revista escolar SAFA Aldán

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

PAZO DE OCA.Realizado por Antonio Piñeiro Figueroa

•

•

• • •

• • • •

http://genealogiabermudezdecastro.e s/DISCUSIONESGENEALOGICAS/LOS-ALDAOSiglos-XI-XV/ http://pontevedraviva.com/opinion/ 2209/opinion-jose-benito-garcialeyenda-aldao-maldonado/ http://www.xenealoxiasdoortegal.net /ortegal/bermudezcastro.htm https://pantxike.wordpress.com/2013 /08/16/pazo-de-gondar/ https://books.google.es/books?id=xo QLT2z2Q_kC&pg=PA123&lpg=PA123 &dq=linaje+de+los+aldao&source=bl&ots=mi4JxlHXWE&sig=1kNugsS2vm8FdUwn98aFdY_ 3B6M&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwii15fqmvfMAhUCxRQKHRFXBKIQ6AEISjAH#v=onepag e&q=linaje%20de%20los%20aldao&f=false http://www.xenealoxia.org/linaxes/a-coruna/2-novas/publicaciones/34-las-hidalguias-delmorrazo https://es.wikipedia.org/wiki/Condado_de_Canalejas https://es.wikipedia.org/wiki/Marquesado_de_Figueroa http://apelidosgalicia.org/Aldao-1826

AUTORES Alumnos e alumnas do colexio Sagrada Familia Aldán

Realizado por Alex Pequeño Martínez

48

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

EDITORIAL O proxecto “A Vida no Pazo” ten como obxectivo achegar aos alumnos o coñecemento da historia pasada, que forma parte das nosas tradicións e idosincrasia.

Foron os pazos a nosa guía para saber máis da nosa historia e da forma de vida dos nosos antergos.Os pazos son edificacións levantadas nas zonas rurais de Galicia. . A súa orixe está nos castelos da Idade Media, polo que soen ir asociados a unha torre, sendo de vital importancia crucial nos séculos XVII e XVIII. Co tempo foi converténdose na marca social e refuxio da decadencia da clase fidalga galega.

Para coñecelos máis profundamente visitamos algúns deles: Pazo de Oca na Estrada, Pazo de Santa Cruz en Bueu, Pazo de A Torre de Aldán e o Pazo da Retirosa en Coiro. Mediante estas visitas os alumnos puideron ver os seus elementos máis representativos, a súa estructura arquitectónica e os seus xardíns.

Por cercanía ao estar en Aldán, centramos o noso proxecto en A Torre de Aldán da que imos escribir algunhas reseñas. A súa historia atópase intimamente ligada a lexendaria liñaxe dos Aldao, pois tense constancia de que a mediados do século V, o señor da chamada Casa de Aldana, casou coa filla do derradeiro rei suevo, Aramiro (ou Miro). A liñaxe dos Aldao ramificouse por toda Galicia e por diferentes lugares de España e países como Colombia e Arxentina.

A liñaxe dos Aldao foi unha das máis brillantes do Antigo Réxime levando a cabo enlaces que os emparentou cos Bermúdez de Castro, Reyno Mariño,Gayoso Figueroa…….ata os Canalejas, os máis recentes e coñecidos nos alrededores.

1

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

O día 21 de outubro os alumnos de 2º ESO tivemos a sorte de escoitar a Fita,( avoa dun alumno de 3º ESO ) que viviu no pazo Torre de Aldán e amablemente explicounos a súa relación coa familia nobre.

A filla herdeira do condado casou cun banqueiro ( Banco de Crédito e Inversiones), motivo polo cal saneou a economía ruinosa da súa familia. A partir de eiquí, a situación familiar mellorou moito e o seu patrimonio aumentou.

Este matrimonio tivo 5 fillos, morrendo dous moi xóvenes ( un deles era o primoxénito). Quedan tres: Antonio ( herdeiro do título), José María e Ramón.

O marido de Fita, ao morrerlle a súa nai moi xoven, pediu traballo na casa do conde, que estaban a construir un campo de tenis, ( este nunca se rematou). A súa irmá ía tódolos días a levarlle a comida, pero un día tropezou e estragouna. O irmán choraba por elo e nese momento, pasaba don José María e díxolle a ela que non lle trouxera máis comida que comería a partir de aí no pazo. Outro día cando regresaba a casa, xa de noite, asustouse porque lle parecera ver a Santa Compaña; volveu correndo e dende ese día quedou tamén a durmir. Converteuse así nun servo, recibindo comida e roupa pero non un soldo. Este non chegaría ata dous anos antes de casarse. O seu traballo sería, ao principio, encargarse das vacas e os traballos relacionados con elas; pero pouco a pouco converteríase nun fillo para a familia e ata viaxaba moitas veces con ela.

Falounos dos tempos difíciles desa época e as poucas saídas que tiñan os rapaces que, ou traballaban no campo ou ían ó mar gañando máis cartos.

Os condes tiñan uns vinte servos para facer as diferentes labores da casa. Posuían grandes fincas e tiñan dominio sobre as praias, (pois pagaban por mariscar), e os montes. Tamén había a obriga de traballar días para o conde e si non o facías ías ó calabozo. Este existe todavía nos baixos dunha casa preto da igrexa.

Chamounos a atención tamén saber que o castelo do “Bosque encantado” é recente, pois se construiu fai un corenta anos. Fixéronno para, en caso de choiva cando estaban a xogar ó “croquet”, cambiarse.

O conde e os seus irmáns morreron sen descendencia e o título pasou a unha prima. A casa pazo herdouna Fuencisla ( filla da muller do conde) , que actualmente reside en Madrid.

Para rematar, Fita mostrounos unhas fotos do seu marido traballando coas vacas, da familia do pazo, e unha vista do Aldán antigo.

A nós esta charla gustounos moito porque aprendemos cousas moi interesantes que non sabiamos. Na clase de Historia falamos da Europa feudal como se fora moi lonxana pero non o é tanto, tendo nós eiquí en Aldán un fermoso pazo.

Dámoslle as grazas a Fita por vir a contarnos algo que está tan cerca, pero á vez tan lonxe.

2

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Todo comezou cando subín a aquel autobús con destino ao pazo de Sta Cruz. Alí, Arturo ensinounos o pazo, os escudos, a igrexa, os xardíns… despois merendamos cerca do comedor e volvemos ó colexio.

En canto á festa de Entroido, foi moi divertida, trouxemos filloas, chulas… Fixeron unha obra de teatro e bailamos e cantamos. Despois marchamos para o colexio para xantar.

María Ola, son Emma. No pazo vimos ríos, mesas…

Merendamos, xogamos a moitas cousas e vimos un señor que se chamaba Arturo, que nos ensinou moitas cousas,; por exemplo, a fariña e as cousas que había dentro.

Despois merendei un sandwich de queixo e chourizo.

Emma Rodríguez O principio de curso fomos ao pazo de Sta Cruz para ver como eran os pazos.

Tamén fixemos o entroido no pazo de Aldán e alí bailamos, vimos unha obra dun conde, xantamos, cantamos e xogamos.

Estaba moi decorado e pasámolo xenial!

Yassir

27

Aldán 2016

Foi unha gran festa: divertida , moi grande… Eu levei comida coa miña avoa e bailei con: Antía, Sabela, Ashli, Eva, Rebeca… Fun vestida de danza galega. Ó principio de curso, antes da festa , fomos de excursión ó pazo de Santa Cruz; había unha virxe negra, que é moi, moi antiga. Ela quería vir a España pero o seu barco queimouse e morreu.

Este foi o mellor ano do mundo mundial!

Emma Rivas O que máis me gustou da festa do pazo foron os disfraces; por certo, paseino moi ben!

Tamén me encantou a comida e a obra de teatro que fixeron os maiores. Xoguei moito cos amigos á pita, ó escondite…

En resumo, paseino moi ben.

Izan O día do entroido foi o meu preferido porque comemos filloas e fomos disfrazados e bailamos e cantamos.

O día da excursión foi moi “guay” porque vimos os escudos e contáronnos que a Virxe era negra porque houbera un incendio no barco onde a estaban levando e por iso é negra.

Rebeca

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

UN POUCO DE HISTORIA.- A mediados do século V, o señor da familia da casa de Aldana, casou coa filla do último rei suevo, Aramiro dando lugar a árbore xenealóxica dos Aldao.

Segundo Sánchez de la Rocha, os primeiros asentamentos desta estirpe producíronse en San Cibrao de Aldán, preto de Bueu, na península do Morrazo (moi cerca do coto de Bon) pero o solar principal que sobreviviu á época foi o de Gondar en San Andrés de Xeve.

As alusións que se fai a esta estirpe comeza con: 1. Arias Pérez de Aldao, señor de Aldao, preto de Pontevedra e foi pai de.(século XI) 2. Pedro Arias de Aldao, foi pai de, 3. Fernando Pérez de Aldao pai de, 4. Pedro Arias de Aldao ou (Maldonado) pai de, 5. Nuño Pérez de Aldao, pai de , 6. Pedro Nuñez de Aldao 7. Arias Pérez de Aldao o que se lle perde a pista en Galicia, pai de, 8. Juan Arias Maldonado, os seus descendentes levantaron en Salamanca a Casa das Cunchas, posible irmán de Pedro Ares de Aldo.

Foron os descendentes de Pedro Ares de Aldao os que crean o maiorazgo de Gondar e o señorío de Aldao con todas as súas xurisprudencias xa desde o medievo.

Símbolo da época medieval é a primitiva torre, situada no outeiro ante o que se levanta o edificio actual, era de grandes dimensións e os documentos consultados, do século XVIII, fan mención ao grosor das súas paredes e muros, entre os 292 e os 298 centímetros.

No alto do outeiro, un sarcófago é vestixio dun tempo que, segundo as autorizadas palabras de Sánchez Cantón e Chamoso Lamas, remóntase ao século II da nosa Era. Conta a lenda que” un barco normando se achegara a esta ría e un dos seus navegantes se casara coa filla do señor da Torre. Á súa morte foi enterrado tal e como marca a tradición vikinga, na parte máis alta orientada cara o mar.”

