diadromes_104

104 XEIMΩΝΑΣ 2011 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Κόμικς και εκπαίδευση, παραμύθια και παιδί

Ξεκαρδιστικεσ ιστοριεσ neo

KI EΣΣπΥασίκλας; TZAMI! B! E CLU TH IN jO

neo

Εκδόσεισ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Εσ ε ί σ κ ι ε µ ε ί σ , π ά ν τ α σ ' ε π α φ ή!

w w w . p s i c h o g i o s . g r

neo

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

Χρ στ ύγεννα με... Δ αδρ μές! Κάθε χρόνο, όταν πλησιάζει ο Δεκέμβρης, σαν από χίλιες φωλιές ξεπετιούνται οι μνήμες των παιδικών μας χρόνων, και όχι μόνο. Οι ακυβέρνητες προσδοκίες μικρών και μεγά� λων, τα μπερδεμένα με την πραγματικότητα όνειρα. Κάθε χρόνο, και κάθε φορά που πλησιάζουν Χριστούγεννα, ημε� ρεύουν όλα μέσα μας και γύρω μας – θέλουμε τουλάχιστον να πιστεύουμε. Και βλέπουμε με τα μάτια της ψυχής τα παιδιά με τα τρίγωνα, την εκκλησίτσα ή το καραβάκι στα χέρια, να γυρίζουν τις γειτονιές και από πόρτα σε πόρτα να τραγουδούν: «Χριστούγεννα, πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου. Γιά βγάτε, δέτε, μάθετε πως ο Χριστός γεννιέται. Γεννιέται κι αναθρέφεται με μέλι και με γάλα. Το γάλα τρων οι άρχοντες, το μέλι οι αφεντάδες και τα κεροσταλάματα τα λούζονται οι κυράδες… Στο σπίτι αυτό που ήρθαμε πέτρα να μη ραΐσει κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει…» Θέλω να ελπίζω, όσο κι αν η πραγματικότητα η σημερινή είναι ζοφερή κι ανέ� σπερη λόγω της οικονομικής κρίσης και του αλλόφρονου κλίματος μέσα στο οποίο ζούμε, ότι θα βρει ο καθένας μέσα του κάποιες –μικρές, έστω– πηγές αισιοδοξίας και ότι το Άστρο της Βηθλεέμ θα μας οδηγήσει ως λαό και έθνος σε έναν κόσμο με λιγότερη φτώχεια, λιγότερο φόβο και περισσότερη ανθρω� πιά κι αλληλεγγύη. Στο παρόν τεύχος των Διαδρομών, ο αναγνώστης θα βρει πολλά θέματα σχετικά με το γιορτινό κλίμα των ημερών. Θα έχει την ευκαιρία να περιπλα� νηθεί σε χριστουγεννιάτικα βιβλία και ημερολόγια, σε παραμύθια και μελέτες για κόμικς, για την εκπαίδευση, κ.λπ. Και όπως πάντα, θα βρει όλα τα νέα για το παιδικό και νεανικό βιβλίο.

Σας ευχόμαστε καλές γιορτές!

Ο Διευθυντής

Περίοδος Γ’ : Xειμώνας 2011 Τεύχος 104 Δεκέμβριος 2011 - Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2012 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Winter 2011 No 104 December 2011 - January - February 2012 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

ISSN 1105-1523 Ιδιοκτησία: Λέσχη Μελέτης και Έρευνας της Παιδικής Λογοτεχνίας ΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Ζαλόγγου 7, 10678 Αθήνα Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05 Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50 Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81 Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimen@otenet.gr Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου: Από το βιβλίο: Ο Άι Βασίλης έρχεται και φέρνει κουραμπιέδες, Εκδόσεις Ψυχογιός, της εικονογράφου Σοφίας Παπαδοπούλου Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Owner: DIADROMES Club for Children’s Literature Study and Research, a Greek non-profit union 7, Zalogou str., 10678 Αthens, Greece Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05 Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50 Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81 Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimen@otenet.gr Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Cover Illustration: From the book: Father Christmas's delicious christmas wish Psichogios Publications Illustrator: Sophia Papadopoulou Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ 3727

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

H εικονογράφος του τεύχους: Σοφία Παπαδοπούλου

This Issue’s Illustrator: Sophia Papadopoulou

Οι μεταμορφώσεις στην επίτευξη του ακατόρθωτου: Παραδείγματα από την ποίηση της Μαρίας Κωττούλα

Transformations in the attainment of the impossible; Examples from poetry by Maria Kottoula

Kόμικς και Εκπαίδευση: Επαναπροσδιορισμός μιας σχέσης της Μαριάννας Μίσιου

Comics and Education: The redefinement of a relationship by Marianna Missiou

Βιβλιοπαρουσιάσεις (35 τίτλοι)

Reviews (35 titles)

Επιλογή Χριστουγεννιάτικων βιβλίων (15 τίτλοι)

Review of a selection of Christmas books (15 titles)

Παιδικά Ημερολόγια για το έτος 2012 (6 τίτλοι)

Children’s Calendars and Annual Diaries for 2012 (6 titles)

Αφιέρωμα στα βιβλία για τα Special Olympics (3 τίτλοι)

Article dedicated to books regarding the Special Olympics (3 titles)

Η Πηνελόπη Δέλτα και εμείς της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

Penelope Delta and Us by Loty Petrovits

Η επίδραση των παραμυθιών στο παιδί προσχολικής ηλικίας της Κατερίνας Μιχαλοπούλου

The effect of fairy-tales on children of preschool age by Katerina Michalopoulou

Ποίημα για τα Χριστούγεννα

Poem about Christmas

Συνέντευξη της Παναγιώτας Σμυρλή από την Αγγελική Βαρελλά

An interview of Panaghiota Smyrli by Angeliki Varella

Αυτοί που έφυγαν: Σοφία Φίλντιση της Έρρικας Αθανασίου

Those who left us: Sophia Fildissi by Errica Athanasiou

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

επισημάνσ ε ι ς επισημάνσεις

επισημάνσεις

«Τι προσφέρει, λοιπόν, η λογοτεχνία;»

4 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

T�� ο ερώτημα τέθηκε, μεταξύ άλ� λων, από τη δημοσιογράφο Λα� μπρινή Κουζέλη σε συνέντευξή της με τον κορυφαίο Αμερικα� νό κριτικό και καθηγητή Λο� γοτεχνίας του Πανεπιστημίου του Yale, Χάρολντ Μπλουµ, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Το Βήμα (25/09/2011) με τίτλο: «Απελπιστική η παρακµή του αναγνωστικού κοινού». Από την εξαιρετικά ενδια� φέρουσα αυτή συνέντευξη στα� χυολογούμε μερικές φράσεις του Μπλουμ, χωρίς σχόλια: «Αν εξαιρέσουµε την αγάπη που γεννιέται ανάµεσα σε δύο ανθρώπινα πλάσματα, η λογο� τεχνία προσφέρει την υψηλό� τερη χαρά της πιο βαθιάς απόλαυσης, µας οδηγεί στην πιο βαθιά επίγνωση της ύπαρξής µας και µας προσφέρει βαθύτατη αίσθηση των ανθρώπινων επι� τευγμάτων και του τι δύναται ακόµη να επιτύχει ο άνθρωπος. ... Ο καλύτερος τρόπος για να εκτιµήσεις ένα κείμενο είναι να το κατέχεις από µνήµης. Το λέω από προσωπική πείρα. ∆εν µπορώ να απαγγείλω ολόκληρη την Ιλιάδα και την Οδύσσεια στο πρωτότυπο, αλλά θυµάµαι απ’ έξω τµήµατα των 80-90 στίχων από το κάθε έπος. ... Αν κάποιος προσπαθούσε να εξορίσει τον Όμηρο από την εκπαίδευση των Ελλήνων, θα έπασχε, κατά τη γνώμη μου, από οξεία αγωνία της επίδρασης απέναντί του». Λ.Π.-Α.

Συνεντεύξεων συνέχεια... Σταχυολογούμε δύο φράσεις και από τη συνέντευξη που πήρε η δημοσιογράφος Μυρτώ Λοβέρδου από τη γνωστή Γαλλίδα ηθοποιό Φανί Αρντάν και δημοσιεύτηκε στην ίδια εφημερίδα, στο ίδιο φύλλο, με τίτλο: «Πάντα ένιωθα χιλίων ετών»: «Η Ελλάδα ήταν και παραμένει για μένα ο πυλώνας του πολιτισμού – κι ας ακούγεται κλισέ αυτό. Το ότι η Ελλάδα κλονίζεται, είναι συμβολικό. Οι αρ� χαίοι Έλληνες ήταν συγγενείς μου, κάτι σαν τον παππού και τη γιαγιά. ... Όταν διαβάσουμε ένα βιβλίο και το αγαπήσουμε, ανοίγει μια μεγάλη πόρτα στον κόσμο». Λ.Π.-Α.

η εικονογράφος του τεύχους

ΣΟΦΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Ονομάζομαι Σοφία Παπαδοπούλου, ή αλλιώς Petit Sophie, μια και ποτέ δε θα μεγαλώσω! Γεννήθηκα στην Αθήνα όπου και ζω μέχρι σήμερα. Όντας μωρό, μου έχουν πει ότι πρώ� τα είπα τα τρία βασικά χρώματα και μετά «μαμά» και «μπαμπά». Ζωγράφιζα, ζωγράφιζα, ζωγράφιζα, μέχρι που είπα να μεγαλώσω και να σοβαρευτώ λιγάκι! Σπούδασα, λοιπόν, Αρχιτεκτονική στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο απ’ όπου αποφοίτησα το 2009. Έπειτα από πολλές ώρες σκέψης, περισυλλογής και μελαγχολίας, βρήκα ότι μου άρεσε περισσότερο το να χτίζω σπίτια και κόσμους με χρώματα και πινέλα, παρά με μπετόν και σοβά. Άρχισα, λοιπόν, να εικονογραφώ βιβλία. Παράλληλα ασχο� λούμαι και με το κινούμενο σχέδιο, μια και θέλω να δώσω ζωή και κίνηση στους ήρωες της φαντασίας μου! Στον ελεύθερο μου χρόνο κάνω τραμπο� λίνο, πηγαίνω ταξίδια με αερόστατο, περ� πατάω ξυπόλητη στο χιόνι, μασάω τσίχλα, πειράζω τους μεγαλύτερους και, φυσικά, ζωγραφίζω. Μπορείτε να παρακολουθήσετε τη δουλειά μου στο προσωπικό μου blog: http://calartistic.blogspot.com/ Σας αφήνω! Πάω να δω τι μου επιφυλάσσει το μέλλον! EIKONOΓΡΑΦΙΑ r Δεν είμαι τέρας σού λέω, Εκδόσεις Κέ� δρος. r Άγιος Βασίλης έρχεται και φέρνει κουραμπιέδες, Εκδόσεις Ψυχογιός. r Μυστήρια μυστικά και μάγια στη μεγάλη πόλη, Εκδόσεις Ψυχογιός (υπό έκδοση).

5 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

ΟΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΑΚΑΤΟΡΘΩΤΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ Μαρία Κωττούλα

Εκπαιδευτικός

T 6 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Εισαγωγικά

ο εξω-λογικό στοιχείο συγκροτεί μια τεράστια παρακαταθήκη στη λογο� τεχνία και ανάγεται στην αρχέτυπη ανάγκη του ανθρώπου να χειριστεί έτσι τις συνθήκες της ζωής του ώστε να επιβιώσει παρά τα εμπόδια. Γι’ αυτό το λόγο, οι μεταμορφώσεις αποτελούν εργαλεία στα χέρια συγγραφέων και παραμυθάδων προκειμένου να εκφράσουν αντιλήψεις και δοξασίες των ανθρώπων για τον κόσμο που ζουν και γι’ αυτόν που φαντάζονται. Με μαγι� κό τρόπο τιμωρείται ο ένοχος, εκδικείται ο αδικημένος, πραγματοποιούνται προσδοκίες, επέρχεται μια νέα ισορροπία που ανατρέπει την αρχική. «Εν ανά� γκη επικοινωνίας» επιστρατεύονται υπερβατικοί παράγοντες είτε για να πλαι� σιώσουν παραμυθιακά την αφήγηση είτε γιατί οι δυνάμεις του ασυνείδητου ζητούν μια επιθυμητή διέξοδο, ακόμη και την εξωτερίκευση ενός εφιάλτη. Στην ίδια ανάγκη ενσωματώνεται και ο δίκαιος λόγος, που αποκαθιστά μέσω

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Κ Ε Δ Ρ ΟΣ Ζωή Βαλάση

ΝΑΝΙ, ΤΟ ΚΡΙΝΟ ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ Εικονογράφηση: Κατερίνα Βερούτσου

Συλλογή με νανουρίσματα, μικρά ποιητικά αριστουργήματα που επινοεί η μάνα καθώς αποκοιμίζει το μωρό της. Στίχοι γεμάτοι ρόδα, κρίνα και παγόνια, Βυζαντινούς ρηγάδες και αρχόντισσες του ονείρου, ευχές και παινέματα για το μικρό παιδάκι, τo αστέρι στην αγκαλιά του κόσμου. Στο CD που συνοδεύει το βιβλίο, μια διαφορετική απόδοση των παραδοσιακών νανουρισμάτων: μελωδίες, απαγγελίες, σιγοψιθυρίσματα δημιουργούν ένα σύμπαν τρυφερότητας και ονειροπόλησης.

Χριστίνα Φραγκεσκάκη

Η ΟΡΤΑΝΣΙΑ ΦΥΛΑΕΙ ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ Εικονογράφηση: Ντανιέλα Σταματιάδη

Γιορτινό χειμωνιάτικο βράδυ και η ντροπαλή κυρία Αριάδνη, που κάποτε ήταν δασκάλα κι είχε όλα του κόσμου τα παιδιά αλλά τώρα ζει μόνη με τη γάτα της και τα βιβλία της, συναντά στην αυλή της κοινής τους κατοικίας τη μικρή Φερστέ. Μια ιστορία για τη χαρά της φιλίας και της συνύπαρξης. Για την αλήθεια που ενώνει τις παροιμίες των λαών και τους ορόφους των πολυκατοικιών μας. Μια ιστορία για το ανέλπιστο δώρο της εμπιστοσύνης και της ανταλλαγής… Για τα όνειρα που γίνονται αλήθεια, όπως στα… παραμύθια!

Ελισάβετ Γεωργιάδη

ΟΝΕΙΡΕΜΕΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ, ΠΑΡΑΜΥΘΕΝΙΕΣ ΜΕΛΩΔΙΕΣ Εικονογράφηση: Ζέφη Μιχαηλίδου

Οι ήρωες μέσα από τις ιστορίες και τα τραγούδια τους εκφράζουν συναισθήματα και σκέψεις για τη φιλία, την αγάπη, την αφοσίωση και την υπευθυνότητα. Ιστορίες και μελωδίες που οξύνουν τη φαντασία του παιδιού και βοηθούν στην κατανόηση του κόσμου γύρω του. Το βιβλίο συνοδεύεται από CD με τραγούδια σε μουσική και στίχους της Ελισάβετ Γεωργιάδη.

Ελένη Ρουφάνη

ΚΑΤΩ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΜΟΥ Είναι ο καλύτερος φίλος ή ένα επικίνδυνο πλάσμα της φαντασίας που συντροφεύει την Αλίκη, όσο οι ορμόνες παίζουν παιχνίδια με την εικόνα της στον καθρέφτη; Είναι η σύγκρουση των πλανητών ή το κορίτσι της διπλανής τάξης που θα φέρει το Φοίβο αντιμέτωπο με τη συμμορία της γειτονιάς, προτού καλά καλά φυτρώσουν τρίχες στο μουστάκι του; Από το πατάρι με τα ζωντανά μυστικά, μέχρι το κέντρο της πόλης και την άκρη του σύμπαντος, τα δύο αδέλφια ταξιδεύουν σ’ έναν κόσμο όπου τα πάντα αναποδογυρίζουν. Συνωμοσίες, καβγάδες, κρυφά ραντεβού, επικίνδυνες ενέδρες και φαντασιώσεις ζωντανεύουν σε μια διαρκή σύγκρουση με την ταραγμένη κοινωνική πραγματικότητα και το βαρετό κόσμο των ενηλίκων.

μιας επί μέρους ή ολιστικής φαντασιακής αφηγηματικής πράξης μια αδικία, επικαλούμενος το υπερφυσικό, το ανθρωπίνως αδύνατο. Οι μεταβολές, που αποτελούν δομικά στοιχεία στην κλασική τυπολογία του παραμυθιού, διεισ� δύουν και σε μη παραμυθιακά περιβάλλοντα έκφρασης, με εφαλτήριο κάποια ψυχική ανάγκη, και αιφνιδιάζουν με τις ανατροπές που επιφέρουν στη δοσμέ� νη τάξη πραγμάτων. Σε γενικές γραμμές το εξωπραγματικό και το εξωλογικό αθετούν τα όρια του θνησιγενούς και επιβάλλονται. Ο τρόπος εισβολής τους και οι ανατροπές που συνάγονται διαφοροποιούνται ανάλογα με τις ιδέες των κειμένων, το πού απευθύνονται και πώς αποδίδονται.

Ο μαγικός ρεαλισμός, η μεταμόρφωση και η πρόσληψη

8 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η μεταμόρφωση, εργαλείο του μαγικού ρεαλισμού, αποτελεί ένα σύνηθες μο� τίβο για την ανάδειξη του περιεχομένου, ιδιαίτερα στις παιδικές αναγνώσεις. Ο μαγικός ρεαλισμός χαρακτηρίζεται από δίπολες οπτικές των πραγμάτων που συλλειτουργούν στον αφηγηματικό ιστό. Από τη μια πλευρά υπάρχει η ορθολογική αντίληψη της πραγματικότητας και από την άλλη το υπερφυσικό αντι� μετωπίζεται επίσης ως πεζή πραγμα� τικότητα. Ο μαγικός ρεαλισμός δι� αφέρει από την καθαρή φαντασία, κυρίως διότι βρίσκεται σ’ έναν κανονικό κόσμο με τις αυθεντι� κές περιγραφές του ανθρώπου και της κοινωνίας. Αφορά στη σύντη� ξη του πραγματικού και του φα� νταστικού ή, όπως διατυπώνει ο Angel Flores, «μια συγχώ� νευση ρεαλισμού και φα� ντασίας» (1995: 113-116). Παρουσιάζεται μια υβριδι� κή κατάσταση, στην οποία φυσικό και μεταφυσικό επι� τελούν ρόλους επικοινωνι� ακούς και συνδιαμορφώνουν την πλοκή. Ο λόγος στον μαγικό ρεαλισμό ξεφεύγει από την τήρηση του ορθού και εκποιεί τις δοσμένες κα� νονικότητες με αντάλλαγμα τη δημιουργία αφηγηματικών ιστοριών, μεικτών σε πραγ� ματικά και ά-λογα στοιχεία. Χωρίς να γίνονται νοητικά άλματα, η βιωμένη

πραγματικότητα είτε αναιρείται αυθαίρετα είτε εμπλουτίζεται μέσα σε πραγ� ματικό περιβάλλον δράσης (Abrams, 19936˙ Zamora & Faris, 1995: 498˙ Bowers, 2004: 13˙ Armitt, 2005: 7). Γιώργου Κρόκου, «Συμφωνία με ένα δέντρο», συλλογή Σταλαγματιές, 1982 Ανθολόγιο για την Α΄ και Β΄ τάξη του Δημοτικού Έχω φίλο μου πιστό ένα δέντρο φουντωτό συμφωνία του ’χω κάνει με χαρτί και με μελάνι Να του δίνω εγώ νερό να μου δίνει αυτό χορό να παινεύω τα πουλιά του να του λέω σ’ αγαπώ Να μου δίνει τον καρπό του να αγκαλιάζω τον κορμό του να με λέει και αδερφό του και να ζήσουμε μαζί όσο ζω και όσο ζει. Το σκεπτικό αυτής της επιλογής συνδέεται με διαφορετικά κριτήρια από αυτά που «μεταμορφώνουν» τους ήρωες σε λαϊκές ή ατομικές αφηγήσεις για ενήλι� κες. Το ποίημα προτείνεται για διδασκαλία σε παιδιά και η έλλειψη της εμπει� ρίας τους αποτελεί κριτήριο για την αυθαιρεσία της μεταμόρφωσης (Lewis, 1990: 131-146). Το παρεμβατικό τέχνασμα της μεταμόρφωσης συνάδει τόσο με τη δεκτικότητα και την ερευνητική διάθεση των παιδιών όσο και με την έλλειψη συνειδητοποίησης της ίδιας της φύσης του κόσμου. Ο μύθος του ποιήματος είναι μονοτυπικός στη δομή του με γραμμική αφή� γηση (Προπ, 19912: 26) και εξελίσσεται πάνω στον άξονα των διαπροσωπικών σχέσεων, που είναι σχέσεις ανθρώπου και φύσης προσωποποιημένες. Ως αφή� γηση για παιδιά διασπείρεται αδιάκριτα στη βιοκοινότητα, από τον άνθρωπο στο δέντρο, τη φύση. Η σειρά στην αφήγηση είναι τέτοια ώστε ο δεσμός της φιλίας ανθρώπουδέντρου (φίλο μου) προηγείται της συγγραφικής σκηνογραφίας, στην οποία ορίζεται ο αποδέκτης της (δέντρο φουντωτό, καρπός, κορμός). Η συμφωνία μεταξύ ηρώων γίνεται με όρους συμβολαιογραφικής πράξης, γεγονός που συμβάλλει στη μεταγραφή του κόσμου, όπου η φύση συναλλάσσεται με τον άνθρωπο για να προκύψουν σχέσεις συναισθηματικές. Οι προτρεπτικές υπο� τακτικές (να του δίνω / να μου δίνει, κ.λπ.) αποδίδονται στα συμφωνημένα από το «συμπαίκτη» αυτής της σχέσης, το δέντρο. «Να με λέει αδελφό του»: Στη φράση αυτή συγκεντρώνεται το νόημα της φιλίας στον κολοφώνα της ση�

9 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

μασίας του, όπως εθιμικά αποδίδεται (αδελφική φιλία), αλλά είναι και η μόνη φράση στην οποία το δέντρο, γέννημα της φύσης, ανταποδίδει το συναίσθη� μα (δυνάμει αρθρώνει λόγο). O δεσμός της φιλίας προβάλλεται ως σύμφυτη ανάγκη αλληλοΰπαρξης, προκειμένου η κάθε οντότητα χωριστά να έχει μια σημασία. Η αλληγορία «να μου δίνει αυτό χορό» ανακλά την ανιμιστική προ� σέγγιση (βλ. σχ. Clodd, 1921˙ Gilmore, 1919 & Jevons, 1910, σσ. 15-18), ενώ η χορευτική σκηνή είναι πολύσημη, περισσότερο εκτεταμένη φιλοσοφικά (�� Bow� ers, 2004: 27), τόσο με τις ικανότητες που αποκτά κανείς στο πολιτισμικό του πλαίσιο (χορός) όσο και με την εξακολουθητική συναισθηματική ιδιότητα (χαρά). Η παράλογη σχέση δηλώνεται σ’ ένα ρεαλιστικό περιβάλλον, αν και το διώνυμο των ηρώων διακρίνεται από δια� φορετική ιδιοσυστασία, άλλη «ανάσα». Οι δύο μορφές παρου� σιάζονται χωρίς εσωτερικό βάθος, τίποτα περισσότερο από τα λόγια και τις δράσεις, επιβεβαιώνοντας έτσι το αυτονόητο της συμπόρευσής τους σε πραγματιστικό επίπεδο. Μαζί με το ζω� ντάνεμα, το δέντρο πυρώνει τη διαπροσωπική σχέση μέσω του χορού, προσφέρει τις θετικές προεκτάσεις της επι� κοινωνίας στον αφηγητή. Το δέντρο υπάρχει λοιπόν ως κωδικό σημείο του πραγματικού με μια λειτουργία ενταγμένη στην πλοκή. H ίδια η δράση άλλωστε, ανα� κλά σ’ ένα ψυχικό-πολιτιστικό επίπεδο. Με την εναλλαγή των προσώπων του ρήματος (ζω, ζει) οργανώνεται η σχέση των πρωταγωνιστών γύρω από τον ζωτικό ιστό της φύσης με αλληλεξάρτηση. Οι τεχνικές του κειμένου (αστιξία, εικονοποιία, μετα� φορές, κ.λπ.) και η δομή (γραμμική πορεία) διευκολύνουν περισσότερο τη διαχείριση του κόσμου που καταγράφεται και εντάσ� σουν τους μικρούς αναγνώστες αβίαστα στο ταξίδι της φαντασίας. Μορφή και περιεχόμενο τροφοδοτούν τη συναισθηματική νοημοσύ� νη. Η εκδραμάτιση καταστάσεων ανθρωπομορφισμού καλλιεργούν την ιδιαίτερη επικοινωνία των παιδιών με τα κείμενα, με την αβίαστη δραπέτευσή τους από την περιοριστική για τη φαντασία πραγμα� τικότητα. Η μαθητεία των παιδιών στο μύθο τα οικειώνει με την προσδοκία του απρόβλεπτου που εναλλάσσε� ται με το λογικά αναμενόμενο. Η επικοινω� νιακή αυτή διαδικασία καλλιεργεί την αισθητική εμπειρία και απελευθερώνει τον ορίζοντα προσδοκιών. Η ανάπτυξη προσωπικής εκδοχής απέναντι στον άξονα «μεταμόρφωση» εί� ναι το δημιουργικό παράγωγο της συναλ� λαγής του παιδιού με το ά-λογο και της συμβολής του τελευταίου στην αντίληψη της φύσης, στην περίπτωσή μας, ως αδιαί�

ρετου όλου. Τα παιδιά θα ανεχτούν το ασυνήθιστο, το εξωλογικό, ως παράμε� τρο που δε συμβαίνει στην καθημερινότητά τους αλλά δυνάμει θα συνέβαινε. Με την όσμωση, η α-φύσικη κατάσταση γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας του ασυνειδήτου των παιδιών, αφού συμφωνεί με την ανάγκη του φαντασιακού στοιχείου στη ζωή τους αλλά και με την επαναστατική φύση τους. Το ποιητικό περιεχόμενο «ανοίγεται» στις ατομικότητες των μικρών αναγνωστών, με προ� σομοιώσεις στην εμπειρία και την επιθυμία τους (βλ. σχ. Γκίβαλος, 2004: 525533). Οι μεταγραφές του μύθου με παρεμβάσεις ως διδασκαλία και απόλαυση αναπτύσσει την ανώτερες νοητικές ικανότητες στα παιδιά για δημιουργικό πλέον λόγο (βλ. παράδειγμα, Ηλία, 2011: 24-34). Με τη μύηση, την ενσυναισθητική συμμετοχή και το πολιτισμικό του υπό� βαθρο, ο μικρός αναγνώστης αντιλαμβάνεται τη σχέση του με το αναγεννητι� κό σύμβολο (δέντρο = ευφορία), σύμφωνα και με το προϋπάρχον φαντασιακό πλέγμα που είναι χαραγμένο στην παιδική σκέψη. Μεταγράφεται, συγχρό� νως, μια οικολογική πραγματικότητα στη δυνάμει θετική της διάσταση, αφού η σχέση ανθρώπου-φύσης παρίσταται εγγενώς λειτουργική. Η εμπιστοσύνη του παιδιού σ’ αυτή τη σχέση είναι πρακτικά μια μορφή ωρίμασης στο θέμα «φυσικό περιβάλλον», ιδιαίτερα αν αναπτυχθούν κίνητρα για ενίσχυση της φθίνουσας πλέον βιωματικής προσέγγισής του, ως βουλητική αντίδραση απέ� ναντι στην επεξεργασμένη γνώση, που προσφέρεται σπάταλα σήμερα, ενώ η πρωτογενής επαφή με τη φύση είναι σε μεγάλο βαθμό εξόριστη (βλ. σχ. Nanson, 2005).

