2008-2010_Diploma Theses_Projects by Pro.Syn.Apo

ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Α.Π.Θ. - ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ, ΣΥΝΤΉΡΗΣΗ & ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΜΝΗΜΕΊΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ» FACULTY OF ENGINEERING A.U.TH. - INTERDEPARTMENTAL PROGRAM OF POSTGRADUATE STUDIES ‘PROTECTION, CONSERVATION & RESTORATION OF CULTURAL MONUMENTS’

Πρώτη Κατεύθυνση: «Προστασία, Συντήρηση & Αποκατάσταση Αρχιτεκτονικών Μνημείων» First Direction: “Protection, Conservation & Restoration of Architectural Monuments”

Θέματα Εργαστηρίου Διεπιστημονικής Συνεργασίας & Διπλωματικές Εργασίες Interdisciplinary Collaboration Studio Projects & Postgraduate Theses

2008-2010

Θεσσαλονίκη 2022

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI FACULTY OF ENGINEERING

Προστασία, Συντήρηση & Αποκατάσταση Αρχιτεκτονικών Μνημείων Θέματα Εργαστηρίου Διεπιστημονικής Συνεργασίας & Διπλωματικές Εργασίες Protection, Conservation & Restoration οf Architectural Monuments Interdisciplinary Collaboration Studio Projects & Postgraduate Theses

Υπεύθυνη έκδοσης: Μαρία Αρακαδάκη Επιμέλεια τόμου: Ελπίδα Συγγελάκη Γραφιστική επιμέλεια – σχεδιασμός εξωφύλλου: Παναγιώτης Ξάνθος Έτος έκδοσης: 2022 © Δ.Π.Μ.Σ. – ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Α.Π.Θ. © I.P.P.S. – FACULTY OF ENGINEERING A.U.TH. Απαγορεύεται η ανατύπωση, αναπαραγωγή ή με οποιοδήποτε τρόπο χρησιμοποίηση μέρους ή του συνόλου των κειμένων, σχεδίων ή φωτογραφιών που περιέχονται στον τόμο χωρίς προηγούμενη άδεια του Δ.Π.Μ.Σ. – Πολυτεχνική Σχολή Α.Π.Θ. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means –electronic, mechanical, photocopying or otherwise– without prior written permission of the I.P.P.S. – Faculty of Engineering A.U.Th. prosynapo.web.auth.gr

architecture.web.auth.gr

www.eng.auth.gr

Περιεχόμενα Contents

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΩΤΟΥ ΜΈΡΟΥΣ CONTENTS - FIRST PART

Προλογικά σημειώματα

Forewords

Πρόλογος της Διευθύντριας του Δ.Π.Μ.Σ.

Foreword of the Postgraduate Program Director

Πρόλογος υπευθύνων Εργαστηρίου Διεπιστημονικής Συνεργασίας

Foreword of the Interdisciplinary Collaboration Studio Coordinators

XIII

Θέματα εργαστηρίου διεπιστημονικής συνεργασίας 2008 - 2010

Interdisciplinary collaboration studio projects 2008 - 2010

Αποκατάσταση και επανάχρηση τμήματος των βορειοδυτικών τειχών της Θεσσαλονίκης

Restoration and enchancement of a part of the northwest walls of Τhessaloniki

Ιωάννης Μούρτος Ηλιάνα Παπαμίχου Άννα Πασιά Μαρία-Κωσταντίνα Σαλτέα-Καλογερά Αρχιτέκτονες Μηχανικοί

Ioannis Mourtos Iliana Papamihou Anna Pasia Maria-Konstantina Saltea-Kalogera Architect Engineers

Έλενα Ρεϊζίδου Πολιτικός Μηχανικός

Elena Reizidou Civil Engineer

Ιωάννα Αγγελοπούλου Ελένη Καλύβα Τοπογράφοι Μηχανικοί

Ioanna Agelopoulou Eleni Kaliva Surveyor Engineers

Μαργαρίτα Τιλελή Αλέξανδρος Τούρτας Αρχαιολόγοι

Margarita Tileli Alexandros Tourtas Archaeologists

Μελέτη αποκατάστασης και επανάχρησης του «Passage Kyrtsi»

“Passage Kyrtsi”: restoration and reuse study

Μάριαμ Ελ-Μανσούρι Άννα Πουγαρίδου Αρχιτέκτονες Μηχανικοί Στέλιος Παρδαλόπουλος Βασιλική Τερζή Πολιτικοί Μηχανικοί Μαρία Αντωνιάδη Τοπογράφος Μηχανικός

Mariam El Mansouri Anna Pougaridou Architect Engineers Stelios Pardalopoulos Vasiliki Terzi Civil Engineers Maria Antoniadi Surveyor Engineer

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΩΤΟΥ ΜΈΡΟΥΣ CONTENTS - FIRST PART

Θέματα εργαστηρίου διεπιστημονικής συνεργασίας 2008 - 2010

Interdisciplinary collaboration studio projects 2008 - 2010

Μελέτη ανάλυσης – τεκμηρίωσης και πρόταση επανάχρησης Παπάφειου Ορφανοτροφείου «Ο Μελιτεύς»

Documentation study and reuse proposal of the Papafeio Orphanage “The Meliteus”

Άλκηστη Δανιήλ Βιργινία Πατρίκα Άγγελος Τασολάμπρος Αρχιτέκτονες Μηχανικοί Όλγα Μολίδα Κωνσταντίνα Τσιρώνη Πολιτικοί Μηχανικοί

Μελέτη αποκατάστασης και επανάχρησης του Αλευρόμυλου Βαλτσάνη στη δυτική Θεσσαλονίκη Κωνσταντίνος Ρηγόπουλος Κατερίνα Ριτζούλη Αρχιτέκτονες Μηχανικοί Ελισάβετ Κατσαβέλη Αθανασία Τσιτλακίδου Πολιτικοί Μηχανικοί Ιωάννα Αγγελοπούλου Ελένη Καλύβα Τοπογράφοι Μηχανικοί Θεοδώρα Χατζηκαλλία Μηχανολόγος Μηχανικός

Στοά Μοδιάνο: προστασία και ανάδειξη Φώτιος Καραγιώργος Μαγδαληνή Χατζή Αρχιτέκτονες Μηχανικοί Γιώργος Κακές Νικολέττα Κορώνη Δήμητρα-Αικατερίνη Σταματοπούλου Πολιτικοί Μηχανικοί Ανδρέας Βλαστάρης Τοπογράφος Μηχανικός Κατερίνα Μπόλη Αρχαιολόγος

Alkisti Daniil Virginia Patrika Agelos Tasolambros Architect Engineers Olga Molida Konstantina Tsironi Civil Engineers

Restoration and reuse study of the Valtsani Mill in western Thessaloniki

Konstantinos Rigopoulos Katerina Ritzouli Architectural Engineers Elissavet Katsaveli Athanasia Tsitlakidou Civil Engineers Ioanna Agelopoulou Eleni Kaliva Surveyor Engineers Theodora Chatzikallia Mechanical Engineer

Shopping Arcade Modiano: restoration and enhancement

Fotios Karagiorgos Magdalini Chatzi Architect Engineers George Kakes Nikoletta Koroni Dimitra-Aikaterini Stamatopoulou Civil Engineers Andreas Vlastaris Surveyor Engineer Katerina Boli Archaeologist

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΜΈΡΟΥΣ CONTENTS - SECOND PART

Διπλωματικές Postgraduate εργασίες 2008 - 2010 theses 2008 - 2010

Δημιουργία εφαρμογής ΓΣΠ των αρχαιολογικών χώρων του Νομού Θεσσαλονίκης με σκοπό τη βέλτιστη διαχείριση και προβολή τους

The creation of a GIS application for the archaeological sites of Thessaloniki Prefecture targeting to their management and promotion

Ανδρέας Βλαστάρης Τοπογράφος Μηχανικός

Andreas Vlastaris Surveyor Engineer

Συντήρηση και αποκατάσταση της «Μπλε Πολυκατοικίας» στα Εξάρχεια, Αθήνα

Conservation and restoration of the “Blue Apartment Building” at Exarheia, Athens

Άλκηστη Δανιήλ Αρχιτέκτων Μηχανικός

Alkisti Daniil Architect Engineer

Μελέτη τεκμηρίωσης, αποκατάστασης και επανάχρησης της στοάς Κουτρούμπα επί της οδού Αγ. Μηνά στη Θεσσαλονίκη

Documentation, restoration and reuse study of the Koutrouba shopping arcade in Saint Minas street, Thessaloniki

Μάριαμ Ελ-Μανσούρι Αρχιτέκτων Μηχανικός

Mariam El Mansouri Architect Engineer

Κτίρια βιομηχανικής κληρονομιάς στο Πλωμάρι Λέσβου: τυπολογία φέροντος οργανισμού

Industrial heritage buildings in Plomari, on Lesvos island: typology of the load bearing structure

Γεώργιος Κακές Πολιτικός Μηχανικός

George Kakes Civil Engineer

Δημιουργία εφαρμογής ΓΣΠ για τον αρχαιολογικό χώρο της Βεργίνας και της ευρύτερης περιοχής

The creation of a GIS application for the archaeological site of Vergina and its broader area

Ελένη Καλύβα Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός

Eleni Kaliva Surveyor Engineer

Το μετόχι της Mονής Αγίου Παύλου στη Νέα Φώκαια Χαλκιδικής: προστασία και ανάδειξη

The dependency of Hagios Pavlos Monastery in Nea Fokaia, Chalkidiki: protection and enhancement

Φώτιος Καραγιώργος Αρχιτέκτων Μηχανικός

Fotios Karagiorgos Architect Engineer

Στατική αποκατάσταση αρχοντικού Γάκη στην Καστοριά: αποτίμηση φέρουσας ικανότητας – αξιολόγηση μεθόδων επέμβασης

Restoration study of the Gaki mansion in Kastoria: bearing capacity assessment – evaluation of the reinforcement methods

Ελισάβετ Κατσαβέλη Πολιτικός Μηχανικός

Elissavet Katsaveli Civil Engineer

Αρέθουσα: αποτίμηση φέρουσας ικανότητας – αξιολόγηση μεθόδων επέμβασης

Arethousa: bearing capacity assessment – evaluation of reinforcement methods

Νικολέττα Κορώνη Πολιτικός Μηχανικός

Nikoletta Koroni Civil Engineer

Μελέτη του παραδοσιακού αντισεισμικού δομικού συστήματος στη Λευκάδα

Study of the traditional seismic structural system of Lefkada

Όλγα Μολίδα Πολιτικός Μηχανικός

Olga Molida Civil Engineer

02 03 04 05 06 07

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΜΈΡΟΥΣ CONTENTS - SECOND PART

Διπλωματικές Postgraduate εργασίες 2008 - 2010 theses 2008 - 2010

10 11 12 13 14 15 16 17 18

Αναγνώριση και ανάδειξη του ιστορικού αστικού ιστού της πόλης των Σερρών – Πρόταση αρχιτεκτονικών και πολιτιστικών διαδρομών

Identification and enhancement of the historical urban tissue of the city of Serres – Proposal of architectural and cultural routes

Ιωάννης Α. Μούρτος Αρχιτέκτων Μηχανικός

Ioannis A. Mourtos Architect Engineer

Μακεδονικός τάφος φράγματος Αλιάκμονα: μελέτη και προτάσεις αποκατάστασης

The Macedonian tomb at Aliakmon River Dam: study and restoration proposals

Κατερίνα Μπόλη Αρχαιολόγος

Katerina Boli Archaeologist

Προστασία και ανάδειξη του παραδοσιακού οικισμού Χώρας Αλοννήσου

Protection and enhancement of the traditional settlement of Chora on Alonissos

Ηλιάνα Παπαμίχου Αρχιτέκτων Μηχανικός

Iliana Papamichou Architect Engineer

Αποτίμηση φέρουσας ικανότητας νεοκλασικού κτιρίου του 19ου αιώνα

Bearing capacity assessment of a neoclassical building of the 19th century

Στυλιανός Ι. Παρδαλόπουλος Πολιτικός Μηχανικός

Stylianos J. Pardalopoulos Civil Engineer

Αποκατάσταση και επανάχρηση σαπωνοποιείου στο Πλωμάρι Λέσβου

Restoration and reuse of a soap factory in Plomari on Lesvos island

Άννα Πασιά Αρχιτέκτων Μηχανικός

Anna Pasia Architect Engineer

Αποτύπωση, αποκατάσταση και επανάχρηση της Έπαυλης Σωσσίδη - πρώην Σωσσίδειο Γηροκομείο Βέροιας

Building survey, restoration and reuse of the Sossidis Mansion - former Sossidis Nursing Home in Veria

Βιργινία Πατρίκα Αρχιτέκτων Μηχανικός

Virginia Patrika Architect Engineer

Στοά Σαούλ: διερεύνηση δυνατοτήτων προστασίας και επανάχρησης ενός κτιριακού τύπου στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης

The Saul Shopping Arcade: investigation of preservation and reuse options of a building type in the historical center of Thessaloniki

Άννα Πουγαρίδου Αρχιτέκτων Μηχανικός

Anna Pougaridou Architect Engineer

Ξύλινες στέγες τρίκλιτων βασιλικών της Τουρκοκρατίας

Wooden roofs of three aisled basilicas in the period of Turkish Rule

Έλενα Ρεϊζίδου Πολιτικός Μηχανικός

Elena Reizidou Civil Engineer

Χωροταξικό και ιστορικό πλαίσιο: πολεοδομική επέμβαση στον Σιδερά Οίας Νήσου Θήρας (Σαντορίνη), Νομού Κυκλάδων

Spatial planning and historical frame: urban intervention at the quarter of Sideras in Oia, on Thera island (Santorini), Prefecture of Cyclades

Κατερίνα Ριτζούλη Αρχιτέκτων Μηχανικός

Katerina Ritzouli Architect Engineer

101

103

VII

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΜΈΡΟΥΣ CONTENTS - SECOND PART

Διπλωματικές Postgraduate εργασίες 2008 - 2010 theses 2008 - 2010

19 20 21 22 23 24 25 26

VIII

Ρυθμιστικό σχέδιο της ευρύτερης περιοχής της αρχαίας Μίεζας, Νομός Ημαθίας

Master plan of the broader area of ancient Mieza in Imathia

Μαρία-Κωνσταντίνα Σαλτέα-Καλογερά Αρχιτέκτων Μηχανικός

Maria-Konstantina Saltea-Kalogera Architect Engineer

Αποτίμηση και ανασχεδιασμός με εφαρμογή του Κανονισμού Επεμβάσεων (ΚΑΝ.ΕΠΕ.) του διατηρητέου κτιρίου από Ο/Σ στη συμβολή των οδών Τσιμισκή & Αγίας Σοφίας

Assessment and redesign of the preservable reinforced concrete building at the intersection of Tsimiski & Agias Sofias streets applying the Greek Intervention Code

Δήμητρα-Αικατερίνη Σταματοπούλου Πολιτικός Μηχανικός

Dimitra-Aikaterini Stamatopoulou Civil Engineer

Μελέτη αποκατάστασης της Χάνας στο Δήμο Τραϊανούπολης Νομού Έβρου: αποτίμηση φέρουσας ικανότητας – αξιολόγηση μεθόδων επέμβασης

Restoration study of Chana, Municipality of Traianoupolis, Evros Prefecture: bearing capacity assessment – evaluation of reinforcement methods

Bασιλική Τερζή Πολιτικός Μηχανικός

Vasiliki Terzi Civil Engineer

Καταγραφή των μνημείων της νήσου Σύμης και πρόταση ανάδειξης μέσω αρχαιολογικών διαδρομών

Recording and enhancement proposals of the monuments on Symi island through archaeological routes

Μαργαρίτα Τιλελή Αρχαιολόγος

Margarita Tileli Αrchaeologist

Το ιερό της Εύκλειας στη Βεργίνα: πρόταση ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου

The sanctuary of Eukleia at Vergina: rehabilitation proposal of the archaeological site

Αλέξανδρος Τούρτας Αρχαιολόγος

Alexandros Tourtas Archaeologist

Αποτίμηση φέρουσας ικανότητας και προτάσεις ενίσχυσης της Έπαυλης Σωσσίδη – πρώην Σωσσίδειο Γηροκομείο Βέροιας

Sossidis Mansion – former Sossidis Nursing Home in Veria: bearing capacity assessment and structural reinforcement of the building

Κωνσταντίνα Τσιρώνη Πολιτικός Μηχανικός

Konstantina Tsironi Civil Engineer

Τα ξενοδοχεία του Μεσοπολέμου στη Θεσσαλονίκη: διαμόρφωση και σχολιασμός του φέροντος οργανισμού

The hotels of the Interwar period in Thessaloniki: configuration and comments on the load bearing structure

Αθανασία Τσιτλακίδου Πολιτικός Μηχανικός

Athanasia Tsitlakidou Civil Engineer

Το αρχοντικό Γάκη στην πλατεία Ντολτσό της Καστοριάς. Αποκατάσταση και επανάχρηση

The Gaki mansion in Dolco square of Kastoria: restoration and reuse

Μαγδαληνή Χατζή Αρχιτέκτων Μηχανικός

Magdalini Chatzi Architect Engineer

105

109

113

117

119

123

125

129

Προλογικά σημειώματα Forewords

Πρόλογος της Διευθύντριας του Δ.Π.Μ.Σ.

Foreword of the Postgraduate Program Director

Είκοσι τέσσερα χρόνια μετά την ίδρυσή του, το Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Μνημείων Πολιτισμού» της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. συνεχίζει, παρά τις ποικίλες οικονομικές και άλλες δυσκολίες, την εκπαιδευτική του προσφορά σε δύο επί μέρους εξειδικεύσεις: «Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Αρχιτεκτονικών Μνημείων» και «Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Έργων Τέχνης και Μηχανισμών». Οι υψηλής εξειδίκευσης απόφοιτοί του, περίπου 500 έως τώρα, στελεχώνουν υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Τα 20 χρόνια επιτυχούς λειτουργίας του (1998-2018) εορτάστηκαν με ένα υψηλού επιπέδου επετειακό συνέδριο το 2019. Από τα πρώτα του βήματα το Δ.Π.Μ.Σ. είχε πάντοτε ως κεντρικό στόχο, πέρα από την προσφορά εξειδικευμένης εκπαίδευσης, να μεταδώσει την ευαισθησία και το σεβασμό στις άυλες αξίες της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, κυρίως όμως να διδάξει στους φοιτητές και φοιτήτριές του το νόημα και την αξία της διεπιστημονικής συνεργασίας και της προσφοράς από κάθε επιστημονική ειδικότητα των δικών της γνώσεων, για την επίτευξη ενός κοινού στόχου. Το ότι οι αρχές αυτές εμπνέουν τις σπουδές στο Δ.Π.Μ.Σ. αναδεικνύεται ιδιαίτερα στη σειρά δίγλωσσων τευχών που περιλαμβάνουν τα θέματα του Εργαστηρίου Διεπιστημονικής Συνεργασίας και τις διπλωματικές εργασίες που εκπονήθηκαν στην Α' Κατεύθυνση «Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Αρχιτεκτονικών Μνημείων» κατά την πρώτη δεκαετία (1998-2008) της λειτουργίας του και εκδόθηκαν σε έντυπη μορφή έως το 2015. Μετά από μια παύση αρκετών ετών, για οικονομικούς κυρίως λόγους, το παρόν τεύχος, με τα θέματα του Διεπιστημονικού Εργαστηρίου και τις διπλωματικές εργασίες της ακαδημαϊκής περιόδου 2008-2010, φιλοδοξεί να εγκαινιάσει μια δεύτερη, σε ηλεκτρονική μορφή αυτήν τη φορά, εκδοτική περίοδο. Την επιμέλεια των δίγλωσσων κειμένων ανέλαβε η αρχαιολόγος και επιμελήτρια εκδόσεων Ελπίδα Συγγελάκη, απόφοιτος και η ίδια του Δ.Π.Μ.Σ. της ακαδημαϊκής περιόδου 2006-2008. Τη γραφιστική επιμέλεια και την ευθύνη για την ανανεωμένη αισθητική του τεύχους, με βάση τα πρότυπα της έντυπης σειράς, είχε ο Παναγιώτης Ξάνθος, διπλωματούχος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ. με σημαντική εμπειρία στο σχεδιασμό επιστημονικών εκδόσεων. Τους ευχαριστώ θερμά για τον επαγγελματισμό, τη λεπτολόγο φροντίδα και την άριστη συνεργασία μας. Θερμές ευχαριστίες οφείλω στους/στις συναδέλφους που με αγάπη και ανιδιοτέλεια προσφέρουν επί 24 χρόνια στο διδακτικό έργο του Δ.Π.Μ.Σ. και ιδιαιτέρως σε όσους/όσες συμμετέχουν με επιβλέψεις

In the twenty four years of its operation, the Interdisciplinary Program of Postgraduate Studies “Protection, Conservation and Restoration of Cultural Monuments”, supported by all the Schools of the Faculty of Engineering of A.U.Th., offers thorough studies in two parallel specializations: the first on Architectural Monuments and the second on Art Works and Mechanisms. During these years the program has produced up to 500 highly qualified alumni, most of them employed in state cultural institutions and local government services. Apart from offering specialized training, the program aims at teaching its students how to approach cultural heritage with the proper respect for its intangible values and, above all, at helping them to embrace the sense and the merits of interdisciplinary collaboration and of their obligation to contribute, each one on the basis of their own discipline, to a common goal. The way these principles inspire the curriculum of the program is clearly reflected in the projects of the Interdisciplinary Collaboration Studio and the diploma theses of Direction A, published in a series of five bilingual issues, that covered the period 1998-2008. Then, the lack of adequate financial resources caused a suspension of the publishing activity. With the present bilingual digital edition, comprising the Interdisciplinary Collaboration Studio projects and the diploma theses of the academic period 2008-2010, we hope that we are opening a new chapter in the publishing activities of the program. The editorial supervision was undertaken by Elpida Syngelaki, archaeologist and alumna of the 2006-2008 academic period of the postgraduate program, while the renewed graphic design of the issue was executed by Panayiotis Xanthos, architect engineer, alumnus of the School of Architecture of A.U.Th. I thank them both for their dedicated and detailed work and for our excellent collaboration. My warmest thanks to all colleagues who devotedly support the teaching needs of the program for all these 24 years. Special thanks to the students of the 20082010 academic period and their tutors. I do hope that this issue will be the first of a new series and that the potentials of the electronic publishing will grant it with a broad recognition and will stimulate public awareness of the work conducted in the Interdisciplinary Postgraduate Program. Maria Arakadaki Associate Professor School of Architecture A.U.Th.

στο παρόν τεύχος, καθώς και στους/στις αποφοίτους που εκπόνησαν τις εργασίες. Εύχομαι η προσπάθειά μας να έχει μια ευοίωνη συνέχεια και οι δυνατότητες της ηλεκτρονικής κυκλοφορίας να χαρίσουν ευρεία απήχηση στην παρούσα έκδοση και ακόμη μεγαλύτερη αναγνώριση στο έργο του Δ.Π.Μ.Σ. Μαρία Αρακαδάκη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Α.Π.Θ.

XII

Πρόλογος υπευθύνων Εργαστηρίου Διεπιστημονικής Συνεργασίας

Foreword of the Interdisciplinary Collaboration Studio Coordinators

Το Εργαστήριο Διεπιστημονικής Συνεργασίας, από την ίδρυση του μεταπτυχιακού προγράμματος της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. με αντικείμενο την προστασία, συντήρηση και αποκατάσταση μνημείων πολιτισμού (Δ.Π.Μ.Σ.), αποτελεί το βασικό κορμό των μαθημάτων που παρακολουθούν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές-τριες όλων των ειδικοτήτων της Α΄ Κατεύθυνσης «Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Αρχιτεκτονικών Μνημείων». Στόχοι του υποχρεωτικού αυτού εργαστηριακού μαθήματος είναι:

The Interdisciplinary Collaboration Studio, since the establishment of the postgraduate program entitled “Protection, Conservation and Restoration of Cultural Monuments” (I.P.P.S.), has been the backbone of the education of all the students that have selected Direction A, namely “Protection, Conservation and Restoration of Architectural Monuments”, during their first two semesters. The objectives of this compulsory studio course are:

– η εμπέδωση της ανάγκης για διεπιστημονική συνεργασία, τόσο κατά τη διαδικασία ανάλυσης και τεκμηρίωσης όσο και κατά τη διατύπωση των προτάσεων αποκατάστασης – η υποδειγματική επεξεργασία μιας μελέτης αποκατάστασης και επανάχρησης σε όλα τα στάδια που προβλέπονται από την κείμενη νομοθεσία και από την επιστημονική δεοντολογία – η άσκηση των μεταπτυχιακών φοιτητών-τριών με τα πραγματικά προβλήματα που αφορούν τις τοπικές κοινωνίες – η πρακτική εφαρμογή των θεωρητικών αρχών και γνώσεων που λαμβάνουν κατά την διάρκεια του Δ.Π.Μ.Σ. Για την υλοποίηση των παραπάνω στόχων, σε κάθε περίοδο επιλέγονται 5-6 ιστορικά κτίρια ή σύνολα διαφόρων ιστορικών περιόδων, ώστε να καλύπτεται όσο το δυνατόν το σύνολο των ιδιαιτεροτήτων των ιστορικών δομικών συστημάτων που αναπτύχθηκαν στη χώρα μας. Για κάθε κτίριο ή σύνολο συγκροτείται μια διεπιστημονική ομάδα μεταπτυχιακών φοιτητών-τριών, καθώς και μια διεπιστημονική ομάδα διδασκόντων, οι οποίοι επιβλέπουν και καθοδηγούν όλα τα στάδια. Το εργαστήριο διαρκεί δύο εξάμηνα, κατά τη διάρκεια των οποίων παρουσιάζονται στους φοιτητές-τριες εφαρμοσμένες μελέτες, είτε μέσω διαλέξεων είτε μέσω επισκέψεων στα αποκατεστημένα κτίρια, είτε και κατά τη διάρκεια των εργασιών, όταν οι συνθήκες ασφάλειας το επιτρέπουν. Η επεξεργασία των θεμάτων τους παρουσιάζεται και αξιολογείται σε τρία στάδια: στην ανάλυση και τεκμηρίωση, στη διατύπωση των γενικών αρχών για τις προτεινόμενες επεμβάσεις και στην τελική επεξεργασία των προτάσεων. Κατά την περίοδο 2008-2010 μετά από συζητήσεις με ενδιαφερόμενες υπηρεσίες, φορείς και ιδιοκτήτες επελέγησαν τα εξής:

– consolidating the need for interdisciplinary collaboration, both in the process of analysis and documentation and in the formulation of the restoration proposals – the exemplary elaboration of a restoration and reuse project at all stages according to the current legislation and scientific ethics – the practice of the postgraduate students on real problem-solving regarding the local communities – the application of theoretical principles and knowledge they receive during the I.P.P.S. For the implementation of the above objectives in each academic period, 5-6 historical buildings or sites of different historical periods are selected to cover as much as possible all the peculiarities of the historical building systems that have been developed in our country. For each building or ensemble, an interdisciplinary team of postgraduate students is formed as well as an interdisciplinary group of professors who supervise and guide them during all the stages of the research. The Interdisciplinary Collaboration Studio Course lasts 2 semesters during which applied restoration projects or studies are presented, through lectures and visits to restored buildings or visits to construction sites during the restoration works take place, when the security conditions allow it. The process of the projects is presented and evaluated in three stages: in the analysis and documentation, in the formulation of the general principles for the proposed interventions and in the completion of the proposals. During the academic period 2008-2010, after discussions with the relevant public services and owners, the following monuments were selected: 1. Part of the northwestern walls of Thessaloniki 2. The preserved historical building “Passage Kyrtsi” 3. The preserved historical building of Papafeio Orphanage (“The Meliteus”) XIII

1. Τμήμα των βορειοδυτικών τειχών της Θεσσαλονίκης

4. The preserved industrial complex of the Valtsani Mill

2. Το διατηρητέο ιστορικό κτίριο “Passage Kyrtsi”

5. The preserved historical building of the Modiano Shopping Arcade

3. Το διατηρητέο ιστορικό κτίριο του Παπάφειου ορφανοτροφείου («Μελιτεύς») 4. Το διατηρητέο βιομηχανικό συγκρότημα του παλαιού Αλευρόμυλου Βαλτσάνη 5. Το διατηρητέο ιστορικό κτίριο της στοάς Μοδιάνο Οι τελικές εργασίες αποτελούνται από πολυσέλιδους τόμους με κείμενα και σχέδια, αντίγραφα των οποίων υπάρχουν στη βιβλιοθήκη του μεταπτυχιακού προγράμματος. Στις σύντομες παρουσιάσεις που δημοσιεύονται στο παρόν τεύχος, μαζί με τις διπλωματικές εργασίες οι οποίες εκπονήθηκαν ατομικά από κάθε μεταπτυχιακό φοιτητή-τρια της Α' Κατεύθυνσης, ο αναγνώστης μπορεί να αποκομίσει ένα συνοπτικό μόνο τμήμα των εργασιών. Ωστόσο, η γενική εικόνα που λαμβάνει μπορεί να αποτελέσει έναυσμα για περαιτέρω αναζήτηση στη βιβλιοθήκη του προγράμματος. Πιστεύουμε ότι οι εκδόσεις αυτές, οι οποίες θα συνεχιστούν στο μέλλον σε ψηφιακή μορφή, βοηθούν τόσο τους προπτυχιακούς όσο και τους μεταπτυχιακούς φοιτητές-τριες της Πολυτεχνικής Σχολής, αλλά και τους ενδιαφερόμενους επιστήμονες, να κατανοήσουν τα ιδιαίτερα θεωρητικά, μεθοδολογικά αλλά και τεχνικά προβλήματα για τη συντήρηση, αποκατάσταση και επανάχρηση των ιστορικών κατασκευών. Κατά την περίοδο 2008-2010, στην οποία είναι αφιερωμένο το παρόν τεύχος, την ευθύνη του Εργαστηρίου Διεπιστημονικής Συνεργασίας είχαμε από κοινού ο υπογράφων και η αείμνηστη Αιμιλία Στεφανίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μιχαήλ-Κωνσταντίνος Νομικός Ομότιμος Καθηγητής Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Α.Π.Θ.

XIV

The final works of the interdisciplinary teams consist of multi-page volumes with texts and drawings, copies of which have been submitted to the library of the postgraduate program. In the short presentations published in this issue, together with the postgraduate theses that every student of Direction A’ has submitted individually, the reader can obtain only a summary of the overall work. We believe that these publications, which will be continued in the future in a digital form, help both undergraduate and postgraduate students at the School of Engineering and other scientists to study and understand the theoretical, methodological and technical problems concerning conservation, restoration and rehabilitation of monuments. During the academic period 2008-2010, to which this volume is devoted, the coordinators of the Interdisciplinary Collaboration Studio were myself and the late Emilia Stefanidou, Associate Professor A.U.Th. Michael-Konstantinos Nomikos Professor Emeritus School of Architecture A.U.Th.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ FIRST PART

Θέματα εργαστηρίου διεπιστημονικής συνεργασίας 2008 - 2010 Ιnterdisciplinary collaboration studio projects 2008 - 2010

Αποκατάσταση και επανάχρηση τμήματος των βορειοδυτικών τειχών της Θεσσαλονίκης

Restoration and enchancement of a part of the northwest walls of Τhessaloniki

Ομάδα Εργασίας Ιωάννης Μούρτος Ηλιάνα Παπαμίχου Άννα Πασιά Μαρία-Κωσταντίνα Σαλτέα-Καλογερά Αρχιτέκτονες Μηχανικοί

Studio team Ioannis Mourtos Iliana Papamihou Anna Pasia Maria-Konstantina Saltea-Kalogera Architect Engineers

Έλενα Ρεϊζίδου Πολιτικός Μηχανικός

Elena Reizidou Civil Engineer

Ιωάννα Αγγελοπούλου Ελένη Καλύβα Τοπογράφοι Μηχανικοί

Ioanna Agelopoulou Eleni Kaliva Surveyor Engineers

Μαργαρίτα Τιλελή Αλέξανδρος Τούρτας Αρχαιολόγοι

Margarita Tileli Alexandros Tourtas Archaeologists

Επιβλέποντες Κλαίρη Παλυβού Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisors Clairy Palyvou Professor, School of Architecture

Αναστάσιος Σέξτος Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Anastasios Sextos Assistant Professor, School of Civil Engineering

Κώστας Τοκμακίδης Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Αγρονόμων-Τοπογράφων Μηχανικών

Kostas Tokmakidis Associate Professor, School of Rural and Surveying Engineering

01 Η τοποθεσία όπου αναπτύσσεται το τμήμα της οχύρωσης, το οποίο εξετάζεται, βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Θεσσαλονίκης, στα όρια του κεντρικού Δήμου με το Δήμο Συκεών και αποτελεί το όριο μεταξύ δύο περιοχών κατοικίας: του ιστορικού οικισμού της Άνω Πόλης, στα νότια, και της περιοχής Καλλιθέας του Δήμου Συκεών, στα βόρεια. Το υπό μελέτη τμήμα, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς, αν και σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση, έχει ερευνηθεί ελάχιστα. Το μεγαλύτερο τμήμα του τείχους σώζεται ακέραιο. Η συνύπαρξή του, ωστόσο, με κατοικίες, που κατασκευάστηκαν μετά το 1922 από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και οι οποίες σε αρκετά σημεία εφάπτονται στο τείχος, επηρεάζει τη μορφή του και δημιουργεί μια περίπλοκη κατάσταση, με έντονα στοιχεία ιστορικότητας, προσδίδοντάς του έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Το μήκος του συγκεκριμένου τμήματος του τείχους είναι περίπου 300 μ. και αποτελείται συνολικά από έξι 01

The part of the walls under examination is situated in the northwest area of Thessaloniki, on the borders of the central municipality and the municipality of Sykies. This part of the fortification forms a boundary between two residential areas: the historical cluster of Upper Town (“Ano Poli”) to the south, and the area of Kallithea (municipality of Sykies) to the north. This particular area of the walls is of special interest; even though it is well preserved it has been studied very little. The biggest part of the wall survives intact. Its coexistence with houses, which have been constructed from the refugees from Asia Minor after 1922 and which are attached on the walls in different parts, affects the form of the monument creating a complicated situation, still of special historical value, attributing a particular character to the walls. The length of the studied part is about 300 m and it is comprised of six towers in total and five curtain walls.

Δ.Π.Μ.Σ. «ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ, ΣΥΝΤΉΡΗΣΗ & ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΏΝ ΜΝΗΜΕΊΩΝ». ΘΈΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΊΟΥ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑΣ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΈΣ ΕΡΓΑΣΊΕΣ 2008-2010 I.P.P.S. “PROTECTION, CONSERVATION & RESTORATION OF ARCHITECTURAL MONUMENTS”. INTERDISCIPLINARY COLLABORATION STUDIO PROJECTS & POSTGRADUATE THESES 2008-2010

πύργους και πέντε μεσοπύργια διαστήματα. Το ύψος του ποικίλλει, φτάνοντας σε ορισμένα σημεία τα 13 μ., ενώ το συνολικό πάχος του κυμαίνεται από 0,60 μ. έως 4,30 μ. Ο γενικός τύπος οχύρωσης, στον οποίο εντάσσεται το τμήμα αυτό, όπως και το σύνολο του αμυντικού συστήματος των τειχών της Θεσσαλονίκης, είναι αυτός της περίκλειστης οχύρωσης με ψηλό τείχος και ενδιάμεσους πύργους ανά τακτά διαστήματα. Όσον αφορά τη μορφολογία του, το κύριο σώμα του υπό μελέτη τείχους δεν παρουσιάζει ιδιαιτερότητες ή σημαντικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με το σύνολο της οχύρωσης της πόλης. Το μεγαλύτερό του τμήμα αποτελεί κατασκευή που χρονολογείται μεταξύ του 7ου και 9ου αιώνα, μιμούμενο ωστόσο το παλαιοχριστιανικό σύστημα δόμησης, αυτό δηλαδή των εναλλασσόμενων λίθινων και πλίνθινων ζωνών. Το υπόλοιπο αποτελεί τοπική ανακατασκευή μεταγενέστερης χρονικής περιόδου (11ος αιώνας) και

Its height varies, reaching in some areas 13 m and its total thickness ranges from 0.60 m to 4.30 m. The type of fortification, not only for this part but also for the total of the walls of Thessaloniki, is that of an enclosure of high wall curtain interrupted periodically by towers. Regarding morphology, the main body of the wall’s masonry, does not present specific or substantial differences with regard to the rest of the fortification. Despite the fact that the largest part of the wall was constructed between the 7th and 9th centuries AD, it looks like a Paleochristian construction and it is formed of successive bands of stone and brick. The rest part is a reconstruction of a later period (11th century AD) and consists of rubble masonry with lots of scattered bricks. The towers on the contrary, are rather more interesting as they have all been reconstructed in different periods, displaying a variety of characteristics. Even more interesting is the way of adjusting the Byzantine additions in

01 01 Αεροφωτογραφία της περιοχής μελέτης (Πηγή: www.livemaps. com). Aerial view of the area of study (Source: www.livemaps.com).

02 Τμήμα της βόρειας όψης του τείχους. View of the north walls.

03 Αποτύπωση υπάρχουσας κατάστασης σε τμήμα της βόρειας όψης των τειχών. Drawing of the north view of the walls – current condition.

ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗ ΤΜΉΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΏΝ ΤΕΙΧΏΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗΣ RESTORATION AND ENCHANCEMENT OF A PART OF THE NORTHWEST WALLS OF THESSALONIKI

04-06 Απόψεις από το βορειοδυτικό τμήμα των τειχών. Different views of the northwest part of the walls.

διαμορφώνεται από αργολιθοδομή με μεγάλο αριθμό διάσπαρτων πλίνθων. Οι πύργοι, αντίθετα, παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον καθώς είναι ανακατασκευασμένοι σε διάφορες χρονικές περιόδους (11ος και 13ος-14ος αιώνας). Αξιοσημείωτος είναι ο τρόπος προσαρμογής των προσθηκών της βυζαντινής περιόδου σε προγενέστερες κατασκευές, καθώς και η χρήση υλικών από τους προϋπάρχοντες ρωμαϊκούς πύργους. Η ύπαρξη αντηρίδων στην εξωτερική όψη ενός εκ των πύργων αποτελεί ιδιαίτερο κατασκευαστικό χαρακτηριστικό, καθώς ελάχιστες αντηρίδες εντοπίζονται στο υπόλοιπο τμήμα της οχύρωσης της πόλης. Τα κυριότερα προβλήματα παθολογίας που παρατηρούνται είναι η υγρασία, η αποκόλληση επιχρισμάτων, η διόγκωση της βάσης με συνέπεια την απώλεια δομικού υλικού, η απώλεια συνδετικού κονιάματος που προκάλεσε την αποκόλληση λίθων, ο κατακερματισμός και η αποσάθρωση λίθων, οι επιφανειακές και καθολικές καταρρεύσεις, οι ρηγματώσεις σε μεγάλους πώρινους λίθους των πύργων, η κατάρρευση της στέψης σε αρκετά τμήματα και τέλος, η ανάπτυξη αυτοφυούς βλάστησης στη στέψη και στους αρμούς. Ωστόσο, η συνολική δομοστατική εικόνα του μνημείου, όπως απέδειξε και η στατική ανάλυση που πραγματοποιήθηκε, είναι γενικά καλή χωρίς σημαντικά προβλήματα. Σημαντική δυσκολία κατά τη φάση της ανάλυσης του συγκεκριμένου τμήματος των βορειοδυτικών τειχών, αποτέλεσε το γεγονός ότι στην υπάρχουσα βιβλιογραφία η συγκεκριμένη περιοχή δεν έχει μελετηθεί επαρκώς και οι όποιες αναφορές σε αυτή είναι 03

previous constructions, and the use of materials from the pre-existing Roman towers. A special architectural characteristic constitutes the existence of buttresses on the exterior side of one of the towers, a feature not widely used in the rest of the fortifications of the city. In terms of pathology, the main problems observed are: humidity, coating delamination, swelling of the base causing loss of structural material, loss of mortar provoking stone detachment, fragmentation and disintegration of stones, minor or total collapses, cracks in large blocks of limestone on the towers, collapse of the coronation in several sections and finally development of spontaneous vegetation on the coronation and joints. Nevertheless, the total structural condition of the monument, as it has been proved by the static analysis, is generally good without important faults. A great difficulty during the documentation of the northwest part of the walls was the fact that in the existing bibliography this area had not been studied sufficiently and the references were few. Also, the lack of drawings charged the studio team with the full survey and surveying reference of the monument. After the completion of the survey, the photogrammetric method was selected for the elevation drawings.

Restoration & enhancement proposal A general principle of the proposed restoration is that every new intervention must respect the monument’s typological and morphological features taking into account its structure. More specifically, the main goals of the proposal are, firstly, the protection and conservation

ελάχιστες. Επιπλέον, η έλλειψη σχεδιαστικού υλικού (γεωμετρικές αποτυπώσεις και υπόβαθρα) επιφόρτισε την ομάδα μελέτης με την πλήρη αποτύπωση και τριγωνομετρική εξάρτηση του μνημείου. Για τη σχεδιαστική απόδοση των αναπτυγμάτων των όψεων επιλέχθηκε η χρήση φωτογραμμετρικών μεθόδων, αφού είχε προηγηθεί η τοπογραφική αποτύπωση του μνημείου.

Πρόταση αποκατάστασης και ανάδειξης Γενική αρχή της πρότασης αποκατάστασης είναι πως κάθε νέα επέμβαση οφείλει να σέβεται τα τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά του μνημείου λαμβάνοντας υπόψη τη δομοστατική του οργάνωση. Ειδικότερα, οι κυριότερες επιδιώξεις του σχεδιασμού και των επεμβάσεων που προτείνονται είναι: πρωτίστως η προστασία του μνημείου και η αποκατάσταση της αντιληπτικής του συνέχειας, όπου αυτό είναι εφικτό, η απελευθέρωσή του από τις νεότερες κατασκευές και συγκεκριμένα από εκείνες που αποκόπτουν τη θέα προς αυτό ή το υποβαθμίζουν, η ανάδειξη των διατηρητέων κτισμάτων και των κτιρίων ιδιαίτερου ενδιαφέροντος της περιοχής, καθώς και η επιλεκτική

of the monument, as well as the restoration of its continuity perception, wherever this is possible. Secondly, the removal of all the newer constructions, which are in close contact to the walls, and mainly those that cut off the view to the monument and are incompatible. Also, the enhancement of the preservable buildings and the buildings of particular interest in the area along with the introduction of cultural use in some of them, are an additional target, facilitating at the same time the accessibility to a part of the monument. Meanwhile, a main challenge is the creation of pedestrian areas, recreation and viewing areas and besides this, it is important to maximize free pedestrian zones and accessibility to people with mobility impairments. The occasional access of emergency service vehicles and low speed restrictions in Akritas street (eastern boundary of the studied area) have been also taken into consideration. The interventions that are proposed for the public space are moderate, intending mainly to enhance the monument, without highlighting the architectural solutions but the wall itself. Although the proposal is inspired by the same fundamental ideas and values, a different approach is followed for each of the two areas, the municipality of Sykies and Ano Poli respectively. So, in the first case, the ampleness of open space allows linear designing in combination with successive terraces where the towers are or used to be, to facilitate a better view of the monument. Evros Street is redesigned as a pedestrian zone, constituting one of the two main paths of movement. Where the wall is not preserved, the refugees’ houses are maintained after rehabilitation works in their courtyards and façades that reform them in a unified and elegant front, which somehow replaces the lost wall and helps to safeguard the historical values of the area, with clear reference to its past as a refugee neighbourhood. On the other side, towards Ano Poli, the new urban design maintains and enhances the complexity of the irregular urban tissue, while clusters of houses are being preserved to support the feeling of the neighborhood. Some of the refugees’ houses which are being removed, shall be repeated in a symbolic way: sometimes by ele-

08 07-08 Σχεδιαγράμματα από την ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης και προτεινόμενες επεμβάσεις. Documentation of the current condition – drawings of the proposed interventions.

ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗ ΤΜΉΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΏΝ ΤΕΙΧΏΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗΣ RESTORATION AND ENCHANCEMENT OF A PART OF THE NORTHWEST WALLS OF ΤHESSALONIKI

09 09 Πρόταση – γενικό τοπογραφικό. Proposal – general site plan.

10-11 Γενικό τοπογραφικό πρότασης – λεπτομέρειες. Proposal general site plan – details. 12-16 Πρόταση – τρισδιάστατες απεικονίσεις. Proposal – 3D illustrations.

εισαγωγή πολιτισμικής χρήσης σε ορισμένα από αυτά, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα πρόσβασης σε τμήμα του τείχους. Ταυτόχρονα, κύριο ζητούμενο αποτέλεσε η δημιουργία ελεύθερων χώρων περιπάτου, αναψυχής και θέασης, η ελεύθερη κυκλοφορία των πεζών αλλά και των ατόμων με κινητικά προβλήματα. Επίσης, εξετάστηκαν η περιστασιακή διέλευση τροχοφόρων σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης και η διατήρηση χαμηλών ταχυτήτων στον άξονα της οδού Ακρίτα, που αποτελεί το ανατολικό όριο της περιοχής μελέτης και μοναδική οδό σύνδεσης της Άνω Πόλης με τις Συκιές στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το τείχος. Οι επεμβάσεις που προτείνονται συνολικά για το δημόσιο χώρο έχουν ήπιο χαρακτήρα και στοχεύουν κυρίως στην ανάδειξή του, χωρίς λύσεις υπερσχεδιασμού. Παρότι η πρόταση διαπνέεται από τις ίδιες βασικές αρχές, ακολουθείται διαφορετική αντιμετώπιση για κάθε μια από τις δύο περιοχές, Δήμου Συκεών και Άνω Πόλης. Έτσι, στην πρώτη περίπτωση, η ελευθερία του χώρου επιτρέπει διαμορφώσεις περισσότερο αυστηρές, με ευθύγραμμες χαράξεις και διαδοχικά πλατώματα στις θέσεις όπου υψώνονται πύργοι ή υπολείμματα πύργων, με σκοπό την καλύτερη θέαση του μνημείου. Η οδός Έβρου επανασχεδιάζεται ως πεζόδρομος, αποτελώντας τον έναν από τους δύο βασικούς άξονες κίνησης της πρότασης. Στο τμήμα όπου το τείχος δεν σώζεται, τα κτίσματα διατηρούνται, αλλά αναδιαμορφώνονται οι όψεις και οι αυλές τους, με σκοπό τη δημιουργία ενός ενιαίου και καλαίσθητου μετώπου, που αντικαθιστά κατά κάποιο τρόπο το χαμένο τείχος και συμβάλλει στη διατήρηση της ιστορικότητας της 05

vated or lower terraces, other times as a variation of the material on the ground, or as a series of floor lighting or through street planting. The interventions in this area are limited and spatially concentrated, so as to form in every cluster free walking spaces, viewpoints and stops around the walls, allowing people to congregate, play and socialize. The proposal promotes a cultural use for this area and concerns the creation of a “fortification museum”. This proposal emerged after the idea of the integration of the area to a broader network of cultural spaces and museums, that is already developed or is planned to be developed around the perimeter of Thessaloniki’s walls, including the White Tower and Heptapyrgion, The Trigonion Tower, the north-western part of the walls that is being studied here and the Vardar Fortress. Moreover, the conversion of some of the refugees’ houses to the north of the Evros Street into the so-called “Cultural Neigh-

περιοχής, με σαφή αναφορά στον προσφυγικό της χαρακτήρα. Προς την πλευρά της Άνω Πόλης οι νέες χαράξεις διατηρούν και ενισχύουν την μικροκλίμακα και την πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει τον ακανόνιστο αστικό ιστό, ενώ παράλληλα διατηρούνται συστάδες κατοικιών που ενισχύουν την αίσθηση της γειτονιάς. Κάποια από τα ίχνη των προσφυγικών κτισμάτων, που απομακρύνονται, επαναλαμβάνονται με τρόπο συμβολικό: άλλοτε με υπερυψώσεις επιπέδων, άλλοτε με υποβαθμίσεις, άλλοτε ως διαφοροποίηση του υλικού της δαπεδόστρωσης, άλλοτε ως σειρές επιδαπέδιων φωτιστικών ή πιδάκων νερού και άλλοτε ως στοιχεία φυτεύσεων. Γενικά, οι επεμβάσεις σε αυτή την περιοχή είναι μικρότερης κλίμακας και πιο σημειακές, ώστε σε κάθε χωρική ενότητα να διαμορφώνονται χώροι κίνησης, στάσης και θέασης των τειχών, συγκέντρωσης ομάδων, χώροι παιχνιδιού και κοινωνικής επαφής. Η νέα χρήση που προτείνεται να αποδοθεί στην περιοχή σχετίζεται με τον πολιτισμό και αφορά στη δημιουργία ενός «μουσείου οχυρώσεων». Η πρόταση επανάχρησης προέκυψε καταρχήν από την ιδέα να ενταχθεί η περιοχή σε ένα ευρύτερο πλέγμα πολιτιστικών χώρων – μουσείων, που έχει ήδη αναπτυχθεί ή προβλέπεται να αναπτυχθεί στην περίμετρο των τειχών της πόλης (Λευκός Πύργος και Επταπύργιο, Πύργος Τριγωνίου, τμήμα των βορειοδυτικών τειχών της περιοχής μελέτης και Φρούριο του Βαρδαρίου). Επιπλέον, η μετατροπή τμήματος των προσφυγικών κατοικιών που βρίσκονται στα βόρεια του τείχους σε μια «Πολιτιστική Γειτονιά» (έργο που υλοποιείται από το Δήμο Συκεών μετά από Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό), όπου προβλέπονται να ενταχθούν χρήσεις καλλιτεχνικού, εκπαιδευτικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος, ενδυνάμωσε την απόφαση της ομάδας εργασίας για τη δημιουργία ενός πυρήνα ανάλογων χρήσεων σε άμεση επαφή με τα τείχη. Εν κατακλείδι, η πρόταση ανασχεδιασμού στοχεύει στο να αποδοθεί στα τείχη ο χαρακτήρας ενός «μνημείου της πόλης», ενός μνημείου όχι αποκομμένου, αλλά εναρμονισμένου με το σύγχρονο αστικό ιστό, που θα είναι προσιτό στους κατοίκους και εύκολα προσβάσιμο στους επισκέπτες.

bourhood”, (a project carried out by the Municipality of Sykies after a National Architectural Competition), where artistic, educational and cultural uses are scheduled to be integrated, reinforced the team’s decision to create a core of cultural uses in direct contact with the walls. In conclusion, the proposed rehabilitation aims to turn the walls into a ‘town monument’, i.e. a monument that is not excluded but is actively included in the modern urban tissue and that will be easily accessible both for the citizens and the visitors.

