ZEGAROWESPÓŁKI HANDLOWE

tekst Rafał Wietrzyński

połowa XIX i początek XX wieku odznaczyły się dynamicznym rozwojem przemysłu w Świebodzicach. W znacznej mierze przyczyniły się do tego wszelkiego rodzaju przedsiębiorstwa zegarowe, których pod koniec XIX stulecia było już tutaj kilkanaście.

Druga

To właśnie dzięki rozwojowi i wzrostowi produkcji spółek zegarowych, o któRych pisaliśmy w poprzednich częściach tego cyklu, na terenie miasta zaczyna osiedlać się coraz więcej nowych osób, a same Świebodzice znacznie się rozrastają. Warto zauważyć, że coraz wię­ w w w . p r z y s t a n e k d . p l kszą rolę zaczynają odgrywać też fir­ my handlowe, gdzie zatrudnieni fa­ chowcy od spraw sprzedaży, rekla­ my i wizerunku, potrafią nie tylko zadbać o odpowiedni popyt na miej­ scowe produkty, ale także wpłynąć na markę samego miasta. Bo dzięki znakomitym czasomierzom Świebo­ dzice były postrzegane w tamtym okresie jako „śląskie miasto zegarów” lub też nazywane „małą Szwajcarią ” , a tzw. frejburskie zegary by­ ły znane i poszukiwane daleko poza granicami naszego miasta.

Zabudowa dzisiejszej ulicy Świdnickiej w Świebodzicach na pocztówce z początku XX wieku. Po prawej stronie widać budynek firmy Heinze & Co, a po lewej – obiekt z czerwonej cegły ­ siedziba dawnego świebodzickiego browaru / źródło: polska­org.pl

W kształtowaniu tego pozytywnego wizerunku miasta ważną rolę odegrały między innymi takie firmy handlowe jak: Heinze & Co, Emil Reimers, Oswald & Co czy też Reinhold Zeuner.

HEINZE & CO

Firma Heinze & Co jest uważana za jedną z najstarszych nieprodukcyjnych spółek związanych z przemysłem zegarowym, jakie powstały na terenie Świebodzic. Założona została w 1874 roku na wschodnich obrzeżach miasta, przy drodze w kierunku Świdnicy (obecnie kamienica przy ul. Świdnickiej 19 w Świebodzicach).

Początkowo była to firma zajmująca się wyłącznie produkcją różnego rodzaju obudów i skrzyń drewnianych do zegarów powstających na terenie dawnego Freiburga. Poza produkcją drewnianych elementów, właściciele tutejszej spółki zajęli się z czasem także handlem i dostawą zegarów dla wszelkiego rodzaju odbiorców hurtowych.

Nie wyklucza się, że firma Heinze & Co mogła również sama nabywać mechanizmy zegarowe, a następnie montować je w swoich obudowach i sprzedawać pod własną marką jako kompletne zegary (podobnie czyniła inna świebodzicka spółka – Victoria).

Z zachowanych informacji wynika, że firma Heinze & Co jeszcze w 1907 roku była wymieniany jako liczący się producent skrzyń zegarowych. Natomiast w 1932 roku firma jest wymieniana w książce adreso­ wej Świebodzic już jako spółka handlowa, prowadzona przez Paula Heinze. Dzisiaj nie wiadomo, jak długo zakład ten funkcjonował.

Emil Reimers

Niewiele młodszą od spółki Heinze & Co była firma handlowa prowadzona przez Emila Reimersa. Dokładnie nie wiadomo, kiedy została założona. Jednak na podstawie zachowanych relacji źródłowych można przypuszczać, że nastąpiło to jakoś pod koniec lat 70. XIX wieku.

