Διαδρομές - Τεύχος No 122 by Εκδόσεις Ψυχογιός - Psichogios Publications

122 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2016 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟN ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

«Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα» εξήντα χρόνια! – Η αφήγηση: έννοια και περιεχόμενο

ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ

ΤΑ ΚΟΥΛΟΥΒΑΧΑΤΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Γνωρίστε την τρελοπαρέα που μπουρδουκλώνεται κατά λάθος στην Ιστορία και την κάνει… κουλουβάχατα! w w w . p s i c h o g i o s . g r

Διαβά Z ου με μαζί!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

Σ ΤΟ N Χ ΩΡΟ Τ ΗΣ ΛΟΓΟΤ Ε ΧΝΙΑ Σ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟ Τ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε ΦΑ ΡΜ Ο Γ Ε Σ Σ Τ Ο Σ ΧΟΛ Ε Ι Ο

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ και η... μπανανιά! Ξαναδιάβασα μέσα στον Σεπτέμβρη το βιβλίο της Έλλης Αλεξίου, Για να γίνει μεγάλος – Βιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη, όπου η συγγραφέας προσπαθεί να ερμηνεύσει αυτόν τον γίγαντα των Ελληνικών Γραμμάτων. Θα σταθώ σε δύο επισημάνσεις. Γράφει η Αλεξίου: «Παιδί του Δημοτικού σχολειού έγραφε έξω από τα τετράδια και βιβλία του: “αἰὲν ἀριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων”» (σ. 85). Σε απλά ελληνικά: Να γίνεις άριστος και ανώτερος από τους άλλους. Καλλιεργούσε, λοιπόν, ο Καζαντζάκης εντός του το συναίσθημα της αριστείας και του συναγωνισμού. Ικανότητες που σήμερα κάποιοι θέλουν να υποβαθμίσουν. Η δεύτερη επισήμανση έχει να κάνει με μια ιστοριούλα του Ινδού δασκάλου Μαγκαβάν Ραμακρίσνα, που την αφηγείται ο Καζαντζάκης με αφορμή μια κριτική στην Οδύσσειά του: «Πήγαν μερικοί σοφοί κάτω από μια μπανανιά κι άρχισαν με μεγάλη προσοχή και σοβαρότητα να μετρούν το ύψος, το χόντρος του κορμού, σε τι χώμα φυτρώνει, πόσα φύλλα έχει, τι σχήμα, τι χρώμα, τι φάρδος έχουν τα φύλλα, τι ίσκιο ρίχνουν... κι έπειτα άρχισαν να συγκεντρώνουν τα σημειώματά τους, για να βρουν και να διατυπώσουν τι θα πει μπανανιά. Ένας μονάχα κάθισε κάτω απ’ το πλατύφυλλο δέντρο, έκοψε μια μπανάνα κι άρχισε να την τρώει κι ο Ραμακρίσνα ρωτούσε τους μαθητές του γελώντας: Ποιος απ’ όλους ένιωσε καλύτερα την ουσία του δέντρου; [...]» (σ. 99). Αν, τώρα, στη θέση της μπανανιάς βάλουμε το βιβλίο, τότε ασφαλώς έχουμε και τον αναγνώστη που ο ίδιος αναζητά, μέσα από την ανάγνωση, την ουσία της λογοτεχνίας. Για να έχουμε, όμως, τούτο το αποτέλεσμα, οφείλουν η πολιτεία και η κοινωνία, η οικογένεια και το σχολείο, να εκπαιδεύσουν αναγνώστες αυτόνομους και αυτάρκεις. Και η διαδικασία που οδηγεί σ’ αυτό το αποτέλεσμα είναι η φ ι λ α ν α γ ν ω σ ί α. Ας έχουν υπόψη τους οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί, ότι η αριστεία και η φιλαναγνωσία κατατείνουν στον ίδιο στόχο: να αξιοποιήσει κάθε μαθητής τον εαυτό του στο έπακρο, να κάνει πράξη το αρχαίο ρητό: «Γένοιο οἷος ἐσεὶ μαθών»! Καλές γιορτές και Καλή χρονιά! Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

Περίοδος Γ’: Χειμώνας 2016 Τεύχος 122 Ιούλιος-Δεκέμβριος 2016 Eξαμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟ Τ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε ΦΑ ΡΜ Ο Γ Ε Σ Σ Τ Ο Σ ΧΟΛ Ε Ι Ο

3rd Period: Winter 2016 No 122 July-December 2016 Biannual Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

Ιδιοκτησία: Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα / Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Μπουμπουλίνας 28, 10682 Αθήνα kyklos@greekibby.gr

Owner: Greek Section of I.B.B.Y. / Circle of the Greek Children's Book, a Greek non-profit union 28, Bouboulinas str., 10682 Αthens kyklos@greekibby.gr

Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr Βαγγέλης Ηλιόπουλος (Β.Η.), 210.6640151, e-mail: iliopoulos.sea@gmail.com Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης (Κ.Δ.Μ.), 210.3688082, 6944125860, e-mail: kmalafant@primedu.uoa.gr Ηρώ Παπαμόσχου (Η.Π.), email: iro_papam@yahoo.gr Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου: Το μυστήριο των Χριστουγέννων Εκδόσεις Mamaya, του εικονογράφου Γιώργου Πετρίδη Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Ελένη Βαζούρα, 210.2804.847 e-mail: evazoura@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 2 φορές τον χρόνο, τους μήνες Iούνιο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του.

Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tassoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr Vangelis Iliopoulos (V.I.), 210.6640151, e-mail: iliopoulos.sea@gmail.com Konstantinos D. Malafantis (K.D.Μ.), 210.3688082, 6944125860, e-mail: kmalafant@primedu.uoa.gr Iro Papamoschou (Ι.P.), email: iro_papam@yahoo.gr Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Cover Illustration: Christmas Mystery, Mamaya Publications, by illustrator George Petridis Marketing, Public Relations and Advertisments: Εleni Vazoura, 210.2804.847 e-mail: evazoura@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published twice a year, in June and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Επισημάνσεις O εικονογράφος του τεύχους: Γιώργος Πετρίδης «Ένα παιδί μετράει τ' άστρα» της Μαρίας Μιχαηλίδου

4 6

Points

“A child counts the stars” by Maria Michaelidou

This Issue’s Illustrator: George Petridis

Η αφήγηση: έννοια και περιεχόμενο του Γιώργου Κατσαδώρου & της Αργυρώς Περράκη

Narration: meaning and content by Georgios Katsadoros & Argyro Perraki

Το λαϊκό θεσσαλικό παραμύθι του Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου

Folk tales from Thessaly by Vassilis D. Anagnostopoulos

Η επιθετική συμπεριφορά στα παιδιά προσχολικής ηλικίας και η σημασία της λογοτεχνίας στον τρόπο διαχείρισής της της Έλενας Χ. Στανιού

Aggressive behavior in preschool children and the importance of literature in its management by Elena Ch. Staniou

Οι τελευταίες ημέρες της Φιλαναγνωσίας; του Βαγγέλη Ηλιόπουλου

Last days of Philanagnosia? by Vangelis Iliopoulos

Οι περιπέτειες της Φιλαναγνωσίας στο Δημοτικό σχολείο της Μαρίας Κουρκουμέλη

The adventures of Philanagnosia in the Primary school by Maria Kourkoumeli

Βιβλιοπαρουσιάσεις (36 τίτλοι)

47 62 66

Book Presentations (36 titles)

Αποχαιρετισμός: στη Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη, στη Βούλα Μάστορη, στον Παντελή Καλιότσο

In memoriam: Galateia Grigoriadou-Soureli, Voula Mastori, Pantelis Kaliotsos

«Ορφανά» βιβλία: Γεωργία Δεληγιάννη-Αναστασιάδη του Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου Άλκη Γουλιμή της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

“Orphan” Books: Georgia Deligianni-Anastassiadi by Vassilis D. Anagnostopoulos Alki Goulimi by Loty Petrovits-Androutsopoulou

Απόψεις για τη συγγραφή των παιδικών βιβλίων – Δύο ενδιαφέροντα ξένα βιβλία της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

Views regarding the writing of children’s books – Two interesting foreign books by Loty Petrovits-Androutsopoulou

Συνέντευξη της Εύης Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου από την Αγγελική Βαρελλά

An interview with Evie Tsitiridou-Christoforidou by Angeliki Varella

Νέα

News

Επιλογή χριστουγεννιάτικων βιβλίων (11 τίτλοι) Ο παππούς και ο εγγονός ως λογοτεχνικά πρόσωπα της Παιδικής Λογοτεχνίας του Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου

CONTENTS

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Selection of books for Christmas (11 titles) Grandfathers and grandsons as literary figures in children’s literature by Vassilis D. Anagnostopoulos

106 Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

ε πισημάνσ ε ι ς

επισημάνσεις

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

O γιαλός... της φιλαναγνωσίας Στο προηγούμενο τεύχος των Διαδρομών είχαμε δημοσιεύσει την παρακάτω επισήμανση σχετικά με το ζήτημα της φιλαναγνωσίας. Την επαναδημοσιεύουμε, επειδή θεωρούμε πολύ σημαντικό και ερευνητέο το θέμα που έχει ανακύψει και απασχολεί τους εκπαιδευτικούς: «Είναι ν’ απορεί κάθε καλόπιστος πολίτης, ειδικά αν είναι κηδεμόνας μαθητή/ών του Δημοτικού, με τις περίεργες αποφάσεις –και μάλιστα ύστερα από “διαβούλευση”!– του Υπουργείου Παιδείας. Πληροφορούμαστε ότι καταργούνται η ώρα της Φιλαναγνωσίας και η Ευέλικτη Ζώνη. Και γεννάται το εύλογο ερώτημα: Γιατί; Εμποδίζουν σε κάτι το πρόγραμμα και τη σχολική διαδικασία; Μήπως δεν προωθούν τη μόρφωση των παιδιών μας; Πρόκειται για δράσεις αντίθετες προς τη δημοκρατία, την ισότητα και το αίσθημα της λαϊκής δικαιοσύνης; Τι συμβαίνει, άραγε; Λέτε να ’ναι ο γιαλός στραβός, ή μήπως το καράβι της εκπαίδευσης στραβά αρμενίζει...;» Ο αναγνώστης θα διαβάσει περισσότερα για το θέμα παρακάτω, στο άρθρο του Βαγγέλη Ηλιόπουλου, «Οι τελευταίες ημέρες της Φιλαναγνωσίας;» (σ. 40), και στο άρθρο της Μαρίας Κουρκουμέλη, «Οι περιπέτειες της Φιλαναγνωσίας στο Δημοτικό σχολείο» (σ. 42). Β.Δ.Α.

Επισήμανση με σατιρική διάθεση

ατα

ήμ Λεξοφτεροκοπ

αράσταση ου δίνουν π ο του λόγου» μ ις ε ξ έ λ ι Ο ατρ τους… «θέ ικό σ’ ένα δικό νές στο λογ η κ σ ι α κ ς ε όν λόγου. πότε με εικ ο του Παρα ρ τ α έ Θ … ν πότε σα εράκια μου Λεξοπεριστ άκια μου μερ για τα λεξο οιήματα π , νοήματα οπήματα. λεξοφτεροκ

Χορτιάτη ς η τ έ Θ ς η τ

o εικονογράφος του τεύχους

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΡΙΔΗΣ Ο Γιώργος Πετρίδης από μικρός ήταν βουτηγμένος στα χρώματα κάθε λογής εικονογραφημένων βιβλίων και ταινιών κινουμένων σχεδίων. Μεγαλώνοντας αποφάσισε να ζει με τους χάρτινους ήρωες. Αποφοίτησε από το ΤΕΙ Αθηνών (Τμήμα Γραφιστικής) και παρακο-

T6 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

λούθησε μαθήματα εικονογράφησης στη Σχολή Καλών Τεχνών της Σαλαμάνκα στην Ισπανία. Από τότε μέχρι σήμερα μεταφέρει τον κόσμο του και τις εικόνες του σε παιδικά βιβλία και παραμύθια χρωματίζοντας την πραγματικότητα.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ Εκδόσεις Ίαμβος ζ (2016) Τάνια Ιωακειμίδου, Η μαμά μου η καροτσάτη Εκδόσεις Μίνωας ζ (2013) Κέλλυ Αλχανάτη, Μικρόπολη ζ (2014) Κέλλυ Αλχανάτη, Μικρόπολη: Μη βιάζεσαι... θα μεγαλώσεις! ζ (2015) Αμαλία Ζώη, Άλφα βήτα ξεκινώ με τραγούδι και χορό! ζ (2015) Δέσποινα Λούλη, Η μικρή Μαριάννα και τα πολύχρωμα μπουκέτα λουλουδιών ζ (2016) Antoine de Saint-Exupéry, Ο Μικρός Πρίγκιπας Εκδόσεις Ψυχογιός ζ (2013) Μαριλίτα Χατζημποντόζη, Η Ευτυχούπολη ζ (2013) Μαριλίτα Χατζημποντόζη, Επιστροφή στην Ευτυχούπολη Εκδόσεις Mamaya ζ (2015) Λίζα Βάρβογλη, Το μυστήριο του σοκολατένιου γλυκού ζ (2016) Λίζα Βάρβογλη, Το μυστήριο του μεγάλου μαύρου σκύλου ζ (2016) Λίζα Βάρβογλη, Το μυστήριο των Χριστουγέννων Εκδόσεις Νίκας/Ελληνική Παιδεία Α.Ε. ζ (2010) Αμαλία Π. Λεντζή, Πρωτο... βοηθήματα ζ (2011) Ελένη Σμυρνιωτάκη, Παρα-μύθοι στο μίξερ Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη ζ (2012) Σίσσυ Θεοφανοπούλου, Ιιίου και Κρόκο ζ (2013) Σίσσυ Θεοφανοπούλου, Πιρουνάκης και κουταλίτσα ανακαλύπτουμε τα λαχανικά... ζ (2015) Μάρω Παππά, Οι τρεις αντευχές ζ (2016) Βασιλική Μουργελά, Ο φίλος μου ο σπουργίτης

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

«ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ ΜΕΤΡΑΕΙ Τ' ΑΣΤΡΑ» ΕΞΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ Μαρία Μιχαηλίδου Εκπαιδευτικός, δρ Παιδικής Λογοτεχνίας

Φ T8 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

έτος συμπληρώνονται εξήντα χρόνια από τη συγγραφή τού τόσο δημοφιλούς και αξιανάγνωστου μυθιστορήματος του πολύπαθου και πολυγραφότατου Μενέλαου Λουντέμη. Έχουν περάσει έξι δεκαετίες αφ’ ότου «Ένα παιδί μέτρησε τ’ άστρα», και το βιβλίο αυτό συνεχίζει να εκδίδεται και να επανεκδίδεται, να μετασκευάζεται σε θεατρικό κείμενο ή σενάριο, προπαντός όμως να διαβάζεται με ενδιαφέρον, που είναι και το ποθούμενο για κάθε συγγραφέα και κάθε επιτυχημένο βιβλίο. Ο Μενέλαος Λουντέμης έγραψε το βιβλίο αυτό το 1956, θέλοντας διά μέσου του πρωταγωνιστή του, του Μέλιου, να καταγράψει και να αφηγηθεί μεγάλο μέρος των δικών του περιπετειών από την παιδική και εφηβική του ηλικία. Αυτοβιογραφούμενος, αλλά και διαθέτοντας έμφυτη τη δύναμη της μυθοπλασίας, με την ενάργεια της περιγραφής και τη ζωντάνια των διαλόγων, μας έδωσε ένα αριστουργηματικό εφηβικό μυθιστόρημα. Οι αρετές της γραφής του φανερώνονται στο σύνολο του έργου του, που αριθμεί σαράντα και πλέον βιβλία. Είναι πολύ χαρακτηριστική η κατάταξη που του επιφύλαξαν οι αναγνώστες απαντώντας στο ερώτημα: «Ποιοι συγγραφείς επηρέασαν καθοριστικά τη ζωή σας;», κατά την 3η Πανελλήνια Έρευνα Αναγνωστικής Συμπεριφοράς και Πολιτιστικών Πρακτικών, που διεξήγαγε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) το 2010. Κατά σειρά, οι τρεις πρώτοι συγγραφείς που διάλεξαν οι αναγνώστες ήσαν: 1) Νίκος Καζαντζάκης, 2) Πάολο Κοέλιο, και 3) Μενέλαος Λουντέμης. Ο Μενέλαος Λουντέμης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1912. Το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτρης Βαλασιάδης. Οι περιπέτειες του βίου του άρχισαν από την παιδική του ηλικία, όταν η οικογένειά του αναγκάστηκε να φύγει από την Πόλη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και να βρει καταφύγιο στην Πέλλα. Έμεινε για ένα διάστημα στο Κρατικό Οικοτροφείο της Έδεσσας. Ως έφηβος, δεν έπαψε ποτέ να μορφώνεται και να αυτομορφώνεται, ασκώντας διάφορα επαγγέλματα. Έκανε τον λούστρο, τον λαντζέρη, τον εργάτη, τον σερβιτόρο, τον υπάλληλο σε δικηγορικό γραφείο. Στη Δ΄ τάξη του Γυμνασίου αποβλήθηκε από όλα τα Γυμνάσια της χώρας για πολιτικούς λόγους. Έζησε μια ολόκληρη οδύσσεια μετακινήσεων, ώσπου το 1934 αποφάσισε να κατέβει στην Αθήνα, όπου –ευτυχώς– βρήκε κατανόηση και βοήθεια από δύο πνευματικούς ανθρώπους, τον Πέτρο Χάρη και τον Μιλτιάδη Μαλακάση. Ο Λουντέμης πάντοτε και παντού έγραφε. Ο Πέτρος Χάρης δημοσίευσε ένα διήγημά του και έτσι έφερε στη δημοσιότητα τον άγνωστο έως τότε συγγραφέα. Επίσης, ο Μαλακάσης τον βοήθησε να βρει θέση βιβλιοθηκάριου στην Αθηναϊκή Λέσχη. Έτσι, κατόρθωσε να βιοπορίζεται, με αποτέλεσμα να τυπώ-

σει το πρώτο του βιβλίο με τον συμβολικό τίτλο Τα πλοία δεν άραξαν, το οποίο από ευτυχή συγκυρία κερδίζει το Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας, εξ ημισείας με την Eroica του Κοσμά Πολίτη, οπότε εδραιώνεται με αξιώσεις ως όνομα στον χώρο της πεζογραφίας. Όμως, η αγωνιστική του συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ και η σύλληψή του κατά τον Εμφύλιο τον οδηγούν σε δίκη. Καταδικάζεται, και έτσι αρχίζει το μαρτύριο των εκτοπίσεων και της εξορίας στα ερημονήσια Μακρόνησο και Άι-Στράτη. Ο Λουντέμης, όμως, συνεχίζει να γράφει τα μυθιστορήματά του στην εξορία. Το 1956, και ενώ έχει ήδη ελευθερωθεί, δικάζεται για τη συλλογή διηγημάτων του με τίτλο Βουρκωμένες μέρες. Κηρύσσεται ένοχος για εσχάτη προδοσία και η κυκλοφορία των βιβλίων του απαγορεύεται. Εν τω μεταξύ, το 1951, έρχεται και η πρώτη διεθνής διάκριση, με το βραβείο της Χρυσής Δάφνης Πανευρώπης στο Παρίσι. Το 1956, έτος γραφής του βιβλίου του Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα, εκδίδει και την ποιητική συλλογή του Τραγουδώ για την Κύπρο, τη στιγμή που είχε φουντώσει στην Κύπρο ο Απελευθερωτικός Αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α. Το 1960 φεύγει για το Βουκουρέστι. Το 1967, ενώ βρίσκεται σε ταξίδι στην Άπω Ανατολή, πληροφορείται ότι του έχει αφαιρεθεί η ελληνική ιθαγένεια. Ζει εκπατρισμένος στο Βουκουρέστι, απολαμβάνοντας όσα υλικά αγαθά είχε

T 10 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

έως τότε στερηθεί, αλλά νιώθοντας ταυτόχρονα απόβλητος και άπατρις. Επιτέλους, η επιστροφή στην πατρίδα γίνεται κατορθωτή τον Μάρτιο του 1976. Δυστυχώς, όμως, δέκα μήνες μετά, έρχεται το ξαφνικό τέλος από καρδιακή προσβολή, τον Ιανουάριο του 1977. Αυτός ο πονεμένος και πλάνης άνθρωπος, ο βαθιά ανθρώπινος, ο συναισθηματικός και πληθωρικός συγγραφέας, ο πολίτης με την κοινωνική συνείδηση, ο εξόχως ρομαντικός και κοινωνικός πνευματικός άνθρωπος, μας κληροδότησε πάνω από 40 έργα, από τα οποία πολλά μεταφράστηκαν σε αρκετές γλώσσες σε ολόκληρο τον κόσμο. Έγραψε 14 μυθιστορήματα, 6 συλλογές διηγημάτων, 3 βιβλία παιδικής λογοτεχνίας, 2 με ταξιδιωτικές εντυπώσεις, 3 βιογραφικά, 7 ποιητικά, 7 θεατρικά και 1 με πολιτικά δοκίμια. Ας γυρίσουμε, όμως, στο βιβλίο του Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα, που γνώρισε τόση αναγνωσιμότητα. Στο πρόσωπο του Μέλιου αναγνωρίζουμε τον νεα ρό Λουντέμη, ένα ορφανό παιδί που αγωνίζεται με νύχια και με δόντια να κρατηθεί στη ζωή με αξιοπρέπεια, με συνεχή αγώνα, με φιλότιμο και πίστη σε ένα καλύτερο μέλλον που θα έρθει αν εργαστεί σκληρά προκειμένου να ζήσει και να μορφωθεί. Μέσα από το κείμενο ξετυλίγεται όλος αυτός ο αγώνας, όλη αυτή η πάλη με τις αντιξοότητες της καθημερινής πραγματικότητας, η ανάγκη της μόρφωσης και της αυτομόρφωσης, η αγωνία για την ενηλικίωση και το ταρακούνημα της εφηβείας, η αναγκαιότητα και η δυναμική της φιλίας, το πρώτο ερωτικό σκίρτημα, η παντοτινή αγωνία και ο αγώνας ενάντια στην κοι-

Μια ιστορία για όλα όσα ενώνουν και χωρίζουν γονείς και παιδιά, πάνω απ’ όλα όμως για την αγάπη που τους φέρνει πάντα κοντά.

Mια ιστορία για τη συνέχεια των πραγμάτων και των ανθρώπων, μια ιστορία για τη βοήθεια μιας γενιάς προς την επόμενη.

ΜΑΝΙΑ ΚΑΠΛΑΝΟΓΛΟΎ, ΈΙΚ.: TΖΟΎΛΙΑΝΟ ΦΈΡΡΙ Η ΜΑΜΑ ΜΟΥ ΚΙ ΕΓΏ

ΑΡΓΎΡΏ ΠΙΠΙΝΗ ΈΙΚ.: ΙΡΙΣ ΣΑΜΑΡΤΖΗ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ, ΦΘΙΝΟΠΏΡΟ, ΧΕΙΜΏΝΑΣ, ΑΝΟΙΞΗ, ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ…

BKM 11023 ❚ ΣΕΛ. 32

BKM 05600 ❚ ΣΕΛ. 56

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ Οι ιστορίες του βιβλίου με χιούμορ αποκαλύπτουν τις ανησυχίες και των… γονιών. Ένα βιβλίο «Οδηγός επιβίωσης των παιδιών» από τους γονείς.

Ένα βιβλίο για την ποίηση, για το κυνήγι της χώρας της Ουτοπίας, ένα βιβλίο, δηλαδή, με κανονικούς ανθρώπους που επιμένουν να ονειρεύονται.

ΤΑΣΟΎΛΑ ΤΣΙΛΙΜΈΝΗ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΣΑΒΒΑ: ΠΏΣ ΝΑ ΕΠΙΒΙΏΣΕΤΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΟΤΑΝ ΠΑΤΕ ΣΧΟΛΕΙΟ

ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΟΥΤΣΙΑ ΜΕ ΦΤΕΡΑ

BKM 10570 ❚ ΣΕΛ. 80

BKM 10682 ❚ ΣΕΛ. 288

T 12 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

νωνική αδικία και στη σκληρότητα ορισμένων ανθρώπων που «έτυχε» να τα έχουν όλα αλλά είναι ανήμποροι να νιώσουν τον έχοντα ανάγκη συνάνθρωπό τους – όλα αυτά μαζί, και πάνω απ’ όλα ο ρομαντισμός, το όνειρο, το πέταγμα στο άγνωστο, η βαθιά επιθυμία να πετάξει έως τ’ άστρα. Η πρώτη κριτική για το υπέροχο αυτό μυθιστόρημα γράφτηκε από τον Βάσο Βαρίκα στην εφημερίδα Το Βήμα, στις 29 Αυγούστου του 1956, από την οποία σταχυολογώ τα εξής σημεία: «[Η] ατμόσφαιρα της ανθρωπιάς, της πληγωμένης ευαισθησίας, της απεγνωσμένης αναζήτησης τρυφερότητας και στοργής, της ανθρώπινης καλοσύνης, […] καθώς προσφέρονται με τον πιο απλό και συνήθως ελάχιστα μελοδραματικό τρόπο, δίνουν το ιδιαίτερο χρώμα, την ξεχωριστή προσωπικότητα στην πεζογραφία του κ. Λουντέμη». «Το νέο μυθιστόρημα του κ. Λουντέμη, μολονότι γραμμένο σε τρίτο πρόσωπο, προδίδει εν τούτοις, σε κάθε σελίδα του, τις πλούσιες πηγές της άμεσης ατομικής εμπειρίας, που το ενέπνευσε. […] Ένα πλήθος συγκινητικές σελίδες, γεμάτες τρυφερότητα, καλοσύνη, ανθρωπιά, αλλά και βαθύτατο πόνο, θα επιτρέψουν [στον αναγνώστη] να εκτιμήσει την πραγματική αξία της προσφοράς του κ. Λουντέμη στη νέα μας πεζογραφία». Ο Λουντέμης, εκτός από το εφηβικό αυτό αριστούργημα, έγραψε τρία ακόμα βιβλία για παιδιά, τα οποία κοσμούν την Παιδική Λογοτεχνία. Είναι εμπνευσμένα από την Ελληνική Μυθολογία και φέρουν τους τίτλους: Ο Ηρακλής (1976, που υπήρξε και το τελευταίο του), Ο Δαίδαλος και Ο Θησέας (των οποίων δεν γνωρίζουμε τη χρονολογία έκδοσης). Θα κλείσω το σύντομο αυτό άρθρο με τη δια πίστωση της δημοσιογράφου από την εφημερίδα Το Βήμα, κυρίας Λαμπρινής Κουζέλη, η οποία στις 15 Μαρτίου του 2015 συμπεραίνει τα εξής με τα οποία συμφωνώ πλήρως: «Η κριτική τον χαρακτήρισε Έλληνα Γκόρκι, Έλληνα Χάμσουν. Τα βιβλία του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες και απέσπασαν βραβεία στις χώρες τού τότε ανατολικού μπλοκ. Παρά την αναγνωστική απήχηση και την αναγνωρισιμότητα του συγγραφέα, το έργο του δεν έχει απασχολήσει εκτενώς και σοβαρά την κριτική. Για κάποιους ήταν στρατευμένος, για άλλους ευκολογράφος, για άλλους μελοδραματικός. Ο Λουντέμης περιμένει ακόμη τους κριτικούς να τον ανακαλύψουν». Ελπίζουμε, λοιπόν, να εγκύψουν οι σοβαροί κριτικοί στη μελέτη του τεράστιου λογοτεχνικού έργου του, ξεκινώντας με αφορμή τη φετινή επέτειο.

H AΦΗΓΗΣΗ: ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Γιώργος Κατσαδώρος

Επίκουρος καθηγητής Λαογραφίας ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Αιγαίου

Αργυρώ Περράκη

Εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, Μ.Δ.Ε.

Η αφήγηση ιστοριών είναι ένας τρόπος να κοιτάξει κανείς πίσω προκειμένου να προχωρήσει μπροστά. D. Booth

φήγηση μπορούμε να πούμε πως νοείται μια πράξη επικοινωνίας με την οποία παρουσιάζονται, είτε γραπτά είτε προφορικά, μια σειρά από πραγματικά ή μη γεγονότα. Όπως κάθε μεταδιδόμενο μήνυμα χρειάζεται τον πομπό και τον δέκτη, έτσι και το μήνυμα που μεταδίδει η αφήγηση, το αφηγηματικό περιεχόμενο, χρειάζεται τον πομπό, δηλαδή τον αφηγητή, και τον δέκτη, τον αποδέκτη της αφήγησης. Ο αφηγητής είναι αυτός που φροντίζει να μεταδώσει το αφηγηματικό περιεχόμενο στον αποδέκτη της αφήγησης, δίνοντάς του τις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με τον τόπο, τον χρόνο και τα πρόσωπα. Εκτός από τις πληροφορίες, όμως, που μεταδίδει ο αφηγητής, μοιράζεται ταυτόχρονα, με το δικό του προσωπικό ύφος, κάτι που θεωρεί όμορφο και αληθινό από την ιστορία που αφηγείται. Η μυθολογούσα λαϊκή σκέψη, κυρίαρχη στα πρώτα βήματα του ανθρώπου

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

T 14 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

στη γη, ανέκαθεν βοηθούσε έναν σημαντικό αριθμό ανθρώπων να κατανοούν σκοτεινές πλευρές του κόσμου, να παρηγορούνται ή να ενθαρρύνονται στις δύσκολες ώρες τους, να ζουν σύμμετρα τη ζωή τους, ανάμεσα σ’ αυτό που εννοούν και σ’ αυτό που δεν εννοούν, αλλά το αισθάνονται, το νιώθουν.1 Ως γνωστόν, η λαϊκή λογοτεχνία, ως κατ’ εξοχήν λαογραφικό φαινόμενο, τα παλαιότερα χρόνια κυκλοφορούσε και μεταδιδόταν αποκλειστικά προφορικά, εξαιτίας των ευρύτερων κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών που επικρατούσαν. Εξαιτίας των συνθηκών αυτών, το αγαθό της μόρφωσης δεν ήταν κάτι που είχε τη δυνατότητα να το απολαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, ενώ και η πλειονότητα των πληροφορητών δεν ήξερε γραφή και ανάγνωση για να καταγράψει αυτό που γνώριζε. Με το πέρασμα, σε ευρεία κλίμακα, από την προφορικότητα στην εγγραμματοσύνη, η σταθερή, μέσω της γραφής, μορφή των κειμένων μπορεί σε ορισμένα είδη της λαϊκής λογοτεχνίας να οδήγησε στην παγίωση μιας οπωσδήποτε συγκεκριμένης μορφής, μολονότι η γραφή δεν εμπόδισε διόλου την παρουσία διάφορων, έντυπων επίσης, παραλλαγών. Η έρευνα της λαϊκής αφήγησης έχει εδώ και αρκετές δεκαετίες απασχολήσει τη διεθνή επιστημονική λαογραφική και εν γένει ανθρωπιστική κοινότητα, καθώς στη σύγχρονη, σαφώς ορθολογική και τεχνοκρατική ‒ιδίως τη δυτική‒ κοινωνία φαίνεται να υπερισχύει ένας πλουραλισμός της εικόνας και να συρρικνώνεται η θέση του λαϊκού αφηγητή. Ωστόσο, κι αυτή η λαϊκή αφήγηση εξακολουθεί την πορεία της στον χρόνο.2 Η αφήγηση παλαιότερα είχε θεωρηθεί άμεσα, και σχεδόν αποκλειστικά, συνδεδεμένη με τα παραμύθια και τις παραδοσιακές αφηγήσεις, όπως φαίνεται και από τη θεματική του 1ου Συνεδρίου της International Society for Folk Narrative Research (Διεθνούς Εταιρίας Λαϊκής Αφηγηματολογικής Έρευνας, εφεξής I.S.F.N.R.3), το οποίο έλαβε χώρα στην Ελλάδα το 1964. Σύμφωνα, λοιπόν, με το προαναφερθέν συνέδριο, η έννοια και το περιεχόμενο της λαϊκής αφήγησης περιλάμβανε, σχεδόν αποκλειστικά, τον θρύλο και το παραμύθι. Το παραμύθι, το οποίο αποτελεί μια φανταστική ιστορία με έντονα τα στοιχεία του μαγικού και του υπερφυσικού, και το οποίο λέγεται από τότε που δημι ουργήθηκε ο άνθρωπος, ενώ για τον σύγχρονο άνθρωπο αρχίζει να δημιουργείται από τη στιγμή που τελειώνει ο

επιστημονικός λόγος. Καθώς όμως τα χρόνια περνούν, παρατηρείται μια αλλαγή της έννοιας της αφήγησης, η οποία παύει πια να περιλαμβάνει αποκλειστικά το παραμύθι και στρέφεται και σε άλλα πεδία αφηγηματικότητας, όπως είναι ο παροιμιακός λόγος, οι αφηγήσεις ζωής, τα ευχετήρια μηνύματα στα κινητά, τα τηλεοπτικά και κινηματογραφικά παραμύθια· σιγά-σιγά, ένας νέος αφηγηματικός κόσμος δημιουργείται, παράλληλα συχνά με εκείνον τον παλαιότερο, που συντελείται κυρίως μέσω των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας και ενημέρωσης (media) και του διαδικτύου (internet), χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει και την πλήρη εγκατάλειψη της πιο «παραδοσιακής», προσωπικής αφήγησης, ακόμα και μέσα από τα νέα αυτά μέσα ή και με διαφορετικές μεθόδους και στοχοθεσίες. Το επόμενο συνέδριο της I.S.F.N.R. που διεξήχθη και πάλι στην Ελλάδα ήταν το 15ο (Αθήνα, 21-27 Ιουνίου 2009), με πολλές ανακοινώσεις, γόνιμες συζητήσεις και σχετικές με το αντικείμενο εκδηλώσεις. Ο τίτλος του Συνεδρίου ήταν: «Οι αφηγήσεις στον χώρο και στον χρόνο: μετάδοση και προσαρμογές» («Narratives Across Space and Time: Transmissions and Adaptations»). Επισκοπώντας τα προγράμματα των δύο αυτών αθηναϊκών συνεδρίων μπορούμε εύκολα να παρατηρήσουμε μια σημαντική διαφοροποίηση της έννοιας και του περιεχομένου της λαϊκής αφήγησης: Χωρίς να γίνεται αναφορά σε κάποιον ορισμό ή προσδιορισμό της παραπάνω έννοιας, φαίνεται ότι, όπως προαναφέρθηκε, περιλάμβανε σχεδόν αποκλειστικά δύο κυρίως μέρη της λαϊκής λογοτεχνίας, είτε προφορικά είτε γραπτά: την παράδοση (θρύλο) και το παραμύθι. Είναι, βέβαια, γεγονός ότι αυτά απέσπασαν πρώτα το ενδιαφέρον των απανταχού μελετητών, ήδη από τον 18ο αιώνα, και βρέθηκαν στο επίκεντρο των ανάλογων αναζητήσεων. Ήταν, επίσης, και ακόμα είναι, μάλλον τα πλουσιότερα από τα είδη της λαϊκής λογοτεχνίας σε συγκεντρωμένο και καταγεγραμμένο υλικό. Υπό το πνεύμα αυτό, λοιπόν, βλέπουμε την πλειονότητα των θεμάτων του πρώτου αυτού συνεδρίου στην Ελλάδα να στρέφεται γύρω από θέματα που είχαν να κάνουν με τη θεματολογία, τη λειτουργία και την κατάταξη παραμυθιακών τύπων και μοτίβων, με αναζητήσεις λαογραφικών θεμάτων σε παλαιότερες εποχές και, λιγότερο, με σύγχρονες, τότε, λαϊκές αφηγήσεις, κυρίως θρύλους, από συγκεκριμένες περιοχές, και πιο θεωρητικές προσεγγίσεις. Το πρόσφατο συνέδριο περιέλαβε σχεδόν τετραπλάσιο αριθμό ανακοινώσεων, ενώ οι προαναφερθείσες θεματικές τους ενότητες είναι αρκετά ενδεικτικές ως προς τη μεταστροφή του ενδιαφέροντος της λαϊκής αφηγηματολογικής έρευνας από το παραμύθι σε άλλα πεδία της αφηγηματικότητας: Έτσι, υπήρχαν πολλές ενδιαφέρουσες ανακοινώσεις γύρω από θέματα όπως: παροιμιακός λόγος στη σύγχρονη πολιτική σκηνή, αφηγήσεις μεταναστών και επαναπατριζόμενων, ακόμα και ζητιάνων, αφηγήσεις ασθενών (όπως και αντίστοιχες

T 16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

διαδικτυακές συζητήσεις), αφηγήσεις ζωής (ευχετήρια), μηνύματα κινητών τηλεφώνων, τηλεοπτικά και κινηματογραφικά παραμύθια, σύγχρονοι αστικοί θρύλοι, αφηγήσεις μέσα από μοιρολόγια, διαδικτυακές μαντινάδες, αλλά και πολλές και διάφορες άλλες απεικονίσεις της σύγχρονης λαϊκής αφήγησης. Όπως αναφέρει ο Μ. Γ. Μερακλής σε σχετική του μνεία στον 38ο τόμο (1998) του περιοδικού Λαογραφία: «διηγούνται οι άνθρωποι στους δημόσιους χώρους, π.χ. στις ουρές μπρος απ’ τα ταμεία των σούπερ μάρκετς ή μπρος απ’ τα γήπεδα ή στα πάρκα αναψυχής, στα λεωφορεία, στα κουπέ των τραίνων και στις αίθουσες αναμονής των αεροδρομίων, στα ψώνια τους στην αγορά ή στις τυχαίες συναντήσεις τους [...] και φυσικά σε ιδιωτικού χαρακτήρα ευκαιρίες, σε γάμους, βαφτίσια, ή σε δημόσιες ευκαιρίες, όπως οι διάφορες γιορτές».4 Στις μέρες μας, μάλιστα, η σύγχρονη λαϊκή αφήγηση φαίνεται να «ζει» ακόμα και στους υπολογιστές, το διαδίκτυο και τον εικονικό κόσμο, προσαρμοζόμενη με τρόπο θαυμαστό μαζί με μας στον σύγχρονο τρόπο ζωής και επικοινωνίας, σηματοδοτώντας μια νέα στροφή στο παραδοσιακό, σε μια εποχή μετα-προφορικότητας.