Μελέτη αποκατάστασης και επανάχρησης του «Passage Kyrtsi»

“Passage Kyrtsi”: restoration and reuse study

Ομάδα Εργασίας Μάριαμ Ελ-Μανσούρι Άννα Πουγαρίδου Αρχιτέκτονες Μηχανικοί

Studio team Mariam El Mansouri Anna Pougaridou Architect Engineers

Στέλιος Παρδαλόπουλος Βασιλική Τερζή Πολιτικοί Μηχανικοί

Stelios Pardalopoulos Vasiliki Terzi Civil Engineers

Μαρία Αντωνιάδη Τοπογράφος Μηχανικός

Maria Antoniadi Surveyor Engineer

Επιβλέποντες Αιμιλία Στεφανίδου Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisors Emilia Stefanidou Associate Professor, School of Architecture

Χρήστος Ιγνατάκης Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Christos Ignatakis Professor, School of Civil Engineering

Κώστας Τοκμακίδης Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Αγρονόμων-Τοπογράφων Μηχανικών

Kostas Tokmakidis Associate Professor, School of Rural and Surveying Engineering

Αρχιτεκτονική ανάλυση και τεκμηρίωση

Architectural analysis and documentation

Tο υπό μελέτη κτίριο βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, επί των οδών Βίκτωρος Ουγκώ 10 (Postahane) και πάροδος Εδέσσης (Tas Hani). Πρόκειται για την παλιά εμπορική στοά Κύρτση, όπως μαρτυρά και η επιγραφή «PASSAGE KYRTSI» στο υπέρυθρο της εισόδου του κτιρίου. Ο ιδιοκτήτης της ήταν ο γνωστός Ναουσαίος έμπορος Τάσος Κύρτσης, το όνομα του οποίου παίρνει και η δίοδος που ένωνε την οδό Φράγκων με την οδό Εδέσσης, ως συνέχεια του Αλλατίνι Χαν (δίοδος Κύρτση). Στο παλαιότερο σωζόμενο σχετικό έγγραφο αναφέρεται ως αρχική ιδιοκτήτρια η Ρουκιγιέ χανίμ, κόρη του Μεχμέτ Μούσταφα Εφέντη, το δε κτίριο αναφέρεται ως καμένο πέτρινο χάνι (Σεπτέμβριος 1898, τούρκικο έτος 1314). Το είδος του ακινήτου περιγράφεται ως ένα μαγαζί ισόγειο με ανώγειο. Όσον αφορά στις χρήσεις του κτιρίου κατά τη διάρκεια της ζωής του, η οποία υπερβαίνει τα εκατό χρόνια, αυτές ήταν κυρίως εμπορικές. Το κτίριο αναπτύσσεται σε τέσσερις στάθμες (υπόγειο, ισόγειο και δύο ορόφους) και έχει κάτοψη σχήματος Γ. Η πρόσβαση σε αυτό γίνεται από τις δύο κύριες

The building under study is located in the historical center of Thessaloniki, at 10 Victor Hugo street (Postahane) and Edessis side street (Tas Hani). This is the old commercial arcade “Kyrtsi”, as witnessed by the inscription “PASSAGE KYRTSI” on the lintel of the entrance. Its owner was the famous trader Tassos Kyrtsis from Naoussa, after whom the passage which connected Frank street with Edessis street took its name (Kyrtsis passage). In the oldest surviving relative document, Rukiye Hanim, the daughter of Mehmet Mustafa Efendi, is said to be the first owner while the building is referred to as a burnt stone khan (September 1898, Turkish year 1314). The type of property is described as a ground floor shop with an upper floor. Regarding the uses of the building during its life, which exceeds one hundred years, they were mainly commercial. The building has four levels (basement, ground floor and two upper floors) and an L-shaped plan. It is accessed from both its main sides. According to the arrangement of its floor plan and the typological structure of the buildings of the old commercial center of Thessaloniki, we

01 Κάτοψη ισογείου του κτιρίου, υπάρχουσα κατάσταση. Ground floor plan, current condition. 02 Λεπτομέρεια της σιδερένιας θύρας του ισογείου στην είσοδο της παρόδου Εδέσσης. Detail of the iron door on the ground floor entrance on Edessis side street.

όψεις του. Με βάση την οργάνωση της κάτοψης και την τυπολογική δομή των κτισμάτων του παλιού εμπορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης, διαπιστώνουμε ότι η κάτοψη των ορόφων του είναι η τυπική περίκεντρη των κτιρίων εμπορικών χρήσεων. Η στοά Κύρτση αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα αστικού νεοκλασικισμού στη Θεσσαλονίκη. Οι όψεις της αρθρώνονται σε τρεις βασικές οριζόντιες ζώνες, που αντιστοιχούν στο ισόγειο, τον 1ο και το 2ο όροφο. Η κατασκευή του κτιρίου περιλαμβάνει φέρουσες τοιχοποιίες από λιθοδομή στο υπόγειο και οπτοπλινθοδομή στην ανωδομή και σύστημα δαπέδων από σιδηροδοκούς διατομής διπλού Τ με οπτόπλινθους στα μεταξύ τους κενά. Οι διαχωριστικές τοιχοποιίες είναι επίσης από οπτοπλινθοδομή. Το κτίριο έχει εγκαταλειφθεί από τη δεκαετία του 1980 και έκτοτε δεν έχει συντηρηθεί.

Γεωμετρική και φωτογραμμετρική αποτύπωση H οποιαδήποτε επέμβαση σε ένα υφιστάμενο κτιριακό μνημείο προϋποθέτει τη δημιουργία ενός γεωμετρικού μοντέλου που απεικονίζει με την καλύτερη δυνατή προσέγγιση την πραγματικότητα. Αρχικό στάδιο της αποτύπωσης αποτέλεσε η αναγνώριση της υπό μελέτη περιοχής, όπου διερευνήθηκε πώς θα πρέπει να αναπτυχθεί η όδευση εντός του κτιρίου, αναζητήθηκαν

ascertain that the layout of its upper floors plan belongs to the identical type of a commercial building. The Kyrtsi arcade is a representative example of urban Neoclassicism in Thessaloniki. Its façades are articulated in three horizontal zones, corresponding to the ground floor, first and second floor levels. The building’s structure comprises load bearing stone masonry walls in the basement and brick walls in the upper levels, and the floors are formed of double T iron girders with bricks in the gaps between them. The dividing walls are also made of brick. The building has been abandoned since the early 1980s and it has not been preserved.

Geometrical and photogrammetic survey Any intervention on a monument presupposes the creation of a geometric model that illustrates the best the possible its current condition. The initial stage of the survey was the demarcation of the study area and how we should traverse through the building, the identification of points with known coordinates in the block area and realizing the obvious difficulties of the survey. For the complete survey of the structure we used the three basic methods of building survey:

ΜΕΛΈΤΗ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ «PASSAGE KYRTSI» “PASSAGE KYRTSI”: RESTORATION AND REUSE STUDY

οι στάσεις στην ευρύτερη περιοχή του οικοδομικού τετραγώνου και διαπιστώθηκαν οι προφανείς δυσκολίες της αποτύπωσης. Για την πλήρη δομική αποτύπωση χρησιμοποιήθηκαν οι τρεις βασικές μέθοδοι αποτύπωσης κτιρίων: Α) Οι αρχιτεκτονικές μέθοδοι αποτύπωσης, που αφορούν άμεσες μετρήσεις του αντικειμένου με απλά όργανα (μετροταινία, laser αποστασιόμετρο) και χρησιμοποιήθηκαν για την καταγραφή και απεικόνιση λεπτομερειών του κτιρίου, συμπληρωματικά με τις τοπογραφικές. Δεν προσφέρονται για εργασίες μεγάλης κλίμακας, ούτε παρέχουν ικανοποιητική ακρίβεια και δεν μπορούν να συσχετίσουν επιμέρους χώρους με ακρίβεια. Παρ’ όλα αυτά, στο συγκεκριμένο κτίριο η αποτύπωση του ισογείου και του υπογείου εσωτερικά βασίστηκε αποκλειστικά σε άμεσες μετρήσεις με αποστασιόμετρο και μετροταινία, αφού ήταν αδύνατη η δημιουργία όδευσης. Β) Οι τοπογραφικές μέθοδοι αποτύπωσης με τις οποίες μετρηθήκαν με υψηλή ακρίβεια σημεία λεπτομερειών εντός του κτιρίου αλλά και στην αποτύπωση του ευρύτερου οικοδομικού τετραγώνου. Η λεπτομέρεια με την οποία αποτυπώθηκε το μνημείο τοπογραφικά έγινε ανάλογα με την κλίμακα σχεδίασης. Αυτή είναι 1:200 για το τοπογραφικό διάγραμμα και 1:50 για τα υπόλοιπα σχέδια. Για την τοπογραφική αποτύπωση των σημείων λεπτομερειών, τόσο εντός του κτιρίου όσο και της όψης, αρχικά δημιουργήθηκε μία ανοιχτή πολυγωνομετρική όδευση, στις οδούς Βεροίας και Βίκτωρος Ουγκώ, με τρεις κορυφές επί των προαναφερθέντων οδών, από τις οποίες αργότερα πραγματοποιήθηκε η σύνδεση των κορυφών της όδευσης εντός του κτιρίου και μέσω ενός παραθύρου συνεχίστηκε με τη δημιουργία δύο στάσεων στην πάροδο Εδέσσης. Ο σχεδιασμός των οδεύσεων έγινε σχεδόν παράλληλα με τη διαδικασία της αποτύπωσης και βάσει των προβλημάτων που προέκυπταν κάθε φορά. Η επιλογή των κορυφών της πολυγωνικής όδευσης ήταν αρκετά δύσκολη αφού πέραν από την ορατότητα ανά δύο μεταξύ των κορυφών θα έπρεπε να είναι τέτοια ώστε να ξεπερνιούνται τα αρκετά εμπόδια που υπήρχαν μέσα στο κτίριο, τα οποία παρεμπόδιζαν την ορατότητα των σημείων λεπτομέρειας. Σε κάθε κορυφή της όδευσης μετρήθηκε επαρκής αριθμός σημείων ελέγχου για τον υπολογισμό των σφαλμάτων δίνοντας ακρίβεια στις μετρήσεις της τάξης των 2 εκ. Στον πρώτο όροφο δημιουργήθηκε όδευση που συνδέει τις μετρήσεις των διαφόρων δωματίων, συνδέει τις δύο εξωτερικές πλευρές του κτιρίου, καθώς και με δύο στάσεις που υλοποιήθηκαν στη σκάλα έγινε εφικτή η σύνδεση του πρώτου με το δεύτερο όροφο. Η αποτύπωση των εσωτερικών χώρων έγινε με τη μέθοδο των πολικών συντεταγμένων. Ειδικά για την αποτύπωση απρόσιτων σημείων, χρησιμοποιήθηκε η 09

03 Ψηφιοποίηση φωτομωσαϊκού και δημιουργία σχεδίου όψης. Digitization of referenced pictures and creation of an elevation drawing.

A) The architectural mapping methods that involve direct measurements of the object with simple instruments (tape measure, laser rangefinder) and were used for recording and displaying additional details of the building along with the topographic measurements. The present method is not suitable for large scale measurements, nor provides sufficient accuracy and cannot relate individual rooms with precision. Despite all this, the measurement of the ground floor and basement in this case was based on direct measurements as it was impossible to create a point network. B) The topographic mapping methods were used to measure in high precision points of details in the building and also to measure the block to create the site map. The detail of the measurements was relevant to the scale drawing, that is 1:200 for the site map and 1:50 for the rest of the drawings. For the measurement of points of detail inside the building and on the elevation, an open traverse was initially created in the Verias and Victor Hugo streets, with three survey control points, from which later we made the connection to the network within the building and passing through a window it continued with the creation of two more survey control points in Edessis passage. The planning of the network routes took place almost simultaneously with the rest of the survey according to the problems that arose through the process. The choice of the survey control points of the traverse was quite difficult because apart from the need of visual contact between every two control points, they should also be sufficient to overcome the obstacles that

ακτίνα laser του γεωδαιτικού σταθμού (χωρίς ανακλαστήρα) για τη μέτρηση της απόστασης, όπως έγινε και στην αποτύπωση λεπτομερειών της όψης. Γ) Η φωτογραμμετρική αποτύπωση χρησιμοποιήθηκε για τη λεπτομερή δημιουργία σχεδίων των δύο όψεων του κτιρίου. Έγινε η λήψη φωτογραφιών, επιλέχθηκαν φωτοσταθερά, ακολούθησε η αποτύπωσή τους και στη συνέχεια έγιναν οι απαραίτητες αναγωγές για τη δημιουργία φωτομωσαϊκού. Η διαδικασία της επίλυσης έγινε με τη χρήση του κατάλληλου προγράμματος σε ανεξάρτητο σύστημα, λύνοντας τμηματικά, μέρα με τη μέρα διεξαγωγής των μετρήσεων, και φυσικά στο τέλος ενώθηκαν σε ένα αρχείο cad συνολικό για κάθε όροφο. Οι κατόψεις των επιπέδων του κτιρίου σχεδιάστηκαν με τη βοήθεια προγραμμάτων CAD, ώστε η παραγωγή του τελικού σχεδίου να είναι υψηλής ποιότητας και ακρίβειας.

existed in the building that blocked the visibility of points of detail. At every survey control point of the traverse a sufficient number of control points was measured for calculating the accuracy of measurements up to 2 cm. On the first floor a traverse was created that related the measurements of the rooms of the relevant floor, the measurements of the two façades of the building and through the two survey stations at the stairs the connection of the first and second floor measurements was realized. The mapping of the interior was conducted by the method of polar coordinates. Especially for mapping inaccessible points we used the laser beam of the total station (without reflector) to measure the distance, like during the detailed mapping of the elevation. C) Photogrammetric survey was used to create detailed drawings of the two elevations of the building. Photographs were taken, then points on the elevation were chosen and measured and through their correlation photomosaics were created. The analysis was made using the appropriate software for solving gradually the measurements of each day. At the end they were combined to a cad file and a high quality and accurate drawing was created.

05 06

04 Πρόταση – Τομή Α-Α. Proposal – Section Α-Α. 05-06 Πρόταση – Κάτοψη 1ου (πάνω) και 2ου ορόφου (κάτω). Proposal plans – 1st floor (above) and 2nd floor (below).

ΜΕΛΈΤΗ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ «PASSAGE KYRTSI» “PASSAGE KYRTSI”: RESTORATION AND REUSE STUDY

Πρόταση αποκατάστασης - επανάχρησης

Restoration & reuse proposal

Το κτίριο προτείνεται να στεγάσει τα γραφεία δικηγορικής εταιρείας, με χρήσεις εμπορίου και αναψυχής στο ισόγειό του. Για τη χωροθέτηση των νέων λειτουργιών συνεκτιμήθηκαν οι απαιτήσεις προσπελασιμότητας, n συχνότητα χρήσης και n δυνατότητα ανεξαρτητοποίησης των διαφορετικών λειτουργιών στο εσωτερικό του κτιρίου. Παράλληλα, για τον εκσυγχρονισμό καθώς και την ανάδειξή του, προτείνεται μία σειρά επεμβάσεων που αφορά σε εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης, καθώς και στην ένταξη νέων, ειδικών κατασκευών.

The reuse proposal includes the installation of the offices of a law firm at the upper floors and commercial and recreation use of the ground floor level. For the incorporation of the new use the requirements in accessibility, frequency of use and the independence of the different functions within the building were taken into account. At the same time, in order to modernize and enhance the building, a series of interventions related to maintenance and restoration works was proposed, as well as the installation of special constructions.

Μελέτη απόκρισης κατασκευής Η μελέτη της απόκρισης της κατασκευής διαχωρίζεται σε δύο μεγάλες ενότητες. Η πρώτη ενότητα αφορά στον υφιστάμενο φορέα, ενώ η δεύτερη στο φορέα υπό τις τροποποιήσεις βάσει της αρχιτεκτονικής πρότασης επανάχρησης. Το πρώτο τμήμα της πρώτης ενότητας, αφορά στην αναγνώριση του στατικού συστήματος του υπάρχοντος φορέα καθώς και του μηχανισμού μεταφοράς των φορτίων. Το δεύτερο τμήμα αφορά στην παθολογία του υφιστάμενου φορέα, η οποία περιορίζεται σε ρηγματώσεις στο επίχρισμα. Το τρίτο τμήμα της μελέτης σχετίζεται με τον προσδιορισμό των μηχανικών χαρακτηριστικών των υλικών. Συγκεκριμένα, σε δύο δοκίμια οπτοπλίνθων πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις πυκνότητας και έλεγχος της μονοαξονικής θλιπτικής αντοχής. Το τέταρτο τμήμα αναφέρεται στον προσδιορισμό των φορτίων του φορέα, τα οποία περιλαμβάνουν ίδια βάρη, μόνιμα και κινητά φορτία καθώς και τη σεισμική φόρτιση, υπό μορφή φασμάτων επιτάχυνσης κατά τις τρεις κύριες διευθύνσεις, X, Y, Z. Για τον υπολογισμό των φορτίσεων χρησιμοποιήθηκε ο Κανονισμός Φορτίσεων Δομικών Έργων, καθώς και ο ΕΑΚ.

Study of the load bearing structure The study of the structural behavior can be divided in two large groups. The first one refers to the current condition of the building while the second one to the prospective structure according to the interventions included in the architectural reuse proposal. The first step in the documentation of the current condition is to recognize the load bearing system and the load transfer mechanisms. The second part refers to the pathology of the structure, which is limited in this case in cracks on the coatings. The third part of the study refers to the laboratory testing, particularly of two samples of bricks, in order to determine their density and the compression capacity. The next part of the study refers to the determination of the load bearing capacity, which includes the dead loads of the structure (dead and live load) and the seismic loading, in terms of response spectrums along the three main directions, X, Y and Z. The assessment of the loading was based on the Regulations of Loading of Civil Works (B.D/10-12-45, FEK-325/A/45) and the Greek Antiseismic Regulations (ΕΑΚ2000). The behaviour of the building was analyzed via the finite element code, ETABS, Nonlinear Version 9.1.4, Extended

07-08 1η και 2η ιδιομορφική υφιστάμενου φορέα. 1st and 2nd mode of the present state building. 09 Aποτελέσματα φέρουσας ικανότητας πεσσών και κάμψη και διάτμηση. Bearing capacity results of piers in bending and shear. 11

Η μελέτη συνεχίζεται με τη δημιουργία ενός προσομοιώματος πεπερασμένων στοιχείων, στο χώρο των τριών διαστάσεων, με τη χρήση του κώδικα ETABS, Nonlinear Version 9.1.4, Extended 3D Analysis of Building Systems. Οι τοιχοποιίες και οι πλάκες προσομοιώθηκαν με στοιχεία κελύφους, ενώ οι μεταλλικές δοκοί με τη χρήση γραμμικών στοιχείων. Εκτός από την πραγματική γεωμετρία του φορέα, η οποία παρέμεινε ως έχει, οι ιδιότητες των υλικών μειώθηκαν κατάλληλα ώστε να ληφθεί υπόψη η υφιστάμενη κατάσταση. Όσον αφορά στον υφιστάμενο φορέα, οι αναλύσεις απόκρισης αφορούν στον προσδιορισμό των ιδιομορφικών χαρακτηριστικών. Η δεύτερη ενότητα της μελέτης απόκρισης αφορά στον τροποποιούμενο φορέα βάσει της πρότασης επανάχρησης. Στην προκειμένη περίπτωση διαμορφώθηκαν δύο προσομοιώματα πεπερασμένων στοιχείων. Το πρώτο αφορά στον τροποποιημένο φορέα βάσει της αρχιτεκτονικής πρότασης επανάχρησης και το δεύτερο στο φορέα κατόπιν των μέτρων ενίσχυση της στατικής του λειτουργίας. Οφείλεται να σημειωθεί ότι βάσει των απαραίτητων αλλαγών στο στατικό σύστημα λόγω της επανάχρησης του κτιρίου, πραγματοποιήθηκαν ορισμένες τροποποιήσεις στα στατικά και σεισμικά φορτία, τα οποία καλείται να παραλάβει ο μελλοντικός φορέας. Ο έλεγχος επάρκειας της φέρουσας ικανότητας της τοιχοποιίας, του τροποποιημένου φορέα βάσει της αρχιτεκτονικής πρότασης επανάχρησης, πραγματοποιείται βάσει του προγράμματος e-Tools v.2.1.6.3., ενώ ο έλεγχος επάρκειας της φέρουσας ικανότητας των σιδηροδοκών πραγματοποιείται βάσει του προγράμματος ETABS, Nonlinear Version 9.1.4, Extended 3D Analysis of Building Systems. Τα αποτελέσματα των αναλύσεων σε στατική και δυναμική φόρτιση του τροποποιημένου φορέα παραπέμπουν σε λήψη μέτρων ενίσχυσης του στατικού συστήματος. Συγκεκριμένα, στα πατώματα διαμορφώνονται πλάκες οπλισμένου σκυροδέματος, πάχους 0,10 μ. Επίσης, στις τοιχοποιίες διαμορφώνονται μανδύες, οι οποίοι είναι μονόπλευροι όσον αφορά στις εξωτερικές τοιχοποιίες και αμφίπλευροι στις εσωτερικές. Επιπροσθέτως, η στατική λειτουργία του φορέα βελτιώνεται με την κατασκευή δύο πλαισίων οπλισμένου σκυροδέματος, τα οποία βρίσκονται σε επαφή με τους πεσσούς οπτοπλίνθων επί της Βίκτωρος Ουγκώ και επί της παρόδου Εδέσσης, και τα οποία επεκτείνονται στο υπόγειο.

10 Πλαίσιο οπλισμένου σκυροδέματος, οπλισμός στύλων Σ5 και Σ8. Reinforced concrete frame, reinforcement of Column 5 and 8.

3D Analysis of Building Systems. The masonry as well as the slabs were simulated as shell elements while the metal girders were simulated as linear elements. Apart from the actual geometry of the structure, the mechanical characteristics of the materials were reduced in order to simulate the current condition. Τhe analyses conducted refer to the estimation of the current condition modal characteristics. The second part of the study regards the bearing structure of the reuse proposal. Two finite elements 3D models were formed. The first one includes the modifications of the architectural proposal according to the new use and the second model includes the simulation of the necessary reinforcement interventions which ensure the safe behaviour of the building under static and dynamic loadings. It is worth mentioning that according to the architectural proposal, some modifications needed to be taken into account referring to the static and dynamic loading of the structure. Τhe bearing capacity of the masonry of the prospective structural system is conducted via the e-Tools v.2.1.6.3 code while the bearing capacity of the metal girders is conducted via the ETABS, Nonlinear Version 9.1.4, Extended 3D Analysis of Building Systems code. Τhe results of the analyses of the proposed system according to static and dynamic loading, indicate the need for strengthening of the structural system. The strengthening measures include the construction of reinforced concrete slabs, 0.10 m thick, over the existing ones. Another measure of strengthening refers to the construction of reinforced concrete jackets, having thickness ranging from 0.03 m to 0.20 m (basement). Unilateral reinforced concrete jackets will be attached to the external masonry while bilateral ones will be attached to the internal masonry. Furthermore, two frames of reinforced concrete will be constructed attached to the interior sides of the first level masonry frames (Edessis and Victor Hugo streets) and will be anchored to the basement’s foundation.

10 12

Μελέτη ανάλυσης – τεκμηρίωσης και πρόταση επανάχρησης Παπάφειου Ορφανοτροφείου «Ο Μελιτεύς»

Documentation study and reuse proposal of the Papafeio Orphanage “The Meliteus”

Ομάδα Εργασίας Άλκηστη Δανιήλ Βιργινία Πατρίκα Άγγελος Τασολάμπρος Αρχιτέκτονες Μηχανικοί

Studio team Alkisti Daniil Virginia Patrika Agelos Tasolambros Architect Engineers

Όλγα Μολίδα Κωνσταντίνα Τσιρώνη Πολιτικοί Μηχανικοί

Olga Molida Konstantina Tsironi Civil Engineers

Επιβλέποντες Μιχαήλ Νομικός Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisors Michael Nomikos Professor, School of Architecture

Χρήστος Ιγνατάκης Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Christos Ignatakis Professor, School of Civil Engineering

03 Στα τέλη του 19ου αιώνα κτίζονται πολλά δημόσια κτίρια στη Θεσσαλονίκη από τις διαφορετικές εθνικές κοινότητες της πόλης. Το Παπάφειο Ορφανοτροφείο (1903) αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κτίρια κοινωφελούς σκοπού της ελληνικής κοινότητας. Το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε, τα αξιόλογα αρχιτεκτονικά του χαρακτηριστικά, αλλά κυρίως η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα κατασκευαστική του δομή, η οποία βρίσκεται σε απόλυτη αντιστοιχία με την ευρωπαϊκή οικοδομική τεχνολογία της εποχής, καθιστούν το κτίριο του Παπαφείου ένα από τα πιο αξιόλογα αρχιτεκτονικά μνημεία της πόλης της Θεσσαλονίκης κατά την ύστερη Τουρκοκρατία. Το Παπάφειο Ορφανοτροφείο συνεχίζει να λειτουργεί έως σήμερα, προσφέροντας κοινωνικό έργο στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Το κτίριο βρίσκεται στα όρια της περιοχής της Τούμπας στη Θεσσαλονίκη. Το οικόπεδό του έχει το μέγεθος σχεδόν τριών οικοδομικών τετραγώνων και περικλείεται από τις οδούς Παπάφη, Κ. Καραμανλή, Αλ. Συμεωνίδη, Γ. Λαμπράκη και Κατσιμίδη. Η κατασκευή του Παπάφειου Ορφανοτροφείου πραγματοποιήθηκε με τα χρήματα του κληροδοτήματος του Ιωάννη Παπάφη, ενός από τους σημαντικότερους εθνικούς ευεργέτες του τέλους του 19ου αιώνα. 13

Many public buildings were erected in Thessaloniki by the different national communities of the city at the end of the 19th century. The Papafeio Orphanage (1903) was one of the most important social welfare institutions created by the Greek community at the time. What is more, the historical context of the late 19th century and early 20th century, its remarkable architectural characteristics and, most of all, the extremely interesting structure of the building, reflecting the European structural technology of the period, make the Papafeio Orphanage one of the most prominent architectural monuments in the city of Thessaloniki originating from the late Turkish Rule period. The Papafeio Orphanage still fulfils its original function, providing social service to the city of Thessaloniki. It is situated in Toumba, a district of Thessaloniki, on a plot of 29.5 acres, delineated by Papafi, K. Karamanli, Al. Symeonidis and Katsimidis streets. The erection of the orphanage was sponsored by the Ioannis Papafis’ bequest. Papafis was one of the most important national benefactors of the 19th century. The building has a symmetrical E-shaped plan and develops on four levels, the first, the second, and the third, with fourth level being the roof. The clear separation into three parts and the symmetrical organisation of the architectural elements around a central axis form the

01 01 Το Παπάφειο Ορφανοτροφείο το 1910 (Πηγή: Αρχείο Παπάφειου Ορφανοτροφείου). The Papafeio Orphanage in 1910 (Photo courtesy: Papafeio Orphanage Archive).

Το κτίριο έχει συμμετρική κάτοψη σχήματος Ε και διαρθρώνεται σε τρία επίπεδα: ισόγειο, πρώτος και δεύτερος όροφος. Ο τριμερής διαχωρισμός και η συμμετρική ανάπτυξη του συνόλου εκατέρωθεν ενός κεντρικού άξονα αποτελούν τα βασικά στοιχεία οργάνωσης της κάτοψης. Το κτίριο διαθέτει κύριους και βοηθητικούς χώρους: λαμπρό κεντρικό χολ εισόδου, κοιτώνες παιδιών και προσωπικού, αίθουσες διδασκαλίας, γραφεία και αίθουσα συνεδριάσεων, τραπεζαρία, κουζίνα, αποθήκες, λουτρά και τουαλέτες. Οι όψεις διαρθρώνονται σε τρία τμήματα καθ’ ύψος, σύμφωνα με τις αρχές του νεοκλασικισμού: βάση, κορμός, στέψη. Η έμφαση στην οριζοντιότητα και στον τριμερή αυτό διαχωρισμό επιτυγχάνονται με τις συνεχείς σειρές των ανοιγμάτων, τα γείσα, το περιμετρικό στηθαίο στο υψηλότερο επίπεδο, τις οριζόντιες διακοσμητικές ταινίες που περιτρέχουν το κτίριο καθώς και τις οριζόντιες κυφώσεις στο ισόγειο. Η εναλλαγή από τα κενά και τα πλήρη και η χρήση διακοσμητικών στοιχείων μορφοποιεί τις όψεις. Ο κατακόρυφος φέρων οργανισμός αποτελείται από πέτρινες και τούβλινες τοιχοποιίες και υποστυλώματα από πλίνθους ή μαρμάρινες κολόνες. Ως υλικά κατασκευής των αργολιθοδομών χρησιμοποιήθηκαν πρασινόλιθος Θεσσαλονίκης και συνδετικό ασβεστοκονίαμα. Στις τούβλινες τοιχοποιίες χρησιμοποιήθηκαν διάτρητοι και συμπαγείς οπτόπλινθοι. Σε ό,τι αφορά τα οριζόντια φέροντα στοιχεία αποτελούνται στο σύνολό τους από πατώματα κατασκευασμένα με το σύστημα των σιδηροδοκών διπλού Τ με τοξωτή πλινθοπλήρωση (θολίσκους) και επιστρώνονται με δάπεδα από μωσαϊκό, ξύλινες σανίδες και μαρμάρινες πλάκες. Στην οροφή του β΄ορόφου εδράζεται η ξύλινη στέγη του κτιρίου, η οποία δεν αποτελεί τμήμα του φέροντα οργανισμού του αλλά μεταφέρει απλώς τα φορτία της. Η στέγη φέρει επικάλυψη από κεραμίδια γαλλικού τύπου και πιθανότατα κατασκευάστηκε στο πλαίσιο των εργασιών γενικής επισκευής του 1958. Όλα τα κουφώματα είναι ξύλινα. Όλα τα ανώφλια πορτών και παραθύρων είναι αψιδωτά και κατασκευάστηκαν με την ανάλογη παράθεση συμπαγών οπτόπλινθων.

basic organisational elements of the plan. The building has primary and auxiliary spaces; an impressive central hall at the entrance, dormitories for the children and the staff, classrooms, offices, meeting room, dining room, kitchen, storage areas, bathrooms and WC. As far as the façades go, the vertical organisation of the planes into three parts and the symmetry are accomplished by the definition of a central vertical axis. The design of the façades emphasizes the horizontal organisation in three parts which is achieved with the continuous rows of openings, the cornices, the horizontal decorative bands, the balustrade of the balcony and the horizontal rustication at the level of the ground floor. The succession of mass and void and the use of decorative elements form the façades. What is more, the design of the façades suggests not only a vertical articulation in three parts but, in addition, organisation into three horizontal zones, in accordance with the principles of the neoclassical style; base, stem, coronation. The vertical load bearing elements of the building are stone masonry and brick walls. The stone masonries consist of greenstone coming from Thessaloniki bedded with mortar. The brick walls are constructed of both hollow and solid units engineering fire bricks. The horizontal load bearing elements of the building are the floors which are constructed by using double T iron beams filled with segmented arched brick vaults and covered with mosaic, wooden floor boards, and marble slabs. The wooden roof frame of the building rests on the floor of the fourth level. The roof is not a part of the load bearing system of the building; it bears only its own load. It is covered with French type tiles and it is possible that it was constructed during the general repair of 1958. All the openings are made of wood. The lintels of all the windows and doors are arched and were constructed with fired bricks (solid units).

ΜΕΛΈΤΗ ΑΝΆΛΥΣΗΣ – ΤΕΚΜΗΡΊΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΌΤΑΣΗ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗΣ ΠΑΠΆΦΕΙΟΥ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΊΟΥ «Ο ΜΕΛΙΤΕΎΣ» DOCUMENTATION STUDY AND REUSE PROPOSAL OF THE PAPAFEIO ORPHANAGE “THE MELITEUS”

04 02 Σχέδιο A΄ στάθμης. First level plan. 03 Σχέδιο Β΄ στάθμης. Second level plan. 04 Σχέδιο Γ΄ στάθμης. Third level plan.

05 Η κεντρική είσοδος του κτιρίου – νότια όψη. The central entrance of the building – southern elevation. 06 Τμήμα της βόρειας όψης. The northern elevation.

10 Λεπτομέρεια εξωτερικού τοίχου της Γ΄ στάθμης. Section plan of the external stone masonry – third level.

0,08

0,34

08 Λεπτομέρεια εξωτερικού τοίχου της Α΄ στάθμης. Section plan of the external stone masonry – first level.

0,18

09 Λεπτομέρεια εξωτερικού τοίχου της Β΄ στάθμης. Section plan of the external stone masonry – second level.

0,10

07 07 Κατασκευαστικές λεπτομέρειες του πατώματος της Β΄ στάθμης. Section plan of the floor – second level.

0,08

0,65

Το κτίριο διαθέτει τρία εσωτερικά κλιμακοστάσια, ένα κεντρικό στον άξονα συμμετρίας του και δύο βοηθητικά. Διαπιστώθηκε ότι η κατασκευή τους συνίσταται επί σιδηροδοκών με τοξωτή πλινθοπλήρωση με τρόπο όμοιο με αυτόν των πατωμάτων. Δεν παρουσιάζεται σοβαρή παθολογία, γεγονός που οφείλεται στο ότι το κτίριο δεν σταμάτησε ποτέ να λειτουργεί και να συντηρείται. Οι περιορισμένης έκτασης φθορές αφορούν σε μικρορηγματώσεις του επιχρίσματος, τοπικά ανερχόμενη υγρασία σε ορισμένους χώρους του ισογείου, μερική οξείδωση των μεταλλικών δοκών που διαμορφώνουν το κεντρικό προστώο και εμφάνιση υγρασίας σε ανώτερα τμήματα των τοίχων του β΄ ορόφου από διαρροές της στέγης. Οι τελευταίες εκτεταμένες επεμβάσεις ήταν μετά το

0,55

0,55 5,50

3,50

5,30

0,80

The building has three staircases, a main staircase on the central axis of the building, and two auxiliary ones. Investigations proved that the construction of the staircases, performed with double T iron beams filled with arched brick vaults, is the same with that of the floors. The current condition of the Papafeio Orphanage is problematic. Nevertheless, the fact that the building has been in use without interruption for all its 107 years prevented extended damage. The decay, which is of limited extent, consists of small cracks in the coatings, rising dampness from the ground in specific parts of the first level and partial weathering of the iron beams at the area of the portico.

11 Προσομοίωμα του κτιρίου. 3D Model of the building.

σεισμό του 1978 και αφορούσαν σε επισκευή βλαβών ορισμένων τοιχοποιιών του Α΄ και Β΄ ορόφου, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν υπό την επίβλεψη της Υ.Α.Σ.Β.Ε. Για την αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης πραγματοποιήθηκε προσομοίωση της κατασκευής με τo υπολογιστικό πρόγραμμα ETABS και έγιναν έλεγχοι με το πρόγραμμα e-Tools για το σύνολο των πεσσών και των ζωνών ανωφλίων της κατασκευής. Από τη στατική και δυναμική ανάλυση προέκυψαν μεγάλα ποσοστά αστοχιών των τοιχοποιιών της κατασκευής (κυρίως σε διάτμηση). Τα αποτελέσματα αυτά, τα οποία προέκυψαν δυσμενέστερα στα επίπεδα των ορόφων από ό,τι σε αυτό του ισογείου, οδήγησαν στην ανάγκη λήψης μέτρων για την ενίσχυση του κτιρίου. Σήμερα στο Παπάφειο φιλοξενούνται περίπου 70 παιδιά. Το εσωτερικό και το εξωτερικό του παρουσιάζεται στο μεγαλύτερο μέρος του παραμελημένο. Παρατηρείται μη εκμετάλλευση και σπατάλη χώρου, καθώς πολλές αίθουσες παραμένουν κλειστές ή αποτελούν χώρους εναπόθεσης άχρηστων αντικειμένων, οι διατάξεις των χώρων υγιεινής είναι ακατάλληλες, τα μηχανολογικά και υδραυλικά δίκτυα είναι απαρχαιωμένα, απουσιάζουν οι ανελκυστήρες, οι συνθήκες αποθήκευσης είναι ακατάλληλες, ενώ ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα είναι η πρόχειρη διάταξη και η πλήρης έλλειψη ιδιωτικότητας στους κοιτώνες. Παρόμοια είναι και η εικόνα στον εξωτερικό χώρο του ιδρύματος. Ο χώρος πρασίνου μπροστά από την κύρια όψη του κτιρίου είναι ανοργάνωτος, η φύτευση είναι άναρχη και παραμελημένη, δεν υπάρχει αστικός εξοπλισμός (παγκάκια, κτλ.), γεγονός που αποτρέπει την ουσιαστική χρήση του και τα δέντρα έχουν αφεθεί να ψηλώσουν τόσο πολύ που «κρύβουν» το κτίριο. Οι χώροι αθλητισμού παρουσιάζουν προβλήματα, τα όργανα στην παιδική χαρά είναι κατεστραμμένα, ενώ η περίφραξη είναι ανομοιόμορφη και υποβαθμίζει το κτίριο. Η πρόταση διαμορφώθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε το Παπάφειο να συντηρηθεί και να αποκατασταθεί με σκοπό τον εκσυγχρονισμό του και, κατ’ επέκταση, τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των χρηστών του. 17

In order to assess the load bearing capacity of the structure a model was formulated utilizing the structural analysis software ETABS. All the piers and the spandrels were checked with the software e-Tools. The results of the static and the dynamic analyses showed that the vast majority of the walls failed (especially against shearing stresses). Those results showed that the strengthening of the building with additional reinforcement was necessary. In our days, the Papafeio Orphanage hosts 70 inmates. The internal space is degraded. Waste of spaces and rooms with no use have been recorded, the condition of the lavatories is poor, the mechanical equipment and the water supply network are obsolete, there are no elevators and the storage conditions are inappropriate. What is more, the rough layout of the dormitories and the fact that the latter do not provide privacy consist one of the most serious problems. Moreover, there is lack of entertainment and educational areas inside the building. The external space is at a similar state. The green area before the main façade of the building is neglected, the planting is messy and not well taken care of, there are no urban furniture (such as benches for instance) that could make the use of the external space more pleasant and the trees have become so tall that they hide totally the building. The proposal of maintenance and restoration of the Papafeio Orphanage aims to modernize the facilities and functions of the building and, by doing so, to upgrade the living conditions of the inmates. It is considered to be necessary to undertake interventions of reinforcement of the load bearing structure in general, to rearrange the use of interior spaces and ameliorate interior infrastructure and also to introduce new uses that support the educative role of the institution. The methods of structural reinforcement were chosen with regard to the great architectural and historical value of the building. It was decided that only the vertical elements –namely the external walls– should be strengthened and not the horizontal ones. More specifically, at the ground floor level it was deemed appropriate the application of fibre reinforced coating and at the upper levels the use of unilateral reinforced concrete jackets.

12-16 Ο επανασχεδιασμός του υπαίθριου χώρου. The re-design of the outdoor space – 3D views. 17 Το στέγαστρο της στάσης του μετρό. The shelter for the metro station.

12 13

Κρίθηκαν αναγκαίες οι επεμβάσεις ενίσχυσης του φέροντα οργανισμού και γενικότερα των δομικών στοιχείων του, η εξυγίανση της κατασκευής, η ορθολογική κατανομή των λειτουργιών και η βελτίωση των υποδομών στο εσωτερικό του κτιρίου και παράλληλα η ένταξη νέων χρήσεων που ενισχύουν τον εκπαιδευτικό ρόλο του ιδρύματος. Οι τρόποι ενίσχυσης του φέροντα οργανισμού επιλέχθηκαν με γνώμονα το σεβασμό προς τη μεγάλη αρχιτεκτονική και ιστορική αξία του κτιρίου. Επεμβάσεις κρίθηκε σκόπιμο να πραγματοποιηθούν μόνον στα κατακόρυφα στοιχεία της κατασκευής (και μάλιστα στις εξωτερικές τοιχοποιίες) και όχι στα οριζόντια. Πιο συγκεκριμένα, στο επίπεδο του ισογείου αποφασίστηκε η εφαρμογή ινοπλισμένου επιχρίσματος, ενώ σε αυτά των ορόφων η εφαρμογή μονόπλευρων μανδύων από την εσωτερική πλευρά. Τέλος, αναδιαμορφώθηκε ο υπαίθριος χώρος έχοντας ως κύριο άξονα την επανενεργοποιήση και ισχυροποίηση της σχέσης του ορφανοτροφείου με την πόλη της Θεσσαλονίκης, μέσω της ελεγχόμενης απόδοσης τμήματός του σε αυτή.

Finally, the outdoor areas are reformed in such a way so as to reactivate and strengthen the orphanage’s relationship with the city. In order to achieve such a target, the proposal foresees a controlled use of the external spaces by the people of Thessaloniki.

18-19 Φωτορεαλιστική απεικόνιση του πάρκου της Α΄ ζώνης. Photorealistic illustration of the park in Zone A. 20 Φωτορεαλιστική απεικόνιση – η μετάβαση από τη Β΄ στη Γ΄ ζώνη. Photorealistic illustration – transit from Zone B to Zone C. 21 Φωτορεαλιστική απεικόνιση – το κτίριο των αθλητικών εγκαταστάσεων της ζώνης Γ΄. Photorealistic illustration – sports building in Zone C.

22 22 Φωτορεαλιστική απεικόνιση κοιτώνα τύπου Β΄. Photorealistic illustration – proposal for the dormitories, Type B.

23 Φωτορεαλιστική απεικόνιση κοιτώνα τύπου Α΄. Photorealistic illustration – proposal for the dormitories, Type A. 24 Φωτορεαλιστική απεικόνιση κοιτώνα τύπου Γ΄. Photorealistic illustration – proposal for the dormitories, Type C. 25 Φωτορεαλιστική απεικόνιση κοιτώνα τύπου Β΄. Photorealistic illustration – proposal for the dormitories, Type B.

Μελέτη αποκατάστασης και επανάχρησης του Αλευρόμυλου Βαλτσάνη στη δυτική Θεσσαλονίκη

Restoration and reuse study of the Valtsani Mill in western Thessaloniki

Ομάδα Εργασίας Κωνσταντίνος Ρηγόπουλος Κατερίνα Ριτζούλη Αρχιτέκτονες Μηχανικοί

Studio team Konstantinos Rigopoulos Katerina Ritzouli Architect Engineers

Ελισάβετ Κατσαβέλη Αθανασία Τσιτλακίδου Πολιτικοί Μηχανικοί

Elissavet Katsaveli Athanasia Tsitlakidou Civil Engineers

Ιωάννα Αγγελοπούλου Ελένη Καλύβα Τοπογράφοι Μηχανικοί

Ioanna Agelopoulou Eleni Kaliva Surveyor Engineers

Θεοδώρα Χατζηκαλλία Μηχανολόγος Μηχανικός

Theodora Chatzikallia Mechanical Engineer

Επιβλέποντες Κλαίρη Παλυβού Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisors Clairy Palyvou Professor, School of Architecture

Αιμιλία Στεφανίδου Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Emilia Stefanidou Associate Professor, School of Architecture

Αναστάσιος Σέξτος Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Anastasios Sextos Assistant Professor, School of Civil Engineering

Κώστας Τοκμακίδης Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Αγρονόμων-Τοπογράφων Μηχανικών

Kostas Tokmakidis Associate Professor, School of Rural and Surveying Engineering

04 Ο αλευρόμυλος των αδελφών Βαλτσάνη αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα βιομηχανικού κτιρίου των αρχών του 20ού αιώνα στην Ελλάδα. Ήταν ο δεύτερος, μετά το μύλο Αλλατίνη, κυλινδρόμυλος της Θεσσαλονίκης. Δεδομένου του μικρού αριθμού των κυλινδρόμυλων στην ευρύτερη περιοχή την εποχή λειτουργίας του, και του ακόμη μικρότερου αριθμού αυτών που διασώζονται μέχρι σήμερα, ο αλευρόμυλος Βαλτσάνη αποκτά ιδιαίτερη αξία ως μνημείο της βιομηχανικής μας κληρονομιάς. Η τυπολογία του βασίζεται στη λογική form follows function, δηλαδή η μορφή εξυπηρετεί τη λειτουργία, και αποκλειστικός σκοπός του σχεδιασμού του ήταν η στέγαση της διαδικασίας της κάθετης παραγωγής. Είναι επακόλουθο, επομένως, να χαρακτηρίζεται το κτίριο από απλότητα στην τυπολογία, αυστηρότη21

The Valtsani brothers flour mill is a typical example of an industrial building of the early 20th century in Greece. After the Allatini mill, it was the second roller mill in Thessaloniki. Considering that there were only few mills in the wider area at the time of its operation and only a very small number of them has been preserved until today, the Valtsani flour mill is of special value as a monument of our industrial heritage. Its typology is based on the form follows function building practice, i.e. the structure is formed according to the functions to be served. In this case, the only aim of its design was the accommodation of the vertical production method. Therefore, the building is characterized by simplicity in its typology, strict geometry and plain form, without any artistic or decorative disposition or affectation in its construction details. Thus, the above

01 01 Το συγκρότημα του μύλου Βαλτσάνη κατά την εποχή του Mεσοπολέμου. The complex of the Valtsani mill during the Interwar period.

τα στη γεωμετρία και λιτότητα στη μορφή, χωρίς οποιαδήποτε καλλιτεχνική ή διακοσμητική διάθεση και επιτήδευση στις κατασκευαστικές λεπτομέρειες. Έτσι, τα παραπάνω χαρακτηριστικά, σε συνδυασμό με το μεγάλο του ύψος, του προσδίδουν μια επιβλητική υπόσταση και τον καθιστούν ορόσημο για την περιοχή μέχρι τις μέρες μας.

Iστορική ανάλυση Το συγκρότημα του μύλου ανεγέρθηκε το 1922 και λειτούργησε ως το 1981. Έκτοτε παραμένει εγκαταλειμμένο. Η εγκατάλειψη σε συνδυασμό με την έκθεση στα καιρικά φαινόμενα, καθώς και το γκρέμισμα μεγάλων τμημάτων του συγκροτήματος κατά το 1988, ύστερα από σχετική άδεια, είχαν ως αποτέλεσμα τη φθορά του. Από τις εργασίες κατεδάφισης το κεντρικό κτίριο παρέμεινε αλώβητο και χαρακτηρίστηκε τελικά ως διατηρητέο το 1994. Ωστόσο, το 2005 ξέσπασε πυρκαγιά στο κτίριο, με αποτέλεσμα την καταστροφή του, με εξαίρεση το λιθόκτιστο κέλυφός του.

Μέθοδος αποτύπωσης Η μέθοδος αποτύπωσης που επιλέχθηκε για τις εξωτερικές όψεις του κτιρίου είναι η τοπογραφική σε συνδυασμό με τη φωτογραμμετρική, ενώ για τις εσωτερικές όψεις καθώς και για τα σημεία του τοπογραφικού διαγράμματος η τοπογραφική. Η λεπτομέρεια με την οποία αποτυπώθηκε το μνημείο τοπογραφικά έγινε ανάλογα με την κλίμακα σχεδίασης. Αυτή είναι 1:500 για το τοπογραφικό διάγραμμα και 1:50 για τα υπόλοιπα σχέδια.

Τεκμηρίωση φέροντα οργανισμού Ο φέρων οργανισμός αποτελείται από περιμετρική φέρουσα αργολιθοδομή πάχους 0,85 μ., που μειώνεται σταδιακά κατά 7 εκ. ανά όροφο, και εσωτερική φέρουσα αργολιθοδομή πάχους 0,60 μ. που διαχωρίζει τους δύο χώρους της κάτοψης του κτιρίου. Τα ανώφλια των ανοιγμάτων είναι κατασκευασμένα από σκυρόδεμα. Στο εσωτερικό του κτιρίου διατάσσονται σε ευθεία πέντε ξύλινα υποστυλώματα κατά μήκος του κεντρικού του άξονα, τα οποία παραλάμβαναν τα

features, combined with its great height, give the building an imposing substance and establish it as a landmark of the area till nowadays.

Historical analysis The complex of the mill was erected in 1922 and was in operation until 1981. Since then it remains abandoned. The abandonment in combination with the weather exposure as well as the demolition of many parts of the complex in 1988, after getting a relevant permission, resulted in the decay of the complex. Despite the demolition works, the main building remained intact and it was finally declared as a preservable monument in 1994. However, in 2005 the building caught fire and it was destroyed, except for its external shell which had been constructed of stone.

Survey method The survey was realized using topographic techniques in combination with photogrammetric ones for the external façades of the building, while the interior as well as the points of the site plan were realized using topographic techniques only. The survey details varied according to the drawing scale, precisely 1:500 for the site plan and 1:50 for the rest of the drawings.

Documentation of the load bearing structure The main body consists of a circumferential load bearing stone masonry, 0.85 m thick, which decreases gradually over 7 cm per floor, and an inner load bearing stone masonry, 0.60 m thick, that separates the two spaces of the floor plan of the building. The lintels of the openings are made of concrete. Five wooden pillars along the central axis of the interior of the building received

ΜΕΛΈΤΗ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΛΕΥΡΌΜΥΛΟΥ ΒΑΛΤΣΆΝΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΉ ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗ RESTORATION AND REUSE STUDY OF THE VALTSANI MILL IN WESTERN THESSALONIKI

Φέρουσα αργολιθοδομή 0.85 m

Κύριες δοκοί 0.35x0.35 m

Ξύλινος στύλος 0.35x0.35 m

Δευτερεύουσες δοκοί ~0.35x0.25 m

02 Κάτοψη ισογείου: οριζόντια και κατακόρυφα στοιχεία του φέροντα οργανισμού. Ground floor plan: horizontal and vertical elements of the load bearing structure.

φορτία της στέγης και των πατωμάτων. Επί αυτών εδράζονται, κατά τη διεύθυνση του πλάτους του κτιρίου, οι κύριες ξύλινες δοκοί των δαπέδων και επί αυτών οι δευτερεύουσες δοκοί, πάνω στις οποίες σχηματιζόταν το ξύλινο πάτωμα. Η στέγη του κτιρίου ήταν ξύλινη και αναπτυσσόταν πάνω σε ζευκτά τύπου αναρτημένου ελκυστήρα. Εκτιμάται πως τα δάπεδα και η στέγη εξασφάλιζαν ικανοποιητική διαφραγματική λειτουργία στις στάθμες αυτές, καθώς το κτίριο δεν εμφανίζει ζημιές που να οφείλονται στην απουσία διαφράγματος. Στους τοίχους, επίσης, διακρίνονται υπολείμματα μεταλλικών δοκών διπλού Τ (IPE180), οι οποίες τοποθετήθηκαν σε μεταγενέστερη φάση προκειμένου να φέρουν τμήματα του νέου μηχανολογικού εξοπλισμού του κτιρίου. Η παθολογία συνίσταται στις καταστροφικές επιπτώσεις της πυρκαγιάς (ολοκληρωτική καταστροφή του ξύλινου σκελετού, των δαπέδων και της στέγης) και τη μετέπειτα έκθεση του φορέα στις εξωτερικές περιβαλλοντικές συνθήκες, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη έντονης φυτοκάλυψης σε όλη την έκταση του κτιρίου και την προσβολή του φορέα από βιολογικούς παράγοντες. Επιπλέον, παρατηρείται προσβολή των τοιχοποιιών του ισογείου από ανερχόμενη εδαφική υγρασία και αποκόλληση των επιχρισμάτων σε πολλά σημεία. Προκειμένου να διερευνηθεί η στατική επάρκεια του υφιστάμενου φέροντος οργανισμού εκτιμούνται καταρχήν τα μηχανικά χαρακτηριστικά όλων των φερόντων στοιχείων αλλά και του εδάφους. Στη συνέχεια προσομοιώνεται ο φορέας στο πρόγραμμα ETABS, χρησιμοποιώντας τα δεδομένα της τοπογραφικής αποτύπωσης αλλά και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την παραπάνω μελέτη. Ο έλεγχος της κατασκευής γίνεται για το συνδυασμό των κατακόρυφων αλλά και των σεισμικών φορτίων. Από την ανάλυση προκύπτει ότι για το συνδυασμό 1,35G+1,5Q δεν υπάρχει ουσιαστικό πρόβλημα, ενώ αντίθετα το κτίριο είναι ευάλωτο σε ενδεχόμενη σεισμική δράση, κάτι αναμενόμενο, καθώς δεν διαθέτει διαφραγματική λειτουργία.

Τεκμηρίωση μηχανολογικού εξοπλισμού Ο αλευρόμυλος διέθετε αυτοματοποιημένο σύστημα παραγωγής αλεύρων και σύγχρονα, για την εποχή 23

the loads of the roof and the floors. Over those pillars the main wooden beams of the floors were based and successively the joists on which the planking of the floors was formed. The roof of the building was wooden and was developed on trusses of “hanging tie” type. It is estimated that the floors and the roof ensured adequate diaphragm function at these levels as the building shows no damage caused by diaphragm absence. Additionally, remains of metal double T beams (IPE180) have been traced on the walls that have been added in a later phase in order to support parts of the new mechanical equipment of the building. The pathology of the building consists of the devastating effects of the fire (complete destruction of the wooden frame, the floors and the roof) and the subsequent exposure of the structure to external environmental conditions resulting in heavy vegetation growth throughout the building. In addition, the ground masonry is affected by rising dampness and detachment of coatings in many areas. In order to assess the load bearing capacity of the current structure, the mechanical characteristics of all bearing elements as well as of the ground have been estimated. Next, the load bearing structure has been simulated using the ETABS software, based on the data from the site survey and also the results of the study. The testing of the structure has been realized both for vertical and seismic stress. The results show that for the combination 1,35G+1,5Q there is no serious problem, while on the contrary the building is vulnerable in potential seismic action, which is no surprise considering the absence of diaphragm function.