Nie znamy również dokładnej loka­ lizacji spółki.1

Właściciel zaliczał się do jednych z największych handlarzy zega­

Reklamy świebodzickiej firmy Emila Reimersa zamieszczane na łamach niemieckiego czasopisma fachowego „Deutsche Uhrmacher Zeitung” (ze zbiorów autora) rów, obudów i elementów zegarowych na terenie dawnych Świebo­ dzic. Był on także wymieniany jako jeden z ważniejszych hurtowników i agentów handlowych w ówczesnych Niemczech, mających w swojej ofercie duży wybór zegarów produkowanych przez koncern Gustava Beckera (a od 1899 roku przez VFU, czyli Zjednoczenie Świebodzickich Fabryk Zegarów). W jego ofercie można było spotkać czasomierze w kilku rodzajach (wagowe, sprężynowe i inne). Miał też szeroki wybór obudów i skrzyń zegarowych w ponad 1000 odmianach.

1) W książce adresowej Świebodzic z 1932 roku zachowała się informacja o niejakiej Emmie Reimers, wdowie, zamieszkałej przy ówczesnej ulicy Sandstrasse 4 (dzisiejsza Piaskowa). Być może była ona wcześniej małżonką Emila Reimersa, który także przy ul. Piaskowej mógł mieć swój warsztat.

Emil Reimers zaliczał się do tych handlarzy, którzy reklamowali się w czasopismach poświęconych przemysłowi zegarowemu w Niemczech. Ogłoszenia na temat jego działalności można między innymi znaleźć na łamach „Deutsche Uhrmacher Zeitung”, gdzie pojawiały się od 1880 roku.

Nie wyklucza się, że Reimers mógł być także drobnym producentem zegarów, gdyż w 1904 roku jego zakład jest wymieniany jako „Regulator­fabrik” (czyli fabryka zegarów – regulatorów). Jak długo działał na terenie Świebodzic, tego nie wiemy.

OSWALD & CO

Kolejną firmą handlową, która odegrała znaczącą rolę w historii świebodzickiego przemysłu zegarowego była spółka założona około 1890 roku przez Hermanna Oswalda. Specjalizowała się ona – jak wskazują dawne ogłoszenia rekla­ mowe ­ w sprzedaży oraz dostawie regulatorów i zegarów w różnym zakresie i na użytek głównie gospodarstw domowych. Były to zegary stołowe, wolnostojące, budziki czy też masywne zegary produkowane w tzw. amerykańskim stylu.

Firma ta wytwarzała także dębowe obudowy zegarowe (w pięciu odcieniach), o czym mówi nam jedna z reklam, opublikowana w 1898 roku. Wiele wskazuje na to, że spółka Oswalda była także producentem, ale na niewielką skalę, własnych zegarów. Świadczyć o tym miałaby nazwa firmy „Zimmeruhrenfabrik”, a także własna sygnatura umieszczana na regulatorach.

Na początku XX stulecia firma prowadzona była przez dwóch synów Hermanna Oswalda: Paula i Emila. W tym też okresie (lata 1904 oraz 1907) spółka jest wymieniana wyłącznie jako firma handlowa. Po raz ostatni wzmiankowana była w 1910 roku. Obecnie nie wiadomo, jak długo funkcjonowała oraz gdzie zlokalizowana była jej główna siedziba.2

„Deutsche Uhrmacher Zeitung” (ze zbiorów autora).

Reinhold Zeuner

Firma Reinholda Zeunera zało­ żona została w 1890 roku i przez ca­ ły okres swojego istnienia miała sie­ dzibę w tym samym miejscu przy

Grabenstrasse 21 (obecnie ul. Szkol­ na 21 w Świebodzicach). Początko­ wo była to spółka dwuosobowa, wy­ mieniana w dokumentach pod nazwą Klose & Zeuner. Z tego też okresu pochodzi znak firmowy, umieszczany na produktach firmy w postaci inicjałów właścicieli: K&Z oraz napisu Freiburg i. Schl.

Spółka zajmowała się ekspor­ tem i handlem hurtowym, a w swo­ jej sprzedaży oferowała przede wszystkim regulatory, łańcuszki do zegarów, a także czasomierze ścien­ ne i stołowe we wszystkich rodza­ jach. Nie wyklucza się, że firma ta mogła również być – w pierwszych latach swojej działalności – produ­ centem własnych mechanizmów zegarowych, na których była umiesz­ czana sygnatura z inicjałami K&Z.

