Diadromes 101

101 ΑΝΟΙΞΗ 2011 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο



Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου 2 Απριλίου 2011

 BIBΛΙΑ ΜΕ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΠΟΥ ΞΕΠΕΤΑΓΟΝΤΑΙ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά! Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ , την τελευταία σελίδα τη γράφουμε όλοι μαζί στο www.psichogios.gr. Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνώρισε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλε τις κριτικές σου και λάβε μέρος σε κληρώσεις. Γίνε μέλος του FAN CLUB μας. Στείλε e-mail στο info@psichogios.gr ή sms στο 6955 805 192 γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή κάλεσε χωρίς χρέωση στο 80011-646 464. Εσείς κι εμείς πάντα σ’ επαφή!

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

Το Μηνυμα Η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου (2 Απριλίου 2011) θα δώσει για μία ακόμη φορά την ευκαιρία σε όσους αγαπούν (και εργάζονται για) το παιδικό βιβλίο να αντιληφθούν τη διαχρονική αξία του. Θα τους υπενθυμίσει ότι «τα βιβλία με διηγήματα “θυμούνται” πράγματα που δεν μπορεί να βρει κανείς σε πολλές άλλες πηγές». Στις σελίδες τους ανακαλύπτουμε συναρπαστικά πράγματα που πουθενά αλλού δεν καταγράφονται και δεν αποτυπώνονται. Τις λεπτομέρειες, λ.χ., της ατομικής συμπεριφοράς που δεν ενδιαφέρει την επίσημη Ιστορία, αλλά τον αναγνώστη, που συνθέτει μέσα του την προσωπικότητα ενός ήρωα ή μιας εποχής. Τα βιβλία «θυμούνται» ίσως τα «μικρά» της Ιστορίας, που για το άτομο είναι μεγάλα. Τα βιβλία αποτελούν την κιβωτό του πολιτισμού μας. Είναι αυτά που μας προσφέρουν αισθητική απόλαυση και μας «ταξιδεύουν» μέσα στο χώρο και στο χρόνο, ενώ συνάμα «διασώζουν» ονόματα, σχέσεις, αγωνίες, φοβίες, όνειρα, χαρακτήρες, χαρές, λύπες, προσδοκίες. Διασώζουν την εικόνα του ανθρώπου. Η 2α Απριλίου είναι η γενέθλια ημέρα του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν (1805-1875), του μεγαλύτερου παραμυθά στον κόσμο, που πρόσφερε και προσφέρει χαρά στα παιδιά μας. Θυμάμαι ένα σλόγκαν που λεγόταν παλιότερα για τα παιδιά: «Δώστε τους βιβλία, δώστε τους χαρά. Δώστε τους βιβλία, δώστε τους φτερά» – κάτι που και σήμερα ισχύει. Παντού γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, και παντού γονείς, εκπαιδευτικοί, συγγραφείς, εικονογράφοι, εκδότες, σχολεία, κ.λπ. μιλούν και συζητούν για τη φιλαναγνωσία και την προώθησή της. Γιατί η ανάγνωση, όπως έλεγε ένας παλιός δάσκαλος, είναι το «αλέτρι» που καλλιεργεί την ψυχή μας. Διαβάζοντας ανοίγουμε ορίζοντες στη γνώση, στο συναίσθημα, στον εαυτό μας, αλλά και στον έξω κόσμο. Αποκτούμε αυτογνωσία. Στις Διαδρομές ο αναγνώστης θα βρει πλούσια ύλη γύρω από επίκαιρα αλλά και διαχρονικά θέματα, καθώς και νέα από την κίνηση του βιβλίου. Δεν μένει παρά να ευχηθούμε «Καλή ανάγνωση!» Ο Διευθυντής



Περίοδος Γ’ : Άνοιξη 2011 Τεύχος 101 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2011 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Spring 2011 No 101 March - April - May 2011 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

ISSN 1105-1523 Ιδιοκτησία: Λέσχη Μελέτης και Έρευνας της Παιδικής Λογοτεχνίας ΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Ζαλόγγου 7, 10678 Αθήνα Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05 Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50 Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81 Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimen@otenet.gr Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου: Από το βιβλίο: Φεγγαροχριστούγεννα, Εκδόσεις Μικρή Μίλητος, του εικονογράφου Βαγγέλη Ελευθερίου Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Owner: DIADROMES Club for Children’s Literature Study and Research, a Greek non-profit union 7, Zalogou str., 10678 Αthens, Greece Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05 Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50 Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81 Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimen@otenet.gr Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Cover Illustration: From the book: Fengarochristougena (Moon Christmas), Mikri Militos Publications, Illustrator: Vangelis Eleftheriou Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ 3727

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

O εικονογράφος του τεύχους: Βαγγέλης Ελευθερίου

This Issue’s Illustrator: Vangelis Eleftheriou

Η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου και το Μήνυμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα

International Children’s Book Day and the Annual IBBY Message

«Δύο τ, Απρίλη» Ποίημα της Ντίνας Χατζηνικολάου για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου

“Second of April” Poem by Dina Hatzinikolaou for International Children’s Book Day

Σκέψεις για το μετασχηματισμό κλασικών λογοτεχνικών έργων σε κόμικς της Μαριάννας Μίσιου

Thoughts regarding the transformation of classic works of literature into comic form by Marianna Missiou

«Η Πεντάμορφη και το Τέρας» των νηπίων: Όταν οι αναγνώστες γίνονται συνδημιουργοί των παραμυθιών... Μέρος 2ο: Mορφές, δράσεις και συναισθήματα των ηρώων στα παιδικά κείμενα της Ελένης Ηλία

Nursery children’s “Beauty and the Beast”: When readers become co-creators of fairy tales… Part 2: Forms, actions and heroes emotions in children’s texts by Eleni Ilia

Βιβλιοπαρουσιάσεις (44 τίτλοι)

Book Presentations (44 titles)

Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας ως επένδυση ζωής της Σοφίας Χατζηδημητρίου

Nurturing the love of reading as an investment for life by Sophia Hatzidimitriou

Συνέντευξη της Σταυρούλας Κάτσου-Καντάνη από την Αγγελική Βαρελλά

Interview with Stavroula Katsou-Kantani by Angeliki Varella

Χαρταετοί στον ουρανό (ποιήματα)

Kites in the sky (poems)

Έμμετρη επισήμανση της Θέτιδος Χορτιάτη

Commentary in verse by Thetis Hortiati

Προκήρυξη 56ου Διαγωνισμού Συγγραφής Παιδικών Βιβλίων Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς (2011)

Announcement of the 56th Annual Women’s Literary Society Writing Competition (2011)

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

επισημάνσ ε ι ς επισημάνσεις

επισημάνσεις

Νέα Βραβεία από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου



ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Με ιδιαίτερη ικανοποίηση πληροφορήθηκα ότι ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου θέσπισε δύο νέα βραβεία για να τιμήσει τις επίτιμες Προέδρους του, δύο μεγάλες κυρίες επί της προεδρίας των οποίων το σωματείο έτυχε μεγάλης αποδοχής και αναγνώρισης από το κράτος, τους εκπαιδευτικούς, τους εκδότες και τους γονείς. Αναφέρομαι στην αείμνηστη Βίτω Αγγελοπούλου και στη Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, που μαζί με τον αείμνηστο Κ. Π. Δεμερτζή κυρίως, αλλά και άλλους, εργάστηκαν σκληρά για να μπουν οι σωστές βάσεις στον Κύκλο, που θα του επέτρεπαν τη μετέπειτα καλή λειτουργία του. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 πυκνώνουν οι νέοι συγγραφείς και εικονογράφοι που έρχονται να ενώσουν τις δυνάμεις τους με τις ήδη υπάρχουσες στο σωματείο. Ανάμεσά τους και η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, που πρωτοεκλέγεται μέλος του Δ.Σ. το 1978. Το 1984, ως Γενική Γραμματέας, πέραν των άλλων υπηρεσιών της, οργανώνει και θέτει σε λειτουργία τη δανειστική βιβλιοθήκη. Η βιβλιοθήκη αυτή λειτουργεί έως σήμερα και τη χρησιμοποιούν ερευνητές της παιδικής λογοτεχνίας, φοιτητές και συγγραφείς. Το 1986, η Πέτροβιτς, γυναίκα με ιδέες και οράματα, μαζί με το υπόλοιπο Δ.Σ., κατάφεραν ένα σημαντικό επίτευγμα: το να γιορτάζεται και στην Ελλάδα επίσημα και ευρύτατα η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου. Έκτοτε, με ετήσια εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας, γίνονται σε όλα τα σχολεία της Ελλάδας εκδηλώσεις για το παιδικό βιβλίο και καλούνται συγγραφείς για ομιλίες και άλλες δραστηριότητες. Από το 1996, τον εορτασμό ενίσχυσε ακόμη περισσότερο η συνεργασία της με

επι σημάν σ ε ι ς επισημάνσεις

επισημάνσεις

το ΕΚΕΒΙ και η υποστήρηξη που εξασφάλισε εκ μέρους του. Επίσης, με δικές της ενέργειες η Ελλάδα ανέλαβε την ετοιμασία του υλικού για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου το 1991 και το 2004. Ως Γενική Γραμματέας και Πρόεδρος αργότερα, πρωτοστάτησε στην καθιέρωση και οργάνωση ημερίδων, σεμιναρίων και συνεδρίων γύρω από την παιδική λογοτεχνία, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε πόλεις της περιφέρειας, καθώς και στην οργάνωση εκθέσεων εικονογράφησης και βιβλίων για παιδιά με ειδικές ανάγκες. Από το 1978 ως το 2003 συμμετείχε στα διεθνή συνέδρια της ΙΒΒΥ, με δικά της έξοδα τις περισσότερες φορές. Από το 1998 ως το 2003 διετέλεσε εκλεγμένο μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΙΒΒΥ και Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του διεθνούς βραβείου φιλαναγνωσίας ΙΒΒΥAsahi. Την ίδια εποχή με δικές της προσπάθειες, ο Κύκλος συνδέθηκε συστηματικότερα με το Κέντρο Τεκμηρίωσης Βιβλίων για παιδιά με ειδικές ανάγκες της ΙΒΒΥ, ενώ με ομιλίες και άρθρα της στις Διαδρομές και άλλα περιοδικά ενημέρωνε το ελληνικό κοινό για σημαντικά θέματα και τάσεις της παιδικής λογοτεχνίας διεθνώς. Το 1988 πρότεινε και πέτυχε την καθιέρωση του Βραβείου «Πηνελόπη Δέλτα» και εισηγήθηκε το να σταματήσει ο θεσμός της υποβολής χειρογράφων για βράβευση από τον Κύκλο. Στη θέση του καθιερώθηκε η ετήσια βράβευση παιδικών και νεανικών βιβλίων που έχουν εκδοθεί την προηγούμενη χρονιά, όπως γίνεται στις προηγμένες χώρες. Με δικές της ενέργειες άρχισε να προβάλλεται συστηματικά η ελληνική παιδική λογοτεχνία στο περιοδικό της ΙΒΒΥ (Bookbird) και να αποστέλλεται τακτικά στη Διεθνή Νεανική Βιβλιοθήκη του Μονάχου σημαντικός αριθμός βιβλίων από τα υποβαλλόμενα στους διαγωνισμούς του Κύκλου. Εξίσου σημαντική υπήρξε και η επίμονη προσπάθειά της να υποβάλλονται ανελλιπώς ανά διετία υποψηφιότητες Ελλήνων δημιουργών παιδικών βιβλίων για τα διεθνή βραβεία «Άντερσεν» και «Janusz Korczak», και αργότερα για το ετήσιο διεθνές βραβείο «Άστριντ Λίντγκρεν». Επίσης, με συνεχή διαβήματα στο ΥΠ.ΠΟ. κατόρθωσε να χρηματοδοτείται τακτικά ο Κύκλος και –το σπουδαιότερο– να αποκτήσει το 1999 μια αξιοπρεπή στέγη για το γραφείο και τη βιβλιοθήκη του. Με την επιτυχή αυτή προσπάθειά της εξασφαλίστηκε στέγη και για δύο ακόμη συναφή σωματεία, τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά και την Εταιρεία Εικονογράφων «Αίσωπος». Αυτές οι δραστηριότητες της αγαπημένης όλων μας Λότης, είναι μερικές μόνο που διατηρώ στη μνήμη μου, και είμαι βέβαιη ότι μου διαφεύγουν κι άλλες. Ένα όμως είναι βέβαιο και δεν δέχεται την παραμικρή αμφισβήτηση: για τα 30 ολόκληρα χρόνια που υπηρέτησε πιστά τον Κύκλο, το παιδικό βιβλίο και οι δημιουργοί του της οφείλουν πολλά. Αυτά τα λίγα, για να μην ξεχνάμε τους πνευματικούς εργάτες που ανιδιοτελώς έδωσαν χρόνο από τη ζωή τους για το καλό της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας. Λίτσα Ψαραύτη



ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

ο εικονογράφος του τεύχους

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ

6

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Γεννήθηκα στα Χανιά της Κρήτης. Σπούδασα στη Σχολή Γραφικών Τεχνών και Καλλιτεχνικών Σπουδών – Τμήμα Γραφιστικής. Θέμα της πτυχιακής μου ήταν το κινούμενο σχέδιο. Δημοσίευσα γελοιογραφίες και σκίτσα σε αρκετά έντυπα και εφημερίδες. Δίδαξα στα ΤΕΙ Αθηνών, στη Σχολή Γραφικών Τεχνών και Καλλιτεχνικών Σπουδών (Τμήμα Γραφιστικής) για δύο χρόνια καθώς και σε άλλες ιδιωτικές σχολές γραφιστικής και σχεδίου, όπως και σε γυμνάσια και λύκεια. Με την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων ασχολούμαι εδώ και περίπου 20 χρόνια. Έχω εικονογραφήσει περίπου 140 βιβλία λογοτεχνίας, γνώσεων και δραστηριοτήτων, που έχουν εκδοθεί από πολλούς εκδοτικούς οίκους καθώς και από τον Οργανισμό Έκδοσης Διδακτικών Βιβλίων (Ο.Ε.Δ.Β.) και το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Τελευταία, εικονογραφώ δικά μου κείμενα και ιδέες παιδικών βιβλίων.

14,00 e •

15 15,85 5 85 e •

Κάθε νεράιδα και δουλειά εικον.: Δήμητρα Ψυχογυιού

Σελ. 44

ΣΣελ. λ 44

ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΕΛΕΝΗ ΔΙΚΑΙΟΥ

H δημιουργία του κόσμου και οι δώδεκα θεοί του Oλύμπου εικον.: Λουίζα Καραγεωργίου



EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ

Σελ. 168

•

Σελ. 56 • 4,59 e

8,58 e

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΒΑΡΕΛΛΑ

Φιλία σε τέσσερις... ρόδες εικον.: Κατερίνα Χαδουλού

ΛΙΤΣΑ ΨΑΡΑΥΤΗ

Το κόκκινο σουτζουκάκι εικον.: Ελίζα Βαβούρη

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2011



ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου, την ημέρα που γεννήθηκε ο μεγάλος Δανός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Την καθιέρωσε η Διεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (Ιnternational Board on Books for Young People – ΙΒΒΥ) το 1966. Από τότε, κάθε χρόνο, ένα διαφορετικό εθνικό τμήμα της οργάνωσης αυτής ετοιμάζει ένα μήνυμα και μια αφίσα, που διανέμονται σε όλο τον κόσμο, με σκοπό να τονίσουν την αξία των βιβλίων και της ανάγνωσης και να ενθαρρύνουν τη διεθνή συνεργασία για την ανάπτυξη και τη διάδοση της παιδικής λογοτεχνίας. Το 2011 υπεύθυνο για το υλικό του εορτασμού είναι το Τμήμα της Εσθονίας. Το μήνυμα έγραψε η πολυβραβευμένη Εσθονή συγγραφέας Aino Pervik, που γεννήθηκε στην Εσθονία το 1932. Έχει γράψει 47 βιβλία για παιδιά, από τα οποία τα πιο γνωστά είναι τα: Arabella – mereröövli tütar (Αραμπέλα, η κόρη του πειρατή, 1982), Kallis härra Q (Αγαπητέ Κύριε Q, 1992) και Presidendilood (Ιστορίες για τον πρόεδρο, 2009). Έργα της έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, στα Γερμανικά, στα Ιαπωνικά, στα Λιθουανικά και στα Ρωσικά. Την αφίσα φιλοτέχνησε ο Εσθονός εικονογράφος Jüri Mildeberg, που γεννήθηκε στο Ταλίν το 1965. Έχει εικονογραφήσει έως τώρα 20 βιβλία, ενώ έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία και διακρίσεις. Οι εικονογραφήσεις του αποπνέουν ζεστασιά, χιούμορ και μυστήριο. Σε όλες τις χώρες, τα παιδιά, οι συγγραφείς, οι εικονογράφοι, οι μεταφραστές, οι βιβλιοθηκάριοι, οι εκδότες και οι εκπαιδευτικοί γιορτάζουν την παγκόσμια αυτή ημέρα με διάφορες εκδηλώσεις σε σχολεία, βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία, πλατείες και άλλους χώρους, δείχνοντας έτσι την αγάπη και το ενδιαφέρον τους για τα βιβλία και την ανάγνωση. Στην Ελλάδα, όπως κάθε χρόνο, το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ/Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου φρόντισε να μεταφραστεί το μήνυμα στα ελληνικά και παρότρυνε τους φορείς που ενδιαφέρονται για τα παιδιά και τα βιβλία τους να συμβάλουν στον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου. H αφίσα με το μήνυμα τυπώθηκε στα ελληνικά με χορηγό τις εκδόσεις Πατάκη και διανέμεται με τη φροντίδα τους.

Η αφίσα της ΙΒΒΥ για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, 2011.



ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

TO MΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΤΗΤΑ (ΙΒΒΥ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ [2.4.2011]

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΘΥΜΑΤΑΙ»

Aino Pervik (Eσθονία)

«Ό

 10

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ταν ο Άρνο και ο πατέρας του έφτασαν στο σχολείο, τα μαθήματα είχαν ήδη αρχίσει». Στην πατρίδα μου την Εσθονία όλοι σχεδόν ξέρουν απέξω αυτή τη φράση. Είναι η πρώτη γραμμή από ένα βιβλίο με τίτλο Η Άνοιξη. Κυκλοφόρησε το 1912 και ήταν γραμμένο από τον Εσθονό συγγραφέα Oskar Luts (1887-1953). Η Άνοιξη μιλά για τη ζωή των μαθητών ενός ενοριακού σχολείου στην Εσθονία στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Oskar Luts έγραφε για τη δική του παιδική ηλικία. Ο Άρνο του βιβλίου είναι στην πραγματικότητα ο Oskar Luts όταν ήταν παιδί. Οι ερευνητές μελετούν παλιά ντοκουμέντα και με βάση αυτά γράφουν την ιστορία των βιβλίων. Τα ιστορικά βιβλία μιλούν για περιστατικά που έχουν συμβεί, αλλά σ’ αυτά τα βιβλία δεν είναι πάντα ξεκάθαρο το πώς ήταν η ζωή των κοινών ανθρώπων. Τα βιβλία με διηγήματα «θυμούνται» πράγματα που δεν μπορεί να βρει κανείς σε παλιά ντοκουμέντα. Για παράδειγμα, δεν μπορούν να μας πουν πώς σκεφτόταν ένα παιδί σαν τον Άρνο όταν πήγαινε σχολείο πριν από εκατό χρόνια, ή τι ονειρεύονταν τα παιδιά εκείνο τον καιρό, τι τα φόβιζε ή τι τα έκανε να νιώθουν ευτυχισμένα. Το βιβλίο «θυμάται» επίσης τους γονείς των παιδιών, «θυμάται» σε ποιους ήθελαν να μοιάσουν τα παιδιά τους και τι μέλλον προσδοκούσαν γι’ αυτά. Μπορούμε, βέβαια, και σήμερα να γράψουμε βιβλία για παιδιά μιας παλιάς εποχής, και συχνά τέτοια βιβλία είναι συναρπαστικά. Ωστόσο, ένας σύγχρονος συγγραφέας δεν μπορεί να γνωρίζει πραγματικά τις μυρωδιές και τις γεύσεις, τους φόβους και τις χαρές του μακρινού παρελθόντος. Ο σύγχρονος συγγραφέας γνωρίζει ήδη τι επακολούθησε και πώς εξελίχθηκε το μέλλον των ανθρώπων. Το βιβλίο «θυμάται» το χρόνο κατά τον οποίο γράφτηκε. Από τα βιβλία του Κάρολου Ντίκενς μπορούμε να καταλάβουμε πώς ήταν πραγματικά η ζωή ενός αγοριού στους δρόμους του Λονδίνου στα μέσα του 19ου αιώνα – τον καιρό του Όλιβερ Τουίστ. Με τα μάτια του Ντέιβιντ Κόπερφιλντ (τα μάτια του Ντίκενς εκείνη την εποχή) βλέπουμε όλων των ειδών τους χαρακτήρες που ζούσαν στην Αγγλία στα μέσα του 19ου αιώνα – πώς ήταν οι σχέσεις τους και το πώς οι σκέψεις και τα συναισθήματά τους επηρέαζαν τις σχέσεις αυτές. Επειδή ο Ντέιβιντ Κόπερφιλντ ήταν σε μεγάλο βαθμό ο ίδιος ο Κάρολος Ντίκενς, δεν είχε ανάγκη ο συγγραφέας να φανταστεί αυτά που έγραφε, αφού τα ήξερε ήδη. Τέλος, από ένα βιβλίο είναι που μαθαίνουμε πώς ήταν για τον Τομ Σόγιερ, τον Χάκλμπερι Φιν και το φίλο τους τον Τζιμ το να ταξιδεύουν στον ποταμό Μισισιπή στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο Μαρκ Τουέιν έγραψε για τις περιπέτειές τους. Γνώριζε πολύ καλά τι σκέφτονταν οι άνθρωποι της εποχής εκείνης για τους άλλους, εφόσον ζούσε ανάμεσα σε τέτοιους ανθρώπους. Ήταν ένας από εκείνους. Στα έργα τα λογοτεχνικά, οι πιο ακριβείς περιγραφές προσώπων του παρελθόντος είναι εκείνες που γράφτηκαν την εποχή που ζούσαν οι παλαιοί εκείνοι άνθρωποι. Το βιβλίο «θυμάται». Μετάφραση: Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

Δύο τ, Απρίλη Γύριζε, γύριζε, τρελή μου ανέμη! Ένα χαμόγελο στα χείλη τρέμει. Τον βλέπω να ’ρχεται από ’να αστέρι. Βιβλίο ολάνοιχτο κρατάει στο χέρι. Να τ’ ασχημόπαπο! Μάγοι, νεράιδες, οι μπαλωματήδες του, οι πραματευτάδες... Σειρήνες, μάγισσες, κύκνοι κι αηδόνια. Αχ, παραμύθια μου, λιώστε τα χιόνια! Και να την η άνοιξη! Γελούν τα χείλη. Χαρές παιδιάστικες, δύο τ’ Απρίλη. Δική σου η άνοιξη. Φως πέρα ως πέρα... Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, καλή σου μέρα! Ντίνα Χατζηνικολάου



ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΣΕ ΚΟΜΙΚΣ Μαριάννα Μίσιου Διδάσκουσα στο Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού Πανεπιστημίου Αιγαίου

 12

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Linda Hutcheon, στην εισαγωγή του βιβλίου της Α theory of Adaptation αναφέρει ότι η διασκευή είναι ένα φαινόμενο που δεν μπορεί να περιοριστεί σε μερικά μόνο μέσα, αλλά περιλαμβάνει κάθε δυνατή μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης (Hutcheon, 2009:xi). Ωστόσο, στον κατάλογό της δεν συμπεριλαμβάνονται τα κόμικς και το σχετικά νέο εκκολαπτόμενο είδος του γραφιστικού μυθιστορήματος (graphic novel)1. Σήμερα, τα κόμικς χαίρουν ευρείας αποδοχής, ενώ βρισκόμαστε μπροστά στο εκδοτικό φαινόμενο του μετασχηματισμού μεγάλου αριθμού κλασικών λογοτεχνικών έργων στη μορφή των κόμικς ή των γραφιστικών μυθιστορημάτων. Η σχέση κόμικς και λογοτεχνίας είναι μακρόχρονη και θυελλώδης. Και ενώ έχει παρέλθει ο καιρός όπου τα κόμικς θεωρούνταν ως παραλογοτεχνία, νεολογισμοί όπως γραφιστικό μυθιστόρημα (graphic novel) ή τέχνη της ακολουθίας (sequential art) αντικατοπτρίζουν ακριβώς τις δυσκολίες στο να γίνουν αντιληπτά τα κόμικς έξω από το λογοτεχνικό σύμπαν. Η λογοτεχνία εστιάζει όλο και πιο πολύ το ενδιαφέρον της στα κόμικς, που πλέον προσαρτώνται σε μια από τις εκφάνσεις της. Είναι άλλωστε σήμερα κοινά αποδεκτό ότι η εικόνα μπορεί να προσφέρει πολλά σε μια διήγηση, ενώ η παρουσία της δεν στερεί κατ’ ανάγκη τον αναγνώστη από τις δικές του νοητικές αναπαραστάσεις. Για παράδειγμα αναφέρουμε την αξία που επιφέρουν στο κείμενο τα σχέδια του Saint-Exupery και που έχουν γίνει ακόμα πιο εμβληματικά από την ιστορία του αγαπημένου Μικρού Πρίγκιπα. Η αύξηση του αριθμού των μεταμορφώσεων δικαιολογείται εν μέρει



