Buitenkansen Boerderij zoekt functie
Colofon: Tekst Vormgeving Fotografie
provincie Overijssel Nu reclame Cynthia Fotografie en Fideo
E-mailadres
buitenkansen@overijssel.nl
Provincie Overijssel 13 juni 2017
2
Hoe maak je van een probleem een (buiten)kans? Leegstand in het buitengebied neemt snel toe. Alleen al in Overijssel is de verwachting dat tot 2030 maar liefst 3.000 boerderijen leegkomen. Omgerekend zijn dat bijna 600 voetbalvelden aan oppervlakte. Hoe zorg je dan dat de gebouwen en buitenruimtes niet verpauperen? Dat onze dorpen en groene ruimte aantrekkelijk blijven om te wonen, werken en recreëren? Zodat we onze provincie mooi houden?
Met ons project ‘Buitenkansen’ zijn we gaan ‘omdenken’. We zien leegstaande boerderijen niet langer als een probleem, maar als een buitenkans voor een tweede leven. Daarom zijn we gestart met dit experiment, met de boerderij in Stegeren als het symbool voor deze omslag.
Met onze VAB-athon hebben we iedereen in Overijssel uitgenodigd om met vernieuwende ideeën en oplossingen te komen voor een herinvulling van de boerderij. Met deze 24-uurs ideeënmarathon hebben we zo veel mogelijk creatieve, kansrijke concepten opgehaald uit de Overijsselse samenleving. De belangstelling was en is nog steeds groot. Vele teams schreven zich in, veel media, lokaal, regionaal en landelijk deden verslag.
Met de finale op 17 mei hebben we het winnende team de sleutel overhandigd van de boerderij. Maar daarmee is de deur niet dicht. Twee jaar lang mag de winnaar zijn concept uitwerken. Wij zullen dit proces volgen, helpen waar mogelijk, en vooral hier ook zelf van leren.
Met dit experiment staan we wat mij betreft pas aan het begin van de vele buitenkansen die we samen gaan benutten. Maar wát een begin! We hebben dit probleem, deze kans, echt op de kaart gezet!
Monique van Haaf, gedeputeerde van Ruimte, Grondbeleid en Handhaving
3
4
1 V raagstuk Vrijkomende Agrarische Bebouwing (VAB’s) Als je aan buitengebied en platteland denkt, denk je aan natuur, pittoreske boerderijen, fraaie vergezichten en rust. Maar er is ook een andere kant: leegloop. Veel agrarische bedrijven komen leeg te staan. Dit noemen we VAB’s: vrijkomende agrarische bebouwing. Tot 2030 gaat het in Overijssel over 1/3 van de 9000 agrarische bedrijven! Dat heeft grote gevolgen voor het leefklimaat, landschap en de economie op het platteland, zo blijkt uit de verkenning van de provincie naar VAB’s. Dit vraagstuk vraagt om onalledaagse nieuwe invullingen. Overijssel ziet deze VAB’s als buitenkansen voor revitalisering van het landelijk gebied. Daar wil Overijssel ruimte voor bieden.
5
2 Buitenkansen, het experiment De provincie Overijssel ervaart veel creativiteit en energie in de samenleving. Om dit aan te boren heeft de provincie het project ‘Buitenkansen’ gelanceerd: ruimte voor initiatiefnemers met creatieve ideeën op prachtige plekken. De start van ‘Buitenkansen’ is gemarkeerd door de VAB-athon, een tweedaagse ideeënmarathon op 9 en 10 maart in Stegeren, gemeente Ommen, in en om de leegstaande provinciale boerderij aan Spijkerweg 1. Dit grootse evenement kreeg een vervolg in de finale, op 17 mei, op dezelfde locatie. Daar kreeg het team met het beste idee de sleutel van deze boerderij voor 2 jaar, om het winnende concept uit te werken. Voor de provincie Overijssel is dit een mooie gelegenheid om inzichten op te doen om daarmee haar beleid voor VAB’s aan te scherpen.
