DIADROMES 108

108 XEIMΩΝΑΣ 2012 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕφΑΡμΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Χριστουγεννιάτικα – Αφιέρωμα στη Ζωρζ Σαρή

ΆΗσποτρλυιναγαπτημΛένηίνσυτγγγρακφέραςεν της Πίπης και του Μικέ!

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 650 τίτλους στο www.psichogios.gr!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800 11 64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

Χριστούγεννα, πρωτούγεννα, Πρώτη γιορτή του χρόνου… Ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας με τις περισσότερες γιορ γιορτές και με τις περισσότερες χαρές, για μικρούς και μεγά μεγάλους. Αυτός ο μήνας κατεξοχήν μας δίνει την ευκαιρία να θυμηθούμε και να αναστοχαστούμε όσα ζήσαμε ως άτομα και κοινωνία κατά τη χρονιά που πέρασε. Και το 2012, χωρίς αμφιβολία, ήταν δύσκολο και επώδυνο για όλους. Ενόψει του καινούργιου χρόνου κάνουμε όλοι σχέδια και θέλουμε να πιστεύουμε ότι τα πράγματα θα πάνε καλύτερα. Η κρίση, οικονομική πρωτίστως, έχει αποσαθρώσει την κοινωνία και έχει απλώσει σαν πέπλο πάνω από την πατρίδα μας μια αιθάλη απελπισίας και κατάθλιψης, που τη διακρίνουμε με γυμνό οφθαλμό παντού. Όμως ας μη μας πάρει πιο κάτω η βόλτα του κακού, και ας μην επιτρέψουμε να κυριαρχήσει το σκοτάδι μέσα μας. Τα όνειρα ας είναι οι φύλακες και προστάτες μας. Γιατί αυτά είναι απαραίτητα και στην ευτυχία και στη δυστυχία. Είναι οι άγκυρες που ρίχνουμε στο μέλλον και μας συγκρατούν ζωντανούς. Στις γιορτινές μέρες των Χριστουγέννων, ο αναγνώστης θα βρει στις Διαδρομές υλικό ενδιαφέρον, άρθρα, ποιήματα και επιλογές χριστουγεννιάτικων βιβλίων που θα θερμάνουν την καρδιά και τη φαντασία του. Θα βρει επίσης το αφιέρωμα σε μια κορυφαία συγγραφέα, που πρόσφερε όλο τον πνευματικό και ψυχικό της πλούτο στην παιδική και νεανική λογοτεχνία. Πρόκειται για τη Ζωρζ Σαρή, που έφυγε από τη ζωή στις αρχές Ιουνίου του 2012. Εμφανίστηκε το 1969 με το βιβλίο της Ο Θησαυρός της Βαγίας, για να χαρίσει εν συνεχεία σε μικρά και μεγαλύτερα παιδιά καθώς και σε εφήβους πάνω από τρεις δεκάδες βιβλία: μυθιστορήματα, θεατρικά, παραμύθια, ιστοριούλες… Οι Διαδρομές εύχονται σε όλους:

Καλά Χριστούγεννα! Καλύτερος ο καινούργιος Χρόνος! Χρόνια πολλά!

Ο Διευθυντής

Περίοδος Γ’ : Xειμώνας 2012 Τεύχος 108 Δεκέμβριος 2012 - Ιανουάριος - φεβρουάριος 2013 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Winter 2012 No 108 December 2012 - January - February 2013 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

Ιδιοκτησία: Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα / Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Σωματείο μη-κερδοσκοπικό μπουμπουλίνας 28, 10682 Αθήνα kyklos@greekibby.gr

Owner: Greek Section of I.B.B.Y. / Circle of the Greek Children's Book, a Greek non-profit union 28, Bouboulinas str., 10682 Αthens kyklos@greekibby.gr

Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05 Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50 μαρία μιράσγεζη (μ.μ.), 210.522.68.66 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81 Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο μΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ μΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕφΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου: Μην ταλαιπωρείς τον Αϊ-Βασίλη, εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ της εικονογράφου Ζωής Λούρα Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05 Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50 μaria μirasgezi (μ.μ.), 210.522.68.66 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81 Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Cover Illustration: Santa's Christmas Rules, Psichogios Publications Illustrator: Zoe Loura Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

H εικονογράφος του τεύχους: Ζωή Λούρα

This Issue’s Illustrator: Zoi Loura

Παιχνίδια με τις λέξεις: Η περίπτωση της Θέτης Χορτιάτη των Χρύσας Σταυρίδου και Ευστράτιου Κυβιρτζίκη

Games with words: The case of Thetis Hortiati, by Chryssa Stavridou and Efstratios Kivirtzikis

Οι χαρακτήρες της παιδικής και εφηβικής αστυνομικής λογοτεχνίας της Παρασκευής Αντωνά

Characters in children’s and ΥΑ crime fiction by Paraskevi Antona

Βιβλιοπαρουσιάσεις (34 τίτλοι)

Book Presentations (34 titles)

Επιλογή Χριστουγεννιάτικων βιβλίων (8 τίτλοι)

Review of a selection of Christmas books (8 titles)

Παιδικά Ημερολόγια για το έτος 2013 (8 τίτλοι)

Children’s Annual Calendars and Diaries for 2013 (8 titles)

Παιδική λογοτεχνία και η Αιολική Γη του Η. Βενέζη – Λαϊκές αφηγήσεις και μύθοι της Μαριλένας Πρωίμου

Children’s Literature and Ilias Venezis’ Aeolian Earth – Folk narratives and myths by Marilena Proimou

Aφιέρωμα στη Ζωρζ Σαρή

A tribute to George Sari

Η Ζωρζ Σαρή και η παιδική-νεανική λογοτεχνία George Sari and children's and young adult literature του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου 66 by Vassilios D. Anagnostopoulos Η δική μας Ζωρζ... Our Georges… της Χρύσας Κουράκη 68 by Chryssa Kouraki Συνοπτική ανασκόπηση άρθρων και μελετημάτων A brief overview of articles and studies στο έργο της Ζωρζ Σαρή regarding the work of George Sari της Τασούλας Τσιλιμένη 74 by Tassoula Tsilimeni Αμήχανος αποχαιρετισμός στο συνάδελφο μίμη Σουλιώτη της Τασούλας Τσιλιμένη

An uneasy farewell to Mimis Souliotis by Tassoula Tsilimeni

Ποιήματα για τα Χριστούγεννα

Poems for Christmas

Συνέντευξη του Αντώνη Παπαθεοδούλου από την Αγγελική Βαρελλά

An interview with Antonis Papatheodoulou by Angeliki Varella

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

101 Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

ε π ι σημάνσ ε ι ς

επισημάνσεις

Προσπάθειες για εντυπωσιασμό Μανία έχει καταλάβει αρκετούς ξένους συγγραφείς να εντυπωσιάσουν, δημοσιεύοντας λογιζόμενα ως έργα νεανικής λογοτεχνίας μυθιστορήματα που –αν και καλογραμμένα– στην προσπάθεια για πρωτοτυπία παρουσιάζουν κόσμους τρομακτικούς, εξωφρενικές καταστάσεις, εφιαλτικές εικόνες, φρικαλέους ήρωες, παράδοξες αντιδράσεις, σκανδαλώδεις απόψεις. Είναι προφανές ότι στόχος του εντυπωσιασμού που επιδιώκουν είναι τα οικονομικά οφέλη. Όλα αυτά μας φέρνουν στο νου, ως ένα βαθμό, αυτά που είχε κάποτε σημειώσει ο Πάμπλο Πικάσο για τη δική του τέχνη, τη ζωγραφική: «Στην τέχνη ο κόσμος δεν αποζητά πλέον την ανακούφιση και την εξύψωση. Οι λεπτεπίλε-

4 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

πτοι, οι πλούσιοι, οι αργόσχολοι, αναζητούν το καινούργιο, το παράδοξο, το πρωτότυπο, το ασυνήθιστο, το σκανδαλώδες. Και εγώ, από τον κυβισμό και έπειτα, ικανοποίησα τους σοφούς και τους κριτικούς με όλες τις ευμετάβλητες σαχλαμάρες που μου έρχονταν στο κεφάλι, όπου όσο λιγότερο με καταλάβαιναν τόσο περισσότερο με θαύμαζαν. Με το να διασκεδάζω με αυτά τα παιχνίδια, αυτές τις κουταμάρες, αυτές τις σπαζοκεφαλιές, έγινα διάσημος και μάλιστα πολύ γρήγορα. Και η διασημότητα για ένα ζωγράφο σημαίνει πωλήσεις, κέρδη, περιουσία, πλούτη. Και σήμερα, όπως ξέρεις, είμαι διάσημος, είμαι πλούσιος. Αλλά όταν βρίσκομαι μόνος με τον εαυτό μου δεν έχω το κουράγιο να θεωρούμαι καλλιτέχνης με τη μεγάλη και την παλιά σημασία της λέξης. Αυτοί ήταν μεγάλοι ζωγράφοι: ο Τζιότο, ο Ρέμπραντ, ο Τισιάνο, ο Γκόγια. Δεν είμαι παρά ένας κοινός σαλτιμπάγκος που κατάλαβε το πνεύμα των καιρών του και εξάντλησε όσο μπορούσε καλύτερα τη βλακεία, τη ματαιοδοξία, τη φιλοχρηματία των συγχρόνων του. Είναι πικρή η εξομολόγησή μου, πιο θλιβερή απ’ όσο φαίνεται, αλλά έχει τη χάρη να είναι ειλικρινής». Λ.Π.-Α.

Για τις «ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ» με σατιρική διάθεση από τη Θέτη Χορτιάτη

5 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

Στην Αλαλία Στην Αλαλία οι άλαλοι

Λόγος και λόγος χλόμιασαν

δε θέλουν δυσκολία

στην Αλαλία αλαλαγμός

σ’ αργία ο νους κι η γλώσσα τους

επιδημία απλώνεται

κι αρνούνται τα βιβλία.

που λέγεται εθισμός.

Ήρθε το νέο μάγεμα

Ποιοι με τα μούτρα έπεσαν

φεύγει η πολυλογία

κι έχασαν κάθε μέτρο

εικόνα μες στη δόξα της

στο παρατρίχα έφτασαν

λαλεί η τεχνολογία.

να δουν τον Άγιο Πέτρο.

Δίχτυ το διαδίκτυο

Κι ας λογιστούν οι άλαλοι

ψαρεύει άλαλα ψάρια

που ζουν στην Αλαλία:

μιλούν τα ιντερνέτικα

του κόσμου ο νους δε χάθηκε

βουβά μαλλιά κουβάρια.

βρίσκεται στα βιβλία.

η εικονογράφος του τεύχους

ΖΩΗ ΛΟΥΡΑ

6 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Η Ζωή Λούρα γεννήθηκε στην Καλαμάτα τη δεκαετία του ’80. Σε ηλικία 5 ετών παίρνει τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής λόγω της ιδιαίτερης αγάπης που είχε στα χρώματα και τα σχήματα. Τελειώνοντας το Λύκειο αποφασίζει να κάνει το όνειρό της πραγματικότητα και το χόμπι της επάγγελμα. Έτσι μετακομίζει στην Αθήνα όπου και ξεκινά τις σπουδές της πάνω στην εικονογράφηση, στο 2o Δημόσιο Ι.Ε.Κ. Πειραιά. Παράλληλα με τις σπουδές της αποφασίζει να παρακολουθήσει σεμινάρια ελεύθερου σχεδίου και χρώματος καθώς και εικονογράφησης παιδικών βιβλίων. Σήμερα ασχολείται αποκλειστικά και μόνο με την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων και συνεργάζεται με εκδοτικούς οίκους απ’ όλη την Ελλάδα. ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ r 2010: Εικονογράφος στον Εκδοτικό Οίκο Express Publishing. r 2010-2011: Συνεργασία με τον Εκδοτικό Οίκο My Productions για την εικονογράφηση των παιδικών βιβλίων: v Ο Αϊ-Βασίλης κι εγώ! v Superstar! v Η περιπέτειά μου στη φάρμα! r 2011-2012: Συνεργασία με τον Εκδοτικό Οίκο Ψυχογιός για την εικονογράφηση των παιδικών βιβλίων: v Το κουτί της Ιζόλδης (υπό έκδοση) v Ερωτευμένη Μαργαρίτα v Μην ταλαιπωρείς τον Αϊ-Βασίλη r 2011-2012: Συνεργασία με τον Εκδοτικό Οίκο Χρυσαλίδα για την εικονογράφηση των βιβλίων: v Snake eyes v Το όνομα του άστρου r 2012: Συνεργασία με την εταιρία Publisto Ltd για την εικονογράφηση του e-book: v Dancing princesses (υπό έκδοση) r 2012: Συνεργασία με τον Εκδοτικό Οίκο Κόκκινη Kλωστή Δεμένη για την εικονογράφηση του βιβλίου: v Ένας απρόσμενος φίλος

www.kedros.gr βιβλία για παιδιά και εφήβους

ΖΩΗ ΒΑΛΑΣΗ Τα μαγικά μολύβια Εικόνες: Βάσω Ψαράκη Επανέκδοση του κλασικού βιβλίου της Ζωής Βαλάση με τις περιπέτειες και τα ταξίδια της τρελούτσικης ηλιαχτίδας, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1981 και έχει αγαπηθεί από γενιές αναγνωστών.

ΠΑΝΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Η μπάλα της ζωής τους Εικονογράφηση: Ελένη Τσάμπρα Αν νομίζετε ότι οι μπάλες ποδοσφαίρου είναι άψυχα αντικείμενα, κάνετε μεγάλο λάθος! Στην Aκαδημία Ποδοσφαίρου «Το Σκληρό Φάουλ» ζει μια μπάλα… με προσωπικότητα και ανησυχίες, που αντιπαθεί όσους κοροϊδεύουν τους αδύναμους. Όμως, όταν η μπάλα ανακαλύπτει τον τρομερό τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκε, αποφασίζει να εγκαταλείψει τα γήπεδα. Αρχίζει τότε ένα περιπετειώδες ταξίδι, στη διάρκεια του οποίου θα γνωρίσει μερικούς πολύ ξεχωριστούς ανθρώπους.

ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ Ο Δίας το σόι του και η τρελοπαρέας 2 Στη δεύτερη περιπέτεια της τρελοπαρέας, η Ήρα η αθάνατη πέφτει άρρωστη του θανατά και ο Δίας κουβαλά από τον Κάτω Κόσμο τον Ασκληπιό και τον Ιπποκράτη για να τη σώσουν. Εκεί, στην κορυφή του Ολύμπου, στη σκεπή του κόσμου, τα παιδιά και οι δώδεκα θεοί μπουρδουκλώνονται σε μια περιπέτεια απίστευτη, μα το Δία.

ΟΥΡΑΝΙΑ ΤΟΥΤΟΥΝΤΖΗ Τότε που χτιζόταν ο Παρθενώνας Εικονογράφηση: Σοφία Παπαδοπούλου Μετά την καταστροφή της Ακρόπολης από τους Πέρσες, οι Αθηναίοι εργάζονται πυρετωδώς για την ολοκλήρωση του Παρθενώνα και άλλων λαμπρών ναών πάνω στον ιερό βράχο. Δύο παιδιά, η Μερόπη και ο Άγης, παρακολουθούν με ενθουσιασμό τις εργασίες ενώ ο παππούς του Άγη, μαραθωνομάχος, νοσταλγεί την παλιά Ακρόπολη. Θα κατορθώσουν τα δύο παιδιά να συμφιλιώσουν μέσα στην καρδιά του παππού το παλιό με το νέο και να του ξαναδώσουν την ελπίδα;

ΛΙΝΑ ΛΥΧΝΑΡΑ Απειλή στους αγώνες Έφηβοι από όλο τον κόσμο έχουν συγκεντρωθεί σε ένα νησί του Αιγαίου, για να συμμετάσχουν στους διεθνείς αγώνες ιστιοπλοΐας. Ο αστυνόμος Γαβρίλης, όμως, δέχεται απειλητικά μηνύματα που δημιουργούν τόσο σε αυτόν όσο και σε όλη την αστυνομία έντονη ανησυχία. Οι φόβοι τους επιβεβαιώνονται όταν κάποιοι έφηβοι πέφτουν στα χέρια αδίστακτων ανθρώπων. Ποιοι κινούν τα νήματα; Ποιοι είναι με το μέρος τους και ποιοι τα απειλούν; Ποια συμφέροντα κρύβονται πίσω από όλα αυτά; Αυτά είναι τα καινούργια μυστήρια που καλείται να λύσει ο αστυνόμος Γαβρίλης.

ΛΕΝΑ ΜΕΡΙΚΑ SOS κορίτσι σε κρίση Οι γονείς της, θύματα της οικονομικής κρίσης, μαλλώνουν συνεχώς. Οι φίλοι τη στοχοποιούν. Η κολλητή της τη συκοφαντεί για να της φάει το αγόρι. Ολόκληρο το σύμπαν, ή μάλλον το Facebook, συνωμοτεί εναντίον της! Επιπλέον, περίεργες διαρρήξεις στην πολυκατοικία την κάνουν να μην εμπιστεύεται κανέναν. Η δεκαπεντάχρονη Αναστασία θέλει να φωνάξει «Βοήθεια!», αλλά πού να στραφεί και τι να κάνει;

σε όλα τα βιβλιοπωλεία

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΛΕΞΕΙΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΤΗΣ ΧΟΡΤΙΑΤΗ Σταυρίδου Χρύσα - Κυβιρτζίκης Ευστράτιος Εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης

8 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Εισαγωγή

λογοτεχνία απελευθερώνει τη λέξη από τη στενή έννοια που της δίνει το λεξικό και, μέσα από την απελευθερωτική αυτή διαδικασία της γλώσσας, η λέξη αποκτά ηχόχρωμα, λάμψη και μια μοναδική δύναμη να μεταφέρει τον αναγνώστη σε έναν κόσμο μαγικό, γεμάτο συναι-σθήματα. Σ’ αυτόν τον κόσμο ο αναγνώστης ξεπερνά την πραγματικότητα θεληματικά με τη βοήθεια της φαντασίας, ελέγχοντας πάντα τον κόσμο των ονείρων αλλά και τον πραγματικό κόσμο. Οι συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας κάνουν παιχνίδι την τέχνη τους και οι λέξεις ηχοποιούνται, γίνονται αδιαφανείς, παραμορφώνονται, γίνονται ευκίνητες, απελευθερώνονται από την καθημερινή τους σημασία, ανατρέπουν τους κανόνες της γλώσσας προκαλώντας γλωσσικό χιούμορ. Το παιχνίδι αυτό των λέξεων γίνεται διασκέδαση για τα παιδιά και προσφέρει αισθητική απόλαυση. Ο Ροντάρι (1994) υποστηρίζει πως τα παιδιά χρησιμοποιούν τις λέξεις σαν παιχνίδια στα χέρια τους. Παίζουν με τα σημαίνοντα και τα σημαινόμενα τα οποία ανοίγουν νέους ορίζοντες στη φαντασία και στη γλωσσική καλλιέργεια των παιδιών. Οι ήχοι των λέξεων συμμαχούν με άλλες ομόηχες λέξεις, σχηματίζοντας καινούργιους συνδυασμούς. «Η Παιδική Λογοτεχνία, που αντλεί από τον κόσμο του παιδιού για να το αποδώσει πάλι πίσω στο παιδί, είναι φυσικό να ασχολείται με το παιχνίδι που είναι ένα από τα υλικά της. Σαν καράβι στολισμένο με ολοζώντανα τα παιδικά σύμβολα, τα φεγγαράκια, τους χαρταετούς, τα μπαλόνια, τα γλειφιτζούρια, τις πεταλούδες, περιμένει μ’ ανοιχτά πανιά να πάρει τα παιδιά και σαλπάρει για ταξίδι και παιχνίδι μέσα στον κόσμο της φαντασίας, στην απέραντη θάλασσα του νου με τις ατέλειωτες σκέψεις που πάνε κι έρχονται κύματα κύματα» (Χορτιάτη, 1987: 226).

Η Θέτη Χορτιάτη επιχειρεί από το 1986 μέχρι σήμερα να παίζει παιχνίδια λεκτικής φαντασίας έχοντας συμπαίκτες της τα παιδιά που τα προτρέπει να αυτενεργήσουν για να λύσουν το γρίφο ή να ανακαλύψουν τις μαγικές εικόνες πίσω από τις λέξεις. Επινοεί δημιουργικά γλωσσικά παιχνίδια με ήχους, λέξεις, εικόνες και ιδέες. Παίζει με το παράλογο και τη δυναμική των λέξεων στους στίχους των ποιημάτων της, και η ελληνική γλώσσα (με τα παράγωγα, ομόηχα, συνώνυμα, κ.λπ.) γίνεται παιχνίδι και μάθηση.

Το γλωσσικό παιχνίδι στη λογοτεχνία Γλωσσικά παιχνίδια (αλλιώς: γλωσσοπαίχνιδα, λογοπαίγνια, παιχνιδόλεξα ή λεκτικά παιχνίδια) είναι παιχνίδια με λέξεις παιχνίπου χρησιμοποιούν τα παιδιά ενταγμένα σε άλλα παιχνί δια και τα συναντούμε σε έμμετρη μορφή. Τα γλωσσικά παιχνίδια έχουν ιδιαίτερη σημασία ενγια τα παιδιά καθώς συμβάλλουν στη δημιουργία εν νοιών και στην απόδοση σχημάτων και ενισχύουν την ανάπτυξη της γλώσσας (Τσιλιμένη, 2005). Σ’ αυτά τα λεκτικά παιχνίδια εντοπίζουμε στοιχεία της παιδικής λογοτεχνίας όπως χιούμορ, γλωσσοπλασία, ηχοποίηση λέξεων, φωνών ή κραυγών. Ανάλογα με την πηγή προέλευσής τους χωρίζονται σε: α) λαϊκά γλωσσικά παιχνίδια, και β) έντεχνα γλωσσικά παιχνίδια (Αναγνωστόπουλος, 1998).

Λαϊκά γλωσσικά παιχνίδια Τέτοια γλωσσικά παιχνίδια είναι τα ταχταρίσματα, οι γλωσσοδέτες, τα μαντέματα, τα λαχνίσματα. Ο γλωσσοδέτης είναι «ένας ηχολογικός συνδυασμός όπου τα μέταλλα της γλώσσας μας μπορούν να τονίτονί σουν και εικονικά στοιχεία, διεγείροντας τη φαντασία με τη λεκτική δόνηση. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το γλωσσοδέτη παιχνίδι λεκτικό, παιχνίδι λεκτικής φα φαντασίας. Ένα τρελό παιχνίδι που σπάει τους φραγμούς της συμβατικής γλώσσας και φτάνει στην υπέρβαση, στην ιδιο ιδιογλωσσία, τη γλωσσολαλιά» (Χορτιάτη, 1998: 175).

Έντεχνα γλωσσικά παιχνίδια Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα λίμερικς, τα παιχνιδόλεξα, τα λογοπαίγνια, τα παιχνίδια με λέξεις, παιχνιδοποιήματα και στιχουργήματα των λογοτεχνών

9 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

10 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

γραμμένα με χιούμορ και φαντασία. Με τα γλωσσικά παιχνίδια καλλιεργείται η γλώσσα, γίνεται κατανοητή η πολυσημία των λέξεων, η κυριολεξία, η μεταφορά, το χιούμορ, η ειρωνεία (Αναγνωστόπουλος, 1998). Από τους πρώτους που αναφέρθηκαν στα «παιχνίδια της γλώσσας» είναι ο Τζιάνι Ροντάρι στο βιβλίο του Γραμματική της Φαντασίας. Ο Ροντάρι πιστεύει ότι είναι ανάγκη να αποκτήσει η φαντασία κύρια θέση στην εκπαίδευση. Παρομοιάζει τη λέξη με την πέτρα που πέφτει στα ήρεμα νερά της λίμνης προκαλώντας ομόκεντρα κύματα που απλώνονται στην επιφάνεια, παρασέρνοντας στην κίνηση αντικείμενα που ήταν πριν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο και τα αναγκάζει να αντιδράσουν και να σχετιστούν μεταξύ τους. Σαν την πέτρα, μια λέξη που πέφτει τυχαία στο μυαλό μας δημιουργεί αλυσιδωτές αντιδράσεις παρασέρνοντας στην πτώση της ήχους, εικόνες, όνειρα, αναμνήσεις, ξυπνώντας με τον τρόπο αυτό τη φαντασία. Η λέξη κινείται με ορμή προς όλες τις κατευθύνσεις, βυθίζεται στο παρελθόν και βγάζει στην επιφάνεια παρουσίες βυθισμένες. Μια οποιαδήποτε λέξη λειτουργεί ως μαγική λέξη για να ξεθάψει κι άλλες που είναι χαμένες στο χρόνο. Ο Ροντάρι παίζει με τη φαντασία, με συνειρμούς λέξεων, με ρίμες, συνειρμικές εικόνες που ξεκινούν από μια τυχαία λέξη που μπορεί να λειτουργήσει σαν μαγική, παίζει το παιχνίδι της μνήμης, της ονειροπόλησης. Τέτοια παιχνίδια είναι τα παιχνίδια με διώνυμα, παιχνίδια με φράσεις-ερέθισμα, παιχνίδια ανατροπής, παραμυθοσαλάτες, παιχνίδια με την τράπουλα του Προπ, κ.ά. Τα παιδιά αρέσκονται στο να παίζουν με τις λέξεις για να γίνει η προέκταση του παιχνιδιού τους διασκέδαση και γέλιο (Χορτιάτη, 1994: 76). «Όλες οι καλλιεργημένες γλώσσες του κόσμου έχουν παιφανταχνίδια λεκτικά, παιχνίδια λεκτικής φαντα σίας, όμως στη δική μας γλώσσα, την ελληνική, την πιο πλούσια γλώσσα καλλιερτης Ευρώπης, την πιο καλλιερ γημένη γλώσσα της Ευρώπης, θαρρείς περνάει ο ήλιος να παίξει και γίνεται το λεκτικό παιχνίδι στραφτάλισμα με τις λαμπερές ελληνικές μας λέξεις» (Χορτιάτη, 1998: 176). Η λεκτική φαντασία, όρος σύνθετος με πολυεπίπεδη λειτουργία, δεν είναι άλλο από τη δημιουργική πνοή, την ποιητική δύναμη του συγγραφέα και συνίσταται:

Σελ. Σε λ 8800 • 5, 55,90 9 e 90 Σελ.

ΣΣελ. Σε ελ. λ 5522 • 11 111,90 ,990 e

ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΚΑΛΕΤΡΗΣ

Eκείνα τα Xριστούγεννα ήρθαν τα κάτω πάνω!

H γειτονιά του ονείρου εικονογράφηση: Σπύρος Γούσης

εικονογράφηση: Πέτρος Xριστούλιας

EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ

ΣΣελ. Σε ελ. λ 566

ΣΣελ. Σε ελ. λ 400

•

111,70 11 ,770 e

114,50 14 ,50 e

Σκρουτζ, Σκρουτζ

μια χριστουγεννιάτικη ιστορία

Bασισμένη στα Xριστουγεννιάτικα κάλαντα του Kαρόλου Nτίκενς

ΣΟΦΙΑ ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ

Tο αρχοντόπουλο που έγινε πύργος εικόνες: Bάσω Ψαράκη

• Στη συνειρμική αλληλουχία ρητορικών σχημάτων (επαναλήψεων, αντιθέσεων, κ.λπ.) και αφηγηματικής λειτουργίας του λόγου. • Στη δημιουργία της αίσθησης φανταστικού χώρου με μαγικά και ονειρικά στοιχεία. • Στη δημιουργία χιούμορ στον τίτλο των έργων ή στις ονομασίες των ηρώων (Ακριτόπουλος, 2007: 5-6).

12 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Σύμφωνα με τον Τζιάνι Ροντάρι, το γλωσσικό παιχνίδι και η αμφισβήτηση των συμβατικών κανόνων επικοινωνίας αποτελούν γνωρίσματα των νεωτεριστικών πειραματισμών από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Στο γλωσσικό παιχνίδι κυριαρχεί η περιφρόνηση της νοηματικής αλληλουχίας και οι αναπάντεχες σημασιολογικές συζεύξεις. Αναδεικνύεται η αυτοτέλεια της λέξης, η οποία ενεργοποιεί μια σειρά από ηχητικούς και οπτικούς συνειρμούς. Το παιχνίδι με τις λέξεις είναι ένα τρελό παιχνίδι που σπάει τους φραγμούς της συμβατικής γλώσσας φτάνοντας στην υπέρβαση. Ο Ροντάρι αναφέρει πως ένας τρόπος να κάνουμε τις λέξεις γόνιμες, από την άποψη της φαντασίας, είναι να τις παραμορφώνουμε (1994: 45). Αυτό αρέσει στα παιδιά, το βλέπουν σαν παιχνίδι, γιατί τους βοηθά να εξερευνήσουν τις δυνατότητες των λέξεων, να τις δαμάσουν, υποχρεώνοντάς τες να κάνουν πρωτότυπες αποκλίσεις. Το παιχνίδι των λέξεων και η δημιουργική φαντασία ξεπερνούν τα όρια της κοινής λογικής, ωστόσο είναι μια ευχάριστη και διασκεδαστική διαδικασία. Ο αναπάντεχος συνδυασμός λέξεων που περιέχει το στοιχείο του παραλογισμού δημιουργεί πνευματική εγρήγορση, αφύπνιση του νου με χιούμορ, λεκτικά αστεία και παράταιρα ταιριάσματα λέξεων. «Η αχαλίνωτη φαντασία, η δροσιά, η ζωντάνια, η χαρά, η έκπληξη –τα βασικά γνωρίσματα του παιχνιδιού– συνθέτουν τον κόσμο του χιούμορ: φωτεινός, ασφαλής και άκακος όπως είναι, έλκει τα παιδιά, ικανοποιεί τις ανάγκες τους και τα βοηθά να υπερνικήσουν τις

ανησυχίες και τους φόβους τους. Η πίστη του ανθρώπου στις δυνάμεις του, η χαρά της ζωής, η αισιοδοξία, αποτελούν την κινητήριο δύναμη του χιούμορ» (Τζαφεροπούλου, 1991). Στην κατηγορία αυτή των έντεχνων γλωσσικών παιχνιδιών ανήκουν και τα λίμερικς. Τα λίμερικς στην ελληνική γλώσσα μεταφράζονται ως ληρολογήματα ή λογοπαίγνια. Συμβάλλουν στην αποδέσμευση της φαντασίας, τη λογοπλασία και το χιούμορ. Στην Ελλάδα έγιναν γνωστά από το Γιώργο Σεφέρη με το βιβλίο Ποιήματα με ζωγραφιές για μικρά παιδιά, το 1975. Τα χαρακτηριστικά τους είναι η υπερβολή, η έλλειψη νοήματος και το χιούμορ. Η γλώσσα είναι εικονοπλαστική και αναπαραστατική. Οι ήρωες είναι συνήθως ζώα, αντικείμενα αλλά και άνθρωποι. Στα λίμερικς δεν απαιτείται ανακάλυψη του νοήματος. Είναι λεκτική χαρά και απόλαυση (Τσιλιμένη, 2005). Στα λίμερικς ακολουθείται μια συγκεκριμένη δομή σε πέντε στίχους ως χνάρι για τη σύνθεση και κρατείται ο συνδυασμός των ομοιοκαταληξιών (αβε-γδ). Ο πρώτος στίχος περιέχει την παρουσίαση του πρωταγωνιστή, ο δεύτερος στίχος περιέχει την ιδιότητά του, ο τρίτος και ο τέταρτος περιέχουν την πραγματοποίηση του κατηγορήματος και ο πέμπτος στίχος εμφανίζει ένα εκκεντρικό επίθετο που να ταιριάζει στην περίσταση. Ήτανε ένας γέρος απ’ το βάλτο Με χαρακτήρ’ απότομο και σκάρτο Καθιστός σ’ ένα βραχάκι Έλεγε μαντινάδες σ’ ένα βατραχάκι Εκείνος ο ψυχωφελής γέρος από το βάλτο (Ροντάρι, 1994: 60-63)

Τα σχήματα λόγου που κυριαρχούν είναι το παράδοξο, η υπερβολή, το αδύνατο και η ειρωνεία η οποία μπορεί να είναι διάχυτη στο ποίημα ή συμπυκνωμέ-

13 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

νη στο επίθετο του πέμπτου στίχου. Το λίμερικ προσφέρει στα παιδιά γέλιο και γόνιμο έδαφος για ν’ ανθίσει η φαντασία.