 14

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

από τον ανταγωνισμό μεταξύ των εκδοτικών οίκων. Άλλοι λόγοι σχετίζονται με την εκρηκτική εξάπλωση των κόμικς και τον μεγάλο αριθμό των διαθέσιμων καλλιτεχνών. Δικαιολογείται επίσης από τη δημοτικότητα που απολαμβάνουν σήμερα τα κόμικς στον τομέα της εκπαίδευσης (Μίσιου, 2010:275-283). Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι στη Γαλλία τα κόμικς έχουν μπει επίσημα στο αναλυτικό πρόγραμμα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και μάλιστα στο μάθημα της λογοτεχνίας. Στην Ελλάδα τα κόμικς χρησιμοποιούνται από όλο και περισσότερους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, για την προώθηση διαφόρων διδακτικών στόχων, όπως μπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει από μια περιήγηση στο διαδίκτυο. Η πρακτική του μετασχηματισμού ενός έργου σε εικόνες παρατηρείται ήδη στις αρχές του 19ου αιώνα. Για παράδειγμα, στις εικόνες του Επινάλ αποτυπώνονται στιγμές από τους μύθους του La Fontaine ή την ιστορία του Δον Κιχώτη. Αλλά η πρώτη πραγματική απόπειρα απόδοσης ενός έργου σε ακολουθία εικόνων σημειώνεται το 1810, όταν ο Ελβετός Francois-Aimé-Louis Dumoulin δημοσίευσε ένα βιβλίο με εκατόν πενήντα χαρακτικά. Οι εικόνες αυτές σχηματίζουν μια αδιάκοπη σειρά με θέμα τα ταξίδια και τις περιπέτειες του Ροβινσώνα Κρούσου, ενώ το πρωτότυπο κείμενο του Daniel Defoe απουσιάζει. Όπως είναι αναμενόμενο, καθώς ο Dumoulin προσπαθεί να συνθέσει ex nihilo μια εικονιστική αφήγηση, παρατηρούνται αδυναμίες στη δομή, που παρουσιάζεται ανίσχυρη. Ο Dumoulin αντιμετώπισε προβλήματα που σχετίζονται με την ιδιαίτερη αφήγηση των κόμικς, όπως η γνώση της «γραμματικής» του μέσου, οι επιλογές στην κατανομή του χωρόχρονου και του ρυθμού ανάμεσα στη λεκτική και την οπτική ιστορία, καθώς και η ιεράρχηση των μεταδιδόμενων πληροφοριών (Renonciat, 2003). Το πρόβλημα της οικοδόμησης ενός «κειμένου», που θα έκλεινε τα κενά από την παράθεση ασυνεχών εικόνων και θα οδηγούσε σε μια ανάγνωση με ρευστότητα και συνοχή, θα έβρισκε τη λύση του το 1820-1830 στις πρώτες ιστορίες του επίσης Ελβετού Toepffer, πατέρα των ευρωπαϊκών κόμικς. Όπως και να ’χει, το εγχείρημα του Dumoulin θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει την πρώτη απόπειρα προσαρμογής μιας λεκτικής αφήγη-

σης σε αφήγηση με εικόνες (Horn, 1991:62). Πολύ αργότερα, τo 1927, ο Ταρζάν του Edgar Rice Burroughts μεταφέρεται σε κόμικς, σε σχέδια του Hal Forster και γνωρίζει τεράστια επιτυχία. Το 1941, στο πλαίσιο των «εκπαιδευτικών» κόμικς, που παρουσιάζονται ως λύση στο γνωστό πρόβλημα της δαιμονοποίησης των κόμικς κατά τη δεκαετία του 1940-1950, ο εκδότης Albert Kanter εκδίδει κλασικά λογοτεχνικά έργα σε μορφή κόμικς (Nyberg, 1998:7-8). Πρόκειται για τη σειρά Classic Comics, που το 1947 μετονομάστηκε σε Classics Illustrated, τα γνωστά και στην Ελλάδα «Κλασικά Εικονογραφημένα». Την επόμενη χρονιά, το 1942, ο Max Gaines παρουσίασε στο αναγνωστικό κοινό αποσπάσματα της Βίβλου σε εικόνες, στη σειρά Pictures Stories from the Bible. Μάλιστα, κάθε ιστορία συνοδευόταν από ένα προλογικό σημείωμα με τις απαραίτητες αναφορές για την εύρεσή της στο πρωτότυπο κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης. Για να αναφερθούμε στον 21ο αιώνα και για να αποτυπώσουμε την περιρρέουσα ατμόσφαιρα σχετικά με το θέμα του μετασχηματισμού κλασικών λογοτεχνικών έργων σε κόμικς, θα αναφέρουμε την περίπτωση των μεγάλων εκδοτικών οίκων της Γαλλίας, χώρας με σημαντική παράδοση στην Ένατη Τέχνη. Το 2007, ο εκδοτικός οίκος Delcourt δημιουργεί μια εξειδικευμένη σειρά που την ονομάζει Ex-Libris, με κύριο μέλημα «το σεβασμό στο αρχικό έργο και τη σκηνοθεσία». Η σειρά αποτελείται από μεταφορές έργων των Βολταίρου, Κάφκα, Ουγκό, Δουμά, Μολιέρου, Μαίρης Σέλλεϋ, κ.ά. Στα ίδια βήματα, ο οίκος Gallimard δημιουργεί τη σειρά Fétiche, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων μεταφορές των έργων των Σεντ Εξυπερύ, Βερν, Ρεϋμόν Κενώ, Αλμπέρ Καμύ. Και ο οίκος Glénat επενδύει στη συλλογή Romans de toujours en BD. Σκοπός της συλλογής είναι να «διαδώσει σε ευχάριστη και σύγχρονη μορφή το θησαυρό της παγκόσμιας μυθιστορηματικής λογοτεχνίας». Μάλιστα η συλλογή αυτή, που αριθμεί 50 βιβλία, είναι μέρος της εκστρατείας διάσωσης και διάδοσης της παγκόσμιας λογοτεχνικής κληρονομιάς, στην οποία συμμετέχει μεταξύ άλλων και η Unesco. Και εδώ παρατηρείται η έγνοια για το σεβασμό στο πρωτότυπο έργο, ενώ «η ομορφιά και η δύναμη του σχεδίου θα προσθέσει στην ένταση του ονείρου». Επιπλέον, στο τέλος κάθε άλμπουμ παρατίθεται παράρτημα με πληροφορίες για το συγγραφέα, το έργο, την ιστορική περίοδο του μυθιστορήματος, την οικονομική και κοινωνική ζωή της εποχής, καθώς και ένα λεξικό σε 6 γλώσσες (!) γι’αυτούς που μαθαίνουν τη γαλλική ως ξένη γλώσσα. Αναδεικνύεται έτσι η διάσταση της πολιτισμικής μεταβίβασης, που ενέχεται σε κάθε διασκευή (Stephens & McCallum, 1998). Και αν οι προηγούμενοι οίκοι πρεσβεύουν την πιστότητα στο αρχικό έργο, ο οίκος Gallimard τάσσεται υπέρ μιας μεγαλύτερης ελευθερίας. Στην παρουσίαση της συλλογής αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Aνοίγουμε στους δημιουργούς κόμικς την πρόσβαση στα λογοτεχνικά μας θεμέλια. Κάθε ένας επιλέγει ένα κείμενο. Μια παιδική ανάμνηση ή μια τωρινή ανακάλυψη, ένα μεγάλο κλασικό έργο, ένα ξεχασμένο αριστούργημα ή ένα σύγχρονο έργο. Όπως και να ’χει, ένα κείμενο που (ο δημιουργός) αγαπά, που θέλει να εξυμνήσει με τον τρόπο του και που γνωρίζει ότι μπορεί να το μετατρέψει σε ένα καλό κόμικς. Το οικειοποιείται με τα δικά του εργαλεία: το σχέδιο, τα καρέ, τα μπαλόνια, τις ακολουθίες. Δουλεύει, ερμηνεύει, επαναγράφει με τον δικό του υποκειμενικό τρόπο. Ο συγγραφέας τώρα είναι αυτός [...]». Αναφέρουμε επίσης

15 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

τον οίκο Casterman που με τη σειρά Rivages μεταφέρει σε κόμικς τα roman noir των Pelot, Thomson, Lehane, ενώ χαρακτηρίζει ως «γεγονός» τη μεταφορά της λογοτεχνίας σε οπτική μορφή. Τέλος, και άλλοι εκδοτικοί οίκοι βάζουν το δικό τους λιθαράκι στη σχέση κόμικς-λογοτεχνίας, χωρίς ωστόσο να κατηγοριοποιούν τα βιβλία τους σε ιδιαίτερες συλλογές. Είναι αυτονόητο ότι η έντονη κινητικότητα που παρατηρείται στο πεδίο του μετασχηματισμού κλασικών έργων σε κόμικς δεν είναι προνόμιο της Γαλλίας, αλλά αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο. Στις διασκευές κλασικών έργων, και ιδιαίτερα σ’ αυτές όπου ο εννοούμενος αναγνώστης είναι παιδί, αποδίδεται μια μορφωτική λειτουργία, καθώς θεωρούνται ως μέσα εκλαΐκευσης της γνώσης (Καλκάνη, 2004:60). Έτσι, ο οίκος Delcourt προτείνει και ένα παιδαγωγικό συμπλήρωμα των διασκευών του, κάτι που δεν κάνει για τα άλλα βιβλία της συλλογής του. Και ο οίκος Gallimard προτρέπει τους εκπαιδευτικούς να συμβουλεύονται τον τρόπο χρήσης της συλλογής Fétiche στον ηλεκτρονικό ιστότοπο, που είναι αφιερωμένος σε αυτούς. Σήμερα τα κόμικς θεωρούνται «τελευταίο οχυρό εναντίον του αναλφαβητισμού» (Groensteen,1998:15). Υπό το πρόσχημα ότι το παιδί οδηγείται στην ανάγνωση μέσω των εικόνων και ότι ευκολότερα προσεγγίζει την εικόνα παρά το κείμενο, τα κόμικς υφίστανται μια ατέρμονη σύγκριση με τη λογοτεχνία. Αν ένα κόμικς εισάγεται στη σχολική τάξη, συνήθως δεν είναι για το ίδιο το άλμπουμ, για το γραφιστικό και αφηγηματικό ταλέντο του δημιουργού, αλλά γιατί ο/η εκπαιδευτικός υπολογίζει ότι θα οδηγήσει τα παιδιά προς τη λογοτεχνία με τη βοήθεια των κόμικς. Αλλά στην πρωτότυπή τους μορφή μυθιστόρημα και κόμικς είναι πολύ κοντά. Και τα δύο έργα ενέχουν αισθητική και καλλιτεχνική αξία, αποτελούν αφηγήσεις, τυπώνονται σε χαρτί και διαβάζονται, το καθένα φυσικά με τους δικούς του τρόπους. Από όλα τα παραπάνω αναδύονται διάφορα ερωτήματα. Είναι η μεταφορά λογοτεχνικών έργων σε κόμικς μια μέθοδος αύξησης των πωλήσεων, με το να ανακυκλώνουν οι εκδοτικοί οίκοι ένα κλασικό έργο σε άλλη μία μορφή; Είναι ένας τρόπος για να διευκολυνθεί η πρόσβαση σε πιο «δύσκολα» κείμενα; Τα κόμικς σε διασκευή μπορούν να αναπτύξουν το ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία; Ποιο το κέρδος για ένα λογοτεχνικό έργο να παρουσιάζεται σε μορφή κόμικς; Και αντιστρόφως: υπάρχουν απώλειες και ποιες όταν μια ιστορία γραμμένη με λόγια μεταφέρεται σε εικόνες; Εύλογο είναι ότι οι προβληματισμοί αυτοί δεν αφορούν μόνο τα κόμικς, αλλά αποτελούν βασικό θέμα κάθε μεταφοράς ενός πρωτότυπου έργου σε μια άλλη, οποιαδήποτε μορφή. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά τις διασκευές σε κόμικς, ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποκτά το θέμα της πιστότητας στο αρχικό έργο, καθώς οι λέξεις του πρωτότυπου οφείλουν να μετασχηματιστούν σε εικόνες, κύριο όχημα αυτού του τρόπου έκφρασης. Το ενδιαφέρον λοιπόν μιας τέτοιου είδους μεταμόρφωσης έγκειται στο κατά πόσο οι εικόνες μπορούν ή και οφείλουν να είναι πιστές στο αρχικό κείμενο και τι επιπτώσεις έχει η προσκόλληση ή η απομάκρυνση από αυτό στην αξία του δευτερογενούς κειμένου. Με ποια κριτήρια κρίνεται μια διασκευή σε κόμικς, όταν αυτό, εξαιτίας της λιτότητας και της μορφής του δεν μπορεί να διατηρήσει πολλά από το ύφος ή την πολυπλοκότητα του πρωτότυπου; Φαίνεται ότι το όλο ζήτημα σχετίζεται με τον περιορισμό ή όχι της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας

σε συνάρτηση με το σεβασμό και την πιστότητα στο πρωτογενές έργο. Θα προσπαθήσουμε λοιπόν να ανιχνεύσουμε ορισμένες από τις πολυπρισματικές διαστάσεις του θέματος στις παραγράφους που ακολουθούν. Προφανώς, η ανάγνωση ενός λεκτικού κειμένου και η ανάγνωση ενός κόμικς είναι δύο πολύ διαφορετικές εμπειρίες. Οι διασκευές σε κόμικς προβάλλουν ένα πεδίο έκφρασης που δεν χρησιμοποιεί ούτε τους ίδιους κώδικες ούτε την ίδια γλώσσα με τις καθαρά λεκτικές αφηγήσεις. Οι εικόνες αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών (Nodelman, 2007:305-310), ενώ συχνά δεν συμπεριλαμβάνονται στο αρχικό λεκτικό κείμενο που πρόκειται να μεταμορφωθεί σε κόμικς. Αναφέρουμε, για παράδειγμα, τα κοστούμια εποχής, την αρχιτεκτονική, τη διακόσμηση, την αναπαράσταση του πλήθους. Είναι λοιπόν εύλογο ότι ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται αμεσότερα το στιλ του διασκευαστή εικονογράφου, ενώ η λογοτεχνική ποιότητα του διασκευαζόμενου συγγραφέα επισκιάζεται. Επιπλέον, όταν πρόκειται για περιγραφή λεπτών συναισθηματικών αποχρώσεων, ενώ ένα μυθιστόρημα θα περιέγραφε με λέξεις τα αισθήματα του χαρακτήρα, στα κόμικς η προσπάθεια του δημιουργού επικεντρώνεται στο να τα δει ο αναγνώστης. Εκφράσεις του προσώπου, στάση του σώματος, ιδεογράμματα, χρώμα και άλλες τεχνικές επιστρατεύονται για να αποδοθεί εικονιστικά ό,τι θα έλεγαν οι λέξεις. Συχνά η ποίηση που αναδύεται από ένα λογοτεχνικό έργο διαχέεται στην ομορφιά της εικόνας. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της απόδοσης ενός τοπίου, είναι περιττό να περιγραφεί και με λόγια, αφού ο αναγνώστης το βλέπει μπροστά του. Τότε, η εικόνα έχει υποδηλωτική δύναμη και τα λόγια φαίνονται περιττά. Από τις παραμέτρους που θα πρέπει να συνεξεταστούν, είναι και αυτή των δεσμεύσεων και των περιορισμών που επιβάλλονται από την τυπική μορφή του είδους, όπως για παράδειγμα ο αριθμός των σελίδων. Και ενώ στο μυ-

17 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

 18

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

θιστόρημα δεν υπάρχουν τέτοιες δεσμεύσεις, στα κόμικς, τουλάχιστον στην παραδοσιακή μορφή των 44 ή 46 σελίδων, υφίσταται αυτή η πίεση, με αποτέλεσμα ο δημιουργός να πρέπει να προσαρμόσει τη διήγησή του ανάλογα. Επίσης, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τον τρόπο ανάγνωσης των κόμικς, που διαβάζονται είτε γραμμικά είτε πανοραμικά. Ο διασκευαστής θα πρέπει να λάβει υπόψη του την παράμετρο αυτή στην επιλογή του ρυθμού της διήγησης, που αναγκαστικά θα διαφοροποιηθεί από το ρυθμό του πρωτότυπου έργου. Ο ρυθμός του αρχικού κειμένου θα πρέπει να προσαρμοστεί στον διαθέσιμο χώρο της σελίδας του κόμικς. Έτσι, ενώ σε ένα μυθιστόρημα το κείμενο της κάθε σελίδας κόβεται τυχαία για να ακολουθήσει η επόμενη, στα κόμικς η τελευταία βινιέτα κάθε σελίδας περιλαμβάνει ένα στοιχείο έκπληξης και προτρέπει τον αναγνώστη να γυρίσει τη σελίδα. Η διευθέτηση των βινιετών πάνω στη σελίδα είναι προϊόν επίπονου ντεκουπάζ και δεν γίνεται τυχαία. Στην περίπτωση λοιπόν της προσαρμογής ενός λογοτεχνικού έργου σε κόμικς, η εξάλειψη πολλών από τα στοιχεία του πρωτότυπου φαίνεται να είναι σχεδόν επιβεβλημένη. Αλλά το σημαντικότερο κριτήριο που περιορίζει έναν κομίστα, είναι η ικανότητά του να μετατρέψει μια ιδέα σε σχέδιο. Το στοιχείο αυτό λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από τους σεναριογράφους που συνεργάζονται με σχεδιαστές για την εικονιστική απόδοση του σεναρίου τους. Έτσι, οι σεναριογράφοι αποφεύγουν να περιγράφουν αφηρημένες ιδέες ή έννοιες που δύσκολα μεταφέρονται σε εικόνες, κάτι που δεν ισχύει σε ένα λογοτεχνικό έργο.

Η δοσολογία κειμένου και εικόνας καθώς και οι μεταξύ τους σχέσεις είναι ένα κομβικό ζήτημα για την καλλιτεχνική αρτιότητα στα κόμικς. Καθώς συνδυάζουν κείμενο και εικόνα, τα κόμικς διαπραγματεύονται ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο κώδικες και τον ιδιαίτερό τους τρόπο μετάδοσης και παρουσίασης της πληροφορίας (Saraceni, 2003:29). Το νόημα απορρέει μόνο μέσα από τη συνεργασία τους και την ενεργή συμμετοχή του αναγνώστη. Αλλά, αν μια διασκευή, για να είναι καλή, οφείλει να παραμένει πιστή στο πρωτότυπο, τότε, όταν μιλάμε για κόμικς, ελλοχεύει ο κίνδυνος, η σχέση εικόνας και κειμένου να γίνει καθαρά πλεοναστική, αφού το σχέδιο θα αποτελούσε μια πιστή οπτική μετάφραση των λέξεων του πρωτότυπου έργου. Κάθε προσπάθεια δηλαδή να διατηρηθεί ολόκληρο το κείμενο ενός πρωτογενούς έργου θα ανάγκαζε πιθανώς τον εικονογράφο να επαναλαμβάνει συνεχώς με τις εικόνες του αυτό που ήδη έχουν πει οι λέξεις. Στην περίπτωση αυτή το έργο κινδυνεύει να υποβιβαστεί, αφού ελαττώνονται οι δυνατότητες καλλιτεχνικής εκμετάλλευσης του νέου μέσου. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι κάθε λογοτεχνικό έργο ανοίγεται σε πολλαπλές ερμηνείες, γεγονός που καθιστά το κριτήριο της πιστότητας στο αρχικό κείμενο εξαιρετικά αδύναμο. Πόσο μάλλον όταν εμπλέκεται και ένας διαφορετικός σημειωτικός τρόπος. Για παράδειγμα αναφέρουμε την έκφραση, τη συναισθηματική κατάσταση, τις χειρονομίες, τα λόγια ενός χαρακτήρα που πρέπει να αλλάξουν μορφή και να συμπυκνωθούν με οπτικά μέσα. Συνεχίζοντας, οι αφηγηματικές τεχνικές της εστίασης και της οπτικής γωνίας θέτουν

19 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

20

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

και αυτές τους δικούς τους όρους κατά τη μεταφορά ενός κειμένου σε κόμικς. Η φωνή του αφηγητή συνήθως χάνεται, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για πρωτοπρόσωπη αφήγηση, που σχεδόν αναπόφευκτα μεταφέρεται ως μια τριτοπρόσωπη εικονιστική αφήγηση. Και ο χωρόχρονος επιφέρει τις δικές του δεσμεύσεις. Για παράδειγμα, ο χώρος στα κόμικς λειτουργεί διαφορετικά από το χώρο στα μυθιστορήματα, ανάλογα με το δημιουργό. Μερικοί καλλιτέχνες τείνουν να δουλεύουν σε μικρότερες υποδιαιρέσεις της σελίδας, ενώ άλλοι αρέσκονται στο να απλώνουν το σχέδιό τους σε όλο τον διαθέσιμο χώρο της σελίδας. Στο παραπάνω πλαίσιο, διάφοροι μελετητές αλλά και δημιουργοί κόμικς επισημαίνουν ότι θα ήταν περισσότερο ουσιώδες να αναρωτηθούμε για την πειστικότητα κάθε μετασχηματισμού λεκτικής αφήγησης σε οπτική, παρά για την πιστότητά της. Έτσι, ο σεναριογράφος Jean David Morvan, που εξειδικεύεται στις διασκευές σε κόμικς, αναφέρει ότι «η διασκευή είναι μια σεναριογραφική άσκηση, κατά την οποία πρέπει να μεταφέρουμε δίχως να προδώσουμε, να εφεύρουμε τεχνικές που θα αποδώσουν καλύτερα το όραμα του συγγραφέα, παράλληλα με το όραμα του διασκευαστή» (Boileau, 2007). Σύμφωνα με τον Vanderbeke, μια καλή διασκευή αποτελεί μια μορφή διαλόγου με το πρωτότυπο, ως διαφορετική εκδοχή, ως σχόλιο ή ως «δεύτερη επίσκεψη» (revisitation) (Vanderbeke, 2010:107). Στην ίδια γραμμή, ο Inge υποστηρίζει ότι κάθε έργο πρέπει να αποτιμάται με όρους των ιδιαίτερων αισθητικών δυνατοτήτων, εγγενών του κάθε μέσου. Χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του κινηματογράφου, αναφέρει ότι μια εξαιρετική ταινία μπορεί να προέλθει από ένα κακό μυθιστόρημα και ότι ένα αξιόλογο μυθιστόρημα δεν είναι απαραίτητο να γίνει μια επιτυχημένη ταινία, αν δεν υπάρχει δέσμευση στην οπτική τέχνη της κινούμενης εικόνας του μέσου (Inge, 2000:158-159). Τέλος, ο Tabackhnik πιστεύει ότι η «δημιουργική αποχώρηση» από την πηγή, δηλαδή η πρωτοτυπία και η καινοτομία της διασκευής μέσα από αξιοσημείωτες χρήσεις των τεχνικών της οπτικοποίησης και έκφρασης του υποκειμενικού στιλ έχει τη δύναμη να οδηγήσει σε επιτυχημένα δευτερογενή έργα (Tabachnik, 2010). Συνεχίζει λέγοντας ότι η διασκευή μπορεί να είναι πετυχημένη ακόμα και όταν προκαλείται η έννοια της πιστότητας, με την προϋπόθεση ότι το δευτερογενές έργο συνομιλεί με την πηγή και προσφέρει ερμηνευτικά σχόλια. Καταλήγοντας, θα λέγαμε ότι θα ήταν άδικο για τα κόμικς να κρίνουμε το αποτέλεσμα της νέας εκδοχής, που παρουσιάζουν, μόνο με κριτήρια πιστότητας προς το πρωτότυπο έργο. Η διασκευή θα πρέπει να αποτιμάται με όρους της επιτυχίας της ως κόμικς και το πώς δημιουργικά χρησιμοποιεί, επεκτείνει, απελευθερώνει τις καλλιτεχνικές και τεχνικές δυνατότητες του μέσου, ως μορφή δημιουργικής έκφρασης. Η διασκευή κάθε έργου σε ένα οποιοδήποτε είδος ή μέσο έχει τις δικές της τεχνικές ή μορφικές απαιτήσεις. Οι διασκευές μυθιστορημάτων σε κόμικς εγείρουν ζητήματα αισθητικής, που οι καλλιτέχνες καλούνται να λύσουν. Το πώς ένας καλλιτέχνης διηγείται μια ιστορία σε κόμικς εγγενώς διαφέρει από το πώς ένας μυθιστοριογράφος λέει την ίδια ιστορία. Τα κόμικς είναι τέχνη και κάθε απόπειρα πιστότητας στο πρωτότυπο έργο μπορεί να οδηγήσει σε καλλιτεχνική αστοχία. Για να είναι πετυχημένη μια μεταφορά σε κόμικς, θα πρέπει να μην αντιμετωπίζεται ούτε ως αντικείμενο μετάβασης ούτε

ως αντικείμενο αντικατάστασης, αλλά ως δυναμική προέκταση του αρχικού έργου, χωρίς υποδούλωση αλλά και χωρίς έπαρση. Σημασία έχει τα δύο έργα να συναντηθούν και να συνομιλήσουν. Η καλή διασκευή σε κόμικς είναι λιγότερο θέμα πιστότητας και περισσότερο θέμα καλαισθησίας. ΣΗΜΕΙΩΣΗ

1. Ο όρος «Graphic Novel» είναι ακόμα υπό διαμόρφωση, χρησιμοποιείται με αμφιλεγόμενο τρόπο, ενώ παρατηρείται σύγχυση και αδυναμία στον προσδιορισμό του. Θα μπορούσαμε ωστόσο να περιγράψουμε το graphic novel βασιζόμενοι σε ορισμένα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά. Έτσι, οι αναφορές στο graphic novel χρησιμοποιούνται για να ορίσουν κόμικς που περιλαμβάνουν αριθμό σελίδων ανώτερο από τον μέσο όρο (συνήθως 42 σελίδες). Η μορφή, το πάχος και το δέσιμο του βιβλίου πρέπει να είναι όμοια με ένα χοντρό μυθιστόρημα. Η έμφαση δίνεται στο περιεχόμενο, που θεωρείται «καλύτερης ποιότητας», λόγω της πολυπλοκότητας των χαρακτήρων, του μήκους της αφήγησης, της επιτήδευσης της πλοκής, της «σοβαρής» θεματολογίας. Με λίγα λόγια το έργο διατηρεί τα παραδοσιακά στοιχεία του μυθιστορήματος, αλλά παρουσιάζεται σε ζωγραφισμένη μορφή (Baetens, 2001 και Sabin, 1993).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Baetens, J. (2001), The graphic novel, Leuven University Press, Louvain. Boileau, L. (2007), La bd à l’assaut de la littérature. Ημερομηνία πρόσβασης: 14.11.2010 από http://www.actuabd.com/La-BD-a-l-assaut-de-la-litterature Groesteen, Th. (1998), La bande dessinée en France, Ministère des affaires étrangères, ADPF/ CNBDI, Paris-Angoulême, 1998. Hutcheon, L. (2009), A theory of adaptation, Routledge, New York-London. Horn, P. (1991), Handbook of French Popular Culture, Greenwood Press, New York. Inge, Th. (2000), «From Ahab to Peg-Leg Pete: A Comic Cetology», στο: A. Magnusen, H-C. Christiansen, Comics as culture, analytical and theoretical approaches to culture, Copenhagen, Museum Tusculanum, University of Copenhagen, σσ. 157-175. Καλκάνη, Ε. (2004), Αρχαία Κωμωδία και Παιδικό βιβλίο. Οι Διασκευές του Αριστοφάνη, ΤΕΠΑΕΣ Πανεπιστημίου Αιγαίου, Ρόδος (ανέκδοτη διδακτορική διατριβή). Μίσιου, Μ. (2010), Τα κόμικς από το περίπτερο στη σχολική τάξη. Θεωρητικές, Ερμηνευτικές, Εκπαιδευτικές διαστάσεις, ΚΨΜ, Αθήνα. Nodelmann, P. (2009), Λέξεις για εικόνες – Η αφηγηματική τέχνη του παιδικού εικονογραφημένου βιβλίου (μτφρ. Π. Πανάου, επιμ. Τ. Τσιλιμένη), Πατάκης, Αθήνα. Nyberg, A. K. (1998), Seal of approval: the history of the comics code, University Press of Mississippi, Mississippi. Renonciat, Α. (2003), «Le Robinson de Dumoulin: un roman en 150 estampes (1810)», 9e Art, Les Cahiers du musée de la bande dessinée, Angoulême, n° 8, janvier 2003, σσ. 10-19. Sabin, R. (1993), Adult comics: an introduction, Routledge, London. Saraceni, M. (2003), The language of comics, Routledge, London-New York. Tabachnick, St. (2010), «The Graphic Novel and the Age of Transition – A Survey and Analysis», English Literature in Transition 1880-1920, Volume 53, Number 1, University of Memphis, σσ. 3-28. Stephens, J. & McCallum, R. (1998), Retelling Stories, Framing Culture: Traditional Story and Metanarratives in Children’s Literature, Garland, New York. HΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΕΚΔΟΤΙΚΩΝ ΟΙΚΩΝ http://www.editions-delcourt.fr/content/advancedsearch?SearchText=EX-LIBRIS&collection=EXLIBRIS http://www.gallimard-jeunesse.fr/3nav/generique.php?page=collec&tri=titre_resume&num =1&type=collection&id_collection=1034 http://bd.casterman.com/catalogues_list.cfm?CategID=3681&OwnerId=436 http://www.romans-de-toujours.com/projet/projet.php

21 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

Ράνια Μπουμπουρή ΤΟ ΣΚΙΟΥΡΑΚΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΦΑΕΙ



Ράνια Μπουμπουρή ΠΟΥΘΕΝΑ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΚΟΥΚΛΑ ΜΟΥ

Λίτσα Ψαραύτη ΟΤΑΝ ΓΕΝΝΗΣΕ Η ΜΑΜΑ

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

Ιωάννα Μπουλντούμη ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗ ΣΕΛΟΚ ΤΟΥ ΣΕΛΙΝΟΥ βιβλίο 1: ΣΤΑ ΠΡΑΣΑ!