Εντοπίζεται, λοιπόν, μια διεύρυνση της έννοιας του λαϊκού αφηγηματικού λόγου και των θεμάτων που έφτασε να περιλαμβάνει: το κέντρο βάρους της λαϊκής αφηγηματικότητας μετατοπίστηκε από τον καθαρά παραμυθιακό λόγο σε κάθε σχεδόν αφήγηση που απαντά στην καθημερινή ζωή και δράση του σύγχρονου ανθρώπου. Η λαϊκή αφήγηση δεν μπορεί πια να καθορίζεται αυστηρά ούτε από το περιεχόμενο, ούτε από τις περιστάσεις, ούτε από τους συντελεστές της. Φαίνεται ότι και αυτή, όπως άλλωστε και η ίδια η έννοια του «λαού» της λαογραφίας, δεν μπορεί να τίθεται εντός προκαθορισμένων ορίων. Ο κάθε άνθρωπος που έχει το αίσθημα του ανήκειν σε οποιαδήποτε ομάδα και μοιράζεται κοινά χαρακτηριστικά με τα μέλη της, συνειδητά ή μη, είναι φορέας λαϊκής αφηγηματικότητας και έχει κάτι να προσφέρει στην πληρέστερη απεικόνιση του συνόλου στο οποίο εντάσσεται.5 Για να δώσω και ένα παράδειγμα: η αφήγηση είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα παραμύθια, τα οποία αποτελούσαν και συνεχίζουν να αποτελούν –παλαιό τερα περισσότερο, τώρα λιγότερο– έναν συλλογικό τρόπο ψυχαγωγίας. Οι άνθρωποι έπαψαν πια να μαζεύονται στις πλατείες προκειμένου να ακούσουν τον παππού ή τη γιαγιά, αλλά και τον οποιονδήποτε ντόπιο ή περιπλανώμενο παραμυθά, για να τους μαγέψει με τις ιστορίες του. Παρόλο που οι άνθρωποι άρχισαν να διαβάζουν μόνοι τους τα παραμύθια, τόσο μέσα από τα βιβλία όσο και μέσω του διαδικτύου στη σημερινή εποχή, η αφήγηση, στην παραδοσιακή της τουλάχιστον διάσταση, ως σύμφυτη με τη φύση του homo narrans, συνεχίζει σταθερά να μας συντροφεύει στην καθημερινή ζωή. Οι εκρηκτικές αλλαγές που επέφερε η τεχνολογία στον τομέα της επικοινωνίας και της μετάδοσης της γνώσης φαίνεται να εισέρχονται όλο και περισσότερο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Η ταχεία μετάδοση της πληροφορίας στο πλαίσιο της ταχύτητας της τεχνολογίας και του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης δεν άφησε ανέγγιχτο και αυτόν ακόμη τον λαϊκό πολιτισμό, με τις όποιες αρνητικές επιδράσεις αλλά και τις συμβολές στη συντήρηση και επέκτασή του.6 Καθώς, λοιπόν, η τεχνολογία ολοένα και αυξάνεται, έχουμε πλέον, σύμφωνα με τον Γεώργιο Β. Μιχαήλ, και την εμφάνιση του homo interneticus (διαδικτυακού ανθρώπου), ο οποίος δημιουργεί τον δικό του «διαδικτυακό πολιτισμό», ζώντας τη δικιά του «δεύτερη ζωή»,7 σε έναν κόσμο που φαίνεται να μην γνωρίζει φυσικά, γεωγραφικά και πολιτιστικά σύνορα. Αναφέρω ενδεικτικά, στο πλαίσιο της νέας διάστασης της σύγχρονης αφήγησης, το πρόσφατο ιδιαίτερα αξιόλογο ντοκιμαντέρ του Βασίλη Λουλέ, «Πέρασα κι εγώ από κει κι είχα παπούτσια από χαρτί» (2014), το οποίο έρχεται, σε πείσμα –θα τολμούσα να πω– των παραπάνω, να μας μεταφέρει σ’ έναν κόσμο παραδοσιακής αφήγησης παραμυθιών από λαϊκούς –χρησιμοποιώ τον όρο τιμητικά– αφηγητές. Ο σκηνοθέτης δεν επιχειρεί να συλλέξει και να παρουσιάσει πρωτογενές υλικό, επομένως η εστίαση δεν είναι λαογραφικήπαραμυθολογική. Οι συνθήκες της κινηματογραφικής αφήγησης έρχονται να αναπαραστήσουν το φυσικό πλαίσιο μιας αφήγησης που δύσκολα συναντά κανείς στον σύγχρονο, ιδίως αστικό, χώρο. Οι αφηγητές/τριες, ωστόσο, αφηγούνται τα παραμύθια τους, αυτά που γνωρίζουν από τα μικρά τους χρόνια,

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

T 18 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

που άκουσαν από τους γονείς, τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους, με αφοπλιστική απλότητα και τρόπο βιωματικό, όπως γνωρίζουν, κάτι που φαίνεται να προσπερνά τον φακό, το στήσιμο, το κινηματογραφικό πλαίσιο.8 Αλλά ας αναφερθούμε και στα σύγχρονα κινηματογραφικά παραμύθια, η εμφάνιση των οποίων γίνεται ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 1920 και συνεχίζει με επιτυχία ακόμα και σήμερα. Σε αυτήν την ευρέως διαδεδομένη μορφή σύγχρονης αφήγησης, σημαντικό ρόλο έπαιξε η δημιουργία της κινηματογραφικής τέχνης, μιας τέχνης κατά βάση λαϊκής εξαιτίας της ευρύτητας του κοινού στο οποίο απευθύνεται, αλλά και της αγάπης του ίδιου προς τον μαγευτικό τρόπο της κινούμενης εικόνας. Τα κινηματογραφικά παραμύθια λοιπόν, έρχονται να απεικονίσουν το παραδοσιακό παραμύθι συχνά δίνοντάς του και προεκτάσεις ή προσαρμογές προς τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες. Τα περισσότερα από αυτά αποτελούν διασκευές γνωστών παραμυθιακών τύπων που τείνουν να καταλάβουν τη θέση του αφηγητή ή του παραμυθά. Εξάλλου, η διαδικασία της διασκευής με την έννοια της προσαρμογής προς το παιδικό κυρίως κοινό είναι αρκετά παλαιά, παρούσα στον ευρύτερο λογοτεχνικό χώρο από τη διάδοση του έντυπου κειμένου και μετά. Στην εποχή μας, βέβαια, τα παιδιά κυρίως είναι πιθανό να γνωρίζουν την ύπαρξη ενός παραμυθιού μέσω του κινηματογράφου, της τηλεόρασης ή του διαδικτύου, παρά μέσω της προφορικής αφήγησης, όπως γινόταν στο παρελθόν. Τα κινηματογραφικά παραμύθια, τα οποία όπως προείπαμε βασίζονται σε έναν περιορισμένο αριθμό λογοτεχνικών παραμυθιών, μεταφέρουν σε αόριστο χρόνο και τόπο τόσο τα ερωτήματα όσο και τις αγωνίες των παιδιών και των μεγάλων της εποχής μας. Και μπορεί η αύξηση των κινηματογραφικών παραμυθιών να βασίζεται στο γεγονός ότι οι εταιρίες τα χρησιμοποιούν για να βγάζουν χρήματα από τα όνειρα των παιδιών και να προωθούν τα δικά τους εμπορικά συμφέροντα, παρ’ όλα αυτά, οι ταινίες αυτές αρκετές φορές εξερευνούν το αφηγηματικό και το ανθρωπολογικό βάθος των παραμυθιών, χωρίς να μένουν στην επιφάνεια («ζήσαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα»).9 Η αφήγηση στα κινηματογραφικά παραμύθια, σε αντίθεση με την προφορική ή και τη γραπτή αφήγηση όπως τη γνωρίζουμε, συντίθεται από πέντε διαφορετικά εκφραστικά υλικά: τις κινούμενες εικόνες, τις γραφικές παραστάσεις,

τον ήχο της ανθρώπινης φωνής, τον μουσικό και τον φυσικό ήχο. Πώς γίνεται όμως να υπάρχει η λεγόμενη κινηματογραφική αφήγηση μέσω των εικόνων; Όπως είναι ευρέως γνωστό, η κινηματογραφική εικόνα δεν μιλάει, αλλά δείχνει, και από τη στιγμή που δείχνει είναι, τρόπον τινά, σε θέση να αφηγηθεί. Η σύνθεση των εικόνων μεταξύ τους, το λεγόμενο μοντάζ, σε συνδυασμό με τους ήχους, τη μουσική και την εναλλαγή χρωμάτων (εφέ), είναι ικανά να αφηγηθούν στο κοινό ολόκληρες ιστορίες. Κάτι αντίστοιχο κάνει και ο αφηγητής στην προφορική αφήγηση μέσω των παραγλωσσικών και των εξωγλωσσικών στοιχείων, ενώ στη γραπτή αφήγηση έχουμε τις φράσεις, τις παραγράφους και τα κεφάλαια.10 Αυτό που είναι χαρακτηριστικό στα κινηματογραφικά παραμύθια, όσον αφορά την αφήγηση, είναι πως δεν αφήνει το ευρύ περιθώριο στον θεατή να φανταστεί πράγματα, να δημιουργήσει τις δικές του εικόνες. Όλα είναι έτοιμα, σε αντίθεση τόσο με την προφορική όσο και με τη γραπτή αφήγηση. Παρ’ όλα αυτά, στις τελευταίες, το κοινό είναι σε θέση να αξιοποιήσει την ικανότητά του να δημιουργεί και δικές του εικόνες με τη φαντασία του, χρησιμοποιώντας στοιχεία της εμπειρίας του. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ταινίας Σρεκ (Άνταμσον & Τζένσον, 2001), η οποία σατίριζε την ξενοφοβία και σύγχρονες αντιλήψεις του δυτικού κυρίως κόσμου. Μέσα στην ταινία αυτή εντάσσονται και δευτερεύουσες, εγκιβωτισμένες πλοκές, όπως η Χιονάτη, η Σταχτοπούτα, η Κοκκινοσκουφίτσα, τα Τρία Γουρουνάκια, κ.ά., ενώ αντιστρέφεται και το σχήμα της Πεντάμορφης που περιμένει υπομονετικά τον Πρίγκιπα να τη σώσει. Το μήνυμα που προσπαθεί να περάσει στο κοινό η συγκεκριμένη ταινία είναι πως η ευτυχία βρίσκεται στην ανακάλυψη και την αποδοχή του πραγματικού εαυτού μας και της ομορφιάς που βρίσκεται μέσα μας, γιατί μόνο έτσι μπορούμε να μεγαλώσουμε. Το λαϊκό παραμύθι στο οποίο βασίζεται το παραπάνω κινηματογραφικό παραμύθι έχει τίτλο «Ο πραγματικός και ο ψεύτικος Φερδινάρδος» (ATU 531). Υπάρχουν, ωστόσο, και διαφοροποιήσεις, άλλοτε δομικές και άλλοτε επιφανειακές, όπως για παράδειγμα ότι στο παραμύθι αναφερόμαστε σε έναν φτωχό νέο που είχε για βοηθό του ένα άλογο, ενώ στην ταινία υπήρχε ο άσχημος πράσινος δράκος που για βοηθό του είχε έναν γάιδαρο. Επιπλέον, στο παραμύθι υπάρχει η Πε-

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

T 20 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ντάμορφη, ενώ στην ταινία μια άσχημη δρακοπούλα, και αντί να ζήσουν «happily ever after» έζησαν «uglier ever after». Όσον αφορά την τεχνική της αφήγησης στο κινηματογραφικό παραμύθι, υπάρχουν και τα πέντε εκφραστικά υλικά που αναφέρθηκαν παραπάνω, ο συνδυασμός των οποίων δημιουργεί ένα αποτέλεσμα που απολαμβάνουν τα παιδιά κάθε ηλικίας. Τα παραδείγματα των διασκευασμένων για τον κινηματογράφο παραμυθιών πολλαπλασιάζονται, σε σημείο μάλιστα που να αποτελούν μια ιδιαίτερα προσφιλή πηγή έμπνευσης και, μάλιστα, με πολύ επιτυχημένο σε ορισμένες περιπτώσεις αποτέλεσμα. Στο λαϊκό παραμύθι το πλαίσιο είχε τη δύναμη να επηρεάζει τον αφηγητή και να διαμορφώνει τρόπον τινά το περιεχόμενο, την έκταση και άλλα στοιχεία του λόγου του παραμυθά, σ’ ένα είδος που διεπόταν, φυσικά, από αισθητικούς κανόνες. Σήμερα, στο πλαίσιο της τέχνης –εδώ: της κινηματογραφικής–, σχολές και ρεύματα είναι αυτά που επηρεάζουν το είδος απέναντι σ’ ένα κοινό που επιλέγει τι ταιριάζει στη δική του σκέψη και αισθητική. Έτσι, μπορούμε ενδεικτικά ν’ αναφέρουμε τα κινηματογραφικά παραμύθια «Ο Κιρικού και η μάγισσα» (Οσελό, 1998), «Ταξίδι στη Χώρα των Θαυμάτων» (Μιγιαζάκι, 2001), «Αζούρ και Ασμάρ» (επίσης του Οσελό, 2006) και πολλά άλλα, που προσφέρουν μια διαφορετική οπτική. Μέσω και των κινηματογραφικών παραμυθιών, λοιπόν, ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να έρθει σε επαφή με τον προφορικό λόγο, καθώς τα πρώτα μοιάζουν με τις αφηγήσεις των παραμυθιών που γίνονταν παλαιότερα, που στόχο τους είχαν τόσο την ψυχαγωγία του κοινού όσο και το να περάσουν ορισμένα μηνύματα σε αυτό μέσω της ζωντάνιας και της παραστατικότητας. Η αφήγηση, επομένως, ως μια πράξη προφορικής επικοινωνίας μπορεί φαινομενικά να βρίσκεται στο περιθώριο, ο άνθρωπος, όμως, έρχεται σε επαφή με μια διαφορετική μορφή της. Γενικότερα για την αφήγηση, μπορούμε να πούμε πως δεν πρόκειται ποτέ να πάψει να υπάρχει, όσο υπάρχει και εξελίσσεται ο άνθρωπος ως κοινωνικό ον. Θα τον ακολουθεί και θα προσαρμόζεται ανάλογα, τόσο στις δικές του ανάγκες όσο και στις ανάγκες της κάθε εποχής, λαμβάνοντας κάθε φορά και μια νέα μορφή που θα φοράει ένα σύγχρονό της ένδυμα, αλλά θα διατηρεί και κάτι από τον «παλιό» εαυτό της. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Γεώργιος Κ. Κατσαδώρος, «Μυθολογούσα λαϊκή σκέψη», Ελληνική λαογραφία. Ιστορικά, θεωρητικά, μεθοδολογικά, θεματικές, τόμ. Α΄, διεύθυνση Μανόλης Γ. Βαρβούνης, Μανόλης Γ. Σέργης, εκδ. Ηρόδοτος, Αθήνα 2012, σ. 804-818 (818). Βλ. σχετικά και Γιώργος Κατσαδώ-

ρος, «Παπούτσια από χαρτί», στο: Γιάννης Ζουμπουλάκης, «Ταξίδι στη χώρα του αυθεντικού παραμυθιού», εφ. Το Βήμα (1/1/2016), http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=765776 Αποσπάσματα και στο: Γιάννης Ζουμπουλάκης, «Πες το με ένα παραμύθι», εφ. Το Βήμα (25/12/2015), http://mobile.tovima.gr/Article.aspx?Id=764268&catId=75 – ημερομηνία ανά κτησης: 12/8/2016. 2. Γιώργος Κατσαδώρος, «Παπούτσια από χαρτί», ό.π. 3. Η Διεθνής Εταιρία Λαϊκής Αφηγηματολογικής Έρευνας (I.S.F.N.R.) είναι μία διεθνής επιστημονική εταιρία, η οποία ιδρύθηκε το 1959 από επιφανείς μελετητές, μεταξύ των οποίων και ο Γεώργιος Μέγας. Το έργο της αποσκοπεί στην ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας στο γνωστικό πεδίο των λαϊκών διηγήσεων ανά την υφήλιο. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα των μελών της I.S.F.N.R. καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος επιστημονικών κατευθύνσεων στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες. Σε αυτό περιλαμβάνεται η λαογραφία, η ανθρωπολογία, οι πολιτισμικές σπουδές, η συγκριτική λογοτεχνία, η γλωσσολογία, η ιστορία, η μουσειολογία και η εθνογραφία, πάντοτε σε σχέση με τη μελέτη της αφηγηματικότητας. Το Συνέδριο της Εταιρίας φιλοξενείται κάθε τέσσερα χρόνια σε διαφορετική πόλη του κόσμου, με μεγάλη διεθνή συμμετοχή (βλ. http://www.kentrolaografias.gr/el/ content/15%CE%BF-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%AD%CE%B4%CF%81%CE%B9% CE%BF-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE %BF%CF%8D%CF%82-%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B5%CE%AF %CE%B1%CF%82-%CE%BB%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%B1% CF%86%CE%B7%CE%B3%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE% BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%AD%CF%81%CE%B5%CF%85 %CE%BD%CE%B1%CF%82-21-27-%CE%B9%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%AF%CE %BF%CF%85-2009, ημερομηνία ανάκτησης: 2/8/2016). 4. Λαογραφία, 38 (1998), 193-198. 5. Γεώργιος Κ. Κατσαδώρος, «Η εννοιολογική δυναμική της αφήγησης (με αφορμή δύο συνέδρια της Διεθνούς Εταιρείας Λαϊκής Αφηγηματολογικής Έρευνας)», στα Πρακτικά της Επιστημονικής Εκδήλωσης της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, Αθήνα, 23 Νοεμβρίου 2009, Λαογραφία, τόμ. 42, Αθήνα 2013, σ. 1069. 6. Όταν, βέβαια, αναφερόμαστε στον λαϊκό πολιτισμό, κάνουμε λόγο για μύθους, παραμύθια, μαντινάδες, αινίγματα, χορούς, παιχνίδια, κ.ά., που κληρονομούμε από προηγούμενες γενιές και τα προσαρμόζουμε στα δεδομένα της δικιάς μας εποχής. Η ιδιαιτερότητα που διαθέτει ο λαϊκός πολιτισμός είναι η δυνατότητά του να αναβιώνει. Δέχεται τις επιδράσεις και τις επιρροές της κάθε εποχής και έχει τη δυνατότητα να προσαρμόζεται εύκολα στις συνθήκες και τις ανάγκες της κάθε γενιάς, γεγονός που τον βοηθάει να διατηρείται ζωντανός. 7. Γεώργιος Β. Μιχαήλ, «Homo Interneticus ή Λαογραφία και Διαδίκτυο», Λαογραφία. Δελτίον της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, τόμ. 41, Αθήνα 2009, σ. 300. 8. Βλ. Γιώργος Κατσαδώρος, «Παπούτσια από χαρτί», ό.π. 9. Μαριάνθη Καπλάνογλου, «Παραμύθι και Κινηματογράφος», Λαογραφία. Δελτίον της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρίας, τόμ. 41, Αθήνα 2009, σ. 245-254. 10. Βλ. σχετικά Γιάννης Λεοντάρης, «Ρόλοι και λειτουργίες του αφηγητή στη λογοτεχνική και την κινηματογραφική αφήγηση: Πρώτα στοιχεία για μια εισαγωγή στη συγκριτική αφηγηματολογία», Σύγκριση, τχ. 12, 2001, βλ. http://gcla.phil.uoa.gr/newfiles/syngrisi12/12.leontaris.pdf – ημερομηνία ανάκτησης: 13/8/2016.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

ΤΟ ΛΑΪΚΟ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ* Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου

Π T 22 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ροτού μπούμε στο κύριο θέμα μας, καλό είναι να αναφερθούμε στον χώρο μέσα στον οποίο γονιμοποιείται, γεννιέται, συντηρείται, ανανεώνεται και επαναλαμβάνεται για αιώνες τώρα το θεσσαλικό παραμύθι. Γνωρίζουμε, άλλωστε, ότι ο βιότοπος του παραμυθιού έχει μεγάλη σημασία για την ύπαρξη και την επιβίωσή του. Συνοπτικά, λοιπόν, να υπενθυμίσω ότι η Θεσσαλία, σταυροδρόμι και χωνευτήρι ιστορικών πολιτισμών και ρευμάτων, στο κέντρο της Ελλάδας, είναι προικισμένη από τη φύση και από την ιστορία με ομορφιές αλλά και πολιτισμικό βάθος, που μας οδηγεί στην προϊστορική περίοδο. Η γεωφυσική της μορφή χαρακτηρίζεται από εντυπωσιακές πτυχές, ξεκινώντας από τα θεσσαλικά Άγραφα και συνεχίζοντας δυτικά με τις απολήξεις της Πίνδου ώς την Όθρυ και τον Αλμυρό, βόρεια με τα Χάσια και τα Αντιχάσια ώς τον Όλυμπο και την κοιλάδα των Τεμπών, και ανατολικά ώς το Πήλιο, το «βουνό βουνών καμάρι» κατά τον Δροσίνη, κι αποκεί στις Βόρειες Σποράδες. Αυτός ο τόπος, από τα μυθικά ακόμη χρόνια, είναι σπαρμένος με βαθύρριζες ιδέες, ιστορίες, όνειρα, μύθους και παραμύθια, τόσα όσα ίσως σε κανένα άλλο γεωγραφικό διαμέρισμα της πατρίδας μας δεν βρίσκουμε, γι’ αυτό και έχουμε αυξημένη ευθύνη έναντι αυτού του τόπου. Αυτή η σπορά εξακολουθεί και σήμερα να ανθίζει και να δίνει καρπούς, παρά τις μύριες όσες επιδρομές, καταδρομές, καταστροφές και καταπατήσεις που έχει υποστεί ο τόπος μας. Στη λαϊκή θεσσαλική συνείδηση εγκαταβιούν οι Περραιβοί, οι Αθαμάνες, οι Πελασγοί, οι Μυκηναίοι, οι Αλευάδες και Σκοπάδες, από τα νεότερα φύλα οι Καραγκούνηδες, οι Αγραφιώτες, οι Βλάχοι, οι Μικρασιάτες, οι Πόντιοι, οι Μακεδόνες, κ.ά. Εδώ, στην ιστορική δεξαμενή και χωνευτήρι διαφόρων και διαφορετικών πολιτισμών, επενεργεί ευεργετικά η μοναδική για το κάλλος και το εύρος μυθολογία της Θεσσαλίας. Να θυμηθούμε ότι η προέλευση του ονόματος συνδέεται με τον μυθικό ήρωα Θετταλό, γιο του Αίμονα, εξού και Αιμονία ονομάζεται ολόκληρη η Θεσσαλία. Άρχοντας της Θεσσαλίας μνημονεύεται ο Άδμητος, βασιλιάς των Φερών. Αυτού του Άδμητου τα βόδια έβοσκε ο Απόλλων προς τιμωρία του, επειδή είχε εξοντώσει τους Κύκλωπες. Ο Πελίας ήταν βασιλιάς της Ιωλκού, κι ο ανεψιός του Ιάσων ήταν ο αρχηγός της Αργοναυτικής εκστρατείας. Θεσσαλία – χώρα των Λαπιθών και των Κενταύρων, γενέθλια γη αγίων, πατριαρχών, διδασκάλων του γένους, πνευματικών ταγών, οπλαρχηγών, κλεφταρματολών, πατρίδα του Ρήγα Φεραίου, του Καραϊσκάκη, του Νικόλαου * Ομιλία που εκφωνήθηκε στον Άγιο Γεώργιο Πηλίου (6/8/15) και στην Αθήνα (19/3/16), στις

εκδηλώσεις που οργανώνει ο Δημήτριος Προύσαλης («Μύθοι, παραμύθια στου Κένταυρου τη ράχη», «Αθήνα... μια πόλη παραμύθια»).

Πλαστήρα, του Καπετάν Κώστα Γαρέφη και τόσων άλλων. Όλα αυτά κι όλοι αυτοί αποτελούν το σωστικό λίπασμα στη βαθύτερη υπόσταση του σημερινού Θεσσαλού και της σύγχρονης θεσσαλικής συνείδησης. Ιδιαίτερα όλα αυτά γονιμοποιούν τη φαντασία του και συνεχίζει και σήμερα, τηρουμένων των αναλογιών, να πλάθει, να πλαστουργεί ιστορίες και πρόσωπα παραμυθιακά, να συνεχίζει το μυθοποιητικό και παραμυθιακό έργο των προγόνων, παρά τις αναπόφευκτες ιστορικές περιπέτειες και την επικράτηση της τεχνολογίας. Μου δίνεται η εντύπωση, πολλές φορές, όταν φαντάζομαι σε μια μακροσκοπική εικόνα τη λειτουργία της λαϊκής φαντασίας, ότι βρίσκομαι σε ένα διαρκές και διαχρονικό, αθόρυβο και υπόγειο εργαστήρι, όπου μέσα στην αχλύ και το διάφανο μαγνάδι κατασκευάζονται αυτά τα αχειροποίητα αφηγηματικά κείμενα, οι ιστορίες και τα παραμύθια. Σ’ αυτό το εργαστήρι συμμετέχουμε όλοι, μικροί και μεγάλοι, συνειδητά ή ανεπαίσθητα και ο καθένας με τον τρόπο του, ως δημιουργός, ως αφηγητής, ως διασκευαστής, ως ακροατής, ως πολλαπλασιαστής, ως συλλέκτης, μελετητής ή ερευνητής. Όλοι ανήκουμε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στη χώρα των παραμυθιών. Κατοικούμε στη λαϊκή παράδοση και στα παραμύθια μας. Είμαστε διά βίου ένοικοι των ιστοριών και των παραμυθιών που ακούσαμε ως παιδιά και επαναλαμβάνουμε ή χαιρόμαστε να ακούμε ως ενήλικες. Αυτόν τον μαγευτικό κόσμο των παραμυθιών, με την απέραντη έκταση και βάθος, αγάπησα και αγαπώ και μελετώ επί δεκαετίες, επικεντρώνοντας

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

T 24 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ιδιαίτερα την έρευνά μου στο λαϊκό παραμύθι της Θεσσαλίας, αυτό που ανακαλύπτουμε σε πολλά μέρη και στους τέσσερις νομούς –Καρδίτσα, Τρίκαλα, Λάρισα, Μαγνησία–, σε ορεινές, πεδινές και νησιωτικές περιοχές, σε μικρά ή μεγάλα χωριά, σε μικρά ή μεγάλα αστικά κέντρα. Ένα μέρος της συνολικής εικόνας που μπορούμε να φανταστούμε ότι κατέχει το θεσσαλικό παραμύθι εκδόθηκε το 2015 από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, στο δίτομο έργο μου με τον τίτλο Λαϊκά Παραμύθια της Θεσσαλίας, με Πρόλογο του καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή και σχέδια του Γιάννη Κονταξή (ήτοι, σύνολο 272 παραμύθια: Α΄ τόμ. 189, και Β΄ τόμ. 83), που αποτελούν και αυτά το μισό υποπολλαπλάσιο των όσων έχουμε καταγράψει στο Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η συγκέντρωση, καταγραφή και έρευνα παραμυθιακού υλικού από κάθε γωνιά της Θεσσαλίας είναι δουλειά πάρα πολύ δύσκολη, και απαιτεί όχι μόνο χρόνο και κόπο πολύ, αδιάπτωτη κι αδαπάνητη ψυχική διάθεση, αλλά και την ενεργοποίηση και τη συμβολή πολλών ανθρώπων, οι οποίοι πρέπει να πειστούν για την ωφελιμότητα του εγχειρήματος και της προσφοράς στον λαϊκό μας πολιτισμό. Η γενική συλλογή παραμυθιών ενός μεγάλου γεωγραφικού δια μερίσματος όπως η Θεσσαλία είναι πράγματι δύσκολο, πολύ δύσκολο εγχείρη-

μα. Τα μεγάλα έργα απαιτούν τη συμβολή και την ομοθυμία πολλών. Γι’ αυτό βρίσκω απόλυτα ορθή την άποψη του Γιώργου Ιωάννου, όταν σημειώνει στο Εισαγωγικό Σημείωμα του έργου του Παραμύθια του λαού μας (εκδ. Ερμής, 2008, σ. 17) τα εξής: «Απίστευτα λίγες είναι οι δημοσιευμένες γενικές συλλογές ελληνικών παραμυθιών. Το παραμύθι έχει προσεχθεί από συλλογείς και λαογράφους πολύ λιγότερο απ’ το δημοτικό τραγούδι. Κι αυτό γιατί η συλλογή και η παρουσίαση παραμυθιών ανέκαθεν παρουσίαζε ιδιαίτερες δυσκολίες και απαιτούσε κόπους, ενώ με το δημοτικό τραγούδι τα πράγματα ήταν ομαλότερα». Ας περάσουμε τώρα σε κάποιες –γενικές και ειδικές– επισημάνσεις για το λαϊκό θεσσαλικό παραμύθι. Μια πρώτη παρατήρηση αφορά το είδος των παραμυθιών, την κατηγορία στην οποία ανήκουν. Εδώ, διαπιστώνει κανείς ότι τα καθαυτό παραμύθια, τα μαγικά, υπερέχουν πολύ ως προς τον αριθμό, συνεπώς και ως προς την εξάπλωσή τους, έναντι των άλλων δύο επίσης μεγάλων κατηγοριών, των ιστοριών με ζώα και των ευτράπελων ιστοριών. Το καθαρό παραμύθι (μαγικό, διηγηματικό, θρησκευτικό) ακολουθεί τον κανόνα που διέπει τη μορφολογία του κλασικού παραμυθιού, ήτοι τυπική έναρξη, εμφάνιση δυσκολιών, ανάληψη από τον ήρωα του περιπετειακού ταξιδιού, παρουσίαση μυθικού βοηθού, επεισόδια κατά τον νόμο της τριπλής επανάληψης, νίκη και ευχάριστη κατακλείδα. Επίσης, είναι φανερή η απομάγευση του παραμυθιού· έχουμε, δηλαδή, αφήγηση με πιο πολλά ρεαλιστικά στοιχεία και μια εμπεδωμένη τάση για εκκοσμίκευση, μακριά από τον υπερβολικά φαντασιακό και υπερβατικό κόσμο. Το πέρασμα των χρόνων και οι νέες συνθήκες ζωής επηρεάζουν το ύφος και τα στοιχεία της αφήγησης. Αν επιχειρήσουμε να συντάξουμε έναν θεματικό κατάλογο με ήρωες των παραμυθιών της Θεσσαλίας, στην πρώτη θέση πρέπει να βάλουμε τους εμβληματικούς ήρωες –βασιλιάδες, βασίλισσες, βασιλόπουλα, βασιλοπούλες– και πιο πίσω να ακολουθούν οι δράκοι, οι άτεκνοι γονείς, οι μοίρες, ο πλούσιος και ο φτωχός, η Πεντάμορφη, η Σταχτοπούτα, η Στρίγκλα, η Χρυσομαλλούσα, η Πούλια κι ο Αυγερινός, ο Αρεβιθάκος, οι Καλικάντζαροι· ακόμα πιο πίσω, πρόσωπα όπως ο Χριστός, η πεθερά, ο ψαράς, ο παπάς, οι κλέφτες, οι ψεύτες, κ.ά. Επίσης, έχουμε πάρα πολλές ιστορίες με δέντρα, λουλούδια, πουλιά και ζώα. Και είναι εύλογο, ιστορίες και παραμύθια με ζώα, δέντρα και πουλιά, να εμφανίζουν συχνότητα μεγαλύτερη σε ορεινά μέρη, όπως τα Άγραφα, η Πίνδος, η Ελασσόνα, κ.ά. Ιδιαίτερα τα δέντρα, στα θεσσαλικά παραμύθια συχνά παίζουν «πρωταγωνιστικό» ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας και εκδηλώνουν συμπεριφορά και ήθος που χαρακτηρίζουν κατά κανόνα και τους Θεσσαλούς. Το γεγονός αυτό μπορεί να υποδηλώνει και τη βαθύτερη πίστη και λατρεία τους προς τα δέντρα και το δάσος. Οι ευτράπελες ιστορίες επιχωριάζουν κατά κανόνα σε μικρές και απομακρυσμένες αφηγηματικές κοινότητες, όπου είναι αποδεκτά ως κοινωνικός τρόπος επικοινωνίας

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

T 26 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

τα πειράγματα, τα γκροτέσκο αστεία και οι ιστορίες που αφορούν πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας, όπως ο παπάς, η παπαδιά, ο δάσκαλος, ο καμπούρης, ο ψεύτης, κ.ά. Ως προς την έκφραση και την αφηγηματική ατμόσφαιρα παρουσιάζουν μεταξύ τους μεγάλες διαφορές, ιδιαίτερα αν συγκρίνουμε παραμύθια των ορεινών περιοχών με αυτά των πεδινών ή νησιωτικών. Η λιτή έκφραση και ο ελλειπτικός διάλογος των ορεσίβιων γίνονται εκτενής και με λεπτομέρειες αφήγηση στα πεδινά. Έτσι, συναντούμε κοινά μοτίβα επενδυμένα με το γλωσσικό και υφολογικό ιδίωμα κάθε τόπου, γι᾽ αυτό και κρίναμε ορθό να δημοσιευτούν χωριστά στον δεύτερο τόμο οι Παραλλαγές των παραμυθιών του πρώτου τόμου. Με τον τρόπο αυτόν δίνεται η δυνατότητα σε όλους να μελετήσουν τα θεσσαλικά παραμύθια και από μια άλλη πλευρά, αρκετά ενδιαφέρουσα, αυτήν της αφηγηματικής ατμόσφαιρας. Όπως επισημαίνει στον Πρόλογο ο καθηγητής Μ. Γ. Μερακλής: «Υπάρχει και κάτι ακόμη. Τα παραμύθια των τόμων συγκεντρώθηκαν από το στόμα του λαού, όπως λέμε, από την ίδια τη φυσική τους πηγή, στα τελευταία δέκα-δεκαπέντε χρόνια. Όμως τα χρόνια αυτά, μπορούμε να πούμε, είναι τα τελευταία για τη ζωντανή παρουσία του παραδοσιακού λαϊκού παραμυθιού. Φυσικό είναι να υπάρχουν κενά. Γι’ αυτό όσο πιο πολλές παραλλαγές υπάρχουν, τόσο πιο πολύ αλληλοσυμπληρώνονται οι τύποι και αλληλοδιορθώνονται». Υπάρχουν και άλλες διαφορές ως προς το θέμα, ως προς τη γλώσσα, ως προς τα πολιτιστικά στοιχεία, και αυτό συνδέεται με τον τόπο καταγωγής τους. Έτσι, παραμύθια με δέντρα βρίσκουμε κυρίως στη Δυτική Θεσσαλία, στην ορεινή περιοχή των θεσσαλικών Τζουμέρκων και Αγράφων, παραμύθια που μιλούν για τη χρυσομηλιά, την κιτριά, τη λεμονιά, τη δαφνοκουκουσιά, την καστανιά, την καρυδιά, τον πεύκο, το κυπαρίσσι, την αχλαδιά, κ.ά. Επίσης, περισσότερα παραμύθια που να μιλούν για τσοπάνους, πρόβατα και λύκους βρίσκουμε στην περιοχή της Ελασσόνας και στη γύρω περιοχή της Λάρισας. Ως προς τη γλώσσα, είναι προφανές ότι έχουμε

πολλές διαφορές, τα γλωσσικά ιδιώματα, αφού η Θεσσαλία κατοικείται από Αγραφιώτες, Καραγκούνηδες, Βλάχους, Μικρασιάτες, Νησιώτες, Πόντιους, Πηλιορείτες, κ.ά. Κάθε κατηγορία έχει τη δική της γλωσσική ιδιοτυπία και αφηγηματική παράδοση, χωρίς να αποκλείονται προσμίξεις και κινητικότητα μοτίβων από παραμύθι σε παραμύθι, από κοινότητα σε κοινότητα. Έτσι, εύκολα από την εκφορά του λόγου, από το γλωσσικό τοπικό ιδίωμα, ξεχωρίζουμε το παραμύθι του αστικού χώρου από το παραμύθι της ορεινής ή νησιωτικής περιοχής. Επιπρόσθετα, θα έλεγα ότι κάθε παραμύθι είναι καθρέφτης όχι μιας περασμένης και περιορισμένης κοινωνίας, με το όποιο ιστορικό της βάθος, αλλά και πολιτιστικός καθρέφτης του σημερινού βιότοπου, με διάφορες πολιτισμικές εκφάνσεις και επιβιώσεις που αφορούν επαγγέλματα, κτήρια, οικονομία, καθημερινές ασχολίες, έθιμα, συνήθειες, φαγητά, κ.λπ. Και αυτά, αν και διαφέρουν από τόπο σε τόπο, αποτελούν ψηφίδες ενός πανθεσσαλικού ψηφιδωτού διαχρονικής ιστορίας και πολιτισμού, γιατί δείχνουν σαν παλιά ανθίβολα τις γραμμές προφορικής παράδοσης που διασταυρώνονται, που μας πάνε στην αρχαιότητα, τη βυζαντινή εποχή, την Τουρκοκρατία κι ώς τις μέρες μας. Νά, λοιπόν, τι μας προσφέρει μια γενική συλλογή παραμυθιών, όπως τα Λαϊκά Παραμύθια της Θεσσαλίας: τη δυνατότητα να μελετήσουμε ως συνολικό μόρφωμα, σε ενιαίο σώμα, την προφορική λαϊκή παράδοση της Θεσσαλίας, τον λαϊκό αφηγηματικό λόγο και ταυτόχρονα τον λαϊκό πολιτισμό του τόπου μας. Ας σημειωθεί ότι το θεσσαλικό παραμύθι, ως λαϊκή δημιουργία, έχει πίσω του καλούς μαστόρους, είναι πολύμορφο και θα έλεγα πολυδιάστατο, αν εξετάσουμε τα πλούσια πολιτιστικά στοιχεία που περιέχει, στοιχεία άξια μελέτης και προσοχής. Με τον Πανελλήνιο Όμιλο Φίλων Αφήγησης και με το ανά διετία Φεστιβάλ Ολύμπου, ήδη από το 2003 (πιστεύω πως είναι γνωστό σε πολλούς), έχουμε γνωρίσει πολλούς αφηγητές παραμυθιών από όλη τη Θεσσαλία –σχετικά νέους σε ηλικία–, που συνεχίζουν να υπηρετούν δημιουργικά τη λαϊ κή αφήγηση και να φροντίζουν το δέντρο της λαϊκής παράδοσης. Ένας από τους σπουδαιότερους σύγχρονους ποιητές μας, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, σε μια τελευταία συνέντευξή του (εφ. Το Βήμα, 3/5/2015) θα πει αναφερόμενος γενικά για τη λαϊκή δημιουργία: «Το παραμύθι είναι έργο τέχνης υψηλής κλάσεως, και μάλιστα από όσο χαμηλότερα προέρχεται τόσο υψηλότερης τέχνης είναι. Γενικά ο λαός, όσο πιο ανεπεξέργαστος, τόσο πιο σπουδαίος είναι. Τα παραμύθια και τα δημοτικά τραγούδια, όταν προέρχονται από αυτόν τον λαό, είναι καταπληκτικά». Ας προχωρήσουμε όμως σε μία ακόμη γενικού κύρους παρατήρηση για το θεσσαλικό παραμύθι: θεωρώ ότι είναι σχεδόν πλήρως απαλλαγμένο από ανατριχιαστικές θηριωδίες, ανθρωποθυσίες, σκληρές σκηνές και τρομερά φαντάσματα, γεγονός που φανερώνει μια σύγχρονη «αποπαίδωση», όπως για πρώτη φορά έχει επισημάνει το φαινόμενο στα μέσα της περασμένης εκατονταετίας ο μεγάλος λαογράφος Στίλπων Κυριακίδης για το νεοελληνικό παραμύθι γενικότερα. Πιστεύω ότι από τη στιγμή που το παραμύθι πέρασε στη σχεδόν