Co avance da Reconquista os monarcas cristiás comezaron a conceder , cada vez con maior frecuencia, a facultade de rexir ou administrar un territorio en “ beneficio ou prestimonio”. Os receptores desas concesións, chamados “tenentes ou condes”, exerceron a función pública de rexilos e administralos asumindo, como representantes da autoridade rexia, todos os dereitos ou rendimentos que dela se obtiveran. Este tipo de concesións tiveron un claro carácter temporal e amovible, polo que podían ser revocadas en calquera momento polo monarca concedente.

O SEÑORÍO.- Un deses territorios era o coñecido como Señorío de Aldao, moi próximo a cidade de Pontevedra do que sabemos que xa dende comezos do século XI, exercía como titular Arias Pérez de Aldao.

Ao longo do século XII foi cada vez máis acusada a tendencia a perpetuar esas tenencias e moitas acabaron sendo hereditarias.

3

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

Así ocorreu co Señorío de Aldao que continuou en mans desta liñaxe pasando por: Pedro Arias de Aldao, que casou con Ana de Soutomaior, fundou o maiorazgo da casa de Gondar en Santa María de Xeve a favor do seu fillo tamén, Pedro Arias en 1317,”...toda a miña fazenda quede junta...Por ende nombro por heredeiro e señor de toda ela a meu fillo Pedro Ares……”con motivo da súa partida cara Toledo para loitar na guerra ao carón de Alfonso XI. Pedro Arias de Aldao coñecido como “O vello” casou con Inés Álvarez e tiveron como fillo a Pedro Arias de Aldao de Soutomaior (1430-1498?). A partires del xa se pode seguir a liña da liñaxe dos Aldao sen interrrupcións. Foi Mestre de Campo dos Reis Católicos. Serviu aos mesmos nas guerras contra Portugal para defender os seus territorios e na conquista de Granada. Estivo implicado nos conflictos sociais da época xunto co resto dos caudillos medievais da vila de Pontevedra, intervindo na agresión ao mosteiro de Armenteira en 1486. foi señor da Casa e Fortaleza de Gondar, coas súas xurisdiccións de San Andrés de Xeve, Santa María e San Martín de Berducido, da Torre de Aldán e as súas xurisdiccións, e dos cotos de Bon , Vilar, Dorrón e Villacoba entre outros.Tiveron como fillo a , Pedro Arias de Aldao,” O Mozo”, naceu en 1430 e foi mestre de campo dos Reis Católicos que casou con María de Castro.

Foron pais de : 1. Nuno Álvarez de Aldao: teniente de xuíz da vila de Cangas en 1457.Casou con Inés Álvarez de Aldao.

2. Pedro Bermúdez de Aldao e CAstro.

3. Luis Bermúdez de Aldao, sucesor da Torre de Aldao, da fortaleza de Gondar, Berducido.Naceu en 1470 e faleceu sobre 1555.

4. Dona Leonor Bermúdez.

En 1497 doa ao seu fillo Luis Bermúdez de Aldao de Castro o coto de Aldao con todos os seus vasalos, a casa de Gondar coas súas rentas, o señorío das ferigresías de San Andrés de Xeve, Santa María de Gatomorto, San Martín de Berducido…. es as casas de Pontevedra. Naceu en 1470 e faleceu en 1555. acompañou a Raíña Catalina de Aragón( filla dos Reis Católicos) a Inglaterra cando esta se ía casar con Enrique VIII de Inglaterra.Grazas a ese servizo o Emprerador Carlos V outorgoulle a facultade Real para fundar o maiorazgo de Gondar en 1545: Casou en primeiras nupcias con María Sisso de Ybias e en segundas nupcias con María MAriño de Lobera e entre os seus fillos estaban: 1. Pedro Arias de aldao (1540- 1609) 2. Juan Sisso Bermúdez de Aldao , señor de Gondar e das súas xurisdiccións 3. Luis Bermúdez de Aldao 4. Isabel Álvarez Bermúdez de Aldao O primoxénito Pedro Arias de Aldao falece sen descendencia e os dominios e propiedades pasan a mans dos outros dous irmáns, Isabel Álvarez Bermúdez de Aldao (sra. de Aldao e as súas xurisdicións) e Juan Sisso Bermúdez de Aldao (sr. de Gondar e as súas xurisdiccións). Aquela casou con Gregorio Reyno Mariño e Soutomaior (1589) señor de Silgadas.Herda o seu fillo Pedro Bermúdez de Castro e Reyno , señor de Aldao , herda a Torre de Aldao, Villar Bon, Villacoba, moraña e Silgadas. Casou con Teresa Nuñez de Puga. Herda o seu fillo, Francisco Bermúdez de Castro e Reyno casado con Ana Prado e Gayoso . Herdou o seu fillo Pedro de Castro e Aldao, señor de Aldao, casado con Ana Luísa de Figueroa Castro e Maldonado.

4

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

Parece ser que ata este intre o señorío de Aldao estivo asociado ao de Gondar, en santa María de Xeve, ata o século XVI. Con este casamento sepáranse os dous señoríos. Herda a súa filla, Ana María Aldao e Castro Maldonado señora d Aldao que casou con josé Francisco Gayoso e Figueroa, señor de Andabao. Herdou o seu fillo, Pedro Antonio de Gayoso Aldao Castro e Reyno, señor da casa de Aldao. Casou con María Bernarda Beloso e Novoa e Pazos. Foi alcalde de Pontevedra en 1705 e Alcalde Maior en 1718. Os seus descendentes deixaron de usar o apelido Bermúdez de Castro. tiveron como fillo e herdeiro a, Capitán de Milicias José Mariano Aldao e Gayoso (1710), casou con María Teresa Araújo e Mariño Lobeira .Tiveron como filla a, María Joaquina Aldao e Gayoso (1736) que casou en 1755 con Pedro Miranda Trelles Omaña, III marqués de Santa María del Villar e IV conde de San Román.

Poderemos comprobar que a partires deste momento o apelido Aldao perde o seu uso, seguramente debido a que se levan a cabo casamentos con nobles de maior importancia,económico e social.

De entre os sete fillos será Joaquín de Miranda y Gayoso ,IV Marqués de Santa María del Villar e V Conde de San Román, e nacido en Pontevedra en 1756, o seu herdeiro, pertencendo a unha das familias máis importantes desta cidade. Viviu xunto cos seus irmáns e pais nun pazo urbano construído polos seus avós maternos que ía dende a praza do teucro ata os soportais. Casou con María Pilar Sebastián y Raón, casamento que tivo que esperar á morte dos seus pais para poder realizarse xa que a dona era unha dama de boa liñaxe, irmá dun amigo de infantería, pero non pertencía a nobreza.

Dese casamento nace a súa filla, Luisa de Miranda y Sebastián, V marquesa de Santa María del Villar e VI condesa de San Román. Casou con Francisco Javier de Losada y Pardo de Figueroa, VII marqués de la Atalaya, VIII marqués de Figueroa, XI conde de Maceda, IX vizconde de Fefiñanes, Grande de España.Mariscal de Campo, loitou contra os exércitos napoleónicos. Sucedeulle o seu primoxénito, José de Losada e Miranda, con todos os seus títulos e dominios. Falece solteiro de herda todos os títulos nobiliarios a súa irmá, María del Carmen Losada e Miranda que casa con Diego de Quiroga e Prieto. Tiveron como filla a María del carmen de Quiroga e Losada que se casará cun noble da familia dos Canalejas título nobliliario creado por Carlos II en 1675.

María Joaquina Aldao e Gayoso

5

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

CHEGADA DOS CONDES DE CANALEJA .- María del Carmen de Quiroga y Losada (1829- 1907). casou con Ramón de Armada e Fernández de Heredia, XII conde de Canalejas. Tiveron catro fillos e foi a súa filla, María del Carmen de Armada e Quiroga, XIII condesa de Canalejas (1895-1955) a que herda entre títulos e propiedades as dúas Torres de Aldán.Casou con Julián Pérez esteso e tiveron cinco fillos.

1. Julián Pérez de Armada 2. Antonio Pérez de Armada (1921- 1989)) 3. José María Pérez de Armada 4. Mª Carmen Pérez de Armada 5. Ramón Pérez de Armada.(1930- 1999).

Foi o primoxénito que herdou A torre de Aldán e o Pazo de Vistalegre, pero falece sen Os cinco fillos do conde diante da súa nai (de negro) e familiares descendencia herdando as propiedades e título o seu irmán Antonio.

198 Antonio Pérez de Armada naceu en 1924 e faleceu en 1989.Foi XIV conde de Canalejas. Casou sou dúas veces . Á súa morte sucedeulle por Real Carta en 1991 o seu irmán Ramón Pérez de Armada XV conde de Canalejas.

Ramón Pérez de Armada , solteiro, morre sen descendencia directa de sangue, quedando extinguida . Nas súas últimas disposicións, legou o pazo de Vistalegre ao seu pariente Ramón Gil González de Careaga XV conde de Canalejas e trala súa morte a súa viúva, María del Mar Beristaín Díez, que faleceu en Aldán en 2009.Morreron sen descendencia. O título nobiliario recaiu en 1999 na súa sobriña segunda, filla de José Bela e Armada, Ar Paloma Bela e Rodríguez de Zabaleta, XVI actual condesa de Canalejas.

Na actualidade o pazo de A Torre é propiedade de Fuencisla Pérez y Antonio Pérez de Armada e a súa Roca de Togores, filla da segunda esposa de Antonio Pérez de dona Dona Fuencisla Pérez y Roca Armada de Togores Esteso e Quiroga de Losada, Dona Fuencisla Roca de Togores falecida en 2014 en Aldán.

6

.

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldรกn 2016

Os alumnos e alumnas de Infantil participaron na decoraciรณn do cole coa composiciรณn dunha lareira.