6
3 Bijzonderheden van omgeving Spijkerweg 1 in Stegeren Stegeren is een oud buurtschap met 150 inwoners in de gemeente Ommen. De verspreid liggende boerderijen worden met elkaar verbonden door de Stegerdijk. “Dit buurtschap, gelegen aan de Vecht, is echt een voorbeeld van oude buurtschappen: lage grond aan de rivier, de boerderijen bij de oude essen, in honderden jaren opgehoogd met mest van de schapen die overdag door de scheper gehoed werden op de eindeloze heidevelden. De heidevelden liepen ver naar het noorden richting Dedemsvaart”. Uit: ‘Zwerftochten door de Vechtvallei’ (2016) door Gerrit Jan Eshuis.
7
4 VAB-athon
4
1
2 5
3
6
7 9
10
8
8
“De problemen van morgen kunnen we niet aanpakken met de oplossingen van gisteren.” Onder dit motto lanceerde de provincie Overijssel de VAB-athon, als kick-off van project ‘Buitenkansen‘. Op 9 en 10 maart 2017 gingen ondernemers, ontwerpers, programmeurs, studenten en innovators in twee challenges op zoek naar een vernieuwende invulling: één voor de leegstaande provinciale boerderij in Stegeren en één voor oplossingen voor andere vrijkomende boerderijen (VAB’s). Drie finalisten en één kandidaat op basis van een ‘wildcard’ uit de eerste challenge namen het op 17 mei tegen elkaar op voor de hoofdprijs: de sleutels van de boerderij voor twee jaar met een begeleidingstraject van een expert. De geldprijs van € 750,- van de tweede challenge is op 10 maart uitgereikt aan ‘And The People’.
1 2
Schets VAB-athon. Gedeputeerde Monique van Haaf (L) en wethouder Hans ter Keurst (R) van gemeente Ommen gaven het officiële startsein van de VAB-athon. Met de inzichten uit de aansluitende paneldiscussie met experts konden de deelnemers hun concept aanscherpen. Tijdens deze twee dagen konden toeschouwers en deskundigen de deelnemers in actie zien: brainstormen, knutselen, ontwerpen, kritisch denken, overleggen en netwerken, en uiteindelijk hun concept presenteren. 3 Van links naar rechts: Guido Müller (Provincie Overijssel), Coen Bosch (LTO), Ingrid Nij Bijvank van Herel (Het Oversticht), Gerard Hendrix (HX), Henk Lassche (Countus) en Wilco Pasman (Stimuland). 4/5 Deelnemer stelt vragen aan de experts. 6 Jouri Schoemaker (R) , de beste pitcher van Nederland, hielp de deelnemers bij hun concepten en hun presentatie. 7/8 De tekenaars Geert Gratama en Luuk Poorthuis gaven kleur en creativiteit aan de VAB-athon door hun visualisatie van de concepten. 9 Vijfenzeventig teams presenteerden hun idee aan de jury. De grote variatie in projecten en deelnemers zorgde, naast lichte spanning, voor een bruisende sfeer met veel belangstelling voor elkaars ideeën. 10 Aan het eind van de tweede dag maakte Monique van Haaf de finalisten bekend van de eerste challenge: • De Kiem; • De Groene IJsselvallei; • Aquaponics. De winnaar van de tweede challenge, ‘And the people’, ging met de geldprijs naar huis.
9
5 Finalisten van challenge 1 Aquaponics
Het team van Bauke Hegeman presenteerde haar plan om de kleinschalige combinatie van aqua- en hydrocultuur op te schalen naar een renderend agrarisch bedrijf, in harmonie met de natuur en omgeving. Met daarbij een combinatie van boslandbouw met permacultuur. Innovatie, biodiversiteit, duurzaamheid en eigen energieopwekking maken deel uit van dit concept, evenals samenwerking met natuurorganisatie(s) en het aanbieden van dagbesteding en stageplaatsen voor ‘groene’ opleidingen.
“Act local, Think global.”