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

T 28 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

απόλυτη δικαιοδοσία της γυναίκας αφηγήτριας (μητέρας, γιαγιάς, νηπιαγωγού, δασκάλας, κ.λπ.), μαλάκωσε το πρόσωπό του, έγινε πιο ήρεμο, αφού το ακροατήριό του αποτελούν κατά κύριο λόγο παιδιά, και μάλιστα μικρής παιδικής και σχολικής ηλικίας. Αυτή η τρόπον τινά παιδαγωγική προσαρμογή, κυρίως υφολογική, συναισθηματική και ψυχολογική, έχει σχέση και με τη μετακίνηση του αγροτικού πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα, τις νέες εξελίξεις και τις νέες συνθήκες ζωής. Διαλύθηκε ο φυσικός βιότοπός του στο χωριό, κι αναζήτησε στέγη στις πόλεις και κυρίως –όπως πολλάκις έχω υποστηρίξει– στο σχολείο, στην εκπαιδευτική διαδικασία. Για τον λόγο αυτόν, άλλωστε, το λαϊκό παραμύθι σβήνει σιγά σιγά, και μάλιστα όχι μόνο στη Θεσσαλία, αφού σπανίζουν οι λαϊκοί αφηγητές, εκείνοι που κουβαλούσαν στην ψυχή τους τον ελληνισμό και τον πολιτισμό μας για αιώνες. Τώρα, το μεγάλο αυτό χρέος πέφτει στους ώμους των «νέων αφηγητών», στη νέα γενιά των παραμυθάδων. Εκείνοι οι άτυποι παιδαγωγοί του λαού μας, οι λαϊκοί παραμυθάδες και παραμυθούδες από την Τουρκοκρατία και μέχρι τις μέρες μας, συνέδεαν τις νέες γενιές (από παππού και γιαγιά σε εγγονό και εγγονή) με τον λόγο και τις αφηγήσεις, χαλκεύοντας κρίκους ισχυρούς στην αλυσίδα της ιστορικής συνέχειας του λαού. Αυτοί απεργάζονταν τη συλλογική μνήμη για τις νίκες και τις ήττες, τα κατορθώματα και τις αιματηρές εθνικές περιπέτειες, αφηγούμενοι και παρηγορώντας τη νέα γενιά. Αυτοί «δίδασκαν» την πρακτική φιλοσοφία της ζωής, γιατί όντως τα λαϊκά παραμύθια είναι πρακτική φιλοσοφία ζωής, κατανοητή και αποδεκτή απ’ όλους. Διδάσκουν χωρίς να γίνονται μάθημα. Κλείνοντας, θα διαβάσω κάτι που θυμάται από τη γιαγιά της η Ευδοκία Ποιμενίδου (εκπαιδευτικός και παραμυθού η ίδια, από τη Λάρισα). Γράφει για το παραμύθι «Οι τρεις νεράιδες»: «Με το παραμύθι αυτό η γιαγιά ήθελε να μας διδάξει τη φιλομάθεια, την εργατικότητα και τη δικαιοσύνη. Σχολίαζε πάντα κατά τη διάρκεια της αφήγησης τις συμπεριφορές και τα αποτελέσματά τους, αποδοκίμαζε τη συμπεριφορά των δύο μεγάλων και επαινούσε την εργατικότητα, την τιμιότητα και την καλοσύνη του μικρού αδερφού. Με τρόπο διακριτικό και με εύστοχες παρατηρήσεις μάς περνούσε τα διδάγματα, χωρίς άμεσες διδαχές, που πολλές φορές εκνευρίζουν τα παιδιά, αλλά έξυπνα, παιχνιδιάρικα, με χιούμορ, κάτι που λίγοι δάσκαλοι καταφέρνουν να εφαρμόσουν με επιτυχία. Και τα λόγια της εύρισκαν τον στόχο τους. Δυο χρόνια μονάχα πήγε στο σχολείο η γιαγιά, ίσα που έμαθε γραφή και ανάγνωση, ούτε διδακτικές μεθόδους ήξερε ούτε και ψυχολογία, αλλά το αλάθητο ένστικτό της άνοιγε τα μονοπάτια της διδαχής και φύτευε τον σπόρο της, όπως όλες οι μάνες κι οι γιαγιάδες απαρχής του κόσμου ξέρουν να κάνουν». Είναι ενδιαφέρον, επίσης, να παρατηρήσουμε ότι από την έκδοση των Λαϊκών Παραμυθιών της Θεσσαλίας προκύπτει ένας σεβαστός αριθμός αφηγητών που ξεπερνάει τους 150. Για πρώτη φορά, δηλαδή, έχουμε ένα corpus Θεσσαλών αφηγητών, ανδρών και γυναικών, διαφορετικού τόπου καταγωγής και διαφόρων ηλικιών, όπως αυτό φαίνεται από τον χρόνο γέν-

νησης του καθενός. Στον δεύτερο τόμο, παρατηρώντας προσεκτικά τον αλφαβητικό κατάλογο των παραμυθάδων, διαπιστώνουμε ότι ανάμεσα στους άντρες αφηγητές και στις γυναίκες αφηγήτριες η αναλογία είναι σαφώς υπέρ των γυναικών: σχεδόν 1 προς 3 (43 άντρες, 111 γυναίκες). Μάλιστα, πλειοψηφούν σε νεότερες ηλικίες, όπως υπερέχουν συντριπτικά και στο επίπεδο των συλλογέων (6 άντρες, 118 γυναίκες). Οι γυναίκες πάντοτε υπήρξαν συνδεδεμένες με την προφορική παράδοση. Η γιαγιά ιδιαίτερα, ως μυθολογούσα συνείδηση του λαού, διοχέτευε στην ψυχή και τη διάνοια των παιδιών αρχές, αξίες και όνειρα, με τα νανουρίσματα, τα ταχταρίσματα, τα τραγουδάκια, τα παραμύθια και τις ιστορίες. Οι Ελληνίδες γυναίκες διαφύλαξαν σε δύσκολους καιρούς την ψυχή του έθνους, τις φύτρες και τα ριζώματα του πολιτισμού μας μέσα στις διηγήσεις τους. Και τους οφείλουμε πολλά! Θαρρώ ότι έγινε αντιληπτό πως προσπάθησα να επισημάνω λίγες χαρακτηριστικές πτυχές του λαϊκού θεσσαλικού παραμυθιού και να δώσω μιαν εικόνα του, έτσι όπως το συνάντησα και το συναντώ εδώ και 40 χρόνια. Δεν εξαντλείται, όσα και να πει κανείς, το θέμα του παραμυθιού. Και δεν θα ήθελα κι εγώ να σας κουράσω με περισσότερα. Αν, όμως, με όσα ανακοίνωσα εδώ δημιούργησα απορίες ή κέντρισα τη μνήμη των παιδικών σας χρόνων, δεν έχω παρά να είμαι ευχαριστημένος, όπως «εκείνοι, οι παλιοί παραμυθάδες, του φεγγαριού οι πρώτοι γανωτήδες», που κρατούσαν στα χέρια τους για το τέλος τρία μήλα που είχαν πέσει από τον ουρανό. Και τα χάριζαν, όπως κάνω τώρα κι εγώ: το ένα το ρίχνω πίσω, στο παρελθόν, στους παραμυθάδες που μετέφεραν ώς εμάς τα παραμύθια· το δεύτερο εμπρός, στο μέλλον, για τους νέους που θα συνεχίσουν την παράδοση· και το τρίτο στο παρόν, σε σας που με ακούσατε και θα μεταφέρετε όσα ακούσατε στους φίλους σας.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

Η ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ Έλενα Χ. Στανιού

Δρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Συγγραφέας

Εισαγωγή

T 30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

προσχολική ηλικία είναι περίοδος ραγδαίων αλλαγών σε όλους τους τομείς της ανάπτυξης του παιδιού, με αποτέλεσμα την εμφάνιση πολλών νέων μορφών συμπεριφοράς. Στην ηλικία αυτή, το νήπιο χαρακτηρίζεται από αυξημένη τάση για αυτάρκεια, αυτονομία και ανάληψη πρωτοβουλιών. Η προσπάθεια των γονέων να χειριστούν αποτελεσματικά αυτές τις νέες μορφές συμπεριφοράς και να οριοθετήσουν την αυξημένη τάση για ανεξαρτητοποίηση του νηπίου καταλήγει, πολλές φορές, σε συγκρούσεις. Οι συγκρούσεις αυτές μπορεί να εκδηλωθούν με πείσμα, ανυπακοή, αρνητισμό και αντιδραστική συμπεριφορά εκ μέρους του νηπίου, και με έντονες παρατηρήσεις, απαγορεύσεις και επιβολή τιμωρίας εκ μέρους των γονέων. Από την ποιότητα αυτής της αλληλεπίδρασης γονέων-παιδιού θα εξαρτηθεί αν η αντιδραστική συμπεριφορά του νηπίου θα υποχωρήσει, δίνοντας τη θέση της σε πιο αποτελεσματικές μορφές συμπεριφοράς ή θα παγιωθεί και θα συνεχιστεί σε πιο έντονη μορφή, που δεν θα εντάσσεται πια στα φυσιολογικά πλαίσια της ανάπτυξης του παιδιού, αλλά στα πλαίσια της επιθετικότητας.1 Η αντιδραστική συμπεριφορά των παιδιών δεν εκδηλώνεται, βέβαια, μόνο στο σπίτι, αλλά και στο σχολείο, το οποίο αποτελεί και αυτό φυσικό περιβάλλον για το παιδί. Στον χώρο αυτόν, η αντιδραστική συμπεριφορά εκδηλώνεται με τη μορφή παράβασης των κανόνων της τάξης και διακοπή της εύρυθμης λειτουργίας της. Πρόκειται για τις λεγόμενες αταξίες των νηπίων, οι οποίες, ανάλογα με τη φύση τους, χωρίζονται στις εξής κατηγορίες: α) Αυτές που αποσπούν το παιδί από τη συμμετοχή του στο μάθημα, β) αυτές που εμποδίζουν την ομαλή λειτουργία της τάξης, και γ) αυτές που δημιουργούν προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ συμμαθητών.2 Σύμφωνα με τους παιδαγωγούς, οι μικροαταξίες είναι σύνηθες φαινόμενο και διαπράττονται από τα περισσότερα παιδιά. Όταν, όμως, γίνονται όλο και πιο συχνά και αρχίζουν να συσσωρεύουν την αρνητική στάση των συμμαθητών και τις διαρκείς συστάσεις των δασκάλων, τότε γίνονται σοβαρότερες και εμπίπτουν στο πλαίσιο της επιθετικότητας, η οποία μπορεί να πάρει τη μορ-

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

φή της αντιδραστικής-εναντιωματικής διαταραχής.3 Το παιδί που παρουσιάζει αντιδραστική-εναντιωματική διαταραχή μπορεί να έχει συχνά ξεσπάσματα θυμού, συχνούς καβγάδες με ενήλικες, μπορεί να αψηφά ενεργά ή να αρνείται να συμμορφωθεί με αιτήματα ή κανόνες των ενηλίκων, μπορεί να ενοχλεί εσκεμμένα τους συμμαθητές του και να κατηγορεί τους άλλους για τα δικά του σφάλματα, μπορεί να είναι εύθικτο ή να ενοχλείται εύκολα από τους άλλους, όπως μπορεί, επίσης, να είναι συχνά θυμωμένο και να θέλει να γίνεται πάντα το δικό του.4 Σύμφωνα με την M. Rudman και την A. Pearce,5 τα βιβλία μπορούν να λειτουργήσουν ως καθρέφτης για τα παιδιά, αντανακλώντας την εμφάνισή τους, τις σχέσεις τους, τα συναισθήματά τους, τις σκέψεις και τους προβληματισμούς τους. Αυτό σημαίνει πως η λογοτεχνία μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να κατανοήσουν τα συναισθήματά τους, να ταυτιστούν με ήρωες που έχουν

τα ίδια συναισθήματα και να βρουν νέους τρόπους για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους.6

Μορφές επιθετικής συμπεριφοράς και η παιδαγωγική αντιμετώπιση

T 32 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο ορισμός της επιθετικότητας είναι δύσκολος, γιατί εμπεριέχει το υποκειμενικό στοιχείο του παρατηρητή, το οποίο περιλαμβάνει τα πολιτισμικά του δεδομένα, το φύλο, το μορφωτικό του επίπεδο ή προηγούμενες σχετικές εμπειρίες. Ωστόσο, για να ορισθεί επιθετική μια συμπεριφορά πρέπει να έχει την πρόθεση να κάνει κακό σε κάποιον.7 Η παιδαγωγός και ψυχολόγος E. Maccoby8 υποστηρίζει ότι η επιθετικότητα αρχίζει μόνο όταν τα παιδιά καταλάβουν ότι μπορούν να είναι η αιτία της στενοχώριας κάποιου άλλου και ότι μπορούν να αναγκάσουν τους άλλους να κάνουν ό,τι αυτά θέλουν, προκαλώντας τους στενοχώρια. Καθώς τα παιδιά ωριμάζουν, μπορούν να εμφανιστούν οι παρακάτω μορφές επιθετικότητας στη συμπεριφορά τους: α) Η συντελεστική επιθετικότητα, που αποσκοπεί στην απόκτηση κάποιου επιθυμητού πράγματος, για παράδειγμα, χτυπάει ή απειλεί άλλο παιδί για να αποκτήσει κάποιο παιχνίδι. β) Η εχθρική επιθετικότητα που, ενίοτε, λέγεται και «προσωπικά κατευθυνόμενη» και στοχεύει συγκεκριμένα να πληγώσει ένα άλλο πρόσωπο, είτε για εκδίκηση είτε για εδραίωση κυριαρχίας, και συνοδεύεται από αρνητικά συναισθήματα.9 γ) Η επιθετικότητα σχέσεων, που μπορεί να εντοπιστεί σε φράσεις όπως «Δεν θέλουμε να παίξουμε μαζί σου», «Δεν σε έχω φίλη», οι οποίες προέρχονται τις πιο πολλές φορές από τα κορίτσια, τα οποία είναι πιθανότερο να πληγώσουν τη φιλική διάθεση ενός άλλου παιδιού ή να αποκλείσουν το παιδί αυτό από την ομάδα.10 Η μορφή που μπορεί να πάρει η επιθετική συμπεριφορά δεν είναι η ίδια σε όλες τις ηλικίες. Από έρευνες11 έχει διαπιστωθεί ότι: α) Η συχνότητα και η ένταση της επιθετικής συμπεριφοράς μειώνονται σημαντικά με την πάροδο της ηλικίας. β) Τα αγόρια παρουσιάζουν περισσότερη επιθετικότητα απ’ ό,τι τα κορίτσια, καθώς ταυτίζουν εσφαλμένα, πολλές φορές, τη βιαιότητα και τον παλικαρισμό με τον ανδρισμό. γ) Ο τρόπος έκφρασης της επιθετικότητας αλλάζει, από το κλάμα και τα ξεφωνητά του μωρού σε ξεσπάσματα θυμού, σωματική και λεκτική βία αργότερα. δ) Στα μικρότερα παιδιά η επιθετικότητα είναι περισσότερο συντελεστική, ενώ στα μεγαλύτερα είναι κυρίως εχθρικής μορφής. Βασικές αιτίες της επιθετικότητας μπορούν να θεωρηθούν: οι αυστηρές ποινές και οι τιμωρίες των γονέων ή και, αντίθετα, η μεγάλη ανοχή στην επιθετικότητα του παιδιού, όταν την αφήνουν να εκδηλώνεται ελεύθερα. Ακόμη, μπορεί να είναι κάποιες συγκρούσεις για θέματα καθημερινής φροντίδας του παιδιού, όπως, π.χ., όταν αρνείται να φάει ή να πλυθεί, συγκρούσεις για απαγορεύσεις των γονέων ή προβλήματα διαπροσωπικών σχέσεων, όπως, π.χ., όταν δεν το προσέχουν όσο αυτό θέλει, λόγω αδελφικής αντιζηλίας, κ.λπ.12

Καλώς ήρθατε στο πολύχρωμο περιβόλι της παιδικής λογοτεχνίας! Ανακαλύψτε τα διαλεχτά «ΦΡΟΥΤΑ» των Εκδόσεων ΨΥΧΟΓΙΟΣ και «ξεζουμίστε» τα μαζί με τα παιδιά σας! Ανεξάντλητη θεματολογία από τον κόσμο του παιδιού

Γλωσσική και εννοιολογική ενα με κάθε επίπεδο γνωστικής ανάρμόνιση πτυξης

Αγαπημένοι και καταξιωμένοι συγγραφείς Άρτια εικονογράφηση από βραβευμένους καλλιτέχνε ς

Καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, της αγάπης για το διάβασμα

Εκπαιδευτικά εργαλεία για την Ευέλικτη Ζώνη

ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΣΕΙΡΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΤΟΣ

ΛΩ

8 ΕΤΩΝ

-1

6 ΕΤΩΝ

Μ ΤΟ ΟΥ

1 ΕΤΩ

Ο ΙΝ

ΜΗΛ

ΕΤΩΝ

ΡΟ

-4

ΟΥΛΙΤ ΡΑ

ΣΑ

Ν ΑΝ ΠΑ

«ΦΡΟΥΤΑ»

ΕΤΩΝ

ΣΥΛΛΑΒΙΖΩ ΛΕΞΕΙΣ, ΑΚΟΥΩ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Μέχρι 600 λέξεις

ΚΑΤΑΝΟΩ ΚΑΙ ΔΙΑΒΑΖΩ ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Μέχρι 1.500 λέξεις

ΔΙΑΒΑΖΩ ΜΙΚΡΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Από 2.000 λέξεις

ΕΥΚΟΛΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΩ Από 3.000 λέξεις

ΔΙΑΒΑΖΩ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ

Προσχολική ηλικία

Νηπιαγωγείο & Α΄ δημοτικού

Β΄ & Γ΄ δημοτικού

Δ΄ & Ε΄ δημοτικού

Ε΄ & ΣΤ΄ δημοτικού

w w w . p s i c h o g i o s . g r

Από 10.000 λέξεις

Διαβά Z ου με μαζί!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

T 34 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Μελέτες που έχουν εξετάσει τη σταθερότητα και τη συνέχεια των προβλημάτων συμπεριφοράς παιδιών προσχολικής ηλικίας δείχνουν ότι υπάρχει σημαντική διαχρονική σταθερότητα μεταξύ της ανυπακοής, της προκλητικής συμπεριφοράς απέναντι στους ενήλικες, της επιθετικής συμπεριφοράς απέναντι στους συμμαθητές και, γενικά, τους συνομηλίκους, της παρορμητικής και της υπερκινητικής συμπεριφοράς στο Νηπιαγωγείο και των πιο σοβαρών προβλημάτων συμπεριφοράς στο Δημοτικό σχολείο.13 Το παιδί, επίσης, μαθαίνει επιθετικές συμπεριφορές μέσω της παρατήρησης και μίμησης προτύπων. Τέτοια πρότυπα μπορεί να είναι οι γονείς, οι συνομήλικοι και πρότυπα που προέρχονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και την ευρύτερη κοινωνία. Έτσι, παιδικές εκπομπές με άγριες μορφές και βίαιη συμπεριφορά, βιντεοπαιχνίδια ή σκηνές από ταινίες ή άλλου είδους εκπομπές μπορούν να αποτελέσουν επιθετικά πρότυπα για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Μπορεί ακόμη, τα παιδιά να αντιδράσουν βίαια σε κάτι, αντιλαμβανόμενα ως προκλητική συμπεριφορά τη συμπεριφορά κάποιου άλλου, βάσει κάποιας πιθανής προηγούμενης εμπειρίας τους.14 Ωστόσο, υπάρχει και η περίπτωση μη επιθετικά παιδιά να δρουν επιθετικά, χρησιμοποιώντας έναν μηχανισμό που ο Bandura15 ονομάζει ηθική απεμπλοκή και που τους επιτρέπει να δικαιολογήσουν στον εαυτό τους πράξεις που, υπό κανονικές συνθήκες, θα αξιολογούσαν αρνητικά. Έτσι, επιρρίπτουν ευθύνες στα άλλα παιδιά, υποβαθμίζοντας τη σοβαρότητα της δικής τους πράξης, σε σύγκριση με πιο κατακριτέες πράξεις των συμμαθητών τους. Αυτός ο μηχανισμός χρησιμοποιείται από τα παιδιά όταν το περιβάλλον τους δεν αντιδρά σ’ αυτόν.16 Προκειμένου οι εκπαιδευτικοί να μπορέσουν να ελέγξουν τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές μέσα στην τάξη, είναι σημαντικό να γνωρίζουν ένα σύνολο τεχνικών που μπορεί να συμβάλουν στη δημιουργία ενός παραγωγικού και λειτουργικού περιβάλλοντος μάθησης.17 Οι τεχνικές αυτές περιγράφονται με τον όρο «διαχείριση της συμπεριφοράς» και στοχεύουν στην αύξηση των θετικών συμπεριφορών και τη μείωση των αρνητικών: Ο εκπαιδευτικός παρατηρεί τα προγενόμενα της δυσλειτουργικής συμπεριφοράς, κάνει κάποιες διαπιστώσεις και στη συνέχεια αναφέρει τους κανόνες που παραβιάστηκαν με τη συγκεκριμένη συμπεριφορά. Ταυτόχρονα, δεν παραλείπει να τονίζει συνεχώς προηγούμενες θετικές συμπεριφορές και τα αποτελέσματά της. Η ανάθεση κάποιου ιδιαίτερου ρόλου και συγκεκριμένων πρωτοβουλιών μπορούν, επίσης, να βοηθήσουν στη σταδιακή μείωση των αρνητικών συμπεριφορών.

Η ανάγνωση κατάλληλων βιβλίων με θέματα που αφορούν σε θετικές και αρνητικές μορφές συμπεριφοράς μπορεί να δημιουργήσει το υπόβαθρο για μια συζήτηση, μέσα από την οποία θα αναπτυχθούν απόψεις για τους τρόπους αντιμετώπισης συναισθηματικών προβλημάτων και καταστάσεων. Πολύ σημαντική είναι, επίσης, η συνεργασία των εκπαιδευτικών με τους γονείς, ώστε να μπορέσουν να ακολουθήσουν μία κοινή γραμμή στην αντιμετώπιση της αρνητικής συμπεριφοράς, εφόσον δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα που την προκαλεί. Εάν παρατηρείται και μέσα στην οικογένεια αρνητική συμπεριφορά με τη μορφή επιθετικότητας από το νήπιο, οι γονείς θα πρέπει να είναι συνεπείς στην επιλογή οποιασδήποτε συγκεκριμένης στρατηγικής θα ακολουθήσουν και σίγουροι για το πότε αυτό πρέπει να συμβεί.

Ο ρόλος της λογοτεχνίας ως τεχνική διαχείρισης της αρνητικής συμπεριφοράς Κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων και μέχρι την προσχολική ηλικία, τα παιδιά περνούν από πολλές αλλαγές, ιδιαίτερα στη νοητική και γλωσσική τους ικανότητα. Τα περισσότερα μαθαίνουν τη γλώσσα πολύ γρήγορα, μέσα από το οικογενειακό-κοινωνικό τους περιβάλλον και, ιδιαίτερα, μέσα από το περιβάλλον του Νηπιαγωγείου. Καθώς μια πολύ σημαντική δραστηριότητα στα πλαίσια της ανάπτυξης των θεματικών του Νηπιαγωγείου αποτελεί η αφήγηση ιστοριών, η λογοτεχνία θα φέρει σταδιακά τα παιδιά σε επαφή με ένα ευρύ φάσμα αναγνωσμάτων, μέσα από τα οποία θα αναπτύξουν σωστούς τρόπους σκέψης και ιδιαίτερες ευαισθησίες. Οι αναγνωστικές εμπειρίες που θα αποκτήσουν τα παιδιά στην ηλικία αυτή θα τα βοηθήσουν να χρησιμοποιήσουν σωστά τη γλώσσα, να ανακαλύψουν νέα δεδομένα μέσα στον κόσμο, να αναγνωρίσουν και να ονοματίσουν πράξεις, αλλά και να έρθουν σε επαφή με σημαντικές πανανθρώπινες αρετές και να συνειδητοποιήσουν την ύπαρξη αξιακών αντιθέσεων, όπως καλό-κακό, ωραίο-άσχημο, κ.ά. Οι μικρές ιστορίες, τα σύντομα αφηγήματα, τα εικονογραφημένα βιβλία και τα παραμύθια είναι τα λογοτεχνικά αναγνώσματα που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να ανιχνεύσουν και στον εαυτό τους και στους άλλους –είτε είναι συνομήλικοι είτε ενήλικες– συναισθήματα και συμπεριφορές που θα τους δημιουργήσουν προβληματισμό και νέους τρόπους θεώρησης των πραγμάτων. Ιδιαίτερα το παραμύθι δίνει, πολλές φορές, διέξοδο σε ασυνείδητους προβληματισμούς, καθώς μέσα από τη δράση των ηρώων ο νεαρός αναγνώστης οδηγείται στη λύση αποριών, αλλά και στη διαπίστωση για εσωτερικές, μη φανερές διεργασίες.18 Τα πρόσωπα και τα γεγονότα των παραμυθιών προσωποποιούν και εικονογραφούν εσωτερικές συγκρούσεις, αλλά υποδεικνύουν, με μεγάλη λεπτότητα, με ποιον τρόπο μπορούν να επιλυθούν και ποια θα έπρεπε να είναι τα επόμενα βήματα στην εξέλιξη προς μια ανώτερη ανθρώπινη υπόσταση και συμπεριφορά.19

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

Η μετάδοση των κοινωνικών αξιών και των θετικών αντιδράσεων είναι ιδιαίτερα σημαντική για την προσχολική ηλικία, τότε που αρχίζουν να σταθεροποιούνται οι συμπεριφορές και τα βασικά γνωρίσματα που θα συνθέσουν την προσωπικότητα του παιδιού. Τα προσεχτικά επιλεγμένα λογοτεχνικά βιβλία μπορούν να προαγάγουν την ψυχική υγεία των παιδιών και να λειτουργήσουν ως εργαλείο μάθησης και μετάδοσης θετικών μορφών συμπεριφοράς. Έτσι, διαβάζοντας το βιβλίο του Μερκούριου Αυτζή, Ο Ορφέας και οι νταήδες με τα κίτρινα ποδήλατα, βλέπουμε με πόσο λεπτούς χειρισμούς ο συγγραφέας μετατρέπει την αρνητική συμπεριφορά στο όμορφο συναίσθημα της αλληλεγγύης και της φιλίας:

T 36 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«Το τελευταίο διάστημα, στο σχολείο του συμβαίνει κάτι φοβερό. Μια παρέα αγοριών, τα Κίτρινα Ποδήλατα –αυτό είναι το όνομα της ομάδας τους–, τον ενοχλούν συνέχεια. –Παλιο-φούσκα! τον κοροϊδεύουν. […] Τώρα θα δεις τι θα σου κάνουμε! Τον φοβερίζουν. Άλλες φορές του βγάζουν γλώσσα, τον σπρώχνουν, του χαλάνε τα μαλλιά, τον κλοτσούν, του παίρνουν τα πράγματα… Και ο Ορφέας φοβάται…» Ώσπου, αποφάσισε μόνος του και με μοναδικά έξυπνο τρόπο, να τους αντιμετωπίσει: «Και την επομένη, Σάββατο ήταν, ξεκίνησε από μόνος του να συναντήσει τα Κίτρινα Ποδήλατα. –Να τον λιώσουμε! διέταξε αυτή τη φορά ο νταής. Αλλά… βρέθηκε φαρδύς πλατύς μέσα στην πισίνα… Ο Ορφέας… βούτηξε στο νερό κι έβγαλε με άνεση τον Άρη στην άκρη της πισίνας. –Σ’ ευχαριστώ πολύ! Σου χρωστάω τη ζωή μου, είπε με συγκίνηση στον Ορφέα και τον αγκάλιασε».20 Η επιθετική συμπεριφορά δεν μπορεί, βέβαια, να είναι μόνο στις πράξεις, αλλά και λεκτική. Έτσι, διαβάζουμε στο βιβλίο της Ρένας Ρώσση-Ζαΐρη, Το ψαράκι που φορούσε γυαλιά, για τον Κόλι, το ψαράκι που, ενώ δεν ήθελε να βάλει τα γυαλιά του, πείστηκε να τα φορέσει: «Όταν όμως έφτασε στο σχολείο και τον είδαν τα άλλα ψαράκια, άρχισαν αμέσως να τον κοροϊδεύουν. –Κοιτάξτε το Γυαλάκια! Ο Κόλι έσκυψε το κεφάλι του κι άρχισε να κλαίει. Καλά έλεγε στη μαμά του να μη φορέσει τα γυαλιά του». Ώσπου, στην εκδρομή που πήγαν, είδε από μακριά τους καρχαρίες και ειδοποίησε τη δασκάλα του: «…ο Κόλι δεν ήξερε με ποιο ψαράκι να πρωτοπαίξει. Όλα τον ήθελαν κοντά τους κι όλα φώναζαν πως ήταν ο ήρωάς τους!»21 Και η αδελφική ζήλεια μπορεί, επίσης, να δημιουργήσει αρνητικά συναισθήματα και έντονο θυμό. Στο βιβλίο της Έλενας Στανιού, Το πρωτοχρονιάτικο δώρο του Άρη, ο Άρης εκφράζεται αρχικά αρνητικά, για να συνειδητοποιήσει στο τέλος πόσο αγαπούσε τον αδερφό του:

«Το μωρό, το μωρό, το μωρό, σκέφτηκε ο Άρης με θυμό. Δε φτάνει που γεννήθηκε τώρα και δεν μπορεί κανείς να με βοηθήσει να γράψω το γράμμα μου στον Αϊ-Βασίλη, κούρασε και τη μαμά μου και δεν μπορώ να πάω να τη δω. Καλύτερα να μη γεννιόταν καθόλου!» Όταν, όμως, διαπιστώθηκε ένα πρόβλημα υγείας στο μωρό, ο Άρης ένιωσε φοβερές τύψεις, αλλά και τότε κατάλαβε πόσο πολύ το αγαπούσε: «Έπρεπε να κάνει κάτι και μάλιστα γρήγορα. Μα πώς δεν το σκέφτηκα νωρίτερα!... Το γράμμα (στον Αϊ-Βασίλη)! Μα δε θέλω κάτι άλλο, Αϊ-Βασίλη μου. Τον αδερφό μου στο σπίτι θέλω».22 Επίσης, στη σειρά Βιβλία συμπεριφοράς, διαβάζουμε στους τίτλους τους ότι Τα χέρια δεν είναι για να δέρνουμε,23 Οι λέξεις δεν είναι για να πληγώνουμε,24 Οι ουρές δεν είναι για να τις τραβάμε.25 Και σίγουρα, η τρίτη συμβουλή της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, μέσα από το παραμύθι Οι τρεις συμβουλές, θα βοηθήσει πολύ τα παιδιά στο να συγκρατήσουν τον έντονο θυμό που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε επιθετική συμπεριφορά: «–Τον βραδινό σου τον θυμό να τον φυλάς το πρωινό, του είπε ο Άρχοντας. Άντε τώρα, ώρα καλή!»26

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

Συμπεράσματα Η λογοτεχνία ελκύει, παρακινεί, καλλιεργεί τον άνθρωπο και του ανοίγει τις πύλες της γνώσης, προσφέροντας ατέλειωτες ώρες περιπέτειας και ευχαρίστησης. Δημιουργεί τις προϋποθέσεις εκείνες που θα ωθήσουν τους αναγνώστες, ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά, να εντοπίσουν μέσα στα λογοτεχνικά αναγνώσματα στοιχεία από τη δική τους προσωπικότητα, πράγμα που θα τους βοηθήσει στη γλωσσική, τη γνωστική, την προσωπική και την κοινωνική τους ανάπτυξη. Η παιδική λογοτεχνία στοχεύει στη ρεαλιστική προσέγγιση του σύγχρονου κόσμου, τον περιγράφει, τον ερμηνεύει και βοηθάει τα παιδιά να τον γνωρίσουν από κάθε πλευρά του, δημιουργώντας τους, έτσι, ενεργητική συνείδηση.27 Τα σωστά επιλεγμένα βιβλία για παιδιά αντικατοπτρίζουν τις ανάγκες τους σε όλο το φάσμα της ωρίμασής τους, και αυτό θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην εξελικτική τους πορεία, τόσο σε επίπεδο πνευματικό όσο και σε επίπεδο συμπεριφοράς. Και αυτό γιατί, καθώς τα βιβλία αποτελούν τον κυρίαρχο τρόπο μετάδοσης και εκτίμησης της λογοτεχνικής και πολιτισμικής μας κληρονομιάς από γενιά σε γενιά, καλλιεργούν και αναπτύσσουν στα παιδιά θετικές συμπεριφορές και θετικούς τρόπους σκέψης και δραστηριοποίησης ως προς τον εαυτό τους και ως προς τους άλλους. Γιατί η θετική αυτοεκτίμηση δεν είναι εφικτή, εάν το παιδί δεν μάθει να σέβεται τους άλλους. Και η λογοτεχνία μπορεί να δώσει πολλά ως προς την κατανόηση και, επομένως, ως προς την ανάπτυξη του σεβασμού.28

T 38 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τα εγωκεντρικά συναισθήματα εξακολουθούν για αρκετό καιρό, και τα παιδιά θεωρούν τους εαυτούς τους κέντρο του κόσμου. Για να αναπτυχθεί ο αυτοσεβασμός με θετικό τρόπο, τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν ότι υπάρχει εκτίμηση απέναντι στο πρόσωπό τους, τόσο από την οικογένεια όσο και από τους φίλους τους, και ότι υπάρχουν πάντα τρόποι να επιλύουν τις διαφωνίες τους και να συζητούν τους προβληματισμούς τους. Γονείς και εκπαιδευτικοί μπορούν να βρουν βιβλία που δίνουν έμφαση στη δημιουργική λύση ενός προβλήματος και θεωρούνται ιδεώδη για την ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών.29 Τέτοια βιβλία αναπτύσσουν θέματα που αφορούν στην αντιμετώπιση των δυσκολιών στις σχέσεις παιδιών και ενηλίκων, στην ανάγκη για ηθική ως άξονα που θα καθοδηγήσει τις πράξεις κάποιου, στη σημασία της υποστήριξης από κάποιον, στην αποδοχή και τον σεβασμό του εαυτού μας και των άλλων, στην ικανότητα για την επίλυση προβλημάτων και στην ανάγκη για συνεργασία.30 Αρνητικές συμπεριφορές, όπως καταστάσεις θυμού και επιθετικότητας, μπορούν σταδιακά να μετατραπούν σε θετικές, με την ανάγνωση των κατάλληλων λογοτεχνικών κειμένων εν είδει βιβλιοθεραπείας. Η βιβλιοθεραπεία έχει θεωρηθεί συναφής προς τα παιδιά, καθώς είναι ιδιαίτερα ευεπηρέαστα σε υποδείξεις που τους γίνονται μέσω του έντυπου λόγου. Και αυτό, γιατί η ανάγνωση βιβλίων μπορεί να προσφέρει στο παιδί την ανακουφιστική γνώση ότι δεν είναι μόνο του ή το μόνο πρόσωπο που παρουσιάζει μια ιδιαίτερη συμπεριφορά ή αντιμετωπίζει ένα συγκεκριμένο πρόβλημα.31 Οπωσδήποτε, η λογοτεχνία παίζει ιδιαίτερο ρόλο στην αντιμετώπιση αρνητικών μορφών συμπεριφοράς στα παιδιά. Οποιαδήποτε, όμως, μέθοδο κι αν χρησιμοποιούν γονείς και εκπαιδευτικοί, γνωρίζουν πως καμιά τεχνική δια χείρισης της συμπεριφοράς δεν ταυτίζεται με βία ή ένταση. Γιατί η εχθρική αντίδραση σε μια επιθετική ενέργεια συμβάλλει πάντα στη διαιώνιση της επιθετικότητας. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2006), Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων – Αναπτυξιακή προσέγγιση, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός, σ. 128. 2. Ματσαγγούρας, Η. Γ. (1999), Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας: Η σχολική τάξη, χώρος, ομάδα, πειθαρχία, μέθοδος, Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. 3. Herbert, M. (1998), Η κακή συμπεριφορά (μτφρ. Γ. Μωραΐτη) (2η έκδ.), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ. 11-14. 4. Μάνος, Ν. (1997), Βασικά στοιχεία κλινικής ψυχιατρικής, Θεσσαλονίκη: University Studio Press. 5. Rudman, M. & Pearce, A. (1988), For Love of Reading: A Parent’s Guide to Encouraging Young Readers from Infancy Through Age Five, New York: Consumer Reports Books, σ. 159. 6. Norton, D. E. (2006), Μέσα από τα Μάτια ενός παιδιού – Εισαγωγή στην παιδική λογοτεχνία (μτφρ. Φ. Καπτσίκη & Σ. Καζαντζή), Αθήνα: Επίκεντρο, σ. 22. 7. Parke, R. D. & Slaby, R. G. (1983), “The development of aggression”, στο: P. H. Mussen (επιμ.), Handbook of child psychology: τόμ. 4. Socialization, personality, and social development (5η έκδ.). New York: Wiley, σ. 547-642. 8. Maccoby, E. E. (1980), Social development: Psychological growth and the parent-child relationship, New York: Harcourt Brace Jovanovich.