Documentation of the mechanical equipment Regarding the period of its operation the Valtsani mill had an automated system for producing flour and used modern machinery. Since its establishment, it used the roller milling technology and as a result it became a leading industry in flour production at a national level. In the 1930s the daily production amounted to 82 tons of flour. The layout of the mill and the installation of machinery had been set in such a way so as to better serve

03 Διαφήμιση μηχανημάτων αλευρόμυλου του ελβετικού οίκου Daverio. Advertisement of flour mill machinery of the Swiss firm Daverio.

04 Σύστημα μετάδοσης κίνησης στο μύλο Βαλτσάνη. A moving transmission system in the Valtsani mill.

λειτουργίας του, μηχανήματα. Ήδη από την ίδρυσή του, χρησιμοποίησε την τεχνολογία των κυλινδρομηχανών άλεσης, με αποτέλεσμα να αποτελεί σημαντική βιομηχανία παραγωγής αλεύρου σε πανελλαδικό επίπεδο. Η παραγωγή τη δεκαετία του 1930 ανερχόταν σε 82 τόνους αλεύρι την ημέρα. Η διάταξη των χώρων του αλευρόμυλου και η τοποθέτηση των μηχανημάτων του είχε γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετείται καλύτερα η παραγωγική διαδικασία. Υπήρχαν δύο διακριτά τμήματα παραγωγής, το καθαριστήριο και ο χώρος της άλεσης. Το καθαριστήριο διέθετε λεκάνες πλυντηρίου, ξηραντήρια, βούρτσες καθαρισμού με αναρρόφηση, εύρηκα, φίλτρα, τριώρια, σμυρίγλεις, πλάστιγγες ζύγισης, συλλέκτες σκόνης και διαβροχέα. Στο τμήμα παραγωγής αλεύρων χρησιμοποιούνταν κυλινδρομηχανές, αυτόματες πλάστιγγες ζύγισης, φίλτρα αναρρόφησης, βούρτσες πιτυρών, σιμιγδαλίστρες, ανεμιστήρες και πλανσίχτερ. Για τη μεταφορά των υλικών χρησιμοποιούνταν ανελκυστήρας, αναβατόρια και κοχλίες μεταφοράς. Για την κίνηση των μηχανημάτων του μύλου χρησιμοποιούνταν μηχανές diesel. Ο μηχανολογικός εξοπλισμός του μύλου Βαλτσάνη δεν διασώζεται σήμερα εκτός από λίγα απομεινάρια κατεστραμμένων μηχανημάτων.

the production process. There were two distinct parts of production, the laundry room and the grinding room. The wheat laundry machinery consisted of various components like washing basins, driers, cleaning brushes with suction, filters, emeries, scales, dust collectors, wetting machines. In the flour production sector there were roller machines, automatic scales, filters with suction, bran brushes, special machines for the production of semolina, ventilators and plansichters. Lifts, elevators and screw conveyors were used for the transfer of materials, while diesel engines were used for all machineries. Apart from few damaged remains of equipment, all the machinery of the mill is nowadays lost.

05 Πρόταση αποκατάστασης – Νοτιοδυτική όψη του συγκροτήματος του μύλου. Restoration proposal – Southwest façade of the mill complex.

Πρόταση αποκατάστασης και επανάχρησης

Restoration and reuse proposal

Οι αρχές της επέμβασης είναι: 1) η διατήρηση στο μέγιστο επιτρεπτό βαθμό του αυθεντικού εξωτερικού κελύφους του κεντρικού κτιρίου, 2) η διατήρηση της αρχής της κατακόρυφης κίνησης και επικοινωνίας, και 3) η διατήρηση του σημερινού «σκηνογραφικού» τοπίου που συνθέτουν τα ερείπια των υπολοίπων κτιρίων του συγκροτήματος. Σε αυτό το πλαίσιο προτείνεται η διατήρηση κάποιων από αυτά σε ερειπιώδη κατάσταση και η αξιοποίησή τους για υπαίθριες δραστηριότητες. Στόχος είναι η σύνδεση του κεντρικού κτιρίου με τον περιβάλλοντα χώρο και η αξιοποίηση των υπόλοιπων κτιρίων του συγκροτήματος με τη στέγαση και φιλοξενία αλληλοεξαρτώμενων χρήσεων και δραστηριοτήτων μέσα και έξω από αυτά. Έχοντας υπόψη αυτόν το στόχο και τις αρχές επέμβασης αποφασίστηκε να προταθεί η επανάχρηση του συγκροτήματος του μύλου με την μετεγκατάσταση του Τμήματος Κινηματογράφου του Α.Π.Θ. Σύμφωνα με το νέο κτιριολογικό πρόγραμμα, το κεντρικό κτίριο του μύλου στεγάζει δραστηριότητες συμβατές με το υπάρχον κτιριακό απόθεμα που δεν απαιτούν μεγάλες επεμβάσεις για να ενταχθούν σε αυτό, ενώ οι υπόλοιπες χρήσεις χωροθετούνται και στεγάζονται είτε σε παρακείμενα υπάρχοντα ανακατασκευασμένα κτίρια του συγκροτήματος, είτε σε νέα συμβατά κτίρια που σέβονται το μνημείο. Μερικές από τις χρήσεις που θα φιλοξενηθούν είναι βιβλιοθήκη, αμφιθέατρο/αίθουσα προβολών, αίθουσες διδασκαλίας, κυλικείο, ανοιχτοί συναυλιακοί χώροι, υπαίθριος κινηματογράφος, καθώς και όποιες άλλες απαιτήσεις έχει το κτιριολογικό πρόγραμμα της σχολής.

The principles of the intervention are: 1) the preservation to the maximum permitted degree of the original external shell of the main building, 2) the preservation of the principle of the vertical circulation and communication, and 3) the preservation of nowadays ‘scenery’, which is consisted of the ruins of the remaining buildings of the complex. In this context, it is proposed to preserve some of them as ruins and incorporate them in outdoor activities. The aim is to connect the main building with the surrounding space and the use of the rest of the buildings for the accommodation of interdependent uses and activities in and around them. Bearing in mind the above mentioned aim and principles of the intervention, it was decided to propose the reuse of the mill complex by relocating there the Film School of the Aristotle University of Thessaloniki. According to the new building use, the main building of the mill complex accommodates activities compatible to its structure, that do not require extended interventions for their realization. The rest of the uses are placed and accommodated either in the nearby existing reconstructed buildings of the complex or in new compatible buildings that respect the monument. Some of the uses that will be sheltered are the following: library, lecture hall/auditorium, teaching rooms, refectory, open-air auditoriums, open-air cinema, as well as any other requirements the Film School may have.

Διαστασιολόγηση φέροντα οργανισμού Η διερεύνηση, ανάλυση και διαστασιολόγηση του νέου φέροντος οργανισμού γίνεται με βάση τις αρχιτεκτονικές απαιτήσεις, σύμφωνα με τις οποίες επιλέγεται να διατηρηθεί κατά το δυνατόν ο κάναβος που δημιουργούσε ο παλιός ξύλινος σκελετός. Αυτό πετυχαίνεται με την προσθήκη δύο αυτοφερόμενων μεταλλικών σκελετών στο εσωτερικό του υπάρχοντος κελύφους, ένας σε κάθε χωρικό διαμέρισμα, έτσι ώστε η υπάρχουσα τοιχοποιία να φέρει μόνο το ίδιο βάρος της. Η στέγη είναι επίσης μεταλλική κατασκευή πλαισιακής λειτουργίας. Η διαστασιολόγηση του μεταλλικού σκελετού έγινε με το πρόγραμμα ETABS σύμφωνα με τον Ευρωκώδικα 3. Διερευνόνται δύο εναλλακτικές περιπτώσεις: Α. Τα μεταλλικά κτίρια και το υπάρχον είναι στατικώς ανεξάρτητα μεταξύ τους. Β. Τα μεταλλικά κτίρια και το υπάρχον συνεργάζονται έτσι ώστε να εξασφαλιστεί διαφραγματική λειτουργία. 25

Dimensioning of the load bearing structure Τhe study, analysis and dimensioning of the new load bearing structure takes place based on the architectural demands, according to which it has been chosen to preserve as much as possible the grid created by the old wooden frame. This is accomplished by adding two self-bearing metal frames in the internal of the existing shell, one in every compartment, so that the existing masonry bears only its dead loads. The roof is also made of metal. The dimensioning of the metal frame was made according to Eurocode 3 by using the ETABS software. Two alternative cases are examined: A. The metal buildings and the existing one are statically independent. B. The metal buildings and the existing one cooperate in order to secure the diaphragm action. Apart from the above two cases, it is also examined the case where the metal beams are anchored straight to the body of the masonry, transferring the loads of the new use to the existing shell. The structural analyses are made using the ETABS software and it is deduced that the first case is non-realizable, as the existing building continues to fail under

Πλέον των παραπάνω περιπτώσεων, διερευνάται η περίπτωση όπου οι μεταλλικές δοκοί αγκυρώνονται απευθείας στο σώμα της τοιχοποιίας, μεταφέροντας τα φορτία της νέας χρήσης στο υπάρχον κέλυφος. Οι επιλύσεις γίνονται στο πρόγραμμα ETABS και προκύπτει ότι η πρώτη είναι μη πραγματοποιήσιμη, καθώς το υπάρχον κτίριο εξακολουθεί να αστοχεί υπό τη δράση σεισμικών φορτίων, ενώ από τη δεύτερη επίλυση προκύπτει ότι δεν υπάρχουν σημαντικές αστοχίες στην τοιχοποιία. Επειδή, όμως, στη δεύτερη περίπτωση η διαφραγματική λειτουργία δεν είναι απολύτως βέβαιο ότι θα επιτευχθεί στο νέο σύστημα, προτείνεται η χρήση μονόπλευρου μανδύα σκυροδέματος σε κάποιους ορόφους. Από την ανάλυση της τελευταίας περίπτωσης προκύπτει υψηλό ποσοστό αστοχιών σε κάμψη και διάτμηση και αν επιλεγόταν μια τέτοια λύση θα απαιτούνταν περαιτέρω ενίσχυση με μανδύα, ενδεχομένως αμφίπλευρο. Μια τέτοιου είδους επέμβαση θα ήταν μεγάλης έκτασης και μη αναστρέψιμη και για αυτό το λόγο επιλέγεται ως πρόταση του νέου φέροντος οργανισμού ο φορέας της δεύτερης περίπτωσης.

Πρόταση ένταξης σύγχρονων ηλεκτρ/κών εγκαταστάσεων Στα πλαίσια της πρότασης αποκατάστασης και επανάχρησης διερευνήθηκε η δυνατότητα εφαρμογής σύγχρονων ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων, με έμφαση στα συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας και στη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στη νέα χρήση του μύλου οι απαιτήσεις για ανανέωση του αέρα, θέρμανση, ψύξη και φωτισμό είναι μεγάλες, λόγω του σημαντικού αριθμού των ατόμων που θα χρησιμοποιούν τις εγκαταστάσεις του. Προκειμένου να εξοικονομηθούν ενέργεια και πόροι, επιλέχθηκε η τοποθέτηση θερμομόνωσης στους εξωτερικούς τοίχους και τη στέγη, η χρήση διπλών υαλοπινάκων, η εγκατάσταση συστήματος φωτισμού εξοικονόμησης ενέργειας και υψηλής απόδοσης, η εγκατάσταση συστήματος κλιματισμού με fancoils, για αυτονομία σε κάθε χώρο, και η τοποθέτηση Φ/Β πλαισίων στη στέγη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Κατά την εγκατάσταση του νέου ηλεκτρολογικού εξοπλισμού θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ιστορικές, αρχιτεκτονικές και αισθητικές αξίες του κτιρίου, η προσαρμογή του εξοπλισμού στην ιδιαίτερη μορφή του και η δυνατότητα συντήρησης και αναβάθμισής του.

06 Ο νέος μεταλλικός φορέας του κτιρίου. The new metal load bearing structure of the building.

the action of seismic loads, while in the second case it is concluded that there is no significant fail in the masonry. Meanwhile, as in the second case it is not absolutely certain that the diaphragm action will be achieved in the new system, the use of unilateral concrete jacket is recommended in certain floors. From the analysis of the last case a high percentage of bending and shear failure is deduced. So, if such a proposal was chosen, it would require a further reinforcement, possibly using bilateral concrete jacket. An intervention of this kind would be an extended and non-reversible one and for this reason the second case is proposed as the new bearing structure.

Proposals for integration of modern electromechanical facilities As part of the proposal for the restoration and reuse, the application of modern facilities, with emphasis on energy saving systems and the use of renewable energy sources, was explored. The requirements for air renewal, heating, cooling and lighting are increased, because of the large number of people who are going to use the new facilities as a Film School. To save energy and resources, it was decided to place insulation on the exterior walls and the roof, to use double glazing, to install an energy saving and high efficiency lighting system, to install an air conditioning system using fancoils, in order to have autonomy in separate rooms, and to install PV panels on the roof of the building to produce electricity. During the installation of new mechanical and electrical equipment in the Valtsani mill the historical, architectural and aesthetic values of the building should be taken into account, as well as the adaptation of the equipment to the particular form of the building along with its maintenance and upgrading.

06 26

Στοά Μοδιάνο: προστασία και ανάδειξη

Shopping Arcade Modiano: restoration and enhancement

Ομάδα Εργασίας Φώτιος Καραγιώργος Μαγδαληνή Χατζή Αρχιτέκτονες Μηχανικοί

Studio team Fotiοs Karagiorgos Magdalini Chatzi Architect Engineers

Γιώργος Κακές Νικολέττα Κορώνη Δήμητρα-Αικατερίνη Σταματοπούλου Πολιτικοί Μηχανικοί

George Kakes Nikoletta Koroni Dimitra-Aikaterini Stamatopoulou Civil Engineers

Ανδρέας Βλαστάρης Τοπογράφος Μηχανικός

Andreas Vlastaris Surveyor Engineer

Κατερίνα Μπόλη Αρχαιολόγος

Katerina Boli Archaeologist

Επιβλέποντες Μιχαήλ Νομικός Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisors Michael Nomikos Professor, School of Architecture

Ααρών-Άρης Αβδελάς Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Aaron-Aris Avdelas Professor, School of Civil Engineering

05 Η κεντρική αγορά τροφίμων, γνωστή σήμερα ως Στοά Μοδιάνο, κατασκευάστηκε το 1925 στο εμπορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, μεταξύ των σημερινών οδών Βασιλέως Ηρακλείου και Ερμού. Γέννημα της ανοικοδόμησης της πόλης μετά από την πυρκαγιά του 1917 και ένα από τα πιο σημαντικά κτίρια της εποχής του Μεσοπολέμου, διασώζεται ως η μεγαλύτερη αγορά τροφίμων του ιστορικού κέντρου και αποτελεί ένα κτίριο κλειστής στοάς ευρωπαϊκού τύπου, σαφέστατα επηρεασμένο από τον εκλεκτισμό, με νεοκλασικές αναφορές και ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τυπολογικά, μορφολογικά και κατασκευαστικά γνωρίσματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στοάς λιανικού εμπορίου τροφίμων, έφερε στην πόλη την καινούρια για την εποχή αντίληψη όσον αφορά τους χώρους εμπορικής δραστηριότητας. Από το 1925 που εγκαινιάσθηκε έως σήμερα, στα 84 χρόνια της αδιάλειπτης λειτουργίας της, διατήρησε τις ίδιες σχεδόν χρήσεις και λειτούργησε ως βασικό εμπορικό κέντρο της πόλης, παρέχοντας κρέατα, ψάρια και διάφορα είδη τροφίμων, ενώ η φυσιογνωμία της αλλοιώθηκε μόνο τα τελευταία χρόνια, με την ανάπτυξη νέων χρήσεων στο εσωτερικό της και με την απώλεια κάποιων άλλων. Δημιουργός της ο Ελί Μοδιάνο, αρχιτέκτονας και μηχανικός με σπουδές στο Παρίσι, γόνος μιας από 27

Τhe central food market arcade, which is now known as ‘Stoa Modiano’, was built in 1925 in the commercial center of Thessaloniki, between the present day streets Vasileos Irakliou and Ermou. Recognized as an offspring of the city reconstruction after the fire of 1917, it was one of the most important buildings of the Interwar period. It survives as the largest food market in the historical center and it also represents a European-style closed arcade building, clearly influenced by eclecticism, with neo-classical references and very interesting typological, morphological, and construction features. As a typical example of a retail food arcade it signified a new era of the city’s perception about commercial activity buildings. From 1925, when it was inaugurated, until today, it has preserved, during these 84 years of continuous operation, almost the same use and functioned as a key commercial center for the city, offering meat, fish and various kinds of food. Only in recent years its character has been slightly altered, with the development of new uses in the interior and the loss of others. Its creator, Eli Modiano, was an architect and an engineer who studied in Paris, son of one of the richest Jewish families of the city. He designed many important buildings of the era, such as the Custom Office and the building that houses the present Folk and Ethnological

τις πλουσιότερες εβραϊκές οικογένειες της πόλης, ο οποίος υπογράφει σημαντικά κτίρια της εποχής, όπως το Τελωνείο και το σημερινό Λαογραφικό Μουσείο, εκπλήσσοντας κάθε φορά με τις τυπολογικές, μορφολογικές και κατασκευαστικές του επιλογές. Στην περίπτωση της Στοάς Μοδιάνο, επιλέγει ένα επίμηκες ορθογώνιο κτίριο, με υπόγειο και εσωτερικούς εξώστες, με νεοκλασικές προσόψεις, κατασκευασμένο από οπλισμένο σκυρόδεμα, μέταλλο και φέρουσα τοιχοποιία. Μια στεγασμένη αγορά ευρωπαϊκού τύπου, ένα κτίριο που υπήρξε η απάντηση της τότε μοντέρνας Θεσσαλονίκης στο οθωμανικό Μπεζεστένι. Διατηρητέο σήμερα μνημείο, η Κεντρική Αγορά Τροφίμων κουβαλά όλες τις μνήμες του εμπορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης. Είναι η απόδειξη μιας εποχής που τελείωσε βίαια μετά την πυρκαγιά του 1917, ένα από τα κτίρια που θεμελιώθηκαν πάνω στις στάχτες μιας λαβυρινθώδους συνοικίας με στενά δρομάκια, αλλά και μάρτυρας της νέας εποχής που άρχισε για την πόλη στα χρόνια του Μεσοπολέμου, όταν η Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο της γενικής ανοικοδόμησης, θα αρχίσει να διαμορφώνει την όψη μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης. Στόχος της μελέτης αποκατάστασης της Στοάς Μοδιάνο αποτελεί τόσο η προστασία του μνημείου και η αντιμετώπιση προβλημάτων στατικής επάρκειας, όσο και η ανάδειξή του, μέσα από τη διατύπωση εμπεριστατωμένων και συμβατών με τη φυσιογνωμία και το χαρακτήρα του προτάσεων αποκατάστασης. Προς την κατεύθυνση αυτή, επιχειρήθηκε η διερεύνηση, ανάλυση, τεκμηρίωση και ερμηνεία της ιστορίας, της αρχιτεκτονικής και της κατασκευαστικής δομής του κτιρίου, η αναγνώριση του ιστορικού πλαισίου και των συνθηκών οι οποίες το γέννησαν. Επίσης, διερευνήθηκε η σχέση του με το ευρύτερο περιβάλλον, διαχρονικά και συγχρονικά, καθώς και η αρχική του μορφή και ο τρόπος λειτουργίας του. Αποτυπώθηκε, τέλος, η παθολογία και τα προβλήματα που επέφερε στο φέροντα οργανισμό του ο χρόνος και η αδιάλειπτη λειτουργία του. Ειδικότερα όσον αφορά την αρχιτεκτονική ανάλυση και τεκμηρίωση, αποτυπώθηκε το μνημείο και αναγνω-

Museum of Thessaloniki, always surprising with his typological, morphological and construction choices. In the case of the Modiano shopping arcade, he selects an oblong building, with a vast basement and mezzanines with neoclassical façades, constructed of reinforced concrete, metal and load bearing walls; a European-style roofed market, a building that came as a response of the then modern Thessaloniki to the old-fashioned, Ottoman Bezesteni. Today, the Central Food Market is a protected monument and carries all the memories of the commercial center of Thessaloniki. It demonstrates an era that ended violently after the fire of 1917, as one of the buildings that was founded on the ashes of a labyrinth of narrow neighbourhood lanes, and stands as a witness of the new era that started for the city in the Interwar period, when Thessaloniki, with its overall reconstruction, began to acquire a modern European style. The aim of the restoration study of the Modiano shopping arcade is the protection of the monument, the treatment of the problems of its load bearing structure and its enhancement through the implementation of compatible and satisfactorily documented restoration proposals. Towards this direction, the study, analysis, documentation and explanation of its history, architec01

02 01 Όψη της στοάς Μοδιάνο από την οδό Ερμού. View of the Modiano shopping arcade in Ermou street. 02 Όψη της στοάς Μοδιάνο από την οδό Βασιλέως Ηρακλείου. View of the Modiano shopping arcade in Vasileos Irakliou street.

ΣΤΟΆ ΜΟΔΙΆΝΟ: ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ ΚΑΙ ΑΝΆΔΕΙΞΗ SHOPPING ARCADE MODIANO: RESTORATION AND ENHANCEMENT

03 Όψη της στοάς Μοδιάνο από την οδό Βασιλέως Ηρακλείου. View of the Modiano shopping arcade in Vasileos Irakliou street.

ρίστηκαν τα τυπολογικά και μορφολογικά του χαρακτηριστικά. Παράλληλα, επιχειρήθηκε ο συγκριτικός συσχετισμός μεταξύ αρχικού σχεδιασμού, υλοποίησης και υφιστάμενης κατάστασης, καταγράφηκαν οι σύγχρονες επεμβάσεις και έγινε προσπάθεια αναπαράστασης της αρχικής μορφής. Ταυτόχρονα, στο πλαίσιο της ανάλυσης και τεκμηρίωσης του φέροντα οργανισμού, πραγματοποιήθηκε συστηματική επιτόπια έρευνα για την αναγνώριση των υλικών και του τρόπου κατασκευής του κτιρίου. Έγιναν δειγματοληψίες και εργαστηριακοί έλεγχοι προκειμένου για την ανάλυση των υλικών και την αναγνώριση των μηχανικών τους χαρακτηριστικών. Επίσης, καταγράφηκε η παθολογία του κτιρίου, υπολογίστηκαν τα κατακόρυφα και σεισμικά φορτία, ενώ έγινε και προσομοίωση του φέροντα οργανισμού. Η μελέτη του μνημείου ανέδειξε την αναγκαιότητα προστασίας και συντήρησης, προκειμένου για τη σωτηρία του, αλλά και την ανάγκη «εκσυγχρονισμού» της λειτουργίας των χρήσεων που θα στεγάσει, ώστε η αγορά να ενταχθεί δυναμικά στο σύγχρονο γίγνεσθαι. Προς την κατεύθυνση αυτή, προτείνονται τρόποι ενίσχυσης του στατικού φορέα, αποκατάσταση των τυπολογικών και μορφολογικών γνωρισμάτων του μνημείου, καθώς και επεμβάσεις ανάδειξης της στοάς σε μια σύγχρονη, πολυ-πολιτισμική αγορά τροφίμων, που θα συγκεντρώνει γεύσεις και προϊόντα από όλον τον κόσμο. Επιπλέον, προτείνεται ο εμπλουτισμός των παρεχόμενων υπηρεσιών της με τη δημιουργία ενός άξονα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, αλλά και η αξιοποίηση του υπογείου για τις αποθηκευτικές και λειτουργικές ανάγκες της αγοράς, αλλά και για τη δημιουργία χώρων πολιτιστικών δραστηριοτήτων. 29

ture and structural form have been attempted, along with the thorough understanding of the historical framework and the conditions that created the building. Moreover, the relationship of the building with its wider environment, over time and at present, has been investigated, in order to clarify the original form and the way it operated. Finally, its pathology, as well as the decay on the load bearing structure, provoked by time and constant use, have been fully surveyed and documented. More specifically, regarding the architectural analysis and documentation, a survey of the monument has been conducted, in order to recognize its morphological characteristics and typology. At the same time a comparison was attempted between the initial building plan, its implementation and the current condition; the contemporary interventions have been recorded and an attempt was made to represent its original form. Meanwhile, for the analysis and documentation of the load bearing structure systematic field work took place in order to record the materials used as well as the structural form of the building. Samples were taken and laboratory tests were realized so as to assess and analyze the materials and their mechanical characteristics. Also the building pathology was recorded, the vertical and seismic loads were calculated, while the load bearing structure has been simulated. Finally, this study revealed the need of protection and conservation of the monument, so as to safeguard it. It was based both on the survey results and the modern principles of restoration of monuments. The studio team came to comprehensive restoration proposals for the promotion and enhancement of the shopping arcade, taking into account the relationship of the building with its surrounding environment.

04 Κάτοψη ισογείου. Ground floor plan.

05 Κάτοψη ισογείου. Ground floor plan.

06 Κάτοψη στέγης. Plan of the roof.

07 Κάτοψη υπογείου. Plan of the basement.

08 Εγκάρσια τομή. Transverse section. 08

ΣΤΟΆ ΜΟΔΙΆΝΟ: ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ ΚΑΙ ΑΝΆΔΕΙΞΗ ARCADE MODIANO: RESTORATION AND ENHANCEMENT

09 Διαμήκης τομή. Section on the length axis.

10 Πλάγια όψη. Side view drawing.

11 Όψη από Βασιλέως Ηρακλείου. Elevation drawing – Vasileos Irakliou street.

12 Όψη από Ερμού. Elevation drawing – Ermou street.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ SECOND PART

Διπλωματικές Eργασίες 2008 - 2010 Postgraduate Theses 2008 - 2010

The creation of a GIS application for the archaeological sites of Thessaloniki Prefecture targeting to their management and promotion

Διπλωματική εργασία Ανδρέας Βλαστάρης Τοπογράφος Μηχανικός

Postgraduate thesis Andreas Vlastaris Surveyor Engineer

Επιβλέπουσες Όλγα Γεωργούλα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Αγρονόμων-Τοπογράφων Μηχανικών

Supervisors Οlga Georgoula Associate Professor, School of Rural and Surveying Engineering

Βίλμα Χαστάογλου-Μαρτινίδη Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Vilma Hastaoglou-Martinidis Professor, School of Architecture

01 Ως γενικότερος στόχος της εργασίας είναι η ανάδειξη βασικών δυνατοτήτων μιας εφαρμογής ΓΣΠ (GIS), για τη διαχείριση αρχαιολογικών δεδομένων. Η ανάδειξη, δηλαδή, ενός εργαλείου καταγραφής, διαχείρισης και παρουσίασης τέτοιων δεδομένων μέσα από την ένταξή τους σε ενιαίο χωρικό υπόβαθρο. Απώτερος σκοπός αυτής μπορεί να θεωρηθεί η γενικότερη αξιοποίηση τέτοιων εφαρμογών GIS. Οι απαιτήσεις παρουσίασης και διάθεσης της πληροφορίας, με τη χωρική συσχέτιση και οργάνωση ενός GIS, είναι συνεχώς αυξανόμενες. Η περεταίρω αξιοποίηση της λογικής αλλά και της τεχνολογίας μιας εφαρμογής GIS, μέσα από την διαδραστική παρουσίαση και τις δυνατότητες συνδυασμένων ερωτημάτων και συσχετίσεων, μπορεί (και πρέπει) να μεταφερθεί σε δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες και φορείς, βιβλιοθήκες και γενικότερα σε χώρους μελέτης και έρευνας, οι οποίοι διαχειρίζονται μεγάλους όγκους πληροφοριών. Βάσει αυτών των αναγκών και απαιτήσεων, φανταστήκαμε το τελικό αποτέλεσμα της εργασίας ως μια εφαρμογή GIS, η οποία να δίνει μια γενική άποψη των κηρυγμένων αρχαιολογικών χώρων-μνημείων του Νομού Θεσσαλονίκης. Η σχεδίαση των πολυγώνων προστασίας τους βάσει των κηρύξεων, η διάταξή τους στο χώρο και η συσχέτισή τους με ένα πολυσύνθετο χωρικό υπόβαθρο να συμπληρώνεται από μια βάση περιγραφικών δεδομένων, η οποία με τη βοήθεια ερωτημάτων να δίνει στατιστικές πληροφορίες και νέα δεδομένα προς περεταίρω ανάλυση και μελέτη. 33

The general objective of this postgraduate thesis is to present the main potential of a GIS application when in use for the purpose of managing archaeological data. This is mainly the promotion of a recording, archiving and management tool and also the demonstration of its presentation properties, with regard to such data through their incorporation in a comprehensive spatial background. The general use and adoption of such GIS applications is the first and foremost aim of this effort. What is demanded today in terms of information presentation and offering is excessive while quality requirements are on a constant rise and happen to be so from the perspective of the spatial correlation and organized fashion of a GIS application. Further utilization of logic and technology alike, through a GIS software, deems possible or rather a necessity to mobilize the use of such applications in private entities and companies, libraries and in any other domain of academia or research, making use of its unique interactive graphical environment and its combined mechanics of information management for archiving extensive volumes of data. Based on these needs and demands, we envisioned the end-user product of a GIS application which grants a general outlook of all the officially designated archaeological sites in the entirety of the prefecture of Thessaloniki. The designing of the boundaries of protection zones, in the form of polygons, in compliance with the official spatial designation, their spatial arrangement

01 01 Σχεδίαση πολυγώνων. Polygons designing.

02 Εντοπισμός θέσεων. Site positioning.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΒΛΑΣΤΑΡΗΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΊΑ ΕΦΑΡΜΟΓΉΣ ΓΣΠ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΏΝ ΧΏΡΩΝ ΤΟΥ Ν. ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗΣ ΜΕ ΣΚΟΠΌ ΤΗΝ ΒΈΛΤΙΣΤΗ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΉ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΉ ΤΟΥΣ ANDREAS VLASTARIS - THE CREATION OF A GIS APPLICATION FOR THE ARCHAEOLOGICAL SITES OF THESSALONIKI PREFECTURE TARGETING TO THEIR MANAGEMENT AND PROMOTION

03 03-04 Εφαρμογή ΓΣΠ. GIS application.

04 35

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΝΟΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ

05 05 Θεματικοί χάρτες. Thematic maps.

Επίσης, πέρα από τη γενική άποψη, να παρέχει τη δυνατότητα επικέντρωσης σε συγκεκριμένες θέσεις, δίνοντας λεπτομερέστερη εικόνα της κάθε περιοχής, και βασικές περιγραφικές πληροφορίες των θέσεων αυτών. Ως προϊόν αυτής της εφαρμογής GIS, πέρα από τη διαδραστική οντότητα της ίδιας της εφαρμογής, θεωρήσαμε και την εξαγωγή θεματικών χαρτών, με κάποιες ενδεικτικές επιλογές μέσα από μια μεγάλη ποικιλία θεμάτων. Έτσι, ο ειδικότερος στόχος της εργασίας ήταν να δομήσει μια εφαρμογή GIS, με δυναμική εξέλιξης και εμπλουτισμού των δεδομένων της, αλλά και με δυνατότητα εύκολης προσαρμογής της σε αντίστοιχα αντικείμενα πραγμάτευσης άλλων νομών ή περιοχών. Για αυτό και σε πολλά σημεία της βάσης δεδομένων προτιμήθηκε η ενδεικτική παράθεση κάποιων επιπρόσθετων περιγραφικών στοιχείων, έστω και μόνο για κάποιες θέσεις, αντί του αποκλεισμού τους, ώστε να αναδείξουμε τις δυνατότητες που έχουμε.

and their correlation to a complex spatial background, is complimented by a descriptive database which through the submission of queries provides statistical information and new data for further study and analysis. In addition to this general view of information available, the focus can be driven towards specific positions, thus providing a thoroughly detailed image of any selected area, assisted by basic descriptive information regarding these particular positions. As a by-product of this GIS application, beyond its interactive properties, we incorporated the feature of exportation of thematic maps via a number of demonstrative options from a variety of themes at our disposal. Thus, the purposeful aim of this work was the creation of a GIS application, one with dynamic and expanding properties for the management of data, while incorporating the ease of an ever-adaptive environment for similar and case-specific use by any other prefecture authorities and regions. For that matter, the inclusion of certain additional elements in the database was brought forward, even if for only demonstrative purposes, instead of allowing the exclusion of such elements, in order to showcase the sheer potential and wealth of prospective functions available. 36

Συντήρηση και αποκατάσταση της «Μπλε Πολυκατοικίας» στα Εξάρχεια, Αθήνα

Conservation and restoration of the “Blue Apartment Building” at Exarheia, Athens

Διπλωματική εργασία Άλκηστη Δανιήλ Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Alkisti Daniil Architect Engineer

Επιβλέπουσες Αλεξάνδρα Καραδήμου-Γερόλυμπου Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisors Alexandra Karademou-Yerolympos Professor, School of Architecture

Κλαίρη Παλυβού Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Clairy Palyvou Professor, School of Architecture

02 Το κτίριο της «Μπλε Πολυκατοικίας» είναι ένα από τα σημαντικά της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του Μοντέρνου Κινήματος στην Ελλάδα στην εποχή του Μεσοπολέμου. Κτίστηκε το έτος 1933 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Κυριακούλη Παναγιωτάκου, ενώ το χρωματισμό της όψης ανέλαβε ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς. Το κτίριο κηρύχθηκε διατηρητέο το έτος 1986 από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Η πολυκατοικία βρίσκεται επί των οδών Θεμιστοκλέους, Στουρνάρα και Αραχώβης, στην πλατεία Εξαρχείων στην Αθήνα, και αποτελείται από δύο διαφορετικά συγκροτήματα, τα οποία διαθέτουν ανεξάρτητες κύριες εισόδους επί των οδών Θεμιστοκλέους και Αραχώβης. Περιλαμβάνει υπόγειο, ισόγειο, πέντε ορόφους, ταράτσα, δώμα, δύο μεγάλους ακάλυπτους χώρους και τέσσερεις μικρότερους. Η συγκρότηση των κύριων όψεων της πολυκατοικίας αποτελεί μια εξαιρετικά αξιόλογη αρχιτεκτονική σύνθεση, σχεδιασμένη σύμφωνα με τις αρχές του Μοντέρνου Κινήματος. Τα κενά και τα πλήρη εναλλάσσονται ρυθμικά και συγκροτούν ένα χωρικό πεδίο που τεμαχίζεται σε επιφάνειες. Στον τελευταίο όροφο, η όψη βρίσκεται σε εσοχή και παίρνει τη μορφή μιας πτυχωτής επιφάνειας που αναδιπλώνεται και ολοκληρώνει τη σύνθεση. Το αρχικό βασικό χρώμα του κύριου όγκου του κτιρίου ήταν το μπλε, όπως αποδείχθηκε εργαστηριακά. Η Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη αναφέρει ότι ο Σπύρος Παπαλουκάς χρησιμοποίησε επίσης τερακότα. Στην επί τόπου έρευνα εντοπίστηκαν, εκτός από το μπλε, και δείγματα πράσινου χρώματος. Ο φέρων οργανισμός του είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα. Οι τοιχοποιίες κατασκευάζονται από διάτρητους οπτόπλινθους. Οι εσωτερικές τοιχοποιίες έχουν πά37

The “Blue Apartment Building” is one of the most important examples of the contemporary Greek architecture and a typical example of the Modern Movement in architecture in Greece during the Interwar period. It was built in 1933 by the architect Kiriakoulis Panayiotakos; the colouring of the elevations was accomplished by the painter Spyros Papaloukas. The building was declared as a preservable monument in 1986 by the Ministry of Environment, Energy and Climate Change. The Blue Apartment Building is situated on Themistokleous, Stournara and Arahovis streets, at Exarheia Square in Athens. It consists of two different blocks; one can enter the building by the two main entrances of the two blocks, on Themistokleous street and on Arahovis street. The building is developed in five levels; in addition it has basement and roof levels as well as six internal backyards. The articulation of the main elevations is an excellent architectural composition that corresponds to the principles of the Modern Movement. Mass and voids are organised rhythmically and they synthesise a spatial field that is divided into separate planes. At the fifth floor, the main façade is set backwards and takes the form of a folded plane. The original colour of the building was blue, as it was testified after laboratory research. Maro Kardamitse-Adame mentions that Spiros Papaloukas also used terracotta. In situ research revealed the existence of green samples as well, apart from the blue ones. The load bearing system of the building is made of reinforced concrete. The walls were constructed by mass produced fire-bricks (hollow units) and are coated with lime mortar both internally and externally; the thickness of the internal ones is 14-15 cm and of the external ones 24-25 cm. The floors at the floor lobbies are covered with marble, those of the primary spaces of the flats are

01 Η όψη του κτιρίου επί της οδού Θεμιστοκλέους, πλατεία Εξαρχείων, 1993 (Πηγή: ΑΝΑ Μουσείου Μπενάκη). The elevation of the building at Themistokleous str., Exarheia sq., 1993 (Photo courtesy: Benakis Museum Athens). 02 Η Μπλε Πολυκατοικία στην πλατεία Εξαρχείων (Πηγή: Αρχείο Αλκ. Δανιήλ). The Blue Apartment Building at Exarheia sq. (Photo courtesy: Alk. Daniil). 03 Η όψη του κτιρίου επί της οδού Θεμιστοκλέους το 2010 (Πηγή: Αρχείο Αλκ. Δανιήλ). The elevation of the building at Themistokleous str. in 2010 (Photo courtesy: Alk. Daniil).

ΑΛΚΗΣΤΗ ΔΑΝΙΗΛ - ΣΥΝΤΉΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΤΗΣ «ΜΠΛΕ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΊΑΣ» ΣΤΑ ΕΞΆΡΧΕΙΑ, ΑΘΉΝΑ ALKISTI DANIIL - CONSERVATION AND RESTORATION OF THE “BLUE APARTMENT BUILDING” AT EXARHEIA, ATHENS

05α

05β

χος, επιχρισμένες, 14-15 εκ. και οι εξωτερικές 24-25 εκ., ενώ εσωτερικά και εξωτερικά επιχρίονται με κονίαμα που έχει ως βασικό συστατικό τον ασβέστη, όπως διαπιστώθηκε στο εργαστήριο. Τα δάπεδα στους προθαλάμους όλων των ορόφων επιστρώνονται με μαρμάρινες πλάκες, ενώ των κύριων χώρων και των δωματίων των διαμερισμάτων είναι ξύλινα παρκέτα δρυός και αυτά των βοηθητικών επιστρώνονται με μωσαϊκό. Όσον αφορά στα ανοίγματα, στην περιοχή των κύριων όψεων είναι ξύλινα με τα υαλωτά φύλλα ανασυρόμενα και με ρολά με ξύλινες περσίδες. Στην περιοχή των όψεων του ακάλυπτου τα ανοίγματα είναι ξύλινα και μεταλλικά, ενώ οι θύρες των κύριων εισόδων είναι από σωληνωτά μεταλλικά προφίλ και έχουν υαλωτά τμήματα. 39

04 Φθορές στις όψεις του κτιρίου επί της οδού Θεμιστοκλέους το 2010 (Πηγή: Αρχείο Αλκ. Δανιήλ). Decay on the elevation of the building at Themistokleous str. in 2010 (Photo courtesy: Alk. Daniil). 05α Δείγματα αυθεντικού χρώματος στην όψη (2010). Traces of the original colour on the building (2010). 05β Εικόνα μικροσκοπίου του αρχικού χρώματος από την εργαστηριακή ανάλυση. Microscope photograph of the original colour samples from the surface of the building.

covered with wood while the floors of the auxiliary spaces have mosaic. As far as the openings are concerned, those of the main façades are made of wood and glass and have wooden blinds while the main entrance doors are made of metal and glass. In our days the façades have heavy signs of wear and are badly preserved, despite the fact that the building is in use. The coatings of the walls are damaged and the authentic colours have been covered. The interior of the building is worn out too. What is more, special elements of the initial design program, such as the common space for the inhabitants at the terrace, have been removed and have been replaced by contemporary additions of new flats; as a result, the original design concept has been dramatically altered.

06 Κάτοψη ισογείου. Ground floor plan.

09 Κάτοψη 5ου ορόφου. 5th floor plan.

07 Κάτοψη 1ου ορόφου. 1st floor plan.

10 Τομή ΑΑ. Section AA.

08 Κάτοψη 4ου ορόφου. 4th floor plan.

11 Τομή BB. Section BB.

12 Πρόταση αποκατάστασης: Όψη Α. Restoration proposal: Elevation A.

13 Πρόταση αποκατάστασης: Όψη Β. Restoration proposal: Elevation Β.

14 Κατασκευαστική τομή παραθύρου και πόρτας. Window and door detail section. 15

15 Κατασκευαστική τομή παραθύρου. Window detail section.

16 Τρισδιάστατη απεικόνιση πρότασης αποκατάστασης (μπλε). Restoration proposal - 3D view (blue option).

17 Τρισδιάστατη απεικόνιση πρότασης αποκατάστασης (μπλε και πράσινο). Restoration proposal - 3D view (blue and green option).

Σήμερα, αν και το κτίριο κατοικείται, οι όψεις είναι φθαρμένες και καθόλου καλά συντηρημένες. Τα επιχρίσματα παρουσιάζουν φθορές και τα αυθεντικά χρώματα έχουν σκεπαστεί. Υπάρχουν φθορές και εσωτερικά. Εξάλλου, πρωτοποριακά στοιχεία του αρχικού κτιριολογικού προγράμματος, όπως η τοποθέτηση εντευκτήριου-τόπου συνάθροισης των ενοίκων στην ταράτσα της πολυκατοικίας, έχουν καταργηθεί και στη θέση τους έγιναν προσθήκες νέων κατοικιών, αλλοιώνοντας το σκεπτικό του αρχικού σχεδιασμού. Η επί τόπου έρευνα έδειξε ότι ο βαθμός συντήρησης βαίνει ελαττούμενος από τους εσωτερικούς χώρους στους εξωτερικούς και από τους ιδιωτικούς στους κοινόχρηστους. Το κτίριο θα πρέπει να συντηρηθεί και να αποκατασταθεί. Η πρόταση συντήρησης και αποκατάστασης αφορά σε: α) επεμβάσεις αποκατάστασης των στοιχείων του φέροντος οργανισμού στην ταράτσα, το δώμα και το υπόγειο, β) στη συντήρηση και την αποκατάσταση των όψεων, δηλαδή στη συντήρηση και την αποκατάσταση των τοιχοποιιών, επιχρισμάτων, κουφωμάτων, κιγκλιδωμάτων και στηθαίων, καθώς και στην επαναφορά του αρχικού χρώματος στις όψεις, γ) στη συντήρηση των ορθομαρμαρώσεων και των επιστρώσεων των δαπέδων των χώρων, δ) στην αποκατάσταση και την εξυγίανση των ακάλυπτων χώρων και των περιοχών των φωταγωγών, ε) στην αποκατάσταση και την εξυγίανση των ιδιαίτερα βλαμμένων περιοχών (ταράτσα, δώμα, υπόγειο) και στ) στην καθαίρεση των προσθηκών που έχουν γίνει στην ταράτσα. Ακόμη, προτείνεται η ένταξη νέων χρήσεων στο υπόγειο και η επαναλειτουργία του χώρου του εντευκτηρίου στον 6ο όροφο με αντίστοιχη διαμόρφωση των νέων χώρων.

The proposal of preservation and restoration suggests different actions such as: a) interventions in the load bearing elements of the building at the terrace and the basement, b) conservation and restoration works at the façades including the restoration of the original colours, c) conservation and restoration works at the floors, the auxiliary spaces and the heavily damaged areas of the building (the terrace and the basement). In addition, the proposal suggests the removal of the contemporary additions at the roof level, as well as the incorporation of new uses at the basement and the re-introduction of the common space at the terrace.

Μελέτη τεκμηρίωσης, αποκατάστασης και επανάχρησης της στοάς Κουτρούμπα επί της οδού Αγ. Μηνά στη Θεσσαλονίκη

Documentation, restoration and reuse study of the Koutrouba shopping arcade in Saint Minas street, Thessaloniki

Διπλωματική εργασία Μάριαμ Ελ-Μανσούρι Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Mariam El Mansouri Architect Engineer

Επιβλέπουσα Αιμιλία Στεφανίδου Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτέκτων Μηχανικών

Supervisor Emilia Stefanidou Associate Professor, School of Architecture

03 Το αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας αφορά τη μελέτη τεκμηρίωσης, αποκατάστασης και επανάχρησης της στοάς Κουτρούμπα, η οποία βρίσκεται επί της οδού Αγίου Μηνά 6, στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για ένα διώροφο κτίριο εμπορικής στοάς τύπου Ι, με νεοκλασικά μορφολογικά στοιχεία, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της. Σύμφωνα με το πρώτο συμβόλαιο η ανέγερση του κτιρίου έγινε στο διάστημα μεταξύ 1925 και 1928 με αρχιτέκτονα τον Δ. Ανδρόνικο, ιδιοκτησίας Κουτρούμπα, από όπου πήρε και το όνομά της. Οι εξωτερικοί και οι εσωτερικοί τοίχοι του ισογείου και των ορόφων είναι κατασκευασμένοι από οπτοπλινθοδομή, ενώ του υπογείου είναι από αργολιθοδομή. Τα δοκάρια και τα υποστυλώματα είναι κατασκευασμένα από οπλισμένο σκυρόδεμα. Οι χρήσεις του κτιρίου στη διάρκεια της ζωής του ήταν κυρίως εμπορικές στο ισόγειο και γραφεία στους ορόφους. Τα τελευταία χρόνια το κτίριο εγκαταλείφθηκε και η κατάσταση διατήρησής του είναι μέτρια. Το κτίριο προτείνεται να στεγάσει χώρο αναψυχής (café) και εμπορικό κατάστημα στο ισόγειο, αναψυχή στον ημιώροφο (mini restaurant), με βοηθητικούς και αποθηκευτικούς χώρους στο υπόγειο, ενώ οι όροφοι προορίζονται για γραφεία και στο δώμα ένας ακόμα χώρος αναψυχής (bar). Οι προτεινόμενες επεμβάσεις έχουν στόχο την επανένταξη της νέας χρήσης στα τυπολογικά και μορφολογικά στοιχειά του κτιρίου. Πρώτος στόχος είναι η επαναφορά του κτιρίου στην τυπολογική του μορφή, δηλαδή να ανοίξει ο χώρος του ισογείου με την καθαίρεση των δύο τοιχοποιιών για να φαίνεται το οκταγωνικό σχήμα καθαρά. Δεύτερος στόχος είναι η διατήρηση του ημιώροφου με την εκμετάλλευση και του χώρου Α1 που σήμερα είναι κενός. Όσο για τους 43

The present postgraduate thesis is a documentation, restoration and reuse study of the Koutrouba shopping arcade. The arcade is located at 6 Saint Minas street, in the historical center of Thessaloniki. This is a two-storey building. It belongs to the typology of a commercial arcade, type I, with neoclassical architectural elements both at the interior and the exterior. According to the first contract the construction of the building took place between 1925 and 1928 by the architect D. Andronikos and the owner was Koutroubas, after whom the arcade took its name. The exterior and interior walls of the ground floor and upper floors are made of brick, while the basement is constructed of stone masonry. The beams and pillars are constructed of reinforced concrete. The building has been mainly used as a commercial arcade on the ground floor level, while the upper floors accommodated offices. The last years, though, it has been deserted and its state of preservation is moderate. The reuse proposal has incorporated a recreation area on the ground floor (café), along with commercial use, a mini restaurant for the mezzanine, while the upper two floors are destined for offices. Another bar is designed on the terrace and the auxiliary and storage areas for all these uses are accommodated in the basement. The proposal aims at the introduction of the new use in a way that the typological and morphological characteristics of the building will be preserved. A first target is to restore the form of the building, namely to bring back the initial octagonal plan of the ground floor by demolishing the two walls that had been added later. Another target is the preservation of the mezzanine, introducing a new use, as well as in space A1, that are left now with no use. The proposal does not intervene in the plan of the upper floors, so as to avoid alterations on the current

01 01 Κλιμακοστάσιο 1ου ορόφου – υπάρχουσα κατάσταση. 1st floor staircase – current condition. 02 Το ταβάνι του 1ου ορόφου – υπάρχουσα κατάσταση. The ceiling of the 1st floor – current condition. 03 Κύρια όψη της στοάς. The building of the arcade, main view.

04 Το ημιώροφος – υπάρχουσα κατάσταση. The mezzanine – current condition. 05 Το δώμα – υπάρχουσα κατάσταση. The terrace – current condition.

ΜΆΡΙΑΜ ΕΛ-ΜΑΝΣΟΎΡΙ - ΜΕΛΈΤΗ ΤΕΚΜΗΡΊΩΣΗΣ, ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΆΣ ΚΟΥΤΡΟΎΜΠΑ ΕΠΊ ΤΗΣ ΟΔΟΎ ΑΓ. ΜΗΝΆ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗ MARIAM EL MANSOURI - DOCUMENTATION, RESTORATION AND REUSE STUDY OF THE KOUTROUBA SHOPPING ARCADE IN SAINT MINAS STREET, THESSALONIKI

ορόφους οι εσωτερικές τοιχοποιίες δεν αλλοιώθηκαν έτσι ώστε να μην αλλάξει η κατεύθυνση των δοκαριών και να μην αλλοιωθούν τα γύψινα διακοσμητικά των οροφών. Βασικό στοιχείο της πρότασης είναι να κατασκευαστεί η γυάλινη οροφή στο δώμα του κτιρίου, με τη δημιουργία κενού στην οροφή του 2ου ορόφου.

06 06 Κάτοψη ισογείου. Ground floor plan.

08 45

direction of the beams and prevent the destruction of the stucco decoration of the floors. At last, an essential characteristic of the proposal is the construction of a glass roof, with a gap accordingly on the ceiling of the last floor.

07 07 Κάτοψη 1ου ορόφου. 1st floor plan.

08 Τομή Α-Α. Section A-A..

09 Υπάρχουσα κατάσταση – όψη Α. Elevation A – current condition.

10-11 Πρόταση αποκατάστασης, 1ος όροφος – τρισδιάστατη απεικόνιση. Restoration proposal, 1st floor – 3D view. 12-13 Πρόταση αποκατάστασης, 2ος όροφος – τρισδιάστατη απεικόνιση. Restoration proposal, 2nd floor – 3D view. 12

14 Πρόταση αποκατάστασης, τομή του κτιρίου – τρισδιάστατη απεικόνιση. Restoration proposal, building section – 3D view. 15 Πρόταση αποκατάστασης, όψη Α – τρισδιάστατη απεικόνιση. Restoration proposal, elevation A – 3D view.

