft als thema Voeding

Verder in Klik Van fixatie naar vrijheid Het verhaal van Hedde die aan bed en stoel gekluisterd was // Knuffelkont Casus begeleidster over een cliënt die in haar billen knijpt // Onderwijs Leren in de praktijk // Seksualiteit Spel en praatmethode // en de columns van de Dokter, Seksuoloog en Gedragskundige.

colofon Vakblad voor de verstandelijk gehandicaptenzorg 51e jaargang, nummer 4 grote foto omslag Bas van Spankeren, van Immanuel bij het artikel op pagina 22 www.klik.org Redactie Tjitske Gijzen Postbus 24028, 3502 MA Utrecht Telefoon 06-24207476 E-mail gijzen@prelum.nl De redactie werkt onafhankelijk op basis van een redactiestatuut. Overname van artikelen, delen daaruit of illustraties uitsluitend met toestemming.

Aan dit nummer werkten mee Mariët Ebbinge, Ruth Eppink, Anne-Marie KLaassen, Hester Brugman Uitgave Prelum Basis-lay out Twin media bv Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl

Druk Veldhuis Media, Raalte ISSN 0166-5782

voor het einde van de abonnementsperiode.

Zie www.klik.org/voorwaarden

Abonnementen Voor vragen over abonnementen, bezorging of adreswijzigingen kunt u: Bellen met: 030-63 55 060 Mailen naar: klantenservice@klik.org Schrijven naar: Prelum, Klik Postbus 24028, 3502 MA Utrecht

Advertenties Demani Sales in Didam Debbie van den Dool Telefoon 0316-227155 E-mail info@demani.nl

Klik Compleet € 180,65 Klik Print Only € 167,65 Klik Online Only € 150,65 Klik Privé € 101,35 Klik Privé Online € 92,15 Student Online € 45,25 Voor prijzen buiten Nederland en groepsabonnementen zie klik.org/abonneren of mail met klantenservice@klik.org, ook voor een gratis proefexemplaar. *Prijzen zijn incl. 9% BTW. Jaarabonnement geldt tot wederopzegging. Beëindigen kan schriftelijk of per mail tot drie maanden

klikwijzer

Kennispockets Kennispockets zijn themaboekjes, die je antwoord geven op de meest gestelde vragen over thema’s die leven in de zorg, zoals autisme, seksualiteit en communicatie. De pockets zijn zowel digitaal als in een geprinte versie verkrijgbaar. Prijs € 22, inclusief BTW en verzendkosten.

Kijk op www.klik.org/kennispockets Thema’s Het tijdschrift Klik is ook nog los na te bestellen. Prijs € 13,95 per stuk, inclusief verzendkosten en exclusief 9% BTW.

Aanbieders van producten of diensten in de verstandelijk gehandicaptenzorg

advertentie

Cursus advies

31

Vakantie

Mieke Janssens Trainingsbureau Concrete Coaching Graaf Hendrik III plein 68, 4819 CL Breda T 06-21215815 E miekejanssens@concretecoaching.eu I www.concretecoaching.eu Vandaag leren, morgen toepassen! Mieke Janssens is auteur en geeft praktijkgerichte workshops en teamtrainingen in de Verstandelijk Gehandicaptenzorg, gebaseerd op actuele begeleidingscasuïstiek.

Stichting Arie van Wijngaarden Postbus 72, 2160 AB Lisse T 0252 414 702 E info@stichtingarievanwijngaarden.org I www.stichtingarievanwijngaarden.org

PAO Psychologie T 085-4879310 E info@pao.nl I www.pao.nl

Stichting Arie van Wijngaarden stelt jaarlijks voor kleinschalige doelen een bedrag beschikbaar, dat naar het oordeel van het bestuur bijdraagt aan de integratie en acceptatie van mensen met een verstandelijke handicap in de samenleving. Alleen schriftelijke aanvragen worden behandeld.

PAO Psychologie is gespecialiseerd in geaccrediteerd onderwijs voor zorg- en onderwijsprofessionals. Klassikaal, online of blended.

Onderwijskundig goede lesprogramma’s staan altijd voorop.

PAO geeft daarnaast opleidingsadvies en helpt bij ontwikkelvraagstukken.

Adverteren in de Klikwijzer?

Eelke Verschuur T 030 2844844 E info@eelkeverschuur.nl I www.eelkeverschuur.nl TFG, Tom Gravestein T 0651786223 E gravestein@hetnet.nl I www.contactcirkels.nl

Behandeling, coaching met video, Scholing en methodisch werken

De leukste webwinkel voor aangepast speelgoed, communicatieknoppen en -mappen, sensomotorisch materiaal, planborden en timers, ADL hulpmiddelen, computer- en iPad-aanpassingen, kauwsieraden, Joyk poppen en meer.

Uw organisatie of bedrijf staat een jaar lang in elke editie van Klik voor slechts € 525,- exclusief btw.

Neem contact op met Debbie van den Dool: E debbie@demani.nl T 0316 227155

Klik 4 2022 | www.klik.org

& )" " #' # " ( # * &'( # ! % & # *$ ' +" ' % ' . ' ,* -& ' " #-"+, (' *+, -'"' .((*1",, * +)* $ * $ ! *%((

()" /( '+ #-'" & # $ " ! , #! (& )" *

#*& + !! .$& # # %( #.$& # %'- $ & (& * *((, ,"# '+ ", (' * + -/ $ ''"+ (. * ('.*"#/"%%" 1(* "# & '+ ' & , ' . *+, ' %"#$ ) *$"' ' ( )+0 !( *" ,*"+ ! ' ( '"' 1( %+ & ',"

()" /( '+ + ), & * & # $ " ! , #! +.

$& * & #(+$$& ! . "# '+ 1 ,/ + -*+-+ % *, - & * (. * 5 , 1(* ' / ' 4 % ' *"#$+, )-', ' 5 %$ *(% +) %, - "# ,( ) ++"' . ' ('.*"#/"%%" 1(* 5 %$ "+ ' /(* ' +, % ' ' 1(* ' +, )) ')% '

)-', '

( "'+ ' + ), & * & # $ " ! , #! .$& * & #(+$$& ! +.

/ /

. )# ( $# & '

1 + ()% " "' ', - .(%% " ,( *-+, (& . * ',/((* %"#$! " , ' & ' "'1 $ ('.*"#/"%%" 1(* "# %"3', '

)-', '

( &( ()" + ), & * & # $ " ! , #! +. # %( #.$&

030-6933887 | info@medilex.nl | www.medilex.nl