Η περίπτωση της Θέτης Χορτιάτη

14 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Η Θέτη Χορτιάτη παίζει με τα Παιχνιδόλεξα και τα Παιχνιδόγελα και κάνει παιχνίδια σε έμμετρο λόγο με τις λέξεις, με τα ομώνυμα, με τις οικογένειες λέξεων, παιχνίδια με τις μορφές της έκφρασης, με τις μορφές του περιεχομένου, παιχνίδια σε ποικίλες συνδέσεις. Πιστεύει πως το παιδί μέσα από τα γλωσσικά παιχνίδια νιώθει απελευθερωμένο, οξύνει την κριτική του σκέψη, την εφευρετικότητά του και τη φαντασία του (Χορτιάτη, 2008). Στα Παιχνιδόλεξα η Θέτη Χορτιάτη προσπαθεί να κάνει στην ποίηση παιχνίδια που διδάσκουν και διασκεδάζουν. Τα ονομάζει «Παιχνιδόλεξα» γιατί παίζει με τις λέξεις. Όπως αναφέρει η ίδια: «Λέξη τη λέξη περνώ αρμαθιές άλλοτε με κάποιο συνειρμό κι άλλοτε μ’ ένα πέταγμα στο χώρο του παράλογου ή του φανταστικού, ανάμεσα σε νέα και παλιά γλωσσικά τεχνάσματα» (Χορτιάτη, 1986: 7). Προσπαθεί να τοποθετήσει τα παιχνιδόλεξα κοντά στους παραδοσιακούς ρυθμούς κρατώντας το μέτρο στο στίχο ή κάποιες φορές αφήνοντάς τον ελεύθερο, παίζοντας πάντα με τη ρίμα. Στα παιχνιδόλεξα έχει συμπαίκτη το παιδί που το ωθεί να ανακαλύψει τις μαγικές εικόνες που κρύβονται πίσω από τις λέξεις. «Τα Παιχνιδόλεξα είναι γραμμένα με ποιητική διάθεση, αλλά ίσως καμιά φορά η ποίηση σκοντάφτει και παραπατάει στο χορό των λέξεων ανάμεσα στα διάφορα σκέρτσα και τσακίσματα, όμως είναι έτοιμη να ξεπετάγεται στις καλές στιγμές για μια ποιητική φόρμουλα στον αέρα… Τα Παιχνιδόλεξα είναι σαν πέταγμα με τη μαγική σκούπα του παραμυθιού που πετάει στο πανηγύρι των λέξεων για ένα χαλάρωμα… για να βρουν τα παιδιά το παιχνιδιάρικο ύφος, τη σκανταλιά τους και το κέφι» (Χορτιάτη, 1986: 8). Ένα στοιχείο έντονο είναι ότι η ποιητική έμπνευση εκμεταλλεύεται το παράλογο και απίθανο, όπως τα λαϊκά παιδικά ποιήματα, τα άλογα παιχνιδάκια που αρέσει στα παιδιά να τα παίζουν στις γειτονιές. Αποτελούν άριστες γλωσσοφωνητικές ασκήσεις συνδυάζοντας την ποιητική χάρη, το χιούμορ και τη φαντασία. Τα παιδιά έχουν βασιλιά / Κάποιον μπαρμπα-Ζαβολιά Μια ντομάτα έχει ελιά / Έναν μπόγο για κοιλιά

(Χορτιάτη, 1986: 9)

Η επανάληψη του συμφώνου στο παρακάτω ποίημα προσδίδει μουσικότητα. Αυτό είναι γνωστό από τα λαχνίσματα και τους γλωσσοδέτες. Οι ηχοποιίες «φλι φλι φλι» αποτελούν μια από τις τεχνικές του γέλιου. Επαναλαμβάνεται δέκα φορές το «φι» μέσα σε έναν ποιητικό φλοίσβο: Παίζει ο φλοίσβος φλι φλι φλι! / Μια τραγούδι μια φιλί Κύμα κύμα τραλαλά / Και στα βότσαλα μιλά

Κούνια μπέλα στο νερό / Τραγουδάκι από αφρό Και χορεύει φλι φλι φλι / Το νερένιο το φιλί

(Χορτιάτη & Τσιλιμένη, 2000: 60)

Άλλοτε παρατηρούμε λέξεις απλές, λαϊκές, που αποκτούν μια ιδιαίτερη λάμψη και λειτουργικότητα όπως η λέξη κοντο- (ως α΄ συνθετικό). Ποιήματα τέτοιου είδους μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη διδασκαλία της γραμματικής. Κοντοζύγωνε λαυράκι / Κι ο ψαράς με κοντοβράκι Κοντοστάθηκε λιγάκι / Σε κοντάρι έχει καμάκι

(Χορτιάτη, 1986: 17)

Άλλοτε παρατηρούμε να παίζει με τη λέξη -φυλλα (ως β΄ συνθετικό): Τριγύρω στα πορτόφυλλα / Και στα παραθυρόφυλλα Σταφύλια κληματόφυλλα / Τριαντάφυλλα εκατόφυλλα (Χορτιάτη, 1986: 28)

Το λεκτικό παιχνίδι, παιχνίδι της γλώσσας, μεταβάλλεται σε πνευματική δραστηριότητα και χαρά του λόγου. Όταν το πνεύμα του παιχνιδιού είναι τα ιριδί-

σματα της γλώσσας με τις χίλιες όψεις και μορφές που δίνει στα πράγματα της ζωής ή της φαντασίας, τότε μπορεί να γίνει και το ξάνοιγμα του νου. Ένα μαγείρεμα των λέξεων και των νησιών βλέπουμε στο παρακάτω παιχνιδόλεξο, ένα παιχνίδι με λαμπερές ελληνικές λέξεις: Άνοιξα του Αιγαίου τη θύρα / Την περνώ φτάνω στη Θήρα Απ’ την Άνδρο και τη Σάμο / Κύματα χορό θα σύρω Για να πάω στην Αίγινα / Γλαροπούλι έγινα Πάτμο Λέρο Κω και Ρόδο / Ροδοπέταλα από ρόδο

(Χορτιάτη, 1986: 12)

Σε πολλά ποιήματα γίνεται παιχνίδι με τα ομώνυμα-ομόηχα. Η ανάγνωση τέτοιων ποιημάτων ενισχύει την επιθυμία των παιδιών να παίξουν με τη γλώσσα. Πήρα άριστα με τόνο / Γιατί ψάρεψα με τόνο Που είχε βάρος ένα τόνο / Εκτονώθηκα εντόνως

(Χορτιάτη, 1986: 32)

16 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Λέξεις κρύβουν μέσα τους άλλες λέξεις: π.χ. μεγάλα (με-γάλα), μεγάλο (μεγάλο) όπως στο παράδειγμα που ακολουθεί: Γαλατάς γαλανομάτης / φέρνει απ’ τη Γαλάτιστα δυο γκούμια μεγάλα / ξέχειλα με γάλα

(Χορτιάτη, 1986: 30)

Η συλλογή Παιχνιδόγελα (1988) είναι συνέχεια της συλλογής Παιχνιδόλεξα. Το καινούργιο που έφεραν αυτές οι συλλογές, εκτός από τη διάθεση για λογοπαίχνιο και το παιχνίδι των λέξεων, είναι το νοηματικά παράλογο. Μια αυθόρμητη, ασυνείδητη γύμναση της φαντασίας και της γλώσσας. Τα ποιήματα της συλλογής χαρακτηρίζονται από τη δροσιά, την ευαισθησία, το παράλογο και τη δυναμική των λέξεων. Απ’ το μάτι της βελόνας / δάκρυα δεν μπορούν να τρέξουν Κι οι βελόνες απ’ τα πεύκα / κλαίν’ που δεν μπορούν να πλέξουν

(Χορτιάτη, 1988: 57)

Παιχνίδια με κυριολεξία, μεταφορά, παράγωγα, προσφέρουν διασκέδαση και μάθηση: Κόμπο κόμπο κομποσκοίνι / Μια μια λέω την προσευχή Ξεκομπιάζω και ξελύνω / Κόμπο κόμπο την ψυχή

(Χορτιάτη, 1986: 57)

Ο αναπάντεχος συνδυασμός λέξεων που περιέχει το στοιχείο του πα παραλογισμού δημιουργεί κάποια πνευματική εγρήγορση, αφύπνιση του νου με τα λεκτικά αστεία. Το παιχνίδι με τις λέξεις μπορεί πολ-

17 λές φορές να είναι μια παρέκκλιση στη χρήση της γλώσσας, μια ευρηματική χρήση σε συνδυασμό με τη φαντασία. Ο Αλέξης ο παλαβολέξης / Μονολογούσε κι έψαχνε / Άκρη να βρει στις λέξεις Αν ο τράγος τραγουδάει / Κι η αρκούδα αρκουδάει / Αν φοράει μπουφάν ο μπούφος Αν μασάει κουκιά ο κούκος… (Χορτιάτη, 1994: 26)

Στη νεωτερική ποίηση, κάθε λεκτικό παιχνίδι δε σημαίνει ότι δεν μπορεί να έχει και ποιητική πνοή (Ακριτόπουλος, 2007: 5-6). Μερικές φορές μπορεί να είναι πραγματικά μια μικρή ευτυχία λέξεων. Γυαλί το γέλιο του γιαλού Γελιέται ο ήλιος πάει αλλού Γυαλίζεται και κολυμπάει Θρύμματα φως γυαλοκοπάει…

(Χορτιάτη, 2002: 10)

Η Θέτη Χορτιάτη εκμεταλλεύεται τις ιδιότητες της γλώσσας και με τρόπο πρωτότυπο και ευφάνταστο δημιουργεί συναρπαστικά γλωσσικά παιχνίδια με πολύ λεκτικό χιούμορ, όπως στον τίτλο του έργου της Φρούλου! Φρούλου! Φρέλα! Να ’ταν χαλβάς η τρέλα!!! (Χορτιάτη & Τσιλιμένη, 2000). Στο βιβλίο αυτό μας δίνει ένα λίμερικ με έντονα στοιχεία ελ-

ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

Χαρούμενες γιορτές με Παραμονές Χριστουγέννων και ο επτάχρονος Μάνος στολίζει μαζί με τους γονείς του το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Η μητέρα του Μάνου είναι έγκυος και ο Μάνος φοβάται πως ο ερχομός μιας αδελφούλας θα κάνει τους γονείς του να πάψουν να τον αγαπούν. Μα όταν τη μέρα της μεγάλης γιορτής θα επισκεφθεί έναν καταυλισμό προσφύγων, τότε ένα χάρτινο καραβάκι και ένα κόκκινο ποδήλατο θα του μάθουνε πως όσο πιο μεγάλη αγάπη δώσει κάποιος, τόσο πιο πολλή αγάπη θα πάρει.

ν εσόδων Μέρος τω έκδοσης σας της παρού ύν στη ο θα διατεθ

7+ ετών

O Αϊ-Βασίλης είναι γέρος, με παραπανίσια κιλά, δουλεύει συνέχεια και κουράζεται πολύ. Κι όμως, κάθε μα κάθε χρόνο έρχεται χαμογελαστός και κεφάτος σε όλα τα σπίτια για να φέρει δώρα. Αλλά αυτό δεν το εκτιμούν πολλά παιδιά και δυστυχώς τον ταλαιπωρούν… Αν εσύ δεν είσαι ένα από αυτά τα παιδιά και θέλεις πραγματικά να διευκολύνεις τον Αϊ-Βασίλη στη δουλειά του, τότε διάβασε αυτό το ξεκαρδιστικό βιβλίο και ακολούθησε με προσοχή τις συμβουλές του. 4+ ετών

βιβλία για Χρόνια Πολλά! H Λούλα Στρουμπουλούλα, η τετράπαχη γαλοπούλα, δεν είναι ένα συνηθισμένο πουλερικό. Δε δέχεται αδιαμαρτύρητα τη μοίρα της. Μόλις αντιλαμβάνεται, παραμονές Χριστουγέννων, ότι ο κύριος και η κυρία Ζαρζαφούτη σκοπεύουν να την κάνουν ψητή στο φούρνο, αναλαμβάνει αμέσως δράση. Κρύβεται, μεταμφιέζεται, εξαφανίζεται, ελίσσεται, ακόμα και κομάντος με μαύρη μάσκα γίνεται, ώσπου για καλή της τύχη, ένα λεπτό ακριβώς προτού την εκτελέσουν, βρίσκει σε ένα σεντούκι κάτι που θα αλλάξει για πάντα τη ζωή της αλλά και τη ζωή του ζεύγους Ζαρζαφούτη.

7+ ετών

Η Θαλασσένια, η μικρή γοργόνα, έχει ένα όνειρο. Θέλει να γνωρίσει τον Αϊ-Βασίλη, παρόλο που ξέρει πως δεν μπορεί να αναπνεύσει στην ξηρά! Όταν φτάνει στα παγωμένα νερά του Βόρειου Πόλου, άσπρες φάλαινες και φάλαινες μονόκεροι με κέρατα παγοθραυστικά, θαλασσινά ιγκλού, πολικές αρκούδες, ξωτικά, τάρανδοι, το Βόρειο Σέλας κι ο ίδιος ο Αϊ-Βασίλης μπλέκονται σε ένα παραμύθι που κάνει τα όνειρα πραγματικότητα!

5-6 ετών

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 650 τίτλους στο www.psichogios.gr! Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800 11 64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

20 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

ληνικότητας αναφορικά με το θέμα του. Ο έντονος ελληνικός ρυθμός ξεπερνά το χαλαρό δέσιμο του αγγλικού λίμερικ (Χορτιάτη, 1998: 179 ). Ο Καραγκιόζης με το Κολλητήρι Στου Καραγκιοζοπαίκτη το ποτήρι Βάζουν να πλύνουν τα ποδάρια τους Μα… μούλιασαν και κόπηκαν τ’ αχνάρια τους. Τώρα απόδαροι χορεύουν ο Κουτσοκαραγκιόζης Και το Κουτσοκολλητήρι

(Χορτιάτη, 2000: 36)

Ένα πέταγμα με τη μαγική σκούπα του παραμυθιού σ’ ένα πανηγύρι με χίλια μύρια παιχνίδια της φαντασίας πάνω στη γλώσσα μας, που με μέτρο και αρμονία παίζει με τις λέξεις αναδεικνύοντας τα πλούτη της και δημιουργώντας μια χαρούμενη, παιχνιδιάρικη ατμόσφαιρα, ευεργετική για τα παιδιά, μικρά και μεγάλα (Χορτιάτη, 2008). Δυο όμοιες λέξεις που πάνε μαζί χαρίζουν μουσικότητα στο στίχο: Πρωί-πρωί ο κάβουρας / γιαλό-γιαλό πηγαίνει κι ένας γοβιός φιρί-φιρί / κοντά-κοντά του βγαίνει (Χορτιάτη, 2009: 10)

Λέξεις αντίθετες που πάνε μαζί: Φύρδην-μίγδην / κάτι ψάρια / πότε πήχτρα / πότε ανάρια σύρε κι έλα / κούνια μπέλα / μια σαρδέλα / είχε τρέλα

(Χορτιάτη, 2009: 11)

Συνώνυμες και αντίθετες λέξεις λειτουργούν σαν παιχνίδι στα χείλη των παιδιών και διευρύνουν το λεξιλόγιο τους. Μέρα-νύχτα / Τσάτρα πάτρα Μέσα έξω / ’κεί στην Πάτρα

(Χορτιάτη, 2009: 12)

Λέξεις κρύβουν μέσα τους άλλες λέξεις: Δυο κουνούπια ίδια / Τρώνε κουνουπίδια / Και βουτούν στα ξίδια. Κάνει η κουνουπιέρα / Τα κουνούπια πέρα / Που έφυγαν ταξίδια.

(Χορτιάτη, 1986: 46 )

Η λέξη «κουνουπίδια» δίνει τις λέξεις «κουνούπια» και «ίδια», όπως και η λέξη «κουνουπιέρα» δίνει τις λέξεις «κουνούπια» και «πέρα». Παιχνίδια με λέξεις ομόηχες και ομώνυμες δίνουν χιούμορ στα ποιήματα της Θέτης Χορτιάτη που διδάσκουν και διασκεδάζουν. Τι ροδόσταμο στη Ρόδο / Ρόδα πάτησε ένα ρόδο Ρόδια κάνουν οι ροδιές / Και οι ρόδες τις ροδιές

(Χορτιάτη, 1986: 51)

Το παιχνίδι με τις λέξεις σε συνδυασμό με τη φαντασία κάνει ευρηματική τη χρήση της γλώσσας, ένα αληθινό λεξοπανηγύρι! Η τεχνική του παράλογου γίνεται παιχνίδι. Αν οι λέξεις έχουν κέφι / ζαβολιά τρελή μάς γνέφει Πότε σαν λεξοβροχή / κι είν’ η σκέψη προσευχή πότε σαν λεξοχαλάζι / χάρη παιχνιδιού και νάζι

(Χορτιάτη, 2009: 30)

Παιχνίδια με λέξεις που δείχνουν ελληνικές πόλεις: Με ξεπροβόδισαν αστέρια κι άνθη / μαντίλι ανέμισε η πόλη… (Ξάνθη) Πηδώ σε γάιδαρο, πετάω καβάλα / για μια παρέλαση μες στην… (Καβάλα)

(Χορτιάτη, 2009: 36)

21 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

Παιχνίδια με λέξεις από την ελληνική ιστορία: Ο Περικλής στο φως του Παρθενώνα / Ο Μιλτιάδης φως του... (Μαραθώνα) Φως οι πιστοί στον όρκο της πατρίδας / οι τριακόσιοι και ο... (Λεωνίδας)

(Χορτιάτη, 2009: 38)

Η Θέτη Χορτιάτη επιχειρεί ανατροπές γνωστών παραμυθιών με χιούμορ, δημιουργώντας παρωδία. Η ιδέα βρίσκεται στο βιβλίο του Τζιάνι Ροντάρι, Γραμματική της Φαντασίας: «Ο παπουτσωμένος γάτος» Ο Παπουτσωμένος γάτος / φαντασμένος, αεράτος Ερωτεύτηκε μια γάτα / μια ναζού πρασινομάτα

22 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

(Χορτιάτη, 2009: 46)

«Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι» Η Χιονάτη κι οι νάνοι / Μες στου δάσους το σπιτάκι Τραγουδούν ή κάνουν νάνι / Ή χορεύουνε συρτάκι Η Χιονάτη όμως πλήττει / ώρες μόνη μες στο σπίτι Κι έναν γίγαντα φλερτάρει / λέει, μαζί τους να τον πάρει…

(Χορτιάτη, 2009: 47)

«Η Κοκκινοσκουφίτσα Κοκκινομηχανίτσα» λουλούδια δε θα μάσει / το λύκο θα δαμάσει με τσαχπινιά και χάρη / του γδέρνει το τομάρι

(Χορτιάτη, 2009: 49)

Η Σταχτοπούτα από ταπεινή κόρη «μπαινοβγαίνει στα χλιδιάρικα ινστιτούτα». Η Θέτη Χορτιάτη ανατρέπει το παραμύθι της Σταχτοπούτας αλλά και σατιρίζει την εποχή με πολύ χιούμορ. «Η Σταχτοπούτα» Μπαινοβγαίνει η Σταχτοπούτα / σε χλιδιάρικα ινστιτούτα Το ’βαλε πείσμα, γινάτι / να θαμπώσει το παλάτι. Μπότοξ, μπλάστρια και φτιασίδια / αλλού μάτια, αλλού φρύδια. Άλλη φάτσα… τράβα-τράβα / κι ούτε σχέδιο Καλατράβα

(Χορτιάτη, 2009: 48)

Η γλώσσα χρησιμοποιείται κατά τρόπο παιγνιώδη. Η Θέτη Χορτιάτη επινοεί λέξεις όπως «Κοκκινομηχανίτσα». η λέξη-υβρίδιο δηλώνει κάτι φανταστικό, που δεν υπάρχει, αλλά φαίνεται παράλογο. Η δημιουργία τέτοιων λέξεων, εκτός από τη διεύρυνση του λεξιλογίου, βοηθά στην παραγωγή και σύνθεση λέξεων. Επιπλέον, το λεκτικό χιούμορ προκαλείται από τη χρήση παραπλήσιων ηχητικά λέξεων. Η Κοκκινομηχανίτσα συγγενεύει ηχητικά με την Κοκκινοσκουφίτσα:

23 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

«Η Κοκκινοσκουφίτσα Κοκκινομηχανίτσα» Κι η Κοκκινοσκουφίτσα / κοκκινομηχανίτσα μια κόντρα και μια σούζα / πλαφ! πέφτει σε μια χαβούζα

(Χορτιάτη, 2009: 49)

Επίλογος Η Θέτη Χορτιάτη συνδυάζει στο έργο της λεκτική φαντασία, χιούμορ, παρωδία και ποίηση. Κάνει την τέχνη της παιχνίδι και προσκαλεί το παιδί να παίξει στο χώρο της δημιουργικής φαντασίας όπου η λέξη φορτίζεται με τη μέγιστη δυνατή ισχύ της. Κάνει το παιδί να παίξει με τη γλώσσα του, το μυεί στην ταχυδακτυλουργία των λέξεων αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας. Σκαρώνει απροσδόκητες καταστάσεις όπου συνυπάρχουν το χιούμορ, το φανταστικό και το παράλογο, για να προκαλέσει στο παιδί γέλιο καθαρό, ξεκαρδιστικό, αλλά και να το διδάξει. Στήνει μια γιορτή της γλώσσας με λογοτεχνικά σχήματα (παρομοιώσεις, μεταφορές, προσωποποιήσεις). Το μικρό παιδί παίρνει μέρος σ’ αυτή τη γιορτή γιατί −σε αντίθεση με τον ενήλικο− παραβιάζει κανόνες και ερμηνεύει επιλεκτικά και αυθαίρετα ή αντιλαμβάνεται ως κυριολεξία κυρίως τη μεταφορά (Winner et all, 1987). Έτσι, ο μεταφορικός λόγος της ποίησης είναι οικείος και ευπρόσδεκτος για τα

μικρά παιδιά και εναρμονίζεται με τα ειδικά, νοητικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά του παιδιού (Καρακίτσιος, 2000). Οι ομοηχίες, η ρίμα, οι επαναλήψεις, οι συνηχήσεις, οι ονοματοποιίες στα ποιήματα της Θέτης Χορτιάτη προσδίδουν ήχο και ρυθμό στους στίχους των ποιημάτων της, κι αυτό ικανοποιεί ανάγκες του μικρού παιδιού για κίνηση και δράση. Τα παιδιά έλκονται και χαίρονται με το ρυθμό και τη μουσικότητα του στίχου. Άλλωστε, η αίσθηση του ρυθμού υπάρχει στο παιδί πριν από την εκμάθηση της γλώσσας (Καρακίτσιος, 2000). Αλλά και η ποίηση στην πρωτογονική της μορφή αποτελούσε ενιαίο σώμα με τη μουσική και το χορό. Το παιδί, με το άκουσμα έμμετρων ποιημάτων, γοητεύεται από τις ακουστικές εικόνες και δίνει προτεραιότητα σ’ αυτές. Συμμετέχει σ’ αυτό που ακούει όχι μόνο με το μυαλό του, αλλά και με το αυτί και το σώμα του (Καρακίτσιος, 2000).

24 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ακριτόπουλος, Αλέξανδρος (2007), «Το σύγχρονο παραμύθι του Ευγένιου Τριβιζά: Μυθοπλασία και λόγος», Κείμενα, τχ. 6, σσ. 5-9. Αναγνωστόπουλος, Βασίλης (1988Α), «Λίμερικ και παιχνιδόλεξα», Διαδρομές, τχ. 11, σσ. 200202. Καρακίτσιος, Ανδρέας (2000), «Ποίηση στο Νηπιαγωγείο», Ερευνώντας τον κόσμο του παιδιού, τχ. 4, σσ. 115-133. Καρακίτσιος, Ανδρέας (2002), Σύγχρονη Παιδική Ποίηση, Αθήνα, Σύγχρονοι Ορίζοντες. Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κούλα (1988), «Ο Καρνέι Τσουκόφσκι για την παιδική ποίηση», Διαδρομές, τχ. 11, σσ. 184-187. Ροντάρι, Τζιάνι (1994), Γραμματική της Φαντασίας, Αθήνα, Τεκμήριο. Τζαφεροπούλου, Μαρία-Μάγδα (1991), «Το χιούμορ στην Ελληνική Παιδική Λογοτεχνία (πεζογραφία 1980-1990)», Διαδρομές, τχ. 23, σσ. 167-173. Τσιλιμένη, Τασούλα (2005), «Limericks: Το ά-λογο της φαντασίας στην εκπαίδευση. Παιχνίδια λόγου και δημιουργικότητας», στο: Η Λογοτεχνία στο Σχολείο, επιμ.: Τζίνα ΚαλογήρουΚική Λαλαγιάννη, Αθήνα, Τυπωθήτω-Γιώργος Δάρδανος. Χορτιάτη, Θέτη (1986), Παιχνιδόλεξα, Αθήνα, Κέδρος. Χορτιάτη, Θέτη (1988), Παιχνιδόγελα, Αθήνα, Καμπανάς. Χορτιάτη, Θέτη (1994), Ο Αλέξης Ο Παλαβολέξης, Αθήνα, Λωτός. Χορτιάτη, Θέτη (1998), «Λεκτική Φαντασία: η προσέγγιση της ποίησης στο σχολείο», Διαδρομές, τχ. 51, σσ. 174-182. Χορτιάτη, Θ. & Τσιλιμένη, Τ. (2000), Φρούλου! Φρούλου! Φρέλα! Να ’ταν χαλβάς η τρέλα!!!, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα. Χορτιάτη, Θέτη (2002), Λεξοσκανταλιές, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα. Χορτιάτη, Θέτη (2009), Λεξοχαρές και λεξοπανηγύρια, Αθήνα, Διά Βίου. Winner, E.-McCarthy, M.-Cardner, A. (1987), «The ontogenesis of metaphor», σσ. 10-20, στο: R. T. Honeck & R. R Hoffman (ed.), Cognition and figurative language, Hillsdale, N. J. Erlbaum.

ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Παρασκευή Αντωνά Εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης / Απόφοιτος ΠΜΣ: Παιδικό βιβλίο και παιδαγωγικό υλικό, ΤΕΠΑΕΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

ι χαρακτήρες της αστυνομικής λογοτεχνίας αποτελούν ένα θέμα πάνω στο οποίο έχει διατυπωθεί πλήθος απόψεων από πολλούς θεωρητικούς. Τόσο το σκληρό αστυνομικό μυθιστόρημα όσο και το κλασικό (για ενήλικες) έχει τέσσερεις βασικούς χαρακτήρες. Το θύμα ή τα θύματα, το δράστη, τον ντετέκτιβ, και αυτούς που αναμειγνύονται με το έγκλημα αλλά είναι ανίκανοι να το λύσουν, όπως η αστυνομία, οι ύποπτοι, κ.λπ., οι οποίοι αντιπροσωπεύουν την κοινωνία. Το σκληρό αστυνομικό μυθιστόρημα συνήθως προσθέτει και έναν επιπλέον χαρακτήρα, συγκεκριμένα μια γυναίκα που λειτουργεί ως προδότης (Cawelti, 1977: 147).

25 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

Που είναι τα δώρα;

26 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Εκείνο που αναφέρεται πολύ συχνά είναι το ότι στην αστυνομική λογοτεχνία απουσιάζει η ψυχολογική ανάλυση των χαρακτήρων. Τα πρόσωπα, ακόμα και αυτό του ντετέκτιβ που περιγράφεται εκτενέστερα, στέκουν σαν απαθείς φιγούρες, που εκτελούν απλώς πράξεις (Μερακλής, 1990: 75). Ο έρωτας, παρ’ όλο που μπορεί να είναι η κινητήρια δραστηριότητα του ατόμου, δεν έχει επίσης καμία θέση. Αυτό που μας ενδιαφέρει σε αυτού του είδους τις ιστορίες είναι η διαλεύκανση ενός εγκλήματος: φόνος, έρευνα, υποψία, ανακάλυψη, τιμωρία – σε αυτό το πλαίσιο, οι ερωτικές ιστορίες, όσο ενδιαφέρον και να έχουν, προσφέρουν βαρετές αποκλίσεις από το θέμα (Maugham, 1986: 202-203). Πάντοτε στα αστυνομικά μυθιστορήματα υπάρχουν κάποιες συμβάσεις βάσει των οποίων απεικονίζονται τα πρόσωπα της ιστορίας. Αυτού του είδους οι συμβάσεις έχουν την προέλευσή τους στην κοινωνία και βοηθούν στο να γίνουν περισσότερο ευανάγνωστοι αυτοί οι χαρακτήρες (Μαρτινίδης, 1994: 218-219). Παρακάτω παρουσιάζονται τα πρόσωπα που συμμετέχουν στην αστυνομική μυθοπλασία για ενήλικες, έτσι όπως περιγράφονται από τη βιβλιογραφία: Θύμα: Εάν για τον αναγνώστη δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο θύμα και την περιγραφή του, τότε η διαδικασία της έρευνας θα είναι θολή. Από την άλλη, αν το θύμα είναι ασήμαντο και δεν παρουσιάζονται πολλές πληροφορίες σχετικά με αυτό, τότε το ενδιαφέρον ως προς την έρευνα καθώς και η αγωνία που νιώθουμε θα είναι μηδαμινή. Ο Poe πρότεινε δύο αποτελεσματικούς τρόπους μέσω των οποίων μπορεί να υπάρξει ισορροπία μεταξύ οίκτου και φόβου. Από τη μία, μετατρέπει τα θύματά του σε αφανή και συνηθισμένα άτομα. Από την άλλη, δημιουργεί θύματα αρκετά σημαντικά, που δεν τα εμπλέκει όμως εξ ολοκλήρου στην ιστορία. Μας λέει τόσα πράγματα, ώστε να κατανοήσουμε τη δύσκολη θέση στην οποία βρίσκονται, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να μην εμπλέκεται πολύ στη μοίρα του θύματος. Κάτι τέτοιο είναι ένα από τα παράδοξα των

αστυνομικών ιστοριών, διότι το θύμα στο οποίο οφείλεται όλη αυτή η αναστάτωση είναι το λιγότερο ενδιαφέρον πρόσωπο (Cawelti, 1977: 91-92). Δράστης: Ο δράστης είναι ένα ακόμη πρόσωπο της ιστορίας που πρέπει να προσέξει πολύ ο συγγραφέας. Εάν επιμείνουμε πολύ στα κίνητρα του δράστη, η ενοχή του φαντάζει πολύ ασαφής και δύσκολο να οριστεί. Από την άλλη όμως, τα πρόσωπα που ενοχοποιούνται δεν θα πρέπει να βρίσκονται στο περιθώριο, διότι έτσι ο αναγνώστης δυσκολεύεται να βρει τον ένοχο προτού τον ανακοινώσει ο ντετέκτιβ (Cawelti, 1977: 92-93). Γενικότερα, οι εγκληματίες παρουσιάζονται ως μία ξέχωρη κοινωνική τάξη, πάντοτε εχθρική, με δικά τους «εδάφη», σύνορα και ηθικούς κανόνες. Παράλληλα όμως, παρουσιάζονται και χαρακτήρες εγκληματιών με χαριτωμένες πλευρές και ανιδιοτελείς σκοπούς, που οδηγούνται στο έγκλημα για λόγους πέρα από τις δυνάμεις τους (Μαρτινίδης, 1994: 164). Ντετέκτιβ: Ο πιο σημαντικός χαρακτήρας στις αστυνομικές ιστορίες είναι αναμφίβολα ο ντετέκτιβ. Η απομόνωση από τον κόσμο, που συνήθως χαρακτηρίζει τον ντετέκτιβ, είναι δείγμα της εκκεντρικότητάς του και της ιδιαίτερης ευφυΐας και διορατικότητας που τον διακρίνουν ώστε να διαβάζει τα κρυμμένα κίνητρα των ανθρώπων (Cawelti, 1977: 93-94). Η βασική παραδοχή ενός ντετέκτιβ είναι πάντοτε ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο. Με αυτό τον τρόπο οι ντετέκτιβ δεν βοηθούν μόνο στην αποκατάσταση της φυσικής τάξης, αλλά και στη διαιώνιση της κοινωνικά κυρίαρχης τάξης, εφόσον καταπολεμώνται όσοι παραβιάζουν τους κανόνες (Μαρτινίδης, 1994: 162). Ο ντετέκτιβ οφείλει να είναι ένας ολοκληρωμένος, συνηθισμένος και ταυτόχρονα ασυνήθιστος άνθρωπος. Ένας άνθρωπος εκ γενετής έντιμος, ο καλύτερος άνθρωπος, που δεν δωροδοκείται ποτέ. Η ιδιωτική του ζωή δεν μας ενδιαφέρει. Συνήθως είναι φτωχός, καθότι διαφορετικά δεν θα γινόταν ντετέκτιβ. Έχει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται και να ξεχωρίζει τους ανθρώπους.

27 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

28 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Συνήθως είναι μοναχικός, απομονωμένος και υπερήυπερή φανος. Είναι εύστροφος, διαθέτει μία εύθυμη περί του παραλόγου αντίληψη και σιχαίνεται το ψέμα. Ο κόσμος θα ήταν πολύ καλύτερος και περισπερισ σότερο ασφαλής αν υπήρχαν πολλοί σαν και αυτόν (Chandler, 1986: 121-122). Η παρούσα έρευνα μελετά το παιδικό και εφηβικό αστυνομικό μυθιστόρημα της τελευταίας δεκαετίας. Παίρνοντας ως δεδομένο τις βιβλιογραφικές αναφορές, οι οποίες αφορούν μονάχα την αστυνομική μυθοπλασία που απευθύνεται σε ενήλικες, έγινε μια προσπάθεια να εντοπισθούν τα πρόσωπα που «παρελαύνουν» σε αυτό το είδος λογοτεχνίας που έχει ως αποδέκτη του παιδιά και εφήβους. Παράλληλα επιδιώχθηκε να εντοπισθούν τα κοινά χαρακτηριστικά αυτών των προσώπων προκειμένου να συγκροτηθεί μια τυπολογία, μια φόρμουλα που να αφορά τους χαρακτήρες σε αυτό το είδος της λογοτεχνίας. Μέσω της μελέτης αυτής, επομένως, διαπιστώθηκε ότι τα πρόσωπα τα οποία μετέχουν σε αυτού του είδους τις ιστορίες μπορούν να διακριθούν σε έξι βασικές κατηγορίες, οι οποίες είναι οι εξής: ο ντετέκτιβ, ο δράστης, το θύμα, οι ύποπτοι, οι συνεργοί του αντίμαχου και οι συμπαραστάτες του ντετέκτιβ.