Para elo elaboraron un collage utilizando papel de periรณdico, area e pintura de dedos.

7

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Os alumnos máis pequenos tamén confeccionaron un mural con debuxos relacionados coa época dos pazos: • animais como o porco, a galiña, a vaca, o coello, a ovella; • comestibles como a pataca, o pemento, o millo; • utensilios como o trípode, o pote, os cubertos, o fol…

Aldán 2016

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

Existen diversas versións sobre este acontecemento e se ben varía a historia, o final é o mesmo. O feito nárranos como un membro da familia dos Aldao, Hernán ou Nuño (hai discrepancias) Pérez de Aldao, se converte no fundador do apelido Maldonado e toma por armas nobiliarias as que o rei de Francia lle concedeu (cinco flores de lis colocadas en cruz).

Descoñécese con exactitude a data en cuestión, pero este acontecemento estaría englobado entre a segunda e quinta Cruzada, arredor dos anos 1147-1221.

Don Hernán Pérez de Aldao atopábase gravemente enfermo e encomendouse á Virxe, prometendo visitala se lle devolvía a saúde. Apenas mellorou un tanto, púsose en camiño desde Galicia cara as ásperas montañas de Cataluña. Co cansancio e as molestias de tan longa viaxe intensificouse a súa doenza, polo que ao chegar foi preciso poñerlle unha cama nun dos ángulos da igrexa para que puidera facer a novena que ofrecera. Chegada a festa da Virxe, o 8 de setembro, encheuse por completo o templo de fieles dexesosos de presenciar as ceremonias litúrxicas. Un dos peregrinos, chamado Guillermo, Duque de Normandía, sobriño do rei Felipe de Francia,ao non atopar outro lugar máis claro de xentes en toda a igrexa que aquel onde estaba a cama do mencionado don Hernán ou Nuño Pérez de Aldao, permitiuse a liberdade de porse de pe nela para ver mellor as ceremonias; agraviado don Hernán, tanto pola molestia que lle causaba o Duque como pola súa falla de atención, e díxolle: - "Prégovos, en cortesía, cabaleiro, busqudes outro sitio no que poidades estar mellor, que os vosos pés incomódanme".

Ao que contestou o Duque Guillermo con altanería: - "Non te incomodarían se soubeses quen son".

Replicándolle o enfermo: - "Ti tamén, se me coñeceses, faríasme máis cortesía".

Pero, lonxes de ceder, voltou a contestarlle o Duque: -"Non me deas ocasión para que poña os pes de modo que os sintas".

Estas palabras acabaron de agraviar ao de Aldao, e cheo de indignación, replicou ao Duque: -"Prometo que si esta Señora, a onde vin con devoción , cura o meu adecemento irei a tomar enmenda da inxuria recibida na súa casa".

Pero escarnecendo o Duque a ameaza, resbotouna ríndose.

Sanou o de Aldao e convocou os seus principais parentes, manifestándolles o seu desafío e queixa.

Todos ofreceron asistilo, arriscando as súas vidas e gastando as súas facendas,e acordaron dar conta ao rei don Alonso, que se atopaba en Burgos, a onde foron a pedir amparo.

Enterado a súa Maxestade ofreceron ao seu favor, enviándolle como embaixador ante o rei de Francia, para que lle asegurase que Hernán Pérez de Aldao era tan principal cabaleiro, que podía desafiar a outro calquera dos de Francia, sen exceptuar ningún por preeminente que fose, e que baixo o seu amparo non permitise se lle enganara.

Foi recibido Hernán e os seus parentes con benigno agrado do rey Felipe, e reunidos os Grandes de Francia referiuse ao suceso. O Duque Guillermo pediu perdón, máis Hernán propuso se postrase, en castigo da súa ignorancia, e consintira lle pusese os pes encima. O Duque non 9

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

consintiu e Hernán suplicóu ao rei terminase a súa querella por desafío, sinalando armas e día, e asegurando o campo, pois era extranxeiro e estaba no seu reino. O rei pediu xustiza.

Chegou o día sinalado e ambos cabaleiros concurriron nos seus cabalos, con arneses brancos, lanzas de armas, porras, espadas e dagas, usando por timbre Hernán Pérez de Aldao o lema Ave María e levando no seu escudo as armas de Aldao, que eran dous lobos de púrpura en campo dourado.

Postos así na estacada, arremetéronse rompendo lanzas, polo que usaron as porras, dándose recios golpes, dos que saleu ferido na cabeza o Duque, que caiu ao chan. Saltóu entón Hernán do seu cabalo, a desenlazalo o xelmo para cortarlle a cabeza, ao tempo o rei arroxou o cetro, e os fieis do campo se interpuseron para estorbarlo, do que deu Hernán queixas a súa Maxestade.

O rei díxolle a don Hernán que bastaba o feito, que si o Duque morría quedaba vengado e se sanaba do golpe na cabeza, o rei quedaba obrigado a darlle satisfacción ao seu agrado. Mellorado o Duque, pediu Hernán o cumprimento do prometido, e se lle dixo pedise o que quixera. Xunto aos altos homes da Corte e ratificado o rei no seu ofrecemento por tres veces, dixo Hernán: - "Señor, pídoche que como traes tres flores de lis por armas, me outorgues para que eu poida ter cinco".

Ao rei Felipe non lle gustou a pretensión, e ofreceulle en cambio riquezas e outras mercedes, pero o de Aldao contestou que non fora a Francia por riquezas, senón pola súa honra, e que de non cumplir o rei a súa promesa, volveríase queixoso, non xa do Duque, senón do mesmo Monarca. O rei contestoulle: - "Eu douchas, se ben, mal donadas, é dicir, contra a miña vontade".

Desde entón Hernán Pérez de Aldao levou como sobrenome o de Maldonado, tomada da frase do rei Felipe, "maldonadas", e comenzou a lucir por armas as cinco flores de lis. Os seus descendentes conservaron o apelido Aldao e o sobrenome de Maldonado e, este, en diversas ramas desta familia de orixe galego terminou por prevalecer.

Obra dirixida pola profesora Beatriz Malvido coa axuda das alumnas Alicia Piñeiro, Candela Marcelino, Adriana Marcelino, Yasmina Zaky e o alumno Yeray Gil. Para a súa confección utilizaron: un taboeiro como soporte, papel de xornal, papel hixiénico, cola branca, auga e pinturas.

Cinco frores de lis colocadas en sotuer.

10

Colexio Familia QUE TEÑEN O APELIDO A VIDA NO PAZO TÁBOASagrada DE PERSOAS ALDAO EN GALICIA

O apelido Aldana está emparentado (según os heraldistas) coa liñaxe dos Aldao, Aldán e Maldonado, todos con casa primixenia no actual condado de Aldán.

O estudiadísimo topónimo Aldán é un antropónimo de posesor, como tantos centos que hai ao longo da toponimia galega.

Deriva de Aldanus, nome xermánico latinizado. Deriva de Alt 'viejo' (compárese co inglés old o el almean alt); Aldanus significa polo tanto 'el Viejo', e o condado de Aldán (que deriva de Terra Aldani) 'la tierra del Viejo, la tierra fundada por el viejo'.

Con iod temos o antropónimo xermánico Aldianus, igual que Aldanus, e que deriva en Alxén, unha parroquia do entorno de Vigo.

Hai máis de 20 formas distinas derivados de Alt 'viejo' como topónimos en toda Galicia, magníficamente estudiadas por Piel.

As formas vascas non teñen nada que ver con estas outras, cuxas terminacións as delatan xa de por sí como antropónimos.

Cangas Moaña Bueu Marín Pontevedra Vigo Redondela Chantado Malpica de Bergantiños Coristanco A Larancha Arteixo A Coruña Culleredo Cambre O Leiros Sada Abegondo

Aldán 2016

7 pers.

6 pers.

30 pers.

150 pers.

68 pers.

96 pers.

12 pers.

14 pers.

90 pers.

9 pers.

131 pers.

191 pers.

191 pers.

12 pers.

33 pers.

9 pers.

13 pers.

6 pers.

ESTE APELIDO EXTENDEUSE POR OUTROS LUGARES DE ESPAÑA E AMÉRICA. NO NOSO COLE TAMÉN TEMOS UNHA ALUMNA CO APELIDO ALDAO.

Antía Gómez Aldao e a súa nai (Alumna de 3º de E.P.)

11

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

Lenda 0.000% 0.0394% - 0.0816% 0.0816% - 0.1437% 0.1437% - 0.3047% 0.3047% - 0.3911% 0.3911% - 0.6093%

CONCELLO Laracha , A Arteixo Marín Carballo Bueu Cambre Chantada Malpica de Bergantiños Coristanco Sada Abegondo Pontevedra Coruña, A Culleredo Redondela Moaña Vigo Oleiros Cangas

APELIDOS 131 191 150 83 30 33 14 9 9 13 6 68 191 12 12 6 96 9 7

PORCENTAXE

PROVINCIA

0.6093 0.3911 0.3047 0.1437 0.1217 0.1816 0.0728 0.0649 0.0573 0.0547 0.0521 0.0438 0.0394 0.0253 0.0205 0.166 0.0165 0.0158 0.0143

A Coruña A Coruña Pontevedra A Coruña Pontevedra A Coruña Lugo A Coruña A Coruña A Coruña A Coruña Pontevedra A Coruña A Coruña Pontevedra Pontevedra Pontevedra A Coruña Pontevedra Instituto de Lingua Galega

12

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Editado por 3º E.P.

Aldán 2016

Colexio Sagrada Familia

Ano 2016

Co gallo do Día da Prensa, os alumnos de 3º de E.P. elaboraron un noticieiro relacionado co proxecto “A vida no pazo”. As novas que se contan ben puideron acontecer nos pazos da zona noutra época.

SUMARIO • • • • • • • •

Os poemas O inventor loco e listo.

Un roubo en Aldán.

Mercadiño.

Terremoto de diñeiro.

Os trinta porquiños.

O tempo en Galicia.

