DIADROMES 109

109 ANOIΞΗ 2013 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο

Δώστε μας βιβλία, δώστε μας χαρά!

Η ΠΑΣΧΑΛΙΤΣΑ ΜΕ ΤΗ ΜΙΑ ΚΟΥΚΙΔΙΤΣΑ Ευγένιος Τριβιζάς Ενώ οι πασχαλίτσες με δύο, τρείς ή τέσσερις κουκκιδίτσες περνάνε ζωή χαρισάμενη, κανείς δεν καταδέχεται να κάνει παρέα με την πασχαλίτσα που έχει μία μόνο κουκιδίτσα. Κανείς δεν παίζει μαζί της. Κανείς δεν της κάνει δωράκια. Κανείς δεν της λέει τα μυστικά του. Άδικα η μικρή πασχαλίτσα με τη μία κουκιδίτσα πετάει από δω κι από κει από κει κι από δω. Έχει σχεδόν απελπιστεί, όταν αντικρίζει κάτι αφάνταστα υπέροχο και συναρπαστικό. Μια γοητευτική ιστοριούλα που όχι μόνο μας διασκεδάζει, αλλά μας μαθαίνει και τους πρώτους αριθμούς.

Μα τι σχέση έχει το μικρό Άλφα με την προϊστορία και τι μπορεί να έκανε στους ανθρώπους πριν από εκατομμύρια χρόνια; Μήπως μια μεγάλη ανταρσία; Μήπως επανάσταση; Τι μας βρήκε πάλι στα καλά καθούμενα;

Ο Ευτύχιος λατρεύει τα ταξίδια. Παρέα με την Ευτυχούλα ξεκινάει για ένα ταξίδι προκειμένου να μάθει σε όλους τους ανθρώπους να χαμογελούν. Πώς θα τα καταφέρει; Μα ξέρει το μυστικό της ευτυχίας!

καΙ σΕ

Η ΕΥΤΥΧΟΥΠΟΛΗ Μαριλίτα Χατζημποντόζη

KYKΛΟΦΟΡΕΙ

KYK ΛΟΦΟΡΕΙ καΙ σΕ

ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΑΛΦΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΛΑ ΚΑΘΟΥΜΕΝΑ Γιώργος Λεμπέσης

Αναζητήστε περισσότερους από 700 τίτλους e-book στο www.psichogios.gr!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

Η «Βιβλιοχαρά» και οι ∆ιαδροµές Ίσως και να θυμούνται οι παλαιότεροι τον παιδικό κατάλογο του εκδοτικού οίκου Ατλαντίς, όπου στο πεντάγραμμο του εξωφύλλου υπήρχαν γραμμένοι οι εξής στίχοι: «Δώστε μας βιβλία, / δώστε μας φτερά. / Δώστε μας βιβλία, / δώστε μας χαρά!» Αυτή η «βιβλιοχαρά» αποτελεί επί της ουσίας και το φετεινό Μήνυμα της ΙΒΒΥ για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, στις 2 Απριλίου, γενέθλια ημέρα του μεγάλου παραμυθά Χανς Κρίστιαν Άντερσεν (1805-1875). Πράγματι, η χαρά των βιβλίων είναι ευλογία για όλη τη γη, όπως το φως του ήλιου. Κι όταν διαβάζουμε βιβλία πολλαπλασιάζουμε αυτή τη «βιβλιοχαρά», γιατί αυτά είναι καμωμένα από γνώση και φαντασία, ψυχή και μαγεία. Ο διάσημος Αμερικανός αστρονόμος και συγγραφέας Καρλ Σαγκάν (1934-1996) γράφει: «Τι καταπληκτικό πράγμα που είναι το βιβλίο. Ένα επίπεδο αντικείμενο φτιαγμένο από κορμό δέντρου, με ευέλικτα μέρη στα οποία είναι τυπωμένα πολλά αστεία σκούρα σημαδάκια. Αλλά φτάνει να του ρίξεις μια ματιά και βρίσκεσαι μέσα στο μυαλό ενός άλλου ανθρώπου, που μπορεί να έχει πεθάνει πριν από χιλιάδες χρόνια. Διά μέσου των αιώνων, ένας συγγραφέας μιλάει καθαρά και σιωπηλά μέσα στο μυαλό σου, κατευθείαν σε σένα. Η συγγραφή είναι ίσως η μεγαλύτερη από τις ανθρώπινες εφευρέσεις, καθώς φέρνει κοντά ανθρώπους που δεν γνωρίστηκαν ποτέ και έζησαν σε διαφορετικές εποχές. Τα βιβλία σπάζουν τα δεσμά του χρόνου. Το βιβλίο είναι απόδειξη ότι οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν μαγικά». Οι Διαδρομές συνεχίζουν τον αγώνα τους πιστεύοντας ότι η κοινωνία ολόκληρη με το βλέμμα της στραμμένο στα παιδιά και τα βιβλία τους ανακτά την αισιοδοξία για μια δημιουργική αντιμετώπιση των σημερινών δυσκολιών. Η γνώση και η πίστη, ασφαλώς, μας κάνουν πιο δυνατούς. Οι επισκέπτες του περιοδικού μας έχουν την ευκαιρία να προσεγγίσουν θέματα που τους ενδιαφέρουν, όπως η εικονογράφηση, η αφήγηση και οι αφηγητές, η παιδική λογοτεχνία στην περιφέρεια. Θα βρουν επίσης, όπως πάντα, βιβλιοπαρουσιάσεις, συνέντευξη, τα νέα μας, και πολλά άλλα. Ευχόμαστε «βιβλιοχαρά» σε όλους, σε όλη τη γη! Ο Διευθυντής

Περίοδος Γ’ : Άνοιξη 2013 Τεύχος 109 μάρτιος - Απρίλιος - μάιος 2013 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Spring 2013 No 109 March - April - May 2013 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

Ιδιοκτησία: Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα / Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Σωματείο μη-κερδοσκοπικό μπουμπουλίνας 28, 10682 Αθήνα kyklos@greekibby.gr

Owner: Greek Section of I.B.B.Y. / Circle of the Greek Children's Book, a Greek non-profit union 28, Bouboulinas str., 10682 Αthens kyklos@greekibby.gr

Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr μαρία μιράσγεζη (μ.μ.), 210.522.68.66 Ηρώ Παπαμόσχου (Η.Π.), email: iro_papam@yahoo.gr Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο μΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ μΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕφΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου: Από comic που φιλοξενήθηκε στο παιδικό τμήμα του περιοδικού Science Illustrated, τεύχος 79, του εικονογράφου Γιώργου Πετρίδη Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr μaria μirasgezi (μ.μ.), 210.522.68.66 Iro Papamoschou (Ι.P.), email: iro_papam@yahoo.gr Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Cover Illustration: From a comic strip created in the children’s section of Science Illustrated magazine, issue 79, by illustrator Georgios Petridis Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

Ο εικονογράφος του τεύχους: Γιώργος Πετρίδης

This Issue’s Illustrator: George Petridis

Η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου και το μήνυμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα

International Children’s Book Day and the Annual IBBY Message

Ποιήματα για τα βιβλία

Poems about books

Η παραδοσιακή αφήγηση και οι σύγχρονοι παραμυθάδες: Η περίπτωση της Θεσσαλίας του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου

Traditional narration and contemporary storytellers: The case of Thessaly by V. D. Anagnostopoulos

Ζήσιμος Βιρβίλλης: Από την ελληνική περιφέρεια στα ενδότερα της παιδικής λογοτεχνίας – μια πρότυπη ελληνικότητα στην υπηρεσία της παιδαγωγικής της Ευαγγελίας Μουλά

Zisimos Virvillis: From the Greek countryside to the heart of children’s literature – A model hellenicity in the service of education by Evangelia Moula

Βιβλιοπαρουσιάσεις (35 τίτλοι)

Book Presentations (35 titles)

Οι διακρίσεις των φύλων και των φυλών, του Nicholas Tucker

The distinction of sex and race by Nicholas Tucker

Συνέντευξη της φραντζέσκας Αλεξοπούλου-Πετράκη από την Αγγελική Βαρελλά

Interview with Frantzeska Alexopoulou-Petraki by Angeliki Varella

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

ε πισημάνσ ε ι ς

επισηµάνσεις

Κοινός ο αγώνας για τη Φιλαναγνωσία Αντί άλλης επισήμανσης σε αυτό το τεύχος, παραθέτουμε ολόκληρη την ανοιχτή επιστολή του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) σχετικά με το θέμα της αναστολής του Προγράμματος Φιλαναγνωσίας. Συμμεριζόμαστε πλήρως τις θέσεις και τις προτάσεις του:



ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

«Αποστολή της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) είναι να προάγει την αγάπη για το καλό βιβλίο και να στρέφει το ενδιαφέρον του κόσμου σε αυτό. Όλα αυτά τα χρόνια της λειτουργίας του Ε.ΚΕ.ΒΙ., μοναδικού φορέα άσκησης πολιτικής βιβλίου, το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ συνεργάστηκε στενά μαζί του από την πρώτη μέρα της ίδρυσής του. Τα εννέα διοικητικά συμβούλια του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ, σε αυτό το διάστημα των 19 ετών λειτουργίας του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, βρήκαν κοινό όραμα και με τους τρεις διευθυντές του: τη Μυρσίνη Ζορμπά, τον Χρήστο Λάζο και την Κατρίν Βελισσάρη. Για όλους μας προτεραιότητα ήταν και είναι το βιβλίο για παιδιά. »Αναφέρουμε ενδεικτικά μερικές από τις κοινές δράσεις: Με ένα βιβλίο πετάω, Σκυταλοδρομία ανάγνωσης, θεματικά φυλλάδια με προτάσεις βιβλίων, συμμετοχή με εκδηλώσεις στη Διεθνή Έκθεση της Μπολόνια, συμμετοχή συγγραφέων Παιδικής Λογοτεχνίας στην Έκθεση της Φρανκφούρτης με τιμώμενη χώρα την Ελλάδα, συμμετοχή ως Τιμώμενη Χώρα στη Διεθνή Έκθεση της Μπολόνια (“Ξυπόλητες εικόνες” – Έκθεση Ελλήνων Εικονογράφων), Παιδική και Εφηβική γωνιά με παράλληλες εκδηλώσεις για παιδιά στις Εκθέσεις Βιβλίου, περιοδικό Ithaka, οργάνωση και κάλυψη εξόδων για επισκέψεις συγγραφέων και εικονογράφων σε σχολεία όλης της επικράτειας, παρουσιάσεις Ελλήνων συγγραφέων στο εξωτερικό, στήριξη του εορτασμού της 2ας Απριλίου ως Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου, καθιέρωση Διεθνούς Έκθεσης Παιδικού Βιβλίου, δημιουργία ιστότοπου “Μικρός Αναγνώστης” που απέσπασε και ευρωπαϊκό βραβείο, δημιουργία Λεσχών Ανάγνωσης, στήριξη εκ-

ε πισημάνσε ι ς

επισηµάνσεις

δηλώσεων σε βιβλιοπωλεία, ενίσχυση μεταφράσεων ελληνικών παιδικών βιβλίων στο εξωτερικό, πρόγραμμα “Φιλαναγνωσία” σε 961 σχολεία με παράλληλες επιμορφώσεις εκπαιδευτικών, έρευνες αναγνωστικής συμπεριφοράς, Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών, συναντήσεις με διεθνείς προσωπικότητες του βιβλίου. »Αυτές είναι μερικές από τις δράσεις του ΕΚΕΒΙ με στόχο τη δημιουργία διά βίου αναγνωστών. Σίγουρα υπάρχουν και πολλές άλλες. Για όλες αυτές τις δράσεις εργάστηκαν σκληρά (την τελευταία περίοδο ακόμη και απλήρωτοι) δεκάδες εργαζόμενοι που έκαναν τα αδύνατα δυνατά. »Και τώρα; Όλες αυτές οι προσπάθειες θα πάνε χαμένες; »Συγγραφείς, εικονογράφοι, εκπαιδευτικοί, εκδότες, δεν πρέπει να επιτρέψουμε να χαθεί άλλη μία ευκαιρία για τη φιλαναγνωσία. »Το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ προτείνει στα μέλη του να δράσουν για άλλη μια φορά εθελοντικά: • Πραγματοποιώντας τις προγραμματισμένες επισκέψεις στα σχολεία (τουλάχιστον στον τόπο κατοικίας τους). • Υιοθετώντας τις ήδη υπάρχουσες Λέσχες Ανάγνωσης. • Συνεχίζοντας τα Σεμινάρια Φιλαναγνωσίας για Εκπαιδευτικούς. • Αναλαμβάνοντας πρωτοβουλία για να φτάσουν βιβλία στα σχολεία. »Το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ αναλαμβάνει το συντονισμό δράσης όλων των ανθρώπων του παιδικού βιβλίου που συμμερίζονται αυτές τις θέσεις και θέλουν να δουλέψουν εθελοντικά. Η έκθεση της Μπολόνια απέχει μόλις εβδομήντα μέρες. Η Διεθνής Οργάνωση ΙΒΒΥ θα είναι εκεί με καλά ελληνικά παιδικά βιβλία και με τους νέους Έλληνες υποψήφιους για το Βραβείο Άντερσεν 2014. »Τους κρατικούς οργανισμούς μπορεί να τους καταργεί η Πολιτεία και οι υπουργοί που τους έφτιαξαν. Τη δύναμη που έχει ένα βιβλίο και όσα μπορεί να προσφέρει σε ένα παιδί, δεν μπορεί! “…το βιβλίο εξελίσσεται όπως ένας ζωντανός οργανισμός, και με το επιπλέον ότι δεν γερνάει ποτέ”.

Οδυσσέας Ελύτης (1979, Έκθεση Φρανκφούρτης)» Λ.Π.-Α.



ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

o εικονογράφος του τεύχους

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΡΙ∆ΗΣ

6

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Ο Γιώργος Πετρίδης από μικρός είχε ένα νεροπίστολο γεμάτο χρώματα και χρωμάτιζε ό,τι δεν του άρεσε. Μεγαλώνοντας, ονειροπόλος, χαμένος ανάμεσα στο φανταστικό και το πραγματικό, ζει και εκφράζεται μέσω των εικόνων που ξεπηδούν από τη φαντασία του και που συχνά δεν τον αφήνουν σε ησυχία. Αποφοίτησε από τα ΤΕΙ Αθηνών (Τμήμα Γραφιστικής) και παρακολούθησε μαθήματα εικονογράφησης στη Σχολή Καλών Τεχνών της Σαλαμάνκα στην Ισπανία. Από τότε μέχρι σήμερα μεταφέρει τον κόσμο του και τις εικόνες του σε παιδικά βιβλία και παραμύθια. Έχει εικονογραφήσει πλήθος εκπαιδευτικών βιβλίων για μαθητές του Δημοτικού καθώς και παραμυθιών που σκοπό έχουν να κοιμούνται ήσυχα τα παιδιά και να ξυπνούν οι μεγάλοι... Μερικά από αυτά είναι:

v Η Ευτυχούπολη,, εκδόσεις Ψυχογιός. w Στο αυτοκίνητο δεν σε αγαπώ, εκδόσεις Ψυχογιός.

m Πρωτοβοηθήματα,, εκδόσεις Νίκας. o Παραμύθοι στο Μίξερ,, εκδόσεις Νίκας. υ Έτσι κάνουν τα παιδιά,, εκδόσεις Νίκας. t Ιιίου & Κρόκο (Η πιο μεγάλη κουνουποκροκοδειλοπεριπέτεια!),, εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη.

Σκοπός της ζωής του είναι όχι μόνο να ζει από αυτά, αλλά να ζει και μέσα σε αυτά.

Σελ. 176 • 11,90 e

ΑΜΑΝΤΑ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

Έρχεται ο Ίνξορ!

εικόνες: Σοφία Τουλιάτου Ένα κεφάτο μυθιστόρημα γεμάτο υπερηχητικά ταξίδια, μυστήριες απαγωγές, παράξενες, πρωτότυπες λέξεις και πραγματική αγάπη. Μια ιστορία γύρω από το τι σημαίνει να μεγαλώνεις και να νιώθεις παντού ξένος. Και επίσης μια πρόβα για τη συναρπαστική περιπέτεια της συμφιλίωσης με τον εαυτό μας αλλά και με τους άλλους.

EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ

Σελ. 176

•

13,70 e

ΔΡ ΣΜΑΡΟΥΛΑ ΠΑΝΤΕΛΗ, ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΡΑΣΙΔΑΚΗ (συγγραφέας του Ξέρω να λέω ΟΧΙ)

Σχολείο και εξετάσεις: Δεν ψαρώνω! Ένα βιβλίο που θα βοηθήσει τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τη ζωή με επιτυχία. Να βρουν την αυτοεκτίμησή τους, να πάρουν αποφάσεις, να οργανώσουν τον χρόνο τους, να οραματιστούν το μέλλον τους, να τα βγάλουν πέρα με το σχολείο, τις εξετάσεις, τους φίλους. Και εμάς θα μας βοηθήσει να τα καθοδηγήσουμε ώστε να διαπλεύσουν την εφηβεία με το λιγότερο δυνατό στρες.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΑΙ∆ΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013

Η 

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου, την ημέρα που γεννήθηκε ο μεγάλος Δανός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Την καθιέρωσε η Διεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (Ιnternational Board on Books for Young People – ΙΒΒΥ) το 1966. Από τότε, κάθε χρόνο, ένα διαφορετικό εθνικό τμήμα της οργάνωσης αυτής ετοιμάζει ένα μήνυμα και μια αφίσα, που διανέμονται σε όλο τον κόσμο, με σκοπό να τονίσουν την αξία των βιβλίων και της ανάγνωσης και να ενθαρρύνουν τη διεθνή συνεργασία για την ανάπτυξη και τη διάδοση της παιδικής λογοτεχνίας. Το 2013, υπεύθυνο για το υλικό του εορτασμού είναι το Τμήμα των Η.Π.Α. Το μήνυμα έγραψε η πολυβραβευμένη συγγραφέας Pat Mora, που γεννήθηκε στο El Paso του Τέξας και έχει γράψει πολλά βιβλία για παιδιά, τόσο στα αγγλικά όσο και στα ισπανικά. Στα έργα της περιλαμβάνονται εικονογραφημένες ιστορίες, βιογραφίες, ποιήματα και παραμύθια. Βιβλία της έχουν μεταφραστεί στα κινεζικά, τα ιαπωνικά, τα κορεατικά και τα αραβικά. Την αφίσα φιλοτέχνησε ο διάσημος Αμερικανός αφηγητής, συγγραφέας, ποιητής, μουσικός και εικονογράφος, αφροαμερικανικής καταγωγής, Ashley Bryan, ο οποίος έχει τιμηθεί με πολλά και σημαντικότατα τοπικά και διεθνή βραβεία. Το 2006 ήταν υποψήφιος για το διεθνές βραβείο Η. C. Andersen που απονέμεται από την ΙΒΒΥ. Σε όλες τις χώρες, τα παιδιά, οι συγγραφείς, οι εικονογράφοι, οι μεταφραστές, οι βιβλιοθηκάριοι, οι εκδότες και οι εκπαιδευτικοί, γιορτάζουν την παγκόσμια αυτή ημέρα με διάφορες εκδηλώσεις σε σχολεία, βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία, πλατείες και άλλους χώρους, δείχνοντας έτσι την αγάπη και το ενδιαφέρον τους για τα βιβλία και το διάβασμα. Στην Ελλάδα, όπως κάθε χρόνο, το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ/Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, φρόντισε ώστε να μεταφραστεί το μήνυμα στα ελληνικά και παρότρυνε τους φορείς που ενδιαφέρονται για τα παιδιά και τα βιβλία τους να συμβάλουν στον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου. H αφίσα με το μήνυμα τυπώθηκε στα ελληνικά με χορηγό τις εκδόσεις Ψυχογιός και διανέμεται με τη φροντίδα τους.

Η αφίσα της ΙΒΒΥ για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, 2013



ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

TO MΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ∆ΙΕΘΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΤΗΤΑ (ΙΒΒΥ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΑΙ∆ΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ [2.4.2013]

«BIBΛΙΟΧΑΡΑ» Σ΄ ΟΛΗ ΤΗ ΓΗ Διαβάζουμε, εγώ κι εσύ. Τα γράμματα γίνονται λέξεις κι οι λέξεις έπειτα, όλες μαζί, γίνονται βιβλία να διαλέξεις.

 10

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Pat Mora (HΠΑ)

Άκου πώς ψιθυρίζουν! Ποτάμια στις σελίδες κελαρύζουν, αρκούδες τραγουδούν, όταν το φεγγάρι αντικρίζουν. Μπαίνουμε σε κάστρα φοβερά. Δέντρα σκαρφαλώνουν ως τα σύννεφα. Γενναία κορίτσια πετούν θαρρετά, αγόρια ψαρεύουν άστρα λαμπερά. Εσύ κι εγώ διαβάζουμε μαζί, «βιβλιοχαρά» σ’ όλη τη γη. Μετάφραση: Λότη Πέτροβιτ Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ

11 

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

Για τα παιδιά όλου του κόσµου Σαν διαβάζω ένα βιβλίο, Λες και μπαίνω σ’ ένα πλοίο για ταξίδι μακρινό Μαγεμένος αντικρίζω Κάθε τι που δε γνωρίζω Και που τόσο λαχταρώ. Σαν διαβάζω ένα βιβλίο, Οι φτερούγες μου είναι δύο Και πετώ ψηλά ψηλά, Πιο ψηλά κι από τον Άρη Απ’ τον ήλιο, απ’ το φεγγάρι, Απ’ τ’ αστέρια τα πολλά. Δύτης γίνομαι και πάω Μες στις θάλασσες βουτάω Στο γαλάζιο το βυθό, Αχ, βιβλίο αγαπημένο, Είσαι η πόρτα συ που μπαίνω Σ’ έναν κόσμο μαγικό. Μαρία Γουμενοπούλου

Άλφα-Βήτα Αχ, να γύριζα πίσω στο θείο εκείνο πρωί Παιδάκι μικρό στο θρανίο… Να διάβαζα αργά, συλλαβή συλλαβή τη ζωή στο πρώτο βιβλίο. Το σχολείο. Τι βάσανα αλήθεια μεγάλα Η δασκάλα Όποιος άτακτα κάνει θ’ ακούει φωνές. Τους μικρούς τούς μαλώνουν Και να, δάκρυα τρέχουν, μαργαριτάρια μάς ζώνουν ποδίτσες λινές.

 12

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Στο θρανίο σκυμμένα μικρά κεφαλάκια. Λαμπυρίζουν ματάκια Τσιμουδιά. Ούτε λέξη δεν πρέπει ν’ ακούεται. Μελετούν οι σοφοί. «Ένας γάτος χονδρός στη θερμάστρα εμπρός ξερολούεται…» Αχ, να γύριζα πίσω κι όπως σβήνει ένα δείλι Το τραγούδι των κύκνων, μες στα ρόδα τ’ Απρίλη Να μου ήταν γραφτό να πεθάνω… Ένας τάφος μικρός, μια λευκή μαργαρίτα Κι επιτύμβιο απάνω Άλφα-Βήτα… Τίμος Μωραϊτίνης

H ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΠΑΡΑΜΥΘΑ∆ΕΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Β. Δ. Αναγνωστόπουλος Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

ο θέμα που επιχειρούμε να αναπτύξουμε είναι διαχρονικό και επίκαιρο, τεράστιο και πολύπτυχο. Γι’ αυτό θα επικεντρώσουμε τις επισημάνσεις μας σε ορισμένα μόνο, κύρια σημεία του.

 14

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Α. Το ότι η παραδοσιακή αφήγηση εντός του νέου κοινωνικο-οικονομικού και πολιτικού περιβάλλοντος που διαμορφώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και διεθνώς) συνεχώς μεταλλάσσεται και αλλοιώνεται ως προς την έκφραση και το ύφος της, καθώς και το ότι τις τελευταίες δεκαετίες ολοένα και σπανίζουν οι γνήσιοι λαϊκοί παραμυθάδες, των οποίων τη θέση πήραν οι επαγγελματίες αφηγητές, εντός ή εκτός εισαγωγικών, υποθέτω πως είναι ζητήματα γνωστά και συνιστούν ιστορικές ανατροπές, τα αποτελέσματα των οποίων θα φανούν πιο καθαρά στο μέλλον. Παλαιότερα, ο αφηγητής ιστοριών, παραμυθιών, μύθων, ανεκδότων, κ.λπ., δημιουργούσε μέσα σε οικείο αφηγηματικό περιβάλλον, σχεδόν ομοιογενές πολιτιστικά, οικονομικά και κοινωνικά. Σήμερα βρίσκεται και αυτός –όπως όλοι μας άλλωστε– εγκλωβισμένος μέσα σε έναν εντελώς νέο και άξενο περίγυρο, που υπακούει στα κελεύσματα της παγκοσμιοποίησης και της υψηλής τεχνολογίας. Η εποχή μας, παρότι παρουσιάζεται από τα ΜΜΕ ως «λαλίστατη» και θορυβώδης, εντούτοις δεν ανέχεται για πολύ τη λαϊκή τέχνη, τον παραμυθά ή τον καραγκιόζη. ΄Ισως τους υποτιμά, αλλά πάντως δεν τους αποδέχεται όπως τους αστέρες και τα πρότυπα της τηλεόρασης, της μουσικής, του ποδοσφαίρου. Β. Βρισκόμαστε σε κρίσιμη καμπή, όπως τον 6ο αι. π.Χ., όταν η προφορική αφήγηση υποχώρησε μπροστά στη γραπτή αφήγηση, με τους ιστοριογράφους της Ιωνίας και την καταγραφή των ομηρικών επών. Η τεχνολογία έχει επιβάλει τους δικούς της κανόνες και ρυθμούς ζωής. Η αλλαγή του τρόπου ζωής στα αστικά κέντρα και η καταστροφή και αποσάθρωση του κοινωνικού ιστού, της γειτονιάς, ακόμη και της αγροτικής ζωής, είχε ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση και εξαφάνιση του κατάλληλου αφηγηματικού περιβάλλοντος. Δημιουργήθηκε βέβαια άλλο περιβάλλον, μάλλον αρνητικό. Άλλαξε το σκηνικό και απέκτησε αστραφτερό περιτύλιγμα, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του σύγχρονου θεάματος και ακροάματος. Η οθόνη, λ.χ., της τηλεόρασης έγινε ο διάφανος τοίχος που χώρισε τον παραμυθά από το

www.kedros.gr βιβλία για παιδιά και εφήβους

ΖΩΗ ΒΑΛΑΣΗ Τα μαγικά μολύβια Εικόνες: Βάσω Ψαράκη Επανέκδοση του κλασικού βιβλίου της Ζωής Βαλάση με τις περιπέτειες και τα ταξίδια της τρελούτσικης ηλιαχτίδας, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1981 και έχει αγαπηθεί από γενιές αναγνωστών.

ΠΑΝΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ Η μπάλα της ζωής τους Εικονογράφηση: Ελένη Τσάμπρα Αν νομίζετε ότι οι μπάλες ποδοσφαίρου είναι άψυχα αντικείμενα, κάνετε μεγάλο λάθος! Στην Aκαδημία Ποδοσφαίρου «Το Σκληρό Φάουλ» ζει μια μπάλα… με προσωπικότητα και ανησυχίες, που αντιπαθεί όσους κοροϊδεύουν τους αδύναμους. Όμως, όταν η μπάλα ανακαλύπτει τον τρομερό τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκε, αποφασίζει να εγκαταλείψει τα γήπεδα. Αρχίζει τότε ένα περιπετειώδες ταξίδι, στη διάρκεια του οποίου θα γνωρίσει μερικούς πολύ ξεχωριστούς ανθρώπους.

ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ Ο Δίας το σόι του και η τρελοπαρέας 2 Στη δεύτερη περιπέτεια της τρελοπαρέας, η Ήρα η αθάνατη πέφτει άρρωστη του θανατά και ο Δίας κουβαλά από τον Κάτω Κόσμο τον Ασκληπιό και τον Ιπποκράτη για να τη σώσουν. Εκεί, στην κορυφή του Ολύμπου, στη σκεπή του κόσμου, τα παιδιά και οι δώδεκα θεοί μπουρδουκλώνονται σε μια περιπέτεια απίστευτη, μα το Δία.

ΟΥΡΑΝΙΑ ΤΟΥΤΟΥΝΤΖΗ Τότε που χτιζόταν ο Παρθενώνας Εικονογράφηση: Σοφία Παπαδοπούλου Μετά την καταστροφή της Ακρόπολης από τους Πέρσες, οι Αθηναίοι εργάζονται πυρετωδώς για την ολοκλήρωση του Παρθενώνα και άλλων λαμπρών ναών πάνω στον ιερό βράχο. Δύο παιδιά, η Μερόπη και ο Άγης, παρακολουθούν με ενθουσιασμό τις εργασίες ενώ ο παππούς του Άγη, μαραθωνομάχος, νοσταλγεί την παλιά Ακρόπολη. Θα κατορθώσουν τα δύο παιδιά να συμφιλιώσουν μέσα στην καρδιά του παππού το παλιό με το νέο και να του ξαναδώσουν την ελπίδα;

ΛΙΝΑ ΛΥΧΝΑΡΑ Απειλή στους αγώνες Έφηβοι από όλο τον κόσμο έχουν συγκεντρωθεί σε ένα νησί του Αιγαίου, για να συμμετάσχουν στους διεθνείς αγώνες ιστιοπλοΐας. Ο αστυνόμος Γαβρίλης, όμως, δέχεται απειλητικά μηνύματα που δημιουργούν τόσο σε αυτόν όσο και σε όλη την αστυνομία έντονη ανησυχία. Οι φόβοι τους επιβεβαιώνονται όταν κάποιοι έφηβοι πέφτουν στα χέρια αδίστακτων ανθρώπων. Ποιοι κινούν τα νήματα; Ποιοι είναι με το μέρος τους και ποιοι τα απειλούν; Ποια συμφέροντα κρύβονται πίσω από όλα αυτά; Αυτά είναι τα καινούργια μυστήρια που καλείται να λύσει ο αστυνόμος Γαβρίλης.

ΛΕΝΑ ΜΕΡΙΚΑ SOS κορίτσι σε κρίση Οι γονείς της, θύματα της οικονομικής κρίσης, μαλλώνουν συνεχώς. Οι φίλοι τη στοχοποιούν. Η κολλητή της τη συκοφαντεί για να της φάει το αγόρι. Ολόκληρο το σύμπαν, ή μάλλον το Facebook, συνωμοτεί εναντίον της! Επιπλέον, περίεργες διαρρήξεις στην πολυκατοικία την κάνουν να μην εμπιστεύεται κανέναν. Η δεκαπεντάχρονη Αναστασία θέλει να φωνάξει «Βοήθεια!», αλλά πού να στραφεί και τι να κάνει;

σε όλα τα βιβλιοπωλεία

κοινό του, του έδωσε όμως τη δυνατότητα να μπει σε κάθε σπίτι. ΄Ετσι αποκτήσαμε πολλές μορφές αφήγησης: τις τηλεοπτικές αφηγήσεις, τον τηλεοπτικό καραγκιόζη, παραμύθια από το τηλέφωνο, παραμύθια στο ραδιόφωνο, κ.λπ.

16 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Γ.. Από τη δεκαετία του ’60 και ύστερα παρουσιάζονται ριζικές αλλαγές στην κοινωνική και οικονομική ζωή, με φαινόμενα όπως η μετανάστευση, η εγκατάλειψη της υπαίθρου, η δημιουργία μεγάλων αστικών κέντρων και η παγκοσμιοποίηση, ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Ένας κόσμος ελεύθερος και περήφανος, οι παραμυθάδες, σκόρπισαν και κλείστηκαν υποχρεωτικά σε διαμερίσματα πολυκατοικιών, σαν τα παραδείσια πουλιά μέσα σε συρμάτινα κλουβιά, που παύουν τον κελαηδισμό τους. Λίγοι έμειναν στα χωριά, χωρίς πλέον ακροατήριο. Κι είναι δυστυχισμένοι γι’ αυτό. Το ίδιο συνέβη και στις άλλες λαϊκές τέχνες, στον καραγκιόζη, στα πανηγύρια, στα υπόλοιπα λαϊκά επαγγέλματα. Έτσι διαλύθηκε η λαϊκή παράδοση και δημιουργία και τη θέση τους πήραν τα «παραδοσιακά» προϊόντα, οι ποικίλες αναβιώσεις και η έντεχνη αφήγηση παραμυθιών από «επαγγελματίες» παραμυθάδες. Σιγά σιγά, χρόνο με το χρόνο, αποσύρεται από την ιστορική σκηνή ο κόσμος που ανέστησε σε παλαιότερες εποχές τα ελληνόπουλα με τον παραδειγματικό του λόγο και την παραμυθητική αφήγηση. Από τις πρώτες ανάγκες που ικανοποίησε ο άνθρωπος στα πρώτα του βήματα μέσα στην ιστορία ήταν η ψυχική ανάγκη του να διηγηθεί, να αφηγηθεί ό,τι ζούσε στην επαφή του με το θαυμαστό φυσικό περιβάλλον. Άρχισε να λέει ιστορίες πραγματικές και φανταστικές, να πλάθει έναν δευτερογενή κόσμο

για τη διασκέδασή του κυρίως, αλλά και για την εξυπηρέτηση ιεροτελεστικών αναγκών. Όταν ο Πλάτων ονομάζει τον άνθρωπο «φιλόμυθο», ασφαλώς θέλει να καταδείξει τούτη την ορμέμφυτη ανάγκη του να λέει ιστορίες, να επικοινωνεί, να εκφράζεται και να διασκεδάζει την κοινότητα στην οποία ανήκει. Έτσι, με τον καιρό, γίνεται παραμυθάς, αφηγητής (homo narrans, narrateur, storyteller), ιστορητής, αοιδός, ραψωδός, μυθοποιός, μυθογράφος, τροβαδούρος, αρετολόγος, μίμος. Ποιον από αυτούς τους ρόλους ενσάρκωσε πρώτα, είναι δύσκολο να πούμε με βεβαιότητα. Ασφαλώς, οι πρώτες ιστορίες του είναι βιωματικές, τυλιγμένες με πυκνή αχλύ από μύθους, πραγματικούς και φανταστικούς φόβους. Ο άνθρωπος-αφηγητής άνοιξε το κεφάλαιο της επικοινωνίας και της ψυχαγωγίας προ αμνημονεύτων χρόνων και συνεχίζει να το εμπλουτίζει επί των ημερών μας. Δ. Μέσα στην άνοιξη των πολιτιστικών πραγμάτων κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, προβάλλει με αξιώσεις ο σύγχρονος επαγγελματίας αφηγητής, ο σύγχρονος παραμυθάς, ο σύγχρονος ιστορητής. Προσκαλείται επ’ αμοιβή (συνήθως) από πολιτιστικούς και μορφωτικούς συλλόγους και ποικιλώνυμους φορείς για να αφηγηθεί παραμύθια και ιστορίες, προσκαλείται από σχολεία, δημόσια και ιδιωτικά, προπάντων από δημοτικά και νηπιαγωγεία. Προσκαλείται από τα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων ή στα προγράμματα της Εξομοίωσης των Εκπαιδευτικών ή της Επιμόρφωσης για να αφηγηθεί και να συζητήσει για την τέχνη της αφήγησης και τους αφηγητές.

17 

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

 18

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Ακόμη, σε μεγάλες πόλεις (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Βόλος, κ.ά.) στήνονται θεατρικές ή μουσικές σκηνές και μόνιμα «στέκια» αφήγησης, ή οργανώνονται βραδιές με αφηγήσεις παραμυθιών και ιστοριών, όχι μόνο για παιδιά, αλλά και για τους μεγάλους. Πληθαίνουν οι τόποι αφήγησης πέραν του σχολικού χώρου, όπως μουσεία, βιβλιοπωλεία, μπαρ, καφενεία, φυλακές, νοσοκομεία, αυλές σπιτιών, κέντρα αποτοξίνωσης, κέντρα δημιουργικής απασχόλησης, κ.λπ. Η αναβίωση της αφήγησης συγκροτεί, τρόπον τινά, κίνημα στο οποίο εντάχθηκαν συγγραφείς, εκπαιδευτικοί, φιλόλογοι, δάσκαλοι, νηπιαγωγοί, βιβλιοθηκάριοι, ηθοποιοί, εμψυχωτές, ψυχοθεραπευτές, μουσικοί, κ.ά. Έτσι, μέσα στη δεκαετία του ’90 καθιερώθηκαν (και αγαπήθηκαν, θα πρόσθετα) οι επαγγελματίες αφηγητές, που παρουσιάζουν εν πολλοίς κοινά σημεία μεταξύ τους, όπως: α) όλοι είναι «έντεχνοι» αφηγητές, β) είναι μορφωμένοι, με σπουδές στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, γ) συνδυάζουν τη λαϊκή μας παράδοση με μύθους άλλων χωρών, δ) ανατρέχουν σε επικά κείμενα ελληνικά και ξένα, ε) πλάθουν δικές τους ιστορίες ή συμφύρουν γνωστά παραμυθιακά μοτίβα σε δική τους ιστορία, στ) διασκευάζουν λαϊκές ιστορίες, ζ) ακολουθούν τη θεατρική (ως επί το πλείστον) αφήγηση, η) χρησιμοποιούν συνοδευτικά μουσικά όργανα (κιθάρα, φλογέρα, διάφορα κρουστά, κ.λπ.) ή άλλα μέσα με την ανάλογη σκηνοθεσία, φωτισμό, κ.λπ., θ) απευθύνονται όχι μόνο σε παιδικό αλλά και σε ενήλικο κοινό, και ι) είναι ως επί το πλείστον νέοι ή μεσήλικες. Ας σημειωθεί ότι στην πλειονότητά τους είναι γυναίκες, που συνεχίζουν μια μακρά παράδοση στο χώρο του παραμυθιού1. Ίσως, βέβαια, να παρατηρείται μια υπερβολή και μια εξεζητημένη σκηνική παρουσία ή υπερφόρτωση της αφήγησης με εξωγλωσσικά στοιχεία, πράγμα που την απομακρύνει από τη μαγεία της λιτής και επιβλητικής λαϊκής αφήγησης. Θα πρόσθετα (ως επισήμανση και προτροπή) ότι οι αφηγητές οφείλουν να συμπεριλαμβάνουν στο θεματολόγιό τους πρωτίστως τα κλασικά νεοελληνικά παραμύθια, όπως λ.χ. Η Χρυσομαλλούσα, Η Χρυσομηλιά, Ο Αρκουδογιάννης, Η Πούλια κι ο Αυγερινός, Ο σπανός και οι 40 δράκοι, Η Δαφνοκουκουσιά, Η Στρίγγλα, Ο Κουτσοκοκοτάκος, Ο Σταχτογιάννης, Η Τρισεύγενη και πολλά άλλα, υπηρετώντας έτσι και το χρέος προς την εθνική παράδοσή μας, πανελλήνια και τοπική, που είναι η συνέχιση και ο εμπλουτισμός της με σύγχρονα κοινωνικά και πολιτισμικά στοιχεία. Διότι πιο πολύ έχει η ελληνική παράδοση την ανάγκη στήριξης και προβολής, παρά εκείνη των άλλων λαών, που διαθέτουν τους δικούς τους φύλακες και υποστηρικτές. Όπως αποδεικνύεται, λοιπόν, μπορούμε ασφαλέστατα να πούμε ότι μέσα στη δεκαετία του ’90 διαμορφώθηκε η πρώτη επαγγελματική γενιά Ελλήνων αφηγητών, με πρωτοπόρους τη Σάσα Βούλγαρη, τον Στέλιο Πελασγό και την Αγνή Στρουμπούλη, για να αυξηθεί αριθμητικά πάρα πολύ την επόμενη δεκαετία, με ικανούς ανά την Ελλάδα αφηγητές, και να

19 

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

συνεχίζει και σήμερα να δέχεται στις τάξεις της νέους φερέλπιδες αφηγητές που προέρχονται από τις λεγόμενες Σχολές αφηγηματικής τέχνης, με προσανατολισμό κυρίως τη θεατρική αφήγηση. Ε. Τα παραμύθια που μας αφηγούνται οι σύγχρονοι λαϊκοί παραμυθάδες έχουν περιοριστεί ως προς την έκταση και το εύρος της αφήγησης, είναι εν πολλοίς σύντομα, σαν τις διασκευές των μυθιστορημάτων, αλλά και πολλά «πληγωμένα», μισοτελειωμένα, με συμφυρμούς και ατελή. Ιδού ένα παράδειγμα από την περιοχή της Καρδίτσας:

«Η Σταχτομάρω» Μια φορά κι έναν καιρό ήταν μια μάνα που είχε τρία κορίτσια. Τα δυο τα δικά της τα περιποιόταν, αλλά την Μάρω την είχε όλο μέσα στη στάχτη. Οι δυο πήγαιναν έξω, διασκέδαζαν, γυρνούσαν στο σπίτι, έτρωγαν, έπιναν, ξανά ντύνο-

νταν πάλι, ξαναπήγαιναν πάλι έξω, πάλι τα ίδια... Από τις πολλές φορές που πήγαιναν έξω έχασαν ένα παπούτσι. Το βρήκε όμως το βασιλόπουλο. Εκεί που το βρήκε πηγαίνει στα δυο κορίτσια που έβγαιναν έξω, αλλά τίποτα δεν τους έκανε. Πηγαίνει στην άλλη, τη Σταχτομάρω, καί την έκανε το παπούτσι. Και αυτά όμως τη ζήλευαν τη Σταχτομάρω. Το βασιλόπουλο λέει: «Την Μάρω θα πάρω γυναίκα μου!» Αφού την έκανε κιόλας το παπούτσι. Αυτά κόντεψαν να πεθάνουν από το κακό τους γιατί παντρεύτηκε η Σταχτομάρω και δεν παντρεύτηκαν αυτά. Λοιπόν από τα πολλά που έγιναν ήμασταν κι εμείς εκεί και γελάσαμε πολύ.2

20

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Την εξήγηση δίνουν όχι τόσο οι υποκειμενικοί παράγοντες όσο οι αντικειμενικοί – μεταξύ αυτών ο ταχύς ρυθμός ζωής, σε αντίθεση με τη «βραδύτητα», για να θυμηθούμε τον Κούντερα, που χαρακτήριζε την κοινωνία μας παλιότερα. Όλη η ζωή μας έγινε ένα ανελέητο κυνηγητό: φαστ φουντ, φαστ τρακ, φαστ ζωή! Είναι επόμενο να ακολουθήσει αυτό το ρεύμα και η αφήγηση. Τις τελευταίες δεκαετίες γαλουχήθηκε ένα νέο είδος ακροατή και αναγνώστη. Θέλει να εκμεταλλευτεί το χρόνο του, που είναι πάντα λίγος. Κάνει σέρφινγκ (ας μου επιτραπεί η έκφραση) στην αγχώδη ζωή του, όπως στο διαδίκτυο. Έτσι γίνεται σιγά σιγά ένας σύγχρονος Μαργίτης – πολλά γνωρίζει, τίποτε όμως καλά! ΣΤ. Στα παραμύθια της Θεσσαλίας καταγράφουμε τη σύγχρονη προφορικότητα, που όμως παρουσιάζει αδυναμίες, όπως ασυνταξίες, πλεονασμούς, συμφυρμούς, κενά μνήμης. Εν πολλοίς αυτό οφείλεται στη λαλίστατη κατά τα άλλα «βουβή» εποχή μας, στην έλλειψη προφορικής παράδοσης, στην εγκατάλειψη της προφορικότητας. Και επηρεάζεται βαθιά από τις πολιτιστικές και ιστορικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν. Συνθήκες που επηρεάζουν βεβαίως την

αφήγηση: το περιεχόμενο, το ύφος, τη γλώσσα, το ακροατήριο. Να αναφέρω ένα παράδειγμα με όλα τα παρα- και τα περι-κείμενα της καταγραφής ενός παραμυθιού από την περιοχή της Λάρισας.

«Τα φορέματα» [– Λοιπόν, κυρία Χαρίκλεια, θέλω τώρα να σας παρακαλέσω να μου πείτε ένα παραμύθι απ’ τη γιαγιά, αυτή την τόσο γλυκύτατη, όποιο παραμύθι σάς έρχεται στο νου. – Να σου πω ένα παραμύθι, αλλά με πολύ μεγάλη λεπτομέρεια δεν μπορώ να το θυμηθώ τώρα, γιατί έχουν περάσει τόσα χρόνια, αλλά κι αυτό το παραμύθι νομίζω που θα σου πω ήταν αυτοσχέδιο της γιαγιάς μου, δεν ξέρω αν ήταν πουθενά γραμμένο, αυτοσχέδιο. Εκείνα τα χρόνια, όπως θα ξέρεις, είχαμε βασιλιάδες και τα παραμύθια τα περισσότερα αναφέρονταν στους βασιλιάδες, στις βασίλισσες, στις πριγκίπισσες, κ.τ.λ. Μη κοιτάς τώρα που έχουμε (γελάει) απαλλαγεί απ’ αυτά. Τέλος πάντων. Άσχετο αν έχουμε άλλον τώρα... (γέλια)] Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας βασιλιάς κι έγινε πόλεμος σ’ ένα άλλο μέρος και ξεκίνησε ο βασιλιάς να πάει να πολεμήσει και τον έλεγε η βασίλισσα, «Όταν θα ’ρθεις όμως απ’ τον πόλεμο τι θα με φέρεις;» «Ε, κάτι θα βρω και θα σε φέρω». Πήγαινε ο βασιλιάς στον πόλεμο, τελείωνε με το καλό ο πόλεμος, γύριζε νικητής, έφερνε στη γυναίκα του φορέματα, θαλασσί με όλα τα αστέρια απάνω τ’ ουρανού και το φεγγάρι και αυτά. «Αυτός είναι ο ουρανός με τ’ άστρα την έλεγε». Ε, περνούσε λίγος καιρός, ξανά έφευγε ο βασιλιάς ή για πόλεμο ή για άλλες δουλειές τέλος πάντων να πάει επισκέψεις σ’ άλλα αυτά... «Θα σου φέρω τώρα τη γη με τα λουλούδια», την έλεγε, «όταν θα ’ρθω απ’ το ταξίδι». Την

21 

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

Διαζύγιο



Καθημερινή συμπεριφορά

κες Άτομα με ειδικές ανάγ

Φιλοζωία – oικογένεια

Σχολικός εκφοβισμός

Στοματική υγιεινή

Λίγα την ημέρα… Kαλές τέχνες Καθαριότητα και υγιεινή

ιασκεδαστικά, πολύχρωμα Φρούτα, μια πρώτη γεύση από το πολύχρωμο περιβόλι της λογοτεχνίας, με ελκυστική εικονογράφηση και αισθητική αρτιότητα, που «μεγαλώνουν» παρέα με το παιδί! Μια πρωτότυπη σειρά βιβλίων, εναρμονισμένη με το γλωσσικό πλούτο του παιδιού, που το βοηθάει να διαχειρίζεται συναισθήματα και εσωτερικές συγκρούσεις, μα πάνω απ’ όλα να αγαπήσει το διάβασμα. Τα Φρούτα έχουν σκοπό να βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει σταδιακά το γραπτό λόγο μέσω της ανάγνωσης μαζί με το γονιό του. Τα Φρούτα αποτελούν, επίσης, πολύτιμα εργαλεία κάθε δασκάλου σε όλες τις τάξεις του σχολείου, αφού μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις ώρες της Ευέλικτης Ζώνης – Φιλαναγνωσίας.

Στοματική υγιεινή

Διατροφή



Καθαριότητα – περιβάλλον

Φρούτα επιμελημένα με παιδαγωγικό προσανατολισμό από αγαπημένους Έλληνες και ξένους συγγραφείς και εικονογράφους, που οξύνουν τη φαντασία κι αποτελούν μια πρωτότυπη μαθησιακή εμπειρία για το σπίτι ή το σχολείο.

Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας

Μπανάνα (2-4 ετών) – προσχολική ηλικία Φραουλίτσα (5-6 ετών) – Νηπιαγωγείο & Α΄ Α Δημοτικού Βατόμουρο (7-8 ετών) – Α΄, Β΄ & Γ΄ Δημοτικού Λωτός (9-11 ετών) – Δ΄ & Ε΄ Δημοτικού ινόμηλο (11+ ετών) – Ε΄ & Στ΄ Δημοτικού

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 700 τίτλους στο www.psichogios.gr! Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

24

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

έφερνε άλλο ύφασμα εκεί μεταξωτό, ποιος ξέρει και πού πήγαινε στην Ταϋλάνδη πήγαινε, στην Κίνα πήγαινε, ποιος ξέρει πού πήγαινε… Την έφερνε λοιπόν μεταξωτά να έχει απάν’ όλα τα λουλούδια, χρώματα και λουλούδια. Άλλη φορά πάλι την έλεγε θα σε φέρω τη θάλασσα με όλα τα ψάρια. Την έφερνε άλλα, θαλασσί ωραίο χρώμα, τυρκουάζ με φύκια, με ψάρια, με αστερίες. Αφού όμως μας τα ’λεγε τα παραμύθια αυτή η γιαγιά μάς άνοιγε την όρεξή μας. Α, γιαγιά, θέλουμε κι εμείς τέτοια φορέματα. Καλά, έλεγε, άμα θα περάσει ο έμπορας θα σας πάρω. Μια φορά τη βδομάδα ανέβαινε ένας έμπορας μ’ ένα ζώο που είχε από δω κι από κει φορτωμένα τόπια, με τσιτάκια, με καρούλια, ένας ψιλικατζής, είχε και μια τρομπέτα κι ανέβαινε το καλντερίμι. Όταν ακούγαμε εμείς την τρομπέτα..., «Γιαγιάαα... ο έμπορας περνάει». «Καλά». Η γιαγιά, παρόλο που τώρα πριν τόσα χρόνια, είχε το κουμάντο της. Δεν ήταν εξαρτημένο άτομο. Ας ήταν έτσι λεπτοκαμωμένη και λεπτούλα, έκανε το κουμάντο της. Είχε δικό της κομπόδεμα. Κι αυτό το κομπόδεμα θα σε πω πώς το είχε. Παίρνουν τα διάφορα δέρματα να τα επεξεργαστούν κι αυτά είχαν μαλλιά. Τα έπαιρνε η γιαγιά, αυτή ήταν δική της δουλειά. Τα έκοβε τα μαλλιά αυτά, τα έπλενε, τα καθάριζε και τα πουλούσε. Και αυτά ήταν δικά της έσοδα κι αυτό ήταν το δικό της το χαρτζιλίκι.

Λοιπόν, «καλά άμα θα περάσει ο έμπορας θα σας πάρω». Τον σταματούσαμε λοιπόν τον έμπορα. Τώρα δώσε, να είναι ο ουρανός με τ’ άστρα θέλαμε εμείς. Έψαχνε ο έμπορας, τι να βρει. Ε, έβρισκε και κανένα τσίτι εκεί πέρα, είχε πάνω κάτω κιτρινάκια, ξέρω γω, σαν αστέρια, μ΄ αυτό εμείς, με τη φαντασία μας, αυτός είναι ο ουρανός, άντε. Την άλλη βδομάδα τη γη με τα λουλούδια. Μας έπαιρνε άλλα, παρδαλά με λουλούδια. Την άλλη, τη θάλασσα με τα ψάρια. Ό,τι λοιπόν φόρεμα έπαιρνε η βασίλισσα, έπρεπε και μεις να το φορέσουμε. Τώρα μη ζητάς σχέδια κι αυτά. Μόνη της η γιαγιά τα ’κοβε. Ενα στρόγγυλο εδώ πέρα, μια λαιμόκοψη, χωρίς μανίκια, μια ραφή από δω και μια από κει..., εντάξει εμείς ευχαριστημένοι ήμασταν, γιατί φορούσαμε της βασίλισσας τα παρόμοια φουστάνια. Αυτό ήταν το μικρό το παραμύθι που θυμήθηκα. Τώρα δεν μπορώ να θυμηθώ άλλα, θέλω να σκεφτώ, καμιά άλλη φορά και θα σου πω.3 Ζ. Οι σύγχρονοι αφηγητές, οι σύγχρονοι επαγγελματίες παραμυθάδες, όπως αναφερθήκαμε πιο πάνω, είναι πιο συνειδητοποιημένοι στη αποστολή τους και δεν την περιορίζουν στην προσφορά ψυχαγωγίας και διδαχής προς τα παιδιά, αλλά απευθύνονται και στους μεγάλους με ένα ευρύ θεματολόγιο, ελληνικό και διεθνές. Αφηγούνται σε ανοιχτούς χώρους και σε μεγάλο ακροατήριο. Η αφήγηση σε ανοιχτούς χώρους μετατρέπεται λίγο πολύ σε δρώμενο, παραστασιακή αφήγηση. Για να το επιτύχουν αυτό οι παραμυθάδες χρησιμοποιούν εξωγλωσσικά στοιχεία, όπως κινήσεις (μάλλον θεατρικές), ποικιλοτονία φωνής, μετακινήσεις, κ.λπ. Συχνά συνοδεύουν την αφήγηση με κρουστά ή πνευστά όργανα, κάτι που θυμίζει τους αρχαίους αοιδούς και ραψωδούς με τη φόρμιγγα, μια παραλλαγή της αρχαϊκής λύρας. Πολλοί αφηγητές σήμερα εξυπηρετούν την ανθρωπολογική ανάγκη της αφήγησης με τις μπαλάντες, με την ραπ αφήγηση, τις παραλογές και άλλα έμμετρα κείμενα ή αφηγήσεις ζωής. Η. Σήμερα η αφήγηση δεν φαίνεται τολμηρή, γι’ αυτό και σκηνές σκληρές με μάγισσες και φούρνους, με ανθρωποφαγίες και ανθρωποθυσίες παραλείπονται ή αμβλύνονται, απαλύνονται τα πράγματα χάριν μιας παιδαγωγικής που αποβλέπει στο να μην ταράξει ψυχικά το ακροατήριο. Οι παραμυθάδες διηγούνται τις ιστορίες έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού τους τη διδαχή, ότι οφείλουν να διασκεδάσουν αλλά και ταυτόχρονα να παιδαγωγήσουν το ακροατήριο. Πολλές φορές κλείνουν την ιστορία τους με επιμύθιο και σαφές δίδαγμα. Αυτή η «αποπαίδωση» (όρος που οφείλεται στον αείμνηστο Κυριακίδη), που άρχισε από την εποχή κατά την οποία το παραμύθι πέρασε στην αφηγηματική δικαιοδοσία της γυναίκας του σπιτιού, της γιαγιάς και της μητέρας, σήμερα είναι πιο εμφανής.΄Ισως υποδηλοί την παιδαγωγική ευθύνη του σύγχρονου παραδοσιακού παραμυθά, που όπως φαίνεται εκτιμά και προβάλλει πιο πολύ στην αφήγησή του τον παιδαγωγικό ρόλο και μαζί τον ψυχαγωγικό.