1. Ντετέκτιβ Όσον αφορά στο πρόσωπο του ντετέκτιβ, στο οποίο θα δώσουμε και τη μεγαλύτερη έμφαση, συναντούμε τέσσερεις πιθανές υπουπο περιπτώσεις. Μπορεί να είναι ενήλικος, άρα και επαγγελματίας ντετέκτιβ, όπως είναι για παράδειγμα ο Ιγνάτιος Παππάς στην τριλογία του Μαργαρίτη, ή μπομπο ρεί να είναι παιδί, όπως είναι ο Άκης στο Έγκλημα στο λευκό βουνό. Επίσης, πιθανόν η φιγούρα του ενήλικου και του παιδιού να συνυπάρχουν, όπως συμβαίνει με τον αστυνόμο Γαβρίλη και την παρέα των

παιδιών που απολαμβάνουν τις διακοπές τους στο Μυστήριο της γαλάζιας ακτής και στο Κίνδυνος στο νησί. Τέλος, μια διαφορετική εκδοχή εμφαεμφα νίζεται στην τετραλογία του Χατζόπουλου, όπου ο ντετέκτιβ παρότι επαγγελματίας έχει τη μορφή ανθρωπόμορφου ζώου (σκίου (σκίουρος), αποτελώντας την εξαίρεση στο σύσύ νολο των υπό μελέτη βιβλίων, εφόσον οι περιπέτειές του είναι οι μοναδικές περιπερι πτώσεις μη ρεαλιστικής αφήγησης. Οι ντετέκτιβ είναι πάντοτε πρωταγωνιστές των ιστοριών, και παρουσιάζεται σφαιρικά ο χαρακτήρας τους (Nikolajeva, 2005: 159 . Lukens, 1995: 47), γνωρίζουμε τον τρόπο σκέψης τους αναλυτικά, τον τρόπο που αντιδρούν σε γεγονότα και καταστάσεις καθώς και στοιχεία από άλλους τομείς της ζωής τους. Για παράδειγμα, τον Ιγνάτιο Παππά στην τριλογία του Μαργαρίτη τον γνωρίζουμε εις βάθος. Ξέρουμε πού ζει, πώς είναι το σπίτι του, ότι είναι ακατάστατος και εργένης, ότι λατρεύει την περιπέτεια ακόμα και όταν κινδυνεύει η ζωή του, ότι είναι υπεράνω χρημάτων. Πέρα όμως από τα προσωπικά του στοιχεία, γνωρίζουμε πολύ καλά τον τρόπο σκέψης του, εφόσον απολαμαπολαμ βάνουμε τις περιπέτειές του, οι οποίες εμπεριέχουν διαδικασίες επίλυσης μυ μυστηρίων. Για παράδειγμα, μέσα από την έρευνα διαπιστώνουμε την έντονη αίσθηση του χιούμορ που διαθέτει, την ψυχραιμία του ακόμα και σε καταστάσεις που μοιάζουν τελετελε σίδικες καθώς και την ευστροφία του στο να κα καταφέρνει πάντα να δραπετεύει ακόμα και από εκεί όπου μοιάζει αδιανόητο. Ο διάσημος ντετέκτιβ Κορνήλιος Κρικ, στα τέσσερα βιβλία του Χατζόπουλου, επίσης σκιαγραφείται τόσο σφαισφαι ρικά. Είναι υπομονετικός, στοχαστικός, πολύ προσεκτικός, σο σοβαρός και ώριμος όσον αφορά στη δουλειά του. Επίσης ενίοτε, και στις τέσσερεις περιπέτειές του, ενημερωνόμαστε για ποικίλα γεγονότα της

29 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

30 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

ζωής του. Για έρωτες (στο Καταραμένο περιδέραιο της Νιαουφερτίτης) ή για το πρόβλημα που έχει με τα κιλά του (στο Έγκλημα στο Τούνδρα Εξπρές). Το παράδοξο στις περισσότερες από τις περιπτώσεις που μελετήθηκαν είναι ότι παρά τη μικρή διάρκεια των γεγονότων, οι έντονες περιπέτειες των ηρώων τούς ωριμάζουν και τους αλλάζουν ως χαρακτήρες, γεγονός που μας οδηγεί στο να τους χαρακτηρίσουμε δυναμικούς (Nikolajeva, 2005: 158. Lukens, 1995: 48-50). Θα έλεγε μάλιστα κανείς ότι κάποια από τα βιβλία που μελετήθηκαν θυμίζουν Bildungsroman. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι Το αίνιγμα του χαμένου cd player, αφού ο πρωταγωνιστής που μας αφηγείται τα γεγονότα παρουσιάζεται στο τέλος ωριμότερος, έχοντας αποδεχθεί τον εαυτό του και τις αδυναμίες του. Πέρα όμως από αυτό το παράδειγμα, όλοι οι ήρωες, κυρίως τα παιδιά, όπως στο Μυστικό της λίμνης, στο Κίνδυνος στο νησί, στο Μυστήριο της 21ης χάντρας, μετά το τέλος των περιπετειών τους παρουσιάζονται ωριμότεροι, γεμάτοι εμπειρίες. Αλλά και στις περιπτώσεις που δεν διακρίνεται έντονη αλλαγή του χαρακτήρα των ηρώων, φαίνεται πως οι περιπέτειες που ζουν τους στιγματίζουν, αφήνοντάς τους μία ωραία ανάμνηση. Γενικότερα, θα υποστήριζα ότι οι ντετέκτιβ πρωταγωνιστές αποτελούν ιδανικό πρότυπο για τον μικρό αναγνώστη, όχι μόνο επειδή συγκρούονται με το κακό και το άδικο, αλλά και γιατί διαθέτουν πληθώρα από σταθερά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα, διαπίστωσα ότι όλοι οι ντετέκτιβ που παρουσιάζονται είναι ευφυείς, εύστροφοι και διορατικοί. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά διακρίνονται κυρίως από το γεγονός ότι επιχειρούν απρόσμενους συνειρμούς τους οποίους ο αναγνώστης δεν είναι σε θέση να σκεφτεί. Η λογική που χρησιμοποιούν και η κατάταξη των δεδομένων και των ζητουμένων δείχνει επίσης άτομα με αυξημένη κριτική, συνθετική και αναλυτική σκέψη. Η σπουδαιότητα επίσης που δίνουν στη λεπτομέρεια και ο τρόπος που συναρμολογούν τα ασύνδετα κομμάτια του παζλ δίνουν ακόμη έναν τόνο εξαιρετικής νοητικής ικανότητας, ενώ παράλληλα εντυπωσιάζουν και εκπλήσσουν ευχάριστα τον αναγνώστη. Η διαισθητική τους επίσης ικανότητα είναι ένα κομμάτι του χαρακτήρα τους που ξεχωρίζει και παίζει καθοριστικό ρόλο στην πλοκή και την εξέλιξη της ιστορίας, καθόσον οι ντετέκτιβ πολύ συχνά βασίζονται στη διαίσθησή τους προκειμένου να λάβουν αποφάσεις για το ποια θα είναι η επόμενη ενέργειά τους. Επίσης, όλοι οι ντετέκτιβ στα βιβλία που μελετήθηκαν είναι άτομα που αποστρέφονται τη βία. Αφενός κάποιοι από αυτούς είναι παιδιά, οπότε θα ήταν παράδοξο και τολμηρό εκ μέρους του συγγραφέα να λύνουν τα μυστήρια με τη βία, αφετέρου όμως και οι ενήλικοι ακολουθούν τον ίδιο απαράβατο κανόνα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτής της περίπτωσης αποτελεί ο Ιγνάτιος, ο οποίος μας δηλώνει ξεκάθαρα ότι είναι κατά της βίας και αποφεύγει να τη χρησιμοποιεί, παρ’ όλο που στον ίδιο ασκείται πολύ έντονη καθ’ όλη τη διάρκεια της έρευνας. Ίσως αυτό να είναι

31 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

και ένα στοιχείο το οποίο τοποθετείται εσκεμμένα από τους συγγραφείς, αφού –παρ’ ότι πρόκειται για αστυνομικά μυθιστορήματα– οφείλουν να μην ξεχνούν ότι απευθύνονται σε ένα κοινό νεανικό και ότι μέσα από την ανάγνωση διαπλάθουν χαρακτήρες και ψυχές. Το έντονο χιούμορ που διαθέτουν οι περισσότεροι από τους ντετέκτιβ είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό γνώρισμα. Σε κάποια μάλιστα από τα βιβλία είναι τόσο έντονο, που ακόμα και ο ενήλικος αναγνώστης χαμογελά. –Έχεις φωτιά; ρώτησε απότομα. –Με μπέρδεψες με τον Προμηθέα, απάντησα. –Έχεις χιούμορ. Καλό αυτό. –Χαίρομαι που το εγκρίνεις. Είχα αγωνία, βλέπεις. –Θα έπρεπε να έχεις αγωνία. Και θα είχες αν ήξερες ποιος είμαι! –Δεν σχολίασα. –Ξέρεις ποιος είμαι;

32 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

–Σε θαυμάζω από μικρό παιδί. Πάνω απ’ το κρεβάτι μου έχω μια αφίσα με τη φάτσα σου.

(Μαργαρίτης, 2008: 36)

«Ο κύριος Παντελής ήταν ένας άνθρωπος ούτε μεγάλος, ούτε μικρός, δε σου γέμιζε το μάτι αλλά ούτε και στο άδειαζε, κι όλο γελούσε χτυπώντας παλαμάκια σαν να ήθελε να χορέψει».

(Ρεμούνδος, 2003: 25)

Όλοι οι ντετέκτιβ, τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικοι, είναι άτομα τα οποία παρουσιάζονται να διαθέτουν την ηθική και έμφυτη ανάγκη να βοηθήσουν τον κοινωνικό περίγυρο. Δεν επιδιώκουν τη χρηματική αμοιβή αλλά την

εκτίμηση, το σεβασμό και την αναγνώριση από τρίτους. Στην Ομάδα Κεραυνός – Περιπέτεια στα χιόνια, για παράδειγμα, τα παιδιά μπορεί να χαίρονται για τη δημοφιλία που αποκτούν, αλλά τη χρηματική αμοιβή που λαμβάνουν για την αποστολή τους τη δωρίζουν σε κάποιο ίδρυμα, γεγονός που δείχνει την απαξίωσή τους προς τα χρήματα.

2. Δράστης Όσον αφορά τώρα στον δράστη, συναντούμε τρεις διαφορετικές υποπεριπτώσεις. Μπορεί να είναι πολλοί μαζί (π.χ. στο Μυστήριο στο υπόγειο του αρχοντικού), μπορεί να είναι μόνο ένας, αλλά μπορεί να μην είναι και κανένας, σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει κανένα έγκλημα. Τέτοιες περιπτώσεις εμφανίζονται στο Αίνιγμα του χαμένου cd player, στο Μια καρφίτσα και δυο αυτοκίνητα και στην Εξαφάνιση της Ντόροθυ Σνοτ. Και στις τρεις περιπτώσεις, ενώ υπάρχουν πολλοί ύποπτοι, τελικά αποδεικνύεται ότι κανείς δεν έχει διαπράξει κάποιο έγκλημα, αφού όλα είναι μια απλή παρεξήγηση. Ο δράστης είναι το πρόσωπο εκείνο το οποίο αποκαλούμε «αντίμαχο» στη λογοτεχνία (Γιαννικοπούλου, 2008: 96-97) και παρουσιάζεται ως η αρνητική εκδοχή του πρωταγωνιστή. Συνήθως είναι άτομο που ανήκει στον υπόκοσμο, είναι πλούσιος, μας παρουσιάζεται ως αποκρουστική φυσιογνωμία και είναι άνθρωπος του χρήματος. Για παράδειγμα, ο Ιεροκλής Σταματίου, ένας από τους δράστες στη Συμμορία του Τολέδο, περιγράφεται αποκρουστικός αλλά και πολύ πλούσιος. Στο Μια σονάτα για τον Ιγνάτιο, οι μπράβοι του δράστη περιγράφονται αφελείς και σωματώδεις. Και στο Κίνδυνος στο νησί ο Φριτς Γκρούντμαν, ο ένας από τους δράστες, περιγράφεται ως φοβερά αποκρουστική φυσιογνωμία. Φυσικά, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, όπως για παράδειγμα στους Εννέα Καίσαρες, στο Μυστήριο της 21ης χάντρας, στον Στοιχειωμένο πύργο της Ούρσουλα Ντε Φλαφ, στο Έγκλημα στο Τούνδρα Εξπρές καθώς και στην Περιπέτεια στα χιόνια, όπου οι δράστες είναι άτομα υπεράνω υποψίας, άτομα της διπλανής πόρτας, τα οποία μέχρι πριν την αποκάλυψή τους ως δράστες φαίνονταν συμπαθείς φυσιογνωμίες. Το πρόσωπο του δράστη, θα υποστήριζα ότι αποτελεί τη μοναδική φιγούρα η οποία επιδέχεται λίγη ψυχολογική ανάλυση, εφόσον είναι αναγκαίο μέσα από την αφήγηση να διαφανούν τα κίνητρα που τον οδήγησαν στο έγκλημα. Μάλιστα, πολλές φορές ακούμε την απολογία του, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στα Άλογα της πράσινης κοιλάδας, όπου στο τέλος ο Ρομπέρ ντε Σταέλ απολογείται και μας εξηγεί τι ακριβώς συνέβη.

3. Θύμα Το θύμα παρουσιάζεται ως απόλυτα συμπαθής φυσιογνωμία, η οποία όμως εμφανίζεται ελάχιστα μέσα στο έργο (λίγο στην αρχή και συνήθως ξανά λίγο στο τέλος). Για παράδειγμα, στο Παίξε το ανάποδα, ο πατέρας που αποτελεί και το θύμα της υπόθεσης εμφανίζεται για πρώτη φορά στο τέ-

33 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

Χαρούμενες γιορτές με Oικολογία

Στο Βόρειο Πόλο επικρατεί τρομερή αναστάτωση. Το βασιλικό παγόβουνο έχει χαθεί μυστηριωδώς και ο βασιλιάς Άλεξ Φώκιας διατάζει τους δυο πιγκουίνους κατασκόπους του να το βρουν πάση θυσία και να το φέρουν πίσω. Την ίδια στιγμή, ο Βρασίδας ο αχινός έρχεται αντιμέτωπος με ένα τεράστιο πρόβλημα: το παγόβουνο που έφερε για να σώσει το βυθό έχει αρχίσει να λιώνει επικίνδυνα… Άραγε, θα προλάβουν οι πιγκουίνοι κατάσκοποι να επιστρέψουν το παγόβουνο πριν να είναι αργά;

Φιλοζωία

Xιλιοπαρακαλούσα τη μαμά να πάρουμε ένα σκυλάκι – σκυλίτσα προτιμούσα. Όμως η μαμά δεν ήθελε. Σκυλί, και μάλιστα θηλυκό, σε διαμέρισμα αποκλείεται, μου το ξέκοβε. Ώσπου ξαφνικά πραγματοποιήθηκε τ’ όνειρό μου. Ο μπαμπάς βρήκε ένα σκυλάκι που το είχαν εγκαταλείψει, το λυπήθηκε και το έφερε στο σπίτι. Και η μαμά δέχτηκε τελικά να το κρατήσουμε, γιατί τη βεβαίωσε ο μπαμπάς πως ήταν αρσενικό. Το τι έγινε από κει και ύστερα... θα το διαβάζετε και δε θα το πιστεύετε!

Φιλαναγνωσία

O πλανήτης Φι δεν ήταν ένας συνηθισμένος πλανήτης. Όλα εκεί λειτουργούσαν παράξενα και διαφορετικά. Οι δάσκαλοι έμοιαζαν με ταχυδακτυλουργούς, οι βιολιστές με καπνοδοχοκαθαριστές, οι παλαιστές με τραγουδιστές. Γιατί συνέβαινε αυτό; Μα γιατί ο πλανήτης Φι ήταν ο Πλανήτης της Φαντασίας. Όλα αυτά όμως μέχρι που ο βασιλιάς Λεξιλόγιος αρρωσταίνει και στο θρόνο ανεβαίνει ο βασιλιάς Πληκτρολόγιος. Και τότε αναλαμβάνει δράση ο καλύτερος φαντασιοποιητής του Διαστήματος, ο Ρίκος Μπιριρίκος.

βιβλία για Χρόνια Πολλά! Συλλογή παραμυθιών

«Έχετε και βιβλία;» ρώτησα. «Βέβαια. Χωρίς βιβλίο μαθαίνει κανείς;» Μου ’δειξε τούτο το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας. Το ξεφύλλισα, τα ’χασα. «Αυτά είναι παραμύθια», μουρμούρισα. «Ναι, το καλύτερο μάθημα γίνεται με τα παραμύθια», με βεβαίωσε η σοφή κουκουβάγια. Το πήρα μαζί μου το βιβλίο κι άρχισα να το διαβάζω… «Ελάτε να διαβάσουμε παραμύθια», είπα στα παιδιά του κόσμου. «Είναι η πιο μοντέρνα μέθοδος για να μάθετε. Αυτό το λένε όλοι οι σοφοί του κόσμου. Και τους πιστεύω…»

Παιδικές ανασφάλειες

– Για πες μας, καλέ μου Ευτύχη, τι βλέπεις αυτή τη στιγμή μπροστά σου; ρώτησε ο Κοπέρνικος. Ο ξυπόλυτος μπόμπιρας αιφνιδιάστηκε. Έπρεπε να σκαρφιστεί γρήγορα μιαν απάντηση. Τι να έλεγε όμως; Στην πραγματικότητα, μπροστά του έβλεπε μονάχα απροσδιόριστες σκιές και θολά περιγράμματα! – Βλέπω, βλέπω… ένα μεγάλο κοτέτσι, μια αρκούδα που χορεύει βαλς και μια γιαγιούλα που οδηγεί μια κόκκινη νταλίκα! είπε τελικά εντελώς στην τύχη και ευχήθηκε να ’χει πετύχει διάνα.

Διατροφή

Kάτι τρέχει στο Υπουργείο Εθνικής Βιταμίνης… Kάτι βαθιά σάπιο! Με τις επιθέσεις που δέχεται από τις ξένες εχθρικές δυνάμεις του τζανκ φουντ και του ντελίβερι, απειλείται η εφαρμογή της πολιτικής υγιεινής διατροφής αλλά και η ίδια η καριέρα του υπουργού Τιμολέοντος Πυρέξ. Γι’ αυτό και καλείται επειγόντως ο επιθεωρητής Σέλοκ το σέλινο, ώστε να εισχωρήσει μεταμφιεσμένος στο αρχηγείο των εχθρών και να αποκαλύψει τα υποχθόνια σχέδιά τους. Οι ύποπτοι πολλοί, ο ένοχος ένας – ή μήπως όχι;

36 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

λος της ιστορίας, αν και καθ’ όλη τη διάρκεια των γεγονότων μαθαίνουμε πληροφορίες για αυτόν, προκειμένου να εξιχνιαστεί η υπόθεση. Και στο Έγκλημα στο λευκό βουνό η μητέρα του Άκη εμφανίζεται μονάχα λίγο στην αρχή και στο τέλος, ενώ κατά τη διάρκεια της πλοκής γίνονται ελάχιστες αναφορές σε αυτήν. Στο Κίνδυνος στο νησί τα θύματα του εγκλήματος είναι δύο. Το παιδί, το οποίο είναι βαριά τραυματισμένο, και ένας δολοφονημένος άνθρωπος. Και για τα δύο πρόσωπα έχουμε ελάχιστες αναφορές κατά τη διάρκεια της δράσης. Στο Μυστήριο στο υπόγειο του αρχοντικού τα θύματα είναι πολλά. Όμως, τα περισσότερα είναι θύματα του παρελθόντος, άτομα τα οποία δολοφονήθηκαν για ποικίλους λόγους. Οι ανατροπές που προκύπτουν, το θύμα δηλαδή να είναι τελικά και δράστης, είναι ελάχιστες. Συγκεκριμένα, μονάχα στο Μυστήριο της 21ης χάντρας παρατηρούμε ότι το θύμα, η θεία Κλειώ, δεν είναι και τόσο αθώα, εφόσον από τη μία παρουσιάζεται αξιοθρήνητη επειδή της έκλεψαν τα κοσμήματα, αλλά από την άλλη στο τέλος αποκαλύπτεται ότι τα κοσμήματα δεν ήταν αληθινά, αφού τα αυθεντικά βρίσκονταν σε θυρίδα για μεγαλύτερη ασφάλεια! Επίσης, στο Μυστήριο στο υπόγειο του αρχοντικού, αποδεικνύεται ότι κάποια από τα θύματα είναι τελικά οι δράστες. Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί ο Κουτσοδόντης. Επίσης, ανατροπή όσον αφορά στο ρόλο του θύματος φαίνεται να υπάρχει και στην Αδελφότητα του σκορπιού, στην οποία ο Ιγνάτιος δεν μπόρεσε να αντιληφθεί ποιος κρυβόταν πίσω από τη σπείρα – μάλιστα, όταν το πληροφορήθηκε, δεν μπορούσε να το πιστέψει.

4. Ύποπτοι Οι ύποπτοι είναι τα πρόσωπα που κα καθοδηγούν τη δράση, καθόσον με βάση αυτούς κινείται και ο ντετέκτιβ της ιστορίας. Υπάρχουν τρεις πι πιθανές υποπεριπτώσεις. Οι ύποπτοι μπορεί να είναι πολλοί, και με μεθοδικό μεθοδικότητα να μειώνονται, όπως συμβαίνει στα τέσσερα βιβλία του Χατζόπουλου. Οι ύποπτοι αναλύονται διεξοδικά, και γεννιούνται υποθέσεις αιτίγια τους λόγους εξ αιτί ας των οποίων θα μπορού μπορούσαν να είχαν διαπράξει το έγκλημα. Πολλούς υπόπτους επίσης συναντάμε και στο Αίνιγμα του χαμένου cd player καθώς και στους Εννέα Καίσαρες. Και στις δύο

περιπτώσεις, ύποπτοι θεωρούνται όλα τα παιδιά του σχολείου, τα οποία θα μπορούσαν να είχαν διαπράξει το έγκλημα. Σε μιαν άλλη περίπτωση, οι ύποπτοι μπορεί να είναι λίγοι (3-4), όπως συμβαίνει για παράδειγμα στην Ομάδα Κεραυνός σε δράση, όπου οι ντετέκτιβ προχωρούν με τη μέθοδο της εις άτοπον απαγωγής. Τέλος, στην τρίτη περίπτωση, μπορεί ο ύποπτος να είναι εξ αρχής μόνο ένας. Αντιλαμβανόμαστε ότι σε τέτοιες περιπτώσεις το μυθιστόρημα δεν εστιάζει στην αναζήτηση του «ποιος» είναι ο δράστης, αλλά στην αναζήτηση του «πώς» και του «γιατί» έγινε το έγκλημα. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν Η συμμορία του Τολέδο, Η αδελφότητα του σκορπιού, το Μια σονάτα για τον Ιγνάτιο, Το μυστικό της λίμνης και Το μυστήριο της Αίγινας.

5. Συνεργοί του αντίμαχου Οι συνεργοί του αντίμαχου είναι πρόσωπα τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις παίζουν το ρόλο των μπράβων του δράστη και είναι αυτοί που ουσιαστικά εμποδίζουν την έρευνα του ντετέκτιβ. Ο Αλέκος Κατσάβας στη Συμμορία του Τολέδο, ο Δανιήλ Παλαιολόγος στην Αδελφότητα του σκορπιού καθώς και ο Παύλος Θωμαΐδης στο Μια σονάτα για τον Ιγνάτιο, διαθέτουν ένα πλήθος μπράβων που εκτελούν εντολές για λογαριασμό τους. Μάλιστα, πρόκειται συνήθως για τα πρόσωπα εκείνα που εμφανίζονται πρώτα στην ιστορία και έπειτα μας παρουσιάζεται ο δράστης.

6. Συμπαραστάτες του ντετέκτιβ Τέλος, οι συμπαραστάτες του ντετέκτιβ είναι πρόσωπα που ανήκουν στον περίγυρό του και μπορεί να παρουσιάζονται υπό διάφορες μορφές. Για παράδειγμα ο μικρός Μανώλης, στο Παίξε το ανάποδα, έχει στο πλάι του τη μαμά και τη γιαγιά του, ο Ιγνάτιος στην τριλογία του Μαργαρίτη έχει πάντοτε στο πλευρό του τους πληροφοριοδότες του, τους οποίους εξαγοράζει για να παίρνει στοιχεία, ενώ συναντούμε περιπτώσεις όπου οι συμπαραστάτες παίρνουν και τη μορφή της αστυνομίας. Να τονίσουμε εδώ ότι όλα τα πρόσωπα, πέρα από αυτό του ντετέκτιβ, είναι χαρακτήρες στατικοί και επίπεδοι, δεδομένου ότι μας παρουσιάζονται ελάχιστα και γίνεται εμφανής συνήθως μία πτυχή του χαρακτήρα τους. Ολοκληρώνοντας τη μελέτη των χαρακτήρων, ένα συμπέρασμα που αναδύθηκε είναι το γεγονός ότι εντοπίσθηκε να υπάρχει μια κάποια υπεροχή των αγοριών πρωταγωνιστών έναντι των κοριτσιών, όχι μόνο ως προς το πλήθος αλλά και όσον αφορά στους ρόλους που τους αποδίδονται. Για παράδειγμα, ο Κορνήλιος Κρικ στην τετραλογία του Χατζόπουλου είναι έξυπνος, σοβαρός και πολύ προσεκτικός, και έχει πάντοτε δίπλα του τη βοηθό του Μάρθα, η οποία είναι επιπόλαιη, με μοναδική της έγνοια την τηλεοπτική της προβολή και την εμφάνισή της. Μόνον η Σπυροπούλου (Το μυστικό της λίμνης, Το μυστήριο της Αίγινας) τοποθετεί γυναίκα επαγγελματία αστυνομικό στα δύο

37 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

μυθιστορήματά της που μελετήθηκαν, όμως τα παιδιά που τοποθετεί στο πλάι της αστυνομικού είναι δύο αγόρια και ένα κορίτσι. Το κορίτσι μάλιστα αναλαμβάνει πιο παθητικούς ρόλους, σε σχέση με τα αγόρια που αναλαμβάνουν περισσότερο ενεργητικούς. Άρα διαπιστώνουμε ότι αυτό το είδος λογοτεχνίας τελικά αναπαράγει στερεοτυπικές αντιλήψεις σχετικά με τα δύο φύλα. ΤΕΛΟΣ Α΄ ΜΕΡΟΥΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ A. ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ

38 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Ηλιόπουλος, Β. (2009), Παίξε το ανάποδα, Αθήνα: Πατάκης. Λυχναρά, Λ. (2007), Το μυστήριο της γαλάζιας ακτής, Αθήνα: Κέδρος. Λυχναρά, Λ. (2009), Τα άλογα της πράσινης κοιλάδας, Αθήνα: Πατάκης. Λυχναρά, Λ. (2009), Έγκλημα στο λευκό βουνό, Αθήνα: Κέδρος. Λυχναρά, Λ. (2010), Κίνδυνος στο νησί, Αθήνα: Κέδρος. Μαργαρίτης, Κ. (2006), Η συμμορία του Τολέδο, Αθήνα: Ψυχογιός. Μαργαρίτης, Κ. (2008), Η Αδελφότητα του Σκορπιού, Αθήνα: Ψυχογιός. Μαργαρίτης, Κ. (2009), Μια σονάτα για τον Ιγνάτιο, Αθήνα: Ψυχογιός. Παπαθεοδώρου, Β. (2004), Οι εννέα Καίσαρες, Αθήνα: Καστανιώτης. Παρασκευοπούλου, Σ. (2010), Μυστήριο στο υπόγειο του αρχοντικού, Αθήνα: Κέδρος. Ρεμούνδος, Γ. (2003), Το μυστήριο της 21ης χάντρας, Αθήνα: Ψυχογιός. Ρεμούνδος, Γ. (2009), Το αίνιγμα του χαμένου cd player, Αθήνα: Ψυχογιός. Σπυροπούλου, Χ. (2008), Το μυστικό της λίμνης, Αθήνα: Κέδρος. Σπυροπούλου, Χ. (2010), Το μυστήριο της Αίγινας, Αθήνα: Κέδρος. Φώτου, Γ. (2007), Μια καρφίτσα και δυο αυτοκίνητα, Αθήνα: Ψυχογιός. Χατζόπουλος, Π. (2003), Η εξαφάνιση της Ντόροθυ Σνοτ, Αθήνα: Πατάκης. Χατζόπουλος, Π. (2004), Ο στοιχειωμένος πύργος της Ούρσουλα ντε Φλαφ, Αθήνα: Πατάκης. Χατζόπουλος, Π. (2007), Το καταραμένο περιδέραιο της Νιαουφερτίτης, Αθήνα: Πατάκης. Χατζόπουλος, Π. (2011), Έγκλημα στο Τούνδρα Εξπρές, Αθήνα: Πατάκης. Χριστακόπουλος, Δ. (2009), Ομάδα Κεραυνός σε δράση, Αθήνα: Γράμμα. Χριστακόπουλος, Δ. (12010), Ομάδα Κεραυνός – Περιπέτεια στο λούνα παρκ, Αθήνα: Γράμμα. Χριστακόπουλος, Δ. (22010), Ομάδα Κεραυνός – Περιπέτεια στα χιόνια, Αθήνα: Γράμμα. Β. ΜΕΛΕΤΕΣ Γιαννικοπούλου, Α. (2008), Στη χώρα των χρωμάτων: Το σύγχρονο εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο, Αθήνα: Παπαδόπουλος. Cawelti, G. J. (1977), Adventure, Mystery, and Romance: Formula Stories as Art and Popular Culture, Chicago: University of Chicago Press. Chandler, R. (1986), «Η απλή τέχνη του φόνου Β΄», στο: Ανατομία του αστυνομικού μυθιστορήματος, Αθήνα: Άγρα. Lukens, R. J. (1995), A critical handbook of children’s literature, New York: Harper Collins College Publishers. Μαρτινίδης, Π. (1994), Συνηγορία της Παραλογοτεχνίας, Αθήνα: Υποδομή. Maugham, S. (1986), «Η παρακμή και η πτώση του αστυνομικού μυθιστορήματος τος», στο: Ανατομία του αστυνομικού μυθιστορήματος, Αθήνα: Άγρα. Μερακλής, Μ. Γ. (1990), «Το έγκλημα στη λογοτεχνία», περ. Διαβάζω, τχ. 239 (σσ. 74-79). Nikolajeva, M. (2005), Aesthetics approaches to children’s literature: An introduction, Lanham, Maryland, Toronto, Oxford: Scarecrow Press.

β ιβλιοπαρουσίαση

108 ΔΕΚΕμΒΡΙΟΣ 2012 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - φΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2013

39/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Αγγελική Βαρελλά

ΤΟ ΧΑΤΙΡΙ ΤΟΥ ΔΡΑΚΟΥ Εικ.: Γιώργος Δημητρίου Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 29

Τη μοναξιά δεν την αντέχουν και αυτοί ακόμη οι δράκοι. Πόσω μάλλον όταν ο δράκος είναι ήσυχος και βιβλιόφιλος, καθόλου παμφάγος και καθόλου πράσινος αλλά… ροζ! Ποιος θα μπορέσει να του κάνει το χατίρι και να του στείλει μερικούς φίλους για να κουβεντιάσει κι αυτός λίγο και να μην του ξεραθεί το στόμα; Υπάρχει κάποιος, μα θα πρέπει να τον παρακαλέσει θερμά. Το «ποιος» και το «πότε» θα το βρείτε στο βιβλίο, ευκαιρία όμως είναι να γνωρίσετε και άλλους δράκους και να τους στείλετε για κουβεντούλα στον μοναχικό φίλο μας. Αν μάλιστα είναι και η Χρονιά του Δράκου, τόσο το καλύτερο. Γ.Γ.-Σ.

Ιωάννα Κυρίτση-Τζιώτη

ΠΙΑΣΤΕ ΤΗΝ ΞΑΦΡΟΥΛΑ Εικ.: Νίκη Λεωνίδου Παρρησία, Αθήνα 2012, σελ. 24

Η Ξαφρούλα είναι η μικρότερη μάγισσα στο χώρο της. Έχει τη δική της σκούπα που την οδηγεί ολομόναχη, «ξαφρίζει» ό,τι της αρέσει στο διάβα της και το κρύβει στο σπίτι. Κάποια μέρα, σ’ ένα ταξιδάκι στη μεγάλη πόλη, μπαίνει στο σούπερ μάρκετ και εντυπωσιάζεται με την ποικιλία των αγαθών που... κάθονται στα ράφια. Τα «συμμαζεύει» λοιπόν στο καλάθι της, και... Δεν ξέρει, η καημένη, ότι δεν βουτάς κάτι που δεν είναι δικό σου ούτε ότι πρέπει να ζητήσεις την άδεια για να το πάρεις. Η Ξαφρούλα ζητά συγγνώμη, νιώθει σαστισμένη και τρομαγμένη, και υπόσχεται πως δεν πρόκειται να το ξανακάνει.

Α.Β.

Αντώνης Παπαθεοδούλου

ΟΙ ΚΑΛΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΚΟΙ ΙΠΠΟΤΕΣ Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Παπαδόπουλος, Αθήνα 2012, σελ. 40

Οι κακοί ιππότες, ταμπουρωμένοι στα κάστρο τους, απειλούν με χίλιες φοβέρες και δεινά τους καλούς ιππότες που ζουν στο απέναντι κάστρο. Οι καλοί όμως δεν πτοούνται, αντίθετα απαντούν με ευρηματικότητα, που φανερώνει απρόσμενο κέφι, θετική στάση για τη ζωή και ποιητικό τρόπο σκέψης και έκφρασης. Ώσπου τελικά, θα καταλάβουν οι αντίπαλοί τους ότι δεν κερδίζουν τίποτα με τις

40/2

απειλές και θα προτείνουν οι ίδιοι την ειρηνική συνύπαρξη των δύο κάστρων με την ενοποίησή τους. Πρωτότυπο και καλογραμμένο βιβλίο, με εξαιρετική και πλούσια εικονογράφηση, που θα διευρύνει την αντίληψη των παιδιών.

Λ.Π.-Α.

Δέσποινα Πετρή

Ο ΜΙΚΡΟΣ ΤΥΜΠΑΝΙΣΤΗΣ Εικ.: Αιμιλία Κονταίου Λιβάνης, Αθήνα 2012, σελ. 35

Υπάρχουν τραγούδια που χαράζονται στην ψυχή μας, κυρίως όμως σε αυτήν των παιδιών, μέσα από το βάρος που κουβαλούν στους στίχους και τους ήχους της. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στην ιστορία του μικρού τυμπανιστή, που δεν έχει τι να προσφέρει στον Ιησού που γεννιέται, παρά μόνο την αγάπη του και τους ήχους του τυμπάνου του. Λυπητερή η ιστορία, λυπητερό και το τραγούδι, μα το τύμπανο κτυπά για να μας θυμίσει μικρές αλήθειες, όπως για παράδειγμα ότι το δώρο μας, ακόμη κι αν είναι φτωχικό, γίνεται το πιο λαμπρό όταν πιστεύεις, αγαπάς και προσφέρεις χαρά δίχως να ζητάς αντάλλαγμα. Α.Β.