13 14

Κτίρια βιομηχανικής κληρονομιάς στο Πλωμάρι Λέσβου

Industrial heritage buildings in Plomari, on Lesvos island

Τυπολογία φέροντος οργανισμού

Typology of the load bearing structure

Διπλωματική εργασία Γεώργιος Κακές Πολιτικός Μηχανικός

Postgraduate thesis George Kakes Civil Engineer

Επιβλέπων Κοσμάς Στυλιανίδης Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Supervisor Kosmas Stilianidis Professor, School Civil Engineering

04 To αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας αφορά τη στατική αποτύπωση του φέροντος οργανισμού αντιπροσωπευτικών κτιρίων της βιομηχανικής κληρονομιάς στην περιοχή του Πλωμαρίου Λέσβου. Τελικό στόχο σηματοδοτεί η βελτίωση της γνώσης, προκειμένου για την προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση της πλούσιας βιομηχανικής κληρονομιάς του νησιού. Η Λέσβος βρίσκεται στο βορειοανατολικό Αιγαίο. Η ιστορία της υπήρξε άρρηκτα συνδεδεμένη με την ελιά από την αρχαιότητα έως σήμερα. Με τα ελαιόδεντρα να αναπτύσσονται από τις ακτές του νησιού έως τις κορυφές των βουνών του, με πρόσφορες συνθήκες ανάπτυξης της οικονομίας και με ευνοϊκή γεωγραφική θέση, η Λέσβος θα σηματοδοτήσει ένα μοναδικό για τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου δείγμα εντατικής εκβιομηχάνισης στον τομέα της επεξεργασίας του ελαιοκάρπου στις αρχές του 20ού αιώνα. Το Πλωµάρι αναδεικνύεται στο μεγαλύτερο βιοτεχνικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο της Λέσβου, μετά την πρωτεύουσα Μυτιλήνη, μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα περίπου, οπότε και αριθμούσε γύρω στις 13.000 κατοίκους. Την ίδια περίοδο, υπήρχαν δώδεκα σαπωνοποιεία, δέκα ελαιοτριβεία, ένα υδραυλικό αλευροποιείο, δύο πυρηνελαιοεργοστάσια και δύο ατµοκίνητα ελαιοτριβεία ταλκ. Η επιλογή των κτιρίων, τα οποία μελετώνται, γίνεται με κριτήριο την αντιπροσώπευση χαρακτηριστικής λειτουργίας, χαρακτηριστικής θέσης και αξιόλογου δείγματος της τοπικής βιομηχανικής αρχιτεκτονικής. Προηγείται η λεπτομερής στατική αποτύπωση του φέροντος οργανισμού των κτιρίων σε επίπεδο κατόψεων. Ακολουθεί η μελέτη της στατικής λειτουργίας των κτιρίων, με επιτόπιες μετρήσεις, και η αναγνώριση των επιμέρους υλικών, των δαπέδων, των τοιχοποιιών και των διατομών των επιμέρους στοιχείων των στεγών και των υπερθύρων. Εν συνεχεία, περιγράφεται η παθολογία των κτιρίων. 47

The subject of this postgraduate thesis is the investigation of the structure used in representative buildings of the industrial heritage in the town of Plomari, on Lesvos island. The main purpose is the better knowledge and support which would lead to the protection, enhancement and compatible use of the rich industrial heritage of Lesvos island. Lesvos island, situated at the northeastern Aegean sea, has a history that has been strongly connected to olive trees since ancient times. Lesvos became a remarkable representative of continuous industrialization for the eastern Aegean islands, mainly in the field of olive processing at the beginning of the 20th century as, firstly, the olive trees flourished from the coasts to the mountain peaks of the island and, secondly, its beneficial geographical position created the appropriate conditions for the regional economic growth. Plomari gradually becomes the second biggest industrial and trade center after the island capital, Mytilene, and at the beginning of the 20th century it had almost 13.000 citizens. At this period there were about twelve soap factories, ten olive oil mills, one hydraulic flour factory, two olive pomace oil factories and two steam-powered olive oil mills of talk. The choice of the buildings that are to be studied is based on the criteria of their representative operation, distinctive location and architectural features. Initially the detailed survey of their load bearing structures took place, producing building plans. Subsequently, the study of the load bearing function of the buildings proceeded through field measurements, as well as the identification of the different materials of which the floors and the walls were made, as well as the cross-sections of the elements of the roofs and of the lintels. This was followed by the description of the buildings’ pathology.

01 01 Χάρτης της Λέσβου με τα ατμοκίνητα ελαιοτριβεία κατά το 1920. Map of Lesvos indicating the steam-powered olive oil mills in 1920. 02 Άποψη των βιομηχανικών κτιρίων του Πλωμαρίου στις αρχές του 20ού αιώνα. View of the industrial buildings of Plomari in the beginning of the 20th century.

Ακολουθεί προσπάθεια συγκέντρωσης και κωδικοποίησης των στοιχείων που αφορούν στο φέροντα οργανισμό των βιομηχανικών μονάδων που παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας, προκειμένου για τη διεξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων. Πρόκειται για ισόγεια κτίρια, υπερυψωμένα ισόγεια, διώροφα, τριώροφα και τετραώροφα βιομηχανικά κτίρια, ανάλογα με τη λειτουργία τους. Όσον αφορά την κάτοψή τους, διακρίνονται τρεις βασικές παραλλαγές. Η πρώτη έχει ορθογωνικό σχήμα με κυμαινόμενες διαστάσεις. Η δεύτερη έχει τραπεζοειδές σχήμα με τις μικρές πλευρές και τις μεγάλες πλευρές να έχουν κυμαινόμενες διαστάσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει συνδυασμός των παραπάνω παραλλαγών με την κάτοψη του βιομηχανικού κτιρίου να εμφανίζει διάφορες εσοχές και προεξοχές. Το ύψος των κτιρίων κυμαίνεται μεταξύ 4,30-14,40 μ. και εμφανίζεται στην κορυφή της στέγης. Ο κατακόρυφος οργανισμός των κτιρίων αποτελείται στο μεγαλύτερο τμήμα του από φέρουσα τοιχοποιία, όπου γίνεται χρήση κυρίως λιθοδομής. Εξαίρεση αποτελούν τα ξύλινα υποστυλώματα που έχουν διαστάσεις 20 x 20 εκ. με μέση αξονική απόσταση μεταξύ τους 2,00 μ. Σχετικά με τις τοιχοποιίες, τόσο οι περιμετρικές όσο και οι εσωτερικές είναι φέρουσες. Παρατηρείται κυμαινόμενο πάχος περιμετρικών λιθοδομών 40-95

Thereafter an effort was made to gather and classify the elements of the load bearing structure of the industrial buildings presented in this study, so as to come to useful conclusions. The buildings vary, according to their use, in single-storey, raised single-storey, two-storey, three-storey and four-storey ones. As for their building plans there are three basic variations. The first one has rectangular shape with fluctuating dimensions. The second has a trapezoid shape while the short and long sides having fluctuating dimensions. Occasionally, there is a combination of the variations mentioned above, in which the building plan comprises recess and projection patterns. The buildings’ height is between 4.30-14.40 m. The vertical structure of the buildings consists mainly of load bearing walls, basically stone masonry. Both the perimeter and internal walls are load bearing ones. On the ground floor the perimeter masonry has a fluctuating width of 40-95 cm and on the floors this is 40-77 cm. The internal walls are 40-60 cm wide. Also, there are wooden pillars 20 x 20 cm in dimension with 2 m an average axial distance between them. The lintels are formed in simple semicircular or pointed arches made of brick. Sometimes, a supportive horizontal wooden beam of fluctuating cross-section

ΓΕΏΡΓΙΟΣ ΚΑΚΈΣ - ΚΤΊΡΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΉΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΆΣ ΣΤΟ ΠΛΩΜΆΡΙ ΛΈΣΒΟΥ: ΤΥΠΟΛΟΓΊΑ ΦΈΡΟΝΤΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΎ GEORGE KAKES - INDUSTRIAL HERITAGE BUILDINGS IN PLOMARI, ON LESVOS ISLAND: TYPOLOGY OF THE LOAD BEARING STRUCTURE

03 03 Το σαπωνοποιείο Ιωάννη Πούλια. The soap industry of Ioannis Poulias.

εκ. στο ισόγειο και 40-77 εκ. στους ορόφους. Οι εσωτερικές τοιχοποιίες έχουν πάχος 40-60 εκ. Τα υπέρθυρα διαμορφώνονται με απλά πλινθόκτιστα τόξα ή οξυκόρυφα, με συνδυασμό πλινθόκτιστου τόξου με ξύλινο πρέκι που αποτελείται από ξύλινες δοκούς κυμαινόμενων διαστάσεων διατομής, οι οποίες εισχωρούν στην τοιχοποιία 60-80 εκ. περίπου. Σε ορισμένα βιομηχανικά κτίρια δεν εντοπίσθηκαν ελκυστήρες. Στα περισσότερα, όμως, υπάρχουν και έχουν κυρίαρχη στατική λειτουργία για το φέροντα οργανισμό του κτιρίου. Αποτελούνται από εσωτερικό και εξωτερικό μέλος. Το άκρο του εσωτερικού μέλους συνδέεται με το εξωτερικό με δακτυλιδοειδή διαμόρφωση των άκρων του και πύρο. Χαρακτηριστική και πρωτότυπη είναι η καθ’ ύψος ανάπτυξη σε περισσότερους από έναν ορόφους του εξωτερικού μέλους του ελκυστήρα με δύο έως πέντε πύρους ανά ελκυστήρα και με το συνολικό μήκος του εξωτερικού μέλους να κυμαίνεται μεταξύ 2,00-5,20 μ. Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν καθ’ ύψος της τοιχοποιίας οριζόντιες ξυλοδεσιές που λειτουργούν ως οριζόντια διαζώματα. Επίσης, υπάρχουν περιμετρικά οριζόντια διαζώματα, τα οποία είναι κατασκευασμένα από τούβλο που στις όψεις προβάλλει εμφανές. Χαρακτηριστική είναι η ενσωμάτωση στη λιθοδομή των εξαρτημάτων πιεστηρίων με σκοπό ο ξύλινος κοχλίας πρέσας να αυξήσει την αντοχή της φέρουσας τοιχοποιίας του κτιρίου. Οι φέρουσες τοιχοποιίες κατασκευάζονται από λίθο της περιοχής και εμφανείς οπτόπλινθους. Ειδικότερα, 49

dimensions is inserted that penetrates into the masonry about 60-80 cm. In some industrial buildings there were no ties detected, although they exist in most of the cases, having a crucial role in the load bearing structures. They consist of an external and an internal part. The end of the internal part is connected to the external one by forming a ring on the anchorage position before the pipe. A very interesting characteristic is that the external bars of the ties may extend several floors, with multiple pipes inserted in the wall (two to five pipes per tie) and a total external length between 2-5.20 m. In some cases there are wooden tie beams inserted in the walls that function as horizontal frames. In addition, on the façades non-plastered horizontal brick frames can be attested on the perimeter of the buildings. Another characteristic feature is the integration of wooden components of the presses in the masonry, like wooden screws, in order to reinforce the bearing capacity of the wall. The load bearing walls are constructed of local stone and non-plastered bricks. In particular, the local green shale of volcanic origin and considerable durability is often used. Concerning the horizontal load bearing structure, the floor of the ground floor was formed of pressed soil and there were special stone bases for the mechanical equipment. As for the floors of the upper levels they were initially made of wood, constructed of main, round beams and secondary rectangular beams. For instance,

χρησιμοποιείται αρκετά συχνά ως υλικό κατασκευής ο τοπικός πράσινος σχιστόλιθος που θεωρείται ότι έχει ηφαιστειακή προέλευση και αυξημένη αντοχή. Σχετικά με τον οριζόντιο φέροντα οργανισμό, το δάπεδο του ισογείου ήταν διαμορφωμένο από πατημένο χώμα και στα σημεία έδρασης για το μηχανολογικό εξοπλισμό κατασκευάζονταν ειδικές βάσεις από λιθοδομή. Όσον αφορά τα πατώματα των ορόφων αρχικά ήταν ξύλινα. Αποτελούνται από κύριες δοκούς κυκλικής διατομής και από δευτερεύουσες δοκούς ορθογωνικής διατομής. Ενδεικτικά, οι κύριες δοκοί έχουν διάμετρο διατομής περίπου 35 εκ. και αξονική απόσταση περίπου 2 μ. Οι δευτερεύουσεςδοκοί έχουν διαστάσεις 7 x 15 εκ. και μέση αξονική απόσταση 40 εκ. Η στέγη των βιομηχανικών κτιρίων είναι ξύλινη, διαφοροποιείται από κτίριο σε κτίριο και ποικίλει καθώς υπάρχουν περιπτώσεις μονόριχτης, δίριχτης, τρίριχτης και τετράριχτης με κεραμοσκεπή κατά κανόνα. Γενικά, η στέγη είναι αυτοφερόμενη καθώς στηρί-

the main beams have section diameter almost 35 cm and axional distance almost 2 m. The secondary beams’ dimensions are 7 x 15 cm and their average axional distance is 40 cm. The roofs are wooden and of different types, like single-pitch, pitched, roofs with one hipped end or hipped roofs, mainly covered with tiles. In general the roof is self load bearing because it is based on its endings as a reticular formation. The number of the wooden roof trusses varies between 8-11, depending on the length of the building plan. The internal "batés" (storage areas) are hanging by the roof, stressing its load bearing structure. In parallel to the above analysis and the documentation of the buildings of the industrial heritage of Plomari, the static analysis and the reinforcement proposal of one specific industrial building was realized, namely the soap industry of Ioannis Xypteras, based on the restoration and reuse proposal of the architect Anna Pasia. The building was constructed between 1860 and 1880

05 06

04 Ξύλινος κοχλίας πρέσας και ξυλοδεσιά, ενσωματωμένα στη λιθοδομή. Wooden press screw and wooden beam incorporated in the stone masonry. 05 Οξυκόρυφο τοξωτό άνοιγμα και αντιπροσωπευτικοί ελκυστήρες της περιοχής του Πλωμαρίου. The pointed arch of a window and external metal tie bars, representative of Plomari area. 06 Χαρακτηριστική κατασκευαστική λεπτομέρεια. Typical construction detail.

ζεται στα άκρα της ως δικτυωτός φορέας. Ο αριθμός των ξύλινων ζευκτών κυμαίνεται μεταξύ των τιμών 8-11 ανάλογα με το μέγεθος της επιμήκους διάστασης της κάτοψης. Οι εσωτερικές «μπατές» (αποθήκες) αναρτώνται με ξύλα από τη στέγη φορτίζοντας το φέροντα οργανισμό της. Παράλληλα με την παραπάνω ανάλυση και τεκμηρίωση των κτιρίων της βιομηχανικής κληρονομιάς του Πλωμαρίου, πραγματοποιείται η στατική ανάλυση και πρόταση ενίσχυσης, σύμφωνα με την πρόταση αποκατάστασης της αρχιτέκτονας Άννας Πασιά, ενός συγκεκριμένου βιομηχανικού κτιρίου, του σαπωνοποιείου Ξυπτερά. Το κτίριο κατασκευάστηκε το 1860-1880, έγινε προσθήκη κατ’ επέκταση και καθ’ ύψος το 1930 και χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο το 2008 από το πρώην Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής. Ο κατακόρυφος οργανισμός του κτιρίου αποτελείται από φέρουσα τοιχοποιία. Στο ισόγειο παρατηρείται κυμαινόμενο πάχος περιμετρικών τοίχων 60-65 εκ., ενώ οι εσωτερικές τοιχοποιίες έχουν πάχος μεταξύ 40-60 εκ., στον πρώτο όροφο το κυμαινόμενο πάχος περιμετρικών τοίχων είναι 50-55 εκ. και στο δεύτερο όροφο είναι 44-49 εκ. Υπάρχει προσθήκη από Ο/Σ σε τμήμα του κτιρίου, η οποία είναι μία διώροφη πλαισιακή κατασκευή. Η στέγη του κτιρίου είναι δίριχτη μεταλλική, έχει εννιά μεταλλικά ζευκτά και καλύπτεται από λαμαρίνα. Γενικά η κατασκευή δεν είναι επιμελημένη. Η παθολογία που παρουσιάζει σήμερα είναι η ανερχόμενη υγρασία από τον υπόγειο ορίζοντα και η ανάπτυξη βλάστησης, η απώλεια δομικού υλικού, η διάβρωση των μεταλλικών στοιχείων και οι ρωγμές στο βορειοδυτικό τοίχο που εκτείνονται από το ισόγειο μέχρι το δεύτερο όροφο. Για την υλοποίηση του προσομοιώματος του κτιρίου στην υφιστάμενη κατάσταση χρησιμοποιείται το πρόγραμμα SAP. Χρησιμοποιούνται επιφανειακά πεπερασμένα στοιχεία για την προσομοίωση της φέρουσας τοιχοποιίας. Γίνεται χρήση της απλοποιημένης φασματικής μεθόδου. Προκύπτει Τx=0,45sec από την 1η ιδιομορφή, που μας δίνει ποσοστό ενεργοποιούμενης μάζας 6,36% και Τy=0,59sec, επίσης από την 1η ιδιομορφή, που μας δίνει ποσοστό ενεργοποιούμενης μάζας 14,28%. Προκύπτει: Rd(Tx)=Rd(Ty)=0,40 g. Γίνεται εκτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης μέσω των τάσεων των επιφανειακών στοιχείων. Για το συνδυασμό 1,35 G+1,5 Q δεν υπάρχει ουσιαστική αστοχία, καθώς τόσο οι ορθές όσο και οι διατμητικές τάσεις που προκύπτουν είναι μικρότερες από τις επιτρεπόμενες. Παρατηρούνται σημειακά οριακές υπερβάσεις των επιτρεπόμενων τάσεων κυρίως στην περιοχή των υπερθύρων και της συνδέσεως των τοιχοποιιών μεταξύ τους. Το κτίριο, όμως, του σαπωνοποιείου Ξυπτερά είναι εκτεθειμένο σε περίπτωση μελλοντικού σεισμού στην ευρύτερη περιοχή της Λέσβου λόγω 51

with a later addition in 1930 and it was declared as a preservable monument according to the ΔΠΕ/5849/1106-2008 decision of the Ministry for Mercantile Marine, the Aegean and Island Policy. The vertical load bearing structure is composed by the load bearing walls. At the ground floor we observe a fluctuating width of the perimeter walls, 60-65 cm, while the internal walls have a width of 40-60 cm, on the first floor the fluctuating width of the perimeter walls is 50-55 cm and on the second it is 44-49 cm. There is a reinforced concrete addition to a part of the building, which is a two-storey frame construction. The present roof is pitched metal one, with nine trusses and it is covered with sheet metal. Generally speaking the building is of poor construction. The current pathology includes rising dampness and vegetation, loss of structural material, corrosion of the metal parts and cracks extended on the northwest wall from the ground floor to the second floor. The present condition of the building was simulated as a 3D model, utilizing SAP software and especially shell finite element analysis was used for the simulation of the load bearing walls in the simplified spectral method. The first mode resulted in Tx=0,45sec, which activates 6.36% of the mass, and Ty=0,59sec which activates 14.28% of the mass, therefore: Rd(Tx)=Rd(Ty)=0,40 g. An assessment of the current condition has been conducted through the stresses of the shell elements. As for the combination 1,35 G+1,5 Q there is no substantial failure since both the direct and the resulting shear stresses are smaller than the maximum allowable ones. In some cases the allowable stresses have been slightly exceeded, precisely on the lintels and at the intersections of walls. The building, though, is exposed to a possible future earthquake in the wider Lesvos area because of the lack of diaphragm function on the floor levels and the absence of transverse walls connecting the long ones. In the restoration proposal the later addition of reinforced concrete is removed and a new, metal, load bearing system is constructed at the interior. For the 3D model of the proposal ETABS software has been used. Shell finite elements have been used for the walls and linear ones represent the new metal construction. The forth mode resulted in Τx=0,13sec, which activates 80,87% of the mass, and the first mode resulted in Ty=0,14sec, which activates 82,80% of the mass, therefore: Rd(Tx)=Rd(Ty)=0,28 g. An assessment of the reinforcement proposal through the stresses of the shell elements (like in the current condition assessment) has been conducted. As for the combination 1,35 G+1,5 Q there is no failure, since both the direct and the resulting shear stresses are smaller than the maximum allowable ones. The allowable stresses have been slightly exceeded, once more on the lintels, and also on the intersection of the existing and

07 07 Το σαπωνοποιείο Ξυπτερά. Xypteras soap factory. 08 Πρόταση ενίσχυσης – τρισδιάστατο μοντέλο προσομοιώσης. Reinforcement proposal – 3D simulation model.

έλλειψης διαφραγματικής λειτουργίας στο επίπεδο των ορόφων του και απουσίας εγκάρσιων τοιχοποιιών στις επιμήκεις πλευρές. Σύμφωνα με την πρόταση αποκατάστασης, η προσθήκη από Ο/Σ αφαιρείται και κατασκευάζεται νέος μεταλλικός φορέας στο εσωτερικό του κτιρίου. Για την υλοποίηση του προσομοιώματος του κτιρίου στην πρόταση ενίσχυσης χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα ETABS. Χρησιμοποιούνται επιφανειακά πεπερασμένα στοιχεία για την τοιχοποιία και γραμμικά για τη νέα μεταλλική κατασκευή. Προκύπτει Τx=0,13sec από την 4η ιδιομορφή, που μας δίνει ποσοστό ενεργοποιούμενης μάζας 80,87% και Τy=0,14sec από την 1η ιδιομορφή, που μας δίνει ποσοστό ενεργοποιούμενης μάζας 82,80%. Προκύπτει: Rd(Tx)=Rd(Ty)=0,28 g. Γίνεται εκτίμηση της πρότασης ενίσχυσης μέσω των τάσεων των επιφανειακών στοιχείων όπως στην υφιστάμενη κατάσταση. Για το συνδυασμό 1,35 G+1,5 Q δεν υπάρχει αστοχία, καθώς τόσο οι ορθές όσο και οι διατμητικές τάσεις που προκύπτουν είναι μικρότερες από τις επιτρεπόμενες. Παρατηρούνται σημειακά οριακές υπερβάσεις των επιτρεπομένων τάσεων, κυρίως στην περιοχή των υπερθύρων και της σύνδεσης του υφιστάμενου και του νέου φορέα. Αυτός ο υπολογισμός θεωρείται ανεκτός. Τέλος, γίνεται διαστασιολόγηση του νέου μεταλλικού φορέα.

the new construction. This assessment is considered to be acceptable. Finally, the dimensioning of the new metal construction is proceeded.

Δημιουργία εφαρμογής ΓΣΠ για τον αρχαιολογικό χώρο της Βεργίνας και της ευρύτερης περιοχής

The creation of a GIS application for the archaeological site of Vergina and its broader area

Διπλωματική εργασία Ελένη Καλύβα Τοπογράφος Μηχανικός

Postgraduate thesis Eleni Kaliva Surveyor Engineer

Επιβλέποντες Όλγα Γεωργούλα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Αγρονόμων-Τοπογράφων Μηχανικών

Supervisors Οlga Georgoula Associate Professor, School of Rural and Surveying Engineering

Πέτρος Πατιάς Καθηγητής, Τμήμα Αγρονόμων-Τοπογράφων Μηχανικών

Petros Patias Professor, School of Rural and Surveying Engineering

05 Βασικός στόχος της παρούσας διπλωματικής εργασίας ήταν η δημιουργία ενός ενιαίου, ολοκληρωμένου ψηφιακού χαρτογραφικού υποβάθρου, το οποίο θα χρησιμοποιθεί για τη δημιουργία ενός Συστήματος Γεωγραφικών Πληροφοριών με σκοπό την τεκμηρίωση του αρχαιολογικού χώρου της Βεργίνας, δηλαδή του χώρου ανασκαφής και της ευρύτερης περιοχής. Η Βεργίνα είναι πολύ κοντά στις Αιγές, την τοποθεσία της αρχαίας πρωτεύουσας της Μακεδονίας και με τις ανασκαφές του αρχαιολόγου Μανόλη Ανδρόνικου (1976-1980) ήρθαν στο φως πολύ σημαντικά ευρήματα. Ως σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα του αρχαιολογικού χώρου Βεργίνας - Αιγών που ήρθαν στο φως μπορεί να θεωρηθούν οι βασιλικοί τάφοι της Μεγάλης Τούμπας, οι μνημειακοί μακεδονικοί τάφοι, το νεκροταφείο των τύμβων, το ανάκτορο και το θέατρο, η αγορά των Αιγών, το ιερό της Μητέρας των Θεών, το ιερό της Εύκλειας και η ακρόπολη με το τείχος της πόλης. Τα πρώτα βήματα της εργασίας αφορούσαν στην εύρεση του ήδη υπάρχοντος χαρτογραφικού υλικού της περιοχής απο τις αντίστοιχες υπηρεσίες, δηλάδη των διανομών του Υπουργείου Γεωργίας σε κλίμακα 1:5000 και των χαρτών της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού σε κλίμακα 1:5000. Το υλικό αυτό έπρεπε να ψηφιοποιηθεί και στη συνέχεια να γεωαναφερθεί σε ένα ενιαίο σύστημα αναφοράς. Επιπλέον, δημιουργήθηκε και το ψηφιακό μοντέλο εδάφους από τις ισοϋψείς καμπύλες των χαρτών της ΓΥΣ. Εκτός από την ψηφιακή επεξεργασία χαρτών κλίμακας 1:5000, έγινε φωτογραμμετρική επεξεργασία αεροφωτογραφιών διαφόρων χρονολογιών και κλιμάκων με σκοπό τη δημιουργία ορθοφωτοχαρτών της 53

The main objective of this postgraduate thesis is the creation of a complete, digital cartographic background for the archaeological site of Vergina, namely the excavation area and its surroundings. The town of Vergina is located close to Aiges, the capital of ancient Macedonia. Manolis Andronikos’ excavation (1976-1980) uncovered really important finds such as the royal tombs of the Great Tumulus (Megali Toumba), the monumental Macedonian tombs, the cemetery, the ancient palace and theater, the market of Aiges, the sanctuary of the Mother of Gods and another one dedicated to Eukleia, and the acropolis with the ancient wall. The first steps of the project aimed at gathering the existing cartographic material of the area from the correspondent public services. This material included maps from the Hellenic Military Geographical Service and maps from the Ministry of Agriculture, all in scale 1:5000. All this cartographic material had to be digitized and georeferenced in a unified reference system, in order to create a complete digital cartographic background of the area. Moreover, the digitalization of the maps was a means to create a Digital Terrain Model (DTM), by using the contour lines of the maps of the Hellenic Military Geographical Service. The DTM not only gave a supervisory perception of the area but mainly contributed to the process of the geometric correction of the images. The next step was the photogrammetric process of aerial photos of different scales and dates for the creation of orthophotomosaics of the area. Additionally, an IKONOS satellite image was digitally processed in order to create an ortho image. As a result, there was a complete and unique digital

περιοχής. Παράλληλα, έγινε και ψηφιακή επεξεργασία μίας δορυφορικής εικόνας IKONOS της περιοχής. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα ολοκληρωμένο ψηφιακό χαρτογραφικό υπόβαθρο με δεδομένα που προσφέρουν μία πληθώρα πληροφοριών και συμβάλλουν καθοριστικά στην ορθή τεκμηρίωση του αρχαιολογικού χώρου. Στη συνέχεια όλο το παραπάνω υλικό, μαζί με κάποιους υπάρχοντες ορθοφωτοχάρτες του θεάτρου και του ανακτόρου που γεωαναφέρθηκαν στο ίδιο σύστημα αναφοράς, εισήχθησαν σε ένα Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών. Ακολούθησε η ψηφιοποίηση των σημαντικότερων μνημείων του αρχαιολογικού χώρου και ευρημάτων (π.χ. αρχιτεκτονικά μέλη) στην περιοχή του ανακτόρου. Για κάθε στοιχείο που δημιουργήθηκε, δόθηκε συγκεκριμένη κωδικοποίηση σε αντιστοιχία με υπάρχουσα βάση δεδομένων, στην οποία είχαν καταχωρηθεί περιγραφικές πληροφορίες που αφορούσαν το εκάστοτε στοιχείο. Σε τελικό στάδιο έγινε η σύνδεση των χωρικών δεδομένων με τη βάση δεδομένων που περιείχε την περιγραφική πληροφορία.

cartographic background containing data for a sufficient documentation of the archaeological site. All the above mentioned, along with the existing orthophotomaps of the ancient palace and theater –that were also georeferenced in the same reference system– were installed in a geographical information system. The digitization of the most important finds and monuments, mainly in the area of the palace (e.g. parts of columns), was the next step of this project. A unique code was given to each object, according to an existing database which contained information for each find. The final step was the connection of each object with its attributes.

01 Ο αρχαιολογικός χώρος της Βεργίνας και η ευρύτερη περιοχή. The archaeological site of Vergina and the broader area. 01

Το μετόχι της Μονής Αγίου Παύλου στη Νέα Φώκαια Χαλκιδικής

The dependency of Hagios Pavlos Monastery in Nea Fokaia, Chalkidiki

Προστασία και ανάδειξη

Protection and enhancement

Διπλωματική εργασία Φώτιος Καραγιώργος Αρχιτέκτων Μηχανικός.

Postgraduate thesis Fotis Karagiorgos Architect Engineer

Επιβλέπουσα Κλαίρη Παλυβού Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Clairy Palyvou Professor, School of Architecture

06 Στον παραθαλάσσιο λόφο όπου σήμερα υψώνεται ο πύργος της Νέας Φώκαιας, υπολογίζεται ότι γύρω στο 5000 π.Χ. υπήρχε αξιόλογος προϊστορικός οικισμός, ο οποίος μέσα από διαδοχικές καταστροφές και αναγεννήσεις έζησε περίπου 3000 χρόνια. Με σημαντικότερες φάσεις του τη Νεολιθική και την Εποχή του Χαλκού, δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε εγκαταλείφθηκε οριστικά, αλλά φαίνεται ότι γύρω στο 1000 π.Χ. δεν υπήρχε πλέον. Τότε ο λόφος ήταν πολύ μεγαλύτερος προς την πλευρά της ακτής και η στάθμη της θάλασσας χαμηλότερη κατά 10 μ. τουλάχιστον, με αποτέλεσμα η ακτογραμμή να βρίσκεται πολύ πιο μακριά από τη σημερινή. Στοιχεία για τη συγκεκριμένη θέση από την αρχαιότητα και τη βυζαντινή περίοδο δεν έχουν διαπιστωθεί μέχρι τον 15ο αιώνα, αν και το αγίασμα του Αγίου Παύλου, νοτιοδυτικά του λόφου –στην πραγματικότητα αρχαίο ταφικό κτίσμα– πιστοποιεί ότι η περιοχή δεν ήταν ακατοίκητη. Οι πρώτες γραπτές πληροφορίες προέρχονται από ένα πρόσταγμα του 1407 του Ιωάννη Ζ΄ Παλαιολόγου με το οποίο ο αυτοκράτορας παραχώρησε στη μονή Αγίου Παύλου του Αγίου Όρους εκτάσεις και δικαιώματα χρήσεων της περιοχής. Κατά την Τουρκοκρατία η μονή διατήρησε την κυριότητα του μετοχίου. Στην Επανάσταση του 1821, ο Εμμανουήλ Παπάς χρησιμοποίησε τον πύργο ως στρατηγείο. Μετά την Επανάσταση, το μετόχι οργανώθηκε κτιριακά και πήρε τη μορφή ενός συγκροτήματος κτισμάτων γύρω από τον πύργο και το ναό των Αγίων Αποστόλων. Το 1923 παραχωρήθηκε στους πρόσφυγες, οι οποίοι συγκρότησαν το σημερινό οικισμό της Νέας Φώκαιας. Οι νέοι κάτοικοι χρησιμοποίησαν τα κτίσματα του μετοχίου τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους, ενώ λίγα χρόνια αργότερα τα κτίρια κατεδαφίστηκαν για να χρησιμοποιηθεί το υλικό τους σε νέα κτίσματα 55

On the coastal hill where now stands the tower of New Fokaia, it is estimated that a remarkable prehistoric settlement existed around 5000 BC, which through successive destruction and regeneration phases survived for about 3000 years. With major phases of occupation in the Neolithic and the Bronze Age, it is not known exactly when it was permanently abandoned, but it seems that around 1000 BC it no longer existed. At that time, the hill was bigger towards the coast and the sea level was at least 10 m lower and as a result the coastline was further away from the present tower. No information for this particular site is known throughout the antiquity and the Byzantine period until the 15th century AD, though the holy water of Hagios Pavlos, southwest of the hill –that actually corresponds with an ancient funerary building– certifies that the area was not uninhabited. The first written information comes from a command of the Emperor Ioannis VII Palaeologus in 1407, that grants to the monastery of Hagios Pavlos on Mount Athos the land rights and use of the particular area. During the period of the Turkish Rule, the Hagios Pavlos monastery retained the rights on this property. In the Greek Revolution of 1821, Emmanouil Papas used the tower as his headquarters. After the Revolution, the dependency was organized and took the form of a complex of buildings around the tower and the church of the Holy Apostles. In 1923 it was given to the refugees from Asia Minor who formed the present town of New Fokaia. These people used the buildings during the first years of their establishment, while a few years later the buildings were demolished to use the material in new constructions of the village. The buildings, which, as mentioned, were used by the refugees after 1923, survived until the decade of 1930, while after most of them were demolished, came the gradual deterioration of the rest.

του οικισμού. Τα κτίσματα που, όπως αναφέρθηκε, χρησιμοποίησαν οι κάτοικοι μετά το 1923, διατηρούνταν μέχρι τη δεκαετία του 1930, ενώ μετά την κατεδάφιση των περισσοτέρων άρχισε η βαθμιαία φθορά των υπολοίπων.

Το σήμερα Από τα τέσσερα κτίσματα του μετοχίου που σώζονται, μόνο τα δύο έχουν σήμερα κάποια χρήση: η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, που λειτουργεί περιστασιακά, και τμήμα της ανατολικής πτέρυγας που χρησιμοποιήθηκε ως σχολείο από τους πρόσφυγες, γνωστό σήμερα ως «Παλιό Σχολείο». Μετά την αποκατάστασή του το 1992, έγινε ανεπιτυχής προσπάθεια να λειτουργήσει ως πολιτιστικός χώρος. Τα υπόλοιπα δύο, ο πύργος και τα κολιγόσπιτα, οι κατοικίες δηλαδή αυτών που δούλευαν για το μετόχι, περιμένουν, αντέχοντας οριακά πλέον στη φθορά του χρόνου, κάποια σωστική επέμβαση. Αυτά τα τέσσερα κτίρια αποτυπώθηκαν, όσο καλύτερα επέτρεπαν οι συνθήκες και τα όρια που θέτει μια διπλωματική εργασία, δίνοντας όμως περισσότερο βάρος στον πύργο. Η μελέτη του μετοχιακού συγκροτήματος, βοήθησε ώστε η πρόταση αποκατάστασης να έχει μια συνολική μορφή και ο λόφος του μετοχίου να αντιμετωπιστεί ολόκληρος ως σύνολο.

Today Among the four buildings of the dependency which survived, today only the two have some use: the church of the Holy Apostles, that is occasionally used, and a part of the east wing of the complex, which was used as a school from the refugees, now known as “Old School”. After its restoration in 1992 it was unsuccessfully attempted to function as a cultural place. The remaining two buildings, the tower and the houses of the land workers of the dependency, wait for a rescue operation while they barely sustain the time decay. These four buildings were measured and surveyed as best as the conditions and the limits set by a postgraduate thesis allowed, paying attention mainly on the tower. The study of the dependency complex has helped so that the restoration proposal gained an overall

01 01 Δυτική άποψη του μετοχίου (1923). View of the dependency from the West (1923). 02 Νοτιοανατολική άποψη του μετοχίου (1923). South-east view of the dependency (1923). 02

03 Η κατεδάφιση έχει ξεκινήσει. Ολοκληρώθηκε το 1943. Τα κολιγόσπιτα διακρίνονται δεξιά. The demolishing of the buildings has already started and was completed in 1943. The houses of the land workers are seen on the right. 04 - 05 Πύργος: βόρεια όψη, τομή. Tower: north elevation, section.

ΦΏΤΙΟΣ ΚΑΡΑΓΙΏΡΓΟΣ - ΤΟ ΜΕΤΌΧΙ ΤΗΣ ΜΟΝΉΣ ΑΓΊΟΥ ΠΑΎΛΟΥ ΣΤΗ ΝΈΑ ΦΏΚΑΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΉΣ: ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ ΚΑΙ ΑΝΆΔΕΙΞΗ FOTIOS KARAGIORGOS - THE DEPENDENCY OF HAGIOS PAVLOS MONASTERY IN NEA FOKAIA, CHALKIDIKI: PROTECTION AND ENHANCEMENT

06, 07, 08 Κολιγόσπιτα: Αποτύπωση υπάρχουσας κατάστασης. The houses of the land workers: plans of the present condition.

Το αύριο Για τα τέσσερα κτίρια του λόφου έγινε μια προσπάθεια να μελετηθούν συνολικά ώστε να δοθεί κάποια λύση που όχι μόνο θα τα σώσει από τη φθορά και την κατάρρευση, αλλά θα τους δώσει και ζωή. Αυτό θα γίνει εφικτό με την πραγματοποίηση εκδηλώσεων στο λόφο περιοδικά (θεατρικών και χορευτικών παραστάσεων, εβδομάδα κρασιού κλπ). Ο πύργος θα λειτουργήσει ως εκθεσιακός χώρος, η εκκλησία διατηρεί τη χρήση της και τα άλλα δύο κτίρια θα λειτουργήσουν υποστηρικτικά για τις εκδηλώσεις, συγκεκριμένα τα κολιγόσπιτα ως ξενώνας για τη φιλοξενία των επισκεπτών και το παλιό σχολείο ως βοηθητικό κτίσμα για τους συντελεστές των εκδηλώσεων.

Πύργος Πέρα από τις απαραίτητες επεμβάσεις στήριξης, τα πατώματα που ανακατασκευάζονται για τη νέα χρήση, θα δώσουν τη δυνατότητα στον επισκέπτη να αντιληφθεί τον τρόπο λειτουργίας ενός οχυρωματικού πύργου.

Εκκλησία Βρίσκεται σε άσχημη κατάσταση με ρωγμές τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά στους δύο θόλους. Η χρήση δεν αλλάζει, ενώ οι επεμβάσεις που χρειάζεται να γίνουν είναι καθαρά σωστικές.

Παλιό Σχολείο Αποτελεί τμήμα της ανατολικής πτέρυγας και αποκαταστάθηκε το 1992. Πέρα από την προσθήκη στο νότιο τμήμα του, το υπόλοιπο κτίριο είναι σε πολύ καλή κατάσταση. Θα αποτελέσει βοηθητικό κτίσμα για όλες τις προτεινόμενες εκδηλώσεις του λόφου, αλλά και χώρο που θα χρησιμοποιείται από τους επισκέπτες των κολιγόσπιτων.

Κολιγόσπιτα Η πρόταση αποκατάστασης στοχεύει στη δημιουργία ενός ξενώνα που θα χρησιμοποιείται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων που θα πραγματοποιούνται στο λόφο και θα μπορεί να φιλοξενήσει έως και 12 άτομα. 57

understanding and the monuments of the hill have been treated as a whole.

Tomorrow An effort was made to study altogether the four buildings of the hill, in order to provide a solution that will not only save them from deterioration and collapse, but it will also give them life. This will be possible with the organization of events on the hill periodically (theatrical and dance performances, wine weeks, etc.). The tower will serve as an exhibition space, the church will retain its use and the other two buildings will act supportively to the events. Particularly, the houses of the land workers will be used as a hostel for the accommodation of visitors and the Old School as an auxiliary building for the various needs during the events.

Tower Beyond the necessary interventions on the bearing structure, the floors that will be reconstructed for the new use, will enable the visitors to understand how a fortified tower was operating.

Church It is in bad state of preservation with cracks both externally and in the interior on the two vaults. The use will not change while the needed interventions are only related to conservation matters.

Old School It is part of the eastern wing of the complex and was restored in 1992. Besides the new addition to the southern part, the rest of the building is in a very good condition. It will have a supportive role to all the proposed activities on the hill but also it can be a space that will be used by the visitors of the land workers’ houses.

Houses of the land workers The proposal aims to restore them as a hostel that will be used during the events that will take place on the hill and will be able to accommodate up to 12 people.

Ο λόφος

Hill

Οι χρήσεις και οι επεμβάσεις στους ελεύθερους χώρους του λόφου καταγράφηκαν στο τοπογραφικό σχηματικά. Ορίστηκαν θέσεις για στάθμευση, WC, διαδρομές (οι οποίες είναι ήδη προκαθορισμένες από την ελεύθερη πορεία στο χώρο που επιλέγουν οι επισκέπτες σήμερα), καθώς και ένας χώρος εκδηλώσεων στο ανατολικό τμήμα, που θα εκμεταλλεύεται την κλίση του εδάφους, ώστε να μπορεί να συγκεντρώνεται ο κόσμος.

The uses and the interventions on the open spaces of the hill are recorded in the site plan. Certain uses have been defined such as parking lot, lavatories, visitors’ routes –which are already predetermined by the free course of the visitors in the field today. At the eastern part of the hill, following the natural slope of the ground an area is destined to serve as an open space where visitors could gather.

09 09-10 Πύργος: τρισδιάστατη απεικόνιση πρότασης. Tower: proposal – 3D view.

11 Κολιγόσπιτα: τρισδιάστατη απεικόνιση πρότασης. Houses of the land workers: proposal – 3D view. 12 Κολιγόσπιτα: πρόταση επανάχρησης, βόρεια όψη. Houses of the land workers: reuse proposal, north elevation.

13 Κολιγόσπιτα: πρόταση επανάχρησης ως κατοικίες. Houses of the land workers: proposal – reuse as a hostel. 14 Σχεδιάγραμμα προτάσεων. Proposal – site plan.

14 58

Στατική αποκατάσταση αρχοντικού Γάκη στην Καστοριά

Restoration study of the Gaki mansion in Kastoria city

Αποτίµηση φέρουσας ικανότητας – αξιολόγηση µεθόδων επέµβασης

Bearing capacity assessment – evaluation of reinforcement methods

Διπλωματική εργασία Ελισάβετ Κατσαβέλη Πολιτικός Μηχανικός

Postgraduate thesis Elissavet Katsaveli Civil Engineer

Επιβλέποντες Ιωάννης ∆ουδούµης Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Supervisors Ioannis Doudoumis Professor, School of Civil Engineering

Χρήστος Ιγνατάκης Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Christos Ignatakis Professor, School of Civil Engineering

07 Το αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας αφορά στη μελέτη στατικής αποκατάστασης του διατηρητέου αρχοντικού Γάκη, με σκοπό την επανάχρησή του ως παραδοσιακού ξενώνα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη διερεύνηση των αιτιών της παθολογίας του κτιρίου και στην αποτίμηση της φέρουσας ικανότητάς του, ενώ ελέγχεται διαδοχικά η αποτελεσματικότητα των διαφόρων μεθόδων επέμβασης, οι οποίες και αξιολογούνται. Το αρχοντικό Γάκη δεσπόζει σε μία από τις πλευρές της μοναδικής πλατείας της περιοχής Ντολτσό, στην άλλοτε ελληνική συνοικία της πόλης, η οποία σήμερα αποτελεί έναν από τους δύο διασωζόμενους ιστορικούς πυρήνες της πόλης της Καστοριάς. Το κτίριο χρονολογείται το 1863 και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα των οικιών που ανοικοδομήθηκαν το 19ο αιώνα και διαδέχτηκαν τα αρχοντικά του 17ου και 18ου αιώνα. Είναι τριώροφο με κάτοψη σχήματος Γ, διαστάσεων περίπου 14 x 15 μ. Η κατοίκησή του συνεχιζόταν μέχρι και πριν από πέντε χρόνια, από τους απογόνους της οικογένειας, και έκτοτε εγκαταλείφθηκε. Ο φέρων οργανισμός, όπως προέκυψε από πλήθος διερευνητικών τομών, αποτελείται από αργολιθοδομή στη στάθμη του ισογείου, η οποία στον πρώτο όροφο αντικαθίσταται στο εσωτερικό από ξυλόπηκτες τοιχοποιίες με γέμισμα από λίθους και πηλό, ενώ στο δεύτερο όροφο οι εσωτερικές τοιχοποιίες και τμήματα των περιμετρικών κατασκευάζονται από ξυλόπλεκτες τοιχοποιίες. Τα δάπεδα των ορόφων και ο φέρων οργανισμός της στέγης είναι ξύλινης κατασκευής. Κύριο χαρακτηριστικό του κτιρίου αποτελεί ο τρόπος δόμησης των εξωτερικών ακμών, στις οποίες παρεμβάλλονται ευμεγέθεις, λαξευτοί γωνιόλιθοι, οι οποίοι εμποδίζουν τη σύνδεση των εγκάρσιων εξωτερικών ξυλοδεσιών. 59

The present postgraduate thesis examines the static restoration of the Gaki mansion aiming at its reuse as a boutique hotel. Particularly, emphasis is given on the investigation of the causes of the building’s pathology and on the assessment of its bearing capacity, while the effectiveness of various methods of intervention is tested successively and evaluated. The Gaki mansion is located in the main square of Dolco area, the historical Greek neighbourhood of the city, which is today one of the two preserved parts of the old town of Kastoria. The mansion, built in 1863, is a representative example of the 19th century urban architecture that succeeded the noble houses of the 17th and 18th centuries. It is a three-storey building of an L- shape plan and dimensions about 14 x 15 m. It was inhabited until five years ago. The load bearing structure of the building, as it has been shown by several engineering investigation sections, was constructed with rubble stone masonry on the ground floor, which was replaced by timber-framed walls filled with stones and clay mortar on the first storey, and by timber-framed walls covered by timber overlap and mortar on the second storey. The floors and the roof bearing structure are wooden. A main feature of the building is the way the external edges of the walls are formed, where sizeable, worked stones are incorporated, preventing the connection of the external, transverse, wooden beams that are inserted in the masonry. Laboratory and in situ testing have been carried out on samples of mortar, plaster and stone in order to determine their physical and mechanical features. The origin of the wooden elements has been determined by visual identification by a forester while their physical and mechanical features have been studied bibliographically.

Εργαστηριακές δοκιμές διενεργήθηκαν σε δείγματα του κονιάματος δόμησης και του επιχρίσματος, από τις οποίες προέκυψαν τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά και οι αντοχές τους, ενώ για τους λίθους διενεργήθηκαν τόσο εργαστηριακές δοκιμές όσο και επιτόπιες. Η προέλευση των ξύλινων στοιχείων διακριβώθηκε από επιτόπια παρατήρηση από δασολόγο και τα χαρακτηριστικά τους ελήφθησαν από τη βιβλιογραφία. Το κτίριο σήμερα παρουσιάζει έντονη παθολογία η οποία συνίσταται από τις μεγάλου εύρους διαγώνιες ρωγμές κατά μήκος των εξωτερικών ακμών, την αποδιοργάνωση της δομής των τοιχοποιιών του ισογείου λόγω της προσβολής από ανερχόμενη εδαφική υγρασία και την προσβολή της στέψης των τοιχοποιιών του δευτέρου ορόφου από τα εισρέοντα από τη στέγη ύδατα. Μετά από λεπτομερή καταγραφή και ανάλυση της παθολογίας και έρευνα σεισμολογικών δεδομένων της περιοχής προέκυψε πως κύρια αίτια της παθολογίας αποτελούν η ασθενής φύση του πηλοκονιάματος δόμησης σε συνδυασμό με την ανερχόμενη υγρασία, που προκάλεσε την ανάπτυξη βραχύνσεων στο σώμα της τοιχοποιίας, ενώ οι μη περιδεμένες, δύσκαμπτες ακμές δεν παρακολούθησαν αυτές τις βραχύνσεις με αποτέλεσμα την ανάπτυξη των χαρακτηριστικών ρωγμών που διατρέχουν τις ακμές όλου του κτιρίου. Ο υπολογισμός των μηχανικών χαρακτηριστικών της λιθοδομής έγινε σύμφωνα με τον Ευρωκώδικα 6 (EC6) και στη συνέχεια διενεργήθηκε δυναμική φασματική

Today, the building’s extended pathology is consisted of diagonal cracks of great width along the exterior wall edges, dismantling of the walls’ structure on the ground floor because of the rising dampness and decay of the walls on the second floor because of rain penetration from the roof. After detailed documentation and analysis of building’s pathology and investigations about the area’s seismological data, it is concluded that the main reasons that affect the pathology is the weak synthesis of the mortar in conjunction with the rising dampness from the ground, that has caused shrinkage deformation on the body of the walls. On the contrary, the stiff edges of the walls that have no joints, could not follow this slump and thus the diagonal cracks along the edges were created. The calculation of the mechanical characteristics of the masonry was performed according to Eurocode 6 (EC6), while a dynamic spectral analysis of the load bearing structure was realized using the software ETABS. During the simulation of the existing load bearing structure the following assumptions were made: for the timber-framed walls, where the pattern of the wooden frame is not known, the simulation has been done with finite elements and elastic modulus equal to 40% of the masonry’s, while for the timber- framed walls where the pattern of the wooden frame is well-known, it has been simulated with linear, jointed elements. In addition, the relaxation of the joints of the wooden tension elements has been taken into account, decreasing their elastic modulus by 50%. The

01 Το αρχοντικό Γάκη στην πλατεία Ντολτσό της Καστοριάς. The Gaki Mansion in Dolco square of Kastoria. 02-03 Υπάρχουσα κατάσταση – παθολογία του κτιρίου. Current condition – the pathology of the building.

03 60

ΕΛΙΣΆΒΕΤ ΚΑΤΣΑΒΈΛΗ - ΣΤΑΤΙΚΉ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟΎ ΓΆΚΗ ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΆ: ΑΠΟΤΊΜΗΣΗ ΦΈΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ – ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΜΕΘΌΔΩΝ ΕΠΈΜΒΑΣΗΣ ELISSAVET KATSAVELI - RESTORATION STUDY OF THE GAKI MANSION IN KASTORIA: BEARING CAPACITY ASSESSMENT – EVALUATION OF THE REINFORCEMENT METHODS

ανάλυση του φορέα με το πρόγραμμα ETABS. Κατά την προσομοίωση του φορέα στην υφιστάμενη κατάσταση έγιναν οι εξής παραδοχές: στις ξυλόπηκτες τοιχοποιίες, όπου η διάταξη του ξύλινου σκελετού δεν είναι γνωστή, η προσομοίωση έγινε με πεπερασμένα στοιχεία και μέτρο ελαστικότητας ίσο με το 40% της λιθοδομής, ενώ στις ξυλόπλεκτες τοιχοποιίες όπου η διάταξη είναι γνωστή, αυτός προσομοιώθηκε με γραμμικά, αμφιαρθρωτά στοιχεία. Επιπλέον, λήφθηκε υπόψη η χαλάρωση των συνδέσμων των ξύλινων εφελκυόμενων στοιχείων μειώνοντας το μέτρο ελαστικότητας αυτών κατά 50%. Με γραμμικά αμφιαρθρωτά στοιχεία, επίσης, προσομοιώθηκαν τα πατόξυλα των δαπέδων και τα πρέκια των ανοιγμάτων. Η προσομοίωση των λιθοδομών έγινε με πεπερασμένα στοιχεία, λαμβάνοντας υπόψη την απομείωση του πάχους τους στις θέσεις των εσωτερικών κογχών και στους ορόφους, καθώς και τη διαφοροποίηση του μέτρου ελαστικότητας στις θέσεις όπου υπάρχουν ευμεγέθεις, λαξευτοί λίθοι. Οι συνθήκες έδρασης, δεδομένου του βραχώδους υποβάθρου, θεωρήθηκαν πακτώσεις. Οι έλεγχοι της τοιχοποιίας σε κάμψη και διάτμηση έγιναν σε 47 πεσσούς και 38 ζώνες ανωφλίων με το πρόγραμμα e-Tools για τους συνδυασμούς κατακόρυφης φόρτισης και σεισμικής καταπόνησης σύμφωνα με τον ΕΑΚ. Προέκυψε πως στην υφιστάμενη κατάσταση δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα επάρκειας πεσσών για κατακόρυφα φορτία, ενώ υπάρχουν κάποια ποσοστά αστοχίας των διαδοκίδων, ενώ ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ποσοστό αστοχίας τόσο των πεσσών όσο και των διαδοκίδων σε οριζόντια σεισμική καταπόνηση. Στη συνέχεια εφαρμόστηκαν και ελέγχθηκαν διαδοχικά τα αναγκαία μέτρα επέμβασης στο φέροντα οργανισμό: εφαρμογή διαφραγμάτων στη στάθμη των δαπέδων, αποκατάσταση της δομικής συνέχειας της λιθοδομής με εφαρμογή ενεμάτων και τέλος, αναδιάταξη των στοιχείων του ξύλινου σκελετού των τοιχοποιιών προς βελτίωση της απόκρισής τους σε σεισμική καταπόνηση. Τα αποτελέσματα των αναλύσεων και των ελέγχων έδειξαν πως τα μέτρα είχαν σημαντική συνεισφορά στην αύξηση της δυσκαμψίας του κτιρίου (μείωση ιδιοπεριόδων) και στην καλύτερη κατανομή των εντάσεων (μείωση ποσοστού εξάντλησης διατομών που αστόχησαν), ωστόσο δεν συνέβαλαν στη μείωση των ποσοστών αστοχίας των πεσσών και διαδοκίδων σε σεισμική καταπόνηση. Έτσι, ως τελευταίο και αναπόφευκτο μέτρο προέκυψε η ενίσχυση των τοιχοποιιών με μανδύες εκτοξευόμενου σκυροδέματος, ο υπολογισμός των οποίων έγινε με το πρόγραμμα e-Tools σε κάμψη και με το Excel σε διάτμηση. Επιπλέον, έγινε ενδεικτικά έλεγχος αστοχιών των στοιχείων των ξύλινων σκελετών για κατακόρυφη φόρτιση και έλεγχος λειτουργικότητας στα πατόξυλα των δαπέδων σύμφωνα με τον Ευρωκώδικα 5. Προκειμένου ο ενισχυμένος φορέας να προσαρμοστεί στη νέα χρήση του κτιρίου ως ξενώνα, έγιναν οι απαραίτητες μετατροπές όπως προέκυψαν από την 61

04 Χαρακτηριστικός τρόπος δόμησης των ακμών των τοίχων του αρχοντικού. The characteristic way of building the edges of the mansion’s walls.