25

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

Ασκεί κατά τινα τρόπο προληπτικά παιδονομικό έργο, έχοντας προφανώς συνείδηση των πολλών κινδύνων που αντιμετωπίζουν ή θα αντιμετωπίσουν στη ζωή τους τα παιδιά. Ο προσανατολισμός του παραμυθιού προς τα παιδιά και την παιδική ηλικία, που δόθηκε από τους αδελφούς Grimm, εδώ και δύο αιώνες, επηρέασε την αγωγή και την εκπαίδευση, οπωσδήποτε δε και την τέχνη της αφήγησης.

26 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Θ. Και σήμερα ακόμη, οι γυναίκες που αφηγούνται παραμύθια υπερέχουν αριθμητικά έναντι των ανδρών. Το διαπιστώσαμε αυτό στο Φεστιβάλ Αφήγησης Ολύμπου, όπως και μέσα από ένα πρώτο corpus λαϊκών και έντεχνων παραμυθάδων που έχουμε καταρτίσει στη μελέτη μας για την Αφήγηση και τους Αφηγητές. Το σύνολο των ενεργών αφηγητών-αφηγητριών και όσων συνοδεύουν με τη μουσική φτάνουν τους 50 και πλέον, εκ των οποίων τα 2/3 είναι γυναίκες, με σπουδές κυρίως παιδαγωγικές (δασκάλες και νηπιαγωγοί). Τέλος, στο υπό έκδοση δίτομο έργο μας με τίτλο Λαϊκά παραμύθια Θεσσαλίας, που περιέχει καταγραφές παραμυθητικών αφηγήσεων από παραμυθάδες και παραμυθούδες της Θεσσαλίας, παραδοσιακούς και έντεχνους, εμφανίζεται σημαντική απόκλιση μεταξύ ανδρών και γυναικών. Και εδώ τα 2/3 είναι γυναίκες, διαφόρων επαγγελμάτων, μόρφωσης και ηλικίας. Είναι ενδεικτικό αυτού του φαινομένου και το γεγονός ότι το 90% από τους συλλογείς αυτών των λαϊκών παραμυθιών είναι θηλυκού γένους (σπουδάστριες, φοιτήτριες, δασκάλες, νηπιαγωγοί). Το όλο θέμα έχει να κάνει ασφαλώς με τη φύση τους, το χαρακτήρα και την ευαισθησία τους. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι η γυναικεία αφηγηματική παρουσία στο πεδίο των λαϊκών παραμυθιών είναι αδιαμφισβήτητη και, θα έλεγα, απόλυτη. Συνεχίζει μια παράδοση που μας πάει πολύ πίσω στην ιστορία μας. Ι. Συμπερασματικά, η παραδοσιακή αφήγηση έχει υποστεί και αυτή τις ανάλογες διαφοροποιήσεις, αφού πλέον ασκείται από σύγχρονους επαγγελματίες αφηγητές με κύριο στόχο την ψυχαγωγία. Η λεγόμενη «Αναβίωση της αφήγησης» χρησιμοποιεί ποικίλα μέσα θεατρικής προέλευσης, τραγούδι και μουσική, που σε ανοιχτούς χώρους μεταβάλλεται σε παραστασιακό δρώμενο. Όλα αυτά αποτελούν, ασφαλώς, μια εξέλιξη και προσαρμογή της παραδοσιακής αφήγησης στις απαιτήσεις της σημερινής εποχής, εποχής του θεάματος και του ακροάματος. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Στ. Κυριακίδης, Αι γυναίκες εις την λαογραφίαν, Εν Αθήναις 1920· Μηνάς Αλεξιάδης, Λαογραφία και γυναίκες της Δωδεκανήσου, Αθήνα 1997. 2. 204Π, 353/2002, Τίτλος: «Η Σταχτομάρω», Συλλογέας: Θεοδώρα Λάππα & Ελένη Παπακωνσταντίνου, Αφηγητής: Ελένη Παπακωνσταντίνου (γιαγιά), Περιοχή: Φανάρι Καρδίτσας (καταγωγή) & Μουζάκι Καρδίτσας (κατοικία), Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού Παν/μίου Θεσσαλίας. 3. 90Π, 819/1998, Τίτλος: «Τα φορέματα», Συλλογέας: Ευαγγελία Πάντζιου-Ματζίρη, Αφηγητής: Χαρίκλεια Αναστασοπούλου-Ζαραφωνίτου, έτος γέννησης: 1926, Περιοχή: Λάρισα.

ΖΗΣΙΜΟΣ ΒΙΡΒΙΛΛΗΣ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΑ ΕΝ∆ΟΤΕΡΑ ΤΗΣ ΠΑΙ∆ΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ – ΜΙΑ ΠΡΟΤΥΠΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΗΣ Δρ Ευαγγελία Μουλά

την Ιστορία της παιδικής λογοτεχνίας του Δ. Γιάκου συναντάται το παρακάτω σχόλιο: «Ο κύκλος της προσφοράς σύγχρονων Ελλήνων συγγραφέων στο παιδί δεν θα μπορούσε να κλείσει αν δεν αναφέρονταν και μερικά άλλα εξίσου αξιόλογα ονόματα και έργα που σταθεροποιούν την πεποίθηση ότι η παιδική λογοτεχνία στη χώρα μας κερδίζει κάθε μέρα νέα βήματα» Ανάμεσα δε στους αξιόλογους συγγραφείς αναφέρεται και ο Ζήσιμος Βιρβίλλης1. Γεννημένος στην Πάτµο (1930), αποφοίτησε από τη Θεολογική και τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και αφιέρωσε τη ζωή του σε πνευματικές δραστηριότητες. Αν συναρτώνται το ύφος και η αισθητική έκφραση με την εσωτερική καλλιέργεια και τους σκοπούς που υπηρετεί ένας καλλιτέχνης, θα λέγαμε με ασφάλεια ότι ο Ζήσιμος Βιρβίλλης2 είναι τόσο λογοτέχνης όσο και παιδαγωγός3. Αντλώντας από τα παιδικά του βιώματα με πάθος νοσταλγικό και τρυφερότητα και μετουσιώνοντάς τα, μετατρέπεται μέσα από τη στιβαρή

27 

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

28 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

γραφή του σε απόστολο του ήθους, προβάλλοντας ηρωικά και αψεγάδιαστα πρότυπα αρετής και φιλοπατρίας. Καταφεύγοντας σε φόρμουλες της παιδικής λογοτεχνίας, τις μετασχηματίζει σε οχήματα των παιδαγωγικών του προτεραιοτήτων. Αντί όμως να θεωρητικολογεί ευθέως, σπεύδει να δίνει εύστοχα παραδείγματα (exempla) που αισθητοποιούν τις όποιες αφηρημένες ιδέες του4. Αυτό που εντοπίζει κανείς με μία και μόνο ματιά στο έργο του είναι η αφοσίωση και η συνεπής από μέρους του υπηρέτηση του παιδικού βιβλίου. Από μαθητής έγραφε και δημοσίευε στίχους και πεζά, ποιήματα και άρθρα, χρονογραφήματα, μεταφράσεις και μελέτες σε διάφορα αθηναϊκά και επαρχιακά περιοδικά και εφημερίδες, όπως: Παιδόπολις, Το σπίτι του παιδιού, Η διάπλαση των νέων (Νέα Περίοδος), Η ζωή του παιδιού, Το χαρούμενο σπίτι, Πάντα Εμπρός (Σώμα Ελλήνων Προσκόπων Κύπρου). Συνεργάστηκε στη Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια των Νέων και τη Νέα Εγκυκλοπαίδεια (Χάρη Πάτση), στον τόμο Γενικός Οδηγός του Γραπτού Λόγου και στις σχολικές εκδόσεις του εκδοτικού οίκου Ι. Ρώσση (μεταφράσεις από τα αρχαία, αναλύσεις νεοελληνικών λογοτεχνημάτων, λεξικά, υποδείγματα εκθέσεων, κ.ά.). Ίδρυσε και διηύθυνε τα περιοδικά Το ατρόμητο Ελληνόπουλο και Τα αστέρια του γηπέδου, των οποίων την κυκλοφορία απαγόρευσε η Χούντα του 1967. Χρημάτισε διευθυντής σύνταξης του περιοδικού Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός Νεότητος, ενώ ίδρυσε και διηύθυνε τους εκδοτικούς οίκους Ο Πλάτων και Παιδικός παράδεισος. Έγραψε τα μυθιστορήματα: 1) Μικροί ταξιδιώτες στο διάστημα (1962), 2) Ελληνόπουλα Ροβινσώνες (1963), 3) Στο μαγεμένο κόσμο των βυθών (Α΄ Βραβείο της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς – αθλοθέτης: εκδοτικός οίκος Ι. Κολλάρου, χ.χ.), 4) Το τσοπανόπουλο της Δημητσάνας – Ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ (Α΄ Βραβείο της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς – αθλοθέτης: Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, τέσσερεις εκδόσεις από την Αποστολική Διακονία της Ελλάδος σε συνολικά 12.000 αντίτυπα), 5) Στις πλαγιές του Ελικώνα (παιδικό ιστορικό

μυθιστόρημα για τη ζωή στην Αρχαία Ελλάδα), 6) Ταξιδεύοντας με τον πατέρα, 7) Διαβάζοντας με τη μανούλα (παραμυθένιες ιστοριούλες για μικρά παιδιά), 8) Από την αφάνεια στη δόξα – Φτωχά παιδιά = Μεγάλοι άντρες (τρεις εκδόσεις από την Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος σε συνολικά 9.000 αντίτυπα). Έγραψε επίσης σχολικά βοηθήματα και εκθέσεις, ενώ συγκέντρωσε σε μια ενδιαφέρουσα έκδοση, μαζί με ποικίλο πολύτιμο λαογραφικό υλικό, τα ΠαραΠάτμου μύθια της Πάτμου. Στο έργο του συγκαταλέγεται και μια σειρά διηγημάτων, των οποίων όμως δεν φέρει επισήμως την πατρότητα, καθώς οι ανάγκες του βιοπορισμού οδήγησαν στη συγγραφή τους επί παραγγελία. Τα διηγήματα αυτά υπογράφονταν με το ψευδώνυμο «Δ.Κ.» και είναι τα εξής: 1) Πουλιά χωρίς φωλιά, 2) Στην καταιγίδα της ζωής, 3) Δίχως μάνα και πατέρα, 4) Ένα ανώνυμο παιδί (Το Χαριτωµένο Μουτράκι), 5) Δυο δρόμοι – δυο ζωές, 6) Κάτω απ’ το χέρι του Θεού, 7) Τέσσερα Σερβόπουλα στην αντάρα του πολέμου, 8) Με το Χριστός Ανέστη, 9) Ο μικρός Αλέξης Ανδρόνικος. Επίσης έχει συγγράψει τις εξής σύντομες ιστορίες για παιδιά μέχρι και 10 ετών: 1) Στου παππού το χτήμα, 2) Μια χαρούμενη οικογένεια, 3) Οι φίλοι του Κωστάκη, 4) Στην εξοχή, καθώς και δύο παραμυθάκια μεταφρασμένα από τα ιταλικά: 1) Το αραπάκι και η χρυσή πριγκίπισσα, και 2) Μια κούνια στ’ άστρα. Το μεταφραστικό του έργο, εξίσου διαλεχτό, φέρει την ερμηνευτική σφραγίδα της γραφής του: 1) Η θυσία του Κάστορα (Α. Μάνζι), 2) Ανάμεσα στις φλόγες και στα κύματα (Ι. Βερν), 3) Είκοσι χιλιάδες λεύγες κάτω από τη θάλασσα (Ι. Βερν), δ) Ροβινσώνας Κρούσος (De Foe), ε) Το πιο παράξενο ταξίδι – Στη ράχη μιας φάλαινας (A. Braun). Λαμβάνοντας υπόψη ότι κάθε πολιτιστικό προϊόν προορίζεται για συγκεκριμένο αγοραστικό κοινό και αποδέκτη, θα λέγαμε ότι το έργο του Ζ.Β. αφορά κυρίως στο αγορίστικο κοινό5, διότι η φόρμουλα της περιπέτειας6 που χρησιμοποιεί ως βάση στα μυθιστορήματά του (Μικροί ταξιδιώτες στο διάστημα, Ελληνόπουλα Ροβινσώνες, Στο μαγεμένο κόσμο των βυθών, Στις πλαγιές του Ελικώνα), αλλά και στο με-

29

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

ταφρασμένο έργο του, απευθύνεται κατά παράδοση σε αγόρια. Επίσης οι μυθιστορηματικές βιογραφίες του (Από την αφάνεια στη δόξα) εμφανίζουν ως θέμα τους φτωχά αγόρια που διέπρεψαν στην πορεία της ζωής τους και έγιναν επιφανείς άνδρες.

Βιβλία γνώσεων ή λογοτεχνία; Οριοθετώντας τη συγγραφική εμβέλεια του Ζ.Β.

30 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

H πολυειδία της συγγραφικής πένας του Ζ.Β. δίνει σε πρώτη ανάγνωση την εντύπωση ότι πειραματίζεται με πολλά και διαφορετικά λογοτεχνικά είδη. Μια πιο προσεκτική ματιά όμως μας επιτρέπει να αντιληφθούμε ότι ο συγγραφέας, μέσα από τη φαινομενική ποικιλία του έργου του, υπηρετεί με συνέπεια και πιστότητα ένα και μόνο βασικό είδος, και μέσα από αυτό σκοπεύει κάθε φορά στον ίδιο απώτερο στόχο. Ανεξάρτητα από το εξωτερικό περίβλημα της αφηγηματικής πλοκής, το είδος που εγκιβωτίζεται σταθερά σε κάθε διαφορετικό πλαίσιο είναι αυτό του βιβλίου γνώσεων7. Το πραγματογνωστικό8-πληροφοριακό υλικό αποτελεί κοινό παρονομαστή όλων, ενώ ο προχωρημένος βαθμός μυθοπλαστικής ανάπτυξής τους αλλά και η πλαισίωσή τους με αφήγηση τα κατατάσσει αβίαστα και στη λογοτεχνία. Στην Ελλάδα ως το 1986 δεν προβλεπόταν ξεχωριστή κατηγορία λογοτεχνικών βραβείων από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για τα βιβλία γνώσεων, μολονότι ορισμένα από τα βραβευθέντα θα μπορούσαν να ενταχθούν σε αυτή την κατηγορία9. Ο Ζ.Β. τιμήθηκε με το βραβείο της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς για δύο του μυθιστορήματα (βλέπε παραπάνω), των οποίων το πλούσιο πληροφοριακό υλικό ίσως υπερβαίνει ακόμη και τις λογοτεχνικές τους αξιώσεις. Η ευρυμάθεια και ο εταστικός νους του Ζ.Β. οδηγούν σε λεπτομερείς καταγραφές που διακρίνονται από επιστημονική ακρίβεια για κάθε θέμα που εκάστοτε τον απασχολεί. Υπηρετώντας το πνεύμα του εγκυκλοπαιδισμού και το δόγμα του «τέρπειν άμα και διδάσκειν»10, συνδυάζει άριστα ευχάριστες και ενίοτε συναρπαστικές ιστορίες (Στο μαγεμένο κόσμο του βυθού, Μικροί ταξιδιώτες στο διάστημα, Ελληνόπουλα Ροβινσώνες, Στις πλαγιές του Ελικώνα) με επιστημονικές, γεωγραφικές, ιστορικές και λοιπές πληροφορίες, επιδεικνύοντας ικανότητες ερευνητή, παράλληλα με μια εις βάθος γνώση της αρχαιοελληνικής και εκκλησιαστικής γραμματείας. Παρομοίως, στο επιστολικό του μυθιστόρημα Ταξιδεύοντας με τον πατέρα, η φόρμα του λογοτεχνικού είδους δεν επηρεάζει σημαντικά τη βασική του πρόθεση να διδάξει και να επιμορφώσει. Μολονότι το επιστολικό μυθιστόρημα θεωρείται ότι επιτρέπει την καταβύθιση στον ψυχισμό του γράφοντος και τη διερεύνηση συνειδησιακών καταστάσεων11, ο Ζ.Β. δεν προστρέχει σε αυτό για κανενός είδους ψυχολογικές εντρυφήσεις ή υπαρξιακές αναζητήσεις. Το χρησιμοποιεί εξίσου ως όχημα των προσωπικών του ενδιαφερόντων, και δη του κυρίαρχου όλων, αυτού της μετάδοσης γνώσεων, κυρίως γεωγραφικών και πολιτισμικών. Ο θαυμασμός του για τον Ιούλιο Βερν συνάδει με την παραπάνω τάση του και αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο μεταφραστικό έργο του. Συνολικά στο έργο

31 

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

του, το οποίο γενικά είναι κατάσπαρτο με διακείμενα από διάφορες πηγές, η συχνότητα αναφοράς στον Ιούλιο Βερν υπερέχει συντριπτικά όλων των άλλων. Είναι προφανής ο θαυμασμός του συγγραφέα για τον πρωτοπόρο αυτό μυθοπλάστη, που οραματίστηκε το μέλλον της ανθρωπότητας και το μετουσίωσε σε αφηγηματική τέχνη, στη μορφή των πρώιμων μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας. Εξίσου όμως εμπνέεται και από τον θρυλικό Ροβινσώνα, το πρότυπο του αυτάρκους παραγωγού-καταναλωτή, ο οποίος απετέλεσε την πηγή έμπνευσης των δικών του μικρών ροβινσώνων12. Οι άλλες δύο μεταφράσεις του, Η αυτοθυσία ενός κάστορα και Το πιο παράξενο ταξίδι, διαπνέονται επίσης από την ίδια γνωσιοκεντρική φιλοσοφία. Το μεν πρώτο αγκαλιάζει με εμβρίθεια τις συνήθειες και τη ζωή των καστόρων, υποβάλλοντας μια προωθημένη οικολογική ευαισθησία και καταγγέλλοντας την ανθρώπινη αναλγησία, το δε δεύτερο προβάλλει τη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος να τιθασεύει τη φύση και να επιτυγχάνει ακόμη και το ακατόρθωτο, ενώ υπερτονίζει για άλλη μια φορά την αξία των σημαντικών πράξεων της επιστήμης και του πολιτισμού, καθώς αυτές μόνο χαράσσονται ανεξίτηλα στη μνήμη. Η συλλογή του παλαιών παραδοσιακών παραµυθιών αποκαλύπτει μία ακόμη πτυχή της πολυδιάστατης προσωπικότητας του Ζ.Β., που συνάδει με τα παραπάνω. Αυτή της προσήλωσής του στην πολιτιστική μας κληρονομιά και της πίστης του για την αδήριτη ανάγκη διαφύλαξής της.

32

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Μας μεταφέρει ατόφιο το κλίμα των ζωντανών αφηγήσεων μιας άλλης εποχής, όταν ηλικιωμένοι Πατινιώτες άνδρες και γυναίκες αφηγούνταν ιστορίες µεταξύ τους αλλά και στα µεγαλύτερα παιδιά, το χειµώνα µε τα µαγκάλια στις αποσπερίδες και τα καλοκαίρια το βράδυ µε το «δροσό», στις αυλές ή στα κατώφλια των σπιτιών. Η Συλλογή ξεκίνησε το 1951 και ολοκληρώθηκε το 1960. Περιέχει παραµύθια που διασώζονται µέχρι το 1950 και αποδίδονται με τη χαρακτηριστική διάλεκτο της Πάτμου, όπως αυτή μιλιόταν κυρίως πριν την Ενσωµάτωση της Δωδεκανήσου. Ο συλλογέας μέσα από ένα γλωσσάριο που συνέταξε, προσπάθησε να διαφυλάξει ταυτόχρονα με τον πολιτιστικό πλούτο και τη γλώσσα-φορέα του, μεταφράζοντας ορισμένα γλωσσικά στοιχεία από τη διάλεκτο αυτή. Στο τέλος της Συλλογής παρατίθεται µια λαογραφική εργασία του συλλογέα µε τίτλο «Λαογραφικά της Πάτμου – Παιδικά, Νανουρίσματα, Ταχταρίσματα». Θεωρώντας εποπτικά το έργο του Ζ.Β., θα λέγαμε ότι ο κοινός θεματικός άξονας που το διατρέχει και το προεξάρχον μήνυμα που συνεχώς επανέρχεται εμφατικά είναι επί της ουσίας η φιλοσοφία του συγγραφέα, αυτή της μορφωσιολατρίας, της εργατικότητας και της φιλοπονίας ως παράγοντες προόδου, φιλοσοφία που συνοψίζεται στη φράση «η μεγαλοφυΐα δεν είναι παρά ένα τοις εκατό έμπνευση και ενενήντα εννιά τοις εκατό σκληρή δουλειά» (φράση που αποδίδεται στον Θωμά Έντισον, στον τόμο Από την αφάνεια στη δόξα, δόξα σ. 33).

Η θρησκευτικότητα ως δομή βάθους Σύνολη όμως η ανθρώπινη δραστηριότητα όπως παρουσιάζεται στο έργο του, όσο βαρυσήμαντη και σπουδαία κι αν είναι, τίθεται πάντα και ανελλιπώς υπό τη σκέπη του παντεπόπτη Θεού, που αποτελεί την απόλυτη πηγή προέλευσης κάθε δημιουργίας. Η βαθιά θρησκευτικότητα του Ζ.Β., ενταγμένη διακριτικά τις περισσότερες φορές στην αφηγηματική ροή, δεν ενοχλεί, αλλά αφομοιώνεται φυσικά. Σπάνια εκτρέπεται σε υπερβολές, υπαγορευμένες από μια εμμονή στη χριστιανική αρχή της εγκράτειας, όπως στην περίπτωση των κανόνων που αυτοθέσπισε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος στην ομότιτλη βιογραφία

του, και δη εκείνου της πλήρους σχεδόν αποχής από την ερωτική δραστηριότητα. Η θρησκευτικότητά του αναδύεται διφυώς. Μετωπικά, κυρίως μέσα από τη βιογραφία του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ στο μυθιστόρημα Το τσοπανόπουλο της Δημητσάνας, αλλά και σε μια πιο σύντομη εκδοχή της στη συλλογή βιογραφιών, καθώς και μέσα από τις λοιπές μυθιστορηματικές βιογραφίες που μας παραδίδει στον τόμο Από την αφάνεια στη δόξα, οι οποίες απαρτίζουν παράδειγμα μίμησης για τους νεαρούς αναγνώστες, που τους καλεί να επιδείξουν πρωτίστως ανιδιοτέλεια και αλτρουισμό13. Εξαιρουμένων των βιογραφουμένων που ακολούθησαν ιερατικό βίο, ακόμη και σε εκείνες τις βιογραφίες που αναφέρονται σε σημαντικές μορφές του πνεύματος ή της πατριωτικής δράσης, όπως ο Μάρκ Τουαίην ή ο Κωνσταντίνος Κανάρης, δεν απουσιάζουν ένθετες αναφορές στη βαθιά πίστη τους, η οποία και προβάλλεται ως η ειδοποιός διαφορά που τους οδήγησε στην επιτυχία. Η μόνη βιογραφία που λειτουργεί αντισταθμιστικά στην έντονη θεολογική ανάγνωση της ζωής που εφαρμόζεται γενικότερα, είναι αυτή του Τζων Άνταμς, Β΄ Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, που τελικά παρά τις παροτρύνσεις της οικογένειάς του δεν σταδιοδρόμησε ποτέ ως ιερέας. Η σειρά των διηγημάτων του, τα οποία όπως είπαμε υπέγραφε με ψευδώνυμο, προφανώς για λόγους βιοπορισμού, συνέχεται από μια ενιαία φιλοσοφία η οποία υπαγορεύεται από τη σκοπιμότητα της έκδοσης. Παρόλα αυτά, το γεγονός αυτό δεν αποτελεί αιτία για στρατηγικές υπαναχωρήσεις στο επίπεδο των προδιαγραφών. Απλά το πλαίσιο αναφοράς και το αναγνωστικό κοινό στο οποίο απευθύνονταν προσδιόρισαν αυστηρά και το περιεχόμενό τους14. Έτσι, σε αυτά παρελαύνουν λογής-λογής κατατρεγμένα από τη μοίρα παιδιά, ορφανά, κακοποιημένα, αδικημένα, παραμελημένα, παιδιά στη δούλεψη σκληρών κι αδίστακτων ανθρώπων, που μεγαλώνουν σε θετές οικογένειες που τα εκμεταλλεύονται και τα κακομεταχειρίζονται, αλλά που στο τέλος δικαιώνονται, βρίσκουν την πραγματική οικογένειά τους15 και η ζωή τα ανταμείβει, χάρη στον ακέραιο χαρακτήρα τους, τη βαθιά πίστη τους, αλλά κυρίως βάσει επουράνιου σχεδίου, μέσω των εκπροσώπων του Θεού στη γη. Το μήνυμα που συνολικά εκπέμπεται είναι για άλλη μια φορά σύμμετρο με τη γενικότερη ιδεολογία του Ζ.Β. Η θεία Πρόνοια αλλά και η ανθρώπινη προσπάθεια συνεργάζονται για την απόδοση της δικαιοσύνης. Αυτή μπορεί να αργεί, σε βαθμό που να δοκιμάζεται η εμπιστοσύνη μας στο Θεό, αλλά στο τέλος πάντα επικρατεί και επιβραβεύει την ψυχική ευγένεια και την καλοσύνη. Οι σε πρώτο επίπεδο συντηρητικές απόψεις αμβλύνονται με μια προσεκτικότερη ανάγνωση, κατά την οποία διακρίνονται οι επί το δημοκρατικότερο –ή, καλύτερα, επί το κοσμικότερο– αντιλήψεις του γράφοντος. Είτε σχολιάζοντας επιγραμματικά το συντηρητισμό της Ευαγγελικής σχολής και την αντίδρασή της στις ριζοσπαστικές πολιτειακές ιδέες (Το Τσοπανόπουλο…, σελ. 39), είτε υπερασπιζόμενος τις διαφωτιστικές αρχές, είτε εξισώνοντας Έλληνες και Τούρκους στο όνομα της κοινής μοίρας όλων των ανθρώπινων πλασμάτων υπό τη σκέπη του Θεού (ό.π., σελ. 81), ακόμα κι όταν η γραφή του τίθεται περισσότερο στην υπηρεσία της παιδαγωγικής και λιγότερο της τέχνης, μπο-

33

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

ρεί κανείς να ανιχνεύσει τη φωνή ενός διαλλακτικού αφηγητή που μολονότι υπερασπίζεται το απόλυτο, κατανοεί συνάμα και το ανθρώπινο. Στα υπόλοιπα μυθιστορήματά του, η θρησκευτικότητα διαχέεται μέσα στον αφηγηματικό ιστό διακριτικά και μετατρέπεται σε οργανική πρώτη ύλη της ιστορίας, υποβάλλοντας και όχι επιβάλλοντας διδαχές. Μέσα από την παρουσίαση ασυσχέτιστων (τουλάχιστον σε πρώτο επίπεδο) με την ελληνορθόδοξη παράδοση ιστοριών, εκεί που δεν επιδιώκεται άμεσα ο ηθικός φρονηματισμός αλλά η θεματολογία ξεφεύγει προς το διασκεδαστικότερο, η αρτίωση του νέου ανθρώπου και η ενστάλαξη της πίστης παραμένουν βασικοί άξονες της σκοποθεσίας της γραφής του Ζ.Β. Αν ισχύει λοιπόν ότι η δραστικότητα του λογοτεχνικού λόγου συγκινεί μακροπρόθεσμα και συντελεί στο μετασχηματισμό των συνειδήσεων των αναγνωστών16, αυτή είναι αναμφισβήτητα και χειροπιαστά η πρόθεση των έργων του Ζ.Β.