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ Εικ.: Αλέκος Φασιανός Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 48

Η επανέκδοση –τούτη τη φορά με μαλακό εξώφυλλο– αυτού του βιβλίου, που είχε τόσο αγαπηθεί και έλειπε από τα βιβλιοπωλεία επί δέκα χρόνια, μας δίνει μεγάλη χαρά. Πρόκειται για βιβλίο εξαιρετικό, με αναπλασμένα παραμύθια από τρεις χώρες της Αφρικής, που μαγεύουν μικρούς και μεγάλους. Η αλησμόνητη Ρένα Καρθαίου είχε γράψει γι’ αυτό κατά την πρώτη του έκδοση: «Τα παραμύθια της Λότης Πέτροβιτς έχουν τη δύναμη και τη ζωντάνια του λαού, ελέγχονται όμως από το καινούριο και πολύπειρο χέρι ενός συγγραφέα-ποιητή». Τι άλλο να προσθέσει κανείς, παρά να ευχηθεί «καλή περπατησιά» και στη νέα έκδοση. Λ.Ψ.

Αργυρώ Πιπίνη

Ο ΣΙΜΠΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 40

Ο Σίμπα, ο μαύρος γάτος της Λενιώς, που ζούσε πανευτυχής με την κυρά του, μας διηγείται με τον δικό του τρόπο το πόσο αναστατώ-

41/3

θηκε η ζωή του όταν απέκτησε συγκάτοικο, την αναιδή Τιτίκα, όπως την ονομάζει, μια γάτα που περιμάζεψε από το δρόμο η Λενιώ και που δεν του ήταν διόλου συμπαθής. Τα όσα ακολούθησαν ωστόσο, τον έκαναν ν’ αλλάξει στάση, ενώ του έδωσαν και την ευκαιρία να αποκαλύψει τις ειδικές του ικανότητες. Βιβλίο θαυμάσια εικονογραφημένο, που θα αγαπηθεί από τους μικρούς γατόφιλους. Λ.Π.-Α.

Νικολέττα Σκάλκου-Διαμαντίδη

Η ΚΟΚΟ ΣΕ ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΧΩΡΙΟ Εικ.: Πέγκυ Φούρκα Ακρίτας, Αθήνα 2012, σελ. 40

Στην ανάγκη μιας οικογένειας να μετακομίσει από το χωριό στην πόλη, συμμετέχει ενεργά και η Κοκό η κοτούλα, που αποτελεί αναπόσπαστο μέλος της. Στις δυσκολίες της προσαρμογής, η Κοκό γίνεται αχτύπητο δίδυμο με τον μικρό Εφραίμ! Στο σχολείο, στα παιχνίδια και στα πατίνια με τα οποία κυκλοφορούν μέσα στην πόλη. Σιγά σιγά, η οικογένεια και η Κοκό, αν και μαθημένοι στον καθαρό αέρα του βουνού, βρίσκουν μαζί λύσεις για να αντεπεξέλθουν στις ιδιαιτερότητες της πόλης. Πηγαινοέρχονται από την πόλη στο χωριό και τούμπαλιν, ενώ συμβιβάζονται με τα υπέρ και τα κακά, με το οξυγόνο και τη ρύπανση, με τις νέες συνθήκες γενικότερα. Η κοτούλα η Κοκό, φιλοσοφώντας την κατάσταση, γράφει για όλες αυτές τις περιπέτειες με τη φτερούγα της στο χώμα: «Όλοι οι δρόμοι, είτε τσιμεντένιοι είτε λουλουδιασμένοι, είτε του χωριού είτε της πόλης, κρύβουν την ομορφιά του παραδείσου». Η εικονογράφηση της Πέγκυς Φούρκα χαράζει κι εκείνη διαδρομές «κατά το δοκούν», άλλοτε... πεζή κι άλλοτε πάνω σε... πατίνια. Α.Β.

Christine Naoumann Villemin ΟΤΑΝ Ο ΛΥΚΟΣ ΠΕΙΝΑΕΙ

Εικ.: Kris Di Giacomo Παπαδόπουλος, Αθήνα 2012, σελ. 32

Πεινασμένος ο λύκος με το όνομα Εδμόνδος Ευπατρίδης, κάνει τα πάντα για να φάει το τροφαντό κουνέλι που του χτύπησε στο μάτι. Αυτά όμως είναι πράγματα που δεν τα κάνουν οι ευπατρίδες. Φέρνει αλυσοπρίονο, σκοινί, κατσαρόλες, μα το τυχερό τροφαντό κουνέλι έχει πολλούς καλούς γείτονες που ανακόπτουν τη φόρα του λύκου! Αυτό θα σταθεί αφορμή για να πάρει ο λύκος μας σοβαρές αποφάσεις, όσον αφορά τους γείτονες που ως εκείνη τη στιγμή θεωρούσε κακούς. Α.Β.

42/4

για παιδιά 7 ετών και πάνω Μαρία Αγγελίδου

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΤΙΣ ΕΙΠΕ Η ΘΑΛΑΣΣΑ Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 87

Η πολυβραβευμένη Μαρία Αγγελίδου έχει την ικανότητα να παρουσιάζει μιαν ιστορική πραγματικότητα και τα πρόσωπά της με τρόπο μυθιστορηματικό, και συνάμα απόλυτα πιστά, χωρίς παρεκκλίσεις από το ιστορικό τους περίβλημα. Στη σειρά αυτή των ιστορικών παραμυθιών παίρνει μέρος η θάλασσα, αφηγούμενη την πορεία του Ηρόδοτου που γεννήθηκε πλάι της και ταξίδεψε σ’ όλο τον κόσμο. Διαβάζουμε για την «Κάθοδο των Μυρίων», για τον Ξενοφώντα και την κορυφαία του κραυγή «θάλαττα θάλαττα», για το φιλόσοφο Αριστοτέλη που έψαξε τις απαντήσεις στα ερωτήματα που αναφέρονταν στη θάλασσα, αλλά και για την πολιορκία της Τύρου και τον τρόπο που γκρέμισε ο Αλέξανδρος τα τείχη της μέσα από το βυθό. Μέσα από τις ιστορίες αυτές αποδεικνύεται περίτρανα ότι η «Ιστορία δεν είναι απλώς ένα μάθημα». Η Ίρις Σαμαρτζή με την εμπνευσμένη εικονογράφηση της στέκει ισάξια πλάι στο κείμενο. Α.Β.

Άγγελος Αγγέλου - Έμη Σίνη

Ο ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ ΚΑΙ Ο ΞΥΠΟΛΥΤΟΣ ΜΥΩΨ Εικ.: Μαργαρίτα Τζαννέτου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 45

Στον χρωματιστό κι ανάποδο κόσμο που βρίσκεται στις όχθες της θάλασσας της τσιχλόφουσκας και στους πρόποδες του καραμελένιου βουνού, ο Κοπέρνικος συναντάει τον μικρό ξυπόλυτο Ευτύχη, ο οποίος προτιμά να κουτουλάει και να σκουντουφλάει, παρά να παραδεχτεί ότι έχει μυωπία και ότι πρέπει να φορέσει γυαλιά. Θα λυθεί το πρόβλημα του Ευτύχη; Θα φορέσει άραγε γυαλιά; Βιβλίο για παιδιά 7-8 ετών. Θ.Χ.

Άντρη Αντωνίου

ΜΠΕΛΑΔΟΜΑΓΝΗΤΗΣ Εικ.: Κατερίνα Χρυσοχόου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 174

Η δεκάχρονη Μυρτώ ζει με τους γονείς της, τον αδερφό της Ορέστη και το σκύλο της τον Τζακ. Μα είναι να απορεί κανείς πώς τα

43/5

καταφέρνει και μπλέκεται πάντα σε μπελάδες. Τις τελευταίες μέρες μάλιστα, κάποιο μυστήριο πλανιέται στον αέρα. Θα τα καταφέρει άραγε η Μυρτώ να ξετυλίξει το κουβάρι; Μια ιστορία γεμάτη χιούμορ και αγωνία, που συναρπάζει. Γ.Γ.-Σ.

Ζωή Βαλάση

ΤΑ ΜΑΓΙΚΑ ΜΟΛΥΒΙΑ Εικ.: Βάσω Ψαράκη Κέδρος, Αθήνα 11981/22012, σελ. 52

Με τη διαύγεια του λόγου μιας γόνιμης πένας, και μέσα στη φαντασμαγορία των χρωμάτων-σχημάτων της εικονογράφησης, που δημιουργεί έναν παράλληλο κόσμο, κινείται μια τρελούτσικη ηλιαχτίδα που τρέχει σε εποχές και σε 9 παραμύθια. Πότε μπερδεύει τα σακκούλια του χρόνου, πότε μαθαίνει τα χρώματα, πότε πάει σ’ ένα αποκριάτικο γλέντι, μιλάει μ’ έναν παράξενο χαρταετό, βλέπει την παρέλαση, παίρνει για δώρο μαγικά μολύβια που ό,τι γράφουν γίνεται πραγματικότητα… Μαζί με την «τρελούτσικη» θα ταξιδέψουν οι φίλοι της τα παιδιά, μέσα σε… τρελούτσικο και παιχνιδιάρικο κλίμα, σε εξωπραγματικούς χώρους. Θα διασκεδάσουν με τα λογικά, τα παράλογα και τα αναπάντεχα, θα μάθουν να στοχάζονται πάνω σε πραγματικές και φανταστικές καταστάσεις και έννοιες, και θα «γευτούν» παιχνίδια και τρελές προεκτάσεις του νου. Για παιδιά 7 ετών και άνω. Θ.Χ.

Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη

ΕΛΑΤΕ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ Εικ.: Κατερίνα Χαδουλού Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 54

Η μοναδική πένα της Γαλάτειας Σουρέλη μάς προσφέρει τέσσερα ολόδροσα παραμύθια, με ήρωες έντομα και ζώα που έχουν πολλά να πουν –με έμμεσο τρόπο– σε μας τους ανθρώπους, μικρούς και μεγάλους. Ο χαριτωμένος και ευρηματικός πρόλογος προετοιμάζει τον αναγνώστη για την απόλαυση που τον περιμένει στις ιστορίες που έπονται, γεμάτες πολύτιμα μηνύματα και αξίες αιώνιες: αυτογνωσία, αλληλεγγύη, συγγνώμη, συμφιλίωση, σεβασμός στον άλλο – στοιχεία τόσο αναγκαία στην εποχή μας. Η εξαιρετικά ελκυστική εικονογράφηση της Κατερίνας Χαδουλού συνοδεύει με αγάπη το κείμενο, στολίζοντάς το όπως του αξίζει. Λ.Π.-Α.

44/6

Ελένη Δικαίου

ΤΑ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑΚΙΑ ΤΗΣ ΓΥΑΛΙΝΗΣ ΑΥΛΗΣ Εικ.: Δημήτρης Φουσέκης Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 190

Το ρημαγμένο σπίτι που μένουν τα δυο αδερφάκια-φαντασματάκια γκρεμίζεται. Πού θα μείνουν από δω και πέρα; Κάπως έτσι αρχίζουν οι περιπέτειές τους. Μυθιστόρημα καλογραμμένο και διασκεδαστικό, που δε φοβίζει τον μικρό αναγνώστη, ενώ του μιλάει σχετικά με την αξία της φιλίας. Γ.Γ.-Σ.

Bαγγέλης Ηλιόπουλος

ΤΟ ΓΙΑΤΙ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΦΕΡΝΕΙ ΤΗΝ ΕΛΠΙΔΑ Εικ.: Έφη Λαδά Πατάκης, Αθήνα 2 012, σελ. 36

Ένα βιβλίο που σου αναπαύει την καρδιά, παρ’ όλο που οι σελίδες του περιέχουν σκληρά «γιατί», αυτά τα «γιατί» που ταλανίζουν τον κόσμο. Τις γραμμές του διατρέχει μια ανάλαφρη αισιοδοξία, που εντείνεται περισσότερο με τα απαλά χρώματα της Έφης Λαδά. Δύο συντελεστές λοιπόν, συγγραφέας και εικονογράφος, συνθέτουν μια ωραία μελωδία. Οι σελίδες μοιάζουν με παρτιτούρες μουσικής που σε ανακουφίζουν από το βαρύ κλίμα. Ένα «γιατί» που βρισκόταν πατικωμένο κάτω από μια στοίβα βιβλίων ταξιδεύει στον καθαρό αέρα, σαν ιπτάμενο χαλί. Κι εκεί που βλέπει κατεστραμμένες από τον πόλεμο περιοχές, γίνεται χάρτινο καραβάκι στον ποταμό της θλίψης, ένας χαρταετός παρήγορος. Και εκρήγνυται το «γιατί» και γίνεται ένα μήνυμα ελπίδας, που τη βρίσκει στα πρόσωπα των παιδιών.

Α.Β.

Άννη Θεοχάρη ΤΟ ΣΙΤΑΡΙ

Εικ.: Σάντρα Ελευθερίου Λιβάνης, Αθήνα 2011, σελ. 45

Ο Δημητράκης εκνευρίζεται με τη συμμαθήτριά του την Ελένη, που κάνει διαρκώς πως τα ξέρει όλα. Όταν λοιπόν του δίνεται η ευκαιρία, μαθαίνει τα πάντα για το ψωμί και τον τρόπο παρασκευής του, καθώς και για την καλλιέργεια του σιταριού, ώστε την άλλη μέρα να φανεί κι αυτός μια φορά καλύτερα πληροφορημένος. Στη συζήτηση που θα γίνει στο σχολείο πάνω στο θέμα αυτό, θα καταφέρει να εντυπωσιάσει με τις γνώσεις του, παρ’ όλο που η Ελένη θα παρεμβαίνει κάθε τόσο για να προσθέσει πληροφορίες, ενώ και τ’ άλλα παιδιά όλο και κάτι θα συμπληρώσουν κι αυτά. Η συγγραφέας στή-

45/7

νει ένα βιβλίο γνώσεων σχετικά με το σιτάρι και τη διατροφική αξία του ψωμιού, πλούσια εικονογραφημένο, που διαβάζεται ευχάριστα. Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου περιλαμβάνονται δραστηριότητες και πρόσθετες πληροφορίες. Λ.Π.-Α.

Άννα Ιακώβου

ΜΙΑ ΣΙΡΟΠΙΑΣΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Εικ.: Εύα Καραντινού Παρρησία, Αθήνα 2012, σελ. 45

Η συγγραφέας επιλέγει να διηγηθεί στα παιδιά μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πορεία της Ελλάδας. Πρόκειται για την ημέρα της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης πριν από 100 χρόνια. Ημέρα που γιορτάζει ο πολιούχος της άγιος Δημήτριος, μια μέρα ανάστασης για την πατρίδα, ιδωμένη μέσα από τα μάτια ενός μικρού παιδιού. Εύρημα της συγγραφέως το να παρομοιάσει τη Θεσσαλονίκη με το γλύκισμα που φτιάχνει η γιαγιά: σαράντα στρώσεις φύλλο και καρύδι, βούτυρο ευωδιαστό, μέλι και ζάχαρη, κανέλα και γαρίφαλο. Έτσι, τα παιδιά θα θυμούνται οπωσδήποτε τη μεγάλη αυτή σελίδα της Ιστορίας καθώς θα τη συνδέσουν με αυτό το υπέροχο γλύκισμα. Α.Β.

Γιώργος Κατσέλης

ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ Εικ.: Βαγγέλης Ελευθερίου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 55

Ένα κεφάτο παραμύθι με σύγχρονο προβληματισμό και έγχρωμη εκφραστική εικονογράφηση. Από τον πλανήτη Φι (της φαντασίας) χάθηκε η φαντασία, όταν ο βασιλιάς Λεξιλόγιος πέθανε και στο θρόνο ανέβηκε ο βασιλιάς Πληκτρολόγιος. Όλα γίνονται άνω κάτω όταν ο εφευρέτης Φούσκας Μπουρμπουλήθρας Ντε Λα Ρος Μυαλοκουκούτσης κάνει να χαθεί η φαντασία. Όμως τότε αναλαμβάνει δράση ο φαντασιοποιητής του διαστήματος, ο Ρίκος Μπιριρίκος. Τι θα καταφέρει, άραγε; Το βιβλίο απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 7-8 ετών. Θ.Χ.

46/8

Γιώργος Λεμπέσης

ΨΑΡΟΣΟΥΠΑ 2: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΤΑΠΑ» Εικ.: Φραγκίσκος-Χρήστος Ράλλης Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 65

Η Ψαρόσουπα 2 διακρίνεται για τις γερές δόσεις φαντασίας που τη… νοστιμίζουν. Εδώ τα πάντα μπορούν να συμβούν! Η κιβωτός του Νώε, και μαζί της κι ο ίδιος ο Νώε, χώνεται σε μια τρύπα και από το Έβερεστ καταφθάνει υπογείως της Μήλου για να φορέσει σαν καπέλο ένα τεράστιο παγόβουνο και να το επαναφέρει στην Αρκτική! Επίσης, οι πράκτορες πιγκουίνοι μεταμφιέζονται σε τηγανίτες, ενώ ο Βρασίδας ο αχινός και η Ρίτσα η Πεσκανδρίτσα, που γνωρίσαμε σε προηγούμενα… «ψαροπροβλήματα», προσπαθούν να κάνουν κατορθωτό το ακατόρθωτο. Όλα αυτά τα απίθανα και απρόοπτα θα κάνουν τα παιδιά να διασκεδάσουν με την ψυχή τους! Α.Β.

Ιωάννα Μπαμπέτα

ΠΡΙΓΚΙΠΙΚΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 46

«Κάνε μια ευχή πριν σβήσεις τα κεράκια, από μέσα σου, για να βγει αληθινή», ακούει στα γενέθλια κάποιου φίλου του ο μικρός ήρωας της ιστορίας αυτής. Και θέλει κι εκείνος να κάνει το ίδιο, για ν’ αποκτήσει αυτό που ονειρεύεται. Δεν ξέρει όμως πότε είναι τα γενέθλιά του. Οι γονείς του τον γιορτάζουν «την ημέρα που τον έφεραν στο σπίτι». Το γιατί δεν ξέρει πότε ακριβώς γεννήθηκε, το πώς θα το ανακαλύψει, αλλά και το πώς θα εξελιχθεί η ιστορία, είναι ερωτήματα που παρακινούν τον αναγνώστη, μικρό ή μεγάλο, να διαβάσει «μονορούφι» το βιβλίο. Θα απολαύσει ένα κείμενο που προσεγγίζει με σωστό τρόπο το θέμα της υιοθεσίας και εμπλουτίζει τη σχετική βιβλιογραφία. Λ.Π.-Α.

Ιωάννα Μπουλντούμη

ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗ ΣΕΛΟΚ ΤΟΥ ΣΕΛΙΝΟΥ – ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΣΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 100

Έχουμε διαβάσει πολλά βιβλία με θέμα την υγιεινή διατροφή, όμως το μυθιστόρημα της Ι. Μπουλντούμη έχει έναν ιδιαίτερο τρόπο να σε συναρπάζει, με σασπένς, με ζαρζαβατικά, κουζινικά και… τα τοιαύτα. Τον επιθεωρητή Σέλοκ τον πρωτογνωρίσαμε μέσα από τις εντυπωσιακές του ενέργειες σε προηγούμενο βιβλίο, και τον

47/9

αγαπήσαμε για τις διασκεδαστικές παραλλαγές του στις λέξεις. Η διαλεύκανση όλων των… εγκλημάτων γίνεται μέσα στην κουζίνα! Τον ένοχο, βέβαια, θα τον βρουν οι αναγνώστες, κανείς όμως δεν θα περίμενε ότι όλα ξεκίνησαν από την απόψυξη του ψυγείου, ή ότι όλο το μυστήριο οφείλεται σε μια ερωτική ιστορία.

Α.Β.

Παναγιώτης Τσιρίδης

Ο ΕΥΤΥΧΙΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ ΚΑΙ Η ΣΥΛΛΟΓΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΦΙΑΛΤΕΣ Εικ.: Σοφία Παπαδοπούλου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 80

Ο κύριος Ευτύχης Καλλέργης είχε ένα μαγικό παλαιοπωλείο που φάνταζε παραμυθένιο όταν έμπαινες μέσα. Εκτός από αντίκες διέθετε και παλιά, πολύ παλιά βιβλία. Σε κάποιο από αυτά ο κύριος Ευτύχης διάβασε ότι καλό θα ήταν οι άνθρωποι να θυμούνται τα όνειρά τους για να διάγουν μια πιο φωτεινή ζωή. Αλλά... καλά με τα όνειρα – με τους εφιάλτες, όμως, τι γίνεται; Κουβέντα στην κουβέντα, ο κύριος Ευτύχης κατάφερε να κάνει τους μικρούς πελάτες του να ξανοιχτούν και να του μιλήσουν για τα όνειρά τους. Εκείνος τους αντάμειβε με ένα τενεκεδένιο βατραχάκι ή κάποιο άλλο παιχνίδι, συλλέγοντας ταυτόχρονα μια σειρά από... εφιάλτες, που κάθε άλλο παρά εφιάλτες αποδείχθηκαν, αφού συνθέτουν ένα καλογραμμένο και ευχάριστο ανάγνωσμα! Α.Β.

Αντιγόνη Τσίτσιλα

Ο ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ Εικ.: Βασίλης Γρίβας Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 72

Επηρεασμένος ο Αχιλλέας από τις δυνατότητες και τα διασκεδαστικά παιχνίδια του υπολογιστή που του χάρισαν οι γονείς του στα γενέθλιά του, παθαίνει εξάρτηση απ’ αυτόν. Δεν μπορεί να ξεκολλήσει, εγκαταλείπει τους συμμαθητές του, τις προπονήσεις του κι αφοσιώνεται με πάθος στον καινούργιο του φίλο. «Καινούργιο κοσκινάκι μου και πού να σε κρεμάσω», δεν λέει η παροιμία; Όμως, όπως όλα τα πράγματα, κάποια μέρα, ο κομπιούτερ χαλάει (ή κάποιο χέρι τον χάλασε;) και ο Αχιλλέας βρίσκεται απομονωμένος χωρίς φίλους και χωρίς παιχνίδια. Από κει και πέρα, είναι στο χέρι του να βρει τη λύση – και τη βρίσκει! Α.Β.

48/10

Λιζ Κέσλερ

Η ΦΙΛΙΠΑ ΚΑΙ Η ΥΠΟΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΟΝΕΡΑΪΔΑΣ Μετ.: Πετρούλα Γαβριηλίδου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 272

Η Φιλίπα θα περάσει την Πρωτοχρονιά με τη νέα καλύτερή της φίλη, τη Ρόμπιν. Ο τελευταίος άνθρωπος που περιμένει να δει είναι η νεραϊδαδερφούλα της, η Μαργαρίτα. Η Μαργαρίτα όμως έχει μάθει πως θα συμβεί κάτι πολύ κακό και θέλει να προειδοποιήσει τη Φιλίπα το συντομότερο δυνατό! Στο μεταξύ, πέρα στους ομιχλώδεις χερσότοπους, κάτι πολύτιμο εξαφανίζεται ξαφνικά από τον αρχαίο πέτρινο κύκλο και η Φιλίπα πρέπει σε συνεργασία με τη Μαργαρίτα να αποτρέψουν μιαν ασύλληπτη καταστροφή... Υπέροχο βιβλίο μαγείας και μυστηρίου, ένας ύμνος στην αληθινή φιλία, που θα απολαύσουν οι νεαρές αναγνώστριες. Λ.Ψ.

Άστριντ Λίντγκρεν

Ο ΜΙΚΕΣ ΜΕΣ ΣΤΗ ΣΟΥΠΙΕΡΑ Εικ.: Μπγιερν Μπεργκ Μετ.: Ντίνα Καμπά-Κούτρα Σύνθεση εξωφ.: Γιώργος Παζάλος Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 102

Η επιδέξια πένα της Λίντγκρεν περιγράφει τρεις θεότρελες σκανταλιές του πεντάχρονου Μικέ, που συμβαίνουν σε μια παλαιότερη εποχή. Σε αυτές, ο Μικές σφηνώνει το κεφάλι του μες στη σουπιέρα, κρεμάει τη μικρή αδελφή του στο κοντάρι της σημαίας, και πάει με το άλογο μόνος του σ’ ένα πανηγύρι. Βιβλίο για παιδιά 9-11 ετών. Θ. Χ.

Τζέιμς Τζόις

ΟΙ ΓΑΤΕΣ ΤΗΣ ΚΟΠΕΓΧΑΓΗΣ Εικ.: Casey Sorrow Μετ.: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης Σύνθεση εξωφ.: Γιώργος Παζάλος Ψυχογιός, Αθήνα 2012. σελ. 26

Ιδιαίτερα καλαίσθητο βιβλίο, ένα σύντομο και εύθυμο παραμυθάκι που συνοδεύεται από σκίτσα που σκιαγραφούν με χιούμορ παλαιότερες εποχές. Μιλάμε για το 1936, τότε που ο συγγραφέας στέλνει μια επιστολή στον τετράχρονο εγγονό του, στην οποία μιλά για την έλλειψη γάτων στους δρόμους της Κοπεγχάγης, τη στιγμή που διαπιστώνει πληθώρα αστυνομικών. Βιβλίο που μαθαίνει σε παιδιά και μεγάλους να διασχίζουν ελεύθεροι το δρόμο, χωρίς οδηγίες από αστυνόμους, αλλά οδηγημένοι από τις... γάτες. Θ.Χ.

49/11

για μεγάλα παιδιά και νέους Λίνα Λυχναρά

ΑΠΕΙΛΗ ΣΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ Εικ.: Ελένη Τσάμπρα Σύνθεση εξωφ.: Ξένια Τρύφων Κέδρος, Αθήνα 2012, σελ. 259

Ιστορία αστυνομικής πλοκής που εκτυλίσσεται σ’ ένα νησί του Αιγαίου, όπου έχουν συγκεντρωθεί έφηβοι για τους διεθνείς ιστιοπλοϊκούς αγώνες. Στο νησί ο αστυνόμος Γαβρίλης ανησυχεί για κάποια παράξενα μηνύματα που δέχεται. Και θα επιβεβαιωθούν οι φόβοι του, όταν γίνεται η απαγωγή κάποιων εφήβων από αδίσταχτους κακοποιούς. Τι κρύβεται πίσω από την απαγωγή των εφήβων; Ποια συμφέροντα; Ποιοι είναι αυτοί που κινούν τα νήματα; Ποιοι είναι με τους απαγωγείς και ποιοι με τους απαχθέντες; Πώς θα κινηθεί ο αστυνόμος Γαβρίλης; Θα λυθεί το μυστήριο; Βιβλίο για παιδιά 12 ετών και άνω. Γ.Γ.-Σ.

Έλι Άντερσον

OΣΚΑΡ ΠΙΛ – Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ΜΕΝΤΙΚΟΥΣ Μετ.: Μιχάλης Μακρόπουλος Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 608

Πριν από 13 χρόνια, ένας άνθρωπος θέλησε να κυριαρχήσει στον κόσμο: ο Μαύρος Πρίγκιπας των Παθόλογκους, αρχηγός μιας στρατιάς εκπαιδευμένων μάγων που έμπαιναν στο ανθρώπινο σώμα και το αφάνιζαν, προκαλώντας αρρώστιες που κανένας γιατρός δεν μπορούσε να θεραπεύσει. Τότε ανέλαβαν δράση οι Μέντικους, μια παρέα μάγων θεραπευτών που ήταν ικανοί να μπαίνουν στο σώμα των ανθρώπων και να νικούν τις αρρώστιες. Ο Μαύρος Πρίγκιπας νικήθηκε και κλείστηκε στη φυλακή. Κατάφερε όμως και δραπέτευσε. Ο Όσκαρ Πιλ και οι φίλοι του, η νέα γενιά των Μέντικους, δίνουν μάχες για την επικράτηση του Καλού. Μια ευρηματική σειρά βιβλίων φαντασίας που θα ενθουσιάσει τα παιδιά. Λ.Ψ

Έρνεστ Κλάιν

ΑΝ ΕΙΣΑΙ ΕΤΟΙΜΟΣ ΠΑΤΑ ENTER Μετ.: Αλέξανδρος Καλοφωλιάς Πατάκης Αθήνα 2012, σελ. 624

Το έτος 2044 ο κόσμος έχει καταντήσει ένα άσχημο μέρος για να ζει κανείς. Όπως οι περισσότεροι άνθρωποι στον πλανήτη, έτσι και ο Ουέιντ Ουότς δραπετεύει από τη ζοφερή πραγματικότητα και περνάει τις ώρες του συνδεόμενος με το ΟΑΣΙΣ, μια εικονική ουτοπία

50/12

όπου μπορείς να ζήσεις σε έναν από τους δέκα πλανήτες που περιέχει. Ποιος όμως θα καταφέρει να λύσει τους γρίφους του δημιουργού του ΟΑΣΙΣ και να κερδίσει μια αμύθητη περιουσία, αλλά και μεγάλη δύναμη; Ο Ουέιντ θα αντιμετωπίσει χιλιάδες ανταγωνιστές που απειλούν να τον σκοτώσουν και θα καταφέρει να νικήσει όταν καταλάβει ότι πρέπει να εγκαταλείψει τη φαινομενικά τέλεια εικονική του ύπαρξη και να αντιμετωπίσει τη ζωή και τον έρωτα στον πραγματικό κόσμο, από τον οποίο ήθελε να αποδράσει. Ένα πρωτότυπο και νοσταλγικό μυθιστόρημα μαθητείας, μια ερωτική ιστορία και ένα έπος εικονικής πραγματικότητας που θα ενθουσιάσει τους νεαρούς αναγνώστες. Λ.Ψ.

Λόρεν Μάιρακλ

ΔΕΚΑΤΕΣΣΑΡΩΝ ΚΑΙ… ΕΤΟΙΜΕΣ ΓΙΑ ΟΛΑ Μετ.: Φωτεινή Μοσχή Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 359

Η Γουίνι τα πήγε περίφημα στο Γυμνάσιο! Απέκτησε δυο απίθανες κολλητές και ένα τέλειο –τις πιο πολλές φορές– αγόρι. Και καθώς η αποφοίτηση πλησιάζει με γοργά βήματα, η αντίστροφη μέτρηση για το Λύκειο έχει αρχίσει. Όχι ότι της έχει γίνει εμμονή, δεδομένου ότι έχει ένα σωρό πράγματα να κάνει! Πράγματα σπουδαία, όπως το να βρει αυτό που λαχταρά η καρδιά της, να βοηθήσει τον κόσμο, αλλά και να μεγαλώσει. Ένα είναι σίγουρο λοιπόν: μπορεί τα δέκα, τα έντεκα, τα δώδεκα και τα δεκατρία να ήταν σημαντικά, αλλά τα δεκατέσσερα θα είναι απίστευτα!

Λ.Ψ.

Σάρα Ντάρερ Λίτμαν

ΘΕΛΕΙΣ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ CHAT; Μετ.: Πετρούλα Γαβριηλίδου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 393

Όταν η Άμπι συναντά τον Λουκ στο διαδίκτυο, δεν πιστεύει πόσο τυχερή είναι. Ο Λουκ είναι καλός, έχει χιούμορ, την ακούει, τη θεωρεί όμορφη και ζηλεύει τα άλλα αγόρια στη ζωή της, γεγονός πολύ χαριτωμένο. Η κολλητή της και η μαμά της τη συμβουλεύουν να δημιουργήσει παρέες και να διασκεδάζει, αλλά η Άμπι δεν τις ακούει. Ξέρει ότι δεν πρέπει να μιλάει με αγνώστους στο διαδίκτυο, αλλά ο Λουκ δεν είναι τυχαίος, ούτε ξένος, και την αγαπάει. Και τι έγινε αν δε βγαίνει πια με τους φίλους της και οι βαθμοί της πέφτουν; Το μόνο που χρειάζεται είναι ο Λουκ. Ο Λουκ είναι το μυστικό της κι αυτή το δικό του. Έτσι, όταν της προτείνει να συναντηθούν, η Άμπι συμφωνεί. Και στη συνέχεια, εξαφανίζεται... χωρίς κανένα ίχνος. Όλοι τότε πρέπει να ενώσουν τα κομμάτια του παζλ, γιατί αλλιώς

51/13

δε θα ξαναδούν ποτέ πια την Άμπι. Ένα σπουδαίο βιβλίο που πρέπει να διαβάσουν όλοι οι έφηβοι, αλλά και οι γονείς τους!

Λ.Ψ.

Τζάκλιν Ουίλσον

ΠΩΣ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ Μετ.: Μαίρη Γραμμένου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 184

Όταν η μητέρα της Στέλλας φεύγει για μήνα του μέλιτος και αφήνει τη Στέλλα στην καλοκαιρινή κατασκήνωση της Περιπετειούπολης, εκείνη ξέρει ότι θα μισήσει κάθε λεπτό που θα ζήσει εκεί. Πώς είναι δυνατόν να επιβιώσει; Βιβλίο διασκεδαστικό, με απίθανα κουίζ και πρωτότυπες δραστηριότητες, ένας πραγματικά έξυπνος τρόπος για να επιβιώσεις στην κατασκήνωση και όχι μόνο.

Γ.Γ.-Σ.

Siobhan Vivian Η ΛΙΣΤΑ

Μετ.: Αργυρώ Ζαχαρίου Παπαδόπουλος, Αθήνα 2012, σελ. 350

Η λίστα Λανγκάρντ δεν πιάνει δεκάρα μπροστά στη λίστα που διαβάζουν τα κορίτσια του Λυκείου στους πίνακες ανακοινώσεων κάποιο άγριο πρωινό. Η λίστα ανακοινώνει (ενώ κανείς δεν ξέρει ποιος την έχει γράψει) ποια είναι η πιο όμορφη και η πιο άσχημη της κάθε τάξης. Η συγγραφέας καταγράφει διεξοδικά την αντίδραση και την αυθόρμητη συμπεριφορά όσων συμπεριλαμβάνονται στη λίστα, καθώς και τα θέματα που ανακύπτουν, όπως η ειρωνική κριτική των συμμαθητών που κάνουν καζούρα, οι ανακατατάξεις στις φιλίες που χαλάνε, οι ταμπέλες που κολλούν σαν ρετσινιά, η απώλεια της αυτοεκτίμησης, ο εξευτελισμός, ζητήματα που αποδιοργανώνουν εντελώς την καθημερινότητα του σχολείου. Α.Β.