De Kiem
Praktijk Centrum Levenservaring De Kiem heeft de vestiging in een gave boerderij waar alles kan voor ogen. Als plek voor persoonlijke groei en ervaring, in een vertrouwde setting of voor groepen.” Leren door samen te doen en kennis te delen, ongeacht wie of wat je bent.”
10
De Groene IJsselvallei
De Groene IJsselvallei wil mensen terugvoeren naar de vaardigheden, handwerk en kennis uit het Nederland rond 1830. En deze behouden voor toekomstige generaties, om een duurzamere omgang met de natuur en omgeving te creĂŤren.
“Een unieke reis terug in de tijd�
De Oase
(op basis van een wildcard) als vierde finalist
De Oase wil met professionele begeleiding en logeer- en dagopvang (preventief) werken aan het terug- dringen van depressies en burn-out. De Oase richt zich specifiek op naasten van mensen met kanker, een risicogroep voor depressie en burn-out. Rust en ruimte, op adem komen in een huiselijke en landelijke sfeer. Om weer in zijn of haar kracht te komen of te blijven.
11
Een greep uit de overige concepten Back 2 Basic stelt een project voor waarin mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt samen met oudere mensen met een agrarische achtergrond werken in de natuur.
De Gebroeders Kolling willen hennep telen als grondstof voor olie en isolatiemateriaal.
Dit team wil van dit erf een avonturenboerderij maken. Met activiteiten in de natuur nodigen zij mensen uit om te ontspannen en zich ontwikkelen.
12
Back 2 Basic
De Gebroeders Kolling
Van Duinen, Kuiken en Klaver
Europe Forestry
Europe Forestry wil twee pyroliseinstallaties in gebruik nemen voor de opwekking van 500.000 kW. Eén op hout- en houtafval uit de directe omgeving, en één uit biomassa en bio-afval van de cultuurgronden uit de directe omgeving.
“Het decentraal opwekken van stroom door pyrolyse is een mooie pilot voor deze plek, inclusief scholing en voorlichting.”
Horses and dogs
Het idee van Horses and dogs is onder andere gericht op de recreatieruiter: ondersteuning van mensen met geheugenproblemen door training met paarden.
13
6 De finalisten en winnaar van challenge 2
And the people Winnaar challenge 2
Het team van Jip Nelissen ziet collectief eigenaarschap en groen als instrumenten voor duurzame waardecreatie in krimp- en stedelijke uitloopgebieden. Inspelen op een behoefte uit de grote stad door parttime boerenschap: werken met de handen, elkaar en de natuur, aan eigen voedselvoorziening. Zo’n concept omzetten in een businesscase biedt kansen voor de lokale economie en meerwaarde voor mens en natuur.
14
Ook erg de moeite waard De volgende twee concepten waren ook erg de moeite waard om een vervolg aan te geven, al hebben ze niet gewonnen.
A1
A1 wil leegkomende boerderijen toewijzen aan statushouders (asielzoekers met een verblijfs- vergunning) om daar als familie of groep een nieuw bestaan op te bouwen in de landbouw, in de vorm van een pilot, om daarna landelijk in te voeren.
Des Lands
Coöperatie Des Lands verzamelt wensen van mensen die een passende locatie zoeken op het platteland. Deze worden gebundeld in een databestand en vervolgens gekoppeld aan plekken en andere ideeën die daarbij passen, met een gezamenlijk exploitatie en kostenverdeling.
“Hoe brengen we dromen samen? En hoe verbinden we die met overheidsdoelen?”
15
16
7 Foto-impressie VAB-athon
17
Nog meer interessante concepten
Tijdens de VAB-athon kwamen tal van interessante concepten voorbij.
Water, natuur en landbouw
18
Eerlijk vlees, tiny living
Voor mens en bij
Historische toekomst
Een klooster voor jongeren
Een beleefboerderij voor ouderen
Thuisbasis balans
Terug naar de natuur
Zet balans op je balans
Verbinden
Autarkische schuurwoningen
Avontuur
Back to basic
3 generaties bewoning
14
19
Uitspraken over de VAB-athon Juist de kruisbestuiving tussen mensen vanuit verschillende achtergronden, studierichtingen, kennis, ervaring, werkdomein en mindset, maakten de VAB-athon tot een bruisende start van het even bruisende traject ‘Buitenkansen’ waarbij iedereen nu al veel van elkaar heeft geleerd.
roene Ijsselvallei: “Dit is een ongelofelijk inspirerenG de dag geweest. Fantastisch! Dank jullie wel!”