Esquela

Presentadores: Alicia e Pablo

OS POEMAS

O INVENTOR LOCO E LISTO

Por Alicia M. R.

Nunha antiga casa de Lugo atopáronse dous poemas chamados: “A pedida” e “O desprecio” e din así: Oh, doce damisela que bonita beleza!

Eu dígoche este poema polo gran amor que eu vos teño Príncipe Antara de Ávila.

Oh, valente príncipe!

Eu princesa son máis valente ca ti.

Eu son forte e ti non es forte, eu son lista e ti ó contrario e por iso non quero ser túa esposa.

Por Carmen G. L.

A semana pasada o conde Sebastián inventou unha máquina do tempo. Pero o probala reventou, levándoo a un lugar sen saída. Pero coas pezas que tirara construiu outra. E volveu á súa casa, e co medo que tiña nunca máis volveu a inventar nada.

UN ROUBO EN ALDÁN Por Saúl B.D.

Onte as 11 h. dous ladróns disfrazados roubaron: diamantes, lingotes de ouro e dous millóns de euros na Torre de Aldán.

Despois fuxiron e os gardas non foron capaces de collelos. Pero os ladróns eran tan despistados que chocaron cunha farola… Finalmente, foron capturados.

MERCADIÑO Por Carmen E.D.

Dentro de dúas semanas vaise celebrar un mercadiño no pazo Torre de Aldán. Só poden vir os nobres de Galiza.

Vanse vender cousas de moito valor, como: xoias, xoguetes de porcelana, mobles; das que os condes se queren desprender.

O mercadiño vai estar aberto dende as catro e media da tarde ata as dez e media da noite.

Os fins de semana as 24 horas, dende o 10 de maio ata o 24 de xuño.

Ainara, Saúl e Zaira

TERREMOTO DE DIÑEIRO Por Ainara P.V.

Un terremoto derribou o pasado luns o forno do pazo de Santa Cruz. Entre as paredes o marqués descubriu un tesouro. No cofre había moedas de ouro, diamantes, esmeraldas e xoias. A policía sospeita que é o mesmo ladrón que roubou no pazo de Aldán.

O marqués está moi contento. Cos cartos poderá arranxar os danos causados no pazo e tamén viaxar a Nova York.

13

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

OS TRINTA PORQUIÑOS

O TEMPO EN GALIZA

Por Andrea G.G.

Por Mateo H. C.

Na granxa do pazo Torre de Aldán dez porcas pariron trinta porquiños en menos dunha hora.O conde pensa que é unha barbaridade e quere vender algúns.

Están todos supercontentos e animados.

Imos falar co granxeiro xeral do pazo: EU: A que hora naceron os porquiños?

GRANXEIRO: Entre a unha e media e as dúas e media.

EU: De que raza son os porcos?

GRANXEIRO: De raza común.

EU: Que comen os porcos?

GRANXEIRO: Leite da súa nai.

EU: Ó conde gústanlle os porquiños?

GRANXEIRO: Non, gústalle máis comelos.

EU: Por iso os queredes vender?

GRANXEIRO: Temos que quedar con algún para comer e os outros venderémolos.

Andrea entrevista a Eric que é o granxeiro.

NOTA NECROLÓXICA

Aldán 2016

Por Zaira M.

Falece a condesa Luisa María Onte faleceu a condesa Luisa María Freire de Aldao, condesa de A Garda. O funeral será mañá as 5.30 da tarde na catedral de Tui. Ao rematar celebrarán unha cea na súa honra.

O TEMPO EN GALIZA.- Hoxe entrará unha fronte pola Mariña Lucense que deixará chuvias nas provincias de Lugo e A Coruña.

Os chuvascos seguirán ata a Costa da Morte.

Esta fronte levará un descenso brusco das mínimas. Nas Rías Baixas haberá nubes e chegarán chuvascos pola noite que afectarán pola Garda, Tui e Oia. TEMPERATURAS.- Descenso nas Rías Baixas e na Costa da Morte de 3º. No centro ( por Lalín, Santiago, Chantada e o Carballiño), teremos unha pequeña subida das temperaturas. Esta fronte, polo norte, provocará un descenso de 6º.

MAPA.- O Sol polo centro deixará abraiados coas temperaturas tan altas. Ata 14º podemos esperar. As mínimas caerán polas frontes tan frías que entran e espérase mal tempo para as procesións de Semana Santa. As tormentas dan risco en Ribadeo.

SEGUINTES DÍAS.- Para os seguintes días atoparemos menos sol e no centro seguirán subindo delicadamente as temperaturas. A fronte seguirá ata Ferrol, Betanzos e A Coruña. Entrará outra fronte pola Garda e Tui que deixará chuvias fortes no Porriño, Vigo e no Morrazo. Aínda así as temperaturas seguirán baixando e teremos graos baixo cero no Cebreiro, Ourense, Monforte e Lugo. En Santiago e en Muros as nubes entrarán e soprará un débil vento do norte.

Isto é todo. Ata mañá.

14

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

Para este proxecto de centro, os nenos e nenas de 4º de E. Primaria realizaron un pequeno libro que recolle as instancias máis importantes dun Pazo galego da época. Para iso dividírono en dous apartados principais, as dependencias atopadas no interior, como a cociña, a biblioteca, os faladoiros, e os salóns , e finalmente as instalacións e elementos que se atopaban no exterior tales como, o patio, o hórreo, a auga, a muralla, o portalón, os brasóns, o pombal ou a capela.

Un pazo galego é unha casa grande construída sobre todo en zonas rurais pola pequena fidalguía. A elección do lugar para a construcción non se deixaba ao azar e a cotío buscábanse lugares estratéxicos, especialmente lugares altos, para teren unha mellor visión e control das súas posesións. Outras veces, preferían construír no medio da campiña, en vales onde se gozase de microclimas e a terra fose máis fértil.

Os salóns estaban comunicados entre sí. Nesta zona da casa exhibíanse as riquezas dos señores e era precisamente onde estes puñan especial coidado na decoración. Unha parte importante do salón será a cheminea, centro de reunión onde se concentraban para recibir as visitas.

O centro neurálxico do pazo era a cociña porque nela non só se preparaba a comida para as persoas, senón tamén para os animais. Trátase dun espazo grande e amplo e, en certa medida, simbolizaba o poder dos propietarios dado que cantos máis aparellos posuíse máis rica era a casa.

Era outra habitación importante dos pazos, pois nela non só se gardaban os libros, senón tamén os documentos da familia, como contratos forais, testamentos, etc.

Desgraciadamente, a maioría destas bibliotecas co tempo foron desaparecendo.

15

Unha construcción popular do interior dos pazos eran uns saíntes de pedra, utilizados como asentos, chamados conversadoiros, lugar onde as mulleres sentaban para compartir as súas confidencias.

Colexio MO Sagrada Familia

Atopábase xeralmente diante das fachadas. A súa estrutura era poligonal. Era un punto importante do pazo, pois cumpría dúas funcións: unha función estética, xa que servía de vestíbulo exterior, e mesmo de escenario; e unha práctica, xa que nel realizábanse labores agrícolas.

A VIDA NO PAZO

A muralla ou muro estaba construido en pedra e delimitaba a propiedade do terreo. Nela atópase o portalón que serve de acceso ao interior da propiedade e no que se observa a maior parte da riqueza ornamental, xa que adoita contar con molduras con estrutura de arco e, na cornixa horizontal, pináculos, cruces,

Aldán 2016

É unha das construcións máis representativas da contorna galega. A súa gran importancia, mesmo nos nosos días, débese á súa función para as actividades agrícolas, especialmente para almacenaxe dos cereais como o millo e outros productos agrícolas

brasóns, e en menor medida algunhas esculturas.

O portalón podía ademais ter unha ou dúas torres laterais a modo de recordatorio do que foi anteriormente, o seu pasado nobre.

De estrutura cilíndrica con teito cónico.

Aquí criábanse pichóns, que servían como manxar para os señores do pazo en ocasións especiais.

4º E.P.

16

Ten unha planta retangular.

Os pazos constan de dous pisos: na planta baixa: o celeiro, as cortes e os cuartos de servizo; na planta alta: a cociña, os salóns, dormitorios…

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

O PAZO Aló. No alto daquel val, érguese, impoñente, o pazo.

Outrora nobre e fermoso, vese agora algo tolleito; aínda un chisco fachendoso, polo brasón que leva no peito.

As silvas, crueis, recobren as sebes de buxos que antes había.

Antigos bastóns son agora caxatos.

Antano, escaleira de pedra e coloridos pendóns, mais hoxe unha morea de ratos campa libre polos seus salóns.

Que foi da fartura e o lustre?

Que foi de festas e adobíos?

Se puidese falar, el contaría a quen boamente o quixese escoitar que noutro tempo o boato e a alegría eran os donos daquel fogar.

Ana García (profe de Lingua)

17

Aldán 2016

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Os nenos e nenas de 1º e 2º de E.P. celebraron o día da Prensa construíndo un pazo.

Os de 1º fixeron un collage con papel de periódico; e os de 2º pintáronno.

Desta maneira participaron do proxecto que se está a desenvolver no noso centro este curso.

18

Aldán 2016

Colexio Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

Localización: PAZO TORRE DE ALDÁN. Datación: S. XVI ( ¿).

Descripción: Escudo de pequenas dimensións e contorno irregular. No seu campo están representadas (de gules) cinco flores de lis (de ouro) colocadas en sotuer e sumadas, en xefe, dunha coroa aberta. ALDAO. É un dos escudos máis representados na comarca do Morrazo, e a máis antiga representación das armas desta linaxe que se coñece.

Localización: PAZO TORRE DE ALDÁN. Colocada na parte alta dunha parede que mira ao patio interior da casa.

Datación: S. XVI. Descripción: Presenta este escudo o seu campo cuartelado en cruz, cando en realidade deberá ser partido; ten acolada unha aguia coronada, labrada de maneira bastante tosca.