Ντάνιελ Χάντλερ

ΓΙΑΤΙ ΤΑ ΧΑΛΑΣΑΜΕ Εικ.: Μάιρα Κάλμαν Μετ.: Χρήστος Καψάλης Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 368

Τι μένει, στ’ αλήθεια, από έναν νεανικό έρωτα; Δυο καπάκια από μπύρα, ένα σπιρτόκουτο, ένα ζευγάρι άσχημα σκουλαρίκια, μια χτένα… Στο βιβλίο αυτό παρακολουθούμε την ιστορία της Μιν και του Εντ, το πώς γνωρίστηκαν σε ένα πάρτι, τις σκέψεις τους, τα συναισθήματά τους, τον έρωτα και το χωρισμό τους. Λ.Ψ.

52/14

ΕΠΙΛΟΓΗ

Χριστουγεννιάτικων βιβλίων Μάνος Κοντολέων

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΨΥΧΟΓΙΟΣ»

ΚΟΚΚΙΝΟ ΚΑΡΑΒΑΚΙ, ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΟΔΗΛΑΤΟ

Ευγένιος Τριβιζάς

ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΗΣ ΛΟΥΛΑΣ ΣΤΡΟΥΜΠΟΥΛΟΥΛΑΣ – ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΜΙΑΣ ΤΕΤΡΑΠΑΧΗΣ ΓΑΛΟΠΟΥΛΑΣ Εικ.: Ράνια Βαρβάκη Αθήνα 2012, σελ. 69

Πραγματικό θρίλερ η προσπάθεια μιας στρουμπουλής γαλοπούλας να αποφύγει το χριστουγεννιάτικο ψήσιμο! Έλα όμως που είναι τροφαντή και λαχταριστή ως έδεσμα, οπότε λίγο αδυνάτισμα θα ήταν σκόπιμο για να μην την... λιγουρεύονται. Η γατούλα, η γαλανομάτα φιλενάδα της, γίνεται ο σύμβουλος της Λούλας, που με κλειστά μάτια την εμπιστεύεται. Κάνει τα πάντα για να αδυνατίσει: τζόκινγκ, αερόμπικ, σηκώνει βάρη (και δεν κλατάρει), μεταμφιέζεται σε μάγισσα για να μην την αναγνωρίζουν, μάταια όμως. Κάποιος την έχει βασκάνει. Δεν μπορεί... Ωστόσο, κι εκεί που όλα καταρρέουν, εμφανίζεται η τύχη και κάνει το θαύμα της. Με τρόπο απρόσμενο η Λούλα η στρουμπουλούλα θα σωθεί! Βιβλίο που θα αγαπηθεί από μικρούς και μεγάλους, αλλά πολύ περισσότερο από τις ίδιες τις γαλοπούλες, σε περίπτωση βέβαια που βρουν χρόνο να το διαβάσουν... Α.Β.

Εικ.: Μυρτώ Δεληβοριά Αθήνα 2012, σελ. 61

Ο μικρός Μάνος ετοιμάζεται για τα Χριστούγεννα, αλλά και για τον ερχομό της αδελφούλας που έχει στην κοιλιά της η μαμά του. Στολίζει το δέντρο με τους γονείς του, χαίρεται που θα στολίσουν και στο σχολείο ένα δέντρο για φιλανθρωπικό σκοπό, πηγαίνει κι αυτός ένα στολίδι που διάλεξε η μαμά, ένα κόκκινο καραβάκι, μα την τελευταία στιγμή το μετανιώνει και το φέρνει πίσω. Οι δικοί του τον μαλώνουν, εκείνος πεισμώνει, κι αναρωτιέται μήπως άρχισαν να τον αγαπούν λιγότερο τώρα που θα γεννηθεί η αδερφούλα του. Ώσπου την παραμονή των Χριστουγέννων καταφθάνει ο παππούς, παραμυθάς και συνονόματός του, και του φέρνει δώρο ένα κόκκινο ποδήλατο. Εκείνος, παρόλο που το ήθελε από καιρό, μένει ασυγκίνητος και πεισμωμένος. Ανήμερα τα Χριστούγεννα, ο παππούς τον παίρνει μαζί του σ’ έναν καταυλισμό προσφύγων. Οι εικόνες αγάπης που θα δει ζωντανές μπροστά του ο μικρός Μάνος μέσα στο φτωχικό εκείνο περιβάλλον, το αγαπημένο του κόκκινο

53 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

καραβάκι που το βλέπει τώρα κρεμασμένο σ’ ένα βαμμένο κλαρί, και η αγάπη που δείχνει ένα προσφυγάκι για το μωρό αδελφάκι του, τον κάνουν να αισθανθεί πως η αγάπη φτάνει και περισσεύει για όλους. Αρκεί να τη νιώθεις κι εσύ. Γι’ αυτό και την άλλη μέρα μεταφέρουν με τον παππού το καινούργιο κόκκινο ποδήλατο στον καταυλισμό, να συντροφεύει το κόκκινο καραβάκι. Τρυφερό βιβλίο που θα κρατήσει ζεστή συντροφιά στα παιδιά. Μέρος των εσόδων από την πώληση του βιβλίου θα ενισχύσει τη UNICEF. Λ.Π.-Α.

Ρένα Ρώσση-Ζαϊρή

54 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Ο ΑΪ-ΒΑΣΊΛΗΣ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΗ ΓΟΡΓΟΝΑ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Αθήνα 2012, σελ. 56

Η Θαλασσένια είναι γοργόνα και πριγκίπισσα, πάνω απ’ όλα όμως είναι παιπαι δί της θάλασθάλασ σας. Θέλει λοιλοι πόν να χαρεί κι εκείνη όπως όλα τα παιδιά της γης τη χαρά μιας συνάντησης με τον αγαπημένο άγιο των παιδιών. Δεν θα διστάσει ούτε λεπτό, αν και γνωρίζει πως θα συναντήσει πολλές δυσκολίες. Μα είναι τόσο μεγάλη η λαχτάρα της! Στο ταξίδι που θα κάνει για να πετύχει το σκοπό της θα μάθει πλήθος από σπουδαία πράγματα. Όπως λέει και ο Πριτς το μικρό ψαράκι: «Όταν πιστεύεις στο όνειρό σου όλα είναι δυνατά». Ακόμα και τα θαύματα. Α.Β.

Μάκης Τσίτας

ΜΗΝ ΤΑΛΑΙΠΩΡΕΙΣ ΤΟΝ ΑΪ-ΒΑΣΙΛΗ Εικ.: Ζωή Λούρα Αθήνα 2012, σελ. 48

Έχει δίκιο ο συγγραφέας! Δεν πρέπει να ταλαιπωρούμε τον Αϊ-Βασίλη με τις απαιτήσεις μας αλλά και με τα γραφτά μας εμείς οι συγγραφείς. Τη μια ο καημένος παθαίνει λουμπάγκο, την άλλη δεν προλαβαίνει να διαβάσει όλα τα γράμματα, την παράλλη αρρωσταίνει η κυρία Αϊ-Βασίλη, άλλοτε δεν δουλεύουν όσο πρέπει τα ξωτικά, πονάει ο αστράγαλος του πρώτου δεξιά ταράνδου, και άλλα πολλά. Η συμβουλή του συγγραφέα, μαζί και με την πλούσια εικονογράφηση της Ζωής Λούρα, είναι να μην ταλαιπωρούμε τον Αϊ-Β α σ ί λη, γιατί εκείνος ξέρει το πώς, το πότε και το πού, και έτσι ποτέ δεν ξεχνάει τις υποχρεώσεις του. Α.Β.

ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ ΜΕ ΜΕΛΩΔΙΕΣ Μουσική σύνθεση και παραγωγή: Άντονι Μαρκς Εικ.: Τζον Τζόβεν Αθήνα 2012, σελ. 24

Βιβλίο βασισμένο σε ένα ποίημα που δημοσιεύθηκε σε εφημερίδα του 1823. Πολλοί ερίζουν για το ποιος το έχει γράψει. Το σίγουρο είναι ότι η ιστορία του ροδομάγουλου Αγίου που μπαίνει στα σπίτια από την καμινάδα, γεμίζει τις κάλτσες με δώρα και μετά απογειώνεται με τους

μπροστά μας το σκηνικό, με τα ξωτικά να προετοιμάζουν τον άγιο για το μεγάλο ταξίδι του στον κόσμο των παιδιών.

Α.Β.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΪ-ΒΑΣΊΛΗ Εικ.: Μαρία-Ρίτα Τζεντίλη Αθήνα 2012, σελ. 36

ταράνδους του, είναι χαραγμένη στις καρδιές των παιδιών. Μαζί με το βιβλίο, τα μαγικά πλήκτρα μάς μαγεύουν με τους γνώριμους χριστουγεννιάτικους ήχους. Α.Β.

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΑΪ-ΒΑΣΊΛΗ Αθήνα 2012, σελ. 14

Βιβλίο που μας μεταφέρει στο σπίτι του αγίου! Ακούμε το ροχαλητό του, το ξυπνητήρι του και πολλά ακόμη, πατώντας κουμπιά που παράγουν ήχους. Με τη βοήθεια της πλούσιας εικονογράφησης ξεπροβάλλει

Βιβλίο με ολοσέλιδες πάγχρωμες ζωγραφιές και ένα μικρό κείμενο σχετικά με τον άγιο, την καθημερινότητά του, τις πολλές του δραστηριότητες και εμπνεύσεις ώστε να ικανοποιήσει τις επιθυμίες των παιδιών. Στο τέλος του θα βρεις δύο από τα πιο γνωστά χριστουγεννιάτικα βιτραγούδια. Το βι βλίο συνοδεύεται από DVD, δώρο για τους μικρούς αναγνώστες. Α.Β.

m t u t u t u t u t u t u t u m ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΑΤΑΚΗ» Κάρολος Ντίκενς

ΣΚΡΟΥΤΖ, ΜΙΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Μετ.: Φίλιππος Μανδηλαράς Αθήνα 2012, σελ. 56

Οι νεαροί αναγνώστες θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν το αριστούργημα

του Ντίκενς διασκευ-ασμένο σε κόμικ που ακολουθεί με αγάπη και σεβασμό το αυθεντικό κείμενο. Μια μοναδική ευκαιρία παράλληλα, για όλη την οικογένεια, να αγαπήσει την κλασική λογοτεχνία. Λ.Ψ.

55 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

ΠΑΙΔΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2013 ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ ΟΙ ΤΟΙΧΟΙ ΤωΝ ΔΡΟμωΝ ΕΙΝΑΙ ζωΝΤΑΝΟΙ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΗμΕΡΟΛΟΓΙΟ 2013

Πρόκειται για το καθιερωμένο ετήσιο Ημερολόγιο που συγγράφουν τα μέλη της Συντροφιάς. Το φετινό θέμα έχει τίτλο «Οι τοίχοι των δρόμων είναι ζωντανοί», και δίνει την ευκαιρία στις συγγραφείς να μας προσφέρουν εξαιρετικά κείμενα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ»

ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

ΗMEΡΟΛΟΓΙΟ ΘΕΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ 2013 Συγγραφέας: Μαρία Δεληβοριά

Ημερολόγιο γεμάτο μικρές συμβουλές και μυστικά που κάνουν τον αναγνώστη να βλέπει με διαφορετικό μάτι την καθημερινότητα και να προβληματίζεται με αισιόδοξη διάθεση.

μ μΕΣΣΙ − μΑΘΗΤΙΚΟ ΗμΕΡΟΛΟΓΙΟ 2012-2013

Το ημερολόγιο ξεκινά με την έναρξη της σχολικής χρονιάς (Σεπτέμβριος 2012) και τελειώνει τον Αύγουστο του 2013, μαζί με τα μαθήματα. Ως υπότιτλο φέρει τη φράση «Τα μυστικά της προπόνησης» και είναι αφιερωμένο στον μεγάλο ποδοσφαιριστή ΜΕΣΣΙ. Τα κείμενα έχουν γράψει ο Αλέξανδρος Λοθάνο, ο Σωτήρης Γιαννάτος και ο Δημήτρης Τσουκαλάς. Όλα περιστρέφονται γύρω από τη ζωή του κορυφαίου ποδοσφαιριστή στον κόσμο, τον τρόπο που σκέφτεται και χίλια δυο άλλα που ενδιαφέρουν τους ποδοσφαιρόφιλους μαθητές.

ΗμΕΡΟΛΟΓΙΟ ΓΕΝΟΥΣ ΘΗΛΥΚΟΥ 2013 − ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΟΥ ΝΙΚΗΣΑΝ ΤΟ ΧΡΟΝΟ

Το ημερολόγιο έγραψε και επι επιμελήθηκε η Χριστίνα Μανιά και εικονογράφησε η Μυρτώ Δελη Δεληβοριά. Παρουσιάζει μια σειρά σημαντικών γυναικείων προ προσωπικοτήτων που τόλμησαν να διεκδικήσουν το όνειρό τους και να παλέψουν για τα ιδανικά τους, και που νίκησαν το χρόνο αφήνοντας το στίγμα τους στις επόμενες γενιές. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ... ΛΕΓΕΙ 2013 Εικ.: Έλλη Γρίβα

Ημερολόγιο διανθισμένο με έξυπνες παιδικές ατάκες, σχολικά μαργαριτάρια και πλήθος από χαριτωμένα σχόλια που κάνουν τα παιδιά προσπαθώντας να καταλάβουν και να ορίσουν τον κόσμο γύρω τους.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΨΥΧΟΓΙΟΣ» ΤΟ ΗμΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΣΠΑΣΙΚΛΑ 2013

Ο Σπασίκλας, ο ήρωας των φετινών βιβλίων, θα συντροφέψει για όλη την επόμενη χρονιά τους μικρούς θαυμαστές του με πρω-τότυπα σκίτσα και αυτοκόλλητα. Μοναδικό στο είδος του ημερολό ημερολόγιο, που σίγουρα θα γίνει το αγα αγαπημένο των παιδιών.

ΗμΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΙΧΟΥ WWF ΕΛΛΑΣ 2013

Επιτοίχιο ημερολόγιο με θαυμάσιες φωτογραφίες άγριων ζώων για κάθε μήνα. Όλα τα έσοδα της έκδοσης θα διατεθούν για την υποστήριξη του WWF EΛΛΑΣ.

57 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

διαχρονικά*

ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ Η ΑΙΟΛΙΚΗ ΓΗ ΤΟΥ Η. ΒΕΝΕΖΗ ΛΑΪΚΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΥΘΟΙ Μαριλένα Πρωίμου Δρ Φιλοσοφίας

58 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αιολική Γη του Βενέζη είναι ήδη ένα έργο πολυσυζητημένο, αν κρίνει κανείς το διάστημα που μεσολάβησε από την πρώτη έκδοση (του 1943) αλλά και τους σημαντικούς λογοτέχνες που κατά καιρούς το προλόγισαν1. Πρόθεσή μας είναι εντούτοις να αναδείξουμε εκείνα τα στοιχεία από το έργο που το τοποθετούν στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας και που το κάνουν ιδιαίτερα προσιτό στην παιδική ψυχολογία, όπως η πληθώρα των λαϊκών αφηγήσεων, μύθων και παραμυθιών, οι θρύλοι που μπλέκονται με την παιδική φαντασία και η ανιμιστική προβολή της παιδικής ψυχής στη φύση. Πιο συγκεκριμένα σταθήκαμε στην καθιερωμένη χρονική οριοθέτηση όσον αφορά στις ηλικίες στις οποίες αποτείνεται η παιδική λογοτεχνία – «στη νηπιακή ηλικία, στη μαθητική και στην προεφηβεία»2. Συμπεραίνουμε ότι στο βιβλίο αυτό του Βενέζη εντοπίζουμε σημεία που σχετίζονται με όλο το φάσμα των ηλικιών αυτών (από τις λαϊκές αφηγήσεις με τη μορφή παραμυθιών, μύθων, ιστοριών, προλήψεων, εθίμων, έως μια γενικότερη προσωποποίηση της φύσης καθώς και εφηβικές ανησυχίες – με την ηρωοποίηση των προσώπων και μια εγωκεντρική αντίληψη της ζωής). Το κυριότερο πάντως στοιχείο παιδικής λογοτεχνίας αποτελούν οι λαϊκές αφηγήσεις, μύθοι και θρύλοι, που ενσωματώνονται στην κυρίως αφήγηση αλλά αποτελούν και ένα αυθύπαρκτο κομμάτι μέσα στο όλο βιβλίο, που επανερχόμενο περιοδικά «εγκλωβίζεται» μέσα στο όλο σώμα του. Πρόκειται για λαϊκές αφηγήσεις που κατατάσσονται μάλλον στην κατηγορία των «λόγιων ή σύγχρονων»3, γιατί ο συγγραφέας δεν τις δίνει αυτούσιες, παρά το γεγονός ότι ακολουθεί τη νοοτροπία και πλοκή του λαϊκού παραμυθιού. Η ύπαρξη και η σημασία που έχει το λαϊκό παραμύθι στον Ηλία Βενέζη εξηγείται διττά. Πρώτον, το ίδιο το παραμυθικό στοιχείο είναι ενδογενές στο συγγραφέα. Στο σύνολό της η Αιολική Γη θα μπορούσε να πει κανείς ότι αποτελεί ένα ιδιότυπο παραμύθι με τις * Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. Το κείμενο αυτό είχε δημοσιευτεί στο τεύχος 53, Άνοιξη 1999, σσ. 49-53.

59 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

άφθονες προσωποποιήσεις των φυσικών στοιχείων που συνομιλούν, καθώς η μυθοποιητική τάση του Βενέζη περιτρέχει και εμποτίζει όλες τις πλευρές της ζωής των ηρώων, τα ίδια τα πρόσωπα –της Ντόρις, του κυνηγού, των κοντραμπατζήδων–, έως τις απλές οικογενειακές συνομιλίες των παιδιών με τους μεγάλους – ιδιαίτερα, βέβαια, της γιαγιάς και του παππού που πάντα έχουν έναν πρωτεύοντα αφηγηματικό ρόλο απέναντι στα παιδιά. Η σχέση άλλωστε του Βενέζη με το παραμύθι είχε ήδη παρατηρηθεί και από τον Παπανούτσο, που σημείωνε πως ο συγγραφέας «ξέρει… πως μπορεί με το παραμύθι του να μας πάρει μαζί του για να περιδιαβάσομε στο παρδαλό πανηγύρι της ζωής»4. Ο δεύτερος λόγος που το παραμύθι παίζει κεντρικό ρόλο στην Αιολική Γη είναι ότι σχετίζεται άμεσα με τον λαϊκό πολιτισμό. Ο τελευταίος αποτελεί ένα τόσο κεντρικό σημείο έμπνευσης για τον Βενέζη, ώστε να θεωρείται πως «η εγκυρότητα του λαϊκού πολιτισμού, των ηθών και εθίμων του έθνους βρίσκουν την κορύφωσή τους στην Αιολική Γη»5.

60 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Ειδικότερα, στη γενικότερη κατηγορία «λαϊκές αφηγήσεις» συγκαταλέγονται οι αναδιηγήσεις παραμυθιών, οι λυρικές αφηγήσεις που σχετίζονται με τον κόσμο της φύσης και οι παραδόσεις με αρχαίο ή πιο πρόσφατο ιστορικό περιεχόμενο. Όσον αφορά στην πρώτη κατηγορία (αναδιηγήσεις παραμυθιών), πρόκειται για τα παραμυθικά στοιχεία της Ροδοπαπούδας, του Μεγάλου Δράκου και της Κοκκινοσκουφίτσας. Κοινό σημείο είναι –και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την Κοκκινοσκουφίτσα– ότι ο συγγραφέας παίρνει απλώς τον αρχικό ιστό των παραμυθιών και του προσδίδει τελικά μια εντελώς προσωπική χροιά – και από την ουσία και την ατμόσφαιρα όλου του έργου του. Το πρώτο παραμύθι της Ροδοπαπούδας6 εισάγει κιόλας μια αίσθηση και ένα θεματικό μοτίβο που επανέρχεται στον Βενέζη. Η αίσθηση: η ακοή, και το θέμα: το ταξίδι. Πραγματικά, στο πρώτο αυτό παραμύθι το σκηνικό εντοπίζεται την ώρα που η παιδική φαντασία «ανάβει», της νύχτας και του ύπνου. Τότε φαίνονται τα πάντα να ζωντανεύουν μ’ ένα ξεχωριστό νόημα, η φύση «γιγαντώνεται», η θόρυβοι γίνονται μουσική που παραπέμπει στο όνειρο και στο παραμύθι. Τα πιστόλια κινούνται, τα πάντα ενορχηστρώνονται σ’ έναν ξέφρενο χορό που οδεύει προς τη Ροδοπαπούδα. Το δεύτερο παραμύθι7, του οποίου πηγή είναι η πατροπαράδοτη φιγούρα της γιαγιάς, αφορά σε μια πατριαρχική μορφή, τον Μεγάλο Δράκο. Κατά το

σύστημα του Βενέζη, όπου «στα περισσότερα πρόσωπα των αφηγημάτων του υπάρχει η αγαθή προαίρεση»8 και, σύμφωνα πάντα με το πνεύμα των λαϊκών αφηγήσεων, ο Μεγάλος Δράκος από «ανθρωποφάγος» μετατρέπεται σε θετική θεότητα που προστατεύει τόσο τα παραστρατημένα ζώα του δάσους όσο και τους ανθρώπους. Η χριστιανική μορφή του –«τον φανταζόμαστε σαν το θεό που ήταν ζωγραφισμένος στους θόλους των εκκλησιών»9, γράφει ο Βενέζης– δένεται με την παγανιστική αρχαιοελληνική αντίληψη της μεταμόρφωσης των Ερινύων σε Ευμενίδες, χωρίς να χάνει τίποτα απ’ τη μεγαλοπρεπή προέλασή του στον μυστηριακό κόσμο του δάσους. Τέλος, στο τρίτο και πασίγνωστο παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας10 έχουμε ένα «μετα-παραμύθι», με την έννοια ότι εμπεριέχεται ένα σχόλιο του συγγραφέα σχετικά με τον ίδιο τον τρόπο που επιλέγει να μας το αφηγηθεί. Ο Βενέζης δηλαδή επεξηγεί: «αποτιμούσα την Κοκκινοσκουφίτσα της γιαγιάς και την Κοκκινοσκουφίτσα του παππού όχι από τα ιστορικά τους που ήταν τα ίδια, μα απ’ το χαρακτήρα τους, που ήταν το ύφος»11. Πρόκειται για την ίδια την αντίθεση του θηλυκού στοιχείου, που εκπροσωπεί η γιαγιά, με το αρσενικό στοιχείο, που εκπροσωπεί ο παππούς, μια διάσταση που τελικά γίνεται σύνθεση διατρέχοντας όλο το έργο. Ο Σικελιανός προλογίζοντας την Αιολική Γη γράφει: «ο τόνος ολοκάθαρα ανδρικός, έπρεπε να παντρευτεί μια μέρα την πιο αγνή ψυχή του αρχαίου κόσμου. Ο Δωρισμός να παντρευτεί την Ιωνία για

61 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

62 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

να γεννηθεί το θαύμα εκείνο της ζωής»12. ΄Ετσι, με αφορμή το γνωστό παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας, οι Βενέζης μάς ζωντανεύει και τη γιαγιά, που ως πρόσωπο θα έλεγε κανείς ότι έχει βγει απ’ την ίδια τη στόφα του παραμυθιού (αγαθοποιό στοιχείο), ενώ ο λύκος του παππού ήταν «λύκος σωστός», όμοια με το δημιουργό του. Η γιαγιά και ο παππούς μ’ αυτόν τον τρόπο εκπροσωπούν τη μίξη του αρσενικού και θηλυκού στοιχείου, αποτέλεσμα της οποίας αποβαίνει το μεγάλο χωνευτήρι, που για τον Βενέζη είναι η ίδια η Γη της Αιολίας. «Η γη μίξη του δωρικού λόγου και της γλυκιάς και αισθαντικής Ιωνίας»13, όπως γράφει ο Σικελιανός. Η γη είναι αυτή που τελικά με την επανένταξη στον Παράδεισο της παιδικής ηλικίας και φύσης –«πριν γίνει η έξωση από τον Παράδεισο»14– σώζει. Αυτό που γλυτώνει την Κοκκινοσκουφίτσα είναι η βαλανιδιά που τη μεταφέρει σ’ έναν άλλο Παράδεισο, απόρθητο από τους ανθρώπους, «το βασίλειο των βαλανιδιών» όπου θα αφομοιωθεί πλήρως απ’ τον κόσμο της φύσης μετατρεπόμενη σε ελάφι (θυμίζοντας και το αρχαιοελληνικό μυθολογικό ανάλογο μοτίβο της Ιφιγένειας). Η γη και η φύση αποβαίνουν ο πραγματικός πρωταγωνιστής του παραμυθιού τελικά, σημειώνοντας τις σαφείς αποκλίσεις απ’ το γνωστό παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας. Ανάλογες επιρροές ανευρίσκονται και στη δεύτερη κατηγορία των παραμυθικών αφηγήσεων, αυτές δηλαδή με κεντρικό άξονα αναφοράς τη ζωοποιό και μεταμορφωτική επενέργεια της φύσης. ΄Εχουμε τρεις εκπροσώπους του φυτικού και ζωικού χώρου (καρυδιές, χέλια, αρκούδες) που υπακούουν στους ίδιους φυσικούς νόμους που προαναφέρθηκαν: το ταξίδι σ’ ένα νομοτελειακό προσδιορισμένο σημείο που ταυτόχρονα λειτουργεί ως φυσικός θάνατος αλλά και σημείο αναγέννησης σ’ έναν κόσμο του επέκεινα, λυτρωτικό, και σ’ έναν αέναο κύκλο ζωής και θανάτου Η καρυδιά ταξιδεύει από την πατρίδα της τον Καύκασο μέσω του μεγάλου ποταμού, για να δει μια νέα φωτεινή χώρα. Εκεί, αν και τα φύλλα της παρουσιάζουν την εικόνα του θανάτου, θα βρει την αναγέννηση από τον καρπό της, αφού διατηρείται «η ψυχή του δέντρου». Η αφήγηση δίνει μ’ αυτόν τον τρόπο ένα αρχέγονο μάθημα ζωής στο παιδί. Ανάλογα τα χέλια, ακολουθώντας έναν αταβιστικό «δρόμο προγόνων», θα αναπαραχθούν μέσα από την ερωτική πράξη μ’ έναν τρόπο φυσικό και αβίαστο. Τέλος, και οι αρκούδες θα μετακινηθούν με το όραμα μιας καλύτερης μοίρας, που καταλήγει στο θάνατο που θα βρουν από τους κυνηγούς. Όλα υπακούουν στην κοινή μοίρα με την οποία ο συγγραφέας φαίνεται συμφιλιωμένος, αφού τη συμπληρώνει με την αναβίωση της ζωής. Όπως είναι γνωστό άλλωστε, τα πλάσματα του Βενέζη τα χαρακτηρίζει «η υποταγή στο θέλημα του Θεού και στο πεπρωμένο»15 – όχι όμως αδικαίωτα. Ό,τι μένει, είναι ίσως ένας απαλός λυγμός και οπωσδήποτε το συναίσθημα που διαπνέει κάθε σχέση στην Αιολική Γη: συντροφική, ερωτική, πατρική ή μητρική. «Βενέζης, ο συναισθηματικός πεζογράφος», άλλωστε, χαρακτηρίστηκε ο συγγραφέας16. Η τρίτη κατηγορία είναι οι ιστορικές παραδόσεις με αρχαιοελληνικό περιεχόμενο. Οι λαϊκές αυτές αφηγήσεις, που έχουν ως θέμα τη γνωστή ιστορία της Γοργόνας του Μεγαλέξαντρου17 και της ανάδυσης της νήσου

63 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

Δήλου απ’ το Δία18, εντάσσονται οργανικά στην πλοκή του έργου συνδεόμενες με τους πραγματικούς ήρωες του έργου (Μανόλης Λύρας, Ρόμπερτ) παρά το γεγονός ότι έχουν μυθολογική προέλευση. «Ακούγονται» ως ιστορίες με τον τρόπο ακριβώς της λαϊκής διήγησης, όπου ο λαϊκός αφηγητής τις θεωρεί εξίσου αληθινές με τα πραγματικά περιστατικά. Ο μύθος δηλαδή παρουσιάζεται δραματοποιημένος στα πλαίσια των πραγματικών εμπειριών των ηρώων παρασέρνοντας και τα αληθοφανή επεισόδια σε μια αχλύ παραμυθιού. Ανάλογη μίξη μύθου και πραγματικότητας έχουμε στις λαϊκές αφηγήσεις με πιο πρόσφατο ιστορικό περιεχόμενο, όπως η ιστορία του Αντώνη Παγίδα19, του πρότυπου που ενσαρκώνει το λαϊκό ίνδαλμα του υπερανθρώπου, του σημαδεμένου από τη μοίρα. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο ο Βενέζης «δένει» το μυθικό με το πραγματικό είναι η παράθεση των τριών αφηγήσεων από συντρόφους του Παγίδα, την παραμονή της θανάσιμης αναμέτρησής του με τον προαιώνιο αντίπαλό του20. Εδώ έχουμε κυριολεκτικά αναπαράσταση των συνθηκών λαϊκής αφήγησης με την αναφορά στον τόπο, το χρόνο, τους αφηγητές, την ατμόσφαιρα και τον λειτουργικό ρόλο της αφήγησης, που είναι η εμψύχωση αλλά και ένα είδος a priori «μνημόσυνου» του ήρωα. Η μυθοποίηση άλλωστε του ήρωα κλιμακώνεται σταδιακά μέσω της κλιμάκωσης της αξίας του αντιπάλου. Απλός θνητός ο πρώτος αντίπαλος (Σελήμ ο Αράπης), υπερφυσικό ον ο δεύτερος (ο Δαίμονας μεταμορφωμένος σε

64 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Δεσπότη), και τέλος, στην τρίτη αφήγηση, ένας γνήσιος λαϊκός ήρωας, ο Διγενής Ακρίτας, που θ’ αναμετρηθεί σε μονομαχία με το Χάρο στα «μαρμαρένια αλώνια». Η αποτίμηση των κοντραμπατζήδων ότι ο Διγενής «δικός μας ήταν», δείχνει το μέτρο με το οποίο ο Βενέζης στο έργο αυτό ανέμιξε το θρύλο με τη ζωή των ηρώων του, ώστε αληθινά να μην είναι δυνατόν να ξεχωρίσει κανείς πού τελειώνει το ένα και πού αρχίζει το άλλο. Ανάλογα παραμυθικά στοιχεία απαντώνται και στις προλήψεις που εμπεριέχονται στο βιβλίο (το φύτεμα της καρυδιάς που ισοδυναμεί με θάνατο, το στοιχειό ο Αράπης, τα σφάγια των ζώων που λειτουργούν ως οιωνοί, η πρόληψη για το θάνατο του κυνηγού, κ.λπ.), που και πάλι επαληθεύονται από την «πραγματικότητά» του, ενώ στην ουσία οι ήρωες ανήκουν στον κόσμο του παραμυθιού. Και αυτό ίσως συμβαίνει γιατί η πραγματική πρωταγωνίστρια –η πιο πραγματική κι απ’ τους ανθρώπους– είναι η ίδια η γη. Μια γη εμψυχωμένη, που «βλέπει» και «ακούει» με χίλια μάτια, αφού άλλωστε είναι η «φύση» που απορρέει από την παιδική ματιά, η οποία γνωρίζει έτσι κι αλλιώς να μυθοποιεί τα πάντα και ταυτόχρονα να τα ενοποιεί: ανθρώπους, φύση, παρελθόν, παρόν και μέλλον. Όλα δένονται στον Βενέζη μέσα από τον κοινό στόχο της Δημιουργίας, όπου τα πάντα είναι αξεχώριστα και ευτυχισμένα, ακριβώς άλλωστε όπως στα πρώτα χρόνια της νηπιακής ηλικίας. Η «φωνή» που καλεί στο ταξίδι του Βενέ-

ζη μοιάζει με το πανανθρώπινο εσωτερικό κάλεσμα που μας επαναφέρει στην πρότερη φύση μας. Η «φωνή» αυτή ακούγεται με διάφορους τρόπους σ’ όλο το βιβλίο (δεν είναι τυχαίο ότι η ακοή είναι η αίσθηση που κυριαρχεί σε σχέση με τις άλλες). Το ενδιαφέρον είναι ότι πολλές φορές δεν ακούγεται τίποτα21, αλλά αυτό ακριβώς το μη-άκουσμα κάνει κατορθωτή την ακρόαση του βαθύτερου παλμού του κόσμου, «της καρδιάς του δέντρου». Το ίδιο και οι συνεχείς προσωποποιήσεις της φύσης, ακριβώς παραπέμπουν σε μια ανιμιστική, παιδική προβολή της ανθρώπινης ψυχής στη φύση, όπου τα πάντα συνομιλούν: τα ζώα και τα άψυχα, αποδεικνύοντας ότι όλα τα διατρέχει μια κοινή υπόγεια ζωοποιός δύναμη22. Ο τόνος μάλιστα της συνομιλίας, επειδή είναι έντονα προσωποποιημένος, επιτρέπει στο συγγραφέα να διατηρήσει το ύφος των διαλόγων ενός παραμυθιού. Η Αιολική Γη είναι ένα έργο παιδικής λογοτεχνίας, όχι μόνο γιατί διατηρεί τα εξωτερικά γνωρίσματα του παραμυθιού (λαϊκές αφηγήσεις, μύθοι, κ.λπ.), αλλά και γιατί διαπνέεται σε ένα βαθύτερο επίπεδο από αυτή την ενοποιητική αντίληψη του κόσμου, που μόνο ένα παιδί είναι σε θέση ακόμη να συλλάβει και να διατηρήσει. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στη δεύτερη έκδοση τον Πρόλογο έγραψε ο Άγγελος Σικελιανός, ο L. Durell στην αγγλική και ο Pierre Amandy στη γαλλική. 2. Χ. Σακελλαρίου, Ιστορία της Παιδικής Λογοτεχνίας, εκδ. Δανιά, 1996, σ. 33. 3. Βλ. σχετικά με το διαχωρισμό του νεοελληνικού παιδικού παραμυθιού σε κατηγορίες, ό.π., σ. 303. 4. Ευ. Παπανούτσου, αφιέρωμα περ. Νέα Εστία, Χριστούγεννα 1974, σ. 3. 5. Κ. Τσιρόπουλου, «Ο Αιγαιοπελαγίτης», στο: «Μνήμη Ηλία Βενέζη», Τετράδια Ευθύνης 6, 1978, σ. 47. 6. Ηλ. Βενέζη, Αιολική Γη , Εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Φεβρουάριος 1965, σ. 29. 7. Ό.π., σ. 45. 8. Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, «Στοιχεία του έργου του Βενέζη», αφιέρωμα περ. Νέα Εστία, ό.π., σ. 6. 9. Ηλ. Βενέζη, Αιολική Γη, σ. 45. 10. Ό.π., σσ. 71-72. 11. Ό.π., σ. 71. 12. Ό.π., σ. 9. 13. Ό.π., σ. 9. 14. Ό.π., Πρόλογος του I. Durell, σ. 15. 15. Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, περ. Νέα Εστία, ό.π., σ. 6. 16. Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, «Βενέζης, ο συναισθηματικός πεζογράφος», στο: «Μνήμη Ηλία Βενέζη», Τετράδια Ευθύνης 6, 1978, σ. 92. 17. Ηλ. Βενέζη, Αιολική Γη, σσ. 119-120. 18. Ό.π., σ. 151. 19. Ό.π., σσ. 260-263 και 279-283. 20. Ηλ. Βενέζη, Αιολική Γη, σ. 279. 21. Ό.π., σ. 27. 22. Ό.π.,, σσ. 23, 24, όπου συνομιλούν τα κύματα – είναι μόνο μία από τις άφθονες προσωποποιήσεις που διατρέχουν όλο το έργο.