Χρυσάνθη Τσιαμπαλή-Κελεπούρη ΠΟΙΟΣ ΕΚΑΨΕ ΤΗΝ ΟΥΡΑ ΤΗΣ ΑΛΕΠΟΥΣ;

Σοφία Παράσχου βΑΦΟΥΜΕ ΑΥΓΑ, ΚΑΛΗ ΜΑΣ ΠΑΣΧΑΛΙΑ!

«Η ΠΕΝΤΑΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΡΑΣ» ΤΩΝ ΝΗΠΙΩΝ: ΟΤΑΝ ΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΣΥΝΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ... ΜΕΡΟΣ 2ο ΜΟΡΦΕΣ, ΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΗΡΩΩΝ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Ελένη Α. Ηλία Δρ Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Αθηνών

24

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ε άρθρο μας του τεύχους 95 παραθέσαμε κείμενα των νηπίων αναφορικά με τα τέσσερα πρώτα κεφάλαια του παραμυθιού «Η Πεντάμορφη και το Τέρας». Στο παρόν άρθρο συνεχίζουμε με ικανό αριθμό κειμένων που παρήγαγαν τα νήπια σε σχέση με τα οχτώ υπόλοιπα κεφάλαια στα οποία χωρίσαμε το έργο για τις ανάγκες της διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο. Έτσι, προσδοκούμε να αναδειχθεί η ποικιλία των παιδικών αφηγηματικών εκδοχών, που μαρτυρεί την πρωτοτυπία, τη δημιουργικότητα της σκέψης τους. Επιπλέον, από αυτή την ποικιλία προκύπτει -αβίαστα πιστεύουμε- η διαχρονική αξία του συγκεκριμένου έργου, που αν και γράφτηκε αιώνες πριν, εξακολουθεί να παραμένει ανεξάντλητο1, να προσφέρει στα σημερινά παιδιά τη δυνατότητα να εμπλακούν στη ζωή των ηρώων του και να διαμορφώνουν τις αφηγηματικές εξελίξεις σύμφωνα με τις προσωπικές τους εμπειρίες και επιθυμίες2. Η παρουσίαση των εν λόγω παιδικών κειμένων θα μας επιτρέψει επίσης να γνωρίσουμε πιο ουσιαστικά τη σύγχρονη γενιά παιδιών, να τα κατανοήσουμε, να επικοινωνήσουμε αποτελεσματικότερα μαζί τους, οπότε να τα ωφελήσουμε και ταυτόχρονα να ωφεληθούμε από κείνα, να συμβάλουμε στην ευτυχία τους. Στις επιδιώξεις μας από τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων αυτού του εκπαιδευτικού εγχειρήματος, τέλος, θα μπορούσαμε αναμφίβολα να συμπεριλάβουμε τη συνειδητοποίηση της δυνατότητας της λογοτεχνίας να αξιοποιηθεί ως πεδίο δημιουργικής έκφρασης3 και αυτογνωσίας.

5ο κεφάλαιο: Μια γενναία απόφαση Π ε ρ ί λ η ψ η: Ο έμπορος μετά τη συνάντησή του με το Τέρας και την απαίτηση του τελευταίου να του παραδώσει κάποια από τις κόρες του, φτάνει σπίτι του σε απόγνωση. Οι αδερφές της Πεντάμορφης την

κατηγορούν ότι αιτία γι’ αυτή την τραγική εξέλιξη ήταν η παραγγελία της για το τριαντάφυλλο. Η Πεντάμορφη για να δώσει διέξοδο, παίρνει τη γενναία απόφαση να πάει η ίδια στον πύργο του Τέρατος. Ο πατέρας της που τη συνοδεύει, αναγκάζεται από το Τέρας το επόμενο πρωί να την αποχαιρετήσει και να επιστρέψει στο σπίτι του. Μαγικά λόγια: «…πώς δε ραγίζουν τα βουνά, δε πέφτει τ’ άστρι κάτου» (Ν. Γ. Πολίτη, Δημοτικά Τραγούδια, σ. 210)

Ατομικά κείμενα 4ου Νηπιαγωγείου Ασπροπύργου 2007-2008 1. Το μαύρο τούρμπο της Πεντάμορφης είναι παρκαρισμένο εκεί που τελειώνει το δάσος. Η Πεντάμορφη το έχει αφήσει εκεί και πηγαίνει να μείνει με το Τέρας, γιατί το σπίτι της πήρε φωτιά. 2. Ο μπαμπάς είναι στο δάσος μαζί με την Πεντάμορφη. Αυτός κοιτάζει αν είναι καλός ο καιρός και η κόρη του μαζεύει λουλούδια. Ψάχνουν να βρουν σπίτι για να μείνουν στο δάσος, επειδή τους αρέσει το περιβάλλον. Θα αγοράσουν ένα σπίτι κοντά στο παλάτι που έχει το Τέρας. Ένα πρωί θα πάνε με το άλογό τους να κάνουν επίσκεψη στο Τέρας και θα δουν ότι είναι καλό και τίμιο. Έτσι θα μείνουν μαζί του. 3. Ο μπαμπάς πήγε και τις τρεις κόρες του στο παλάτι του Τέρατος κι αυτό του είπε: «Μην στενοχωριέσαι, θα τις προσέχω εγώ». Το Τέρας έκανε ό,τι του ζητούσαν τα κορίτσια. Έπαιζε μαζί τους και τους έφερνε τον μπαμπά τους να τον δουν. Τους είχε φτιάξει ένα μαγικό κουδούνι, για να το πατάνε όποτε χρειάζονται το Τέρας κι εκείνο να πηγαίνει. Όταν τα κορίτσια του είπαν ότι προτιμάνε να μείνουν με τον μπαμπά τους, το Τέρας τις πήγε πίσω και τους έδωσε το μαγικό κουδούνι, για να το καλούν όταν θέλουν.

Ομαδικά κείμενα 1ου Νηπιαγωγείου Ασπροπύργου 2008-2009 4. Η Πεντάμορφη φτάνει με τον μπαμπά της στον πύργο του Τέρατος, για να παντρευτούν. Το έχει αγαπήσει από ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα κι ένα γράμμα που το Τέρας τής είχε στείλει με τον μπαμπά της. Κι αποφασίζει να το παντρευτεί, επειδή ο μπαμπάς της είπε ότι δεν έχουν χρήματα. Οι αδερφές της Πεντάμορφης όταν πηγαίνουν στο γάμο, θέλουν να παντρευτούν εκείνες το Τέρας, επειδή φοράει ωραίο κουστούμι. Αφού γίνεται ο γάμος της Πεντάμορφης, οι αδερφές της λιποθυμούν. Η Πεντάμορφη και το Τέρας κάνουν ένα κορίτσι που μοιάζει στη μαμά του κι ένα αγόρι τερατάκι, όπως ο μπαμπάς του. Αυτό κοιμάται πολύ βαθιά κι όταν ξυπνάει παίζει κρυφτό με την αδερφή του. 5. Το Τέρας είναι ψηλό, αδύνατο, με μεγάλο πρόσωπο αλλά καλοσυνάτο. Όποτε κοιτάζει την Πεντάμορφη, τα μάτια του είναι γεμάτα αγάπη. Όταν ο μπαμπάς της πήγε την Πεντάμορφη στο παλάτι του, το Τέρας του είπε: «Θα την κρατήσω για λίγο, επειδή την αγαπάω και μετά θα την ξαναφέρω σε σένα. Μετά το φαγητό το Τέρας με την Πεντάμορφη βγήκαν βόλτα στο δάσος, για να της δείξει τους φίλους του, τα πουλάκια. Το Τέρας έφυγε για

25 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

λίγο από κοντά της, για να της μαζέψει φρούτα και μέλι. Η Πεντάμορφη το περίμενε και το Τέρας δεν γύριζε. Όπως το Τέρας περπατούσε, έπεσε σε μια παγίδα που του είχε στήσει ο μπαμπάς της Πεντάμορφης. Μόλις βγήκε το φεγγάρι, ο μπαμπάς πήγε στο δάσος να πάρει την κόρη του. Αυτή όμως ήθελε να περιμένουν το Τέρας, γιατί ανησυχούσε. ΄Ετσι ο μπαμπάς της είπε πού βρισκόταν το Τέρας και η Πεντάμορφη του ζήτησε να πάνε να το βοηθήσουν. Όταν το ελευθέρωσαν, το Τέρας πήρε την Πεντάμορφη και γύρισαν στο παλάτι. Ο μπαμπάς της πήγε στο σπίτι του και δεν έβλαψε ποτέ ξανά το Τέρας, επειδή φοβήθηκε μήπως τον φάει, αφού αυτό είχε μάθει από την Πεντάμορφη ποιος του είχε στήσει την παγίδα.

6ο κεφάλαιο: Η ζωή κοντά στο Τέρας

26 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Π ε ρ ί λ η ψ η: Η Πεντάμορφη ζώντας κοντά στο Τέρας διαπιστώνει την ευγένεια και την καλοσύνη του. Εκείνο της προτείνει διακριτικά να παντρευτούν, και μολονότι υποφέρει με την άρνησή της, σε καμία περίπτωση δεν χρησιμοποιεί τη δύναμή του για να επιτύχει το σκοπό του. Η Πεντάμορφη αναγνωρίζει τις αρετές του Τέρατος και τις καλές προθέσεις του απέναντί της, του δηλώνει ωστόσο με ειλικρίνεια ότι δεν το αγαπά και δεν επιθυμεί να το παντρευτεί. Μαγικά λόγια: «Σύρνουν τα πόδια της δροσιά και τα μαλλιά της μόσκο, σύρνουν τα πασουμάκια της του Μάη τα λουλούδια» (Ό.π., σ. 149)

Ατομικά 1. Η Πεντάμορφη ξέρει ότι αν φιλήσει το Τέρας, εκείνο θα γίνει όμορφο, της το είπε το ίδιο. Όμως δεν το φιλάει για να μην λυθούν τα μάγια του, επειδή δεν την αφήνει να πάει στον μπαμπά της για να μην την χάσει. 2. Το Τέρας αγαπάει την Πεντάμορφη αλλά δεν θα την κρατήσει κοντά του. Τρώνε μαζί κάθε βράδυ κι ύστερα αυτή γυρίζει με τον μπαμπά της στο σπίτι τους. Το Τέρας δεν της λέει ότι θέλει να την παντρευτεί, γιατί ντρέπεται. Ξέρει ότι εκείνη δεν το θέλει, επειδή είναι άσχημο. 3. Η Πεντάμορφη κοιμάται με το Τέρας σ’ ένα χαλασμένο κρεβάτι. Κάθε πρωί το Τέρας τρώει σκουλήκια που του αρέσουν και η Πεντάμορφη τρώει σάντουιτς που φέρνει ο μπαμπάς της. Κάθονται οι δυο τους μπροστά στο τζάκι και το Τέρας δαγκώνει την Πεντάμορφη, για να γίνει γυναίκα του. Όμως έρχεται στη σπηλιά του Τέρατος ένας πρίγκιπας με το άλογό του, φιλάει την Πεντάμορφη κι εκείνη ξαναγίνεται άνθρωπος. Την παντρεύεται και το Τέρας πεθαίνει απ’ τον καημό του. 4. Η Πεντάμορφη με το Τέρας και τον μπαμπά της τρώνε στο κάστρο. Από τη στιγμή που έφτασαν, η Πεντάμορφη σκέφτηκε να μείνει εκεί. Το Τέρας δεν της φάνηκε άσχημο. Φορούσε ωραία ρούχα και στο πρόσωπό του είχε βάλει κόκκινο χρώμα, που του πήγαινε, για να μην τρομάξει την Πεντάμορφη. Μετά από λίγο καιρό έφυγε το μακιγιάζ και το Τέρας δεν άρεσε πια στην Πεντάμορφη. Πήγε στον πατέρα της και είπε πως ήθελε να φύγουν.

27 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

Το Τέρας το επέτρεψε, τους ζήτησε όμως να ξανασυναντηθούν, για να μην πεθάνει από τον καημό του. Επειδή το Τέρας είχε κότες που γεννούσαν μαγικά ραβδιά, οι αδερφές της Πεντάμορφης πήγαν να ζήσουν κοντά του. Χρειάζονταν τα ραβδιά, για να τους κάνουν όλους βάτραχους. Θα μεταμορφώνουν το Τέρας για να διασκεδάζουν. Η Πεντάμορφη με τον μπαμπά της θα επιστρέψουν κάποτε στο παλάτι και θα μεταμορφώσουν και το Τέρας και τις κότες σε ανθρώπους. Το Τέρας θα μεταμορφώσει ύστερα σε κότες τις αδερφές της Πεντάμορφης, για να τις τιμωρήσει για την κακία τους. (Ομαδικό)

7ο κεφάλαιο: Μια επιθυμία εκπληρώνεται Π ε ρ ί λ η ψ η: Το Τέρας φροντίζει να εκπληρώσει την επιθυμία της Πεντάμορφης να βρεθεί κοντά στον άρρωστο πατέρα της, αν και γνωρίζει ότι υπάρχει ο κίνδυνος να μην την ξαναδεί ποτέ, γεγονός που θεωρεί ολέθριο για τη ζωή του. Ουσιαστικά δηλαδή θυσιάζεται, προκειμένου η Πεντάμορφη να νιώθει ευτυχισμένη. Μαγικά λόγια: «Με παίρνει το παράπονο, το παραθύρι αφήνω, και μπαίνω μέσα, κάθομαι, και μαύρα δάκρυα χύνω» (Ό.π., σ. 200)

Ατομικά 1. Κάθε μέρα το Τέρας συγυρίζει και τακτοποιεί το παλάτι, για να μην κουράζεται η Πεντάμορφη. Όταν κουράζεται εκείνο, το βοηθάει η Πεντάμορφη.

28 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Όποτε οι αδερφές της πειράζουν την Πεντάμορφη, εκείνη το λέει στο Τέρας, που πηγαίνει και τους κάνει παρατηρήσεις. Όμως μόλις ανοίξουν τα σχολεία, η Πεντάμορφη θα πηγαίνει στο Τέρας μόνο τα Σαββατοκύριακα. Το Τέρας θα μαζεύει λουλούδια για να τα πηγαίνει στο σπίτι της τα βράδια και θα γυρίζει στο κάστρο του πριν τα μεσάνυχτα. 2. Η Πεντάμορφη ζει με το Τέρας, γιατί το φοβάται, αν κι εκείνο της φέρεται όμορφα. Η μούρη του όταν βλέπει άλλους ανθρώπους γίνεται κακιά, άγρια, επειδή όλοι θέλουν να πάρουν από κοντά του την Πεντάμορφη. Φαίνεται κακό από αγάπη για την Πεντάμορφη κι από φόβο να μην τη χάσει, επειδή είναι άσχημο. 3. Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης πήγε στο παλάτι του Τέρατος να το ειδοποιήσει ότι η κόρη του δεν θα γυρίσει. Θα περιμένει τις αδερφές της στο σπίτι τους. Μια μέρα που η Πεντάμορφη είχε πάει να ψωνίσει μπανάνες, πέρασε από το παλάτι για να αφήσει μερικές στο Τέρας. Το βρήκε στο κρεβάτι του άρρωστο. Είχε πιει δηλητηριασμένο γάλα για να πεθάνει, επειδή δεν ερχόταν η Πεντάμορφη. Εκείνη ειδοποίησε το γιατρό και το Τέρας έγινε καλά. Έπειτα το Τέρας ειδοποίησε τον μπαμπά της Πεντάμορφης αν θέλει να πάει να ζήσει μαζί τους, γιατί η κόρη του δεν μπορούσε να περπατήσει. Την πονούσαν τα πόδια της από τη μέρα που έτρεχε για να φέρει το γιατρό στο Τέρας. (Ομαδικό)

8ο κεφάλαιο: Ένα καταχθόνιο σχέδιο Π ε ρ ί λ η ψ η: Η Πεντάμορφη παγιδεύεται από τις αδερφές της που ισχυρίζονται ότι υποφέρουν με την ιδέα ότι θα την αποχωριστούν και πάλι, οπότε αποφασίζει να παρατείνει τη διαμονή της στο πατρικό της σπίτι. Η στάση των δύο αδερφών πηγάζει από τη ζήλια τους για την Πεντάμορφη. Συγκεκριμένα, θεωρούν ότι αν την παρασύρουν να αθετήσει την υπόσχεσή της στο Τέρας πως θα επιστρέψει σύντομα κοντά του, εκείνο θα εξοργιστεί μαζί της και θα τη σκοτώσει. Μαγικά λόγια: «Από τα ξένα όπου βρεθώ, μηνύματα σου στέλνω με τη δροσιά της Άνοιξης, την πάχνη του Χειμώνα» (Ό.π., σ. 199) 1. Η Πεντάμορφη στο σπίτι του πατέρα της αλλάζει συνέχεια ρούχα από μια μαγική ντουλάπα, που της έχει χαρίσει το Τέρας, και βλέπει ποιο της πηγαίνει. Δείχνει τα ρούχα και στον μπαμπά της κι εκείνος της λέει: «Όλα σου πηγαίνουν». Η Πεντάμορφη όμως μένει συνέχεια μέσα, γιατί οι αδερφές της δεν την αφήνουν να βγει, για να μην δει ο κόσμος ότι είναι ομορφότερη από εκείνες. Κι επειδή οι αδερφές της δεν κάθονται να της κάνουν παρέα, η Πεντάμορφη θα φύγει. Όταν γυρίσει στο Τέρας, αυτό θα τη βγάζει συνέχεια βόλτες. (Ατομικό)

Ομαδικά 2. Η Πεντάμορφη δεν άκουσε τις αδερφές της που ήθελαν να την κρατήσουν

στο σπίτι και επέστρεψε στο Τέρας. Εκείνο είχε λουστεί, γιατί την περίμενε, κι έψαχνε την κολόνια του. Η Πεντάμορφη τριγύριζε παντού και το φώναζε. Όμως το Τέρας χωρίς κολόνια δεν έβγαινε από την τουαλέτα, για να μην μυρίζει άσχημα. Αφού τη βρήκε κι έριξε και στα μαλλιά του, βγήκε να την υποδεχτεί. 3. Το Τέρας πήγε να πάρει την Πεντάμορφη από το σπίτι της. Είπε στον μπαμπά της ότι την είχε αγαπήσει κι εκείνος του έδωσε την άδεια να την παντρευτεί. Οι αδερφές της εκνευρίστηκαν πολύ και σκέφτηκαν να δηλητηριάσουν αμέσως την Πεντάμορφη. Της έφτιαξαν κοτόπουλο κι έριξαν μέσα σκόνη δηλητήριο. Εκείνη στην αρχή δεν το έτρωγε, είπε: «Μυρίζει σαν φάρμακο». Οι αδερφές της είπαν ότι δεν έχει τίποτα κακό κι έτσι η Πεντάμορφη το δοκίμασε και αμέσως πέθανε. Όταν την είδαν ο μπαμπάς της με το Τέρας, της έριξαν μαγικό νερό από τη λίμνη κι η κοπέλα ζωντάνεψε.

9ο κεφάλαιο: Η ώρα της επιστροφής Π ε ρ ί λ η ψ η: Μόλις η Πεντάμορφη παραβαίνει την υπόσχεσή της στο Τέρας να επιστρέψει κοντά του την καθορισμένη μέρα, το ονειρεύεται πεσμένο στο έδαφος, με μάτια κλειστά. Η ηρωίδα ξυπνά πολύ αναστατωμένη και αποφασίζει να επιστρέψει αμέσως κοντά του, γιατί ανησυχεί για τη ζωή του. Αισθάνεται τρομερές τύψεις, καθώς θεωρεί ότι το ενδεχόμενο να κινδυνεύει το Τέρας είναι συνέπεια της δικής της στάσης. Μαγικά λόγια: «Είδα τον ουρανό θολό και τ’ άστρα ματωμένα» (Ό.π., σ. 128)

Ατομικά 1. Η Πεντάμορφη επέστρεψε στο παλάτι και βρήκε το Τέρας στον κήπο. Το Τέρας είχε ξαναδεί τη μάγισσα που το μεταμόρφωσε και είχε λιποθυμήσει από το φόβο του. Όταν η Πεντάμορφη πήγε κοντά του, εκείνο συνήλθε αμέσως. 2. Όταν πέρασαν οι οχτώ μέρες, το Τέρας πήγε στο σπίτι του μπαμπά της Πεντάμορφης να τη δει, γιατί την είχε επιθυμήσει. Το Τέρας την ανέβασε στην πλάτη του και την έκρυψε κάτω από τα μαλλιά του, για να κάνουν έκπληξη στον πατέρα της

29 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

Πεντάμορφης. Το Τέρας για να τιμωρήσει τις αδερφές που δεν άφηναν την Πεντάμορφη να φύγει, τις πέταξε ψηλά στον ουρανό κι έγιναν αστέρια. Ύστερα ο Θεούλης τις μεταμόρφωσε σε αγγελούδια, που πήγαιναν κάθε μέρα κοντά στην Πεντάμορφη, για να την προσέχουν. 3. Η Πεντάμορφη όταν ονειρεύτηκε ότι το Τέρας αρρώστησε, δεν επέστρεψε κοντά του, γιατί δεν το αγαπούσε. Στο παλάτι πήγε μόνον τότε που το Τέρας πέθανε, για να ζήσει μόνη της εκεί για πάντα. Δεν θέλει ούτε τον μπαμπά της ούτε κανέναν άλλο. Την υπνώτισαν οι μάγισσες που είχαν μαγέψει και το Τέρας κι έτσι έχει γίνει κακιά. (Ομαδικό)

10ο κεφάλαιο: Αγάπη

30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Π ε ρ ί λ η ψ η: Αφού η Πεντάμορφη γυρίζει παντού στο παλάτι, καλώντας το Τέρας και δεν το συναντά πουθενά, η αγωνία της κορυφώνεται. Τελικά το βρίσκει στον κήπο, ακριβώς όπου και όπως το ονειρεύτηκε. Είναι εξαντλημένο από την ασιτία, επειδή επέλεξε να πεθάνει παρά να ζει χωρίς εκείνη. Η Πεντάμορφη το αγκαλιάζει με απόγνωση, καθώς τώρα αντιλαμβάνεται ότι αυτό που αισθάνεται για το Τέρας δεν είναι συμπόνια αλλά αγάπη. Μαγικά λόγια: «…χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, χωρίς ύπνο στο μάτι» (Ό.π., σ. 76) 1. Η Πεντάμορφη γύρισε στο παλάτι, έδωσε ένα φάρμακο στο άρρωστο Τέρας κι εκείνο έγινε καλά. Αργότερα πήγε στο παλάτι και ο μπαμπάς της με μια βαλίτσα. Οι άλλες κόρες του τον είχαν διώξει, γιατί ήθελαν όλο το σπίτι δικό τους. Όμως το Τέρας είχε βάλει στο παλάτι του φύλακες, για να φυλάνε το χρυσό στέμμα που είχε χαρίσει στην Πεντάμορφη για το γάμο τους. Οι φύλακες δεν άφηναν τον μπαμπά της να μπει κι η Πεντάμορφη τους είπε: «Είναι ο Πατέρας μου, αφήστε τον να περάσει». (Ατομικό) 2. Η Πεντάμορφη έχει γυρίσει στο παλάτι. Νύχτωσε και ακόμη δεν έχει συναντηθεί με το Τέρας. Ψάχνει παντού. Το βρίσκει στον κήπο, ξαπλωμένο δίπλα στο ποτάμι. Είχε φορέσει μια όμορφη μάσκα και τα καλά του ρούχα για την Πεντάμορφη. Την περίμενε στον κήπο αλλά ζαλίστηκε κι έπεσε στο χορτάρι. Εκεί το βρήκε η Πεντάμορφη και του έφερε νερό απ’ το ποτάμι, για να συνέλθει. Εκείνο της έκανε πρόταση γάμου και της χάρισε ένα δαχτυλίδι με χρυσόσκονη. Η Πεντάμορφη δέχτηκε αλλά στο γάμο άλλαξε γνώμη γιατί το Τέρας έβγαλε τη μάσκα που είχε φορέσει για να φαίνεται όμορφο. Έτσι η Πεντάμορφη δεν το παντρεύτηκε και το Τέρας πέθανε απ’ τον καημό του. (Ομαδικό)

11ο κεφάλαιο: Η μεταμόρφωση Π ε ρ ί λ η ψ η: Τη στιγμή που η Πεντάμορφη φανερώνει τα αισθήματά της για το Τέρας, ο

ουρανός φωτίζεται και το Τέρας τής φαίνεται πανέμορφο. Η μεταμόρφωσή του σε νεαρό πρίγκιπα, όπως ο ίδιος της εξηγεί, οφείλεται στην αγάπη της, που έλυσε τα μάγια εξαιτίας των οποίων είχε έως τότε αυτή την τρομακτική όψη. Μαγικά λόγια: «Έλαμψ’ ο γιαλός, λάμψαν τα περιγιάλια» (Ό.π., σ. 145)