9. Hartup, W. W. (1974), “Aggression in childhood. Developmental perspectives”, American Psychologist, 29, 336-341. 10. Crick, N. R. & Grotpeter, N. (1995), “Relational aggression, gender and social psychological adjustment”, Child Development, 66, 710-722. 11. Hartup, ό.π. 12. Παρασκευόπουλος, Ι. Ν. (1985), Εξελικτική ψυχολογία – Η ψυχική ζωή από τη σύλληψη ώς την ενηλικίωση, τόμ. 2: Προσχολική ηλικία, Αθήνα, σ. 127-129. 13. Campbell, S. B. & Ewing, L. D. (1990), “Follow-up of hard-to-manage preschoolers: Adjustment at age 9 and predictors of continuing symptoms”, Journal of Child Psychology & Psychiatry, 31, 871-889, και Fisher, M., Rolf, J. E., Hasazi, J. C. & Cummings, L. (1984), “Follow-up of a preschool epidemiological sample: Cross-age continuities and predictions of later adjustment with internalizing and externalizing dimensions of behavior”, Child Development, 55, 137-150. 14. Μόττη-Στεφανίδη, Φ., Παπαθανασίου, Α.-Χ. & Λαρδούτσου, Σ. (2005), «Διαταρακτική και επιθετική συμπεριφορά», στο: Α. Καλαντζή-Αζίζη & Μ. Ζαφειροπούλου (επιμ.), Προσαρμογή στο σχολείο – Πρόληψη και αντιμετώπιση δυσκολιών (7η έκδ.), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ. 255-286. 15. Bandura, A. (1979), “Psychological mechanisms of aggression”, στο: M. Von Cranach, K. Foppa, W. LePenies, & D. Ploog (επιμ.), Human ethology: Claims and limits of a new discipline, Cambridge, UK: Cambridge University Press, σ. 316-356. 16. Coie, J. D., & Dodge, K. A. (1998), “Aggression and antisocial behavior”, στο: W. Damon (επιμ. σειράς) & N. Eisenberg (επιμ. τόμου), Handbook of child psychology: τόμ. 3. Social, emotional, and personality development (5η έκδ.), New York: Wiley, σ. 816-823. 17. Morgan, D. P. & Jenson, W. R. (1988), Teaching Behaviorally Disordered Students: Preferred Practices, New Jersey: Prentice Hall. Inc. 18. Τσιλιμένη, Τ. (2007), «Εισαγωγή στην τέχνη της αφήγησης», στο: Τ. Δ. Τσιλιμένη (επιμ.), Αφήγηση και Εκπαίδευση – Εισαγωγή στην τέχνη της αφήγησης – Άρθρα και Μελετήματα, Βόλος: Εκδόσεις Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σ. 15-74. 19. Μπετελχάιμ, Μ. (1995), Η γοητεία των παραμυθιών (μτφρ. Ε. Αστερίου), Αθήνα: Γλάρος, σ. 41-42. 20. Αυτζής, Μ. (2014), Ο Ορφέας και οι νταήδες με τα κίτρινα ποδήλατα (4η ανατ.), Αθήνα: Ψυχογιός, σ. 15, 16, 17, 32, 37, 40, 43. 21. Ρώσση-Ζαΐρη, Ρ. (2013), Το ψαράκι που φορούσε γυαλιά (4η ανατ.), Αθήνα: Ψυχογιός, σ. 24, 26, 39. 22. Στανιού, Ε. (2009), Το πρωτοχρονιάτικο δώρο του Άρη, Αθήνα: Ψυχογιός, σ. 12, 21, 32. 23. Αγκάσι, Μ. (2007), Τα χέρια δεν είναι για να δέρνουμε (μτφρ. Κ. Κύρδη), Αθήνα: Μεταίχμιο. 24. Βέρντικ, Ε. (2007), Οι λέξεις δεν είναι για να πληγώνουμε (μτφρ. Κ. Κύρδη), Αθήνα: Μεταίχμιο. 25. Βέρντικ, Ε. (2007), Οι ουρές δεν είναι για να τις τραβάμε (μτφρ. Κ. Κύρδη), Αθήνα: Μεταίχμιο. 26. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (1974), «Οι τρεις συμβουλές», στο: Ανθολόγιο – Για τα παιδιά του Δημοτικού, Μέρος Α΄, Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων, σ. 167-173. 27. Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (2006), Τάσεις και εξελίξεις της παιδικής λογοτεχνίας (14η έκδ.), Αθήνα: Οι Εκδόσεις των Φίλων, σ. 79. 28. Norton, D. E. (2006), Μέσα από τα Μάτια ενός Παιδιού – Εισαγωγή στην Παιδική Λογοτεχνία (μτφρ. Φ. Καπτσίκη & Σ. Καζαντζή) (6η έκδ.), Αθήνα: Επίκεντρο, σ. 2-3. 29. Norton, ό.π., σ. 24. 30. Hayden, P. (1969), A Descriptive Study of the Treatment of Personal Development in Selected Children’s Fiction Books Awarded the Newbery Medal, Detroit: Wayne State University. 31. Crago, H. (2002), “Bibliotherapy and Psychology”, στο: P. Hunt (επιμ.), International Encyclopedia of Children’s Literature, London and New York: Routledge, σ. 634-643.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ; Βαγγέλης Ηλιόπουλος Συγγραφέας

Η T 40 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

λέξη «φιλαναγνωσία» μπήκε στη ζωή των σχολείων το 2009 και συμπεριέλαβε όλα όσα ήδη έκαναν οι εκπαιδευτικοί για χρόνια, προκειμένου να καλλιεργήσουν στο παιδί την αγάπη για την ανάγνωση και το καλό παιδικό βιβλίο. Η ώρα της Φιλαναγνωσίας μαζί με την Ευέλικτη Ζώνη ήσαν οι μόνες ανάσες «ανοιχτού» αναλυτικού προγράμματος σε ένα ασφυκτικά «κλειστό» πρόγραμμα, το οποίο εφαρμόζεται στα Δημοτικά σχολεία. Σε αυτές τις ώρες δίνονταν μόνο οι σκοποί και οι στόχοι, κι ο δάσκαλος έπρεπε να σχεδιάσει ο ίδιος και να υλοποιήσει τις δράσεις που θα τον βοηθούσαν να τους πετύχει. Είχε την ευχέρεια να επιλέξει με ποια λογοτεχνικά βιβλία θα έφερνε σε επαφή τους μαθητές του, είχε τη δυνατότητα να τους μυήσει στη λειτουργία της βιβλιοθήκης, είχε το περιθώριο χρησιμοποιώντας όποια μέσα ήθελε να απογειώσει τη φαντασία και να τους οδηγήσει στην ανακάλυψη της απόλαυσης που δίνει η μέθεξη με την τέχνη του λόγου, δημιουργώντας έτσι διά βίου αναγνώστες. Για τη στήριξη της Φιλαναγνωσίας –που δεν ήταν άλλο ένα μάθημα, αλλά μια ώρα δράσης– δημιουργήθηκε στο ΕΚΕΒΙ μια επιστημονική ομάδα η οποία εργάστηκε εθελοντικά και πρόλαβε να συντονίσει την επιμόρφωση των Συμβούλων, των Διευθυντών και των εκπαιδευτικών που ορίστηκαν ως Υπεύθυνοι Φιλαναγνωσίας. Παράλληλα, εκατοντάδες συγγραφείς και εικονογράφοι, πρεσβευτές του καλού παιδικού και νεανικού βιβλίου, επισκέφτηκαν τα σχολεία και συμμετείχαν σε εκδηλώσεις που είχαν οργανώσει οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι τους είχαν επιλέξει και προσκαλέσει. Στο ΕΠΕΑΕΚ 2007-2013 υπήρχε πρόβλεψη για τη δημιουργία επιστημονικών ηλεκτρονικών φακέλων και για την αγορά βιβλίων με σκοπό την ενίσχυση των βιβλιοθηκών στα σχολεία. Η εφαρμογή στα 12θέσια ΕΑΕΠ Δημοτικά σχολεία είχε πιλοτικό χαρακτήρα, με στόχο η ώρα αυτή να επεκταθεί, μετά το 2013, σε όλα τα Δημοτικά. Όμως το πρόγραμμα έμεινε στη μέση. Κανείς δεν γνωρίζει πού τελικά διατέθηκαν τα κονδύλιά του. Το ΕΚΕΒΙ έκλεισε. Κι έμεινε η ώρα Φιλαναγνωσίας χωρίς στήριξη. Και τότε πήρε την κατάσταση στα χέρια της η σχολική κοινότητα. Οι εκπαιδευτικοί εκείνοι που πάντα ήσαν υποστηρικτές του βιβλίου συνέχισαν τις δράσεις, κατάλαβαν πως σε μια περίοδο κρίσης η παραμυθία που προσφέρουν τα βιβλία με τις ιστορίες τους είναι εξαιρετικά σημαντική για να μη χάσει το παιδί τη δυνατότητα να ονειρεύεται και για να θεραπεύσει τα τραύματά του. Κατάλαβαν πως δεν γίνεται να μην δημιουργήσουμε διά βίου αναγνώστες, κοιτώντας περισσότερο στο μέλλον παρά στο παρόν. Ποιος, άλλωστε, θα είχε

αντίρρηση σε κάτι τέτοιο; Οι συγγραφείς, οι εικονογράφοι, οι δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες, οι εκδότες, όλοι στήριξαν τους εκπαιδευτικούς και συνέβαλαν στο να παραμείνει το βιβλίο στον φυσικό του χώρο, το σχολείο. Κι όμως, μια απόφαση τα ανέτρεψε όλα. Μια απόφαση που γεννά πολλά ερωτήματα. Ποιοι εκπαιδευτικοί σύμβουλοι του υπουργού εισηγήθηκαν την κατάργηση της ώρας Φιλαναγνωσίας και γιατί; Ας σημειώσουμε δε, ότι η ώρα Φιλαναγνωσίας δεν είχε κανένα οικονομικό κόστος. Πώς ένας δάσκαλος θα κάνει τους μαθητές του αναγνώστες; Πώς θα τους ανοίξει τους ορίζοντες της σκέψης, όπως μόνο τα βιβλία μπορούν; Σε ποια διδακτική ώρα θα τους φέρει σε επαφή με το καλό λογοτεχνικό εξωσχολικό βιβλίο; Σε ποια διδακτική ώρα θα καλέσει έναν συγγραφέα που θα τους αποκαλύψει τα μυστικά της γραφής; Οι κουτσουρεμένες ώρες της Γλώσσας δεν προβλέπουν κάτι τέτοιο. Τα γραμμένα πριν περίπου δεκαπέντε χρόνια σχολικά βιβλία ήδη μοιάζουν κουρασμένα και δεν περιέχουν Λογοτεχνία. Τα δε Ανθολόγια δεν συντάχθηκαν με αυτόν τον σκοπό. Τελικά, θέλουμε ή όχι να δημιουργήσουμε αναγνώστες; Θέλουμε ή όχι σκεπτόμενους ανθρώπους; Θέλουμε ή όχι την ολόπλευρη ανάπτυξη και την καλλιέργεια του παιδιού από το Δημοτικό; Η προφανής απάντηση τρομάζει. Όμως, εμείς οι άνθρωποι του βιβλίου δεν θα αφήσουμε τα παιδιά να το στερηθούν. Έχουμε όπλα ακατανίκητα. Την αγάπη για το βιβλίο και το πάθος για την ανάγνωση, που υπηρετούμε εθελοντικά με διάθεση για προσφορά. Ας συστρατευθούμε όλοι με το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίου για Παιδιά και Νέους και, όπως λέει η πρόε δρος κ. Βασιλική Νίκα: «Ας ενώσουμε όλοι τη φωνή μας για να μείνει η Φιλαναγνωσία και το λογοτεχνικό βιβλίο στο Σχολείο». Μπορούμε! Γιατί τελικά η ιστορία μάς μαθαίνει πως όσοι «έκαψαν» τα βιβλία «κάηκαν» οι ίδιοι.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Μαρία Κουρκουμέλη

Εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ΜΔΕ

ευαισθητοποίηση απέναντι στα λογοτεχνικά κείμενα, έτσι, που να τα χαίρονται και να τα αγαπήσουν, για να φτάσουν να αποζητούν από μόνα τους τη συντροφιά του καλού λογοτεχνικού βιβλίου», αποτελεί τον όγδοο και τελευταίο σκοπό του μαθήματος «Νεοελληνική Γλώσσα», σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα του 1987, από το ΥΠΕΠΘ (Αναλυτικά προγράμματα μαθημάτων Δημοτικού Σχολείου, Αθήνα, Ο.Ε.Δ.Β., 1987, σ. 9, 11, 13 κ.α.) (Παπαδάτος, 1997, σ. 91). Η λογοτεχνία ενισχύει τη θέση της στο Πρόγραμμα Σπουδών για το γλωσσικό μάθημα το 1999, οπότε και αναφέρεται ξεχωριστά, αποσυνδέεται από τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος και «προτείνεται με έμφαση η ανάγνωση βιβλίων και οι βιβλιοπαρουσιάσεις με παιγνιώδεις δραστηριότητες, η σύνδεση βιβλίων με θέματα της επικαιρότητας, σύνδεση της ανάγνωσης με άλλες τέχνες. Καθιερώνεται επίσης ώρα ελεύθερης ανάγνωσης» (Αποστολίδου, 2000, σ. 76-77, και Ταβουλάρη, 2003). Στο ΦΕΚ 303Β/13-03-2003, για το νέο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών,1 γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη λογοτεχνία στα πλαίσια του γλωσσικού μαθήματος, αλλά επισημαίνεται πως «η λογοτεχνία διδάσκεται και στα πλαίσια των άλλων μαθημάτων της σχολικής ζωής» και «τα λογοτεχνικά κείμενα είναι καλό να συνοδεύονται από παιγνιώδεις δραστηριότητες φιλαναγνωσίας» που μπορούν να πραγματοποιηθούν στην τάξη ή στη σχολική βιβλιοθήκη (σ. 3775). Με το ΦΕΚ 1280/13-09-2005 αποφασίζεται η «γενίκευση της Ευέλικτης Ζώνης σε όλα τα Σχολεία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Δημοτικά Σχολεία και Νηπιαγωγεία)», ορίζεται ο χρόνος ανά διδακτικό αντικείμενο και τάξη (π.χ., στο 6θέσιο και άνω Δημοτικό σχολείο: 4 ώρες για Α΄ και Β΄ τάξη, 3 ώρες για Γ΄ και Δ΄ τάξη, 2 ώρες για Ε΄ και Στ΄ τάξη) και προτείνονται θεματικές όπως: «πολιτισμός-διαπολιτισμική επικοινωνία και αλληλεπίδραση, λογοτεχνία, ώρα βιβλιοθήκης για ελεύθερη ανάγνωση (φιλαναγνωσία)». Ακολούθησε το φιλόδοξο σχέδιο «Καινοτόμες δράσεις για την ενίσχυση της φιλαναγνωσίας» στα ολοήμερα Δημοτικά σχολεία, με το «Ενιαίο Αναμορφωμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (ΕΑΕΠ)» του αδικοχαμένου Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) σε συνεργασία με το Υπουργείο. Μετά τη θέσπιση του θεσμού της φιλαναγνωσίας στις δύο πρώτες τάξεις των ολοήμερων Δημοτικών σχολείων, μέσα από το ενιαίο αναμορφωμένο πρόγραμμα το 2010, με συνεπαγόμενη

T 42 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

την αύξηση των ωρών διδασκαλίας του γλωσσικού μαθήματος κατά μία ώρα, το πρόγραμμα προβλεπόταν να επεκταθεί σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού από τον επόμενο χρόνο. Δημοσιεύτηκε το Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση,2 αλλά η εφαρμογή του δεν τελεσφόρησε αφού ο φορέας υλοποίησης, το ΕΚΕΒΙ, έκλεισε.

T 44 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η γνωστή συγγραφέας Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου επεσήμαινε πως «η αδράνεια και η αδιαφορία για τη συνέχισή του […] θα είναι ένα ακόμη έγκλημα εις βάρος των παιδιών μας!» (Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, 2013). Ο χρόνος της Ευέλικτης Ζώνης επανακαθορίζεται με απόφαση του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων (Αρ. Πρ. Φ12/657/70691/Δ – 124-2016) ανά τάξη στο 6θέσιο και άνω Δημοτικό σχολείο: 3 ώρες για Α΄ και Β΄ τάξη, 2 ώρες για Γ΄ και Δ΄ τάξη, καμία για Ε΄ και Στ΄τάξη.3 Νεότερη απόφαση του Υπουργείου (Αρ. Πρ. 152323/Δ1 – 19-9-2016), με θέμα «Αναδιάρθρωση, εξορθολογισμός και διαχείριση της διδακτέας ύλης για το μάθημα της Γλώσσας στο Δημοτικό Σχολείο», αναφέρει πως «κρίνεται ιδιαί τερα σημαντική η διδασκαλία της Λογοτεχνίας με την προβλεπόμενη χρήση του Ανθολογίου ή/και πρόσθετων κειμένων και ανάλογου οπτικοακουστικού υλικού για τον εμπλουτισμό της διδασκαλίας, καθώς μπορεί να προσφέρει τις απαραίτητες προεκτάσεις της μάθησης από το μάθημα της Γλώσσας, καλλιεργώντας τη φιλαναγνωσία των μαθητών/τριών. […] Για τον λόγο αυτό, καλό είναι οι εκπαιδευτικοί από την αρχή της σχολικής χρονιάς να προβούν στη: • Δημιουργία και οργάνωση σχολικών βιβλιοθηκών και εμπλουτισμό τους με λογοτεχνικά βιβλία. • Δημιουργία ευχάριστων χώρων ανάγνωσης και ακρόασης. • Οργάνωση σχεδίου βάσει του οποίου θα πραγματοποιείται η ανάγνωση των λογοτεχνικών βιβλίων κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους. • Οργάνωση της κάθε τάξης ως αναγνωστικής ομάδας (καθορισμός συγκεκριμένης ημέρας και ώρας ανάγνωσης στην τάξη, συζήτησης και επιπλέον δραστηριοτήτων)». Είναι γεγονός, πως η ύπαρξη θεσμοθετημένου πλαισίου για την ώρα φιλαναγνωσίας δικαίωσε τους/τις δασκάλους/ες, που για δεκαετίες –σχεδόν λάθρα– προσέγγιζαν λογοτεχνικά κείμενα και προσκαλούσαν συγγραφείς. Κυρίως, όμως, τα τελευταία χρόνια κινητοποίησε αρκετούς/ές να εμπλακούν συστηματικά στην καλλιέργεια της αγάπης για το διάβασμα, να ενημερωθούν (μεγάλη συμμετοχή σημειώθηκε στα σεμινάρια φιλαναγνωσίας που πραγματοποίησε τόσο το ΕΚΕΒΙ, με 1.600 επιμορφωμένους, από 2 Φεβρουαρίου έως 8 Ιουνίου του 2011, σύμφωνα με τον πρώτο απολογισμό,4 όσο και ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου/Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ, κατά το διάστημα ΦεβρουάριοςΑπρίλιος 2013) και να υλοποιήσουν

ποικίλα πολιτιστικά προγράμματα. Μέχρι τότε, ως κύρια εμπόδια προβάλλονταν η έλλειψη χρόνου, η ασφυκτική πίεση του κοινωνικού περίγυρου και τα πρότυπά του, η καταιγιστική δράση των ΜΜΕ και κυρίως του διαδικτύου, και –ειδικότερα στο σχολείο– τα ωρολόγια προγράμματα, το ανελέητο κυνήγι εξάντλησης της ύλης, η αποδόμηση των λογοτεχνικών κειμένων προς εξυπηρέτηση των στόχων του γλωσσικού μαθήματος και η ισχνή παρουσία τους κυρίως στα βιβλία των μεγάλων τάξεων. Από την άλλη, με δεδομένα τα οφέλη της επαφής των παιδιών με τη λογοτεχνία από μικρή ηλικία, η φιλαναγνωσία5 φαίνεται να αγωνίζεται χρόνια για να βρει τη θέση της στο σχολικό πρόγραμμα, είτε διατρέχοντας το ωρολόγιο πρόγραμμα σύμφωνα με τις αρχές της διαθεματικότητας, είτε κάτω από την ομπρέλα του γλωσσικού μαθήματος, είτε στα πλαίσια της περικομμένης –έως ανύπαρκτης, πλέον, για τις μεγάλες τάξεις– Ευέλικτης Ζώνης. Ο/η δάσκαλος/α είναι διαμεσολαβητής/τρια που θα οδηγήσει τον/την μαθητή/τρια στις ατραπούς της λογοτεχνίας και θα προσπαθήσει να δημιουργήσει ερείσματα ώστε να τον/την μετατρέψει σε διά βίου αναγνώστη/τρια. Εναπόκειται σε αυτόν/ ήν να ξεπεράσει τους σκοπέλους και τους περιορισμούς που τίθενται από τη στεγανότητα της μίας διδακτικής ώρας και να διεκδικήσει τη ζώνη ελευθερίας που επιτρέπει στον/ην ίδιο/α και στους/στις μαθητές/τριες να αποδράσουν από την καθημερινότητα: «καλλιεργούμε τη Φιλαναγνωσία όταν δεν την μετατρέπουμε σε μάθημα και δεν την επιβάλλουμε έξω από τα κείμενα» (Αναγνωστόπουλος, 2013)· «η φιλαναγνωσία είναι ο διάλογος ανάμεσα στη φαντασία και το κείμενο […] βοηθάμε (τα παιδιά) να ανακαλύψουν τα δικά τους κίνητρα για διάβασμα» (Γουλής-Γρόσδος, 2011, σ. 62-63). Το 2001, ο Κ.Ε.Π.Β./Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ διοργάνωσε το 8ο σεμινάριό του στο Άργος Ορεστικό, με θέμα «Παιδική-Νεανική Λογοτεχνία. Το Μαγικό Ραβδί της Εκπαίδευσης». Η έκδοση των Πρακτικών του εντάχθηκε «στην ευρύτερη προσπάθεια του σωματείου να προωθήσει την καλλιέργεια της ανάγνωσης και να συμβάλει στη διαφύλαξη της απολαυστικής ανάγνωσης και εντός του σχολείου».6 Σήμερα, δεκαπέντε χρόνια μετά, πιστεύω πως ο εύστοχος τίτλος τού τότε Συνεδρίου εξακολουθεί να ισχύει. Γονείς και εκπαιδευτικοί, μπορούμε να εναποθέσουμε τον σπόρο της φιλαναγνωσίας στα παιδιά και τους εφήβους. Η ανάπτυξη και η καρποφορία του χρειά ζεται επαγρύπνηση και αγάπη για τη λογοτεχνία. Άλλωστε... «διαβάζω & αλλάζω».7

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. http://www.pi-schools.gr/programs/depps/ 2. http://digitalschool.minedu.gov.gr/info/newps 3. Η σχετική έρευνα του Κ. Μαλαφάντη (2005), γύρω από τις αναγνωστικές στάσεις, τις αναγνωστικές προτιμήσεις και τις αναγνωστικές συνήθειες των μαθητών της Στ΄ Δημοτικού, τον οδήγησε σε «ανησυχητικά ευρήματα για τη σχέση του παιδιού με την ανάγνωση», αφού λίγος χρόνος αφιερώνεται στη λογοτεχνία (κυρίως σε δημοφιλή μυθιστορήματα και καθόλου στην ποίηση), ενώ το σχολείο, η βιβλιοθήκη και το φιλικό περιβάλλον δεν διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο. 4. Βλ. σχετικά: http://www.philanagnosia.gr/epimorfoseis/2011-09-01-15-13-10/1554-imerides 5. Ο όρος απουσιάζει από το ∆ιαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών Νεοελληνικής Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο. 6. Από το οπισθόφυλλο του ομώνυμου τόμου (επιμ. Βάσω Οικονομοπούλου, Πατάκης 2003). 7. Πρόκειται για το σύνθημα της Ημέρας Βιβλίου (23 Απριλίου), που καθιερώθηκε φέτος στην Ελλάδα από την Ένωση Ελληνικού Βιβλίου, σε συνεργασία με την Εταιρεία Συγγραφέων και το Ελληνικό Τμήματης ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

T 46 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αναγνωστόπουλος, Β., «Η φιλαναγνωσία και το καλοκαίρι», Διαδρομές, 110. Βλ. http://www. psichogios.gr/site/Books/show/1002310/diadromes-teyxos-no-110 Αποστολίδου, Β. (2000), «Η λογοτεχνία στο Δημοτικό Σχολείο: θεμελίωση της σχέσης του παιδιού με την ανάγνωση και το βιβλίο», στο: Β. Αποστολίδου-Β. Καπλάνη-Ε. Χοντολίδου (επιμ.), Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο: Μια νέα πρόταση διδασκαλίας, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός, σ. 69-78. Γουλής, Δ., & Γρόσδος, Σ. (2011), «Φιλαναγνωσία: Ερωτήσεις και απαντήσεις», στο: Ελ. Αρτζανίδου-Δ. Γουλής-Σ. Γρόσδος-Α. Καρακίτσιος, Παιχνίδια φιλαναγνωσίας και αναγνωστικές εμψυχώσεις, Αθήνα: Gutenberg, σ. 57-72. Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ.) Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης: http://www.pi-schools.gr/programs/depps/ Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (2002), Παιδική-Νεανική Λογοτεχνία: Το Μαγικό Ραβδί της Εκπαίδευσης, επιμ. Β. Οικονομοπούλου, Αθήνα: Πατάκης. Μαλαφάντης, Κ. (2005), Το παιδί και η ανάγνωση: Στάσεις, προτιμήσεις, συνήθειες, Αθήνα: Γρηγόρη, σ. 235-26. Παπαδάτος, Γ. (1997), «“Οικο”-ανάγνωση και ανάγνωση ή απόπειρα για ένα σχέδιο προώθησης της Ανάγνωσης», στο: Ανάγνωση και Σχολείο. Διημερίδα για τους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, 21-22 Φεβρουαρίου 1997, Αθήνα: ΕΚΕΒΙ, σ. 81-91. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (2013), «Θλιβερή πρόβλεψη», Διαδρομές, 110, 4. Βλ. http:// www.psichogios.gr/site/Books/show/1002310/diadromes-teyxos-no-110 Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στην υποχρεωτική εκπαίδευση – Οδηγός για τον εκπαιδευτικό. Βλ. http://digitalschool.minedu.gov.gr/info/newps Ταβουλάρη, Ζ. (2003), «Το γλωσσικό μάθημα στο Δημοτικό σχολείο: Συγκριτική θεώρηση των Α.Π. του 1984 και του 1999». Βλ. http://www.pee.gr/wp-content/uploads/praktika_ synedrion_files/e27_11_03/sin_ath/mer_c_th_en_iv/taboylari.htm

Σ Τ Ο Ν Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε Ο Υ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟ Τ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε ΦΑ ΡΜ Ο Γ Ε Σ Σ Τ Ο Σ ΧΟΛ Ε Ι Ο

β ιβλιοπαρουσιάσεις

ΙΟΥΛΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

47/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Βαγγέλης Ηλιόπουλος

ΤΟ ΚΟΥΜΠΙ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΚΙ Ο ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΙΑ ΜΙΚΡΟΣ Εικ.: Κέλλυ Ματαθία-Κόβο Πατάκης, Αθήνα 2016, σελ. 32

Τα πιο τρελά πράγματα ζητούσε από τους υπηκόους του ο Βασιλιάς αυτού του παραμυθιού, για να γιορτάσει κάθε χρόνο τα γενέθλια του γιου του. Πότε τους διέταζε να ντυθούν πιγκουίνοι, πότε να βάλουν πυτζάμες και να παίξουν μαξιλαροπόλεμο στο παλάτι, πότε να κάνουν άλλα θεοπάλαβα πράγματα… Ώσπου ο πρίγκιπας μεγάλωσε, θα γινόταν εκείνος πια βασιλιάς και οι τρέλες του πατέρα του δεν του άρεσαν. Ιδίως η τελευταία: Τη χρονιά εκείνη, ο πατέρας του ζήτησε από όλους να του δώσουν το πολυτιμότερό τους κόσμημα. Ήθελε να στολίσει δύο μεγάλα φτερά, για να τα φορέσει ο πρίγκιπας και να λάμπει την ώρα της στέψης! Όμως μια κοπέλα δεν είχε κανένα κόσμημα να δώσει, μόνο ένα όμορφο παλιό κοκάλινο κουμπί στην μπέρτα της. Αυτό το κουμπί είναι που θα φέρει απρόοπτα την πιο σωστή λύση και την πιο ευπρόσδεκτη κατάληξη στο απολαυστικό παραμύθι του Βαγγέλη Ηλιόπουλου. Γιατί δεν ήταν παρά «το κουμπί της αγάπης», κι έφερε καλύτερες μέρες στην πολιτεία εκείνη, όπου βασίλευε πια ο πρίγκιπας που δεν ήταν πια μικρός… Εξαιρετική και η εικονογράφηση της Κέλλυς Ματαθία-Κόβο! Λ.Π.-Α.

Τζένη Κουτσοδημητροπούλου ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΙΠΠΟΤΗΣ!

Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια Μεταίχμιο, Αθήνα 2016, σελ. 32

Ο μικρός Αντώνιος θέλει να γίνει ιππότης, σαν αυτούς που βρίσκονται στα παραμύθια. Αυτό ονειρεύεται και παίζει τον ιππότη κάθε απόγευμα με ανάλογη στολή, παρέα με τον Μαυρίκιο, το αγαπημένο του κατοικίδιο – μια ταραντούλα! Είναι γενναίος, μόνο που φοβάται το σκοτάδι… Μια μέρα βρίσκει στο γραμματοκιβώτιο ένα υπέροχο προσκλητήριο! «Ζητείται ιππότης», έγραφε πάνω πάνω και καλούσε σ’ έναν πύργο όποιον είχε τ’ απαιτούμενα προσόντα! Ο Αντώνιος, κατάλληλα ντυμένος, θα πάει στον πύργο με τον Μαυρίκιο στην τσέπη, θα συναντήσει κι άλλους ιππότες, θα περάσουν καλά, μόνο που κάποια στιγμή θα σβήσει το φως! Ο Αντώνιος θα φοβηθεί, ενώ κάποιος άλλος ιππότης θα φοβηθεί τον Μαυρίκιο! Τι είδους πύργος ήταν αυτός, τι απέγινε με τους φόβους και γιατί τελι-

48/2

κά πέρασαν υπέροχα όλοι οι «ιππότες»; Το μυστικό αποκαλύπτεται στις τελευταίες σελίδες του τρισχαριτωμένου αυτού μικρού βιβλίου με την έξοχη εικονογράφηση. Λ.Π.-Α.

Ιωάννα Μπαμπέτα ΛΕΞΗ ΣΑΝ ΜΥΓΑ

Εικ.: Μάρω Αλεξάνδρου Μίνωας, Αθήνα 2016, σελ. 32

Ο Θοδωρής διηγείται στους δικούς του τι έγινε στο Νηπιαγωγείο, όταν ένας συμμαθητής του είπε μια κακιά λέξη. Η λέξη αυτή, λες και είχε φτερά σαν μύγα ενοχλητική, άρχισε να πετάει στην τάξη την άλλη μέρα και να προκαλεί επεισόδια. Μα δάσκαλοι και γονείς θα την αντιμετωπίσουν όπως της πρέπει. «Όλοι κάνουμε λάθη», θα χαμογελάσει ο μπαμπάς, όταν η λέξη φύγει από το Νηπιαγωγείο. Έτσι, ο Θοδωρής κάθισε ήσυχος το βράδυ στον καναπέ να δει ποδόσφαιρο με τον μπαμπά. Και τότε… Σε μια άτυχη φάση, νά την πάλι η λέξη-μύγα, που ξεπετάχτηκε από το στόμα του μπαμπά αυτή τη φορά. «Όλοι κάνουμε λάθη», θα του χαμογελάσει ο Θοδωρής, και η λέξη θα γίνει άφαντη. Με την έξυπνη αυτή κατάληξη, η Ιωάννα Μπαμπέτα καταφέρνει να δώσει ένα σύντομο χαριτωμένο μάθημα σε μικρούς και μεγάλους, αποφεύγοντας τον αντιπαθητικό και στείρο διδακτισμό. Λ.Π.-Α.

Στέφανος Παπαδόπουλος

Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΦΑΓΩΜΑ!, σελ. 36 ΤΟ ΝΟΥ ΣΑΣ, ΚΑΡΧΑΡΙΕΣ, ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ!, σελ. 36 Η ΠΑΧΟΥΛΗ ΒΑΤΡΑΧΙΝΑ, σελ. 32 Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη Παλμός, Βόλος 2016

Ο συγγραφέας, νέα παρουσία στην παιδική λογοτεχνία, με τα τρία αυτά βιβλία για μικρά παιδιά δείχνει ότι γνωρίζει να διηγείται με κέφι και πρωτοτυπία μικρές ιστορίες, που εδώ τις «ντύνουν» επίσης κεφάτα οι εικόνες της Λιάνας Δενεζάκη. Στο πρώτο, μια λιβελούλα-αγόρι δεν θέλει να γίνει ταχυδρόμος όταν μεγαλώσει, όπως όλες οι λιβελούλες, αλλά ζωγράφος, κάτι απαράδεκτο στην οικογένειά του. Τελικά, θα βρει τον τρόπο ν’ αποδείξει με το θάρρος του ότι έχει διαλέξει το σωστό επάγγελμα! Στο δεύτερο, μερικά νεογέννητα χελωνάκια, με την καθοδήγηση σοφού δασκάλου, ετοιμάζονται για τη ζωή που τα περιμένει. Ένα απρόβλεπτο περιστατικό θα γίνει αφορμή να καταλάβουν έμπρακτα ότι η ομαδικότητα, η γενναιότητα και η αλληλεγγύη είναι τα πολυτιμότερα εφόδια. Στο τρίτο, μια

παχουλή μαμά, που ο γιος της ντρέπεται για την εμφάνισή της, θα αποδείξει με τη γενναιότητά της ότι όλοι έχουν την αξία τους, όποια κι αν είναι η εμφάνισή τους. Λ.Π.-Α.

Χρυσάνθη Τσιαμπαλή

Η ΜΑΓΙΣΣΟΥΛΑ ΠΟΥ ΕΤΡΩΓΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ Εικ.: Ανδριάνα Ρούσσου Ψυχογιός, Αθήνα 2016 σελ. 46

Πού φτάσαμε! Στον καιρό της κρίσης, όταν όλος ή σχεδόν όλος ο κόσμος πεινάει, οι μαγισσούλες τρώνε αριθμούς για να χορτάσουν! Είναι όμως αυτός ο λόγος; Ή μήπως απλά, η μαγισσούλα Φριντανίτα, που τέλειωνε την Α΄ Δημοτικού, έβρισκε δυσκολίες με τους αριθμούς και έφερε τέτοια αναστάτωση μ’ αυτό που σκαρφίστηκε; Ευρηματικό και έξυπνο βιβλιαράκι που θα αρέσει στα παιδιά, τόσο με το κείμενο όσο και με τη ζωγραφική που το συνοδεύει. Α.Β.

Τασούλα Τσιλιμένη

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΣΑΒΒΑ – ΠΩΣ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩΣΕΤΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΟΤΑΝ ΠΑΤΕ ΣΧΟΛΕΙΟ Εικ.: Τέτη Σώλου Πατάκης, Αθήνα 2016, σελ. 80

Ο Σάββας θα πάει για πρώτη φορά στο σχολείο, κάτι που το περιμένει με περιέργεια και ανυπομονησία. Αντίθετα, οι γονείς του μένουν ξάγρυπνοι από αγωνία για το πώς θα ξεκινήσει τη σχολική του ζωή ο μοναχογιός τους. Και η αγωνία τους δεν σταματάει εκεί, συνεχίζεται και τις επόμενες μέρες. Χαρακτηριστικό δείγμα υπερπροστατευτικών γονιών, εξακολουθούν να συμπεριφέρονται με αδικαιολόγητο άγχος και να παρεμβαίνουν ακόμα και στις ζωγραφιές του γιου τους. Ο Σάββας, ωστόσο, τους φέρεται με ψυχραιμία και… κατανόηση! Άλλωστε, αντιμετωπίζουν κι άλλα παιδιά παρόμοιες καταστάσεις. «Μη στενοχωριέσαι, έτσι κάνουν όλοι…» τον έχει προειδοποιήσει ο στενός του φίλος, μοναχοπαίδι κι αυτός, όπως –φευ!– τα περισσότερα σύγχρονα παιδιά… Θ’ ακολουθήσουν κωμικά επεισόδια και η ιστορία θα κυλήσει με χιούμορ, ώσπου να επέλθει η ισορροπία, τόσο για τους γονείς όσο και για τον Σάββα, που θα ανακαλύψει ότι μπορεί να βρει περισσότερους φίλους στο σχολείο πέρα από τον «κολλητό» του. Η συγγραφέας και έμπειρη παιδαγωγός, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, καταγράφει με εύθυμη διάθεση και ευρηματικότητα την ψυχολογική κατάσταση των παιδιών που πρωτοπηγαίνουν σχολείο, αλλά κυρίως τις αντιδράσεις των υπερ-

50/4

προστατευτικών γονιών, κάτι που κάνει το βιβλίο της απολύτως κατάλληλο για… ενηλίκους, και μάλιστα για γονείς με παρόμοιες αντιδράσεις! Θα το απολαύσουν επίσης και οι εκπαιδευτικοί, που συναντούν όλο και πιο συχνά αγχώδεις γονείς με παιδιά-πρωτάκια, αλλά και μεγαλύτερα. Λ.Π.-Α.

Εύη Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΚΑΛΟΦΑΓΟΥ!

Εικ.: Λέλα Στρούτση Παπαδόπουλος, Αθήνα 2016, σελ. 32

Το πρόβλημα της διατροφής των παιδιών είναι πασίγνωστο στη χώρα μας, με τα πιο παχύσαρκα παιδιά της Ευρώπης. Από την άλλη, υπάρχουν και οι περιπτώσεις των ολιγόφαγων ή και ανορεκτικών παιδιών, που δεν τρέφονται όσο καλά θα έπρεπε. Με μια χαριτωμένη ιστορία, η γνωστή εκπαιδευτικός και συγγραφέας Εύη Τσιτιρίδου βρίσκει τον τρόπο να μιλήσει στα παιδιά για τα δύο αυτά θέματα και να βρει τη μέση λύση. Διαβάζοντας μαζί μικροί και μεγάλοι αυτό το μικρό βιβλίο θα έχουν την ευκαιρία να κουβεντιάσουν για τη σωστή, υγιεινή διατροφή, κάτι που πρέπει να κατανοηθεί από τα παιδιά όσο νωρίτερα γίνεται. Λ.Π.-Α.

Carol Ann Duffy

Η ΚΛΕΦΤΡΑ ΤΩΝ ΔΑΚΡΥΩΝ Eικ.: Nicoletta Ceccoli Λιβάνης, Αθήνα 2016, σελ. 36

«Υπάρχω από τότε που υπάρχει η χαρά και η λύπη», απαντά η αόρατη Κλέφτρα των Δακρύων, όταν τη ρωτά ένα κοριτσάκι που μόνο αυτό κατορθώνει να δει σε μια νερολακκούβα την αντανάκλαση της μαγικής αυτής ύπαρξης με τα κοντά άσπρα μαλλιά, τα γκρίζα μάτια... Οι πράξεις αυτής της παράξενης μορφής δεν είναι διόλου παράνομες. Αντίθετα, ανακουφίζουν τα παιδιά που δακρύζουν για οποιονδήποτε λόγο. Μαζεύει κάθε βράδυ τα δάκρυά τους σ’ έναν σάκο και τ’ αδειάζει στο φεγγαρόφωτο, ό,τι χρώμα κι αν έχουν. Γιατί, ναι, τα δάκρυα είναι χρωματιστά! Το χρώμα τους, ωστόσο, το διακρίνει μονάχα εκείνη: κόκκινα τα δάκρυα του θυμού, πράσινα της ζήλειας, λευκά του φόβου… Υπάρχουν και δάκρυα που μοιάζουν με μαργαριτάρια, ή κάποια εντελώς ξεχωριστά που αξίζουν περισσότερο από διαμάντια! Μια πρωτότυπη ιστορία, ένα κείμενο μαγευτικό, με εξαιρετική εικονογράφηση – μια υπέροχη έκδοση. Λ.Π.-Α.