65 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

Αφιέρωμα στη Ζωρζ Σαρή H ZΩΡΖ ΣΑΡΗ ΚΑΙ Η ΠΑΙΔΙΚΗ-ΝΕΑΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Β. Δ. Αναγνωστόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

66 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Ζωρζ Σαρή γεννήθηκε στην Αθήνα το 1925 από μητέρα Γαλλίδα και πατέρα Μικρασιάτη. Το πραγματικό της όνομα ήταν Ζωρζ Σαριβαξεβάνη-Καρακώστα. Σπούδασε θέατρο στη δραματική σχολή του Δημήτρη Ροντήρη και στο Παρίσι, όπου αναγκάστηκε να παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα (1947-1962). Ως ηθοποιός έπαιξε στο θέατρο, στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση. Από το τέλος της δεκαετίας του ’60 άρχισε να ασχολείται με την παιδική-νεανική λογοτεχνία και να γράφει ιστορίες, διηγήματα, μυθιστορήματα και θέατρο για μικρά και μεγάλα παιδιά. Εμφανίστηκε στα Γράμματα με το έργο Ο Θησαυρός της Βαγίας το 1969. Έγραψε πάνω από τριάντα βιβλία και μετέφρασε έργα των Τομίκο Ινούι, Μ. Ζιλάρ, Φρ. Ζανσόν, Ιουλίου Βερν, κ.ά. Ενίσχυσε το νεανικό βιβλίο εμπλουτίζοντάς το με θέματα από την πρόσφατη πολιτική ιστορία. Κύρια θέματα των βιβλίων της είναι η Κατοχή, η Αντίσταση, ο Εμφύλιος, η μεταπολεμική Ελλάδα, το σύγχρονο παιδί. Ανήκει πλέον στις κορυφαίες μορφές της παιδικής-νεανικής λογοτεχνίας. Βραβεύτηκε για το έργο της από το Υπουργείο Πολιτισμού (1994) καθώς και από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου δύο φορές (1995, 1999). Πέθανε τον Ιούνιο του 2012.

ΕΡΓΑ α) μυθιστόρημα: Το ψέμα (1968), Όταν ο ήλιος... (1971), Τα γενέθλια (1977), Τα στενά παπούτσια (1979), Οι νικητές (1983), Νινέτ (1993), κ.ά. β) Θέατρο: Το γαϊτανάκι (1979), Ο Στρατάρχης (1981), Το τρακ (1989), Η αντιπαροχή (1989), κ.ά. γ) Ιστορίες και παραμύθια για μικρά παιδιά: Σειρά: Η κυρία Κλοκλό, Σειρά: Ο Τοτός και η Τοτίνα, Η τουλιπίτσα, κ.ά. Με τον τίτλο Ένας χρόνος με τη Ζωρζ Σαρή οι εκδόσεις Πατάκη κυκλοφόρησαν το Ημερολόγιο του 2012. Περιέχει σε πολύ απλή και χρηστική μορφή αποσπάσματα –σύντομα και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά– από το έργο της αγα-

πημένης συγγραφέως μικρών και μεγάλων. Επίσης, το πλούσιο φωτογραφικό υλικό αναφερόμενο στην παιδική, τη νεανική και ώριμη ηλικία της, στους φίλους και στην οικογένειά της, κάνει τον αναγνώστη να σταματάει και να στοχάζεται πολλά για τα πρόσωπα και την εκάστοτε εποχή. Οι εξομολογήσεις της Ζωρζ Σαρή για τα όνειρά της, για το θέατρο, για τη λογοτεχνία, μας βοηθούν να κατανοήσουμε σε βάθος τον άνθρωπο-συγγραφέα, ηθοποιό, μητέρα, που αναζητούσε παντού την αγάπη. Στο οπισθόφυλλο του Ημερολογίου σημειώνονται τα εξής χαρακτηριστικά: «Η Ζωή θέλει να την αγαπάνε. Να την αγαπάνε χωρίς παζαρέματα, πολύ και αλογάριαστα. Μικρή κατάλαβε πως για να τα καταφέρει έπρεπε πρώτα ν’ αγαπήσει αυτή τους ανθρώπους. Αγαπούσε όπως πεινούσε, όπως διψούσε, όπως πονούσε, όπως γελούσε». Η Ζωρζ Σαρή κατέχει περιφανή θέση ανάμεσα στους πρώτους της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας μας.

67 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΖΩΡΖ...1 Δρ. Χρύσα Κουράκη

68 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

υτό το άρθρο θα μπορούσε να ξεκινά και να εξελίσσεται όπως δεκάδες άρθρα, εισηγήσεις και μελέτες που έχουν γραφτεί για τη Ζωρζ Σαρή. Όμως δε θα ήθελα... Αυτή τη φορά θα ήθελα η πραγματικότητα της Ζωρζ Σαρή ως ανθρώπου, συζύγου, μάνας, φίλης, ηθοποιού και συγγραφέως να «μπλεχτεί» με τη μυθοπλασία της, έτσι ώστε ο αναγνώστης να γνωρίσει την αληθινή Ζωρζ σε όλες της διαστάσεις της... Η Ζωρζ-Γεωργία Σαριβαξεβάνη, λοιπόν, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1925. Η μητέρα της ήταν Γαλλίδα από τη Σενεγάλη και ο πατέρας της από το Αϊβαλί. Αυτό το γεγονός και μόνο ήταν καθοριστικό για τον τρόπο που μεγάλωσε, καθώς η οικογένειά της δεν ήταν μια συνηθισμένη αθηναϊκή οικογένεια της δεκαετίας του ’30. Η μητέρα, η μυθιστορηματική Έμμα2, ήταν προοδευτικός και βαθιά ελεύθερος άνθρωπος, με αποτέλεσμα η μικρή Ζωρζ να μεγαλώσει μέσα σε πνεύμα ανεξαρτησίας, τόλμης και αυτοπεποίθησης, καθώς και με αγάπη και εμπιστοσύνη προς τους ανθρώπους, χωρίς συμβατικότητες και καθωσπρεπισμό. Η μυθοπλαστική Ζωή στα βιβλία Τα στενά παπούτσια, Νινέτ, Ε.Π., απεικονίζει τον αληθινό χαρακτήρα της Ζωρζ: τρυφερή και χαϊδεμένη κόρη (ήταν το τρίτο και μικρότερο παιδί της οικογένειας), ανεξάρτητη, αξιοπρεπής, περήφανη, πιστή φίλη και γεννημένη ηθοποιός. Ο πατέρας της, ο Σωκράτης Σαριβαξεβάνης, σημαντικός καθηγητής της γαλλικής γλώσσας, έμαθε τις κόρες του από πολύ μικρές να αγαπούν το διάβασμα και τα βιβλία, με αποτέλεσμα το συγγραφικό ταλέντο της Ζωρζ να καλλιεργηθεί και να υποφώσκει έστω και ασυνείδητα, πολλά χρόνια πριν εκδηλωθεί. Τα χρόνια της εφηβείας και της πρώτης νεότητάς της συμπίπτουν με τα χρόνια της γερμανικής Κατοχής και του Εμφυλίου. Στη διάρκεια του πολέμου συμμετείχε στην Αντίσταση και στην ΕΠΟΝ. Περιγράφοντας εκείνα τα χρόνια η ίδια έλεγε: «Τα χρόνια της Κατοχής ήταν χρόνια χαράς και ελευθερίας»3. «Από δυστυχισμένοι γίναμε ευτυχισμένοι. Και αυτό γιατί διαλέξαμε το δρόμο της ζωής κι ας υπήρχε ο θάνατος μέσα. Θρηνούσαμε και χαιρόμασταν όλοι μαζί. Δε φοβόμασταν όμως. Υπήρχε ένας στόχος, η απελευθέρωση»4. Και πράγματι, όποιος έχει διαβάσει το Όταν ο ήλιος... και τους Νικητές, μπορεί να διακρίνει την αλήθεια των λόγων της. Γιατί η Ζωρζ ήταν αγωνίστρια, όχι μόνο σε συνθήκες πολέμου μα και στη ζωή της. Τραυματισμένη και ετοιμοθάνατη σχεδόν στη διάρκεια του Εμφυλίου5 και πολιτική εξόριστος στο Παρίσι αργότερα, πάλεψε με νύχια και με δόντια να κρατηθεί στη ζωή και να κερδίσει το

στοίχημα μαζί της. Δουλεύοντας σε διάφορες δουλειές, με πολλές δυσκολίες, κατάφερε να αποφοιτήσει από τη σχολή του Σαρλ Ντιλέν και να γνωρίσει σημαντικούς ανθρώπους, όπως ο Αξελός, η Μελίνα Μερκούρη, ο Άδωνις Κύρου, ο Μαρσέλ Μαρσό και πολλοί άλλοι. Τα χρόνια εκείνα, όπως αναφέρεται και στο Χορό της ζωής, συνάντησε και τον Μαρσέλ Καρακώστα, με τον οποίο παντρεύτηκε και απέκτησε δύο παιδιά. Μέσα από το μυθοπλαστικό προσωπείο της Χριστίνας η Ζωρζ κατόρθωσε μυθιστορηματικά να μεταβεί αβίαστα από τη νεαρή ηλικία στην ωριμότητα. Σύζυγος και μητέρα πλέον, επέστρεψε το 1962 στην Ελλάδα και συνέχισε να παίζει στο θέατρο δίπλα σε γνωστά ονόματα ηθοποιών. Η περίοδος αυτή διήρκεσε μέχρι την εποχή της Δικτατορίας, όταν η ίδια και ορισμένοι φίλοι της ηθοποιοί αποφάσισαν να κάνουν παθητική αντίσταση και να μην ξαναπαίξουν στο θέατρο. Το καλοκαίρι εκείνο, καθώς δεν είχε δουλειά πήγε για διακοπές με τα παιδιά της και φίλους στην αγαπημένη της Αίγινα. Στερημένη από κάποια μορφή έκφρασης, άρχισε να γράφει το Θησαυρό της Βαγίας, ο οποίος ξεκίνησε σαν παιχνίδι με τα παιδιά που είχε γύρω της6. Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1969 και είχε μεγάλη επιτυχία. Το γεγονός αυτό στάθηκε καθοριστικό για τη Ζωρζ Σαρή, αφού από τότε αποφάσισε να στραφεί στο γράψιμο. Την προσωπική αυτή επιλογή δικαιολόγησε η ίδια σε μια συνέντευξή της: «Στο γράψιμο βρήκα ό,τι δεν μπορούσα να βρω στο θέατρο, ίσως γιατί δεν ήμουν πρωταγωνίστρια και ίσως γιατί δεν

69 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

ήμουν σε θέση να διαλέξω τους ρόλους που ο θιασάρχης ή ο σκηνοθέτης διάλεγαν για μένα. Τώρα φέρνω ακέραιη την ευθύνη των βιβλίων μου. Κάνω αυτό που θέλω, αυτό που μπορώ»7. Αυτά τα στοιχεία για τη ζωή της λίγο ως πολύ τα ξέρουν οι περισσότεροι αναγνώστες και μελετητές του έργου της. Αυτό που δεν ξέρουν όσοι δεν την είχαν γνωρίσει προσωπικά είναι ότι η Ζωρζ ήταν ένας άνθρωπος με πολύ έντονη προσωπικότητα και παρουσία σαρωτική. Το χιούμορ της ήταν μοναδικό και ιδιαίτερο, τα λόγια της «σταράτα» και η άποψή της ισχυρή και τεκμηριωμένη. Δεν ήταν τυχαίο πως οι άνθρωποι που την αγαπούσαν και τη θαύμαζαν ήταν πολλοί και οι φίλοι της ακόμη περισσότεροι. Αγαπούσε τους ανθρώπους και προσπαθούσε να τους κερδίσει με μια ανασφάλεια μικρού παιδιού. Αυτό που ένιωθε η μυθιστορηματική Ζωή στο Όταν ο ήλιος... ήταν η πραγματικότητα της Ζωρζ:

70 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

«Η Ζωή θέλει να την αγαπάνε. Να την αγαπάνε χωρίς παζαρέματα, πολύ κι αλογάριαστα. Μικρή κατάλαβε πως για να τα καταφέρει έπρεπε πρώτα να αγαπήσει αυτή τους ανθρώπους ή τουλάχιστον να κάνει πως τους αγαπά. Μπορεί στην αρχή να ’τανε ένα παιχνίδι, ύστερα όμως το συνήθισε και δε χρειαζότανε να το παίζει. Αγαπούσε όπως πεινούσε, όπως διψούσε, όπως πονούσε, όπως γελούσε. Όταν έβλεπε για πρώτη φορά ένα

παιδί, έλεγε αμέσως: να μια καινούρια φιλία, κι έβαζε τα δυνατά της να την αποχτήσει... Κάθε αποτυχία την απέλπιζε, λες και ο άνθρωπος που είχε τάξει ν’ αγαπήσει ήταν η μοναδική σανίδα σωτηρίας και πως χωρίς αυτόν θα καταποντιζόταν μέσα σε μια φουρτουνιασμένη θάλασσα. Ίσως αυτός ο φόβος, αυτή η ανάγκη την έσπρωξε να βρει τα όπλα που της χρειάζονταν για να κατακτήσει τους ανθρώπους. Ίσως. Γιατί πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς το δίχτυ που με τόση σοφία είχε πλέξει, παιδί άπειρο, για να παγιδεύει τη φιλία;» Και τελικά τη φιλία την παγίδευε με τέτοιο τρόπο που δεν ήθελες να ξεφύγεις από το δίχτυ της. Ήταν έμπιστη, πιστή και πάντα πρόθυμη να βοηθήσει όποιον είχε ανάγκη, ακόμη κι αν δεν της το ζητούσε. Εκτός όμως από φίλη η Ζωρζ ήταν και μια στοργική μητέρα, σύζυγος και γιαγιά. Ο Μαρσέλ, ο Αλέξης, η Μελίνα, ο Antoine, η Έμμα και ο Αντρέας ήταν τα σημαντικότερα πρόσωπα της ζωής της, για τα οποία ένιωθε περήφανη προσπαθώντας να στέκεται άξια πλάι τους. Η σύντομη γνωριμία με τη Ζωρζ Σαρή ως άνθρωπο σε όλες τις διαστάσεις συγτου θεωρώ πως είναι απαραίτητη για να την κατανοήσει κάποιος και ως συγ γραφέα. Η τόλμη που τη χαρακτήριζε, την οδήγησε σε συγγραφικά μονοπάτια που αποτέλεσαν σταθμό για τη σύγχρονη παιδική και νεανική λογοτεχνία, δεκακαθώς συνέβαλε στη «στροφή» της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας τη δεκα προετία του 1970. Τόσο με τη θεματική όσο και με την απομάκρυνση από το προ στατευτικό ύφος και τον ηθικοπλαστικό διδακτισμό που επικρατούσε μέχρι τότε, η Ζωρζ Σαρή άρχισε να εισάγει καινοτόμες αντιλήψεις, να αντιμετωπίζει τα παιδιά ως αυτόνομα άτομα με δική τους προσωπικότητα, να παρουσιάζει τις σχέσεις γονιών-παιδιών ως σχέσεις ισοτιμίας και να δημιουργεί ήρωες, που ελαττώμαόπως έλεγε και η ίδια «έπαψαν να είναι άψογοι, αλάνθαστοι, χωρίς ελαττώμα τα, μοναδικοί, πανίσχυροι, χωρίς φόβους και πάθη, με λίγα λόγια τέλειοι και επομένως εξωπραγματικοί»8. Μετά το Καπλάνι της βιτρίνας της Άλκης Ζέη το 1963, το οποίο για πρώτη φορά έθιξε πολιτικο-ιστορικά θέματα, η Σαρή άρχισε να εισάγει στα βιβλία της την πολιτική σκέψη, που έπαψε να αποτελεί πια προνόμιο μόνο των μεγάλων9. Με τα βιβλία της Όταν ο ήλιος... (1971), Κόκκινη κλωστή δεμένη... (1974), Τα γενέθλια (1977), Οι Νικητές (1983), Τα χέγια (1987), εισήγαγε στο χώρο του παιδικού βιβλίου ιστορικά και πολιτικά γεγονότα για τα οποία κανείς δεν είχε μιλήσει μέχρι τότε. Αυτό ξεκίνησε, όπως η ίδια έλεγε, από την προσωπική της οργή για την απόλυτη σιωπή που επικρατούσε στο θέμα της Κατοχής και της Αντίστασης10. Πίστευε πως το παιδί πρέπει να μαθαίνει την ιστορία του τόπου του όσο γίνεται νωρίτερα11. Για να το πετύχει αυτό, επιστράτευσε τα προσωπικά της βιώματα και με το εύρημα της πανταχού παρούσας πρωταγωνίστριάς της (δηλαδή της ίδιας) μίλησε για το ιστορικό παρελθόν της χώρας της12.

71 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

72 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Κάπως έτσι άρχισε και το αυτοβιογραφικό γρά γράψιμο, το οποίο αποτελεί βασικό πεχαρακτηριστικό στοιχείο των πε θέρισσότερων βιβλίων της. Η ίδια, θέ λοντας να τονίσει την παρουσία της χαμέσα σε όλα τα έργα της, έλεγε χα ρακτηριστικά σε μια συνέντευξή της: «Μια μεγάλη συγγραφέας έλεγε πως ό,τι και να γράψω, και το σκύλο μου να βάλω, πάλι μέσα στο σκύλο μου θα ’μαι. Δεν μπορεί ο συγγραφέας να μη βρίσκεται κάπου, άλλοτε φανερά, άλλοτε στα κρυφά, και δεν το παίρνεις είδηση, αλλά κάποια στιγμή, κάποιο λεπτό, ο συγγραφέας θα μιλήσει. Κι όταν βγει, μπορεί αν είναι άντρας, να γίνει γυναίκα ή να γίνει σκύλος. Λοιπόν πόσο μάλλον σε κάποιον σαν και μένα που δεν έχει πολλή φαντασία...»13 Με βάση το στοιχείο αυτό η Ζωρζ Σαρή προ προσέγγισε ένα ευρύτατο πλαίσιο θεμάτων (ιστορικοηθοπολιτικό μυθιστόρημα, κοινωνικό-ρεαλιστικό, ηθο γραφικό, Bildungsroman), τα οποία είτε προέρχονταν από τις προσωπικές της εμπειρίες είτε από τον άμεσο κοινωνι κοινωνικό της περίγυρο. Και στις δύο περιπτώσεις τα έργα της διακρίνονται τεχνιγια την αμεσότητα, τις καινοτόμες και ποικίλες αφηγηματικές τεχνι κές, το απλό ύφος, τους «ζωντανούς» και αληθοφανείς χαρακτήρες τους. Για τους συγκεκριμένους ίσως λόγους τα βιβλία της έχουν πολυδιαβαστεί, έχουν επανεκδοθεί και ορισμένα από αυτά έχουν βραβευτεί. Το 1994 η Νινέτ βραβεύτηκε με το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου, καθώς επίσης και από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Αργότερα, το 1999, ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου τής έδωσε ένα ακόμη βραβείο για το Χορό της ζωής. Τέλος, το 1988, τα Χέγια προτάθηκαν για το βραβείο Άντερσεν. Ωστόσο η Ζωρζ δεν έμεινε μόνο στη συγγραφή βιβλίων. Με το πάθος που τη διέκρινε, προσπάθησε με κάθε τρόπο να διαδώσει το παιδικό βιβλίο και να κρατήσει ζωντανή και άμεση επαφή με το κοινό της. Έτσι άρχισε να πηγαίνει σε σχολεία σε όλη την Ελλάδα και να κάνει ομιλίες. Κατά καιρούς μέσα από κάποια άρθρα της και με τη συμμετοχή της σε λογοτεχνικές συζητήσεις, έλαβε ενεργό μέρος σε θέματα που αφορούσαν την παιδική λογοτεχνία, όπως τα κόμικς, η θεματολογία του παιδικού βιβλίου και η θέση της γυναίκας σε αυτό. Στο αρχείο της βρίσκονται γράμματα εκατοντάδων παιδιών, που διατηρώντας την επαφή μαζί της διατήρησαν και θεμελίωσαν και τη σχέση τους με τη λογοτεχνία. Τώρα, λίγο μόλις καιρό μετά το θάνατό της και με αφορμή αυτό το άρθρο, σκέφτομαι πως ούτε η ουσία, ούτε η προσωπικότητα, ούτε η σπουδαιότητα

της Ζωρζ Σαρή χωράνε σε λέξεις και κείμενα. Η κληρονομιά που έχει αφήσει δεν αφορά μόνο το έργο της, αλλά και τις προσωπικές της αξίες που έδειξε και απέδειξε σε κάθε στιγμή της ζωής της. Έτσι λοιπόν θα τελειώσω με δυο φράσεις δικές της, καθώς νιώθω τόσο λίγη να γράψω έναν επίλογο για έναν τόσο σημαντικό άνθρωπο... «Όσον αφορά τις δικές μου αξίες, πάνω απ’ όλα είναι η ελευθερία μου και η αξιοπρέπειά μου. Και η φιλία. Να νιώθω ελεύθερη και να είμαι όρθια».14 «Στο λεύκωμά μου υπάρχει η ερώτηση: Αν δεν είστε αυτό που είστε, τι θα θέλατε να είστε; Απάντησα: Συγγραφέας, γιατί τότε δε θα φοβάμαι τις ρυτίδες, τα γηρατειά, το θάνατο...»15

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Σε όλο το άρθρο υπάρχουν αποσπάσματα από το βιβλίο Αφήγηση και λογοτεχνικοί χαρακτήρες: Τα μυθοπλαστικά πρόσωπα στο πεζογραφικό έργο της Ζωρζ Σαρή (1969-1995), της Χρύσας Κουράκη, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2008. 2. Το πραγματικό όνομα της Έμμα ήταν Ορτάνς. 3. Λίνα Αλεξίου, «Πρόσωπο με πρόσωπο», εφ. Τα Νέα, Τετάρτη 9 Ιουνίου 1999. 4. «Ζωρζ Σαρή: “Αυστηροί κριτές τα παιδιά”» (συνέντευξη στο Δημήτρη Χ. Τερζή), Νέμεσις, (Οκτώβρης 1999), αρ. 3, σ. 125. 5. Η ιστορία αυτή έχει καταγραφεί στο βιβλίο της Οι Νικητές. 6. «Η Ζωρζ Σαρή μιλάει για την παιδική λογοτεχνία», Διαδρομές (Χειμώνας 989), αρ. 16, σ. 338. 7. «Ο καθένας γράφει όχι για να σώσει τους άλλους, αλλά τελικά για να σωθεί ο ίδιος» (συνέντευξη), εφ. Μεσημβρινή, 16 Σεπτεμβρίου 1980. 8. Άντζυ Καρτσάτου, «Τα παιδιά δείχνουν το δρόμο, διαβάζουν ελληνικά», Τα Νέα, Δευτέρα 29 Δεκεμβρίου 1986. 9. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, από την Εισαγωγή του συλλογικού τόμου Παιδική Λογοτεχνία: Θεωρία και Πράξη (Α' τόμος), Αθήνα, Καστανιώτης, 1995, σσ. 18-19. 10. Η Ζωρζ Σαρή μιλάει για το πώς ξεκίνησε να γράφει στο περιοδικό Πνευματική Κύπρος (Γενάρης-Απρίλης 1985), αρ. 289-292, Χρονιά ΚΕ΄, σ. 17. 11. «Ο καθένας γράφει όχι για να σώσει τους άλλους, αλλά τελικά για να σωθεί ο ίδιος» (συνένετευξη), εφ. Μεσημβρινή, 16 Σεπτεμβρίου 1980. 12. «Η Ζωρζ Σαρή μιλάει για την Παιδική Λογοτεχνία», Διαδρομές, αρ. 16, ό.π., σ. 338. 13. «Η Ζωρζ συνομιλεί με την εννιάχρονη Ελένη», Η Λέσχη των Εκπαιδευτικών (ΣεπτέμβρηςΝοέμβρης 1995), αρ. 11, σ. 6. 14. Ζωρζ Σαρή, «Οι νέοι παλεύουν για να σωθούν», εφ. Μεσημβρινή, Πέμπτη 7 Φεβρουαρίου 1991. 15. «Η Ζωρζ Σαρή μιλάει για την Παιδική Λογοτεχνία», Διαδρομές,, αρ. 16, ό.π., σ. 338.

73 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΑΡΘΡΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΖΩΡΖ ΣΑΡΗ Τασούλα Τσιλιμένη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

74 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

κριτική της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας σε γενικότερο πλαίσιο είναι ένα ζήτημα που μας έχει απασχολήσει και στο παρελθόν (Τσιλιμένη, 2012). Στο παρόν άρθρο εστιάζουμε συνοπτικά αλλά συνολικά στην κριτική μελέτη καθηγητών πανεπιστημίου και διδακτόρων αναφορικά με το μυθιστορηματικό έργο της Ζ. Σαρή1. Το πλούσιο λογοτεχνικό έργο της συγγραφέως έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τους πανεπιστημιακούς που ασχολούνται με θέματα παιδικής λογοτεχνίας και παρακολουθούν την εξέλιξή της. Το υλικό της έρευνάς μας αντλείται από συλλογικούς τόμους ή πρακτικά ανακοινώσεων σε συνέδρια αλλά και μονογραφίες. Μέσα από αυτή τη συνοπτική βιβλιογραφική ανασκόπηση της κριτικής για το έργο της Ζ. Σαρή προκύπτουν ζητήματα που αφορούν γενικά τη θεωρία της λογοτεχνίας και ειδικά όψεις όπως η φεμινιστική κριτική, κ.ά. Ακόμη διαπιστώνεται η προτίμηση των μελετητών σε συγκεκριμένα έργα της συγγραφέως. Όπως αποδεικνύεται στη συνέχεια, το βιβλίο της Σαρή που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των μελετητών είναι η Νινέτ. Καταγράφουμε επτά (7) μελετήματα που επικεντρώνουν αποκλειστικά σε αυτό, ενώ γίνονται μικρότερες αναφορές και από άλλους που εξετάζουν συνολικά το έργο της Σαρή υπό το πρίσμα άλλων σημείων. Για το συγκεκριμένο έργο καταγράφουμε τα εξής άρθρα:  Λουίζα Χριστοδουλίδου (2006): «Λειτουργία των αφηγηματικών δομών στη Νινέτ της Ζωρζ Σαρή». Γίνεται λόγος για το είδος της αφήγησης και το ρόλο του αφηγητή: «Αφορά σε ένα πολυφωνικό νεανικό μυθιστόρημα» και επισημαίνεται η «τριτοπρόσωπη, κυρίως, αφήγηση ενός παντογνώστη αφηγητή, που στη συγκεκριμένη περίπτωση πρόκειται για την αδελφή της κεντρικής ηρωίδας». Εστιάζει στις αφηγηματικές τεχνικές που περιέχει το μυθιστόρημα, ενώ ταυτόχρονα περιγράφει και τον τρόπο με τον οποίο εμπλέκεται η αφηγήτρια-συγγραφέας στην ιστορία. Η μελέτη επικεντρώ-

νει στην εστίαση και εξετάζει το λόγο που χρησιμοποιείται γενικότερα στη μυθοπλασία και αφετέρου τον συγκρίνει με τον εσωτερικό μονόλογο που κυριαρχεί στο μυθιστόρημα Νινέτ. Συγκρίνει και αναλύει το λόγο του αφηγητή με το λόγο των ηρώων καθώς και το βαθμό στον οποίο συνδέονται, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο λόγος του αφηγητή-συγγραφέα αποτελεί σχόλιο που παρεμβάλλεται στην εσωτερική σκέψη της ηρωίδας. Η Χριστοδουλίδου διαπιστώνει ότι η Σαρή ενσωματώνει αντιρατσιστικές απόψεις, τις οποίες προβάλλει μέσα από το λόγο της Νινέτ, για να δηλώσει κυρίως τις αντιθέσεις της στα δεδομένα της εποχής. Παραθέτονται αποσπάσματα που σκιαγραφούν το χαρακτήρα της ηρωίδας και προβάλλουν τους αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιεί η συγγραφέας, όπως η μίμηση και το έντονο στοιχείο της προοπτικής. Επισημαίνεται η εκτεταμένη χρήση της αναδρομής στο παρελθόν από τη συγγραφέα, με ιστορικό ενεστώτα που αποσκοπεί κυρίως στο να μεταφέρει στον αναγνώστη το κλίμα της εποχής. Σημειώνεται ότι η παράθεση φωτογραφιών και ντοκουμέντων της οικογένειας της Νινέτ όσο και η χρήση μέσων αναπαράστασης του λόγου, όπως το ημερολόγιο, αποτελούν δύο ακόμα τεχνικές της συγγραφέως, που ενισχύουν τη ρεαλιστική αναπαράσταση της ιστορίας. Η Χριστοδουλίδου, σχολιάζοντας την κατανομή των ρόλων από τη Σαρή, ισχυρίζεται ότι φανερώνει έναν πολυφωνικό λόγο, μέσα από τον οποίο περιορίζεται ο ρόλος του αφηγητή και εκφράζονται κυρίως οι ήρωες.  μένη Κανατσούλη (1997): «Γυναικείες “φωνές” στο μυθιστόρημα Νινέτ της Ζωρζ Σαρή». Είναι γνωστό το ερευνητικό ενδιαφέρον της Κανατσούλη για την αναπαράσταση του φύλου στη λογοτεχνία. Έτσι στη Νινέτ διερευνά τις γυναικείες παρουσίες και κατατάσσει το βιβλίο στο γυναικείο μυθι-

75 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

στόρημα ανάπτυξης και ωρίμανσης (bildungsroman). Σχολιάζεται επίσης η σημαντικότητα του λόγου και του πολυγλωσσισμού σύμφωνα με την άποψη του Bakhtin και ο γυναικοκεντρικός χαρακτήρας του έργου. Σημειώνει ότι η συγγραφέας «ενσωματώνει τη δική της άποψη στο λόγο της κεντρικής ηρωίδας». Αναφέρεται στη γυναικεία πολυφωνία που επικρατεί και δηλώνεται η πρόθεση της συγγραφέως να αποδίδει τα γεγονότα μέσα από τις αντικρουόμενες απόψεις των προσώπων της ιστορίας, ώστε να φαίνονται όπως είναι και στην πραγματικότητα. Καταδεικνύει την τεχνική της συγ-

76 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

γραφέως στη δημιουργία ενός χαρακτήρα ο οποίος δεν περιγράφεται απλά αλλά αποκτά πραγματική υπόσταση ώστε να είναι αληθινός.  μαριάννα Σπανάκη (2009): «Διασπορά και μετα-αποικιοκρατία στο έργο Νινέτ της Ζωρζ Σαρή». Η μελέτη αυτή επικεντρώνει στο στοιχείο της Διασποράς και της μετα-αποικιοκρατίας όπως αυτό παρουσιάζεται στη Νινέτ. Η Σπανάκη επισημαίνει ότι στο συγκεκριμένο έργο η συγγραφέας συνδυάζει θέματα εμπειρίας της Διασποράς και των διεθνοτικών σχέσεων και κάνει μια σύντομη περιγραφή της πλοκής με ιδιαίτερη έμφαση στις μετακινήσεις των χαρακτήρων, στην εναλλαγή των πόλεων και στη σημασία των γεωγραφικών ζωνών για το κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας. Με μια εκτενή ανάλυση, η Σπανάκη δηλώνει ότι ο χώρος συμβάλλει στην αφήγηση, σχολιάζει και περιγράφει κάποια γεγονότα που σχετίζονται με τις επι-

μέρους σχέσεις και κινήσεις του κεντρικού αφηγηματικού προσώπου, για να διαπιστώσει ότι αφενός το μυθιστόρημα αυτό θίγει διεθνοτικές σχέσεις λόγω της εναλλαγής των πόλεων και αφετέρου αποτελεί έργο ωρίμανσης.  Αλεξάνδρα ζερβού (2009): «Τα κείμενα των άλλων: Χρήσεις, αναφορές και αναγνώσεις στο μυθιστόρημα Νινέτ της Ζωρζ Σαρή». Η κριτική ανάλυση επικεντρώνεται στις αναφορές και στα αποσπάσματα που εμπεριέχονται στο συγκεκριμένο έργο και γενικότερα αναπτύσσεται το είδος της πνευματικής αυτοβιογραφίας, μέσα από μια σύγκριση του τρόπου γραφής της Άλκης Ζέη με αυτόν της Ζωρζ Σαρή. Η Ζερβού διακρίνει τα σημεία επίδρασης «άλλων» κειμένων, στο ύφος και τον τρόπο γραφής. Παραθέτει δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα για να δείξει τη γαλλική επίδραση στα έργα της και να υποστηρίξει πως εάν υπάρχουν γαλλόφωνα κείμενα, η αναφορά είναι έμμεση και στην ουσία λαμβάνονται υπόψη τα πρόσωπα και ο ρόλος του αφηγητή. Αναφέρεται ο εξω-κειμενικός τρόπος αναπαράστασης και σχέσης με την υπάρχουσα ιστορία και ότι τα αποσπάσματα που εμπεριέχονται σε έργα της Ζωρζ Σαρή ως εγκείμενα προέρχονται κυρίως από την ελληνική γλώσσα ή είναι μεταφρασμένα από κάποια άλλη γλώσσα. Αναφέρεται στη συγγραφική δεξιοτεχνία της Σαρή κατά τη χρήση της «αναμνηστικής-ημερολογιακής» γραφής. Ακόμη σημειώνει τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται οι αναφορές στα έργα της Ζωρζ Σαρή, αποκαλύπτει τη σχέση της με αυτά και διασαφηνίζει τους τρόπους πρόσληψης των κειμένων αυτών. Η Ζερβού αναλύει και τη σημασία του θεσμού της οικογένειας στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, τονίζοντας ότι οι πράξεις, οι στάσεις και οι απόψεις των προσώπων διαμορφώνουν τις μεταξύ τους σχέσεις και κατά συνέπεια τη γενικότερη υπόσταση της οικογένειας  Βάσω Οικονομοπούλου (2009): «Χρονικές σχέσεις ιστορίας και αφήγησης στη Νινέτ της Ζωρζ Σαρή». Η Οικονομοπούλου τοποθετεί και αυτή το έργο στο λογοτεχνικό είδος του εξελικτικού μυθιστορήματος (bildungsroman) και δηλώνει το είδος του αφηγητή και τη συγχρονία που παρουσιάζεται ανάμεσα στην ιστορία και την αφήγηση. Αναφορικά με τους ήρωες, η Οικονομίδου επικεντρώνεται στην πολυσύνθετη λειτουργία της μνήμης των προσώπων και με αυτόν τον τρόπο ερμηνεύει και αναλύει το είδος των αντιλήψεων σε συνδυασμό με τις επιμέρους αναδρομές των αφηγηματικών προσώπων. Αναφορικά με τη χρονικότητα του έργου, η κριτικός επιβεβαιώνει τη σύνδεση του χρόνου με το χώρο, καθώς οι επί μέρους χωροχρονικές τοποθετήσεις σηματοδοτούν τις διαφορετικές φάσεις της ζωής της Νινέτ. Γίνεται λόγος για τη σύνδεση του χρόνου της ιστορίας με το χρόνο της αφήγησης, που ανακλάται από τα γεγονότα, για την ταχύτητα της αφήγησης σε συνδυασμό με τη λειτουργία του χρόνου καθώς και την αλλοίωσή του από τη συμπύκνωση των γεγονότων. Επιπλέον, μέσω της ταύτισης του παρόντος με το παρελθόν, η κριτικός επισημαίνει ότι έτσι επέρχεται και η ολοκλήρωση της ηρωίδας.