Ατομικά 1. Η Πεντάμορφη πηγαίνει στον πατέρα της για να πουλήσει τα αμάξι της. Θα επιστρέψει στο παλάτι με το καινούργιο αμάξι που αγοράζει, ένα μπλε με αεροτομή. Βρίσκει το Τέρας άρρωστο με πνευμονική βρογχίτιδα και το πηγαίνει στο κρατικό νοσοκομείο. Η Πεντάμορφη τον αλλάζει και βλέπει ότι είναι ένας κανονικός άνθρωπος, που είχε ντυθεί τέρας για να τρομάζει τον κόσμο. Όταν εκείνος γίνεται καλά, γυαλίζουν το σπίτι, φτιάχνουν γκαράζ και παντρεύονται. 2. Όσο η Πεντάμορφη έλειπε στο σπίτι του μπαμπά της, κατάλαβε ότι αγαπούσε το Τέρας. Έτσι γύρισε στον πύργο του, για να το παντρευτεί. Δεν βρήκε όμως το Τέρας πουθενά. Το Τέρας είχε πεθάνει. Το σκότωσε η ίδια κακιά μάγισσα, που το είχε μεταμορφώσει σε Τέρας, επειδή της άρεσε και αυτό δεν την ήθελε. Μετά όμως το μετάνιωσε, και τον ζωντάνεψε. Αλλά τώρα ήταν όμορφος πια και είχε περισσότερη δύναμη από τη μάγισσα. Τη σκότωσε και επέστρεψε στην Πεντάμορφη. Εκείνη τον μέτρησε, κατάλαβε πως ήταν το Τέρας και τον παντρεύτηκε. 3. Η Πεντάμορφη βλέπει μπροστά της το μεταμορφωμένο σε πρίγκιπα Τέρας. Τον έχει μεταμορφώσει το ουράνιο τόξο, γιατί το Τέρας που ήταν ο καλύτερος φίλος του είχε γεράσει πολύ και κινδύνευε να πεθάνει. Την ώρα του γάμου του Πρίγκιπα με την Πεντάμορφη έγινε σεισμός, που προκάλεσαν οι αδερφές της, για να χαλάσουν το γάμο και η Πεντάμορφη έσπασε το χέρι της. (Ομαδικό)

12ο κεφάλαιο: Δικαιοσύνη Π ε ρ ί λ η ψ η: Στη λαμπρή γαμήλια τελετή που ακολουθεί, η νεράιδα που προστατεύει την Πεντάμορφη απονέμει δικαιοσύνη, μετατρέποντας σε αγάλματα τις ζηλιάρες αδερφές της. Μαγικά λόγια: «Το δρόμον όπου πέρασα δεν τον ξαναδιαβαίνω» (Ό.π., σ. 208)

Ατομικά 1. Η Πεντάμορφη και το Τέρας μαζεύουν λουλούδια στο δάσος, για να τα δώσουν στον μπαμπά της. Μια μάγισσα έχει ξανακάνει το Τέρας πρίγκιπα, για να τον ευχαριστήσει που πρόσεχε την Πεντάμορφη. Οι αδερφές ήταν πολύ χαρούμενες για αυτήν. Παλιά, που ήταν Γοργόνα, τη ζήλευαν. Όταν

31 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

όμως εκείνη κοιμήθηκε με το Τέρας, το πρωί που ξύπνησε είχε γίνει γυναίκα κι εκείνες δεν τη ζήλευαν πια. 2. Το Τέρας κοιμάται στο παλάτι μόνο του. Η Πεντάμορφη έχει γεννήσει μωρό και μένει στο σπίτι του μπαμπά της, επειδή το μωρό φοβάται το Τέρας. Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης αγόρασε ένα ραβδί και προσπαθεί να κάνει το Τέρας όμορφο, για να μην το φοβάται το παιδί. Όταν τα καταφέρει, θα μείνουν όλοι μαζί στο σπίτι της Πεντάμορφης. 3. Η νεράιδα έχει πετρώσει τις αδερφές της Πεντάμορφης κι εκείνη ανεβαίνει κάθε μέρα σε μια σκάλα και τους δίνει νερό. Μια φορά τους έδωσε ένα φίλτρο που είχε φτιάξει η νεράιδα κι εκείνες έγιναν αμέσως καλές και γύρισαν στους άντρες τους. (Ομαδικό)

32

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αναφορικά με το περιεχόμενο των παιδικών αφηγήσεων, θα ανακεφαλαιώσουμε τις εκδοχές των νηπίων για τη μορφή, τη δράση και τα συναισθήματα των ηρώων του έργου. Προκειμένου να κατανοηθούν και να αξιολογηθούν οι διαφοροποιήσεις που επιφέρουν οι μικροί αναγνώστες στο λογοτεχνικό πρότυπο, ώστε να το προσαρμόσουν στις προσωπικές τους εμπειρίες και επιθυμίες, θα προηγηθεί μια επιγραμματική παράθεση των χαρακτηριστικών στοιχείων που προσδίδονται στα λογοτεχνικά πρόσωπα από τη συγγραφέα. Η κύρια ηρωίδα του έργου, η Πεντάμορφη, ξεχωρίζει για την ομορφιά της, που ακτινοβολεί και στην πόλη όπου ζει πλούσια και άνετα αλλά και στην εξοχή όπου εργάζεται σκληρά και ντύνεται φτωχικά. Η ομορφιά της συνδυάζεται με την καλοσύνη, την ευγένεια, τη γενναιότητα, την υπευθυνότητα, την ειλικρίνεια. Η αγάπη για τον πατέρα της αλλά και για τις αδερφές της που τη φθονούν, την κατευθύνει σε όλες τις επιλογές της, την οδηγεί στην αυτοθυσία. Με το σύνολο των αρετών της κατορθώνει να εμπνεύσει στο τρομακτικό στην όψη Τέρας τα ευγενέστερα αισθήματα. Το Τέρας, αν και είναι παντοδύναμο, εξουσιάζεται από την προσωπικότητα της Πεντάμορφης και χρησιμοποιεί τόσο τη σωματική όσο και την υπερφυσική του δύναμη για να εξασφαλίσει την ευτυχία της. Αυτό συμβαίνει ακόμη και όταν η επιδίωξη της δικής της ευτυχίας του επιβάλλει να στερηθεί τη συντροφιά της, γεγονός που θα το οδηγήσει στην απόγνωση, την απελπισία, το θάνατο. Η αναγέννησή του, η λύτρωσή του από την ασχήμια και τη μοναξιά

επέρχεται όταν η Πεντάμορφη συνειδητοποιεί και εκφράζει την αγάπη της για κείνο, γεγονός για το οποίο της δηλώνει αιώνια ευγνώμων. Ο πατέρας της Πεντάμορφης την αγαπά εμφανώς υπερβολικά, εκτιμώντας την ακεραιότητα του χαρακτήρα της και τα ψυχικά της χαρίσματα. Οπότε όταν αναγκάζεται να τη στερηθεί για να την παραδώσει στο Τέρας από το οποίο θεωρεί ότι η κόρη του κινδυνεύει άμεσα, οδηγείται σε ψυχική κατάρρευση. Τέλος, οι δύο αδερφές της Πεντάμορφης, αν και ως προς την εμφάνιση δεν υστερούν απέναντί της, γίνονται ωστόσο αντιπαθητικές στους γύρω τους εξαιτίας της υπεροψίας που τις διακρίνει. Η προτίμηση τόσο του ίδιου του πατέρα τους όσο και του υπόλοιπου κόσμου στην Πεντάμορφη, προκαλεί το μίσος τους για εκείνην. Δεν σταματούν να την προσβάλλουν, να την κατηγορούν, να προσπαθούν όχι μόνο να την πληγώσουν και να προκαλέσουν τη δυστυχία της αλλά και να την καταστρέψουν, να την εξοντώσουν. Η Πεντάμορφη τις κατανοεί, τις συγχωρεί και φροντίζει για την ευτυχία τους, όμως η τιμωρία για την κακία τους επιβάλλεται από εξωγενείς παράγοντες και είναι τόσο σκληρή όσο και δίκαιη. Αφενός, δηλαδή, η Πεντάμορφη εμφανίζεται στο έργο ως πλάσμα ιδανικό, τέλειο, και αφετέρου οι αδερφές της ως απόλυτα μοχθηρές, αθεράπευτα ζηλιάρες. Στα κείμενα των νηπίων δίνεται έμφαση στη δράση των ηρώων, από την οποία κυρίως προκύπτουν τα συναισθήματά τους. Παρατηρείται δε μεγάλη σχέση ανάμεσα στα εξωτερικά χαρακτηριστικά των προσώπων, την εμφάνισή τους και τον ψυχικό τους κόσμο, όπως ακριβώς συμβαίνει στα παραμύθια, όπου κυριαρχεί η ταύτιση του καλού με το όμορφο και του κακού με το άσχημο4. Ωστόσο, τα στοιχεία των συγκεκριμένων λογοτεχνικών προσώπων που αποδίδονται από τα διάφορα νήπια, αποκλίνουν σημαντικά μεταξύ τους5. Το Τέρας, για παράδειγμα, σε κάποιες αφηγήσεις κατασπαράζει τον πατέρα της Πεντάμορφης, ενώ σε άλλες τον φοβάται και μόνο γι’ αυτόν το λόγο συμπεριφέρεται καλά στην κόρη του. Κάποτε επιδιώκει να σκοτώσει την Πεντάμορφη και άλλοτε επιθυμεί να την υπηρετεί χωρίς να προσδοκά τίποτα από αυτήν. Όταν το Τέρας με την Πεντάμορφη γίνονται ζευγάρι στα κείμενα των νηπίων, έχει προηγηθεί σύγκλιση των χαρακτηριστικών τους. Είτε το Τέρας παύει να είναι άσχημο, είτε η Πεντάμορφη έχει γίνει κακιά και άσχημη, είτε και οι δυο τους είναι κανονικοί άνθρωποι που μεταμφιέζονται φορώντας μάσκες τεράτων για να τρομάζουν τον κόσμο. Επιπλέον, τα χαρακτηριστικά των ηρώων στις αφηγήσεις των νηπίων δεν παραμένουν σταθερά. Συνήθως μεταβάλλονται με την επίδραση του μαγικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, άλλοτε η Πεντάμορφη μετατρέπεται ξαφνικά σε κακό πλάσμα και άλλοτε οι αδερφές της γίνονται καλές, επειδή μαγεύονται από κάποια μάγισσα ή επειδή πίνουν κάποιο φίλτρο. Κάποτε πάλι, η ζήλια που οι αδερφές νιώθουν απέναντι στην Πεντάμορφη τροφοδοτείται από τη διαφορετικότητά της, που όταν αίρεται, η ζήλια εξαφανίζεται. Στην αντίληψη των νηπίων, στο βαθμό που η Πεντάμορφη εμφανίζεται αδύναμη να υπερασπιστεί τον εαυτό της όταν απειλείται από τις αδερφές της, το Τέρας και ο μπαμπάς της αναλαμβάνουν ρόλο τιμωρού απέναντί τους.

33 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

34 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Χαρακτηριστικό των αφηγήσεων των νηπίων συνιστά ότι τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές που εκδηλώνουν οι ήρωες, οδηγούν τις εξελίξεις σε αίσιο τέλος. Για παράδειγμα, η ζήλια των αδερφών της δίνει τη δυνατότητα στην Πεντάμορφη να αναγνωρίσει την αγάπη του Τέρατος, που προσπαθεί να την προστατεύσει από εκείνες. Επίσης, όταν το Τέρας εμφανίζεται ανεπιθύμητο στην Πεντάμορφη, η επιθυμία των αδερφών της να το κατακτήσουν, την απαλλάσσει από την ενοχλητική πολιορκία του. Σε αρκετών νηπίων τα κείμενα οι διαφορές στους χαρακτήρες των προσώπων αμβλύνονται, οι ήρωες δεν εμφανίζονται εξιδανικευμένοι, απόλυτα καλοί ή κακοί, αλλά περισσότερο πραγματικοί. Για παράδειγμα, αν και η Πεντάμορφη γνωρίζει την ευεργετική επίδραση που θα έχει το φιλί της στο Τέρας, τη δύναμή του να το μεταμορφώσει, αρνείται να το φιλήσει, για να το τιμωρήσει, επειδή εκείνο δεν της επιτρέπει να επισκεφτεί τον πατέρα της. Ή αποφασίζει να παντρευτεί μαζί του, αφού ο μπαμπάς της την ενημερώνει για τη δεινή οικονομική τους κατάσταση. Οι παραπάνω επισημάνσεις, μερικές μόνο από όσες θα μπορούσε κάποιος να κάνει, αποδεικνύουν τόσο τη διαχρονική λογοτεχνική αξία του έργου στο οποίο αναφέρονται όσο και το υψηλό επίπεδο της δημιουργικής σκέψης των νηπίων που τα παρήγαγαν. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Σχετική είναι η επισήμανση ότι το λογοτεχνικό κείμενο παρέχει πολλές ερμηνευτικές δυνατότητες, ότι κάθε συγκεκριμένη ερμηνεία συνιστά μία από τις διάφορες υπαρκτές εναλλακτικές λύσεις. Βλ. Iser, W. (1991), The Act of Reading. A theory of Aesthetic Response, Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, σσ. 37, 118, 197, 230. 2. Ο Norman N. Holland αποδίδει τη μεγαλύτερη βαρύτητα κατά την αλληλεπίδρασή μας με το λογοτεχνικό κείμενο στα ατομικά χαρακτηριστικά, στην προσωπικότητα του κάθε συγκεκριμένου αναγνώστη. Βλ. Holland, N. (1988), “Unity Identity Text Self ”, στο: J. P. Tompkins, Reader-Response Criticism. From Formalism to Post Structuralism (σσ. 119, 123-126), Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press. 3. Iser, W. (1990), The Implied Reader. Patterns of Communication in Prose Fiction from Bnnyan to Beckett, Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, σσ. 44-45. 4. Μερακλή, Μ. Γ. (1986), «Το παραμύθι και το παιδαγωγικό του περιεχόμενο», περ. Διαδρομές, τχ. 2, σ. 89. 5. Η πρωτοτυπία της σκέψης των νηπίων, όπως εκδηλώνεται κατά την αναδιήγηση λογοτεχνικών ιστοριών, υπερτερεί αυτής των μαθητών των τριών πρώτων τάξεων του Δημοτικού. Βλ. το άρθρο μου (2006), «Η δημιουργική αφήγηση/γραφή με ερέθισμα λογοτεχνικά κείμενα. Μια εξελικτική προσέγγιση», περ. Διαδρομές, τχ. 82, σσ. 20-25.

β ιβλιοπαρουσίαση

101 ΜΑΡΤΙΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2011

35/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Κική Δημητριάδου

ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΔΩΡΑΣ Εικ.: Βαγγέλης Παπαβασιλείου Λιβάνης, Αθήνα 2010, σελ. 62

Σ’ αυτό το μεγάλου σχήματος βιβλίο με έγχρωμες ζωγραφιές, μια μαθήτρια του νηπιαγωγείου καταγράφει –μέσ’ απ’ την πένα της συγγραφέως– στο ημερολόγιό της την καθημερινότητα του νηπιαγωγείου αλλά και της ζωής της. Με χαριτωμένο τρόπο σημειώνει τις απορίες της που αναζητούν εξηγήσεις, θέτοντας συνάμα τα απρόβλεπτα ερωτήματα των παιδιών της ηλικίας της που απαιτούν απαντήσεις. Μέσα από τα σημειώματά της προβάλλει διακριτικά η τρυφερή παρουσία της δασκάλας, που ξέρει να δημιουργεί σωστούς δεσμούς και σχέσεις με τα παιδιά, κατέχοντας τον τρόπο να μπαίνει στις καρδιές τους. Τρυφερό βιβλίο που θ’ αγαπηθεί. Λ.Π.-Α.

Δέσποινα Χ. Κηπουρού

ΤΟ ΜΠΛΕ ΟΝΕΙΡΑΚΙ, Η ΜΑΡΙΑ ΚΑΙ Ο ΜΙΚΡΟΣ ΤΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ Εικ.: Ελένη Μαρίνη Τελεία και παύλα, Ξάνθη 2010, σελ. 38

Ένα συγκινητικό και πολύ δύσκολο θέμα για παραμύθι επέλεξε η Δέσποινα Κηπουρού ώστε να απαλύνει τον πόνο της οκτάχρονης κόρης της για το χαμό του μικρού της αδελφού Χρήστου, που έφυγε ξαφνικά στα δυόμισυ χρόνια του. Το παραμύθι είναι παρηγοριά κι έτσι συντελεί με τον τρόπο του, την τρυφερότητά του, να φέρει αποτέλεσμα στην ψυχούλα του παιδιού. Η εικονογράφηση, με το γαλάζιο χρώμα να κυριαρχεί, παραπέμπει στα σύννεφα και στον ουρανό. Α.Β.

Ράνια Μπουμπουρή

ΤΟ ΣΚΙΟΥΡΑΚΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΦΑΕΙ Εικ.: Φαίη Ρετηνιώτη Ψυχογιός, Αθήνα 2010, χ.α.σ.

Ο Σωτήρης ήταν το πιο ευγενικό σκιουράκι του δάσους. Έλα όμως που ήταν κακόφαγο… Τα φουντούκια δεν του άρεσαν, τα καρύδια τού φαίνονταν σκληρά, και τα ψητά κάστανα δεν ήθελε ούτε να τα δει. Προτιμούσε τα πατατάκια και τα γαριδάκια. Κάποια μέρα, η βόλτα στο δάσος τον κάνει αγνώριστο. Γυρίζει στο σπίτι του με άλλες ιδέες και τους παραξενεύει όλους. Τι να συνέβη, άραγε, σ’ αυτή του τη βόλτα;

36/2

Α.Β.

Μαρία Ρουσάκη

ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΚΑΡΦΙ! Εικ.: Μαντλέν Φροσό Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 40

Ο μικρός Λεωνίδας ξέρει αυτόν που κλέβει τ’ αντικείμενα στο σχολείο, διστάζει όμως να το μαρτυρήσει στη δασκάλα. Η λύση θα δοθεί με τον καλύτερο τρόπο και ο κλέφτης θα πάρει ένα καλό μάθημα. Άλλο ένα συμπαθητικό βιβλίο από τα πολλά που έχει γράψει η συγγραφέας, σχετικά με τα προβλήματα των μικρών παιδιών. Λ.Ψ.

Τασούλα Τσιλιμένη

ΓΑΤΑ, ΣΚΥΛΟΣ ΚΙ ΕΝΑ ΑΡΝΙ – ΠΟΡΤΡΕΤΑ ΣΕ ΜΙΑ ΓΚΑΛΕΡΙ Εικ.: Κατερίνα Βερούτσου Μετάιχμιο, Αθήνα 2010, σελ. 59

«Ο κ. Κώστας είναι καλλιτέχνης»: έτσι αρχίζει η ιστορία του βιβλίου, για έναν καλλιτέχνη ευαίσθητο, που μετανάστευσε στην εξοχή με τη γυναίκα του και τρία κατοικίδια ζώα. Ως εδώ όλα ωραία και καλά. Όμως, μετά από καιρό, ξυπνούν μέσα του οι μνήμες! Λαχταρά να ξαναδεί τους φίλους του στην πόλη. Και τώρα; Πώς θ’ αφήσει μόνα τα αγαπημένα του ζώα; Τελικά, παίρνει τη μεγάλη απόφαση να τ’ αφήσει για λίγο στο εξοχικό. Τ’ άφησε όμως; Ή μήπως λογαριάζει χωρίς τον ξενοδόχο; Το τέλος, απρόβλεπτο! Πώς έγινε κι οι φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών κέρδισαν πανευρωπαϊκό βραβείο με τα πορτρέτα μιας γάτας, ενός σκύλου και ενός μικρού αρνιού; Βιβλίο που μυεί τα παιδιά στο χώρο των Καλών Τεχνών. Α.Β.

Λίτσα Ψαραύτη

ΟΤΑΝ ΓΕΝΝΗΣΕ Η ΜΑΜΑ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 44

Μια από τις πιο καθοριστικές στιγμές στη ζωή ενός μικρού παιδιού είναι ο ερχομός ενός δεύτερου αδελφού στην οικογένεια. Αυτό αντιμετωπίζει ο Μάριος, το «μοναχοπαίδι» της μαμάς και του μπαμπά. Ρωτά συνεχώς, περιμένει σίγουρες απαντήσεις, ανησυχεί, έχει περιέργεια. Ευτυχώς η πρώτη γνωριμία είναι άψογη. Η αδελφούλα του τού σφίγγει το δάχτυλο. Τυχαία; Όχι, βέβαια. Έτσι δείχνει ότι τον συμπαθεί, ότι τον αναγνωρίζει για αδελφό της. Και ο Μάριος αισθάνεται πανευτυχής! Α.Β.

37/3

για παιδιά 7 ετών και πάνω Ανθούλα Αθανασιάδου

ΕΝΑ ΞΕΧΩΡΙΣΤΟ ΔΩΡΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΙΓΚΙΠΙΣΣΑ Εικ.: Άρτεμις Μιχαηλίδου Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 44

Με κάποια απόσταση από το λιτό λόγο και την αίσθηση του παραδοσιακού παραμυθιού, παρουσιάζεται το γνωστό θέμα της όμορφης πριγκιποπούλας, που θέλοντας να βρει την αγάπη και το σύντροφο της ζωής της, επιλέγει αυτόν που θα της προσφέρει το καλύτερο δώρο. Ποια ήταν τα δώρα που της πρόσφεραν, και τελικά ποιον διάλεξε η πριγκίπισσα; Θ.Χ.

Αγγελική Βαρελλά

ΦΙΛΙΑ ΣΕ ΤΕΣΣΕΡΙΣ… ΡΟΔΕΣ Πατάκης, 2010, σελ. 167

Το βιβλίο πραγματεύεται τη φιλία που γεννιέται και δυναμώνει μέσα σε ένα σχολικό λεωφορείο στην αρχή της σχολικής χρονιάς ανάμεσα σε δυο κορίτσια διαφορετικής ηλικίας. Η Άντζη της Γ΄Δημοτικού και η Αλέγκρα της Α΄Γυμνασίου συνομιλούν και ανταλλάσσουν απόψεις για τους δύο διαφορετικούς κόσμους τους. Η Αλέγκρα, ηρωίδα που γύρω της υπάρχει ένα μυστήριο αφού δεν απαντά σε όλες τις ερωτήσεις, μυεί την Άντζη στη γιαπωνέζικη γλώσσα με φράσεις που της μαθαίνει ο καπετάνιος παππούς της. Τα δυο κορίτσια θα βάλουν στη θέση τους τα αγόρια των μπροστινών θέσεων του λεωφορείου που δείχνουν την αντιπάθειά τους στην Αλέγκρα. Η φιλία τους θα τελειώσει ξαφνικά, όπως και άρχισε, λίγες μέρες πριν το Πάσχα. Ο αναγνώστης δεν θα μάθει ποτέ την αιτία, αλλά θα βιώσει τη λύπη της Άντζη που χάνει τη φίλη της. Το περιεχόμενο του βιβλίου διαρθρώνεται στις τέσσερις εποχές, αρχής γενομένης από το Φθινόπωρο. Ακολουθείται μια κυκλική αφηγηματική χρονική πορεία των γεγονότων και κλείνει το επόμενο Φθινόπωρο, όπως η αντίστοιχη κινηματογραφική ποιητική ταινία –Γιαπωνέζου σκηνοθέτη αν δεν κάνω λάθος– που παίχτηκε πριν λίγα χρόνια. Κάθε κεφάλαιο εμπεριέχει μικρότερα κεφάλαια που οι τίτλοι του είναι γραμμένοι τόσο στα ελληνικά όσο και με ιαπωνικά ιδεογράμματα. Η διακειμενικότητα και τα χαϊκού που συναντά ο αναγνώστης είναι ένα εύρημα της συγγραφέως, η οποία με την ίδια μαεστρία διαχειρίζεται το χιούμορ που ξεχειλίζει στις σελίδες και ισορροπεί με το βαθύ συναίσθημα λύπης που νιώθει κάποια στιγμή η Άντζη. Μια ιστορία

38/4

για τη δύναμη της αληθινής φιλίας, την αποδοχή του διαφορετικού, την απώλεια και τη διαχείρισή της. Το τέλος αισιόδοξο, ενθαρρύνει τους αναγνώστες να ελπίζουν ακόμη και όταν συμβαίνουν γεγονότα που γεμίζουν τις ψυχές με λύπη. Σφιχτή γραφή, γλώσσα ζωηρή και αυθόρμητη, μακριά από άκομψους μιμητισμούς της γλώσσας των παιδιών. Τ.Τσ.

Μαρία Γαϊτάνου

ΤΑ ΞΩΤΙΚΟΠΑΠΟΥΤΣΑ Εικ.: Βασίλης Γρίβας Τετράγωνο, Αθήνα 2010, σελ. 12

Όλα ξεκίνησαν από ένα δέντρο, ένα καραμελόδεντρο τόσο μεγάλο όσο ένα δάσος, τόσο σκιερό όσο ένα βουνό. Το δέντρο αυτό διάλεξαν για να κατοικήσουν τα ξωτικά, και μαζί τους ο Παραδείσης, ο μπαλονοσώστης. Αχώριστοι βοηθοί του τα ξωτικοπάπουτσά του. Τι γίνεται όμως όταν τα χάνει; Ένα παραμύθι αναζήτησης, φιλίας, περιπέτειας. Η έγχρωμη εικονογράφηση είναι στην κυριολεξία εκθαμβωτική. Γ.Γ.-Σ.

Αγγελική Δαρλάση

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΦΤΕΡΑ Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Παπαδόπουλος, Αθήνα 2010, σελ. 42

Τα δέντρα έχουν κλαδιά, μπορούν όμως να αποκτήσουν και φτερά, όταν κάποιος τα αγαπήσει τόσο, όσο αγάπησαν το μοναχικό δέντρο του κάμπου τα πουλιά. Κείμενο τρυφερό, με διαλόγους ζωντανούς. Εικόνες ζωής, σοφία, τιτιβίσματα και αγάπη, είναι τα υλικά του βιβλίου. Το τέλος απρόοπτο, συγκινητικό. Βιβλίο προσεγμένο σε κάθε του λέξη κι αισιόδοξο. Η εικονογράφηση της Ίριδας Σαμαρτζή, όπως πάντα, τραβάει την προσοχή με την πρωτοτυπία της. Α.Β.