Μια πρότυπη ελληνικότητα στην υπηρεσία της παιδαγωγικής

34 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Η αναζήτηση της ουσίας του ιδεολογήματος της ελληνικότητας καθόρισε τη νεοελληνική πραγματικότητα, γαλούχησε και ενέπνευσε τους λογοτέχνες. Από το διεθνισμό της φαντασίας του Παλαμά μέχρι τον γεωφυσικό αταβισμό του Γιαννόπουλου, η γενιά του ’30 επιχείρησε την υπέρβαση του δυϊσμού της ελληνικής ταυτότητας17. Το αίτημα για καθαρόαιμα ελληνικά βιβλία βρίσκει πλήρη ανταπόκριση κατά τη δεκαετία του ’70. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλε η παρουσία της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς (1958) και του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου18. Η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, στην εκάστοτε προκήρυξη των λογοτεχνικών της βραβείων, επαναλαμβάνει σταθερά ήδη από το 1958 (Τα Βραβεία, 1958-1973, Αθήνα, 1974) πως τα παιδικά βιβλία πρέπει να κινούνται μέσα στην ελληνική πραγματικότητα, έννοια η οποία όμως ορίζεται πολύ πλατιά19. Στις ανακοινώσεις της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς προκρίνεται η βιωματική μέθεξη στη ζωή και την ιστορία του έθνους αλλά και η απήχηση των σύγχρονων προβληματισμών του Έλληνα, τοποθέτηση που ανακαλεί έμμεσα τη ρήση του Θεοτοκά ότι «ελληνικό είναι κάθε έργο που βγαίνει από τη ζωή, την καρδιά και τη σκέψη των ανθρώπων του έθνους»20. Σε αυτό το πλαίσιο, ο μακροπρόθεσμος στόχος που με συνέπεια υπηρετείται από τον Ζ.Β. είναι η προβολή –απερίφραστα ή έμμεσα– μιας πρότυπης ελληνικότητας, της οποίας η σκοπιμότητα είναι καθαρά παιδαγωγική. Κατ’ αρχάς, ο σεβασμός προς τη γλώσσα θεωρείτο ανέκαθεν το γνησιότερο δείγμα ελληνικότητας21. Η παιδική λογοτεχνία από νωρίς προσανατολίστηκε σε κείμενα που να χαρακτηρίζονται από γλωσσική αρτιότητα. Η γλωσσική λιτότητα του Ζ.Β. δεν σημαίνει και γλωσσική έκπτωση καθώς η γλώσσα, διατηρώντας όλη την επικοινωνιακή της δύναμη, προσαρμόζεται στην αντιληπτική ικανότητα της παιδικής ηλικίας22. Αποφεύγει την ωραιολογία και την απεραντολογία, την επίκληση ηχηρών λέξεων, την υπερβολή ή την αινιγματικότητα.

Ο λόγος του σταθμισμένος με ακρίβεια και ευθυβολία, συνδυάζει την αισθητική διάσταση με την εμφανή του πρόθεση για συστηματική αγωγή του ελληνόπουλου στη σωστή και στρωτή γλώσσα. Σέβεται τις γλωσσικές ιδιομορφίες και τις διατηρεί, εμπλουτίζοντας τα έργα του με τη σημαντικότερη ιδιότητα του σύγχρονου μυθιστορηματικού λόγου, τον πολυγλωσσισμό23, δηλαδή τη συνύπαρξη και διαλεκτική επικοινωνία των διαφόρων μορφών λόγου σε βάση ισοτιμίας και αλληλεπίδρασης. Έτσι, όταν εμβάλλει αποσπάσματα επίσημου λόγου από επιστολές, κείμενα ή ανακοινώσεις υψηλών προσώπων ή όταν κάνει χρήση πηγών, διατηρεί το επίπεδο της πρωτότυπης εκφοράς τους, μολονότι χάνει σε φυσικότητα και δυσχεραίνει τη ροή της ανάγνωσης. Εδώ λειτουργεί με τη λογική του ερευνητή ή και του δασκάλου που υπηρετεί τη γλώσσα συλλήβδην στην αδιάσπαστη συνέχειά της και όχι μόνο στη συγχρονία της. Με την ίδια ευθύνη εξομαλύνει και διευκρινίζει σταθερά τις ασάφειες, εξού και τα κατατοπιστικά γλωσσάρια των παραρτημάτων των έργων του. Η ελληνικότητα όμως δεν κατοχυρώνεται μόνο μέσω της γλώσσας αλλά και από το περιεχόμενο24. Σταδιακά, με την ωρίμαση του ζητούμενου, η έννοια της ελληνικότητας διευρύνεται και περιλαμβάνει και αυτήν της παγκοσμιότητας, πράγμα που δημιουργεί την υποχρέωση στους συγγραφείς της παιδικής λογοτεχνίας να καλλιεργούν στα παιδιά οικουμενική συνείδηση25. Έτσι η εξέταση μορφών από το παγκόσμιο στερέωμα στις μυθιστορηματικές του βιογραφίες ανοίγει τον στενό ελληνικό ορίζοντα σε μια προοπτική υγιούς διεθνισμού που εμπνέεται από τη ρήση του Σολωμού ότι «το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι αληθές»26. Ωστόσο, η ελληνικότητα είναι ως επί το πλείστον ο τρόπος ζωής, ο πολιτισμός, τα προτερήματα και τα ελαττώματα της φυλής μας, η αλήθεια μας χωρίς εξιδανικεύσεις27, και σε αυτό ο Ζ. Β. μεροληπτεί. Η ελληνικότητά του, φτιαγμένη επιλεκτικά από ένα πολυποίκιλο αλλά με εσωτερική συνοχή υλικό αντλημένο από την ελληνοχριστιανική παράδοση,

36 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

το ασίγαστο πάθος του Έλληνα για μάθηση28, το επινοητικό δαιμόνιό του, την αρχαιοελληνική κουλτούρα, την πατριδολατρία, τους άρρηκτους δεσμούς της ελληνικής οικογένειας αλλά και τις αξίες της φιλίας και της συναδελφικότητας, παρουσιάζει κυρίως τις θετικές πλευρές του Έλληνα. Δεν λείπει βέβαια παντελώς και μια διάθεση σκωπτικής αυτοκριτικής, όταν οι ίδιοι οι ήρωες αντιλαμβάνονται από μόνοι τους την υπερβολή των δηλώσεών τους (στο Μαγεμένο κόσμο των βυθών ο ήρωας αυτοσκαρκάζεται όταν επαινεί την υπεροχή του ελληνικού ούζου, σελ. 42). Έτσι, στα Ελληνόπουλα Ροβινσώνες, οι μικροί ήρωες βρίσκονται στη Βομβάη και από εκεί ναυαγοί στο άγνωστο ερημονήσι από την επιθυμία τους να υπηρετήσουν την πατρίδα, ενώ ακόμα και στη «μόνωσή» τους η θύμηση της πατρίδας υπογραμμίζεται από την ονομασία «Βίλλα Ελλάς» που έδωσαν στο προσωρινό τους ενδιαίτημα. Στους Μικρούς ταξιδιώτες στο διάστημα ο Πήτερ Λουκ, το ελληνόπουλο της Αμερικής, αντιπροσωπεύει την Ελλάδα στο πρώτο επίσημο σεληνιακό ταξίδι, ενώ δεν λείπουν οι επανειλημμένες αναφορές στην αρχαιοελληνική προέλευση των ονομασιών των πλανητών. Στον Μαγεμένο κόσμο των βυθών ο συγγραφέας πλέκει κυριολεκτικά το εγκώμιο της Ελλάδας, μη χάνοντας την ευκαιρία να αναφερθεί άλλοτε στον πολιτισμό, άλλοτε στην ιδιοσυγκρασία του Έλληνα, άλλοτε στις διατροφικές του συνήθειες ή τις διασκεδάσεις του κι άλλοτε στο εξερευνητικό δαιμόνιο της φυλής που έφτασε στα πέρατα της οικουμένης. Ακόμη και στο μεταφραστικό έργο του (Παράξενη περιπέτεια στη ράχη μιας φάλαινας) δεν χάνει την ευκαιρία να αναφερθεί στις εξαιρετικές ικανότητες των αρχαίων Ελλήνων, όπως π.χ. στην εξημέρωση των δελφινιών (σε αυτά τα σημεία η μετάφραση συνιστά ερμηνευτική παρέμβαση-προσθήκη). Στις μυθιστορηματικές βιογραφίες του τόμου Από την αφάνεια στη δόξα, στις επτά από τις δεκατρείς συνολικά, αναφέρεται σε Έλληνες των οποίων τα χαρακτηριστικά συνθέτουν την προσωπική του αντίληψη της έννοιας της ελληνικότητας. Αυτή συντίθεται από την πίστη στο Θεό και την ευλάβεια, την εργατικότητα, την προσήλωση στον ευγενή στόχο, την αγάπη και αυτοθυσία για την πατρίδα, το πάθος για τη μάθηση, αλλά και τη μετριοφροσύνη, την ευγένεια, το σεβασμό και τη γενναιοδωρία, υλική και ψυχική. Το ίδιο και οι ξένοι βιογραφούμενοι –Αμερικανοί ως επί το πλείστον–, συγκεντρώνουν τα ίδια χαρακτηριστικά και είναι εξίσου ελληνοπρεπείς. Ως επιστέγασμα όλων των παραπάνω θα λέγαμε πως, αν αληθεύει η διαπίστωση του Χ. Σακελλαρίου ότι η νεοελληνική παιδική λογοτεχνία δεν έχει καταφέρει να δώσει έναν τύπο

Λίγα

την ηµέρα…

KYK¤Ã¼ÃÄOYN º°¹ ª¶

Oικογένεια

Κοινωνία – φιλία

Γίνετε µέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόµια και δώρα.

KYK¤Ã¼ÃÄOYN º°¹ ª¶

τα

Συναισθήµα

KYK¤Ã¼ÃÄOYN º°¹ ª¶

Οδική ασφάλεια

ήρωα αντιπροσωπευτικό και γενικά αποδεκτό, παρά τη δυναμική του παλαιότερου και σύγχρονου εθνικού μας βίου29, ο Ζ.Β. με το έργο του επιδιώκει να καλύψει το κενό, προβάλλοντας τη δική του εκδοχή μιας ιδεατής ελληνικής συμπεριφοράς.

Αφηγηματικές τεχνικές: στον πόλο της παράδοσης

38 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Ο Ζ.Β. εφαρμόζει μια ενδιαφέρουσα παιδαγωγική και συγγραφική τακτική. Αντί να θεωρητικολογεί, σπεύδει να δίνει εύστοχα παραδείγματα (exempla) που αισθητοποιούν τις όποιες αφηρημένες ιδέες του30. Ως προς τις αφηγηματικές του τεχνικές, δεν θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε κάποια καινοτομία ή προβάδισμα από την εποχή του. Ο τριτοπρόσωπος παντογνώστης ενήλικας αφηγητής31 αφήνει το αποτύπωμά του έντονα στη διαδικασία της αφήγησης. Μία τα πάντα καθορώσα αφηγηματική συνείδηση έχει τον απόλυτο έλεγχο του χειρισμού του αφηγηματικού υλικού και κάποτε δηλώνει απερίφραστα την παρουσία του μέσα από το πρώτο πληθυντικό. Οι παρεμβάσεις του συχνά διασπούν την ψευδαίσθηση της αληθοφάνειας, και συχνά προοικονομεί σε βάρος του απαραίτητου σασπένς και της έκπληξης. Oι χαρακτήρες αποδίδονται κυρίως μέσα από τις περιγραφές του32 και λιγότερο μέσα από τις πράξεις τους, γεγονός που επιβάλλει μία προδιαγεγραμμένη πρόσληψή τους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι αγνοεί ή δεν κάνει χρήση προηγμένων δυνατοτήτων της αφήγησης, όταν οι περιστάσεις το υπαγορεύουν. Έτσι διακρίνονται κομμάτια όπου η τριτοπρόσωπη εποπτεία υποχωρεί προς όφελος μιας εις βάθος ψυχο-αφήγησης, που αποκαλύπτει τον εσωτερικό κόσμο των προσώπων, και κάποιες άλλες στιγμές σύντονου οίστρου, όταν ο αφηγητής ενστερνίζεται τις απόψεις των ηρώων του, ακούμε στην αφήγηση μέσω του ελεύθερου πλάγιου λόγου την αρμονική συνήχηση της φωνής του ήρωα και του ιδίου33, εφόσον μοιράζονται το ίδιο αξιακό σύστημα και ταυτίζονται ως προς το ήθος. Γιατί ο Ζήσιμος Βιρβίλλης δεν αποτελεί αναγνωρίσιμη μονάδα της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας; Στο παραπάνω ερώτημα πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν. Παρά το γεγονός ότι η παιδική λογοτεχνία έχει εξελιχθεί σε αυτόνομο είδος, με τα δικά του χαρακτηριστικά και θεωρητικά εργαλεία, εξακολουθεί στην κοινή συνείδηση να αποτελεί παρακλάδι και «αποπαίδι» της mainstream λογοτεχνίας34, εξού και η παραγνώριση ή η υποβάθμιση της αξίας των λογοτεχνών που την υπηρετούν35. Από την άλλη, η σχέση της λογοτεχνίας με το ευρύτερο πολιτικό και πολιτιστικό συγκείμενο και τη μεγάλη αφήγηση του έθνους οδηγεί στην άτυπη σύνταξη ενός κανόνα36 της παιδικής λογοτεχνίας, ενός μηχανισμού δηλαδή καθιέρωσης ανθρώπων και έργων, με σύμμαχους το εκδοτικό, ακαδημαϊκό, εκπαιδευτικό και πάσης φύσεως κατεστημένο, κανόνας ο οποίος επιβάλλει και εδραιώνει διακρίσεις. Οι μη μετέχοντες στον κανόνα συγγραφείς της περι-

39

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

φέρειας, παραμένουν συνήθως στη σκιά, με κριτήρια όχι αναγκαστικά λογοτεχνικά. Ο Βιρβίλλης, ευαίσθητος δέκτης των εξελίξεων του πεδίου της παιδικής λογοτεχνίας, αφουγκράζεται τους κραδασμούς του, τους αφομοιώνει και τους μετασχηματίζει δημιουργικά στο έργο του. Οι επιρροές του προδίδουν ενημέρωση, ευαισθησία, αλλά όχι δουλική μίμηση. Πολυσχιδής στα ενδιαφέροντα και προσηλωμένος στις αρχές του, δοκιμάζει τις δυνάμεις του σε μια πλατιά γκάμα ειδών, από το παραμύθι και την ιστορική βιογραφία-μυθοπλασία μέχρι το αντιστασιακό και το αστυνομικό μυθιστόρημα, που του παρέχουν στην ουσία το άλλοθι για τη συγγραφή βιβλίων γνώσεων με έντονο παιδαγωγικό χαρακτήρα. Παρόλη την ηθικοπλαστική του διάθεση, καταφέρνει με ρεαλιστική-εικονοπλαστική δεινότητα να μεταδώσει λυρικό παλμό και δραματική συγκίνηση, ενώ είναι ευδιάκριτη σε όλο το έργο του η ειλικρίνεια των προθέσεών του. Το έργο του Βιρβίλλη, επιπλέον, συμμετέχει ενεργά στην προσπάθεια νοηματοδότησης της έννοιας της ελληνικότητας και προτείνει άλλοτε απερίφραστα και άλλοτε με εμμεσότητα την προσωπική του ερμηνευτική εκδοχή.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

40

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

1. Γιάκος Δημήτριος, Ιστορία της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας του ΙΘ΄ και του Κ΄ αι. (βελτιωμένη και συμπληρωμένη), Αθήνα, Παπαδήμας, 1993 (1979), σ. 91. 2. Καπαδάκη-Σπύρου Καίτη, «Η ζωή, το έργο και η προσφορά δύο Πάτμιων καθηγητών του απόδημου Ελληνισμού, του Μιχάλη Μαυρουδή και του Ζήσιμου Βιρβίλλη», Πρακτικά Συμποσίου της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου, 2009. 3. Το δίλημμα σχετικά με το ποιος πρέπει να είναι ο πρωταρχικός χαρακτήρας ενός παιδικού βιβλίου, ο παιδαγωγικός ή ο αισθητικός, απασχόλησε μέχρι πρόσφατα τους δημιουργούς και θεωρητικούς της Παιδικής Λογοτεχνίας. Βλ. Χατζηδημητρίου Σοφία (επιμ.), Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Ελληνική Παιδική Λογοτεχνία. Το παρελθόν, το παρόν, το μέλλον της, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1999, σσ. 103-107. 4. Μαλαφάντης Κωνσταντίνος, Παιδαγωγική της Λογοτεχνίας, τόμος Β΄, Αθήνα, Γρηγόρης, 2005, σ. 228. Αναφερόμενος ο μελετητής στις τεχνικές του Άλκη Τροπαιάτη, χρησιμοποιεί αυτήν ακριβώς τη φράση. Εδώ πρέπει να προσθέσουμε και μια δική μας παρατήρηση. Ο Άλκης Τροπαιάτης είχε επίσης γράψει μυθιστορηματικές βιογραφίες μεγάλων ανδρών, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονταν και οι Λίβινγκστον και Λίνκολν, που φιλοξενούνται και στο έργο του Ζ.Β. Αυτές οι κοινές επιλογές τους προδίδουν μιαν ελάχιστη μεν, συγγενή δε, βάση παιδαγωγικών ενδιαφερόντων και ιδεολογικών θέσεων. 5. Townsed John Rowe, Written for Children: An Outline of Children’s English Literature, London, Garnet Miller, 1965, σ. 67. 6. Για τις περιπετειώδεις ιστορίες, βλ. Butts Denis, “The adventure story”, στο: Stories and Society, Children’s Literature in its social context, Butts Denis (ed.), Macmillan, Lumiere Press Ltd, 1992, σσ. 64-83.

7. Σύμφωνα με άλλες ομαδοποιήσεις, τα βιβλία γνώσεων διακρίνονται σε διδακτικά και αφηγηματικά. Βλ. Siegfried Aust, Das Sachorientierte Kinder und Jugendbuch, L. Binder, Hrsg., Wien, 1983, σ. 22. 8. Καρπόζηλου Μάρθα, Το παιδί στη χώρα των βιβλίων, Αθήνα, Καστανιώτης, 1994, σσ. 104110. 9. Αγγελοπούλου Βίτω, Παιδικά βιβλία που βράβευσε ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου 1970-1986, Αθήνα, 1987, ΚΕΠΒ (λογοτεχνικά έργα που ταξινομούνταν στις κατηγορίες «Ιστορίες και διηγήματα από τη φύση», «Χρονικά πολιτειών» και «Μυθιστορηματικές βιογραφίες», θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν και στα βιβλία γνώσεων). 10. Dulce-Utile στην Ars Poetica του Οράτιου (βλ. Wellek R. & Warren A., Theory Of Literature, Harmondsworth, 1963, σ. 29 κ.ε. 11. Anne Bower, Epistolary Responses: The Letter in 20th-Century American Fiction and Criticism, University of Alabama Press, Tuscaloosa, AL., 1997, σ. 5. 12. Τον Ροβινσώνα του Defoe, εκφραστή του πνεύματος της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας με πρότυπο τον παραγωγό-καταναλωτή και την επίπλαστη αυτάρκειά του, ακολούθησαν μια σειρά από μεταπλάσεις του μύθου του ερημίτη, που κυμαίνονταν από τη γραμμή του ηθικοδιδακτισμού και του παιδαγωγισμού μέχρι αυτήν της αναθεώρησης του πολιτισμικούφιλοσοφικού μοντέλου της ζωής. Έτσι, ο 18ος και ο 19ος αι. μάς παρέχουν, μεταξύ άλλων, τον Γερμανό Ρoβινσώνα του J. H. von Campe (1779), τη θρησκευόμενη και ασυγκρουσιακή οικογένεια ερημιτών Robinson του Ελβετού Jean Wyss (1812-1813), τις παράξενες μέρες μερικών ναυτικών του Johann Schnaber ο οποίος συμβαδίζει με το πνεύμα του Διαφωτισμού προβάλλοντας τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, αλλά και τη Μυστηριώδη νήσο (1874) του Ι. Βερν, με το πρότυπο του τεχνοκράτη-δημιουργού. Ο 20ός αι., περισσότερο αναθεωρητικός και ανατρεπτικός, μας δίνει Ροβινσωνιάδες όπως του J. Giraudoux, με την ψυχική- εσωτερική μόνωση της ευαίσθητης έφηβης Σουζάνας (1921), την ποιητική συλλογή του Saint John Perse, Εικόνες για τον Ροβινσώνα Κρούσο (1904-1905), όπου η επιστροφή στον πολιτισμό μετατρέπει τον ήρωα σε νοσταλγό της ερημιάς του και τον Παρασκευά σε κουτοπόνηρο υπηρέτη, αλλά και τις δύο εκδοχές της Ροβινσωνιάδας του Michel Tournier (1967/1971), που βρίσκονται σε πλήρη αντιπαράθεση με το έργο του Defoe, καταγγέλλοντας την αλλοτριωτική επενέργεια του πολιτισμού (βλ. Ζερβού, Λογοκρισία και αντιστάσεις στα κείμενα των παιδικών μας χρόνων, Οδυσσέας, Αθήνα 1993, σσ. 171-187). 13. «Είναι πραγματικά να θαυμάζει κανείς πώς ένα παιδί σε τέτοια ηλικία σκέφτεται έτσι, όταν μερικά παιδιά, άλλο τίποτα δε σκέφτονται παρά τον εαυτό τους μόνο και ίσως πώς θα κάνουν μια καλή καριέρα στην κοινωνία μεγαλώνοντας» (από τη βιογραφία του Λίβινγκστον). 14. Επρόκειτο για εκδόσεις στο όνομα της Εκκλησίας, με σαφή ηθικοπλαστική ταυτότητα. 15. Μια συνήθης φαντασίωση του παιδιού είναι ότι έχει υιοθετηθεί και ότι οι πραγματικοί γονείς του είναι ευγενείς και πλούσιοι. Αυτή την περιέγραψε ο Φρόυντ (1909) ως οικογενειακό μυθιστόρημα (μύθο) και την ερμήνευσε ως ασυνείδητο μηχανισμό μέσω του οποίου το παιδί αντιμετωπίζει τις απαγορευμένες οιδιπόδειες επιθυμίες του και εκφράζει τη νοσταλγία του για τον χαμένο παράδεισο της βρεφονηπιακής ηλικίας (βλ. Freud Sigmund, “Family romances”, The standard edition of the complete works of Sigmund Freud (vol. 9), Hogarth Press, 1909 (1959), σσ. 235-241. Με αφορμή ένα κοινωνικό μυθιστόρημα του Ι. Δ. Ιωαννίδη, ο Κ. Μαλαφάντης σχολιάζει τη δομή ορισμένων παιδικών αναγνωσμάτων ψυχαναλυτικά (Παιδαγωγική της Λογοτεχνίας, τόμος Β΄, σσ. 248-249) και αναφέρεται στη βαθιά δομή των οικογενειακών σχέσεων όπως παρουσιάζονται στην παιδική λογοτεχνία κάνοντας αναφορά και στην παραπάνω θεωρία. 16. Καλλέργης Ηρακλής, «Ματιές στο θρησκευτικό νεανικό μας μυθιστόρημα», στο: Το σύγχρονο ελληνικό παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα (επιμ.: Τ. Τσιλιμένη), Αθήνα, Σύγχρονοι Ορίζοντες, σσ. 144-154. 17. Τζιόβας Δημήτρης, Οι μεταμορφώσεις του εθνισμού και το ιδεολόγημα της ελληνικότητας στο Μεσοπόλεμο, Αθήνα, Οδυσσέας, 1989, σελ. 52. 18. Καλλέργης Εμμ. Ηρακλής, «Ελληνική και Ευρωπαϊκή παιδική λογοτεχνία», περ. Διαδρομές, τχ. 33, Άνοιξη 1994, σσ. 12-19 (13)· Δελώνης Αντώνης, Ελληνική παιδική λογοτεχνία,1835-1985: από τις πρώτες ρίζες μέχρι σήμερα, Αθήνα, Ηράκλειτος, 1986, σ. 28.