05-06 Προσομοίωση ξύλινου σκελετού ξυλόπλεκτης τοιχοποιίας και συνολικό προσομοίωμα κτιρίου. Simulation of the timber-framed wall and 3D simulation of the whole of the building.

wooden joists of the floors have been also simulated with linear jointed elements as well as the wooden lintels of the openings. The simulation of the stone masonry was realized by finite elements, considering the decrease of the walls’ width on the upper storeys and the differentiation of the elastic modulus where there are sizeable, worked stones. Regarding the foundation, and given the bedrock, it is considered to be embedded. The testing of the masonry has been conducted on 47 pillars and 38 lintel beams, according to EAK, for the combination of vertical and seismic loads using e-Tools software. It appeared that, on the current condition, there is no inefficiency of the pillars for vertical loads, while failure has been occasionally attested for beams. In addition, severe failure is attested on both the pillars and beams in horizontal seismic stress. Then, the necessary interventions on the load bearing structure were applied and tested, namely: application of diaphragms on floor levels, restoration of the structural continuity of the masonry with grout application, rearrangement of the elements of the wooden frames of the walls to improve their response in seismic stresses. The results showed that the proposed interventions had contributed to the increase of the building’s stiffness (by reducing natural period) and to a better distribution of tension (reduction of depletion rate of the profiles that

07 Συντελεστής εξάντλησης των διατομών των πεσσών που αστόχησαν. Rate of depletion of pillar’s cross-sections that failed. 08-09 Ο δεύτερος όροφος πριν και μετά τις προτεινόμενες επεμβάσεις στο φέροντα οργανισμό. The second floor before and after the proposal interventions on the load bearing structure. 07

αρχιτεκτονική μελέτη: διάνοιξη νέων ανοιγμάτων και κλείσιμο παλαιών, αφαίρεση ελαφριών διαχωριστικών τοιχοποιιών και δημιουργία χώρων υγιεινής. Οι απαιτήσεις στεγανοποίησης και ακαμπτοποίησης των δαπέδων των χώρων υγιεινής οδήγησαν στη δημιουργία μεταλλικών φορέων, οι οποίοι σε κάποιες περιπτώσεις ενσωματώνονται στους φορείς των δαπέδων και των ξυλόπηκτων τοιχοποιιών, αντικαθιστώντας κάποια ξύλινα στοιχεία με μεταλλικά, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις τα μεταλλικά στοιχεία αντικαθιστούν πλήρως τον παλιό ξύλινο σκελετό. Η διαστασιολόγηση αυτών των στοιχείων έγινε με το πρόγραμμα ETABS σύμφωνα με τον Ευρωκώδικα 3. Τέλος, προτείνεται η δημιουργία περιμετρικής τάφρου αποστράγγισης για τη μείωση της στάθμης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και την αποχέτευση των ομβρίων υδάτων, που συσσωρεύονται στη βόρεια όψη λόγω του επικλινούς του οικοπέδου, ενώ δίδονται τεχνικές περιγραφές και κατασκευαστικά σχέδια των επεμβάσεων που προτείνονται.

failed), however, they did not contribute to the reduction of beams’ and pillars’ failure rate on seismic loading. Thus, it became unavoidable to strengthen the walls by using sprayed concrete whose width was calculated using the e-Tools software for bending conditions and Excel for shear conditions. Moreover, timber frames were tested on vertical loading and the functional requirements of the floor wooden beams according to Eurocode 5. In order to adapt the reinforced load bearing structure to the proposed new use of the building as a boutique hotel, the necessary changes were made according to the architectural design: creation of new openings and closing of old ones, removing of light, separating walls and creation of sanitary facilities. The requirement of sealed and rigid floors of the new toilet rooms resulted in using new metal bearing structures, which in some cases were integrated into the body of the floors and timber-framed walls by totally replacing the initial wooden elements. The design of these elements has been made by using ETABS software according to Eurocode 3. Finally, it is proposed to create a drainage ditch in the perimeter of the building, in order to reduce groundwater level and drain the rain water accumulated on the north side because of the slope, while technical descriptions and drawings of the proposed interventions have been submitted. 62

Αρέθουσα

Arethousa

Αποτίμηση φέρουσας ικανότητας – αξιολόγηση μεθόδων επέμβασης

Bearing capacity assessment – evaluation of reinforcement methods

Διπλωματική εργασία Νικολέττα Κορώνη Πολιτικός Μηχανικός

Postgraduate thesis Nikoletta Koroni Civil Engineer

Επιβλέπων Ιωάννης ∆ουδούµης Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Supervisor Ioannis Doudoumis Professor, School of Civil Engineering

08 Η παρούσα διπλωματική αφορά στη μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης του βιομηχανικού κτιρίου της Αρέθουσας, που χωροθετείται στην πόλη της Χαλκίδας, και σε ορισμένες προτάσεις για την ενίσχυσή του. Το οινοποιείο «Αρέθουσα» βρίσκεται σε θέση κεντροβαρικής σημασίας, στη νότια έξοδο της Χαλκίδας, στην ιστορική περιοχή του Αγίου Στεφάνου, στη συμβολή των οδών Κιαπέκου και Αρεθούσης. Το 1899 αγοράζεται το οικοδομικό τετράγωνο 401 από την εταιρία «Αρέθουσα Α.Ε.» με ιδρυτές τους αδερφούς Ζάχου και το κτίσμα κατασκευάστηκε την ίδια χρονιά. Το 1922 φυλλοξήρα πλήττει τους γειτονικούς αμπελώνες και η έλλειψη σε πρώτη ύλη οδήγησε σε τερματισμό της λειτουργίας του. Από το 1945, που ηλεκτροδοτήθηκε, ως το 1953 λειτούργησε ως παράρτημα της «Ανώνυμης Εταιρείας Οινοπνευματοποιίας Πειραιώς» παράγοντας εξαιρετικής ποιότητας κρασί. Το 1979 το κτίριο κρίνεται διατηρητέο «ως θαυμάσιο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής» απόφαση που δημοσιεύεται στην εφημερίδα της κυβερνήσεως (ΦΕΚ 45/Β/22-1-1979). Το 1980 έκλεισε οριστικά. Το 1988 περιήλθε στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, από την οποία το αγόρασε η Εθνική Κεφαλαίου το 1994. Το 2003, το ΚΑΣ ενέκρινε την ίδρυση σε αυτό του νέου Μουσείου Χαλκίδας και η αγορά του ακινήτου πραγματοποιήθηκε το 2005, έναντι 1.400.000€. Μετά από χρόνια απραξίας επανέρχεται το ΚΑΣ με πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την ανάθεση εκπόνησης της σχετικής μελέτης. Έπειτα, όπως ορίζει η μεθοδολογία των αποκαταστάσεων, πραγματοποιείται λεπτομερής στατική αποτύπωση του φέροντος οργανισμού και διευκρίνηση της στατικής λειτουργίας του με επιτόπιες μετρήσεις, αναγνώριση των επιμέρους υλικών του δαπέδου, των τοιχοποιιών (κονιάματα, λιθοδομή και πλινθοδομή) και των διατομών των επιμέρους στοιχείων. Όλο το κτίριο είναι λιθόκτιστο εκτός από το ανώτερο τμήμα που είναι πλινθόκτιστο με τοιχοποιίες μειούμενες καθ’ ύψος. Πρόκειται για ένα επίμηκες 63

The present postgraduate thesis concerning Arethousa, an industrial building in Chalkida, Evia, deals with the study of its current state, also suggesting certain reinforcements. The winery Arethοusa is located in the southern exit of Chalkida in the historical area Hagios Stephanos, at the intersection of Kiapekou and Arethousis streets. In 1899 the company “Arethousa S.A.” of Zachos brothers bought the building block 401 and the winery was constructed in the same year. In 1922 phylloxera affects the neighbouring vineyards and the lack of grapes led to the winery’s shutdown. Since 1945, when it was connected to the electric supply network, until 1953 the building operated as a branch of the Piraeus Distillery Company producing wine of fine quality. In 1979 the building was declared a preservable one “as a splendid example of industrial architecture” decision published in the Official Government Gazette (ΦΕΚ 45/Β/22-1-1979). In 1980 the winery closed permanently. In 1988 it came to the property of the National Bank of Greece and later, in 1994, it was bought by the National Capital. In 2003 the Central Archaeological Council approved the establishment of the new Museum of Chalkida in the building and purchased the property in 2005 for 1.400.000 €. After years of inaction the Central Archaeological Council issued an invitation for expressions of interest for the restoration study of the monument. Therefore, following the restoration methodology, a detailed plan of the load bearing structure and assessment of its bearing capacity with in situ measurements, documentation of the materials used in floors, walls (mortar, stone and brick masonry) and the dimensioning of all components were conducted. The entire building is made of stone except for the upper part that is built of brick masonry with decreasing thickness of the walls the higher it gets. The monument is an oblong building with strict axial symmetry. It consists of a central three-storey building, with two-storey buildings on both sides, that are connected accordingly to two oblong single-storey buildings. The brick furnace

05 01 Πλακέτα εγκαινίων στην «Αρέθουσα». Inauguration plate of Arethousa winery. 02-03 Όψεις του κτιρίου από βορειοανατολικά και νοτιοδυτικά. Views of the building from NE and SW. 04 Μεταγενέστερη προσθήκη 8 μεταλλικών δεξαμενών το 1973. Later addition of 8 metal tanks in 1973. 05 Ρωγμή στο σημείο ένωσης της τοιχοποιίας με εγκάρσιο τοίχο της προσθήκης. A crack on the intersection of the original wall with the later transverse addition.

ΚΟΡΏΝΗ ΝΙΚΟΛΈΤΤΑ - ΑΡΈΘΟΥΣΑ: ΑΠΟΤΊΜΗΣΗ ΦΈΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ – ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΜΕΘΌΔΩΝ ΕΠΈΜΒΑΣΗΣ KORONI NIKOLETTA - ARETHOUSA: BEARING CAPACITY ASSESSMENT – EVALUATION OF REINFORCEMENT METHODS

07 06 Αποτύπωση παθολογίας στη νοτιοδυτική όψη. Southwest view – pathology. 07 Αποτύπωση παθολογίας στη νοτιοανατολική όψη. Southeast view – pathology.

κεραμοσκεπές οικοδόμημα αυστηρής αξονικής συμμετρίας. Αποτελείται από ένα κεντρικό τριώροφο κτίσμα, εκατέρωθεν του οποίου είναι κατασκευασμένα δύο διώροφα κτίσματα τα οποία συνδέονται με δυο αντίστοιχα επιμήκη ισόγεια. Η υψικάμινος αποτελείται από συμπαγείς οπτόπλινθους δομημένες σε ομόκεντρους κολουροκωνικούς δακτυλίους και το ύψος της αγγίζει τα 33,8 μ. Στο κεντρικό τριώροφο τμήμα δεν υπάρχουν πατώματα ορόφων, ενώ στους πλαϊνούς, βοηθητικούς, διώροφους χώρους υπάρχουν κάποιες ξύλινες δοκοί, μάρτυρες ύπαρξης ξύλινων πατωμάτων. Στα ακριανά ισόγεια τμήματα υπάρχουν 12 δεξαμενές από οπλισμένο σκυρόδεμα και καλύπτουν τη μισή επιφάνειά τους. Ελκυστήρες περιδένουν το κτίριο γραμμικά και ως προς τις δυο κατευθύνσεις των τοιχοποιιών. Ως προς την παθολογία του κτιρίου και τα αίτια στα οποία οφείλεται, παρατηρείται ότι η γενική κατάσταση του δομοστατικού φορέα θεωρείται καλή. Δεν παρατηρούνται ρηγματώσεις ή αποκολλήσεις τοιχοποιιών στις αλληλοτομίες τους. Όμως, στην τοιχοποιία που διασταυρώνεται με τη μεταγενέστερη προσθήκη, υπάρχουν ρωγμές που εκτείνονται στην εσωτερική πλευρά. Γενικά υπάρχει πρόβλημα κατερχόμενης υγρασίας 65

chimney is built in concentric rings and its height reaches 33.8 m. In the three-storey central building there are no floors preserved, while only some wooden beams, remains of the initial floors, are preserved in the lateral, auxiliary, two-storey buildings. In the single-storey buildings 12 tanks of reinforced concrete have been preserved, covering half of their surface. The building is reinforced in both directions with ties on the walls. Considering the pathology and the its causes attested now on the building, we would say that the current condition of the load bearing structure is rather good. No cracks are observed or detachments of masonry on the surfaces of the walls that intersect. But, on the walls that intersect with later additions cracks are noticed at their interior surfaces. Except for the wall which intersects with the later addition, where there are cracks in the inside area. Generally, the building suffers from structural dampness because of the long abandonment and the poor maintenance. In addition, three areas of the roof have collapsed provoking additional dampness because of rain penetration. Reclaiming the postgraduate thesis of the architect Polyxeni Triantafyllou, that has conducted the drawings and documentation of the typological and morphological characteristics of the monument, and bearing in mind the possible new use of the building as a museum, it

λόγω της εγκατάλειψης και της πλημμελούς συντήρησης. Εκτός αυτού, σε τρία σημεία έχουμε περίπτωση κατάρρευσης της στέγης, γεγονός που προκαλεί τα περισσότερα προβλήματα κατερχόμενης υγρασίας. Αξιοποιώντας και τα στοιχεία της διπλωματικής εργασίας της αρχιτέκτονα του Α.Π.Θ. Πολυξένης Τριανταφύλλου, κατά την οποία έχει υλοποιηθεί η αρχιτεκτονική αποτύπωση του κτιρίου και έχει καταγραφεί η τυπολογία και η μορφολογία του, και ορίζοντας πιθανή νέα χρήση τη στέγαση του μουσείου, γίνεται η προσομοίωση του κτιρίου με επιφανειακά στοιχεία. Για τη στατική ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης επιλέγεται το πρόγραμμα ETABS. Στη συνέχεια, ελέγχονται τα φέροντα στοιχεία (πεσσοί, πατώματα, θεμελίωση) για τα κατακόρυφα και τα σεισμικά φορτία υπό το πρίσμα των όσων ορίζονται από τους σύγχρονους ισχύοντες κανονισμούς περί κατασκευών, όπως είναι ο Ε.Κ.Ω.Σ., Ε.Α.Κ.2000 και EC6. Ακολουθεί πρόταση σταδιακής στατικής ενίσχυσης του κτιρίου και επανέλεγχος των ενισχυμένων φερόντων στοιχείων.

has been simulated with shell elements. For the static analysis of the current condition of the building ETABS software has been selected. Then, all structural elements (pillars, floors, foundation) are thoroughly tested both for vertical and seismic loads according to the recommendations defined by the present structure regulations, such as E.K.O.S., E.A.K. 2000 and EC6. At last, a progressive structural reinforcement proposal is carried out, followed by retesting of the reinforced load bearing elements. 08 Αποτύπωση φέροντος οργανισμού στο ισόγειο. Load bearing structure, ground floor – current condition. 09 Προσομοίωση φέροντα οργανισμού με κατηγοριοποίηση διατομών. 3D model of the load bearing structure – categorization of cross-sections. 10 Προσομοίωση φέροντα οργανισμού με κατηγοριοποίηση υλικού. 3D model of the load bearing structure – categorization of materials.

10 66

Μελέτη του παραδοσιακού αντισεισμικού δομικού συστήματος στη Λευκάδα

Study of the traditional seismic structural system of Lefkada

Διπλωματική εργασία Όλγα Μολίδα Πολιτικός Μηχανικός

Postgraduate thesis Olga Molida Civil Engineer

Επιβλέπουσα Ευθυμία Μητσοπούλου Καθηγήτρια, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Supervisors Euthymia Mitsopoulou Professor, School of Civil Engineering

09 Αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας αποτελεί η μελέτη του παραδοσιακού δομικού συστήματος της Λευκάδας, η κατανόηση της απόκρισής του υπό το συνδυασμό μόνιμων φορτίσεων και σεισμικών δράσεων, αλλά και της επίδρασης διαφόρων παραγόντων στην απόκριση αυτή και τέλος η προσπάθεια επαλήθευσης των βλαβών που παρατηρούνται στην πραγματικότητα. Στοιχεία για την κατασκευαστική δομή και τις συνήθεις παρατηρηθείσες βλάβες ελήφθησαν από βιβλιογραφικές πηγές και επιτόπια έρευνα, ενώ για τις ανάγκες των στόχων της εργασίας πραγματοποιήθηκαν εξίσου γραμμικές και μη γραμμικές αναλύσεις με τη χρήση του υπολογιστικού προγράμματος SAP. Για την επιβολή της σεισμικής δράσης χρησιμοποιήθηκαν τα επιταχυνσιογραφήματα του πιο πρόσφατου ισχυρού σεισμού της Λευκάδας (14/08/2003). Το παραδοσιακό δομικό σύστημα αφορά ένα μικτό σύστημα, το οποίο εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Λευκάδα μετά τον πολύ καταστροφικό σεισμό του 1825 και το οποίο αποτελεί το χαρακτηριστικότερο και πιο αξιόλογο παράδειγμα της λευκαδίτικης αρχιτεκτονικής. Κατά την κατασκευή του, στο ισόγειο διαμορφώνεται ο κύριος φέρων οργανισμός από λιθοδομή, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται και ένας δευτερεύων ξύλινος σκελετός στο εσωτερικό του. Στους υπερκείμενους ορόφους ο φέρων οργανισμός συνίσταται από ξύλινο σκελετό, ο οποίος πληρώνεται με ζώνες πλινθοπλήρωσης. Τέλος, ο φέρων οργανισμός της στέγης διαμορφώνεται επίσης με ξύλινο σκελετό διαφόρων τύπων. Η συνεργασία του κάθε επιπέδου της κατασκευής με τα γειτονικά του επιτυγχάνεται μέσω ενός πολύπλοκου συστήματος συνδέσεων και διατάξεων. Στοιχεία όπως η συμμετρικότητα των κατόψεων, η διαμόρφωση μικρών και λίγων ανοιγμάτων, η πλήρης καθ’ ύψος αντιστοιχία των τοιχοποιιών και των ανοιγμάτων, η διαμόρφωση επιμελημένης θεμελίωσης, η χρήση καλής ποιότητας υλικών και η εφαρμογή μιας ιδιαίτερης τεχνικής (καλά δομημένος σκελετός σε όλα 67

This is a study of the traditional structural system of Lefkada, focusing on its response to dead loads and seismic actions, the impact of various factors on its function and the verification of the main damages observed. Information on building structures and the typical damages observed was obtained both from bibliographical sources and the results of research in situ. The structural analysis software SAP was used to perform both linear and non-linear analyses (using accelerograms of the most recent strong earthquake of August 2003). The traditional structural system is the most representative and remarkable example of the architecture of Lefkada and consists of a dual load bearing system that emerged after the disastrous earthquake of 1825. Typical buildings (one- to maximum three-storey buildings) consist of a stone masonry ground floor plus one or two timber framed brick masonry storeys. Intermediate floors and roof are made of timber. Regarding the entire load bearing system, special care is given to the various connections. Characteristics such as the plan symmetry, small openings, the special care given to the foundation, the use of high quality materials and the specialized technique applied during the construction, show that this kind of structure was a result of continuous testing and experience obtained throughout the years. The greatest proof of the importance of the traditional local structural system is its good response to earthquakes of different magnitudes that have occurred during the time it has been in use. According to the main damages observed throughout the decades of its testing, modification and evolution, a typical structure suffers mainly from the cumulative effect of environmental factors combined with seismic actions, rather than individual seismic events. Initially a numerical model was developed, representing a traditional two-storey building, in order to evaluate

01 Τυπική παραδοσιακή κατασκευή (Π. Τουλιάτος). Typical traditional structure (P. Touliatos). 02 Τυπική διάταξη φέροντος οργανισμού ορόφου. Typical load bearing structure of the 1st floor. 03 Προσομοίωμα με τετράριχτη στέγη. Model with hipped roof.

τα επίπεδα, επιμελημένες συνδέσεις) συναντώνται σε πολλές περιπτώσεις και καταδεικνύουν ότι κατασκευές αυτού του είδους προέκυψαν έπειτα από πολλούς πειραματισμούς, οι οποίοι και οδήγησαν σε καλή γνώση των παραγόντων που τις απειλούν και στους τρόπους αντιμετώπισής τους. Μεγαλύτερη απόδειξη της σπουδαιότητας του παραδοσιακού δομικού συστήματος αποτελεί αναντίρρητα η καλή του απόκριση έναντι των πολλών ισχυρών και μη σεισμών που εκδηλώθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια εφαρμογής του. Είναι βέβαιο ότι σε όλες αυτές τις δεκαετίες το δομικό σύστημα δοκιμάστηκε, τροποποιήθηκε και εξελίχθηκε, σε βαθμό που, όπως αποδεικνύουν οι συνήθεις παρατηρηθείσες βλάβες, δεν απειλείται τόσο από ένα σεισμικό γεγονός, όσο από τη σωρευτική δράση βιολογικών παραγόντων σε συνδυασμό με αυτή των σεισμικών καταπονήσεων. Για τη μελέτη της απόκρισης του δομικού αυτού συστήματος αρχικά πραγματοποιήθηκε η προσομοίωση μιας τυπικής διώροφης κατασκευής, από όπου και προέκυψαν τα βασικά ιδιομορφικά χαρακτηριστικά ενός παραδείγματος αυτής της κατηγορίας. Από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά είναι ότι τα επίπεδα του ισογείου και του ορόφου χαρακτηρίζονται από πολύ διαφορετική δυναμική συμπεριφορά, δεδομένης της μεγάλης συγκέντρωσης της μάζας στο επίπεδο του ισογείου και της διαμόρφωσης δύο τελείως διαφορετικών φερόντων οργανισμών στα δύο επίπεδα και ως εκ τούτου, δεν υπάρχει κίνδυνος ανάπτυξης του

the basic dynamic characteristics of a typical structure. The two storeys have a quite different dynamic behavior (the ground floor was found to be very stiff compared to the upper floor). In addition, the periods that seem to affect the very stiff ground floor are so low that the likelihood of an earthquake having frequency content similar to the predominant natural period of the building is very small. Linear time history analyses were performed for five new models in order to assess the impact of certain factors, such as the roof type, the presence of a layer of wooden planks applied at the top of the first floor and the morphology of the wooden frame of the first floor. It was concluded that structures with a well organized roof frame and those with a layer of wooden planks respond far better compared to those that lack these characteristics. The results of the linear analyses showed that very high stress is developed at the load bearing system of the first floor (results that cannot be interpreted by the main damages observed); hence a non-linear analysis was performed as well. The latter showed that in reality the stresses at the brick masonry of the first floor are high only in some specific regions and that the timber frame also plays a significant role. In other words when tensile stresses are about to be developed at the interface between the timber frame and the brick masonry, cracks appear on that interface and the timber frame plays the main role. 68

ΌΛΓΑ ΜΟΛΊΔΑ - ΜΕΛΈΤΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΎ ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΟΎ ΔΟΜΙΚΟΎ ΣΥΣΤΉΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΛΕΥΚΆΔΑ OLGA MOLIDA - STUDY OF THE TRADITIONAL SEISMIC STRUCTURAL SYSTEM OF LEFKADA

φαινομένου του συντονισμού μεταξύ τους. Επιπλέον, οι περίοδοι οι οποίες φαίνεται να επηρεάζουν το πολύ δύσκαμπτο επίπεδο του ισογείου είναι τόσο χαμηλές που η πιθανότητα να εκδηλωθεί ένας σεισμός ο οποίος να το επηρεάζει είναι πάρα πολύ μικρή. Βάσει του αρχικού προσομοιώματος, στη συνέχεια περιγράφηκαν πέντε νέα προσομοιώματα και πραγματοποιήθηκαν γραμμικές αναλύσεις χρονοϊστορίας για κάθε σεισμική συνιστώσα χωριστά, με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικών με την επίδραση που έχουν στην απόκριση της κατασκευής ο τύπος της στέγης (προσομοιώματα με δίριχτη, τρίριχτη, τετράριχτη στέγη και διάφραγμα στο επίπεδο της οροφής του ορόφου), η διάταξη του ξύλινου σκελετού του ορόφου (προσομοιώματα με πυκνό και αραιό ξύλινο σκελετό) και η εφαρμογή του σανιδώματος στην οροφή του ορόφου (προσομοιώματα με και χωρίς σανιδώμα). Με κριτήριο τα δυναμικά χαρακτηριστικά, τις αναπτυσσόμενες μετακινήσεις και τάσεις, προέκυψε ότι η σύνθεση της στέγης και η εφαρμογή σανιδώματος επηρεάζει σημαντικά την απόκριση της κατασκευής και πιο συγκεκριμένα ότι οι κατασκευές που φέρουν πιο οργανωμένο και σύνθετο σκελετό (κατασκευές με τρίριχτη και τετράριχτη στέγη) και αυτές στις οποίες έχει εφαρμοστεί σανίδωμα στην οροφή του ορόφου έχουν σαφώς καλύτερη απόκριση (μικρότερες μετακινήσεις και περιορισμένες τόσο ορθές όσο και διατμητικές τάσεις) σε σχέση με άλλες λιγότερο επιμελημένες (κατασκευές που φέρουν δίριχτη στέγη και κατασκευές στις οποίες δεν έχει εφαρμοστεί στρώση σανιδώματος). Αντιθέτως, κατά τη σύγκριση των προσομοιωμάτων με αραιή και πυκνή διάταξη στον ξύλινο σκελετό δεν προέκυψαν μεγάλες διαφοροποιήσεις (τα αποτελέσματα που αφορούσαν το προσομοιώμα με την πυκνή και καλά οργανωμένη διάταξη ήταν ελαφρώς ευνοϊκότερα από αυτά του προσομοιώματος με αραιή διάταξη). Δεδομένου ότι από τις γραμμικές αναλύσεις φαινόταν να αναπτύσσεται πολύ μεγάλη ένταση στο επίπεδο του ορόφου, κρίθηκε σκόπιμο να πραγματοποιηθεί και μη γραμμική ανάλυση (σύγκριση μεταξύ δύο νέων προσομοιωμάτων με αμφίπλευρη και μονόπλευρη σύνδεση μεταξύ του ξύλινου σκελετού και των ζωνών πλινθοπλήρωσης). Από τα αποτελέσματα της τελευταίας προέκυψε ότι στην πραγματικότητα η αναπτυσσόμενη ένταση στο σώμα της τοιχοπλήρωσης είναι κατά πολύ περιορισμένη και εντοπίζεται σε συγκεκριμένες περιοχές, ενώ παράλληλα στην παραλαβή των σεισμικών δράσεων συνεισφέρει έντονα ο περιβάλλων ξύλινος σκελετός. Όταν δηλαδή η επαφή μεταξύ του ξύλινου σκελετού και της τοιχοπλήρωσης αποδυναμώνεται (ανάπτυξη εφελκυστικών τάσεων) πραγματοποιείται ανακατανομή της έντασης με αποφόρτιση των ζωνών τοιχοπλήρωσης και επιβάρυνση του ξύλινου σκελετού, γεγονός που επαληθεύεται και από τις συνήθεις παρατηρηθείσες βλάβες (αποκολλήσεις των ζωνών πλινθοπλήρωσης από τον περιβάλλοντα σκελετό και όχι σοβαρές βλάβες στο σώμα της τοιχοποιίας). Κατά την εκτέλεση γραμμικών αναλύσεων για την ταυτόχρονη εφαρμογή των τριών συνιστωσών του 69

04-05 Σύγκριση μεταξύ προσομοιωμάτων με δίριχτη και τετράριχτη στέγη ως προς τις μέγιστες διατμητικές - εφελκυστικές τάσεις. Models with dual pitch and hipped roof - Max tensile shearing stresses.

The results of the linear analyses that were performed for the three earthquake components and with regard to the redistribution of the stress at the first floor, showed that the developed stresses and displacements at the entire structure would provoke failures similar to the expected ones (vertical cracks at the wall corners, X-shaped shear cracking between the openings and diagonal cracks at the openings’ corners). As far as the maximum calculated axial forces of the timber frame of the entire structure are concerned, these were smaller than what the timber elements can resist. In order to study the response of the secondary load bearing system of a typical structure, a new model was developed, which lacked the entire masonry wall of the ground floor. It was concluded that this entirely theoretic case study features a structure with totally

σεισμού του 2003 και με δεδομένη την ανακατανομή της έντασης στο επίπεδο του ορόφου προέκυψε ότι η αναπτυσσόμενη ένταση στο σύνολο της κατασκευής είναι σε γενικές γραμμές η αναμενόμενη με βάση τις συνήθεις παρατηρηθείσες βλάβες. Πιο συγκεκριμένα, οι αναπτυσσόμενες μετακινήσεις είναι σε γενικές γραμμές περιορισμένες, ενώ με βάση τις αναπτυσσόμενες τάσεις αναμένονται βλάβες στις συνήθεις χαρακτηριστικές περιοχές (κατακόρυφα ρήγματα στις γωνίες του κτιρίου, διατμητικά ανάμεσα στα ανοίγματα και διαγώνια στις γωνίες των ανοιγμάτων), χωρίς όμως η τάξη μεγέθους της έντασης να συνεπάγεται πολύ σοβαρές βλάβες. Όσον αφορά στις αναπτυσσόμενες αξονικές δυνάμεις (για τον ξύλινο σκελετό της όλης κατασκευής) στο σύνολο των αναλύσεων υπολείπεται κατά πολύ της μέγιστης έντασης που μπορεί να παραληφθεί, με αποτέλεσμα τα επιμέρους ξύλινα στοιχεία να μην παρουσιάζουν σε καμία περίπτωση βλάβες. Τέλος, πραγματοποιήθηκε μία ακραία υποθετική εκδοχή (νέο προσομοίωμα) με σκοπό τη διερεύνηση της απόκρισης του δευτερεύοντος φέροντος οργανισμού του ισογείου κατά την οποία καθαιρέθηκε ολόκληρη η φέρουσα τοιχοποιία του ισογείου. Από τις σχετικές αναλύσεις προέκυψε ότι η περίπτωση αυτή αφορά σε μία κατασκευή με τελείως διαφορετικά δυναμικά χαρακτηριστικά (εξαιρετικά εύκαμπτη) με αποτέλεσμα να δέχεται πολύ χαμηλές σεισμικές δράσεις. Και σε αυτήν την περίπτωση (ακόμη και με την πρόσθετη επίδραση των φαινομένων 2ας τάξεως), οι αξονικές δυνάμεις είναι χαμηλότερες από τις μέγιστες που μπορούν να παραληφθούν με αποτέλεσμα να μην τίθεται σε καμία περίπτωση κίνδυνος ευστάθειας της κατασκευής. Δεδομένου ότι όταν δεν προηγείται παθολογία από τη σωρευτική δράση βιολογικών παραγόντων και σεισμικών καταπονήσεων, οι συνήθεις παρατηρηθείσες βλάβες εντοπίζονται τοπικά και σε περιορισμένη έκταση. Τον πιο κρίσιμο ρόλο στις παραδοσιακές κατασκευές αυτού του είδους παίζει η συχνή και επιμελημένη συντήρηση. Όπως σε όλες τις περιπτώσεις αποκατάστασης, έτσι και εδώ, πρέπει να επεμβαίνουμε με γνώμονα ότι κάθε κατασκευή αποτελεί ένα μοναδικό παράδειγμα που χρήζει ιδιαίτερης αντιμετώπισης.

different dynamic characteristics (extremely flexible, with very high natural period) and thus it receives very low seismic actions. Nevertheless, the entire timber frame does not suffer from damages even under these extreme conditions. Given that in the absence of any previous cumulative effects of environmental factors and seismic actions the observed damages are of limited extent, frequent and careful conservation plays the most significant role in this type of structure. As is the case with any other restoration, we must intervene bearing in mind that every structure is unique and requires special consideration.

Max dy=1,80 cm

Max dy=10,20 cm

06-07 Σύγκριση μεταξύ προσομοιωμάτων με και χωρίς στρώση σανιδώματος ως προς τις μέγιστες μετακινήσεις. Models with and without the application of a timber layer – Max displacements. 08-09 Σύγκριση για εφαρμογή γραμμικής και μη γραμμικής ανάλυσης – Μέγιστες διατμητικές τάσεις. Application of linear and non-linear analyses – Max shearing stresses. 10 Προσομοίωμα στο οποίο έχει αφαιρεθεί η φέρουσα τοιχοποιία του ισογείου – 1η ιδιομορφή (Τ=2,08sec). Model that lacks the entire masonry wall of the ground floor – 1st mode (period T=2,08sec).

10 70

Αναγνώριση και ανάδειξη του ιστορικού αστικού ιστού της πόλης των Σερρών

Identification and enhancement of the historical urban tissue of the city of Serres

Πρόταση αρχιτεκτονικών και πολιτιστικών διαδρομών

Proposal of architectural and cultural routes

Διπλωματική εργασία Ιωάννης Α. Μούρτος Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Ioannis A. Mourtos Architect Engineer

Επιβλέπουσα Αλεξάνδρα Καραδήμου-Γερόλυμπου Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Alexandra Karademou-Yerolympos Professor, School of Architecture

10 Αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας είναι η αναγνώριση, η ανάλυση και η κατά το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη ανάδειξη του ιστορικού αστικού ιστού της πόλης των Σερρών με τη χρήση σύγχρονων πολεοδομικών εργαλείων, μεθόδων και εποπτικού υλικού. Το τμήμα της πόλης που εξετάζεται περιλαμβάνει ολόκληρο το ιστορικό της κέντρο, όπως αυτό ρυμοτομήθηκε το 1925 μετά την πυρκαγιά του 1913, το λόφο της βυζαντινής ακρόπολης και τους συνοικισμούς Ιμαρέτ και Καμενίκια. Στόχος της εργασίας είναι η συγκέντρωση όλων εκείνων των απαραίτητων στοιχείων, ώστε να προκύψει μια ολοκληρωμένη και ρεαλιστική εικόνα της υπάρχουσας κατάστασης, που θα επιτρέψει την πρόταση επεμβάσεων σε ευρεία κλίμακα με προτεραιότητα την προστασία και ανάδειξη μνημείων, αστικών συνόλων, αστικών χαράξεων και φυσικών στοιχείων, σεβόμενη πάντα την ιστορικότητα και τη μοναδικότητά τους. Βασικό επιπλέον ζητούμενο είναι οι προτεινόμενες επεμβάσεις να βρίσκονται σε συμφωνία με το σύγχρονο νομοθετικό πλαίσιο και τις διεθνείς συμβάσεις και να ανταποκρίνονται στις σημερινές ανάγκες. Η διάρθρωση της εργασίας γίνεται σε δύο βασικά μέρη: • Το πρώτο μέρος (με τέσσερα επιμέρους κεφάλαια) περιλαμβάνει: την ιστορική ανάλυση, την οικιστική και πολεοδομική εξέλιξη της πόλης (με τα σημαντικότερα γεγονότα που την επηρέασαν – μετασχημάτισαν), την ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης της περιοχής μελέτης και τον εντοπισμό, καταγραφή και αξιολόγηση των ειδικών χαρακτηριστικών της με τη βοήθεια σειράς θεματικών χαρτών και καρτελών καταγραφής. 71

The subject of this postgraduate thesis is the identification, analysis and enhancement of the historical urban tissue of the city of Serres, using modern urban planning tools, methods and visual material. The under study part of the city includes its entire historical center as it was planned in 1925 after the fire of 1913, the hill of the Byzantine citadel and the districts called Imaret and Kamenikia. The aim of this work is to collect all necessary data in order to obtain a complete and realistic idea of the current urban situation, which will allow a proposal including large-scale interventions, prioritizing the protection and enhancement of monuments, residential complexes, urban patterns and natural elements, while respecting their history and uniqueness. A key challenge is that the proposed interventions should follow the modern legislative framework and international monument conventions, corresponding simultaneously to present needs. The work is divided in two main parts: • The first part (including four chapters) consists of the following: historical analysis, residential and urban development of the city (including the important events that affected and transformed the city), analysis of the current situation of the under study area and finally identification, documentation and evaluation of its special features using a series of thematic maps and documentation tabs. • The second part (including three chapters) is focusing on: the present status along with the current legal framework, the general philosophy of the proposed interventions and the general urban framework of the proposal (a new network of routes and renovations) using a series of maps.

• Στο δεύτερο μέρος (σε τρία επιμέρους κεφάλαια) παρουσιάζονται: το υφιστάμενο καθεστώς με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, η γενική φιλοσοφία των προτεινόμενων επεμβάσεων και το γενικό πολεοδομικό πλαίσιο της πρότασης ανάδειξης (προτεινόμενο δίκτυο διαδρομών και αναπλάσεων) με τη βοήθεια σειράς χαρτών.

01 Αποτύπωση της κατεστραμμένης έκτασης το 1914 (Σέρρες 1900-1940, Χώρος και Ιστορία, 2008, σ. 30). Site plan of the damaged area in 1914 (Σέρρες 1900-1940, Χώρος και Ιστορία, 2008, p. 30).

01 02

02 Το σχέδιο του 1920, όπως δημοσιεύτηκε στην έκδοση του Υπουργείου Συγκοινωνίας το 1930 (www.serrelib.gr). The city plan of 1920, published by the Ministry of Transport in 1930 (www.serrelib.gr).

ΙΩΆΝΝΗΣ Α. ΜΟΎΡΤΟΣ - ΑΝΑΓΝΏΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΆΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΎ ΑΣΤΙΚΟΎ ΙΣΤΟΎ ΤΗΣ ΠΌΛΗΣ ΤΩΝ ΣΕΡΡΏΝ – ΠΡΌΤΑΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΏΝ KAI ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΏΝ ΔΙΑΔΡΟΜΏΝ IOANNIS A. MOURTOS - IDENTIFICATION AND ENHANCEMENT OF THE HISTORICAL URBAN TISSUE OF THE CITY OF SERRES – PROPOSAL OF ARCHITECTURAL AND CULTURAL ROUTES

03 Χάρτης αναλυτικής αποτύπωσης ιστορικού κέντρου Ι. Detailed map of the historical center I.

04 Χάρτης σχέσης δομημένου και αδόμητου χώρου. Map showing the correlation between built and free urban space.

05 Σχέδιο πρότασης δικτύου διαδρομών και αξιόλογων κτισμάτων. Proposal plan – route network and notable buildings.

06 Σχέδιο πρότασης δικτύου διαδρομών και επεμβάσεων με προτεινόμενες διαμορφώσεις και φυτεύσεις. Proposal plan – route network and interventions with suggested configurations and plantings.

Μακεδονικός τάφος φράγματος Αλιάκμονα

The Macedonian tomb at the Aliakmon river dam

Μελέτη και προτάσεις αποκατάστασης

Study and restoration proposals

Διπλωματική εργασία Κατερίνα Μπόλη Αρχαιολόγος

Postgraduate thesis Katerina Boli Archaeologist

Επιβλέπων Γεώργιος Καραδέδος Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Georgios Karadedos Associate Professor, School of Architecture

11 Το αντικείμενο της εργασίας αφορά στο μακεδονικό τάφο που εντοπίστηκε στη βόρεια όχθη του Αλιάκμονα, κοντά στον οικισμό της Αγίας Βαρβάρας του νομού Ημαθίας, κατά τις εργασίες κατασκευής του φράγματος του ποταμού τη δεκαετία του 1950. Έκτοτε, το μνημείο βρέθηκε πλάι στη γέφυρα του ποταμού και ακριβώς ανατολικά του δρόμου που συνδέει τη Βέροια με τη Βεργίνα. Με είσοδο στα νοτιοανατολικά και κατασκευασμένος από τοπικό πωρόλιθο, ο τάφος εντάσσεται στον τύπο των μεγάλων διθάλαμων μακεδονικών (συνολικών διαστάσεων 8,50 x 5,50 μ.), με δρόμο και απλοποιημένα αποδοσμένη δωρική πρόσοψη. Η αρχιτεκτονική διαμόρφωση της πρόσοψης αφορά στις δύο παραστάδες που πλαισιώνουν το θυραίο άνοιγμα και στο δωρικό θριγκό, ο οποίος δεν εκτείνεται σε όλο το μήκος της πρόσοψης αλλά περιορίζεται στο μονολιθικό υπέρθυρο της εισόδου, όπου και αποδίδεται ανάγλυφα. Ο στενός προθάλαμος στεγάζεται με οριζόντια οροφή, που βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από την ημικυλινδρική καμάρα του νεκρικού θαλάμου. Την εκπόνηση της παρούσας εργασίας υπαγόρευσαν η ανάγκη αναλυτικής προσέγγισης και μελέτης του αδημοσίευτου μνημείου, καθώς και τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει, λόγω της γειτνίασης με το φράγμα, αλλά και των άστοχων επεμβάσεων που πραγματοποιήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1970, για την προστασία, τη στεγανοποίησή του και την εξασφάλιση πρόσβασης, επιφέροντας σημαντικά στατικά προβλήματα, επιδεινώνοντας το πρόβλημα της υγρασίας και αλλοιώνοντας σε μεγάλο βαθμό τη φυσιογνωμία του. Πρωταρχικά ζητούμενα της πρότασης που διαμορφώθηκε, με στόχο τη βέλτιστη προστασία και ανάδειξη του μνημείου, υπήρξαν η αποκατάσταση της αρχικής συνολικής μορφής του και της σχέσης του με τον 75

The subject of this study is the Macedonian tomb discovered on the north bank of Aliakmon river, near the village Agia Varvara in the Prefecture of Imathia, when a dam was built across the river in the 1950s. Since then, the monument has stood next to the bridge over the river, just east of the Veria-Vergina road. Built of porous local stone, with its entrance on the southeast side, the monument is a typical large Macedonian double-chambered tomb (overall dimensions 8.50 x 5.50 m), with a dromos and a simplified Doric façade. The architectural features of the façade are a pair of pilasters flanking the entrance and a Doric entablature, which does not extend across the entire front of the monument, but is confined to the monolithic lintel over the doorway, where it is rendered in relief. The narrow hall has a flat ceiling, which is lower than the barrel vault of the funeral chamber. The present research was dictated by the need for an analytical approach and study of this unpublished monument and the serious problems it faces because of its proximity to the dam and the misguided interventions effectuated in the early 1970s to protect, weatherproof and provide access to the monument, which resulted in significant static damage, worsening the problem of damp and altering to a considerable extent its physiognomy. The primary requirements of the proposed plan for improving the protection of the monument were the restoration both of its original overall form and its relation to its setting. Additional goal was to turn it into a visitable archaeological site. The chosen solution involves the creation of a protective shell, which will also support an artificial tumulus marking the position of the monument, just as it was in the antiquity. The proposed shell will partially use the existing reinforced concrete walls surrounding the façade, while the rest of them will be concealed and

01 Η υφιστάμενη εξωτερική όψη του μνημείου. The present external view of the monument. 02 Άποψη του εσωτερικού του τάφου. Aspect of the interior of the tomb. 03 Άποψη του εσωτερικού του τάφου, λεπτομέρειες από την αρχιτεκτονική διαμόρφωση της πρόσοψης. Aspect of the interior of the tomb, details of the architectural features of the façade.

περιβάλλοντα χώρο, καθώς και η ανάδειξή του σε επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο. Ως βέλτιστη λύση επιλέχθηκε η δημιουργία ενός κελύφους προστασίας, το οποίο θα αποτελέσει και τη βάση για τη διαμόρφωση τεχνητού τύμβου που θα σημαίνει τη θέση του μνημείου, όπως ακριβώς και στην αρχαιότητα. Για τη δημιουργία του κελύφους προστασίας, προβλέπεται η αξιοποίηση μέρους των υφιστάμενων τοιχίων από οπλισμένο σκυρόδεμα που περιβάλλουν την πρόσοψη, η απόκρυψη άλλων, αλλά και η κατασκευή νέων, σε μία προσπάθεια εξωραϊσμού της εικόνας που έχουν διαμορφώσει οι παλαιότερες επεμβάσεις. Η στέγαση του χώρου γίνεται με σιδηροδοκούς διπλού Τ, φέρουσα ανοξείδωτη λαμαρίνα, οπλισμό και σκυρόδεμα, ενώ το νότιο τμήμα φέρει οροφή από οπλισμένο σκυρόδεμα, διαμορφωμένη σε χαμηλότερο επίπεδο. Την αρχική σχέση του μνημείου με τον περιβάλλοντα χώρο επιχειρεί να αποκαταστήσει ο τεχνητός χωμάτινος τύμβος που διαμορφώνεται πάνω από το κέλυφος όπου εγκιβωτίζεται το μνημείο, ενώ μία κλίμακα που ξεκινά από την περιφέρειά του οδηγεί στην πορεία του αρχαίου δρόμου πρόσβασης στον τάφο. Ο αναγκαίος, λόγω υγρασίας, αερισμός και εν μέρει φωτισμός του χώρου εξασφαλίζεται με κατακόρυφο αεραγωγό-φωταγωγό. Όσον αφορά στον περιβάλλοντα χώρο, η περιοχή εισόδου διαμορφώνεται απέριττα με πάγκο-καθιστικό

new walls will be built, in an endeavour to improve the view of the monument that has been badly affected by the earlier interventions. The space will be roofed with double tee beams, stainless steel sheet, rebar and concrete, while the south part will have a lower roof of reinforced concrete. The monument’s initial relation to its environment will be restored by the artificial earthen mound that will be built above the shell encasing it, while a flight of stairs will lead from its outer edge to the ancient access corridor (dromos). Vertical ducts will assure the necessary (because of the damp) ventilation and, in part, the illumination of the monument. 76

ΚΑΤΕΡΊΝΑ ΜΠΌΛΗ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΌΣ ΤΆΦΟΣ ΦΡΆΓΜΑΤΟΣ ΑΛΙΆΚΜΟΝΑ. ΜΕΛΈΤΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗΣ KATERINA BOLI - THE MACEDONIAN TOMB AT THE ALIAKMON RIVER DAM. STUDY AND RESTORATION PROPOSALS

και κρήνη, η υφιστάμενη περίφραξη αντικαθίσταται, ενώ το υπόλοιπο οικόπεδο αναδεικνύεται σε χώρο πρασίνου. Η όποια περαιτέρω επέμβαση δεν κρίθηκε σκόπιμη, εξαιτίας της άμεσης γειτνίασης με τη διώρυγα του Αλιάκμονα και τις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ, αλλά και λόγω της εγγύτητας υφιστάμενων χώρων αναψυχής, οι οποίοι, στο πλαίσιο ενός άρτια οργανωμένου σχεδιασμού, μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες των επισκεπτών του μνημείου και της περιοχής.

Regarding the exterior of the site, the entrance area will be simply furnished with a bench and a fountain, the existing fence will be replaced, and the rest of the grounds landscaped as a park area. No further intervention is deemed necessary, on the one hand because the monument is so near to the Aliakmon canal and the Public Power Corporation installations, and on the other due to the proximity of existing refreshment and recreation areas which, with proper arrangement and planning, can easily meet the needs of visitors to the monument and the surrounding area.

04-06 Αποτύπωση υφιστάμενης κατάστασης του μνημείου. Drawing of the current condition of the monument. 04

07-09 Σχέδιο πρότασης. Proposal drawing.

Προστασία και aνάδειξη του παραδοσιακού οικισμού Χώρας Αλοννήσου

Protection and enhancement of the traditional settlement of Chora on Alonissos

Διπλωματική εργασία Ηλιάνα Παπαμίχου Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Iliana Papamichou Architect Engineer

Επιβλέπουσα Βίλμα Χαστάογλου-Μαρτινίδη Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Vilma Hastaoglou-Martinidis Professor, School of Architecture

12 Χώρα, Παλιό Χωριό, Παλιά Πολίχνη, Κάστρο, Παλιά Αλόννησος, Λιαδρόμια: οι ονομασίες του οικισμού της Χώρας στην Αλόννησο, το πιο απομακρυσμένο νησί των Βόρειων Σποράδων, έχουν αλλάξει διαχρονικά το ίδιο και ο χαρακτήρας του. Από οχυρωμένος οικισμός κατά τα μεσαιωνικά χρόνια και την περίοδο της τουρκικής κατάκτησης, που δεχόταν συχνά επιθέσεις πειρατών, εξελίχθηκε σε αγροτικό οικισμό το 19ο και 20ό αιώνα και σε τουριστικό προορισμό κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Ο οικισμός, που αποτελούσε τον μοναδικό συγκροτημένο του νησιού μέχρι τα μέσα περίπου του 20ού αιώνα και που χαρακτηρίστηκε παραδοσιακός με το Π.Δ.19.10/13.11.1978 (ΦΕΚ 594 Δ΄), σήμερα έχει χάσει την «αίγλη» του παρελθόντος και εμφανίζει τάσεις αποδυνάμωσης του ιδιαίτερου χαρακτήρα του. Η Χώρα αναπτύσσεται στις κορυφές δύο λόφων στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού, σε υψόμετρο 200 μ., με θέα προς όλα τα σημεία του ορίζοντα. Έχει πληθυσμό περίπου 200 κατοίκους, έκταση 9,86 εκτάρια και περιλαμβάνει περίπου 410 κτίσματα, ιστορικά και σύγχρονα. Πολεοδομικά, χρονολογικά και μορφολογικά ο οικισμός μπορεί να διαιρεθεί σε τρεις ζώνες: α) την περιοχή του Κάστρου (αρχικός πυρήνας), που χρονολογείται από το 16ο αιώνα, ίσως και νωρίτερα, β) την επέκταση του οικισμού κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, το 18ο αιώνα και γ) τις ανατολικές επεκτάσεις του οικισμού του 20ού αιώνα. Σημείο - ορόσημο στην ιστορία της Χώρας αποτελεί το έτος 1965, οπότε, εξαιτίας ενός μεγάλου σεισμού, καταστράφηκαν τα περισσότερα των κτισμάτων και ο οικισμός εγκαταλείφθηκε. Από τη δεκαετία του 1970 και έπειτα οι εργασίες επισκευής και ανακατασκευής των κτισμάτων, που έγιναν με ιδιωτική πρωτοβουλία από ξένους κυρίως επισκέπτες, αλλά και ντόπιους, που αγόρασαν πολλά από τα ερειπωμένα κτίσματα και τα μετέτρεψαν σε θερινές κατοικίες, ήταν μη δόκιμες, με 79

Chora, Palio Chorio, Palia Polichni, Kastro, Palia Alonissos, Liadromia: the names of the settlement of Chora on Alonissos, the most remote island in the Northern Sporades, have changed over time, as well as its character. Being a fortified settlement in the Middle Ages and the period of the Turkish Rule, that was frequently attacked by pirates, it became a rural settlement in the 19th and 20th centuries and a tourist destination during the last decades. Chora, which was the only structured settlement on the island until the mid 20th century and has been declared as a traditional settlement by the Greek State in 1978, nowadays seems to be in danger to lose its special character. The settlement is developed on the tops of two hills on the south-western part of Alonissos island, at an altitude of 200 m. It has about 200 residents, it expands in an area of 9.86 Ha and includes 410 buildings. According to urban planning, chronology and building morphology, the settlement can be divided into three zones: a) the area of the Castle, dated in the 16th century, perhaps even earlier, b) the expansion of the settlement during the Turkish Rule period and c) the eastern expansion dated in the 20th century. A crucial moment in the history of the settlement was the big earthquake in 1965, when most of the buildings were destroyed and the settlement was abandoned. Since the 1970s, the repairing and reconstruction works conducted under private initiative, especially by foreign visitors and locals who bought many of the destroyed buildings and turned them into summer residences, were not compatible to restoration values and the result was the deterioration of the buildings and the general character of the settlement. Chora of Alonissos is a typical example of an insular settlement, with dense town planning on a steep slope, where the buildings, following the landscape, seem to be hanging from the hill. The street network in the set-

01 Ο οικισμός της Χώρας, σκαρφαλωμένος στις πλαγιές των δύο λόφων (Πηγή: Αρχείο Δήμου Αλοννήσου). Aerial view of the settlement of Chora (Photo courtesy: Municipality of Alonissos). 02 Άποψη του οικισμού της Χώρας (Πηγή: Αρχείο Δήμου Αλοννήσου). Aerial view of the settlement of Chora (Photo courtesy: Municipality of Alonissos). 03-04 Το βόρειο τμήμα του οικισμού τη δεκαετία του 1960 και σήμερα (Πηγές: Αρχείο Γιώργου Αθανασίου και προσωπικό αρχείο). The northern part of the settlement in the 1960s and today (Photo courtesy: George Athanasiou Archive and Iliana Papamichou).