1. (De gules) cinco flores de lis ( de ouro), en dous paus de tres. ALDAO. 2. (De prata) seis roeles (de azur), en dous paus de tres. CASTRO.

Localización: IGREXA DE S. CIBRÁN DE ALDÁN. Parede lateral da Capela Maior.

Datación: S. XVII. Descripción: Ten acolada unha aguia coronada e conserva restos de policromía que non se corresponden cos esmaltes das linaxes representadas.

1. (De gules) cinco flores de lis colocadas en sotuer. ALDAO. 2. (De prata) seis roeles (de azur), en dous paus de tres. CASTRO. 3. Xaquelado (de sable e ouro) de cinco ordes. BERMÚDEZ. Estes mesmos esmaltes repítense nun escudo tallado en madeira e cuartelado de igual modo que se conserva no interior desta igrexa.

Localización: PAZO DE VISTA ALEGRE. Feligresía de S. Cibrán de Aldán.

Datación: S. XVII Descripción: 1º.- (De gules) cinco flores de lis (de ouro) colocadas en sotuer. ALDAO. 2º.- (De prata) seis roeles (de azur), en dous paus de tres. CASTRO 3º.- Xaquelado (de sable e ouro). BERMÚDEZ. Sobre o todo, escusón: Unha cruz florenzada

19

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

Localización: PAZO DE VISTA ALEGRE. Lugar de Espiñeira. Feligresía de S. Cibrán de Aldán.

Datación: Primeira metade do S. XVIII. Descripción: Sobre cartela, presenta un escudo co seu campo partido e unha aguia acolada. Ao timbre, coroa aberta.

1. Un castelo de tres torres e xaquelado. MONTAOS. 2. * Espada de prata acostada de seis bezantes. FEIJÓO. * Castelo e doncella acompañado dun sol e un crecente contorneado, tres flores de lis e, en punta, un falcón cunha perdiz nas garras. ARAÚJO. * Sobre todo : tres faixas xaqueladas de catro ordes, separados dúas a dúas por un filete. SOTOMAYOR.

Localización: IGREXA PAROQUIAL DE S. CIBRÁN DE ALDÁN. Datación: Primeiro cuarto do S. XVIII. Descripción: No altar maior do templo. Presenta un escudo soportado por una aguia acolada que o suxeita coas súas garras. Ao timbre, coroa aberta.

Escudo cortado: 1. Terciado en palo: 1.1. Seis roeles en dous palos de tres. CASTRO 1.2.-Un castelo e unha doncella, acompañado de un sol figurado e crecente tamén figurado, tres flores de lis, en punta, un falcón cunha perdiz nas garras. ARAÚJO. 1.3.- Cortado á súa vez. Primeiro unha espada acostada de 6 bezantes, en dous paus de tres a cada lado. FEIJÓO.

Localización: PAZO TORRE DE ALDÁN. Datación: S. XX. Estado de conservación: Moi bo.

Propietario actual: Herdeiros de D. Antonio, conde de Canalejas.

Descripción: Colocada na clave dun arco que forma parte da entrada a biblioteca da casa. No seu campo figuran (de gules) cinco flores de lis (de ouro) colocadas en sotuer.

Armas da linaxe ALDAO. Ao timbre, coroa aberta. Trátase da representación máis moderna das armas desta linaxe.

20

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

Para ambientar o proxecto que este curso estamos a desenvolver, decoramos o interior do noso colexio como o dun pazo.

Decoramos o rodapé das paredes e os dinteis das portas con pedras para darlle un aspecto máis rústico; e lámpadas e xardineiras .

Completamos a decoración cunha colección de fotografías que nos cederon as familias dos alumnos cuxa temática coincide co proxecto.

Tamén as familias colaboraron na cesión de mobles e obxectos como: cadros, espellos, xerras, útiles de cociña, candelabros….

Unha gran árbore xenealóxica da liñaxe dos Aldao decora unha parede da planta baixa ( 6º E.P.); unha lareira na entrada da primeira planta (Infantil) e unha mostra da heráldica de Aldán na entrada a Secretaría ( 1º ESO).

Profesores e alumnos esmeráronse no seu tempo de lecer para que todo quedara perfectamente adornado; e neste ambiente, desenvolvemos a nosa actividade educativa durante este curso 2015-2016.

Somos concientes de que este traballo valeu para coñecer máis e mellor o mundo dos pazos e a súa relevancia na sociedade galega; sendo un exemplo real a nosa localidade de Aldán .

Queremos agradecer sinceramente a todas aquelas persoas que participaron no proxecto; e tamén á familia dona do pazo Torre de Aldán por permitirnos a entrada na súa propiedade.

21

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

22

Aldรกn 2016

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

23

Aldรกn 2016

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

24

Aldรกn 2016

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

25

Aldรกn 2016

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

26

Aldรกn 2016

Colexio Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

EL PAZO MATEMÁTICO Un día , hace ya unos años visité un pazo en ruinas . Pero resulta que no era un pazo cualquiera porque cada vez que veía para él aparecía en cada piedra: fracciones propias , impropias y equivalentes . Me asomé y en el puente había un pequeño número escrito e intenté calcularlo . Aquel número resultaba ser 3,14 ( número ) . Los restos de las torres multiplicadas , divididas , restadas o sumadas su resultado era 3,14 . Pero en el resto de piedras no era así , después de pensar mucho rato , cansada y aburrida , me puse a escuchar música .

Cuando de repente se cae el pazo . Se empiezan a caer piedras , menos una torre que se quedó aguantada por el musgo. Me propuse calcularlo antes de que cayeran más piedras . ¡ Oh , me acaba de llegar un papel a los pies ! - dije no muy confiada - ¡ A lo mejor es la solución de todo esto ! Ponía así: multiplicándolas de 3 en 3 , me faltaba 1 décima .

Sumándolas de 3 en 3 , 2 décimas , pero multiplicando , dividiendo , restando y sumando daba ese resultado . También ponía esto: esto es muy importante no seas vaga que si lo piensas era muy fácil.

Claudia 6º E.P.

EN BUSCA DEL TESORO Un día un arqueólogo llamado Miguel, fue de viaje para estudiar una pirámide.

Anteriormente había leído sobre una pirámide en un libro que encontró en la biblioteca y decía: La pirámide más alta tiene un tesoro dentro de mucho valor, y después, ponía: 2/6 de 30. Cuando el arqueólogo llegó revisó otra vez el libro, después buscó la pirámide más alta, y en un lado de la pirámide ponía 2/6 de 30 y había un agujero al lado.

Buscó y buscó por todos los lados y alrededores de la pirámide y encontró seis piedras en el suelo en las que ponía: 12, 9, 14 , 20, 10, 1 y Miguel se puso a pensar 2/6 de 30 = (30:6)·2 = 5·2 = 10 . Cogió la piedra en la que ponía 10, la puso en el agujero y se abrió una puerta pero después había otra puerta que decía 5/2 de 10. Miguel se puso a pensar 5/2 de 10 y llegó a la conclusión 5/2 de 10 = (10:2)·5 = 5·5 = 25 y puso la piedra que ponía 25, la puerta se abrió y se encontró un libro de matemáticas de oro. Después cogió el libro y estaba toda la teoría y el cálculo que existen, dentro. Miguel se puso contento por encontrar el tesoro.

Jennifer 6º E.P.

28

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

EL NÚMERO 84 Y EL PAZO. ¡Hola! Mi nombre es Marta. Esta tarde he decidido ir al bosque con mi amiga, pues en el colegio nos han mandado sacar unas fotografías de lugares naturales.

Empecé a preparar mi mochila con una cámara, una libreta, una linterna, una chaqueta… El bosque no quedaba muy lejos así que fuimos andando. Cuando ya nos habíamos adentrado lo suficiente sacamos unas cuantas fotos. Fue entonces cuando a lo lejos vimos un tejado.

Fuimos corriendo y, nos encontramos con una gran casa. Parecía abandonada y nos acercamos. Entre las hierbas que la rodeaban encontré una hoja con el número 8. Parecía rota. Ya llegamos a la casa, entramos por la puerta principal.

Cuando estábamos dentro la puerta se cerró, dejándonos encerradas. Intentamos abrir la puerta con todas nuestras fuerzas, pero no logramos, lo mismo hicimos con las ventanas pero no había forma, ni de abrirlas ni de romperlas. Miré al suelo y vi otro trozo de hoja con el número 4, y unas iniciales en la esquina eran: N. P. Juntando las dos mitades observé que encajaban. Intentando mantener la calma buscamos que objetos veíamos: un paragüero, un sillón, un revistero, un espejo y una mesa.

Buscamos en el revistero, y entre las revistas encontramos un libro con el número 84, lo abrí; al ver la primera página comprendí que las iniciales significaban <<números primos>>. En aquel libro explicaba perfectamente como hallar los números primos.

Calculé los números primos de 84 : 84= 2x2x3x7 Buscamos algo que pudiéramos relacionar con esto.En una varilla e un paraguas encontramos un 2. Una puerta se abrió al cogerlo al pasar llegamos a la cocina, donde me di cuenta de que esta casa era un pazo. En un armario colgado de un tenedor encontramos un 2. Como pasó la anterior vez otra puerta se abrió daba a un inmenso salón, allí encontramos dos números. Un 3 dentro de una taza de una estantería. ¡Nos faltaba un 7 que no encontrábamos¡ Después de un rato nos fijamos en un árbol genealógico que había en una pared detrás estaba el 7 y un pasadizo y un pasadizo que volvía a dar a la primera habitación donde la puerta se abrió. ¡ Habíamos logrado salir.

Laura V. 6º E.P.

84

29

Colexio M Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

EL LABERINTO DEL PAZO María y Miguel, se adentraron en el pazo.

Aquel pazo era como un laberinto. Sabías el principio, pero debías hallar el final. Anduvieron durante un buen rato, hasta llegar a un pasillo sin salida.

Allí, había ocho puertas. Tenían estos números: 9,48- 9,40- 10,50- 9,42- 6,7- 3- 9- 9,4.