51/5

Ούτε Κράουζε

Ο ΣΑΥΡΗΣ ΚΑΙ Η APIΘΜΟΣΑΛΑΤΑ Μετ.: Γιώτα Λαγουδάκου Μεταίχμιο, Αθήνα 2016, σελ. 72

Αχ, αυτά τα μαθηματικά! Για άλλους είναι παιχνιδάκι και για άλλους μαρτύριο. Πάντα όμως υπάρχει ένας δρόμος που οδηγεί στη λύση. Η Λούση –ένας πρωτόγονος ανθρωπάκος–, καλή φίλη του Σταυρή, βρίσκει μια μέθοδο με τα μαναβικά του ψυγείου και... όλα μετατρέπονται σε παιγνίδι. Ο Σταυρής δεν φοβάται πια τις Τετάρτες με τις ασκήσεις στο σπίτι, αλλά ούτε τους διαγωνισμούς στο σχολείο. Έρχεται πλέον πρώτος και παίρνει πολλά «μπράβο». Διαβάστε το βιβλίο, γεμίστε ζαρζαβατικά το ψυγείο σας και –πού ξέρετε;– το κόλπο με την αριθμοσαλάτα μπορεί να πιάσει και σ’ εσάς! Α.Β.

Λορ Μονλουμπού

ΧΑΜΕΝΟΙ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Εικ.: Λορ Μονλουμπού Μεταίχμιο, Αθήνα 2016, σ. 40

Με τα λίγα λόγια που άκουσαν από τη δεσποινίδα Σιμόν, τα παιδιά με τα κόκκινα καπέλα κατάλαβαν πώς έπρεπε να συμπεριφερθούν στον χώρο του Μουσείου. «Δεν τρέχουμε, δεν τρώμε, δεν φωνάζουμε, δεν αγγίζουμε, μόνο κοιτάμε και δεν αφήνουμε ποτέ το χέρι του φίλου μας, για να μη χαθούμε στις μεγάλες αίθουσες». Ο Ζιστέν έχει γραπώσει το χεράκι της Νοεμί, αποφασισμένος να το κρατά σφιχτά. Άραγε, κατάφεραν να πραγματοποιήσουν τις οδηγίες της δεσποινίδας Σιμόν; Α.Β.

Τζεν Πόρτερ

ΕΙΜΑΙ ΠΑΙΔΙ ΕΥΓΕΝΙΚΟ ΕΙΜΑΙ ΠΑΙΔΙ ΓΕΝΝΑΙΟ ΕΙΜΑΙ ΠΑΙΔΙ ΤΑΚΤΙΚΟ ΕΙΜΑΙ ΠΑΙΔΙ ΚΑΛΟ Εικ.: Κέιτι Σόντερς Μεταίχμιο, Αθήνα 2016, σελ. 16 (έκαστο)

Σειρά τεσσάρων βιβλίων για πολύ μικρά παιδιά, που στόχο έχουν να τα ενθαρρύνουν στο να αποκτήσουν δεξιότητες και να χειρίζονται τα συναισθήματά τους. Με ευχάριστο και απλό τρόπο στη διατύπωση, το παιδί συνειδητοποιεί τι σημαίνει να είναι ευγενικό και τακτικό, τι σημαίνει τάξη και νοικοκυροσύνη. Κι όλα αυτά, ώστε να είναι και το ίδιο ενθουσιασμένο και να φουσκώνει από περηφάνια για ό,τι πετύχει. Η εικονογράφηση του βιβλίου είναι απίθανη! Α.Β.

για παιδιά 7 ετών και πάνω Άννα Κοντολέων ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΜΙΡ Εικ.: Αλεξία Λουγιάκη Πατάκης, Αθήνα 2016, σελ. 88

Ένα ασυνόδευτο προσφυγάκι, που ζούσε κάποτε ανέμελο στην όμορφη πατρίδα του, περιφέρεται ολομόναχο κι εξαθλιωμένο σε μια ξένη πόλη. Εκεί συναντιέται μ’ έναν σκύλο που κι αυτός βρίσκεται σε άθλια κατάσταση, εγκαταλελειμμένος από τους άκαρδους πρώην κυρίους του. Οι δυο τους θα γίνουν αχώριστοι και μαζί θα αντιμετωπίσουν τη σκληρή πραγματικότητα, θα ζήσουν περιπέτειες, θα γνωρίσουν τη σκληρότητα των ανθρώπων. Κι όταν η ίδια τους η ζωή θα κινδυνεύσει, ο ένας θα γίνει σωτήρας του άλλου. Η Άννα Κοντολέων ξέρει να διηγείται με λιτότητα, ευστοχία και τρυφερότητα μια ιστορία του καιρού μας, που θα έπρεπε να τη διαβάσουν μικροί και μεγάλοι, για να κατανοήσουν σε βάθος το δράμα των προσφύγων και μάλιστα των ασυνόδευτων παιδιών. Στις πίσω σελίδες του βιβλίου βρίσκουν τη θέση τους μερικές απαραίτητες πληροφορίες σχετικές με το θέμα, καθώς και μια σύντομη αναφορά στην Οργάνωση «Μετάδραση» που προσφέρει τις υπηρεσίες της σε τέτοιες περιπτώσεις. Λ.Π.-Α.

Λίνα Μουσιώνη

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΩΝ ΥΠΟΣΧΕΣΕΩΝ Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια Μεταίχμιο, Αθήνα 2016, σελ. 80

Έχοντας εργαστεί επί χρόνια ως επιμελήτρια σε μουσείο και ως υπεύθυνη του Τμήματος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, η Λίνα Μουσιώνη επινοεί σ’ αυτό το βιβλίο ένα εξαιρετικά πρωτότυπο μουσείο, που δεν αφορά αντικείμενα πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά υποσχέσεις! Τα εκθέματά του είναι συναισθήματα, και στην αναζήτηση ενός τέτοιου χαμένου εκθέματος αναλαμβάνει η μικρή Μαργαρίτα να βοηθήσει τον φύλακα του μουσείου, που είναι ένας βάτραχος! Ξεκινά έτσι μια περιπέτεια με γρίφους και απρόοπτα, ώσπου να φανερωθεί το κρυμμένο μυστικό. Στις τελευταίες σελίδες υπάρχουν πρωτότυπες εκπαιδευτικές δραστηριότητες με στόχο την ανάπτυξη της φαντασίας. Λ.Π.-Α.

53/7

Ιωάννα Μπουλντούμη

ΣΚΥΛΙΣΙΑ ΖΩΗ, σελ. 88 ΟΥΤΕ ΨΥΛΛΟΣ ΣΤΟΝ ΚΟΡΦΟ, σελ. 88 Εικ.: Κατερίνα Χαδουλού Μεταίχμιο, Αθήνα 1915 & 1916

Ο σκύλος κ. Πουαντιγιέ, με το αστυνομικό δαιμόνιο, έχει ιδρύσει ένα γραφείο αστυνομικών ερευνών με την καλή φίλη του την Αγαθή, που είναι μια όμορφη αλλά λίγο κουφή γατούλα. Οι δυο τους κυκλοφορούν στο περιβόλι της παιδικής λογοτεχνίας με τέσσερα μέχρι τώρα βιβλία, τουτέστιν… περιπέτειες. Αναλαμβάνουν μυστηριώδεις υποθέσεις, τις οποίες με λίγη σκέψη και λογική καταφέρνουν να λύσουν. Τις παίζουν, δηλαδή, στα δάχτυλα. Οι νόμοι λειτουργούν πιο σωστά στα ζώα παρά στους ανθρώπους. Αλλά και ο τρόπος που περιγράφει τις κινήσεις τους και τη συμπεριφορά τους η συγγραφέας δεν σ’ αφήνει να σκεφτείς ότι σε όλες αυτές τις ιστορίες μυστηρίου συμμετέχουν ζώα. Η αφήγηση είναι χαριτωμένη και χιουμοριστική. Ο Πουαντιγιέ και η κουφούτσικη Αγαθή καθιερώθηκαν ως δύο θαυμαστοί ήρωες της παιδικής λογοτεχνίας, και η συγγραφέας Ι. Μπουλντούμη έγινε εξπέρ των... μυστηρίων και της επίλυσής τους. Η Κατερίνα Χαδουλού έχει βρει το στιλ των πρωταγωνιστών από ζωγραφικής πλευράς, και έτσι εύκολα ο αναγνώστης αναγνωρίζει τα αποτυπώματά τους. Α.Β.

Φραντσέσκα Σάννα ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ

Μετ.: Μαρία Παπαγιάννη Εικ.: Φραντσέσκα Σάννα Πατάκης, Αθήνα 2016, σελ. 48

Η συγγραφέας αναλαμβάνει με επιτυχία να γνωρίσει στα μικρά παιδιά τι σημαίνει προσφυγιά. Όπου ξεσπάσει πόλεμος, οι κάτοικοι αναγκάζονται να αναζητήσουν νέα πατρίδα και σπίτι, όπου δεν θα φοβούνται πια να ζήσουν, αλλά θα ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον. Η εικονογράφηση αποδίδει θαυμάσια το κείμενο. Λ.Ψ.

Ευαγγελία Στάθη

Η ΑΛΕΠΟΥΔΙΤΣΑ ΚΑΙ Η ΜΠΛΕ ΒΑΛΙΤΣΑ Εικ.: Απόστολος Καραστεργίου Πατάκης, Αθήνα 2016, σελ. 26

Όταν η Αλεπουδίτσα έχασε τη βαλίτσα της, ήταν σίγουρη ότι κά-

54/8

ποιος την έκλεψε. Μήπως ήταν ο Ασβός, η Κίσσα, η Νυφίτσα, ή το Ποντίκι; Μάζεψε όλους τους υπόπτους στο σπίτι της και κάλεσε και τη σοφή Κουκουβάγια σε ρόλο δικαστή. Εκείνη, αφού ερεύνησε την υπόθεση, είπε στην Αλεπού: «Τα ψέματα κι οι αδικίες, ψυχρές κατηγορίες, μπορούν να καταστρέψουνε τις πιο όμορφες φιλίες. Μάθε λοιπόν να σκέφτεσαι πριν να κατηγορήσεις, και με τους φίλους σου μαζί ψάξε να βρεις τις λύσεις». Η εικονογράφηση πλούσια, ιδανική για μικρά παιδιά. Στο τέλος περιέχεται και ένα ενδιαφέρον σημείωμα για γονείς και παιδαγωγούς. Λ.Ψ.

Εύη Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΕΒΙΤΑΣ Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Καλέντης, Αθήνα 2016, σελ. 40

Η Εβίτα έπεσε να κοιμηθεί ανήσυχη. Την άλλη μέρα είχε να γράψει μια έκθεση με θέμα «Ποιος είναι ο μεγαλύτερος θησαυρός του κόσμου» και δυσκολευόταν πολύ να σκεφτεί ποιος να ήταν τάχα ο θησαυρός αυτός. Ο ύπνος δεν την έπαιρνε, μ’ όλο που η νύχτα ήταν γλυκιά και μαγευτική. Τόσο μαγευτική, που της έστειλε τελικά ένα πολύχρωμο, πρωτότυπο όνειρο. Το όνειρο αυτό θα της προσφέρει τη λύση ύστερα από πολλές απρόσμενες περιπέτειες, που θα τις περάσει σ’ έναν παράξενο τόπο, παρέα με τον γάτο της και μια φτερωτή ελαφίνα, πέφτοντας σ’ ένα πηγάδι σαν σύγχρονη Αλίκη σε χώρα των Θαυμάτων. Με γλώσσα γλαφυρή και ποιητική, η συγγραφέας περιγράφει τις απρόοπτες αυτές περιπέτειες, φανερώνοντας στην Εβίτα ποιος είναι τελικά ο θησαυρός αυτός, «που σ’ όποιο μέρος της γης κι αν ζούμε, όποια γλώσσα κι αν μιλάμε, σ’ όποια φυλή και έθνος κι αν ανήκουμε, μας κάνει ευτυχισμένους όταν τον έχουμε», όπως εύστοχα σημειώνει στο οπισθόφυλλο. Λ.Π.-Α

Μαίρη Τσόγκα

ΔΙΑΒΑΣΕ ΜΟΥ ΚΙ ΑΛΛΟ! Εικ.: Βασίλης Γρίβας Μεταίχμιο, Αθήνα 2015, σελ. 128

Η ζωή του γάτου Κροίσου, μαζί και η ζωή των αφεντικών του, ανατρέπεται εξαιτίας της κρίσης. Από την καλή ζωή περνά στα χίλια βάσανα, και βρίσκεται ταλαιπωρημένος σ’ ένα καταφύγιο για αδέσποτα ζώα. Από κάπου όμως θα μπει φως στη ζωούλα του. Πρόκειται για ένα πραγματικό «εύρημα» της συγγραφέως: ένας μικρός, ο Μάνος, δεν τα καταφέρνει στο διάβασμα. Προκειμένου να εξασκηθεί, δια-

55/9

βάζει ιστορίες στον Κροίσο! Πολύ του αρέσει αυτό το περιβάλλον του γάτου. Η ιστορία κυλά μέσα από διάφορα επεισόδια, ώσπου οι αναγνώστες –μικροί και μεγάλοι– γίνονται συμμέτοχοι στη δημιουργία μιας βιβλιοθήκης και ο Κροίσος, που το όνομά του θύμιζε τον κραταιό βασιλιά της Περσίας, θα γίνει και πάλι βασιλιάς, άρχοντας ενός πνευματικού χώρου. Ο Βασίλης Γρίβας με την ασπρόμαυρη ζωγραφική του προσφέρει στο κείμενο τη δική της χάρη. Α.Β.

Αλεξάνδρα Κ* – Αντώνης Παπαθεοδούλου – Δάφνη Σιβετίδη ΔΙΝΩΣΑΥΡΟΣ

Εικ.: Δάφνη Σιβετίδη Πατάκης, Αθήνα 2016, σελ. 34

«Αυτός είναι Δινώσαυρος με ωμέγα και με γιώτα. Μην πείτε “ανορθόγραφος”, ακούστε λίγο πρώτα. Κάθε μικρός δεινόσαυρος έχει και μια μανία: τα κόμικς, τα αυτοκίνητα, μπάσκετ, αστρονομία. Μα τον δικό μας ήρωα άλλο τον ενδιαφέρει: Να χαρίζει, να βοηθά, να δίνει, να προσφέρει». Ενδιαφέρον βιβλίο, που υποστηρίζει την οργάνωση «Μπορούμε», η οποία έχει ως σκοπό τη μείωση της σπατάλης φαγητού, μέσα από την προσφορά του περισσεύματος σε όσους το έχουν ανάγκη. Λ.Ψ.

Χέραρτ Βαν Χέμερτ

Η ΝΕΑ ΟΜΑΔΑ, σελ. 66 Ο ΠΑΙΚΤΑΡΑΣ, σελ. 70 Εικ.: Mαρκ Γιάνσεν Μετ.: Μαργώ Ζέιμπρεχτς Ψυχογιός, Αθήνα 2016

Δύο βιβλία-αδελφάκια, με θέμα τους το ποδόσφαιρο. Ο συγγραφέας Χέραρτ Βαν Χέμερτ είχε λατρεία από μικρός για το άθλημα. Η ιστορία με λίγα λόγια: Ο Νταν μετακομίζει στη γιαγιά του επειδή ο πατέρας του βρήκε εκεί καινούργια δουλειά. Προκύπτουν όμως προβλήματα στον νέο τόπο όπου εγκαθίστανται, γιατί δεν ξέρει κανέναν και δεν έχει φίλους. Μόνο η Μελίσσα τού συμπαραστέκεται, όντας κι αυτή μέλος της καινούργιας ομάδας στην οποία γράφτηκε για να παίζει

56/10

ποδόσφαιρο. Ο Νταν τα καταφέρνει στον αγώνα και δικαιώνει τη φήμη του γκολτζή. Στο 2ο βιβλίο, ο Νταν και η Μελίσσα κερδίζουν με την αξία τους τη φήμη που θα κάνει ευκολότερη τη μοναχικότητα του Νταν. Α.Β.

Ντέιβ Πίλκι

ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΠΕΤΑΝ ΒΡΑΚΑ, σελ. 120 Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΒΡΑΚΑΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΚΑΜΠΙΝΕΔΩΝ ΠΟΥ ΜΙΛΑΝΕ, σελ. 137 Ο ΚΑΠΕΤΑΝ BPAKΑΣ ΚΑΙ Η ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΑ ΑΤΑΚΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΟΚΟΜΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ, σελ. 140 Μετ.: Μαίρη Γραμμένου Ψυχογιός, Αθήνα 2016

Ο συγγραφέας Ντέιβιντ Πίλκι, ήδη από τη Β΄ Δημοτικού επινόησε τον διάσημο και περιβόητο χαρακτήρα Καπετάν Bράκα. Παρά τις συμβουλές των δασκάλων του, αυτός συνέχισε να σκαρώνει περιπέτειες και να φτιάχνει ζωγραφιές για κόμικς. Τα μυθιστορήματά του, που τα αποκαλεί «επικά» (τρέμε, Όμηρε!), έχουν γέλιο, δράση, αλλά και flip-o-rama, που επιτρέπει στον αναγνώστη να ζωντανέψει τις ξεκαρδιστικές δράσεις. Δύο ζιζάνια του Δημοτικού τρελαίνονται να οργανώνουν φάρσες. Πρόκειται για τον Τζορτζ και τον Χάρολντ. Όλες οι φάρσες έχουν ως στόχο τον διευθυντή τους. Με τίποτα δεν λένε να σταματήσουν τις φάρσες αυτές, αφού έχουν μέσα τους το μικρόβιο της σκανταλιάς. Ο καημένος διευθυντής κ. Κρουπ, δυστυχώς, χωρίς να το θέλει, συμμετέχει στις φάρσες και περιμένει να αποφοιτήσουν τα πιτσιρίκια για να βρει κι αυτός την υγειά του... Α.Β.

57/11

για μεγάλα παιδιά και νέους Ζωή Κανάβα

ΟΣΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ Ο ΣΤΕΙΡΙΩΤΗΣ Εικ.: Γιαννούλης Λυμπερόπουλος Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2016, σελ. 66

Αν κάποιος τύχει ν’ ακούσει κάτι για του Οσίου Λουκά το μοναστήρι και είναι λάτρης της ποίησης του Σικελιανού, ο νους του σίγουρα θα πάει «Στ’ Οσίου Λουκά το μοναστήρι, απ’ όσες γυναίκες του Στειριού συμμαζεύτηκαν, τον επιτάφιο να στολίσουν». Ο αναγνώστης αυτού του βιβλίου θα συμπορευτεί με τη ζωή του Οσίου, ζωή χαρισμένη σαν αντίδωρο σε όσους τον πλησίαζαν για να μοιραστούν μαζί του ό,τι τους παίδευε και τους πονούσε. Γεννήθηκε το 896 στο Καστρί της Φωκίδας. Την κλίση του προς τον μοναχισμό την έδειξε από πολύ μικρός. Κι αφού από τα δεκατέσσερά του χρόνια περιπλανήθηκε σε διάφορους τόπους εξαιτίας των απανωτών επιδρομών, βουλγαρικών κυρίως, κατέληξε στον Στειριώτικο λόφο, στις υπώρειες της δυτικής πλευράς του Ελικώνα, όπου και παρέμεινε έως την οσία του κοίμηση το 953, περιστοιχισμένος από πλήθος μοναχών. Ο Λουκάς, όπου κι αν έστηνε το καλύβι του, ήταν ιδιαίτερα αγαπητός. Ακόμα και στους στρατηγούς του Θέματος, που είχε ως έδρα τη Θήβα. Ήταν ο γιατρός, ο προφήτης, ο Αδελφός τους. Κι ως τέτοιος επιβιώνει, μέχρι τις μέρες μας, στις καρδιές των χριστιανών που γειτονεύουν με το μοναστήρι του. Γραμμένο με τη δεδομένη ποιότητα γραφής της έμπειρης και βραβευμένης συγγραφέως, το βιβλίο θα αποτελέσει κόσμημα για κάθε βιβλιοθήκη. Λ.Ψ.

Ζωή Κανάβα

ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ – ΟΤΑΝ ΤΟ ΦΩΣ ΝΙΚΑ ΤΟΝ ΦΟΒΟ Εικ.: Γιαννούλης Λυμπερόπουλος Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2015, σελ. 56

Το βιβλίο περιγράφει τη ζωή της Αγίας Βαρβάρας, από τη γέννησή της μέχρι το μαρτυρικό της τέλος, εξαιτίας της μύησής της στον χριστιανισμό. Έτσι, ο αναγνώστης θα μάθει, όχι τόσο ως πληροφορία όσο ως προσωπικό βίωμα, την καθημερινότητα της ζωής, τις συνήθειες, τα ήθη και έθιμα μιας συγκεκριμένης εποχής, με τις όποιες ιδιαιτερότητες αφορούσαν τη Βαρβάρα ως πρόσωπο, καθώς ήταν πλούσια, μορφωμένη, μοναχοκόρη και όμορφη.

58/12

Η Αγία Βαρβάρα γεννήθηκε τον 4ο αι. μ.Χ. Ο πατέρας της, ο Διόσκουρος, ήταν έπαρχος στην Ηλιούπολη της Συρίας, δηλαδή το μάτι και το αυτί του αυτοκράτορα στον χώρο όπου διοικούσε. Ανάμεσα στις ευθύνες που επωμίσθηκε με όρκο, λόγω του αξιώματός του, ήταν και η διατήρηση της ενότητας της Αυτοκρατορίας. Αυτό εξασφαλιζόταν, μεταξύ άλλων, και με την υποστήριξη της εθνικής θρησκείας, δηλαδή της ειδωλολατρίας, και της πίστης στον αυτοκράτορα. Για τούτο και κυνηγήθηκε τόσο άγρια ο χριστιανισμός από τις πρώτες μέρες της εμφάνισής του. Με τη δυναμική με την οποία εξαπλωνόταν, θεωρήθηκε ως απειλή για την ενότητα της Αυτοκρατορίας και θα οδηγούσε στη διάλυσή της. Ο λόγος αυτός έστρεψε και τον Διόσκουρο εναντίον της κόρης του – δεσμευμένος, ασφαλώς, από τον όρκο που είχε δώσει, μόλις βεβαιώθηκε από την ίδια ότι έχει ασπασθεί τον χριστιανισμό. Τούτη η περιγραφή είναι και το συγκλονιστικότερο κομμάτι της αφήγησης: η δοκιμασία, με τόσο απόλυτο τρόπο, μιας δομικής σχέσης, όπως αυτή πατέρακόρης, από την πίστη του καθενός σε μια διαφορετική αλήθεια: της ανθρώπινης, που επιλέγει να σκοτώσει, και της θείας, που προτιμά να θυσιαστεί. Γραμμένο με γλαφυρό τρόπο, ευρηματικότητα και ευαισθησία, το βιβλίο θα ευφράνει τις καρδιές των παιδιών. Η υπέροχη εικονογράφηση συνοδεύει αρμονικά το κείμενο. Λ.Ψ.

Κώστας Στοφόρος

Ο ΚΩΔΙΚΑΣ ΤΗΣ ΛΕΡΟΥ Κέδρος, Αθήνα 2016, σελ. 244

Μια παρέα παιδιών, αγόρια και κορίτσια, περνούν τις διακοπές τους στη Λέρο. Θα γνωρίσουν καινούργιους φίλους και θα ζήσουν μια συναρπαστική αλλά και επικίνδυνη περιπέτεια. Θέλοντας να διαφυλάξουν ένα έγγραφο σημαντικό για την ιστορία του νησιού, θα βρεθούν αντιμέτωποι με μια αδίστακτη συμμορία. Και μέσα σ’ όλα αυτά, υπάρχει και ο μικρός Ελίας, πρόσφυγας από τη Συρία, που θα ζήσει δύσκολες στιγμές, αλλά θα γνωρίσει τη ζεστασιά της αλληλεγγύης και της φιλίας. Βιβλίο καλογραμμένο, γεμάτο περιπέτεια και δράση, που θα το απολαύσουν οι νεαροί αναγνώστες. Λ.Ψ.

59/13

Εύη Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ Εικ.: Θανάσης Δήμου Πατάκης, Αθήνα 2011, σελ. 80

Οι εκπαιδευτικοί του Γυμνασίου ή των μεγάλων τάξεων του Δημοτικού, που αναζητούν ένα βοηθητικό εκπαιδευτικό εργαλείο προκειμένου να δώσουν στους μαθητές τους μια ζωντανή εικόνα της βυζαντινής Κωνσταντινούπολης, δεν θα μπορούσαν να βρουν κάτι αρτιότερο και αποτελεσματικότερο από το βιβλίο αυτό, που δίκαια κατέκτησε το Βραβείο Παιδικού Βιβλίου Γνώσεων από το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Με περισσότερες από 50 εκπαιδευτικές δραστηριότητες, βασισμένες στην πλούσια βιβλιογραφία που παρατίθεται στις τελευταίες σελίδες, μαζί με το απαραίτητο γλωσσάρι και το ευρετήριο λύσεων, προσφέρει πολύτιμη αναγνωστική εμπειρία κι ένα αλησμόνητο ταξίδι στη Βασιλίδα των Πόλεων, που σημάδεψε ανεξίτηλα τον πολιτισμό γενικά και την ελληνική Ιστορία ειδικότερα. Έξοχη και απόλυτα ταιριαστή η εικονογράφηση. Λ.Π.-Α.

Ντέιβιντ Ουάλιαμς Η ΞΕΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ

Εικ.: Τόνυ Ρος Μετ.: Πετρούλα Γαβριηλίδου Ψυχογιός, Aθήνα 2016, σελ. 352

Μερικοί συγγραφείς τα βάζουν με τους μεγάλους, που δεν δείχνουν αγάπη για τα παιδιά. Σ’ αυτήν την κατηγορία εντάσσεται και το καλογραμμένο και διασκεδαστικό αυτό βιβλίο, από το χέρι του καινούργιου «Ρόαλ Νταλ», του συγγραφέα Ντέιβιντ Ουάλιαμς, που διαθέτει το αφάνταστο ταλέντο να διηγείται όλα τα άσχημα και να σε κάνει να ξεκαρδίζεσαι στα γέλια. Ο Άλφι, ο πρωταγωνιστής, άφησε τα δόντια του να χαλάσουν. Και δεν λέει τίποτε στην οδοντίατρο, που... χτενίζεται με μια όμορφη τούφα στο κεφάλι, έχει όμορφη εμφάνιση, αλλά και μεγάλη απάθεια και σκληρότητα όταν βγάζει όλα τα δόντια από τα παιδιά. Ο Άλφι και τα άλλα παιδιά βάζουν τα δόντια τους κάτω από το μαξιλάρι για να τους φέρει η νεράιδα των δοντιών ένα χρυσό νόμισμα. Όμως, αντί γι’ αυτό... Διαβάστε την ιστορία και θα βγάλετε τα συμπεράσματά σας... Θαυμάσιος ο Τόνυ Ρος με την ασπρόμαυρη ζωγραφική του. Α.Β.

60/14

Συλλογικό

ΠΑΤΡΙΔΕΣ ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΕΣ: ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ – ΠΟΝΤΟΣ Εικ.: Γιώργος Παπασταθόπουλος – Αλέξανδρος Τζάλλας Παπαδόπουλος, Αθήνα 2016, σελ. 80

Έξι διηγήματα-αφηγήσεις περιλαμβάνει ο μικρός αυτός τόμος, τα οποία υπογράφουν οι: Θωμάς Κοροβίνης, Έλενα Αρτζανίδου, Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Δήμητρα Π. Πυργελή, Εύη ΤσιτιρίδουΧριστοφορίδου και Μαργαρίτα Μυλωνάκη-Κοντογιάννη. Οι συγγραφείς αντλούν τα θέματά τους από τα ιστορικά γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής και τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου, καθώς και από τα όσα αντιμετώπισαν με τον ερχομό τους στη μητέρα πατρίδα. Η συλλογή των διηγημάτων αυτών, πέρα από τη συμβολή της στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης με τον καλύτερο τρόπο –τη λογοτεχνία–, θα βοηθήσει τα μεγαλύτερα παιδιά και στην κατανόηση του προβλήματος της σύγχρονης προσφυγιάς που αντιμετωπίζει η χώρα μας. Λ.Π.-Α.

61/15

ΕΠΙΛΟΓΗ

Χριστουγεννιάτικων βιβλίων ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ Δημήτρης Μπογδάνος

ΤΟ ΣΚΟΥΡΙΑΣΜΕΝΟ ΤΡΙΓΩΝΟ Eικ.: Νικόλας Ανδρικόπουλος Αθήνα 2016, σελ. 30

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Tρυφερό χριστουγεννιάτικο διήγημα. Ένα κορίτσι που πηγαίνει όλον τον χειμώνα στο σχολείο μ’ ένα παλιό παλτό, ντρέπεται να το φορέσει στη σχολική χριστουγεννιάτικη γιορτή. Ψάχνοντας, όμως, βρήκε ένα παλιό σκουριασμένο τρίγωνο που έκανε το θαύμα του. Με το που το χτυπούσε λέγοντας ένα τραγούδι, αυτό άστραφτε σαν να πετούσε χρυσάφι κι έβγαζε τους πιο αγγελικούς ήχους. Επρόκειτο για ένα θαύμα που σχετίστηκε και με το παλιό παλτό. Η εικονογράφηση του Νικόλα Ανδρικόπουλου εκπληκτική, με το ιδιαίτερο ύφος της να ξεχωρίζει. Α.Β.

Ξένια Σκούρα

ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΚΑΡΥΔΙ Eικ.: Σοφία Παπαδοπούλου Αθήνα 2016, σελ. 28

Το καρύδι που έπεσε στο κεφάλι του Λουκά του τίγρη ήταν τόσο σκληρό, ώστε ήταν αδύνατο να σπάσει. Ωστόσο, επειδή ήταν μαγικό, έπρεπε –προκειμένου να ανοίξει– να κάνει ο Λουκάς μια ευχή αυθόρμητη και ειλικρινή

για κάποιον άλλον. Ο εγωισμός του Λουκά όμως δεν τον άφηνε να βρει τη λύση. Στο τέλος, το δάσος πήρε φωτιά και κινδύνεψε να καεί η αγαπημένη του γιαγιά. Η παράκλησή του προς τον Θεό ήταν τόσο θερμή και ζεστή για τη σωτηρία της, ώστε αμέσως, μόλις του ήρθαν δάκρυα στα μάτια, άρχισαν να πέφτουν και οι πρώτες στάλες της βροχής, που έσβησαν τη φωτιά και έσωσαν τη γιαγιά. Η εικονογράφηση της Σοφίας Παπαδοπούλου είναι πλούσια και πολύ ταιριαστή με το κείμενο. Α.Β.

Λίνα Σωτηροπούλου

ΕΝΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΟΝΕΙΡΟ Εικ.: Λίζα Ηλιού Αθήνα 2016, σελ. 40

Όλοι νόμιζαν ότι η ανώνυμη ηρωίδα του βιβλίου είναι άπληστη, από κείνα τα παιδιά που δεν ευχαριστιούνται με το ένα δώρο, αλλά ζητούν κι άλλο, κι άλλο, κι άλλο... Το κοριτσάκι γέμιζε ένα δωμάτιο με δώρα, και ξεχνούσε να τ’ ανοίξει. Περίεργο! Το χαριτωμένο κοριτσάκι, όπως αποδείχθηκε στο τέλος, δεν ήταν άπληστο. Ίσα ίσα! Μάζευε τα δώρα γιατί είχε στο μυαλό της μιαν ιδέα: να τα δώσει στον Άι-Βασίλη, για τα παιδιά που δεν υπήρχε περίπτωση να τους χαρίσει κάποιος δώρο. Ήθελε να αποδείξει ότι με όπλο την καλή καρδιά και τα αισθήματά της δεν ήταν άπληστη (αφού και το

αρκουδάκι της ακόμα έδωσε στον Άγιο), αλλά ένας αθόρυβος και ευαίσθητος δωρητής. Μπράβο στο κοριτσάκι χωρίς όνομα, που μπορεί να είσαι εσύ ή η φίλη σου ή κάποιο αγαπημένο σου πρόσωπο! Α.Β.

άζουν το πατίνι τους και το ποδηλατάκι τους για να κάνουν αντίστοιχα δώρα στον αγαπημένο φίλο τους. Θα υπάρξει όμως κάποιο μαγικό ραβδί, που θα καθορίσει την πορεία των δώρων, και έτσι θα μείνουν όλοι ευχαριστημένοι! Α.Β.

Ρεμπέκα Γκέρλινγκς

Ο ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΕΧΕΙ ΜΠΕΛΑΔΕΣ Εικ.: Σάρα Τζάνινγκς Μετ.: Ειρήνη Χριστοπούλου Αθήνα 2016, σελ. 40

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΥΡΑΝΟΣ

Ο Άγιος Βασίλης μπορεί να συναντήσει μπελάδες, όπως όλοι μας όταν τα πράγματα μπλέκονται, ακριβώς τη στιγμή που προέχει να πηγαίνουν όλα ρολόι. Εικονογραφημένο βιβλίο με σκληρό εξώφυλλο και ρυθμικά τεράστιχα. Χαρούμενο χριστουγεννιάτικο περιεχόμενο, αλλά γεμάτο... αναποδιές. Τι θαρρείτε; Οι Άγιοι δεν βρίσκουν εμπόδια μπροστά τους; Α.Β.

Στέλλα Τζ. Τζόουνς ΤΟ ΤΕΛΕΙΟ ΔΩΡΟ

Εικ.: Καρολάιν Πέντλερ Μετ.: Σοφία Γεωργίου Αθήνα 2016, σελ. 32

Μια χριστουγεννιάτικη ιστορία σχετικά με την αξία της προσφοράς, τη φιλία και τη μαγεία των Χριστουγέννων. Δυο φιλαράκια αρκουδάκια, η Μπέλα και ο Μπίλι, θυσι-

Πέγκυ Φούρκα

ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ Eικ.: Πέγκυ Φούρκα Αθήνα 2016, σελ. 104

Οι εκδόσεις Ουρανός είναι κατοχυρωμένη επωνυμία των εκδόσεων Ψυχογιός. Μέσα από το αλφάβητο, τις επιτυχημένες ασκήσεις και τα τετράστιχα, η Πέγκυ Φούρκα προσπαθεί ν’ αγγίξει την παιδική ψυχή έχοντας ως θέμα τις ξεχωριστές γιορτές και τα γεγονότα της ορθόδοξης πίστης. Πρόκειται για γιορτές οικείες στα παιδιά, που όμως αγνοούν τη βαθύτερη ουσία τους. Πολύ πετυχημένο βιβλίο, τόσο ως κείμενο όσο και ως παρουσίαση (ασκήσεις, εφαρμογή, αυτοκόλλητα, κ.λπ.). Α.Β.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Ευγένιος Τριβιζάς

ΤΟ ΠΕΡΙΠΟΘΗΤΟ ΦΛΟΥΡΙ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑΣ Εικ.: Κώστας Γρηγοριάδης Αθήνα 2015, σελ. 60

v 64 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κυρίως τα παιδιά έχουν τόσο μεγάλη έγνοια να τους πέσει το φλουρί της βασιλόπιτας. Κι όμως, υπάρχουν και μεγάλοι που το επιθυμούν μετά μανίας. Ο κ. Χλαπατσούλης, παραδείγματος χάριν, δεν είχε τη χαρά να βρει ποτέ το φλουρί της βασιλόπιτας. Ωστόσο, δεν χάνει τη λαχτάρα του να το πετύχει. Έτσι, προσπαθεί με τα σχέδια που σκαρφίζεται να γευτεί αυτό που από μικρός δεν μπόρεσε. Εννοείται ότι τα σχέδια έπρεπε να πετύχουν. Πέτυχαν όμως; Α.Β.

Εμμανουέλ Λεπετί

ΤΑ ΩΡΑΙΟΤΕΡΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ Εικ.: Κάτια Λονγκί Αθήνα 2016, σελ. 74

Δεν είναι και τόσο μυστικά, κατά τη γνώμη μας, αυτά που αναφέρει το βιβλίο. Πρόκειται για πασίγνωστα γεγονότα και πολύ ελκυστικά μάλιστα. Πώς γίνεται, όμως, και κάθε χρόνο μάς φαίνονται καινούργια; Μήπως αυτό είναι το μυστικό; Ότι, παρόλο που τα γνωρίζουμε, νιώθουμε την ίδια αίσθηση, κάθε φορά, σαν να τα ανακαλύπτουμε πρώτοι εμείς, με μιαν αύρα καλοσύνης και αγάπης; Αυτά σκέφτεται κι ο Βαρ-

νάβας Βαρβακίπι, που απευθύνει στους αναγνώστες ένα γράμμα επεξηγηματικό. Η εικονογράφηση μας μεταφέρει μεμιάς στη μαγική χώρα του αγαπημένου Αγίου, κι εκεί μας αποκαλύπτονται πράγματα που η αλήθεια είναι ότι δεν γνωρίζαμε. Ξέρατε, για παράδειγμα, ότι υπάρχουν μελιτζανομπανάνες, σπανακογογγύλια, καρυδοφράουλες και ένα σκουφόδεντρο, απ’ όπου μπορούμε να προμηθευτούμε καινούργιο σκουφί για την καινούργια χρονιά; Αυτά, μάλιστα, είναι μυστικά! Α.Β.

Ε. Τ. Α. Χόφμαν

Ο ΚΑΡΥΟΘΡΑΥΣΤΗΣ Αθήνα 2016, σελ. 32

Βασισμένο στο έργο του Ε. Τ. Α. Χόφμαν, το αθάνατο αυτό παραμύθι ξαναγεννιέται φέρνοντας στην καρδιά τις αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας, με τις ζωγραφιές και τη μουσική του. Η Κλάρα παίρνει για χριστουγεννιάτικο δώρο έναν ξύλινο καρυοθραύστη. Ξύλινα στρατιωτάκια ζωντανεύουν και πανέμορφες νεράιδες χορεύουν μέσα σε παλάτια από ζαχαρωτά, σ’ ένα παραμυθένιο και χριστουγεννιάτικο περιβάλλον. Α.Β.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ! Αθήνα 2016, σελ. 16

Ο καθένας μας έχει μια μέρα

όπου πρωταγωνιστεί. Άλλος έχει τα γενέθλιά του, άλλος τη γιορτή του. Ο Άγιος Βασίλης είναι ο πρωταγωνιστής του Δωδεκαήμερου. Πρέπει να τα επιθεωρήσει όλα και να τα βάλει σε τάξη, ώστε να λειτουργήσουν σωστά και χωρίς λάθη και έτσι να δώσει σε όλους χαρά. Η εικονογράφηση του βιβλίου είναι πλουσιότατη. Στην τελευταία σελίδα, ένα καθρεφτάκι όπου μπορείς να δεις το πρόσωπό σου, συμβολίζει ότι αυτή τη μεγάλη μέρα για τον Άγιο είσαι κι εσύ στο πρόγραμμά του. Α.Β.