W swojej ponad czterdziestolet­ niej historii istnienia firma wielo­ krotnie zmieniała właścicieli i formę własności. Po raz pierwszy nastąpiło to około 1896 roku, kiedy dotych­ czasowi wspólnicy postanowili się rozstać. Od tego momentu właścicielem firmy był tylko Reinhold

Zeuner. Świadczą o tym mi edzy innymi reklamy zamieszczone w 1896 oraz 1897 roku na łamach

Widok na dawną ul. Grabenstrasse (obecnie ul. Szkolna w Świebodzicach). Pierwszy budynek po prawej (przyozdobiony zielenią), to siedziba firmy Reinholda Zeunera / źródło: polska­org.pl) takich czasopism jak „Deutsche Uhrmacher Zeitung” czy „Allgeme­ ines Journal der Uhrmacherkunst”, gdzie przedsiębiorstwo wymieniana jest jako Reinhold Zeuner (vormals

Klose & Zeuner).

W początkach XX stulecia nato­ miast zarządcami przedsiębiorstwa są już Julius Zeuner (prawdopodob­ nie syn Reinholda) oraz Ludwig Bretschneider (1907 rok).

Kres istnienia działalności firmy przyniósł prawdopodobnie wielki kryzys ekonomiczny z lat 1929­

1935. Po raz ostatni firma jest wzmiankowana w książce adresowej Świebodzic z 1932 roku.

Sygnatura firmy Klose & Zeuner (ze zbiorów H.H. Schmida)

Po prawej i na dole na poprzedniej stronie: eeklamy spółki zegarowej Reinholda Zeunera z lat 1896­1904 zamieszczone na łamach „Deutsche Uhrmacher Zeitung” oraz „Allgemeines Journal der Uhrmacher­kunst” (ze zbiorów autora)

KLOSE & SCHANDELMAIER

Firma założona w 1903 roku przez Juliusa Klose, który po rozstaniu się ze swoim dotychczasowym wspólnikiem – R. Zeunerem, postanowił rozpocząć nową działalność w przemyśle zegarowym. Siedziba znajdowała się przy Hugostrasse 3 (dzisiejszej ul. Adama Mickiewicza).

Głównym przedmiotem działalności przedsiębiorstwa był handel zegarami oraz drobna produkcja (przede wszystkim zegarów wolnostojących).

Przypuszcza się także, że przed

1932 rokiem Julius Klose mógł do­ puścić do interesu także inne osoby (lub też odsprzedać firmę), gdyż w tym czasie spółka była wymieniana jako J. Klose Nachf. Schandelma­ ier & Heering. W trzy lata później właścicielem firmy jest już tylko

H. Schandelmaier. Natomiast po raz ostatni firma ta wymieniana jest w 1943 roku.

Robert Kaltenbach

Kolejnym sprzedawcą zegarów ze Świebodzic, o którym wspominają dawne źródła historyczne, jest niejaki Robert Kaltenbach. Jego fir­ ma była w 1879 roku reklamowana na łamach niemieckiego czasopisma zegarowego „Deutsche Uhrmacher­

Zeitung” jako przedsiębiorstwo oferujące „regulatory we wszystkich gatunkach i wymiarach”.

Wybitny znawca przemysłu zegarowego w Niemczech – Hans He­ inrich Schmid – uważa nawet, że Robert Kaltenbach mógł być przedstawicielem znanej schwarzwaldz­ kiej rodziny, zajmującej się handlem zegarami i w związku z tym mógł osiedlić się na terenie naszego Świebodzic, czyli „śląskiego miasta zegarów”, aby tutaj założyć niewielką spółkę zajmującą się pośrednictwem w sprzedaży wszelkiego rodzaju czasomierzy. [•]