Al lado de la puerta número siete, había un acertijo que decía: Si te vas cuatro puertas a la izquierda, me hallarás.

Multiplícame por pi, y el número de mi puerta encontrarás.

María y Miguel se movieron cuatro puertas a la izquierda. Estaban en la puerta tres. Pi era igual a 3,14. Multiplicaron 3,14 x 3, y les dio 9,42, la sexta puerta.

La abrieron y continuaron. Siguieron por un pasillo estrecho que tenía estos números: 2,3,4,5,7,10,12,13,23,63, 93 y 97. Al final del pasillo había otra puerta, y al lado de ella, otro acertijo: Soy el 41. Aquí hay muchos primos míos. Si los sumas todos y luego sumas las cifras del resultado entre sí, la puerta se abrirá. Pero ojo, si no aciertas a la primera, encerrado quedarás. Miguel y María se pusieron a pensar, allí encerrados no se querían quedar.

Por fin lo entendieron Los primos del 41 eran los números primos, así que se pusieron a calcular. 2+3+5+7+13+23+97=150. 1+5+0=6.

Cuando los niños terminaron de calcular, la puerta se abrió. ¡Lo habían logrado! ¡Llegaron al final del pazo!

Ahora volvieron a empezar, esta vez sí, observando y fijándose en las características de la construcción.

Andrea 6º E.P.

30

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

31

Aldรกn 2016

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

Benvidos todos os que vos achegastes hoxe ata os xardíns deste pazo que acolle xentilmente a nosa festa de Entroido deste ano, por deferencia dos seus donos, os herdeiros de don Antonio Pérez de Armada, XIV (décimo cuarto) conde de Canalejas. A súa historia está tamén intimamente ligada á lendaria liñaxe dos Aldao, que señorearon estas terras dende a Idade Media.

O motivo de atoparnos hoxe precisamente aquí non é outro que o de estarmos a desenvolver no colexio o proxecto A vida no pazo, relacionado coa vida e as actividades propias dos pazos galegos nos séculos XVII, XVIII e XIX. Pola mesma razón, tamén viñemos disfrazados con traxes desa época, a máis florencente da fidalguía galega.

Chegou xa o Carnaval ao colexio Sagrada Familia e ímolo celebrar como é debido. Que non falte o entusiasmo e que sobre o bo humor. Todos xuntos en comparsa cantaremos e bailaremos sen parar.

Convidámosvos a que compartades connosco esta festa ancestral nosa e que gocedes da música e das lambetadas que con tanto agarimo preparastes para todos.

VIVA O ENTROIDO E A GOZAR!

32

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

Narrador .- Señoras e señores, viaxamos no tempo ata 1660 para recrear o establecemento dun contrato de foro, tan habitual naqueles tempos entre o campesiñado e a fidalguía. Estes que se achegan a nós son Xoán Menduíña Pousada, natural de Aldán, e María Soaxe Nogueira, natural de Beluso.

Xoán e María acaban de contraer matrimonio e queren establecer o seu fogar traballando unha das parcelas dos terreos pertencentes ao pazo da Torre de Aldán, cuxo propietario é, nesta época, don Pedro de Castro e Aldao, señor de Aldao e das súas xurisdiccións, que lles cederá unha parte das súas terras e, a cambio, Xoán e María contraen unha serie de obrigas para co seu señor.

(Sae un dos criados a recibir aos campesiños).

Criada.- Pasen vostedes. O señor de Aldao e o señor notario agardan .

Xoán.- (Con actitude humilde.) Bos días teñan vostedes…

Os presentes.- Bos días! ( O escribán acaba de redactar o documento e pásallo ao notario.)

O notario.- Ben, procedamos á lectura do contrato que se pechará estando as dúas partes de acordo. (O notario comeza a ler.)

Eu, Pedro de Castro e Aldao, en presenza do notario, don Cibrán Vázquez de Acuña e das testemuñas, don Sebastián Porto Villar e dona Dorotea Cerviño Docampo, e oficiando de escribán don Amaro García de la Camba, outorgo a Xoán Menduíña Pousada e a María Soaxe Nogueira, para que vivan e traballen durante toda a súa vida e a vida de tres sucesores deles, un dos casais dependentes do pazo Torre de Aldán, limítrofes ao leste co río Orxas. A cambio dunha renda anual de 24 ferrados de centeo, a cuarta parte da colleita de viño , cinco cabritos e dous porcos cebados.

Xoán.- Señor, non está no meu ánimo contrariar a ninguén, pero, coñecendo como coñezo os terreos que me son cedidos, considero excesiva esta renda que se me impón.

Conde.- Como ousades? Son esas algunhas das mellores terras do pazo e producen bo viño e moito cereal.

Xoán.- Con todo respecto, señor, con esa renda , pouco nos vai quedar a min e a María, e aos fillos que Deus nos dea, para poder subsistir.

(Don Pedro achégase ao notario e falan polo baixo. O notario fai que escribe algo no papel e le.)

Notario.- Consinto en rebaixar a renda a 20 ferrados de centeo, a sexta parte da colleita de viño, tres cabritos e un porco cebado. Acepta Xoán Menduíña as novas condicións do presente contrato de foro?

Xoán.- Si, señor, acepto.

Notario.- Asimesmo, aceptades a duración da renda?

Xoán.-Acepto, señor.

Notario.- Hoxe , a 5 de febreiro de 1660, en Aldán, eu, Cibrán Vázquez de Acuña, notario deste Concello, tomo acta deste contrato de foro e, para que así conste, o señor Pedro de Castro e Aldao e Xoán Menduíña Pousada asinan este documento, en presenza das testemuñas, comprometéndose a cumprir todo o que nel se recolle.

33

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

…

Cómo chove miudiño, cómo miudiño chove; cómo chove miudiño pola banda de Laíño, pola banda de Lestrove.

No Pazo da Hermida, en Lestrobe (Dodro), propiedade de parentes próximos, pasou Rosalía tempadas enteiras e mesmo escribiu alí parte da súa obra. Neste lugar naceron Ovidio e Gala, fillos da escritora.

O panorama que se contempla é o val do Sar e Ulla e a veiga de Lestrobe.

…

E tamén vexo enloitada da Arretén a casa nobre, donde a miña nai foi nada, cal viudiña abandonada que cai triste ó pe dun robre.

Situado na aldea co mesmo nome, na parroquia de Iria Flavia (Padrón), este pazo pertenceu aos devanceiros maternos de Rosalía de Castro. Era coñecido como a ¿Casa Grande?, e así aparece nos versos de Rosalía. Atópase moi transformado respecto á súa arquitectura orixinal, debido a unha forte reforma á que foi sometido o edificio recentemente.

…

Fun chegando a miña casa toda rendida de andar, non tiña nela frangulla con que poidera cear.

É a casa na que Rosalía vviu os derradeiros anos da súa vida. Neste espazo faise un percorrido polos acontecementos que marcaron a sua vida. Na planta baixa, denominada O perfil dunha sombra, o visitante pode apreciar a verdadeira dimensión desta emblemática figura da cultura galega é universal: a súa vida, o seu contorno e a relación do pobo galego coa figura da escritora.

Na primeira planta, proponse unha recreación da casa rural da época, entre labrega e fidalga.

35

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

O PAZO BALEIRO Os alumnos e alumnas de 6º E.P. leron un libro relacionado cos pazos

Autor: Xabier P. Docampo.

Ilustrador: Xosé Cobas.

Editorial: Anaya.

Colección: Sopa de libros.

Nicolás non vai á escola. Sin embargo, encántalle ir ao vagón do seu tío Delio.

Un día, no dobre fondo dun reloxo antigo, achan unhas cartas misteriosas, que os poñen sobre unha pista.

Nicolás e os seus amigos deben resolver o misterio.

Valoración: penso que é moi adecuada para o tema que estamos vendo. Os pazos. É unha novela chea de misterios, así que os aventureiros encantarálles, ou iso penso eu...

Andrea Ferradás Portela. 6 E.P.

34

Colexio MO Sagrada Familia

POESÍA

A VIDA NO PAZO

RINCÓNS DO PAZO

Aldán 2016

LUGAR TRADICIONAL

A vida no pazo é o tema deste ano.

Xa fomos de visita e nosas portas decoramos.

Mirou o conde cara a súa vidrieira, pois nas súas cores, hai moita beleza.

Falo dun lugar, onde é posible apreciar o estilo de vida antigo, que eu moito non sigo.

O documental e carnaval dúas cousas que fixemos E na excursión de fin de curso outro pazo veremos.

Baixou a doncela, pola gran escalinata, pois chamaran por ela, que ía comezar a danza.

Conta cun pombal, no que atopar animais era normal.

A revista deste ano Sobre eles outra vez O conto que limos dun pazo volve ser.

Abríronlle á condesa, o gran portalón, pra pasar xunto á princesa, unha tarde no salón.

Tamén cunha capela a cal non é difícil vela.

Por último cun ciprés, neste caso plantado por un conde francés.

Aprendimos moitas cousas que non poderemos olvidar e pa o ano, outro tema e a volver a empezar.

Marchou toda a familia, no seu coche de cabalos, pra realizar unha visita, a outros lugares fóra do pazo.

Sofía Núñez Baqueiro

Marina Diz Vázquez

O PAZO

Nomeados estes tres espazos, sabemos que falo de pazos.

Podo dicir con firmeza que estes son edificios con beleza.

Feitos para gozar deles, traballar e vivir neles.

Laura Vidal Otero

Os nobres vivían , os pobres os servían ; nese pazo antigo , que visitou meu amigo .

De pedra é , ciprés ten ; enormes habitacións , que che causarán grandes impresións Cando visite o pazo , disfrute da visita ; e non esqueza , ver as árbores antigas .

Se quere ir ó pazo, acuda ó de Aldán ; o bosque encantado verá , e o acueducto do Frendoal observará.

Valeria Chapela Guimeráns

36

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

A MATANZA

Aldán 2016

O TRASNO

Criamos porcos para comer con landras do monte e mazás da maceira; soltiños todo o ano anduveron na eira, pero agora a matanza temos que facer.