41 

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

42

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

19. Μουλά Ευαγγελία, «Το δίλημμα “Παράδοση-Μοντερνισμός” και η αρχή της ελληνικότητας στο πεδίο του παιδικού βιβλίου», περ. Διαδρομές, τχ. 20, Χειμώνας 2005. 20. Θεοτοκάς Γ., Πνευματική Πορεία, Αθήνα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, χ.χ., σσ. 50-51. 21. Παρλαμάς Μ. Γ., 1972, «Ο σεβασμός προς τη λέξη», στο: Οι Επιφυλλίδες του Σαββάτου, Ηράκλειο Κρήτης, σ. 11. 22. Καλλέργης Εμμ. Ηρακλής, «Σκέψεις για τη Φύση και το Ρόλο της Παιδικής Λογοτεχνίας», Η παιδική λογοτεχνία και το μικρό παιδί, Εισηγήσεις στο Β΄ Σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Αθήνα, 1988, Καστανιώτης. 23. Στη θεωρία λογοτεχνίας ο Μπαχτίν χρησιμοποιεί την έννοια ως ανάμιξη δύο κοινωνικών γλωσσών, συνάντηση διαφορετικών γλωσσικών συνειδήσεων (βλ. Bakhtin Mikhail, Προβλήματα λογοτεχνίας και αισθητικής, μτφρ.: Γιώργος Σπανός, Πλέθρον, Αθήνα 1980, σσ. 228-237. 24. Αργυρίου Α., 1983, «Το θέμα της Ελληνικότητας στην Πεζογραφία μας», στο: Τσαούσης Δημήτρης, Ελληνισμός-Ελληνικότητα: ιδεολογικοί και βιωματικοί άξονες της νεοελληνικής κοινωνίας, Αθήνα, Εστία, 2001 (4η έκδοση). 25. Κανατσούλη Μένη, Αμφίσημα της Παιδικής Λογοτεχνίας – Ανάμεσα στην ελληνικότητα και την πολυπολιτισμικότητα, Αθήνα, 2002, Σύγχρονοι Ορίζοντες. 26. Πολίτης Λίνος, Γύρω από το Σολωμό, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1985, σ. 375. 27. Livingstone R. W., Ελληνικά ιδανικά και σύγχρονη ζωή, μτφρ.: Χόνδρου Δ., χ.ε., 1950, σ. 64. 28. Οι Έλληνες της Διασποράς διαπνέονταν κυρίως από «πολιτισμικό πατριωτισμό», δηλαδή μια γενική συνείδηση ταύτισης των εθνικών αλλά και των οικονομικών τους συμφερόντων (κυρίως μετά το 1880 και την αυξανόμενη ιμπεριαλιστική διείσδυση) με την πολιτιστική υπεροχή. Η αρχαιολατρία τους ήταν περισσότερο ένδειξη αγνού θαυμασμού, και το εκπαιδευτικό δίκτυο, ελλείψει ενός κεντρικού οργανωτικού άξονα, είχε περισσότερο συμβολική παρά ταξική λειτουργία (βλ. Τσουκαλάς Κωνσταντίνος, Εξάρτηση και αναπαραγωγή. Ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών μηχανισμών στην Ελλάδα (1830-1922), Θεμέλιο, Αθήνα, 1992 (6η έκδοση), 1977, σσ. 470-477 & 492-495). 29. Σακελλαρίου Χ., «Ήρωες και πρότυπα συμπεριφοράς στην παιδική λογοτεχνία», στο: Κατσίκη-Γκίβαλου Άντα, Παιδική Λογοτεχνία: Θεωρία και Πράξη, τομ. Α΄, Αθήνα, 1993, Καστανιώτης, σσ. 119-128. 30. Μαλαφάντης Κωνσταντίνος, Παιδαγωγική της Λογοτεχνίας, τόμος Β΄, Αθήνα, 2005, Γρηγόρης, σ. 228. Βλ. και σημ. 4. 31. Rose Jaqueline, The case of Peter Pan, the impossibility of children’s fiction, London Mac Millan, 1984, σ. 59. 32. Η R. Lukens υποστηρίζει ότι οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες μπορούν να αποδοθούν είτε μέσω περιγραφής από τον αφηγητή, είτε μέσω των σκέψεων και σχολίων των άλλων ηρώων, είτε μέσα από τις πράξεις τους (Βλ. Lukens Rebecca, A critical handbook of Children’s literature, Glenview, Ill. Scott-Foresman/Little Brown, 1990, σ. 43 κ.ε.). 33. Στην ορολογία της Cohn, ο ελεύθερος πλάγιος λόγος αποκαλείται «αφηγημένος μονόλογος» (σσ. 139-192). Στην περίπτωση του Ζ.Β. αποτελεί σταθερά συγκινησιακά δοσμένο μονόλογο, που πετυχαίνει την αρμονική με το χαρακτήρα συν-αφήγησης. Βλ. Cohn Dorrit, Transparent Minds. Narrative Modes for presenting Consciousness in Fiction, Princeton University Press, Princeton, 1978 (Διαφανή πρόσωπα. Αφηγηματικοί τρόποι για την παρουσίαση της συνείδησης στη μυθοπλασία, μτφρ.: Δήμητρα Γ. Μπεχλικούδη, Αθήνα, 2001, Παπαζήσης, σσ. 187-189). 34. Ζερβού Αλεξάνδρα, Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, Πατάκης, Αθήνα, 1996, σσ. 113-116· Hunt Peter, “Childist criticism: The Subculture of the Child, the Book and the Critic”, περ. Signal 43 (1984), σσ. 42-59. 35. Από τις τέσσερεις σημαντικότερες Ιστορίες Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Δημαρά, Πολίτη, Καμπάνη, Βουτιερίδη) απουσιάζουν σχεδόν παντελώς οι εκπρόσωποι της παιδικής λογοτεχνίας. Βλ. Μαλαφάντης Κωνσταντίνος, Θέματα παιδικής λογοτεχνίας, Αθήνα, 2001, Πορεία, σσ. 39-60. 36. Μουλά Ευαγγελία, Αρχαία Τραγωδία και παιδί, Αθήνα, 2010, Κριτική, σσ. 91-95.

β ιβλιοπαρουσίαση

MAΡΤΙΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ - μΑΪΟΣ 2013

43/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Σοφία Μαντουβάλου ΤΟ ΑΡΧΟΝΤΟΠΟΥΛΟ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΠΥΡΓΟΣ Εικ.: Β. Ψαράκη Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 36

Στη μαγεία του λόγου και του ύφους του λαϊκού παραμυθιού ταξιδεύει του μικρούς αναγνώστες η Σοφία Μαντουβάλου. Ένα σύντομο παραμύθι που εξελίσσεται στα πυργόσπιτα της Μάνης εξιστορεί η συγγραφέας για να εισαγάγει τα παιδιά στη μαγεία του παραμυθιού. Μια πεντάμορφη γεννιέται, οπότε έρχονται μιλιούνια οι άνθρωποι απ’ όλα τα πλάτη και μήκη της γης για να τη δουν και να τη θαυμάσουν. Στις σαράντα μέρες έρχονται και οι μοίρες και νονές και της χαρίζουν την ομορφιά, τη λάμψη και τη ζεστασιά του ήλιου. Μα… πώς θα συνεχιζόταν το παραμύθι αν δεν συνέβαινε το κακό; Έρχεται λοιπόν και μια γριά ξωτικιά και από ζήλια αφήνει την κατάρα της στην Ηλιόχαρη: «Όποιο παλικάρι σ’ αγαπήσει να πετρώσει». Κι όταν γίνεται η Ηλιόχαρη είκοσι χρονών την ερωτεύεται ένα βασιλόπουλο από μακρινό τόπο δίχως να ξέρει για την κατάρα. Έτσι πετρώνει και γίνεται πύργος. Όπως σε όλα τα παραμύθια βέβαια, τα μάγια για να λυθούν απαιτούν θυσίες και αγάπη πραγματική. Έτσι και σ’ αυτό, τα μάγια λύνονται και το βασιλόπουλο-πύργος θα ξαναγίνει άνθρωπος όταν νιώσει μεγάλο πόνο από αγάπη και τελικά παντρευτεί την Ηλιόχαρη. Λιτή γλώσσα και έκφραση χρησιμοποιεί η συγγραφέας για να μεταφέρει την ουσία της ιστορίας στους αναγνώστες. Εξάπτει τη φαντασία και την περιέργεια για την εξέλιξή του. Το παραμύθι εικονογραφεί η καταξιωμένη στο χώρο του παιδικού βιβλίου Βάσω Ψαράκη με το γνωστό της ύφος, που συνάδει με το λόγο του παραμυθιού. Τ.Τσ.

Αλεξάνδρα Μητσιάλη Η ΚΟΥΚΛΑ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Εικ.: Κατερίνα Χαδουλού Παπαδόπουλος, Αθήνα 2012, σελ. 32

Μια πανέμορφη κούκλα βγαίνει από τα χέρια μιας μικρής εργάτριας κατασκευής παιχνιδιών. Τα μάτια της τα όμορφα και το στόμα της που κάτι θέλει να σου πει την καθιστούν αξιολάτρευτη. Η μικρή εργάτρια την ονομάζει Λι και της υπόσχεται πως θα την αγαπά για πάντα. Την ίδια αγάπη νιώθει για την κούκλα και η Όλια, από την άλλη άκρη της γης, ένα κοριτσάκι που πουλάει παιχνίδια στο δρόμο. Την κούκλα θα αγοράσει ο πατέρας της Σοφίας ως δώρο για τη γιορτή της. Η κούκλα θα προξενήσει τα ίδια τρυφερά συναισθήμα-

44/2

τα στο κοριτσάκι που της υπόσχεται πως θα την αγαπά παντοτινά. Πόσες φορές η αγάπη πλημμυρίζει τις καρδούλες των παιδιών για τα αντικείμενα που ταυτίζονται με τη μικρή πατρίδα της παιδικής τους ηλικίας!

Α.Β.

Αλεξάνδρα Μπίζη

Ο ΠΕΙΡΑΤΗΣ ΠΕΡΠΕΡΟΥΑ ΣΤΟ ΣΤΟΙΧΕΙΩΜΕΝΟ ΚΑΣΤΡΟ Εικ.: Ν. Καπατσούλια Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 40

Η παρέα του Περπερούα, του Πυξίδα της Ευτυχίας και του παπαγάλου Σαρδάμ, γνωστή από τη σειρά «Χωρίς σωσίβιο», βρίσκεται στο στοιχειωμένο κάστρο του τρομερού Ντον αναζητώντας έναν αμύθητο θησαυρό. Ο τρομερός πειρατής τρέμει από το φόβο του, αλλά με την υποστήριξη του Πυξίδα δεν θα αργήσει να βρεθεί μπροστά στο μπαούλο με το θησαυρό! Τη στιγμή που ετοιμάζονται να πάρουν το θησαυρό, ένα φτέρνισμα τους κάνει να παγώσουν νομίζοντας ότι είναι το φάντασμα του Ντον. Όμως πρόκειται για τον Σεβάχ το γάτο, που είναι κλεισμένος μέσα σε ένα ντουλάπι, μεταμορφωμένος από μάγια. Για να λυθούν τα μάγια και να γίνει όπως πρώτα μία είναι η λύση. Να ριχτεί το μπαούλο με το θησαυρό στη θάλασσα. Κανείς όμως δεν το σκέφτεται, γιατί πάνω απ’ όλα η παρέα βάζει τη φιλία. Η ιστορία τελειώνει με τη φράση: «…οι φίλοι είναι ο καλύτερος θησαυρός». Την ιστορία συνοδεύουν πληροφορίες σχετικές με τα κάστρα καθώς και δραστηριότητες για τους μικρούς αναγνώστες. Η Ν. Καπατσούλια προσθέτει τη δική της πινελιά μέσα από το εικονογραφικό ζωντάνεμα των ηρώων. Τ.Τσ.

Ράνια Μπουμπουρή

ΣΤΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ ΔΕ ΣΕ ΑΓΑΠΩ Εικ.: Γιώργος Πετρίδης Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 56

Η Παναγιώτα είναι συνέχεια θυμωμένη με τη μαμά της και δεν την αγαπά όταν μπαίνουν στο αυτοκίνητο. Όλο «μη» και «μη»! Ούτε καν την παίρνει στην αγκαλιά της, αφού κάτι τέτοιο απαγορεύεται. Η μαμά προσπαθεί με ήπιο αλλά και χιουμοριστικό τρόπο να την πείσει, αλλά μάταια… Τελικά το καταφέρνει η γιαγιά της, που έρχεται να μείνει μαζί τους ύστερα από μια βόλτα όπου ο μπαμπάς κάνει ένα απότομο φρενάρισμα από το οποίο κοντεύουν να σκοτωθούν. Έτσι η Παναγιώτα αντιλαμβάνεται πόσο σημαντικοί είναι οι κανόνες της οδικής κυκλοφορίας κι αρχίζει ν’ αγαπά τη μαμά της μέσα κι έξω από το αυτοκίνητο! Α.Β.

45/3

Ράνια Μπουμπουρή

Ο ΦΑΛΤΣΟΣ ΝΑΝΟΣ Εικ.: Νίκη Λεωνίδου Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 28

Τη φωνή του νάνου δεν την αντέχει κανείς. Είναι φάλτσος ως εκεί που δεν παίρνει άλλο. «Να, να, να», λέει, και όλοι κλείνουν τ’ αυτιά τους. Ο Νάνος είναι δυστυχισμένος. Περπατά και σκέφτεται τι να κάνει. Όταν θα βρεθεί μπροστά στην ανοικτή πόρτα του θερμοκηπίου, όπου υπάρχουν μαραμένες τουλίπες, μόνος του καθώς είναι, αρχίζει να τραγουδά: «Να, να , να…» Και τότε γίνεται ένα θαύμα, που δεν θα το αποκαλύψουμε, για να απολάυσουν οι μικροί αναγνώστες μέχρι τέλους αυτό το υπέροχο παραμύθι!

Α.Β.

Κάρμεν Ρουγγέρη

Ο ΙΑΣΟΝΑΣ ΚΑΙ Η ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ Καλιτεχνική επιμέλεια: Χριστίνα Κουλουμπή Λιβάνης, Αθήνα 2012, σελ. 102

Θεατρικό έργο σχετικό με την Αργοναυτική Εκστρατεία, παρουσιασμένο από την έμπειρη Κάρμεν Ρουγγέρη και τη μόνιμη βοηθό της Χριστίνα Κουλουμπή. Θεατρικοί διάλογοι, τραγούδια, φωτογραφίες από την παράσταση, όλα τόσο όμορφα παρουσιασμένα, που νομίζεις ότι παρακολουθείς το έργο διαβάζοντας! Η γνώση και η πολύχρονη εμπειρία των συντελεστών είναι με την πρώτη ματιά εμφανέστατη!

Α.Β.

Μαρία Ρουσάκη

ΚΟΚΚΙΝΕΣ ΚΑΟΥΜΠΟΪΚΕΣ ΜΠΟΤΕΣ Εικ.: Πωλίνα Παπανικολάου Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 38

Χαριτωμένο αφήγημα με θέμα του τις έντονες αλλά βραχύβιες αγάπες των παιδιών για ορισμένα αντικείμενα, που γίνονται… καπνός μόλις κάτι άλλο τους κεντρίσει την επιθυμία. Γραμμένο σε πρωτοπρόσωπη γραφή, με τη Νεφέλη να αφηγείται πόσο πολύ χάρηκε, πόσο πολύ παραδόθηκε σε φανταστικά ταξίδια στην άγρια Δύση, όταν η νονά τής χάρισε τις καουμπόικες μπότες της. Τόσο πολύ, που δεν ήθελε να τις βγάλει από τα πόδια της – ήθελε να κοιμάται μαζί τους! Ώσπου… Για τα παιδιά, αλλά ακόμη και για τους μεγάλους, υπάρχει πάντα ένα «ώσπου», που ανατρέπει τις… δεδομένες αγάπες. Ιδιαίτερα επιτυχημένη η εικονογράφηση της Πωλίνας Παπανικολάου. Α.Β.

46/4

Geoffroy de Pannart

ΕΛΑ ΠΙΤΑ ΝΑ ΣΕ ΦΑΩ Εικ.: Geoffroy de Pannart Παπαδόπουλος, Αθήνα 2012, σελ. 40

Η πίτα που ξεφεύγει από τα χέρια του κούνελου ροβολάει κατρακυλώντας στο δάσος, παρά την αγωνιώδη προσπάθεια όλων των ηρώων των παραμυθιών να την πιάσουν. Τελικά καταλήγει στα πόδια του λύκου. Ευκαιρία για συμφιλίωση; Ποιoς ξέρει; Πάντως, στο πάρτι που γίνεται για τα γενέθλια της γιαγιάς συμμετέχει και ο λύκος, καθισμένος δίπλα της, τρώγοντας ένα κομμάτι πίτας!

Α.Β.

Ένρικ Γιουκ

Η ΜΑΓΙΣΣΑ Εικ.: Όσκαρ Τ. Πέρεζ Απόδοση: Ασημίνα Γιαννοπούλου Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 32

ΤΟ ΒΑΜΠΙΡ Εικ.: Φερνάντο Φαλκόνε Απόδοση: Ασημίνα Γιαννοπούλου Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 32

Και τα δυο βιβλία ανήκουν στη σειρά «Το μπαούλο με τα τέρατα». Στο πρώτο, η μάγισσα Σαψαλία «μετακομίζει» από το ένα παραμύθι στο άλλο με κακούς σκοπούς. Στο δεύτερο, το βαμπίρ Αιματουλίνο προβληματίζεται με τους κυνόδοντές του, αφού δεν μπορεί να «δαγκώσει»… νόστιμους λαιμούς! Χορταστική εικονογράφηση, λιγοστό κείμενο, ευκολοδιάβαστα βιβλία για παιδιά 4 ετών και άνω. Α.Β.

47/5

για παιδιά 7 ετών και πάνω Μαρία Αντωνίου

Ο ΔΙΑΣ, ΤΟ ΣΟΪ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΤΡΕΛΟΠΑΡΕΑ – 2 Κέδρος, Αθήνα 2012, σελ. 288

Όταν οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου ξύπνησαν στον Ψηλορείτη της Κρήτης, για την τρελοπαρέα των εφτά παιδιών αρχίζει η δράση. Θεοί και παιδιά μπλέκονται σε απίστευτες περιπέτειες που θα ξετρελάνουν τους νεαρούς αναγνώστες. Καλό είναι να ξεκινήσουν διαβάζοντας το πρώτο βιβλίο της σειράς, στο οποίο παραπέμπει διαρκώς η συγγραφέας. Λ.Ψ.

Χρήστος Δημόπουλος

ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΟΥΡΑΝΙΟ ΤΟΞΟ Εικ.: Χρήστος Δημόπουλος Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 102

Μετά από μια μικρή εισαγωγή-εξομολόγηση, προερχόμενη από την παιδική του ηλικία, ο Χρήστος Δημόπουλος παραθέτει ιδέες για δημιουργίες με υλικά το χαρτί, τα χρώματα, τα ψαλίδια, τις κολλητικές ταινίες και διάφορα άλλα σύνεργα. Η εικονογράφησή του βοηθά μάλιστα στην υλοποίησή τους, κάνοντας να φαίνεται εύκολη η κατασκευή μιας σαΐτας, ενός χάρτινου καπέλου, ενός ελικόπτερου, ενός περισκόπιου, κ.λπ. Τα παιδιά μπορούν να περάσουν ευχάριστες ώρες, απολαμβάνοντας ύστερα τα επιτεύγματά τους. Α.Β.

Ελένη Δικαίου

ΤΟ ΑΛΟΓΑΚΙ, Η ΤΥΧΕΡΗ ΠΑΣΧΑΛΙΤΣΑ, ΜΙΑ ΑΡΚΟΥΔΑ ΚΙ ΕΜΕΙΣ Εικ.: Μανώλης Φωνέτης Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 55

Ιστορίες σύντομες, γραμμένες με μαστοριά από την Ελένη Δικαίου, σχετικά με διαχρονικές αξίες, όπως είναι η φιλία και η ανοχή της διαφορετικότητας. Ένας αδέσποτος σκύλος βοηθά ένα πόνυ να πραγματοποιήσει την επιθυμία του: να τριγυρίζει μαζί με τα ξύλινα αλογάκια του καρουζέλ. Τα ζώα του δάσους δέχονται, χωρίς να ζητούν ταυτότητες, χαρτιά ιθαγένειας και κανονισμούς μετανάστευ-

48/6

σης, μια αρκούδα και τα αρκουδάκια της και βιώνουν τη συγκατοίκηση μαζί τους. Την ίδια στιγμή, μια πασχαλίτσα που εξολοθρεύει τις μελίγκρες από τα φυτά αμείβεται για τη φροντίδα της με την απαλλαγή της από την αιχμαλωσία. Μήπως, τελικά, ο κόσμος των ζώων δίνει χειροπιαστά παραδείγματα στους ανθρώπους, που έχουν ξεχάσει τι θα πει αλληλεγγύη; Α.Β.

Αναστασία Ευσταθίου

Η ΓΕΡΑΚΙΝΑ ΚΑΙ Ο ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΝΕΡΕΝΙΟΣ Εικ.: Αναστασία Κασιάδη Κόκκινη κλωστή δεμένη, Πάτρα 2012, σελ. 64

Από το αστείρευτο ορυχείο της ελληνικής παράδοσης αντλήθηκε ένας θρύλος, και με πρωτεργάτη την ακούραστη εκπαιδευτικό και συγγραφέα Αναστασία Ευσταθίου μεταπλάστηκε σε παραμύθι που γοητεύει μικρούς και μεγάλους. Η πασίγνωστη Μακεδονίτισσα Γερακίνα, η πανέμορφη κόρη της Νιγρίτας, ζωντανεύει με τρόπο ξεχωριστό μέσα στις σελίδες του βιβλίου, διεκδικώντας μια λαμπερή και δικαιωμένη αθανασία, μια θέση κοντά σε όλους εκείνους που θυσιάστηκαν ανά τους αιώνες για το γενικό καλό. Πρόκειται για ένα βιβλίο αξιοδιάβαστο, αρμονικά εικονογραφημένο και καλοτυπωμένο, που προσφέρεται για δράσεις στην τάξη. Λ.Π.-Α

Αλεξάνδρα Κ*

ΠΕΤΑΛΟΥΔΟΝΕΙΡΑ Εικ.: Πέτρος Χριστούλιας Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 147

Πολύ περίεργα πράγματα συμβαίνουν με τις πεταλούδες! Με ποιο τρόπο καταφέρνουν αυτά τα παράξενα πλάσματα να συνδέσουν τις ζωές ορισμένων ανθρώπων που καμιά σχέση δεν έχουν μεταξύ τους; Πώς γίνεται να χάνει τη φωνή της η τραγουδίστρια της όπερας Κορντέλια, την ίδια ώρα που ο καθαριστής ανανάδων Νάντο χάνει τη δεξιοτεχνία του κι αρχίζει να τραγουδά σαν πριμαντόνα, ενώ η πρίμα μπαλαρίνα Γελένα παύει να ενδιαφέρεται για το χορό και ξεκινάει να καταβροχθίζει ανανάδες ; Και τέλος, πώς ο εγκληματολόγος Ιβέρνιος αδιαφορεί για υποθέσεις δολοφονίας και το ρίχνει στις χορευτικές φιγούρες, ενώ η άσημη καμαριέρα Μπέτυ Μπλουμ μετατρέπεται σε αστυνομικό δαιμόνιο; Μυστήριο... Όταν όμως στο τέλος το μυστήριο αυτό θα λυθεί, όλοι θ’ ανακαλύψουν

49/7

ότι έστω και ονειρικά είχαν μοιραστεί τη ζωή και τις εμπειρίες των άλλων. Κι αυτό θα τους γιατρέψει από πολλά, ενώ την ίδια στιγμή θα τους προσφέρει πολλά άλλα. Πρωτότυπο μυθιστόρημα, γραμμένο με ξεχωριστό χιούμορ, άφθονη φαντασία και χαριτωμένη εικονογράφηση.

Η.Π.

Παναγιώτης Κακαλέτρης

Η ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ Εικ.: Σπύρος Γούσης Πατάκης, Αθήνα 2012, σελ. 71

Η οικονομική κρίση δεν σκοτίζεται για το αν είναι Χριστούγεννα. Απλώνεται παντού. Επηρεάζει μικρούς και μεγάλους, γήινους και ουράνιους. Στη γη, τον μικρό Ερρίκο γιατί φεύγει ο μπαμπάς, τον μπαμπά γιατί πρέπει να βρει αλλού δουλειά, και τον Έντι, το προσφυγάκι των φαναριών, γιατί δεν ξέρει αν θα βγάλει το μεροκάματο. Στον ουρανό, τον ίδιο τον Αϊ-Βασίλη, που φοβάται μήπως και τα δώρα του δεν φτάσουν για όλα τα παιδιά της γης. Κι επειδή στα παραμύθια, και μάλιστα στα χριστουγεννιάτικα, όλα μπορούν να συμβούν, ο Αϊ-Βασίλης παίρνει κουράγιο κι ορμά με το έλκηθρό του στη γη, ο μπαμπάς αποφασίζει να γυρίσει πίσω και να παλέψει, ο Ερρίκος πανηγυρίζει που γυρίζει ο μπαμπάς κι όλοι μαζί προσφέρουν στον Έντι μια ζεστή αγκαλιά. Εντέλει, η κρίση αντιμετωπίζεται με την αισιοδοξία και την αγάπη. Ένα χριστουγεννιάτικο παραμύθι στη γειτονιά του ονείρου, πλαισιωμένο με ευχάριστη ασπρόμαυρη εικονογράφηση. Η.Π.