H μεταμόρφωση ως αποκατάσταση της κοσμικής τάξης Η κοινωνική και πολιτική ποίηση επινοεί επίσης τη μεταμόρφωση ως εύρημα ανατροπής απαντώντας έτσι σε εξουσιαστικές παρεμβάσεις. Το μεταφυσικό στοιχείο μετέχει στα δρώμενα, στρεψοδικεί ακόμα και σε βάρος της φυσικής αλήθειας μόνο και μόνο για να αποκατασταθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, όταν παραχαράσσονται ή σωπαίνουν μαζί με τη σιωπή των ανθρώπων που τους ανήκαν. Κ. Χαραλαμπίδη, «Στα στέφανα της κόρης του», συλλογή Θόλος, 1989 Λογοτεχνία γενικής παιδείας Γ΄ Λυκείου Είχε τριακόσια στρέμματα γης υπό κατοχήν και τον πατέρα της στα βάθη της Ανατολής. Θα παντρευόταν ευτυχώς ένα καλό παιδί. Κατά την τελετή του μυστηρίου δεν πρόσεξε κανένας τον πατέρα της.

11 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

Μπήκε απ’ το νάρθηκα κρυφά και στάθηκε πίσω από μία κολόνα και καμάρωνε. Ύστερα σκούπισε με το μανίκι του το ξεσκισμένο και φτωχό του δάκρυ. Τον πήρανε για ηλίθιο του χωριού και τον αφήκανε στην ησυχία του. Τελειώνει ο γάμος, και να χαίρεστε τα στέφανα. Παίρνουν κουφέτα και λουκούμια, μπαίνουν καθένας στ’ αυτοκίνητό του, χάνονται. Ο στοργικός πατέρας πάει κι αυτός στην Πράσινη Γραμμή, περνά σκυφτός παίρνει ξανά τη θέση του στο χώμα.

12 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η αφήγηση έχει κυκλική δομή, εφόσον ο πατέρας επιστρέ� φει στον τάφο που βρισκόταν αρχικά. Το πραγματιστικό στοιχείο, ο θάνατος, είναι επιβεβαιωμένος λοιπόν, όπως είναι και η αφηγηματική στιγμή του εξοστρακισμού του. Η νεκρανάσταση, στοιχείο ομηρικό, των δημοτικών τραγου� διών και εθιμικό στην ελληνική και σε άλλες παραδόσεις, βρί� σκεται εντός του πεδίου της λαϊκής βιοθεωρίας (Καψωμένος, 1984: 64) και πραγματοποιείται για ένα σκοπό. Εξωλογικό στοιχείο (νεκρανάσταση) και ρεαλιστικό (τελετή γάμου-κοσμικό επίπεδο) συμφύονται σε κοινό αφη� γηματικό άξονα. Η περίσταση (γάμος κόρης) αφορά στο πραγματικό, ενώ η νεκρανάσταση (η σκιώδης παρουσία πατέρα) εισάγει το μαγικό στοιχείο και έχει πρόσκαιρη διάρκεια. Παρόλα αυτά, έχουμε εδώ μια διανοητικού τύπου διαχείριση του μαγικού ρεαλισμού, καθώς το υπόρρητο θέμα, οι ιδέες δηλαδή του κειμένου, προστρέχουν στο λαό που στηλιτεύτηκε, που έγινε αλλότριος προς το οικείο του, τη γη και τους ανθρώπους που έμειναν μισοί (Πράσινη Γραμμή). Η ρεαλιστική ιστορία αποτελεί μια επίφαση για ν’ αναπτυχθεί το μεταφυσικό στοιχείο που στην περίπτωσή μας εξαπατά το θάνατο, γιατί η ζωή έγινε άθυρμα άνομης ενέργειας. Απευθύνεται στη συλλογική συνείδηση για την έννοια του πολέμου με τα μάτια ενός ουδέτερου αφηγητή. Αντί λοιπόν η μαγεία να προσδώσει άνοιγμα στη φαντασία, το αίσθημα του «πετάγματος», όπως γίνεται στις παιδικές αφηγήσεις, διεγείρει το συμπαθητικό τού νου και των αισθήσεων στην εν θερμώ ιστορία που βαραίνει βιωματικά. Η υπερρεα� λιστική σημείωση σ’ αυτή τη μεταμόρφωση, «το ξεσκισμένο δάκρυ», φωτίζει το μη πεπερασμένο του συναισθήματος στην αρχέτυπη σχέση γονιού-παιδιού. Η ασυμβατότητα της παραμυθιακής μεταμόρφωσης (μπήκε απ’ το νάρθηκα κρυφά) και η επιλεγμένη συστολή (κρύφτηκε πίσω από μια κολώνα) αποκαλύ� πτουν ένα δεύτερο σκηνικό, αθέατο από τους πρωταγωνιστές του πρώτου (συ� ντελεστές της τελετής). Ένας πατέρας σε μειονεξία, με ατελή συμμετοχή στην εθιμική τελετή (φτωχό δάκρυ, σκυφτός) υπερσκέλισε το θάνατο για να βρεθεί

10,90 e

Σελ. 200

•

Σελ. 136

MΑΝΟΣ KΟΝΤΟΛΕΩΝ

ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

Δε με λένε Ρεγγίνα... ...Άλεχ με λένε

Ζητείται μικρός ΒΡΑΒΕΙΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ

Μια διπλή ιστορία που μιλά για τη σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών και νέων

EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ !

Ημερολόγιο 2012 Ένας χρόνος με τη Ζωρζ Σαρή

Σελ. 392

•

10,90 e

Η Ζωή θέλει να την αγαπάνε. Να την αγαπάνε χωρίς παζαρέματα, πολύ και αλογάριαστα. Μικρή κατάλαβε πως, για να τα καταφέρει, έπρεπε πρώτα ν’ αγαπήσει αυτή τους ανθρώπους. Αγαπούσε όπως πεινούσε, όπως διψούσε, όπως πονούσε, όπως γελούσε.

Ένας χρόνος με την αγαπημένη συγγραφέα μικρών και μεγάλων. Ένας χρόνος με φωτογραφίες και αποσπάσματα από τα συγκλονιστικά της βιβλία αλλά και την εξίσου συναρπαστική της ζωή.

14 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

σ’ ένα σταθμό ευτυχίας του παιδιού του. Η διαχωριστική Πράσινη Γραμμή ορι� οθετεί τόσο την υπέρβαση του ήρωα όσο και την αποκατάσταση της φυσικής κατάστασης (ξανά τη θέση του). Το αντιθετικό διώνυμο –παίρνουν κουφέτα και λουκούμια vs πάει και παίρνει τη θέση του στο χώμα– εγκλείει και το κο� σμικό αμετάκλητο (οι άλλοι συμμετέχουν ενεργά στο εθιμικό) και το φυσικό (ο πατέρας στο καθορισμένο λίκνο του). Το οριακό γεγονός του θανάτου ως εναρκτικό βίωμα για την ποιητική συγ� γραφή ακυρώνεται για την εξυπηρέτηση μιας κοσμικής αναγκαιότητας έστω και με την ανατροπή της φυσικής τάξης. Στο μέτρο που εγείρει τη συμπάθεια του αναγνώστη απέναντι στη σχέση πατέρα-κόρης, η μεταμόρφωση υπηρε� τεί σημειωτικά το ανακάλημα της ιστορικής στιγμής, η οποία προβάλλεται με αφαιρετική πυκνότητα (Πράσινη Γραμμή), υπαινικτικά. Η επιγραμματικότητα στο ύφος εντατικοποιεί μάλλον τη νοητική ικανότητα παραγωγής εικόνων με λιτή απόδοση περιεχομένου. Στις παραλογές, στα τραγούδια του Χάρου και στα ηρωικά δημοτικά τραγούδια, η νεκρανάσταση αποτελεί αυθαίρετη απά� ντηση σε μια αδικία ή –για να χρησιμοποιήσουμε όρους της αφηγηματικής ανάλυσης του μύθου– μία «παραβίαση σύμβασης» (Τζούμα, 1991: 24), αντίθε� τη στη φυσική τάξη. Σ’ όλα αυτά τα μοτίβα η ανάγκη αποκατάστασης της ηθι� κής τάξης, όπως ορίζεται από το κοινοτικό-εθιμικό και το κοσμικό δίκαιο, οδη�

γεί σε επιλεκτική «ανάκληση του θανάτου». Το ανεπίστροφο σ’ αυτό το ποίημα τονίζεται με τη μετωνυμική σημασιοδότησή του (θέση-πάλι στο χώμα), ενώ το παράλογο-ανταρσία (Μπήκε, καμάρωνε vs xώμα) έχει στιγματίσει σκηνογρα� φικά το θέμα αναπαριστώντας την επικοινωνία ως αθάνατη έγνοια των νεκρών για τους ζωντανούς, όταν προϋπάρχουν δεσμοί ζωής. Η συμπλοκή των βιογρα� φικών στιγμών του αφηγητή με τη δικαιωματική επιθυμία για ζωή παράγει το εύρημα της νεκρανάστασης, την ανάγκη έστω της προσωρινής αποκατάστα� σης της ηθικής βλάβης, ως αντίδραση σε εκφυλιστικές πολιτικές καταστάσεις. Η δικαίωση του ήρωα λειτουργεί μετωνυμικά στην αποκατάσταση της τά� ξης με σεβασμό στο αξιακό πολιτιστικό σύστημα (αρχέγονη σχέση γονιούπαιδιού/άδικος θάνατος γονιού). Χωρίς να ενοποιούνται τα επίπεδα πραγ� ματικού-φαντασιακού, το τελευταίο εισβάλλει στο πρώτο αυθαίρετα για ν’ απαξιώσει την αδικία, ενώ η φυσική τάξη πραγμάτων εν τέλει αποκαθίσταται. Τα επίπεδα φαντασιακού και πραγματικότητας δεν αναιρούν τη φυσική τάξη «ες αεί», ακριβώς όπως στη νεαρή ηλικία πρέπει να διακρίνεται το θέμα του θανάτου στη μυθοπλασία και την πραγματικότητα (Ανδρουτσοπούλου, Πέ� τροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, 2011: 84).

Η μεταμόρφωση ως στοιχείο υπερρεαλισμού στην πλαισίωση του ονείρου Ο φανταστικός κόσμος στον υπερρεαλισμό ανακλά περισσότερο τις επιθυμίες του ασυνείδητου. Χωρίς το ποίημα να στερείται της κοινωνικής του διάστα� σης (ένα ατύχημα), η διαχωρισμένη σκηνοθετικά στιγμή της παραίσθησης, του ονείρου του αφηγητή, γνωστοποιεί τον άυλο κόσμο του νεκρού ήρωα, αυτού που αδυνατεί στο πλαίσιο της πραγματικότητας να παρίσταται, αφή� νοντας τους οικείους του καθηλωμένους από την απώλεια. H μεταμόρφωση από τη δεύτερη στροφή (νεκρός επαίτης της ζωντανής μνήμης) είναι μια ποιη� τική ανάπτυξη του αδύνατου, μια συνδήλωση διαλόγου, μια μεταφορά για τον αποχωρισμό ενός νέου ανθρώπου από τη ζωή. Μαρίας Κέντρου-Αγαθοπούλου, «Ο μοτοσικλετιστής» Λογοτεχνία γενικής παιδείας Γ΄ Λυκείου Τι ν’ απόγινε άραγε εκείνος ο θορυβοποιός της νύχτας Καβάλα στο μηχανικό του ζώο Να κραδαίνει την άσφαλτο Χωρίς φρένο Να παίζει ώρα ύπνου με τις φρένες μας εδώ μέσα στο σακατεμένο κρανίο

15 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Προχτές το μεσονύχτι που κοίταζα απ’ το παράθυρό μου το νέο φεγγάρι άκουσα θόρυβο παράξενο να ’ρχεται από ψηλά και μου φάνηκε πως τον είδα ένας άγγελος πάνω σε μοτοσικλέτα να διασχίζει τους δρόμους τ’ ουρανού κι απ’ το σπασμένο καθρεφτάκι του να με κοιτάζει περίλυπος

Βγάλε μου σε παρακαλώ μια ωραία φωτογραφία να τη στείλω στο κορίτσι μου έτσι πάνω στη μοτοσικλέτα μου με το ένα χέρι στο χειρόφρενο το άλλο να σιάζει τα σγουρά μαλλιά μου Θέλω να φαίνεται καλά το καινούργιο μου πέτσινο το σιδερένιο κράνος Να διακρίνεται προπάντων ο ίλιγγος στο πρόσωπό μου κι εκείνο του θανάτου το αναπόφευκτο

Δύο καταστασιακά επίπεδα (α΄ στρο� φή: δρόμος, εξωτερικός χώρος-σκέψεις / β΄ και γ΄ στροφή: εσωτερικός χώροςόνειρο), δομικά χωρισμένα, φέρνουν σε αντιπαράθεση το πραγματικό με το φα� ντασιακό σε μια γραμμική αφηγηματι� κή δομή. Στην αρχή η διαπόρηση «τι ν’ απόγινε άραγε εκείνος ο θορυβοποιός» προκύπτει από το σκηνικό του ταραχο� ποιού. Με εσωτερική εστίαση στη δεύτε� ρη στροφή, ο αφηγητής έλκει το θορυβοποιό στο πεδίο του ασυνείδητου, του ονείρου ή της παραίσθησης: «άγγελος», «να διασχίζει τους δρόμους τ’ ουρανού». Βράδυ είναι ο χρόνος του πραγματικού γεγονότος και βράδυ με νέο φεγ� γάρι η ονειρική παρουσία του ήρωα της πρώτης στροφής, ελαφρά φωτισμένη. Στην τρίτη στροφή, σε ασθματικό ρυθμό, χωρίς την τήρηση των σημεί� ων στίξης, ο θορυβοποιός οικειώνεται με τον αφηγη�

τή, γίνεται κεντρικό πρόσωπο των ιδιωτικών του προβολών, των αβίαστων συνειρμών του. Γίνεται εξομολογητικός, είδωλο του εαυτού του για ν’ αποκαλύψει μια εκκρεμότητα, να ζητήσει μια χάρη, με προτρεπτικές υποτακτι� κές, από τον κόσμο που άφησε. Σμίλεμα του ασυνειδήτου ο μοτοσικλετιστής, διεκδικεί το δικαίωμά του να διεκπεραιώσει τη συναλ� λαγή του με τον κόσμο. Μια φωτογραφία είναι το ζητούμενο, το πάγωμα μιας ζωντανής στιγμής, το κάτοπτρο του εαυτού, όπως ακριβώς δηλώνεται πάνω σ’ έναν τάφο η απουσία. Η διαπόρηση στην αρχή δεν είναι απ’ τα ερωτήματα που σωπαίνουν. Τα δύο αντίθετα σκηνικά της πρώτης και των επόμενων στροφών καταδει� κνύουν με τη δομή τους το πραγματικό και το συνειρμικό, στα οποία ιδιότη� τες, ψυχές και συμπεριφορές αλλάζουν ρόλο και σημασία. Με το σχήμα της σύζευξης «βγάλε μου»/«να τη στείλω» σε υποκειμενικό πλάνο του αφηγητή, ο νεκρός πλέον ήρωας εμπιστεύεται ένα ξετύλιγμα ψυχής με θεματικό μοτίβο ένα αντικείμενο, μια φωτογραφία. Ο ίλιγγος στο πρόσωπο με το υπερβατό σχήμα «του θανάτου το αναπόφευκτο», συμπλέκουν τη στιγμή οδύνης, την τελευταία στιγμή. Ο ενοχλητικός θόρυβος που παραβίαζε τα όρια (φρένες-φρένα), γίνεται θραυσματικός για τις αισθήσεις (παρουσία αγγέλου), παρακλητικός και ανα� κλητικός της κοινής συνείδησης για το μοιραίο και για την γκρεμισμένη γέφυρα με το ζωντανό. Οι επιθυμίες δεν σωπαίνουν με το θάνατο, αλλά με την ανάταση των λέξεων ο απών ζωντανεύει καθαιρώντας τη λογική. Μια ψηλαφητή σχέση με τις αισθήσεις που προσλαμβάνουν τις παραστάσεις ενορατικά. Η νόρμα της πρώτης στροφής υποχωρεί στην υπερρεαλιστική διάσταση, την ονειρική, όπου μεταγράφεται το περιστατικό του τροχαίου ατυχήματος με ποιητική δυναμική κατ’ αναλογία προς το πραγματικό και όχι κατ’ εικόνα. Η υπερρεαλιστική εκφορά της παρουσίας του απόντα στον φαντασιακό κό� σμο μετωνυμικά διαπερνά την αντίφαση ανάμεσα στο πραγματικό-θνησιγενές και το φανταστικό-υπερβατό, θεραπεύοντας ποιητικά την αμετάκλητη ματαί� ωση κάθε επιθυμίας του νεκρού, ο οποίος καταδικάστηκε σε θάνατο στις σύγ� χρονες κοινωνίες του «κάνω» και του «έχω».

Οι τρεις μεταμορφώσεις, τρεις αντιλήψεις για το υπερβατικό Οι προσεγγίσεις των ποιημάτων με άξονα τη μεταμόρφωση αποτελούν εν� δείξεις για το επικοινωνιακό αίτημα που τις προκαλεί, τόσο από την πλευρά των δημιουργών όσο και των αποδεκτών των κειμένων. Η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στα κείμενα που «ενσαρκώνουν» και «εμψυχώνουν» τους ήρωές τους είναι η συγγραφική πρόθεση και η διαφορετικότητα των αναγνωστικών ανα� γκών που καλύπτονται σε κάθε περίσταση.

17 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

18 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στο ποίημα «Συμφωνία μ’ ένα δέντρο» το μαγικό στοι� χείο λειτουργεί σε όλη την πλοκή συνυφασμένο με το πραγματικό και με την αίσθηση της αληθοφάνειας. Στον μαγικό ρεαλισμό, το φαντασιακό και το παράδοξο συ� ντάσσονται με την πραγματική ζωή για να διαμορφώσουν στην παιδική συνείδηση τον κόσμο της φαντασίας χωρίς ν’ αποσυνδέονται από αυτό που ονομάζουμε πραγματικό. Σ’ αυτή την περίπτωση, το εξωλογικό στη λογοτεχνία είναι το εξω-λογικό της ζωής, κομμάτι του «δημιουργικού» στην ανάπτυξη της προσωπικότητας. Διευκολύνει τη διεύ� ρυνση της συναλλαγής του παιδιού με τον κόσμο καθώς γίνονται κι αυτά που δεν γίνονται. Είναι ένα είδος αμφι� σβήτησης, θα λέγαμε, στη συμφωνημένη αλήθεια, στους καθημερινούς κανόνες, μια μεταγραφή του στερεότυπου σε μεταβαλλόμενο, πλουσιότερο στις ικανότητες και στις ιδιότητες. Και ενώ η ζωή δεν ακυρώνεται βάσει των ανατρεπτικών παραμυθιακών αναγνώσεων, ο μα� γικός ρεαλισμός τροφοδοτεί τον παιδικό κόσμο που συνυπάρχει με τον κόσμο των ενηλίκων. Συνιστά την παιδική ματιά απέναντι στα κοινωνικά θέματα και δίνει πρόσβαση σ’ αυτά, αφού τα κείμενα μεταφέρουν και μια ιδεολογία (βλ. σχ. Hollindale, 1992 & Stephens, 1992). Ο μαγικός ρεαλισμός συνδέεται σε μικρότερο βαθ� μό με το ασυνείδητο και σε μεγαλύτερο βαθμό με την υλική πραγματικότητα. Το οξύμωρο σχήμα του είναι ότι κάτι το εξωπραγματικό έχει όντως συμβεί (Grant, 2003: 36 & 70), άρα φανταστικό και πραγματικό συ� ναιρούνται μέσω της γραμμικής και συντακτικά ορθής αφήγησης (ευσυνείδητος ρεαλισμός) στον αναγνώστη (Armitt, 2005: 7). Αντίθετα με το προηγούμενο, στην κοινωνική και υπαρξιακή λογοτεχνία ή ο φανταστικός κόσμος εναλ� λάσσεται με τον πραγματικό, ή στον πραγματικό κόσμο της δράσης το φανταστικό ξεχωρίζει αισθητά από το αληθινό, είτε κινούνται όλα στο πλαίσιο του διακριτού φανταστικού ή των ελεύθερων συνειρμών. Συνεπώς ο αναγνώστης συνειδητοποιεί τη φανταστική ή μη πτυχή του κάθε συμβάντος (Grant, 2003: 13 & 70). «Στα στέφανα της κόρης του», η νεκρανάστα� ση είναι εμβόλιμη και προσωρινή, μια πολιτική σημειολογία για το άδικο που διαρρηγνύει τις πόρτες του Άδη. Στο ποίημα «Ο μοτοσικλετι� στής», η πραγματικότητα και η παραίσθηση χωρίζονται δομικά. Τα δύο επίπεδα λόγου

γίνονται πρόδηλα με την αντίθεση στους φιλμικούς ρόλους του ήρωα, θορυ� βοποιός-φρένο-φρένες και άγγελος, περίλυπος. Παρατηρούμε την ενδοτικό� τητα του αφηγητή στην αλλαγή της θεώρησης των πραγμάτων όταν η τύχη του ήρωα δεν είναι αναστρέψιμη. Σύμφωνα με το παραπάνω, η αυθαίρετη υπέρβαση του ανθρώπινου μέτρου (νεκρανάσταση) συνάδει είτε με τη συλ� λογική συνείδηση που θέλει την αποκατάσταση της κοσμικής τάξης στα «Στέ� φανα...» είτε με το δικαίωμα επικοινωνίας σε μια οριακή στιγμή της ύπαρξης («Ο μοτοσικλετιστής»). Το εξωπραγματικό του μαγικού ρεαλισμού σπανίως αναπαρίσταται στη φόρμα του ονείρου ή της ψυχολογικής εμπειρίας. Τα πλά� να που συναιρούν τον κόσμο με το όνειρο ή το συνειρμό απελευθερώνουν την επιθυμία από τη δέσμευση του πεπρωμένου, προτείνοντας μια λανθάνουσα αίσθηση της μυθολογίας του γεγονότος. Η διαφορετική αντιμετώπιση του υπερβατικού στις διάφορες ηλικιακές πε� ριόδους (παιδί, έφηβος, ενήλικας) έχει ως συνέπεια τη διαφορετική αξιοποίη� σή του. Άλλες ανάγκες καλύπτονται στην παιδική ηλικία, όπου πραγματικός και εξωλογικός κόσμος συνυφαίνονται τυχαία και χωρίς ποσοστώσεις, και άλλες στις διάφορες φάσεις ενηλικίωσης, στις οποίες αφενός η ίδια η ύπαρξη μπαίνει σε δοκιμασίες, αφετέρου η αφαιρετική σκέψη διευκολύνει την πρό� σληψη εννοιών. Σε όλες τις περιπτώσεις, η λογοκρατούμενη και ορθολογική πραγματικότητα καταστρατηγείται μέσα στην αφηγηματική κοινότητα στον αφηγημένο χρόνο (Αυδίκος, 2002). Ανεξάρτητα όμως από τις κατά περίπτω� ση λειτουργίες του φανταστικού, το τελευταίο διεισδύει σε κάθε στρώμα του ψυχισμού για να ικανοποιήσει έστω προσωρινά μια ψυχική ανάγκη, μια πα� ρόρμηση ή ν’ αναπαραστήσει επικοινωνίες διαγραμμένες από τον φυσικό κό� σμο και ν’ απαντήσει σε ερωτηματικά. Η ελευθερία στη χρήση του υπερβατού δηλώνεται με εναλλακτικές διατυπώσεις, αυθαίρετες συζεύξεις ανόμοιων συ� ντελεστών ενός σκηνικού, παράταιρα νοήματα ή με την αισθητική προτεραιό� τητα σε βάρος της αλληλουχίας και του λογικού περιεχομένου. Οι παραπάνω προϋποθέσεις υπήρξαν άλλωστε διαχρονικά οι συνιστώσες του φανταστικού που έρχεται να διαταράξει την καθημερινότητά μας. Η αγωγιμότητα των κειμένων συναρτάται με την αντίληψη για τη συναλ� λακτική της λογοτεχνίας (Πολίτης 1996: 21-32), που σημαίνει ότι το κειμενικό πολιτιστικό προϊόν αποτελεί συμβιωτικό γεγονός για τον αναγνώστη (Φαρί� νου-Μαλαματάρη, 2007 & Gersie, 1992) μέσα από διαδικασίες ενσυναίσθησης (Meyer & Salovey, 1990: 185-211). Προϋπόθεση για τα παραπάνω είναι ότι η ποιητική προσέγγιση του κόσμου μας, ανοιχτή στους συμβολισμούς και τις συ� νυποδηλώσεις, αποτελεί για τον αναγνώστη μια δημιουργική επανεξέτασή του. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ Αγαθοπούλου-Κέντρου, Μ. (1981), «Ο μοτοσικλετιστής», Θαλασσινό Ημερολόγιο, Θεσσαλονίκη: Διαγώνιος. Ανδρουτσοπούλου, Α. & Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου,

19 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

20 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Λ. (2011), «Βοηθώντας τα παιδιά να αντιμετωπί� σουν την πραγματικότητα του θανάτου: Η βιβλι� οθεραπευτική προσέγγιση της Joan Fassler», Διαδρομές, τχ. 102, σσ. 78-84. Αυδίκος, Ε. (2002), «Η αφηγηματική κοινότητα», στο: Δ. Προύσαλης (επιμ.), Κουβεντιάζοντας για τα παραμύθια, Πρακτικά διημερίδας 31/3-1/4/2001, Ταύρος: Μολύβιος Νιάου. Γκίβαλος, Μ. (2004), «Μετα-νεωτερικότητα και λογοτεχνία. Ιστορικο-κοινωνικές και επι� στημολογικές προσεγγίσεις», Πρακτικά Γ΄ Πανελληνίου Συνεδρίου (Αθήνα 29, 30/111/12/2002), Η Λογοτεχνία σήμερα: Όψεις, Αναθεωρήσεις, Προοπτικές (επιμ. Α. ΚατσίκηΓκίβαλου), Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Αθηνών-Κ.Ε.ΕΠ.ΕΚ, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σσ. 525-533. Grant, D. (2003), Ρεαλισμός. Η Γλώσσα της Κριτικής, τόμ. 1 (μτφρ.: Ι. Ράλλη-Α. Χατζηδήμου), Αθήνα: Ερμής. Ηλία, Ε. (2011), «Η Πεντάμορφη και το Τέρας των νηπίων: Όταν οι αναγνώστες γίνονται συν� δημιουργοί των παραμυθιών...», Μέρος 2ο: «Mορφές, δράσεις και συναισθήματα των ηρώ� ων στα παιδικά κείμενα», Διαδρομές, τχ. 101, σσ. 24-34. Καψωμένος, E. (1984), «Ο θάνατος στο δημοτικό τραγούδι», Αρχαιολογία, τχ. 11, σσ. 64-72. Κρόκος, Γ. (1982), «Συμφωνία μ’ ένα δέντρο», Σταλαματιές, Θεσσαλονίκη: Α.Σ.Ε. Πολίτης, Δ. (1996), «Ο ρόλος του αναγνώστη και η συναλλακτική θεωρία της Rosenblatt, L. M.», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, τχ. 11, σσ. 21-32. Προπ, Β. Γ. (19912), Μορφολογία του παραμυθιού (μτφρ.: Α. Παρίση), Αθήνα: Καρδαμίτσα. Τζούμα, Α. (1991), Η διπλή ανάγνωση του κειμένου. Για μια κοινωνιοσημειωτική της αφήγησης, Αθήνα: Επικαιρότητα. Φαρίνου-Μαλαματάρη, Γ. (μτφρ.) (2007), Μιχαήλ Μπαχτίν, «Προς μια επανεπεξεργασία του βιβλίου για τον Ντοστογιέφσκι». Νέα Εστία, τχ. 161, σσ. 20-49. Χαραλαμπίδης, Κ. (1989), «Στα στέφανα της κόρης του», Θόλος, Αθήνα: Άγρα. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ Abrams, Μ. Η. (19936), A Glossary of Literary Terms, Fort Worth: Harcourt Brace College Pub. Armitt, L. (2005), Fantasy Fiction: An Introduction, New York: Continuum International Pub� lishing Group. Bowers, M. A. (2004), Magic(al) Realism. Τhe New Criticism Idiom, New York: Routledge. Clodd, E. (1921), Animism: Religions, Ancient and Modern, London: Constable & Co. Flores, A. (1995), “Magical Realism in Spanish American Fiction”, στο: Zamora L. P. & Faris W. B. (eds), Magical Realism: Ghosts in U.S. And Latin American Fiction, Durham & London: Duke University, σσ. 113-116. Gersie, A. (1992), Earthtales: Storytelling in times of change, London: Green Print. Gilmore, G. (1919), Animism, Boston: Boston Marshall Jones Co. Hollindale, P. (1992), “Ideology and the children’s book”, στο: P. Hunt (ed.), Literature for Children. Contemporary Criticism, London & New York: Routledge, σσ. 18-40. Jevons, F. B. (1910), The Idea of God, Cambridge: Cambridge University Press, σσ. 15-18. Lewis, D. (1990), “The Constructedness of Texts: Picture Books and the Metafictive”, Signal, τχ. 62, σσ. 131-146. Nanson, A. (2005), Storytelling and Ecology: reconnecting nature and people through oral narrative, U.K.: University of Glamorgan Press. Salovey, P. & Mayer, J.�� D. (1990)�� ,�� “�� Emotional intelligence. Imagination, Cognition, and Person� ality”, Intelligence, τχ. 9, σσ. 185-211. Stephens, J. (1992), Language and Ideology in Children’s fiction (Language in Social Life Series), London & New York: Longman. Zamora L. P. & Faris, W. B. (eds) (1995), Magical Realism: Theory, History, Community,�� Dur� ham: Duke UP.

ΚΟΜΙΚΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΜΙΑΣ ΣΧΕΣΗΣ Μαριάννα Μίσιου

Διδάσκουσα στο Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αθηνών

ε αφορμή τα πρόσφατα αποτελέσματα της έρευνας του προγράμμα� τος PISA του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD, 2010) είναι ενδιαφέρον να βάλουμε ξανά στο τραπέζι το θέμα «κόμικς και εκπαίδευση» και να προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε το τι συμ� βαίνει σήμερα στο πεδίο αυτό. Στην παραπάνω έρευνα δίνονται στοιχεία που αναφέρονται στις αναγνωστικές προτιμήσεις των 15χρονων παιδιών. Τα Ελ� ληνόπουλα δηλώνουν ότι διαβάζουν για δική τους ευχαρίστηση σε ποσοστό 82,5% και καταλαμβάνουν έτσι τις πρώτες θέσεις ανάμεσα στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ. Τον περισσότερο χρόνο των Ελλήνων μαθητών στο εξωσχολικό διάβασμα απορροφούν τα περιοδικά (�� magazines�� ) σε ποσοστό 60,5%, ακολου� θούν οι εφημερίδες (newspapers) με 42,8% και τα κόμικς (comics) με 24,7%. H�� μυθοπλασία (�� fiction�� ) καταλαμβάνει την προτελευταία θέση με 21,5%. Δια� βάζοντας τα αποτελέσματα της έρευνας προβαίνουμε σε δύο διαπιστώσεις που θα μας απασχολήσουν εδώ. Η πρώτη έχει σχέση με το χαμηλό ποσοστό των παι� διών που διαβάζουν κόμικς. Η δεύτερη διαπίστωση αφορά το γεγονός ότι τα κόμικς εξακολουθούν να θεωρούνται ότι δεν ανήκουν στην κατηγορία των έργων μυθοπλασίας, άρα στη λογοτεχνι� κή παραγωγή. Φυσικά, θα ήταν άσκοπο να υποστηρίξου� με ότι τα κόμικς είναι λογοτεχνία με την κυρι� ολεκτική έννοια. Ή, για να το πούμε αλλιώς, η λογοτεχνία των σχεδίων δεν είναι γραπτή λογο� τεχνία. Τα κόμικς δεν ανήκουν ούτε σε κάποιο λογοτεχνικό είδος ούτε στην παραλογοτεχνία, αλλά αποτελούν μέρος των σχεδιαστικών λο� γοτεχνικών (Morgan, 2003:21-25). Ο Rodolphe Toepffer, πατέρας τουλάχιστον των ευρωπαϊκών κόμικς, ξεχώριζε ήδη από το 1833 τις δύο μορ� φές έκφρασης. Έλεγε: «Μπορούμε να γράψουμε ιστορίες με κεφάλαια, γραμμές, λέξεις: είναι λογο� τεχνία. Μπορούμε όμως να γράψουμε ιστορίες με ακολουθίες σκηνών που αναπαρίστανται

21 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

22 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

γραφιστικά: είναι λογο� τεχνία σε στάμπες (�� litt�� é� rature en éstampes)» (βλ. Mouchart, 2004: 21). Τα κόμικς με την πολυσημει� ωτική τους φύση ανήκουν στις σχεδιαστικές λογοτε� χνίες. Συνδυάζουν εικόνες και λέξεις σε ποικίλες αναλο� γίες, ενώ και τα δύο σημειωτικά συστήματα συμμετέχουν πλήρως στην αφήγηση. Ωστόσο, σημαντικό μέρος της αφήγησης των κόμικς συντελείται στις εικόνες και τα διάφορα επίπεδα άρ� θρωσής τους. Όπως λέει ο Groensteen, τα κόμικς είναι ένα «αφηγηματικό είδος κατά κύριο λόγο οπτικό (espèce narrative à dominante visuelle)» (1999:14). Η αφηγηματική τέ� χνη των κόμικς είτε περνάει αποκλειστικά από τις εικόνες (ας μην ξεχνάμε τα κόμικς χω� ρίς λέξεις) είτε από τη σύμπρα� ξη εικόνων και λέξεων. Και αυτό ακριβώς είναι που τα κάνει να ξε� χωρίζουν. Θα ήταν επίσης άσκοπο να ανα� φερθούμε στους πολέμιους και τους υποστηρικτές των κόμικς. Η εποχή όπου τα κόμικς ήταν απορριπτέα από την κοινωνία και το σχολείο έχει πα� ρέλθει. Αδιαμφισβήτητα τα κόμικς έχουν πλέον κερδίσει κύρος και αναγνωρισιμό� τητα και στην Ελλάδα. Το μαρτυρούν, για παράδειγμα, οι συνεχόμενες και πολλαπλα� σιαζόμενες μελέτες πάνω στο αντικείμενο, τα φεστιβάλ τα αφιερωμένα στα κόμικς όπως το πρόσφατο του �� Comicdom�� (Αθήνα, 7-10 Απρι� λίου 2011), η αυξανόμενη παρουσία των κόμικς στα ράφια των βιβλιοπωλείων, τα εξειδικευμένα «κομικσάδικα». Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε το γεγονός ότι τα κόμικς εξακολου� θούν να παραμένουν ένα

«πολιτισμικό αντικείμενο μη επαρκώς προσδιορισμένο (objet culturel nonidentifié)» (Groensteen, 2006). Παρ’ όλη την επιτυχία τους, ή ίσως εξαιτίας της επιτυχίας τους, τα κόμικς εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται ως ένα καθαρά εμπορικό προϊόν, χωρίς λογοτεχνική ή εικαστική αξία, που απευθύνεται σε ένα παιδικό κοινό και προσφέρει εύπεπτη διασκέδαση. Αυτός ο στιγματισμός των κόμικς έχει επιπτώσεις στον τρόπο με τον οποίο η κουλτούρα στο σύνολό της προσεγγίζει τα κόμικς. Από την άλλη, είναι γεγονός ότι πολλά κόμικς είναι κακής ποιότητας, αλλά αυτό ισχύει και για το σύνολο της λογοτεχνικής ή και της καλλιτεχνικής παραγωγής. Υπάρχουν έργα που αξίζουν, και έργα που είναι σκύβαλα. Ο προβληματισμός πάνω στις σχέσεις των κόμικς, της κουλτούρας και της εκπαίδευσης δεν είναι σημερινός. Ο Antoine Roux, πριν 40 χρόνια, υποστήρι� ζε με σθένος ότι τα κόμικς μπορούν να ενταχθούν στην εκπαιδευτική διαδικα� σία (1970). Ωστόσο παρατηρείται σχετική αμηχανία εκ μέρους της εκπαίδευ� σης όταν πρόκειται για τη διαχείριση των κόμικς ως αυτόνομης τέχνης. Ένας από τους λόγους είναι ενδεχομένως και το γεγονός ότι οι σπουδές της Παιδι� κής Λογοτεχνίας έχουν παραδοσιακά αντιμετωπίσει τα κόμικς σποραδικά και επιφανειακά, παρ’ όλη τη σημασία τους στις αναγνωστικές προτιμήσεις των παιδιών. Να σημειώσουμε ότι στη χώρα μας, ενώ το εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο διδάσκεται στα πανεπιστημιακά τμήματα που επιμορφώνουν δασκά� λους και νηπιαγωγούς, η παρουσία των κόμικς είναι ανύπαρκτη, εκτός ελάχι� στων εξαιρέσεων. Αλλά και το αναπτυσσόμενο πεδίο των σπουδών πάνω στα κόμικς έχει παραμελήσει το παιδί αναγνώστη. Η σημερινή κινητοποίηση του ενδιαφέροντος της ακαδημαϊκής και της εκπαιδευτικής κοινότητας, καθώς και του χώρου των εκδόσεων, υποδηλώνει ότι αφενός αναγνωρίζεται το παιδί ως αναγνώστης κόμικς και αφετέρου αναγνωρίζεται η υπόσταση των κόμικς ως ολοκληρωμένου μέσου, που μπορεί να προσφέρει σημαντικά στην κριτι� κή ανάπτυξη και αυτονομία του αναγνώστη, ενώ παράλληλα διασφαλίζεται η απόλαυση. Παρ’ όλες λοιπόν τις πολλαπλασιαζόμενες επιστημονικές δημοσιεύσεις πάνω στο θέμα «κόμικς και εκπαίδευση», τα αφιερώματα στα περιοδικά, τις διδακτικές προτάσεις, κάθε φορά αναδύεται ένας ενδοιασμός που προδίδει τι πραγματικά διακυβεύεται. Για να αποτυπώσουμε τον ενδοιασμό αυτό δα� νειζόμαστε τα λόγια του Fresnault-Deruelle: «Να υπηρετήσουμε τα κόμικς ή να τα χρησιμοποιήσουμε; (Servir où se servir de la bande dessinée?)» (1974). Έτσι, αμέτρητες είναι οι προτάσεις για τα κόμικς και τη διδασκαλία των γλωσ� σών, της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, της ιστορίας, της γεωγραφίας και πάει λέγοντας. Τέτοιες πρακτικές είναι πολύ δημιουργικές και έχουν τη δική τους εγκυρότητα. Όταν όμως συγκρίνουμε αυτές τις πρακτικές με τη διδασκαλία που έχει ως άμεσο στόχο το ίδιο το πεδίο των κόμικς, αν δεν είναι τελείως ανύπαρκτη, παραμένει χωρίς αμφιβολία ο φτωχός συγγενής. Το σχολείο δεν έχει μιλήσει ακόμα για τα κόμικς. Ενώ προφασί� ζεται ότι το κάνει, δεν μιλάει παρά μόνο μέσα από τα κόμικς. Αν η ενασχόληση με τα κόμικς συνοδεύεται από αμηχα�

23 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ λΟΤή πεΤρΟΒιΤσ-ΑΝΔρΟΥΤσΟπΟΥλΟΥ Β. Δ. ΑΝΑγΝωσΤΟπΟΥλΟσ ΤΑ ΧρισΤΟΥγεΝΝΑ ΤΟ κΑλικΑΝΤΖΑρΑκι Τήσ ΑσήΜΟΦΥλλήσ ελιΑσ Μπιρι-Μπιρι κΑι ΤΑ πΑρΑΜΥΘιΑ ΤΟY

Το πιο πολύτιμο κι ευλογημένο δέντρο μιας πλαγιάς είναι η ασημόφυλλη ελιά. ΄Ολα τ’ άλλα δέντρα την αγαπούν και τη θαυμάζουν. Γι’ αυτό και δείχνουν θυμωμένα, όταν μαθαίνουν ότι κάθε χρόνο δέντρο χριστουγεννιάτικο γίνεται το έλατο κι όχι εκείνη, που θα την άξιζε περισσότερο τέτοια τιμή μεγάλη.

Πλησιάζουν Χριστούγεννα. Κι ενώ όλοι γιορτάζουν, ο Γιωργάκης και το καλικαντζαράκι Μπίρι-Μπίρι μπλέκουν σ’ ένα σωρό απρόοπτα. Τρεις όμορφες ιστορίες, όπου πλέκονται η φαντασία και η πραγματικότητα, μέσα σε μια χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα που θα σας βάλει στο κλίμα των ημερών.

Αγγελική ΒΑρελλΑ ΑγιΑ ΝΥΧΤΑ, ΤΟ ΤρΑγΟΥΔι Τ’ ΟΥρΑΝΟΥ

Όλα τα τραγούδια έχουν την ιστορία τους. Το ίδιο και η ÇΆγια ΝύχταÈ. Aυτό όμως το χριστουγεννιάτικο τραγούδι έχει κάτι μαγικό. Η ιστορία του μοιάζει με παραμύθι και η μελωδία του δονεί τις χορδές της ψυχής, φέρνει δάκρυα στα μάτια και τονώνει τα αισθήματα αγάπης τις άγιες μέρες των Χριστουγέννων.

κυκλοφορεί καί σε

1η ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ

OΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ

0,10 €

ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ

ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟ ΣΕ ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΙΣ ΣΚΟΠΟΥΣ. 2011 ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΑΣ ΔΙΑΤΕΘΗΚΑΝ 200.000 €. ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟ ΥΜΕ!

Βιβλία για ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!

Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά!

Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, την τελευταία σελίδα τη γράφουμε όλοι μαζί στο www.psichogios.gr. Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνώρισε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλε τις κριτικές σου και λάβε μέρος σε κληρώσεις. Γίνε μέλος του FAN CLUB μας. Στείλε e-mail στο info@psichogios.gr ή sms στο 6955 805 192 γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή κάλεσε χωρίς χρέωση στο 80011-646 464. Εσείς κι εμείς πάντα σ’ επαφή!

νία, είναι επίσης γιατί ως εκπαιδευτικοί ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια επι� μειξία εκπαιδευτικών και διδακτικών πρακτικών, που δεν γνωρίζουμε πώς να χειριστούμε. Επίσης, η πολυπλοκότητα των κόμικς και η ανομοιογένεια στα είδη τους δυσχεραίνει την ένταξή τους σε συγκεκριμένα μαθήματα των ανα� λυτικών προγραμμάτων. Σε ποιο μάθημα θα πρέπει να διδάσκονται τα κόμικς; Στη λογοτεχνία ή στα καλλιτεχνικά; Είναι ο φιλόλογος αρκετά οπλισμένος για να προσεγγίσει τη σχεδιαστική και καλλιτεχνική πλευρά των κόμικς; Εί� ναι ο καθηγητής των καλλιτεχνικών αρκετά οπλισμένος ώστε να προσεγγίσει ζητήματα που άπτονται της ιδιότυπης αφήγησης των κόμικς; Γι’ αυτό και η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών κρίνεται αναγκαία. Ακόμα, στην εκπαιδευτική πρακτική παρατηρείται συχνά η παρότρυνση να φτιάξουν οι μαθητές κόμικς, στο πλαίσιο διαφόρων μαθημάτων. Η εργασία αυτή είναι ελκυστική για τα παιδιά και προκαλεί το ενδιαφέρον τους. Υποδη� λώνει όμως και μια παρερμηνεία. Κατά την άποψή μας, η άσκηση αυτή είναι δύσκολη και αρκετά φιλόδοξη. Στηρίζεται στη γενική άποψη ότι τα κόμικς είναι ένα εύκολο μέσο έκφρασης, καθόλου απαιτητικό, που υπακούει σε με�

26 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ρικούς κανόνες κατασκευής αρκετά απλούς, όπως για παρά� δειγμα να φτιάξουμε μερικά καρέ και να βάλουμε μπαλονά� κια. Συχνά επίσης προτείνουμε στα παιδιά να γεμίσουν τα σβησμένα από τις λέξεις μπαλόνια, ούτως ώστε να τους κά� νουμε να καταλάβουν το ρόλο των τεχνικών και των κωδί� κων των κόμικς. Αλλά με τον τρόπο αυτό, επεξεργαζόμαστε αποσπάσματα και υποτιμάμε τις δυνατότητες του έργου. Κυ� ρίως όμως απομακρυνόμαστε από το να αντιμετωπίζουμε τα κόμικς ως έργο ολοκληρωμένο και δεμένο. Η δημιουργία ενός κόμικς απαιτεί πολλή δουλειά, που καμιά φορά είναι πάνω από τις δυνατότητες των μαθητών. Ας αναλογιστούμε ότι λίγες είναι οι φορές που ζητάμε κάτι αντίστοιχο στο μάθημα της λογοτεχνίας, δηλαδή τα παιδιά να γράψουν ένα σύντομο διήγημα, ή ένα μυθιστό� ρημα, παρόλο που μελετώνται τα είδη αυτά σε όλη τη διάρκεια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσής τους. Τα κόμικς πρέπει να γίνουν αντικείμενο διδασκαλίας και εκμάθησης. Μόνο τότε τα παιδιά θα είναι σε θέση να επιλέγουν τα αναγνώσματά τους και να αναπτύσσουν μια κριτική στάση απέναντί τους. Είναι σημαντικό να οδηγήσουμε τα παιδιά στο να αντιληφθούν ότι τα σχεδιαστικά χαρακτηριστι� κά των κόμικς υπηρετούν την αφήγηση και ότι αποτελούν αδιαμφισβήτητα αφηγηματικά και ρητορικά στοιχεία. Η ανάλυση ενός κόμικς δεν θα πρέπει να πριμοδοτεί ούτε μόνο το κείμενο ούτε μόνο το σχέδιο. Το ζητούμενο εί� ναι να κατανοήσουν τα παιδιά ότι τα κόμικς λειτουργούν με τα δικά τους συ� γκεκριμένα μέσα, όπως με τα δικά τους μέσα λειτουργούν το μυθιστόρημα, ο κινηματογράφος, το θέατρο. Η ανάγνωση κόμικς είναι μια δραστηριότητα που απαιτεί να διαβάζουμε λέξεις, να κατανοούμε εικόνες, να συνθέτουμε τις πληροφορίες που απορρέουν από τους κώδικες, να δομούμε αιτιατές σχέσεις και να εξάγουμε λογικά συμπεράσματα, όλα απαραίτητα για να αρθρώσου� με τις βινιέτες και να αποκαταστήσουμε τη συνέχεια του λόγου. Ένα τέτοιο πρωτόκολλο ανάγνωσης δεν είναι μια ανεπαρκής και πρωτογενής νοητική διαδικασία, αλλά μια σύνθετη διεργασία. Αλλά το να διαβάζουμε κόμικς δεν σημαίνει ότι πρέπει να απομακρυνθούμε από κάθε άλλη ανάγνωση. Το ενδια� φέρον είναι να εγκαταστήσουμε με τους μαθητές μας γέφυρες που ενώνουν τα κόμικς με άλλα είδη έκφρασης. Για να υπάρξει ένα είδος τέχνης και για να ευδοκιμήσει σε έναν τόπο, χρει� άζεται να πλαισιωθεί και να πατήσει σε μια κουλτούρα της τέχνης αυτής. Χρει� άζεται να εγγραφεί στην πολιτιστική ιστορία, να πατάει στην ιστορική της μνήμη, να καταγράψει την τοπική και υπερ-τοπική της κληρονομιά, να γονι� μοποιείται μέσα από την αισθητική της αξιολόγηση, να υπάρξει ανάλυση των έργων της με επιστημονικά εργαλεία, να γίνονται συνέδρια και συζητήσεις γύρω από την τέχνη αυτή, να υπάρχουν ειδικά βιβλιοπωλεία, εκδότες του χώ� ρου και περιοδικά που να δημοσιεύουν και να διακινούν έργα. Θεωρούμε απα� ραίτητο να προσπαθήσουμε να διευρύνουμε και να αποκτήσουμε μια κουλ� τούρα κόμικς. Μαζί με τους μαθητές μας, θα πρέπει να μελετάμε τα κόμικς

27 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

28 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

στην ιστορική τους εξέλιξη, να ερχόμαστε σε επαφή με όλα τα είδη τους, με τα σημαντικά έργα και τους δημιουργούς, με την ποικιλία των σύγχρονων αι� σθητικών εκφράσεών τους. Να γνωρίσουμε το εύρος της θεματολογίας τους, τη γοητεία της πλοκής, το ρόλο των χαρακτήρων και του σκηνικού. Είναι επί� σης ανάγκη να τα συμπεριλάβουμε στις σχολικές, πανεπιστημιακές ή δημό� σιες βιβλιοθήκες. Ειδικά οι μα� θητές μας, να έχουν επαφή με το τι συμβαίνει στο χώρο των κόμικς, να διαμορφώσουν το προσωπικό τους γούστο, ώστε να αποκτήσουν μια κουλτούρα που θα τους επιτρέψει να γί� νουν πραγματικοί αναγνώστες κόμικς. Σύμφωνα με μια δικιά μας αδημοσίευτη έρευνα που έγινε τον Μάρτιο, στο σύνολο χιλίων περίπου μαθητών γυ� μνασίου οι αναφορές σε έργα κόμικς είναι αρκετά περιορισμέ� νες. Οι περισσότεροι μαθητές αναφέρουν ότι διαβάζουν κό� μικς, όπως Λούκυ Λουκ, Αστε� ρίξ, Μίκυ Μάους, Σπάιντερμαν, ΧΜεν, Αρκά και… «ό,τι έχει το περίπτερο». Εδώ θα πρέπει να βοηθήσουν όλοι όσοι σχετίζο� νται με την παραγωγή και τη δι� ακίνηση των κόμικς, δημιουργοί και εκδότες, καθώς σε αναλογία με την πληθώρα των κόμικς που κυκλοφορούν για ενήλικες, δεν υπάρχουν αρκετές νέες προτά� σεις που να απευθύνονται σε μικρότερα ή μεγαλύτερα παιδιά. Και υπάρχει μια αντινομία. Ενώ τα κόμικς κατηγορούνται ως παιδικό ανάγνω� σμα, δεν υπάρχει στην ουσία ελληνική παραγωγή παιδικών κόμικς. Και τίθεται το ερώτημα: με ποια κόμικς θα διδάξουμε κό� μικς; Θα μπορούσαμε να φτιάξουμε για παράδειγμα μια λί� στα με έργα, από το Μίκυ Μάους του Disney στο Μάους του Spiegelman, το καθένα με τη δική του αξία και το δικό του ενδιαφέρον. Αλλά τότε είναι σαν να δημιουργούμε έναν λογοτεχνικό κανόνα για τα κόμικς, ενώ τα ίδια εξακολουθούν να είναι εκτός λογοτεχνικού κανόνα. Εξάλλου, η μεγάλη ανο�

μοιογένεια των κόμικς καθιστά έναν τέτοιο κανόνα εξαιρετικά δύσκολο στη σύλληψή του. Τα κόμικς δεν είναι μία και μοναδική μορφή, αλλά πολλαπλές, ποικίλες, που ενίοτε εκπλήσσουν. Το ενδιαφέρον μιας τέτοιας λίστας θα ήταν να παρουσιάσει μια αντανάκλαση της συνολικής παραγωγής των κόμικς. Ακόμα, υπάρχουν έργα λιγότερο ή περισσότερο δύσκολα. Κάποια άλμπουμ τα διαβάζουμε καλύτερα στο δημοτικό, άλλα στο γυμνάσιο και άλλα είναι περισσότερο κα� τάλληλα για το λύκειο. Τα κόμικς χρειάζεται να τα διαβάζουμε. Εξάλλου γι’ αυτό δη μιουργούνται, εκδίδονται και κυκλοφορούν. Επιτρέπουν ευέλι� κτες προσπελάσεις στο βιβλίο, ένα πήγαινε-έλα ανάμεσα στις εικόνες και το κείμενο. Είναι ένα ευχάριστο μέσο για να προσεγ� γίσουμε το βιβλίο, να παίξουμε με το βιβλίο, να το οικειοποιη� θούμε, να το απολαύσουμε. Τα καλύτερα κόμικς είναι αυτά που χρησιμοποιούν αποτελε� σματικά την τέχνη της αφήγη� σης. Και σ’ αυτά είναι που θα βρούμε υλικό για ανάγνωση, ανάλυση, μελέτη, παραγωγή. Το να τα προσεγγίζουμε ως τέχνη της αφήγησης είναι όχι μόνο το ζητούμενο, αλλά είναι και απα� ραίτητο ώστε να συνεισφέρουμε στην πραγματική τους αναγνώ� ριση ως ολοκληρωμένου τρόπου έκφρασης. Όπως αναφέραμε, τα κόμικς έχουν μια έλλειψη πολιτιστικής νομιμοποίησης, είναι ένα πολιτιστικό αντικεί� μενο μη προσδιορισμένο. Δύσκολα δηλαδή μπορεί να ταυτοποιη� θεί ή να προσδιοριστεί. Ίσως σ’ αυτή του την έλλειψη να οφεί� λει και τον εγγενή ανατρεπτικό και λαϊκό χαρακτήρα του. Γι’ αυτό, θα ήταν καλό όσοι το μελετάμε ή και ασχολούμαστε μ’ αυτό, τώρα που είναι ή γίνεται της μόδας και στην Ελλάδα, να μεριμνήσουμε ώστε να μη μεταβληθεί σε ένα αποστειρωμένο και αποστεωμένο ακα� δημαϊκό αντικείμενο, να μην εκπέσει σε διδα� κτισμούς ως εκπαιδευτικό εργαλείο, να μη βγει

29 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

«σαβούρα» κόμικς αν προκύψει εκδοτικό μπουμ, όπως συνέβη και συμβαίνει στο παιδικό και νεανικό βιβλίο. Και κυρίως να μη χάσει τον ανατρεπτικό του χαρακτήρα, ως ένα ζωντανό νεανικό είδος (όχι μόνο για νέους ηλικιακά, βέ� βαια) τέχνης και σκέψης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Fresnault-Deruelle, P. (1974), “Servir ou se servir de la bande dessinée?”, στο: N. Gueunier, Lectures des textes et enseignement du français, Paris: Hachette. Groensteen, Th. (1999), Système de la bande dessinée, Paris: Presses Universitaires de France. Groensteen, Th. (2006), Un objet culturel non identifié, Paris: Editions de l’An 2. Mouchart, B. (2004), La bande dessinée, Paris: Le Cavalier Bleu. Morgan, H. (2003), Principes des littératures dessinées, Paris: Editions de L’An 2. OECD (2010), PISA 2009 Results. Learning to learn. Students’ engagement, strategies and practices, Vo lume III. Ημερομηνία ανάκτησης: 10.01.2011, από: http://dx.doi.org/10.1787/9789264083943-en Roux, A. (1970), La bande dessinée peut être éducative, Paris: Editions de l’Ecole.