Xa todo está preparado: o porco e o coitelo: Os matarifes xa foron avisados.

Xa veñen… Xa chegan! Os porcos chían asustados…

Deste pazo, paceiro, xa abren as portas e o portelo.

Xamóns, chourizos, lacóns e cacheira, Fartura, farturiña e festa rachada; Comeremos e bailaremos ata a madrugada.

Xantaremos cocido ata a sementeira.

Yeray Gil

37

Eu son o trasno malvado e fago trasnadas; un día dáme por tirar un cazo e outro día culleradas.

De noite non durmo nin deixo durmir, fago as cousas sen rumbo e nunca me chego a aburrir.

Ninguén do pazo soña e todos queren fuxir de alí.

Gústame dar sustos e tamén portarme mal; tamén me gustan os alustros e que todo vaia fatal.

Claudia Gómez

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

A DANZA DE SAN SEBASTIÁN

Conta a lenda que a condesa María Luisa da Torre, casada co conde Sebastián de Tolosa, habitaban o pazo de Aldán xunto cos seus dous fillos e servos: Bernardo e María Xesús de Tolosa.

Un día como outro calquera, atopándose a condesa baixo un gran balcón, o seu marido Sebastián para demostrarlle o seu amor, colleu un manoxo de frores e botoullas por riba. Este feito pareceulle a súa muller moi fermoso e de ledicia bailou coa cabeza cuberta cos pétalos que de arriba lle caerán.

Tódolos anos celébrase unha festa o día de San Sebastián onde se baila unha fermosa danza na que as mulleres levan sombreiros de frores na cabeza.

Tania Pérez

MATRIMONIO ANULADO

Esta historia que vos vou contar, ocorreu no pazo de Santa Cruz, en Bueu.

Nesta historia, a protagonista é a filla dos condes Ela chámase Inés, e os seus país (Afonso e María) xa a queren casar.

Inés nestes momentos está triste, pois acaba de morrer a súa avoa, a quen ela quería moito.

Afonso e María desexan casala con Xoán, o herdeiro do pazo do Rosal, en Moaña. Inés non quere casar con el, mais os seus país, desexosos de ampliar os seus bens e territorios, quéreno. Pasou o tempo e, cando lle chegou a hora de casar, Inés insistiulle moito con que non a obrigaran , pero estes non lle fixeron caso. Chea de cólera, decidiu escapar de casa e esconderse no bosque que había preto de alí. Os país desesperáronse tanto que decidiron volver a pensar o do casamento, e se querían Lucía Castro recuperar a súa filla, o tiñan que anular. Buscárona con desesperación ata que , de súpeto, decatáronse de que cando a súa filla estaba triste, escondíase no bosque.

Os dous botaron a correr cara ó bosque. Cando a atoparon, dixéronlle que non a obrigarían a casar se non quería.

Entón, os tres voltaron cara a súa casa, e Inés puido elixir con quen quería casar.

Lucía Castro

O CABALO DO CONDE

Un día, o conde Antonio Pérez de Armada, cabalgaba a lombos do seu cabalo branco favorito. Ía veloz, voando ata que en certo momento, perdeu o control do animal, o que lle causou un grave accidente. Graves tamén foron as consecuencias: a perda dunha perna.Aquel cabalo deixou de lle gustar. Mais no fondo aínda tiña moito aprezo por el.

Chegou o día da morte. Merecía un final mellor a calquera animal existente. Foi soterrado preto do Castelo do Arco ( tamén coñecido como bosque encantado).

Pasou o tempo, e un día, un campesiño presentouse ante o señor conde. Dicía que vira ó cabalo trotar preto do río que pasaba fronte o Castelo.

O conde non o cría. Acostábase todos os días pensando nel, no seu branco cabalo rápido como o vento.

Pablo Pousa

39

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

O CABALO DO CONDE A DANZA DE SAN SEBASTIÁN

Un día, o conde Antonio Pérez de Armada, cabalgaba a lombos do seu cabalo branco favorito. Ía veloz, voando ata que en certo momento, perdeu o control do animal, o que lle causou un grave accidente. Graves tamén foron as consecuencias: a perda dunha perna.Aquel cabalo deixou de lle gustar. Mais no fondo aínda tiña moito aprezo por el.

Chegou o día da norte. Merecía un final mellor a calquera animal existente. Merecía un final mellor a calquera animal existente. Foi soterrado preto do Castelo do Arco ( tamén coñecido como bosque encantado).

Pasou o tempo, e un día, un campesino presentouse ante o señor conde. Dicía que vira ó cabalo trotar preto do río que pasaba fronte o Castelo.

O conde non o cría. Acostábase todos os días pensando nel, no seu branco cabalo rápido como o vento.

Conta a lenda que a condesa María Luisa da Torre, casada co conde Sebastián de Tolosa, habitaban o pazo de Aldán xunto cos seus dous fillos: Bernardo e María Xesús de Tolosa.

Un día como outro calquera, atopándose a condesa baixo un gran balcón, o seu marido Sebastián para demostrarlle o seu amor, colleu un manoxo de frores e botoullas por riba. Este feito pareceulle a súa muller moi fermoso e de ledicia bailou coa cabeza cuberta cos pétalos que de arriba lle caerán.

Tódolos anos celébrase unha festa o día de San Sebastián onde se baila unha fermosa danza na que as mulleres levan sombreiros de frores na cabeza.

UN MATRIMONIO ANULADO

Esta historia que vos vou contar, ocorreu no pazo de Santa Cruz, en Bueu.

Nesta historia, a protagonista é a filla dos condes. Ela chámase Inés, e os seus país (Afonso e María) xa a queren casar. Inés nestes momentos está triste, pois acaba de morrer a súa avoa, a quen ela quería moito.

Afonso e María desexan casala con Xoán, o herdeiro do pazo do Rosal, en Moaña. Inés non quere casar con el, mais os seus país, desexosos de ampliar os seus bens e territorios, quéreno.

Pasou o tempo e, cando lle chegou a hora de casar, Inés insistiulle moito con que non a obrigaran , pero estes non lle fixeron caso. Chea de cólera, decidiu escapar de casa e esconderse no bosque que había preto de alí. Os país desesperáronse tanto que decidiron volver a pensar o do casamento, e se querían recuperar a súa filla, o tiñan que anular. Buscárona con desesperación ata que , de súpeto, decatáronse de que cando a súa filla estaba triste, escondíase no bosque.

Os dous botaron a correr cara ó bosque. Cando a atoparon, dixéronlle que non a obrigarían a casar se non quería. Entón, os tres voltaron cara a súa casa, e Inés puido elixir con quen quería casar.

38

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

ENTRADA.- Para entrar a unha casa, como é costume, hai que chamar ao timbre. Na época dos pazos tamén se chamaba, xa que entrar era moi difícil ; non hai máis que ver como eran as portas. Como naqueles tempos non había electricidade, atado a porta tiñan un cordel que daba cara ao exterior e que ao tirar del facía soar unha campá. Esta era a forma de avisar e pedir permiso para entrar Agora máis ben é un divertimento xa que cando visitamos o pazo non quedou ninguén sen tirar da corda!!!!!Que divertido.

FACHADA INTERIOR CON BALCONADA.- Estamos na parte posterior do pazo que se pode ver dende a estrada. Alí atopámonos con moitas curiosidades como o balcón dende o cal os condes que alí vivían contemplaban a danza , a torre medieval, a górgola, o hórreo...

Os máis antigos do lugar lembran os últimos conde de Canalejas que vivirón neste pazo. estamos a falar de Julián Pérez Esteso que casou con Mª del Carmen de Armada e Quiroga (1895-1955) XIII condesa de Canalejas, e dona dos pazos de Vistalegre e A Torre de Aldán, descendente por parte na dai da liñaxe dos Aldao e por parte do seu pai dos nobles de Canalejas(Oviedo).

Deste matrimonio neceron cinco fillos: Julián, Antonio, José María,Mª Carmen, e Ramón. Trala morte do fillo maior quedoulle as propiedades a Antonio(XIV conde de Canalejas) que o falecer lle deu en herdanza o pazo de Vistalegre ao seu irmán Ramón (XV conde de Canalejas).

HÓRNEO DO PAZO.- Este órneo feito en pedra e madeira ten como característica, que o fai único na nosa zona,que está apoiado sobre tres mos horizontais. O normal é que estivera apoiado en dúas mos. Será porque era moi ancho!!!!!

Os hórneos son construccións típicas de Galicia e Asturias onde se secaba, almacenaba e conserbaba o gran que se recollía da colleita. Estaba ben aillado de humidades e animais como os ratos e estaba ventilado para que o aire entrara e non se estropease o producto que había almacenado.

Hainos de distintas formas, tamaños e materiais . O máis xeral é que teñan pedra e madeira xa que ámbalosdous materiais predominan en Galicia.

Está claro que nos pazos non podían falar xa que tiñan moitísimas terras de cultivo que ás veces traballaban os seus servintes e outras veces arrendaban a cambio dunha parte da colleita, polo tanto tiñan moitos productos que gardar. sobre todo cereais e patacas.

FOTO NO PATIO PRINCIPAL.- Tras rematala visita sacamos unha foto de grupo con Pili, que coida este pazo e a que queremos agradecer a súa atención e compañía.

Polo pazo da Torre pasaron moitas familias. Foi no século XIX cando chegaron a estas terras on nobles de Canalejas, título nobiliario español creado o 4 de novembro de 1675 por Carlos II. Foi Ramón Armada e Fernández de Heredia XII conde de Canalejas o que casou cun descendente dos Aldao, que herdou dos seus pais a Torre de Vistalegre e Torre de Aldán.