ΤΡΑΓΟΥΔΩΝΤΑΣ ΣΤΟ ΕΛΚΗΘΡΟ ΤΡΑΓΟΥΔΩΝΤΑΣ ΣΤΟΝ ΧΙΟΝΙΑ Αθήνα 2016, σελ. 10 (έκαστο)

Πλούσια εικονογράφηση, σκληρό και ανθεκτικό εξώφυλλο, με μουσική υπόκρουση! Τα μικρά τετράστιχα μαζί με τα γνωστά τραγούδια που περιέχονται, βάζουν μεμιάς τα μικρά παιδιά στο πνεύμα των ημερών. Α.Β.

65 v

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

O ΠΑΠΠΟΥΣ ΚΑΙ Ο ΕΓΓΟΝΟΣ ΩΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου

Τ T 66 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

όσο ο παππούς όσο και ο εγγονός (εγγονή) συναντώνται συχνά στα παιδικά αναγνώσματα ως αφηγηματικά πρόσωπα, ήρωες και πρωταγωνιστές περιπετειών. Ιδιαίτερα ο παππούς ασκεί γοητεία με την παρουσία και τη σοφία του. Αυτός συνδέει μέσα από τις αφηγήσεις του το παρόν με το παρελθόν, συνδέει τις γενιές με τις εμπειρίες του. Ο λόγος του έχει πειθώ και γλυκύτητα, κι αρδεύει τον νου και την ψυχή του παιδιού με μαγικές εικόνες και εκπλήξεις, με περιπέτειες θαυμαστές, με βλέμματα και χειρονομίες. Είναι ο χρυσός κρίκος ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα. Βιβλία με πρωταγωνιστή παππού κυκλοφορούν για όλες τις ηλικίες. Για παράδειγμα: η Κορώνα από χιόνι της Αγγελικής Βαρελλά.2 Στη Λαπωνία, ο παππούς με τον εγγονό πιάνουν κουβέντα για την κορώνα που βλέπουν ψηλά στα χιόνια, για την οποία ο παππούς βεβαίωνε τον εγγονό πως αν την κατακτούσε θα γινόταν βασιλιάς. Έτσι κι έγινε, δείχνοντας τη συνέχεια της ζωής... Μια νεότερη συγγραφέας, η Μαρία Πετκανοπούλου, γράφει για Δυο μωρά λυκάκια,3 όπου ο παππούς αφηγείται στον μικρό Μάνο την ιστορία του. Πώς, δηλαδή, όταν ήταν μικρός μαθητής στο σχολείο, έσωσε στο δάσος δύο μικρά λυκάκια. Για μεγαλύτερα παιδιά έχουμε το βιβλίο της Άλκης Ζέη, Ο ψεύτης παππούς,4 που αναφέρεται σε γεγονότα του δεύτερου μισού του 20ού αι., και του Βασίλη Κρομμυδά, Εσύ πώς έζησες μικρός, παππού;,5 όπου εξιστορούνται, με επιδεξιότητα και ενίοτε με χιούμορ, οι δύσκολες μέρες της Κατοχής και της πείνας, της μεγάλης δοκιμασίας του λαού μας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε εφήβους απευθύνονται Το φιλί της λύκαινας, της Λότης ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου,6 όπου ο μυστηριώδης και ασυνήθιστος παππούς αναδεικνύεται σε μεγάλο παιδαγωγό, γοητεύοντας τον εγγονό του με τις ιστορίες του, και το Μανόλο, Μανολίτο και... Μανουήλ, του Μάνου Κοντολέοντα,7 που περιέχει τον διάλογο μεταξύ ενός ώριμου ατόμου και ενός αρχάριου της ζωής. Ας σταθούμε, όμως, στα δυο τελευταία και πολύ πρόσφατα μυθιστορήματα: Διάβασα με πολύ ενδιαφέρον και αγάπη το καινούργιο μυθιστόρημα της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Το φιλί της λύκαινας. Απευθύνεται σε εφήβους, σε μεγάλα παιδιά, αλλά και σε μεγάλους. Οφείλω να πω ότι συγκινήθηκα όχι μόνο από τη γραφή, την πλοκή και τον ζωντανό διάλογο, αλλά ακόμη περισσότερο από το θέμα, αφού ανακάλεσα κι εγώ ανάλογα βιώματα, όχι με κάποιο λυκόσκυλο, αλλά με παππούδες και απλά σπιτικά σκυλιά.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

Κύριοι πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι ο παππούς Πέτρος και ο εγγονός του. Ο παππούς διηγείται την ιστορία στον οκτάχρονο εγγονό. Το μυστικό τους είναι η μικρή λύκαινα, που ο παππούς φιλοξενεί κρυφά στην πολυκατοικία, αφού οι ένοικοι διαμαρτύρονται. Έτσι, αναγκάζεται να εγκαταλείψει την Αθήνα και να ταξιδέψει στην Αμφίπολη όπου βρίσκονται τα κτήματά του. Μαζί παίρνει και τον εγγονό του, τον Φραγκή (από το Φραγκίσκος). Στη διάρ κεια του ταξιδιού αφηγείται τις περιπέτειες της ζωής του: γιατί χώρισε με τη γιαγιά και πώς μπήκε φυλακή στη Λατινική Αμερική, πώς βρέθηκε αργότερα στην Ευρώπη και σε άλλα μέρη, προτού γυρίσει στα πάτρια χώματα. Ο Φραγκής είναι όλο απορίες κι ερωτήματα, αλλά και ο παππούς του όλο διάθεση να του εξηγεί. Ταξίδι ευχάριστης μάθησης, σχετικά με τη φύση, τα δέντρα,

T 68 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

τη γη και τα ζώα. Αυτό έκανε τον Φραγκή να λέει πως όταν μεγαλώσει θα σπουδάσει γεωπόνος. Φθάνουν στην Αμφίπολη, όπου αργότερα έρχεται και η Αγγελίνα, παιδική φίλη του παππού. Ακολουθούν άλλα γεγονότα (ευχάριστα και δυσάρεστα), που αναγκάζουν τη μητέρα και τον πατέρα του Φραγκή να ταξιδέψουν κι εκείνοι από την Αθήνα στη Μακεδονία. Αυτός ο «μυστηριώδης» κι «ασυνήθιστος» παππούς αναδεικνύεται σε μεγάλο παιδαγωγό, που μου θυμίζει το έργο Φιλοκτήτης του Σοφοκλή, όπου ο Οδυσσέας στη Λήμνο, καθοδηγώντας και παιδαγωγώντας τον γιο τού Αχιλλέα, τον Νεοπτόλεμο, αποσπά τα όπλα από τον Φιλοκτήτη με σκοπό να αλώσουν την Τροία. Από το ένα μέρος έχουμε την πείρα του πολύπλαγκτου παππού, και από το άλλο μέρος τον έφηβο Φραγκή, τον γεμάτο ερωτήματα και όνειρα. Αυτή η αντίστιξη παραπέμπει σε παιδαγωγικό μοντέλο, όπου βασίζεται η παιδαγωγική διαδικασία. Η Πέτροβιτς στο βιβλίο αυτό (όπως και σε άλλα προηγούμενα, βέβαια) απεικονίζει με δεξιοτεχνία τη σχέση παππού με εγγονό, με τρόπο διαλογικό και με ύφος χιουμοριστικό. Έτσι, η λογοτεχνία αναδεικνύεται σε «παιδαγωγούσα» δύναμη, χαράσσοντας δρόμους ζωής και γεννώντας όνειρα σε μικρά και μεγάλα παιδιά, χωρίς να διδάσκει ή να κραυγάζει.

Το φιλί της λύκαινας είναι ένα έργο ώριμο, πλούσιο σε ιδέες, απόψεις, προβληματισμούς και λογοτεχνικά τεχνάσματα. Ο αναγνώστης, μικρός ή μεγάλος, θα χαρεί ιδιαίτερα τη λογοτεχνική του γλώσσα και θα απολαύσει την ποιότητα και το ύφος του. Θα μάθει παράλληλα για τη σωτηρία των άγριων ζώων μέσω του «Αρκτούρου» στη Φλώρινα, για τη συγκινητική σχέση ενός ανθρώπου με μια λύκαινα, για την υιοθεσία ζώων, κ.λπ. Θα πληροφορηθεί παράλληλα για τα τρέχοντα οικονομικά ζητήματα και την Ιστορία. Άλλωστε, όλα τα μυθιστορήματα της Πέτροβιτς, λίγο ώς πολύ, καλύπτουν τη Νεοελληνική Ιστορία πατώντας πάνω σε θέματα σύγχρονα αλλά και διαχρονικά: τις ανθρώπινες σχέσεις, την εφηβεία, τον έρωτα, τον θάνατο, την απειλή των ναρκωτικών, το διαζύγιο, την προσφυγιά, κ.ά. Στο καινούργιο βιβλίο του ο Μάνος Κοντολέων αφηγείται ιστορίες στον εγγονό του Μανολίτο, έχοντας μαζί στην παρέα τον παππού και τη γιαγιά του Μανουήλ, αλλά και την κατάλευκη σκυλίτσα, τη Νύχτα! Ο τίτλος παίζει με τρία ομόρριζα ονόματα: «Μανόλο, Μανολίτο και… Μανουήλ». Η ιστορία διαιρείται σε δύο μέρη. Στο πρώτο, με τίτλο «Τρία δέντρα, τριάντα τριανταφυλλιές» (σελ. 9-70), η αφήγηση αναφέρεται στον παππού Μανόλο, στον εγγονό Μανολίτο και στη Νύχτα το σκυλάκι τους. Η Νύχτα χάνεται, οπότε θ’ αρχίσουν έρευνες για τον εντοπισμό της. Για καλή τους τύχη, την άλλη μέρα τη φέρνει στην αγκαλιά του ένα αγόρι που δουλεύει σε παρακείμενο φυτώριο, που έχει ιδιοκτήτη έναν γνωστό τους γεωπόνο. Και το όνομα του αγοριού... Μανουήλ! Ο Μανολίτο και ο Μανουήλ θα γίνουν φίλοι. Θα τους πει κι αυτός για τον παππού του, ενθυμούμενος τις ιστορίες και τα παραμύθια που του έλεγε... Στο δεύτερο μέρος, με τίτλο «Ένα ταξίδι μόνο» (σελ. 70-112), περιγράφεται το ταξίδι που επιχειρούν οι τέσσερίς τους προκειμένου να επισκεφτούν τον παππού και τη γιαγιά του Μανουήλ. Το κείμενο προσφέρεται για διάλογο με τον αναγνώστη: 1. Από τους τέσσερις ήρωες της ιστορίας, ο αναγνώστης ξεχωρίζει τη μορφή του παππού, που δεν είναι άλλος από τον συγγραφέα του βιβλίου. Ο Μανόλο, λοιπόν, είναι ένας σοφός παππούς, που γνωρίζει πώς να φέρεται στον εγγονό του, πώς να του μιλά και να του ξυπνάει τα όνειρα, συζητώντας για τη φιλία, τα λουλούδια, τα δέντρα, τη γη. Την ίδια σοφία εμφανίζεται να διαθέτει και ο παππούς του Μανουήλ. 2. Ο Μανολίτο και ο Μανουήλ βρίσκονται στην εφηβική ηλικία (μάλλον την προεφηβική), γεμάτοι με απορίες και πολλά ερωτηματικά. Θα έλεγε κανείς ότι βρίσκονται στο μεταίχμιο ανάμεσα στο παραμύθι και στην πραγματικότητα. Διαβάζουμε στη σελ. 94: «…Ένα νέο παλικάρι πρέπει κάποια στιγμή να ζήσει όχι μόνο το παραμύθι, αλλά και την ίδια την πραγματικότητα… Όμως είναι τόσο όμορφο να μην ξεχνάμε πως πάντα υπάρχουν και τα όνειρα…» Λόγια αληθινά και πειστικά, όταν λέγονται από τον παππού ή τη γιαγιά. 3. Ο διάλογος αποτελεί το κύριο στοιχείο της αφήγησης, παραπέμποντας σε σύγχρονο «εκπαιδευτικό» μοντέλο, στην εποχή δηλαδή του διαλόγου και

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

T 70 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

των ελεύθερων επιλογών, πράγμα που επιδρά ευεργετικά κατά την οδυνηρή περίοδο της ενηλικίωσης των παιδιών και των νέων. Ο Κοντολέων γνωρίζει πολύ καλά την τέχνη του διαλόγου, κυρίως μεταξύ ενός ώριμου ατόμου και ενός αρχάριου της ζωής. Μέσα από τον ισότιμο και ειλικρινή διάλογο ξεπηδούν απόψεις (μηνύματα, θα λέγαμε παλιότερα) για τις ανθρώπινες σχέσεις, την αγάπη, τη φιλία, τον σεβασμό, αλλά και για την καλλιέργεια της ψυχής και της καρδιάς. 4. Συνολικά, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε ότι το αφήγημα είναι σε πρώτο επίπεδο «οικολογικό», προβάλλει δηλαδή πτυχές του φυσικού κόσμου, ενώ σε βαθύτερα επίπεδα προβάλλει ιδέες και απόψεις για την «τέχνη» της ζωής. Οι αναπλασμένες μυθολογικές αναφορές στη Δάφνη και τον Απόλλωνα, στην Πίτυν (το πεύκο) και τον Κυπάρισσο (κυπαρίσσι), στα λουλούδια και τη γη, καθιστούν οικειότερη γνωστικά τη μυθολογία και τη δενδρολογία, καλλιεργώντας ταυτόχρονα τον σεβασμό σε καθετί το φυσικό. 5. Ένα ακόμα στοιχείο που εντυπωσιάζει στην αφήγηση είναι η διακειμενικότητα, η επικοινωνία κειμένων και ηρώων διαφορετικής εποχής. Πιο συγκεκριμένα, διαπιστώνουμε ότι από τα τρία ονόματα τα δύο πρώτα παραπέμπουν σε προηγούμενο ομώνυμο μυθιστόρημα του ίδιου συγγραφέα (Μανόλο και Μανολίτο, Πατάκης 2013), και το τρίτο όνομα στο διήγημα του Βιζυηνού, «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον». Έτσι, διαβάζουμε στο Σημείωμα του συγγραφέα: «Δε γίνονται μόνο οι άνθρωποι φίλοι. Γίνονται και οι ήρωες των βιβλίων». Γενικά, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι ο παππούς ως αφηγηματικό πρόσωπο της Παιδικής Λογοτεχνίας αποτελεί εμβληματική φιγούρα και έχει αξιοποιηθεί από πολλούς παλαιούς, νεώτερους και σύγχρονους συγγραφείς. Είναι κυρίαρχο πρόσωπο, που κινεί με επιδεξιότητα το νήμα της αφήγησης, κυρίως με τον διάλογο και την υπομονή. Αυτή η αντίστιξη μεταξύ παππού και εγγονού παραπέμπει σε παιδαγωγικό μοντέλο, όπου βασίζεται η παιδαγωγική διαδικασία, υλοποιούμενη με τρόπο διαλογικό, ισότιμο και με χιουμοριστικό ύφος. Όπως επισημάναμε και παραπάνω, η λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους αναδεικνύεται έτσι σε «παιδαγωγούσα» δύναμη, όπως τόνιζε συχνά ο αείμνηστος πρόεδρος του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Κωνσταντίνος Δεμερτζής. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Πολλοί αναγνώστες μάς ρωτούν αν μπορούν να στέλνουν παρουσίαση ενός βιβλίου που τους άρεσε. Προκειμένου να αποφύγουμε τυχόν παρεξηγήσεις, έχουμε πει και παλαιότερα ότι μπορούν να παρουσιάζουν δύο ή και περισσότερα βιβλία σε ένα ενιαίο σημείωμα, με κοινό όμως θέμα ή άλλη συνάφεια, λ.χ. περιβάλλον, ναρκωτικά, βία, διαφορετικότητα, χαρακτήρες, γραφή, κ.ά. Σε αυτό το πνεύμα είναι γραμμένο και το κείμενο που ακολουθεί. 2. Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2008. 3. Εικονογράφηση: Άννα Καρνή, εκδόσεις Βάρφης, Θεσσαλονίκη 2015, σ. 32. 4. Εκδόσεις Pathos Publishing, Αθήνα 2009. 5. Παραμύθι για την Κατοχή, εκδ.Τυπωθήτω, Αθήνα 2014, σ. 104. 6. Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2016, σ. 226. 7. Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2016, σ. 160.

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ: ΣΤΗ ΓΑΛΑΤΕΙΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ-ΣΟΥΡΕΛΗ, ΣΤΗ ΒΟΥΛΑ ΜΑΣΤΟΡΗ, ΣΤΟΝ ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΛΙΟΤΣΟ Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (1930-2016)

Γαλάτεια, ένας μεγάλος άνθρωπος με μεγάλη καρδιά, πίστη κι αγάπη για τα παιδιά, έσβησε ήσυχα –την πρόδωσε η καρδιά της– το πρωί της Παρασκευής, 23 Σεπτεμβρίου του 2016. Άφησε τον ίσκιο της όθε κι αν πέρασε, τον βροντερό λόγο της, το γέλιο και τα ανοιγμένα χέρια της, που σαν φτερούγες σε αγκάλιαζαν. Παντού άπλωνε το άρωμα της αγάπης και της αισιοδοξίας, τη σκέψη της και τον ελληνοχριστιανικό χτύπο της καρδιάς της. Προικισμένη με ξεχωριστό αφηγηματικό ταλέντο, έσκυψε στην ιστορία και τη φύση κι ανέδειξε κοινωνικά και βαθιά ανθρώπινα θέματα μέσα από τα πολλές δεκάδες βιβλία της για τα παιδιά, μικρά και μεγάλα. Ο σπουργίτης με το κόκκινο γιλέκο, Ο καπετάν Κώττας, το Παιχνίδι χωρίς κανόνες, Ο μικρός μπουρλοτιέρης, Ο αγέρας παίζει φλογέρα, Εμένα με νοιάζει, Ο Σόλων και ο Κροίσος, Ο σκύλος με σπίτι – αυτά είναι μερικά από τα πνευματικά της παιδιά, που φτάνουν ή και ξεπερνούν τα 80 και θα μας θυμίζουν την αστραπογενή γραφή της. Υπήρξε μεγάλη συγγραφέας, με ευρύ εκτόπισμα λόγου και σκέψης, βραβευμένη και τιμημένη. Πρόσφερε στα ελληνόπουλα σημαντικά λογοτεχνικά έργα και στους γονείς τις γνώσεις και την εμπειρία της, μέσα από το ζωντανό της πρόγραμμα στον ραδιοφωνικό σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδος. Συνεργάτης των Διαδρομών, φίλη αγαπημένη, γέμιζε πάντα με την πληθωρική παρουσία της τη συντροφιά μας. Θα μείνει στην καρδιά μας σημείο φωτεινό και παρήγορο βλέμμα ζωής. Αιωνία της η μνήμη. Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

W Η Γαλάτεια μας, η πολυαγαπημένη φίλη και συνεργάτιδα, η κορυφαία δημιουργός έργων κυρίως για παιδιά και νέους, έσβησε «ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά», όπως άξιζε σε μια εργάτρια του λόγου ακάματη και γενναιόδωρη. Προσωπικότητα χειμαρρώδης, ανήσυχη και εκδηλωτική, πλούτισε την παιδική/νεανική λογοτεχνία μας με έργο πολύτιμο, για το οποίο είχε κερδίσει επάξια πάμπολλα βραβεία. Η Γαλάτεια ήταν βαθύτατα θρησκευόμενος άνθρωπος,

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

τα έργα της ωστόσο ούτε για μια στιγμή δεν ολισθαίνουν προς τον διδακτισμό, δεν παύουν να είναι γνήσια λογοτεχνία. Είχε «αγαπητική» σχέση με τους αναγνώστες της η Γαλάτεια. Πρόσφερε απλόχερα πνευματική τροφή, άνοιγε ορίζοντες, προβλημάτιζε, δίνοντας ταυτόχρονα ένα κομμάτι από την ψυχή της για να πετύχει μια γνήσια επικοινωνία με τον αποδέκτη του έργου της. Και δεν εκμεταλλεύτηκε ποτέ το «δώρημα» της γλαφυρής, συναρπαστικής γραφής που είχε, δεν το ξόδεψε ποτέ χωρίς περίσκεψη απλά για να εντυπωσιάσει, να προκαλέσει ή να περιγράψει τα του εαυτού της αυτάρεσκα στα βιβλία της. Γι’ αυτό και το έργο της θα παραμείνει υποδειγματικό στην ιστορία της ελληνικής παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας και η ίδια ολοζώντανη μέσα από τα βιβλία της. Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

T 72 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΓΑΛΑΤΕΙΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ-ΣΟΥΡΕΛΗ: Η ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΣΕΩΝ Αυτό που καθιστά ενδιαφέρον ένα λογοτεχνικό κείμενο, όπως παρατήρησε χρόνια πριν ο Τέλλος Άγρας, είναι κυρίως οι αντιθέσεις του. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, όμως, και με τα πρόσωπα που γράφουν τα κείμενα; Εκείνα που τα χαρακτηρίζουν οι αντιθέσεις, είναι τα πιο ελκυστικά, τα πιο γοητευτικά. Και δεν νομίζω να σκέφτεστε χαρακτηριστικότερη περίπτωση τέτοιου προσώπου από αυτήν της Γαλάτειας. Στο γράψιμό της άλλοτε είναι τόσο αυθεντικά παραδοσιακή και άλλοτε τόσο απροσποίητα μοντέρνα! Ενώ έχει γράψει τόσα ιστορικά μυθιστορήματα για όλες σχεδόν τις περιόδους της ελληνικής ιστορίας, παράλληλα έχει γράψει ή μεταφράσει βιβλία πρωτοποριακά, με έντονο το υπερρεαλιστικό στοιχείο, όπως το Αν κατάλαβες… τρελά πράγματα ή Ο πλανήτης των χριστουγεννιάτικων δέντρων, του Τζιάννι Ροντάρι. Αντίο, Γαλάτεια, συγγραφέα των αντιθέσεων! Αντίο, Γαλάτεια, συγγραφέα των εκπλήξεων! Ελένη Ηλία

Bούλα Μάστορη (1945-2016)

Βούλα Μάστορη έφυγε για το ανεπίστροφο ταξίδι στις 21 Νοεμβρίου του 2016, ύστερα από πολύμηνη μάχη με τον καρκίνο. Γεννήθηκε στο Αγρίνιο από γονείς Μικρασιάτες, μεγάλωσε στην Άμφισσα και σε ηλικία 12 ετών ήρθε και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε αγγλικά στο Κέμπριτζ και δούλεψε ως καθηγήτρια. Εργάστηκε στο ραδιόφωνο, την τηλεόραση και το περιοδικό Ρόδι. Με την παιδική λογοτεχνία άρχισε να ασχολείται από το 1974. Ανήκει στους συγγραφείς που έφεραν έναν καινούργιο αέρα στη θεματολογία της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας. Τα έργα της διακρίνονται για τον ρεαλισμό, τη φεμινιστική τους διάθεση, την ευαισθησία και τον λυρισμό. Έγραψε 40 και πλέον βιβλία για μικρά παιδιά και εφήβους, καθώς και 2 βιβλία για μεγάλους. Βραβεύτηκε από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, το Υπουργείο Πολιτισμού, ενώ έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας (2005) και με αναγραφή στον Διεθνή Τιμητικό Πίνακα της IBBY. Στις αρχές του Σεπτέμβρη έγραφε ηλεκτρονικά: «Η σχολική χρονιά 2013-2014 ήταν υποτονική από πλευράς προσκλήσεων σε συγγραφείς. Η ύφεση χτύπησε τη φιλαναγνωσία στην καρδιά της. Δε διαβάζαμε ως λαός. Το βιβλίο ποτέ δεν ήταν μέρος της καθημερινότητάς μας. Όμως, μέχρι πρότινος υπήρχε μια ελπίδα αυτά ν’ αλλάξουν, εφόσον γινόταν προσπάθεια προώθησης της φιλαναγνωσίας στο Δημοτικό. Εμείς οι συγγραφείς που αποδεχόμαστε τις προσκλήσεις στα σχολεία και οι εμπνευσμένοι εκπαιδευτικοί ή άλλοι φορείς που δρομολογούσαν αυτές τις επισκέψεις ελπίζαμε ότι πλάθαμε τους μελλοντικούς ενήλικες αναγνώστες. Τώρα τίποτε. Πολίτες που δεν έχουν διαβάσει λογοτεχνία, εύκολα χαλιναγωγούνται. Φτάνω να πιστεύω ότι αυτός είναι ο Τελικός Σκοπός των κυβερνώντων. Εγώ αντιστέκομαι. Εσείς; Εύχομαι καλή χρονιά!» Καλό σου ταξίδι, αγαπημένη μας φίλη! Αιωνία σου η Μνήμη! Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

Παντελής Καλιότσος (1925-2016)

T 74 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Παντελής Καλιότσος γεννήθηκε το 1925 στην Αθήνα και πέθανε μόλις πρόσφατα, στις 8 Σεπτεμβρίου του 2016, σε ηλικία 91 ετών. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια μέσα σε μεγάλες στερήσεις. Πήγε σε νυχτερινό Γυμνάσιο και εργάστηκε στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση, σε παιδικά κυρίως προγράμματα. Πιστεύοντας στη λογοτεχνία όχι ως μέσο προβολής, αλλά απλά ως μέσο για τη θεραπεία της ψυχής, εξακολούθησε να γράφει επί 22 ολόκληρα χρόνια, χωρίς να δημοσιεύσει οτιδήποτε ή να εκδώσει βιβλίο έως το 1964, οπότε πρωτοεμφανίζεται στα γράμματα με το μυθιστόρημα Ο μεσαίος τοίχος. Για το βιβλίο του Η Δεκεμβριανή νύχτα τιμήθηκε το 1979 με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος. Έγραψε με μεγάλη επιτυχία βιβλία για παιδιά, αποσπώντας τιμητικές διακρίσεις. Το βιβλίο του Ξύλινα Σπαθιά κέρδισε το Βραβείο του Διαγωνισμού Παιδικού Βιβλίου στην Κόστα Ρίκα το 1997, στo Ένα σακί μαλλιά απονεμήθηκε το Α΄ Βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου το 1997, ενώ το 2002 Η σφεντόνα του Δαβίδ τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου. Έγραψε πάνω από 25 μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα για παιδιά και μεγάλους, μεταξύ των οποίων τα εξής: Η μύγα (1994) (που περιέχει τα διηγήματα «Η μύγα», «Παιδική Χαρά», «Πασχαλινή Ιστορία» και «Ο Καταραμένος Κυνηγός»), Πατέρας και γιος (1995), Η συμπεριφορά του κενού (2004), Το εργαστήριο του μυθιστοριογράφου (2005), κ.ά. Τα βιβλία του, γεμάτα με ανθρωπιά και αλληλεγγύη, με μηνύματα κοινωνικά και αντιπολεμικά, θα εξακολουθούν να γοητεύουν μικρούς και μεγάλους. Η «Μανωλίτσα» (ο λογοτεχνικός τόπος όπου εξελίσσεται η ιστορία με τα Ξύλινα Σπαθιά) έχασε έναν μεγάλο κήρυκα της ειρήνης, και μαζί της όλοι οι αναγνώστες. Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

«ΟΡΦΑΝΑ» ΒΙΒΛΙΑ* Β. Δ. Αναγνωστόπουλος & Λ. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

ΓΕΩΡΓΙΑ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ-ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ

Γεωργία Δεληγιάννη-Αναστασιάδη, ποιήτρια και μεταφράστρια, γεννήθηκε στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας το 1904. Εκεί έζησε τα παιδικά και νεανικά της χρόνια, και φοίτησε στο Κεντρικό Παρθεναγωγείο της πόλης. Το 1920 ήρθε στην Ελλάδα και το 1931 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ασχολήθηκε επί τριάντα πέντε χρόνια με τη δημοσιογραφία και ειδικεύτηκε στο χρονογράφημα. Συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά της εποχής, υπογράφοντας με τα ψευδώνυμα «Ζωή» και «Λουίζα». Επέδειξε έντονη αντιστασιακή δράση, συνέπεια της οποίας ήταν το ότι κατά την περίοδο των Δεκεμβριανών φυλακίστηκε για έναν χρόνο. Το ποίημά της «Θρήνος» μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης και περιλαμβάνεται στον δίσκο «Τα τραγούδια του Αγώνα». Ασχολήθηκε με την ποίηση, τη μετάφραση και την παιδική λογοτεχνία. Έχει δημοσιεύσει 8 ποιητικές συλλογές για μεγάλους (Άσμα στοργής [1955], Αντίδωρα [1958], κ.λπ.), έχει μεταφράσει ή διασκευάσει πάνω από 40 λογοτεχνικά έργα για παιδιά και μεγάλους, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται βιβλία των Μιγκέλ ντε Θερβάντες (Δον Κιχώτης), Βίκτωρος Ουγκώ (Οι άθλιοι), Έριχ Μαρία Ρεμάρκ (Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον), Έκτορος Μαλό (Χωρίς Οικογένεια), Κάρολου Ντίκενς (Μεγάλες προσδοκίες), Ιούλιου Βερν (Ο γύρος του κόσμου σε ογδόντα ημέρες), Κ. Κολόντι (Οι περιπέτειες του Πινόκιο), κ.ά. Συνεργάστηκε με τα περιοδικά Θησαυρός των παιδιών, Χαρά των παιδιών, Ελληνόπουλο και Παιδικός Κόσμος του Γιώργου Βλέσσα, με τα ψευδώνυμα Αύρα Φωτεινού και Λουίζα Βλαστού. Για παιδιά έχει γράψει ποίηση, πεζογραφία, θέατρο: Τα πρώτα φτερουγίσματα (ποιήματα, 1948), Διγενής Ακρίτας, Ο Μέ* Στις σελίδες αυτές, όπως είχαμε περιγράψει εκτενέστερα στο τεύχος 119 (Φθινόπωρο 2015), παρουσιάζονται βιβλία κορυφαίων συγγραφέων μας που έχουν φύγει από τη ζωή και τα «ορφανεμένα» βιβλία τους, τα οποία λάμπρυναν την παιδική/νεανική μας λογοτεχνία, έχουν χάσει τη θέση που τους αξίζει στα προγράμματα φιλαναγνωσίας λόγω του θανάτου των δημιουργών τους.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

γας Αλέξανδρος, Ο Νάνος τραλαλάς (παραμύθι), Ο μαγεμένος σκύλος (θεατρικό), κ.ά. Έχει επίσης εκδώσει τις Ανθολογίες: Ανθολογία από την ελληνική ποίηση (δίτομη) και Ιστορίες και παραμύθια απ’ όλο τον κόσμο (δίτομη). Τέλος, έχει γράψει εγκυκλοπαιδικά βιβλία γνώσεων: Η ώρα, Η μέρα, Η χρονιά, κ.ά. Πέθανε στην Αθήνα το 1997. Η Γεωργία Δεληγιάννη-Αναστασιάδη τοποθετείται ανάμεσα στους συγγραφείς που εμφανίστηκαν πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πρόσφεραν όμως το κύριο έργο τους στην παιδική λογοτεχνία μεταπολεμικά. Ανήκει στους λίγους εκείνους συγγραφείς που έγραψαν τόσα κείμενα στα παιδικά περιοδικά του Μεσοπολέμου, ενώ μετέφρασαν ή διασκεύασαν ξένα λογοτεχνικά έργα, κυρίως μυθιστορήματα. Β.Δ.Α.

T 76 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΑΛΚΗ ΓΟΥΛΙΜΗ (1926-2000)

Άλκη Γουλιμή ανήκει στη γενιά των πρωτοπόρων της μεταπολεμικής παιδικής λογοτεχνίας. Ο πατέρας της, Κωνσταντίνος Γουλιμής, ήταν δικηγόρος, φανατικός ερασιτέχνης βοτανολόγος και συγγραφέας του βιβλίου Wild Flowers of Greece. Από αυτόν απέκτησε τις γνώσεις της γύρω από τα βότανα και τα φυτά, που χρησιμοποίησε αργότερα στα βιβλία της. Η μητέρα της ήταν αδελφή της Κούλας Πράτσικα, μεγάλης χορογράφου και ιδρύτριας της διάσημης σχολής χορού και γυμναστικής απ’ όπου αποφοίτησαν πολλά γνωστά ονόματα. Διετέλεσε επί χρόνια πρόεδρος του γνωστού ορφανοτροφείου για κορίτσια «Αμαλίειο», κάτι που για την Άλκη συνεπαγόταν επαφή με τα παιδιά. Υπήρξε από τους πρωτεργάτες στη δημιουργία του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και ο πρώτος κρίκος που τον συνέδεσε με τη Διεθνή Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα, ως το Ελληνικό της Τμήμα. Εξαίρετη δημιουργός παιδικών βιβλίων η ίδια, με πλούσια συνεισφορά στα ελληνικά γράμματα, δεν αρκέστηκε στο έργο της και στις προσωπικές της επιτυχίες, αλλά, με αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και διάθεση υποστήριξης του κλάδου γενικότερα, θέλησε από πολύ νωρίς να βοηθήσει στην ανάπτυξη της ελληνικής παιδικής

λογοτεχνίας, να εργαστεί για τον εμπλουτισμό της και να φροντίσει για την προβολή Ελλήνων συγγραφέων στο εξωτερικό. Γι’ αυτή την ξεχωριστή προσφορά της, άλλωστε, ο Κύκλος την τίμησε με το Βραβείο «Πηνελόπη Δέλτα». Η Άλκη ήταν ένας ώριμος συγγραφέας, με παιδική καρδιά και ματιά. Ένα παιδί με λευκά μαλλιά και ώριμη παρουσία. Από το πλήθος των βιβλίων της, πολλά από τα οποία απέσπασαν βραβεία και επαίνους, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τα εξής: Ο χρυσαφένιος κρίνος (1968), Τα παραμύθια της μανούλας (1972), Ο Περσέας (1972) και Το Χριστουγεννιάτικο τριφύλλι (1991). Πιο αναλυτικά, θα αναφερθούμε σε δύο από αυτά, ένα για μεγάλα παιδιά και ένα για μικρότερα: Η ΑΟΡΑΤΗ ΣΕΛΙΔΑ Ελευθερουδάκης, Αθήνα 1985, σελ. 368

Θέμα του βιβλίου είναι η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1974. Η λαίλαπα του πολέμου, οι καταστροφές, οι θάνατοι, η προσφυγιά, το δράμα των αγνοουμένων, δίνονται με γνήσια λογοτεχνική γραφή, σ’ ένα μυθιστόρημα-μαρτυρία. Το εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό βιβλίο, που απευθύνεται όχι μόνο στα παιδιά αλλά και στους μεγάλους, έχει πάντοτε ιδιαίτερη σημασία. Δια τηρεί στη συλλογική μνήμη ολοζώντανο το δράμα της Κύπρου, που σαράντα και πλέον χρόνια τώρα παραμένει άλυτο. Το βιβλίο βραβεύτηκε από τον Σύνδεσμο Φιλολόγων Νομού Καρδίτσας. Σ’ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, ΠΑΠΠΟΥ... ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ Άγκυρα, Αθήνα 1987, σελ. 66

Το βιβλίο περιέχει πέντε διηγήματα με κύρια χαρακτηριστικά τους τον ευθύβολο λόγο, τον λυρισμό, την ψυχογραφική μαστοριά και την προβολή των ανθρωπιστικών ιδανικών. Όπως σε όλα της τα βιβλία, έτσι κι εδώ η Άλκη Γουλιμή παρουσιάζει ήρωες-πρότυπα για τα παιδιά, με κείμενο γνήσια λογοτεχνικό. Περισσότερες πληροφορίες για το πλούσιο έργο της, τη ζωή και τον θάνατό της θα βρείτε στους εξής ιστοτόπους: • http://www.rhodes.aegean.gr/atlas/writers/goulimi.htm • http://vivl-nafpakt.ait.sch.gr/index.php/2011-09-21-12-4026/2011-09-21-12-42-14/96-2011-11-08-12-20-24

Λ.Π.-Α.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

διαχρονικά*

ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ – ΔΥΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΞΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Συγγραφέας

Τ T 78 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

α τελευταία χρόνια εμφανίστηκαν στον αγγλόφωνο κόσμο πολλά θεωρητικά βιβλία για την παιδική λογοτεχνία. Δύο απ’ αυτά είναι γραμμένα από έμπειρους συγγραφείς και απευθύνονται σε όσους θέλουν ν’ ασχοληθούν με τη συγγραφή παιδικών βιβλίων, αλλά και γενικότερα σε όσους ασχολούνται με τη λογοτεχνία για παιδιά – μελετητές, σπουδαστές, κ.λπ. Ευχής έργο θα ήταν τα βιβλία αυτά να μεταφραστούν και στα ελληνικά... Το πρώτο από τα δύο αυτά βιβλία είναι της Joan Aiken: The way to write for Children – A complete guide to the basic skills of writing for children (Πώς να γράφετε για παιδιά – Πλήρης οδηγός για τις βασικές αρχές της συγγραφής βιβλίων για παιδιά), Λονδίνο, Elm Tree Books, 1982, 98 σελ. Η πετυχημένη Βρετανή συγγραφέας συγκέντρωσε στον τόμο αυτόν την πείρα και τις κατασταλαγμένες απόψεις της σχετικά με το πώς πρέπει να γράφονται τα βιβλία που απευθύνονται στα παιδιά. Με τρόπο γλαφυρό, δίνει πολύτιμες συμβουλές για την παρουσίαση και το στήσιμο ολοκληρωμένων χαρακτήρων, για την πετυχημένη πλοκή, το σωστό ύφος, ενώ παράλληλα θέτει βασικές αρχές και αυστηρά κριτήρια για την εκτίμηση των λογοτεχνημάτων που απευθύνονται στα παιδιά. Ο στόχος του βιβλίου μπορεί, βέβαια, να θεωρηθεί αμφισβητήσιμος: ένα έργο τέχνης, θα αντιτάξουν πολλοί, δεν παράγεται με συμβουλές, και το να γράφει κανείς δεν μαθαίνεται εύκολα – και μάλιστα με ένα βιβλίο θεωρητικό. Ωστόσο, εκείνοι που είναι προικισμένοι με την ικανότητα να γράφουν και τους ενδιαφέρουν τα παιδιά, θα ωφεληθούν σίγουρα από τις πρακτικές οδηγίες και τις απόψεις που εκθέτει μια συγγραφέας με πείρα και με πολλά βιβλία στο ενεργητικό της. Eν συνεχεία, oι μελετητές και οι κριτικοί θα γνωρίσουν μια οπτική γωνία διαφορετική από τη δική τους ή θα ενισχύσουν τις θέσεις τους, αν διαπιστώσουν ότι υποστηρίζονται και στο βιβλίο αυτό. Με τη μετάφραση του αποσπάσματος που ακολουθεί (σ. 14-15 του βι * Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. Τo άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο τεύχος 3 (Φθινόπωρο 1986).