30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

β ιβλιοπαρουσίαση

104 ΔΕΚ 2011 - ΙΑΝ - ΦΕΒΡ 2012

31/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Χρυσηίδα Δημουλίδου

Ο ΕΛΛΗΝΟΥΛΗΣ, ΤΟ ΧΑΡΤΙΝΟ ΚΑΡΑΒΑΚΙ Εικ.: Μάρω Αλεξάνδρου Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 30

Ο Ελληνούλης είναι ένα μικρό χάρτινο καραβάκι, που το κατασκεύ� ασε ο πατέρας του Κωνσταντίνου, για να παίζουν μαζί. ΄Επειτα από λίγες μέρες όμως το καραβάκι μας βαριέται το παιχνίδι μέσα στη λεκάνη με το νερό. Ένα βράδυ που βρέχει καταρρακτωδώς, πα� ρασύρεται από τα νερά κι αρχίζει το περιπετειώδες ταξίδι του στο άγνωστο. Θα χαθεί σε περίπτωση που δεν υπάρξουν άλλοι –η αρά� χνη, η μέλισσα, το σπουργιτάκι– να τον βοηθούν. Η έγνοια για τον πλαϊνό, έγνοια που σώζει, τονίζεται με έξυπνο τρόπο στο ομορφο� γραμμένο αυτό παραμύθι. Η έγχρωμη εικονογράφηση είναι τόσο ζωντανή που αγκαλιάζει την ψυχή του αναγνώστη. Γ. Γ.-Σ.

Φωτεινή Κοψαλή

ΕΝΑ ΧΤΑΠΟΔΙ ΜΥΩΠΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Εικ.: Ζωή Φράγκου Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 40

Το χταπόδι που δεν βλέπει καλά, ένα σάπιο κεράσι, η πέρδικα, η κινούμενη άμμος, το στρείδι, η μοναχική γαριδούλα, είναι οι ήρωες στις ιστορίες αυτού του βιβλίου, που «σηκώνουν στην πλάτη τους» ένα πρόβλημα. Μέσα από τη διήγηση οδηγούμαστε σε ένα σημαντι� κό μήνυμα για την αγάπη, τη φιλία και άλλα συναισθήματα. Α.Β.

Άννα Κοντολέων

ΟΙ ΕΦΤΑ ΖΩΕΣ ΤΟΥ ΚΟΜΠΟΥ Εικ.: Θ. Δήμου Πατάκης, Αθήνα 2011, σελ. 233

Λένε ότι «το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει». Η Άννα Κοντολέων μάς ξάφνιασε ευχάριστα με το καινούργιο της βιβλίο και την ιστορία του Κόμπου, όπου Κόμπος είναι ένας σιαμέζος γάτος με αριστοκρα� τικές απαιτήσεις που τον υιοθετεί μια ασυνήθηστη οικογένεια, κατά τα άλλα συμπαθητική, ο αφηρημένος συγγραφέας κύριος Φώντας, η αυταρχική Ρωσίδα μαμά κυρία Βάνια, η μικρή Αμαλία που λατρεύ� ει το γάτο και τη μουσική, και ο Διονύσης, ο μικρότερος αδερφός, ζωηρός και σκανταλιάρης. Παρακολουθούμε τις εφτά ζωές του Κόμπου, τις περιπέτειές του, τους έρωτες αλλά και τις δύσκολες στιγμές που έζησε, και τη σοφία

32/2

που απόχτησε στα δεκαοχτώ χρόνια της πολυτάραχης συμβίωσής του με την οικογένεια. Καλογραμμένο βιβλίο, ευρηματική η εξιστόρηση των εφτά ψυ� χών του Κόμπου, καλής ποιότητας χιούμορ, ιδιαίτερο στυλ γραφής και γλώσσα που ρέει σαν γάργαρο νεράκι. Μπράβο, Άννα!

Λ.Ψ.

Σάντυ Κουτσοσταμάτη

ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΜΑΓΙΚΗΣ ΠΥΓΟΛΑΜΠΙΔΑΣ Εικ.: Ελένη Τσακμάκη Λιβάνης, Αθήνα 2011, σελ. 45

Δυο αδελφάκια λαγουδάκια είναι λυπημένα γιατί τα κοροϊδεύουν λέγοντάς τα «χοντρολαγουδίνους». Χωρίς φίλους, χωρίς παρέα, απελπισμένα, ανταμώνουν τη Μαγική Πυγολαμπίδα που τους μιλά για την εσωτερική γαλήνη, την αυτοεκτίμηση, την αυτοπεποίθηση. Παρακινεί τους μικρούς λαγουδίνους να πιστέψουν στον εαυτό τους και στις δυνάμεις τους. Η έγχρωμη εικονογράφηση εντυπωσιάζει. Γ. Γ.-Σ.

Τριανταφυλλιά Μακούλη

ΟΙ ΣΤΑΓΟΝΕΣ ΤΑΞΙΔΕΥΟΥΝ Εικ.: Ζωή Φράγκου Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 49

Ο κύκλος του νερού, σε εναλλαγές πεζού και ρυθμικού λόγου, απο� τυπώνεται με μια γλώσσα απλή και ευκολονόητη τόσο ώστε το τα� ξίδι των σταγόνων να γίνεται ένα ευχάριστο και θαυμαστό παρα� μύθι. Τα χρώματα και η εικονογράφηση της Ζωής Φράγκου κάνουν χειροπιαστό το περιπετειώδες αυτό ταξίδι στην καθημερινότητά του. Το βιβλίο συνοδεύεται και από CD στο οποίο συμμετέχουν ο Χρήστος και η Μαρία Δεληδήμου. Α.Β.

Αθηνά Μπίνιου

Η ΛΟΥΚΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΟ ΠΑΤΡΙΔΕΣ ΤΗΣ Εικ.: Έφη Λαδά Πατάκης, Αθήνα 2011, σελ. 46

Η ιστορία της μικρής Λουκίας, που αναγκάζεται να μεταναστεύσει με την οικογένειά της από τη Θεσσαλονίκη στην Αργεντινή, αναζητώ� ντας μια καλύτερη ζωή. Παρακολουθούμε τις πρώτες δυσκολίες στη νέα πατρίδα, τα ήθη και τα έθιμα, αλλά και τη νοσταλγία για την πόλη που γεννήθηκε. Μαζί με τον αγαπημένο της θα αποφασίσουν να ζή� σουν και στις δυο χώρες, όπως κάνουν και οι φίλοι τους, τα χελιδόνια. Ένα βιβλίο για την οκονομική κρίση και τη μετανάστευση, τις

33/3

δυο μεγάλες πληγές που μαστίζουν και σήμερα τον πλανήτη μας. Η πλούσια και όμορφη εικονογράφηση συνοδεύει αρμονικά το κεί� μενο. Λ.Ψ.

Ναννίνα Σακκά Νικολακοπούλου ΤΟ ΖΩΝΤΑΝΟ ΡΟΜΠΟΤ

Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Πατάκης, Αθήνα 2011, σελ. 32

Όταν αγαπάς κάποιον ανήμπορο μπορείς να γίνεις «κομμάτια» για να του κάνεις τη ζωή πιο ανεκτή, πιο υποφερτή, πιο εύκολη. Είναι μια δύσκολη απόφαση, αλλά απόφαση κατόπιν επιλογής. Εδώ τα ρομπότ βοηθούν τους ανθρώπους στις δυσκολίες που περνούν, κι εμείς οι άνθρωποι δεν μπορούμε να δείξουμε αλληλεγγύη και αγάπη σε κάποιον που είναι κοντά μας και είναι αδύναμος; Μικρό και τρυ� φερό βιβλίο, που γίνεται ακόμα πιο τρυφερό με την εικονογράφηση της ΄Ιριδας Σαμαρτζή. Α.Β.

Τασούλα Τσιλιμένη

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΤΟΥ ΧΩΜΑΤΕΝΙΟΥ ΔΡΟΜΟΥ Εικ.: Ελένη Μαραθού, εξώφυλλο: Ξένια Τρύφων Κέδρος, Αθήνα 2011, σελ. 15

Τα παιχνίδια του χωματένιου δρόμου παίζονταν σε χρόνια που τα αυτοκίνητα ήταν λίγα, οι δρόμοι δεν είχαν άσφαλτο και η τεχνο� λογία δεν είχε εισβάλει τόσο στη ζωή μας. Υπήρχε η γειτονιά και επρόκειτο για παιχνίδια που επέτρεπαν την κίνηση και την έκφραση των παιδιών, τον αυθορμητισμό και τη φαντασία. Με έναν έξυπνο τρόπο, λιγόλογα και με συμπαθητική ρίμα, τα προβάλλει η συγ� γραφέας, ενώ η έγχρωμη εικονογράφηση είναι όλο τρυφερότητα. Γ. Γ.-Σ.

Φωτεινή Τσομάκου

Η ΦΑΝΗ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Εικ.: Άντα Γανώση Ακρίτας, Αθήνα 2011, σελ. 65

Μια φιλόξενη αρχαία ελληνική οικογένεια δεξιώνεται τη Φανή σε πλούσιο αθηναϊκό γεύμα και η Φανή μαθαίνει τα πάντα για τη δια� τροφή των αρχαίων μας προγόνων. Ένα πολύ, μα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, καθόλου κουραστικό, όπου η γνώση –σπουδαία γνώση– γί� νεται παιχνίδι, γίνεται χαρά. Αυτοκόλλητα, δραστηριότητες, παι� χνίδι, χαρούμενη έγχρωμη εικονογράφηση. Ένα βιβλίο με ιδιαίτερα, θαυμάσια χαρακτηριστικά. Γ. Γ.-Σ.

34/4

για παιδιά 7 ετών και πάνω Άγγελος Αγγέλου − Έμη Σίνη ΘΕΛΩ ΝΑ ΑΡΡΩΣΤΗΣΩ

Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 34

Μία και μόνο επιθυμία έχει ο Αχιλλέας, παράξενη μεν αλλά τόσο έντονη, ώστε δεν μπορεί να ησυχάσει. Θέλει ν’ αρρωστήσει. Έχει διαγώνισμα γεωγραφίας στο σχολείο και δεν ξέρει τίποτα. Προσκα� λεί λοιπόν τον κύριο Πυρετό να του φέρει συνάχι, βήχα και όλα τα… καλά, να τον ρίξει στο κρεβάτι. Μα έλα που ο κύριος Πυρετός δεν τα καταφέρνει... Ο Αχιλλέας είναι γερό καρύδι. Οι μέρες περνούν, το διαγώνισμα είναι προ των πυλών. Τι θα γίνει; Με χαριτωμένο και διασκεδαστικό τρόπο ο συγγραφέας απαριθμεί τις απανωτές αποτυχίες του κυρίου Πυρετού να πετύχει το στόχο του. Η Ελίζα Βαβούρη, η εικονογράφος, έχει βάλει κι εκείνη το χεράκι της στο να μην εκπληρωθεί η επιθυμία του Αχιλλέα, με τα απίθανα κωμικά πορτρέτα που εικονογράφησε. Α.Β.

Ελένη Γκίκα

Η ΝΕΦΕΛΗ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΣ Εικ.: Θανάσης Τσίτσικας, Ψυχογιός, Αθήνα 2011, χ.α.σ.

«...Το δωμάτιο της Νεφέλης είναι ένα δωμάτιο που περπατά. Αλλά και ποιος θα την πιστέψει; Αποφάσισε να μην το αποκαλύψει σε κα� νέναν. Θα το δουν μόνοι τους, σκέφτηκε. Αλλά τα μάτια των μεγά� λων συνήθισαν και πια δε βλέπουν πολλά. Και όσο για τα μυστικά, παύουν να υπάρχουν έτσι και αρχίσεις να τα λες στον καθένα». Η μι� κρή Νεφέλη ζωγραφίζει τα όνειρά της και κάνει ένα ταξίδι ανάμεσα στη Χώρα του Ποτέ και στο Νησί του Παντός. Εκεί συναντάει τους ήρωες των παραμυθιών, τη Σταχτοπούτα, τον Πινόκιο, τη Χιονάτη, τον πλοίαρχο Νέμο. Οι ζωγραφιές της Νεφέλης ζωντανεύουν, όπως και τα όνειρά της, γιατί όλα μπορούν να συμβούν όταν τα πιστεύου� με. Ένα καλογραμμένο βιβλίο από τη γνωστή και πολυγραφότατη συγγραφέα, που μιλάει στα παιδιά για την Τέχνη και τα θαύματα που μπορεί να κάνει. Λ.Ψ.

35/5

Νένα Κοκκινάκη

ΜΙΑ ΣΤΑΓΟΝΑ ΨΕΜΑ Καστανιώτης, Αθήνα 2011, σελ. 144

Σε πρώτο πρόσωπο αναδύεται ο χαρακτήρας της Μαργαρίτας, μιας έφηβης που ζει σ’ ένα κλίμα αγάπης, άνεσης αλλά και μονοτονίας. Μια φράση ειπωμένη από μια γειτόνισσα βάζει σε άλλους, αινιγμα� τικούς ρυθμούς, τη ζωή της. Η φράση πρέπει να αποκρυπτογρα� φηθεί. Σκαλί σκαλί και βήμα βήμα η πένα της έμπειρης συγγραφέα φωτίζει την ομίχλη, φέρνοντας στο προσκήνιο την Ιωάννα, φυσι� οθεραπεύτρια που φροντίζει τη γιαγιά που έσπασε το πόδι της. Να ήταν η Ιωάννα η λύση του αινίγματος; Πώς και γιατί; Α.Β.

Γιώργος Λεμπέσης ΨΑΡΟΣΟΥΠΑ

Εικ.: Φραγκίσκος-Χρήστος Ράλλης Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 68

Η ιστορία της ψαρόσουπας είναι πολύ πρωτότυπη, μιας και βρά� ζει όχι σε τέντζερη αλλά στον μικρό όρμο της πανέμορφης Μήλου. Μάγειρας της σούπας είναι ο Βρασίδας, ο αχινός. Τα μικρά ψαράκια προσπαθούν να μειώσουν τη θερμοκρασία της σούπας και να σώ� σουν το βυθό από την υπερθέρμανση. Ο Φραγκίσκος Ράλλης έχει μαγειρέψει με τη σειρά του μια υπέροχη εικονογράφηση τονίζοντας με τις φιγούρες του το μεγάλο περιβαλλοντικό πρόβλημα. Τα δι� καιώματα της ψαρόσουπας αγοράστηκαν από την Disney για την πραγματοποίηση κινηματογραφικής ταινίας. Α.Β.

Ευαγγελία Μορφοπούλου-Γεωργουλέα

ΣΑΝ ΤΑ ΚΑΡΑΒΙΑ, ΣΑΝ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ, ΣΑΝ ΤΑ ΦΥΛΛΑ ΤΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ Απoστολική Διακονία, Αθήνα 2011, σελ. 22

Ο θάνατος είναι ένα πολύ δύσκολο θέμα στο χειρισμό του. Και γίνε� ται πιο δύσκολο, όταν αποδέκτης είναι το παιδί. Η θλίψη, ο φόβος του θανάτου, είναι φυσικό να αγκαλιάζουν την παιδική ψυχή και όχι μόνο. Και όμως η συγγραφέας καταφέρνει, με δυο λόγια σαν πρό� λογο για τους μεγάλους, σε μια τρυφερή στιγμή γιαγιάς-εγγονής, να πει αλήθειες που δεν παρηγορούν ψεύτικα, αλλά μέσα από το θάνατο να λάμψει η ζωή, η Ανάσταση. Η έγχρωμη εικονογράφηση, εκφραστική, στολίζει το κείμενο. Γ. Γ.-Σ.

36/6

Γιώργος Κ. Παναγιωτάκης

ΑΤΑΞΙΕΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ r Η ΣΤΟΙΧΕΙΩΜΕΝΗ ΑΙΘΟΥΣΑ (σελ. 93) r ΝΑ ΤΟΙ ΟΙ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΕΣ! (σελ. 92) Εικ.: Χρήστος Δήμος Κέδρος, Αθήνα 2011

Βιβλία από τη σειρά «Αταξίες στην τάξη», με ήρωες μαθητές και μαθήτριες, με τα χαριτωμένα αστεία τους, τα διασκεδαστικά ξεστρατίσματα της φαντασίας τους, πότε με την κρυφή επικοι� νωνία τους με μικρά χαρτάκια που κυκλοφο� ρούν ανάμεσά τους, πότε κυνηγώντας τη λύση κάποιου μυστηρίου, πότε με την προσπάθεια για να γίνει η τάξη τους σωστή ομάδα και να νι� κήσουν στον αθλητικό αγώνα. Κι έτσι, ανάμεσα σε χαριτωμένα περιστατικά, περνά η καθημερινή προσπάθεια για την απόκτηση της γνώσης.

Θ.Χ.

Γιάννης Ρεμούνδος

ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΓΡΙΟΥ ΧΟΥΑΝ Εικ.: Σπύρος Γούσης Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 140

Στη γειτονιά γίνονται πράγματα και θαύματα. Ο συγγραφέας, γνω� στός για την ευφάνταστη γραφή του, χρησιμοποιεί κι εδώ το χιού� μορ που του περισσεύει. Αξίζει να διαβάσει κανείς το βιβλίο για να ξεκουραστεί, να χαλαρώσει και να πειστεί για άλλη μια φορά ότι σημασία έχει να είσαι ο εαυτός σου – όπως προστάζει η ψυχή σου, κι όχι όπως σε θέλουν οι άλλοι. Η εικονογράφηση του Σπύρου Γούση συμπληρώνει την τελική όμορφη εικόνα. Α.Β.

Γιολάντα Τσορώνη-Γεωργιάδη − Άντα Ευαγγέλου ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Σχεδιασμός-Εικ.: Κοσμάς Αρβανίτης Σαββάλας, Αθήνα 2011, σελ. 125

Αφιερωμένο σ’ όλους τους δασκάλους που άνοιξαν και ανοίγουν δρόμους στις ψυχές. ΄Ετσι ξεκινά τούτο το βιβλίο, που για τους με� γάλους που πήραν τα πρώτα τους μαθήματα σ’ ένα τέτοιο παλιό σχολειό προκαλεί αφάνταστη συγκίνηση, και στα τωρινά παιδιά μια

37/7

έκπληξη, ανακαλύπτοντας τη μεγάλη διαφορά που υπάρχει με τα δικά τους σύγχρονα σχολεία. Ολική επαναφορά στις αναμνήσεις! Τσάντες, θρανία, πλάκες και κοντύλια, κασετίνες, τετράδια, κο� ντυλοφόροι και μελανοδοχεία, η βέργα, το κουδούνι, η μπλε ποδιά κ.ά., επανέρχονται στις σελίδες με συγκινητικά κείμενα, λόγια που φαίνεται ότι χάραξαν την παιδική ηλικία αυτών που τα διηγούνται. Αξίζουν συγχαρητήρια στις δασκάλες που με μεγάλο σεβασμό και κόπο συνέλεξαν όλο αυτό το υλικό για να θυμίσουν σ’ όλους μας αυτή τη σπάνια εποχή. Τη φτώχεια, την αθωότητα, την προσπάθεια για τον μακρύ δρόμο της γνώσης, που είναι πάντα επίπονος αλλά και δημιουργικός. Προσωπικά, για τα όσα διάβασα και για τις αυ� θεντικές φωτογραφίες που είδα και με γύρισαν πίσω, ένα μεγάλο μπράβο, όπως και για το Μουσείο μαθητικής ζωής που δημιούργη� σαν, πραγματικό απόκτημα. Α.Β.

Σοφία Χατζή

ΜΟΥΤΟΤΟ 2 – ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΣΤΗ ΣΑΒΑΝΑ Αθως, Αθήνα 2011, σελ. 202

Ο Μουτότο είναι το πεινασμένο Αφρικανάκι, που το περιμαζεύει με την αδελφούλα του ο παπα-Νεκτάριος στην Ιεραποστολή, τη «μισσιόνα», στο Κολουέζι. Ο Μουτότο και η αδελφούλα του βαπτί� στηκαν χριστιανοί, η ζωή τους άλλαξε ριζικά, κυρίως δεν πεινούσαν, αλλά έπαιρναν μέρος και στην καθημερινότητα της Ιεραποστολής με μεγάλη επιτυχία. Η καθημερινότητα αυτή είχε περιπέτειες και δυσκολίες, αλλά τον πλούτιζε με γνώσεις και του μάθαινε τις αξίες της φιλίας και της θυσίας. Ενδιαφέρον βιβλίο για τον τρόπο ζωής στην Αφρική. Προσαρμοσμένη στο κλίμα του περιεχομένου, η ει� κονογράφηση της Τέτης Σώλου πετυχαίνει να ζωντανέψει ακόμη περισσότερο την τρυφερή ιστορία. Α.Β.

Τζιλ Μέρφι

ΑΓΑΠΗΜΕΝΟ ΜΟΥ ΣΚΥΛΑΚΙ Εικ.: Τζιλ Μέρφι Μετ.: Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 156

Ο Άλφι είναι ένα σκοτσέζικο κυνηγόσκυλο που ξέρει να εκφράζεται με τ’ αυτιά του και να χαμογελάει στον αγαπημένο του μικρό κύριο τον Τσάρλι, αλλά είναι φίλος και με τη γάτα του σπιτιού τη Φλόρα. Η τρυφερή ιστορία του βιβλίου ανατρέπεται, όταν χάνεται ο Άλφι και αρχίζουν οι περιπέτειές του στο άγνωστο δάσος, με κακό και� ρό και το φόβο του για τους κεραυνούς, τη δυσκολία του να βρει

38/8

τροφή. Θα συναντήσει δυο καλόψυχες αλεπούδες, αλλά και δυο κυνηγούς και μερικά σκάγια που του τραυματίζουν το πόδι του. Την ίδια στιγμή ο Τσάρλι με αγωνία και πολλές δυσκολίες δε σταματάει τα τρεχάματα ώσπου να βρει τον αγαπημένο του φίλο. Θα τα κατα� φέρουν να ξαναβρεθούν; Θ.Χ.

Liz Pichon

Ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΤΟΜ ΓΚΕΪΤΣ − ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΕΣ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΙΕΣ Μετ.: Χαρά Γιαννακοπούλου Παπαδόπουλος, Αθήνα 2011, σελ. 245 και 350 αντίστοιχα

Καινούργιο ήρωα της παιδικής λογοτεχνίας αποτελεί ο Τομ Γκέιτς. Κάνουμε τη γνωριμία του μέσα από ένα συνδυασμό κόμικς και βιβλί� ου, είδος που φοριέται πολύ τώρα τελευταία από τους καρτουνίστες που το υιοθέτησαν με μεγάλη επιτυχία. Είναι σίγουρο ότι ο τρόπος αυτός δεν κουράζει τα παιδιά. Αντίθετα τα σκίτσα, τα μεγάλα και μι� κρά γράμματα, σκορπισμένα σ’ όλη τη σελίδα προσελκύουν τον ανα� γνώστη. Βέβαια, αυτό δεν είναι λογοτεχνία. Η υπόθεση είναι λίγο πολύ γνωστή. Κάποιος ή κάποια κάνει δύσκολη τη ζωή του ήρωα και παράλληλα ενδιαφέρουσα με τα γεγονότα που δημιουργούνται και τις αντιδράσεις του. Με τα σχολικά συμβάντα και τα παρατράγου� δα περνάει ολόκληρη η σχολική χρονιά, με τους συμμαθητές του, τον κ. Φούλερμαν, το δάσκαλό τους, και τον Μάρκους Μέλντρου, που ο Τομ αποκαλεί «πονηρή σουπιά». Όμως, ό,τι και να πούμε, δεν μπορούμε να αποδώσουμε την απόλαυση του κειμένου και των σκίτσων που το περιβάλλουν και ταιριάζει γάντι στα αδιόρθωτα, σκανταλιάρικα και αδιάβαστα παιδιά που, ωστόσο, λαχταρούν να τους απονέμονται χρυσά αστέρια καλής διαγωγής. Α.Β.

Λίνκολν Πιρς

Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΝΕΪΤ ΞΑΝΑΧΤΥΠΑ Απόδοση: Κώστια Κοντολέων Πατάκης, Αθήνα 2011, σελ. 215

Στον μεγάλο Νέιτ αναφερθήκαμε και στο προηγούμενο τεύχος των Διαδρομών. Επανερχόμαστε στο δεύτερο βιβλίο της σειράς για να θυμίσουμε τη ζωή του εκπληκτικού αυτού παιδιού, που έχει για κα� λούς φίλους τον Τέντι και τον Φράνσις, αλλά και έναν «εχθρό» την Τζίνα, που δεν την πάει με τίποτα. Η ατυχία του τα φέρνει έτσι ώστε

39/9

να κληρωθεί μαζί της για μια εργασία που τους ανέθεσε η δασκάλα κ. Γκόντφρεϊ σχετικά με τον Βενιαμίν Φρανκλίνο. Θα τα καταφέρει το δίδυμο να συνεργαστεί παρόλη την αντιπάθεια που κουβαλάνε μεταξύ τους; Και τι θα γίνει, όταν παράλληλα θα διεξαχθεί στο σχο� λείο τους και ο ποδοσφαιρικός αγώνας της Μαλλιαρής Μπάλας, όπου ο Νέιτ είναι αρχηγός; Απολαυστική η απόδοση της Κώστιας Κοντολέων. Α.Β.

Τζερόνιμο Στίλτον

ΞΕΚΑΡΔΙΣΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ r Ο ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΚΛΕΦΤΗΣ ΤΟΥ ΤΥΡΙΟΥ (σελ. 117) r ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΓΕΤΙ (σελ. 17) r Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΡΟΥΜΠΙΝΙΟΥ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ (σελ. 115) r ΜΑ ΤΑ ΧΙΛΙΑ ΚΕΦΑΛΟΤΥΡΙΑ ΚΕΡΔΙΣΑ ΣΤΟ ΠΟΝΤΙΚΟΛΟΤΤΟ (σελ. 117) Εικ.: L. Keys, S. Copersini, C. Aliprandi Μετ.: Βίκη Λιανού Κέδρος, Αθήνα 2011

Στην Ποντικούπολη, μέσα από μια πλούσια και εκφραστική εικονογράφηση, εξελίσσονται οι «Ξεκαρδιστικές Ιστορίες» σε μια σειρά βιβλίων. Οι ποντικούληδες, που διακρίνονται από όλα τα καλά και τα άσχημα μιας ανθρώπινης κοινωνίας, ζουν με χιούμορ, δυσκολίες και ανατροπές, σε μια καθημερινότη� τα με ανάλαφρο ύφος, όπου υφίστανται διαχρονικές ηθικές αξίες και κυριαρχεί η αισιοδοξία. Η σειρά των βιβλίων αυ� τών γνωρίζει παγκόσμια επιτυχία.