Φίλια Δενδρινού

ΤΟ ΚΑΠΕΛΟ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ ΒΙΝΣΕΝΤ ΒΑΝ ΓΚΟΓΚ Εικ.: από έργα του Βαν Γκογκ Λιβάνης, Αθήνα 2010, σελ 82

Έκτο στη σειρά «Η τέχνη σαν παραμύθι», το εξαιρετικά καλαίσθητο αυτό βιβλίο φέρνει τα παιδιά σε επαφή με την τέχνη του Βαν Γκογκ με τρόπο μαγευτικό. Η συγγραφέας, με την πρόσθετη πείρα που έχει ως θεατροπαιδαγωγός, ηθοποιός και αφηγήτρια παραμυθιών,

39/5

επινοεί το ταξίδι ενός καπέλου για να «δέσει» σε παραμύθι και να παρουσιάσει στοιχεία από τη ζωή και το έργο του μεγάλου ζωγράφου. Στις πρώτες σελίδες υπάρχει ένα κατατοπιστικό βιογραφικό σημείωμα, ενώ στις τελευταίες θα βρουν τα παιδιά σχόλια για τους πίνακες που περιέχει το βιβλίο και προτεινόμενες δραστηριότητες. Λ.Π.-Α.

Μυρτώ Δημητρίου

ORIGAMI ΜΕ ΦΑΝΤΑΣΙΑ Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2009, σελ. 47

Ένα πρωτότυπο βιβλίο για τη φιλοσοφία και την κουλτούρα που αντιπροσωπεύει η εικαστική τέχνη Origami. Το Origami είναι η τέχνη της ιαπωνικής χαρτοδιπλωτικής, αλλά ταυτόχρονα κι ένας μοναδικός τρόπος διασκέδασης. Το έγχρωμο βιβλίο, με τους μύθους, τα παραμύθια, τις ιστορίες και τα υπέροχα «διπλώματα», αναδεικνύει την υπέροχη αυτή τέχνη. Α.Β.

Βαγγέλης Ηλιόπουλος

ΤΟ ΑΣΤΡΟΠΕΛΕΚΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΡΙΕΡΓΕΙΑ ΒΡΙΣΚΕΙ ΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Δραστηριότητες: Βασιλική Νίκα Εικ.: Φραντζέσκα Κοζάντι Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 18

Το 5ο βιβλίο της σειράς «Οικολογήματα». Αυτή τη φορά τα οικολογήματα αγγίζουν το θέμα της ενέργειας. Υπάρχει λύση για την ενέργεια που λιγοστεύει; Το Αστροπελέκι, το παράξενο πράσινο πουλί που κάνει παρέα με τον Κότσυφα, ξέρει πού θα βρει τη λύση. Στο βιβλίο υπάρχουν και δραστηριότητες που βοηθούν τα παιδιά να κατανοήσουν το θέμα και τελικά να αναλάβουν δράση. Εικονογράφηση έγχρωμη και εντυπωσιακή. Γ.Γ.-Σ.

Άννα Θεοχάρη

ΕΝΑΣ ΞΕΧΩΡΙΣΤΟΣ ΦΙΛΟΣ Εικ.: Βίλλυ Καραμπατζιά Λιβάνης, Αθήνα 2010, σελ. 40

Η Σοφία δε χορταίνει να κάνει πετάλι σ’ όλο το πάρκο με το καινούργιο της κίτρινο ποδήλατο. Τι γίνεται όμως όταν ο Πέτρος ζητάει να τον πάει μια βόλτα; Τρυφερό βιβλίο, και μια ιστορία για τη σπουδαιότητα της φιλίας και τη διαφορετικότητα. Η εικονογράφηση έγχρωμη, εκθαμβωτική. Γ.Γ.-Σ.

40/6

Μάνος Κοντολέων

ΕΓΩ ΚΑΙ ΤΟ ΡΟΜΠΟΤ ΜΟΥ Εικ.: Έλλη Γρίβα Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 38

Ένα παράξενο μα τρισχαριτωμένο παραμύθι-διήγημα. Στον ήρωα αρέσει η ξάπλα. Παίρνει δάνειο από την τράπεζα και αγοράζει ένα ρομπότ τόσο τέλειο που καθαρίζει το σπίτι, μαγειρεύει, ψωνίζει. Στο τέλος οδηγεί τέλεια και το αυτοκίνητο του ήρωα. Μα οδηγεί τόσο γρήγορα, που η αστυνομία το καταδιώκει και… Ζωντανό, γρήγορο γράψιμο που ξελογιάζει τον αναγνώστη. Η εικονογράφηση εξίσου ζωντανή.

Γ.Γ.-Σ.

Φίλιππος Μανδηλαράς

ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΜΠΑΜΠΑΔΕΣ… Εικ.: Γιώργος Ναζλής Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 50

Ο Μανόλης αγαπάει τα σκυλιά και τα θέλει για παρέα, να παίζει μαζί τους. Ο μπαμπάς τα θέλει για να τα παίρνει μαζί του στο κυνήγι. Στο Μανόλη αρέσει πολύ να βλέπει τα πουλιά όπως πετούν. Στον μπαμπά αρέσει να τα σημαδεύει και να τα τρώει ψητά στη σχάρα. Όταν ξεκινάει λοιπόν η κυνηγετική περίοδος, ο Μανόλης και ο μπαμπάς του βρίσκονται σε αντίπαλα στρατόπεδα. Μέχρι που… Ένα κεφάτο, έξυπνο και διδακτικό βιβλίο με θέμα το κυνήγι, τη ζωοφιλία και τη σχέση πατέρα-γιου. Ασπρόμαυρη η κεφάτη εικονογράφηση. Γ.Γ.-Σ.

Ιωάννα Μπουλντούμη

ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗ ΣΕΛΟΚ ΤΟΥ ΣΕΛΙΝΟΥ Εικ.: Χρήστος Δήμος Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 114

Η συγγραφέας δημιούργησε με τις γνώσεις, το ταλέντο και το χιούμορ της, έναν ντετέκτιβ της κουζίνας, που ξεδιαλύνει όλα τα ύποπτα περιστατικά που γίνονται στο χώρο της: τον κ. Σέλοκ, το σέλινο. Τα ζαρζαβατικά, οι κατσαρόλες, τα χασαπομάχαιρα και όλα τα συναφή παίζουν μυστηριώδη ρόλο στις παράξενες αυτές υποθέσεις, που αξίζει κανείς να τις διαβάσει για να χαλαρώσει και να γελάσει. Οι καρικατούρες των προσώπων που εικονογράφησε ο Χρήστος Δήμος για την εξαιρετική αυτή έκδοση είναι αστείες και εμπνευσμένες. Α.Β.

41/7

Βασίλης Παπαθεοδώρου ΜΙΑ ΑΣΤΕΙΑ ΕΠΙΔΗΜΙΑ

Εικ.: Πέτρος Μπουλούμπασης Καστανιώτης, Αθήνα 2010, σελ. 136

Βασισμένο σ’ ένα πραγματικό περιστατικό που συνέβη πριν από αρκετές δεκαετίας στην Τανζανία, το μυθιστόρημα αυτό για παιδιά μέσης σχολικής ηλικίας είναι γραμμένο με κέφι και ζωντάνια. Μιλάει για μια περίεργη επιδημία που πρόσβαλε τους κατοίκους μιας χώρας, μια αρρώστια που προκαλούσε ακράτητο γέλιο στους κατοίκους της, μικρούς και μεγάλους, με απρόβλεπτες συνέπειες για την κοινωνική τους πραγματικότητα. Γέλιο πολύ θα προκαλέσει και στους νεαρούς αναγνώστες, που ασφαλώς θα διασκεδάσουν διαβάζοντάς το. Λ.Π.-Α.

Μαρία Πετκανοπούλου

Ο ΜΙΚΡΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ Εικ.: Άννα Καρνή Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2010, σελ. 40

Ο μικρός Ποτ μάς μιλά από τα βάθη των αιώνων, συγκεκριμένα από την ανώτερη παλαιολιθική εποχή, για το πώς κυλούσε η ζωή στα χρόνια εκείνα. Ξεχωριστό παιδί ο Ποτ, είχε μέσα του την ανησυχία ενός καλλιτέχνη. Οι κυνηγοί δεν τον έπαιρναν μαζί τους λόγω της ηλικίας του. Έφερναν όμως πολλά θηράματα. Προσπαθώντας να τα ζωγραφίσει στους βράχους της σπηλιάς, έγινε ένας ζωγράφος της εποχής του. Την ατμόσφαιρα όπου έζησε και τα τεχνουργήματα της εποχής εκείνης, τα αφηγείται μια μαμά, η κ. Μαρία Πετκανοπούλου, και τα ζωγραφίζει η κόρη της, η Άννα Καρνή. Ένα βιβλίο για την καλλιτεχνική έκφραση που εκδηλώθηκε από τα πρώτα ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας και για τον πολιτισμό που άφησε πίσω της. Α.Β.

Έρη Ρίτσου

Η ΜΙΚΡΗ ΚΑΜΗΛΟΠΑΡΔΑΛΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΤΡΩΓΕ ΤΟ ΦΑΓΗΤΟ ΤΗΣ Εικ.: Δημήτρης Κάσδαγλης Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ.32

Μέσα από πλούσια και εκφραστική εικονογράφηση, «περνάει» ευχάριστα το θέμα για τα παιδιά που δεν τρώνε το φαγητό τους, με ήρωα το ανόρεκτο καμηλοπαρδαλάκι με το όνομα Νεφέλη, όπως «περνάει» και η φράση της μαμάς καμηλοπάρδαλης: «Αν δεν φας το φαγητό σου, πώς θα μεγαλώσεις;» Ώσπου μπροστά σ’ έναν κίνδυνο, η Νεφέ-

42/8

λη καταλαβαίνει πως πρέπει ν’ αλλάξει συνήθεια, κι έτσι παρακάτω ακούγεται μια άλλη φράση: «Μην τρως άλλο, θα χοντρύνεις!»

Θ.Χ.

Ελένη Τορόση

ΙΟΥΛΙΤΣΑ ΚΑΙ ΡΩΜΑΙΟΣ Εικ.: Ελίζα Τζάκσον Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 93

Η χελώνα Ιουλίτσα συναντά και ερωτεύεται το λαγό Ρωμαίο. Τα πράγματα όμως είναι δύσκολα. Εκείνη πρέπει να μάθει να κάνει όλα τα πράγματα πιο γρήγορα κι εκείνος να πηγαίνει αργά. Οι μεγάλοι έρωτες όμως κάποτε τελειώνουν και... Ένα χαριτωμένο μυθιστόρημα, με ευρήματα πολλά, καλογραμμένο. Η εικονογράφηση ασπρόμαυρη, διακριτική. Γ.Γ.-Σ.

Χρυσάνθη Τσιαμπαλή-Κελεπούρη

ΠΟΙΟΣ ΕΚΑΨΕ ΤΗΝ ΟΥΡΑ ΤΗΣ ΑΛΕΠΟΥΣ; Εικ.: Σπύρος Γούσης Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 100

Η κ. Αριάδνη, η αλεπού, μετά από έναν μεσημεριανό υπνάκο στο ξέφωτο του δάσους βρίσκεται με την ουρά τσουρουφλισμένη. Ποιον πείραξε; Ποιος έκανε αυτό το κακό στη φιλάρεσκη κυρία Αλεπού; Τα ζώα του δάσους λένε το καθένα το μακρύ του και το κοντό του. Ώσπου να βρεθεί ο ένοχος (ο ήλιος) οι αναγνώστες μαθαίνουν ένα πλήθος πράγματα για το καλό που μπορεί να κάνει η παρουσία του και το κακό που φέρνει η απουσία του. Ο Σπύρος Γούσης έχει εικονογραφήσει με μεράκι τα ζώα του δάσους. Α.Β.

Πέγκυ Φούρκα

ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΡΗΔΟΝΟΥΠΟΛΗ Εικ.: Πέγκυ Φούρκα Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 110

Η Πέγκυ Φούρκα δημιουργεί μια παρέα από 6 φίλους και ένα σκύλο που αναλαμβάνουν δράση σε διάφορα θέματα. Σ’ αυτό το βιβλίο η παρέα προσπαθεί να απεγκλωβίσει τη νεράιδα των δοντιών που την έχουν φυλακίσει σε έναν πύργο. Ο σκοπός φανερός. Μέσα από την περιπέτεια οι μικροί αναγνώστες μαθαίνουν όλα τα σχετικά με τη στοματική υγιεινή. Οι ασκήσεις που συνοδεύουν το βιβλίο στο τέλος βοηθούν ώστε να εδραιωθούν όσα στη διαδρομή της αφήγησης ειπώθηκαν. Α.Β.

43/9

Λίτσα Ψαραύτη

ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΟΥΤΖΟΥΚΑΚΙ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ.52

Με ευχάριστο, καλοδουλεμένο λόγο, μας δίνεται η ιδέα ότι ένα παλιό-άχρηστο αντικείμενο μπορεί να γίνει κάτι άλλο πάλι αγαπημένο, και έτσι να διαφανούν η φαντασία, η θέληση, οι οικολογικές ιδέες, οι κινήσεις και συμπεριφορές ομαδικότητας παιδιών και μεγάλων. Το παρατημένο σαραβαλάκι-σουτζουκάκι στη γειτονιά γίνεται παιχνίδι και χαρά των παιδιών, κι αργότερα στολίδι της γειτονιάς με λουλούδια. Τελικά θα δώσει στην ανακύκλωση ό,τι του έχει απομείνει, για να γίνει από τα υλικά του πάλι κάτι χρήσιμο κι αγαπημένο. Θ.Χ.

Ντέιζι Μέντοους

ΔΑΦΝΗ Η ΝΕΡΑΪΔΑ ΤΟΥ ΒΡΑΧΟΥ ΚΑΤΙΑ Η ΝΕΡΑΪΔΑ ΤΟΥ ΚΥΚΝΟΥ ΤΟΥ ΧΙΟΝΙΟΥ ΑΝΤΖΕΛΙΝΑ Η ΝΕΡΑΪΔΑ ΤΗΣ ΑΡΚΟΥΔΑΣ ΤΩΝ ΠΑΓΩΝ ΓΙΟΛΑΝΤΑ Η ΝΕΡΑΪΔΑ ΤΗΣ ΜΑΥΡΗΣ ΓΑΤΑΣ ΜΟΝΙΚΑ Η ΝΕΡΑΪΔΑ ΤΟΥ ΜΟΝΟΚΕΡΟΥ ΙΣΜΗΝΗ Η ΝΕΡΑΪΔΑ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΑΜΠΟΥ ΠΛΟΥΜΙΤΣΑ Η ΝΕΡΑΪΔΑ ΤΟΥ ΠΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ Μετ.: Στεφανία Φέρρο Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 77 (έκαστο)

Ακόμα μια φουρνιά από νεράιδες εκδόθηκαν από τον Κέδρο. Με τις ίδιες πρωταγωνίστριες, την Κρίστι Τέιτ και τη Ρέιτσελ Γουόκερ,

44/10

που αντιμετωπίζουν στις περιπέτειες τους τον παγερό Τζακ και τους καλικαντζάρους του. Αυτή τη φορά πρόκειται για τις νεράιδες των μυθικών πλασμάτων. Η Πλουμίτσα ψάχνει για το πουλί της φωτιάς, η Ισμήνη των ιππόκαμπο της, και ούτω καθεξής. Α.Β.

Ρόαλντ Νταλ

Ο ΑΠΙΘΑΝΟΣ ΚΥΡΙΟΣ ΦΟΞ Μετ.: Τόνια Καφετζάκη Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 89

Ο Ρόαλντ Νταλ, που έφυγε από τη ζωή το 1990, έγραφε παιδικά βιβλία για τη δική του ευχαρίστηση και επειδή η δυσκολία τους ήταν μια ιδιαίτερη πρόκληση για αυτόν. Με το χιούμορ και τη φαντασία του κατέκτησε εκατομμύρια αναγνώστες σε όλο τον κόσμο. Ο απίθανος κύριος Φοξ (πρόκειται για μια αλεπού) είναι το κύριο πρόσωπο του έργου, και αντιμετωπίζει την έχθρα του Μπογκ του χοντρού, του Μπανς του κοντού και του Μπιν του λεπτού που έχουν βαλθεί να τον εξοντώσουν. Πανέξυπνος ο κύριος Φοξ, καταστρώνει ένα ωραίο σχέδιο για να βγει νικητής. Το χιούμορ και η ευχάριστη γραφή που δείχνουν τον κύριο Φοξ ως ένα ανθρώπινο πλάσμα κάνουν το βιβλίο αξιοδιάβαστο.

45/1

για μεγάλα παιδιά και νέους Μαρία Αγγελίδου

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΤΩΝ Εικ.: Γιώργος Δημητρίου Λιβάνης, Αθήνα 2010, σελ. 51

Η Μαρία Αγγελίδου μετά το αξιόλογο βιβλίο της για τους αυτοκράτορες του Βυζαντίου, συνεχίζει με το βιβλίο των πειρατών, που κυριαρχούσαν κάποτε στις θάλασσες. Άλλοι «αυτοκράτορες» αυτοί, βίαιοι και σκληροί, με το νου στο χρήμα και τη λεηλασία. Οι προσωπικότητες αυτές με τα άγρια ένστικτα μας μεταφέρουν σε ένα άλλο κλίμα, αυτό της απόκτησης χρήματος μέσα από τη θάλασσα. Ανάμεσα σ’ αυτούς είναι και οι Καταλανοί, που υπήρξαν φόβος και τρόμος στη στεριά και τη θάλασσα. Βιβλίο γραμμένο με μεγάλη υπευθυνότητα και λογοτεχνικότητα. Πολύ ωραία η εικονογράφηση του Γιώργου Δημητρίου. Α.Β.

Έλενα Αρτζανίδου

ΜΥΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΨΕΜΑΤΑ Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη Βιβλιόφωνο, Αθήνα 2010, σελ. 145

Η Κίτη και η Ματίνα είναι αχώριστες φίλες. Τους αρέσει να ντύνονται και να συμπεριφέρονται όπως οι πριγκίπισσες των βιβλίων που διαβάζουν. Στο σχολείο φτάνουν η Αραβέλλα από την Αλεξανδρούπολη και ο Αντώνης από τη Νότια Αφρική και τα κορίτσια αναστατώνονται. Αρχίζουν τότε τα μυστικά και τα ψέματα. Μια καλογραμμένη ιστορία για τη φιλία που περνάει από μυστικά και ψέματα, άλλοτε αθώα και άλλοτε απαγορευτικά. Γ.Γ.-Σ.

Μερκούριος Αυτζής

ΜΕΤΩΠΟ ΣΤΟΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗ Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 240

Έφηβη είναι η ηρωίδα του βιβλίου, η Άννα. Γεμάτη όνειρα αλλά και με χαρακτήρα ιδιαίτερα ευάλωτο στις δυσκολίες που αναγκάζεται ν’ αντιμετωπίσει (όπως η αλλαγή του τόπου κατοικίας από τη Γερμανία στην Καλαμαριά, η εφηβεία και οι αλλαγές στο σώμα της, η σχεδόν ανύπαρκτη παρουσία των γονιών της, τα ερωτικά σκιρτήματα και η μυστηριώδης εξαφάνιση του πατέρα της), η δεκατριάχρονη καταφεύγει στην ψυχογενή βουλιμία που θεωρεί καταφύγιο... Τρώει,

46/1

τρώει αχόρταγα. Καταβροχθίζει ό,τι βρει μπροστά της. Κι ύστερα παίρνουν σειρά τα δάχτυλα στον οισοφάγο... Ανακούφιση; Κάθε άλλο. Οι τύψεις δεν την αφήνουν. Έτσι η Άννα στριφογυρίζει μέσα σ’ έναν φαύλο κύκλο, μελανό, δίχως υποσχέσεις, δίχως ελπίδα, ενώ ο άλλος μισός εαυτός της τη χλευάζει αλύπητα. Με αφηγηματικές τεχνικές που κεντρίζουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ο Μ. Αυτζής στήνει τον καμβά της ιστορίας του. Α.Β.

Άννα Γκέρτσου-Σαρρή

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΑΤΙΑ... Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 325

Η συγγραφέας μάς έχει δώσει εξαιρετικά βιβλία (δύο Κρατικά βραβεία, βραβείο Ιπεκτσί). Δεν μπορώ να μην αναφέρω το αριστουργηματικό Με ενάντιους ανέμους που εξακολουθεί να μένει χαραγμένο στη μνήμη μου ως ένα από τα καλύτερα ιστορικά μυθιστορήματα των τελευταίων χρόνων. Αλλά και το τελευταίο της μυθιστόρημα έχει τη γνωστή ποιότητα γραφής της συγγραφέως. Εποχή, η Αλεξάνδρεια του 415 μ.Χ. Ένας ανακριτής, ο Ρωμαίος Μάρκελλος, έρχεται στην πόλη για να εξιχνιάσει το φόνο της ξακουστής Υπατίας, φιλοσόφου, μαθηματικού και αστρονόμου. Κατά τη διάρκεια των ερευνών του θα γνωρίσει την Ευδοκία, φίλη της Υπατίας, που διατηρεί εργαστήριο αντιγραφής χειρογράφων. Οι συζητήσεις με τον ανακριτή θα τον βοηθήσουν να καταλάβει ότι σε μια πόλη που κυριαρχούσε ο πόλεμος των θρησκειών, το μίσος, η μισαλλοδοξία, η ραδιουργία και η συκοφαντία, η Υπατία με τον εμπνευσμένο λόγο της μετέδιδε τη σοφία στους μαθητές της με σκοπό να προσεγγίσουν το θείον από άλλους δρόμους, που ήταν αντίθετοι με τα «πιστεύω» του τότε πατριάρχη Κύριλλου. Ήταν φυσικό, λοιπόν, να προκαλέσει την οργή και το μίσος, με αποκορύφωμα το μαρτυρικό της θάνατο από τον φανατισμένο όχλο. Ο Μάρκελλος, γοητευμένος από την ομορφιά και την προσωπικότητα της Ευδοκίας την ερωτεύεται. Κι εκείνη θα ξεχάσει το παρελθόν και θα ξεκινήσει μια καινούργια ζωή μαζί του. Έξοχο ιστορικό μυθιστόρημα, ευρηματικός ο τρόπος για να μάθουμε «σχετικά με την Υπατία» μέσα από τις συζητήσεις του ανακριτή με την Ευδοκία. Θα μπορούσα να το περιγράψω σαν ένα υπέροχο πλεκτό που πλέκεται αριστοτεχνικά με δυο κουβάρια. Στιβαρή γραφή, δυνατοί χαρακτήρες, βαθειά γνώση της ιστορίας, είναι τα χαρακτηριστικά του βιβλίου που διαβάζεται από ενήλικες, αλλά το ίδιο ευχάριστα και από μεγάλα παιδιά. Λ.Ψ.

47/11

Ιζαμπέλα Λιανέρη

Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ Εικ.: Άννα Χιλετζάκη Λιβάνης, Αθήνα 2010, σελ. 32

Μια ιστορία με διαχρονικές φράσεις και σκέψεις σχετικά με μια αφηρημένη έννοια, τη «σιωπή», για την ανάδειξη της αξίας της και την αναζήτησή της μέσα στην πολυτάραχη εποχή μας, όπως με τα… χάπια: «σιωπή έξτρα», «διαλείμματα σιωπής»… Τελικά, μέσα στα σιωπηλά στοιχεία της φύσης, οι άνθρωποι αναγνωρίζουν την αξία της, χαρίζοντάς της χρόνο για το στοχασμό, τη δημιουργική σκέψη, την ηρεμία… Θ.Χ.

Κωστής Α. Μακρής

Ο ΠΙΟΖ ΝΑΜΕ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΓΑΤΕΣ Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 510

Ο οκτάχρονος ήρωας του βιβλίου ζει με μια θεία του (οι γονείς του έχουν εξαφανιστεί), όταν άγνωστοι τον αρπάζουν και τον οδηγούν σε ένα έρημο νησί. Οι φίλοι του και οι πέντε γάτες θα ζήσουν μαζί του απίστευτες περιπέτειες σε διάφορα φανταστικά μέρη, αλλά το τέλος θα είναι αίσιο. Ο Πιόζ Νάμε θα βρει τους γονείς του και θα ζήσει μια καινούργια ζωή, αφού κατάλαβε ότι με την αγάπη όλα μπορούν να γίνουν καλύτερα. Το βιβλίο είναι το πρώτο του συγγραφέα και μας δημιουργεί την πεποίθηση ότι θ’ ακολουθήσουν κι άλλα ακόμη καλύτερα. Λ.Ψ.

Σοφία Παρασκευοπούλου

ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΣΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ ΤΟΥ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟΥ Κέδρος, Αθήνα 2010, σελ. 343

Μια παρέα παιδιών προσπαθεί να εξιχνιάσει το έγκλημα που έγινε στο εγκαταλειμμένο αρχοντικό των Κορδάτων. Μυθιστόρημα περιπέτειας, σελίδες μυστηρίου και δράσης, παιδιών αλλά και κακοποιών. Γ.Γ.-Σ

48/12

Ελένη Πριοβόλου ΤΣΟΚΟ ΜΠΛΟΚ

Εικ.: Νέαρχος Ντάσκας Καστανιώτης, Αθήνα 2010, σελ. 237

Στη σκιά της Κατοχής εκτυλίσσεται το παρόν μυθιστόρημα, για μια μπάντα από εφήβους που κρούει τα τύμπανα, άλλοτε θλιβερά, άλλοτε ηρωικά, και τέλος λυτρωτικά και παρηγορητικά. Η Κατοχή ως μαύρη περίοδος της ιστορίας μας, έχει να διηγηθεί χιλιάδες ιστορίες για θαρραλέα παιδιά που γράφουν στους τοίχους, για άλλα που ορθώνουν το κορμί τους μπροστά στα τανκς. Η Ελένη Πριοβόλου ξέρει να συγκινεί με τη γραφή της. Πόσω μάλλον, όταν το θέμα αυτό καθαυτό είναι συγκινητικό και ανθρώπινο. Υψώνει τη φωνή της για το δίκαιο, αντιμετωπίζει την ανελέητη Κατοχή με έλεος, και ενσωματώνει στο έργο της μια ιδιαίτερη φιλία με τον... εχθρό. Από τα πιο καλογραμμένα βιβλία που αφορούν τη σκοτεινή αυτή περιόδο. Α.Β.

Γιάννης Ρεμούνδος

Ο ΘΕΙΟΣ ΜΟΥ Ο ΚΑΤΣΙΚΟΠΟΔΑΡΟΣ Εικ.: Χρήστος Δήμος Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 206

Ο Γιάννης Ρεμούνδος, γνωστός για το πληθωρικό του χιούμορ, δημιούργησε έναν τύπο ταιριαστό στον τρόπο της γραφής του: Το θείο Θόδωρο τον κατσικοπόδαρο, παρατσούκλι που δε γινόταν καλύτερο. Όλες οι γρουσουζιές κυνηγούν το θείο από πίσω. Δεν υπάρχει γκάφα που να μην την κάνει, παραξενιά που να μην έχει σκοντάψει πάνω της. Η γιαγιά ξόδεψε σακκουλάκια καρβουνάκια και θυμίαμα για τα ξόρκια της, και ο Αλέξης ο ανιψιός του, ο αφηγητής, μένει άφωνος με όσα συμβαίνουν. Οικογενειακά περιστατικά που καταλήγουν σε φιάσκο, γάμοι αναπάντεχοι και γενικώς μια αναστάτωση στην οικογένεια προκαλούν γέλια στον αναγνώστη. Διαβάζεται πολύ ευχάριστα. Α.Β.