Γιώργος Δ. Λεμπέσης

Μέρος των εσ όδων θα διατεθεί σ το

Για κάθε παιδί που παλεύει για τη ζωή του, ώστε να ζωγραφίσει τη βαθύτερη επιθυμία του!

w w w . p s i c h o g i o s . g r

Διαβά Z ου με μαζί!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

βλίου) ο αναγνώστης θα βοηθηθεί στο να πάρει μια ιδέα για το είδος του έργου και τη γραφή της Τζόαν Άικεν:

T 80 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

«Το μεγαλύτερο αμάρτημα έναντι των παιδιών είναι να γράφει κανείς βιβλία γι’ αυτά σύμφωνα με συνταγές. Κάτι τέτοιο είναι τόσο κακό, όσο και να τους δίνουμε τροφή κακής ποιότητας ή να τους πουλάμε παπούτσια που θα τα διαλύσει η βροχή. »Τι εννοώ με τη λέξη “συνταγή”; Μια ματιά στις παρουσιάσεις βιβλίων από τις στήλες των εφημερίδων θα σας δείξει τι θέλω να πω. Νά, μερικά από τα θέματα: Ένα αρκουδάκι, που δεν του αρέσει να παίζει με άλλα αρκουδάκια, πηγαίνει σ’ ένα πάρτι και τελικά μαθαίνει να συναναστρέφεται τους άλλους. Τέσσερα παιδιά χάνουν το σκυλί τους, αλλά το ξαναβρίσκουν χάρη σ’ ένα γείτονα που τον είχαν παρεξηγήσει. Ένας σκύλος μαθαίνει να τα πηγαίνει καλά με μια γάτα. Μερικά παιδιά βρίσκουν ένα θησαυρό! »Μην αρχίσετε ποτέ να γράφετε παιδικά βιβλία με τη σκέψη πως για τα παιδιά κάνει ο,τιδήποτε. Ή με τη σκέψη ότι το ν’ ακολουθήσει κανείς μια συνταγή –όπως τα παιδιά που βρίσκουν ένα θησαυρό– είναι αρκετό, και ότι σίγουρα έτσι θα βρεθεί εκδότης. Μπορεί να βρεθεί. Αλλά αυτό δεν θα είναι λογοτεχνία. Και τα παιδιά που θα το διαβάσουν δεν θα ωφεληθούν – θα είναι σαν να τους δίνουμε αποβουτυρωμένο γάλα […] »Ένα παιδικό βιβλίο –ένα καλό βιβλίο– δεν είναι κάτι που μπαίνει σε πρόγραμμα, που παράγεται σαν προϊόν της βιομηχανίας. […] Τα παιδιά έχουν τεράστιες ανάγκες. Μπορεί να υπάρχουν ολέθρια κενά στη μόρφωσή τους, στο περιβάλλον τους, στην ανατροφή τους. Δε ζουν όλα τα παιδιά μέσα σ’ ένα ευτυχισμένο, καλά οργανωμένο σπιτικό ή μια οικογένεια. Και κάθε παιδί, όσο τυχερό και αν είναι, θα έχει κάποιο κενό που το διάβασμα θα το βοηθήσει να το συμπληρώσει. Πρέπει οι συγγραφείς να αισθάνονται ηθική υποχρέωση γι’ αυτό; Μπορούν να συμπληρώσουν αυτά τα κενά; »Οι βιβλιοθηκάριοι έχουν την τάση να λένε στους συγγραφείς: “Γιατί δεν γράφετε ένα βιβλίο μ’ αυτό και μ’ αυτό το περιεχόμενο; Θα ήταν τόσο χρήσιμο!” Όμως… Τα βιβλία δεν πρέπει να γράφονται “επί παραγγελία”. Φυσικά δεν βλάφτει καθόλου τον συγγραφέα που βρίσκεται σε εγρήγορση να εξετάζει τον περίγυρό του, να γνωρίζει τα σύγχρονα προβλήματα, να τα μελετάει προσεκτικά όσο είναι δυνατόν, ώστε υποσυνείδητα να μπορεί ο νους του να λειτουργεί και να στρέφεται γύρω από ιδέες και θέματα που ενδιαφέρουν το σύγχρονο κόσμο… Οι καλοί συγγραφείς είναι καλά εφοδιασμένοι για

κάτι τέτοιο. Δεν μπορούν παρά να γνωρίzουν τα προβλήματα, και τα γραφτά τους δεν γίνεται παρά να είναι καθρεφτίσματα αυτής της γνώσης. »Όμως, προσοχή! Αν γράψετε σκόπιμα ένα βιβλίο για να καταγγείλετε κάτι που πρέπει να διορθωθεί, αυτό που θα βγει θα μοιάζει με κήρυγμα, το βιβλίο θα είναι δημοσιογραφικό. Δεν θα είναι “θρεπτικό” για το παιδί». Το δεύτερο βιβλίο που θα παρουσιάσουμε είναι της Jane Yolen: Writing books for Children (Γράφοντας βιβλία για παιδιά), Βοστώνη, The Writer, Inc, 41984, 152 σελ. Έπειτα από μια πετυχημένη καριέρα και με περισσότερα από 50 βιβλία για μικρά και μεγάλα παιδιά, η Τζέιν Γιόλεν συγκέντρωσε στον τόμο αυτόν τις σκέψεις και την πείρα της γύρω από το πώς πρέπει να γράφονται, κατά τη γνώμη της, τα παιδικά βιβλία, και γύρω από το τι πρέπει να έχουν υπόψη τους οι συγγραφείς, τι να προσέχουν, τι να αποφεύγουν. Οι απόψεις της είναι διατυπωμένες ξεκάθαρα, με ζωηρά παραδείγματα και γλαφυρό λόγο. Οι αναγνώστες έχουν, ασφαλώς, πολλά να αποκομίσουν, όσο και αν θεωρητικές επιφυλάξεις για τον στόχο του βιβλίου υπάρχουν και εδώ. Η συγγραφέας αποκαλύπτει, άλλωστε, μυστικά που δεν περιορίζονται μόνο στη συγγραφή, αλλά θίγουν και τις σχέσεις με τους εκδοτικούς οίκους, τον τρόπο δια κίνησης και πολλές άλλες πρακτικές πλευρές που έχει να αντιμετωπίσει ένας συγγραφέας σχετικά με την έκδοση του βιβλίου του. Μια μικρή γεύση από το βιβλίο αυτό, μας δίνει η μετάφραση αποσπάσματος από την εισαγωγή (σ. 2 του βιβλίου): «Οι επίδοξοι συγγραφείς παιδικών βιβλίων συνήθως παρακινούνται από τη σκέψη που φανερώνεται στο παραπλανητικό εκείνο “μάθε να γράφεις – άρχισε από τα βιβλία για παιδιά”… Όταν μια εκδότρια βιβλίων για μεγάλους διάβασε κάποτε ένα από τα βιβλίου μου, με κοίταξε με πραγματική έκπληξη και είπε: “Μα αυτό είναι αληθινό γράψιμο! Δεν μοιάζει καθόλου με παιδικό βιβλίο!” Και την παρατήρηση αυτή τη θεώρησε κομπλιμέντο! Εκείνο που η εκδότρια εκείνη, αλλά και πολλοί σπουδαστές ή επίδοξοι συγγραφείς αρνούνται να καταλάβουν είναι το ότι –όπως το έχει διατυπώσει η Έλινορ Κάμερον– “η παιδική λογοτεχνία δεν βρίσκεται σ’ έναν κόσμο δικό της, αλλά είναι ενταγμένη στον ευρύτερο κόσμο της λογοτεχνίας”. »Η παιδική λογοτεχνία έχει την ίδια αξία με τη λογοτεχνία για μεγάλους. Και τα παιδικά βιβλία δεν είναι ούτε καλύτερα ούτε χειρότερα από τα βιβλία για τους ενηλίκους – με εξαίρεση ένα πολύ σημαντικό στοιχείο: Τα παιδικά βιβλία, λογοτεχνικά ή όχι, μπορούν ν’ αλλάξουν ζωές».

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

συνέντευξη EYH ΤΣΙΤΙΡΙΔΟΥ-ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΙΔΟΥ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

T 82 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η Εύη Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1968. Η καταγωγή της είναι από τον Πόντο και την Κρήτη. Σπούδασε Παιδαγωγικά και Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων. Από το 1991 έχει εργαστεί σε διάφορους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς και σε μη κυβερνητικές οργανώσεις, με αντικείμενο την ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση και την εκπαίδευση παιδιών και ενηλίκων σε θέματα πολιτισμού και περιβάλλοντος. Από το 1999 έως το 2015 αρθρογραφούσε στο παιδικό ένθετο «Οι Ερευνητές πάνε παντού» της εφημερίδας Η Καθημερινή, όπου έχουν δημοσιευθεί περισσότερα από 500 άρθρα της, με θεματολογία που ενδιαφέρει τα παιδιά και όσους δραστηριοποιούνται σχετικά με αυτά. Από το 2003 εργάζεται στη δημόσια εκπαίδευση. Από τον Σεπτέμβριο του 2014 συνεργάζεται με τον Μαγικό Κόσμο του Παιδικού Βιβλίου σε βιβλιοπαρουσιάσεις και από τον Σεπτέμβριο του 2016 με δημιουργικές προτάσεις καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας, μέσω της στήλης της «Διαβάζω και Δημιουργώ». Διατηρεί προσωπικό ιστολόγιο, όπου αποτυπώνει αποστάγματα της συγγραφικής και εκπαιδευτικής της δραστηριότητας. e-mail: evitsiti@otenet.gr blog: http://www.evitsitiridou.me facebook: https://www.facebook.com/evi.tsitiridou

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ Ο θησαυρός της Εβίτας, Εκδόσεις Καλέντη, 2016 Το μυστικό της δαχτυλιδόπετρας, Εκδόσεις Alta Carta, 2016 Βασίλισσα Καλοφαγού, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2016 Μην τρως τη μαμά μου!, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2014 Μια βόλτα στα βυζαντινά χρόνια, Εκδόσεις Κέδρος, 2014 [Βραχεία λίστα Διαγωνισμού Παιδικού Βιβλίου Γνώσεων (2015), από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου] v Με λένε Ηρακλή!, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, 2012 v Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη, Εκδόσεις Πατάκη, 2011 [Βραβείο Διαγωνισμού Παιδικού Βιβλίου Γνώσεων (2012), από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου] v v v v v

v v v v v v v v

Εδώ νηπιαγωγείο!, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2011 Εδώ προνήπιο!, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2010 Ιστορίες από την Ιλιάδα, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, 2010 Θαλασσινά παιχνίδια με την Πλιτς τη χελωνίτσα καρέτα καρέτα, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2008 Θαλασσινά παιχνίδια με τον Μπλουμ το δελφινάκι, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2008 Θαλασσινά παιχνίδια με τον Φλαπ το φωκάκι μονάχους μονάχους, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2008 Το Αλφαβητάρι της Αγίας Σοφίας, Εκδόσεις Ακρίτας, 2008 Η αρχαία Μίλητος με χαρτί και μολύβι, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, 2000

Συμμετοχή σε συλλογικά έργα v Πατρίδες αλησμόνητες: Μικρά Ασία-Πόντος, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2016 (με το διήγημα «Η Χρύσα και ο δράκος») Λοιποί τίτλοι v Μαθητικό ημερολόγιο σχολικού έτους 2008-2009, Εκδόσεις Πατάκη (επιμέλεια) v Ευγένιος Σπαθάρης, Έεε, κολλητήρια! Παίζουμε; Εκδόσεις Ακρίτας, 2006 (επιμέλεια-εκπαιδευτικές δραστηριότητες) v Παραμύθια της Ίμβρου, Εκδόσεις Ακρίτας, 2005 (λογοτεχνική απόδοσηεπιμέλεια) v Βάσω Πετρίδου, Ζώα που κινδυνεύουν: Λύκος, Εκδόσεις Ερευνητές & Οργάνωση «Αρκτούρος», 2002 (επιμέλεια) Διασκευές v Αντουάν Ντε Σεντ Εξυπερύ, Ο Μικρός Πρίγκιπας, audio book στη σειρά «Τα βιβλία που αγαπήσαμε», αφήγηση Κωνσταντίνος Τζούμας, Feelgood Entertainment & εφημερίδα Η Καθημερινή, 2016 Υπό έκδοση v Μια βόλτα στα αρχαία χρόνια, Εκδόσεις Κέδρος, 2017 v Ο Αντίλ έχει πατρίδα, Ελληνοεκδοτική, 2017 v Το αυγό που ράγισε, Εκδόσεις Σαΐτη, 2017 v H συλλογή ποιημάτων της για παιδιά με τίτλο Το Αλφαβητάρι των Ποιημάτων απέσπασε Εύφημο Μνεία στον 60ό Πανελλήνιο Διαγωνισμό της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς το 2015.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

T 84 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ποια είμαι… Γεννήθηκα στην Αθήνα, τον Σεπτέμβρη του 1968. Η μητέρα μου, Ναυσικά Χατζάκη, κατάγεται από το Λασίθι της Κρήτης, γνήσια κόρη δύο πελάγων, του Αιγαίου και του Λυβικού. Ανάμεσα στη Σητεία του Ερωτόκριτου και στον Μακρύγιαλο της Ιεράπετρας, με ορίζοντα πέρα ώς την Αίγυπτο, έτρεξα, έπαιξα, κολύμπησα, άκουσα ιστορίες και γεύτηκα κριθαροκούλουρο με ντομάτα, ρίγανη κι ελιά, τα περισσότερα παιδικά μου καλοκαίρια. Πλάι στη γιαγιά τη Δέσποινα, μαστόρισσα στις μαντινάδες και στον αργαλειό, και στον παππού Μανώλη, σοφό κι ακούραστο δουλευτή της γης και των ζωντανών της, και δεινό ψαρά. Ο πατέρας μου, Παναγιώτης Τσιτιρίδης, έχει καταγωγή από τον Πόντο. Κόρη καραβοκύρη και εμπόρου η μητέρα του η Χρύσα, από την Τραπεζούντα. Από σόι χτιστάδων και μερακλήδων του κεμεντζέ ο πατέρας του, ο Ανέστης, από την Κερασούντα. Ήρθαν πρόσφυγες μετά τον ξεριζωμό των Ποντίων από τις πατρογονικές τους εστίες και ξεκίνησαν από την αρχή τη ζωή τους στη Νέα Σμύρνη, όπου κατοικούμε μέχρι σήμερα. Ναυτικός έγινε ο πατέρας μου, από αμούστακο παλικαράκι, για ν’ αντιμετωπίσει την ανέχεια και τις οικογενειακές τραγωδίες και απώλειες. Μηχανικός σε ποντοπόρα πλοία, με κορώνα στο κεφάλι του, άξια νοικοκυρά και στυλοβάτη της οικογένειας τη μητέρα μου. Μοναδική τους περιουσία τα καθαρό τους μέτωπο, η πίστη στις αξίες των προγόνων τους, τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Από παιδί, τρεις ήσαν οι «Σειρήνες» που με γοήτευαν και αυτές εξακολουθούν να με μαγεύουν: η λογοτεχνία, η αρχαιολογία και η ψυχολογία. Μεγαλώνοντας σπούδασα παιδαγωγικά, προσπαθώντας να ακούω όχι μόνο τη φωνή της λογικής αλλά και τους χτύπους της καρδιάς μου. Αυτές τις βασικές σπουδές νοιάστηκα από νωρίς –και εξακολουθώ να νοιάζομαι– να τις «μπολιάσω» με σεμινάρια, μετεκπαιδεύσεις και, τελικά, με ένα μεταπτυχιακό, όλα σχετικά με τις τρεις Σειρήνες, τις αγάπες μου. Αλλά το μεγαλύτερό μου καταφύγιο είναι η φύση. Πάντα με απλωμένη μια πανέμορφη και παρηγορητική αγκαλιά. Γι’ αυτό και η οικολογική σκέψη, πράξη και δημιουργία παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή μου. Άρχισα να εργάζομαι από τα 18 μου. Ήθελα να βιώσω εμπράκτως και όχι μόνο στη θεωρία το πώς βγαίνει το ψωμί. Και «ψήθηκα» αρκούντως. Άλλαξα πολλές δουλειές μέχρι να εισαχθώ, το 2004, στη δημόσια πρωτοβάθμια εκπαίδευση, μέσω του διαγωνισμού τού ΑΣΕΠ. Την ίδια χρονιά παντρεύτηκα τον Κωνσταντίνο Χριστοφορίδη, Ίμβριο στην καταγωγή, γεννημένο και μεγαλωμένο στην Κωνσταντινούπολη από γονείς εκπαιδευτικούς που υπηρέτησαν μια ολόκληρη ζωή στα ομογενειακά σχολεία. Έτσι, η καθ’ ημάς Ανατολή μπήκε για τα καλά στη ζωή μου. Το 2010 αποκτήσαμε τον μονάκριβο Νικηφόρο μας. Συχνά αισθάνομαι μετέωρη ανάμεσα στον Κρητικό νότο, όπου απαγκιάζουν τα παιδικά μου βιώματα, και στον Πολίτικο βορρά, όπου θρονιάζονται οι ενήλικες εμπειρίες, οι υποδόριες μνήμες. Ίσως το να κατοικώ στην Αθήνα είναι «μια κάποια λύσις», όπως θα έλεγε και ο ποιητής, αλλά τώρα τελευταία αρχίζω να αναρωτιέμαι αν θα συνεχίσω να την ενστερνίζομαι.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

Η νονά μου, Σοφία Κομνηνού, Ελληνίδα Αιγυπτιώτισσα και πραγματική αρχόντισσα κυρία, μου έδωσε το όνομα Ευαγγελία, γιατί είχε τάξει σε όσα παιδιά βαφτίζει να δίνει ένα από τα ονόματα της Παναγίας. Εκείνη μου «κόλλησε» και το υποκοριστικό Εύη, το οποίο υιοθέτησαν από τότε όλοι οι δικοί μου και το κράτησα κι εγώ. Δεν πρόφτασα να τη γνωρίσω, πέθανε όταν ήμουν ακόμη πολύ μικρή. Αυτό που θα ήθελα να της πω, αν μπορεί να με ακούσει από εκεί που βρίσκεται, είναι ότι στη ζωή μου προσπαθώ να επιβεβαιώνω το όνομά μου: να κομίζω, αλλά και να δημιουργώ καλές ειδήσεις…

T 86 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Γιατί γράφω… Γράφω και διαβάζω πολύ, από μικρό παιδί. Γιατί έτσι ανασαίνω. Έτσι διαλέγομαι με τον εαυτό μου και με τα άλλα πρόσωπα. Έτσι μορφοποιώ τις άυλες ποιότητές μου. Έτσι ιχνογραφώ τα όνειρά μου. Έτσι με σπουδάζω και με διασκεδάζω. Έτσι κοινωνώ την αγάπη, την αλήθεια μου. Έτσι ξεκουράζομαι από τον κάματο της επιβίωσης. Έτσι γειώνομαι, προσγειώνομαι κι απογειώνομαι. Έτσι δημιουργώ. Έτσι ζω. Δεν θυμάμαι ποτέ τον εαυτό μου να μη διαβάζει. Και να μη γράφει. Η ανάγνωση και η γραφή είναι η Βασιλεύουσα της προσωπικής μου γεωγραφίας. Γράφω για μένα, σημαίνει αναπνέω με την ψυχή, εκφράζομαι και επικοινωνώ, στρώνω φιλόστοργα κι αγαπητικά τον σοφρά με τα καλούδια μου μπροστά στον νου και στις καρδιές των συνανθρώπων μου, αλλά ταυτόχρονα με μαθαίνω και σπουδάζω το πώς να ζω, το πώς να μοιράζομαι, το πώς να αυτοβελτιώνομαι. Οι λέξεις μας δεν είναι άψυχες, τεχνουργούν και ιερουργούν την ίδια στιγμή που εμείς νομίζουμε ότι απλά μιλούν. Η συγγραφή είναι εκτόνωση αλλά και μοίρασμα, ένα ηφαίστειο που εξαπολύει πίδακες ενέργειας, σε ένα επίπεδο καταστροφικές, σε άλλο αναγεννητικές. Είναι πάθος, κλίση, διαθήκη και ευχή. Η συγγραφή είναι τρόπος, τόπος και νόημα ζωής. Τα βυζαντινά μου… Έγραψα τη Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη με αφορμή τη γνωριμία με τον άντρα μου, Κωνσταντίνο Χριστοφορίδη. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πόλη. Φέρει τον πολιτισμό των Ρωμιών μέσα του και στον τρόπο που επικοινωνεί με πρόσωπα και πράγματα. Στο ήθος με το οποίο διάγει τον βίο του. Ερωτεύτηκα την Πόλη μέσα από τα μάτια της καρδιάς του και μέσα από τις διηγήσεις και τα βιώματα των γονιών του, αλλά και μέσα από τη ζώσα σχέση μου μαζί τους, κάτι που δεν συγκρίνεται με τις όποιες αναγνώσεις της Ιστορίας. Αναγνώσεις τις οποίες, φυσικά, καθόλου δεν υποτιμώ. Απλά, είναι άλλη η λειτουργία τους στην ύφανση μιας προσωπικής εμπειρίας. Με τη Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη θέλησα να αποκαταστήσω την τραυματική σχέση μου με τη σχολική βυζαντινή ιστορία, που πολύ με είχε παιδέψει, αλλά ελάχιστα εκπαιδεύσει και γοητεύσει ως μαθήτρια. Είναι η συνθετική πρότασή μου για το βιβλίο γνώσης, που πιστεύω ότι δεν πρέπει να προσφέρεται στα παιδιά αποκλειστικά και μόνο ως «αποθήκη», θησαυρός αξιόπιστης πληροφορίας, αλλά και ως ποιοτικό λογοτεχνικό ανάγνωσμα, που κυοφορεί φανερές και κρυφές απολαύσεις. Και να αποτελεί ταυτόχρονα εργαλείο συνεργατικής και ανακαλυπτικής μάθησης για τον δάσκαλο, αλλά και για όποιον ενήλικο καταπιάνεται να εμπνεύσει πολιτιστικά τα παιδιά μας. Ευγνωμονώ τις εκδόσεις Πατάκη που με εμπιστεύτηκαν και προσέφεραν σε όλους μας ένα άρτιο βιβλίο, όπως το ονειρεύτηκα. Ακολούθησε το Μια βόλτα στα βυζαντινά χρόνια, για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας, στο πλαίσιο της σειράς «Με ξεναγό την Ιστορία» και εκλεκτό συνοδοιπόρο τις εκδόσεις Κέδρος. Σκοπός μου είναι να παρασύρει τα παιδιά σ’ ένα ευφάνταστο ταξίδι σε διάφορες ιστορικές περιόδους, για

να τους γνωρίσει με τρόπο ευχάριστο και δημιουργικό την καθημερινή ζωή των ανθρώπων που έζησαν τότε. Δύο συνομήλικοί τους ήρωες, η Βάγια και ο Αστέρης, αναλαμβάνουν την ξενάγηση: «πετούν» από εποχή σε εποχή πάνω στη ράχη του Γκάρι, ενός χαρισματικού γαϊδαράκου, σχολιάζοντας όσα θαυμαστά βλέπουν να διαδραματίζονται γύρω τους. Η κατοικία, η οικογένεια, η μόρφωση, η διατροφή, η επιβίωση μέσα από τις καθημερινές ασχολίες και τα επαγγέλματα, η κοινωνικοποίηση, η θρησκεία και η λατρεία, η άμυνα ενάντια στους εχθρούς, η διοίκηση, η ψυχαγωγία, οι τέχνες και ο πολιτισμός κάθε ιστορικής περιόδου είναι οι βασικοί σταθμοί κάθε ταξιδιού. Τα παιδιά μπορούν να μοιραστούν τις περιπέτειες των τριών ηρώων παρέα με τους νηπιαγωγούς και τους δασκάλους τους, αλλά και με όποιον άλλο ενήλικο το θελήσει. Εισβάλλοντας κάθε φορά και σε μία διαφορετική «εικόνα εποχής», γίνονται τμήμα της, ανακαλύπτουν τη γνώση που εμπεριέχει, αναπτύσσουν διάλογο για ό,τι τους κάνει εντύπωση, αναρωτιούνται, συσχετίζουν, συγκρίνουν με το σήμερα, κατανοούν, επαληθεύουν, ψυχαγωγούνται, κοινωνικοποιούνται. Κάθε βιβλίο της σειράς συνοδεύεται από εκπαιδευτικές δραστηριότητες, δομημένες σε ατομικά φύλλα εργασίας. Η εμπέδωση της γνώσης επιδιώκεται μέσα από την ενεργητική συμμετοχή κάθε παιδιού, με τρόπο παιγνιώδη και συμβατό με την ηλικία του, καθώς και με τις ιδιαίτερες ανάγκες και δυνατότητές του. Είχε προηγηθεί Το Αλφαβητάρι της Αγίας Σοφίας, από τις εκδόσεις Ακρίτας. Τα παιδιά γνωρίζουν ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία του κόσμου, τον Ναό της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, μέσα από μικρές γνωστικές «πινελιές» αντλημένες από σχετική βιβλιογραφία και πηγές, αλλά και από τη λαογραφία, τη λογοτεχνία, την παράδοσή μας. Είναι καταχωρισμένες ανά γράμμα του αλφαβήτου. Ξεναγός και συνοδοιπόρος τους σε αυτό το ταξίδι είναι ένα συνομήλικό τους παιδί, που τα προτρέπει να κατακτήσουν τη γνώση με τρόπο ενεργό και διαδραστικό, διαθεματικό και διεπιστημονικό, μέσα από τις 40 πρωτότυπες εκπαιδευτικές δραστηριότητες του βιβλίου. Και το ταξίδι συνεχίζεται… Ως παιδαγωγός… Δεν επιδιώκω να περάσω νοήματα στα παιδιά. Προσπαθώ να «ξεσκουριάσω» κρυφές δεξιότητες, να αναδείξω αξιόλογες ποιότητες, να εμπνεύσω ταλαντούχες διαφορετικότητες. Το νόημα είναι κάτι ρευστό, ενσαρκώνεται διαφορετικά στο μυαλό και στην καρδιά κάθε ανθρώπου. Και μπορεί να αλλάζει πολλά «πρόσωπα», ανάλογα με την κατάσταση της ωριμότητάς του, τις εμπειρίες και τις συνθήκες της ζωής του, τα ερεθίσματα με τα οποία πλαισιώνεται από το περιβάλλον του. Αυτό που μπορούμε να προσφέρουμε σε ένα παιδί, σε έναν νέο άνθρωπο, με τη γραφή μας, είναι ευκαιρίες και δυνατότητες να ψηλαφεί τον εαυτό του, να ενεργοποιεί τη σκέψη και την κρίση του, να αναγνωρίζει και να εμπιστεύεται τα συναισθήματά του. Να είναι, δηλαδή, και να γίνεται όλο και περισσότερο μεγαλώνοντας ένας άνθρωπος παρών, ολόκληρος και ακέραιος, ενεργός και ζωηρός,

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

πρώτα απ’ όλα στη δική του τη ζωή και μετά στις ομάδες όπου συμμετέχει: στην οικογένεια, στο σχολείο, στις συντροφιές, στις συνεργασίες του, στην κοινωνία, στη χώρα του, στον κόσμο ολόκληρο. Ονειρεύομαι το ελληνικό σχολείο να γίνει κάποτε σχολείο αληθινό. Εργάζομαι σκληρά και επίμονα γι’ αυτό το όνειρο, σε καθημερινή βάση. Γιατί η μέχρι στιγμής θητεία μου σε αυτό, εδώ και 14 χρόνια, μου ψιθυρίζει συνεχώς –δυστυχώς– ότι απέχουμε πολύ ακόμη από τον στόχο αυτόν. Δεν ράβεται φορεσιά γιορτινή από τα κουρελάκια του κάθε τυχαίου περαστικού. Εκτός αν θες μια εκπαίδευση για τα πανηγύρια και για τα καρναβάλια…

T 88 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τα παιδιά και τα βιβλία... Τα παιδιά αναζητούν στα βιβλία ό,τι και οι ενήλικες: περιπέτεια, μυστήριο, συγκινήσεις, αλήθειες, ευρηματική πλοκή, έξυπνο χιούμορ, παραδείγματα προς μίμηση, υψηλά ιδανικά, παρηγοριά, ελπίδα, όραμα, ψυχαγωγία, πρότυπα ζωής, γνώση, αισθητική απόλαυση, αφορμές για δημιουργικότητα, οικείες καταστάσεις, ανατρεπτική φαντασία, ευτυχισμένο τέλος, κάθαρση… Ο καθένας μας τα πλησιάζει με το μόνο εφόδιο που διαθέτει σίγουρα: τον καλύτερο εαυτό του. Από εκεί και πέρα, αξιολογείται, κρίνεται, επικρίνεται ή προκρίνεται αναλόγως. Μέγιστη πρόκληση και ανταμοιβή για μένα είναι η Οδύσσεια της επικοινωνίας με όλους τους αναγνώστες μου, μικρούς και μεγάλους. Προσπαθώ να δείχνω στα παιδιά με κάθε τρόπο πόσο αγαπώ το βιβλίο. Με λόγο και με πράξη, με γνώση και με φαντασία, με χιούμορ και με σοβαρότητα, με ραστώνη και με δημιουργικότητα. Τίποτα δεν αποτελεί για ένα παιδί πιο ισχυρό πόλο έλξης και μίμησης από τον ίδιο μας τον εαυτό, την καθημερινότητά μας, που όλο γι’ αυτήν γκρινιάζουμε, μα αυτή είναι η ζωή μας, κατ’ ουσία και όχι κατ’ εξαίρεση. Η αγάπη για το βιβλίο, τη ζωή, τη δημιουργία, την ανιδιοτελή προσφορά στους συνανθρώπους μας είναι μεταδοτική, αν εμείς επιλέγουμε να τη μεταδώσουμε στα παιδιά και τους νέους μας. Σχέδια για το μέλλον... Γράφω συνεχώς. Μου είναι αδύνατο να κάνω κι αλλιώς! Δοκιμάζω όλα τα είδη γραφής κατά καιρούς. Πειραματίζομαι. Λατρεύω να υπηρετώ την ποίηση. Τώρα τελευταία ξανοίγομαι και σε εφηβικά μονοπάτια. Αλλά οι καιροί που ζούμε δεν σηκώνουν μακρόπνοους σχεδιασμούς. Κάπου κάπου κρατώ σημειώσεις από τη Ζωή που δεν έζησα. Από τη Ζωή που θα ήθελα να ζήσω. Και προσπαθώ, ψηφίδα την ψηφίδα, ζήτω το ζήτω, ζητώ το ζητώ, να την αξιωθώ και να τη μοιραστώ. Με όσους και όσα αγαπώ και συμπονώ.

νέα

ΑΠΟΝΟΜΗ ΒΡΑΒΕΙΟΥ COMPOSTELA 2016 ΣΤΟΥΣ ΑΝΤΩΝΗ ΠΑΠΑΘΕΟΔΟΥΛΟΥ & ΙΡΙΔΑ ΣΑΜΑΡΤΖΗ Το 9ο Διεθνές Βραβείο Εικονογραφημένου Βιβλίου Compostela απονεμήθηκε στον συγγραφέα Αντώνη Παπαθεοδούλου και την εικονογράφο Ίριδα Σαμαρτζή, για το βιβλίο τους με τίτλο Ένα τελευταίο γράμμα, σε μια συγκινητική τελετή που έλαβε χώρα στο Δημαρχείο του Santiago de Compostela, στη Γαλικία της Ισπανίας, την Πέμπτη 10 Νοεμβρίου του 2016. Στη φετινή –ένατη κατά σειρά– διοργάνωση για το εν λόγω Βραβείο συμμετείχαν 240 πρωτότυπα έργα από 24 χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ασίας. Τα υποψήφια έργα –βάσει των όρων του διαγωνισμού– πρέπει να είναι πρωτότυπα, ανέκδοτα εικονογραφημένα βιβλία, στα οποία εικόνα και λόγος λειτουργούν αλληλοσυμπληρούμενα όσον αφορά την αφήγηση, και κατατίθενται με ψευδώνυμο σε μία από τις 5 γλώσσες της Ιβηρικής χερσονήσου. Η διοργάνωση είναι ευθύνη του Τμήματος Παιδείας & Πολίτη του Δημαρχείου του Santiago de Compostela και του ισπανικού εκδοτικού οίκου Kalandraka.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

ΑΘΗΝΑ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟ 2018! Βασιλική Νίκα

Πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου

T 90 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Μια πολύ σημαντική διάκριση, η οποία θα βάλει την πρωτεύουσα της χώρας στο επίκεντρο του διεθνούς πολιτιστικού ενδιαφέροντος για έναν χρόνο, κέρδισε ο Δήμος Αθηναίων: η Αθήνα θα είναι η Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου για το 2018! Ο τίτλος της Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου απονέμεται από την UNESCO σε αναγνώριση των προγραμμάτων προώθησης του βιβλίου και του διαβάσματος. Ο τίτλος απονέμεται στις 23 Απριλίου κάθε έτους (Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου και Πνευματικών Δικαιωμάτων από την UNESCO) και ισχύει έως τις 22 Απριλίου του επόμενου έτους. Ο θεσμός ξεκίνησε το 2001, με τη Μαδρίτη να ανακηρύσσεται η πρώτη Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου. Ακολούθησαν πολλές άλλες πόλεις, μεταξύ των οποίων η Αλεξάνδρεια, το Νέο Δελχί, η Αμβέρσα, το Μόντρεαλ, το Τορίνο, το Άμστερνταμ, η Μπανγκόκ, κ.λπ. Η UNESCO, μαζί με τον Παγκόσμιο Σύνδεσμο Εκδοτών και την Παγκόσμια Συνομοσπονδία Βιβλιοθηκών, επιλέγει προγράμματα που διοργανώνονται ή υποστηρίζονται από τις πόλεις και αφορούν το βιβλίο. Τα κριτήρια επιλογής είναι: ➢ ο βαθμός συμμετοχής, τόσο σε δημοτικό όσο και σε διεθνές επίπεδο· ➢ η πιθανή επίδραση των προγραμμάτων· ➢ ο σκοπός και η ποιότητα των δραστηριοτήτων που υποστηρίζονται από τις υποψήφιες πόλεις και ο βαθμός που επηρεάζουν τους συγγραφείς, τους εκδότες, τους βιβλιοπώλες και τις βιβλιοθήκες· ➢ κάθε πιθανό πρόγραμμα ή δραστηριότητα που αφορά το βιβλίο· ➢ ο βαθμός που τα προγράμματα ανταποκρίνονται στις αρχές της ελευθερίας της έκφρασης, όπως αναφέρεται στο καταστατικό της UNESCO, στα Άρθρα 19 και 27 της Οικουμενικής Διακήρυξης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Συμφωνίας για την Εισαγωγή Εκπαιδευτικών, Επιστημονικών και Πολιτιστικών Υλών (Πηγή: https://el.wikipedia.org/). Η υποψηφιότητα της Αθήνας προέκυψε ως ιδέα από την ΕΝΕΛΒΙ προς τον

Δήμο Αθηναίων, ύστερα από την πολύ πετυχημένη έναρξη εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Βιβλίου 2016 και της καμπάνιας «διαβάζω & αλλάζω». Διάφοροι φορείς, μεταξύ των οποίων η Ένωση Ελληνικού Βιβλίου (ΕΝΕΛΒΙ), το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, η Εταιρεία Συγγραφέων, η Εθνική Βιβλιοθήκη, η Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων, η Οργανωτική Επιτροπή Ενίσχυσης Βιβλιοθηκών, κ.ά., αντάλλαξαν προτάσεις και ιδέες τις οποίες αξιοποίησε η ομάδα εργασίας του Δήμου Αθηναίων, την οποία συντόνισε με επιτυχία η κ. Άβα Χαλκιαδάκη, καταθέτοντας τον φάκελο υποψηφιότητας της Αθήνας. Η πρόταση που υποβλήθηκε, λάμβανε υπόψη ολόκληρο τον πληθυσμό της πόλης, καθώς και τις πολιτιστικές υποδομές του Δήμου Αθηναίων αλλά και των συνεργαζόμενων φορέων, κάνοντας σαφή και την αρχική προτεραιότητα της δημοτικής Αρχής για το βιβλίο και τις βιβλιοθήκες. Στον σχεδιασμό συνυπολογίστηκαν οι διαπιστωμένες ανάγκες της πόλης και οι προτεραιότητες της δημοτικής Αρχής για ανάπτυξη των βιβλιοθηκών, πρόσβαση όλων στη γνώση, την πληροφορία και τα αγαθά του πολιτισμού, καθώς και η ανάδειξη της Αθήνας σε σύγχρονο πολιτιστικό προορισμό. Ο φάκελος, όπως παρουσιάστηκε στη συνέντευξη Τύπου από την κ. Άβα Χαλκιαδάκη, περιλαμβάνει (ενδεικτικά): ➢ Γιορτές ανάγνωσης: Συναντήσεις γνωριμίας με συγγραφείς και άλλους συντελεστές της εκδοτικής παραγωγής, θεματικές εκθέσεις βιβλίων, προβολές ταινιών, θεατρικά αναλόγια, φωτογραφικές και εικαστικές εκθέσεις, workshops για επαγγελματίες ή για τον γενικό πληθυσμό, οι οποίες θα πραγματοποιηθούν σε δημόσιους και ιδιωτικούς, κλειστούς και ανοιχτούς χώρους της πόλης και θα είναι όλες δωρεάν για το κοινό. Το πρώτο τριήμερο θα ξεκινήσει πανηγυρικά στις 22 Απριλίου του 2018, με φωτισμό των κτιρίων που άφησαν τα ίχνη τους στην ιστορία της πόλης, και θα ολοκληρωθεί τον Μάρτιο του 2019. Τον Απρίλιο του 2019, οι γιορτές θα έχουν τον τίτλο «Αθήνα: Μια πολυπολιτισμική πόλη που αγαπάει το βιβλίο» και θα διαρκέσουν 20 μέρες.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