Θ.Χ.

40/10

για μεγάλα παιδιά και νέους Θάλεια Π. Αντωνιάδη

ΤΟ ΜΑΥΡΟ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΙ Σύγχρονοι Ορίζοντες, Αθήνα 2011, σελ. 174

Ένα αυτοκινητικό δυστύχημα γίνεται η αφορμή να αποκαλυφθεί η κακοποίηση της δωδεκάχρονης Έλλης, που, πέφτοντας σε κώμα, προτιμά να δραπετεύσει από την πραγματικότητα με το «Μαύ� ρο Μαργαριτάρι», το κουρσάρικο της ταινίας «Οι πειρατές της Καραϊβικής». Κι ενώ η ίδια βρίσκεται στη νιρβάνα του κώματοςαπόδρασής της, οι δικοί της (μητέρα, πατέρας, πατριός και γιαγιά) έρχονται να καταμετρήσουν τις ενοχές τους και να αναλάβουν τις ευθύνες τους, εκείνες που στην αρχή φροντίζουν να διώξουν από πάνω τους μεταθέτοντάς τες στους άλλους. Κυρίαρχη σκιά τόσο στην πλασματική πραγματικότητα της Έλλης όσο και στη σκληρή πραγματικότητα των άλλων, ο πραγματικός ένοχος. Μια επώδυνη διαδρομή προς την ωριμότητα όχι μόνο της μικρής Έλλης, αλλά και των ενήλικων που αντιλαμβάνονται ότι σε κώμα δεν πέφτει κανείς απαραίτητα μετά από ατύχημα ή ανεπιτυχή εγχείριση αλλά και από επιλογή, για να μην βλέπει αυτό που συμβαίνει μπροστά στα μάτια τους. Λ.Ψ.

Αντώνης Δελώνης

ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ... ΤΙ; Εικ. εξωφύλλου: Θανάσης Τσίτσικας Αγκυρα, Αθήνα 2011, σελ. 128

Ο Αντώνης Δελώνης, του οποίου τα τριάντα χρόνια προσφοράς στο χώρο της εκπαίδευσης και της λογοτεχνίας γιορτάστηκαν το 2010, είναι γνωστό ότι απευθύνεται κυρίως στο νεανικό κοινό μιλώντας τη δική του γλώσσα με θέματα που το αφορά. Ένα πανανθρώπινο θέμα, η ύπαρξη της ειρήνης, φωτίζεται σφαιρικά από το συγγραφέα που διαχειρίζεται με τρόπο αιχμηρό αλλά και τρυφερό το ζήτημα παραθέτοντας εξαίρετα άρθρα όπου χρειάζεται. Σημαντικά όσα έχουν γραφεί για τη Χιροσίμα, το σύμβολο του καταστροφικού πο� λέμου. Έτσι ο τίτλος του βιβλίου αποδεινύεται πολύ εύγλωττος και περιεκτικός. Πραγματικά, τι αξίζει η ζωή χωρίς τις ειρηνιικές, τις γαλήνιες και τρυφερές στιγμές της; Α.Β.

41/11

Μάνος Κοντολέων

ΔΕ ΜΕ ΛΕΝΕ ΡΕΓΓΙΝΑ... ΑΛΕΧ ΜΕ ΛΕΝΕ Πατάκης, Αθήνα 2011, σελ. 136

Δυο νέοι, η Ρεγγίνα και ο Άλεχ, ζουν σ’ ένα δικτατορικό καθεστώς όπου υπάρχει ανεργία και φτώχεια. Μια δυνατή συμπάθεια ανα� πτύσσεται ανάμεσά τους και κάνουν όνειρα για το μέλλον. Όταν όμως ο Άλεχ θα δραπετεύσει με την οικογένειά του σε μια άλλη χώρα, θ’ αντιμετωπίσουν μεγάλα προβλήματα, αφού οι συνθήκες διαβίωσης είναι το ίδιο σκληρές και απάνθρωπες. Η Ρεγγίνα χά� νει τη μητέρα της και αναζητεί δουλειά για να ζήσει εκείνη και τ’ αδέρφια της. Για να κρατήσει το φτηνό μεροκάματο αναγκάζεται να συμβιβαστεί και γίνεται θύμα σεξουαλικής εκμετάλλευσης του έμπορα Σαρκό. Αλλά και η ζωή του Άλεχ δεν είναι καλύτερη. Για να συντηρήσει την άρρωστη μητέρα του μπλέκεται με τον υπόκοσμο και πουλάει ναρκωτικά. Θα βρεθεί χρεωμένος και θα υποκύψει στις σεξουαλικές ορέξεις του αφεντικού του. Ένα κοινωνικό πρόβλημα που δεν υπάρχει μόνο στις χώρες με τα σκληρά καθεστώτα. Το αντιμετωπίζουμε και στις λεγόμενες δη� μοκρατικές κοινωνίες, ιδίως τα τελευταία χρόνια, που η μετανά� στευση, η ανεργία και η φτώχεια εξαπλώνονται σαν μεταδοτικός ιός. Οι δυνατοί χαρακτήρες δοσμένοι με ρεαλισμό και συναισθη� ματική φόρτιση και η αφτιασίδωτη γραφή κρατούν αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και τον οδηγούν σε έντονους προβλη� ματισμούς. Λ.Ψ.

Άλμπερτ Μπίζινγκερ − Χέλγκα Κόλερ-Σπίγκελ ΥΠΑΡΧΕΙ ΘΕΟΣ;

Εικ.: Μάσα Γκρόινε Κέδρος, Αθήνα 2011, σελ. 180

Δεκαπέντε ερευνητές από τη Γερμανία, την Αυστρία και την Ελβε� τία απαντούν με τρόπο κατανοητό σε ενδιαφέρουσες ερωτήσεις των παιδιών, σχετικά με το Θεό και τις θρησκείες. Γράφουν ό,τι μπορεί να ειπωθεί από επιστημονική σκοπιά πάνω σε αυτές. Συνάμα εκ� φράζουν και τις δικές τους σκέψεις. Ένα βιβλίο που αγγίζει τόσο σοβαρά θέματα με σοβαρότητα και με απολύτως κατανοητό τρόπο. Οι ερωτήσεις στο τέλος κάθε θέματος βοηθούν τον αναγνώστη να σκεφτεί και να εκφράσει τις απόψεις του. Γ. Γ.-Σ.

42/12

Κάρολαϊν Πλέιστεντ

ΕΜΕΝΑ ΓΙΑΤΙ ΜΟΥ ΠΑΝΕ ΟΛΑ ΣΤΡΑΒΑ; Μετ.: Μαλβίνα Αβαγιαννού Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 180

Υπάρχουν έφηβοι που αργούν να συνάψουν σχέση με το άλλο φύλο, είτε από ντροπή είτε από ιδιοσυγκρασία. Μια τέτοια περίπτωση εί� ναι η Κάσυ, που εμβαθύνει στη στάση της ως προς αυτό το θέμα, για να ανακαλύψει με ψυχραιμία τι είναι αυτό που φταίει. Η συγγρα� φέας του βιβλίου, όπως και στα προηγούμενα έργα της, δείχνει να ξέρει πολύ καλά την ψυχολογία των εφήβων. Οι συμβουλές της για την αντιμετώπιση συνηθισμένων προβλημάτων που προκύπτουν είναι καίριες. Α.Β.

Joy Berry

ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΧΕΡΙ ΣΟΥ! r ΕΙΜΑΙ ΚΥΡΙΟΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΜΟΥ (σελ. 54) r ΦΕΡΟΜΑΙ ΠΑΝΤΑ ΕΞΥΠΝΑ (σελ. 54) r ΒΑΖΩ ΣΤΟΧΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΕΤΥΧΑΙΝΩ (σελ. 54) r ΕΧΩ ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ ΤΗΣ ΓΝΩΜΗΣ ΜΟΥ (σελ. 54) Πρόλογος: Λίζα Βάρβογλη Εικ.: Μπαρτόλομιου Μετ.: Χαρά Γιαννακοπούλου Παπαδόπουλος, Αθήνα 2011

Ο τίτλος του κάθε βιβλίου μιλάει μόνος του για το περιεχόμενό του. Πρόκειται για ευχάριστα, ευκολοδιάβαστα βιβλία, με άφθονα σκίτσα, που πετυχαίνουν να βοηθήσουν τους νέους να βρουν την άκρη στα διάφορα προβλήματα που παρου� σιάζονται στο δρόμο τους και να βελτιώσουν την κρίση τους και τις ικανότητές τους. Στην επίτευξη αυτού του στόχου βοηθούν οι συμβουλές της κ. Λίζας Βάρβογλη. Α.Β.

43/13

ΕΠΙΛΟΓΗ

Χριστουγεννιάτικων βιβλίων ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ»

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ-ΑΚΡΙΤΑΣ»

Σιλβί Μισλέν ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΨΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΒΑΣΙΛΗ

Αδελφή Κεχαριτωμένη ΤΙ ΕΙΔΑΝ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

Εικ.: Ρονάν Μπαντέλ Μετ.: Κλερ Νεβέ

Εικ.: Κωνσταντίνος Δημητρέλος

44 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο γερο-Ιάκωβος, ο παππούς του μικρού Γιάννη, έτυχε να ζήσει μαζί με άλλους βοσκούς τη νύχτα εκείνη που οι Άγγελοι κατέβηκαν από μια ουράνια σκάλα στη γη. Είδε τότε και τα λαμπερά μάτια του νεογέννητου μέσα στην κούνια του, στον φτωχι� κό στάβλο. Από τότε ψάχνει να τα ξαναδεί. Για άλλη μια φορά. Πέρα� σαν τα χρόνια και ο γερο-Ιάκωβος μαζί με τον εγγονό του πήγαν να ακούσουν το Μεσσία σε μια διδασκαλία του. Τι έγινε τότε; Πραγματοποιήθηκε το όνειρο του παππού και ποια έκπληξη είχε για κείνον; Η απαλή, σαν χάδι, εικονογράφηση του Κωνσταντίνου Δημητρέλου, συνοδεύει το κείμενο. A.B.

Τα ξωτικά του ΆιΒασίλη μας πληρο� φορούν για ορισμέ� νες λεπτομέρειες της ζωής του, που ασφαλώς δεν τις ξέρουμε, και μας προκαλούν να στοιχηματίσουμε με τον εαυτό μας απαντώντας αν είναι αλήθεια ή ψέματα.

Α.Β.

Τζάνι Ροντάρι ΧΑΡΟΥΜΕΝΑ ΚΑΙ ΜΑΓΙΚΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ Εικ.: Άλισταρ Απόδοση: Άννα Παπασταύρου

Με τη μαγική πένα που τον καθιέρω� σε παγκόσμια, ο γνωστός συγγραφέας μπαίνει δυναμικά στην ατμόσφαιρα των χριστουγεννιάτικων ημερών, και άλλοτε με πεζό και άλλοτε με ποιητικό λόγο προ� καλεί τα παιδιά να συμμε� τάσχουν στις άγιες μέρες, είτε με τα γιορτινά δέντρα, είτε με τα χιόνια, είτε με τα σπουργίτια που κρυώνουν, είτε με τα απαραίτητα δώρα. Α.Β.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΑΡΡΗΣΙΑ» Νίκος Σφυρόερας Ο ΜΙΚΡΟΣ ΜΑΓΟΣ Εικ.: Ευγενία Καζαντζίδη

Κάθε χρόνο, σαν έρχονται τα Χριστού� γεννα, σε όλα τα κλαδάκια των βουνών απλώνονται κάτι ξανθό� χρυσες τού� φες μαλλιών. Είναι τα δώρα του Ιωνάθαν, του μικρού μάγου, στο νεο� γέννητο βασιλιά του κόσμου. Ο συγγρα� φέας μάς διηγιέται την ιστορία του Ιωνά� θαν, που με την παιδική του καρδιά γεμά� τη πίστη και τη γέρικη καμήλα ξεκίνησε για ένα μακρινό ταξίδι. Τρυφερό, ζεστό παραμύθι, πραγματικά καλογραμμένο! Η έγχρωμη εικονογράφηση, στόλισμα! Γ. Γ.-Σ.

και η ομορφιά. Ο αναγνώστης κάθε ηλικί� ας θα χαρεί καθώς θα ανταμώνει, μαζί με τη χριστουγεννιάτικη ιστορία, ήθη, έθι� μα δικά μας μα και άλλων λαών. Πολλά παιχνίδια, κατασκευές και αυτοκόλλητα συντροφεύουν αυτό τον τόσο όμορφο περίπατο στο Δωδεκαήμερο. Γ. Γ.-Σ.

Αγκ Γιατκόφσκα ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΣΤΟ ΒΟΥΝΟ − ΕΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΕ ΜΑΓΝΗΤΕΣ Με 16 μα� γνήτες, τα παιδιά μπορούν να μετακινηθούν πάνω στις χιονοδρομικές πίστες και στα παγοδρόμια του βιβλίου. Μ’ αυτό τον τρόπο ενθαρρύ� νεται η δημιουργική σκέψη τους και ταυ� τόχρονα τους προσφέρεται διασκέδαση και παιχνίδι.

Α.Β.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΑΤΑΚΗ» Βαγγέλης Ηλιόπουλος − Βασιλική Νίκα ΗΡΘΑΝ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΚΙ Η ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ Εικ.: Θανάσης Δήμου

Ένα λαχταριστό στο βλέμμα βιβλίο, που όταν το ανοίγεις σε ακολουθεί αυτή η ζέστη

Αγκ Γιατκόφσκα ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΗ Βιβλίο που συνοδεύ� εται από μουσική. Ακολουθώντας τους μαγικούς ήχους και αγγίζοντας τις ανά� γλυφες εικόνες, βρί� σκεις τα ίχνη του αγαπημένου Αγίου. Α.Β.

45 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

Κλέμεντ Κ. Μουρ Η ΝΥΧΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ Εικ.: Ματίλντα Χάρρισον Απόδοση: Μαρία Αγγελίδου

Με ρυθμική αφήγηση ξεδιπλώνεται η γνωστή ιστορία του Άι-Βασίλη, που μέσα στην κατάλευκη νύχτα έρχεται με τους ταράνδους του και κατεβαίνει από την καμινάδα για να μοι� ράσει τα δώρα. Πολύ πλούσια η γιορταστι� κή εικονογράφηση και απαλό το χαρτί για τα παιδικά χε� ράκια. Α.Β.

46 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ» Γιώργος Κατσέλης Ο ΤΡΙ ΤΟ ΤΡΙΓΩΝΑΚΙ Ένα τριγωνάκι ξέμεινε στο ράφι ενός μαγαζιού. Θέλοντας με λαχτάρα να πει τα κάλαντα που ποτέ δεν είπε, ξεπορτίζει μέσα στο χιόνι. Εκεί συναντά τον άγγελό του που τον τυλίγει με τις φτερούγες του, το κοριτσάκι με τα σπίρτα που ξε� παγιάζει στο κρύο στα σκαλάκια ενός σπιτιού, και πείθε� ται ότι τα κάλαντα –το τραγούδι της αγάπης– μπορείς να τα τραγουδάς κάθε μέρα, όταν η ψυχή σου είναι γεμάτη με όμορφα αισθήματα.

A.B.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΨΥΧΟΓΙΟΣ» Ελισάβετ Κουκουμάκα Ο ΦΩΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ Εικ.: Γιώργος Σγου� ρός

Τα φετινά Χριστούγεννα, ο Φώτης ήταν κάπως υπερβολικός με τις παραγγε� λίες του προς τον Άι-Βασίλη και δεν ήταν ο μόνος! Αυτό οδήγησε τον Άι-Βασίλη σε… κατάθλιψη, και έτσι παραμονή Πρωτο� χρονιάς δεν πήγε να μοιράσει δώρα. Θα καταφέρουν άραγε ο Φώτης και ο φίλος του ο Πετράκης να ενωθούν με όλα τα παιδιά της Γης, για να βοηθήσουν τον Άι-Βασίλη; Αυτό το δύσκολο μήνυμα της συνεργασίας των λαών, που με πολύ έξυπνο τρόπο περνά η συγγραφέας, συ� νοδεύεται από έγχρωμη εικονογράφηση. Γ. Γ.-Σ.

Εύη Μαυροματίδου ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗΣ ΕΡΧΕΤΑΙ ΚΑΙ ΦΕΡΝΕΙ... ΚΟΥΡΑΜΠΙΕΔΕΣ Εικ.: Σοφία Παπαδοπούλου

«Πρώτη Δεκεμ� βρίου και μέχρι να πεις κουραμπιέ φτάσανε τα Χρι� στούγεννα», είπε η κούκλα με τα κόκκινα μαλλιά. «Γιατί κουρα� μπιέ, κουκλίτσα μου;» λέει ο Άι-

Βασίλης, που αγαπά τα μελομακάρονα, τις σοκολατένιες τρούφες. Ο Άι-Βασίλης προτιμάει τα γλυκά που δεν τα παίρνουν οι άνθρωποι έτοιμα από το ζαχαροπλα� στείο, αλλά τα φτιάχνουν μόνοι τους, στο σπίτι. Κι επειδή θέλει και τα παιδιά να μπερδευτούν σ’ αυτό το πανηγύρι, στο τέλος μας δίνει δέκα συνταγές ζαχα� ροπλαστικής. ΄Ενα έξυπνο, χαριτωμένο βιβλίο, που αγγίζει πολύ το σήμερα. Η έγχρωμη εικονογράφηση κεφάτη, ζεστή. Γ. Γ.-Σ.

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη Η ΜΑΓΙΣΣΟΥΛΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Σοφίας με διάθεση για μεγάλες κατεργαριές. «Όλα θα τα καταστρέψω, όλα θα τα μπουρδουκλώ� σω και λόγο σε κανέναν δε θα δώσω», φωνάζει με περηφάνια. Εκεί όμως τον περιμένει μια λευκή παχου� λή όμορφη γάτα, που θα αλ� λάξει απρόσμενα τα σχέδιά του. Ναι, υπάρχει το κακό, μα το καλό, πιο δυνατό, νικά� ει. Η συγγραφέας έξυπνα και με κέφι χρησιμοποιεί την ποιητική ομοιοκαταλη� ξία που δροσίζει τις σελίδες, μαζί με την εικονογράφηση που τις ζωντανεύει. Γ. Γ.-Σ.

Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια

Η άτακτη Λαλαμπρίνα, η πιο άτακτη μαγισσούλα του κόσμου, πηγαίνει στη θεία της, τη μάγισσα Κουκού Κικιριρί Νυχτεριδολιλί, για Πρωτοχρονιά και της κάνει πολύ δύ� σκολη τη ζωή, τα παιχνίδια του ΆιΒασίλη μεταμορφώ� νονται σε βατράχια που λένε τα κάλαντα και ολόκληρος ο Βό� ρειος Πόλος γίνεται άνω κάτω. ΄Ενα χιουμοριστικό παραμύ� θι, με ζωντανή, έγχρωμη εικονογράφηση. Γ. Γ.-Σ.

Χρυσάνθη Τσιαμπαλή-Κελεπούρη Η ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ Ο ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΣ Εικ.: Αιμιλία Κονταίου

Ο Αταξίμ, ο πιο σκανταλιάρης καλικά� ντζαρος, μπαίνει στο σπιτάκι της γιαγιάς

ΤΡΙΓΩΝΑ ΚΑΛΑΝΤΑ

Εικ.: Τζούλι Φλέτσερ

ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

Βιβλίο συνοδευόμενο από κουδουνάκια που υπενθυμίζει με χαρού� μενο τρόπο στα παιδιά τον ερχομό του ΄ΑιΒασίλη. «Τα κουδουνάκια γλυκά χτυπούν σαν το βιβλίο ανοίξεις, ο Άι-Βασίλης έρχεται με λαμπερές εκπλήξεις!» Α.Β.

ΧΑΡΟΥΜΕΝΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ! − ΜΕ 5 ΓΙΟΡΤΙΝΕΣ ΦΙΓΟΥΡΕΣ Τα παιδιά διαλέγουν τη γιορτινή φιγούρα που θέλουν και την κου� μπώνουν στη θέση της. Ύστερα μπορούν νατην ξεκουμπώσουν και έτσι να παίξουν ξανά και ξανά.

Α.Β.

ΠΑΙΔΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2012 ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΛΙΒΑΝΗ» ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ «ΚΑΙ... ΞΑΦΝΙΚΆ ΌΛΑ ΓΎΡΙΣΑΝ ΑΝΆΠΟΔΑ» Επιμέλεια εξωφύλλου: Λιάνα Δενεζάκη

Πρόκειται για το δέκατο τρίτο ημερολόγιο που κυκλοφόρησε η Γ.Λ.Σ. Πενήντα τρεις συγγραφείς βλέπουν το θέμα από τη δική τους σκοπιά, άλλοτε χιουμοριστικά, άλ� λοτε λυπημένα και άλλοτε σαρκαστικά, εμπνεόμενοι από τις ενθυμήσεις τους ή διάφορα κοινωνικά φαινόμενα.

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ» ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ… ΛΕΓΕΙ Εικ.: Έλλη Γρίβα Επιμ.: Σίσση Καπλάνη

Ημερολόγιο με χαριτωμένα παιδικά ανέκδοτα και ατάκες που σου φτιάχνουν το κέφι καθημερινά. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΘΕΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Κείμενα: Σάντυ Τσαντάκη Εικ.: Μυρτώ Δεληβοριά

Το «Ημερολόγιο θετικής σκέ� ψης» δημιουργήθηκε τόσο για τις θετικές όσο και για τις αρνητικές μέρες, με στόχο να αντιμετωπιστούν τα προβλή� ματα της καθημερινότητας με αισιοδοξία και θετική προδι� άθεση.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΑΤΑΚΗ» ΕΝΑΣ ΧΡΟΝΟΣ ΜΕ ΤΗ ΖΩΡΖ ΣΑΡΡΗ Ημερολόγιο γεμάτο πληροφορίες για τη συγ� γραφέα, φωτογραφίες από τη ζωή της και, φυ� σικά, αποσπάσματα από το έργο της, ιδανικό για όσους θαυμάζουν τη μεγάλη αυτή συγ� γραφέα.

49 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

Ο ΜΙΚΡΟΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ

Ημερολόγιο γεμάτο με αποσπάσματα από το κλασικό βιβλίο του Αντουάν ντε Σεντ-Εξιπερί.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2012

Εύχρηστο και εμφανίσιμο ημερολόγιο, γε� μάτο σημειώσεις και άφθονες πληροφορίες. Αφιερώνει μια ολόκληρη σελίδα για κάθε ημέρα, με χώρο άπλετο για προσωπικές ση� μειώσεις.

ΣΠΕΣΙΑΛ ΟΛΥΜΠΙΚΣ

ον Ιούνιο του 2011 η Αθή� να φιλοξένησε το μεγαλύ� τερο αθλητικό γεγονός για άτομα με διανοητική αναπηρία. Τα ΣΠΕΣΙΑΛ ΟΛΥΜΠΙΚΣ είναι ένα μη-κερδοσκοπικό αθλητι� κό σωματείο που ιδρύθηκε από την Eunice Kennedy Shriver το 1987, με στόχο να βοηθηθούν τα άτομα αυτά μέσα από τον αθλη� τισμό. Με την ευκαιρία αυτή εκδό� θηκαν τρία σχετικά βιβλία. Επει� δή λόγω του θέματός τους είναι πάντα επίκαιρα, τα αναφέρουμε παρακάτω.

50 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Φραντζέσκα Αλεξοπούλου-Πετράκη ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΕΛΠΙΔΕΣ

Εικ.: Θέντα Μιμηλάκη Ειδική έκδοση του Συλλόγου ΦΡΟΝΤΙΔΑ, Αθήνα 2011, χ.α.σ.

Το βιβλίο έχει ως ήρωα τον Σταμάτη που ζει στον πύργο του, δηλαδή στον κόσμο του, με μοναδικό σύνδεσμο με την πραγματικότητα τον μεγαλύτερο αδελφό του που τον σπρώχνει να ανοιχτεί στη ζωή και να διεκδικήσει αυτό που του ανήκει: μια θέση στα όνειρα και τις ελπίδες!

Μερκούριος Αυτζής

Ο ΟΡΦΕΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΘΛΗΤΕΣ ΤΟΥ ΑΝΕΜΟΥ Εικ.: Λήδα Βαρβαρούση Ψυχογιός, Αθήνα 2011, σελ. 49

Ο Μάνος, γνωστός ήρωας και αγαπημένος του συγγραφέα, που έχει σύνδρομο ντάουν, είναι και πάλι ο πρωταγωνιστής του βιβλίου. Ενώνει τα χέρια με τους αθλητές και τους εθελοντές, που ξεχωρίζουν για τη στάση τους και τα καλά τους συναισθήματα, και γίνεται φίλος και συνοδοιπό� ρος τους. Πολύ επιτυχημένη η εικονογράφηση της Λήδας Βαρβαρούση.

51 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

Αγγελική Βαρελλά

Ο ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΝΙΚΗΤΩΝ − 12 ΑΛΗΘΙΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Εικ.: Τέτη Σώλου Επιμ.: Βίβιαν Μουράτου Μετάφραση στα αγγλικά: Μαρία Ρουσάκη PCR Advertising Α.Ε., Αθήνα 2011, σελ. 120

Δώδεκα αληθινές ιστορίες για παιδιά με νοητική καθυστέ� ρηση, που συμμετείχαν στο μεγάλο γεγονός των αθλη� τικών αγώνων. Οι ιστορίες βοηθούν τα υπέροχα αυτά παιδιά να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση. Ταυτόχρονα, αφορούν εθελοντές, αφορούν γονείς καθώς και άτομα που με οποιονδήποτε τρόπο εμπλέκονται με την καρδιά τους και παίρνουν μαθήματα οι ίδιοι από τη στάση των παιδιών. H εικονογράφηση της Τέτης Σώλου, γεμάτη χρώμα, μας γεμίζει αισιοδοξία.

H ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΔΕΛΤΑ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

πως πολλοί «βιβλιοφάγοι» της γενιάς μου, αγάπησα τα βιβλία της Πηνε� λόπης Δέλτα από πολύ μικρή. Την είχα βάλει νοερά στη θέση της γιαγιάς μου, που την έχασα στη νηπιακή μου ηλικία, για να έχω κι εγώ μια για� γιά συνονόματη να μου λέει παραμύθια, όπως άκουγα να γίνεται με τ’ άλλα παιδιά. Από τότε λοιπόν ρουφούσα, διάβαζα και ξαναδιάβαζα τα βιβλία της, και πιο πολύ το Παραμύθι χωρίς όνομα. Ιδιαίτερα το βιβλίο αυτό, κάθε φορά που ένιωθα θλίψη, κούραση, απογοήτευση, μπορούσε με τις σελίδες του να με παρηγορήσει. Διαβάζοντας όσα είχε γράψει εκεί μέσα η καινούργια μου γιαγιά Πηνελόπη, ένιωθα να έχω ξαναγεννηθεί, να διαθέτω πάλι κέφι, δύναμη και

52 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

κουράγιο για τη ζωή. Ως τώρα, πάμπολλες φορές το ξαναδιάβασα, όπως και τ’ άλλα της βιβλία, καθώς και την Αλληλογραφία της1. Και πάντα με στηρί� ζει, με δροσίζει, μου δίνει δύναμη για ν’ αντιμετω� πίζω πλήθος προβλημάτων. Όταν θλίβομαι λοιπόν κι εγώ, σαν τόσους από μας, για το ξέφτισμα των αξιών, την κατάντια της κοινωνίας μας, όταν αποθαρρύνομαι κι αναρωτιέμαι σαν τον Συνετό Β΄: «Αξίζει άραγε ο κόπος να εργαστεί κανείς για τέτοιους ανθρώπους, να πονά για τέτοιον τόπο;» «Ναι!» μου αποκρίνεται με τη φωνή της Γνώσης. «Στη θέση που μας έβαλε η μοίρα, εκεί πρέπει να μείνουμε!»2 Όταν απελπίζομαι κι εγώ, όπως τόσοι από μας, για την καταστροφή του πε� ριβάλλοντος, την αδιαφορία των πολλών για τη φύση, και θέλω να μιλήσω στα παιδιά για τον όλεθρο που μας απειλεί, να τους εμπνεύσω αγάπη και σεβασμό για το περιβάλλον, όπως το προσπαθούν και τόσοι άλλοι συγγραφείς, εκείνη μου δανείζει τις πρώτες φράσεις. Την ακούω να ψιθυρίζει σε κάθε παιδί, όπως η Γνώση στον Συνετό: «Ζήσε στη Φύση, άκουσε τι θα σου πουν τα πουλιά και τα δέντρα και τα λουλούδια και τα έντομα. Να ήξερες πόσες αλήθειες μαθαίνει κανείς, πόσα παραδείγματα βρίσκει!...»3 Όταν ανησυχώ κι εγώ, σαν τόσους από μας, για τα πολλά προβλήματα που έχουν σχέση με τα δικαιώματα της γυναίκας, στο νου μου έρχονται κείνα που σε καιρούς αφάνταστα πιο δύσκολους για το γυναικείο φύλο είχε σημειώσει με πραγματικό καημό η γιαγιά Πηνελόπη στον Τρελαντώνη της: «Ο Αντώνης είχε βαθιά περιφρόνηση για τα κορίτσια…»4 «Ο Αντώνης […] δεν το θεωρούσε αξιόπρεπο για ένα αγόρι να ενθουσιαστεί με το εύρημα ενός κοριτσιού».5 «Ο Αντώνης […] δεν ταίριαζε να δώσει δίκαιο σε κορίτσι».6 Παίρνω κουράγιο ύστερα, όταν αναλογίζομαι πόσο νωρίς είχε καταλάβει την αντιπαθητική συγκατάβαση με την οποία κάθε λογής σοφοί αντιμετώπι� ζαν τα επιτεύγματα μιας γυναίκας. Γι’ αυτό και κάποτε παρακάλεσε τον Φώτη Φωτιάδη (και άλλους αργότερα): «Μη μου κάμετε κομπλιμέντα, γιατί τυχαίνει να είμαι γυναίκα. Πείτε μου την αλήθεια».7 Κι όταν σκέφτομαι τη σύγχυση που συχνά επικρατεί στα αιτήματα του γυναικείου κινήματος και τις υπερβολές που το φθείρουν, η Φρόνηση και η Γνώση ορθώνονται μπροστά μου σαν πρό� τυπα γυναικείων μορφών. Όταν αγανακτώ κι εγώ, όπως τόσοι από μας, για την κακοποίηση της γλώσ� σας μας, κι όταν με τρώει κι εμένα η ασταμάτητη έγνοια γι’ αυτήν, η γιαγιά Πη� νελόπη πάλι με παρηγορεί. Μου θυμίζει πως και στις μέρες της γίνονταν αγώ� νες, δίνονταν άλλου είδους μάχες για τη γλώσσα τη γνήσια ελληνική. Και τότε πολλοί ανησυχούσαν. Οι ακραίες θέσεις και οι υπερβολές την ενοχλούσαν κι εκείνη. Με ξεκάθαρο πνεύμα και κρίση ορθή, από τότε είχε προβλέψει πού βρίσκεται η αλήθεια. Είχε προφητέψει πως η γλώσσα που σήμερα ονομάζουμε «νεοελληνική» αυτή θα επικρατούσε, αφού αυτή είναι η γλώσσα η αληθινή

53 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

των Νεοελλήνων. Κι ας την έλεγαν «ανακατωμέ� νη» οι ακραίοι δημοτικιστές, ή «βάρβαρη» οι καθα� ρευουσιάνοι. Το έγραψε κάποτε στον Φωτιάδη: «Αυτή την ανακατωμένη γλώσσα που μιλούμε, αυτήν έγραψα, γιατί αυτή μ’ ερχόταν φυσική... Πρώτ’ απ’ όλα ήθελα να είμαι ειλικρινής σ’ ό,τι έγραφα. Και μόνο στη γλώσσα που μιλούσα μπορούσα να μείνω “εγώ”. Οι κανόνες του Ψυχάρη μού φαίνονται ξένοι, όσο και οι κανόνες της καθαρεύουσας, γι’ αυτό έγραφα όπως μιλούσα απαράλλακτα! Γι’ αυτό γράφω “για”, “μιλώ”, “προφταίνω” και τόσα άλλα, και όμως γράφω “ήδη”, “αναφώνησα”, “απειλητικά” και χίλιες άλλες που δεν είναι λαϊκές».8 Κι άλλοτε πάλι του έγραψε: «Το να γράφονται βιβλία στη γλώσσα που την εννοούν τα παιδιά δεν είναι πια γλωσσικό ζήτημα αλλά εθνικό και της πρώτης ανάγκης».9 Ο όρος «εθνικό» μάς οδηγεί σ’ ένα ακόμη ζήτημα, που συ� χνά με βασανίζει κι εμένα, όπως τόσους από μας: Πώς, με ποιους τρόπους θα διατηρήσουμε την εθνική μας ταυτότη� τα, μέσα στο χώρο που λέγεται Ευρωπαϊκή ΄Ενωση; Σίγου� ρα, εκτός από την αδιάκοπη καλλιέργεια της γλώσσας, μας χρειάζεται και η βαθιά γνώση της ιστορίας του τόπου μας. Και σε τούτο, η λογοτεχνία μπορεί να βοη� θήσει σημαντικά. Το είχε προβλέψει κι αυτό η γιαγιά Πηνελόπη. Και είχε πει την άποψή της ξεκάθαρα: «Γράφοντας τον Καιρό του Βουλ� γαροκτόνου, ένα μόνο σκοπό είχα: να μάθει το παιδί την ιστορία του […] Το Για την Πατρίδα το έγραψα για να δώσω στα παιδιά μας να διαβάσουν κάτι ελληνικό, όπου διασκεδάζοντας να μαθαίνουν λίγη ιστορία, ήθη κι έθιμα ελληνικά, κάτι που να μην είναι “μετάφρασις εκ του γαλλικού” ή “αγγλικού” ή “γερμανικού”, αλλά γνήσιο ελληνικό».10 Μαζί με τη γνώση της ιστορίας, μας χρειάζεται και η φιλοπατρία, μια ορθή αγάπη για την πατρίδα, που καμιά σχέση δεν έχει με φανατισμούς εθνικούς, αλλ’ αντίθετα προϋποθέτει το σεβασμό των άλλων λαών, την αλληλο� κατανόηση, τη λαχτάρα για ειρήνη και ειρηνική συμβίω� ση. Σε δύσκολους καιρούς, σε ανύποπτο χρόνο, η γιαγιά Πηνελόπη μάς έδωσε τη σωστή κατεύθυνση. Στον Καιρό του Βουλγαροκτόνου, μας φανερώνει τις σκέψεις του Κων� σταντίνου, όταν βλέπει τον εχθρό του να προσεύχεται:

«Ο Κωνσταντίνος απομακρύνθηκε μέσα στα δέντρα συγκινημένος και ταραγμένος ως την ψυχή. Πρώτη φορά στη ζωή του σκέφτηκε πως ο εχθρός του ήταν άνθρωπος και μπορούσε να υποφέρει όσο κι αυτός ο ίδιος. Σκέφτηκε πως, όπως εκείνος υπηρετούσε την πατρίδα του, έτσι και ο Δραξάν, για την πατρίδα του πολεμούσε… Παρακαλούσε για την πατρίδα του, που την αγαπούσε κι απ’ τη γυναίκα του και από τα παιδιά του περισσότερο... Έκρυψε τα μάτια στη χούφτα του. Πρώτη φορά αισθάνουνταν την ασχημιά του πολέμου, όταν ο αντίπαλος είναι αγνός κι ευγενικός κι άλλο κακό δεν έκαμε παρά να γεννηθεί σε ξένη κι εχθρική φυλή…»11 Φιλοπατρία χωρίς σωβινισμό κι επιθυμία για ειρηνική συμ� βίωση δεν σημαίνει, βέβαια, υποχωρητικότητα μπροστά σε άνομες ορέξεις που κατά καιρούς απειλούν κομμάτια της πατρίδας μας. Τα Μυστικά του Βάλτου μάς θυμί� ζουν πως την πατρίδα που μας ανήκει δεν επιτρέ� πουμε σε κανένα να μας τη στερήσει. Πέρα όμως κι από τη σωστή φιλοπατρία, την τόνωση της εθνικής ταυτότητας, τα φιλι� κά αισθήματα για τους άλλους λαούς και την αγάπη για την ειρήνη, χρειαζόμαστε πραγματική διάθεση για προκοπή, για δουλειά, έγνοια για το σύνολο το κοινωνικό, ξερίζωμα του ατομισμού και του εγωισμού μας. Η γιαγιά Πηνελόπη, με τη φωνή της Γνώσης και πάλι, μας νουθετεί με λόγια πάντα επίκαιρα, σε μια σκηνή από το Παραμύθι χωρίς όνομα: «Η ώρα είναι πολύτιμη», αποκρίθηκε η Γνώση. «Σε τι καταγίνεσαι όλη μέρα;» «Σε τίποτα. Ο καθένας ζει και καταγίνεται για τον εαυτό του, κι εγώ δεν έχω ανάγκη από τίποτα». «Μα ο τόπος σου έχει ανάγκη από σένα!» «Μπα! Ο καθένας φροντίζει για τον εαυτό του και κουτσοζεί». «Καλά το είπες, πως κουτσοζεί», αποκρίθηκε λυπημένη η Γνώση. «Και ο τόπος σου κουτσοζεί. Το καταδέχεσαι όμως;» «Τι να κάνω;» «Αν ο καθένας σκέπτουνταν λιγότερο το άτομό του και δούλευε περισσότερο για το γενικό καλό, θα έβλεπε μια μέρα πως πάλι για τον εαυτό του δούλεψε, και πως αντί να κουτσοζεί, κατάφερε να καλοζεί…»12 Αχ, γιαγιά Πηνελόπη! Πόσο δίκιο είχες όταν σεμνότατα έγρα� φες «δεν κατέγινα ποτέ σε φιλολογία. Θέλησα να ξυπνήσω στα παιδιά ευγενικά αισθήματα και ιδέες».13 ΄Ηταν και οι δικοί σου καιροί

56 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

δύσκολοι μα πολλοί ήταν οι σοφοί που τους εννοούσαν και πολλοί οι πατριώ� τες που δούλευαν για το μέλλον του τόπου. Σήμερα, οι δικοί μας καιροί έγιναν και πάλι χαλεποί για την πατρίδα, για το μέλλον μας. Λίγοι όμως το εννοούν όπως πρέπει και ακόμα λιγότεροι καταβάλλουν προσπάθειες πραγματικές για το ξεπέρασμα της κρίσης. Γι’ αυτό, σήμερα περισσότερο από ποτέ, μικροί και μεγάλοι έχουμε ανάγκη από ευγενικά αισθήματα και ιδέες. Τα βιβλία σου είναι γεμάτα από τέτοια δώρα πνευματικά κι από μηνύματα πάντα επίκαιρα. Μας λείπεις όμως πολύ. Και τι δε θα δίναμε, για να σε φέρναμε ανάμεσά μας. Να μας εμψυχώσεις, να μας δώσεις κουράγιο με τα σοφά σου τα λόγια. Οι απειλές τριγύρω μας είναι πολλές. Κάθε μέρα και νέοι κίνδυνοι ξεπηδούν, καινούργια προβλήματα ορθώνονται μπροστά μας. Σε χρειαζόμαστε. Αχ, και να ξυπνού� σες, γιαγιά Πηνελόπη, για να ξυπνήσεις έπειτα κι εσύ με τον τρόπο σου όλους τους ΄Ελληνες όσο είναι ακόμη καιρός! Αν ο καθένας μας έκανε μια τέτοια ευχή κι ενώναμε όλοι μαζί τις ευχές μας, τη λαχτάρα μας να ξανάρθεις, σίγουρα τα σωθικά της γης θ’ αναταράσσονταν, όπως σ’ εκείνο το πασίγνωστο δημοτικό τραγούδι του νεκρού αδερφού. Και μαζί του θα μας ερχόσουν πάνω σε «σύγνεφο-άλογο με τ’ άστρο χαλινάρι» να μας βοηθήσεις να ξαναβρούμε με τα έργα σου την Αρετή μας – την Αρετή που εμείς δεν την παντρέψαμε στα ξένα, σαν τη μάνα του Κωνσταντή, μα τη χάσα� με μέσα σε ξένα πρότυπα. Θα μας βοηθούσες, σαν τη Γνώση, ν’ αποκτήσουμε και πάλι τη χαμένη μας αξιοπρέπεια, τον σβησμένο αυτοσεβασμό μας. Κι εμείς θα σου δείχναμε τον μόνο μας θησαυρό, τα παιδιά μας, που πάνω τους έχουμε ακουμπήσει όλες μας τις ελπίδες. Τέτοια θαύματα, βέβαια, γίνονται μόνο στα τραγούδια τα δημοτικά και στα παραμύθια. Γι’ αυτό, από κει ψηλά που είσαι, στείλε μας μονάχα την ευχή σου. Δώσε την περισσότερο στα παιδιά μας, για να στηρίξουν πάνω της τα θεμέλια του οίκου τους, του μέλλοντος της Ελλάδας. Ύστερα θ’ αρκεστούμε στα πο� λύτιμα βιβλία σου. Ύστερα μείνε και πάλι στην ουράνια γαλήνη που μόνη σου διάλεξες. Στην αιώνια ΣΙΩΠΗ. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Αλληλογραφία Π. Σ. Δέλτα, επιμέλεια: Ξ. Λευκοπαρίδη, Αθήνα, Εστία, σ. 99. Παραμύθι χωρίς όνομα, Εστία, 11η έκδ. 1974, σσ. 112-113. Ό.π., σ. 34. Τρελαντώνης, Εστία, 1932, σ. 17. Ό.π., σ. 7. Ό.π., σ. 71. Αλληλογραφία Π. Σ. Δέλτα, ό.π., σ. 99. Ό.π., σσ. 92 και 126. Ό.π., σ. 86. Ό.π., σσ. 43 και 99. Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου, Οι φίλοι του Βιβλίου, Αθήνα, 1946, 4η έκδοση, σσ. 162-163. 12. Παραμύθι χωρίς όνομα, ό.π., σσ. 36-37. 1 3. Αλληλογραφία Π. Σ. Δέλτα, ό.π., σσ. 22 και 205.

διαχρονικά*

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Κατερίνα Μιχαλοπούλου

Εκπαιδευτικός

Πώς τα παραμύθια προσεγγίζουν το παιδί

ν τα παραμύθια είναι τόσο ευρέως αποδεκτά και εύχρηστα από το παι� δί, είναι επειδή προσεγγίζουν μ’ έναν τρόπο τέλεια προσαρμοσμένο στο πώς το παιδί αντιλαμβάνεται και ερευνά τον κόσμο γύρω του: είναι γι’ αυτό το λόγο που του φαίνονται τόσο πειστικά: «πιστοποιούν αυτό που συνδέει τον αρχέγονο και τον παιδικό τρόπο σκέψης»1. Ενώ εμπεριέχουν «θέματα προερχόμενα από τους ενήλικες, συλλογικές αναπαραστάσεις»2, εντούτοις οδη� γούν το παιδί προς έναν κόσμο αντίστοιχο με το δικό του επίπεδο αντίληψης. Στο παιδί αρέσει πολύ να διερευνά τον φυσικό κόσμο, να παρατηρεί γύρω του και να ψάχνει ερμηνείες στα ευρήματα και τα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον. «Βλέπει παντού γύρω του ριζικούς μετασχηματισμούς να λαμβάνουν χώρα στην ίδια τη φύση των πραγμάτων και αυτό χωρίς εμείς οι ίδιοι να κατανοούμε τις αντιλήψεις του»3. Εφόσον η σκέψη του παιδιού είναι συγκριτική, η εικόνα με την οποία αντιλαμβάνεται τα πράγματα δεν είναι αναλυτική, ούτε εννοιολογική. Είναι συνολική και υποκειμενική. Το παιδί «ζει μέσα σ’ ένα είδος διακεχυμένων και αλλεπάλληλων μεταμορφώσεων που εξηγεί εν μέρει την ευκολία με την οποία αποδέχεται τις μεταμορφώσεις που συναντώνται στα παραμύθια»4. Ζει συχνά τη ζωή του σαν να ήταν ένα επινόημα της φαντασίας του, μία φανταστι� κή ιστορία, στην οποία το ίδιο είναι ο δράστης. Ασκεί μια σειρά από πράξεις στις οποίες φαντάζε� ται ότι είναι ο πρωταγωνιστής. * Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. Το κείμενο αυτό είχε δημοσιευτεί στο τεύχος 46, Καλοκαίρι 1997, σσ. 18-24. Η Κατερίνα Μιχαλοπούλου εί� ναι διδάκτωρ των Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Ανθρωπιστικών Σπουδών του Στρασβούργου, ειδ. Επιστήμων στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Φλώρινας του Α.Π.Θ.

57 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

Επινοεί έναν δικό του κόσμο ή –πιο συγκεκριμένα– μεταθέτει τις κατα� στάσεις του πραγματικού κόσμου σε μία καινούργια τάξη πραγμάτων εντελώς κατάλληλη γι’ αυτό5. Ζώντας συγχρόνως μέσα σ’ έναν κόσμο πραγματικό και φανταστικό, έλκε� ται από τις μαγικές μεταμορφώσεις που πραγματοποιούν οι νεράιδες. Αφήνο� ντας τον εαυτό του να παρασυρθεί σ’ αυτό τον θαυμάσιο κόσμο, όπου υπάρ� χουν έντονα στοιχεία φυγής από την πραγματικότητα, στοιχεία ονειρικά, όπου συμβαίνουν πράγματα που δεν συμβαίνουν αλλού, βυθίζεται σ’ έναν κόσμο παντελώς ονειρικό, όπου οι μεταμορφώσεις είναι αληθινές ακόμα κι αν δεν ερμηνεύονται ποτέ, όπου οι νεράιδες παρεμβαίνουν χωρίς να το εκπλήξουν, για να επηρεάσουν με τη δύναμή τους τα αντικείμενα και να τα κάνουν να φαίνονται διαφορετικά απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα.

Το μοντέλο της μεταμόρφωσης των παραμυθιών

58 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τα παραμύθια περιέχουν εικόνες κοινωνικοποίησης, συλλογικές αναπαραστά� σεις υποκείμενες σ’ έναν κανόνα, σ’ ένα σχήμα που δεν μπορεί να προσδιορι� στεί έξω από μία συγκεκριμένη ιδεολογία και κοινωνική ηθική. Αντιστοιχούν στην προοδευτική σύνδεση ενός κοινωνικού στερεότυπου, εφ’ όσον οι κοι� νωνικοί κανόνες είναι ενσωματωμένοι σ’ αυτό και παρέχουν το πλαίσιο όπου στηρίζεται η οικοδόμηση του κόσμου της φαντασίας. Έτσι η φαντασία του παιδιού βρίσκει «ένα στήριγμα τόσο πιο σταθερό όσο περισσότερο είναι εγγυημένο από το κοινωνικό σύνολο»6.

Αυτό που είναι αξιοσημείωτο σε όλα τα παραμύθια είναι ο υπερβολικά απλώς χα� ρακτήρας των προσώπων που συμμετέχουν στη δράση: ο ήρωας είναι πάντα καλός, ενώ ο αντι-ήρωας είναι κακός. Το παιδί αγγίζεται από αυτά τα αφηγήματα στα οποία οι χαρακτήρες των προ� σώπων είναι απλοποιημένοι, γιατί η συναισθηματικό� τητά του προβαίνει σε ταξινομήσεις, «…τα βιώματά του είναι κατά πολύ αναμιγμένα με τις επιθυμίες του, τις αναμνήσεις του, τις συνήθειές του, για να είναι αντικειμενικά»7. Η δυστυχία που εμφανίζεται από την αρχή του παραμυθιού ή κατά τη συ� νέχεια της πλοκής, αξιολογείται από τον ήρωα ως μία ελλιπής κατάσταση, μια διατάραξη της ισορροπίας. Καθίσταται έτσι το κίνητρο της διήγησης που παρουσιάζεται ως διαδικασία βελτίωσης για την αποπεράτωση αυτής της ελ� λιπούς κατάστασης. Ο ήρωας «ψάχνει να βρει την τάξη πραγμάτων στην οποία θα μπορούσε να ενσωματωθεί»8. Εφόσον αρχίζει η δράση, εκτελεί μία σειρά από πράξεις, κατορθώματα, ενέργειες, που βαθμιαία, μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο, καταλήγουν στη νίκη. Για να είναι αποδεκτός, πρέπει να είναι νικητής. Έτσι το τέλος είναι αίσιο, εφόσον το αφήγημα τελειώσει πάντα με τη νίκη του ήρωα που περατώνει τη δοκιμασία με την κατοχή του αντικειμένου της επιθυ� μίας του. Τα κατορθώματά του είναι οι εκδηλώσεις της ίδιας του της δύναμης ή αποτέλεσμα επέμβασης ενός βοηθού. Στην κακοδαιμονία που παρουσιάζεται από την αρχή του αφηγήματος, ή στην παραβίαση της υπάρχουσας τάξης κατά την εξέλιξή του, αντιστοιχεί μία βελτίωση: η έλλειψη ισορροπίας τακτοποιείται. «Οι αρχικές αρνητικές λειτουργίες εκτυλίσσονται παράλληλα με τις τελικές θετικές λειτουργίες»9. «Η διατάραξη της ισορροπίας αντιστοιχεί στην πλήρη αποκατάσταση των αξιών, πράγμα που μπορεί να εκφραστεί περίπου μ’ αυτούς τους όρους: σ’ έναν κόσμο χωρίς νόμους οι αξίες είναι ανατρέψιμες: η αποκατάσταση των αξιών καθιστά δυνατή την επιστροφή στο βασίλειο του νόμου»10. Οι όροι της διατάραξης της ισορροπίας και της αποκατάστασης των αξι� ών που παρίστανται κατά την εξέλιξη των δρώμενων μέσα στα παραμύθια, εμφανίζονται επίσης μέσα στις διηγήσεις των παιδιών που, χρησιμοποιώντας τις δομές των παραμυθιών, ενσωματώνονται σε μία καθορισμένη κοινωνική ηθική. Το αίσιο τέλος συμπίπτει με τη σταθερή ευτυχία του ήρωα. Το παιδί πραγ� ματοποιεί προοδευτικά το μεταμορφωτικό μοντέλο των παραμυθιών μέχρι την ολοκλήρωσή του. Τα γεγονότα συνδέονται με τέτοιο τρόπο που τείνει να συμπληρώσει το προβλεπόμενο δομικό μοντέλο. Διασαλπίζει τον ηρωισμό και την εγκαθίδρυση των αξιών έτσι ώστε η κοινωνική τάξη να είναι σεβαστή. «Η φαντασία παρουσιάζεται σαν ασφάλεια, αποκτά βαρύτητα, προσφέρει στηρίγματα. Εντάσσεται σε κοινωνικά πλαίσια και εναρμονίζεται με μοντέλα»11. Κατ’ αυτό τον τρόπο «ακόμα και οι εικόνες οι φαινομενικά πιο προσωπικές μένουν επίσης συνδεδεμένες με το κοινωνικό»12.

59 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

60 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το σχήμα του αφηγήματος προβάλλεται λοιπόν με τον παρακάτω τρόπο: πρέπει ο ήρωας να μεταβάλει αυτή την κατάσταση μέσω μιας αλληλουχίας αγώνων και δοκιμασιών, ή πρέπει να επέμβει ένας βοηθός. Η έκβαση του αγώνα ενάντια στον αντι-ήρωα είναι νικηφόρα και συχνά ισοδυναμεί με την τιμωρία του, το κακό που υπέστη ο ήρωας διορθώνεται. Η δράση είναι επανορθωτική και απονέμει δικαιοσύνη. Η αποδεδειγμένη αξία του ήρωα προσδοκά μία ανταμοιβή. Η δομή αυτών των αφηγημάτων μπορεί λοιπόν να θεωρηθεί ότι ανάγεται σε μία βελτίωση που αντισταθμίζει την υφι� στάμενη δυσάρεστη κατάσταση, η οποία συχνά πραγματοποιείται χάρη στο φανταστικό. Πρόκειται λοιπόν για μια δομή φαντασιακής υπόστασης που το παιδί χρησιμοποιεί για να συνδέσει ένα καινούργιο αφήγημα.

Ο ρόλος της κάθαρσης των παραμυθιών Το παραμύθι είναι ένα μέσο που αγγίζει άμεσα τη συναισθηματική ζωή του παιδιού. Κάθε παραμύθι είναι πάντα η ιστορία μιας εξερεύνησης. Είναι η αφή� γηση αυτών που πράττει ή αυτών που υφίσταται ο ήρωας, ο οποίος προσπαθεί να βελτιώσει την κατάστασή του, είτε πιεζόμενος από μία στέρηση στο συναι� σθηματικό, φυσικό ή υλικό επίπεδο είτε γιατί η αρχική αρμονική του κατάστα� ση βρίσκεται ξαφνικά διαταραγμένη, ύστερα από μια κάποια δυσμενή εξέλιξη. Αν δεν υπήρχε ελπίδα, το παραμύθι δεν θα είχε λόγο ύπαρξης. Κατά γενικό κανόνα, ένα παραμύθι αρχίζει λοιπόν με μια αντίθεση που αναδεικνύεται ανά� μεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο της επιθυμίας του. Τελειώνει δε με το ευτυχές τέλος, με την επιτυχία της επιχειρούμενης εξερεύνησης. Στο τέλος της ιστορίας ο ήρωας, ζώντας τις περιπέτειες ολομόναχος μέσα στον κόσμο του παραμυθιού, χωρίς να ξέρει στο ξεκίνημα την κατάληξή τους, κατακτά την ελευθερία και την ανεξαρτησία και επιστρέφει σε μια ευτυχισμένη πραγματι� κότητα στερούμενη μαγείας.