05-06 Το νοτιοανατολικό τμήμα του οικισμού μετά το σεισμό του 1965 (Πηγή: Κ. Μαυρίκης & Γ. Όοστερβελντ, 2011, σ. 143, 146). The south-eastern part of the settlement after the earthquake in 1965 (K. Mavrikis & G. Oosterveld, 2011, pp. 143, 146).

06 80

ΗΛΙΆΝΑ ΠΑΠΑΜΊΧΟΥ - ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ ΚΑΙ ΑΝΆΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΎ ΟΙΚΙΣΜΟΎ ΧΏΡΑΣ ΑΛΟΝΝΉΣΟΥ ILIANA PAPAMICHOU - PROTECTION AND ENHANCEMENT OF THE TRADITIONAL SETTLEMENT OF CHORA ΟΝ ALONISSOS

αποτέλεσμα την αλλοίωσή τους και γενικότερα του χαρακτήρα του οικισμού. Η Χώρα αποτελεί τυπικό παράδειγμα νησιωτικού συνόλου με κύρια χαρακτηριστικά τη στενότητα του χώρου, την πυκνή δόμηση και τη μεγάλη κλίση του εδάφους, όπου τα κτίσματα, ακολουθώντας τη μορφολογία του, φαίνονται σκαρφαλωμένα. Το δίκτυο των διαδρομών, ενώ φαίνεται δαιδαλώδες, ακολουθεί τους κανόνες του ανάγλυφου και καθιστά απαγορευτική την κίνηση τροχοφόρων. Στον οικισμό σήμερα, εκτός από κτίρια κατοικιών, σώζονται και ενδιαφέροντες λιθόκτιστοι μεταβυζαντινοί ναοί, οι οποίοι χρονολογούνται από το 17ο αιώνα και ακολουθούν τύπους και μορφές που ευδοκίμησαν την περίοδο της Τουρκοκρατίας (βασιλικές τρουλαίες, ξυλόστεγες και καμαροσκεπείς). Στο πλαίσιο της μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας, επιχειρήθηκε η αποκατάσταση της παραδοσιακής φυσιογνωμίας και η ανάδειξη του οικισμού. Η ανάπτυξη της εργασίας έγινε σε δύο στάδια: αρχικά, έγινε πλήρης αποτύπωση και καταγραφή της υπάρχουσας 07

tlement, although it seems to be labyrinthine, follows the rules dictated by the landscape and the use of cars is prohibitive. Today, in the settlement, apart from private residences, there are interesting stone-built post-Byzantine churches, dating from the 17th century, with types and styles that flourished during the period of Turkish Rule (domed basilicas, wooden roofed and barrel-vaulted churches). The present study suggests ways to restore Chora’s traditional physiognomy so as to protect and enhance the historical settlement. The study was developed in two stages. At first, a full mapping and recording of the settlement’s current condition took place. Further investigation focused on various matters, such as: the relationship between the settlement and the wider geographical area, its historical, ekistic and urban planning evolution, its social, demographic and economic characteristics, its architectural character, the typological and morphological characteristics of the buildings. The street network, the open spaces and the prominent buildings (post-Byzantine churches, public buildings etc.) have been also analysed. In the second stage, after the assessment of the current condition, having ascertained the existing problems and disadvantages of the settlement, several proposals have been presented for the protection and enhancement of Chora. Interventions have been proposed on four main sections: buildings, main settlement functions, networks - infrastructure and open spaces, based on the existing town plan and national urban planning and building regulations. The study focused not only on architectural aspects, but also on historical, urban and socio-economic ones. The most important elements of the proposal are: the Protection Zones, which are adapted to the specific characteristics of each area of the village, the proposed institutional framework for the control of new and non-compatible buildings, the suggestion for declaration of certain buildings with differentiated 07, 08, 09 Ανάλυση - τεκμηρίωση του οικισμού: ενδεικτικοί χάρτες και σχέδια. Documentation of the settlement: indicative maps and plans.

κατάστασης. Ερευνήθηκαν η σχέση του οικισμού με τον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο όπου εντάσσεται, η ιστορική, οικιστική και πολεοδομική του εξέλιξη, τα κοινωνικά, δημογραφικά και οικονομικά του χαρακτηριστικά, η αρχιτεκτονική φυσιογνωμία, τα τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά των κτισμάτων και αναλύθηκαν τα συστήματα των διαδρομών, των ελεύθερων χώρων και των διακεκριμένων κτισμάτων (μεταβυζαντινών ναών, δημόσιων κτιρίων κ.ά.). Στο δεύτερο στάδιο, αφού αξιολογήθηκε η υπάρχουσα κατάσταση και διαπιστώθηκαν τα προβλήματα και οι αδυναμίες που παρουσιάζει το οικιστικό σύνολο, έγιναν προτάσεις για την προστασία και την ανάδειξή του. Καταρτίστηκαν 4 βασικοί άξονες επεμβάσεων: κελύφη (άξονας 1), κεντρικές λειτουργίες (άξονας 2), δίκτυα και υποδομές (άξονας 3) και ελεύθεροι χώροι (άξονας 4). Ως εργαλεία για τις προτεινόμενες επεμβάσεις, χρησιμοποιήθηκαν το ρυμοτομικό σχέδιο, ο Ειδικός Πολεοδομικός Κανονισμός και ο Ειδικός Οικοδομικός Κανονισμός. Η μελέτη εστίασε πέρα από το αρχιτεκτονικό, σε ιστορικό, πολεοδομικό και κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο. Τα κυριότερα σημεία των προτάσεων είναι οι Ζώνες Προστασίας, οι οποίες προσαρμόζονται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε οικιστικής ενότητας της Χώρας, το συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο που προτείνεται για τον έλεγχο της νέας και της μη συμβατής δόμησης, η πρόταση κήρυξης κτιρίων με βαθμούς προστασίας, αλλά και προτάσεις για τη βελτίωση των υποδομών και την ανάδειξη των δημόσιων υπαίθριων χώρων. Ο οικισμός της Χώρας έχει τη δυνατότητα και είναι βέβαιο ότι, με κατάλληλους χειρισμούς, μπορεί να ανακτήσει τη θέση που του αρμόζει στο πλέγμα των οικισμών της Αλοννήσου, διατηρώντας ταυτόχρονα το «διαφορετικό», μοναδικό χαρακτήρα του. Η προστασία και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του οικισμού, ο προγραμματισμός των κατάλληλων χρήσεων και δραστηριοτήτων και η ανάπλαση των κοινόχρηστων χώρων, με σεβασμό προς την ιστορική, την αισθητική, την αρχιτεκτονική και την πολεοδομική αξία του συνόλου, χρειάζεται να αποτελέσουν τους άξονες πάνω στους οποίους θα βασιστούν οποιεσδήποτε μελλοντικές προτάσεις επεμβάσεων και δράσεων στο οικιστικό σύνολο.

level of protection and also suggestions for improving infrastructure and the enhancement of public spaces. Chora has all the potential and with the proper interventions can definitely regain its rightful position among the settlements of Alonissos, while maintaining its unique character. The protection and enhancement of its architectural heritage, the planning of compatible uses and activities and the regeneration of public spaces, with respect to the historical, aesthetic, architectural and urban planning values of the settlement, should be the core of any future interventions on this architectural complex.

12 10 Το ανάπτυγμα του μετώπου κατά μήκος του κεντρικού πεζόδρομου. Main pedestrian street elevation. 11-12 Πρόταση: ενδεικτικός χάρτης (Ζώνες Προστασίας) και σχέδιο διαμόρφωσης υπαίθριου χώρου. Proposal: indicative map (Protection Zones) and site landscaping plan. 82

Αποτίμηση φέρουσας ικανότητας νεοκλασικού κτιρίου του 19ου αιώνα

Bearing capacity assessment of a neoclassical building of the 19th century

Διπλωματική εργασία Στυλιανός Ι. Παρδαλόπουλος Πολιτικός Μηχανικός

Postgraduate thesis Stylianos J. Pardalopoulos Civil Engineer

Επιβλέπων Ιωάννης ∆ουδούµης Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Supervisor Ioannis Doudoumis Professor, School of Civil Engineering

13 Τα νεοκλασικά κτίρια αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της δομημένης ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, λόγω των ιδιαίτερων αρχιτεκτονικών και κατασκευαστικών τους χαρακτηριστικών. Λαμβάνοντας υπόψη τις διαρκώς αυξανόμενες δράσεις αποκατάστασης νεοκλασικών κτιρίων του 19ου και 20ού αιώνα, οι οποίες συχνά υπόκεινται σε περιορισμούς περί συμβατότητας και αντιστρεψιμότητας της επέμβασης, στην παρούσα εργασία εξετάζονται οι παράμετροι που επηρεάζουν τη διαδικασία αποτίμησης της φέρουσας ικανότητας κτιρίων αυτού του είδους. Το πλήθος των κατασκευαστικών πρακτικών που ακολουθήθηκαν κατά τη διαμόρφωση των δομικών στοιχείων των κτιρίων του 19ου και 20ού αιώνα έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση μεγάλης ποικιλίας μεταξύ των μηχανισμών μεταφοράς δυνάμεων που αναπτύσσονται στον φέροντα οργανισμό των νεοκλασικών κτιρίων. Η προσομοίωση των μηχανισμών που αναπτύσσονται στα δομικά στοιχεία των κτιρίων αυτών κατά τη διαδικασία του προσδιορισμού της σεισμικής τους απόκρισης είναι καθοριστική για την αποτίμηση της φέρουσας ικανότητάς τους και την επιλογή της σωστής στρατηγικής επέμβασης και αποκατάστασης. Μεταξύ των αναπτυσσόμενων μηχανισμών μεταφοράς δυνάμεων, ιδιαίτερη σημασία έχει η απόκριση των πατωμάτων των κτιρίων έναντι των δυνάμεων που αναπτύσσονται εντός του επιπέδου τους, καθώς αυτή καθορίζει το βαθμό ανάπτυξης της διαφραγματικής λειτουργίας στις στάθμες των ορόφων του κτιρίου. Στην παρούσα εργασία, εξετάζεται η σεισμική απόκριση ενός νεοκλασικού, που κατασκευάστηκε το 1893, προκειμένου να αποτελέσει το πρώτο ελληνικό γυμνάσιο της Θεσσαλονίκης. Το κτίριο, που σχεδιάσθηκε αρχικά από τον Ernst Ziller με μετέπειτα μετατροπές στο σχεδιασμό από τους αρχιτέκτονες Καμπανάκη και Κοκκινάκη, διαθέτει δύο ορόφους, υπόγειο και ξύλινη στέγη (εικ. 1). Από το έτος κατασκευής του έως τον Ιούνιο του 1978 το κτίριο λειτούργησε ως σχολείο, οπότε και διακόπηκε η λειτουργία του λόγω των ζημιών που υπέστη από τον ισχυρό σεισμό των 6,5 βαθμών 83

Neoclassical buildings consist of an important part of the Greek structural heritage, as they possess special architectural and structural characteristics. Taking into consideration the increasing number of restoration works at neoclassical buildings of the 19th and 20th centuries, often restricted by international conventions for noninvasiveness and reversibility of the intervention, the present study focuses on the investigation of the parameters that affect the process of assessment of the bearing capacity of this type of buildings. The variety of construction practices that have been applied to the structural elements of the buildings of the 19th and 20th centuries results to the significant variety between the force-transfer mechanisms which develop throughout the structural system of neoclassical buildings. The simulation of the mechanisms that develop in the structural elements of these buildings during the assessment of their seismic response is essential for the determination of the buildings’ bearing capacity and the selection of the appropriate restoration strategy. Of special significance among the developed force-transfer mechanisms is the response of the buildings’ floors to the forces acting in the floor plane, as floor response determines the degree of diaphragm response at the corresponding building level. In the present study, the simulation of the structural elements of the load-bearing masonry buildings of the 19th and 20th centuries is investigated based on the seismic response of a neoclassical building of the late 19th century, which was constructed to house the first Hellenic High School of Thessaloniki. The building, located in the center of the city, was constructed in 1893 according the designs of Ernst Ziller, with modifications by the architects Kabanakis and Kokkinakis. The examined building is a two-storey one with a basement and a timber roof (fig. 1). Since its construction, the building had been continuously in operation as a school until the June of 1978, when it suffered damage by a strong earthquake of 6.5 on the Richter scale that struck the city of Thessaloniki.

01α

Το Ελληνικό γυμνάσιο της Θεσσαλονίκης: The Hellenic high school of Thessaloniki: 01α Κεντρική όψη. Façade. 01β Κατακόρυφη τομή κατά μήκος των διαδρόμων του κτιρίου, προς τα δυτικά. Section along the building’s corridors, facing West. 01γ Κάτοψη υπογείου. Basement plan.

01β

01δ Κάτοψη 1ου ορόφου. 1st storey plan. 01ε Κάτοψη 2ου ορόφου. 2nd storey plan.

01γ

της κλίμακας Ρίχτερ που έπληξε την πόλη, οι οποίες όμως δεν απείλησαν τη φέρουσα ικανότητά του. Προκειμένου να αποτιμηθεί, λοιπόν, η φέρουσα ικανότητα, το εξεταζόμενο κτίριο προσομοιώθηκε με το πρόγραμμα πεπερασμένων στοιχείων SAP 2000 ως χωρικό προσομοίωμα. Τα στοιχεία του φέροντα οργανισμού προσομοιώθηκαν ως επιφανειακά και γραμμικά πεπερασμένα στοιχεία από τη βιβλιοθήκη του προγράμματος (εικ. 2). Η προσομοίωση των τοιχοποιιών πραγματοποιήθηκε με τη χρήση επιφανειακών στοιχείων, ενώ στη στέγη οι ελκυστήρες των ζευκτών προσομοιώθηκαν με γραμμικά πεπερασμένα στοιχεία. Προκειμένου να παρουσιασθεί ο βαθμός διαφοροποίησης των μεγεθών έντασης και παραμόρφωσης λόγω του τρόπου προσομοίωσης των πατωμάτων, δημιουργήθηκαν δύο χωρικά προσομοιώματα του κτιρίου. Στο προσομοίωμα Α θεωρήθηκε σταθερή σύνδεση μεταξύ των γραμμικών στοιχείων που προσομοιώνουν τις σιδεροδοκούς στα πατώματα και των επιφανειακών στοιχείων που προσομοιώνουν τους θολίσκους από

01δ

01ε

Nevertheless, the structural integrity of the building was not compromised. In order to assess its bearing capacity, the examined building was simulated as a 3D model, utilizing SAP2000 finite element analysis software. The structural elements of the building were simulated as shell and linear finite elements, using the software library (fig. 2). Masonry walls were simulated as shell elements, whereas roof timber beams were simulated as linear finite elements. In order to identify the degree of influence of the building’s floors seismic response to the calculated forces and deformations along the building’s structural system, two building models were produced. In building model A, the connection between the linear elements accounting for the floors’ iron beams and the shell elements accounting for the brick arches spanning between the iron beams of the floors was assumed constant (i.e. the linear element nodes develop the same displacements as the nodes of the shell elements). In building model B, gap elements were added between the nodes of the linear and the shell 84

ΣΤΥΛΙΑΝΌΣ Ι. ΠΑΡΔΑΛΌΠΟΥΛΟΣ - ΑΠΟΤΊΜΗΣΗ ΦΈΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟΎ ΚΤΙΡΊΟΥ ΤΟΥ 19ου ΑΙΏΝΑ STYLIANOS J. PARDALOPOULOS - BEARING CAPACITY ASSESSMENT OF A NEOCLASSICAL BUILDING OF THE 19th CENTURY

οπτόπλινθους μεταξύ των σιδηροδοκών. Στο προσομοίωμα Β, εισήχθησαν πρόσθετα στοιχεία διακένου μεταξύ των κόμβων των γραμμικών και των επιφανειακών στοιχείων, προκειμένου να προσομοιωθεί η αποκόλληση των θολίσκων από τον κορμό των σιδηροδοκών, όταν εντός του επιπέδου των πατωμάτων αναπτύσσονται εφελκυστικές τάσεις. Και τα δύο προσομοιώματα του κτιρίου υποβλήθηκαν σε σειρά δυναμικών αναλύσεων με τη χρονοϊστορία επιταχύνσεων εδάφους που καταγράφηκαν στην περιοχή κατά τα διάρκεια του σεισμού του 1978, προκειμένου να εξεταστεί η ακρίβεια της προσομοίωσής τους. Η αποτίμηση της φέρουσας ικανότητας βάσει των εντατικών μεγεθών που υπολογίστηκαν από τις δυναμικές αναλύσεις κατέδειξε ότι σε καμία περίπτωση δεν σημειώνεται υπέρβαση της διαθέσιμης αντίστασης των δομικών στοιχείων, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την απόκριση του κτιρίου κατά το σεισμό του 1978. Η φέρουσα ικανότητα του κτιρίου ελέγχθηκε, επίσης, και για την περίπτωση του συνδυασμού αστοχίας υπό κατακόρυφη φόρτιση. Από την εξέταση της σεισμικής απόκρισης των δύο προσομοιωμάτων προκύπτει ότι η προσομοίωση

02α

του μηχανισμού αποκόλλησης των σιδηροδοκών, από τους θολίσκους πλήρωσης στα πατώματα του κτιρίου, συνεπάγεται σημαντική μείωση στα αναπτυσσόμενα μεγέθη έντασης και παραμόρφωσης στα δομικά του στοιχεία. Στην εξεταζόμενη περίπτωση, η προσομοίωση της σεισμικής απόκρισης των πατωμάτων επέφερε μείωση έως και 22% στην τέμνουσα βάσης που αναπτύσσεται στο κτίριο τη στιγμή της μέγιστης σεισμικής του απόκρισης (εικ. 3). Μείωση σημειώθηκε και στις αναπτυσσόμενες οριζόντιες μετατοπίσεις καθ’ ύψος του κτιρίου την ίδια χρονική στιγμή, οι οποίες στην περίπτωση του προσομοιώματος Β προέκυψαν μικρότερες κατά 25% κατά μέσο όρο (εικ. 4). Τέλος, μείωση υπήρξε και στις μέγιστες και ελάχιστες τιμές των ορθών τάσεων που αναπτύχθηκαν στις τοιχοποιίες καθ’ όλη τη διάρκεια του σεισμού (εικ. 5). 85

elements of the building’s floors, so as to simulate the separation between the web of the iron beams and the infill brick arches when tensile stresses develop along the floor. Both of the building models were subjected to a series of Time-History dynamic analyses with the ground accelerations that were recorded in the building area during the 1978 earthquake, in order to investigate the accuracy of the building simulation. Assessment of the building’s bearing capacity, in terms of developed stresses along the building’s walls due to the 1978 earthquake accelerations, indicated that the examined building is not expected to develop serious damages. This conclusion was confirmed by the seismic response of the actual structure during the 1978 earthquake. Also, the bearing capacity of the neoclassical building was investigated against the vertical loading combination of 1,35G+1,50Q, where G and Q represent the dead and live loads of the building. From the examination of the seismic response of the two models it has become evident that the simulation of the separation between the web of the iron beams and the infill brick arches, which occurs when tensile stresses

02β

develop along the floors, has resulted to a significant reduction in the developed stresses and deformations along the building’s structural system. This reduction was calculated in the range of 22% in the case of the developed building’s shear reaction the time segment of its maximum seismic response (fig. 3), whereas the developed horizontal displacements along the building’s height at the same time were reduced to an average of 25% (fig. 4). Simulation of the seismic response of the building’s floors also resulted in significant reduction on the stresses that are developed along the structural system of the building, whereas their distribution along the building became more realistic (fig. 5).

02α Τρισδιάστατο προσομοίωμα του εξεταζόμενου κτιρίου. 3-D view of the examined building.

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Χ DIRECTION X

02β Επιταχυνσεογραφήματα που χρησιμοποιήθηκαν στις δυναμικές αναλύσεις. Acceleration recordings used in the dynamic analyses. 03 Σύγκριση των τεμνουσών βάσης που αναπτύσσονται στις δύο κύριες διευθύνσεις της κάτοψης των προσομοιωμάτων κατά τη διάρκεια του σεισμού. Comparison between the shear reactions which develop in each of the two principal plan directions of the two building models during the earthquake.

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Y DIRECTION Y

04 Παραμορφωμένο σχήμα των προσομοιωμάτων τη στιγμή της μέγιστης σεισμικής τους απόκρισης. Deformed shape of the building models at the time segment of their maximum seismic response. 05 Περιβάλλουσα αναπτυσσόμενων θλιπτικών ορθών τάσεων στη Βόρεια όψη του κτιρίου κατά τη διάρκεια του σεισμού. Envelope of compressive stresses that develop in the North view of the building during the earthquake.

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Χ DIRECTION X

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Y DIRECTION Y

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΜΑ Α MODEL A

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΜΑ B MODEL B

04 05

Αποκατάσταση και επανάχρηση σαπωνοποιείου στο Πλωμάρι Λέσβου

Restoration and reuse of a soap factory in Plomari on Lesvos island

Διπλωματική εργασία Άννα Πασιά Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Anna Pasia Architect Engineer

Επιβλέπων Μιχαήλ Νομικός Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Michael Nomikos Professor, School of Architecture

14 Tο αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας αφορά τη μελέτη της αποκατάστασης και επανάχρησης σαπωνοποιείου στο Πλωμάρι Λέσβου, με σκοπό τη στέγαση του Μουσείου Ναυτικής και Ναυπηγικής Παράδοσης Αιγαίου. Το κτίριο αγοράστηκε το 2008 από το Δήμο Πλωμαρίου έχοντας ως στόχο να φιλοξενήσει την παραπάνω χρήση και είναι κηρυγμένο ως διατηρητέο από το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. ΔΠΕ/5849/11-06-2008 απόφαση. Το παλιό σαπωνοποιείο Ξυπτερά βρίσκεται επί της οδού Π. Μιχαλέλλη στο παραλιακό μέτωπο του Πλωμαρίου στην είσοδο του οικισμού από τα ανατολικά, στη συνοικία «Ταρσανάς». Πρόκειται για τριώροφο βιομηχανικό κτίριο, με κάτοψη που πλησιάζει το ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, σχηματίζοντας μικρή προεξοχή 0,30 μ. σχήματος Γ, με γενικές διαστάσεις 28,50 x 14,00 μ. Καταλαμβάνει όλη την επιφάνεια του οικοπέδου, το οποίο είναι διαμπερές. Είναι κατασκευασμένο από φέρουσα περιμετρική τοιχοποιία από λιθοδομή με πάχος περιμετρικών τοίχων ισογείου που κυμαίνεται μεταξύ 0,60 και 0,65 μ. Εσωτερικά, στις στάθμες των ορόφων παρατηρείται μείωση του πάχους της λιθοδομής για την έδραση των δοκίδων του αρχικού ξύλινου πατώματος. Η ξύλινη στέγη του κτιρίου έχει καθαιρεθεί και σήμερα καλύπτεται από μεταλλική, με επικάλυψη λαμαρίνας.

Κατασκευαστικές φάσεις Το κτίριο χρονολογείται μεταξύ 1860 και 1880 και κτίστηκε με αρχικό ιδιοκτήτη τον Ιωάννη Π. Ξυπτερά ως ελαιοτριβείο. Ήταν αρχικά ισόγειο με ύψος 7,90 μ. περίπου. Είχε τρεις εισόδους, μία προς τη θάλασσα, μία ανατολικά και μία βόρεια, ενώ απέναντί του, προς το Βορρά βρίσκονταν οι ελαιοπαράγκες του. Σε άμεση επαφή προς τα δυτικά του κτιρίου πιθανόν να υπήρχε 87

The subject of this postgraduate thesis is the restoration and reuse of a soap factory in Plomari Lesvos, in order to accommodate the Museum of Maritime and Shipbuilding Tradition of the Aegean. The building was purchased in 2008 by the Municipality of Plomari, with the aim to host the above use and is declared as a preservable monument according to the ΔΠΕ/5849/11-062008 decision of the Ministry for Mercantile Marine, the Aegean and Island Policy. The old soap factory Xyptera is located on the coastal road P. Michalelli in Plomari, at the eastern entrance of the town, in a district known as “Tarsanas”. It is a three-storey industrial building, with general dimensions 28.50 x 14.00m. It covers the entire surface of the plot and has all four façades open. It is constructed of peripheral bearing masonry walls of a thickness between 0.60 and 0.65m. Inside the building, the masonry has a decreasing thickness at the height of the floor levels to allow the seating of the wooden beams of the original wooden floors. The original wooden roof of the building has been dismantled and is now covered by a metal one, coated with metal sheets.

Construction phases The building was constructed between 1860 and 1880 and was built with first owner Ioannis P. Xypteras as a mill. It was initially ground with a height of approximately 7,90m. It had three entrances, one to the main facade, one to the east and one to the north, and opposite to the north, there was the place where the olives were stored. In direct contact to the west of the building it may have been the residence of the owner, as it was used in the mills. Until 1930 the building was converted into a three - storey soap factory, since it was expanded both in height and in length being owned by his son, Panagiotis Xypteras. After 1950, inside the building was constructed a two-storey addition made by reinforced concrete in

η κατοικία του ιδιοκτήτη, όπως συνηθιζόταν στα ελαιοτριβεία. Μέχρι το 1930 το κτίριο είχε μετατραπεί σε τριώροφο σαπωνοποιείο, αφού επεκτάθηκε τόσο καθ’ ύψος όσο και κατ’ έκταση έχοντας περιέλθει στην ιδιοκτησία του γιου, Παναγιώτη Ξυπτερά. Μετά το 1950 πραγματοποιήθηκε εσωτερικά διώροφη προσθήκη από οπλισμένο σκυρόδεμα σε τμήμα του κτιρίου, αφού είχαν καταστραφεί τα ξύλινα ενδιάμεσα δάπεδα και λειτούργησε ως μονάδα εξευγενισμού ελαίων (ραφινερί). Σήμερα το κτίριο δεν έχει χρήση, ενώ έχει απομακρυνθεί σχεδόν ολόκληρος ο μηχανολογικός του εξοπλισμός.

Παθολογία Τα κυριότερα προβλήματα που εντοπίζονται είναι η υγρασία, λόγω της άμεσης γειτνίασης του κτιρίου με τη θάλασσα, με συνέπεια την έντονη διάβρωση των πλίνθων, η απώλεια δομικού υλικού, ρωγμές στη δυτική πλευρά του κτιρίου που εκτείνονται από το ισόγειο μέχρι το δεύτερο όροφο, αλλά και ρωγμές που παρατηρούνται στα ξύλινα στοιχεία και στις μεταγενέστερες επεμβάσεις στα υπέρθυρα των ανοιγμάτων από Ο/Σ. Η πληθώρα των επεμβάσεων που δέχτηκε το κτίριο όλα αυτά τα χρόνια επιβάρυνε το σκελετό του και την επιμέρους δομή του.

Πρόταση αποκατάστασης - επανάχρησης Η πρόταση αποκατάστασης και επανάχρησης δεν περιορίζεται μόνο στην αποκατάσταση ενός δομικού κελύφους, ώστε να εξασφαλιστεί η διάσωσή του, αλλά σε μία πρόταση που εκτός αυτού θα στοχεύει και στην ένταξή του στο σύγχρονο περιβάλλον. Ο συγκερασμός αυτών των δύο παραμέτρων οι οποίες θα πρέπει να «συναντηθούν» με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργήσουν ένα μικτό τοπίο παλιού – νέου που θα εναρμονιστεί με το φυσικό τοπίο, ήταν και η βασικότερη επιδίωξη της πρότασης.

01 Αεροφωτογραφία όπου φαίνεται η παραλιακή οδός και με κόκκινο το σαπωνοποιείο Ξυπτερά (Πηγή υποβάθρου: https://earth.google.com). Aerial view of the coastal road, in red the soap factory Xyptera (Map source: https://earth.google.com). 02 Η όψη από το δρόμο (Πηγή: Προσωπικό αρχείο). View of the building from the main street (Photo courtesy: Anna Pasia). 03 Σχέδιο αποτύπωσης του ισογείου. Ground floor plan – current condition.

a part of the building, after the wooden intermediate floors had been destroyed and the building had been used as an oil refining (refinery). Today the building has no use and almost the entire mechanical equipment has been removed.

Pathology The main problems encountered in the building is the moisture, resulting in severe corrosion of the bricks because of the close distance to the sea, the loss of structural material, cracks on the west side of the building extending from the ground to the second floor and also cracks in the wooden elements and subsequent interventions on the lintels of the openings using reinforced concrete. The multiplicity of interventions in the building over the years deteriorated its main body and its structure.

Proposal of restoration and reuse The proposal of restoration and reuse not only aims at restoring the building shell in order to ensure its preser88

ΆΝΝΑ ΠΑΣΙΆ - ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΊΟΥ ΣΤΟ ΠΛΩΜΆΡΙ ΛΈΣΒΟΥ ANNA PASIA - RESTORATION AND REUSE OF A SOAP FACTORY IN PLOMARI ON LESVOS ISLAND

04, 05, 06 Από πάνω προς τα κάτω, κάτοψη πρότασης ισογείου, 1ου και 2ου ορόφου. From top to bottom, proposal plans – ground floor, first and second floors.

Λαμβάνοντας υπόψη πως οι κατασκευαστικές φάσεις του κτιρίου αποτελούν τμήματα ενός συνόλου το οποίο δεν παρέχει αρκετά στοιχεία για ανακατασκευή, επιλέχθηκε να διατηρηθούν οι κυριότερες από αυτές όπως σκιαγραφούνται πάνω στο δομικό κέλυφος. Προτείνεται η κατασκευή, εσωτερικά στο υπάρχον κτίριο, νέου φέροντος οργανισμού από μεταλλικό σκελετό, που θα είναι άμεσα διακριτή και κατά το δυνατόν αντιστρέψιμη. Η νέα κατασκευή θα αποτελείται από τρεις ανεξάρτητους μεταλλικούς φορείς, έναν σε κάθε χώρο, όπως αυτοί διαμορφώνονται από τους σωζόμενους εσωτερικούς διαχωριστικούς τοίχους του παλιού κελύφους. Ως γενική αρχή, βάσει των στατικών απαιτήσεων, επιλέχθηκε η δημιουργία ενός κανάβου σε αντιστοιχία με αυτόν του ο παλιού ξύλινου σκελετού που είχε το κτίριο ως σαπωνοποιείο, προσαρμοζόμενος ωστόσο στη νέα χρήση και στις νέες απαιτήσεις. Στο ισόγειο η είσοδος στο μουσείο γίνεται κεντρικά, και το τμήμα του κτιρίου που σώζεται από την Α΄ κατασκευαστική του φάση επιλέχθηκε να στεγάσει το χώρο ερμηνείας της ιστορίας του, ενώ στον τρίτο χώρο, όπως αυτός διαμορφώνεται από τους σωζόμενους εσωτερικούς τοίχους, τοποθετούνται δύο μικρά σκάφη ώστε να θυμίζουν τα σκάφη που κατασκευάζονταν στους ταρσανάδες, όταν η περιοχή ήταν αμιγώς βιομηχανική και η θάλασσα έφτανε μπροστά από το κτίριο. Το δεύτερο επίπεδο προτείνεται να φιλοξενήσει στο ένα τμήμα του το χώρο των γραφείων, του αρχείου αλλά και τους χώρους υγιεινής των επισκεπτών και των χρηστών. Το δεύτερο τμήμα αυτού, σχεδιάζεται να φιλοξενήσει μέρος της έκθεσης του μουσείου, με την παρουσίαση αντικειμένων σχετικών με τη ναυτική παράδοση. Όσον αφορά το τρίτο επίπεδο, βασική επιδίωξη του σχεδιασμού ήταν ο επισκέπτης να έχει την αίσθηση ενός χώρου ενιαίου κατά το δυνατόν, σε αντιστοιχία με αυτόν ενός κτιρίου σαπωνοποιείου όπου γινόταν η ξήρανση της ρευστής μάζας του σαπουνιού. Για το λόγο αυτό τοποθετείται γυάλινο αναδιπλούμενο διάφραγμα που οριοθετεί το χώρο για την πραγματοποίηση προβολών – σεμιναρίων, ενώ παράλληλα δίνεται η δυνατότητα ο χώρος να «ανοίξει» στο κοινό ολόκληρος για τη διεξαγωγή εκδηλώσεων. Οι ποιότητες νέου και διατηρούμενου της προτεινόμενης επέμβασης είναι δύο αναγνωρίσιμες, ξεχωριστές οντότητες, οι οποίες δεν είναι εύκολα συγκρίσιμες, 89

vation, but also targets to integrate it into the modern environment. The combination of these two parameters which must “meet” in a certain way in order to create a unification of old and new that will align to the landscape, was the most important goal of the proposal. Given that the construction phases of the building do not provide enough information for its reconstruction, it was chosen to keep the main phases outlined on the building shell. So, it is proposed to create a bearing metal frame inside the existing building which will be clearly apparent and reversible. The new building will consist of three independent metal bodies, one at each space, as this is set by the surviving interior partition walls of the old shell. As a general principle, based on the load bearing requirements, it was chosen to create a grid to correspond to the one formed by the old wooden frame that the soap factory had, having in mind the reuse and the new requirements. On the ground floor, a central entrance to the museum is formed, and the part of the building which is preserved from the first construction phase was chosen to host the area of the interpretation of the history of the building, while in the third space, as this is formed by the surviving interior walls, two small vessels will be placed that resemble to the vessels built in the shipyards, when the area was purely industrial and the sea reached the front

07 07, 08, 09, 10 Τρισδιάστατες απεικονίσεις του κτιρίου από τον παραλιακό δρόμο και από το εσωτερικό. Από πάνω προς τα κάτω: ισόγειο, 1ος και 2ος όροφος. 3D illustrations of the building, view from the coastal road and from the interior. From top to bottom: ground floor, first and second floors. 08

διότι δεν υπακούουν σε μια ενιαία λογική. Οι νέες κατασκευές δεν ανταγωνίζονται τις παλιές, αλλά βοηθούν στην επίτευξη της επιδιωκόμενης ώσμωσης και αποτελούν το συνδετικό κρίκο του κτιρίου με το σήμερα.

of the building. The second level is proposed to host the offices of the museum, the maritime archive and the lavatories for the visitors and users. The rest area of this level is planned to host part of the exhibition of the museum, containing objects related to naval tradition. On the third level, the key design goal was to accomplish the feeling of an open space, where possible, to recall the one of a soap factory, where liquid soap mass was drying. For this reason, a folding glass screen was placed, to delineate the area of video projections and seminars, but also to enable the space to open wide in times of events. Both the preservable elements and the new additions consist two separate, identifiable unities, that cannot be easily compared to each other as they obey to different rules. Meanwhile, the new construction is not competing the old, but helps to achieve the desired unification in order to secure the necessary link of the building to the present. 90

Αποτύπωση, αποκατάσταση και επανάχρηση της Έπαυλης Σωσσίδη πρώην Σωσσίδειο Γηροκομείο Βέροιας

Building survey, restoration and reuse of the Sossidis Mansion former Sossidis Nursing Home in Veria

Διπλωματική εργασία Βιργινία Πατρίκα Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Virginia Patrika Architect Engineer

Επιβλέπων Μιχαήλ Νομικός Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Michael Nomikos Professor, School of Architecture

15 Η έπαυλη του Δημητρίου Σωσσίδη είναι ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά κτίρια της Βέροιας, και ταυτόχρονα το μοναδικό –ευτυχώς σωζόμενο– δείγμα αγροτικής έπαυλης της πόλης. Κατοικία του βιομήχανου Σωσσίδη κατασκευάστηκε το 1924 και δωρίστηκε το 1961 στο Αδελφάτο του Γηροκομείου. Φιλοξένησε μέχρι τις αρχές του 1970 το γηροκομείο της πόλης και όταν αυτό μεταφέρθηκε σε νέο κτίριο δίπλα σε αυτήν, εγκαταλείφθηκε, με αποτέλεσμα σήμερα να βρίσκεται σε κακή κατάσταση και να παρουσιάζει σημαντικές φθορές και βλάβες. Η μελέτη αποκατάστασης στηρίχθηκε, σε μεγάλο μέρος, στην εκτεταμένη έρευνα πεδίου που ως στόχο είχε τη λεπτομερή, γεωμετρική αποτύπωση των αρχιτεκτονικών στοιχείων του, την καταγραφή και αξιολόγηση της κατασκευαστικής του δομής, της παθολογίας, αλλά και την αξιολόγηση των τυπολογικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών του. Για την ιστορική τεκμηρίωση πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική και αρχειακή έρευνα, ενώ σημαντικές πληροφορίες δόθηκαν και από προφορικές μαρτυρίες. Στο χάρτη της Βέροιας τη βρίσκουμε στο νοτιοδυτικό άκρο της, πολύ κοντά στο ιστορικό, εμπορικό και διοικητικό κέντρο της πόλης. Πιστή στις αρχές των επαύλεων που τις θέλουν να χωροθετούνται ελεύθερα μέσα σε κατάφυτα οικόπεδα, έξω από τον οργανωμένο πολεοδομικό ιστό, η έπαυλη Σωσσίδη τοποθετήθηκε λίγο πιο πάνω από το δικαστικό μέγαρο, στην περιοχή «Γιοτζαλίκια». Η επιλογή έγινε βάσει της απρόσκοπτης θέας που παρείχε το οικόπεδο προς την πόλη, αλλά και της εύκολης πρόσβασης στο νηματουργείο του Σωσσίδη, που βρίσκονταν λίγο πιο πάνω. Για τη λεπτομερή αποτύπωση του κτιρίου χρησιμοποιήθηκαν παραδοσιακές μέθοδοι και συγκεκριμένα 91

Τhe mansion of the industrialist Dimitrios Sossidis is one of the most important historical buildings of Veria as well as a unique, fortunately preserved, example of a rural mansion in the city. It was constructed in 1924 and in 1961 it was donated to the Brotherhood of the Nursing Home. It hosted, until the beginning of 1970, Veria’s Nursing Home; when the latter was situated to another building, Sossidis Mansion was abandoned. Today the building is in a very bad state, bearing serious damage. The restoration study was based greatly to the extensive fieldwork which supported the detailed documentation of the building’s architectural features as well as the documentation and the evaluation of its morphological and typological characteristics. As far as the historical documentation is concerned bibliographic and archival research as well as interviews took place. If we observe the map of Veria, we see that Sossidis Mansion is located at the south-western end of the city, close to the historical, commercial and administrative center. It is situated near the courthouse at Giotzalikia area. The position of the building in the town plan is typical of a mansion, located freely within a planted plot. The site was selected due to the generous view that it offered towards the city as well as due to the easy access to the owner’s spinning mill, situated a few blocks away. The detailed building survey was accomplished using traditional and contemporary methods (measurements taken in situ using traditional geometric instruments or contemporary digital ones, such as laser pointers). The building is defined by the rural-picturesque architectural style, as the latter was formed at the end of the 19th century in Europe, even though Sossidis Mansion attains a more flexible design scheme. The architectural

01 01 Η Έπαυλη Σωσσίδη (2010). The Sossidis Mansion (2010).

μετροταινία, αλφαδολάστιχο και νήμα της στάθμης αλλά και σύγχρονα ψηφιακά μέσα (laser pointer). Ρυθμολογικά εντάσσεται στο πνεύμα της αγροτικής, γραφικής αρχιτεκτονικής, όπως την αντιλαμβανόταν στα τέλη του 19ου αιώνα η Ευρώπη, παρουσιάζοντας όμως μια πιο ελεύθερη διάρθρωση. Από την όλη σύνθεση δεν λείπουν και στοιχεία από την ιταλική βίλλα, όπως η στεγασμένη βεράντα, η οποία εδώ εμφανίζεται ως ένας υπόστυλος χώρος μεγάλων διαστάσεων. Η πέργκολα, στοιχείο κυρίως των επαύλεων της περιοχής των Αθηνών, συναντάται ως στοιχείο της βεράντας της τρίτης στάθμης. Οι στέγες έχουν έντονη κλίση και φέρουν διακριτικό διάκοσμο από καμπύλα ξύλινα στοιχεία, περίτεχνα φουρούσια και επιμελημένο σανίδωμα. Με την πρώτη ματιά δίνεται η εντύπωση ότι πρόκειται για μια κατοικία η οποία χτίστηκε σε φάσεις. Όταν όμως διαπιστωθεί ότι αυτό δεν ισχύει, μπορούν εύκολα να διακριθούν οι τυπολογικές αρχές της αστικής έπαυλης των αρχών του 20ού αιώνα: η σάλα με τα εκατέρωθεν δωμάτια, και η πρόσθετη πτέρυγα με την πολυγωνική μορφή. Η είσοδος στην κατοικία γίνεται μέσω ενός ημιυπαίθριου χώρου, από τη νοτιοδυτική πλευρά του. Το παράδοξο, αλλά ενδιαφέρον συνάμα στοιχείο, είναι ότι η πόρτα δεν τοποθετείται κεντρικά, αλλά στον πλάγιο τοίχο του ημιυπαιθρίου. Ο διάκοσμος θα λέγαμε ότι είναι ιδιαίτερα περιορισμένος. Στα στοιχεία του συμπεριλαμβάνονται διαμορφώσεις με τραβηχτά επιχρίσματα, που άλλοτε διαμορφώνουν έξεργες επιφάνειες και άλλοτε περίτεχνα μοτίβα, πήλινα στρόγγυλα λουλούδια και

synthesis has characteristics of the Italian villa, such as the veranda; the latter takes the form of a great colonnaded space in this case. The pergola, an element used extensively at the Athenian mansions, is used here at the veranda of the third level. The steep roofs have simple decoration of wooden curved motifs, sophisticated small corbels and well constructed planking. When we look at the building for the first time, it seems that it was constructed in different phases. Yet, when we study and observe it carefully, we understand that this is not the case. We can easily distinguish the typological principles of the urban mansion of the beginning of the 20th century: the main hall with the rooms situated in accordance with a central axis and the additional wing in a polygonal form. The entrance of the residence is formed by a semi-sheltered open space situated on its south-western side. A strange and interesting element about the entrance is that it is opened on the side wall of the semi-sheltered open space instead on the central one. The decoration is rather poor. It comprises moulded coatings, which form surfaces in relief and elaborate motifs, circular flowers made of clay and pilasters with bases and capitals. The corners of the walls and the frames of the openings have been elaborately built of moulded limestone. Originally, the external surface of the ground floor was coated. If we observe the remaining initial parts, we distinguish that there is an intention to create a kind of rustication with the coating, typical of neoclassical buildings. 92

ΒΙΡΓΙΝΊΑ ΠΑΤΡΊΚΑ - ΑΠΟΤΎΠΩΣΗ, ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΈΠΑΥΛΗΣ ΣΩΣΣΊΔΗ - ΠΡΏΗΝ ΣΩΣΣΊΔΕΙΟ ΓΗΡΟΚΟΜΕΊΟ ΒΈΡΟΙΑΣ VIRGINIA PATRIKA - BUILDING SURVEY, RESTORATION AND REUSE OF THE SOSSIDIS MANSION - FORMER SOSSIDIS NURSING HOME IN VERIA

02 A΄ στάθμη – κάτοψη. First level – plan. 03 B΄ στάθμη – κάτοψη. Second level – plan.

05 05 Ανατολική όψη. Eastern elevation. 93

04 Γ΄ στάθμη – κάτοψη. Third level – plan.

06 06 Δυτική όψη. Western elevation.

07 07 Τομή Β-Β. Β-Β Section.

ψευδοπεσσοί με επίκρανα και βάσεις. Χαρακτηριστική επίσης είναι η επεξεργασία των γωνιών των τοίχων και των πλαισίων των ανοιγμάτων, με έξεργους, επιμελημένους πωρόλιθους. Επιχρισμένη ήταν αρχικά και όλη η βάση του κτιρίου, μέχρι το επίπεδο του δαπέδου της δεύτερης στάθμης. Από εναπομείναντα αρχικά τμήματα διαφαίνεται έντονα η προσπάθεια απόδοσης της αίσθησης ισόδομου συστήματος στην επεξεργασία του σοβά, όπως γινόταν στα νεοκλασικά κτίρια. Οι γενικές διαστάσεις της είναι 16,30 x 18,70 μ. περίπου και ο φέρων οργανισμός είναι μη κανονικός και προς τις δυο διευθύνσεις. Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα κατακόρυφο φέροντα οργανισμό από λίθινες τοιχοποιίες και οπτοπλινθοδομές από συμπαγείς πλίνθους με σκάφη. Οι φορείς των δαπέδων είναι από ξύλο, ενώ στους υγρούς χώρους και στις βεράντες αποτελούνται από μια σύμμεικτη κατασκευή πλακών από σκυρόδεμα, οπλισμένων με πλέγμα και ενίσχυση από μεταλλικούς δοκούς διατομής διπλού T. Στα οριζόντια φέροντα στοιχεία συγκαταλέγονται και οι μπετονένιοι δοκοί της στεγασμένης βεράντας και του ημιυπαίθριου της εισόδου. Η κατασκευαστική δομή του κτιρίου είναι χαρακτηριστικό δείγμα της οικοδομικής της εποχής, και συνδυάζει τις παραδοσιακές τεχνικές με την τότε σύγχρονη τεχνολογία και υλικά. Λόγω της ιδιαιτερότητας των μπετονένιων πλακών θα μπορούσαμε να την κατατάξουμε σε ένα μεταβατικό στάδιο εξέλιξης της χρήσης του σκυροδέματος.

The dimensions of the mansion are 16.30 x 18.70 m and the load bearing structure is not normal on both directions. Specifically, the vertical load bearing elements consist of stone walls and brick walls (solid units). The floor bearing structure is generally made of wood, while at the wet spaces and the verandas, a mixed construction of concrete slabs reinforced with a metal grid and double T metal beams comprises the horizontal load bearing elements. The horizontal load bearing elements include also the concrete beams of the sheltered veranda and of the semi-sheltered space of the entrance. The construction of the building is a typical one of the period it was built. It combines traditional techniques with the latest technological achievements and materials of that era. Thanks to the particularity of the concrete slabs, we can claim that the construction of the building belongs to an intermediate evolutionary stage of the use of concrete. The decay attested on the mansion is related to humidity, biological factors, ageing of the materials, human interventions but, most of all, to the abandonment and the lack of conservation. Considerable parts of the roof have collapsed and, as a result, water enters the building. What is more, vegetation, covering big parts of the building surface, causes great damage too. The proposal of rehabilitation and reuse was based on certain assumptions and initiatives: the Administrative Board of the Nursing Home had expressed its will to give the building to the Association of Social Initiative called 94

Οι φθορές που παρατηρούνται στο κτίριο σχετίζονται με την υγρασία, τους βιολογικούς παράγοντες, την αναμενόμενη επίδραση του χρόνου στα υλικά, την ανθρώπινη παρέμβαση αλλά κυριότερα με την εγκατάλειψη και τη μη συντήρησή του. Σημαντικά τμήματα της στέγης έχουν καταρρεύσει με αποτέλεσμα να εισρέει το βρόχινο νερό, ενώ ιδιαίτερες βλάβες προκαλούν και τα φυτά που καλύπτουν πολύ μεγάλα τμήματα των επιφανειών του. Η πρόταση επανάχρησης και το είδος της νέας χρήσης για την έπαυλη Σωσσίδη βασίστηκε σε ισχυρές υποθέσεις: η Διοίκηση του Γηροκομείου έχει δηλώσει την πρόθεση να παραχωρήσει τη χρήση του κτιρίου στο Σύλλογο Κοινωνικής Πρωτοβουλίας «Πρωτοβουλία για το Παιδί», με την προϋπόθεση να βρεθεί το χρηματικό ποσό για την αποκατάστασή του. Η «Πρωτοβουλία για το Παιδί» είναι ένας εθελοντικός σύλλογος που ως σκοπό έχει την παροχή βοήθειας σε παιδιά που βρίσκονται σε ανάγκη ή σε κίνδυνο. Σκοπός της πρότασης επανάχρησης είναι στην έπαυλη να φιλοξενούνται κατά μέγιστο 16-17 παιδιά ηλικίας από 6 έως 18 ετών, στα οποία να παρέχεται διαμονή, υλική, ψυχολογική και μαθησιακή υποστήριξη καθώς και κάθε είδους κάλυψη οποιονδήποτε αναγκών τους. Πρέπει να τονισθεί πως η ένταξη αυτής της κοινωνικής δομής στο υφιστάμενο κτίριο δεν υποβαθμίζει καθόλου την τυπολογική και μορφολογική οργάνωσή του, αλλά απεναντίας την αναδεικνύει. Για την αποκατάσταση του κτιρίου προτείνονται εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης των χώρων και ενίσχυσης του δομικού συστήματος. Απαραίτητες, επίσης, κρίνονται οι εργασίες εκσυγχρονισμού του κτιρίου και ανάδειξης του περιβάλλοντα χώρου.

“Initiative for the Child”, provided that the funding for the restoration of the building could be found. The Association “Initiative for the Child” is supported by volunteers and aims to help children who are in need or in danger. The reuse proposal aims to make the building capable of accommodating 16-17 children, aged 6-18 years. The children will be provided with residence, psychological, educational and economical support as well as any other support they need. We have to emphasise the fact that the use of the building by the specific social group will not result to the degrading of its typological and morphological characteristics; on the contrary, the new use accentuates the architectural character of the mansion. The restoration proposal of the Sossidis Mansion comprises conservation and rehabilitation works as well as the reinforcement of the load bearing structure. What is more, it is also essential to modernize the building and embellish its surroundings.

09 10

11 08, 09, 10, 11 Πρόταση αποκατάστασης – φωτορεαλιστική απεικόνιση. Restoration proposal – photorealistic illustration.

Στοά Σαούλ

The Saul Shopping Arcade

Διερεύνηση δυνατοτήτων προστασίας και επανάχρησης ενός κτιριακού τύπου στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης

Investigation of preservation and reuse options of a building type in the historical center of Thessaloniki

Διπλωματική εργασία Άννα Πουγαρίδου Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Anna Pougaridou Architect Engineer

Επιβλέποντες Αλεξάνδρα Καραδήμου-Γερόλυμπου Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisors Alexandra Karademou-Yerolympos Professor, School of Architecture

Μιχαήλ Νομικός Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Michael Nomikos Professor, School of Architecture

16 H διαχρονική εξέλιξη ενός οικοδομικού τετραγώνου στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης και ταυτόχρονα η διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στη μετάπλαση του αστικού χώρου και του τρόπου που αυτή επηρεάζει και «επιβάλλεται» στη μορφολογία των κτιριακών τύπων της πόλης, και συγκεκριμένα αυτού της εμπορικής στοάς, αποτελεί το αντικείμενο της εργασίας αυτής. Το συγκρότημα της στοάς Σαούλ είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα κτιριακού συνόλου που η μορφή του συνδέεται με την εξέλιξη του αστικού χώρου. Το 1867, στο πλαίσιο των επεμβάσεων για την αναδιοργάνωση και τον εξωραϊσμό της πόλης, διανοίγεται η οδός Σαμπρή Πασά (Βενιζέλου) που συγκεντρώνει τις κύριες εμπορικές δραστηριότητες. Σε αυτόν το σημαντικό εμπορικό άξονα της πόλης, ο Σαούλ Μοδιάνο, κτίζει μεταξύ 1867-1879 την Cité Saül, μία μικρή «πόλη εμπορίου» μέσα στη μεγάλη, τη Θεσσαλονίκη. Η σημερινή μορφή και η οργάνωση του χώρου της στοάς Σαούλ είναι το εξελικτικό αποτέλεσμα της αναμόρφωσης του ιστού της πόλης μετά την πυρκαγιά του

01 97

The subject of this work is the timeless evolution of a city block in the historical center of Thessaloniki and simultaneously the investigation of the relationship between the transformation of urban space and how it affects and it is imposed on the morphology of the building types of the city, particularly that of the commercial arcade. The Saul Shopping Arcade is a typical example of a building complex whose form is directly related to the development of urban space. In 1867, as part of the interventions for the reorganization and the embellishment of the city, Sabri Pasa street (nowadays Venizelou street) was designed and gathered the main commercial activities. In this important commercial quarter of the city Saul Modiano built between 1867 and 1879 the so-called Cité Saül, a small “city of commerce” within the greater one, Thessaloniki. The present-day form and spatial organization of the Saul Shopping Arcade is the evolutionary result of the rehabilitation of the city after the fire of 1917. With

01 Η αρχική στοά Σαούλ πριν από την πυρκαγιά του 1917 (Πηγή αεροφωτογραφίας: Καραδήμου-Γερόλυμπου, Αλ., 2002. Το χρονικό της μεγάλης πυρκαγιάς - Θεσσαλονίκη, Αύγουστος 1917. Θεσσαλονίκη: University Studio Press, σ. 55). The original Saul Shopping Arcade before the fire of 1917 (Aerial view courtesy: Karademou-Yerolympos, Al., 2002. Το χρονικό της μεγάλης πυρκαγιάς - Θεσσαλονίκη, Αύγουστος 1917. Thessaloniki: University Studio Press, p. 55).