T 92 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

➢ Τόποι γραφής και ανάγνωσης: Ανάδειξη των τόπων γραφής και ανάγνωσης που άφησαν τα ίχνη τους στην ιστορία της πόλης, με τοποθέτηση πινακίδων σε επιλεγμένα κτίρια και σημεία, φωτισμό κτιρίων με ιδιαίτερη σημασία για την ιστορία των γραμμάτων και των ιδεών, έκδοση σχετικού ενημερωτικού εντύπου, σχεδιασμό διαδρομών και ξεναγήσεις από επαγγελματίες ξεναγούς και ειδικά εκπαιδευμένους εθελοντές. ➢ Διαβάζουμε παντού! & Καλωσορίζουμε τους αναγνώστες: Τα προγράμματα στοχεύουν στη δημιουργία ενός δικτύου επιχειρήσεων που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θα στηρίζουν την ανάγνωση στην πόλη. ➢ Λευκές νύχτες ανάγνωσης: Δώδεκα νύχτες κατά τη διάρκεια της διοργάνωσης, μία κάθε μήνα, τα βιβλιοπωλεία και οι βιβλιοθήκες που το επιθυμούν θα παραμένουν ανοιχτά για τους αναγνώστες που ξαγρυπνούν. ➢ Πρεσβευτές ανάγνωσης: Όλοι οι αναγνώστες, όποια κι αν είναι η ηλικία τους, όποια κι αν είναι η μητρική τους γλώσσα, όποια κι αν είναι τα αναγνωστικά τους ενδιαφέροντα, μπορούν να γίνουν πρεσβευτές της ανάγνωσης. ➢ Η χαρά της ανάγνωσης (για παιδιά): Η Αντιδημαρχία για το Παιδί θα συντονίσει τρία ειδικά προγράμματα με γενικό τίτλο «Η χαρά της ανάγνωσης», τα οποία θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Σχολεία ανοιχτά στη γειτονιά, ανοιχτά στην κοινωνία». ➢ Η μητρική μου γλώσσα, τα διαβάσματά μου, ο τόπος μου (για πρόσφυγες και μετανάστες): Μέριμνα τόσο στον σχεδιασμό του περιεχομένου των προγραμμάτων όσο και στους τρόπους δημοσιοποίησής του, προκειμένου να πάρουν μέρος ενεργά στις γιορτές ανάγνωσης τα παιδιά των προσφύγων και μεταναστών, συμμετέχοντας κανονικά στα παιδικά προγράμματα. Ειδικό τριήμερο εκδηλώσεων θα λάβει χώρα, με τίτλο «Η μητρική μου γλώσσα, τα διαβάσματά μου, ο τόπος μου». Θα περιλαμβάνει συναντήσεις γνωριμίας με δημιουργούς που ζουν στην Αθήνα, εκθέσεις βιβλίων, θεατρικά αναλόγια, συναυλίες, εικαστικά δρώμενα. Θα συνδυαστεί με τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Μητρικής Γλώσσας (21 Φεβρουαρίου) και θα οργανωθεί από την Αντιδημαρχία για τους Πρόσφυγες και τους Μετανάστες, σε συνεργασία με τις κοινότητες των μεταναστών. ➢ It’s all Greek to me!: Καμπάνια για τους ξένους επισκέπτες της πόλης μας με στόχο να τους ενθαρρύνουμε να γνωρίσουν καλύτερα τη χώρα μας και μέσα από τα βιβλία. Έχει προγραμματιστεί επίσης η διοργάνωση διαγωνισμών (τα έργα που θα δια κριθούν, θα παρουσιαστούν στο πλαίσιο ειδικών εκθέσεων στη λήξη της διοργάνωσης) καθώς και δύο διεθνή συνέδρια: (α) Δημοκρατία και ελευθερία της έκφρασης: Θα πραγματοποιηθεί τον Σεπτέμβριο του 2018 και θα συνδυαστεί με την Παγκόσμια Ημέρα Δημοκρατίας και τις εκδηλώσεις τού Athens Democracy Forum. (β) Ο ρόλος των δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών στη διά βίου μάθη-

ση: Θα πραγματοποιηθεί τον Μάρτιο του 2019 στις νέες εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Όπως τόνισε στην ομιλία του κατά την παρουσίαση του φακέλου ο Δήμαρχος της Αθήνας, κ. Γιώργος Καμίνης: «Ο επόμενος στόχος είναι να αναδειχθεί η Αθήνα σε προορισμό σύγχρονου πολιτισμού. Αξιοποιώντας και αναδεικνύοντας, παράλληλα με τη μοναδική κληρονομιά της αρχαιότητας, μια νέα δυναμική δημιουργικής έκφρασης στενά συνυφασμένης με τον δημόσιο χώρο και το δύσκολο – αν όχι συχνά τραυματικό– κοινωνικό γίγνεσθαι. Ένα πεδίο ζύμωσης ιδεών, ανοιχτού διαλόγου, με χώρο για το διαφορετικό ή και το αλλότριο, ένα εργαστήρι καινοτομίας, πρωτοπορίας. Μια πόλη ζωντανή, μια μητρόπολη-χωνευτήρι ιδεών, αντιθέσεων, πολιτισμών. Μια πόλη που θα αγαπήσουν οι επισκέπτες και κυρίως οι νέοι, όχι τόσο για τις εγκατεστημένες αλήθειες της, τα πολύτιμα, φυλαγμένα στα μουσεία, εκθέματά της, τις κλειδωμένες διαδρομές της. Αλλά για το άνοιγμα, την ανάσα, τη δυνατότητα που δίνει στο νέο, στο καινούργιο». Το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου αγκάλιασε από την πρώτη στιγμή την ιδέα της υποψηφιότητας, η οποία είναι εναρμονισμένη απόλυτα με τον διεθνή χαρακτήρα της ΙΒΒΥ και τους καταστατικούς της σκοπούς, όπως τους εμπνεύστηκε η Jella Lepman. Πιστεύουμε ότι τα μέλη του είναι έτοιμα να δηλώσουν εθελοντές για τις δράσεις που αφορούν στα παιδιά και όχι μόνο.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ 2017 ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΙBBY – ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου προκηρύσσει διαγωνισμούς για τα εξής βραβεία:

T 94 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α Βραβεία για τη συγγραφή, εικονογράφηση και μετάφραση λογοτεχνικών βιβλίων για παιδιά. Τα βιβλία πρέπει:  να έχουν γραφτεί για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα (εκτός του Α7)·  να είναι πρωτότυπα κείμενα·  να έχουν εκδοθεί το 2016 (στοιχείο το οποίο αντλείται αποκλειστικά και μόνο από την ταυτότητα του βιβλίου). Α1. Βραβείο «Πηνελόπη Μαξίμου», σε συγγραφέα βιβλίου αφήγησης βραχείας φόρμας για παιδιά (βιβλία με κείμενο μικρής έκτασης, τα οποία απευθύνονται σε παιδιά των πρώτων τάξεων του Δημοτικού). Α2. Βραβείο σε εικονογράφο και σε συγγραφέα εικονοβιβλίου (Picture Book), για την εικονογράφηση και για το κείμενο. Α3. Βραβείο σε εικονογράφο για την εικονογράφηση βιβλίου με εικόνες για παιδιά και νέους (στην κατηγορία αυτή μπορούν να διαγωνιστούν όλα τα βιβλία που έχουν εικόνες, εκτός των εικονοβιβλίων/Picture Books, τα οποία εντάσσονται στην κατηγορία Α2). Α4. Βραβείο «Φανή Αποστολίδου», σε συγγραφέα εκτενούς αφηγήματος, για παιδιά μεγάλων τάξεων Δημοτικού και Γυμνασίου. Α5. Βραβείο σε συγγραφέα εφηβικού-νεανικού βιβλίου, για εφήβους και νέους. Α6. Βραβείο «Βίτω Αγγελοπούλου», σε συγγραφέα βιβλίου με πληροφοριακά κείμενα (γνώσεων) για παιδιά (μυθοπλαστικό ή αμιγώς πληροφοριακό, το βιβλίο πρέπει να απευθύνεται σε παιδιά και όχι σε εκπαιδευτικούς, να έχει επιστημονική εγκυρότητα, αλλά και παιδαγωγική καταλληλότητα). Α7. Βραβείο σε ξένο συγγραφέα, Έλληνα εκδότη και μεταφραστή βιβλίου για παιδιά ή νέους. Για την κατηγορία αυτή κάθε εκδοτικός οίκος έχει δικαίωμα να υποβάλει έως τρεις (3) τίτλους μεταφρασμένων βιβλίων,

ανεξάρτητα από το είδος και την ηλικία που απευθύνονται. Δεν απαιτείται η αποστολή του ξενόγλωσσου βιβλίου. Α8. Βραβείο «Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου», σε πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα βιβλίου για παιδιά ή νέους (ο/η συγγραφέας θα πρέπει να εκδίδει κείμενο για πρώτη φορά). Κάθε δημιουργός ή εκδότης που επιθυμεί να διαγωνιστούν βιβλία του πρέπει να καταθέσει:  8 αντίτυπα από τον κάθε τίτλο του βιβλίου.  Ηλεκτρονική δήλωση/e-mail, σε αρχείο excel (.xls), στο: ibbyvraveia@ gmail.com (με κοινοποίηση στο ibbygg@otenet.gr), σημειώνοντας με κεφαλαία γράμματα για κάθε βιβλίο ξεχωριστά: (1) τίτλο διαγωνιζόμενου βιβλίου (2) επώνυμο και όνομα δημιουργού/ών (3) την κατηγορία στην οποία επιθυμεί να διαγωνιστεί κάθε βιβλίο, με τον αριθμό και το όνομα της κατηγορίας, όπως αυτή ορίζεται από την παρούσα ανακοίνωση (π.χ., Κατηγορία Α5 – Βραβείο σε συγγραφέα εφηβικού-νεανικού βιβλίου). Η δήλωση της κατηγορίας είναι απαραίτητη για τη συμμετοχή στον διαγωνισμό και δεσμευτική για τις επιτροπές. Υπόδειγμα αρχείου (.xls)

 H κατάθεση των έργων αποτελεί βεβαίωση του εκδότη ότι έχει την έγκριση των δημιουργών για τη συμμετοχή του έργου τους στους διαγωνισμούς. Η έγκριση δεν κατατίθεται μαζί με τα βιβλία. Επισήμανση: Κάθε βιβλίο μπορεί να διαγωνιστεί σε μία μόνο κατηγορία. Διευκρινίσεις – Εξαιρέσεις  Κατηγορία A3 – Βραβείο σε εικονογράφο για την εικονογράφηση βιβλίου με εικόνες για παιδιά και νέους: Το ίδιο βιβλίο μπορεί να διαγωνιστεί για την εικόνα στην κατηγορία A3 και για το κείμενο σε άλλη κατηγορία. (Προσοχή: Το ίδιο βιβλίο δεν μπορεί να διαγωνιστεί ταυτόχρονα στην κατηγορία Α3 – Βραβείο για την εικονογράφηση και στην κατηγορία Α2 – Βραβείο σε εικονογράφο και σε συγγραφέα εικονοβιβλίου/Picture Book για την εικονογράφηση και για το κείμενο.)

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

 Δεν μπορούν να λάβουν μέρος στους διαγωνισμούς:  Βιβλία των μελών του ΔΣ, των μελών της κριτικής επιτροπής καθώς και των συγγενών τους μέχρι α΄ βαθμού.  Βιβλία χωρίς αναφορά χρονολογίας έκδοσης στην ταυτότητα του βιβλίου.  Διασκευές (οι διασκευές γίνονται δεκτές μόνο για την κατηγορία Α6 – Βιβλία με πληροφοριακά κείμενα, εξυπηρετώντας παιδαγωγικούς και επιστημονικούς στόχους). Από το σύνολο των βιβλίων που θα κατατεθούν για τους διαγωνισμούς, η επιτροπή θα απονείμει ένα βραβείο σε Έλληνα εικονογράφο ή Art Director για το εξώφυλλο παιδικού και νεανικού βιβλίου.

T 96 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Για όλα τα βραβεία (εκτός του Α8 – Πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας) θα ανακοινωθούν Βραχείες Λίστες στις 20 Μαρτίου. Ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου, τον Απρίλιο του 2017, θα ανακοινωθούν τα βραβεία. Τα βιβλία μπορούν να κατατεθούν με τους ακόλουθους τρόπους: • Κατάθεση από τον ίδιο τον δημιουργό ή άλλο πρόσωπο στο γραφείο του Ελληνικού Τμήματος ΙΒΒΥ, αποκλειστικά τις εξής ημέρες και ώρες (σε μία αποστολή ή τμηματικά): • Τετάρτη 14 & 21 Δεκεμβρίου 2016, 11:00-13:00 & 17:00-19:00 • Τετάρτη 4 & Πέμπτη 5 Ιανουαρίου 2017, 11:00-13:00 & 17:00-19:00 (Η Πέμπτη, 5 Ιανουαρίου 2017 αποτελεί καταληκτική ημερομηνία κατάθεσης στο γραφείο του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ). • Αποστολή με απλό ταχυδρομείο (όχι courier ή συστημένο), το αργότερο μέχρι την Παρασκευή, 30 Δεκεμβρίου 2016 (σφραγίδα ταχυδρομείου), στα γραφεία του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ-ΚΕΠΒ. Βιβλία που έχουν ταχυδρομηθεί μετά από αυτή την ημερομηνία, ή έχουν σταλεί με courrier ή συστημένα, δεν θα γίνονται δεκτά. ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΙΒΒΥ – ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Μπουμπουλίνας 28, Αθήνα, ΤΚ 10682 (Με την ένδειξη: Βραβεία Ελληνικού Τμήματος ΙΒΒΥ 2017) Τα διαγωνιζόμενα βιβλία δεν επιστρέφονται. Ένα αντίτυπο παραμένει στη βιβλιοθήκη του Κύκλου και τα υπόλοιπα δωρίζονται σε βιβλιοθήκες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, μέσα από τα προγράμματα του Ελληνικού Τμήματος ΙΒΒΥ.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Β Βραβεία σε φυσικά πρόσωπα και φορείς Β1. Βραβείο «Κ. Π. Δεμερτζή – στον Έλληνα Δάσκαλο», σε εν ενεργεία εκπαιδευτικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης κάθε ειδικότητας, ο οποίος δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για τη Φιλαναγνωσία και την Παιδική Λογοτεχνία. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΑΓΚΥΡΑ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ. Β2. Βραβείο «Βασίλης Αναγνωστόπουλος», σε εν ενεργεία εκπαιδευτικό δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης κάθε ειδικότητας, ο οποίος δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για τη Φιλαναγνωσία και τη Νεανική Λογοτεχνία. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ. Β3. Βραβείο «Κούλα Κουλουμπή», σε εν ενεργεία νηπιαγωγό ή παιδαγωγό, ο οποίος εισάγει με τους πιο ευφάνταστους τρόπους τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας στον κόσμο του παιδικού βιβλίου. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΔΙΑΠΛΟΥΣ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ. Β4. Βραβείο «Παντελής & Χρήστος Αλέφαντος», σε παιδική/νεανική βιβλιοθήκη για τη συνολική της δράση. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 500 ευρώ. Β5. Βραβείο σε πρόγραμμα για την προώθηση της Φιλαναγνωσίας σε παιδιά και νέους, το οποίο εκπόνησε και εφάρμοσε σχολείο, βιβλιοθήκη, άλλος φορέας ή φυσικό πρόσωπο. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ. Β6. Βραβείο σε σχολείο, βιβλιοθήκη ή άλλο φορέα που καλλιεργεί την αγάπη για το παιδικό/νεανικό βιβλίο μέσω του διαδικτύου, προς τιμήν του Κυριάκου Παπαδόπουλου. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ. Β7. Βραβείο σε Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων μαθητών Δημοτικού Σχολείου, Γυμνασίου ή Λυκείου, που με τις δραστηριότητές του προωθεί την Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία, προς τιμήν της Μαίρης Κωνστανταροπούλου. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ. Β8. Βραβείο σε βιβλιοθηκονόμο που προωθεί συστηματικά και αποτελεσματικά την Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία και την καλλιέργεια της Φιλαναγνωσίας. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 500 ευρώ. Β9. Βραβείο σε σχολικό-μαθητικό έντυπο το οποίο καλλιεργεί τη Φιλαναγνωσία και προωθεί την ανάγνωση Παιδικής Λογοτεχνίας. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ.

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

Β10. Βραβείο σε Δήμο στον οποίο λειτουργούν με επιτυχία προγράμματα καλλιέργειας της Φιλαναγνωσίας και δημιουργίας διά βίου αναγνωστών. Αθλοθέτης: Παιδική Νομική Βιβλιοθήκη της ΝΟΜΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ. Β11. Βραβείο «Πάνος Αλέφαντος», σε εθελοντή (φυσικό πρόσωπο ή εθελοντική ομάδα), ο οποίος με τη δράση του προωθεί τη Φιλαναγνωσία. Αθλοθέτης: Εκδόσεις ΚΟΚΚΙΝΗ ΚΛΩΣΤΗ ΔΕΜΕΝΗ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ.

T 98 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η υποβολή κάθε υποψηφιότητας για την κατηγορία Β. Βραβεία σε φυσικά πρόσωπα και φορείς γίνεται ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ, έως τις 31 Ιανουαρίου του 2017, με τη συμπλήρωση της σχετικής φόρμας, είτε από τον ίδιο τον ενδιαφερόμενο (σε περίπτωση που πρόκειται για φορέα, από τον εκπρόσωπό του) είτε από τρίτο, ο οποίος προτείνει πρόσωπο ή φορέα και είναι μέλος του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ. Προτάσεις από προηγούμενες χρονιές δεν επανεξετάζονται. Απαραίτητη είναι η εκ νέου υποβολή τους. Την ηλεκτρονική αίτηση και όλες τις οδηγίες υποβολής της θα βρείτε προσεχώς στο: www.greekibby.gr (η φόρμα θα είναι ενεργή από 4/1/2017 έως και 31/1/17). Τα αποτελέσματα της κατηγορίας Β. Βραβεία σε φυσικά πρόσωπα και φορείς θα ανακοινωθούν κατά τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου, τον Απρίλιο του 2017. Ευχαριστούμε πολύ τους αθλοθέτες και τους χορηγούς των Βραβείων.

1o ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Για το 1ο Φεστιβάλ παιδικού και εφηβικού βιβλίου, που διεξήχθη στον Βόλο το διάστημα 8-10 Απριλίου του 2016, θα μπορούσε κανείς να γράψει πάρα πολλά, αναφερόμενος τόσο στην οργάνωση, το ξεδίπλωμα των δράσεων, τη συμμετοχή των παιδιών αλλά και των γονιών και εκπαιδευτικών, όσο και στις εντυπώσεις των συγγραφέων και των υπόλοιπων δημιουργών, που συνολικά υπερέβησαν τους 40, προερχόμενοι απ’ όλη την Ελλάδα. Επειδή όμως δεν χωρούν όλα σε ένα ρεπορτάζ, θα περιοριστούμε σε λίγες κρίσεις και εντυπώσεις. Ξεκινάμε με τον Πρόεδρο της ΄Ενωσης Γονέων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Δήμου Βόλου, κ. Ηλία Κουτσερή, που πρωτοστάτησε στις εκδηλώσεις. Μας είπε: «Ήταν ένα όμορφο στοίχημα γνώσης και πολιτισμού! Μια “σπίθα” που έριξε ως ιδέα ο αγαπητός συμπολίτης, φιλόλογος και συγγραφέας Διονύσης Λεϊμονής, στα μέλη του ΔΣ της Ένωσης Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων Δήμου Βόλου, “ανάβοντας” σε όλους, όπως αποδείχθηκε, την επιθυμία για κάτι ιδιαίτερο και μοναδικό για τα δεδομένα της πόλης μας… Να βρεθούν μέσα σε ένα τριήμερο υπό την ίδια στέγη, αν είναι δυνατόν, οι περισσότεροι –αν όχι όλοι– τοπικοί συγγραφείς, αλλά και πολλοί φιλοξενούμενοι, προερχόμενοι από άλλες πόλεις, άνθρωποι των τεχνών, ώστε να μιλήσουν, να δημιουργήσουν, να παίξουν με τους μικρούς αλλά και... με τους μεγάλους. Η “αγκαλιά” των δεκάδων εθελοντών, χορηγών, υποστηρικτών, αλλά και των συνδιοργανωτών, όπως και των 4.500 (!) μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών που συμμετείχαν, έδειξε ότι το στοίχημα κερδήθηκε και έδωσε το έναυσμα για το “2ο Φεστιβάλ Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου” στον Βόλο…» Η Τασούλα Τσιλιμένη, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σημειώνει για την επιτυχία του Φεστιβάλ: «Καμιά φορά οι ωραίες ιδέες προκύπτουν ξαφνικά. Όταν τις συζητούν άτομα που ονειρεύονται και επενδύουν στο αύριο και στον πολιτισμό, τότε όχι μόνο υλοποιούνται, αλλά και εκπέμπουν φως και είναι πρόκληση και πρόσκληση για μίμηση. Από μια τέτοια ιδέα ξεκίνησε και το 1ο Φεστιβάλ Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου στον Βόλο, με τη συνεργασία πολλών φορέων της πόλης και όχι μόνο. Συγκεκριμένα, συμμετείχαν: η Ένωση Γονέων Βόλου, το Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού: Κατεύθυνση Λογοτεχνίας και Παιδικού Βιβλίου του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, η Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών, το Κέντρο Μαγνησιωτών Συγγραφέων. Η όλη δράση ήταν υπό την αιγίδα του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου. Για τρεις μέρες, η περιοχή της Νέας Ιωνίας και ο χώρος του Πολιτιστικού Κέντρου γέμισε με

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

T 100 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

παιδιά, γονείς, συγγραφείς, εικονογράφους, βιβλιοπώλες, εκπαιδευτικούς κάθε βαθμίδας. Επιμορφωτικές συζητήσεις, εργαστήρια, βιβλιοπαρουσιάσεις, θεατρικά δρώμενα, αφηγήσεις, εκθέσεις, μουσική, κ.ά. ήσαν κάποιες από τις δράσεις του Φεστιβάλ, που έβαλε τον πήχη ψηλά ήδη με τη γέννησή του. Μεταξύ των επισκεπτών, των συντονιστών και των καλεσμένων ανταλλάχθηκαν απόψεις και σκέψεις, με γέφυρα τη χαρά της συνάντησης και κοινό τόπο το βιβλίο. Η πόλη του Βόλου ανταποκρίθηκε θερμά στο Φεστιβάλ και η επιτυχία του “κλείδωσε” την επανάληψή του και την επόμενη χρονιά. Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στους διοργανωτές και στους χορηγούς που το στήριξαν –ιδιαίτερα στον φιλόλογο-συγγραφέα Διονύση Λεϊμονή, “ψυχή” του Φεστιβάλ–, καθώς ειδικά σε τέτοιες δύσκολες οικονομικά συνθήκες αποδείχθηκε ότι ο πολιτισμός αποτελεί φάρο και δίνει φτερά στα παιδιά για να ταξιδέψουν στη χώρα της φαντασίας διά μέσου των βιβλίων, που αποτελούν απαραίτητα εφόδια για την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας που σέβεται τον εαυτό της και τους άλλους». Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και συγγραφέας Θεόδωρος Καρακασίδης θα μας πει: «Το Φεστιβάλ ήταν μια ιδιαίτερα θετική εμπειρία, καθώς πέρα από τη δυνατότητα να παρουσιάσω τη δουλειά μου (Ρούλης ο Επιστημογατούλης) στα παιδιά και τους γονείς, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω εξαιρετικούς συγγραφείς, εικονογράφους και άλλους συντελεστές από όλη την Ελλάδα, όπως και τη δουλειά τους μέσα από ενδιαφέροντα εργαστήρια και δρώμενα που παρουσίασαν. Θερμά συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές! Ελπίζω η επιτυχημένη αυτή διοργάνωση να επαναληφθεί». Ο Γιώργος Κατσέλης, εκπαιδευτικός-συγγραφέας, θα μας μιλήσει για «μια αληθινή γιορτή του βιβλίου»: «Ένα καινούργιο ταξίδι ξεκίνησε από τη σύγχρονη Ιωλκό, για να μας ταξιδέψει με μια χάρτινη Αργώ στον μαγικό κόσμο

της φαντασίας και του ονείρου. Το 1ο Φεστιβάλ Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου στον Βόλο ήταν μια αληθινή γιορτή του βιβλίου, γεμάτη με ζωντανές αφηγήσεις, πολύχρωμες εικόνες, μουσικά ταξίδια, θεατρικά δρώμενα. Κυρίως όμως ήταν μια γιορτή συναισθημάτων και χαρούμενων παιδικών προσώπων. Αυτός είναι ο αληθινός κόσμος του παιδικού βιβλίου, “ο μικρός, ο μέγας”. Και γι’ αυτό αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στους διοργανωτές». Ο Κώστας Στοφόρος, δημοσιογράφος-συγγραφέας, αναφέρει: «Ένα πραγματικό φεστιβάλ βιβλίου, όπου κυριαρχούσε η δημιουργικότητα και όχι ο εμπορικός χαρακτήρας. Ένα τριήμερο διαλόγου, νέων ιδεών, εργαστηρίων για παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς, με σημαντικές παράλληλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Άψογη και ζεστή φιλοξενία, πολλά χαμόγελα, πολλοί καινούργιοι φίλοι, πολλές νέες ιδέες. Aπό τα πιο όμορφα πράγματα που μου συνέβησαν το 2016. Ελπίζω να είμαι εκεί και το 2017, στο 2ο Φεστιβάλ!» Ο Στέφανος Παπαδόπουλος, συγγραφέας, σημειώνει: «Το 1ο Φεστιβάλ Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου στον Βόλο, ένα άκρως απαιτητικό αλλά και άκρως επιτυχημένο εγχείρημα, αγκαλιάστηκε από μια ολόκληρη πόλη που απέδειξε για άλλη μια φορά το ξεχωριστό ενδιαφέρον της για την τέχνη και τον πολιτισμό, δημιουργώντας παράλληλα τις βάσεις για την εδραίωση ενός νέου θεσμού». Η Ελένη Δικαίου, συγγραφέας, μιλάει για τον θεσμό που γεννήθηκε στον Βόλο: «Το Φεστιβάλ Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου στον Βόλο θα γίνει θεσμός. Είναι κάτι που το κέρδισε επάξια, αφού το επιβεβαιώνει η επιτυχία της φετινής πρώτης χρονιάς. Ως παιδί της Νέας Ιωνίας Βόλου νιώθω διπλά υπερήφανη. Χαίρομαι για την πατρίδα μου και χαίρομαι επίσης για τη λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους, η οποία παρά τις δυσκολίες των καιρών και την κυριαρχία της χρωματιστής σαπουνόφουσκας έχει τέτοιους υποστηρικτές. Συγχαρητήρια στους διοργανωτές! Καλή δύναμη, με το καλό και του χρόνου!» Στο ίδιο μήκος κύματος ήσαν και οι εντυπώσεις των επόμενων. Η Σταυρίνα Λαμπαδάρη, εκπαιδευτικός-συγγραφέας, θα πει: «Ο Βόλος άνοιξε τις πόρτες του στο παιδικό βιβλίο τη φετινή άνοιξη. Συγγραφείς, παιδιά, γονείς, βιβλιοπώλες, δημιούργησαν μια πρώτη ζύμωση, της οποίας τους γλυκείς καρπούς ελπίζω να απολαύσουμε στο μέλλον, μέσα από παρόμοιες διοργανώσεις. Το βιβλίο ανοίγει και θα ανοίγει δρόμους προς το Φως…» Η Καίτη Καραχάλιου, μουσικοπαιδαγωγός-εμψυχώτρια θεατρικού παιχνιδιού, γράφει: «Το Φεστιβάλ Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου στον Βόλο ήταν ένα εντυπωσιακό γεγονός. Άψογη διοργάνωση, μεγάλη ποικιλία θεμάτων, πολύ καλές εισηγήσεις, ευκαιρία για εκπαιδευτικούς, γονείς και παιδιά να βρεθούν μαζί, να ενημερωθούν και ταυτόχρονα να ψυχαγωγηθούν εκπαιδευτικά. Ήταν χαρά και τιμή μου που συμμετείχα ως εισηγήτρια». Η Γιώτα Φώτου, συγγραφέας, σημειώνει τα εξής: «Η προσεγμένη οργάνωση, η συνέπεια και η σοβαρότητα των εμπνευστών του εγχειρήματος, όπως επίσης και η συνεργασία πολλών φορέων, έφεραν ως αποτέλεσμα τη μεγάλη συμμετοχή και άφησαν τις καλύτερες εντυπώσεις, τόσο στους δημιουργούς όσο και στα παιδιά. Καλή συνέχεια!»

101

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

T 102 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο Χρήστος Δημόπουλος, δημοσιογράφος-συγγραφέας, επισημαίνει: «Μέσα σε μόλις τρεις μέρες, εκατοντάδες παιδιά γνώρισαν δεκάδες συγγραφείς, εικονογράφους και αφηγητές, κι έκαναν όλοι μαζί χιλιάδες ταξίδια με τη φαντασία τους στον μαγικό κόσμο των βιβλίων. Αυτό που έγινε στον Βόλο δεν έχει προηγούμενο. Θα έχει όμως επόμενο! Και του χρόνου!» Η Ηρώ Παπαμόσχου, συγγραφέας, με χαρά σημειώνει: «Η πρόσκληση με συγκίνησε! Αν υπάρχει μία πόλη στην Ελλάδα που με έχει σαγηνέψει, αυτή είναι ο Βόλος, ο συνδεδεμένος με τις ωραιότερες νεανικές μου αναμνήσεις... Αλλά και τώρα, μου πρόσφερε ζεστασιά και ανάταση, βλέποντας κι απολαμβάνοντας όλη την προσπάθεια που έκανε ο Δήμος και οι υπόλοιποι φορείς για την προώθηση της φιλαναγνωσίας και του ποιοτικού παιδικού και εφηβικού βιβλίου. Η ατμόσφαιρα ανεπιτήδευτα φιλική, με έκανε να νιώσω άνετα, σαν να ήξερα από χρόνια όλους εκείνους τους πρόθυμους ανθρώπους που με περικύκλωσαν. Η οργάνωση ήταν τέλεια, το… φαγητό υπέροχο, αλλά εκείνο που περισσότερο με ενθουσίασε ήταν η επαφή μου με τα παιδιά. Παιδιά με διάθεση να μάθουν, ευγενικά και πειθαρχημένα, που διαθέτουν άποψη. Ακόμα και τα μικρά, που πιθανόν όσα τους έλεγα να ξεπερνούσαν την ηλικία τους, παρακολουθούσαν με προσοχή και μεγάλο ενδιαφέρον. Αξίζει ένα μεγάλο μπράβο σε όλους τους διοργανωτές και τα παιδιά. Μακάρι να επαναληφθεί κάτι παρόμοιο!» Ο Γιώργος Μπουμπούσης, εκπαιδευτικός-ψυχολόγος-συγγραφέας, σημειώ νει: «Αν μπορούσα να συνοψίσω σε δύο λέξεις το Φεστιβάλ Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου στον Βόλο, αυτές θα ήσαν Αγάπη και Σεβασμός. Αγάπη και σεβασμός για το βιβλίο, τους συγγραφείς και τα παιδιά, που εκδηλώθηκαν μέσα από την αμέριστη ψυχολογική και υλικοτεχνική υποστήριξη, τα χαμόγελα, τη φιλόξενη διάθεση και την άριστη οργάνωση. Οι διοργανωτές έθεσαν τον πήχη ψηλά και κατάφεραν να κερδίσουν χώρο στη μνήμη και την καρδιά μας».

103

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

Στο ίδιο πνεύμα κινήθηκαν οι εντυπώσεις και των υπολοίπων που έλαβαν μέρος στο Φεστιβάλ. Λυπούμαστε που είναι αδύνατο να τις συμπεριλάβουμε όλες σε ένα ρεπορτάζ. Θα θέλαμε όμως να κλείσουμε αυτό το κείμενο με τα λόγια του ανθρώπου που συνέλαβε την ιδέα του Φεστιβάλ, του Διονύση Λεϊμονή, φιλόλογου-συγγραφέα, λόγια που μας γεμίζουν με αγαθή ελπίδα για τα παιδιά και τα βιβλία τους: «Το 1ο Φεστιβάλ Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου ήταν ένα στοίχημα που βάλαμε από κοινού με το ΔΣ της Ένωσης Γονέων και Κηδεμόνων, αφού δεν είχε ξαναγίνει στην πόλη του Βόλου κάτι ανάλογο. Το στοίχημα ήταν να προσελκύσουμε μικρά και μεγάλα παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς, σε ένα τριήμερο που δεν θα συνέπιπτε με εργάσιμες ημέρες και ώρες, επιλέγοντας εργαστήρια για όλους και δημιουργικές αναγνώσεις, αντί για στατικές παρουσιάσεις βιβλίων. Το αποτέλεσμα μας εξέπληξε όλους!!! Η αθρόα συμμετοχή του κόσμου, η συνέπεια των δημιουργών, η ανταπόκριση των εκδοτικών οίκων, η προθυμία των πολλών πολλών εθελοντών, μας γέμισε χαρά και δύναμη, ώστε μετρώντας τα λάθη και τις παραλείψεις μας να πιστεύουμε ότι το 2ο Φεστιβάλ θα είναι ακόμα καλύτερο και θα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες παιδιών, γονιών, εκπαιδευτικών, συγγραφέων και αναγνωστών αυτής της πόλης, αλλά και των πολλών επισκεπτών απ’ όλη την Ελλάδα. Αξίζει να προωθούμε και να στηρίζουμε το παιδικό και εφηβικό βιβλίο, εξασφαλίζοντας έτσι καλούς ενήλικες αναγνώστες, καλούς καγαθούς πολίτες…» Β.Δ.Α. (για τη σύνθεση του ρεπορτάζ)

ΥΠΟΨΗΦΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΒΡΑΒΕΙΟ ASTRID LINDGREN (2017)

T 104 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το Astrid Lindgren Memorial Award είναι ένα διεθνές βραβείο για την παιδική λογοτεχνία, το οποίο καθιερώθηκε από την κυβέρνηση της Σουηδίας το 2002 προκειμένου να τιμήσει τη μνήμη της Σουηδής συγγραφέως βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας Astrid Lindgren και να προκαλέσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον για την παιδική και εφηβική λογοτεχνία. Το βραβείο είναι ετήσιο και απονέμεται σε συγγραφείς, εικονογράφους, αφηγητές, καθώς επίσης και σε πρόσωπα ή φορείς που προωθούν την ανάγνωση. Το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου είναι ένας από τους φορείς που έχουν το δικαίωμα να προτείνουν υποψηφίους για το Διεθνές Βραβείο Astrid Lindgren, και συγκεκριμένα δύο από τη χώρα μας και δύο από ξένη χώρα. Οι υποψήφιοι πρέπει με το έργο τους να υπηρετούν και να υπερασπίζουν τα ιδεώδη της Lindgren, δηλαδή την ειρήνη και τις δημοκρατικές αξίες, ενάντια σε κάθε μορφή βίας, για μια ανοιχτή κοινωνία της αλληλοκατανόησης μεταξύ των λαών και της ανταλλαγής πολιτιστικών αγαθών. Για το Βραβείο του 2017, το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ πρότεινε: Από την Ελλάδα: (α) την Εθνική Βιβλιοθήκη για το πρόγραμμα «Καλοκαιρινή εκστρατεία για την προώθηση της ανάγνωσης και της δημιουργικότητας»· (β) το πρόγραμμα Library4all. Από το εξωτερικό: (α) το πρόγραμμα Children’s Literature New England/The Examined Life: Greek Studies in the Schools identified throughout as CLNE /EXL· (β) τον Gregory Maguire για τη συγγραφή και την προώθηση της ανάγνωσης. Αφού εξετάστηκαν όλες οι προτάσεις, οι τελικοί υποψήφιοι ανακοινώθηκαν στις 20 Οκτωβρίου του 2016 στη Διεθνή Έκθεση της Φρανκφούρτης και ο νικητής θα ανακοινωθεί στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια, τον Απρίλιο του 2017. Ευχόμαστε σε όλους τους υποψηφίους μας καλή επιτυχία! Το ΔΣ του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ

BΡΑΒΕΙΟ HANS CHRISTIAN ANDERSEN (2017): ΥΠΟΨΗΦΙΟΤΗΤΕΣ AΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΙΒΒΥ – ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Το Hans Christian Andersen Award (HCAA) είναι βραβείο παιδικής λογοτεχνίας, που απονέμεται ανά διετία από τη Διεθνή Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) σε έναν συγγραφέα και έναν εικονογράφο, των οποίων το συνολικό έργο αποτελεί ουσιαστική συμβολή στην Παιδική Λογοτεχνία. Το Βραβείο Andersen, ένα χρυσό μετάλλιο, είναι η ανώτερη διεθνής αναγνώριση για δημιουργούς παιδικών βιβλίων, γι’ αυτό και αποκαλείται το «μικρό Νόμπελ». Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, μοναδικού φορέα στην Ελλάδα που έχει δικαίωμα πρότασης Ελλήνων δημιουργών για το βραβείο αυτό, ομόφωνα αποφάσισε να προτείνει ως υποψηφίους για το Διεθνές Βραβείο Hans Christian Andersen [2017] τον συγγραφέα Βαγγέλη Ηλιόπουλο (υποψήφιο για τη συγγραφή)

& τον εικονογράφο Χρήστο Δήμο (υποψήφιο για την εικονογράφηση)

Αποφάσισε επίσης να ανακηρύξει τους δύο υποψηφίους σε Πρεσβευτές για το Παιδικό Βιβλίο, τη διετία 2017-2018. Οι βραχείες λίστες των υποψηφίων θα ανακοινωθούν από την ΙΒΒΥ με Δελτίο Τύπου τον Ιανουάριο του 2018. Οι νικητές θα ανακοινωθούν στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Παιδικού Βιβλίου στην Μπολόνια, τον Απρίλιο του 2018, ενώ η απονομή των βραβείων στους νικητές θα γίνει στο Παγκόσμιο Συνέδριο της ΙΒΒΥ στην Κωνσταντινούπολη (1-4 Σεπτεμβρίου 2018). Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ

105

ΤΕΥΧΟΣ 122 / 2016

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Eλένη Βαζούρα (evazoura@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimeni@gmail. com) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Eλένης Βαζούρα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις.

T 106 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο. Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner�� , J�� . C�� . (1975). �� Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger. Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan�� , �� A�� ., & Krueger�� , �� J�� . (1999). Compliance �� after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

Μπείτε στον κόσμο του Ντέιβιντ Ουάλιαμς και ανακαλύψτε τους απίθανους ήρωές του!

ΝΕΟ

w w w . p s i c h o g i o s . g r

Διαβά Z ου με μαζί!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο.

Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους Εσείς κι εμείς πάντα σ’ επαφή! w w w . p s i c h o g i o ερευνητές s . g r σπουδαστές PSICHOGIOS Publications και γενικά Always in touch! w w w . p s i c h o όσους g i o sενδιαφέρονται . g r για τα παιδικά βιβλία.

w w w . p s i c h o g i o s . g r

PSICHOGIOS Publications w w w . p s i c h o g i o s . g r

w w w . p s i c h o g i o s . g r

Για αναγνώστες με απαιτήσεις

For a very demanding readership

Διαβά Z ου με μαζί!