Αλίκη Κατσαρού

ΜΙΚΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Εικ.: Παναγιώτα Κάπελα Εκδόσεις Λοράνδου, Κέρκυρα 2012, σελ. 48

Στις 48 σελίδες αυτού του έξοχα εικονογραφημένου βιβλίου έχει χωρέσει μια μεγάλη ιστορία, κι ας την αναφέρει ως «μικρή» ο τίτλος του. Η παλιά πόλη της Κέρκυρας, που από το 2007 συγκαταλέγεται στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, έχει μια θαυμαστή ιστορία που ξεκινάει πριν από 2.800 χρόνια. Το κατόρθωμα λοιπόν αυτού του βιβλίου είναι ότι με απλό, κατανοητό και ευσύνοπτο τρόπο, παρέα με πανέμορφες εικόνες, ταξιδεύει μικρούς και μεγάλους μέσα στους αιώνες, από την αρχαία εποχή

50/8

ως την Ένωση των Επτανήσων με τη μητέρα Ελλάδα, το 1864. Η συγγραφέας του, αρχειονόμος-βιβλιοθηκονόμος με ειδίκευση στη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, μας παρέδωσε ένα πολύτιμο βιβλίο- υπόδειγμα για το πώς θα μπορούσε να παρουσιαστεί η ιστορία μιας εξέχουσας πόλης –κι έχει τόσες ο τόπος μας!– συνοπτικά και ταυτόχρονα γοητευτικά, έτσι που να μείνει στη μνήμη των παιδιών.

Λ.Π.-Α.

Μπέσση Λιβανού

ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΣΠΗΛΙΑΣ Καστανιώτης, Αθήνα 2012, σελ. 177

Βιβλίο που κινείται ανάμεσα στην πραγματικότητα και το παραμύθι. Καλογραμμένο, με άφθονη φαντασία. Όταν ο νεαρός Ορέστης φεύγει από το καταπράσινο ορεινό χωριό του και εγκαθίσταται μαζί με τους γονείς του σ’ ένα ψαροχώρι κι από ορεσίβιος γίνεται θαλασσινός, δεν μπορεί να φανταστεί τις εκπλήξεις που τον περιμένουν. Γιατί, εκτός από τις καινούργιες φιλίες που τον χαροποιούν και την ομορφιά της θάλασσας που τον μαγεύει, υπάρχουν και κάποιοι μυστήριοι θρύλοι και φόβοι για τέρατα του κάτω κόσμου και νεραϊδότοπους κι άλλα παρόμοια που του εξάπτουν την περιέργεια. Κι ενώ με το πρακτικό μυαλό του αρνείται να παραδεχτεί τέτοιες ανοησίες, συγχρόνως μπαίνει στον πειρασμό να εξερευνήσει τους τόπους της μαγείας και των τεράτων. Κι όλα αυτά με αφορμή ένα παράξενο λουλούδι. Τότε η ζωή του αλλάζει κι αρχίζει να κινείται ανάμεσα στο τώρα και στο απώτατο χθες, καθώς ανακαλύπτει την κρυμμένη θαλασσινή σπηλιά και το πανέμορφο μαρμάρινο κορίτσι που κοιμάται πάνω στα στοιβαγμένα φύκια. Ο θαυμασμός, η λαχτάρα κι η αγάπη του αγοριού ξυπνάνε από τα βάθη των αιώνων το μαρμάρινο κορίτσι, του δίνουν χρώμα και ζωή. Ανοίγει τα μάτια του, σηκώνεται όρθιο και γίνεται μια «Κόρη» που μιλάει, γελάει, κινείται, έχει το όνομα «Έλλη», αγαπάει και διηγείται ιστορίες βασισμένες στη μυθολογία. Κι ενώ η «Έλλη» χαίρεται τις χαρές της σύγχρονης ζωής –με κάποια διαλείμματα ύπνου για ξεκούραση–, ο Ορέστης ταξιδεύει μέσα από τις δικές της αναμνήσεις στην ιστορία και τους μύθους της αρχαίας Ελλάδας. Ώσπου η Έλλη… ξαναγίνεται άγαλμα και χάνεται. Φαντασία, όνειρο, ταξίδι ανάποδα στο χρόνο; Ό,τι και να είναι, το βιβλίο κινείται μέσα σ’ αυτούς τους ονειρικούς ρυθμούς. Κι επειδή ακόμα και τα ονειρικά αγάλματα ανήκουν στα μουσεία, σε κάποιο μουσείο ο Ορέστης μια μέρα θα ξαναβρεί την Έλλη. Η.Π.

51/9

Ιφιγένεια Μαστρογιάννη

ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΜΕ ΤΙΣ ΞΕΧΑΣΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ Εικ.: Φωτεινή Στεφανίδη Καλέντης, Αθήνα 2012, σελ. 76

Όταν τη χρονιά εκείνη η Ανθή επισκέπτεται μόνη της τη γιαγιά Φιλάνθη, που ζει ολομόναχη παρέα με τις αναμνήσεις της στο παραδοσιακό της σπίτι πάνω στα πανέμορφα βουνά της Ηπείρου, η γιαγιά καταλαβαίνει πως η αρμονία ανάμεσα στους δυο γονείς έχει ραγίσει. Άλλωστε αυτό δείχνει κι η θλίψη στα μάτια της Ανθής, που κι αυτή δεν είναι πια ίδια. Έχει μεγαλώσει, δεν γυρεύει πια παραμύθια και κουβαλάει μαζί της ένα θαυματουργό μηχάνημα που το λέει «λάμπτοπ». Η μεγάλη καρδιά κι η σοφία της γιαγιάς, όλα τα δέχεται. Ακόμα και το «λάμπτοτ» που το τοποθετεί πλάι στον αργαλειό της… Το μόνο που δεν δέχεται είναι η θλίψη μέσα στα μάτια της Ανθής. Γι’ αυτό κι αποφασίζει να της πει το παραμύθι με τις ξεχασμένες λέξεις. Και τότε το χαμόγελο κι η ελπίδα ξαναγυρίζουν στο προσωπάκι της Ανθής. Ίσως να ξανανθίσει κι η αγάπη των γονιών που κάποτε ράγισε… Γραμμένη σε γλώσσα σχεδόν ποιητική η συμβολική αυτή ιστορία, κινούμενη ανάμεσα στην πραγματικότητα και στο υπερφυσικό, μας παρακινεί ν’ ανακαλύψουμε αυτές τις ξεχασμένες λέξεις που πουθενά δεν αναφέρονται αλλά υπάρχουν, κρυμμένες μέσα σε λόγια απλά, παραμύθια και θρύλους. Είναι οι λέξεις που ξεχνάμε μέσα στην πολύβουη καθημερινή ζωή μας, είναι η αγάπη, η ελπίδα, η δύναμη, η ομορφιά, κι άλλες πολλές που θα ανακαλύψει ο κάθε αναγνώστης. Το Παραμύθι με τις ξεχασμένες λέξεις είναι ένα ξεχωριστό βιβλίο που αξίζει τον κόπο να διαβαστεί. Η.Π.

Σύρμω Μιχαήλ

MA ΠΟΥ ΠΗΓΑΝ ΟΙ ΝΥΧΤΕΡΙΔΕΣ; Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Μεταίχμιο, Αθήνα 2011, σελ. 95

Τι γνωρίζουμε για τις νυχτερίδες; Στο χαριτωμένο αυτό βιβλίο, γραμμένο με κέφι και γλαφυρό τρόπο, μαθαίνουμε πόσο παρεξηγημένες είναι, έτσι που μάθαμε να τις φοβόμαστε σαν τάχατες βρυκόλακες που θα μας πιουν το αίμα. Και δεν γνωρίζουμε πόσο ωφέλιμες είναι, καθώς καταβροχθίζουν άπειρα έντομα ενοχλητικά. Κι ακόμη, δεν ξέρουμε πως έχει μειωθεί ο πληθυσμός τους, αφού τρώγοντας τα διάφορα έντομα τα ήδη δηλητηριασμένα από τα φυτοφάρμακα

52/10

δηλητηριάζονται κι αυτές. Μέσα από την απολαυστική αφήγηση μιας νυχτερίδας, που υφίσταται η κακομοίρα λογιών-λογιών ταλαιπωρίες λόγω της άγνοιας και της αδιαφορίας των ανθρώπων, τα νυκτόβια αυτά όντα αποκτούν μιαν άλλη διάσταση στα μάτια μας. Αυτήν ακριβώς που τους αξίζει. Γιατί… «Ο πλανήτης γη θα είχε πήξει στα έντομα αν δεν υπήρχαν οι νυχτερίδες». Η εικονογράφηση, ασπρόμαυρη και χαριτωμένη, στολίζει το κείμενο! Η.Π.

Ιωάννα Μπουλντούμη

Ο ΟΝΕΙΡΟΣΥΛΛΕΚΤΗΣ Εικ.: Αιμιλία Κονταίου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 123

Το βιβλίο κινείται μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας. Ο Ονειροσυλλέκτης είναι πλάσμα της φαντασίας, μια εύθραυστη ανθρώπινη φιγούρα που συντροφιά με ένα αηδόνι διώχνει τις νύχτες τους εφιάλτες των παιδιών. Η Φωτεινή κι ο Φαίδων είναι δυο παιδιά του ορφανοτροφείου, με τις ανασφάλειές τους και τους εφιάλτες τους. Με γλώσσα γλαφυρή που ρέει απρόσκοπτα, η συγγραφέας περιγράφει το πώς μέσα από ονειρικές περιπέτειες και διαδρομές, όπου συνήθως κυριαρχεί ο τρόμος κι η αγωνία, τα δυο παιδιά καταφέρνουν να ξεπεράσουν τις ανασφάλειές τους και τους εφιάλτες τους με τη βοήθεια του συμβολικού Ονειροσυλλέκτη. Αλλά και με τη δική τους τόλμη κι αποφασιστικότητα καθώς μαθαίνουν πως οι εφιάλτες, είτε για όνειρα πρόκειται είτε για την πραγματικότητα, χρειάζονται αντοχή, αγάπη και θάρρος για να νικηθούν.

Η.Π.

Γιώργος Μπουμπούσης

Η ΤΑΞΗ ΠΟΥ ΝΙΚΗΣΕ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ Εικ.: Θανάσης Γκιόκας Ελληνοεκδοτική, Αθήνα 2012, σελ. 144

Σύγχρονο μυθιστόρημα που περιγράφει το πώς η σημερινή οικονομική κρίση αγγίζει τα παιδιά, πόσο αυτά προβληματίζονται και πώς η αισιοδοξία ενός δασκάλου κι οι δραστηριότητες μιας θείας από τη Χίο μπορούν να φέρουν ξανά το χαμόγελο και την ελπίδα. Στην τάξη επικρατεί αναστάτωση. Τα παιδιά δεν μπορούν να καταλάβουν τι είναι αυτή η μυστήρια «κρίση» που έσβησε το χαμόγελο από τα πρόσωπα των μεγάλων και όλα ήρθαν τα πάνω κάτω. Στα αθώα

53/11

μάτια τους φαντάζει σαν κάποια θεία στριφνή κι ανάποδη, ή κάτι σαν κακιά μάγισσα όπως η μυθική Κίρκη. Όταν όμως αυτή η κρίση αγγίζει και τις δικές του ζωές, κι έτσι πριν την ώρα τους μαθαίνουν τι θα πει «ανεργία» ή τι θα πει «φτωχός Αϊ-Βασίλης», αλλά κυρίως πώς αυτή η λέξη μπορεί και διώχνει παιδιά από το σχολείο, τότε καταλαβαίνουν ότι πρόκειται για κάτι πολύ πιο σοβαρό. Κάτι που το ονοματίζουν «Λερναία Κρίση» παραλληλίζοντάς το με το αρχαίο τέρας που το νίκησε ο Ηρακλής και πρέπει κι αυτοί –σαν τον αρχαίο ήρωα– με τα δικά τους όπλα να το νικήσουν. Τα όπλα τούς δίνει η θεία Καίτη από τη Χίο, που με την επιμονή και την καπατσοσύνη της φτιάχνει μια επιχείρηση σχεδόν από το τίποτα, όπως κι ο αισιόδοξος δάσκαλος που τους μαθαίνει την αλληλοβοήθεια, τους εμπνέει την αισιοδοξία και τελικά μέσα από ένα θεατρικό έργο τούς χαρίζει τη χαρά της ανάτασης και της δημιουργίας. Η.Π.

Ναννίνα Σακκά-Νικολακοπούλου

ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΚΙΜΩΛΙΑΣ Μίνωας, Αθήνα 2012, σελ. 106

Καλογραμμένη περιήγηση στην Κίμωλο, με ξεναγήσεις σε όλα τα αξιοθέατα του νησιού, ιδιαίτερα στις πάμπολλες εκκλησιές, που η κάθε μια έχει τη δική της ιστορία. Αναφορά γίνεται στους ανθρώπους που πρόσφεραν στο νησί καθώς και σε διάφορα ιστορικά γεγονότα, από την Αρχαιότητα και τη Φραγκοκρατία μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ενδιαφέρουσες είναι οι περιγραφές των διαφόρων χαρακτήρων, παιδιών και ενηλίκων, καθώς και η ανάλυση σχετικά με την ονομασία του νησιού. Υπάρχει και κάποια περιπέτεια που προσδίδει μιαν ιδιαίτερη ένταση στην αφήγηση, σχετικά με μια κλοπή αρχαίων αγγείων από τους τάφους της νεκρόπολης των Ελληνικών, που πρέπει οπωσδήποτε να εξιχνιαστεί. Η θαλασσινή περιήγηση –γύρος του νησιού– είναι κι αυτή μια ξεχωριστή εμπειρία, καθώς περιγράφεται με ευαισθησία και γλαφυρότητα στην έκφραση. Βιβλίο που σίγουρα θα ωθήσει τον αναγνώστη να επισκεφτεί την Κίμωλο! Η.Π.

Ελένη Σβορώνου

Ο ΒΥΘΟΣ ΜΕ ΤΑ ΣΟΚΟΛΑΤΟΔΕΝΤΡΑ Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 89

Ο ντετέκτιβ Βεντουζίνι –το χταπόδι– βρίσκεται σε συναγερμό γιατί έχει απαχθεί ο γιος του, ο λαίμαργος Λιχουδίνι. Την απαγωγή ορ-

54/12

γάνωσε ο βασιλιάς Πίκρας που σε αντίθεση με το όνομά του είναι ιδιοκτήτης εργοστασίου σοκολάτας. Αδίστακτος και αδηφάγος, ο Πίκρας θέλει όχι μόνο να επεκτείνει τις δουλειές του και στην Άνω Μπουρμπουλήθρα, περίφημη συνοικία του βυθού και στέκι του Βεντουζίνι, αλλά να έχει και την αποκλειστικότητα της παραγωγής. Γι’ αυτό κι εκβιάζει με την απαγωγή! Με χιούμορ και φαντασία, η συγγραφέας μεταφέρει όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες κι όλα τα προβλήματα της σημερινής κοινωνίας σε μια κοινότητα ψαριών και λοιπών θαλασσινών, διακωμωδώντας με τον τρόπο της πολύ γνωστές καταστάσεις… Περιπέτεια ευχάριστη και χαριτωμένη, που διαδραματίζεται στο βυθό με τα σοκολατόδεντρα και μας δίνει άφθονα οικολογικά ερεθίσματα μέσα από έξυπνους συμβολισμούς. Η.Π.

Χρυσάνθη Τσιαμπαλή-Κελεπούρη

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΔΕΙΛΟΥΣ ΚΑΙ ΘΑΡΡΑΛΕΟΥΣ Εικ.: Νίκη Λεωνίδου Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 48

Σύγχρονη υπόθεση, σχετικά με τη βία που έχει πάρει διαστάσεις στα σχολεία. Από τη μια οι «Αχώνευτοι-νταήδες» κι από την άλλη τα ήσυχα παιδιά που διαβάζουν. «Κότες» κατά «αχώνευτων»! Το κόλπο ενός παππού όμως, με πραγματικές κότες που φέρνει από το χωριό, αποδεικνύει περίτρανα ποιοι πραγματικά είναι οι κότες. Αυτά στο πρώτο μέρος. Στο δεύτερο, το λόγο παίρνουν οι ίδιοι οι νταήδες που παραδέχονται το λάθος τους. Η Γιούλη Μιγγείρου δίνει, στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, πρακτικές και χρήσιμες συμβουλές σε γονείς και εκπαιδευτικούς σχετικά με το θέμα που θίγει το βιβλίο. Πολύχρωμη και ιδιάιτερα ζωντανή η εικονογράφηση της Νίκης Λεωνίδου! Α.Β.

Πέγκυ Φούρκα

ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΟΥΠΟΛΗ Εικ.: Πέγκυ Φούρκα Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 89

Μια ιστορία μυστηρίου στην Καλλιτεχνούπολη, όπου 6 μικροί φίλοι κι ένας σκύλος προσπαθούν να λύσουν γρίφους και να βρουν τη λέτα-παλέτα με τα χρώματα από τους 5 πίνακες που έχει κλέψει ο ατάλαντος ζωγράφος Ακουατρέλ. Όλα αυτά γίνονται αφορμή να αναφερθούν κάποια στοιχεία από τη ζωή, το έργο και την τεχνοτρο-

55/13

πία μεγάλων ζωγράφων: Πικάσο, Ελ Γκρέκο, Βαν Γκογκ, Μποτιτσέλι, Νταλί, Ματίς, Μονέ, ενώ ακολουθούν διασκεδαστικές ασκήσεις πάνω στη ζωγραφική τέχνη.

Θ.Χ.

Λίτσα Ψαραύτη

Ο ΑΡΓΥΡΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΕΛΦΙΝΙ Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 50

«Του κόπηκε η μιλιά» λέει ο λαός για κάποιον που φοβήθηκε πολύ. Κι αυτό ακριβώς συνέβη στον Αργύρη, το γιο ενός ψαρά, κάποιο ξημέρωμα που βγήκανε για ψάρεμα κι έπιασε φουρτούνα φοβερή, οπότε βρέθηκαν να παλεύουν με τα κύματα. Η ζωή τους σώθηκε, μα ο Αργύρης έχασε τη φωνή του. Δύσκολη η ζωή του από τότε. Στο σχολείο τα παιδιά χρειάστηκαν πολύ καιρό για να μάθουν να τον αντιμετωπίζουν με τον τρόπο που αρμόζει, τρόπο που τους δίδαξε η δασκάλα. Εντέλει η ζωγραφική και το συναπάντημα του Αργύρη μ’ ένα κοπάδι δελφινιών θα κάνουν τελικά το θαύμα τους! Το έμπειρο χέρι μιας συγγραφέως, που ξέρει να χειρίζεται υπεύθυνα δύσκολες καταστάσεις, μας χαρίζει μια πρωτότυπη ιστορία γραμμένη με γνώση, ένα βιβλίο που πλουτίζει την παιδική μας λογοτεχνία μ’ ένα θέμα εξαιρετικά ενδιαφέρον. Λ.Π.-Α.

Μάριο Κόρτε

ΕΓΩ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΛΟΙ ΤΡΟΠΟΙ Εικ.: Φρατζέσκα Καραμπέλι Μετ.: Μαρία Οικονομίδου Μεταίχμιο, Αθήνα 2013, σελ. 45

Ένα πρωτότυπο «σαβουάρ βιβρ» για παιδιά, για τους καλούς τρόπους στον αιώνα μας και πόσο έχουν αλλάξει, για τη σημασία μιας μικρής χειρονομίας, για τη χρήση του «ευχαριστώ» και του «παρακαλώ», για τους κανόνες που πρέπει να ισχύουν στο σπίτι, για το σεβασμό προς τους μεγάλους, για τη συγγνώμη και διάφορα άλλα, που θα βοηθήσουν γονείς και εκπαιδευτικούς να κατευθύνουν τα παιδιά στη συμπεριφορά τους.

Α.Β.

56/14

για µεγάλα παιδιά και νέους Βιργινία Σπυράτου

ΜΙΑ ΑΡΑΒΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ Εικ.: Γιώργος Δημητρίου Μεταίχμιο, Αθήνα 2012, σελ. 122

Η μεγάλη επιθυμία του μικρού Λεωνίδα να ζήσει περιπέτειες με τη φαντασία του τον οδηγούν σε μια έρημο της Συρίας. Ένα τζίνι θα πεταχτεί από ένα θαμμένο λυχνάρι και θα εκπληρώσει μιαν ευχή του: θα του χαρίσει την τελευταία έκδοση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας! Με τα βιβλία της το αγόρι θα ταξιδέψει σε όλες τις αραβικές χώρες, αλλά και στα κράτη της νοτιοανατολικής Ασίας, και θα γνωρίσει τα πιο σημαντικά τους αξιοθέατα. Η τρίτη ευχή ήταν όμως η πιο σημαντική. Το τζίνι δέχτηκε να μείνει μαζί με το Λεωνίδα, για να μπορεί από μόνος του να πραγματοποιεί τις ευχές του. Το τζίνι τελικά δεν είναι τίποτε άλλο από τη φαντασία μας!

Λ.Ψ.

Ντέιβιντ Άλμοντ

ΕΝΑΣ ΙΠΤΑΜΕΝΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣ Εικ.: Polly Dunbar Μετ.: Χαρά Γιαννακοπούλου Ψυχογιός, Αθήνα 2011 σελ. 119

Η μητέρα «έφυγε», ο μπαμπάς προσπαθώντας να σταθεί να πόδια του μετά την απώλεια της γυναίκας του φαίνεται να τα χάνει λίγο, και παίρνει μέρος σε ένα διαγωνισμό που έχει τον τίτλο «Ο άνθρωπος-πούλι» όπου όποιοι συμμετέχουν πρέπει να βρουν έναν τρόπο για να πετάξουν. Η Λίζι η κορούλα που παραστέκεται στον μπαμπά της προετοιμάζεται κι αυτή μαζεύοντας φτερά μαζί του. Στη προπόνησή τους οπλίζονται πρωτίστως με πίστη, ενώ η θεία Ντορίν, σίγουρη ότι και οι δύο έχουν τρελαθεί, ψήνει λουκουμάδες για να τους ευχαριστήσει. Το βιβλίο διακρίνεται από μια διασκεδαστική «τρέλα» και αγωνία για την έκβαση του πειράματος, το οποίο –όπως είναι αναμενόμενο– αποτυγχάνει. Η πίστη όμως ότι μπορούν να πετάξουν δεν εγκαταλείπει τη Λίζι και τον μπαμπά της, παρασύροντας και τη θεία Ντορίν στην τρέλα… Α.Β.

57/15

Τζιλ Λιούις ΨΑΡΑΕΤΟΣ

Μετ:. Μάρα Μοίρα, Πατάκης, Αθήνα 2013, σελ. 238

Μια τρυφερή φιλία αναπτύσσεται ανάμεσα στην Αϊόνα και σ’ ένα ζευγάρι ψαραετών. Το κορίτσι μαζί με το φίλο της τον Κάλουμ κρατούν μυστική τη θέση της φωλιάς τους για να τους προστατέψουν. Όταν όμως ο θηλυκός ψαραετός που τον ονόμασαν Ίρις μπλέκεται σε μια πετονιά, ένας φυσιοδίφης τη σώζει και τοποθετεί στο σώμα της έναν πομπό που επιτρέπει στα παιδιά να παρακολουθούν στον υπολογιστή τους την πτήση της από τη Σκωτία μέχρι την Αφρική, όπου πηγαίνει για να ξεχειμωνιάσει. Τα παιδιά θα παρακολουθήσουν τις δύσκολες στιγμές και τις περιπέτειες του πουλιού, ως το επόμενο καλοκαίρι που η Ίρις θα καταφέρει να ξαναγυρίσει στη Σκωτία. Ένας ύμνος στη φιλία ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα. Λ.Ψ.

Άλισον Νόελ

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ Μετ.: Λυδία Κολυδά Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 211

Οι διακοπές της Ράιλι Μπλουμ τελείωσαν απότομα όταν συνάντησε ένα νεαρό φάντασμα, τη Ρεμπέκα, που ήταν κόρη ενός πρώην ιδιοκτήτη φυτειών και δολοφονήθηκε κατά την εξέγερση των σκλάβων, το 1733, στις Δανικές Δυτικές Ινδίες (σημερινές Παρθένοι Νήσοι των Η.Π.Α.). Εγκλωβισμένη στο θυμό της, η Ρεμπέκα κρατάει και τα άλλα φαντάσματα, που πέθαναν μαζί της, φυλακισμένα στις χειρότερες αναμνήσεις τους. Η Ράιλι όμως θα τη βοηθήσει χωρίς να υποκύψει και η ίδια στους εφιάλτες της. Μια μεταφυσική περιπέτεια για αναγνώστες που προτιμούν τα βιβλία φαντασίας. Λ.Ψ.

Τζάκλιν Ουίλσον

ΜΙΑ ΑΔΕΛΦΗ ΣΚΕΤΟΣ ΜΠΕΛΑΣ Εικ.: Nick Sharrat Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 240

Σε πρωτοπρόσωπη γραφή η συγγραφέας, ως Μαρτίνα, μας περιγράφει το τι τραβάει από την αδελφή της τη Μελίσσα που είναι δυο χρόνια μεγαλύτερή της. Ο χαρακτήρας της κάθε άλλο παρά ενθουσιάζει τον αναγνώστη. Σύμφωνα με τα όσα ισχυρίζεται η Μαρτίνα, η αδελφή της είναι μια μαρτυριάρα, μια καβγατζού, μια «ροζ χαζοκοκέτα», που ποτέ δεν παίρνει το μέρος της, ενώ έχει και τη μαμά πάντα για σύμμαχό της. Λίγο η ζήλια, λίγο η ιδέα πως δεν την αγαπούν και τόσο οι γονείς της, λίγο οι εμφανείς διαφορές μεταξύ τους, και η μεγάλη σύγκρουση έρχεται, όταν λόγω της οικονομικής

58/16

κρίσης οι δύο αδελφές υποχρεώνονται να συγκατοικήσουν στο ίδιο δωμάτιο σε ένα «διώροφο» κρεβάτι με σκαλίτσα. Η σύγκρουση θα είναι δυνατή, και η Μελίσσα μεταφέρεται στο νοσοκομείο. Η πένα της Τζάκλιν Ουίλσον, έμπειρη και δυναμική, ξέρει πώς να εξιστορεί τα καθημερινά, οικογενειακά και σχολικά γεγονότα με τρόπο που να τα κάνει μοναδικά. Στο τέλος, θα κατορθώσει να ενώσει τις δυο αδελφές, σε σημείο που να ομολογεί η Μαρτίνα πως έχει την καλύτερη αδερφή του κόσμου!