Τα παραμύθια πετυχαίνουν να εμπλουτίσουν την εσωτερική ζωή του παι� διού. Το βοηθούν με την πλοκή τους να «βάλει λίγη συνοχή στη σύγχυση των συναισθημάτων του»13, να καταλάβει πως υπάρχουν λύσεις ακόμα και στις πιο πιεστικές ψυχολογικές καταστάσεις. Το παιδί, γοητευμένο από τον ήρωα, ταυτίζεται μαζί τους διαμέσου όλων των δοκιμασιών του, μοιράζεται με τη φαντασία του όλες τις λύπες του και θριαμβεύει μαζί του τη στιγμή που το καλό υπερισχύει και το κακό εξαλείφεται. Καθώς αφήνεται να οδηγηθεί σ’ ένα φανταστικό ταξίδι, μπορεί να αντισταθμίσει μέσω της ταύτισης με τον ήρωα όλες τις ατέλειες, πραγματικές ή φανταστικές, του εαυτού του. Τα παραμύθια προξενούν πάντα ένα συναίσθημα ανακούφισης, δίνουν την ελπίδα για το μέλλον και περιέχουν την υπόσχεση ενός ευτυχισμένου τέλους, δείχνοντας στα παιδιά πώς μπορούν να είναι πιο δυνατά από τους γίγαντες, δηλαδή πώς μπορούν να μεγαλώσουν και να είναι τα ίδια όπως ο ήρωας, να αποκτήσουν τις ίδιες δυνάμεις. Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε πως τα παραμύθια παίζουν ένα ρόλο κάθαρσης. Το παραμύθι είναι αυτό που ο Lewis Caroll αποκάλεσε «δώρο αγάπης» προορισμένο για κάποιο παιδί. Συνεισφέρουν λοιπόν κατά τρόπο σημαντικό και θετικό στην ψυχολογική εξέλιξη του παιδιού, γιατί το κάνουν να πιστεύει πως θα γνωρίσει ένα θαυμάσιο μέλλον: «Μόνο αυτή η πεποίθηση μπορεί να του δώσει τη δύναμη να μεγαλώσει με ασφάλεια και σεβόμενο τον εαυτό του»14. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Seung, O.-R., Psychopédagogie du conte. Essai suivi de seize contes coréens, Paris, Fleurus, 1971, σ. 26. 2. Chateau, J., Les sources de l’imaginaire, Paris, editions universitaires, 1972, σ. 285. 3. Bettelheim, B., Psychanalyse des contes de fées, Paris, Robert Laffont, 1976, σ. 116. 4. Wallon, H., De l’acte à la pensée, Paris, Flammarion, 1970, σ. 174. 5. Freud, S., “La creation littéraire et le rêve éveillé”, Essai de Psychanalyse apliquée, Lagny-sur Marne, Gallimard, 1952, σ. 70. 6. Chateau, J., Les sources de l’imaginaire, ό.π., σ. 286. 7. Wallon, H., Les origins de la pensée chez l’enfant, Paris, PuF, 1963, σ. 241. 8. Greimas, A. J., Du sens. Essais sémiotiques, Paris, Seuil, 1970, σ. 233. 9. Greimas, A. J., Semantique structurale, recherche de methode, Paris, Librairie Larousse, 1966, σ. 200. 10. Greimas, A. J., ό.π., σ. 208. 11. Chateau, J., Les sources de l’imaginaire, ό.π., σ. 264. 12. Chateau, J., ό.π., σ. 263. 13. Bettelheim, B., Psychanalyse des contes de fees, ό.π., σ. 26. 14. Bettelheim, B., Psychanalyse des contes de fees, ό.π., σ. 236.

ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αναγνωστόπουλος, Β. Δ., Γλωσσικό υλικό για το νηπιαγωγείο (από τη θεωρία στην πράξη), Αθήνα, Καστανιώτης, 1994. Αναγνωστόπουλος, Β. Δ., Θέματα Παιδικής Λογοτεχνίας – Α΄ Ανιχνεύσεις, Αθήνα, Καστανιώτης, 1990. Boulay, L., Magie du contes, ses rythmes, sa dynamique, AmandCollin, Bourelier, 1981.

61 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

Bremond, C., Logique de récit, Paris, Seuil, 1973. Γερμανός, Δ., Παιδαγωγική και Σχολικός Χώρος, Υπηρεσία Δημοσιευμά� των Α.Π.Θ., 1991. Flahault, F., L’interprétarion des contes, Paris, Denöel, 1988. Gobert, D., Il était une fois le bon Dieu, le père Nöel et les fees, Paris, Albin Michel, 1992. Jean, G., Le pouvoir des contes, Paris, Casterman, 1990. Μερακλής, Μ., Σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία (1945-1980), Αθήνα, Πατάκης, 1987. Μερακλής, Μ., Έντεχνος λαϊκός λόγος, Αθήνα, Καρδαμίτσας, 1993. Μιχαηλίδης-Νουάρος, Α., Η παιδική ψυχή και το παραμύθι, Θεσσαλονίκη, 1977. Μιχαηλίδης-Νουάρος, Α., «Ξαναδιαβάζοντας την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων: Η αξία του L. Carroll σα συγγραφέα», Παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο: Έργο τέχνης ή μέσο αγωγής;, Θεσσα� λονίκη, Σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, 18-20 Οκτ. 1985. Παρμενίδης, Τ., «Η εικονογράφηση στο έντεχνο παραμύθι. Δύο βασικές επιλογές κατά τη δη� μιουργία της εικόνας», Η παιδική λογοτεχνία και το μικρό παιδί, Σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Αθήνα, Καστανιώτης, 1986. Παρμενίδης, Τ., «Η εικονογράφηση του φανταστικού χώρου», περ. Διαδρομές, τχ. 11, 1988. Pezu, P., La petite fille dans la forêt de contes, Paris, Robert Laffont, 1981. Ροντάρι, Τζ., Γραμματική της φαντασίας (Πώς φτιάχνουμε ιστορίες για μικρά παιδιά), μτφρ.: Μ. Βερτσώνη-Κοκόλη & Αγγουρίδου Στρίντζη, Αθήνα, Τεκμήριο, 1985. Soriano, M., Les contes de Perrault, culture savante et traditions populaire, Paris, Gallimard, 1978. Φράγκος, Χ., «Ο ψυχικός κόσμος του παιδιού και το παιδικό βιβλίο», περ. Διαβάζω, τχ. 94, 1984.

\AÏ¤Í·Ó‰ÚÔ˜ ¶··‰È·Ì¿ÓÙË˜

Te ÎÚ˘Êe M·Ó‰Ú¿ÎÈ

¢È·ÛÎÂ˘‹ ÎÂÈÌ¤ÓÔ˘ - EåÎÔÓÔÁÚ¿ÊËÛË

Eû· K·Ú·ÓÙÈÓÔÜ âÎ‰ﬁÛÂÈ˜

¶APPH™IA

°ÈÔÚÙ¿˙Ô˘ÌÂ Ì¤ Î¿ıÂ ÙÚﬁÔ

‰È·‚¿˙ÔÓÙ·˜...

TËÏ. 210 94 22 075 e-mail: parrisiabooks@gmail.com

ΠΟΙΗΜΑ ΓΙΑ ΤA XΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΟΙ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΕΛΑ ΤΟΥΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Από του Χριστού τη χάρη κι ως τα Φώτα του Γενάρη να ’μαστε οι Καλικαντζάροι όλο ζαβολιά και χάρη. Μέρες δώδεκα έχω πάρει κι ύστερα παίρνω ποδάρι.

64 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Να ’μαστε οι Καλικαντζάροι όλο ζαβολιά και χάρη! Έχω μύτη σαν παντζάρι το αυτί μου είναι σαν φτυάρι γαϊδουρίσιο έχω ποδάρι και τραγίσιο έχω τομάρι ψείρες και μαλλί κουβάρι! Με φωνάζουν Κασιδιάρη! Παγανό! Μαγαρισιάρη! Βατρακούκο! Βρομισιάρη! Παρωρίτη! Γαργαλιάρη! Ξωτικό! Και Παιχνιδιάρη! Και του Βάκχου απομεινάρι! Κατεβαίνω απ’ το φεγγάρι και τσουλάω μ’ ένα λινάρι ή πετιέμαι σαν χορτάρι απ’ της γης μας το ζωνάρι· απ’ το τζάκι ως το κελάρι περπατάω στο ντουβάρι στα κατώγια και στ’ αμπάρι μες στ’ ανώγια, στο πατάρι

στο ντουλάπι, στο συρτάρι στο βρακί και στο ταγάρι στο καλό το μαξιλάρι το τραγίσιο μου ποδάρι με γαϊδουρινό αχνάρι ό,τι αφήσει κι ό,τι πάρει.

Ρίχνω τρίχες στο ζυμάρι κατουρώ στο γιοματάρι γαργαλώ το παλικάρι για να σπαρταράει σαν ψάρι στα κορίτσια σαλιγκάρι βάζω στο βρακοζωνάρι· τραμπαλιάζω το καντάρι πίνω λάδι απ’ το λυχνάρι μουτζαλώνω το φανάρι μες στου γέρου το σαλβάρι βάζω αγκαθωτό κλωνάρι·

μες στο μέλι στο πιθάρι ρίχνω αλάτι και χορτάρι στο ρακί στο πενηντάρι πνίγω μέσα ένα σκαθάρι πασπατεύω το λανάρι βγάζω γλώσσα στο φεγγάρι. Άι-Βασίλη γυρισιάρη δάσκαλε ψυχοπονιάρη με χαρτί και καλαμάρι κάνε μας κι εμάς μια χάρη που ’ρθαμε οι Καλικαντζάροι φέρε πράσινο χαβιάρι στο πιρούνι ένα κριάρι βασιλόπιτα από ψάρι μες στο τρύπιο το κουμάρι φέρε σούπα από γουμάρι και σουβλάκι από κριθάρι και της ρέγγας το ποδάρι κι ό,τι άλλο σου γουστάρει. Ως τα Φώτα έχουμε χάρη σαν λαλήσει πετεινάρι φεύγουμε οι Καλικαντζάροι. Θέτη Χορτιάτη

65 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

www.ellinoekdotiki.gr

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΟΥΡΤΖΗΣ

Στα ίχνη του Θησαυρού των θησαυρών! Διάστ. 15x22 εκ. • σελ.: 80 • ΤΙΜΗ € 8

Κάποτε στις θάλασσες του κόσμου αρμένιζε ο «Πειρατής των Επτά Θαλασσών». Αυτός, λοιπόν, είχε βάλει σκοπό της ζωής του να ανακαλύψει τον θησαυρό των θησαυρών... και κάποια στιγμή τον βρήκε... αλλά μαζί του δεν τον πήρε... τον άφησε εκεί θαμμένο... Άφησε, όμως, στους γιους του έναν χάρτη για να τον βρουν... Θα τα καταφέρουν;

ΣΟΦΙΑ ΠΑΡΑΣΧΟΥ

Μελίνα και Μιράντα

Δύο Mικρές Kυρίες στην κατασκήνωση Διάστ. 15x22 εκ. • σελ.: 80 • ΤΙΜΗ € 8

Οι εννιάχρονες δίδυμες αδελφούλες, η Μελίνα και η Μιράντα, πάνε για πρώτη φορά κατασκήνωση. Με την Κατερίνα, τη Λάουρα και τη Ράνια, τα άλλα κορίτσια της σκηνής τους, φτιάχνουν την ομάδα «Μικρές Κυρίες» και περνούν μαζί αξέχαστες στιγμές.

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΒΑΛΕΡΙΑΝΟΣ

Ο Πριονόδοντος, η Χοροπηδηχτούλα και τα επτά Κατσικάκια

Διάστ. 22x30 εκ. • Δεμένο • σελ.: 56 • ΤΙΜΗ € 12,5

Την οικογένεια Κατσικάκη τη γνωρίζετε; Τον σκουροσοκολατοκαφετή λύκο Πριονόδοντο; Ευκαιρία, λοιπόν, να μεταφερθείτε νοερά στο ηλιόλουστο και καταπράσινο λιβάδι όπου ζουν και να ανακαλύψετε πως ό,τι ξέρατε για λύκους, κατσικάκια, αρνάκια και άλλα άγρια ζωάκια... πάνε περίπατο...

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΟΥΜΠΟΥΣΗΣ

H αγάπη της Μυρμηγκίνας και του Τζίτζικα Διάστ. 22x30 εκ. • Δεμένο • σελ.: 72 • ΤΙΜΗ € 15,7

Μια νεαρή μυρμηγκίνα ακούει για πρώτη φορά στη ζωή της τζιτζίκι να τραγουδά... Η μελωδία του έχει άρωμα καλοκαιριού. Και εντελώς ξαφνικά... ο Τζίτζικας και η Μυρμηγκίνα γνωρίζονται. Και όλα αλλάζουν...

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ

Φλώρ

ακολουθώντας τη μ

Διάστ. 22x30 εκ. • Δεμένο • σελ

Πόσοι από εσάς γνωρίζετε προτού γίνουν «ωραίες πετα Και πως οι κάμπιες πρέπει να τόπο μαγικό για να με Η Φλώρα μας θέλει να Τι λέτε; Θα καταφέρει, άραγ «το όνειρό της θα

ΣΟΦΙΑ ΠΑΡΑ

Τσίκο το σκυλά

μπορούσε να κουνήσ

Διάστ. 22x30 εκ. • Δεμένο • σ

Ο Τσίκο, το σκυλάκι που μόνο του στην αυλή ήταν πολύ λυπημένο. Τα ά προσπαθούν να τον κ Θα τα καταφ

Προδημοτική εκπαίδευση και Δημοτικό / Γυμνάσιο / Λύκειο / Πανεπιστημιακά / Παιδαγωγικά / Εκπαίδευση Ενηλίκων Λεξικά / Μέθοδοι Εκμάθησης Ξένων Γλωσσών / Χάρτες / Εκπαιδευτικές Αφίσες / Μελέτες - Δοκίμια / Ποίηση / Λογοτεχνία Εικονογραφημένα Βιβλία / Παιδική Λογοτεχνία / Comics και Graphic Novels

Α ΚΛΑΔΗ

ρα

μαγική πυξίδα

λ.: 56 • ΤΙΜΗ € 14 (+CD)

ε πως οι πεταλούδες αλούδες» είναι κάμπιες; α ταξιδέψουν σε έναν εταμορφωθούν; γίνει πεταλούδα! γε, να φτάσει εκεί που α ξυπνήσει;»

ΡΑΣΧΟΥ

άκι που δεν σει την ουρά του

σελ.: 48 • ΤΙΜΗ € 13,7

υ βρέθηκε ξαφνικά ή του σπιτιού, άλλα ζώα του κήπου κάνουν να χαρεί. φέρουν;

ΣΟΦΙΑ ΠΑΡΑΣΧΟΥ

Η σταγόνα της αγάπης

Διάστ. 22x30 εκ. • Δεμένο • σελ.: 56 • ΤΙΜΗ € 13,7

«Θέλω να γνωρίσω τη Γη, παππού Ουρανέ», παρακάλεσε η Σταγονίτσα, κι εκείνος, μεγάλος και πάνσοφος όπως είναι, της έκανε τη χάρη. Έτσι η Σταγόνα ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι στη διάρκεια του οποίου βρήκε απαντήσεις στις απορίες της. Έμαθε τι είναι ο πλούτος, η δύναμη, η ομορφιά, η βία και, πάνω απ’ όλα, γνώρισε τι είναι η αγάπη! Γιατί εκείνη έγινε η Σταγόνα Της Αγάπης

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΒΑΛΕΡΙΑΝΟΣ

Γυρεύοντας μια Αγκαλίτσα Διάστ. 22x30 εκ. • Δεμένο • σελ.: 56 • ΤΙΜΗ € 13,7

Ένα απίστευτα γλυκό πουλάκι, ο Κοκουλίνος, αναζητά το θαύμα του κόσμου, τη μητρική αγάπη! Γυρίζει τον κόσμο όλο γυρεύοντας τη στοργή και τη θαλπωρή, που μόνο η αγκαλίτσα μιας μανούλας μπορεί να προσφέρει!

συνέντευξη ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Παναγιώτα Σμυρλή Η Παναγιώτα Σμυρλή γεννήθηκε στην Πά� τρα όπου και ζει. Εργάστηκε για πολλά χρό� νια ως λογίστρια, αλλά τελικά ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία. Έχει βραβευτεί σε διαγω� νισμούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. To Πανευρωπαϊκό Βραβείο διηγήματος για το διήγημα «Σπασμένο ρόδι» θα της απονεμη� θεί τον Ιανουάριο του 2012.

ΕΡΓΑ ΓΙΑ ΜΙΚΡΟΥΣ

68 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

• Ανθείας 201, εκδόσεις Εντός, 2000 ( Έπαινος Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για τη νεανική ηλικία). • Ο γάτος με το ψάθινο καπέλο, εκδόσεις Καστανιώτη, 2001 (μυθιστόρημα για παιδιά 10+). • Η σφυρίχτρα της Στέφης, εκδόσεις Εμπειρία Εκδοτική, 2009 (παραμύθι).

ΕΡΓΑ ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΟΥΣ

• Έρωτας ποταμός, εκδόσεις Εμπειρία Εκδοτική, 2004 (μυθιστόρημα). • Τα Τζοβαΐρια της αγάπης, εκδόσεις Εμπειρία Εκδοτική, 2006 (συλλογή διηγημάτων, Βραβείο από Αφγανιστάν και Ινδία). • Εφτά φεγγάρια, εκδόσεις Εμπειρία Εκδοτική, 2008 (μυθιστόρημα). Έχει συμμετάσχει σε συλλογικές εκδόσεις για μικρούς και μεγάλους, στις εκ� δόσεις Εμπειρία Εκδοτική, Ψυχογιός και Κέδρος.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Αγγελική Βαρελλά: Κυρία Σμυρλή, ο τρόπος της γραφής σας είναι γεμάτος εικόνες μιας παιδικής ηλικίας που φαίνεται πως σας σφράγισε δυναμικά. ΠΑΝΑΓΙΏΤΑ ΣΜΥΡΛΉ: Έχετε δίκιο. Η εποχή των παιδικών μου χρόνων μύριζε γιασεμί, ζεστές τηγανίτες και κάστανα στη χόβο� λη. Είχαμε μια πέτρινη μάντρα στην αυλή μας όπου σκαρφάλωναν αρωματικά φυτά, μπλέκονταν με τον κισσό και γέμιζαν φωλιές πουλιών με σπασμένα τσόφλια, γάτες που γυρόφερναν προς άγραν και μια «φούρκα» (ξύλινη διχάλα) που υποβάσταζε το σκοινί με τις ατέλειωτες μπουγάδες που

69 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

ανέμιζαν σαν σημαίες πολυεθνικές. Στη μάντρα, πίσω από μια μισοβγαλμένη πέτρα, έκρυβα τους μικρούς μου θησαυρούς: μπιχλιμπίδια της δεκάρας, δυο δαχτυλίδια με χάντρες του πανηγυριού, μια κόκκινη σφυρίχτρα, μια ξύστρα σιδερένια κι ένα στυλό χρώματος βιολετί, που και τώρα είναι φυλαγμένο στο γραφείο μου. Η ζωή είναι πραγματικά απίστευτη. Φοράω σκουλαρίκια με χαραγμένο πάνω τους το κέρας της Αμάλθειας, που έφτασαν σε μένα με τρόπο συγκλονι� στικό. Διασώθηκαν κρυμμένα πίσω από ένα τούβλο στο στρατόπεδο του Άου� σβιτς κι έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο σε μια ιστορία από τα «Τζοβαΐρια» μου. Α.Β.: Το σπίτι σας χωρούσε μια τόσο μεγάλη οικογένεια, έξι παιδιά και τους γονείς; Π.Σ.: Ναι, ήμασταν μια μεγάλη και αγαπημένη οικογένεια. Το σπίτι μας ήταν λιτό, απλόχωρο, με πράσινα πορτοπαράθυρα κι ένα όμορφο ρόπτρο, που όταν επιτέλους κατάφερα να το φτάσω, ένιωσα πως άφησα πίσω μου τον κόσμο των μικρών. Θυμάμαι την ξυλόσομπα να καίει αιώνια και πάνω να ψήνονται

καλαμπόκια ή κάστανα, να φουσκώνουν καφέδες με καϊμάκι, να λιώνουν οι πορτοκαλόφλουδες και να πλέκονται παραμυθίες. Α.Β.: Να υποθέσουμε δηλαδή ότι οι γονείς σας είχαν κάποια σχέση με την καλλιτεχνία, τη λογοτεχνία;

70 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Π.Σ.: Όπως το πάρετε. Ο πατέρας ήταν καλλιτέχνης. Έχτιζε πηγάδια που άφη� σαν εποχή, έλυνε κι έδενε αργαλειούς σε υφαντουργείο, σκάρωνε παραμύθια σε συνέχειες και ήταν απίστευτος στο να δημιουργεί άμιλλα φαντασίας μετα� ξύ μας. Έφτιαχνε όλο το χρόνο υπέροχους χαρταετούς με μακριές ουρές και ζύγια που ξεχώριζαν στον ουρανό, και που τους πουλούσαμε τις Απόκριες. Και βεβαίως ήταν Καραγκιοζοπαίχτης που δεν καταδέχτηκε να εισπράξει ποτέ εισιτήριο – απεναντίας. Η μάνα τραγουδούσε πάνω απ’ την κατσαρόλα και τα τηγάνια της – έξι παιδιά, βλέπεις, δεν ήταν εύκολο, τα χέρια της μονίμως απασχολημένα αλλά το χαμόγελο δεν την εγκατέλειψε ποτέ. Η παρουσία της είχε κάτι από την ανεμελιά της πεταλούδας, που δεν μπορείς ν’ αγγίξεις τα λαμπερά της φτερά. Το τραγούδι υπήρξε ανέκαθεν ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπιζε τα συναι� σθήματά της, τις απορίες, τις έγνοιες και τους στοχασμούς της. Η γιαγιά μου, η Μαριγώ η Σμυρνιά, είχε κρεμάσει παντού ματσάκια από βότανα, ανάμεσα στο «γιούκο» με τα στρωσίδια φύλαγε τις δαντέλες που έπλεκε για τις εγγόνες της καρδιάς της και κάθε Κυριακή έδενε χαλβά και κοπάναγε στο μπρούτζινο γουδί στραγάλια με ζάχαρη. Γέμιζαν οι γυάλες της γλυκό βύσσινο και οι πιατέλες της λουκουμάδες με μέλι. Έψηνε χορτόπιτες στριφτές κι έφτιαχνε λαχανοντολμάδες που τους στόλιζε με φέτες λεμονοπορ� τόκαλα, μοσχοκάρφι και καρπό κουκουναριού. Ήταν κοντούλα κι αφράτη κι έμοιαζε με καραμελίτσα παραγεμισμένη σερμπέτια και σιρόπια της Ανατολής. Α.Β.: Επομένως, πήρατε από όλους αυτούς κάτι. Π.Σ.: Ναι, δε γινόταν αλλιώς. Στο πηγάδι μας, που έβλεπε στο δρόμο, ξεκου� ράζονταν νοικοκυρές και ταψιά στο διάβα τους από το φούρνο προς το σπίτι, έστριβαν τον καπνό τους οι γέροντες, ενώ στο πεζούλι με τους κατιφέδες πλέ� κονταν σχόλια. Στρίγκλιζε το μαγκανοπήγαδο κι ανέσυρε με τον κουβά νερό για κάθε διψασμένο. Καθόμουν στο γείσο του πηγαδιού κι αφουγκραζόμουν τις περιπέτειες των μεγάλων. Αν και δεν μπορούσα να κατανοήσω όλα όσα έλεγαν, έμαθα να διαβάζω τα συναισθήματα στη ματιά τους. Α.Β.: Κάνατε κι εσείς τον καραγκιοζοπαίχτη; Π.Σ.: Να σας πω, στην άκρη της αυλής υπήρχε μια παλιά αποθήκη που έμπαινε ο μπερντές και άρχιζε ο Καραγκιόζης. Αυτό ήταν θέαμα καλοκαιρινό, κυρίως του Σαββατοκύριακου. Την ώρα που ο ήλιος έγερνε, καταβρέχαμε να φύγει ο κουρνιαχτός, στρώναμε τις κουρελούδες καταγής να κάτσουν τα πιτσιρίκια και είχαμε σε μια χαρτοσακούλα στραγάλια, πασατέμπο και σταφίδα αχαϊκή,

που τα μοιραζόμασταν από το ταμείο αλληλεγγύης της γειτονιάς. Κολλάγα� με με αλευρόκολλα τις φιγούρες πάνω στο χαρτόνι, δένονταν τα σκοινιά, κι όσο να γίνουν αυτά συναγωνιζόμασταν για την πλοκή του σεναρίου, ποτέ δεν ξέραμε τι θα πούμε τελικά, ο πατέρας αυτοσχεδίαζε, το ίδιο κι εμείς, αλλά το αποτέλεσμα ήταν υπέροχο. Αυτό, μπορώ να πω με βεβαιότητα, ήταν η μύησή μου στο χώρο της μυθοπλασίας.

71 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

Α.Β.: Από το σχολείο ποιες επιρροές είχατε; Π.Σ.: Όταν ήμουν στην Ε΄ Δημοτικού, ο δάσκαλός μας λίγο πριν τις διακοπές των Χριστουγέννων μίλησε για ένα διαγωνισμό διηγήματος. Το βραβείο ήταν ένας κουμπαράς, κοκκάλινος, λευκός-κόκκινος, που περιείχε ένα τάλιρο. Κα� τάφερα και τον πήρα. Αν και προσπάθησα πολύ να βγάλω το περιεχόμενό του, το τάλιρο είναι ακόμα εκεί και ο κουμπαράς στο ξύλινο σεντούκι της άλλης γιαγιάς, που μου χάρισε τ’ όνομά της, και μύριζε έλατο, φλισκούνι κι αγριο� ρίγανη της ορεινής Ναυπακτίας. Έχει μυρωδιά η αγάπη όπως και το σεντούκι της, όπου φυλάω, όπως και τότε πίσω απ’ τη μάντρα με τις φωλιές, ό,τι για μένα είναι πολύτιμο. Α.Β.: Τα αδέλφια σας είχαν κάποια καλλιτεχνική φλέβα;

72 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Π.Σ.: Τ’ αδέρφια μου, εκτός από τα επαγγέλματα που κάνουν για βιοπορισμό, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ακολούθησαν τα χνάρια των γονιών. Ο Μιχά� λης είναι και ηθοποιός, η Δέσποινα δασκάλα με μεγάλη εξέλιξη, η Μαρία έχει υποκριτικές ικανότητες και πνεύμα αλληλεγγύης, ενώ ο Γιάννης γεμίζει τον ουρανό μας χαρταετούς με μακριές χρωματιστές ουρές σαν σερπαντίνες. Η Κωνσταντίνα έγινε σύννεφο, χρυσή βροχή, που ραντίζει τις μέρες μας για να θυμίζει το προσωρινό της ύπαρξης και τη χαρά της ζωής.

73 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

Α.Β.: Με εσάς και τα παιδιά σας, πώς ήταν η επικοινωνία αναφορικά με τα βιβλία; Π.Σ.: Τα παιδιά μου ήταν οι καλύτεροι ακροατές που είχα ποτέ και οι πιο άδο� λοι, όπως και κάθε παιδί άλλωστε. Είχα πάντα σχέση με τη γραφή, ποτέ δεν την εγκατέλειψα από τα χρόνια των σπουδών μου. Αν και ασχολήθηκα με τους αριθμούς, αυτή υπήρξε το αντίδοτο και η χαλάρωσή μου. Μου αρέσουν τα γλυκά και τα ταξίδια – και οι περιπέτειες του μυαλού. Α.Β.: Γράφετε κάτι αυτό τον καιρό; Π.Σ.: Εδώ και τρία χρόνια ασχολούμαι με ένα ιστορικό μυθιστόρημα για με� γάλους. Πρόκειται για μια βουτιά σε βαθιά νερά, αλλά ήθελα να την κάνω. Αφορά την περίοδο ’41-’46 και εμπλέκονται τέσσερεις ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό που είμαι τώρα, έχει να κάνει με όλα όσα έζησα, αφού το παρόν περι� έχει το παρελθόν όπως η ευτυχία τον καημό.