De Kiem: “Topdag! Volgende keer weer!”
And the people: “Twee dagen heerlijk ontworpen.”
Christoph Vet, A1 team: “Wat ik bijzonder vond is dat er een mooie sfeer aanwezig was, gemoedelijk en toch ook competitief.”
Monique van Haaf: “Ik zie heel veel creatieve, leuke ideeën, vernieuwende ideeën waarmee we aan de slag kunnen als provincie om de leegstand in het buitengebied opnieuwe vorm te geven. Zorgen dat we invulling krijgen voor de boerderij en de stallen.”
20
8 De finale op 17 mei Op deze zonovergoten dag presenteerden de vier kanshebbers hun plannen. Na een publieks- stemming en het oordeel van de jury kreeg het winnende team De Oase van juryvoorzitter gedeputeerde Monique van Haaf de sleutel overhandigd: “De Oase maakt goed gebruik van de kwaliteiten die deze plek te bieden heeft, rust en actief contact met het buurtschap. Daarnaast heeft het een realistisch plan, gebruikmakend van het volledige erf en opstallen, en is de kans aannemelijk dat De Oase na twee jaar deze onderneming kan blijven voortzetten�. Kitty Vos van De Oase kon haar geluk niet op. De Oase gaat al snel aan de slag in de boerderij, die ook hun woonverblijf wordt.
21
9 Buitenkansen in the spotlights De VAB-athon en de finale stonden volop in de belangstelling bij nationale en regionale media. Tal van radio- en t.v.-interviews kwamen voorbij. Dit laat de significantie zien van het project Buitenkansen.
Kijk voor alle foto’s van Cynthiafotografie op www.overijssel.nl/buitenkansen of www.buitenkansen.nu 22
10 Leerpunten, conclusies en vervolg Met het project Buitenkansen zijn we begonnen met een nieuwe aanpak voor het vinden van oplossingen voor leegstaande en leegkomende boerderijen. Een lastig vraagstuk met grote impact op het leefklimaat voor het platteland van Overijssel. Een pasklaar antwoord hebben we niet. Wat we wél hebben is de energie uit de samenleving, veel creatieve mensen met ideeën over een passende invulling voor leegstaande boerderijen. Door deze energie te benutten en door ruimte te bieden voor de uitwerking van kansrijke ideeën, kunnen leegstaande boerderijen en hun omgeving weer floreren. Dat is geen eenvoudige opgave. Wat helpt is deze grote opgave heel concreet te maken en vervolgens een ‘groeimodel’ aan te bieden in de vorm van lage kosten in de aanloopfase. Dat concept trekt een grote groep mensen aan die echt aan de slag wil. Met deze aanpak van project Buitenkansen zijn we onmiskenbaar een goede richting ingeslagen. De komende twee jaar gaan we De Oase op de voet volgen bij in hun ontwikkeling van hun project op weg naar een reële bedrijfsvoering. Dat doen we door iedere 2 maanden een blog te plaatsen op www.buitenkansen.nu Zo krijgen we inzicht in het proces. Wat kunnen we als provincie hiervan leren? Waar loop je tegenaan? En vooral: wat is er nodig, en wat kan de provincie of een andere partij daarin bieden? Het project Buitenkansen heeft het thema VAB’s aangewakkerd. Dit zorgt er voor dat er momenteel in de hele provincie initiatieven ontstaan en dat er meegedacht wordt over oplossingen voor VAB’s. Wij gaan dit enthousiasme stroomlijnen en ons beraden op een goede aansluiting van ideeën op het aanbod vrijkomende agrarische bebouwing (VAB’s). Simone Adema en Thijs Aarden, projectleiders Buitenkansen
23
2017-413
24