Α.Β.

Α. Γκ. Ροέμερς

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΝΕΑΡΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ Εικ.: Λόρι Χέιστινγκς Μετ.: Χρύσα Θ. Μπανιά Ψυχογιός, Αθήνα 2012, σελ. 144

Κάποιος άντρας οδηγεί σ’ έναν έρημο δρόμο της Παταγονίας. Στην άκρη του δρόμου βλέπει έναν έφηβο, μόνο και πεινασμένο. Τον παίρνει μαζί του και αρχίζουν να μιλάνε για τα πιο απλά και σημαντικά πράγματα της ζωής: Την αγάπη για τον πλησίον, την αδελφοσύνη, την παιδεία, την οικογένεια, όλες τις αξίες που θέτουν τα θεμέλια για πολιτισμένες κοινωνίες. Μιλούν και για τη μαγεία της πραγματικής αγάπης που μπορεί να τ’ αλλάζει όλα. Είναι ένα ταξίδι πνευματικό που θα τους οδηγήσει από την αθωότητα στην ωριμότητα, από το καθημερινό στο μεταφυσικό και από τη λύπη και την κυνικότητα στην ευτυχία και στη δίψα για ζωή. Να τονίσουμε πως είναι ιδιαίτερα ευρηματικός ο τρόπος που ο συγγραφέας «μεταφέρει» τον Μικρό Πρίγκιπα του Αντουάν ντε Σεντ Εξιπερί στη σημερινή εποχή της απώλειας των αξιών, σε μια κοινωνία με πολιτικές δομές που δεν έχουν βρει εφαρμογή κι ένα εκπαιδευτικό σύστημα ανίκανο να προωθήσει ένα όραμα ελπίδας. Λ.Ψ.

Ρ. Λ. Στάιν

ΠΡΩΤΗ ΜΕΡΑ ΣΤΟ ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ… ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ Μετ.: Μαλβίνα Αβαγιανού Ψυχογιός, Αθήνα 2013, σελ. 206

Μια αφήγηση καταιγιστική, που περιγράφει με χιούμορ καταστάσεις ξεκαρδιστικές αλλά και πανικού που ζει επί τρεις μέρες ο Αρτ Χάουαρτ. Μήπως είναι το άγχος για το καινούργιο σχολείο όπου θα φοιτήσει, μήπως είναι η απόρριψη των συμμαθητών του που τους φοβάται γιατί είναι πιο δυνατοί, μήπως το γεγονός ότι κάνει συνέχεια γκάφες που τον φέρνουν σε δύσκολη θέση, ή ότι τον τρομάζει το γεγονός ότι το νέο σχολείο είναι χτισμένο πάνω σε νεκροταφείο; Ο Ρ. Λ. Στάιν, πασίγνωστος από τη βραβευμένη σειρά «Ανατριχίλες», προσφέρει άλλο ένα βιβλίο που διαβάζεται μονορούφι!

Α.Β.

59/17

διαχρονικά*

ΟΙ ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦύΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΥΛώΝ Nicholas Tucker (Βρετανία)

Π 60 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

ολλές διαμαρτυρίες ακούγονται τελευταία σχετικά με το ρατσισμό στην Παιδική Λογοτεχνία. Σε κοινωνίες όπου συνυπάρχουν πολλές φυλές, παρατηρείται το άτοπο να βρίσκουν ελάχιστα βιβλία τα μαύρα παιδιά με ήρωες μαύρους, πέρα από τα ξεπερασμένα στερεότυπα του αρχηγού των κανίβαλων ή του πιστού μαύρου υπηρέτη που ακολουθεί τα βήματα του λευκού αφέντη του. Μελέτες πάνω στα αποτελέσματα της μαζικής αυτής προκατάληψης έδειξαν ότι συχνά η αντίδραση των μικρών μαύρων παιδιών ήταν να αρνούνται το χρώμα τους. Για παράδειγμα, όταν τους ζητούσαν να διαλέξουν μια κούκλα που να τους μοιάζει, προτιμούσαν συστηματικά μια λευκή αντί για μια μαύρη, ή ζωγράφιζαν τον εαυτό τους με χαρακτηριστικά ευρωπαϊκά. Σήμερα, πάντως, ύστερα από την πίεση που έχει ασκηθεί, βρίσκει κανείς περισσότερα βιβλία όπου τα μαύρα παιδιά μπορούν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους μέσα σ’ έναν σύγχρονο αστικό περίγυρο. Τα ίδια αυτά βιβλία μπορούν να βοηθήσουν και τα λευκά παιδιά να συνηθίσουν στην ιδέα της συνύπαρξης, είτε συνυπάρχουν στο καθημερινό τους περιβάλλον με μαύρα παιδιά είτε όχι. Οι περισσότεροι θα συμφωνήσουν ότι είναι χρήσιμα για κάθε βιβλιοθήκη τα βιβλία που αντικατοπτρίζουν τις νέες καταστάσεις, όπως τις βιώνουν τα παιδιά, αρκεί να έχουν, βέβαια, λογοτεχνική αξία. Το πρόβλημα είναι κάπως διαφορετικό όταν πρόκειται για αναγνωστικό υλικό που υφίσταται ήδη και που τάσσεται ξεκάθαρα υπέρ των φυλετικών διακρίσεων. Οι παραδοσιακοί παιδικοί στίχοι μπορούν να διασκευαστούν με αντικατάσταση κάποιων λέξεων, όπως έγινε πολλές φορές στο παρελθόν, με το πέρασμα των αιώνων. Αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό, γιατί τα παιδιά δεν είναι σε θέση να ξέρουν το ότι ορισμένες εκφράσεις για νέγρους ή για εβραίους ή άλλες μειονότητες είναι φορείς προκαταλήψεων. Τέτοια επικίνδυνα μηνύματα είναι καλύτερα να μην περνούν στα παιδιά, που εύκολα τα μιμούνται. Η δυσκολία είναι μεγαλύτερη όταν πρόκειται για έργα κλασικά. Οι περιπέτειες του Χάκλμπερυ Φιν είναι ένα έργο σημαντικό, και η συμπεριφορά ή το

* Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. To άρθρο του Nicholas Tucker, καθηγητή Εξελικτικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Sussex, συγγραφέα πολλών αξιόλογων μελετημάτων, άρθρων και βιβλίων για την Παιδική Λογοτεχνία, παρουσιάστηκε μεταφρασμένο στο τεύχος 2 (Καλοκαίρι 1986).

λεξιλόγιο του Χακ δεν γίνεται να διαχωριστεί από την ιστορία ή τον περίγυρο. Παρόλ’ αυτά, σε μια πρόσφατη αμερικανική έκδοση, ο χαρακτηρισμός «μια νέγρα» αντικαταστάθηκε με «μια από τις υπηρέτριες», όπως και το «ένας λευκός κύριος» έγινε «ένας νεαρός κύριος». ΄Ετσι, κάποιες βελτιώσεις στις φυλετικές σχέσεις αντισταθμίζουν τις απώλειες ως προς την πιστότητα του λογοτεχνικού κειμένου. Τέτοιου είδους λογοκρισία είναι συχνή στη λογοτεχνία που απευθύνεται ειδικά σε παιδιά. Για παράδειγμα, οι εκδότες της ΄Ενιντ Μπλάιτον προσπαθούν τώρα να διορθώσουν, διακριτικά, ορισμένα σημεία των βιβλίων της. Παρόμοια, ο Ρόαλ Νταλ περιέκοψε μερικά κομμάτια από το διάσημο μυθιστόρημά του Ο Τσάρλι και το εργοστάσιο σοκολάτας σοκολάτας, που ήταν γραμμένο με πνεύμα υπεροψίας προς τους Πυγμαίους. Διαφωνίες για τις επεμβάσεις στα κλασικά έργα θα υπάρχουν πάντα, όμως κανέναν δεν φαίνεται να ενοχλεί ή κατά περίπτωση λογοκρισία σ’ ένα λιγότερο απαιτητικό επίπεδο λογοτεχνίας για παιδιά. Τα πράγματα δυσκολεύουν όταν οι ρατσιστικές προκαταλήψεις παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο, ώστε η διόρθωση να καθίσταται αδύνατη. Τότε πια, το ερώτημα είναι αν πρέπει τέτοια βιβλία να φτάνουν ή όχι στα παιδιά. Πάντως, καλό θα ήταν να παραμείνει η λογοτεχνία όσο το δυνατόν ανεξάρτητη από πολιτικές παρεμβάσεις. Σε περιπτώσεις, άλλωστε, που οι πληγές του ρατσισμού έχουν επουλωθεί, δεν υπάρχει λόγος να συνεχίζεται η προσπά-

61 

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

θεια για προστασία της ευαισθησίας εκείνων που θίγονται. Η ύπαρξη πρωτόγονων στερεοτύπων στην παλαιότερη λογοτεχνία, όσο κι αν τώρα τα απορρίπτουμε, μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην ιστορική ανασκόπηση σχετικά με τις ρίζες και την απήχηση που είχαν τέτοιες λαθεμένες αντιλήψεις.

62 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Η σεξιστική λογοτεχνία για παιδιά δέχτηκε και αυτή επιθέσεις πρόσφατα. Βιβλία που παρουσιάζουν γυναίκες παθητικές, κλεισμένες στο σπίτι, και άντρες κυρίαρχους επαγγελματίες, κατηγορήθηκαν ότι βοηθούν στο να διαιωνίζονται στο μυαλό των παιδιών στερεότυπα ξεπερασμένα και κοινωνικά απαράδεκτα. Οι εκδότες παρακινούνται τώρα να εξετάσουν προσεκτικά κάθε νέο βιβλίο που εκδίδουν, ώστε να μην περιέχει τέτοιου είδους μηνύματα. ΄Ετσι, ακόμη και παραδοσιακά παραμύθια γίνονται στόχοι επιθέσεων, όπως π.χ. η Κοιμισμένη Βασιλοπούλα. Υπάρχει όμως διαφορά ανάμεσα στην επίθεση με στόχο τα αναγνωστικά ή τα εικονογραφημένα βιβλία και στην επίθεση με στόχο τα πιο γνωστά παραμύθια, που έβρισκαν πάντοτε βαθιά συναισθηματική απήχηση – κάτι πολύ σημαντικό. Αν

υπήρχε μια αναμφισβήτητη απόδειξη ότι η Κοιμισμένη Βασιλοπούλα είχε κάποια σεξιστική επίδραση στους μικρούς αναγνώστες, το ζήτημα θα ήταν ίσως διαφορετικό. Οι αντιλήψεις όμως των παιδιών για το ρόλο του φύλου τους διαμορφώνονται από ποικίλους παράγοντες, και έτσι είναι άδικο να γίνονται τα βιβλία οι αποδιοπομπαίοι τράγοι. Οπωσδήποτε, η Κοιμισμένη Βασιλοπούλα δεν σχετίζεται μόνο με τους ρόλους των φύλων. Μπορεί να διαβαστεί και ως παραβολή για τις διάφορες πλευρές της ανθρώπινης προσωπικότητας – τον animus και την anima, σύμφωνα με τους όρους του Γιουνγκ, το αρσενικό και το θηλυκό στοιχείο που υπάρχει στον καθένα μας. Υπ’ αυτή την έννοια, όλοι οι αναγνώστες θα μπορούσαν να ταυτιστούν τόσο με την Κοιμισμένη Βασιλοπούλα όσο και με τον πρίγκιπά της. Επομένως, η απλουστευτική ερμηνεία των λογοτεχνικών κειμένων και των εικονογραφήσεων σύμφωνα με τη σύγχρονη πρακτική είναι αψυχολόγητη. Στις περιπτώσεις που το γυναικείο κίνημα προσπάθησε να επηρεάσει ή να εμπνεύσει τη νέα λογοτεχνία, αντί απλώς να επιδιώξει την εξαφάνιση παλαιότερων βιβλίων, είχε αρκετές επιτυχίες. Αναγνωστικά που προηγουμένως παρουσίαζαν τους ρόλους των φύλων κατά τρόπο απολιθωμένο αναθεωρήθηκαν και παρουσιάζουν περισσότερο προοδευτικές αντιλήψεις. Δημιουργήθηκαν, έπειτα, μερικά ζωντανά και ενδιαφέροντα νέα βιβλία με εικόνες, όπου συγγραφείς και εικονογράφοι εκμεταλλεύτηκαν τη ριζική αυτή αλλαγή νοοτροπίας. ΄Ετσι, στα βιβλία αυτά, οι μητέρες εργάζονται, παίζουν ποδόσφαιρο με τα παιδιά τους και μοιράζονται το νοικοκυριό με έναν τύπο συζύγου που ασχολείται περισσότερο –τώρα πια– με τις δουλειές του σπιτιού. Βέβαια, τα βιβλία για παιδιά συχνά είναι εμπνευσμένα από το παρελθόν, μιας και απεικονίζουν μνήμες των ίδιων των συγγραφέων και των εικονογράφων. Στις περιπτώσεις αυτές μερικές υποδείξεις από ομάδες πίεσης για προσαρμογή στον σύγχρονο τρόπο ζωής είναι οπωσδήποτε ευπρόσδεκτες, όταν είναι σωστές. Η ευρύτερη απαίτηση όμως που διατυπώνεται μερικές φορές για λογοκρισία κάθε βιβλίου που μπορεί να θεωρηθεί σεξιστικής νοοτροπίας είναι ένα ζήτημα διαφορετικό. Η λογοτεχνία οποιασδήποτε αξίας δεν είναι συνώνυμη με το μάθημα της κοινωνιολογίας, και οι κοινωνικές παρεμβάσεις πρέπει να γίνονται μόνο με ακραίες περιπτώσεις. Οι συγγραφείς και οι εκδότες είναι φυσικό να ακούν και πολλές φορές να επηρεάζονται από τις διάφορες πιέσεις που δέχονται. Τελικά όμως, πρέπει να είναι ελεύθεροι να βγάζουν τα δικά τους συμπεράσματα. Αν λοιπόν εκδοθεί ένα βιβλίο που περιέχει ρόλους «κλισέ», χωρίς φαντασία, σίγουρα θα είναι –με τα κοινά κριτήρια– ένα έργο μάλλον βαρετό και κακογραμμένο. Αν όμως ένας συγγραφέας γράψει ένα βιβλίο για παιδιά που διαθέτει καλλιτεχνική και λογοτεχνική αξία και συμβεί να μεταφέρει μια εικόνα της κοινωνίας που δεν αρέσει σε μικρά μέλη κάποιας ομάδας πίεσης, τότε ο δημιουργός θα πρέπει ασφαλώς να διεκδικήσει το δικαίωμά του να απεικονίζει την κοινωνία με τον δικό του τρόπο. Άλλωστε, όλες σχεδόν οι ιστορίες μπορεί να θεωρηθούν προσβλητικές από κάποια ομάδα. Φυσικά, μερικές ομάδες θα ισχυριστούν ότι έχουν υποστεί περισσότερες μειώσεις από άλλες. Πάντως και οι οδοντογιατροί έχουν διαμαρτυρηθεί για τα βιβλία που

63

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

64

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

παρουσιάζουν παιδιά να τρώνε καραμέλες, και οι περιβαλλοντολόγοι για τα παιχνίδια που επιτείνουν τη μόλυνση, και οι αγρότες για τη συμπάθεια προς τα κουνέλια που καλλιεργούν οι ιστορίες της Μπέατριξ Πότερ, ενώ τα εργατικά συνδικάτα ήθελαν να πετάξουν από τις βιβλιοθήκες τα βιβλία της ΄Ενιντ Μπλάιτον εξαιτίας του σνομπισμού της. Όμως, το να λαμβάνει κανείς υπόψη του όλες αυτές τις πιέσεις (και περισσότερες ακόμα) όταν γράφει ένα βιβλίο για παιδιά, είναι ασφαλώς αδύνατο. Η λογοτεχνία για παιδιά θα δέχεται πάντα μεγαλύτερες επιθέσεις απ’ ό,τι η λογοτεχνία για μεγάλους, επειδή ενδέχεται να ασκήσει κακή επίδραση. Η τάση αυτή φανερώνει την επιθυμία της κοινωνίας να προβάλλει στις μελλοντικές γενιές το δικό της είδωλο, με τις πιο θετικές αξίες της, όχι όμως και με τα λάθη της. Κάθε λογοτέχνημα για παιδιά που αμφισβητεί ριζικά αυτές τις αξίες είναι φυσικό να υπόκειται σε λογοκρισία, είτε σταδιακά, όπως έγινε με τα παραμύθια στο πέρασμα των αιώνων, είτε με την επέμβαση της δικαιοσύνης, όπως στην περίπτωση ακατάλληλων κόμικς. Από την άλλη πλευρά, αν οι συγγραφείς δεν έχουν μια σχετική ελευθερία στο να γράφουν όπως εκείνοι νομίζουν, αμφισβητώντας τους αυστηρούς ορισμούς για το τι πρέπει και τι δεν πρέπει να λέγεται στα παιδιά, είναι αμφίβολο αν πολλοί καλοί συγγραφείς θα θελήσουν ποτέ να γράψουν παιδικά βιβλία. (Από το βιβλίο The Child and the Book, Cambridge University Press, 1981) Μετάφραση: Αθηνά Ανδρουτσοπούλου

συνέντευξη Φραντζέσκα Αλεξοπούλου-Πετράκη

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Η Φραντζέσκα Αλεξοπούλου-Πετράκη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1963 και έχει αποφοιτήσει από το Τμήμα Σκηνογραφίας-Ενδυματολογίας της Ανωτέρας Σχολής Κινηματογράφου Λ. Σταυράκου, όπου και τιμήθηκε με το Α΄ Βραβείο ενδυματολογίας για τη μικρού μήκους ταινία «Αmo-Amas-Amat». Είναι απόφοιτος και του Τμήματος Παιδαγωγών-Νηπιαγωγών του ΙΕΚ Σωτηροπούλου. Εργάστηκε ως σκηνογράφος-ενδυματολόγος και βοηθός σκηνοθέτη για αρκετά χρόνια στην τηλεόραση, τον κινηματογράφο και το θέατρο. Ειδικότερα, οργάνωσε τα σκηνικά και τα κοστούμια για παιδικές παραστάσεις, ανέλαβε τα σκηνικά για εορταστικές εκπομπές του τηλεοπτικού καναλιού Mega και έκανε την οργάνωση παραγωγής της rock όπερας του Μίμη Πλέσσα, «Ορφέας και Ευριδίκη», που ανέβηκε στο θέατρο Λυκαβηττού. Τα τελευταία είκοσι χρόνια εργάζεται στο χώρο του παιδικού βιβλίου (εκδόσεις Παπαδόπουλος) ως υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων και μάρκετινγκ. Κατοικεί στην Πεύκη με το σύζυγό της και τους δύο μικρούς γιους της, και στον ελεύθερο χρόνο της ασχολείται με την Ικεμπάνα (ιαπωνική παραδοσιακή ανθοδετική τέχνη). Λατρεύει τα παιδιά, τα όνειρα και τον ήλιο.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ • Φίλοι; Φως-Φανάρι! (εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2005). Τιμήθηκε με το Βραβείο Πηνελόπης Μαξίμου (προσχολικής-πρωτοσχολικής ηλικίας) από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (Απρίλιος 2006) και με το Κρατικό Βραβείο Εικονογράφησης (εικονογράφος: Μαρία Τζαμπούρα). • Θέλω να γίνω ήρωας! (εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2007). Συμπεριλήφθηκε στη βραχεία λίστα των Βραβείων του λογοτεχνικού περιοδικού Διαβάζω. Διαβάζω • Δωροβροχή (εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2008). • Ο πλανήτης εκπέμπει SOS (εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2009). • Ένα, δύο, τρία, ζήτω η οικονομία (τράπεζα Alpha Bank, 2009). • Όνειρα και Ελπίδες (Ειδική έκδοση του Συλλόγου «Φροντίδα», 2010). • Υπό έκδοση: Μια πιο ωραία πεταλούδα.

65

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Αγγελική Βαρελά: Κυρία Αλεξοπούλου, θα ήθελα να μου πείτε τις εντυπώσεις σας από το περιοδικό Διαδρομές. Φραντζέσκα Αλεξοπούλου-Πετράκη: Τις ξεφυλλίζω και νιώθω την ίδια χαρά, όπως εκείνη την πρώτη φορά που έπεσαν στα χέρια μου παλαιότερα τεύχη του περιοδικού. Ήταν για μένα μια ευχάριστη έκπληξη! Ένα περιοδικό για την παιδική λογοτεχνία! Με αναφορές σε παλαιότερους κλασικούς δημιουργούς, αλλά και σύγχρονους. Ξεχωρίζω ανάμεσά τους φίλους, συνεργάτες, γνωστούς κι αγαπημένους. Νιώθω να ανήκω σε μια μεγάλη οικογένεια… Κλικάρω το βελάκι της επόμενης σελίδας, θαυμάζω τις νέες εκδόσεις, τα όμορφα βιβλία, τις φρέσκες ιδέες, τα έξυπνα θέματα! Α.Β.: Χαίρομαι πάρα πολύ για αυτό! Θα ήθελα όμως τώρα να μου περιγράψετε τα πρώτα σας βήματα στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας.

66 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Φ.Α.-Π.: Αναπολώ το ξεκίνημά μου, το πρώτο μου βιβλίο. Βρίσκομαι σε ένα εξωτερικό ραντεβού με μια γνωστή τότε εφημερίδα, σε μια απομακρυσμένη από το κέντρο περιοχή. Από το άγχος μου να μην καθυστερήσω, φτάνω αρκετά νωρίτερα σε σχέση με την ώρα του ραντεβού και… δεν ξέρω τι να κάνω! Μια υπαίθρια καντίνα με δυο τρία τραπεζάκια μού φάνηκε καλή λύση, ώσπου καταφθάνει μια ομάδα φασαριόζων οδηγών που κάνουν διάλειμμα και εγώ νιώθω εντελώς άβολα… Για να «σωθώ», κάνω (όπως και ο μελλοντικός μου ήρωας) ό,τι μου φαίνεται πιο βολικό: χώνω τη μύτη μου στα χαρτιά μου και αρχίζω να γράφω την ιστορία που έμελλε να γίνει το πρώτο μου εκδοθέν παραμύθι. Επιστρέφοντας στο γραφείο μου, η Γιώτα, αγαπημένη μου συνεργάτις και βοηθός μου, καθώς τακτοποιεί τις σημειώσεις μου πέφτει πάνω στο κείμενο και το διαβάζει απνευστί. Με δικιά της παρότρυνση, και υπό το ψευδώ-

νυμο Μυρτώ Τορόντου, καταθέτω το κείμενο στην ομάδα αναγνωστών των εκδόσεων Παπαδόπουλος – έτσι γεννήθηκε το πρώτο μου εικονογραφημένο παιδικό παραμύθι. Α.Β.: Εξ όσων γνωρίζω, εργάζεστε στις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Φ.Α.-Π.: Ακριβώς. Ζω κι εγώ το παραμύθι της δημιουργίας από κοντά – από πολύ κοντά. Το να επιλέξουμε εικονογράφο, να κάνουμε το πρώτο στήσιμο, να διαλέξουμε γραμματοσειρά, να στήσουμε το εξώφυλλο, να διαλέξουμε χαρτί. Διαθέτουμε το κατάλληλο υπόβαθρο μέσω ενός δυνατού ατελιέ

67

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

με άψογη αισθητική, υπό το άγρυπνο βλέμμα της διευθύντριάς του, της Σταυρούλας Τζιουρτζιώτη. Διατηρούμε ταυτόχρονα μιαν υπέροχη συνεργασία με την εικονογράφο Μαρία Τζαμπούρα, που καταφέρνει πάντοτε να με κερδίσει από την πρώτη κιόλας στιγμή, όταν μου δείχνει τα πρόσχέδιά της που είναι πολύ κοντά στις δικές μου ιδέες που υλοποιούνται εκ μέρους μου σε πρόχειρα σκιτσάκια. Οι ιδέες της έφεραν και το Κρατικό Βραβείο για το βιβλίο μας Φίλοι; Φως φανάρι! Α.Β.: Να υποθέσω πως έχετε γίνει πια φίλες!

68

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Φ.Α.-Π.: Όντως, μια βαθιά φιλία μάς ενώνει, καρπός της συνεργασίας μας για κάθε καινούργιο βιβλίο που εκδίδεται. Να τονίσω εδώ τις εξαιρετικές συνεργασίες και με τους υπόλοιπους καταπληκτικούς εικονογράφους, όπως η Ναταλία Καπατσούλια, που έδωσε άλλη διάσταση στον Παναγιώτη του βιβλίου Θέλω να γίνω ήρωας, ο Πέτρος Μπουλούμπασης με την υπέροχη μινιμαλιστική προσέγγισή του στη Δωροβροχή, η Ίρις Σαμαρτζή με την «προχώ», πανέξυπνη εικονογράφηση στο Ο πλανήτης εκπέμπει SOS, και η Θέντα Μιμιλάκη με τις τρυφερές και αέρινες ζωγραφιές στο Όνειρα και ελπίδες.