•

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ ΣΟΦΙΑ ΦΙΛΝΤΙΣΗ

74 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

φυγε στις 27 Απριλίου 2011 από τη ζωή αλλά όχι και από τις καρδιές μας η Σοφία Φίλντιση, η συγγραφέας που έγραψε πάνω από 40 βιβλία και είχε αποσπάσει πολλά βραβεία για τη λογοτεχνική προσφορά της. Η Σοφία Φίλντιση έγραψε παιδική λογοτε� χνία, διηγήματα, ποίηση, θεατρικά, έργα για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, ενώ κείμενά της ανθολογούνται στα σχολικά βιβλία. Αρκετά ποιήματά της έχουν μελοποιηθεί από τον Μίμη Πλέσσα και έχουν τραγουδηθεί από τη Δήμητρα Γαλάνη, τον Γιάννη Πουλόπουλο και άλλους. Τραγούδι της που μιλάει για την Ειρήνη είχε ακουστεί στο Σπόρτινγκ μετά τη Μεταπολίτευση. Συνήθως οι συγγραφείς λένε ότι δεν ξεχωρίζουν κάποιο από τα βιβλία τους, ότι όλα είναι παιδιά τους και γι’ αυτό τα αγαπάνε το ίδιο. Η Σοφία όμως φαινόταν ότι ξεχώριζε το βιβλίο της Τα Ψυχούδια, που επανακυκλοφόρησε το 2007 από τις εκδόσεις Ταξιδευτής, και απέσπασε Έπαινο από το Υπουργείο Πολιτισμού και Βραβείο του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Ήταν το βιβλίο που προτιμούσε να δωρίζει στους φίλους της. Μια συλλογή από διη� γήματα που αφορούν την περίοδο της Κατοχής. Ένα βιβλίο γραμμένο όπως θα μίλαγε μια γιαγιά στα εγγόνια της – και η Σοφία Φίλντιση είχε εγγονή, και κάθε καλοκαίρι που την έβλεπε δεν παρέλειπε να της διηγείται ιστορίες.

Παρά τα προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε τα τελευταία χρόνια, εξα� κολουθούσε να είναι ιδιαίτερα δραστήρια. Γεννήθηκε το 1937 στο ελάχιστα γνωστό χωριό Βανάδα της Τριφυλλίας. Τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο στην Κυπαρισσία και φοίτησε με υποτροφία στο Αμερικανικό Κολέγιο της Αθήνας. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της όμως το πέρασε στην αγαπημένη της Καλαμάτα, όπου υπηρέτησε από τη θέση της Δημοτικής Συμβούλου, ενώ υπήρξε και αντιπρόεδρος του Δημοτικού Πε� ριφερειακού Θεάτρου. Ίδρυσε και διηύθυνε τον πρωτοποριακό ραδιοφωνικό σταθμό «Αντιράδιο», που υπήρξε αντισυμβατικό όπως και η ίδια σε ό,τι έκανε. Αν κάποιος περνούσε το κατώφλι στο στούντιο του «Αντιράδιο» ένιωθε ότι έμπαινε σε μια ζεστή οι� κογένεια, στη θαλπωρή που μπορούσε να δημιουργήσει η συγγραφέας με την παρουσία της και με τα γοητευτικά μπλε μάτια της, που εύκολα μπορούσαν να σε μαγνητίσουν. Όποιος συνεργάστηκε μαζί της έχει ως ενθύμιο –εκτός από κάποιο βιβλίο της– ένα πάνινο σακουλάκι κεντημένο από την ίδια με λουλού� δια, γεμάτο από αποξηραμένα αρωματικά βότανα. Η συγγραφέας δεν περιόρισε την εμφάνισή της στο «Αντιράδιο», αλλά συνεργάστηκε και με την ΕΡΑ Καλαμάτας. Συγχρόνως έγραφε στην τοπική εφημερίδα Μάχη τα αγαπη� μένα των αναγνωστών «Υστερόγραφα» καθώς και καθημερινές ιστορίες για το περιοδικό Φλας της Μεσσηνίας. Της άρεσε η συναναστροφή με νέους, και στις συζητήσεις ποτέ δεν έδινε την εντύπω� ση της μεγαλύτερης. Δίδαξε σε μαθητές τε� χνικών σχολών λογοτεχνία, οργανώνοντας μαζί τους πολλές πρωτοβουλίες ανάγνωσης. Επιδίωκε να βρίσκεται με μαθητές και συχνά επισκεπτόταν σχολεία, όπου διηγιόταν στους μαθητές σαν γιαγιά της ιστορίες της. Όποτε δεν είχε ακροατήριο έγραφε, ώστε να μπορούν οι αναγνώστες της να απολαύσουν τις ιστορίες της οποτεδήποτε. H Σοφία Φίλντιση έγραφε με ιδίωμα και απευθυνόταν συχνά στο αναγνώστη της στο δεύτερο πρόσωπο, σαν σε συνομιλητή. Η γραφή της είναι τόσο άμεση που ο αναγνώ� στης ετοιμάζεται να απαντήσει στη συγγρα� φέα, έως ότου αντιληφθεί ότι απλώς πρέπει να διαβάσει την παρακάτω γραμμή και πως η Σοφία Φίλντιση δεν βρίσκεται απέναντί του. Θα βρίσκονται, όμως, πάντα τα βιβλία της. Έρρικα Αθανασίου

75 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

νέα

«ΜΟΥ ΕΚΛΕΨΑΝ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΜΟΥ»: ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ 10 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Μαίρη Κρητικού

Υπεύθυνη Επικοινωνίας της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. Μέλος του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου/Ελληνικού Τμήματος ΙΒΒΥ

76 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.), επιστημονικό μη κερδοσκοπικό σωματείο, που εδώ και είκοσι χρόνια ανα� πτύσσει υπηρεσίες για την ψυχική υγεία παιδιών, εφήβων και των οικογενει� ών τους, προσκάλεσε τον πολυβραβευμένο Ισπανό συγγραφέα/εικονογράφο Tàssies (Josep Antoni Tàssies Penella). Αφορμή στάθηκε η παρουσίαση του βιβλίου Μου έκλεψαν το όνομά μου, το οποίο εκδόθηκε στα ελληνικά από την Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., σε μετάφραση Δημήτρη Ψαρρά. Ο Tàssies (Τάσιες), πατέρας ο ίδιος τεσσάρων παιδιών, ευαισθητοποιημένος και συνειδητά δίπλα στα προ� βλήματα των παιδιών/εφήβων, προσέφερε τα συγγραφικά του δικαιώματα στην Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. θέλοντας να συμβάλει στα προγράμματά της. Το πρόγραμμα της τριήμερης επίσκεψής του, ασφυκτικά γεμάτο, περιελάμ� βανε επίσκεψη στον Ξενώνα «ΜΕΛΙΑ» της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., στον οποίο φιλοξε� νούνται παιδιά που έχουν γονείς με χρόνια ψυχικά προβλήματα, γεμίζοντας το απόγευμά τους με μια ξεχωριστή προσέγγιση από μέρους του. Η «ζεστασιά» του, η παιχνιδιάρικη διάθεση, η ελευθερία στην έκφραση, παρακίνησε τα παι� διά να «παίξουν» με τα χρώματα, να βραχούν παίζοντας στην ξαφνική μπόρα, να του διαβάσουν στα ελληνικά το βιβλίο του και να χαρούν μια ουσιαστική ανθρώπινη επαφή. Παράλληλα επισκέφθηκε και σχολεία, όπου συνάντησε μι� κρούς αναγνώστες του βιβλίου του. Σε συνεργασία με τον Κύκλο Παιδικού Βιβλίου/Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ ορ� γανώθηκε ένα εικαστικό εργαστήρι με θέμα την ενδοσχολική βία. Οι εικό� νες που ζωγράφισαν οι εικονογράφοι Φιλομήλα Βακάλη-Συρογιαννοπούλου, Λήδα Βαρβαρούση, Πέρσα Ζαχαριά, Αιμιλία Κοντέου, Βασιλική Λαμπίτση, Πάρις Ναυπλιώτης, Πωλίνα Παπανικολάου και Διατσέντα Παρίση, αφορού� σαν το θύμα, το θύτη και τον παρατηρητή. Τα έργα όλων με δυνατές εκφρά� σεις αναδεικνύουν το πρόβλημα σε όλη του τη διάσταση. Πρόκειται δε να

εκτεθούν σε μια προσεχή έκθεση, την οποία θα οργανώσει η Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. και το Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ. Η παρουσίαση του βιβλίου πραγματοποιήθηκε στο Αμφιθέατρο του Ινστι� τούτου Θερβάντες, παρουσία του Προξένου και Μορφωτικού Ακολούθου της Ισπανικής Πρεσβείας Christian Font και εκλεκτών καλεσμένων. Χαιρέτισε ο Διευθυντής του Ινστιτούτου Eusebi Ayensa Prat και η Δέσποινα Πάσσαρη εκ μέρους της χορηγού εταιρείας P&G. Στη συνέχεια ο ηθοποιός Αντίνοος Αλμπάνης, με μια έξοχη «ερμηνεία», μας «περπάτησε» στους σκοτεινούς δρόμους της ψυχής του μικρού «ήρωα» και της θέλησής του να σταθεί όρθιος στο πρόβλημα που οι άλλοι του δημι� ουργούσαν. Την ανάλυση του βιβλίου ανέλαβε ο συγγραφέας Βαγγέλης Ηλιόπουλος, Πρόεδρος του Κύκλου Παιδικού Βιβλίου/Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ, ο οποίος αναφέρθηκε σε ό,τι κρύβεται πίσω από τις λέξεις και τις εικόνες. Σε ό,τι αγ� γίζει την ψυχή του παιδιού, μέσα από την ταύτιση και τη λύτρωση. Ο Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής Ιωάννης Τσιάντης προσέγγισε το φαινόμενο επιστη� μονικά αναλύοντας τις σχέσεις όλων των εμπλεκόμενων πλευρών (θύμα/θύτη/παρα� τηρητή/εκπαιδευτικών/γονιών). Αναφέρ� θηκε επίσης στη χρησιμότητα του βιβλίου ως μέσο πρόληψης/αντιμετώπισης. Ο Τάσιες, αφού απηύθυνε τις θερμές του ευχαριστίες, μίλησε για την παιδική βία, μέσα από προσωπικά του βιώμα� τα, και ειδικότερα την ψυχική βία, την οποία λίγο πολύ την έχουμε ζήσει όλοι, και έθεσε το ερώτημα για το τι γίνεται με τους παρατηρητές του φαινομένου. Τα θετικά μηνύματα, από την πλευρά των ενηλί� κων, πιστεύει ότι είναι ένας τρόπος αντιμετώπισης, αφού τα παιδιά μιμούνται τους μεγάλους. Προέτρεψε να αντιδράσουμε στα πρότυπα του νταή και να μην επι� κροτούμε αρνητικά στερεότυπα. Λέγοντας αλήθειες στα παιδιά, στοχεύουμε σε μια υγιή στάση απέναντι σε κάθε είδους δυσκολίες που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν. Ο μεταφραστής του βιβλίου Δημήτρης Ψαρράς ήταν εκεί για να διευκολύνει το συγγραφέα αλλά και όλους εμάς να κατανοήσουμε ο ένας τον άλλο μέσα από διαφορετικές Γλώσσες. Η βραδιά έκλεισε με τα βραβεία που απένειμαν: ο Καθηγητής Ι. Τσιάντης στον Τάσιες για την προσφορά του στην Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., ο Πρόεδρος του Δ.Σ. Επίκ. Καθηγητής Παιδοψυχια�

77 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

τρικής Γ. Κολαΐτης στον Βαγγέλη Ηλιόπουλο για τη δράση του Κύκλου Ελλη� νικού Παιδικού Βιβλίου/Ελληνικού Τμήματος ΙΒΒΥ με τις ευχαριστίες προς τα μέλη του συγγραφείς/εικονογράφους για την προσφορά τους στην προώθηση της Παιδικής Λογοτεχνίας και ειδικότερα για τη στήριξη που παρέχουν στις δράσεις της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. για τα παιδικά βιβλία. Επίσης, στην εταιρεία P&G για τη χορηγία των 3 εκδόσεων του Μίλα μη φοβάσαι – 3 ιστορίες για τη βία στο σχολείο και του Μου έκλεψαν το όνομά μου, στηρίζοντας με αυτό τον τρόπο την προσπάθεια της Επιστημονικής Ομάδας της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. για την πρόληψη και αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας. Οι εκδόσεις αυτές αποτελούν σημα� ντικά εργαλεία στα χέρια παιδιών/εφήβων/εκπαιδευτικών/γονιών. Κλείνοντας, θέλουμε να σημειώσουμε πως άνθρωποι και καλλιτέχνες σαν τον Τάσιες μας βοηθούν να ξαναβρούμε τη χαμένη αισιοδοξία μας σχετικά με την επικράτηση των παναθρώπινων ιδανικών και των αξιών.

78 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΕΤΗΣΙΩΝ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΙΒΒΥ/«ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ» ΓΙΑ ΤΟ 2012 Το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ (Διεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα)/ Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου προκηρύσσει πανελλήνιους διαγω� νισμούς για τα εξής βραβεία: Α. Βραβεία για τη συγγραφή και εικονογράφηση λογοτεχνικών βιβλίων για παιδιά. Τα βιβλία πρέπει να έχουν εκδοθεί για πρώτη φορά εντός του 2011: 1. Βραβείο «Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου» σε πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα βιβλίου για παιδιά ή νέους (ο/η συγγραφέας θα πρέπει να εκδίδει λογοτεχνικό κείμενό του για πρώτη φορά). 2. Βραβείο «Πηνελόπη Μαξίμου» σε συγγραφέα βιβλίου αφήγησης βραχείας φόρμας για παιδιά (στην κατηγορία εντάσσονται βιβλία με κεί� μενο μικρής έκτασης, τα οποία απευθύνονται σε παιδιά των πρώτων τάξεων του Δημοτικού). 3. Βραβείο σε εικονογράφο και συγγραφέα βιβλίου με πολύχρωμη εικονογράφηση (�� picture�� book�� ή album�� ) για το κείμενο και την εικονογρά� φηση. 4. Βραβείο «Φανή Αποστολίδου» σε συγγραφέα μυθιστορήματος ή εκτενούς παραμυθιού για παιδιά έως 12 ετών. 5. Βραβείο σε συγγραφέα εφηβικού ή νεανικού μυθιστορήματος. 6. Βραβείο «Βίτω Αγγελοπούλου» σε συγγραφέα βιβλίου γνώσεων για παιδιά. Ο κάθε δημιουργός, Έλληνας πολίτης, μπορεί να συμμετάσχει σε όλες τις κα� τηγορίες με ένα και μόνο διαφορετικό βιβλίο ανά κατηγορία. Εξαίρεση: Ένας πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας μπορεί να λάβει μέρος με το ίδιο έργο και στην κατηγορία του πρωτοεμφανιζόμενου και σε μία από τις άλλες, στην οποία ανήκει το βιβλίο του. Αποκλείονται οι διασκευές. Επίσης, αποκλείονται βιβλία χωρίς χρονολογία έκδοσης καθώς και βραβευμένα από άλλους φορείς. Στους διαγωνισμούς δεν μπορούν να συμμετάσχουν: [Α] συγγραφείς και εικονογράφοι των οποίων έργα βραβεύτηκαν από τον Κύκλο τα τελευταία πέ� ντε (5) χρόνια, [Β] τα μέλη των Κριτικών Επιτροπών, και [Γ] τα μέλη του Δ.Σ. του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Τα βιβλία μπορούν να κατατεθούν, κατά τη διάρκεια του Ιανουαρίου 2012, από τον εκδότη ή το δημιουργό, σε πέντε (5) αντίτυπα, στη διεύθυνση: Μπουμπουλίνας 28, 106 82, Αθήνα, από 5/1/2012 έως και 27/1/2012, κάθε Τρίτη (ώρες: 17:00-19:00) & κάθε Πέμπτη (ώρες: 11:00-13:00).

79 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

Απαραίτητη είναι η έγκριση του συγγραφέα για τη συμμετοχή του έργου του και η υπόδειξή του για την κατηγορία υποβολής, η οποία και είναι δεσμευτική για τις Επιτροπές καθώς επίσης και του εικονογράφου για την κατηγορία βιβλίου με πολύχρωμη εικονογράφηση. Τα διαγωνιζόμενα βιβλία δεν επιστρέφονται (ένα αντίτυπο παραμένει στη βιβλιοθήκη του Κύ� κλου, τα υπόλοιπα δωρίζονται σε βιβλιοθήκες). Β. Βραβεία σε φυσικά πρόσωπα και φορείς: 1. Βραβείο «Κ.Π. Δεμερτζή – στον Έλληνα Δάσκαλο» σε εν ενεργεία εκπαιδευτικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που δείχνει έμπρακτα και αποτε� λεσματικά το ενδιαφέρον του για την Παιδική Λογοτεχνία. Έπαθλο: 500 ευρώ (χορηγός ο κ. Πάνος Αλέφαντος) και βιβλία αξίας 600 ευρώ από τις Εκδόσεις Άγκυρα.

80 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

2. Βραβείο σε εν ενεργεία εκπαιδευτικό δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για τη Νεανική Λογοτεχνία. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ στον εκπαιδευτικό και 200 ευρώ στο σχολείο του, από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. 3. Βραβείο σε παιδική/νεανική βιβλιοθήκη για τη συνολική της δράση. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 1.000 ευρώ από τις Εκδόσεις Καστανιώτη. 4. Βραβείο σε πρόγραμμα για την προώθηση της φιλαναγνωσίας στα παιδιά και τους νέους, το οποίο εκπόνησε και εφάρμοσε σχολείο, βι� βλιοθήκη, άλλος φορέας ή φυσικό πρόσωπο. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ, επιλογής του βραβευμένου, από τις Εκ� δόσεις Πατάκη. 5. Βραβείο σε σχολείο, βιβλιοθήκη ή άλλο φορέα που καλλιεργεί την αγάπη για το παιδικό/νεανικό βιβλίο με τη χρήση των νέων τεχνολογι� ών και κυρίως μέσω του διαδικτύου. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 800 ευρώ από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος. 6. Βραβείο σε Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων μαθητών Δημοτικού Σχολείου, Γυμνασίου ή Λυκείου που με τις δραστηριότητές του προω� θεί την Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 500 ευρώ από τις Εκδόσεις Μίνωας. 7. Βραβείο σε βιβλιοθηκονόμο που προωθεί συστηματικά και αποτελε� σματικά την Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία και την καλλιέργεια της φι� λαναγνωσίας. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 500 ευρώ από τις Εκδόσεις Λιβάνη.

8. Βραβείο σε σχολικό-μαθητικό έντυπο το οποίο καλλιεργεί τη φιλανα� γνωσία και προωθεί την ανάγνωση της Παιδικής Λογοτεχνίας Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο. Η υποβολή της υποψηφιότητας γίνεται είτε με αίτηση του ιδίου του ενδια� φερόμενου ή, αν πρόκειται για φορέα, του εκπροσώπου του, είτε με αίτηση τρίτου, ο οποίος προτείνει πρόσωπο ή φορέα. Την αίτηση συνοδεύουν πλή� ρες βιογραφικό και αναλυτική παρουσίαση της δράσης που να αιτιολογεί την υποβολή της υποψηφιότητας. Απαραίτητη η σημείωση του Βραβείου για το οποίο υποβάλλεται η υποψηφιότητα. Υποβολή υποψηφιοτήτων: έως 27 Ιανουαρίου 2012, ταχυδρομικά ή ηλεκτρονικά (ibbygg@otenet.gr & kyklos@greekibby.gr). Τα αποτελέσματα θα ανακοινωθούν στις 2 Απριλίου του 2012, σε ειδική εκδήλωση για την Παγκό� σμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου στην Αθήνα. Παράκληση: Αν η υποψηφιότητα κατατεθεί ηλεκτρονικά, το αρχείο να μην είναι βαρύ λόγω πολλών εικόνων υψηλής ανάλυσης. Ευχαριστούμε πολύ τους χορηγούς που στηρίζουν τα Βραβεία μας. ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

81 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

Στους διαγωνισμούς δεν μπορούν να συμμετάσχουν οι κάτωθι καθώς και τα μέλη των Κριτικών Επιτροπών: Συγγραφείς Bακάλη-Συρογιαννοπούλου

Εικονογράφοι Ανδρικόπουλος Νικ.

Μέλη Δ.Σ. Αυτζής Μερκούριος

Βανέλλης Δημήτρης

Βερούτσου Κατερίνα

Ηλιόπουλος Βαγ.

Δαρλάση Αγγελική

Λαδά Έφη

Καλισκάμη Εύα

Δενεζάκη Λιάνα

Μπαχά Μαρία

Κουρκουμέλη Μαρία

Δημητριάδου Κική

Παπατσαρούχας Β.

Μπίνιου Αθηνά

Δούκα Μάνια

Παρίση Διατσέντα

Νίκα Βάσω

Ζορμπά-Ραμμοπούλου Βησ.

Σταματιάδη Νταν.

Παπαμόσχου Ηρώ

Κάντζολα-Σαμπατάκου Β.

Στεφανίδη Φωτεινή

Καραΐσκου Χρυσάνθη

Χαδουλού Κατερίνα

Κοντολέων Μάνος

82 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Λαμπρέλλη Λίλη Μπουλώτης Χρήστος Νευροκοπλή Βασιλική Παπαγιάννη Μαρία Παπαθεοδώρου Βασίλης Παπαλιού Ντορίνα Πετκανοπούλου Μαρία ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου Λ. Ρασιδάκη Χριστίνα Σταμάτης Αλέξης Τορόση Ελένη Τσιάλτα Ελένη Τσιαμπαλή-Κελεπούρη Χρυσ. Ψαραύτη Λίτσα

AΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ 2011 ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ • Βραβείο Εκδοτικού Οίκου ΨΥΧΟΓΙΟΣ Μυθιστόρημα με ελεύθερο θέμα για παιδιά 9-12 ετών. Εύφημος μνεία στην Αντωνία Βιταλιώτου-Σέττα, για το μυθιστόρημα Τα Ξυπνήματα του Κάφκα. • Βραβείο Εκδοτικού Οίκου ΠΑΤΑΚΗ Ιστορία βραχείας φόρμας. Έπαινος στην Αιμιλία Τσιρώνη, για την ιστορία της Ο Αστέρης και το δωμάτιο των 5 αστεριών. Εύφημος μνεία στη Σοφία Αβραμίδου, για την ιστορία της Το πατίνι της αγάπης. • Βραβείο Εκδοτικού Οίκου ΠΑΤΑΚΗ Απονέμεται σε Σχολικό Έντυπο. Βραβείο στο 7ο Δημοτικό Σχολείο Άργους. Έπαινος στο 1ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών (πρώην 7ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών). Εύφημος μνεία στο τμήμα Δ2 Αρσάκειου Δημοτικού Σχολείου Πατρών.

83 ΤΕΥΧΟΣ 104 / 2011

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Πέγκυ Σκουλίδα (pskoulida@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimen@ otenet.gr) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Π. Σκουλίδα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρ� φωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις.

84 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο. Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμ� φωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner�� , �� J�� . �� C�� . (1975). �� Social comparison and social identity: Some prospects for inter� group behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger. Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan�� , A�� ., & Krueger�� , J�� . (1999). Compliance �� after threat: Self-affirmation or self-pre� sentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

OΙ ΕΚΔΟΣΕ ΙΣ ΨΥΧΟΓΙ ΟΣ ΔΙΑΘΕΤ ΟΥΝ ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟ ΥΣ ΓΙ ΣΕ ΚΟ Α ΟΛ ΜΕ ΤΗ ΣΥ ΙΝΩΦΕΛΕΙΣ ΣΚΟΠ Ο ΤΟ 2011 ΜΜΕΤ ΟΥΣ. 200.000 €. ΟΧΗ ΣΑΣ ΔΙΑΤΕΘΗΚ ΑΝ ΣΑΣ ΕΥΧΑ ΡΙΣΤΟΥΜΕ !

0,10 €

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Βιβλία για ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ! ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΑΛΜΟΝΤ ΕΝΑΣ ΙΠΤΑΜΕΝΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣ

ΛΟΥΣΙ ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΜΕ ΤΑ ΦΤΕΡΑ ΤΟΥ ΚΥΚΝΟΥ

ΤΖΟΝ ΜΠΟΪΝ Ο ΝΟΑ ΤΟ ΕΣΚΑΣΕ

Σε μια μικρή πόλη στη βόρεια Αγγλία συμβαίνουν περίεργα πράγματα. Ο μπαμπάς φτιάχνει φτερά, τρώει σκουληκάκια και κλωσάει στη φωλιά του. Η θεία Ντορίν θυμώνει και μαγειρεύει λουκουμάδες. Ο κύριος Κακάκια περπατάει κορδωτός στους δρόμους φωνάζοντας ΔΥΝΑΤΑ και ΠΙΟ ΔΥΝΑΤΑ. Όλα αυτά τα παρακολουθεί η Λίζι, η οποία φροντίζει τον μπαμπά της και σκέφτεται πόσο όμορφα είναι τα πουλιά. Τι γίνεται επιτέλους; Μα φυσικά! Είναι ο

Μια κρύα χειμωνιάτικη μέρα ο μπαμπάς αρρωσταίνει και μπαίνει στο νοσοκομείο. Κι εκεί συναντώ για πρώτη φορά τον Χάρι, με τα φουντωτά μαλλιά του και τα λαμπερά μάτια του. Από το παράθυρο του δωματίου του παρακολουθούμε μαζί έναν αγριόκυκνο σε μια παγωμένη λίμνη να προσπαθεί απεγνωσμένα να πετάξει. Τον κοιτάζω και νιώθω ότι έχει κάτι διαφορετικό, κάτι μαγικό. Ίσως, αν τον βοηθήσω, αν τον σώσω, τα πράγματα να αλλάξουν προς το καλύτερο και για τον μπαμπά και για τον Χάρι.

Τα προβλήματα του Νόα φαντάζουν πιο μικρά όταν δεν τα σκέφτεται. Έτσι, το σκάει από το σπίτι του, ακολουθώντας ένα μονοπάτι μέσα στο δάσος. Κάποια στιγμή συναντά ένα κατάστημα παιχνιδιών, γεμάτο με τα πιο φανταστικά, τα πιο απίθανα, τα πιο μαγικά παιχνίδια. Ο ιδιοκτήτης του είναι ένας περίεργος ηλικιωμένος άντρας, που έχει μια ασυνήθιστη ιστορία να του αφηγηθεί. Και ο Νόα ÇφεύγειÈ μαζί του σ’ ένα ταξίδι που θα αλλάξει για πάντα τη ζωή του. Ίσως και τη δική σας!

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΠΟΥΛΙ!

Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά!

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο. Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.

104 ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2011