1917. Με την εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου του Hébrard, το περίγραμμα της στοάς στις οδούς Βενιζέλου και Βασιλέως Ηρακλείου διατηρείται στην ίδια θέση, ενώ με τη διάνοιξη της Ερμού και της Ίωνος Δραγούμη (τότε Μεγάλου Αλεξάνδρου) ρυμοτομείται μεγάλο τμήμα της. Στο νέο σχέδιο ρυμοτομίας, η στοά Σαούλ καταλαμβάνει ολόκληρο σχεδόν το οικοδομικό τετράγωνο 125 της πυρίκαυστης ζώνης, εκτός από το οικόπεδο στη συμβολή των οδών Βενιζέλου και Βασιλέως Ηρακλείου, στο οποίο θα οικοδομηθεί το μέγαρο Κοέν, μεταγενέστερα γνωστό ως «Ερμείον». Στον επανασχεδιασμό της ενσωματώνονται στοιχεία της αρχικής, προ του 1917, στοάς, ενώ παράλληλα επιχειρείται να εφαρμοστεί η τυπολογία και το κτιριολογικό πρόγραμμα των ευρωπαϊκών εμπορικών στοών του 19ου αιώνα. Με τη μελέτη αυτή γίνεται μια προσπάθεια να ερμηνευτεί η σύγχρονη δομή του συγκροτήματος της στοάς Σαούλ ως αποτέλεσμα των μεταλλαγών του οικοδομικού της τετραγώνου μέσα στο χρόνο. Με τη διερεύνηση αυτών των διαδικασιών, την κατανόησή τους και τη μελέτη των μηχανισμών που οδήγησαν στην υλοποιημένη κατάσταση του συγκροτήματος, επιδιώκεται η αναζήτηση πρακτικών ανατροπής τους. Προς αυτή την κατεύθυνση, διατυπώνεται ένα προγραμματικό πλαίσιο επεμβάσεων για την ανάπλαση και την επανάχρηση του οικοδομικού τετραγώνου. Γενικότερα, επιχειρείται ο επαναπροσδιορισμός της χωρικής οργάνωσης του συγκροτήματος, καθώς και της σχέσης δημόσιου - ιδιωτικού χώρου, εντός του τετραγώνου καθώς και με τις οδούς που το περιβάλλουν. Τέλος, μέσα από την αναδιάταξη - μετασχηματισμό των υφιστάμενων χρήσεων καθώς και τη διατύπωση προτάσεων για την ένταξη νέων χρήσεων και κατασκευών, επιδιώκεται η δημιουργία προϋποθέσεων για να εξασφαλιστεί, παράλληλα με την ανάδειξη του συγκροτήματος, η βιωσιμότητα του όποιου εγχειρήματος στο μέλλον. Στην εργασία αυτή διενεργήθηκε επιτόπια έρευνα για την αρχιτεκτονική τεκμηρίωση του συνόλου του συγκροτήματος, με συγκέντρωση στοιχείων για την υφιστάμενη κατάσταση του κτιριακού αποθέματος

the implementation of Hébrard’s plan, the outline of the arcade on Venizelou and Vasileos Irakliou streets maintains the same position, while the designing of Ermou and Ionos Dragoumi (former Megalou Alexandrou street) cuts out a large part of the arcade. In the new city plan, the Saul Shopping Arcade occupies almost the entire block 125 of Thessaloniki’s burnt zone, except for the building plot at the junction of Venizelou and Vasileos Irakliou streets, on which the Cohen's Mansion will be built, later known as “Ermion”. The redesigning of Saul’s Shopping Arcade incorporated elements of the original arcade, before the 1917 fire, with an attempt to apply the typology and the building program of the 19th century European commercial arcades. In this study, an attempt is made to interpret the current structure of the building complex as a result of the transformations of the particular city block throughout time. With the investigation of these processes, their understanding and the study of the mechanisms which led to the actual state of the complex, we seek to find practices to reverse them. In order to achieve that, an intervention planning framework is set for the renewal and reuse of the city block. In general, the redefinition of the spatial organization is intended both within the complex and in relation to public and private space within the block and the streets which surround it. Finally, through the redesigning - transformation of the current uses and proposals for the integration of new uses and structures, we aim to the creation of the necessary conditions which will ensure, along with the enhancement of the complex, the viability of any development project into the future.

02-03 Διαγράμματα κατανομής χρήσεων-βασικών κινήσεων, στάθμη ισογείου. Υφιστάμενη κατάσταση (αριστερά) και πρόταση (δεξιά). Diagram of uses and circulation on the ground floor: current state (left) and proposal (right).

03 98

ΆΝΝΑ ΠΟΥΓΑΡΊΔΟΥ - ΣΤΟΆ ΣΑΟΎΛ. ΔΙΕΡΕΎΝΗΣΗ ΔΥΝΑΤΟΤΉΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗΣ ΕΝΌΣ ΚΤΙΡΙΑΚΟΎ ΤΎΠΟΥ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΌ ΚΈΝΤΡΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗΣ ANNA POUGARIDOU - THE SAUL SHOPPING ARCADE. INVESTIGATION OF PRESERVATION AND REUSE OPTIONS OF A BUILDING TYPE IN THE HISTORICAL CENTER OF THESSALONIKI

μέσα από τις ακόλουθες –παρουσιασμένες εδώ συνοπτικά– εργασίες: • αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις του περιγράμματος του οικοδομικού τετραγώνου και μετρήσεις των βασικών διαστάσεων των επιμέρους χώρων του • καταγραφή με περιγραφές, μετρήσεις και φωτογραφίες των υλικών και του τρόπου δόμησης καθώς και της παθολογίας των κατασκευών • διερεύνηση της τυπολογικής δομής και περιγραφή της οργάνωσης και της κατανομής των χρήσεων του συγκροτήματος· εδώ αποσαφηνίζονται τα όρια των δημόσιων καθώς και των ημι-δημόσιων ή ιδιωτικών χώρων του συγκροτήματος • εντοπισμός των αυθεντικών στοιχείων και κατασκευών καθώς και των αξιόλογων μορφολογικών του χαρακτηριστικών. Τα στοιχεία της έρευνας απεικονίστηκαν σε πλήρη σειρά αρχιτεκτονικών σχεδίων (τοπογραφικό, κατόψεις, τομές, αναπτύγματα όψεων και τρισδιάστατο μοντέλο του οικοδομικού τετραγώνου). Κλείνοντας, θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι το συγκρότημα της στοάς Σαούλ, παρά το πλήθος των μεταγενέστερων –και ταυτόχρονα ανεξέλεγκτων– επεμβάσεων και την ολοένα και πιο επιβαρυμένη συνολική κατάσταση διατήρησής του, εξακολουθεί να αποτελεί ένα κτιριακό σύνολο με σημαντική ιστορική και συμβολική αξία που λειτουργεί ως ένας φορέας διατήρησης της συλλογικής μνήμης της πόλης, ως ένα ιστορικό ντοκουμέντο του εμπορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης.

The present postgraduate thesis involved fieldwork conducted for the architectural documentation of the entire complex, gathering data for the current state of the building stock through the following –briefly presented here– tasks: • architectural measured drawings of the outline of the city block and measurements of key dimensions of its individual spaces • recording of the materials, the structural methods as well as the pathology of the constructions through descriptions, measurements and photographs • investigation of the typological structure and description of the arrangement and distribution of uses in the complex; here, the borders of public and semi-public or private spaces of the complex are clarified • identification of the original elements and constructions and of the major morphological characteristics of the complex. The survey data have been represented in a complete set of architectural drawings (site plan, floor plans, sections, street elevations and three-dimensional model of the city block). In the end, we would like to point out that the complex of the Saul Shopping Arcade, despite the number of subsequent –and at the same time uncontrolled– interventions and its increasingly aggravated overall conservation status, is still a building complex with significant historical and symbolic value, functioning as a carrier that maintains the collective memory of the city and as a historical document of the commercial center of Thessaloniki.

04 04 Σχεδιαστική απεικόνιση των οικοδομικών φάσεων του συγκροτήματος, στάθμη 1ου ορόφου. Σημειώνονται οι θέσεις κατασκευών της αρχικής στοάς. Drawing of the building phases of the complex (floor level). The positions of the original constructions in the arcade are indicated.

05 Τρισδιάστατη απεικόνιση συμβολής οδών Βενιζέλου και Ερμού. Venizelou and Ermou street junction, 3D view. 06 Τρισδιάστατη απεικόνιση περάσματος, οδός Ερμού. Ermou street passage, 3D view. 07 Τρισδιάστατη απεικόνιση περάσματος, οδός Ίωνος Δραγούμη. Ionos Dragoumi street passage, 3D view.

07 08

08-09 Τομές Τ1-Τ1 και Τ2-Τ2. Sections T1-T1 and T2-T2. 10 Όψη οδός Ερμού. Street elevation drawing (Ermou street).

11 Όψη οδός Βασιλέως Ηρακλείου. Street elevation drawing (Vasileos Irakliou street).

100

Ξύλινες στέγες τρίκλιτων βασιλικών της Τουρκοκρατίας

Wooden roofs of three-aisled basilicas in the period of Turkish Rule

Διπλωματική εργασία Έλενα Ρεϊζίδου Πολιτικός Μηχανικός

Postgraduate thesis Elena Reizidou Civil Engineer

Επιβλέποντες Αναστάσιος Σέξτος Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Supervisors Anastasios Sextos Assistant Professor, School of Civil Engineering

Ελευθερία Τσακανίκα Πολιτικός Μηχανικός

Eleftheria Tsakanika Civil Engineer

17 Το αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι η περιγραφή και ανάλυση του δομικού συστήματος των ξύλινων στεγών που καλύπτουν τις τρίκλιτες βασιλικές που κατασκευάστηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Το πρώτο μέρος της εργασίας αυτής αφορά στο ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε και εξελίχθηκε ο συγκεκριμένος τύπος εκκλησιών. Σκοπός της ανάλυσης αυτής είναι να προσδιοριστούν οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν στη βόρειο Ελλάδα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, προκειμένου να αποκαλυφθούν οι λόγοι που οδήγησαν στην επικράτηση και διάδοση των τρίκλιτων ξυλόστεγων βασιλικών. Η εξέλιξη και η τυπολογία των τρίκλιτων ξυλόστεγων βασιλικών περιγράφονται στο δεύτερο μέρος της εργασίας. Ξεκινώντας από την παλαιοχριστιανική βασιλική, η τυπολογική ανάλυση προχωρά στους διαφόρους τύπους τρίκλιτων ξυλόστεγων βασιλικών που αναπτύχθηκαν στο βόρειο ελλαδικό χώρο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Από το συνδυασμό των ιστορικών στοιχείων και της τυπολογικής ανάλυσης των εκκλησιών της περιόδου αυτής προκύπτει μια τεκμηριωμένη εξήγηση του ρόλου των διαφόρων τυπολογικών στοιχείων στο σύνολο της κατασκευής, καθώς επίσης και των αναγκών που οδήγησαν στην υιοθέτηση των εν λόγω τυπολογικών στοιχείων. Στο τρίτο μέρος, και μετά από μια σύντομη ιστορική αναδρομή της χρήσης των ξύλινων στεγών από τους προϊστορικούς χρόνους (Νεολιθική περίοδος) μέχρι την περίοδο της Τουρκοκρατίας, περιγράφονται και αναλύονται τα δύο βασικά δομικά συστήματα που επικράτησαν: α) οι στέγες του τύπου «δοκός επί στύλου» και β) οι συνήθεις τύποι των ζευκτών. Παρά το γεγονός ότι ο δεύτερος από τους δύο τύπους στεγών, 101

This study focuses on the description and analysis of the structural system of the wooden roofs, that cover the three-aisled basilicas constructed in northern Greece during the Turkish Rule period. The first part of the postgraduate thesis concerns the historical context in which this specific type of churches was founded and developed. The purpose of this analysis is to determine the social, political and economical conditions in northern Greece during the period of study, in order to reveal the reasons which resulted in the predominance and outspread of the three-aisled wooden roofed basilicas. The evolution and the typology of the three-aisled wooden roofed basilicas are described in the second part of the thesis. Starting from the early Christian basilica, the typological description proceeds to the different types of the three-aisled basilicas that developed in northern Greece during the Turkish Rule. The combination of the historical elements of the referred period and the typological analysis of the churches provides a documented explanation of the function of the different typological elements in the whole construction, as well as of the necessities which led to the adoption of the above mentioned typological elements. In the third part, and after a short historical review of the use of wooden roofs from prehistory (Neolithic era) to the period of the Turkish Rule, the two basic roof structural systems which have prevailed are described: a) the “spatial post and beam” system and b) the wellknown type of king post trusses. Despite the fact that the second roof type was widely used in Italy and in other European countries in order to bridge large basilicas, it is not common in Greece and in other Eastern Mediterranean countries, where the system “spatial post and beam” was adopted. The description of the load bearing

που προαναφέρθηκαν, βρήκε ευρεία εφαρμογή στην Ιταλία αλλά και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, προκειμένου να γεφυρωθούν τα μεγάλα ανοίγματα των βασιλικών, δεν συναντάται στην Ελλάδα και στις χώρες της ανατολικής Μεσογείου, όπου οι τεχνίτες υιοθέτησαν το σύστημα «δοκός επί στύλου». Η περιγραφή του φέροντος οργανισμού των δύο αυτών τύπων στεγών αφορά τα τυπικά τους κατασκευαστικά χαρακτηριστικά, με ιδιαίτερη έμφαση στο είδος των συνδέσεων του κάθε συστήματος, καθώς επίσης και στον τρόπο που μεταφέρονται τα φορτία της επικάλυψης, μέσω των δομικών στοιχείων της στέγης, στους τοίχους της υποκείμενης κατασκευής. Το τέταρτο μέρος της εργασίας αφορά την αναλυτική παρουσίαση δεκατεσσάρων ναών οι οποίοι επιλέχθηκαν από τη βόρειο Ελλάδα. Για κάθε έναν από τους ναούς αυτούς συγκεντρώθηκαν ιστορικά στοιχεία, έγινε τυπολογική ανάλυση, πλήρης αποτύπωση της στέγης με αναλυτικά σχέδια και περιγραφή και ανάλυση του δομικού της συστήματος. Όλα τα ανωτέρω στοιχεία συγκεντρώθηκαν σε πίνακες, προκειμένου να κατηγοριοποιηθούν και να επιλεγούν εξ’ αυτών τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα της κάθε κατηγορίας. Οι δύο ναοί που επιλέχθηκαν είναι το καθολικό της Ι.Μ. Παναγίας στην Κλεισούρα Καστοριάς και ο Ι.Ν. της Υπαπαντής στη Θεσσαλονίκη. Το πέμπτο και τελευταίο μέρος της εργασίας αυτής αφορά στην αριθμητική ανάλυση των δύο επιλεγμένων παραδειγμάτων. Το υπολογιστικό πρόγραμμα που χρησιμοποιήθηκε για την επίλυση των φορέων είναι το SAP 2000. Η προσομοίωση της στέγης και των εσωτερικών κιονοστοιχιών έγινε με γραμμικά πεπερασμένα στοιχεία, ενώ της υποκείμενης λιθοδομής με επιφανειακά. Τα συμπεράσματα που εξήχθησαν από την αριθμητική ανάλυση αφορούν κυρίως τη διαφορετική συμπεριφορά των δύο δομικών συστημάτων στεγών στην κατανομή των φορτίων, στην ικανότητά τους να παραλαμβάνουν εφελκυστικές ή θλιπτικές δυνάμεις και στη σημασία του πετσώματος.

structure of these two types of roofs concerns their typical building characteristics and emphasizes on the different kinds of the joint structures and the way that the roof coating load is carried, through the structural parts of the roof, to the walls of the building below. The fourth part of the study concerns the detailed presentation of fourteen churches in northern Greece. For each one of these churches historical elements were gathered and there has been typological analysis, detailed measure drawings and also description and analysis of their structural system. All the above data have been collected in a table in order to be categorized and then to select among them the most characteristic ones as case studies. The ones that were chosen are the church of the Monastery of Panagia in Kleisoura, Kastoria and the church of the Presentation of the Christ (Ypapandi) in Thessaloniki. The fifth and last part of this work concerns the numerical analysis of the two selected examples. The calculating program that was used to resolve the load bearing structures is SAP 2000. The simulation of the roof and of the internal posts was conducted with linear finite elements, while shell finite elements simulated the stone walls. The conclusions that were drawn from the numerical analysis mainly concern the different behaviour of the two roof structural systems in distributing the loads, their capacity to bear tensile or compressive forces and the significant role of the decking.

102

Χωροταξικό και ιστορικό πλαίσιο

Spatial planning and historical frame

Πολεοδομική επέμβαση στον Σιδερά Οίας Νήσου Θήρας (Σαντορίνη), Νομού Κυκλάδων

Urban intervention at the quarter of Sideras in Oia, on Thera island (Santorini), Prefecture of Cyclades

Διπλωματική εργασία Κατερίνα Ριτζούλη Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Katerina Ritzouli Architect Engineer

Επιβλέπων Ευάγγελος Π. Δημητριάδης Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Evagelos P. Dimitriadis Professor, School of Architecture

18 Το αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας αφορά στη δημιουργία ενός προγράμματος πολεοδομικής επέμβασης στη συνοικία «Σιδεράς» του οικισμού της Οίας, στο νησί της Θήρας, με σκοπό τον εκσυγχρονισμό και τη βιώσιμη ανάπτυξή της. Η Οία αποτελεί ένα παράδειγμα ιστορικού οικισμού στον οποίο σταδιακά επήλθε η υποβάθμισή του και η διάλυση του κοινωνικού του ιστού εξαιτίας της ανεξέλεγκτης τουριστικής ανάπτυξης. Για την εργασία συγκεντρώθηκαν στοιχεία για το χωροταξικό πλαίσιο του Νομού Κυκλάδων, για τη γεωγραφική, ιστορική και δημογραφική εξέλιξη της Θήρας και του οικισμού της Οίας, για τα οικιστικά χαρακτηριστικά του, καθώς και για το καθεστώς προστασίας που τον διέπει. Για την εκπόνηση του προγράμματος διενεργήθηκε εργασία πεδίου, όπου αποτυπώθηκε και χαρτογραφήθηκε η υφιστάμενη κατάσταση όσον αφορά στις κεντρικές χρήσεις, στην κατοικία και στα κελύφη. Τα 68 κελύφη που μελετήθηκαν, αξιολογήθηκαν βάσει χρηστικών και ιστορικών κριτηρίων. Μετά την εργασία πεδίου

Τhe subject of this postgraduate thesis is the creation of an urban intervention program regarding the quarter of Sideras in the traditional settlement of Oia, on Thera island. Both the program and methodology used aim to the sustainable development of the area. Oia is an example of a historical settlement suffering from gradual disintegration and loss of its social tissue, because of the uncontrolled touristic development. At first, information was gathered concerning the regional planning framework of the Prefecture of Cyclades, the geographic, historical and demographic development of Thera island and particularly the settlement of Oia, the characteristics of the built environment of the settlement and the present status of protection. Furthermore, fieldwork was carried out in order to attain the goal of the postgraduate thesis. The current condition of the area (main land uses, residence and building shells) was surveyed and mapped. The 68 shells that have been studied were evaluated based on their use and on historical criteria. The next step was

01 Αεροφωτογραφία της περιοχής του Σιδερά στην Οία. Aerial view of the quarter of Sideras, Oia.

01 103

συντάχθηκε έκθεση που περιλαμβάνει τη στρατηγική της επέμβασης και την ιεράρχηση των προβλημάτων του οικισμού. Με τη διατύπωση της ανάλυσης των τάσεων και πιθανών σεναρίων καταρτίστηκαν οι βασικοί άξονες επέμβασης. Στην προκειμένη περίπτωση καταρτίστηκαν πέντε (5) άξονες επέμβασης: 1. Το γενικό πλαίσιο για το πρόγραμμα βιώσιμης ανάπτυξης, για τους τομείς του πολιτισμού, των πλουτοπαραγωγικών πηγών και της ισόρροπης ανάπτυξης, καθώς και της πολιτικής προσέλκυσης και διατήρησης του πληθυσμού. 2. Το χωρικό-λειτουργικό πρόγραμμα κατοικίας, όπου προτείνονται υποπρογράμματα για κάθε κέλυφος ξεχωριστά (Π1). 3. Το πρόγραμμα χρήσεων και υπηρεσιών δημοσίου (Π2). 4. Το πρόγραμμα οδικού και λοιπών δικτύων (Π3). 5. Το πρόγραμμα ελεύθερων χώρων (Π4). Τα παραπάνω προγράμματα προβλήθηκαν στο χώρο μέσω μέτρων, έργων και δράσεων βιώσιμης ανάπτυξης, που στοχεύουν στις επαρκείς υποδομές, στην κοινωνική συνοχή και στην προσπάθεια διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς με σεβασμό στην ενεργειακή χωρητικότητα του τόπου.

to rank the problems of the settlement and to propose a strategic plan of intervention. Five (5) basic axons of intervention were compiled by analyzing the tendencies and probable scenarios of the settlement’s development: 1. The general frame for the sustainable development, for the sectors of culture, natural resources and balanced development, as well as for the politics of attracting and maintaining population. 2. The spatial-functional program of residence, where sub-programs are proposed for each shell. 3. The program of land use and public services. 4. The program of road and other networks. 5. The program for free spaces. The programs mentioned above were spatially projected through measures, works and actions of sustainable development, targeting at the creation of adequate infrastructures, social cohesion reinforcement and at the effort for preserving the cultural heritage, respecting the energy resources capacity of the island.

03 02 Υπάρχουσα κατάσταση - Κεντρικές χρήσεις. Current condition – Central land uses. 03 Χάρτης χρήσεων γης – Κλίμακα 1:2000. Land uses – Map scale 1:2000. 04 Άποψη κτιρίου στην περιοχή του Σιδερά. View of a building in Sideras, Oia.

04 104

Ρυθμιστικό σχέδιο της ευρύτερης περιοχής της αρχαίας Μίεζας, Νομός Ημαθίας

Master plan of the broader area of ancient Mieza in Imathia

Διπλωματική εργασία Μαρία-Κωνσταντίνα Σαλτέα-Καλογερά Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Maria-Konstantina Saltea-Kalogera Architect Engineer

Επιβλέπων Γεώργιος Καραδέδος Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Georgios Karadedos Associate Professor, School of Architecture

19 Ο αρχαιολογικός χώρος της Μίεζας (γνωστός με το όνομα των Λευκαδίων) που βρίσκεται μεταξύ Νάουσας, Κοπανού, Χαρίεσσας και Λευκαδίων, είχε ήδη εντοπισθεί από το 19ο αιώνα, από το Γάλλο περιηγητή Delacoulonche και το Δανό αρχιτέκτονα Kinch, αλλά έγινε αντικείμενο συστηματικής έρευνας μετά το 1950. Εντοπίστηκαν πρώτα οι μεγάλοι μακεδονικοί τάφοι και λίγο αργότερα ο χώρος του Νυμφαίου κοντά στη Νάουσα, που ταυτίζεται με τη Σχολή του Αριστοτέλη. Έχουν ακόμα ερευνηθεί οργανωμένα νεκροταφεία, όπως στη θέση Ρουντίνα Κοπανού, με συστάδα ελληνιστικών λαξευτών τάφων, και στη θέση Καμάρα, όπου αποκαλύφθηκαν τάφοι, στην πλειονότητά τους κιβωτιόσχημοι, που χρονολογούνται από τον 6ο ως τον 4ο αι. π.Χ. Αξιόλογα είναι επίσης τα λείψανα δύο πολυτελών κατοικιών, που κοσμούνται με ωραία ψηφιδωτά δάπεδα των ύστερων ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων, στις θέσεις Καμάρα και Μπαλτανέτο αντίστοιχα. Στην τοποθεσία Τσιφλίκι, όπως ονομάζεται ο λόφος που υψώνεται νότια του χωριού Λευκάδια, υπάρχουν εκτεταμένες αρχαιότητες των ρωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων, ενώ πρόσφατα ερευνήθηκε στη βόρεια πλευρά του λόφου τμήμα ισχυρού οχυρωτικού περιβόλου, που χρονολογείται στους ελληνιστικούς χρόνους. Τέλος, στη θέση Μπελοβίνα Κοπανού αποκαλύφθηκε το 1992 ένα θέατρο της πρώιμης ρωμαϊκής εποχής, ενώ στον ίδιο χώρο ανασκάπτονται τα τελευταία χρόνια σημαντικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στωικών και άλλων κτιρίων από το δημόσιο κέντρο της αρχαίας πόλης.

Ρυθμιστικό σχέδιο Το ρυθμιστικό σχέδιο για την ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Μίεζας έχει στόχο την αντιμετώπιση της περιοχής ως ενιαίο σύνολο. Επιμέρους στόχοι είναι η προστασία των αρχαιολογικών χώρων και των μεμονωμένων μνημείων, καθώς και η θεσμοθέτηση κανονισμών που θα συντελούν στη διατήρηση και 105

The archaeological site of Mieza (known by the name of Lefkadia) that is located between Naoussa, Kopanos, Chariessa and Lefkadia, had already been discovered in the 19th century by the French traveller Delacoulonche and the Danish architect Kinch, but became subject of systematic research only after 1950. Initially the major Macedonian tombs were revealed and later the site of Nymphaeum near Naoussa, which is associated with the School of Aristotle. Organized cemeteries were also revealed in neighbouring sites, as in Rountina Kopanos, where a cluster of Hellenistic rock-cut tombs was found, and in Kamara, with mainly cist tombs, dated from the 6th to the 4th century BC. The remains of two luxury houses, that were found in Kamara and Baltaneto, are decorated with beautiful mosaics of late Hellenistic and Roman times. In Tsifliki there are extensive antiquities of Roman and early Christian times. Part of the fortification wall, dating back to the Hellenistic period has recently been revealed on the north side of the hill. Finally, in Belovina Kopanos in 1992 a theater of the early Roman era was discovered, while at the same site significant architectural remains of stoae and other public buildings from the center of the ancient city were recently excavated.

Master Plan The master plan for the broader area of ancient Mieza aims to deal with the site as a whole. Specific objectives are the protection of the archaeological sites and monuments and the enactment of regulations which will help their maintenance and prevent their destruction or alteration. The unification, visual or physical, of the archaeological sites, is also promoted. In this case unification means creating a zone which will restore, as much as possible, the natural continuation of the various archaeological sites and monuments. On the one hand this unified zone will include a connection of

θα αποτρέπουν την καταστροφή, την αλλοίωση και γενικότερα την κάθε άμεση ή έμμεση βλάβη σε αυτά. Επίσης, προωθείται η ενοποίηση, οπτική ή φυσική, των αρχαιολογικών χώρων, όπου αυτή είναι δυνατή. Η ενοποίηση νοείται ως η δημιουργία μιας ζώνης στην οποία θα αποκατασταθεί, όσο το δυνατόν περισσότερο, η φυσική συνέχεια των διαφόρων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων. Η συνέχεια αυτή θα περιλαμβάνει μία σύνδεση των αρχαιολογικών χώρων, αφενός με τη μεγαλύτερη δυνατή επέκτασή τους, αφετέρου με τη διαμόρφωση του μεταξύ τους χώρου, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η συνέχεια. Τέλος, στόχος είναι και η αξιολόγηση των προβλημάτων και αναγκών ειδικότερα της περιοχής της αρχαίας Μίεζας και η πρόταση συγκεκριμένων λύσεων. Η μελέτη της περιοχής και η προσέγγιση του χώρου, με καταγραφή των στοιχείων του, σε συνδυασμό με τους στόχους που τέθηκαν, οδήγησαν αρχικά στην οριοθέτηση της έκτασης η οποία χρειάζεται προστασία. Στη συνέχεια ορίστηκαν ζώνες διαφορετικού βαθμού προστασίας για τους αρχαιολογικούς χώρους, τα μεμονωμένα μνημεία και την περιοχή γύρω από αυτά. Προτάθηκαν λύσεις για την αξιοποίηση των οικισμών

the archaeological sites, in their greatest possible expansion, and on the other hand will ensure continuity by the landscaping of the free space between them. Finally, another goal is the evaluation of particular problems and needs of the area of ancient Mieza and the proposal of specific solutions. The study of the area and the approach of the site combined with the targets that were set, led initially to the delineation of the area that needs protection. Then zones of varying degrees of protection were designed for the archaeological sites, the individual monuments and the area around them. Solutions have been proposed for the integration of the existing settlements and roads and finally more specific proposals were made for the site of ancient Mieza. Thus, for the area of ancient Mieza, zones of varying degrees of protection around the monuments are suggested. The completion of the excavation works and the maintenance and restoration of various monuments are considered to be necessary. Also, the creation of parking lots and visitors’ information desks for the whole area are proposed. Finally, the creation of visitors’ routes will allow people to explore almost the whole area (by car,

01 Η Σχολή του Αριστοτέλη. The school of Aristotle.

02 Τοπογραφικό πρότασης ρυθμιστικού σχεδίου – περιοχή αρχαίας Μίεζας. Master plan of ancient Mieza.

02 106

ΜΑΡΊΑ-ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΑ ΣΑΛΤΈΑ-ΚΑΛΟΓΕΡΆ - ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΌ ΣΧΈΔΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΎΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΉΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΊΑΣ ΜΊΕΖΑΣ, ΝΟΜΌΣ ΗΜΑΘΊΑΣ MARIA-KONSTANTINA SALTEA-KALOGERA - MASTER PLAN OF THE BROADER AREA OF ANCIENT MIEZA IN IMATHIA

και του υφιστάμενου οδικού δικτύου και τέλος, πραγματοποιήθηκαν πιο συγκεκριμένες προτάσεις για την περιοχή της αρχαίας Μίεζας. Έτσι, για την αρχαία Μίεζα προτείνονται ζώνες διαφορετικού βαθμού προστασίας γύρω από τα μνημεία και ολοκλήρωση των ανασκαφικών εργασιών, καθώς και συντήρηση και αποκατάσταση των επιμέρους μνημείων. Επίσης, προτείνεται η δημιουργία χώρων στάθμευσης, αλλά και χώρων ενημέρωσης των επισκεπτών για το σύνολο της περιοχής. Τέλος, η δημιουργία διαδρομών θα δώσει τη δυνατότητα στους επισκέπτες να περιηγηθούν σχεδόν σε ολόκληρη την περιοχή (με αυτοκίνητο, ποδήλατο ή πεζοί) και με διαδοχικές στάσεις να προσεγγίσουν τα μεμονωμένα μνημεία.

bicycle or on foot) and successive stops will allow them to approach the individual monuments.

Enhancement of the theater and the public building complex of Mieza The urban center of ancient Mieza, that is marked by the theater and the public building of the late 4th century BC, is located in an area full of fruit trees on the edge of a low bushy hill close to the road. The interventions that are proposed for the restoration and enhancement of the monuments follow certain principles including: respect to the authenticity of the monument, distinction of the new interventions and reversibility.

Ανάδειξη θεάτρου και κτιριακού συγκροτήματος δημόσιου κέντρου Μίεζας Το αστικό κέντρο της αρχαίας Μίεζας, που σηματοδοτείται από το θέατρο και το κτιριακό συγκρότημα του τέλους του 4ου αιώνα π.Χ., βρίσκεται μέσα σε κτήματα οπωροφόρων δέντρων, στις παρυφές ενός χαμηλού θαμνώδη λόφου και σε μικρή απόσταση από τον επαρχιακό δρόμο, με τον οποίο συνδέεται με έναν αγροτικό. Οι επεμβάσεις που προτείνονται για την αποκατάσταση και ανάδειξη των μνημείων ακολουθούν ορισμένες γενικές αρχές, όπως: σεβασμός στην αυθεντικότητα του μνημείου, διάκριση των νέων επεμβάσεων και αντιστρεψιμότητα.

04 03-04 Απόψεις του θεάτρου. Views of the theater. 05-06 Απόψεις του δημόσιου συγκροτήματος στο κέντρο της πόλης. Views of the public building complex in the city center.

107

Πρόταση

Proposal

Ο επισκέπτης με την είσοδό του στο χώρο συναντά ένα μικρό κτίσμα το οποίο λειτουργεί ως φυλάκιο και εκδοτήριο εισιτηρίων – πωλητήριο. Μετά την έκδοση του εισιτηρίου ο επισκέπτης μπορεί να κατευθυνθεί προς το θέατρο και στη συνέχεια προς το κτιριακό συγκρότημα του δημόσιου κέντρου. Ένας διάδρομος που διαμορφώνεται γύρω από το οικοδόμημα θα δώσει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να προσεγγίσει το μνημείο και να ενημερωθεί για αυτό, καθώς σε χαρακτηριστικούς του χώρους τοποθετούνται πινακίδες ενημέρωσης. Στη διαδρομή βορειοδυτικά του οικοδομήματος τοποθετούνται υπαίθρια καθιστικά ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να καθίσουν και να απολαύσουν τη θέα προς τον κάμπο, αλλά και να αποκτήσουν μια γενική άποψη του μνημείου. Τελειώνοντας, θα πρέπει να σημειωθεί ότι όλες οι επεμβάσεις που προτείνονται έχουν αντιστρέψιμο χαρακτήρα έτσι ώστε σε περίπτωση επέκτασης της ανασκαφής ή ανακάλυψης νέων ευρημάτων, να υπάρχει η δυνατότητα αναδιαμόρφωσής τους ή ακόμα και κατάργησής τους, χωρίς να αλλοιωθεί ή να καταστραφεί ο αρχαιολογικός χώρος.

Right after entering the site the visitors encounter a small building which functions as a checkpoint and ticket booth – shop. After issuing the ticket, visitors can go to the theater and then to the building complex of the public center. A corridor formed around the complex will enable the visitors to approach the monument and learn about it, as information panels are placed at characteristic parts of the complex. Along the route northwest of the building outdoor seats are set in order to offer to visitors the possibility to enjoy a great view over the valley, as well as a whole overview of the monument. Finally, it should be noted that all proposed interventions are reversible so that in case of extension of the excavations or discovery of new finds, it is possible to remodel or even eliminate the interventions without altering or damaging the archaeological site.

07 08

09 07-08 Τρισδιάστατες απεικονίσεις της πρότασης. Proposal – 3D illustrations. 09 Τοπογραφικό πρότασης. Proposal – site plan.

108

Assessment and redesign of the preservable reinforced concrete building at the intersection of Tsimiski & Agias Sofias streets applying the Greek Intervention Code

Διπλωματική εργασία Δήμητρα-Αικατερίνη Σταματοπούλου Πολιτικός Μηχανικός

Postgraduate thesis Dimitra-Aikaterini Stamatopoulou Civil Engineer

Επιβλέπων Χρήστος Ιγνατάκης Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Supervisor Christos Ignatakis Professor, School of Civil Engineering

20 Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματεύεται την αποτίμηση και τον ανασχεδιασμό διατηρητέου κτιρίου από οπλισμένο σκυρόδεμα με εφαρμογή του Κανονισμού Επεμβάσεων (ΚΑΝ.ΕΠΕ.). Το υπό μελέτη κτίριο βρίσκεται στη συμβολή των οδών Τσιμισκή 58 και Αγίας Σοφίας 13 και κατασκευάστηκε το έτος 1929 κατά την ανοικοδόμηση της πυρίκαυστου ζώνης. Κηρύχτηκε διατηρητέο από το ΥΠΕΧΩΔΕ (αρμοδιότητας ΥΜΑΘ) κατά το έτος 1994. Το κτίριο αποτελείται από υπόγειο, ισόγειο, ημιώροφο και πέντε ορόφους, εκ των οποίων ο τελευταίος αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη. Η αρχική οικοδομική άδεια προέβλεπε τη λειτουργία ισόγειου καταστήματος και την ύπαρξη διπλοκατοικιών στους υπερκείμενους ορόφους. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στο κτίριο λειτούργησε το ξενοδοχείο «Αστόρια», έπειτα η γυναικολογική κλινική «Ελευθώ» και μεταγενέστερα το «Νέο Ωδείο». Σήμερα, στους ορόφους του κτιρίου στεγάζεται ινστιτούτο αισθητικής, ενώ το ισόγειο διατηρεί τη χρήση καταστήματος μαζί με το υπόγειο και τον ημιώροφό του, σύμφωνα με την αρχική άδεια. Το κτίριο διαθέτει πλούσια διακόσμηση και εκλεκτικιστικά στοιχεία. Ο φέρων οργανισμός είναι αμιγώς πλαισιακή κατασκευή οπλισμένου σκυροδέματος και φέρει όλα τα χαρακτηριστικά των κατασκευών του Μεσοπολέμου, με την ιδιαιτερότητα της ύπαρξης ισχυρών πλαισίων μέχρι και τον πρώτο όροφο, στοιχείο σπάνιο για την εποχή, που εξυπηρετούσε τους σκοπούς προβολής και λειτουργίας του καταστήματος του ισογείου σε αυτό 109

The present study deals with the assessment and reinforcement of a concrete building, applying the provisions of the Greek Structural Intervention Code (“KAN.EΠE.”). The specific building is located at the intersection of 58 Tsimiski and 13 Agias Sofias streets. It was built in 1929, during the reconstruction of the historical center of Thessaloniki after the 1917 fire. The building was declared as a preservable one by the Ministry of the Environment, Physical Planning and Public Works in 1994. It consists of a basement, a ground floor, a mezzanine and five more stories. The last one was constructed subsequently. According to the initial building permit the ground floor was to become a shop (using the basement and mezzanine as well) and the rest of the floors were intended for living. For a long period of time the building was housing Hotel Astoria, afterwards it was turned into the clinic “Eleuthο” and later the conservatory “Neo Οdeio” ran here. Nowadays, a beauty institute occupies the top floors and a store runs at the ground floor, just like in the initial planning. This building preserves many decorative elements influenced by eclecticism. The load bearing structure constitutes of reinforced concrete frames, having all the characteristics of the constructions of the Interwar period, with special element the existence of strong concrete frames developing up to the first floor, something really rare for this period. This was meant mostly for the promotion and function of the ground floor as a store, bearing in mind the position of the building in a nodal point of the city center. Its construction era suggests that no antiseismic regulations were applied and that the building analysis

01 01 Το κτίριο όταν στέγαζε το ξενοδοχείο «Αστόρια». The building housing Hotel Astoria in the past. 03

02 02 Το κτίριο σήμερα. The building today.

03 Σχέδιο βόρειας όψης του κτιρίου (Αρχείο Γ.Π.Θ.). North elevation – plan (Archive G.P.Th.).

04 Τομή (Αρχείο Γ.Π.Θ.). Section (Archive G.P.Th.).

110

ΔΉΜΗΤΡΑ-ΑΙΚΑΤΕΡΊΝΗ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΎΛΟΥ - ΑΠΟΤΊΜΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΌΣ ΜΕ ΕΦΑΡΜΟΓΉ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΎ ΕΠΕΜΒΆΣΕΩΝ (ΚΑΝ.ΕΠΕ.) ΤΟΥ ΔΙΑΤΗΡΗΤΈΟΥ ΚΤΙΡΊΟΥ ΑΠΌ Ο/Σ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΛΉ ΤΩΝ ΟΔΏΝ ΤΣΙΜΙΣΚΉ & ΑΓΊΑΣ ΣΟΦΊΑΣ DIMITRA-AIKATERINI STAMATOPOULOU - ASSESSMENT AND REDESIGN OF THE PRESERVABLE REINFORCED CONCRETE BUILDING AT THE INTERSECTION OF TSIMISKI & AGIAS SOFIAS STREETS APPLYING THE GREEK INTERVENTION CODE

το κομβικό σημείο της πόλης. Η εποχή της κατασκευής του υποδηλώνει ότι δεν εφαρμόστηκαν αντισεισμικοί κανονισμοί και πως η ανάλυση και η διαστασιολόγησή του έγιναν με προσεγγιστικές μεθόδους και μόνο για τα κατακόρυφα φορτία. Κατά την αποτίμηση του διατηρητέου κτιρίου εφαρμόστηκαν οι διατάξεις του ΚΑΝ.ΕΠΕ. με εφαρμογή της στατικής ελαστικής ανάλυσης. Τα αποτελέσματα του ελέγχου του υφιστάμενου φέροντα οργανισμού για στάθμη επιτελεστικότητας Β (προστασία ζωής) και για συντελεστή σεισμικής συμπεριφοράς q=1.7, έδωσαν πολύ υψηλά ποσοστά ανεπάρκειας δοκών και υποστυλωμάτων. Κατά τον ανασχεδιασμό του κτιρίου προτάθηκαν δύο σενάρια ενίσχυσης με εμφατνούμενα τοιχώματα και συντελεστή συμπεριφοράς q=3.5, ενώ στο επιλεγόμενο σενάριο ενίσχυσης προτάθηκαν οι απαιτούμενες επεμβάσεις μανδυών οπλισμένου σκυροδέματος στα υποστυλώματα, καθώς και οι απαιτούμενες επεμβάσεις στις δοκούς με μανδύες, ινοπλισμένα πολυμερή (FRP) και ανακατασκευές. Αποδεικνύεται, τελικά, ότι οι επεμβάσεις που απαιτούνται για τη συμμόρφωση με τους σημερινούς κανονισμούς αμιγώς πλαισιακών κτιρίων κατασκευασμένων πριν από τον πρώτο Αντισεισμικό Κανονισμό του 1959 είναι ιδιαίτερα βαριές και εκτεταμένες, με βασικό χαρακτηριστικό την ανάγκη προσθήκης εμφατνούμενων τοιχωμάτων.

was conducted approximately, considering only the vertical loads. For the assessment of the load bearing capacity of the building the provisions of the Greek Structural Intervention Code were applied, by using the elastic analysis. The results of the analysis, with q=1.7, represented grave insufficiencies of columns and beams. For the redesigning of the building, two relative scenarios of reinforcement interventions were proposed, with the main concept being the construction of concrete walls, with q=3.5, according to the Greek Structural Intervention Code. The final proposal comprised all the required interventions on the existing beams and columns (applying concrete jackets, FRPs, etc.) as well as the needed reconstructions. In conclusion, all the required reinforcement interventions on the building, so as to be in accordance with the contemporary building regulations, are grave and extended. The actual need of concrete wall construction in the reinforcement procedure is considered to be of high importance.

05 05 Αεροφωτογραφία του κέντρου της Θεσσαλονίκης με τη θέση του κτιρίου. Aerial view of Thessaloniki city center indicating the position of the building.

111

06 06 Τοπογραφικό με τη θέση του κτιρίου στον αστικό ιστό. City plan indicating the position of the building.

07 07 Προσομοίωση του φέροντος οργανισμού του κτιρίου στο ETABS. 3D simulation of the load bearing structure of the building using ETABS software.

08 Πρόταση – ενίσχυση δοκού οροφής ισογείου. Proposal – reinforcement of the ground floor beams.

112

Μελέτη αποκατάστασης της Χάνας στο Δήμο Τραϊανούπολης Νομού Έβρου

Restoration study of Chana, Municipality of Traianoupolis, Evros Prefecture

Αποτίμηση φέρουσας ικανότητας – αξιολόγηση μεθόδων επέμβασης

Bearing capacity assessment – evaluation of reinforcement methods

Διπλωματική εργασία Bασιλική Τερζή Πολιτικός Μηχανικός

Postgraduate thesis Vasiliki Terzi Civil Engineer

Επιβλέποντες Γεώργιος Καραδέδος Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisors Georgios Karadedos Associate Professor, School of Architecture

Χρήστος Ιγνατάκης Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Christos Ignatakis Professor, School of Civil Engineering

21 Το αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας αφορά στη μελέτη στατικής αποκατάστασης της Χάνας, ενός από τα πρωιμότερα χάνια των Βαλκανίων, το οποίο βρίσκεται στο Δήμο Τραϊανούπολης, Νομού Έβρου. Η Τραϊανούπολη, ένα ακμαίο διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο στο 14ο αιώνα, που διέθετε ιαματικές πηγές και ήταν σταθμός της Εγνατίας οδού ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή, ήταν ιδανικός τόπος για να κτίσει ο Γαζή Εβρενός μπέης τη Χάνα, μεταξύ 1375-1385. Το 1485-1487 κτίζεται δίπλα στη Χάνα από τον Κοτζά Νταβούτ πασά το παλαιότερο από τα σωζόμενα λουτρικά κτίσματα. Στο τέλος του 18ου με αρχές 19ου αιώνα κτίζεται το δεύτερο λουτρικό κτίσμα και στο τέλος του 19ου αιώνα με αρχές 20ού αιώνα κτίζεται ανάμεσά τους ένα βοηθητικό κτίσμα. Στην ίδια περίοδο καταρρέει η καμάρα του πρώτου χώρου της Χάνας. Η πλήρης καταστροφή της πρόσοψης και του προθαλάμου της Χάνας πρέπει να έγινε το 1939 κατά τη διάρκεια κατασκευής της εθνικής οδού. Το 1964 η περιοχή της Τραϊανούπολης κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος. Η Χάνα αποτελείται από δύο συνεχόμενους χώρους. Η κάτοψη του μνημείου έχει διαστάσεις 38,8 x 13 μ., με προθάλαμο 10,2 x 9,2 μ. και κύριο χώρο 25,2 x 10,2 μ. Το μνημείο διαθέτει μία κεντρική τοξωτή είσοδο, πλάτους 2,8 μ., η οποία είναι κατασκευασμένη από κοκκικόνοχρωμους οπτόπλινθους. Οι τοιχοποιίες διαθέτουν ύψος ίσο με 4 μ. και είναι δομημένες κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Η δίριχτη στέγη επικάθονταν σε στρώμα από ακανόνιστους λίθους με κονίαμα. Με τα στοιχεία που έχουμε από την ίδια τη Χάνα, από φωτογραφίες της πρόσοψής της το 1934 πριν από την 113

This postgraduate thesis concerns the study of static restoration of Chana, one of the earliest khans in the Balkans, a monument located in the Municipality of Traianoupolis, Evros Prefecture, Greece. Traianoupolis, a very powerful military and administrative center during the 14th century, which had thermal springs and was one of the stations on Via Egnatia, was the most appropriate place according to Gazi Evrenos Bey for the construction of Chana, between 1375-1385. Around 1485-1487, Koca Davut Pasha constructs next to Chana the first balneotherapy facility. In the end of the 18th and the beginning of the 19th century, a second balneotherapy structure is erected, while between the end of the 19th and the beginning of the 20th century, an auxiliary structure is built and a first partial destruction of the antechamber of Chana occurs. The total destruction of the façade and of the antechamber of Chana probably took place in 1939, during the construction of the national road. In 1964, the area of Traianoupolis was declared as an archeological site by the Greek Ministry of Culture. Chana is comprised of two chambers in a row, with overall dimensions of the ground plan 38.8 x 13 m; the internal dimensions of the antechamber are 10.2 x 9.2 m and of the main chamber 25.2 x 10.2 m. The monument has an arched entrance, 2.8 m wide, constructed by red bricks and tuff. The walls are 4 m high, constructed with cloisonné masonry. A layer constructed of rubble stones and connecting mortar supported the pitched roof. The observation of the monument, old photographs of the central entrance, taken before its collapse and the comparison between Chana and the khan of Gazi Mihal Bey, in Gölpazari in Bilecik province, Turkey, that

01 Η Χάνα στο Δήμο Τραϊανούπολης, Νομού Έβρου. Chana in the Municipality of Traianoupolis, Evros Prefecture. 02 Τρισδιάστατο προσομοίωμα πεπερασμένων στοιχείων αρχικής μορφής του μνημείου. 3D model of finite elements of the initial form of the monument. 03 Άνοψη εικόνας παθολογίας του φορέα υπό τη θεώρηση κατάργησης της λειτουργίας των ξύλινων ελκυστήρων. Pathology of the load bearing structure in the case of cease of the function of the wooden ties – View from above.