41

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

"O PAZO DE STA. CRUZ foi fundado no último tercio do S.XVII por D. Fernando de la Rúa Freire, abade de Bueu e comisario do Sto. Oficio. Falecido en 1697, deixou sucesor ao seu fillo, o capitán D. José Antonio de la Rúa Freire y Andrade, casado con Dña. Jacinta Bermúdez de Castro e Mondragón, filla do capitán D. Bartolomé de Castro San Ciprián e Dna. María de Mondragón; quen lle dera polos fillos a Dna. Baltasara, casada con D. Benito Gayoso e Maldonado, fillo dos señores da torre de Aldán; Dña. Isabel María; D. Benito Antonio, herdeiro do maiorazgo; Dna. Rosa María, casada con D. José Ventura Cabral e Valladares, fillo dos señores da Casa de Bouzas; Dna. María Josefa, casada con D. Manuel José de Aldao e Taboada, señor de la Casa do Placer, en Sta. María de Cela; D. Lucas, clérigo, deixou numerosa descen dencia; e Dña. María de la Anunciación de la Rúa Freire O pazo atópase en bo estado de conservación, con varios escudos, unha torre almenada e dous hórreos.

A CAPELA: De estilo gótico tardíó e en honor a Sta Ifigenia, aínda que no seu altar maior non hai ningunha imaxe dela, senón unha cruz de ébano e marfil que dá nome o pazo.

A VIXE NEGRA: Conta a lenda que viu nun barco de África que se incendiou. Está colocada no lateral dereito da igrexa.

O terceiro domingo de setembro celébrase a festa no seu honor e con tal motivo ábrese a capela ao público.

A tradición asegura que a representación da santa negra, en ébano e marfil, débese a que está dedicada a unha mártir católica que morreu torturada e queimada na fogueira.. É por elo que moitos romeiros acércanse en procesión ata esta romería buscando unha cura para os seus problemas de pel e de queimaduras.

XARDÍNS: En un entorno único, en el que la naturaleza y la historia conviven en armonía, en donde el invitado puede disfrutar paseando por miradores y terrazas; entre frutales, huertos y siembras, en donde los atardeceres roban la respiración y las noches te envuelven con la magia de las leyendas gallegas Os xardíns están ben coidados. Conta cun manantial de auga do que antigamente se servía o pazo.

Actualmente chama a atención un invernadoiro acristalado ... escondido, enigmático e maravilloso; onde se celebran bodas e banquetes.

40

Colexio Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

CHEGADA: No Pazo de Oca, agardábannos dous guías que, despois de facilitarnos

uns cadernos didácticos, foron contándonos a historia do edificio e moitas curiosidades que non coñeciamos; unha delas é a pedra que está nun dos muros e na que figura a palabra prosiga, seguida dunha man que sinala cara á esquerda e que representa un aviso dos amos aos seus descendentes para que, nunha época futura, se continuase construíndo o edificio residencial; cousa que, por certo, non se cumpriu.

Pero, aínda así, o pazo é impresionante, co seu patio central e a súa enorme fonte que nos engaiolou

OS XARDÍNS: Logo fomos coñecer os xardíns e os estanques en forma de barco que os cruzan. Alí vimos especies arbóreas de todo o mundo, como a criptomeria elegante e a camelia reticulata, coas que levamos a cabo unha interesante actividade. Tamén camiñamos por un bosque de buxos de máis de trescentos anos de antigüidade, ademais de admirar un xardín romántico, unha horta enorme e de perdérmonos nun labirinto de camelios.

ENTORNO E PATRIMONIO: Na ponte que divide as dúas seccións do estanque, algúns alumnos representamos un contrato de foro polo que, o 11 de abril de 1672, o V señor de Oca, Xoán Gaioso e Neira, lle afora unhas terras a Antonio de Parama por unha renda anual de 18 ferrados de centeo, dous capóns e un cabrito.

Moitos foron os señores deste pazo singular, o máis poderoso de Galicia; entre eles están os Neira, os Mendoza, os Bermúdez de Castro, os Gaioso…, e todos teñen o seu escudo representativo en distintos emprazamentos do edificio e dos xardíns.

ARTE TOPIARIA: Unha grande sorpresa nos agardaba nun dos recunchos do magnífico xardín: unha chea de figuras creadas a base de sebes recordaban historias da nosa infancia. Vimos personaxes de Alicia no país das marabillas, sendo destacable unha figura da propia Alicia atravesando o espello; tamén había distintos animais e incluso atopamos o monstro do lago Ness. Foi moi emocionante xogar a identificar cada unha das figuras que ían aparecendo no noso camiño.

Finalmente, visitamos a capela do pazo e fixemos unha foto de grupo ao pé do bonito cruceiro de pedra ubicado na praza de entrada.

Nunca esqueceremos esta visita!

42

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

Na excursión de Fin de Curso os nenos e nenas de 1º e 2º de E.P. coñeceron a zona vella de Pontevedra e visitaron o Museo no que desenvolveron unha actividade.

Pola tarde percorreron os xardíns e o bosque do Pazo de Lourizán coñecendo nomes e orixe das plantas No percorrido pola cidade atopámonos cun escudo dos Aldao

Pola súa banda, os alumnos e alumnas de 3º e 4º de E.P., visitaron o mosteiro de Poio e o hórreo que está nas súas inmediacións.

Tamén visitaron a exposición de Prehistoria do Museo de Pontevedra e , xa pola tarde disfrutaron no Parque dos Sentidos en Marín.

43

Colexio Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

O croquet pode ser un pasatempo ou un deporte. Consiste en golpear bólas de madeira ou plástico cun mazo, a través de pequenos arcos de metal enterrados no campo de xogo.

Orixinalmente, o croquet era un pasatempo da nobreza (Provenza, no sur de Francia) nos séculos XII e XIII; Dise que é Luís XIV, quen, lamentando non poder xogar alí no inverno, tería que xogalonunha mesa, dando orixeao billar.

A versión moderna destexogoinventouse en Irlanda. Dúas décadas despois foi levado a Inglaterra como un pasatempo para a aristocracia. Para a década de 1870, o xogochegara a todas as colonias inglesas. É probable que o xogo sexa derivado dunxogo de mazo e bólas chamado pall mall. É un xogo no que as diferenzas entre homes, mulleres, novosou vellos, non ten importancia.

REGRAS O número de xogadores pode ser: 1 contra 1 ou 2 contra 2.

O obxectivo do croquet é terminar a ruta preestablecida, con dúas pelotas e na dirección correcta pasando cada arco dúas veces (primeiro na primeira volta e logo volver) e golpear a clavija.

Se se envía unha pelota fora do campo cun tiro de croquet, isto non implica necesariamente o final da rolda. Despois de cada tiro as bólasfora do campo póñense detrás.

O partido é gañado segundo sexa o caso: No xogo clásico, o gañador debe anotar 26 puntos (12 saltos de arcos e peg, cada bóla). Despois do xogosempre ten que haber un gañador que ten que xogar contra todos os perdedores.

No xogo de 14 puntos, non haicamiño de volta, entón cada bóla debe cruzar só seis pequenos arcos e chegar á clavija.

Tamén se pode xogar contra o tempo: onde o gañador será o xogador que anotase máis puntos.

O campo regulamentario de croquet é un rectángulo nivelado e moi liso cuberto de herba cortada case ao nivel (altura máxima non superior a 0,65 cm ou 0,25 polgadas) e que ten como dimensións 32 metros de longo (35 yardas) e 25,60 metros de ancho (28 yardas). Pero son posibles campos de menor tamaño sempre que se manteña a relación 5 a 4 entre a súalonxitude e a súa anchura (croquet de xardín), aínda que non aptos para partidos de competición, si permiten xogarao croquet familiarmente.

O croquet xógasecun mazo, catrobólas, azuis e negras con vermello e amarelo, nun campo que contén seis arcos e unha pica central peg . Pódese xogar individualmenteoudobres, neste caso cada xogador da parella xogarácunhacertabóla durante o xogo.

44

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

45

Aldรกn 2016

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

1.Clase social máis alta da sociedade medieval.

6

2. Representación simbólica de cada familia.

3. Título da nobreza; persona que ten no seu poder un pazo.

1

4. Edificio destinado ao culto, dentro dun pazo.

5. Fortificación que rodeaba un pazo.

3

6. Nome do pazo no noso pobo “… de Aldán” 2

Sabela Vázquez

4

5

• • • • •

BOSQUE ENCANTADO TORRE DE ALDÁN PAZO CASTILLO CONDESA

* CROQUET * FINCA * CRIADOS * CONDE * CEPO

A B C D G I P C H P Z Q

T O R R E D E A L D Á N

Z S S V L O K S Z M N M

M Q U H A C G T I O D A

O U M Z S R F I N C A K

W E W A E Z P L Z R H Q

X E S S D N F L I O B Z

D N J E N L M O A C F Ñ

F C E P O D C T W K J U

I A R J C O N D E E Z X

H N I I U E S I X J O S

K T Ñ D A M R E A W N Y

3º ESO J A T M C D A D C G M T

L D V B W T O B Y I R W

Icíar e Paula 1º ESO

Marina Diz 6º E.P.

1.

3.

5.

7.

9.

Bosque encantado Crocket Pazo Castillo Cepo

2. Torre de Aldán 4. Finca 6. Criados 8. Conde

Nerea Martínez 1º ESO

47

M O R K A P C J E L V P

Colexio MO Sagrada Familia

A VIDA NO PAZO

Aldán 2016

Chegou o momento de despedir unha marabillosa etapa das nosas vidas. É hora de deixala atrás e comezar outra nova.

Antes de nos ir, queremos darlle as grazas a este colexio por todos estes maravillosos anos e por aportarnos tan bos momentos que xamais poderemos esquecer.

Aínda que esto non sería posible sen os profesores, por elo queremos agradecerlles tamén todo o traballo, o esforzo e as ganas que poñen en cada un dos alumnos de centro día a día.

Despedímonos cunha inmensa alegría por todo o vivido, pero tamén con algo de pena porque isto acábasenos. Deixamos unha pequena parte de nós aquí e sempre vos recordaremos con moito cariño.

Un forte abrazo e ata sempre!

46