77 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

 μαριάννα Σπανάκη (2010): «Η μυθιστορηματική δύναμη των παιδιών και η εξουσία των ενηλίκων στα έργα Νινέτ της Ζωρζ Σαρή και Ο Βάνκα και τα αδέσποτα του Ν. Δημόπουλου». Η Σπανάκη εξετάζει τη δράση-αντίδραση μιας μαθήτριας οικοτροφείου, δηλαδή τις μορφές αυταρχικής συμπεριφοράς στη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα συγκριτικά με τα τέλη του ίδιου αιώνα. Συγκεκριμένα εξετάζεται η εξουσία μιας δασκάλας στις νέες κοπέλες (Νινέτ), με αφετηρία τις απόψεις του Foucault για την αντίληψη της καθολικής επιτήρησης. Διαπιστώνεται ότι τα κοινωνικοπολιτικά και ιστορικά πλαίσια του λόγου των ενηλίκων επηρεάζουν, καθώς διαθλώνται στις αντιδράσεις δύναμης των νέων. Εκτός από τη Νινέτ, μέσα από τις πηγές της εργασίας μας διαπιστώνεται ότι το ενδιαφέρον των μελετητών εστιάζει επίσης στα ακόλουθα έργα: Τα Γενέθλια, Το ψέμα, Τότε, Τα στενά παπούτσια, χωρίς να λείπουν και αναφορές στα: Ε.Π., Νικητές, Χορός της ζωής, Τα Χέγια, Ο θησαυρός της Βαγίας, Όταν ο ήλιος, Κόκκινη κλωστή δεμένη και Παραράδιασμα. Αναλυτικότερα:

78 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

 Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου (2009): «“Ο χορός της ζωής” της Ζωρζ Σαρή. Σαράντα χρόνια προσφοράς στη λογοτεχνία για παιδιά και για νέους». Πρόκειται για μια σύντομη παρουσίαση της προσφοράς της συγγραφέως. Η Γκίβαλου αναφέρεται στα είδη του λόγου με τα οποία ασχολήθηκε η Σαρή, στα κύρια χαρακτηριστικά των βιβλίων της, στη θεματολογία, στις τεχνικές συγγραφής και στη ρεαλιστική απεικόνιση που χαρακτηρίζει τη γραφή της. Σημειώνει το ιστορικο-κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον του έργου της, κάνοντας αναφορές στα Στενά παπούτσια, στο Όταν ο ήλιος, κ.λπ. Έμφαση δίνει στη «δημιουργική επανεγγραφή της εμπειρίας», όπως διακρίνεται στα Ο θησαυρός της Βαγίας, Νινέτ, κ.ά.  Διαμάντη Αναγνωστοπούλου (2006): «Γυναικεία μυθιστορηματικά πρόσωπα στο νεανικό μυθιστόρημα της Ζωρζ Σαρή». Στο βιβλίο της με τίτλο Αναπαραστάσεις του γυναικείου στη λογοτεχνία, πραγματεύεται όπως και η Κανατσούλη το θέμα της παρουσίας των γυναικείων μυθιστορηματικών προσώπων στο νεανικό μυθιστόρημα της Ζωρζ Σαρή. Αναφερόμενη κυρίως στον γυναικείο μυθιστορηματικό κόσμο που παρουσιάζει η Ζωρζ Σαρή μέσα από τα έργα της, ερμηνεύει τη στάση της μητέρας, τις αξίες που μεταδίδει στην κόρη καθώς και τον τρόπο με τον οποίο αναδεικνύεται ο ρόλος της από τα ανδρικά πρόσωπα μέσα στην οικογένεια. Επικεντρώνεται σε πέντε μυθιστορήματα της Σαρή και τα αναλύει αναφορικά με τον τρόπο συγγραφής, τα πρόσωπα της ιστορίας και τον τρόπο με τον οποίο αποδίδεται η αφήγηση. Πιο αναλυτικά, ξεκινάει με το Ε.Π., ένα μυθιστόρημα καθαρά αυτοβιογραφικό, μέσα από το οποίο προβάλλει τον συγγραφικό τρόπο της Ζωρζ Σαρή. Έπειτα, κάνοντας μία μικρή αναφορά στο θέμα, επικεντρώνεται στα πρόσωπα της ιστορίας από τα οποία η μυθιστοριογράφος αναδεικνύει πάντα τη γυναίκα. Το δεύτερο μυθιστόρημα για το

79 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

οποίο γίνεται λόγος είναι η Νινέτ. Σημειώνονται οι αφηγηματικοί τρόποι που χρησιμοποιούνται και ο ρόλος του αφηγητή, καθώς και η τοποθέτηση του έργου στο μυθιστόρημα ωρίμανσης (bildungsroman). Τονίζεται η άποψη ότι μέσα από τον αυτοβιογραφικό άξονα στον οποίο κινείται η δράση των μυθιστορημάτων της Σαρή αναδεικνύεται η μητρική μορφή. Η Αναγνωστοπούλου συνεχίζει τη μελέτη σε δύο ακόμα μυθιστορήματα, τους Νικητές και το Χορό της ζωής. Και εδώ γίνεται ανάλυση του συγγραφικού τρόπου και των επί μέρους στοιχείων μυθοπλασίας. Περιγράφεται το είδος της αφήγησης, ενώ παράλληλα πραγματοποιείται μία ακόμη αναφορά στα μυθιστορηματικά πρόσωπα και στον τρόπο με τον οποίο συγκροτούν την προσωπικότητά τους, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ηρωίδα από το Χορό της ζωής και το βαθμό στον οποίο συνδέεται με τη συγγραφέα. Για τα Χέγια σημειώνει η Αναγνωστοπούλου: «Στα Χέγια έχουμε καθαρά τη μυθοπλασία της οποίας η ανάγνωση είναι ανεξάρτητη από αυτό που ο αναγνώστης ξέρει ή μπορεί να μάθει για τη συγγραφέα. Εδώ η αφήγηση, σε τρίτο πρόσωπο πάντα, διασπάται σε δύο εκδοχές». Ολοκληρώνοντας την αναφορά της στο μυθιστόρημα, διαπιστώνει πως όπως και σε άλλα έργα, έτσι και εδώ, η ιστορία των προσώπων συμβαδίζει με την ελληνική ιστορία, μέσα από την οποία διαμορφώνονται σε τελική φάση τα πρόσωπα. Μέσα από γενικές παρατηρήσεις για τον τρόπο γραφής των πέντε μυθιστορημάτων και μέσα από την αναφορά της σε πρόσωπα, δρώμενα, στάσεις, κ.ά., η Αναγνωστοπούλου επιχειρεί να ερμηνεύσει την αποτελεσματικότητα της μυθιστορηματικής αφήγησης στα έργα της Ζωρζ Σαρή. Παράλληλα, πραγ-

ματοποιεί μια ειδική αναφορά στις γυναικείες παρουσίες στα έργα που παρουσιάστηκαν (μητέρα, γιαγιά, αδελφή, φίλη, κόρη), στο ρόλο τους, στον τρόπο με τον οποίο εμφανίζονται καθώς και στους λόγους που αποσκοπεί η στάση τους. Κλείνοντας την κριτική της μελέτη, επισυνάπτει την άποψη του Μπέρτολτ Μπρεχτ για τους ηθοποιούς και το ρόλο τους, την οποία αποδίδει με έμμεσο τρόπο στη συγγραφέα Ζωρζ Σαρή, με το να τη χαρακτηρίζει τόσο συγγραφέα όσο και ηθοποιό (ιδιότητα την οποία ούτως ή άλλως είχε η Σαρή).

80 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

 Διαμάντη Αναγνωστοπούλου (2009): «Λειτουργίες των τόπων στα μυθιστορήματα της Ζωρζ Σαρή». Η Αναγνωστοπούλου εστιάζει σε τρία μυθιστορήματα: Νικητές, Νινέτ, και Ο χορός της ζωής, και διερευνά τον τρόπο που η πόλη περιβάλλει την αφήγηση, τη σχέση της με τους χαρακτήρες και την αντανάκλαση του γεωγραφικού τόπου στον ιστορικό χρόνο και αντιστρόφως. Διαπιστώνει ότι η πόλη δεν αποτελεί απλά το σκηνικό φόντο αλλά ότι είναι «το σύμβολο της δράσης». Διαπιστώνεται η πολυσημία των διαβαθμίσεων παρουσίας της τοπιογραφίας και σημειώνεται ότι οι διαφορετικοί τόποι είναι «τα συγκεκριμένα σημεία της ανθρώπινης εμπειρίας» (Οδησσός, Αθήνα, Παρίσι…). Οι αναμνήσεις των ηρώων και οι δράσεις τους σε διαφορετικούς τόπους αναδεικνύουν τη σχέση τους με την πόλη που τους προσδιορίζει. Τα συναισθήματα των προσώπων, αλλά και ολόκληρος ο χαρακτήρας τους, αποσαφηνίζονται από τη λειτουργία του τόπου. Συγκεκριμένα, η Αναγνωστοπούλου χαρακτηρίζει την πόλη στα έργα της Σαρή ως «οθόνη» στην οποία προβάλλεται η ζωή των ηρώων.  Βίκυ Πάτσιου (2006): «Η αυτοβιογραφία ως εξιστόρηση. Παραδείγματα από το πεζογραφικό έργο της Ζωρζ Σαρή». Αρχικά αναφέρεται στα χαρακτηρι-

στικά και τον τρόπο συγγραφής της Ζωρζ Σαρή, αναδεικνύοντας κυρίως τη σχέση του αντικειμενικού και του υποκειμενικού στοιχείου που εμφανίζονται στα έργα της. Ταυτόχρονα, τονίζει σταθερές αναφορές, όπως είναι η αυτοβιογράφηση και η ετεροβιογράφηση, η αφήγηση και η παρουσία των προσώπων. Κάνοντας μια μικρή αναφορά στην πρώτη εμφάνιση της Σαρή στο χώρο της λογοτεχνίας, παραθέτει ορισμένες σκηνές από το πρώτο της έργο, το Θησαυρό της Βαγίας, για να δηλώσει την ιδιότητα του ήρωαπροσώπου μέσα από τα αυτοβιογραφικά στοιχεία. Στη συνέχεια ασχολείται με Τα στενά παπούτσια και προβαίνει στην ακριβή τοποθέτηση του χρόνου και του τόπου μέσα από ένα απόσπασμα του έργου. Στα βιβλία Όταν ο ήλιος, Κόκκινη κλωστή δεμένη, Το παραράδιασμα και Οι νικητές, η Πάτσιου επισημαίνει τη σύνδεση της αυτοβιογράφησης με την ετεροβιογράφηση. Στο μυθιστόρημα Οι νικητές προβάλλεται το προσωπείο της συγγραφέως μέσα από τις πράξεις των αφηγηματικών προσώπων. Αναφερόμενη στα γυναικεία πρόσωπα που χρησιμοποιεί η Ζωρζ Σαρή, διαπιστώνει πως με τον τρόπο αυτό η συγγραφέας φανερώνει τις εικόνες του εαυτού της. Αναφορικά με τον τρόπο γραφής, ξεχωρίζει τη χρονική τοποθέτηση των γεγονότων και το χρόνο της ιστορίας που αποδίδει στα έργα της η Σαρή, και σημειώνει ότι ο αυτοβιογραφικός τόνος φανερώνει την αναζήτηση του εαυτού της, πράγμα που δικαιολογεί την εναλλαγή των προσώπων.  Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου (2004): «Ιστορία και πολιτική στη νεότερη παιδική λογοτεχνία: Τα γενέθλια της Ζωρζ Σαρή και η Σφεντόνα του Δαβίδ του Παντελή Καλιότσου». Αρχικά εξετάζει το έργο σε σχέση με το λογοτεχνικό είδος στο οποίο ανήκει και περιγράφει το ρόλο της συγγραφέως δικαιολογώντας τη φανερή ταύτισή της με τους ήρωες. Λαμβάνοντας υπόψη τον αφηγηματικό χρόνο του κειμένου, η κριτικός περιγράφει ορι-

81 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

82 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

σμένα γεγονότα με βάση τα οποία προκύπτει η χρονική τοποθέτηση του μυθιστορήματος. Εν συνεχεία, δίνει έμφαση στη χρήση ντοκουμέντων και συγκεκριμένα αποσπασμάτων τα οποία εντάσσονται μέσα στο κείμενο από τη συγγραφέα. Στην περίπτωση αυτή, αιτιολογεί τη χρήση από την πλευρά της Σαρή, και υποστηρίζει πως με αυτό τον τρόπο επιδιώκει να προσδώσει έναν πραγματικό τόνο στα γεγονότα. Επίσης, σχολιάζει τις αφηγηματικές τεχνικές, τα σχόλια και τα διακείμενα που χρησιμοποιεί στο έργο η συγγραφέας. Αναφέρεται στο διάλογο ανάμεσα στους φορείς της αφήγησης καθώς και στην εθνοκεντρική σκοπιά του έργου σε σύγκριση με τα Ξύλινα Σπαθιά του Π. Καλιότσου.  Σοφία Χατζηδημητρίου-Παράσχου (2009): «Οι αναπαραστάσεις του εσωτερικού κόσμου σε μυθιστορήματα της Ζωρζ Σαρή». Τα μυθιστορήματα πάνω στα οποία η Χατζηδημητρίου-Παράσχου ασκεί την κριτική της είναι Το ψέμα και το Τότε, στα οποία, όπως η ίδια σημειώνει, ο αναγνώστης συναντάει τριτοπρόσωπη και πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Όσον αφορά στο Ψέμα, αναφέρεται αρχικά στο είδος στο οποίο ανήκει και έπειτα προβαίνει στην περιγραφή του θέματος της ιστορίας. Επικροτεί την επιλογή της συγγραφέως ως προς το είδος της αφήγησης και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι για να εκφράσουν τα πρόσωπα την εσωτερική γλώσσα της συνείδησής τους, η Ζωρζ Σαρή χρησιμοποιεί τον εσωτερικό μονόλογο. Με βάση αποσπάσματα, η Παράσχου ερμηνεύει και αναλύει τους διάφορους τύπους του αφηγηματικού μονολόγου οι οποίοι εμπεριέχονται στο κείμενο. Ωστόσο, σημαντική εξαίρεση αποτελεί, σύμφωνα με τη μελέτη, η απόδοση του εσωτερικού κόσμου του κεντρικού προσώπου, καθώς πραγματοποιείται

τόσο με τριτοπρόσωπη όσο και με πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Έτσι, η κριτικός επισυνάπτει στο σημείο αυτό την έννοια της αυτο-επικοινωνίας, στην οποία αποδίδεται ένας νέος ρόλος, αυτός του αυτοδιήγητου αφηγητή, δηλαδή της ηρωίδας. Ολοκληρώνοντας την αναφορά της στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, η κριτικός παρουσιάζει και έναν ακόμη αφηγηματικό τρόπο, αυτόν της ημερολογιακής αφήγησης. Για το Τότε η Παράσχου αναλύει άμεσα τον τρόπο με τον οποίο αποδίδεται η αφήγηση. Ταυτόχρονα, τονίζει τον έντονο αυτοβιογραφικό χαρακτήρα του έργου, συμπεριλαμβάνοντας και την άποψη του Genette για τη σύνδεση του αφηγηματικού και του αφηγημένου «εγώ».  Σούλα Οικονομίδου (2009): «“Βαστάω το παιδί από το χέρι…”: παιχνίδια της μνήμης και της αφήγησης στα Στενά παπούτσια». Η Οικονομίδου δηλώνει τη χρήση των διαφορετικών εκδοχών της αφηγηματικής φωνής και του ίδιου του αφηγητή που χρησιμοποιεί η συγγραφέας. Συγκεκριμένα αναφέρεται στο είδος της αφήγησης και τη στάση του αφηγητή και διαπιστώνει πως οι επιθυμίες του αφηγητή ανακλούν τις προθέσεις της συγγραφέως. Θέτει ερωτήματα για να ανιχνεύσει τη λειτουργία της αφηγηματικής φωνής και αιτιολογεί τη θεώρησή της, αντιπαραβάλλοντας την παιδική με την ενήλικη οπτική. Με επίκεντρο τον αναγνώστη, η Οικονομίδου αναλύει την κοινωνική διάσταση που αποκτά το κείμενο και τονίζει παράλληλα τη σημαντικότητα της μνήμης που διαγράφεται μέσα σε αυτό. Συμπεραίνει ότι η σχέση του ανθρώπου με το παρελθόν και ο τρόπος της αφήγησης οδηγούν ουσιαστικά σε ταύτιση του ενήλικα αναγνώστη με το ρόλο του αφηγητή. Ωστόσο, η κριτικός διακρίνει πως το συγκεκριμένο έργο πατά στα όρια μεταξύ παιδικής λογοτεχνίας και λογοτεχνίας των ενηλίκων, σημειώνοντας έτσι και τα υφολογικά χαρακτηριστικά του. Με αφορμή το λόγο των αφηγηματικών προσώπων, η Οικονομίδου ερμηνεύει τη λειτουργία της παιδικότητας στο συγκεκριμένο έργο. Αναφέρει την παρουσία της νοσταλγικής προσέγγισης με γνώμονα τη διαφορά ηλικίας του αφηγητή με τον ήρωα.  μένη Κανατσούλη (2009): «Άνδρες και αγόρια στη λογοτεχνία της Ζωρζ Σαρή: μια άφωνη ή μια διακριτική παρουσία». Η Κανατσούλη εντάσσει τα λογοτεχνικά έργα της Σαρή στη φεμινιστική κριτική, αναφέροντας απόψεις των Gurian, Pollack, Connell, κ.ά. Ασχολείται με τις ανδρικές φιγούρες στα Στενά παπούτσια, Ο κύριός μου, Κρίμα κι άδικο, κ.λπ., για να σημειώσει τις επιλογές της συγγραφέως σχετικά με τον τύπο και την οπτική του αφηγητή στην προσπάθεια να σκιαγραφηθούν οι ανδρικές ταυτότητες (έφηβοι, παιδιά ή ενήλικες), που άλλοτε διαθέτουν ευαισθησία και τρυφερότητα και άλλοτε είναι άχρωμοι έχοντας δευτερεύουσα θέση στη μυθοπλασία. Αναφορά γίνεται στο πορτρέτο του πατέρα στα πρώτα της έργα, όπου περιέχονται αντιλήψεις της παραδοσιακής ελληνικής κοινωνίας, με την περιγραφή της «απουσίας» υπό την έννοια της μη ασχολίας του. Σκιαγραφεί επίσης αντιθέσεις, όπως αυτή με τη βάναυση συμπεριφορά του μέθυσου άντρα

83 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

(Παραράδιασμα) εν συγκρίσει με την κατανόησή του προς τις γυναίκες (Κρίμα κι άδικο). Η Κανατσούλη επισημαίνει ότι η Σαρή στα τελευταία της μυθιστορήματα παρουσιάζει τον σύγχρονο άντρα (Ο πόλεμος, η Μαρία και το αδέσποτο) και τον πατέρα με θετικό τρόπο. Καταληκτικά, θεωρεί ότι η Σαρή εκφράζεται πιο άνετα μέσα από γυναικείους χαρακτήρες, εξού και οι ανδρικές παρουσίες είναι ισχνές στο έργο της.

84 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

 Γεώργιος Παπαντωνάκης (2009): «Η αφήγηση του παρελθόντος: Ο ρόλος της παιδικής ηλικίας και της Ιστορίας σε κείμενα της Ζωρζ Σαρή». Ο Παπαντωνάκης διερευνά τις αφηγηματικές τεχνικές και τη χρήση του βιωματικού λόγου σε έργα της Σαρή, για να διαπιστώσει το ρόλο της αφήγησης του παρελθόντος ως καταγραφή και αφήγηση ατομικής ιστορίας, που όμως συνιστά και την αφήγηση ενός έθνους. Με εργαλείο τις απόψεις του Hollindale, της Linda Hutcheon και άλλων, αναφέρεται στην ιστορική μεταμυθοπλασία και στην αφήγηση της μνήμης, διαπιστώνοντας τη λειτουργία της ταύτισης συγγραφέα και μυθιστορηματικών ηρώων. Η προσέγγιση της Ιστορίας από τη Σαρή με τρόπο αφομοιωτικό και αυτοβιογραφικό, μέσα από την καταγραφή ιστορικών γεγονότων και τη μαρτυρία, συμβάλλει ώστε η συγγραφέας να αποφύγει κάθε διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Χρησιμοποιώντας στοιχεία από τα έργα της Σαρή, διαπιστώνει ότι η συγγραφέας θεωρεί το ιστορικό μυθιστόρημα ως «ισοδύναμη έκφραση της Ιστορίας». Αναδεικνύει την εγγραφή της Ιστορίας ως «περιεχόμενο», πραγματικά δρώμενα της ανθρώπινης ζωής και ως «διαδικασία παραγωγής». Σημειώνει τη σύμπραξη προσωπικού και δημόσιου μέσα από τις προσωπικές αναφορές και την ατομική εμπειρία της συγγραφέως.  Ολυμπία Κορτσάρη (2009): «Μορφές του “άλλου” σε μυθιστορήματα της Ζωρζ Σαρή». Η Κορτσάρη ασχολείται με τρία έργα της συγγραφέως: Το ψέμα, Ο κύριός μου και Νινέτ, διερευνώντας σε αυτά όψεις του διαφορετικού (κοινωνική, εθνική, γυναικεία και πολιτισμική). Διαπιστώνει ότι η Σαρή ενσωματώνει στα έργα της την ετερότητα με πολλές εκφάνσεις. Απεικονίζει ρεαλιστικά την κοινωνική, εθνική και πολιτισμική ποικιλία που χαρακτηρίζουν μια κοινωνία. Η Σαρή θέτει «υπό αμφισβήτηση την ομοιομορφία» και προβάλλει την πολλαπλότητα επιτυγχάνοντας την ανάδειξη του διαφορετικού αποφεύγοντας την ωραιοποίησή του.  Χρύσα Κουράκη (2009): «Οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες στο έργο της Ζωρζ Σαρή»2. Με αφετηρία τις θεωρίες του ρεαλισμού, του μαρξισμού, της ψυχολογίας και της βιογραφίας, η Κουράκη επιχειρεί να ερμηνεύσει τους μυθοπλαστικούς χαρακτήρες σε μια σειρά από έργα της συγγραφέως. Επισημαίνει τον αυτοβιογραφικό και βιωματικό χαρακτήρα της γραφής της, καθώς και τη διακειμενικότητα και την ποικιλία των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων των ηρώων σε συσχέτιση με το βαθμό που κάθε φορά η ιστορία τούς επιτρέπει/επιβάλλει. Ο διάλογος, ο εσωτερικός μονόλογος, οι σκέψεις των ηρώων, οι αναφορές εξω-διηγητικών, ή προσώπων αφηγητών, ενισχύουν

την κατασκευή των χαρακτήρων. Επισημαίνεται η καινοτομία της Σαρή σε ό,τι αφορά την προσέγγιση των χαρακτήρων και των τρόπων που αυτοί παρουσιάζονται.

Συμπεράσματα Από την ανασκόπηση των μελετημάτων που αφορούν το έργο της Ζωρζ Σαρή γίνεται φανερό ότι υπάρχουν σημεία τα οποία αποτελούν κοινό αντικείμενο εστίασης από όλους τους ερευνητές. Τα επικρατέστερα στα οποία εστιάζουν, αφορούν στην αφήγηση, τον τρόπο συγγραφής, τους ήρωες, το θέμα της ιστορίας και το είδος της λογοτεχνίας στο οποίο ανήκει το κάθε έργο. Το πλούσιο έργο της Σαρή αποτελεί πηγή διαπιστώσεων σχετικά με τη θεωρία και κριτική της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι κριτικές μελέτες φιλοξενούνται σε συλλογικούς ή επετειακούς τόμους, διαπίστωση που ενισχύει την άποψη ότι έτσι προάγεται η κριτική της παιδικής λογοτεχνίας η οποία κατά γενική ομολογία δεν έχει διεκδικήσει ακόμη τη θέση της (Τσιλιμένη, 2012). ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Πρώτη προσέγγιση στην κριτική για το έργο της Ζ. Σαρή επιχειρήθηκε από την υπογράφουσα στο άρθρο της «Οι κριτικοί και οι μελετητές μιλούν για το έργο της Ζωρζ Σαρή», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου Α. (επιμ.), Όταν… η Ζωρζ Σαρή, Αθήνα, Πατάκης, 2009. 2. Σημειώνεται ότι η Κουράκη έχει δημοσιεύσει και τη μελέτη της Αφήγηση και λογοτεχνικοί χαρακτήρες, Αθήνα, Πατάκης, 2008.

85 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

86 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Αναγνωστοπούλου, Δ. (2007), Αναπαραστάσεις του γυναικείου στη λογοτεχνία, Αθήνα, Πατάκης. Αναγνωστοπούλου, Δ. (2006), «Η αφηγηματική φωνή και η λειτουργία της στο μυθιστόρημα Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της», στο: Παπαντωνάκης Γ. (επιμ.), Πρόσωπα και προσωπεία του αφηγητή στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία της τελευταίας τριακονταετίας, Αθήνα, Πατάκης. Ζερβού, Αλ. (2009), «Τα κείμενα των άλλων: Χρήσεις, αναφορές και αναγνώσεις στο μυθιστόρημα Νινέτ της Ζωρζ Σαρή», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου Α. (επιμ.), Όταν… η Ζωρζ Σαρή, Αθήνα, Πατάκης. Κανατσούλη, Μ. (1997), Πρόσωπα γυναικών σε παιδικά αναγνώσματα, Αθήνα, Πατάκης. Κανατσούλη, Μ. (2009), «Άνδρες και αγόρια στη λογοτεχνία της Ζωρζ Σαρή: μια άφωνη ή μια διακριτική παρουσία», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου Α. (επιμ.), Όταν… η Ζωρζ Σαρή, Αθήνα, Πατάκης. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (2004), «Ιστορία και πολιτική στη νεότερη παιδική λογοτεχνία: Τα γενέθλια της Ζωρζ Σαρή και η Σφεντόνα του Δαβίδ του Παντελή Καλιότσου», στο: Τσιλιμένη Τ. (επιμ.), Το σύγχρονο ελληνικό παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα, Αθήνα, Σύγχρονοι Ορίζοντες. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (2009), «“Ο χορός της ζωής” της Ζωρζ Σαρή. Σαράντα χρόνια προσφοράς στη λογοτεχνία για παιδιά και για νέους», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου Α. (επιμ.), Όταν… η Ζωρζ Σαρή, Αθήνα, Πατάκης. Κορτσάρη, Ολ. (2009), «Μορφές του “άλλου” σε μυθιστορήματα της Ζωρζ Σαρή», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου Α. (επιμ.), Όταν… η Ζωρζ Σαρή, Αθήνα, Πατάκης. Κουράκη, Χρ. (2009), «Οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες στο έργο της Ζωρζ Σαρή», στο: ΚατσίκηΓκίβαλου Α. (επιμ.), Όταν… η Ζωρζ Σαρή, Αθήνα, Πατάκης. Οικονομίδου, Σ. (2009), «“Βαστάω το παιδί από το χέρι…”: παιχνίδια της μνήμης και της αφήγησης στα Στενά παπούτσια», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου Α. (επιμ.), Όταν… η Ζωρζ Σαρή, Αθήνα, Πατάκης. Οικονομοπούλου, Β. (2009), «Χρονικές σχέσεις ιστορίας και αφήγησης στη Νινέτ της Ζωρζ Σαρή», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου Α. (επιμ.), Όταν… η Ζωρζ Σαρή, Αθήνα, Πατάκης. Παπαντωνάκης, Γ. (2009), «Η αφήγηση του παρελθόντος: Ο ρόλος της παιδικής ηλικίας και της Ιστορίας σε κείμενα της Ζωρζ Σαρή», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου Α. (επιμ.), Όταν… η Ζωρζ Σαρή, Αθήνα, Πατάκης. Παπαντωνάκης, Γ. & Αναγνωστοπούλου, Δ. (2010) (επιμ.), Εξουσία και δύναμη στην παιδική και νεανική λογοτεχνία, Αθήνα, Πατάκης. Πάτσιου, Β. (2006), «Η αυτοβιογραφία ως εξιστόρηση. Παραδείγματα από το πεζογραφικό έργο της Ζωρζ Σαρή», στο: Παπαντωνάκης Γ. (επιμ.), Πρόσωπα και προσωπεία του αφηγητή στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία της τελευταίας τριακονταετίας, Αθήνα, Πατάκης. Σπανάκη, Μ. (2009), «Διασπορά και μετα-αποικιοκρατία στο έργο Νινέτ της Ζωρζ Σαρή», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου Α. (επιμ.), Όταν… η Ζωρζ Σαρή, Αθήνα, Πατάκης. Σπανάκη, Μ. (2010), «Η μυθιστορηματική δύναμη των παιδιών και η εξουσία των ενηλίκων στα έργα Νινέτ της Ζωρζ Σαρή και Ο Βάνκα και τα αδέσποτα του Ν. Δημόπουλου», στο: Παπαντωνάκης, Γ. & Αναγνωστοπούλου, Δ. (επιμ.), Εξουσία και δύναμη στην παιδική και νεανική λογοτεχνία, Αθήνα, Πατάκης. Τσιλιμένη, Τ. (2009), «Οι κριτικοί και οι μελετητές μιλούν για το έργο της Ζωρζ Σαρή», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου Α. (επιμ.), Όταν… η Ζωρζ Σαρή, Αθήνα, Πατάκης. Τσιλιμένη, Τ. (2012), «Κριτική και κριτικοί της Παιδικής Λογοτεχνίας», στο: Κωτόπουλος, Τ. & Σουλιώτη, Δ., Θέματα παιδικής λογοτεχνίας, Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Χατζηδημητρίου-Παράσχου, Σ. (2009), «Οι αναπαραστάσεις του εσωτερικού κόσμου σε μυθι μυθιστορήματα της Ζωρζ Σαρή», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου Α. (επιμ.), Όταν… η Ζωρζ Σαρή, Αθήνα, Πατάκης. Χριστοδουλίδου, Λ. (2006), «Λειτουργία των αφηγηματικών δομών στη Νινέτ της Ζωρζ Σαρή», στο: Παπαντωνάκης Γ. (επιμ.), Πρόσωπα και προσωπεία του αφηγητή στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία της τελευταίας τριακονταετίας, Αθήνα, Πατάκης.