πλήρη κατάρρευση, και από συγκρίσεις με το χάνι του Γαζή Μιχαήλ μπέη στο Gölpazari της επαρχίας Bilecik της Τουρκίας του 1415-1418, το οποίο ο Kiel θεωρεί ότι αντιγράφει τη Χάνα της Τραϊανούπολης, οδηγούμαστε με μεγάλη βεβαιότητα στη γραφική αναπαράσταση της μορφής του μνημείου, η οποία χαρακτηρίζεται από απόλυτη συμμετρία και μνημειακότητα. Το πρώτο τμήμα της διπλωματικής εργασίας αφορά στη διερεύνηση της θέσης του μνημείου στο γεωγραφικό και ιστορικό πλαίσιο της περιοχής. Ακολουθεί η περιγραφή της κατασκευαστικής δομής της Χάνας, της υπάρχουσας παθολογίας και του ιστορικού των προηγούμενων επεμβάσεων. Το δεύτερο και μεγαλύτερο τμήμα της έρευνας αφορά στη διερεύνηση της στατικής απόκρισης της κατασκευής, υπό τη δράση μόνιμων, κινητών και σεισμικών φορτίων, η οποία πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του κώδικα πεπερασμένων στοιχείων ΑDINA. Προκειμένου να συγκεντρωθούν πληροφορίες απαραίτητες για τη στατική ανάλυση της κατασκευής, διενεργήθηκαν δειγματοληψίες υλικών, οι οποίες περιελάμβαναν τη λήψη 6 οπτοπλίνθων και 4 λίθων. Τα διαμορφωμένα δοκίμια υποβλήθηκαν σε μονοαξονική θλιπτική αντοχή, ενώ προσδιορίστηκε και η πυκνότητά τους. Τα μηχανικά χαρακτηριστικά όλων των δομικών συστημάτων προσδιορίστηκαν βάσει των διατάξεων του EC6. Όσον αφορά στη συμπεριφορά των υλικών,

is dated in 1415-1418 and is considered to follow stylistically Chana, according to Kiel, provide with great certainty the 3D reconstruction of the original form of the monument, which is characterized by absolute symmetry and monumentality. The first part of the present thesis approaches the monument with regard to its geographical position and historical context, followed by the description of the structural system, the present pathology and the description of previous interventions. The second and longest part of the research concerns the study of the structural response of the monument to static and seismic loading, which is carried out using the finite element code ADINA. In order to collect all the vital information concerning the materials of the structure, 6 samples of brick and 4 samples of stone were tested under compression loading in the laboratory while their density was estimated, as well. The mechanical characteristics of all structural types were determined by the use of EC6 while their behaviour was represented by the use of the non-linear concrete model provided by the ADINA code, also compatible in the case of stone masonry. The models are formed in 3D dimensions by the use of 3D finite elements for the masonry and 2D finite elements for the wooden ties. The first finite element models refer to the initial form of the load bearing structure 114

BΑΣΙΛΙΚΉ ΤΕΡΖΉ - ΜΕΛΈΤΗ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΧΆΝΑΣ ΣΤΟ ΔΉΜΟ ΤΡΑΪΑΝΟΎΠΟΛΗΣ ΝΟΜΟΎ ΈΒΡΟΥ: ΑΠΟΤΊΜΗΣΗ ΦΈΡΟΥΣΑΣ ΙΚΑΝΌΤΗΤΑΣ – ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΜΕΘΌΔΩΝ ΕΠΈΜΒΑΣΗΣ VASILIKI TERZI - RESTORATION STUDY OF CHANA, MUNICIPALITY OF TRAIANOUPOLIS, EVROS PREFECTURE: BEARING CAPACITY ASSESSMENT – EVALUATION OF REINFORCEMENT METHODS

χρησιμοποιήθηκε το μοντέλο υλικού σκυροδέματος, το οποίο πρόκειται για ένα μη γραμμικό μοντέλο υλικού που δύναται να χρησιμοποιηθεί και στην περίπτωση λιθοσωμάτων. Τα προσομοιώματα διαμορφώνονται στο χώρο των τριών διαστάσεων με τη χρήση τρισδιάστατων πεπερασμένων στοιχείων για τις τοιχοποιίες και γραμμικών στοιχείων για τη λειτουργία των ξύλινων ελκυστήρων. Η πρώτη σειρά αριθμητικών προσομοιωμάτων αφορούν στη διαμόρφωση του φορέα, βάσει της γραφικής αποκατάστασης της αρχικής μορφής. Στα πλαίσια της διερεύνησης της απόκρισης του μνημείου, πραγματοποιούνται αναλύσεις υπό τους συνδυασμούς θεώρησης πακτωμένης και ελαστικής θεμελίωσης και υπό τη θεώρηση λειτουργίας και κατάργησης των ξύλινων ελκυστήρων. Το κύριο χαρακτηριστικό των αναλύσεων αφορά στη θεώρηση της σταδιακής κατασκευής μέσω της δυνατότητας γέννεσης των πεπερασμένων στοιχείων και συμμετοχή τους στα μητρώα μάζας και δυσκαμψίας. Τα αποτελέσματα των αναλύσεων αφορούν στις αναπτυσσόμενες μετακινήσεις υπό τη δράση των κατακόρυφων και σεισμικών φορτίων, στις αναπτυσσόμενες τάσεις και στην εικόνα παθολογίας βάσει των εφελκυστικών ρηγματώσεων καθώς και αστοχιών λόγω σύνθλιψης. Κατόπιν της εκτίμησης της φέρουσας ικανότητας του αρχικού φορέα και της αιτιολόγησης της παθολογίας βάσει των αριθμητικών αναλύσεων, ακολουθεί η διερεύνηση της συμπεριφοράς του υφιστάμενου φορέα υπό την πρόταση αποκατάστασης. Από αρχιτεκτονικής απόψης προτείνονται: η συμπλήρωση του όγκου της κατασκευής, υπό την εικόνα της γραφικής αποκατάστασης, με τη χρήση πάνελ, η κατασκευή νέας δίριχτης κεραμοσκεπούς στέγης, η οποία δεν θα επιβαρύνει τον ημικυλινδρικό θόλο αλλά τα φορτία της θα μεταφέρονται στις επιμήκεις τοιχοποιίες μέσω μεταλλικής κατασκευής δοκών και υποστυλωμάτων, και η τοποθέτηση ξύλινων δοκών στις θέσεις των ελκυστήρων. Από στατικής άποψης, προτείνονται: ο καθαρισμός και η πλήρωση των ρωγμών, η εξυγίανση ή απομάκρυνση κατεστραμμένων δομικών στοιχείων και η τοποθέτηση προεντεταμένων μεταλλικών ελκυστήρων στις άνω παρειές των ξύλινων δοκών. Το προσομοίωμα της υπάρχουσας κατάστασης διαμορφώνεται βάσει της δυνατότητας θανάτου των πεπερασμένων στοιχείων, δηλαδή κατάργηση της συμμετοχής των πεπερασμένων στοιχείων από τα μητρώα μάζας και δυσκαμψίας, τα οποία αντιστοιχούν σε δομικές ενότητες, οι οποίες δεν υπάρχουν πλέον στην κατασκευή. Το κύριο χαρακτηριστικό της ανάλυσης είναι ότι το προσομοίωμα του υφιστάμενου φορέα διατηρεί την παθολογία του αρχικού κατόπιν της δράσης των κατακόρυφων φορτίων, της κατάργησης της λειτουργίας των ξύλινων ελκυστήρων και της αφαίρεσης του σημαντικού φορτίου της αρχικής δίριχτης στέγης. 115

based on the graphical representation. With respect to the structural response assessment various parameters are taken into consideration such as fixed base or elastic base foundation response and the function or the cease of the function of the wooden ties. The main characteristic of all of the analyses is the use of the progressive construction option which is provided by the ADINA code and refers to the successive birth and participation of finite elements in the stiffness and mass matrices of the system. The results of the analyses refer to the 3D displacements, stresses and the pathology of the system which is depicted via the tension and compression material failure. Since the estimation of the bearing capacity of the original form of the structure and the explanation of the present pathology are completed, the next step refers to the structural analysis of the present condition of the monument and its combination with the restoration proposal. From an architectural point of view, the completion of the structural volume by the use of panels, the construction of a new lighter roof, and the placement of wooden beams, where the original ties existed, are proposed. From an engineering point of view, the main restoration measures refer to the filling of the existent cracks, the purification of destroyed stone parts and the insertion of prestressed tension steel tendons in the upper surface of the wooden beams. The most effective element of the restoration proposal is the fact the loads of the new roof are transferred to the elongated masonry walls. The model of the present structural condition is formed by the use of the finite element death option which is provided by ADINA code and refers to the successive cease of the function of particular finite elements that correspond to structural units absent from the present form of the monument. The main characteristic of the analysis is the fact that the finite element model includes the pathology of the initial structure under vertical loading and under the prism of the cease of the wooden ties function and the removal of the heavy loading of the initial pitched roof. The analyses of the structural response refer to the dead loads of the structure, the loads of the new pitched roof and the seismic loading under the prism of lateral horizontal acceleration with increasing amplitude step by step till the final collapse of the structure. The results of the analyses refer to the 3D displacements under the action of vertical and seismic loads, stress development and the pathology of the structure which is depicted via the tension cracks and compression material failure. The bearing capacity assessment of the reinforced structure is completed with the dimensioning of the metal tendons and the anchorage slab. The main concern of the design is to avoid failure of the original masonry. Therefore, the diameter of the steel tendons is reduced, so that the beam elements will be the first to account failure and not the historical masonry.

Οι αναλύσεις απόκρισης αφορούν στη δράση του ιδίου βάρους της κατασκευής, των μόνιμων και κινητών φορτίων της νέας δίριχτης στέγης και της σεισμικής φόρτισης υπό την έννοια οριζόντιας εγκάρσιας επιτάχυνσης αυξανόμενης τιμής. Τα αποτελέσματα των αναλύσεων αφορούν στις αναπτυσσόμενες μετακινήσεις υπό τη δράση των κατακόρυφων και σεισμικών φορτίων, στις αναπτυσσόμενες τάσεις και στην εικόνα παθολογίας βάσει των εφελκυστικών ρηγματώσεων καθώς και αστοχιών λόγω σύνθλιψης. Η διερεύνηση της απόκρισης του ενισχυμένου φορέα ολοκληρώνεται με την διαστασιολόγηση των μεταλλικών ελκυστήρων και της πλάκας αγκύρωσης βάσει ενός ικανοτικού σχεδιασμού. Κύριος στόχος είναι η απόκλιση της καταστροφής της τοιχοποιίας του μνημείου με την πρώιμη αστοχία των μεταλλικών ελκυστήρων. Το παραπάνω έχει ως αποτέλεσμα την απομείωση της διατομής των μεταλλικών στοιχείων.

04 Τομή πρότασης αποκατάστασης (Καλαφατζής Ιωάννης 2008). Restoration proposal – Section (Kalafatzis Ioannis 2008).

05 Τρισδιάστατο προσομοίωμα πεπερασμένων στοιχείων υφιστάμενης μορφής του μνημείου. 3D model of finite elements – Present condition. 06 Κατανομή κατακόρυφων μετακινήσεων υπό τη δράση κατακόρυφων φορτίων και υπό τη δράση της λειτουργίας των μεταλλικών ελκυστήρων. Vertical displacements under the action of vertical loads and the function of metal tendons.

07 Εικόνα παθολογίας του φορέα υπό τη θεώρηση λειτουργίας των μεταλλικών ελκυστήρων. Pathology of the load bearing structure under the function of the metal tendons. 08 Απομείωση διατομής μεταλλικών ελκυστήρων. Reduced diameter of the metal tendons.

116

Καταγραφή των μνημείων της νήσου Σύμης και πρόταση ανάδειξης μέσω αρχαιολογικών διαδρομών

Recording and enhancement proposals of the monuments on Symi island through archaeological routes

Διπλωματική εργασία Μαργαρίτα Τιλελή Αρχαιολόγος

Postgraduate thesis Margarita Tileli Archaeologist

Επιβλέπουσα Βίλμα Χαστάογλου-Μαρτινίδη Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Vilma Hastaoglou-Martinidis Professor, School of Architecture

22 Τα νησιά του Αιγαίου αποτέλεσαν και αποτελούν ανεξάντλητο πεδίο έρευνας, λόγω της ιδιαίτερης μορφολογίας τους αλλά και του πλούτου των αρχαιολογικών ευρημάτων, κινητών και ακίνητων, που καλύπτουν μια ευρεία χρονολογική περίοδο. Στην παρούσα μελέτη το αντικείμενο είναι η καταγραφή των μνημείων της νήσου Σύμης και η πρόταση ανάδειξής τους μέσω αρχαιολογικών διαδρομών. Η Σύμη, στο μυχό του μικρασιατικού κόλπου, στέκει εδώ και αιώνες, αδιάψευστη μαρτυρία της ικανότητας ενός λαού να μετατρέπει το άγονο της γης σε καρποφορία και τον απομονωνόμενο τόπο σε σημαντικό κέντρο πολιτισμού. Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας, επιχειρείται αφενός η σκιαγράφηση της ιστορικής, κοινωνικής, οικιστικής και πολεοδομικής εξέλιξης του νησιού και αφετέρου η ανάδειξη του οικιστικού συνόλου μέσω διαδρομών σε μνημεία και σημεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Παράλληλα, προτείνονται επεμβάσεις που έχουν ως προτεραιότητα την προστασία, τη συντήρηση, την αποκατάσταση και την ανάδειξη των μνημείων και των συνόλων. Λαμβάνοντας υπόψη την πολλαπλότητα και πολυπλοκότητα των ιστορικών επιπέδων της περιοχής, το θέμα αντιμετωπίζεται με λύσεις που σέβονται τη μοναδικότητα των μνημειακών συνόλων και συνάμα ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τα δεδομένα της σύγχρονης εποχής.

117

The Aegean islands are a boundless field of research, not only due to their particular landscape, but also due to the numerous archaeological sites and finds dated in various historical periods. The subject of the present postgraduate thesis concerns the island of Symi, Dodecanese, and focuses on the recording of the monuments of the island and their enhancement through archaeological routes. Symi island, situated at the entrance of a gulf on the southern coast of Asia Minor, has been always a proof of peoples adaptability, as its inhabitants have managed to transform a barren and isolated land into a fertile island and cultural center. The present postgraduate thesis attempts, on the one hand, a delineation of the historical, social and urban planning evolution and on the other hand proposes the enhancement of the ekistic complex through cultural routes that would connect monuments and archaeological sites. All interventions and proposals correspond with current needs, taking into consideration the principles of protection, conservation and restoration of cultural monuments while respecting the unique character of each of them.

01 02

01 Πανόραμα της Σύμης (Πηγή: προσωπικό αρχείο). Panoramic view of Symi (Photo courtesy: M. Tileli). 02 Χάρτης χρονολόγησης μνημείων Σύμης (Πηγή: πρωτότυπο. Κλίμακα 1:20.000. Υπόβαθρο χάρτη Σύμης: χαρτογραφική εταιρεία Terrain Maps). Chronological map of Symi monuments (Map courtesy: M. Tileli. Map scale 1:20.000. Cartographic background: cartographic company Terrain Maps).

03 Χάρτης πρότασης αρχαιολογικών διαδρομών (Πηγή: πρωτότυπο. Κλίμακα 1:20.000. Υπόβαθρο χάρτη Σύμης: χαρτογραφική εταιρεία Terrain Maps). Map of proposed archaeological routes (Map courtesy: M. Tileli. Map scale 1:20.000. Cartographic background: cartographic company Terrain Maps).

118

Το ιερό της Εύκλειας στη Βεργίνα

The sanctuary of Eukleia at Vergina

Πρόταση ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου

Rehabilitation proposal of the archaeological site

Διπλωματική εργασία Αλέξανδρος Τούρτας Αρχαιολόγος

Postgraduate thesis Alexandros Tourtas Archaeologist

Επιβλέπουσα Κλαίρη Παλυβού Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Clairy Palyvou Professor, School of Architecture

23 To ιερό της Εύκλειας αποτελεί μία σημαντική θέση στον εκτενή αρχαιολογικό χώρο της Βεργίνας. Ανασκάπτεται με μικρές διακοπές από το 1982 έως σήμερα και έχει αποκαλύψει πλήθος σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων με ιδιαίτερη σημασία για τον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο, αλλά και για τη μελέτη της αρχαίας Μακεδονίας γενικότερα. Παρόλο που η ανασκαφή του δεν έχει ολοκληρωθεί, ωστόσο έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε να μπορεί ένα μεγάλο μέρος του ιερού σήμερα να αποτελέσει μία στάση της περιήγησης των επισκεπτών που έρχονται στη Βεργίνα. Βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της αρχαίας πόλης, 90 περίπου μ. βορειότερα του θεάτρου και 170 μ. από το ανάκτορο. Η θέση του, σε αρκετά ψηλό σημείο, τού χαρίζει καλή θέα προς τον υπόλοιπο αρχαιολογικό χώρο, αλλά και το χωριό. Το ιερό είναι εύκολα προσβάσιμο, αφού η είσοδός του εφάπτεται στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο που συνδέει το ανάκτορο με το χωριό της Βεργίνας. Στο χώρο έχουν αποκαλυφθεί δύο ναοί. Ο διθάλαμος ναός Ι, με ιδιαίτερο προσανατολισμό στον άξονα Β-Ν και είσοδο από τα βόρεια και ο ναός ΙΙ, ένα διθάλαμο κτίριο, με πρόναο και σηκό, που σώζεται στο επίπεδο της ισχυρής πώρινης θεμελίωσής του. Ο ναός ΙΙ έχει πρόσβαση από τα ανατολικά, όπου σε απόσταση 7 μ. περίπου και σε απόλυτα αξονική θέση με αυτόν τοποθετείται ο βωμός.

Τhe sanctuary of Eukleia is a very important part of the archaeological site of Vergina. It has been excavated since 1982 and a great number of significant archaeological finds have been revealed, regarding the history of Vergina and ancient Macedonia in general. Although this is an ongoing excavation, there are monuments that could be integrated in the broader visiting program of the archaeological site of Vergina. The particular sanctuary is situated at the west part of the ancient city, 90 m north of the theater and 170 m north of the palace. Its position, in a higher level, provides excellent view of the rest of the archaeological site and the village of Vergina. It is easily accessible through the main road that connects the village with the palace. Two temples have been discovered in the sanctuary of Eukleia. Temple I is twin-chambered, has an unordinary orientation N-S and its entrance is situated on the north side of the building. Temple II is also a twin-chambered building with vestibule (pronaos) and cella, accessed from the east. An altar is situated 7 m further to the east. In 1982 three marble dedicatory bases were discovered on the west side of Temple I. The best preserved was the southern one, which bears an inscription on its west side. The inscription, “ΕΥΡΥΔΙΚΑΣΙΡΡΑΕΥΚΛΕΙΑΙ”, is referring probably to the wife of Amyntas III, Eurydice, 01

119

Το 1982 στα δυτικά στου ναού Ι αποκαλύφθηκαν τρεις μαρμάρινες βάσεις. H καλύτερα σωζόμενη είναι η νοτιότερη, που στη δυτική όψη της φέρει την επιγραφή «ΕΥΡΥΔΙΚΑΣΙΡΡΑΕΥΚΛΕΙΑΙ» μέσα σε ταινιωτό πλαίσιο. Η ταύτιση της αναθέτριας, Ευρυδίκης του Σίρρα, με τη σύζυγο του Αμύντα του τρίτου, σε συνδυασμό με τη μορφή των γραμμάτων, τοποθετεί χρονικά την ανάθεση στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. Η χρονολόγηση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική διότι αποτελεί μία από τις σταθερές στην προσπάθεια ερμηνείας και χρονολόγησης όλων των κτιρίων του ιερού. Η συγκεκριμένη επιγραφή είναι που έδωσε το όνομα της Εύκλειας στο ιερό. Τόσο εσωτερικά, όσο και εξωτερικά σε επαφή με το ναό βρέθηκαν αποθέτες με πολλά κι ενδιαφέροντα ευρήματα. Σημαντικότερος για την ερμηνεία του ναού είναι ο αποθέτης στη νοτιοανατολική γωνία του προθαλάμου, μέσα στον οποίο βρέθηκε το τμήμα ενός κολοσσικού μαρμάρινου γλυπτού φιδιού, το οποίο αποδόθηκε στη λατρεία του Διός Μειλιχίου. Εντυπωσιακή ήταν η συγκομιδή και από το δεύτερο αποθέτη γλυπτών, έξω από τη βορειοανατολική γωνία του ναού, μέσα στον οποίο βρέθηκαν μία ακόμα ενεπίγραφη μαρμάρινη βάση με ανάθεση της Ευρυδίκης στην Εύκλεια, ένα μαρμάρινο άγαλμα πεπλοφόρου και δύο νεανικές κεφαλές. Στον ίδιο χώρο εντοπίστηκαν δύο στοές. Η πρώτη, η δυτική στοά, είναι κατασκευασμένη σε άμεση σχέση με το μεγάλο ναό. Πρόκειται για ένα στωικό οικοδόμημα με δωμάτια, κατασκευασμένο από επιμελημένα κομμάτια πωρόλιθου. Η νότια επιμήκης στοά ανασκάφηκε σε μια μακρά περίοδο από το 1982 ως το 2008. Έχουν αποκαλυφθεί οι λίθινες βάσεις τριών κιόνων χωρίς, ωστόσο, καμία ένδειξη για τη μορφή της ανωδομής του κτιρίου. 02

daughter of Sirras. It is dated in the middle of the 4th century BC due to the shape of the letters, which is consistent with the years that Eurydice was the queen mother of the Macedonian kingdom. The site has been named after this dedication of Eurydice to Eukleia. Next to Temple II, the excavators revealed two large deposits, which contained impressive sculptural finds. The first deposit was found in the inner south-east corner of the temple vestibule. It contained the lower part of a colossal marble snake, which is interpreted as a cult statue of Zeus Melichios. Outstanding were also the finds from the other deposit, which was situated outside the north-east corner of the temple: an almost intact inscribed base, also dedicated by Euridice to Eukleia, a female marble statue wearing peplos and two marble heads representing youths. Two stoae have been also excavated. The west one is connected with the construction of Temple II. It has rooms at the rear and is built with well-worked blocks of limestone. The south stoa is an oblong building that was excavated over a long period of time, from 1982 to 2008. Three stone column bases have been revealed, nevertheless there are no more finds that could help us restore its original façade. Two peristyles are situated in the same area. Peristyle Ι was excavated in two phases. Its west half, that lies today under the street that connects the village to the palace, was excavated in the early sixties. The rest of the building was revealed in the summer of 1985. Peristyle II is still being excavated. The south, east and west stoae have been revealed completely. The north stoa seems to have been lost because of the sliding of the slope. The two temples, the two stoae, the dedicatory bases, the altar and some later stone walls were all erected on a 01 Πανοραμική άποψη του ιερού της Εύκλειας. Panoramic view of the Sanctuary of Eukleia. 02 Κάτοψη του χώρου. Plan of the site. 03 Σωζόμενο τμήμα του κολοσσικού μαρμάρινου φιδιού. Part of the colossal marble snake. 03

120

ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ ΤΟΎΡΤΑΣ - ΤΟ ΙΕΡΌ ΤΗΣ ΕΎΚΛΕΙΑΣ ΣΤΗ ΒΕΡΓΊΝΑ. ΠΡΌΤΑΣΗ ΑΝΆΔΕΙΞΗΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΎ ΧΏΡΟΥ ALEXANDROS TOURTAS - THE SANCTUARY OF EUKLEIA AT VERGINA: REHABILITATION PROPOSAL OF THE ARCHAEOLOGICAL SITE

Δύο είναι, επίσης, τα περίστυλα κτίρια που ανασκάφηκαν. Το περίστυλο Ι αποκαλύφθηκε σε δύο φάσεις. Το δυτικό μισό, που σήμερα βρίσκεται κάτω από τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο που οδηγεί στο ανάκτορο, ανασκάφηκε τη δεκαετία του 1960, ενώ το υπόλοιπο αποκαλύφθηκε στην ανασκαφή του 1985. Το περίστυλο κτίριο ΙΙ αποτελεί μέχρι και σήμερα αντικείμενο ανασκαφής. Έχουν αποκαλυφθεί, η νότια, η ανατολική και η δυτική στοά, ενώ η βόρεια στοά φαίνεται να έχει χαθεί, λόγω της κλίσης του εδάφους. Οι δύο ναοί, οι δύο στοές, οι βάσεις των αναθημάτων, ο βωμός και κάποιοι ύστεροι τοίχοι από αργολιθοδομή εδράζονται σε ένα πλατύ άνδηρο, του οποίου είναι γνωστά τα νότια, βόρεια και δυτικά όρια. Τρεις, διαφορετικοί ως προς τη μορφή, αναλημματικοί τοίχοι αποτελούν τα όρια αυτά. Σύμφωνα με τα ανασκαφικά δεδομένα και τη χρονολόγηση των κινητών ευρημάτων τα κτίσματα του ιερού ανήκουν σε τρεις περιόδους: α) στα ύστερα κλασικά και πρώιμα ελληνιστικά χρόνια (β΄μισό 4ου αι. π.Χ.), β) στην ελληνιστική περίοδο (αρχές 3ου-μέσα 2ου αι. π.Χ.) και γ) στα χρόνια της ρωμαϊκής κυριαρχίας (μέσα 2ου αι. π.Χ. – 1ος αι. μ.Χ.). Η τελευταία και ευρύτερη περίοδος περιλαμβάνει δύο φάσεις. Η πρώτη τοποθετείται αμέσως μετά την καταστροφή των μέσων του 2ου αι. π.Χ. και η επόμενη από τον 1ο αι. π.Χ. ως τον 1ο αι. μ.Χ. Τόσο ο ευρύτερος αρχαιολογικός χώρος της Βεργίνας, όσο και ειδικότερα ο χώρος του ιερού της Εύκλειας παρουσιάζουν πολλές δυνατότητες, ώστε να προσφέρουν μια ευχάριστη και ουσιαστική αρχαιολογική περιήγηση στους επισκέπτες τους. Απλά, χρειάζεται να γίνουν κάποιες παρεμβάσεις, που θα βελτιστοποιήσουν τις δυνατότητες αυτές και θα ελαχιστοποιήσουν ή θα διορθώσουν τα μειονεκτήματα, που παρουσιάζονται. Ο αρχαιολογικός χώρος έχει διττή λειτουργία, από τη μία αποτελεί το ζωτικό περιβάλλον της αρχαιολογικής έρευνας και από την άλλη ένα μουσείο in situ εκθεμάτων, ένα μουσείο χωρίς τοίχους, που μαζί με τα αντικείμενά του προσφέρει στον επισκέπτη μια ευρύτερη εμπειρία μέσω της επαφής με το φυσικό περιβάλλον. Προκειμένου να επιτευχθεί, λοιπόν, αυτός ο στόχος προτείνεται ένα πλήθος επεμβάσεων, που αφορά τόσο τη διαμόρφωση του ίδιου του χώρου, όσο και την εφαρμογή συγκεκριμένων ενημερωτικών πρακτικών. Σε κάθε περίπτωση οι προτάσεις διατυπώνονται στο επίπεδο των κατευθυντήριων γραμμών και δεν προχωρούν σε επίπεδο μελέτης εφαρμογής. Ωστόσο, λαμβάνουν υπόψη τα χαρακτηριστικά τόσο της θέσης, όσο και της ευρύτερης περιοχής και κινούνται ανάμεσα στο φάσμα που ορίζουν από τη μία το πρακτικό όριο του εφικτού και από την άλλη η ανάγκη για την υπέρβαση των παρωχημένων πρακτικών και ιδεών και η διατύπωση μιας ενδιαφέρουσας, ελκυστικής, αλλά και ταυτόχρονα τεκμηριωμένης πρότασης για την αρχαιολογική επίσκεψη στο χώρο. Εν συντομία, προτείνονται: η δημιουργία μιας τοπικής συγκοινωνιακής γραμμής, που 121

large terrace. Three stone retaining walls form the border of this terrace from the north, the south and the west. According to the excavation data and the dating of the finds the buildings of the sanctuary belong to three different periods: a) late Classical –early Hellenistic period (second half of the 4th century BC), b) Hellenistic period (early 3rd – mid 2nd century BC), c) Roman period (mid 2nd century BC – 1st century AD). The last and longer period consists of two separate phases. The first one is dated soon after the destruction that followed the Roman conquest in the middle of the 2nd century BC and the second one in the late years of the city, in the 1st century AD. The archaeological site of Vergina and the sanctuary of Eukleia in particular have a lot of potential in offering a pleasant and interesting tour to their visitors. Meanwhile, some simple interventions are necessary in order to optimize these advantages and minimize the disadvantages. An archaeological site has a double role, being at the same time the space of archaeological fieldwork and an open-air museum, where the finds are exposed in situ. One could call it a museum without walls, that offers to the visitor a broader experience viewing not only the archaeological objects but at the same time the natural environment. One of the most important goals of a restoration proposal should be the use of this additional information, in order to make things easier to understand. To

04 Το άγαλμα της Πεπλοφόρου. The statue of Peplophoros. 04

θα λύσει τα προβλήματα πρόσβασης και θα βοηθήσει στην ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου, η ενοποίηση αρχαιολογικών θέσεων με κοινά χαρακτηριστικά και παρόμοιες ανάγκες διαχείρισης, η δημιουργία ενός αρχαιολογικού περιπάτου, που θα περιλαμβάνει το ιερό της Εύκλειας, η διαμόρφωση του χώρου του ιερού με επεμβάσεις προστασίας – συντήρησης στο υλικό των ίδιων των μνημείων, η δημιουργία μιας εξέδρας θέασης και η χάραξη μιας διαδρομής επίσκεψης με τη συνοδεία ενημερωτικών πινακίδων. Τέλος, μεγάλη βαρύτητα δίνεται στην πρόταση χρησιμοποίησης ενός πολυμεσικού οδηγού, ο οποίος θα συνοδεύει την επίσκεψη. Αναλύονται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της εφαρμογής ενός τέτοιου μέσου, καθώς επίσης, οι δυνατότητες που παρέχει, αλλά και οι κίνδυνοι. 05

achieve this, a number of suggestions are presented in this postgraduate thesis that will help to transform the excavation data into an interesting informational panel that will help the visitors perceive the features of the archaeological site and its finds. There are also proposals dealing with actual difficulties, aiming to make the visit easier and safer for everyone. Some of them are: the creation of a shuttle bus service, the connection of certain archaeological sectors, including the sanctuary of Eukleia, in a single tour, measures for the protection and preservation of the architectural structures, the creation of a viewing platform and a signed route in the site and the use of a multimedia guide that could really help to improve the way that information is being displayed to the visitors. 05 Σχέδιο πρότασης. Proposal plan. 06 Πρόταση ανάδειξης ιερού Εύκλειας. Rehabilitation proposal for the sanctuary of Eukleia. 07 Εξέδρα θέασης. Viewing platform. 08-09 Πολυμεσικός οδηγός. Multimedia guide.

122

Αποτίμηση φέρουσας ικανότητας και προτάσεις ενίσχυσης της έπαυλης Σωσσίδη πρώην Σωσσίδειο γηροκομείο Βέροιας

Sossidis Mansion – former Sossidis Nursing Home in Veria: bearing capacity assessment and structural reinforcement of the building

Διπλωματική εργασία Κωνσταντίνα Τσιρώνη Πολιτικός Μηχανικός

Postgraduate thesis Konstantina Tsironi Civil Engineer

Επιβλέπων Αναστάσιος Σέξτος Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Supervisor Anastasios Sextos Assistant Professor, School of Civil Engineering`

24 Tο αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας αφορά τη στατική μελέτη αποκατάστασης αγροτικής έπαυλης στην πόλη της Βέροιας, με σκοπό την επανάχρησή της από το σύλλογο «Πρωτοβουλία για το Παιδί» ως στέγη για παιδιά που βρίσκονται σε ανάγκη ή σε κίνδυνο. Η αρχιτεκτονική πρόταση είναι της αρχιτέκτονας Βιργινίας Πατρίκα. Πρόκειται για κτίριο κατασκευασμένο το 1924 βάσει σχεδίων Βέλγων μηχανικών. Εκτείνεται σε τρία επίπεδα, κατασκευασμένα από λιθοδομή τοπικού πωρόλιθου και οπτοπλινθοδομή πλήρων πλίνθων. Το κτίριο έχει ξύλινα πατώματα αλλά και πλάκες Ο/Σ, ενώ καλύπτεται από ξύλινη στέγη. Η παθολογία του έγκειται σε αυτή των υλικών και οφείλεται στη χρόνια εγκατάλειψη και έλλειψη συντήρησης του κτιρίου. Μελετάται η φέρουσα ικανότητα του κτιρίου και διαστασιολογείται λεπτομερώς η πρόταση ενίσχυσής του.

123

The main objective of this postgraduate thesis is to assess the bearing capacity and to investigate the possible structural interventions at the Sossidis Mansion in the town of Veria. The study proceeds in the context of a strict approach, in terms of meeting all the challenges derived from the reuse proposal as a contemporary youth shelter, accommodating children in need or in danger of the Association “Initiative for the Child”. The parallel architectural study has been conducted by the architect Virginia Patrika. The mansion, built in 1924, was designed by Belgian architects. It is a three-storey building with a rather complex structural system combined of load bearing stone masonry of local limestone and brick walls (solid units). The floors are generally wooden, although reinforced concrete slabs are located in a few areas, while the wooden roof is comprised of different planes with high inclination. The pathology is mostly caused by material degradation and decay in relation to total lack of conservation. The bearing capacity of the building is assessed whereas a detailed restoration proposal regarding concrete jacketing is being presented.

01 Η έπαυλη Σωσσίδη από τα ανατολικά, διακρίνεται ο ημιυπαίθριος χώρος στο δεύτερο όροφο. The Sossidis Mansion, view from the East, with the veranda on the second floor. 02 Ανατολική όψη – υπάρχουσα κατάσταση (2010). View from the East – current condition (2010). 05

03 Βορειοδυτική όψη – υπάρχουσα κατάσταση (2010). View from NW – current condition (2010).

05 Ιδιομορφή 7 – Εικόνα παραμόρφωσης. 3D Structural model 7 – Displacement.

04 Τρισδιάστατη απεικόνιση του φέροντος οργανισμού. 3D illustration of the load bearing structure.

06 Ιδιομορφή 34 – Σημαντική ενεργοποίηση μάζας κατά τη διεύθυνση Υ-Υ. 3D Structural model 34 – Considerable mass activation on the Y-Y direction.

124

Τα ξενοδοχεία του Μεσοπολέμου στη Θεσσαλονίκη

The hotels of the Interwar period in Thessaloniki

Διαμόρφωση και σχολιασμός του φέροντος οργανισμού

Configuration and comments on the load bearing structure

Διπλωματική εργασία Αθανασία Τσιτλακίδου Πολιτικός Μηχανικός

Postgraduate thesis Athanasia Tsitlakidou Civil Engineer

Επιβλέπων Κοσμάς Στυλιανίδης Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών

Supervisor Kosmas Stylianidis Professor, School of Civil Engineering

25 H παρούσα διπλωματική εργασία αφορά στη μελέτη του φέροντος οργανισμού των ξενοδοχείων που χτίστηκαν κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου στη Θεσσαλονίκη (1919-1939). Σε μια περίοδο με πολλές αρχιτεκτονικές επιρροές που άφησαν το στίγμα τους στην πόλη της Θεσσαλονίκης, η παρούσα εργασία έρχεται να εξετάσει τις επιλογές που γίνονταν κατά τη διαμόρφωση του φέροντος οργανισμού. Τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο άρχισε να γίνεται χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος στις κατασκευές, εκτοπίζοντας σταδιακά τα παραδοσιακά υλικά, όπως η πέτρα και το τούβλο, και δίνοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα για ανάπτυξη νέων αρχιτεκτονικών τάσεων. Αρχικά γίνεται μια σύντομη ιστορική αναδρομή, κατά την οποία εξετάζεται η εξέλιξη των ξενοδοχείων, από τα απλά χάνια στα πολυτελή ξενοδοχεία, ενώ επίσης παρουσιάζονται και κάποιες περιπτώσεις ξενοδοχείων ιδιαίτερης αισθητικής, τα οποία δεν υπάρχουν πλέον (εικ. 1). Ακολούθως, αναλύεται η εξέλιξη των αρχιτεκτονικών μορφών και τάσεων και οι επιρροές που δέχτηκαν αυτές από τα διάφορα ιστορικά γεγονότα, καθώς επίσης και η εξέλιξη στον τρόπο δόμησης και τα υλικά κατασκευής. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα στοιχεία που συλλέχθηκαν, κυρίως από έρευνα στα αρχεία της Πολεοδομίας Θεσσαλονίκης, για 24 κτίρια ξενοδοχείων που κατασκευάστηκαν κατά την περίοδο μελέτης και εξακολουθούν να υπάρχουν (εικ. 2). Εξετάζονται ως επί το πλείστον η διαμόρφωση του φέροντος οργανισμού, ο τρόπος υπολογισμού του, τα χρησιμοποιηθέντα υλικά. Τέλος, συγκεντρώνονται και παρουσιάζονται τα συμπεράσματα από την παραπάνω έρευνα. Πιο αναλυτικά, εξετάζεται ο τύπος του φέροντος οργανισμού, ο οποίος στην αρχή της περιόδου μελέτης είναι από φέρουσα τοιχοποιία, ενώ στη συνέχεια, και για λίγα χρόνια, κυριαρχεί ο μικτός φέρων οργανισμός, με τα 125

The present postgraduate thesis concerns the study of the load bearing structure of hotels built in Thessaloniki during the Interwar period, i.e. between 1919 and 1939. In a period with many architectural influences in the city of Thessaloniki, apparent even nowadays, the present work examines the choices that were made in the configuration of the load bearing structures. At this specific time the use of reinforced concrete in constructions begun, which displaced gradually the traditional materials, such as stone and brick and enabled at the same time the development of new architectural trends. At first there is a brief historical review, in which the development of hotels is examined, from the simple caravanserais to the luxury ones. Also some hotels of special aesthetics are presented, which do not exist anymore (fig. 1). Furthermore, there is an analysis of the architectural forms and trends influenced by several historical events, as well as the development of constructing methods and construction materials. Subsequently all the information collected, mostly from the archives of the urban planning department of Thessaloniki, is presented. The information concerns 24 existing hotels constructed during the period of study (fig. 2). Here is examined the configuration of the load bearing structure of each hotel, the way it was calculated and the materials used. Finally, the conclusions of the above research are presented. Specifically, the type of bearing structure is examined, which in the beginning of the study period is formed of bearing masonry, while afterwards and for a few years the use of the mixed bearing structure prevails with masonry vertical elements and reinforced concrete foundation and slabs. From the mid 1920s the use of reinforced concrete in the entire bearing structure is established.

κατακόρυφα στοιχεία να είναι συνήθως από φέρουσα τοιχοποιία και τη θεμελίωση, καθώς και τις πλάκες να είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 και μετά καθιερώνεται η χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος σε ολόκληρο τον φέροντα οργανισμό. Ένα θέμα που επίσης εξετάζεται είναι η διάταξη του φέροντος οργανισμού και κυρίως των στύλων –άξονας συμμετρίας, κάναβος κανονικός ή μη– (εικ. 3), των δοκών –σύστημα δοκός επί δοκού– (εικ. 4) και των πλακών (εικ. 5). Ακόμα, αναλύονται οι επιλογές

Another issue examined is the arrangement of the elements of the bearing structure and mostly of the columns –axis of symmetry, regular or irregular grid– (fig. 3), of the beams (fig. 4) and the slabs (fig. 5). Also, the choices made concerning the foundation are analyzed and more specifically the choice of the material

01 Το «Mediterranean Palace» χτίστηκε το 1922 και κατεδαφίστηκε μετά το σεισμό του 1978. Built in 1922, the Mediterranean Palace Hotel was demolished after the earthquake in 1978. 02 Χωροθέτηση των ξενοδοχείων. The location of the hotels studied.

126

ΑΘΑΝΑΣΊΑ ΤΣΙΤΛΑΚΊΔΟΥ - ΤΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΊΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΈΜΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗ: ΔΙΑΜΌΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΌΣ ΤΟΥ ΦΈΡΟΝΤΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΎ ATHANASIA TSITLAKIDOU - THE HOTELS OF THE INTERWAR PERIOD IN THESSALONIKI: CONFIGURATION AND COMMENTS ON THE LOAD BEARING STRUCTURE

που γίνονταν στη θεμελίωση και πιο συγκεκριμένα στο υλικό κατασκευής, που είναι είτε αργολιθοδομή είτε σκυρόδεμα (οπλισμένο με σιδηροδοκούς ή ράβδους) και στον τρόπο θεμελίωσης που είναι είτε κοιτόστρωση (εικ. 6), είτε πεδιλοδοκοί, είτε μεμονωμένα πέδιλα. Επιπρόσθετα, εξετάζεται ο τρόπος υπολογισμού του φέροντος οργανισμού, και πιο συγκεκριμένα τα φορτία των πλακών και οι συνδυασμοί φόρτισης, αλλά και η φόρτιση επί του εδάφους. Τέλος, παρατίθενται τα συμπεράσματα για τη διάταξη των οπλισμών στις δοκούς (εικ. 7), στους στύλους (εικ. 8) και στις πλάκες.

of structure which is either stone masonry or concrete reinforced with iron girders or bars and of the type of foundation which is either slab (fig. 6), beam or spot footing. Additionally, the manner of calculation of the bearing structure is examined and specifically the slab loads, the load combinations and the ground load. Finally, the conclusions about the arrangement of the reinforcement bars of the beams (fig. 7), columns (fig. 8) and slabs are presented.

03 Ξενοδοχείο «Καστοριά» – Κάτοψη υπογείου. Hotel Kastoria – Basement plan. 04 Ξενοδοχείο «Μινέρβα» – Κάτοψη, σύστημα δοκού επί δοκό. Hotel Minerva – Plan. 05 Ξενοδοχείο «Λουξεμβούργο» – Λεπτομέρεια δοκιδωτής πλάκας. Hotel Luxembourg – Slab detail.

04 05

127

06 Ξενοδοχείο «Λουξεμβούργο» – Λεπτομέρεια δοκού κοιτόστρωσης. Hotel Luxembourg – Beam footing detail.

4Ö25 3Ö25

POUTRE 10

3Ö25

5Ö25

07 Ξενοδοχείο «Εξέλσιορ» – Διάταξη οπλισμού δοκού. Hotel Excelsior – Beam reinforcement arrangement. 08 Ξενοδοχείο «Λουξεμβούργο» – Διάταξη οπλισμού στύλων. Hotel Luxembourg – Column reinforcement arrangement.

5Ö25

2,50

POUTRE 9

10Ö25

8Ö25

POUTRE 8

07 08

128

Το αρχοντικό Γάκη στην πλατεία Ντολτσό της Καστοριάς

The Gaki mansion in Dolco square of Kastoria

Αποκατάσταση και επανάχρηση

Restoration and reuse

Διπλωματική εργασία Μαγδαληνή Χατζή Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Magdalini Chatzi Architect Engineer

Επιβλέπουσα Αιμιλία Στεφανίδου Αναπλ. Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Emilia Stefanidou Associate Professor, School of Architecture

26 Tο αρχοντικό Γάκη δεσπόζει σε μία από τις πλευρές της μοναδικής πλατείας του ιστορικού κέντρου της Καστοριάς και ειδικότερα, στο νότιο μέτωπο ενός στενόμακρου ακανόνιστου οικοπέδου συνολικής έκτασης 1162 μ2. Πρόκειται για ένα τριώροφο κτίριο με ισόγειο, μεσοπάτωμα και όροφο, συνολικού εμβαδού 575,96 μ2 και κάλυψης 188,40 μ2, το οποίο σύμφωνα με την επιγραφή της εισόδου χρονολογείται το 1863. Όσον αφορά στην τυπολογία, βασικό στοιχείο σύνθεσης όλων των επιπέδων αποτελεί ένας κεντρικός χώρος, σε σταυροειδή διάταξη, γύρω από τον οποίο οργανώνονται οι χώροι της κατοικίας. Το επίπεδο του ισογείου διαμορφώνουν οι αποθηκευτικοί χώροι, ενώ στα επίπεδα του μεσοπατώματος και του ορόφου, γύρω από τους κεντρικούς χώρους που αποτελούσαν αίθουσες συνάθροισης και ψυχαγωγίας, οργανώνονται τα χειμωνιάτικα και καλοκαιρινά δωμάτια καθώς και οι αντίστοιχοι βοηθητικοί χώροι. Ως προς τα μορφολογικά γνωρίσματα το μνημείο αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα των αρχοντικών που ανοικοδομήθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα και ανήκει στην κατηγορία κτιρίων τα οποία χαρακτηρίζονται ως μεταβατικά, καθώς αποτελούν την τελευταία έκφραση του παραδοσιακού τρόπου κατασκευής, ενώ ταυτόχρονα δέχονται επιρροές από το ρεύμα του εκλεκτισμού, το οποίο θα επηρεάσει την αρχιτεκτονική των αστικών κατοικιών που τα διαδέχονται. Όσον αφορά στην κατασκευαστική δομή, όπως και στα περισσότερα σπίτια της περιόδου, συνδυάζονται οι ισχυρές λιθοδομές του ισογείου με την ξύλινη ανωδομή, η οποία αποτελείται από τσατμάδες και μπαγδατί. Σύμφωνα με την επιτόπια έρευνα, αλλά κυρίως από το πλήθος των διερευνητικών τομών, εκτιμάται ότι το κτίριο κατέληξε στη σημερινή του μορφή ύστερα από τέσσερις διαδοχικές φάσεις. Οι επεμβάσεις δεν αφορούν στον αρχικό όγκο του κτιρί129

The Gaki mansion dominates over the only public square of the historical center of Kastoria, situated on the southern front of an oblong and irregular building plot with a total surface of 1162 m2. It is a three-storey building with a ground floor level, a mezzanine and a first floor which have a total expanse of 575.96 m2 and a building area of 188.40 m2. According to the entrance inscription it is dated in 1863. Regarding the typology of the building, a central area of a cruciform plan is the determinative element for all the levels, around which the rest of the rooms are displayed. The storage areas are arranged on the ground floor, while on the upper floors, around the central areas intended for congregation and entertainment, the winter and summer rooms are arranged along with the corresponding auxiliary spaces. Regarding the morphology of the building, the monument is a typical example of the mansions that were built at the end of the 19th century and could be categorized among the transitional ones, due to the fact that it maintains traditional characteristics in its construction while at the same time it incorporates elements of eclecticism, an architectural movement that will influence the succeeding residential urban structures. Like most of the houses from that period, the structure of the building combines the strong masonry walls on the ground floor with the timber-framed walls, formed with lath and plaster, on the upper floors. According to fieldwork and numerous investigation sections, the construction is estimated to have passed through four successive stages. The interventions are mainly detected in the interior spaces, and not in the initial form of the building, and were necessary in order to accommodate the needs that emerged from time to time, like the creation of more spaces and the detachment or enrichment of the wooden furnishing.

01 01 Νότια όψη αρχοντικού Γάκη. Gaki mansion, south view.

02 Τοπογραφικό διάγραμμα. Site plan.

ου, αλλά εντοπίζονται κυρίως στον εσωτερικό χώρο, με επεμβάσεις που αποσκοπούσαν στην εξυπηρέτηση αναγκών που προέκυπταν ανά περιόδους, όπως τη δημιουργία επιπλέον χώρων και την κατάργηση ή τον εμπλουτισμό στοιχείων της σταθερής ξύλινης επίπλωσης. Με την πάροδο των χρόνων το μνημείο υπέστη φθορές, με αποτέλεσμα τη «βαριά» παθολογία που παρουσιάζει τόσο στο φέροντα οργανισμό του, με την έντονη κλίση των περιμετρικών λιθοδομών, την κλίση των πατωμάτων και των οροφών, καθώς και την καταστροφή επιμέρους αρχιτεκτονικών στοιχείων.

In time, the monument suffered from decay with result the serious damage of its bearing structure, suffering from the intense deviation of the circumferential masonry walls, of the floors and the ceilings, as well as partial damages of the architectural elements. The main object of this postgraduate thesis is the restoration and reuse of the monument, as well as the utilization of the building’s free space, in accordance with the physiognomy and characteristics of the monument. The main objectives hereby suggested, for the preservation of the building, are: the protection of the monument from the damages caused by the environment, the 130

ΜΑΓΔΑΛΗΝΉ ΧΑΤΖΉ - ΤΟ ΑΡΧΟΝΤΙΚΌ ΓΆΚΗ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΊΑ ΝΤΟΛΤΣΌ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΆΣ: ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗ MAGDALINI CHATZI - THE GAKI MANSION IN DOLCO SQUARE OF KASTORIA: RESTORATION AND REUSE

03 Νότια όψη αρχοντικού Γάκη, υπάρχουσα κατάσταση. Gaki mansion, south façade current condition. 04 Βόρεια όψη αρχοντικού Γάκη, υπάρχουσα κατάσταση. Gaki mansion, north façade current condition. 05, 06, 07 Κατόψεις ισογείου, μεσοπατώματος και ορόφου, υπάρχουσα κατάσταση. Ground floor, mezzanine and first floor plans, current condition.

07 131

Κύριο στόχο της διπλωματικής εργασίας αποτελεί η αποκατάσταση και επανάχρηση του μνημείου, καθώς και η αξιοποίηση του ελεύθερου χώρου του οικοπέδου μέσα από τη διατύπωση προτάσεων, οι οποίες θα είναι συμβατές με τη φυσιογνωμία και το χαρακτήρα τόσο του ίδιου του μνημείου, όσο και του περιβάλλοντα χώρου του. Βασικές αρχές και στόχοι της πρότασης αποτελούν η προστασία του μνημείου από τη φθορά του χρόνου, η αποκατάσταση των προβλημάτων του στατικού φορέα, η απομάκρυνση επεμβάσεων που αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία του, η ανάδειξη της τυπολογίας και των μορφολογικών του χαρακτηριστικών, καθώς και η ένταξή του στο σύγχρονο γίγνεσθαι και η επανάχρησή του, προκειμένου για την εξασφάλιση της βιωσιμότητάς του. Στο πλαίσιο αυτό αποφασίστηκε η ανάδειξη και η επανάχρηση του μνημείου ως ξενώνα, που θα συνδυάζει τον παραδοσιακό χαρακτήρα με σύγχρονες υπηρεσίες αναψυχής. Προς την κατεύθυνση αυτή οι προτεινόμενες επεμβάσεις αφορούν, πρώτον, στην αξιοποίηση των χώρων του κτιρίου, διατηρώντας αναλλοίωτη την τυπολογία και το χαρακτήρα του, και δεύτερον, στη δημιουργία μιας σύγχρονης κατασκευής, η οποία θα λειτουργεί σε άμεση σχέση και συμπληρωματικά ως προς την παραδοσιακή, χωρίς να θίγει τη φυσιογνωμία είτε του μνημείου, είτε του περιβάλλοντα χώρου. Όσον αφορά στις χρήσεις, στο ισόγειο της παραδοσιακής και της σύγχρονης μονάδας προβλέπονται οι χώροι λειτουργικής οργάνωσης και εξυπηρέτησης των αναγκών του ξενώνα, καθώς και οι χώροι ψυχαγωγίας και χαλάρωσης. Στους υπερκείμενους ορόφους χωροθετούνται η ανάπαυση και η διανυκτέρευση, ενώ στον περιβάλλοντα χώρο προβλέπονται χρήσεις στάθμευσης, δίκτυο διαδρομών, χώρος πρασίνου και υπαίθρια καθιστικά. Σχετικά με την αρχιτεκτονική σύνθεση της νέας μονάδας επιλέγεται η δημιουργία μια σύγχρονης κατασκευής, η τυπολογία της οποίας καθορίζεται από το σχήμα και το ανάγλυφο του οικοπέδου. Το μεγαλύτερο τμήμα της είναι υπόσκαφο, ενώ οι όγκοι που προκύπτουν πάνω από την επιφάνεια του εδάφους διαμορφώνονται, αφενός σε σχέση με τα όμορα κτίρια με σκοπό να καλύψουν τις σύγχρονες κατασκευές, οι οποίες αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία του παραδοσιακού χαρακτήρα της περιοχής, και αφετέρου σε σχέση με το υπό μελέτη κτίριο και τα διατηρητέα που γειτνιάζει. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα την αξιοποίηση οπτικών φυγών που στοχεύουν στην ανάδειξη τόσο των ίδιων των διατηρητέων, όσο και της θέας προς την κατάφυτη πλαγιά του βουνού. Οι παραπάνω επιλογές, εκτός από τη δημιουργία ευχάριστων χώρων, δίνουν την αίσθηση μιας επέμβασης η οποία αφορά περισσότερο τη διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου, καθώς αυτή θα είναι εμφανής μόνο από συγκεκριμένες οπτικές φυγές.

restoration of the structural damages, the removal of all the modifications conducted against the monument’s physiognomy, as well as its integration in the contemporary environment and its reutilization. In this case, it is proposed to reuse the monument as a boutique hotel that combines the classical style with contemporary recreational services. Therefore, the herein suggestions concern, first of all, the utilization of the building’s spaces while preserving at the same time its character and typology, and secondly, the development of a contemporary construction, that will function complementary with the traditional building. As far as the proposed uses of the spaces, the ground floors of both the traditional and contemporary buildings are intended to serve the operation of the hotel, including entertainment and recreation areas. The upper floors accommodate the hotel rooms, while the surroundings of the hotel will be provided with parking area, paths, green space and outdoor benches. Furthermore, concerning the architectural composition of the new unit, the construction is a contemporary one, and its typology is determined by the shape and relief of the plot. The greater section of the new unit is underground, while the surface construction intends to cover the contemporary constructions that alter the traditional character of the area, while conforming with the neighbouring preservable buildings. Consequently, it is achieved to offer a better view of the monuments all around and the green mountain slopes. These proposals not only will create pleasant spaces, but they will also focus on the surrounding area, as the new unit will be visible only from certain viewing angles.

132

08 Πρόταση αποκατάστασης - Επίπεδο ισογείου. Restoration proposal - Ground floor. 09 Πρόταση αποκατάστασης - Επίπεδο μεσοπατώματος. Restoration proposal - Mezzanine. 10 Πρόταση αποκατάστασης - Επίπεδο ορόφου. Restoration proposal - First floor. 11 Πρόταση αποκατάστασης - Επίπεδο στέγης. Restoration proposal - Roof.

133

14 12-13 Τρισδιάστατες απεικονίσεις πρότασης αποκατάστασης. Restoration proposal - 3D views. 14 Φωτορεαλιστική απεικόνιση της σύγχρονης μονάδας. Photorealistic illustration of the new unit. 15 Φωτορεαλιστική απεικόνιση του περιβάλλοντα χώρου. Photorealistic illustration of the surrounding area. 15 134

Προστασία, Συντήρηση & Αποκατάσταση Αρχιτεκτονικών Μνημείων Θέματα Εργαστηρίου Διεπιστημονικής Συνεργασίας & Διπλωματικές Εργασίες Protection, Conservation & Restoration of Architectural Monuments Interdisciplinary Collaboration Studio Projects & Postgraduate Theses

2008-2010