Ελένη Σβορώνου

ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΔΙΔΥΜΩΝ Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 51

Η δεκαεξάχρονη Λεώνη γοητεύεται με το σκέιτμπορντ και με έναν νεαρό άσσο του αθλήματος, που τον γνωρίζει μέσα από το blog της. Για να τον εντυπωσιάσει, του λέει ότι κι εκείνη ασχολείται με το ίδιο σπορ. Τι θα γίνει όμως όταν ο νεαρός τής ζητήσει να συναντηθούν και ν’ αγωνιστούν μαζί; Μια χαριτωμένη ιστορία γραμμένη με χιούμορ, που θα την απολαύσουν οι έφηβοι αναγνώστες. Λ.Ψ.

49/13

Πόλυ Χατζημανωλάκη

ΤΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ ΤΟΥ Ν’ΓΚΟΡΟ Ροές, Αθήνα 2010, σελ.270

Το βιβλίο αυτό, όπως και το προηγούμενο της Πόλυς Χατζημανωλάκη, με τίτλο Οι μέλισσες του Κάλβου τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκολνσάιρ, που παρουσιάσαμε στο προηγούμενο τεύχος, δεν απευθύνεται κατά κύριο λόγο σε εφήβους, μπορεί όμως να διαβαστεί από μεγάλα παιδιά και νέους με το ίδιο ενδιαφέρον που διαβάζεται και από μεγάλους. Το θέμα του είναι πρωτότυπο. Αφορά τις εμπειρίες, τις μνήμες και τα όσα περνούν δύο νεαρές γιατροί –μία λευκή και μία μαύρη–, μέλη μιας ανθρωπιστικής οργάνωσης στη σύγχρονη Κένυα, που τη δυναστεύουν η φτώχεια και το Aids, ενώ παράλληλα και σοφά πλεγμένα παρεμβάλλονται αφηγήματα με παραμυθιακά στοιχεία από την τοπική παράδοση και αποσπάσματα διαφωτιστικά για την υπόθεση από το blog της μιας από τις ηρωίδες. Τα πνευματικά δικαιώματα από το εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό βιβλίο έχουν παραχωρηθεί στην οργάνωση KOP (www.kenyanorphanproject. org) για την προστασία των ορφανών παιδιών στην Κένυα. Λ.Π.-Α.

Τζάκλιν Ουίλσον

ΜΙΑ ΕΥΧΗ ΤΑ ΜΕΣΑΝΥΧΤΑ Μετ.: Ρένια Τουρκολιά-Κυδωνιέως Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 245

Η Τζάκλιν Ουίλσον έχει πιάσει το σφυγμό των εφήβων και σε κάθε της βιβλίο πραγματεύεται κάποιο από τα προβλήματά τους που το λύνει με... συγγραφική μαεστρία. Η Βιολέτα, μια έφηβη, που υποφέρει από την υπεροχή και την καταπίεση του αδερφού της, ζει κυριολεκτικά στη σκιά του. Για ν’ αντέξει, βρίσκει καταφύγιο σ’ έναν δικό της κόσμο, ονειρικό, παραμυθένιο. Συμβαίνει όμως κάτι απρόοπτο: ένα κρυμμένο μυστικό βγαίνει στην επιφάνεια, και όλα ανατρέπονται ή μάλλον όλα μπαίνουν στη θέση τους. Το κείμενο με γοργή, εφηβική γλώσσα, γεμάτο πειράγματα και αλήθειες, καθιστά το βιβλίο αξιοθαύμαστο, όπως άλλωστε όλα τα βιβλία της Ουίλσον. Α.Β.

50/14

διαχρονικά*

H ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ ΩΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗ ΖΩΗΣ Σοφία Χατζηδημητρίου Φιλόλογος, συγγραφέας

εν θα επεκταθώ σε τυχόν προτάσεις που αφορούν το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Άλλοι ερευνητές, ικανότεροι από μένα, το έχουν κάνει. Ό,τι μπορώ να πω είναι ετούτο: Εμείς οι εκπαιδευτικοί μπορούμε να δημιουργήσουμε θύλακες αντίστασης στη νοοτροπία της συσσώρευσης και να κάνουμε πράξη αυτό που ο Πλούταρχος είπε: ότι «ο νους του παιδιού δεν είναι δοχείο που πρέπει να γεμίσουμε, αλλά εστία που πρέπει ν’ ανάψουμε». Για να γίνει όμως αυτό, πρέπει πρώτα εμείς να πιστέψουμε στην ανθρωποπλαστική δύναμη της ελεύθερης ανάγνωσης, της λογοτεχνίας. Έχει υποστηριχτεί ότι «η παιδική λογοτεχνία ασκεί επίδραση τόσο στον ψυχικό όσο και στον νοητικό κόσμο του παιδιού. Το εξοικειώνει με την κοινωνική πραγματικότητα, προβάλλει πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά, συμβάλλοντας ενεργά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του και της προσωπικότητάς του»1. Με την ανάγνωση του λογοτεχνικού κειμένου κινητοποιείται ένας σημαντικός μηχανισμός δημιουργικής μάθησης που διαθέτει ο άνθρωπος: η φαντασία. «Το ανθρώπινο

* Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. Το κείμενο αυτό είχε δημοσιευτεί στο τεύχος 46, Καλοκαίρι 1997, σσ. 134-138.

52

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

μυαλό δεν αποθηκεύει απλώς γεγονότα και πληροφορίες, αλλά συνθέτει και ανασυνθέτει πληροφορίες»2. Το παιδί οδηγείται σε πρωτότυπες σκέψεις και ιδέες καθώς και σε προσωπικές αποκαλύψεις εννοιών. Η γνώση που προκύπτει απ’ αυτή τη διαδικασία είναι έμπεδη, δεν χάνεται ποτέ. Αυτό το στοιχείο της λογοτεχνικής ανάγνωσης, η μάθηση δηλαδή, κάνει το λογοτεχνικό βιβλίο πολύτιμο αρωγό στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ας γίνω πιο συγκεκριμένη μ’ ένα παράδειγμα3. Διδάσκουμε ένα ιστορικό γεγονός από το σχολικό βιβλίο και προσπαθούμε να μεταδώσουμε στα παιδιά την εμπειρία του χώρου, του χρόνου και των προσώπων που εμπλέκονται στο γεγονός. Όσο κι αν προσπαθήσουμε όμως, ένα μέρος της αλήθειας κατακρατείται, εκείνο που αφορά την ψυχοσύνθεση των ηρώων, δηλαδή τη συναισθηματική φόρτιση του γεγονότος. Στο ιστορικό λογοτεχνικό βιβλίο το μέρος αυτό της αλήθειας ελευθερώνεται μόλις εμφανιστεί η συναισθηματική πλευρά του ιστορικού γεγονότος. Για να το πω κι αλλιώς: Πότε το παιδί θα κατανοήσει και θα συγκρατήσει τα σχετικά με τη δικτατορία του ’67; Όταν θα παρακολουθήσει τη σχολική γιορτή, ή όταν θα διαβάσει τα Γενέθλια της Ζωρζ Σαρή; Πολλές φορές συμβουλεύουμε τα παιδιά να διαβάζουν λογοτεχνικά βιβλία για να «πλουτίσουν» το λεξιλόγιό τους. Συνδέουμε δηλαδή την ανάγνωση με τη γλωσσική ανάπτυξη, κάτι που μπορεί να είναι σωστό. Είναι λάθος όμως να περάσει η αντίληψη ότι η ανάγνωση της λογοτεχνίας αποσκοπεί στη συγκρότηση ενός ικανού λεξιλογίου, γιατί είναι σαν να παραδεχόμασταν ότι το παιδί που έχει ικανοποιητικό λεξιλόγιο δεν είναι ανάγκη να διαβάζει. Δεν νομίζω ότι πιστεύει κανείς κάτι τέτοιο. Όχι μόνο γιατί ο όρος «γλωσσική ανάπτυξη» σημαίνει βελτίωση της σκέψης και άπλωμα στον κόσμο, αλλά και γιατί «γλώσσα» είναι η χαρά της ομιλίας, της συνομιλίας, του αστεϊσμού, του δημιουργικού γραψίματος. Κι όσο ο άνθρωπος μιλά και αστειεύεται και γράφει, θα έχει και την ανάγκη να διαβάζει. Η διανοητική και η γλωσσική ανάπτυξη λοιπόν είναι ωφέλειες που προκύπτουν από την ανάγνωση της λογοτεχνίας, και ως εκπαιδευτικός μπορώ ήδη να καταλήξω σε θετική πρόταση. Ως μητέρα όμως, που πρώτα και πάνω απ’ όλα μ’ ενδιαφέρει ο ψυχικός κόσμος των παιδιών μου, η αρμονική ένταξή τους στην κοινωνία, η ευτυχία τους με μια λέξη, δεν θα μπορούσα παρά να τονίσω την πρωταρχική, κατά τη γνώμη μου, ωφέλεια της παιδικής λογοτεχνίας που είναι η σύνδεση του παιδιού με τη ζωή.

Υπάρχει μια τάση να θεωρείται η λογοτεχνία ως κάτι ξέχωρο από τη ζωή4. Όμως η ζωή γεννά τις ιστορίες που διαβάζουμε στα βιβλία. Η λογοτεχνία είναι η ίδια η ζωή. Η μητέρα που νανουρίζει το μωρό της με τραγουδάκια δεν απέχει πολύ από τον ποιητή που αποτυπώνει τη συγκίνησή σου σε στίχους. Η ανάγκη που νιώθουμε όλοι να αφηγηθούμε ένα περιστατικό είναι η ίδια με την ανάγκη που νιώθει ο συγγραφέας όταν καθήσει μπροστά σ’ ένα άδειο χαρτί: Ανάγκη για επικοινωνία. Το αποτέλεσμα, βέβαια, αυτής της ανάγκης δεν είναι ίδιο σ’ όλες τις περιπτώσεις. Δεν είμαστε όλοι λογοτέχνες. Είμαστε όμως άνθρωποι που συμβιώνουμε κάτω από ένα πλέγμα διάφορων μορφών αρμονίας και κατανόησης για τους άλλους. Πώς το παιδί μας θα μάθει την τέχνη τού να ζει σ’ αυτό το πλέγμα κατανοώντας τους άλλους αλλά και διατηρώντας την ατομικότητά του; Νομίζω ότι η παιδική λογοτεχνία ως καθαρή μορφή τέχνης αλλά και ως μέσο αγωγής5 μπορεί να προσφέρει σημαντική βοήθεια. Γιατί με την «πρισματική εικόνα ζωής που προσφέρει μέσα από ρεαλιστικές ή φανταστικές καταστάσεις, αποτελεί στην πραγματικότητα μια καθολική γνώση και τέχνη ζωής»6. Τα πραγματικά έργα τέχνης του λόγου με τα θετικά πρότυπα των ηρώων που προβάλλουν, ποτίζουν την αδιαμόρφωτη παιδική ψυχή με τις αιώνιες αξίες του ανθρωπισμού, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ειρήνης, της ελευθερίας. Το παιδί βλέποντας το καλό να θριαμβεύει και ο θετικός ήρωας να επιβραβεύεται από τους συνανθρώπους του, υιοθετεί με τη διαδικασία της ταύτισης ανάλογες συμπεριφορές. Απορίες και αγωνίες που βασανίζουν την ψυχή του μπορούν να βρουν τη λύση τους μέσα σ’ ένα σωστό παιδικό βιβλίο και να το ελευθερώσουν από τα άγχη. Γιατί την ώρα που διαβάζει, το παιδί γίνεται, όπως είπε ο Προυστ, αναγνώστης του εαυτού του, επικοινωνεί δηλαδή με το βιβλίο σε προσωπική βάση με τους συνειρμούς και την ανάκληση της πείρας του. Ένα παιδί που δοκιμάζει συναισθήματα όπως η ζήλια, ο θυμός, η ενοχή, συναισθήματα που δεν τα ομολογεί ούτε στον εαυτό του, ανακουφίζεται όταν ανακαλύπτει ότι και άλλα παιδιά δοκιμάζουν παρόμοια συναισθήματα και παύει να νιώθει μειονεκτικά. Ακόμη, το παιδί που έζησε τον πόνο του θανάτου ενός αγαπημένου του προσώπου, που βίωσε το διαζύγιο των γονιών του, που απέτυχε σε μια προσπάθειά του, ανακουφίζεται όταν διαβάζει ότι κι άλλοι συνομήλικοί του είχαν ανάλογο πρόβλημα και το ξεπέρασαν. Πλημμυρίζει τότε η καρδιά του

53 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

54

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

από αισιοδοξία και όρεξη να προχωρήσει, απαλλαγμένο από τα συμπλέγματα που το βασάνιζαν7. Δεν ισχυρίζομαι ότι η ανάγνωση αποτελεί πανάκεια σε κάθε πρόβλημα ούτε ότι μπορεί να υποκαταστήσει την ανθρώπινη επαφή. Φυσικά, όταν το παιδί μας έχει κάποια ανάγκη, η βοήθειά μας δεν είναι μόνο να του δώσουμε το κατάλληλο βιβλίο. Η παρουσία μας δίπλα του και η συζήτηση είναι η πρώτη και αναντικατάστατη βοήθειά μας. Εκείνο που ήθελα να πω είναι ότι το παιδικό βιβλίο, ακριβώς επειδή έχει ήρωες παιδιά, μιλάει άμεσα στο παιδί, χωρίς να δίνει την εντύπωση της σκόπιμης καθοδήγησης και μπορεί έτσι να το επηρεάσει θετικά. Μα ας αφήσουμε τα προβλήματα κι ας έρθουμε και στις χαρές. Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο είναι και πηγή χαράς. «Αποτελεί με τη γλωσσική του αρτιότητα απολαυστικό όραμα και άκουσμα»8 που το παιδί έχει ανάγκη όσο και το παιχνίδι. ΄Εχουν εξάλλου επισημανθεί9 τα κοινά χαρακτηριστικά του λογοτεχνικού διαβάσματος και του παιχνιδιού, που όντας και οι δύο εκούσιες δραστηριότητες μαγεύουν και καθηλώνουν το παιδί. Ομορφαίνουν τη ζωή του, γεγονός πολύ σημαντικό, αν πιστέψουμε τους ψυχολόγους που λένε ότι σε μια ευτυχισμένη παιδική ηλικία οικοδομείται μια ευτυχισμένη ενήλικη ζωή. Είναι λοιπόν ένας ακόμη λόγος που με κάνει να πιστεύω ότι η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας είναι επένδυση στη ζωή των παιδιών μας. Η αγάπη για το διάβασμα δεν είναι μια έμφυτη τάση που ή την έχει κανείς ή δεν την έχει. Αντίθετα, είναι μια λειτουργία που αποκτάται μέσω μιας μακρόχρονης και συστηματικής παιδείας. Και είναι οι δάσκαλοι και οι γονείς που μπορούν να κινητοποιήσουν το ενδιαφέρον των παιδιών για το βιβλίο. Πιστεύω ότι βασική εμψυχωτική ενέργεια προς την κατεύθυνση της φιλαναγνωσίας είναι η προσωπική πρακτική. Να διαβάζουμε, αν θέλουμε να πείσουμε τα παιδιά να διαβάζουν. Να μιλάμε στα παιδιά για τα βιβλία που διαβάσαμε, για βιβλία που θα θέλαμε να διαβάσουμε. Το παιδί από πολύ μικρό μιμείται συμπεριφορές ενηλίκων. Γιατί να μην μιμηθεί και το διάβασμα; Κι ας έρθουμε στη σχολική πραγματικότητα. Ένα παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο πάνω στην έδρα του δασκάλου μπορεί να γίνει αφορμή για συζήτηση στην τάξη που θα καταλήξει σε πρόταση ανάγνωσης. Οποιαδήποτε συζήτηση στην τάξη μπορεί να γίνει αφορμή για λογοτεχνικό διάβασμα. Συνηθίζουμε εμείς οι δάκαλοι να δίνουμε στα παιδιά, λίγο πριν από τις διακοπές, μερικά βιβλία για να διαβάσουν, υποχρεωτικά ή προαιρετικά. Θεωρώ λάθος την ενέργεια αυτή. Είναι σαν να ψάχνουμε να γεμίσουμε τον ελεύθερο χρόνο των παιδιών, και μάλιστα σε μια εποχή που περιμένουν να ξεκουραστούν. Η λογοτεχνική ανάγνωση όμως είναι προϊόν ελεύθερης επιλογής, γι’ αυτό άλλωστε είναι γοητευτική. Είναι, νομίζω, καλύτερο να εμψυχώνουμε το παιδί για λογοτεχνικό διάβασμα μέσα στην καθημερινή σχολική ρουτίνα με φράσεις όπως: «Αν σας μείνει λίγη ώρα, διαβάστε μερικές σελίδες από το α ή το β βιβλίο και πέστε μου πώς σας φάνηκε». Ή, πάνω σε μια συζήτηση για το περιβάλλον: «Θα ’θελε κάποιος να διαβάσει το τάδε βιβλίο και να μας πει πώς μπόρεσαν τα παιδιά να προστατέψουν την πόλη τους από τον κίνδυνο της μόλυνσης;»10

Ένα άλλο θέμα που αφορά τους εκπαιδευτικούς ως εμψυχωτές ανάγνωσης είναι η χρήση της σχολικής βιβλιοθήκης. Οι σχολικές βιβλιοθήκες υπάρχουν όπου υπάρχουν. Δεν είμαι όμως βέβαιη αν υπάρχουν για να βρίσκονται ή για να λειτουργούν. Ξέρω περιπτώσεις όπου υπάρχουν μερικά ράφια με βιβλία στο γραφείο των δασκάλων και στην καλύτερη περίπτωση σ’ ένα χωριστό δωμάτιο, όπου τα παιδιά δεν έχουν εύκολη και ελεύθερη πρόσβαση. Όπως και να ’χει, υπάρχουν βιβλία. Πώς θα φέρουμε τα παιδιά κοντά τους; Μερικές εμψυχωτικές ενέργειες θα μπορούσαν να είναι: Βγάζουμε τα βιβλία από τα ράφια, τα απλώνουμε σε πάγκους και λέμε στα παιδιά: «Έχουμε έκθεση βιβλίων που διαθέτει η βιβλιοθήκη του σχολείου μας. Μπορείτε να την επισκέπτεστε στα διαλείμματα». Επίσης μπορεί να μεταφερθεί ένα τμήμα της βιβλιοθήκης σε μια τάξη για μία μέρα και να αναλάβει η τάξη την ευθύνη δανεισμού των βιβλίων. Προτείνω δηλαδή να βάλουμε με κάθε τρόπο το βιβλίο κάτω από τη μύτη του παιδιού. Δεν είναι κακό ούτε δύσκολο. Είναι αποτελεσματικό; Ακόμη και ένα παιδί να πάρει με όρεξη κάποιο βιβλίο για να διαβάσει, θα έχουμε πετύχει. Ας μεταφερθούμε τώρα για λίγο στην ατμόσφαιρα του σπιτιού. Το παιδί αφού διαβάσει τα μαθήματά του –κι αυτό είναι στην καλύτερη των περιπτώσεων– στήνεται μπροστά στην τηλεόραση και μια αγανακτισμένη μητέρα φωνάζει: «Κλείσε την τηλεόραση κι άνοιξε και κανένα βιβλίο». Το έχω υποστηρίξει και με άλλη ευκαιρία:11 Ο μεγάλος εχθρός του βιβλίου δεν είναι η τηλεόραση, αλλά η έλλειψη εμψύχωσης για διάβασμα. Ένα σφάλμα που κάνουμε εμείς οι γονείς είναι το να σπρώχνουμε το παιδί για διάβασμα υπό την επήρεια νεύρων ή με τη μορφή της τιμωρίας. Δεν δημιουργούμε σε αυτή την περίπτωση φιλαναγνώστες, αλλά μισαναγνώστες, αν μπορώ να χρησιμοποιήσω την έκφραση.

55

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

56

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Δεν είναι πάντα οι συνθήκες κατάλληλες για ανάγνωση, και εν πάση περιπτώσει οι χειρότερες είναι αυτές που περιέγραψα παραπάνω. Το μυστικό είναι να προωθήσουμε το κατάλληλο βιβλίο στην κατάλληλη στιγμή. Μια οικογενειακή στιγμή χαλάρωσης, διαλόγου, παιχνιδιού, μια αποφορτισμένη ατμό-

σφαιρα είναι ευνοϊκή συνθήκη ώστε να διαβάσει ένα παιδί. Είναι βασικό να μην ξεχνάμε ότι το διάβασμα-απόλαυση δεν υποκινείται με τρόπο ορθολογικό και –πολύ περισσότερο– με τη βία. Αν πιστεύουμε ότι το «ταξίδι με το κείμενο» έχει προορισμό τη χαρά, δεν είναι λογικό να το ξεκινάμε με στενοχώρια. Διάβασε το παιδί μας ένα βιβλίο; Ας μην του ζητήσουμε να μας δώσει αναφορά, δείχνοντάς του ότι πιστεύουμε πως μπορεί και να μην το διάβασε. Ας μην λογοκρίνουμε τις επιλογές του με φράσεις όπως «τι το διαβάζεις αυτό, δεν αξίζει», ή «σε τέτοια ηλικία και διαβάζεις ακόμα παραμύθια;» Ας το αφήσουμε να βεβαιωθεί ότι το διάβασμα είναι απόλαυση και θα ’χουμε αργότερα την ευκαιρία να του προτείνουμε πιο απαιτητικά βιβλία. Αν αποφασίσουμε να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, πρέπει να οπλιστούμε με υπομονή και επιμονή. Η φιλαναγνωσία είναι μια αρετή που κατακτάται δύσκολα, αλλά δεν χάνεται ποτέ. Αν οι γονείς νιώθουν αδυναμία στο να προτείνουν βιβλία στα παιδιά γιατί οι ίδιοι δεν γνωρίζουν την παιδική λογοτεχνία, μπορούν πάντα να ζητήσουν βοήθεια από πρόσωπα που έχουν ανάλογη γνώση και πείρα, όπως είναι οι βιβλιοθηκάριοι, οι δάσκαλοι και αρκετοί βιβλιοπώλες. Αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουμε. Την ώρα που ο μαθητής μας, το παιδί μας, θα πάρει στα χέρια του ένα βιβλίο και θα καθήσει στη γωνιά του να το διαβάσει, δεν θα χαρούμε απλά που το παιδί μας αγαπά το βιβλίο – θα χαρούμε γιατί θα ξέρουμε πως εκείνη τη στιγμή ταξιδεύει με τη φαντασία, το όνειρο, το συναίσθημα. Με μια λέξη, θα είναι ευτυχισμένο. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, «Η Παιδική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο», στο: Παιδική Λογοτεχνία και Πράξη, επιμέλεια της ίδιας, Καστανιώτης, Αθήνα 1933, σ. 152. 2. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, «Ο δάσκαλος ανάμεσα στο παιδί και το βιβλίο», Εισήγηση στο 5ο Σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (Κ.Ε.Π.Β.), Φιλαναγνωσία και Παιδική Λογοτεχνία, Ιωάννινα, 8-9 Μαΐου 1993, Εκδ. Δελφίνι. 3. Για τη σχέση ανάγνωσης και διανοητικής ανάπτυξης, βλ. πρόχειρα Τζων Σπινκ, Τα παιδιά ως αναγνώστες, μτφρ. Κυρ. Ντελόπουλος, Καστανιώτης, Αθήνα 1990. σσ. 61-63. 4. Ό.π., σ. 118. 5. Βλ. τα Πρακτικά του Α΄ Σεμιναρίου του Κ.Ε.Π.Β., Παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο: έργο τέχνης; μέσο αγωγής; (Θεσσαλονίκη, 18-20 Οκτωβρίου 1985) και ιδιαίτερα την ομότιτλη εισήγηση του Μ. Μερακλή, Πατάκης, Αθήνα 1987, σσ. 15-27. 6. Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, «Λογοτεχνία και εκπαιδευτικός», περ. Διαδρομές, τχ. 19 (Φθινόπωρο 1990), σ. 169. 7. «Ο ρεαλισμός στην παιδική λογοτεχνία» ήταν το θέμα του 16ου Συνεδρίου της ΙΒΒΥ στο Würzburg της Γερμανίας (23-28 Οκτωβρίου 1978). Για τα σχετικά συμπεράσματα, βλ. πρόχειρα Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Μιλώντας για τα παιδικά βιβλία, Καστανιώτης, Αθήνα 1983, 2η έκδ.1987, σσ. 97-110. 8. Ηρ. Καλλέργης, «Σκέψεις για τη φύση και το ρόλο της Παιδικής Λογοτεχνίας», εισήγηση στο Β΄ Σεμινάριο του Κ.Ε.Π.Β. (Καρδίτσα, 15-16 Νοεμβρίου 1986), Η Παιδική Λογοτεχνία και το μικρό παιδί, Καστανιώτης, Αθήνα 1988, σ. 22. 9. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, «Ο δάσκαλος ανάμεσα στο παιδί και το βιβλίο», ό.π. 10. Χρήσιμες προτάσεις για την αναγνωστική εμψύχωση του παιδιού υπάρχουν στο βιβλίο του Κριστιάν Ποσλάνιεκ, Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, μτφρ. Στέση Αθήνη, Καστανιώτης, Αθήνα 1992. 11. Σοφία Χατζηδημητρίου, «Τηλεθέαση και ανάγνωση», περ. Διαδρομές, τχ. 34 (Καλοκαίρι 1994), σσ. 109-113.