ΑΜΗΧΑΝΟΣ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΣΥΝΑΔΕΛΦΟ ΜΙΜΗ ΣΟΥΛΙΩΤΗ Τασούλα Τσιλιμένη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

ον ποιητή και πανεπιστημιακό συνάδελφο Μίμη Σουλιώτη τον είχα ακουστά από το «δάσκαλό μου», ομότιμο σήμερα καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, τον Β. Δ. Αναγνωστόπουλο, που με κάθε ευκαιρία διεύρυνε τον ορίζοντα των γνώσεών μου σε όλα τα επίπεδα και δεν έμεινε μόνο στο να συζητά μαζί μου τα αυστηρά θέματα μιας διατριβής, την οποία εκπονούσα μαζί του. Μου μιλούσε για τον Μίμη πολύ θερμά όταν συζητούσαμε για την ποίηση, και μου έδωσε να διαβάσω κείμενά του και δημοσιεύσεις του. Τον Σουλιώτη έτυχε να τον συναντήσω διά ζώσης το 1996 στο Συνέδριο που διοργάνωσε ο καθηγητής Ευάγγελος Αυδίκος στην Αλεξανδρούπολη όπου δίδασκε τότε, πριν μετακινηθεί στο Πανεπιστήμιο στο Βόλο. Θυμάμαι τον Μίμη μέσα στο λεωφορείο, σε μια ψυχαγωγική εκδρομή που είχε ετοιμάσει ο Αυδίκος στο πλαίσιο του προγράμματος του Συνεδρίου. Ο Σουλιώτης, στο διάδρομο του λεωφορείου, όρθιος, να πηγαινοέρχεται ασταμάτητα από τον οδηγό μέχρι τη γαλαρία, ως έφηβος στην πενθήμερη εκδρομή του Λυκείου. Η βαθειά φωνή του μας καλούσε σε ένα παιχνίδι που σε αρκετούς φάνηκε ασυνήθιστο – και ήταν. Ποιος σοβαρός πανεπιστημιακός θα είχε τέτοια εφηβική συμπεριφορά και θα μετέτρεπε τη μετακίνηση εκείνη σε μια αξέχαστη σχολική εκδρομή όπως αυτές που όλοι μας θυμόμαστε νοσταλγικά! Φτάνοντας δίπλα μου, ένιωσα τη μυρωδιά του τσιγάρου απ’ τα ρούχα του. Τότε δεν γινόταν λόγος για τους παθητικούς καπνιστές ή για αντιπαθητικούς αντικαπνιστές... Ο Σουλιώτης μάς κάλεσε να αφήσουμε τα σώματά μας στις καρέκλες και να πετάξουμε με την ψυχή, αφού άρχισε να δημιουργεί στίχους και μας κάλεσε να κάνουμε το ίδιο! Αυτή η ποιητική διαδρομή έμελλε να σημαδέψει τη γνωριμία μας και να τον εντάξω έκτοτε στους ανθρώπους που λίγο συναντούσα αλλά πολύ εκτιμούσα. Ένα παιχνίδι ποιητικό για την ποίηση! Ο Μίμης μίλησε για τον Εδουάρδο Λήρ, τα λίμερικ, τους σουρεαλιστές και για άλλα πολλά που εκθείαζαν το ρόλο της φαντασίας και του παιχνιδιού. Οι λέξεις στο στόμα του Μίμη έπλεκαν γαϊτανάκι με κυρίαρχο στοιχείο το πάθος. Μας παρέσυρε σε ένα λεκτικό παιχνίδι χαράς και δημιουργίας. Έκτοτε συνεργάστηκα μαζί του και συζήτησα για σοβαρά και αστεία πράγματα, πάντα με το ίδιο πάθος από την πλευρά του. Τελευταία φορά συνεργασίας ήταν η δημοσίευση ενός άρθρου του που αφορά στη δημιουργική γραφή,

87 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

88 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

στην οποία είχε επικεντρωθεί τα τελευταία χρόνια, και η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Κείμενα το περασμένο εξάμηνο, στο ομότιτλο αφιέρωμα που είχε αναλάβει ο συνεργάτης του και συνάδελφος Τρ. Κωτόπουλος. Το βιβλίο του Μου αφήνεις πενήντα δραχμές για τσιγάρα; ήταν αυτό που μελετούσα το τελευταίο διάστημα για τις ανάγκες ενός αντίστοιχου δικού μου μαθήματος. Αποχαιρετώντας τον Μίμη και κρατώντας τη μυρωδιά του νοτισμένου από

τσιγάρο σακακιού και το πάθος της φωνής του εκείνης της εκδρομής, κάνω μια σύντομη αναφορά στην πορεία του. Ο Σουλιώτης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1949 και ήταν έγγαμος και πατέρας τριών τέκνων. Έλαβε πτυχίο από το Τμήμα Β.Ν.Ε. του Α.Π.Θ. και έκαμε μεταπτυχιακές σπουδές στην Υστεροβυζαντινή Φιλολογία. Αναγορεύτηκε δ.φ. στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Τίτλος της διατριβής του: «Οι υποθετικοί λόγοι στο ποιητικό έργο του Κ. Π. Καβάφη». Μαθήματα πρόσφερε στο Π.Τ.Δ.Ε. και στο Π.Τ.Ν. του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, στο Τμήμα Ελληνικού Πολιτισμού του Ε.Α.Π. Ήταν μέλος σε συντακτικές επιτροπές λογοτεχνικών περιοδικών και σε Δ.Σ. συναφών φορέων και υπεύθυνος για το «Βιβλιολογείον». Ήταν υπεύθυνος της σειράς «Ανθολόγος Ερμής» των εκδόσεων Ερμής, καθώς και ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και της Ένωσης Συγγραφέων Δυτικής Μακεδονίας. Ποιήματα, μελέτες και άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε τέσσερεις γλώσσες. Είχε ιδρύσει το «Βαλκανικό Άσυλο Ποίησης στις Πρέσπες», εξέδιδε περιοδικά, βιβλία για τη Φλώρινα και άλλα με ποιητικό, λογοτεχνικό και φιλολογικό περιεχόμενο. Τα τελευταία χρόνια στη Φλώρινα, στο πλαίσιο του Προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, οργάνωσε το πρώτο πιλοτικό πρόγραμμα δημιουργικής γραφής σε συνεργασία με το ΕΚΕΒΙ. Ο Μίμης ήταν ένας μποέμ πανεπιστημιακός, έξω από άσκοπους καθωσπρεπισμούς και φιοριτούρες. Ζούσε ως ποιητής και δημιουργούσε το πλαίσιο για να νιώσει κανείς την ποίηση.

ΕΡΓΑ Οι ποιητικές συλλογές: Σβούρα (Τραμ, 1972), Ποιήματα εν παρόδω (Τραμ, 1974), Βαθιά επιφάνεια (Κέδρος, 1992), Αβγά μάταια (Ερμής, 1998), Περί ποιητικής (Ερμής, 1999), Υγρά (Ερμής, 2000), Ήλιος στην σκοτία (Ερμής, 2001), Παλιές ηλικίες (Ερμής, 2002). Η τελευταία ποιητική του συλλογή είχε τον τίτλο Κύπρον, ιν ντηντ (Μεταίχμιο, 2011). Έχει εκδώσει επίσης τα βιβλία: 58 σχόλια στον Καβάφη (Ύψιλον, 1993), Οχτώ παραμύθια της Φλώρινας (Φλώρινα, 1994), Φλώρινα, μια πόλη στη λογοτεχνία (Μεταίχμιο, 2002), Αλφαβητάριο για την ποίηση (Α.Π.Θ., Επίκεντρο, 1995), Σκόρπια (Gutenberg, 2001), Μου αφήνεις πενήντα δραχμές για τσιγάρα; (Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 2009).

89 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤA XΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΑΓΙΑ ΝΥΧΤΑ

90 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Απ’ τον ουράνιο θόλο κάποιο αστεράκι γλίστρησε στο χιονισμένο δάσος... Οι ασημένιες του κλωστές κέντησαν τ’ άγιο μήνυμα στις ελατοκορφές κι όλα πλημμύρισαν με φως χαράς κι αγάπης. Τίναξαν τις φτερούγες τα πουλιά, σκίρτησε μες στον ύπνο του το ελάφι. Το σκιουράκι ζύγωσε δειλά ν’ αφουγκραστεί μια μακρινή καμπάνα. Τα λαγουδάκια τέντωσαν τ’ αυτιά, τους υπερκόσμιους να συλλάβουν ήχους. Ω, τι γαλήνη, τι ομορφιά στο χιονισμένο δάσος. Κι ήρθε το ευλογημένο μεσονύχτι. Ντυμένη με υπερούσιο φως η χορωδία των αγγέλων γεφύρωσε ουρανό και γη κι όλα γινήκαν μια φωνή, ένας θριαμβικός ψαλμός. ΔΟΞΑ ΕΝ ΥΨΙΣΤΟΙΣ! Ντίνα Χατζηνικολάου

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ Αχός χαράς την πλάση πέρα ως πέρα απόψε τρικυμίζει. τόσα μύρα ποτέ δε βαλσάμωσαν τον αγέρα, των ουρανών ανοίχτη η θύρα. Έν’ άστρο μόνο κι ω! τι φως πλημμύρα στο μεσονύχτιο ήσυχον αιθέρα. Άγγελοι υμνολογούν την άγια μέρα που ανθρώπινη ο Θεός εδέχτη μοίρα. Μάγους σοφούς κι αθώους βοσκούς αντάμα η φάτνη ταπεινή συναδερφώνει κι ανίδεη στο υπέρθεο τούτο θάμα -ποιο θάμα σαν το φως του λογισμού της;εκστατική μια μάνα καμαρώνει το πρώτο χαμογέλασμα του γιου της. Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη

91 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

συνέντευξη Aντώνης Παπαθεοδούλου

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

92 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Ο Αντώνης Παπαθεοδούλου γεννήθηκε το 1977 στον Πειραιά. Σπούδασε 3D Animation στη σχολή Parsers στην Αθήνα και μυήθηκε στα μυστικά του κινούμενου σχεδίου με παραδοσιακές τεχνικές στη σχολή 9zeros στη Βαρκελώνη. Εγκατέλειψε στο πτυχίο τις σπουδές Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για να σπουδάσει Ισπανική Φιλολογία στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Δουλεύει στη διαφήμιση και από το 1999 διαβάζει, γράφει, μεταφράζει και διασκευάζει βιβλία για παιδιά. Το βιβλίο του Η πόλη που έδιωξε τον πόλεμο τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου 2011, το Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου του περιοδικού Διαβάζω 2011 και το Βραβείο ΕΒΓΕ της Ένωσης Γραφιστών Ελλάδος για την εικονογράφηση της Μυρτώς Δεληβοριά, ενώ συμπεριλήφθηκε στη λίστα των White Ravens 2011 της Διεθνούς Παιδικής Βιβλιοθήκης του Μονάχου. Το βιβλίο του Οι καλοί κι οι κακοί πειρατές τιμήθηκε με το Βραβείο Εικονογραφημένου Βιβλίου του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (ΙΒΒΥ) 2012, με έπαινο ΕΒΓΕ για την εικονογράφηση της Ίριδας Σαμαρτζή το 2012, και συμπεριλήφθηκε στη λίστα των White Ravens 2012 της Διεθνούς Παιδικής Βιβλιοθήκης του Μονάχου. Το τραγούδι του «Η Πολυβία, μια παντόφλα που απεχθάνεται τη βία» βραβεύτηκε το 2004 στο διαγωνισμό παιδικού τραγουδιού «Άρση Φωνών» της Ορχήστρας των Χρωμάτων. Είναι μέλος του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και έχει συνεργαστεί για τη διοργάνωση εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων σχετικών με το παιδικό βιβλίο με εκδότες, σχολεία, βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία σε όλη την Ελλάδα, με το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, το Ίδρυμα Λασκαρίδη, το Ίδρυμα Στασινόπουλου, το περιοδικό Kid’s fun, τη Future Library, το Κέντρο Λογοτεχνών και Μεταφραστών Ρόδου, το Μουσείο Ηρακλειδών και το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο. Μαζί με την εικονογράφο Μυρτώ Δεληβοριά και τη συγγραφέα Ελένη Κατσαμά δημιούργησε το ηλεκτρονικό περιοδικό για την παιδική λογοτεχνία και τους δημιουργούς της Παπάκι στην μπανιέρα.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ • (2012) Ο ραφτάκος των λέξεων, Μεταίχμιο • (2012) Οι καλοί και οι κακοί ιππότες, Παπαδόπουλος

• • • • • • • • • • • • • • • •

(2011) Οι καλοί και οι κακοί πειρατές, Παπαδόπουλος (2011) Του σκοινιού τα μανταλάκια, Πατάκης (2010) Η πόλη που έδιωξε τον πόλεμο, Πατάκης (2010) Χριστουγεννιάτικο αλφαβητάρι, Παπαδόπουλος (2009) Η γιαγιά, το παιδί κι ο κιθαρίστας Φουμ, Φουμ, Φουμ!, Πατάκης (2008) Πειρατικά παραμύθια ή μήπως είναι αλήθεια;, Κάνε Μια Ευχή, Μίνωας (2008) Ζήσε μαϊμού να φας τριφύλλι, Παπαδόπουλος (2007) Γέλιο του κουτιού, Παπαδόπουλος (2007) Λάκης ο ταρίφας, Παπαδόπουλος (2007) Πλανόδιο πάρκο, Πατάκης (2007) Ποια είναι η Μαίρη Κρίστμας;, Μίνωας (2006) Σι Σου Ντο, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς (2006) Ο μάγος του όζοντος, Μίνωας (2006) Το κοκαλάκι της νυχτερίδας, Παπαδόπουλος (2005) Ποιος φτιάχνει τα ανέκδοτα;, Πατάκης (2000) Η Κοκκινοσκουπίτσα, Μίνωας

Συμμετοχή σε συλλογικά έργα

• (2008) 12 δώρα για τα Χριστούγεννα, Παπαδόπουλος • (2006) Το παρανομύθι, Παπαδόπουλος

Διασκευές

• (2011) Collodi, Carlo, Πινόκιο, Μίνωας

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Αγγελική Βαρελλά: Κύριε Παπαθεοδούλου, αρκετοί συγγραφείς αδυνατούν να συνεργαστούν συγγραφικά με ομοτέχνους τους. Εσείς τι πιστεύετε; Αντώνης Παπαθεοδούλου: Λένε ότι το γράψιμο είναι δουλειά μοναχική. Εγώ, αντιθέτως, έψαχνα πάντα παρέα για συνεργασία και κουβέντα γύρω από το παιδικό βιβλίο! Στην αρχή ήταν μόνο ένας-δυο φίλοι, ύστερα ήρθε ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου στον οποίο έσπευσα να γίνω μέλος, εκδότες, εικονογράφοι και συγγραφείς που συναντούσα και γνώριζα όλο και περισσότερους, η θεότρελη παρέα με την οποία δημιουργήσαμε έναν συγγραφέα φανταστικό, τον H. P. Lagavulin, για να γίνουμε τελικά φίλοι πραγματικοί, ύστερα το Παπάκι στην μπανιέρα που φτιάξαμε με τη

93 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

Μυρτώ Δεληβοριά και την Ελένη Κατσαμά. Έκτοτε η παρέα όλο μεγαλώνει και οι ιδέες έχουν τον ατελείωτο. Ο πρώτος μου συνομιλητής για το παιδικό βιβλίο όμως, όταν δεν γνώριζα ακόμη τίποτε για το χώρο, ήταν οι Διαδρομές. Τα παλιά τεύχη που αγόραζα μαζικά και το καινούργιο που περίμενα πάντα εναγωνίως, μου σύστησαν το ελληνικό παιδικό βιβλίο. Γι’ αυτό και είναι ιδιαίτερη τιμή για μένα αυτή η συνέντευξη και σας ευχαριστώ! Α.Β.: Μπορείτε να μας περιγράψετε τη δική σας διαδρομή;

94 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Α.Π.: Στη δική μου «διαδρομή» στο παιδικό βιβλίο στάθηκα μέχρι σήμερα πολύ τυχερός. Τυχερός γιατί οι ιστορίες μου έπεσαν στα χέρια ταλαντούχων εικονογράφων που θαυμάζω, και ανθρώπων του εκδοτικού χώρου που αγαπούν, γνωρίζουν και προσέχουν χρόνια τώρα το παιδικό βιβλίο. Τυχερός γιατί έχω φίλους που είναι καλοί μαζί μου όποτε ζητώ τη βοήθειά τους, και όσο πρέπει «κακοί» όταν ζητώ τη γνώμη τους. Τυχερός ακόμη, γιατί το ’11 και το ’12 έφεραν πολλά βραβεία για δύο από τα πιο αγαπημένα μου βιβλία: την Πόλη που έδιωξε τον πόλεμο και το Οι καλοί κι οι κακοί πειρατές. Πιο τυχερός όμως γιατί όλα αυτά στάθηκαν αφορμή να ταξιδέψω σε σχολεία, βιβλιοθήκες, εκθέσεις, βιβλιοπωλεία και μουσεία σε όλη την Ελλάδα και να συναντήσω μερικές χιλιάδες παιδιά με τα οποία παίξαμε, ανταλλάξαμε απόψεις και ζωντανέψαμε κόσμους ολόκληρους με τη φαντασία μας. Α.Β.: Τι είναι εκείνο που σας γοητεύει στο παιδικό βιβλίο ώστε να ασχολείστε με αυτό; Α.Π.: Αυτό που αγαπώ στο παιδικό βιβλίο είναι ότι μεταμορφώνεται! Κάθε αναγνώστης διαβάζοντας το βιβλίο σου, το μεταμορφώνει σε κάτι εντελώς δικό του. Αυτό ισχύει και για τη λογοτεχνία των ενηλίκων βεβαίως, εμείς

όμως έχουμε το μοναδικό προνόμιο να βλέπουμε όλα αυτά τα διαφορετικά «βιβλία» τόσο συχνά ολοζώντανα μπροστά μας. Μας τα αφηγούνται τα παιδιά, τα δραματοποιούν, μας τα χαρίζουν σε ζωγραφιές! Σε μια πρόσφατη παρουσίαση της Πόλης που έδιωξε τον πόλεμο ένα παιδί με πλησίασε για να μου πει τη δική του υπέροχη εκδοχή για το πώς θα έπρεπε να είναι το Δημαρχείο αυτής της πόλης που δεν υπάρχει στο βιβλίο: «Κύριε Αντώνη, θα είναι ένα Δημαρχείο μαγικό, που μόλις περνάς την πόρτα του για να ζητήσεις κάτι, θα μεταμορφώνεσαι αμέσως σε Δήμαρχο και έτσι θα πρέπει να βρεις μόνος σου τη λύση στο πρόβλημά σου»! Χαίρομαι ακόμη όταν βλέπω τα βιβλία μου να γίνονται αφορμές για προβληματισμό, για γνώση, για παιχνίδι, αλλά –το κυριότερο– για δράση! Όταν κυκλοφόρησε το Πλανόδιο πάρκο ούτε που το περίμενα ότι θα με καλέσουν σχολεία, να πάρουμε γλάστρες αληθινές αγκαλιά και να στήσουμε Πλανόδιο πάρκο στη γειτονιά τους. Γι’ αυτό και το Δεκέμβριο που παρουσιάζουμε για πρώτη φορά τον Ραφτάκο των λέξεων, την ιστορία ενός ράφτη που έκανε τις λέξεις ρούχα αληθινά, αποφασίσαμε να το κάνουμε πράξη, να μετατρέψουμε την παρουσίαση σε συλλογή ρούχων για παιδιά που τα έχουν ανάγκη. Ελπίζω να τα καταφέρουμε! (Αν σας περισσεύει κι εσάς κάτι θα σας περιμένουμε με χαρά στις 8/12 στον Πολυχώρο των εκδόσεων Μεταίχμιο.) Α.Β.: Συμφωνείτε με την αντίληψη ότι ο συγγραφέας για παιδιά πρέπει να νιώθει και εκείνος παιδί; Να διαθέτει, δηλαδή, παιδικότητα; Α.Π.: Οι περισσότεροι ρωτούν: «Όταν γράφεις για παιδιά δε νιώθεις κι εσύ παιδί;» Τώρα που με φιλοξενούν οι Διαδρομές και νιώθω μεταξύ ομοτέχνων και φίλων, έχω το θάρρος να πω την αλήθεια: όχι! Όταν γράφω για παιδιά νιώθω υπεύθυνος μεγάλος. Μεγάλος που ανησυχεί ώστε κάθε λέξη, κάθε μήνυμα,

95 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

κάθε εικόνα που θα φτάσει στους μικρούς αναγνώστες, να σέβεται απόλυτα το εύπλαστο της ηλικίας τους. Βέβαια, φροντίζω να παραμένω ένας μεγάλος που δε φοβάται το γέλιο, το χρώμα, το παιχνίδι, τη φαντασία, όλα αυτά τα υπέροχα χαρακτηριστικά που συνοψίζουμε στη λέξη «παιδικότητα». Γι’ αυτό και θαυμάζω τους συγγραφείς και τους εικονογράφους παιδικών βιβλίων που τιμούν την παιδικότητα ως συνειδητή ενήλικη επιλογή και όχι απλώς ως ανέμελη ανάμνηση της παιδικής τους ηλικίας – που δε μεγαλώνουν χάνοντας όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, αλλά μεγαλώνουν μαζί τους. Οι Έλληνες και ξένοι δημιουργοί που θαυμάζω και ακολουθώ δε χωρούν σε μια συνέντευξη, γι’ αυτό θα αναφέρω μόνο δύο: τον Αλέξη Κυριτσόπουλο, που έγραψε το πρώτο παιδικό βιβλίο που διάβασα, Το παραμύθι με τα χρώματα, και του οποίου η αισθητική είναι έκτοτε για μένα σημείο αναφοράς, και τον Ιταλό Τζιάνι Ροντάρι, που με μάγεψε από παιδί και με μαγεύει ακόμη, με την ευκολία με την οποία έφτιαχνε ολόκληρους φανταστικούς κόσμους για να μιλήσει με τον ομορφότερο τρόπο για τον δικό μας πραγματικό κόσμο.

96 ΔΙΑΔΡΟ ΕΣ ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Α.Β.: Αν και δεν είναι πρωτότυπη η ερώτηση, θα τολμήσω να τη διατυπώσω: Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει τα θέματά σας; Α.Π.: Στα βιβλία για παιδιά αγαπώ το χιούμορ, τη ρίμα και την αισιοδοξία. Το χιούμορ γιατί φτιάχνει τη διάθεσή μας, διαλύει τους φόβους μας, απομυθοποιεί τους «κακούς» και μας δένει, μας κάνει φίλους. Τη ρίμα γιατί –όταν δεν πρόκειται απλώς για λέξεις που ομοιοκαταληκτούν– γεμίζει τις ιστορίες με μικρές εκπλήξεις, με απροσδόκητες ανατροπές σαν αυτές που κρύβει ένα λίμερικ ή μια μαντινάδα. Κι εκτός του ότι τα παιδιά τις απολαμβάνουν, οι έμμετρες ιστορίες «υποχρεώνουν» και τους μεγάλους να γίνουν ακόμη καλύτεροι αφηγητές. Τέλος, αγαπώ την αισιόδοξη ματιά στα πράγματα. Αυτή που δεν διστάζει να σου δείξει και την πιο σκληρή αλήθεια, αλλά ταυτόχρονα φροντίζει να σε αφήσει όχι γεμάτο απογοήτευση, αλλά γεμάτο αυτοπεποίθηση και όρεξη να τα αλλάξεις όλα προς το καλύτερο. Γιατί σημασία τελικά δεν έχει αν βλέπεις το ποτήρι μισοάδειο ή μισογεμάτο, σημασία έχει να το γεμίσεις μέχρι πάνω και να κεράσεις! Α.Β.: Μία ακόμη συνηθισμένη ερώτηση, αναγκαία όμως: Γιατί γράφετε; Α.Π.: Γράφω για να κάνω τα παιδιά να γελούν και να ταξιδεύουν με τη φαντασία τους, αλλά και για να βοηθήσω να φτιάξουμε έναν καλύτερο Καζακόσμο. Ξέρω, ακούγεται υπερφίαλο, αλλά δεν είναι! Πίστεψα στον Καζα ντζάκη που λέει: «Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου ευκαιέχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω». Με την ευκαι ρία, το ίδιο μου είπαν και τα Πηγασόνια σας όταν διάβασα το Δράκε εδώ... Κι είναι αλήθεια ότι αυτή η γη –όπως λέει Δράκε είσαι εδώ ένας άλλος αγαπημένος μου ποιητής και συγγραφέας, ο Βέλγος Ανρί Μισό– δεν είναι στρογγυλή, όχι ακόμη, πρέπει να την κάνουμε στρογγυλή. Να εμπνεύσουμε στα παιδιά περισσότερη

97 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

αγάπη, περισσότερο πολιτισμό, σεβασμό, κατανόηση, δικαιοσύνη, δημιουργικότητα και φαντασία. Για να κάνουν με τη σειρά τους τον κόσμο τους λίγο πιο ωραίο, λίγο πιο δίκαιο από τον δικό μας. Τα παιδικά βιβλία είναι για μένα ένας πολύχρωμος, απολαυστικός τρόπος να αλλάζεις τον κόσμο προς το καλύτερο, μια μικρή επανάσταση καθόλου βίαιη και απελπιστικά βραδύκαυστη, αλλά με αποτελέσματα που όταν θα έρθουν, νομίζω θα μείνουν για πάντα. Αισθάνομαι την ανάγκη να πω και πάλι «ευχαριστώ» στις Διαδρομές για την τιμή που μου έκαναν. Α.Β.: Και εμείς σας ευχαριστούμε για την προθυμία σας να απαντήσετε στις ερωτήσεις μας.

νέα

2os MΑΡΑΘΩΝΙΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΨΥΧΟΓΙΟΣ

98 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Πρόκειται για ένα διαγωνισμό που εγκαινιάζουν οι Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ στα σχολεία για 2η συνεχόμενη χρονιά, ο οποίος αποσκοπεί στο να ενισχύσει το ρόλο της φιλαναγνωσίας στα σχολεία και να μετατρέψει το βιβλίο σε αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των μαθητών. Έχοντας ως εφόδιο την επιτυχία της «πρώτης» ΒΙΒΛΙΟ-ΤΡΕΧΑΛΑΣ (σχολικό έτος 2011-2012), όπου η ανταπόκριση των σχολείων από όλη την Ελλάδα ήταν απροσδόκητα θετική, αφού συμμετείχαν πάνω από 2.500 μαθητές, στόχος τώρα είναι όλο και περισσότερα σχολεία να λάβουν μέρος στον φετινό μαραθώνιο και να επωφεληθούν από τη μοναδική εμπειρία και τα πλούσια δώρα μας!

Τι είναι η ΒΙΒΛΙΟ-ΤΡΕΧΑΛΑ 2; Η ΒΙΒΛΙΟ-ΤΡΕΧΑΛΑ είναι ένας μαραθώνιος ανάγνωσης βιβλίων, στον οποίο οι μαθητές διαβάζουν βιβλία των Εκδόσεων ΨΥΧΟΓΙΟΣ και αναπτύσσουν δράσεις φιλαναγνωσίας πάνω σε αυτά, και έτσι συγκεντρώνουν βαθμούς σύμφωνα με μια απλή διαδικασία βαθμολόγησης. Τα έξι σχολεία που θα συγκεντρώσουν τους περισσότερους βαθμούς είναι οι νικητές και κερδίζουν βιβλία συνολικής αξίας 2.100€ και άλλα πλούσια δώρα άμεσα συνδεδεμένα με το «βιβλίο». Πρόσθετες παροχές προσφέρονται σε όλους τους συμμετέχοντες και τους εκπαιδευτικούς.

Διαδικασία συμμετοχής στη ΒΙΒΛΙΟΤΡΕΧΑΛΑ 2: 1. Κάθε τάξη του σχολείου δηλώνει τη συμμετοχή της στο διαγωνισμό μέσα από μια ειδική φόρμα στο www.psichogios.gr → Σχολεία-Εκπαιδευτικοί → Βιβλιο-τρεχάλα 2 (η δήλωση συμμετοχής μπορεί να πραγματοποιηθεί οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια του διαγωνισμού). 2. Στη συνέχεια, η τάξη του σχολείου –και με όσους μαθητές επιθυμούν να συμμετάσχουν– μπορεί να επιλέξει ένα βιβλίο των Εκδόσεων ΨΥΧΟΓΙΟΣ προς ανάγνωση. Τότε ο αρμόδιος εκπαιδευτικός πρέπει να δηλώσει την ανάγνωση του βιβλίου μέσω της ειδικής φόρμας «Δήλωσης ανάγνωσης βιβλίου» στο www.psichogios.gr → Σχολεία-Εκπαιδευτικοί → Βιβλιοτρεχάλα 2. 3. Όταν η τάξη ολοκληρώσει την ανάγνωση του βιβλίου, τότε, για να κατοχυρωθεί και να μετρήσει αυτή η ανάγνωση στο διαγωνισμό, οι μαθητές μπορούν είτε να απαντήσουν σε 5 ερωτήσεις κατανόησης μέσα από το βιβλίο τις οποίες θα βρουν στο www.psichogios.gr → ΣχολείαΕκπαιδευτικοί → Βιβλιο-τρεχάλα 2, είτε να αναπτύξουν και να στείλουν στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ μια δράση φιλαναγνωσίας βασισμένη στο βιβλίο που διάβασαν (παρουσίαση-κριτική βιβλίου, εικονογράφηση-ζωγραφικήκατασκευές, τραγούδι, ποίημα, θεατρική παράσταση-δραματοποίηση, συνέντευξη συγγραφέα κ.ά.). 4. Στη συνέχεια, η ίδια τάξη μπορεί να επιλέξει και να δηλώσει ένα νέο βιβλίο και να ακολουθήσει την ίδια διαδικασία όσες φορές θέλει κατά τη διάρκεια του διαγωνισμού. 5. Την παραπάνω διαδικασία μπορούν να την ακολουθήσουν ταυτόχρονα και άλλες τάξεις του ίδιου σχολείου. Βαθμολόγηση: Η συγκέντρωση των βαθμών στο διαγωνισμό γίνεται ανά σχολείο. Μπορείτε να επισκεφθείτε το www.psichogios.gr → Σχολεία-Εκπαιδευτικοί → Βιβλιοτρεχάλα 2, για να ενημερωθείτε πώς καταρτίζεται η βαθμολόγηση κάθε σχολείου.

Όροι διαγωνισμού: 1. Διάρκεια ΒΙΒΛΙΟ-ΤΡΕΧΑΛΑΣ 2: 29/10/2012 - 29/3/2012 2. Ο διαγωνισμός απευθύνεται σε Δημοτικά Σχολεία. 3. Ο διαγωνισμός ισχύει για τις εξής σειρές βιβλίων των Εκδόσεων ΨΥΧΟΓΙΟΣ, οι οποίες είναι ειδικές για μαθητές Δημοτικού: ΦΡΑΟΥΛΙΤΣA, ΒΑΤΟΜΟΥΡΟ, ΛΩΤΟΣ, ΞΙΝΟΜΗΛΟ, ΜΙΚΡΗ ΠΥΞΙΔΑ. Στα εξώφυλλα των βιβλίων που ανήκουν σε αυτές τις σειρές υπάρχει η συγκεκριμένη σήμανση, ή εναλλακτικά, για να δείτε όλους τους τίτλους που ανήκουν

99 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

σε αυτές τις σειρές, μπορείτε να επισκεφθείτε το www.psichogios.gr → Σχολεία-Εκπαιδευτικοί → Βιβλιο-τρεχάλα 2. 4. Στο διαγωνισμό μπορεί να συμμετέχει τουλάχιστον μία έως και όλες οι τάξεις ενός σχολείου. Οι αναγνώσεις βιβλίων θα γίνονται ανά τάξη (με τη συμμετοχή όσων μαθητών το επιθυμούν φυσικά). Η αξιολόγηση και η συγκέντρωση βαθμών και η κατάταξη στο διαγωνισμό θα γίνεται ανά σχολείο. 5. Οι ερωτήσεις κατανόησης κάθε βιβλίου θα ανεβαίνουν www.psichogios. gr εντός δύο εβδομάδων από την ημερομηνία δήλωσης της ανάγνωσης του εκάστοτε βιβλίου, σε περίπτωση που δεν είναι ήδη αναρτημένες. Η απάντηση στις ερωτήσεις κατανόησης μπορεί να γίνει μόνο μέσω Ίντερνετ και όχι μέσω φαξ, e-mail με ή άλλους τρόπους. Για να δείτε τις ερωτήσεις κατανόησης μπορείτε να επισκεφθείτε το www.psichogios.gr → ΣχολείαΕκπαιδευτικοί → Βιβλιο-τρεχάλα 2.

100 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

6. Η ενημέρωση των Εκδόσεων ΨΥΧΟΓΙΟΣ για τις δράσεις φιλαναγνωσίας μπορεί να γίνει με όποιο τρόπο είναι εφικτό, ανάλογα με τη δράση (αποστολή video, φωτογραφιών, αρχείων ήχου, αρχείων word, κ.ο.κ.). Η συνέντευξη συγγραφέα μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσω e-mail, μέσω skype ή μέσω προσωπικής συνάντησης με τα έξοδα αυτής καλυμμένα από το σχολείο. 7. Τα σχολεία θα λαμβάνουν μηνιαία ενημέρωση μέσω e-mail για τις κατοχυρωμένες αναγνώσεις που έχουν προσμετρηθεί στο διαγωνισμό. 8. Σε περίπτωση που ένα σχολείο χρειαστεί να προμηθευτεί βιβλία για το διαγωνισμό, μπορεί να απευθυνθεί σε βιβλιοπωλείο της επιλογής του, επισημαίνοντας στο βιβλιοπωλείο ότι η αγορά γίνεται με αφορμή τη ΒΙΒΛΙΟΤΡΕΧΑΛΑ, ώστε να επωφεληθεί ειδικής προσφοράς. 9. Υπεύθυνη επικοινωνίας: Ελένη Βαζούρα, e-mail: evazoura@ psichogios.gr, τηλ.: 210-2804852 (ώρες: 12:00-14:00), φαξ: 2102819550.

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Πέγκυ Σκουλίδα (pskoulida@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimeni@ gmail.com) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Π. Σκουλίδα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις. Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων).

101 ΤΕΥΧΟΣ 108 / 2012

• Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο. Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών:

102 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ ΔΙΑΔΡΟ

Turner, J. C. (1975). Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger. Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

: λ α τ Ν τ ν λ α ό Ρ Ο πιο πολυδιαβασμένος συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα!

30 χρόνια

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 650 τίτλους στο www.psichogios.gr! Σκανάρετε και διαβάστε online!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800 11 64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

Οι ΔΙΑΔΡΟμΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο. Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.