57 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

ε ικονογραφ ημ ε να Π α ραμ ύΘ ι α

Γυρεύοντας μια Αγκαλίτσα γκιοκασ Διονύσησ Βαλεριανοσ - εικονογραφηση: Θανασησ

Ένα απίστευτα γλυκό πουλάκι, ο Κοκουλίνος, αναζητά το θαύμα του κόσμου, τη μητρική αγάπη! Γυρίζει τον κόσμο όλο γυρεύοντας τη στοργή και τη θαλπωρή που μόνο η αγκαλίτσα μιας μανούλας μπορεί να προσφέρει! Εκείνο, όμως, που τελικά διαπιστώνει ο Κοκουλίνος είναι ότι για να φτάσει κανείς στη χώρα των θαυμάτων, εκεί δηλαδή όπου η αγάπη κατοικεί, το μόνο που χρειάζεται ται! είναι μια ζεστή καρδούλα που να γνωρίζει να αγαπά και ν’ αγαπιέ

Τσίκο

το σκυλάκι που δεν μπορούσε να κουνήσει την ουρά του σοφια ΠαρασΧού - εικονογραφηση: Θανασησ γκιοκασ

Ο Τσίκο, το σκυλάκι που βρέθηκε ξαφνικά μόνο του στην αυλή του σπιτιού, ήταν πολύ λυπημένο. Όσο κι αν προσπαθούσαν τα άλλα ζώα του κήπου με τα αστεία και τα παιχνίδια τους να τον κάνουν να χαρεί, δεν τα κατάφερναν. Κάτι άλλο ζητούσε το σκυλάκι για να νιώσει ότι τον αγαπούν και τον φροντίζουν. Θα το βρει; Θα κουνήσει τελικά την ουρίτσα του από χαρά ο μικρούλης Τσίκο;

Ο έρωτας της Μυρμηγκίνας για τον Τζίτζικα γιΩργοσ μΠούμΠούσησ - εικονογραφηση: Βανεσσα ιΩαννού

ΠαιΔικη λογοτεΧνια

ISBN.:978-960-6738-14-2 • Διάσταση 22x30 εκ. • ΥΠΟ ΕΚΔΟΣΗ

Μιράντα & Μελίνα

Δύο μικρές κυρίες στην κατασκήνωση σοφια ΠαρασΧού - εικονογραφηση: Βανεσσα ιΩαννού Οι εννιάχρονες δίδυμες αδελφούλες, Μιράντα και Μελίνα, πάνε για πρώτη φορά να περάσουν τρεις βδομάδες στην κατασκήνωση. Με την Κατερίνα, τη Λάουρα και τη Ράνια, τα άλλα κορίτσια της σκηνής τους, φτιάχνουν την ομάδα «Μικρές Κυρίες» και περνούν μαζί αξέχαστες εμπειρίες. Εκδρομές, χοροί, αθλητισμός, τσακωμοί, μυστικά, συμφιλιώσεις θα τις ενώσουν με αγάπη και φιλία. Στη γιορτή του αποχαιρετισμού μια μεγάλη χαρά θα σφραγίσει τις αξέχαστες μέρες που έζησαν στην κατασκήνωση οι αξιολάτρευτες «Μικρές Κυρίες»!

Ποιος σκότωσε τον κύριο X; ΘοΔΩρησ ανΔριοΠούλοσ - εικονογραφηση: Θανασησ γκιοκασ

ISBN.: 978-960-6738-58-6 • Διάσταση 17x24 εκ. • σελ.: 160 • Λ.Τ.: 16,15

Βραβευμένο με το 3ο Βραβείο στο 6ο Πανευρωπαϊκό Forum Πρωτοπόρων Καθηγητών του Προγράμματος Συνεργάτες στη μάθηση της εταιρείας Microsoft.

GRAPHIC NOVELS

Υπάρχουν αλάνθαστοι δολοφόνοι; Μπορεί κανείς να διαπράξει το τέλειο έγκλημα; Το 1900 στο Παρίσι, σε ένα από τα σπουδαιότερα συνέδρια των μαθηματικών, δολοφονείται ο φημισμένος Καθηγητής Χ. Οι κορυφαίοι μαθηματικοί όλων των εποχών θεωρούνται ύποπτοι. Ποιος, τελικά, σκότωσε τον Καθηγητή Χ; Θα αποκαλυφθεί η αλήθεια;

Το αγόρι με τα μαγικά δάχτυλα ειρηνη σούργιαΔακη - εικονογραφηση: γιΩργοσ τσοΠανοσ

Μια ιστορία για τη μαγεία της μουσικής και τη δύναμη της θέλησης. Διασκευή παραδοσιακού νορβηγικού μύθου, που γράφτηκε πάνω σε μια ιδέα της ομάδας θεάτρου μαριονέτας Ανταμαπανταχού, για την ομώνυμη παράσταση. “Κάποτε κάποιος μου ‘χε πει μία παλιά ιστορία που σας την λέω τώρα δα με το ένα δύο τρία: την ιστορία για τον Στρατή που το βιολί αγαπούσε και που χωρίς τη μουσική ούτε στιγμή δεν ζούσε Τον είχε όμως η ζωή τόσο πολύ αδικήσει που σ’ έναν μύλο ολημερίς δούλευε για να ζήσει μαζί με έναν μυλωνά που είχε αλλεργία στη δουλειά και τον μικρό τον γιο του, πιστό αντίγραφό του. Και επειδή φαντάζομαι πως κάτι σας θυμίζει, την ιστορία θα σας πω να δούμε ποιος κερδίζει...”

www.ellinoekdotiki.gr ...για online ξεφύλλισμα!

νεανικη ΒιΒλιοΘηκη

ISBN.: 978-960-6738-59-3 • Διάσταση 12x17 εκ. • σελ.: 48 • Λ.Τ.: 5,05

συνέντευξη ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Σταυρούλα Κάτσου-Καντάνη

60

Η Σταυρούλα Κάτσου-Καντάνη γεννήθηκε στην Καλαμάτα. Σπούδασε Θεολογία στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι έγγαμη, μητέρα τεσσάρων παιδιών, ζει στο Αγρίνιο και εργάζεται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους πρωτοεμφανίστηκε το 2004 με το παραμύθι της Η Πρασινοσκουφίτσα και το ελατάκι, ενώ το 2005 βραβεύτηκε από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά για το παιδικό και εφηβικό μυθιστόρημά της Σώστε την πόλη μας! Άλλα πεζά και ποιήματά της για παιδιά διακρίθηκαν και βραβεύτηκαν σε Πανελλήνιους Διαγωνισμούς.

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ • Η Πρασινοσκουφίτσα και το ελατάκι, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2004. • Σώστε την πόλη μας!, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2007, Βραβείο Γ.Λ.Σ. • Ο Τόνι και οι τόνοι, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2008. • Το αστεράκι της αγάπης, Εκδόσεις Εν πλω, 2008. • Η Έμμα και οι Έγκελ, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2009. • Η Πρασινοσκουφίτσα και το φλεγόμενο δάσος, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2009. • Η αγάπη φέρνει την Άνοιξη, Εκδόσεις Άθως, 2009. • Ποιος έκλεψε τα Δώρα των Μάγων;, Εκδόσεις Άθως, 2009. • Στο νησί με τα κρυμμένα μυστικά, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2010. • Στου φεγγαριού το πέτο, παιδική ποιητική συλλογή, Βραβείο Γ.Λ.Σ., ακυκλοφόρητο. ΓΙΑ ΕΝΗΛΙΚΕΣ • Οδοιπόροι του Θεού, Εκδόσεις Εν πλω, 2008 (σε συνεργασία με τον Κ. Καντάνη). • Οι ερωτευμένοι, Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, συλλογικός τόμος, Βόλος 2007. YΠΟ ΕΚΔΟΣΗ • Η Πρασινοσκουφίτσα αναδασώνει, Εκδόσεις Ψυχογιός, Μάιος 2011.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Αγγελική Βαρελλά: Κυρία Κάτσου, πότε ξεκίνησε για σας η περιπέτεια της γραφής; Σταυρούλα Κάτσου-Καντάνη: Από τότε που ήμουν μαθήτρια του Δημοτικού. Μου άρεσε να σκαρώνω ποιήματα τα οποία διάβαζα στην τάξη υπό μορφή εργασίας που είχα ετοιμάσει στο σπίτι. Θυμάμαι ακόμη το δάσκαλό μου –πήγαινα τότε Δ΄ Δημοτικού–, με πόση χαρά υποδέχτηκε την πρώτη μου «επίσημη» απόπειρα γραφής, αλλά και την έκπληξη των συμμαθητών μου! Ήταν ένα ποίημα για την ελιά στο μάθημα της Πατριδογνωσίας. Έκτοτε ακολούθησαν και άλλα «ποιήματα», ανάλογα με το θέμα που είχαμε κάθε φορά. Α.Β.: Στα γυμνασιακά και πανεπιστημιακά χρόνια συνεχίστηκε αυτό; Σ.Κ.-Κ.: Η ποίηση ήταν ο κύριος τρόπος με τον οποίο προσπαθούσα να εκφραστώ στα γυμνασιακά και πανεπιστημιακά χρόνια, και ομολογώ πως ήταν αληθινό καταφύγιο! Η πρώτη δημοσίευση ήρθε με τη σχολική εφημερίδα, όταν πήγαινα στη Γ΄ Γυμνασίου. Καταλαβαίνετε… μεγάλη χαρά! Α.Β.: Πώς και σας κέρδισε εκείνα τα χρόνια η ποίηση; Σ.Κ.-Κ.: Δεν ξέρω. Ο ρυθμός, το τραγούδισμα, το παίξιμο με τις λέξεις με μάγευε πάντα. Η απαγγελία από το δάσκαλο, όταν είχε να διδάξει ποίημα, ήταν μια ολόκληρη ιεροτελεστία. Κι εγώ κρεμόμουν από τα χείλη του. Προσπαθούσα να συλλάβω και την παραμικρή διακύμανση της φωνής καθώς και την ελάχιστη σύσπαση του προσώπου του. Κρατούσα και την ανάσα μου για να απολαύσω το μεγαλείο της έκφρασης και της απαγγελίας. Έπειτα στο σπίτι μού άρεσε να ξεφυλλίζω τα Αναγνωστικά και να απαγγέλλω ποιήματα το ένα μετά το άλλο, όσο καλύτερα

61 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

μπορούσα. Ίσως, σ’ αυτή την αγάπη, να μην έπαιξε ρόλο μόνο το σχολείο. Όσο κι αν σας φαίνεται παράξενο, πιστεύω πως και η Εκκλησία, μέσα από τη λατρεία, με οδήγησε στην αγάπη της ποίησης και της λογοτεχνίας. Α.Β.: Δηλαδή, τι ακριβώς εννοείτε;

62

Σ.Κ.-Κ.: Εκείνη την εποχή δεν είχαμε πολλές ευκαιρίες για να έρθουμε σε επαφή με λογοτεχνικά κείμενα. Εγώ όμως είχα την ευκαιρία μέσα από τον τακτικό εκκλησιασμό, τη Θεία Λειτουργία, τον Εσπερινό, τους Χαιρετισμούς της Θεοτόκου, τη Μεγάλη Εβδομάδα, τη νύχτα της Αναστάσεως, να απολαμβάνω τα καλύτερα ίσως λογοτεχνικά έργα. Κάθε φορά που ακούω, ακόμη και σήμερα, να διαβάζεται στον Εσπερινό ο Προοιμιακός Ψαλμός, συγκινούμαι. Με διαπερνά ένα ρίγος. Πρόκειται για ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. «Όρη τα υψηλά ταις ελάφοις, πέτρα καταφυγή τοις λαγωοίς… Ο ήλιος έγνω την δύσιν αυτού. Έθου σκότος και εγένετο νύξ…». Ή εκείνο το «Σιγησάτω πάσα σάρξ βροτεία…» του Μεγάλου Σαββάτου! Εγώ δεν είχα μόνο την ευκαιρία να ακούω τακτικά, κάθε εβδομάδα, την εκκλησιαστική ποίηση, αλλά ζούσα την εκκλησιαστική τέχνη στην ολότητά της, με τη μορφή εμμελούς απαγγελίας, βυζαντινού μέλους, αγιογραφίας…

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Α.Β.: Και πώς έγινε το πέρασμά σας στην παιδική λογοτεχνία; Σ.Κ.-Κ.: Αφορμή υπήρξαν τα παιδιά μου. Αγαπώ πολύ το βιβλίο, το οποίο ως παιδί στερήθηκα. Ως εκ τούτου προσπάθησα να τους το δώσω απλόχερα. Πολλές φορές περίμενα με αγωνία πότε θα τελειώσουν το καινούργιο μυθιστόρημα που τους είχα αγοράσει για να το διαβάσω κι εγώ. Μέσα από την παιδική λογοτεχνία γινόμουν κι εγώ παιδί. Ξαναζούσα τα παιδικά μου χρόνια. Ταξίδευα μαζί με τους ήρωες… Έτσι ξεκίνησα να γράφω για τα παιδιά, βάζοντας βέβαια τα παιδιά μου να διαβάσουν εκείνα πρώτα τα κείμενα και να μου κάνουν τις παρατηρήσεις τους, οι οποίες, ομολογώ, ήταν πολύ ουσιαστικές. Α.Β.: Εξακολουθείτε να ασχολείστε με την ποίηση; Μια από τις βραβεύσεις σας από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά έγινε για την ποιητική σας συλλογή Στου φεγγαριού το πέτο. Σ.Κ.-Κ.: Πράγματι, βραβεύτηκε αυτή η ποιητική συλλογή, η οποία όμως δεν έχει δει ακόμη το φως της δημοσιότητας.

Αποτελείται από είκοσι πέντε χαρούμενα παιδικά ποιήματα με δροσιά και αυθορμητισμό, ρυθμό, «ανάλαφρο στίχο που κυλάει αβίαστα… τρυφερότητα και παιδική αφέλεια», όπως τόνισε η Κριτική Επιτροπή κατά τη βράβευση. Ελπίζω να δει το φως της δημοσιότητας κάποια στιγμή. Α.Β.: Γιατί, ενώ έχει βραβευτεί από το 2006, δεν έχει ακόμη εκδοθεί; Σ.Κ.-Κ.: Ξέρετε, όπως λένε οι εκδοτικοί οίκοι, η ποίηση είναι «αντιεμπορικό» είδος, ιδίως όταν απευθύνεται σε παιδιά… Δυστυχώς, έχουμε απομακρύνει την ποίηση από τα παιδιά, και αυτό πιστεύω πως είναι μεγάλο λάθος. Α.Β.: Γράφετε ποίηση και για μεγάλους; Σ.Κ.-Κ.: Γράφω πρώτα για μένα. Έχω στο συρτάρι μου διάφορα ποιήματα, που όμως δεν είναι ο κατάλληλος χρόνος για να βγουν προς τα έξω. Η ποίηση κρύβει μια ξεχωριστή ηδονή. Α.Β.: Ας πάμε στα παιδικά βιβλία σας. Πώς επιλέγετε τα θέματά σας; Ο Τόνι και οι τόνοι, Η Έμμα και οι Έγκελ, Ποιος έκλεψε τα Δώρα των Μάγων;, είναι μερικοί από τους τίτλους που έχουν εκδοθεί. Σ.Κ.-Κ.: Τα θέματα δεν τα επιλέγω πάντοτε εγώ. Κάποιες φορές έρχονται από μόνα τους, σφηνώνονται στο μυαλό μου, το τριβελίζουν και δεν το αφήνουν ήσυχο, αν δεν αποφασίσει να καθίσει να γράψει. Έτσι έγινε με το βιβλίο Ο Τόνι και οι τόνοι. Μεσημεράκι, ήμουν στενοχωρημένη από κάποιο γεγονός, και μάταια προσπαθούσα να με πάρει ο ύπνος, ώσπου ξαφνικά, απρόσκλητα, ήρθε στη σκέψη μου ο Τόνι, ένας πεισματάρης, επαναστατημένος τόνος που ήθελε να κατέβει σε απεργία… Σηκώθηκα από το κρεβάτι και κάθισα στον υπολογιστή μου. Ξεκίνησα να γράφω για τον άτακτο, παράξενο τόνο. Είχε αρχίσει να γεννιέται ένα καινούργιο διασκεδαστικό παραμύθι! Εκείνο που προσπαθώ είναι, όσο το δυνατόν, να μιλήσω για κάτι καινούργιο. Για κάτι που δεν έχει ειπωθεί ή που δεν έχει τονιστεί. Όπως το μυθιστόρημα Σώστε την πόλη μας!, που έχει βραβευτεί από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά και που διαπραγματεύεται τον αγώνα μιας ομάδας μαθητών να ορθοποδήσουν ύστερα από ένα σεισμό που κατέστρεψε σε μεγάλο βαθμό την πόλη τους και να διασώσουν τα μνημεία του πολιτισμού της περιοχής τους. Α.Β.: Στα βιβλία σας διακρίνω μια έντονη αναφορά στο περιβάλλον. Σ.Κ.-Κ.: Πράγματι, αρκετές φορές έχω μιλήσει μέσα από τα βιβλία μου για το περιβάλλον, κι αυτό όχι λόγω μόδας αλλά από πραγματική ανάγκη. Γιατί το περιβάλλον είναι το σπίτι μας, το σπίτι που μας χάρισε ο Θεός, κι αν θέλουμε να ζήσει ο πλανήτης θα πρέπει να αγωνιστούμε με κάθε τρόπο για να τον διαφυλάξουμε.

63 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

Α.Β.: Θα θέλατε να μου περιγράψετε την κατάσταση στην οποία βρίσκεστε όταν γράφετε; Έχετε κατά νου όλη την ιστορία από την αρχή; Σ.Κ.-Κ.: Όχι, την ιστορία δεν τη συλλαμβάνω ολόκληρη στο μυαλό μου από την αρχή μέχρι το τέλος της. Πολλές φορές, ακόμη και τα πρόσωπα διαμορφώνονται κατά την πορεία της συγγραφής. Όσο για την ψυχική κατάσταση, άλλοτε γράφω αγχωμένη, μέχρι να βρω πώς θα συνεχιστεί η υπόθεση ή πώς οι ήρωες θα βγουν από τα αδιέξοδά τους, και άλλοτε γράφω διασκεδάζοντας με όσα εκείνη τη στιγμή σκαρφίζεται το μυαλό μου. Μου έχει τύχει να σπαρταράω από τα γέλια γράφοντας για τον Τόνι, τον σκανταλιάρικο τόνο που αποφάσισε να απεργήσει. Άλλοτε μου έχει τύχει να ξεσπάω σε κλάματα καθώς βιώνω έντονα τα παθήματα των ηρώων μου, ιδίως όταν έγραφα το μυθιστόρημα Σώστε την πόλη μας!, που σε μεγάλο βαθμό διαπραγματεύεται αληθινά περιστατικά. Α.Β.: Τι σας αγχώνει περισσότερο σχετικά με το έργο της συγγραφής;

64

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Σ.Κ.-Κ.: Ο χρόνος. Είναι ίσως ο μεγαλύτερος εχθρός μου. Υπάρχουν παραμύθια και ιστορίες μισοτελειωμένα, σκόρπιες ιδέες εδώ κι εκεί, σε μικρά χαρτάκια στους φακέλους και στα συρτάρια μου. Κάποιες φορές φεύγουν εβδομάδες χωρίς να γράψω μια γραμμή, παρόλο που αρκετές ιδέες τριβελίζουν το μυαλό μου. Νομίζω το καταλαβαίνετε… Είναι πολύ βασανιστικό! Και ο κίνδυνος όλες αυτές οι μικρές σημειώσεις να παραπέσουν κάπου, να χαθούν… Ευτυχώς που υπάρχει και ο υπολογιστής που αδιαμαρτύρητα κρατά μέσα του όσα του εμπιστεύομαι και περιμένει… περιμένει αγόγγυστα και υπομονετικά. Α.Β.: Η τεχνολογία όμως, απ’ ό,τι γνωρίζω, μας προδίδει καμιά φορά. Σ.Κ.-Κ.: Με έχει προδώσει, και μάλιστα σε πολύ καίρια στιγμή. Ευτυχώς, εκείνη την εποχή έγραφα πρώτα στο χέρι και έτσι είχα τα χειρόγραφα. Α.Β.: Πιστεύετε πως το βιβλίο περνά κρίση; Σ.Κ.-Κ.: Θέλω να πιστεύω πως το βιβλίο είναι παρηγοριά που ο καθένας την εισπράττει από τη δική του πλευρά. Το βιβλίο είναι ανάγκη και απόλαυση που μένει και δεν κοστίζει πολύ. Α.Β.: Εργαζόμενη με τέσσερα παιδιά, πού βρίσκετε το χρόνο για τη συγγραφή; Σ.Κ.-Κ.: Χρωστάω πολλά στο σύζυγό μου για τη συμπαράσταση και την ενθάρρυνσή του. Όταν φυτρώνει ένα λουλούδι χρειάζεται ήλιο και νερό, και η ενθάρρυνση του συζύγου μου είναι το νερό και ο ήλιος που βοηθά στο να καρποφορεί το έργο της συγγραφής, το λουλούδι, που το έχω σε μεγάλο βαθμό ανάγκη. Έπειτα ήρθαν και οι βραβεύσεις από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά και από άλλους φορείς που με βοήθησαν να πιστέψω στον εαυτό μου και να συνεχίσω να εκφράζομαι μέσα από τους δρόμους της λογοτεχνίας.

Είναι και οι συναντήσεις με τα παιδιά στις επισκέψεις μου στα σχολεία που με κάνουν να χαίρομαι ακόμη περισσότερο. Α.Β.: Σας εύχομαι να συνεχίσετε για πολλά ακόμη χρόνια αυτό το όμορφο ταξίδι! Παραθέτουμε παρακάτω ένα βραβευμένο σας ποίημα από τη συλλογή Στου Φεγγαριού το πέτο. Εμένα μου άρεσε πολύ «Η βουκαμβίλια της γιαγιάς».

Η βουκαμβίλια της γιαγιάς Της γιαγιάς μου η βουκαμβίλια έκανε λουλούδια χίλια φλόγινες καρδιές. Σκέπασε όλο μας το σπίτι μπήκε μέσα απ ’ το φεγγίτη κι άναψε φωτιές. Τα πουλιά μες στα κλαδιά της κούρνιασαν κι ήρθε ο μπάτης και τα δρόσισε. Κι ο ουρανός ένα νεράκι έριξε προς το βραδάκι και την πότισε. Της γιαγιάς μου η βουκαμβίλια έκανε λουλούδια χίλια κι άπλωσε σκιά. Κι ήρθε όλη η γειτονιά μας να μεθύσει απ ’ τη χαρά μας ήρθαν τα παιδιά. Γέμισε βουητό μελίσσι κόσμος ήρθε να καθίσει στη σκιερή αυλή. Κι η γιαγιά νερά, καφέδες, ξέγνοιαστες, γλυκιές κουβέντες λέει κι έχει γιορτή.

Το φεγγαράκι χαρταετός Το φεγγαράκι χαρταετός στα κέφια του πετάει γέμισε γέλια ο ουρανός κι η γη το χαιρετάει. Δένω αχτίδα για κλωστή τραβώ, αμολώ καλούμπα χοπ! κάνει ψηλοκρεμαστή στο σύμπαν κωλοτούμπα. Από το βιβλίο της Θέτης Χορτιάτη, Ανθολογία Παιδικής Ποίησης

66 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο χαρταετός Κάτι παιδιά στο περιγιάλι φτιάξαν ένα χαρταετό με εφημερίδες του μπακάλη καλάμια από τον Κηφισό. Γράψαν με κόκκινο μελάνι με ματωμένα κεφαλαία όσα η ζωή τους είχε κάνει κι όσα απωθούσε η παρέα. Διεύθυνση βάλαν: ουρανός, κι έφυγε ο χαρταετός, αποστολεύς ένας φτωχός και παραλήπτης ο Θεός. Τον βρήκαν κάτι σφουγγαράδες στο Πέραμα την Κυριακή. Είχε μπλεχτεί στις καμινάδες μιας αποθήκης με ρακί. Πίναν ρακί οι σφουγγαράδες και το διαβάσαν ως να φέξει βουρκώναν σε κάθε λέξη και μουτζουρώναν τις αράδες.

Σε λάθος χέρια δυστυχώς έπεσε ο χαρταετός αποστολεύς ένας φτωχός και ο παραλήπτης πιο φτωχός. Πήγαν στ’ αφέντη τους την πόρτα και τον πετάξαν βιαστικοί. Μέσα γιορτή είχαν και φώτα και παίζαν τζαζ οι μουσικοί. Τον βρήκανε οι καλεσμένοι και πώς γελάσανε οι κυρίες που είχε ανορθογραφίες και στ’ όμικρον περισπωμένη! Άτυχος ο χαρταετός... Τον κάψανε σε μια γωνιά αποστολεύς ένας φτωχός και παραλήπτης η απονιά.

Στιχουργός: Σώτια Τσώτου Τραγούδι: Κώστας Χατζής

Ο χαρταετός Χαρταετός είναι η χαρά μου μες στο γαλάζιο τ’ ουρανού, σπάγκο αμολώ τα όνειρά μου τα ζύγια ορθά καρδιάς και νου. «Φύσα, ανοιξιάτικό μου αγέρι» κάθε παιδί παρακαλά. «Ο χαρταετός είναι ξεφτέρι, θα βρει το... δρόμο εκεί ψηλά». Δέστε τα ουράνια πώς γεμίσαν. Πολύχρωμη χαρτογιορτή. Τους είδαν και τρελοσκορπίσαν οι... γαμψονύχηδες αετοί. Δημήτρης Μανθόπουλος

67 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

Έμμετρη επισήμανση Γνωρίζω έναν κύριο που έχει φροντιστήριο τα greekglish που διδάσκει άλλα λέει κι άλλα φάσκει ποιος χάφτει και ποιος χάσκει… Του παππού μ’ τ’ αμπέλια γίνανε για γέλια! Ξέρω, θα κλαίει ο παππούς, καλέ παππούλη, μην τ’ ακούς… Στα λόγια αυτά τ’ ανάπηρα κλαίει και γελάει η σάτιρα! Γουστάρ’ς the stars

68

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

να στάζουν tears μες στο ποτήρ’ σ’ is crying the sky γι’ αυτό ποιος σκάει; Κι συ δαγκάν’ς με χίλια guns ο σκύλος γαβ he sends with love all gold for you του φεγγαριού. I beg your kiss και στο βρακί σ’ θες να με βάλ’ς για ένα βαλς μα στο ταγκό ω! let me go… Δέσε greekglish στο μαντήλι σ’ να ’χεις να λες no more no less…

Θέτη Χορτιάτη

ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ 56ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ 2011 ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ Η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά προκηρύσσει τον 56ο Πανελλήνιο Διαγωνισμό της για τη συγγραφή βιβλίων για παιδιά. Τα έργα πρέπει να είναι λογοτεχνικά, προσεγμένα στη γλώσσα, να εμπνέουν αισιοδοξία και πίστη για τη ζωή και να κινούνται μέσα στην ελληνική πραγματικότητα. Οι κατηγορίες στις οποίες μπορούν να συμμετάσχουν οι υποψήφιοι, είναι οι ακόλουθες: 1. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΨΥΧΟΓΙΟΣ, 800 Ευρώ. Μυθιστόρημα με ελεύθερο θέμα για παιδιά 9-12 ετών. 2. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΚΕΔΡΟΣ, 800 Ευρώ. Μυθιστόρημα για εφήβους και νέους που να θίγει κάποια από τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα της εποχής μας, με τρόπο υπεύθυνο αλλά χωρίς διδακτισμό. 3. Βραβείο Ιεράς Μητροπόλεως Νέας Σμύρνης, 500 Ευρώ. Μυθιστόρημα με θέμα «Αλησμόνητες Πατρίδες του Μικρασιατικού Ελληνισμού». 4. Βραβεία Ελένης Μαυρουλίδου Δάβαρη και Βίλμας Μαυρουλίδου-Σαλιβέρου, εις μνήμην Λούλας και Ηλία Μαυρουλίδη και Λιλής Γιαννέτσου. α) Μυθιστόρημα για παιδιά 9-12 ετών, με θέμα «Θησαυροί της Ελληνικής γης» (500 Ευρώ). β) Βραβείο θεατρικού έργου (500 Ευρώ). Θεατρικό έργο για εφήβους με θέμα προβλήματα που απασχολούν την ηλικία αυτή. ΣΗΜ.: Τα θεατρικά έργα πρέπει να ανταποκρίνονται σε μια θεατρική παράσταση. Να είναι χωρισμένα σε πράξεις και σκηνές, να υπάρχουν σκηνικές οδηγίες, διάλογοι, δράση, εντάσεις, συγκρούσεις και θεατρικά αποδεκτή ολοκλήρωση του έργου. Τα σχολικά σκετς αποκλείονται.

5. Βραβεία Λούλας Παπιδάκη-Πιπίνη εις μνήμην Δημητρίου και Αθανασίας Παπιδάκη και Αντωνίου Πιπίνη. α) Ποίηση (500 Ευρώ). Συλλογή 25 ποιημάτων για παιδιά του Δημοτικού σχολείου. β) Μονογραφία για το έργο Έλληνα συγγραφέα ή ποιητή της παιδικής λογοτεχνίας, πλήρως τεκμηριωμένη με στοιχεία βιογραφικά, θεματικής, ύφους, τεχνοτροπίας, κ.λπ. (500 Ευρώ).

69

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

6. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΠΑΤΑΚΗ, 500 Ευρώ. Μία ιστορία βραχείας φόρμας, όχι παραμύθι, έκτασης 300-900 λέξεων, που να απευθύνεται σε παιδιά πρωτοσχολικής ηλικίας (6-8 ετών). Οι πρωταγωνιστές να είναι συνομήλικοι των παιδιών-αναγνωστών. Τα θέματα να είναι σύγχρονα, μέσα από την καθημερινότητά τους και να καθρεφτίζουν τις σκέψεις και τους προβληματισμούς των παιδιών αυτής της ηλικίας. 7. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΠΑΤΑΚΗ, 300 Ευρώ σε βιβλία. Απονέμεται σε σχολικό έντυπο, περιοδικό ή εφημερίδα το οποίο εμφανίζει περιοδικότητα στη διάρκεια μιας σχολικής χρονιάς. Παρακαλούνται οι συμμετέχοντες να αποστείλουν από 5 αντίτυπα όλων των τευχών της σχολικής περιόδου 2010-11. Επιπλέον, στο διευρυμένο πλαίσιο των σχολικών εντύπων, γίνονται δεκτά ημερολόγια και έντυπα που αποτυπώνουν σχολικές δραστηριότητες (περιβαλλοντικά προγράμματα, αγωγή υγείας, ευρωπαϊκά προγράμματα, κ.ά.).

70

8. Βραβείο Τατιάνας Σταύρου, τιμητικό και όχι χρηματικό. Απονέμεται σε συγγραφείς για το σύνολο του έργου τους ή για τη συμβολή τους στην ανάπτυξη και προώθηση της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Αθλοθέτες: Νίκος Αδαμαντιάδης και Σμαράγδα Αδαμαντιάδη.

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΟΡΟΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ 1. Όλα τα έργα υποβάλλονται με ψευδώνυμο και σε πέντε (5) αντίτυπα. Επίσης πρέπει να είναι δακτυλογραφημένα με μέγεθος γραμμάτων 12΄. Σε μικρότερο σφραγισμένο φάκελο αναγράφεται το πραγματικό όνομα, το τηλέφωνο, το mail και η ταχυδρομική διεύθυνση του συγγραφέα. Οι φάκελοι δεν ανοίγονται παρά μόνο σε περίπτωση διάκρισης του διαγωνιζομένου. Οι υπόλοιποι συμμετέχοντες παραμένουν άγνωστοι. Τα έργα που θα σταλούν χωρίς να τηρούν τους παραπάνω όρους της προκήρυξης δεν θα κριθούν. Κάθε διαγωνιζόμενος έχει δικαίωμα συμμετοχής σε δύο διαφορετικές κατηγορίες και μόνο. 2. Στο φάκελο να αναγράφεται οπωσδήποτε σε ποιον διαγωνισμό και κατηγορία συμμετέχει ο/η υποψήφιος/α. 3. Οι βραβευμένοι υποχρεούνται να δώσουν για έκδοση το έργο τους στον εκδοτικό οίκο που αθλοθέτησε το βραβείο. 4. Αποκλείονται από το διαγωνισμό όσοι έχουν ήδη βραβευτεί ή επαινεθεί τρεις φορές από τη Γ.Λ.Σ. καθώς και εκείνοι που διακρίθηκαν για το ίδιο κείμενο σε άλλο διαγωνισμό στην Ελλάδα ή στην Κύπρο. 5. Τρία αντίτυπα των βραβευμένων βιβλίων, όταν εκδοθούν, πρέπει να στέλνονται στη Γ.Λ.Σ. για το αρχείο της. 6. Σε όλες τις κατηγορίες μυθιστορήματος, η έκταση δεν θα πρέπει να είναι μικρότερη από 75-80 σελίδες.

ΠΡΟΘΕΣΜΙΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΕΡΓΩΝ: 1η Οκτωβρίου 2011 Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επικοινωνούν τηλεφωνικά ή ηλεκτρονικά με τις κυρίες: Ναννίνα Σακκά-Νικολακοπούλου: 210 6917708, 22940 75455 Ελένη Τσιάλτα: 210 7757233 / tsialtaeleni@gmail.com Ίλια Λιόκη: 210 6011822 / lioki21@otenet.gr Σούλα Ροδοπούλου: 210 6434838 Απαραίτητος όρος: Τα κείμενα να σταλούν με απλό ταχυδρομείο. Όχι ταχυμεταφορές ή συστημένα. ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ: ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ Μπουμπουλίνας 28, Τ.Κ. 10682 ΑΘΗΝΑ Η απονομή των βραβείων θα πραγματοποιηθεί τον Δεκέμβριο του 2011 στη Στοά του Βιβλίου, στην Αθήνα. ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ



ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

νέα

92.000 ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΣΤΗΝ 4Η ΕΚΘΕΣΗ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΚΠΛΗΞΗ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ Με χαμόγελα αισιοδοξίας και τσάντες γεμάτες βιβλία αποχαιρέτησαν την 4η διοργάνωση της Έκθεσης Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου οι χιλιάδες επισκέπτες που κατέκλυσαν τους χώρους της HELEXPO κατά τις τέσσερεις ημέρες της λειτουρΔΙΑΔΡΟΜΕΣ γίας της. 92.000 επισκέπτες (έναντι 100.000 πέρυσι) περιηγήθηκαν στα περίπτερα των εκδοτών και συμμετείχαν στις 200 εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν παράλληλα στην Παιδική Γωνιά, τη Γωνιά των Εφήβων, τη Από το εργαστήριο δημιουργικής γραφής που οργάνωσε Γωνιά των Εκπαιδευτικών και το Τμήμα Πολιτιστικών Θεμάτων της Δ/νσης Δευτεροβάθμιας Γονέων, αλλά και στα περίπτεΕκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής, με προσκεκλημένη ρα των εκδοτών, με μέσο όρο συγγραφέα την Αμάντα Μιχαλοπούλου. παραμονής τη μιάμιση ώρα. 99 σχολεία από την ευρύτερη Αττική (ακόμη και από Κάλαμο, Σαλαμίνα, κ.α.), αλλά και από την Αργολίδα και τα Χανιά επισκέφθηκαν την Έκθεση την Παρασκευή και τη Δευτέρα. Μαθητές από σχολικές τάξεις όλων των βαθμίδων (νηπιαγωγείο, δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο) συμμετείχαν στις εκδηλώσεις, συνάντησαν συγγραφείς και εικονογράφους, ενημερώθηκαν για τις νέες εκδόσεις. Η μεγάλη έκπληξη της φετινής Έκθεσης ήταν κατά –γενική ομολογία– η έντονη παρουσία και συμμετοχή στις εκδηλώσεις των εφήβων, που ξεπέρασε τις προσδοκίες όλων. Εκτός από τις οργανωμένες ομάδες μαθητών Γυμνασίου και Λυκείου, ακόμη και το Σαββατοκύριακο οι έφηβοι «ψήφισαν» Έκθεση, αφού ενημερώθηκαν, όπως μας είπαν, μέσα από το διαδίκτυο για τις ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις του προγράμματος.

72

Η εικονογράφος Διατσέντα Παρίση, την ώρα που δημιουργεί στον Τοίχο των εικονογράφων.

Στη Γωνιά των Εφήβων, πρώτη ημέρα της Έκθεσης.

Η Sadahzinia των Active Member που τους μίλησε για ποίηση, στίχους και έμπνευση, καθώς και το εργαστήρι δημιουργικής γραφής με την Αμάντα Μιχαλοπούλου (150 έφηβοι με μπλοκ και στυλό για σημειώσεις!) ήταν οι πιο δημοφιλείς. Επίσης το βιωματικό θεατρικό εργαστήρι Ρισπέκτ (από το Θέατρο Χώρα) και οι συζητήσεις για θέματα όπως facebook, twitter, blogs, τέχνες, έρωτας, ρατσισμός, ξενοφοβία, εξάρτηση, κ.ά. Ικανοποιημένοι από την προσέλευση, τις εκδηλώσεις αλλά και τις πωλήσεις, που κινήθηκαν στα περσινά επίπεδα, δήλωσαν οι 46 εκδότες που συμμετείχαν στην Έκθεση. «Αν σκεφτούμε πόσο έχει αλλάξει η οικονομική κατάσταση και η ψυχολογία των Ελλήνων από την περσινή διοργάνωση, πρόκειται για ένα θαύμα που μας γεμίζει αισιοδοξία», σχολίασαν. «Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι το κοινό ενημερώνεται, ζητάει καταλόγους, έρχεται σε επαφή με τους δημιουργούς, αποκτά με το βιβλίο μια διαφορετική σχέση που έχει διάρκεια στο χρόνο. Αν κερδίσεις τους μικρούς αναγνώστες, τους έχεις για πάντα». Το πιο δημοφιλές περίπτερο της φετινής χρονιάς ήταν μάλλον αυτό του «Μικρού Αναγνώστη», που σημείωσε μεγάλη επιτυχία στην πρεμιέρα του! Τα πιτσιρίκια απόλαυσαν τη γνωριμία με τον διαδικτυακό τους φίλο και «ξεφύλλισαν» για πολλή ώρα τις βιβλιοφιλικές σελίδες του (1 στους 3 επισκέπτες γνώριζε την ύπαρξη του – οπότε φαίνεται ότι ο Μικρός Αναγνώστης θα τριπλασιάσει τους φίλους του!). 150 παιδιά το Σάββατο και 140 την Κυριακή παρακολούθησαν τα «Μουσικά παραμύθια του Μικρού Αναγνώστη», δύο ζωντανές παραστάσεις παιδικής όπερας που διοργανώθηκαν σε συνεργασία με τη Λυρική Σκηνή. Το αδιαχώρητο στους διαδρόμους της Έκθεσης προκάλεσε η παρουσία του αγαπημένου παραμυθά Ευγένιου Τριβιζά, που ταξίδεψε από το Λονδίνο ειδικά για την Έκθεση. Αφού περιηγήθηκε στα περίπτερα, μίλησε με τους μικρούς του φίλους και υπέγραψε βιβλία του, ο δημιουργός παρουσίασε στο κοινό τη θρυλική «Φρουτοπία» του. Παιδιά, έφηβους και ενήλικες προσέλκυσε το περίπτερο που ήταν αφιερωμένο στον Οδυσσέα Ελύτη. Με φόντο την εμβληματική του φιγούρα, οι νεαροί επισκέπτες ξεφύλλισαν τα βιβλία του, παρακολούθησαν στην οθόνη

73 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

Η οργανωμένη προσέλευση μαθητών ήταν εντυπωσιακή.

 74

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Μικροί και μεγάλοι βιβλιόφιλοι είχαν την ευκαιρία να ξεφυλλίσουν νέες και παλαιότερες εκδόσεις στα περίπτερα των εκδοτών.

στιγμιότυπα από τη ζωή του, άκουσαν ηχογραφημένα ποιήματα και μελοποιημένα έργα του. Οι μικροί επισκέπτες δήλωσαν μάλιστα, ότι πιο πολύ τους άρεσε το να ακούν τη φωνή του ποιητή να διαβάζει τους στίχους του. Ένας λευκός καμβάς μεταμορφώθηκε μπροστά στα μάτια του κοινού σε πολύχρωμο παλίμψηστο παραμυθιών βγαλμένων από τη φαντασία των 16 εικονογράφων που με πινέλα και χρώματα ζωντάνεψαν τους ήρωές τους κατά τη διάρκεια της Έκθεσης. Συμμετείχαν οι εικονογράφοι: Βαγγέλης Αγναντόπουλος, Αντώνης Ασπρόμουργος, Ελίζα Βαβούρη, Φιλομήλα ΒακάληΣυρογιαννοπούλου, Κατερίνα Βερούτσου, Αντώνης Γαλάτης, Βάσω Γιαρένη, Γιώργος Δημητρίου, Ιφιγένεια Καμπέρη, Δέσποινα Καραπάνου, Δήμητρα Λαμπρέτσα, Μαριλένα Μέξη, Κωνσταντίνος Ξύγκας, Διατσέντα Παρίση, Ντανιέλα Σταματιάδη και Βάσω Ψαράκη. Η εικαστική σύνθεση, που μάγεψε τους λιλιπούτειους αναγνώστες, θα στολίσει το Εθνικό Περίπτερο στην Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια και στη συνέχεια θα ταξιδέψει στη Θεσσαλονίκη, στην Παιδική Γωνιά της Δ.Ε.Θ. Σημαντική ευκαιρία για συναντήσεις, συζητήσεις, ανταλλαγή ιδεών και προτάσεις συνεργασιών ανάμεσα στους επαγγελματίες του βιβλίου αποτελούν κάθε φορά οι Εκθέσεις Βιβλίου. Φέτος, το Ε.ΚΕ.ΒΙ. είχε επιπλέον την ευκαιρία να «κλείσει» τις συμμετοχές των εκδοτών παιδικού βιβλίου για το Εθνικό Περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια (28 έως 31 Μαρτίου 2011). Στην πρώτη «εθνική» συμμετοχή της χρονιάς σε Διεθνείς Εκθέσεις, το Ε.ΚΕ.ΒΙ. (με ανάθεση από τον Υπουργό Πολιτισμού και Τουρισμού) προετοιμάζει μια δυνατή παρουσία που θα εκπροσωπεί επάξια το υψηλό επίπεδο του ελληνικού παιδικού βιβλίου, που κερδίζει τις εντυπώσεις στις διεθνείς αγορές.

Ο κόμβος www.mikrosanagnostis.gr προσέλκυσε το ενδιαφέρον όλων των ηλικιών.

ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 2010 Από τη Διεύθυνση Γραμμάτων της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού του ΥΠ.ΠΟ.Τ. ανακοινώθηκαν, στις 24/02/2011, τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας Παιδικού Βιβλίου 2010, που αφορούν στις εκδόσεις έτους 2009, στα οποία κατέληξε η αρμόδια επιτροπή από τον «βραχύ κατάλογο» των υποψηφίων προς βράβευση έργων, ύστερα από επανειλημμένες συνεδρίες και μακρές συζητήσεις. Τα βραβεία έχουν ως ακολούθως: 1. Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου Το Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου απονέμεται ομόφωνα εξ ημισείας: κατά πλειοψηφία στον Βασίλη Παπαθεοδώρου, για το βιβλίο του με τίτλο Στη διαπασών (εκδ. Καστανιώτη) και κατά πλειοψηφία στον Μάνο Κοντολέων, για το βιβλίο του με τίτλο Πολύτιμα δώρα (εκδ. Πατάκη). 2. Βραβείο Εικονογράφησης Παιδικού Βιβλίου Το Βραβείο Εικονογράφησης Παιδικού Βιβλίου απονέμεται κατά πλειοψηφία στη Φωτεινή Στεφανίδη, για την εικονογράφηση του βιβλίου με τίτλο Η σκυλίσια ζωή του γάτου Τζον Αφεντούλη του συγγραφέα Χρήστου Μπουλώτη (εκδ. Ελληνικά Γράμματα). 3. Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για παιδιά Το Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για παιδιά δεν απονέμεται. Η Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου αποφάσισε ομόφωνα να μην απονείμει Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για παιδιά κατά το έτος 2010 (εκδόσεις 2009) θεωρώντας ότι κανένα από τα υποβληθέντα βιβλία (κατατεθειμένα εμπρόθεσμα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας) δεν πληροί τις προϋποθέσεις βράβευσης. Ο βραχύς κατάλογος παιδικών λογοτεχνικών βιβλίων (δημοσιευμένων το έτος 2009 και κατατεθειμένων εμπρόθεσμα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας), από τον οποίο επελέγησαν τα ανωτέρω βραβεία, είναι ο ακόλουθος: 1. Θράσος, της Τατιάνας Αβέρωφ, εκδ. Κέδρος. 2. Ελισάβετ και Δαμιανός, της Νινέτας Βολουδάκη, εκδ. Ψυχογιός. 3. Τότε που κρύψαμε έναν άγγελο, της Αγγελικής Δαρλάση, εκδ. Πατάκη. 4. Το κρυμμένο εργοστάσιο παιχνιδιών, της Βησσαρίας Ζορμπά-Ραμμοπούλου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα. 5. Πολύτιμα δώρα, του Μάνου Κοντολέων, σε εικονογράφηση Ρίτας Τσιμόχοβα, εκδ. Πατάκη. 6. Ιστορίες για περίεργα παιδιά, του Χρήστου Μπουλώτη, σε εικονογράφηση Βασίλη Παπατσαρούχα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα. 7. Στη διαπασών, του Βασίλη Παπαθεοδώρου, εκδ. Καστανιώτη. 8. Μη φεύγεις, των Μπίλλι Ρόζεν & Μάκη Τσίτα, σε εικονογράφηση Ελίζας Βαβούρη, εκδ. Ψυχογιός. 9. Ρεμιέ, της Ναννίνας Σακκά-Νικολακοπούλου, εκδ. Λιβάνη.

75 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

10. Ο πρίγκιπας – Αλέξανδρος Υψηλάντης, της Μαρίας Σκιαδαρέση, σε εικονογράφηση Κατερίνας Βερούτσου, εκδ. Πατάκη. 11. Πέντε κόλπα μπας και γυρίσει ο μπαμπάς, της Παναγιώτας Χούτα, σε εικονογράφηση εξωφύλλου Αλεξάνδρας Αντωνοπούλου, εκδ. Πατάκη.

76

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο βραχύς κατάλογος εικονογράφησης παιδικών βιβλίων (δημοσιευμένων το έτος 2009 και κατατεθειμένων εμπρόθεσμα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας), από τον οποίο επελέγησαν τα ανωτέρω βραβεία, είναι ο ακόλουθος: 1 Η Αρήτη της ροδιάς, της Κικής Δημητριάδου, σε εικονογράφηση Νικόλα Ανδρικόπουλου, εκδ. Λιβάνη. 2. Ιστορίες του ανέμου, της Κατερίνας Γυφτάκη-Μπεκ, σε εικονογράφηση Μιμίκας Σπυρίδωνος, εκδ. Φυτράκη. 3. Η σκυλίσια ζωή του γάτου Τζον Αφεντούλη, του Xρήστου Μπουλώτη, με ζωγραφιές Φωτεινής Στεφανίδη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα. 4. Κι οι ιστορίες μεταναστεύουν, του Βαγγέλη Ηλιόπουλου, σε εικονογράφηση Διατσέντας Παρίση, εκδ. Πατάκη. 5. Ο Λυκούργος και το δίχτυ της αγάπης, της Ευδοκίας Σκορδαλά-Κακατσάκη, σε εικονογράφηση Ελίζας Βαβούρη, εκδ. Άγκυρα. 6. Ο γάτος που έκλαιγε μαργαριτάρια, του Χρήστου Μπουλώτη, σε εικονογράφηση Βασίλη Παπατσαρούχα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα. 7. Ιστορίες για περίεργα παιδιά, του Χρήστου Μπουλώτη, σε εικονογράφηση Βασίλη Παπατσαρούχα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα. Η Επιτροπή αποτελείτο από τους: 1. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, Καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Παν/μίου Αθηνών (Πρόεδρος). 2. Μελπομένη (Μένη) Κανατσούλη, Καθηγήτρια του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Αντιπρόεδρος). 3. Δημήτριο Πολίτη, Λέκτορα του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική ηλικία του Πανεπιστημίου Πατρών (Μέλος). 4. Σοφία Γαβριηλίδου, Λέκτορα του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Μέλος). 5. Αγγελική, Γιαννικοπούλου Καθηγήτρια του Τμήματος Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου (Μέλος). 6. Ευαγγελία (Λίτσα) Ψαραύτη, Συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας (Μέλος). 7. Ηρώ Παπαμόσχου, Συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας (Μέλος). 8. Βάσω Ψαράκη, Εικονογράφο (Μέλος). 9. Νίκο Μαρουλάκη, Εικονογράφο (Μέλος). Στην ανωτέρω Επιτροπή μετέχει με γνώμη χωρίς ψήφο η Αναπληρώτρια Προϊσταμένη της Δ/νσης Γραμμάτων κα Νικολέττα Σκλία. Χρέη Γραμματέα εκτελεί η μόνιμη υπάλληλος της Δ/νσης Γραμμάτων κα Βασιλική Αθανασιάδη.

ΒΡΑΒΕΙΟ «ΟΥΡΑΝΗ» ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΛΚΗ ΖΕΗ Με το Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας «Κώστα & Ελένης Ουράνη» για το σύνολο του έργου της τιμήθηκε η Άλκη Ζέη από την Ακαδημία Αθηνών. Η συγγραφέας του πολυδιαβασμένου βιβλίου Το καπλάνι της βιτρίνας, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1963, και πολλών άλλων δημοφιλών μυθιστορημάτων για παιδιά, δήλωσε ότι την εξέπληξε ευχάριστα η βράβευσή της. «Με ευχαριστεί πολύ το βραβείο της Ακαδημίας», είπε, και συνέχισε σχολιάζοντας με χιούμορ ότι τώρα θα έχει κάτι για να απαντά στα παιδιά που τη ρωτούν στα σχολεία που επισκέπτεται, αν έχει πάρει κρατικό βραβείο. «Μέχρι τώρα τους έλεγα πως έχω βραβευθεί για τρία βιβλία μου στην Αμερική, για δύο στη Γαλλία και για την Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα στην Ιταλία. Στην Ελλάδα έχω πάρει ένα κρατικό βραβείο για θεατρικό έργο, που δεν είναι ο κύριος τομέας μου. Για μένα, πάντως, το μεγαλύτερο βραβείο είναι το ότι τα βιβλία μου κυκλοφορούν και διαβάζονται εδώ και σαράντα χρόνια».

77 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

ΒΡΑΒΕΙΑ ◉ Η κα Αθηνά Μπίνιου βραβεύτηκε από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτε-

◉

χνών με Έπαινο στο Διαγωνισμό Σύγχρονου Παραμυθιού, για το βιβλίο της Πιρουλίτο και Ροζαλία. Εν τω μεταξύ, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση εγκαινίασε το παιδικό της πρόγραμμα με το εικαστικό θέατρο κούκλας «Πράσσειν Άλογα» της Εμμανουέλας Καπακάκη και το έργο της κας Αθηνάς Μπίνιου, «Ο Ζαχαροζυμωμένος». Στις 30 Ιανουαρίου του 2011, η κα Ντίνα Χατζηνικολάου βραβεύτηκε από τον Πειραϊκό Σύνδεσμο για το διήγημά της «Ο Μουστακοδέτης» και πήρε Έπαινο στην κατηγορία «Ποίηση» για το ποίημά της «Δροσοσταλίδες και δάκρυα».

Ο mikrosanagnostis.gr KEΡΔΙΣΕ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΤΟΥ ΒΡΑΒΕΙΟ

 78 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο «Μικρός Αναγνώστης», ο κόμβος του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ.) για παιδιά, κέρδισε το 2ο βραβείο του Ευρωπαϊκού Διαγωνισμού «Best Children’s Online Content» που διοργανώνεται φέτος για πρώτη φορά με στόχο να προβάλει και να ενθαρρύνει ανάλογες πρωτοβουλίες για ποιοτικό και ασφαλές online περιεχόμενο για παιδιά (6-12 ετών). Πρόκειται για ένα νέο διαγωνισμό που αξιολογεί το διαδικτυακό περιεχόμενο για παιδιά με κριτήρια: την ωφέλεια για το κοινό στο οποίο απευθύνεται, την ελκυστικότητα, την αξιοπιστία και τη χρηστικότητα. Στην Ελλάδα τη διοργάνωση έχουν αναλάβει η Δράση Ενημέρωσης Saferinternet.gr του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων. Η βράβευση των εθνικών νικητών του 1ου Ευρωπαϊκού Διαγωνισμού «Best Children’s Online Content» πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 8 Φεβρουαρίου του 2011, από τον Ειδικό Γραμματέα Πρωτοβάθμιας & Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κύριο Μιχάλη Κοντογιάννη. Τα τρία βραβεία απονεμήθηκαν σε ειδική εκδήλωση στο πλαίσιο της ημερίδας για τον εορτασμό της «Ημέρας Ασφαλούς Διαδικτύου 2011» που διοργάνωσε το Υπουργείο Παιδείας. Το 1ο βραβείο απονεμήθηκε στην ιστοσελίδα: http://www.imeakia.gr (I.M.E. - Ινστιτούτο Μείζονος Ελληνισμού). Το 2ο βραβείο απονεμήθηκε στην ιστοσελίδα: http://www.mikrosanagnostis.gr (Ε.ΚΕ.ΒΙ. - Εθνικό Κέντρο Βιβλίου). Το 3ο βραβείο απονεμήθηκε στην ιστοσελίδα: http://www.oasp.gr (Ο.Α.Σ.Π. Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας).

◉ ◉ ◉

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Πέγκυ Σκουλίδα (pskoulida@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimen@otenet.gr) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Π. Σκουλίδα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις. Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο. Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση).

79 

ΤΕΥΧΟΣ 101 / 2011

Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner, J. C. (1975). Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger.

80 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

Μπέβερλι Κλίρι ΡΑΜΟΝΑ ΚΑΙ ΜΠΙΖΟΥΣ



Η ΤΑΙΝΙΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΕ DVD ΑΠΟ ΤΗΝ

Τιμ Μπάιντινγκ Η ΣΙΛΒΙ ΚΑΙ Ο ΑΣΜΑΝΘΡΩΠΟΣ

Λιζ Κέσλερ ΕΝΑ ΟΝΕΙΡΟ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΙΠΑ

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

Τζάκλιν Ουίλσον ΠΕΝΤΑΜΟΡΦΗ

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο.



Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.

101 ANOIΞΗ 2011