Α.Β.: Κατά συνέπεια, κάθε καινούργιο βιβλίο αποτελεί και μία νέα, ιδιαίτερη εμπειρία; Φ.Α.-Π.: Πραγματικά, κάθε νέο βιβλίο άνοιγε μέσα μου έναν καινούργιο κόσμο που ούτε καν τον φανταζόμουν. Αντίθετα απ’ ό,τι πίστευα, δεν ήμουν εγώ αυτή που δημιουργούσε κάτι καινούργιο. Το κάθε βιβλίο ήταν μια ξεχωριστή οντότητα και είχε τη δική του αυτόνομη πορεία: σχημάτιζε έναν σχεδόν μαγικό κύκλο γύρω του, φτιαγμένον από τους δημιουργούς του, τους φίλους του, τους ανθρώπους που το αγάπησαν, τα σχολεία, τις απίθανες εργασίες που έστηναν εξ αιτίας του τα παιδιά, τις ευφάνταστες διαστάσεις που οφείλονταν σε μυαλά χαρούμενα, φρέσκα και αισιόδοξα. Εδώ πρέπει να κάνουμε μνεία στις μουσικές που συνέθεσαν ταλαντούχοι μουσικοί όπως η αγαπημένη μου μουσικοσυνθέτρια Μαρία Ευαγγελάτου, που έγραψε μουσική και εξαιρετικούς στίχους για τη Δωροβροχή, ή στις παραστάσεις που στήθηκαν από συντελεστές όπως η σκηνοθέτις Έλενα Μυλωνά και η ηθοποιός Μαρία Καστάνη με βάση το βιβλίο Όνειρα και ελπίδες. Ας θυμηθούμε επίσης τις καταπληκτικές ζωγραφιές των παιδιών, που είχαν ως πηγή έμπνευσης τα βιβλία, τις οποίες μου χαρίζουν κι εγώ τις φυλάω με πολλή αγάπη! Ας μνημονεύσω εδώ ακόμη τους μικρούς αφανείς ήρωες (τα παιδιά του Συλλόγου «Φροντίδα» και κάθε «ξεχωριστό» παιδί) που χάρηκαν σιωπηλά, αλλά και τους υπέροχους εκπαιδευτικούς που τα αγάπησαν και τα «δούλεψαν» παρέα με τα παιδιά και έκαναν την υπέρβαση, πηγαίνοντάς τα παραπέρα από εκεί που ονειρεύτηκε ο δημιουργός τους. Όλα τα παραπάνω, και ακόμη περισσότερα, είναι ο μαγικός, ζωντανός χωροχρόνος του κάθε βιβλίου, που σε τραβάει κοντά του για να σε ταξιδέψει. Μαζί κι εγώ, με το κάθε βιβλίο ξεχωριστά, ταξίδεψα και χάθηκα μέσα σε αυτό. Α.Β.: Θα μπορούσατε να μου ορίσετε το τι είναι η έμπνευση; Φ.Α.-Π.: Είναι μια αφορμή, ένα μικρό «τίποτα», μια απλή κουβέντα των παιδιών μου ή των παιδιών γύρω μου. Μια παιδική μου ανάμνηση, μια αίσθηση, μια σκέψη απλή, μια επιθυμία ανείπωτη. Ένα όνειρο, μια ελπίδα… «που πάντα βρίσκουν το δρόμο τους να γίνουν αληθινά!» Α.Β.: Έχετε μετανιώσει ποτέ για κάτι; Φ.Α.-Π.: Μετανιώνω για το πλήθος των κειμένων μου που έχω αφήσει στο συρτάρι και δεν επεδίωξα να εκδοθούν. Άραγε, σε τι νέους κόσμους θα με ταξίδευαν; Για να επανέλθουμε όμως στις Διαδρομές, νιώθω την ανάγκη να τις ευχαριστήσω για πολλά πράγματα: για την τιμή που μου έκαναν να με φιλοξενήσουν στις σελίδες τους, για τις σκέψεις που γεννήθηκαν γράφοντας αυτό το κείμενο, για την ευχαρίστηση που νιώθω ξεφυλλίζοντας τα τεύχη τους, για την προσφορά τους στην παιδική λογοτεχνία, για τόσο πολλά…

69

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

νέα

ΑΠΟΝΟΜΗ ΒΡΑΒΕΙΩΝ ΤΗΣ ΑΚΑ∆ΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙ∆ΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (2012) Τα εφετινά βραβεία της Ακαδημίας Αθηνών απονεμήθηκαν το απόγευμα της Παρασκευής 28 Δεκεμβρίου 2012, στην καθιερωμένη ετήσια πανηγυρική συνεδρία της. Το Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας του Ιδρύματος «Κώστα και Ελένης Ουράνη» απονεμήθηκε, για το σύνολο του έργου της, στην κα Σοφία Γιαλουράκη, ενώ το Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας του Ιδρύματος «Πέτρου Χάρη» απονεμήθηκε, για το σύνολο του έργου της, στην κα Λίτσα Ψαραύτη.

70

ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙ∆ΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ (2012)

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακοίνωσε τα Κρατικά Βραβεία Παιδικού Βιβλίου για το έτος 2012. • Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου: Απονέμεται στη Χριστίνα Φραγκεσκάκη, για το βιβλίο της Η Ορτανσία φυλάει τα μυστικά (εκδ. Κέδρος). • Βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου: Απονέμεται στην Ελένη Κατσαμά, για το βιβλίο της Κοσμοδρόμιο (εκδ. Πατάκη). • Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου: Απονέμεται εξ ημισείας στους Βασίλη Παπατσαρούχα (εικονογράφο) και Ευγένιο Τριβιζά (συγγραφέα) για το βιβλίο τους Ο ιπτάμενος δίσκος (εκδ. Μεταίχμιο), και στους Ίριδα Σαμαρτζή (εικονογράφο) και Αντώνη Παπαθεοδούλου (συγγραφέα) για το βιβλίο τους Οι καλοί και οι κακοί πειρατές (εκδ. Παπαδόπουλος). • Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων: Απονέμεται στον Χρήστο Μπουλώτη, για το βιβλίο του Ένα κορίτσι φτερουγίζει στον Κεραμεικό (Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς).

ΒΡΑΒΕΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ Στους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς του 2012 διακρίθηκαν οι κάτωθι:

• Μικρές Ιστορίες

Αθλοθέτης: Εκδοτικός οίκος Πατάκη.

Έπαινος στη Φρόσω Χατόγλου, για τη συμμετοχή της με τίτλο Ο Λεκές μου. Έπαινος στη Γιώτα Αλεξάνδρου, για τη συμμετοχή της με τίτλο Φένια, η αγαπημένη των ήχων. Εύφημος μνεία στην Ιωάννα Μπαμπέτα, για τη συμμετοχή της με τίτλο Είμαι σκέτο παιδί. Εύφημος μνεία στην Ελεωνόρα Κοκκίνου, για τη συμμετοχή της με τίτλο Μια λευκή σελίδα.

• Σχολικό Έντυπο 2012

Αθλοθέτης: Εκδοτικός οίκος Πατάκη.

Εύφημος μνεία στην εφημερίδα του Γυμνασίου του Αμερικανικού Κολλεγίου Pierce, με τίτλο Pierce-oτέχνημα. Έπαινος στο Ημερολόγιο 2012 του Νηπιαγωγείου Λευκών Πάρου, με τίτλο 12 μήνες — Ονειρεμένα πρόσωπα κι ευλογημένα χέρια, έκδοση του Προοδευτικού Συλλόγου Λευκιανών Αθήνας, με επιμέλεια της κ. Γιάννας Σέργη. Βραβείο εξ ημισείας στην εφημερίδα του 2ου Γενικού Λυκείου Γρεβενών, με τίτλο Μαθητοφρένεια, και στο έντυπο του 3ου Δημοτικού Σχολείου Αμπελώνα Λάρισας, με τίτλο Ο σκύλος που ήθελε να ξεφλουδίσει το φεγγάρι.

• Μυθιστόρημα με ελεύθερο θέμα

Αθλοθέτης: Εκδοτικός οίκος Ψυχογιός.

Βραβείο στην Ιωάννα Μπαμπέτα, για τη συμμετοχή της με τίτλο Μια κιθάρα και πολλές συγγνώμες. Έπαινος στη Σοφία Αβραμίδου, για τη συμμετοχή της με τίτλο Οι μικροί ορειβάτες στο βουνό των Θεών. Έπαινος στην Ιωάννα Μπουλντούμη, για τη συμμετοχή της με τίτλο Βαρεμαρεστάν. Εύφημος μνεία στη Στυλιανή Καγιάντα, για τη συμμετοχή της με τίτλο Φραντζέσκο.

• Διακρίσεις για τον διαγωνισμό Ποίησης Αθλοθέτρια: Λούλα Παπιδάκη-Πιπίνη

Βραβείο στον Δημήτρη Παπαχαραλάμπους για την ποιητική του συλλογή με τίτλο Η ρόδα του χρόνου. Έπαινος στη Ράνια Μπουμπουρή για την ποιητική της συλλογή με τίτλο Μια τρελή-τρελή αλφαβήτα.

71 

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

∆ΙΕΘΝΗ ΒΡΑΒΕΙΑ ANDERSEN

72

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου πραγματοποίησε εκδήλωση με θέμα: «Τα διεθνή βραβεία ANDERSEN». Η κ. Εύα Καλισκάμη, μέλος της διεθνούς κριτικής επιτροπής για τα Βραβεία Andersen και μέλος του Δ.Σ. του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ, παρουσίασε φακέλους υποψηφίων συγγραφέων και εικονογράφων από διάφορες χώρες, καθώς και τον τρόπο αξιολόγησής τους από την επιτροπή. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης δόθηκαν τα τιμητικά διπλώματα στους Έλληνες υποψηφίους για το 2012, Χρήστο Μπουλώτη και Έφη Λαδά, καθώς και στους αναγραφέντες στους τιμητικούς πίνακες: Φωτεινή Φραγκούλη, Εύη Τσακνιά και Χαρά Γιαννακοπούλου.

ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ 58ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ∆ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΠΑΙ∆ΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ 2013 Η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά προκηρύσσει τον 58ο Πανελλήνιο Διαγωνισμό της για τη συγγραφή βιβλίων για παιδιά. Τα έργα πρέπει να είναι λογοτεχνικά, προσεγμένα στη γλώσσα, να εμπνέουν αισιοδοξία και πίστη για τη ζωή και να κινούνται μέσα στην ελληνική πραγματικότητα. Οι κατηγορίες στις οποίες μπορούν να συμμετάσχουν οι υποψήφιοι είναι οι ακόλουθες: 1. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΨΥΧΟΓΙΟΣ, 500 Ευρώ. Μυθιστόρημα με ελεύθερο θέμα για παιδιά 9-11 ετών (10.000 λέξεις). 2. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΚΕΔΡΟΣ, 500 Ευρώ. Μυθιστόρημα για παιδιά 10-12 ετών, με θέμα τη ζωή των προϊστορικών ανθρώπων. Το βραβείο αθλοθετείται στη μνήμη της συγγραφέως Κίρας Σίνου, που ασχολήθηκε συστηματικά με την προϊστορία (75-80 σελίδες). 3. Βραβείο Ιεράς Μητροπόλεως Νέας Σμύρνης, 500 Ευρώ. Μυθιστόρημα με θέμα «Αλησμόνητες Πατρίδες του Μικρασιατικού Ελληνισμού» (75-80 σελίδες). 4. Βραβεία Ελένης Μαυρουλίδου-Δάβαρη και Βίλμας ΜαυρουλίδουΣαλιβέρου, εις μνήμην Λούλας και Ηλία Μαυρουλίδη και Λιλής Γιαννέτσου. α) Ταξιδιωτικό μυθιστόρημα για παιδιά 9-12 ετών, 500 ευρώ (75-80 σελίδες). β) Διήγημα για παιδιά 14 ετών και άνω, με θέμα «Ένας Έλληνας μακριά απ’ την πατρίδα», 500 Ευρώ (4-8 σελίδες). 5. Βραβεία Λούλας Παπιδάκη-Πιπίνη εις μνήμην Δημητρίου και Αθανασίας Παπιδάκη και Αντωνίου Πιπίνη. α) Ποίηση, 500 Ευρώ. Συλλογή 25 ποιημάτων για παιδιά του Δημοτικού σχολείου. β) Μονογραφία για το έργο Έλληνα συγγραφέα ή ποιητή της Παιδικής Λογοτεχνίας, πλήρως τεκμηριωμένη με στοιχεία βιογραφικά, θεματικής, ύφους, τεχνοτροπίας, κ.λπ., 500 Ευρώ. 6. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΠΑΤΑΚΗ, 500 Ευρώ. Ιστορία βραχείας φόρμας, όχι παραμύθι, έκτασης 400-900 λέξεων, που να απευθύνεται σε παιδιά πρώτης σχολικής ηλικίας (6-8 ετών). Οι πρωταγωνιστές να είναι συνομήλικοι των παιδιών-αναγνωστών. Τα θέματα να είναι σύγχρονα, αντλημένα από την καθημερινότητά τους, και να καθρεφτίζουν τις σκέψεις και τους προβληματισμούς των παιδιών αυτής της ηλικίας.

73 

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

7. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΠΑΤΑΚΗ, 300 Ευρώ σε βιβλία. Απονέμεται σε σχολικό έντυπο, περιοδικό ή εφημερίδα το οποίο εμφανίζει περιοδικότητα στη διάρκεια μιας σχολικής χρονιάς. Παρακαλούνται οι συμμετέχοντες να αποστείλουν από 5 αντίτυπα όλων των τευχών της σχολικής περιόδου 2013-14. Επιπλέον, στο διευρυμένο πλαίσιο των μαθητικών εντύπων, γίνονται δεκτά ημερολόγια και έντυπα που αποτυπώνουν μαθητικές δραστηριότητες (περιβαλλοντικά προγράμματα, αγωγή υγείας, ευρωπαϊκά προγράμματα, κ.ά.). 8. Βραβείο Τατιάνας Σταύρου, τιμητικό και όχι χρηματικό. Απονέμεται σε συγγραφείς για το σύνολο του έργου τους ή για τη συμβολή τους στην ανάπτυξη και προώθηση της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Αθλοθέτες: Νίκος Αδαμαντιάδης και Σμαράγδα Αδαμαντιάδη.

ΟΡΟΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ

 74

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

1. Όλα τα έργα υποβάλλονται με ψευδώνυμο και σε πέντε (5) αντίτυπα. Επίσης, πρέπει να είναι δακτυλογραφημένα με μέγεθος γραμμάτων 12΄. Σε μικρότερο σφραγισμένο φάκελο αναγράφεται το πραγματικό όνομα, το τηλέφωνο, η διεύθυνση e-mail και η ταχυδρομική διεύθυνση του συγγραφέα. Οι φάκελοι δεν ανοίγονται παρά μόνο σε περίπτωση διάκρισης του διαγωνιζόμενου και τα αντίγραφα δεν επιστρέφονται. Οι υπόλοιποι συμμετέχοντες παραμένουν άγνωστοι. Τα έργα που θα σταλούν χωρίς να τηρούν τους παραπάνω όρους της προκήρυξης δεν θα κριθούν. Κάθε διαγωνιζόμενος έχει δικαίωμα συμμετοχής σε δύο διαφορετικές κατηγορίες και μόνο. 2. Στο φάκελο να αναγράφεται οπωσδήποτε ο διαγωνισμός και η κατηγορία συμμετοχής του/της υποψήφιου/ας. 3. Οι βραβευμένοι υποχρεούνται να δώσουν για έκδοση το έργο τους στον εκδοτικό οίκο που αθλοθέτησε το βραβείο (στην περίπτωση που ο αθλοθέτης είναι εκδότης). 4. Αποκλείονται από το διαγωνισμό όσοι έχουν ήδη βραβευτεί ή επαινεθεί τρεις φορές από τη Γ.Λ.Σ. καθώς και εκείνοι που διακρίθηκαν για το ίδιο κείμενο σε άλλο διαγωνισμό στην Ελλάδα ή την Κύπρο. 5. Τρία (3) αντίτυπα των βραβευμένων βιβλίων, όταν αυτά εκδοθούν, θα πρέπει να στέλνονται στη Γ.Λ.Σ. για το αρχείο της.

6. Σε όλες τις κατηγορίες μυθιστορήματος, η έκταση δεν θα πρέπει να είναι μικρότερη από 75-80 σελίδες.

ΠΡΟΘΕΣΜΙΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΕΡΓΩΝ: Παρακαλούνται οι συμμετέχοντες να αποστείλουν τα έργα τους από 1η Σεπτεμβρίου έως 1η Οκτωβρίου 2013 και όχι κατά τους θερινούς μήνες. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επικοινωνούν τηλεφωνικά στο 210 8223338 ή ηλεκτρονικά στη διεύθυνση womensliterarytam@gmail.com Απαραίτητος όρος: Τα κείμενα να σταλούν με απλό ταχυδρομείο. Όχι ταχυμεταφορές ή συστημένα. ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ: ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ Μπουμπουλίνας 28 10682 ΑΘΗΝΑ Η απονομή των βραβείων θα πραγματοποιηθεί τον Δεκέμβριο του 2013, στη Στοά του Βιβλίου στην Αθήνα, με είσοδο ελεύθερη. Λεπτομέρειες θα αναρτηθούν στις αρχές Δεκεμβρίου, στη σελίδα μας: womensliteraryteam.blogspot.gr ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ Β΄ ΦΑΣΗΣ

Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Μπουμπουλίνας 28 10682 Αθήνα www.greekibby.gr • kyklos@greeikibby.gr

Το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, μετά τη μεγάλη επιτυχία των σεμιναρίων φιλαναγνωσίας της πρώτης φάσης, οργανώνει δεύτερη φάση εκπαιδευτικών σεμιναρίων στα γραφεία του, στην οδό Μπουμπουλίνας 28 στην

75

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

Αθήνα. Τα σεμινάρια διεξάγονται κατά τις απογευματινές ώρες, από τις 21 Φεβρουαρίου έως και τις 14 Μαρτίου 2013 (α΄ κύκλος) και από τις 4 έως και τις 25 Απριλίου 2013 (β΄ κύκλος) και απευθύνονται σε εκπαιδευτικούς, βιβλιοθηκονόμους, φοιτητές, και όποιον άλλο ενδιαφέρεται. Οι ενδιαφερόμενοι θα βρουν το αναλυτικό πρόγραμμα των σεμιναρίων, την αίτηση συμμετοχής και οδηγίες υποβολής της στην ιστοσελίδα: www. greekibby.gr Οι αιτήσεις συμμετοχής θα πρέπει να υποβάλλονται μόνο στο: kyklos@ greekibby.gr σύμφωνα με τις οδηγίες των σχετικών εντύπων. Τα Σεμινάρια, όπως και στην πρώτη φάση, χωρίζονται σε δύο κύκλους. Στον πρώτο κύκλο, με γενικό τίτλο «Οι συγγραφείς και εικονογράφοι αποκαλύπτουν», καταξιωμένοι δημιουργοί που είχαν προταθεί ως Υποψήφιοι του Βραβείου Άντερσεν αποκαλύπτουν τα μυστικά τους και μας βοηθούν να προσεγγίσουμε τη δουλειά τους. Στον δεύτερο κύκλο διδάσκουν πανεπιστημιακοί, εκπαιδευτικοί και ερευνητές, που έχουν εμπειρία στο σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων φιλαναγνωσίας.

76

ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Περισσότερες Πληροφορίες : Μερκούριος Αυτζής, Διευθυντής Σεμιναρίων e-mail: merkouriosaytzis@gmail.com

«ΚΑΛΛΙΕΡΓΩΝΤΑΣ ΤΗ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑ: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ»

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ ΜΕ ∆ΙΕΘΝΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΑΘΗΝΑ, 7-9 ΜΑΡΤΙΟΥ 2013 Tο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης (Π.Τ.Δ.Ε.) του Πανεπιστημίου Αθηνών και το Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία (Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η.) του Πανεπιστημίου Πατρών συνδιοργανώνουν στην Αθήνα ένα τριήμερο Συνέδριο με θέμα: «Καλλιεργώντας τη φιλαναγνωσία: Πραγματικότητες και προοπτικές». Το Συνέδριο έχει ως στόχο να εξετάσει τα ζητήματα προώθησης της ανάγνωσης στα παιδιά και θα διεξαχθεί στο διάστημα 7-9 Μαρτίου 2013 στο κεντρικό κτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το πρόγραμμα διαρθρώνεται σε δέκα συνεδρίες. Δύο συνεδρίες είναι αφιερωμένες στις σύγχρονες θεωρητικές αναζητήσεις για τη μετάβαση από την Ανάγνωση στη Φιλαναγνωσία, ενώ σε δύο ακόμη συνεδρίες θα παρουσιαστούν έρευνες και προγράμματα που ρίχνουν φως στη σχέση της Φιλαναγνωσίας με την Εκπαίδευση. Η καλλιέργεια της Φιλαναγνωσίας στο εξωσχολικό περιβάλλον αποτελεί αντικείμενο ειδικής συνεδρίας, ενώ δύο συνεδρίες είναι αφιερωμένες στην ανάδειξη καλών φιλαναγνωστικών πρακτικών που υλοποιούνται σε σχολεία και βιβλιοθήκες της χώρας μας. Στο Συνέδριο θα συμμετάσχουν με εισηγήσεις πανεπιστημιακοί, εκπαιδευτικοί της Π.Ε., βιβλιοθηκονόμοι, ερευνητές και εκπρόσωποι φορέων που ασχολούνται με την προώθηση της Φιλαναγνωσίας. Στον συνεδριακό διάλογο θα συνεισφέρουν επίσης, με την κατάθεση της εμπειρίας τους (στο πλαίσιο ειδικής συνεδρίας), εκπρόσωποι φορέων που με μεγάλη επιτυχία προωθούν την ανάγνωση στη Γαλλία, την Ιταλία και τη Γερμανία. Πρόκειται για τον κ. Jacques Vidal-Naquet (Διευθυντή του Εθνικού Κέντρου Λογοτεχνίας για τη Νεότητα «La joie par les livres», της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας «François Mitterand»), την κα Stefania Manetti (παιδίατρο, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του προγράμματος «Nati per Leggere» στην Ιταλία), και την κα Gerlinde Buck (Διευθύντρια του Τμήματος Πληροφόρησης και Βιβλιοθήκης του Ινστιτούτου Goethe της Αθήνας). Δύο από τις συνεδρίες θα διεξαχθούν με τη μορφή Στρογγυλής Τράπεζας. Στην πρώτη θα συμμετάσχουν άτομα από τον ευρύτερο χώρο του βιβλίου, και στόχος του είναι η διερεύνηση των ελλειμμάτων στις πολιτικές ανάγνωσης που ασκούνται στη χώρα μας, καθώς και η διατύπωση προτάσεων για αποτελεσματικότερες πολιτικές που θα ανταποκρίνονται στις σημερινές ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. Στη δεύτερη θα συμμετάσχουν μέλη Δ.Ε.Π. από όλα τα Παιδαγωγικά Τμήματα της χώρας, και στόχος του είναι η αναζήτηση διαύ-

77 

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

λων επικοινωνίας και η ανάπτυξη μορφών συνεργασίας μεταξύ των εν λόγω Τμημάτων, με αντικείμενο την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας των φοιτητών και τη βελτίωση της φιλαναγνωστικής τους κατάρτισης. Το Συνέδριο έχει ελεύθερη είσοδο. Θα χορηγηθούν βεβαιώσεις.

ΗΜΕΡΙ∆Α ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ

 78 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Η Ημερίδα Φιλαναγνωσίας που διοργάνωσε η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά ξεκίνησε το Σάββατο 26 Ιανουαρίου και ολοκληρώθηκε το Σάββατο 23 Φεβρουαρίου με ικανοποιητικότατη συμμετοχή. Τα θετικά σχόλια και η ανταπόκριση των συμμετεχόντων μάς ενθαρρύνουν ώστε να προχωρήσουμε στις επόμενες πρωτοβουλίες. Ευχαριστούμε όλους όσοι συνετέλεσαν στην επιτυχία της Ημερίδας μας. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τη Δραματική Σχολή «Έναστρον» που διέθεσε ευγενικά τους χώρους της.

«∆ΑΝΤΕΛΑ» Σε ένα διεθνές, διεπιστημονικό και διαγενεακό πρόγραμμα που στοχεύει να εξερευνήσει την οπτική των μεγαλυτέρων σε ηλικία ατόμων στη σύγχρονη Ευρώπη, μέσα από δημιουργικό διάλογο, εκπροσώπησε τη χώρα μας η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά. Οι εκπρόσωποι της κάθε χώρας καταπιάστηκαν με ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, χρησιμοποιώντας διαφορετικά μέσα και διεπιστημονικές μεθόδους πειραματισμού, συμπεριλαμβανομένων της τέχνης του θεάματος, καλλιτεχνικές δράσεις (χορός, ποίηση και σχέδιο), πάντοτε όμως με κυρίαχο θέμα τη «Δαντέλα». Πήραν μέρος, με τη σειρά που έστειλαν τους στίχους τους με θέμα τη «Δαντέλα», οι κάτωθι: Σοφία Γραμμόζη-Σωπίκη • Ελευθερία Τζιάλλα-Μάντζιου • Ελένη ΧριστούλαΠατελοδήμου • Ειρήνη Κατσίπη-Σπυριδάκη • Ντίνα Χατζηνικολάου • Αιμιλία Τσιρώνη • Χρυσούλα Πετρίδου-Φωτοπούλου • Ειρήνη Βεκρή • Ελένη ΚοτίνηΤσιάλτα • Αλίκη Μελισσείδου-Σιαβελή • Λούλα Παπιδάκη-Πιπίνη.

ΠΡΟ∆ΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ∆ΙΑ∆ΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Πέγκυ Σκουλίδα (pskoulida@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimeni@ gmail.com) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Π. Σκουλίδα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις. Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο.

79

ΤΕΥΧΟΣ 109 / 2013

Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner, J. C. (1975). Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο:

80 ΔΙΑΔΡΟμΕΣ

Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger. Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

 ΜΙΑ ΑΔΕΛΦΗ ΣΚΕΤΟΣ ΜΠΕΛΑΣ

ΠΡΩΤΗ ΜΕΡΑ ΣΤΟ ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ… ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ

ΜΠΑΡΝΑΜΠΙ ΜΠΡΟΚΕΤ

Τζάκλιν Ουίλσον

Ρ. Λ. Στάιν

Τζον Μπόιν

»åôÀæòáóè: ÄÀîéá »ðïùíðïùòÜ

»åôÀæòáóè: »áìâÝîá °âáçéáîïà

Η αδελφή μου: 1. Είναι μια ντροπαλή χαζοκοκέτα ντυμένη στα ροζ. ΜΠΛΙΑΧ! 2. Πάντα με μαρτυράει όταν καβγαδίζουμε. 3. Μου έκλεψε τη βραδιά που θα περνούσα με τον μπαμπά, ενώ όλοι το ξέρουν πως ΕΓΩ λατρεύω την ταινία Toy Story 3 και τα πατατάκια. 4. Με κοροϊδεύει για τα ζωάκια μου, ενώ αυτή δεν μπορεί να κοιμηθεί ένα βράδυ χωρίς την κούκλα της, την Μπάμπα! 5. ΠΟΤΕ δεν παίρνει το μέρος μου.

Την πρώτη μέρα που ξυπνάει για να πάει στο σχολείο, ο Άρτι πέφτει από το κρεβάτι και χτυπάει το κεφάλι του. Όταν παραπονιέται στη μαμά του, εκείνη του απαντάει: «Δεν είναι τίποτα, απλώς έχεις αγχωθεί που θα πας σ’ ένα καινούριο σχολείο». Τη δεύτερη μέρα που ξυπνάει για να πάει στο σχολείο, ο Άρτι πέφτει από το κρεβάτι και χτυπάει το κεφάλι του… Τι; Αυτή η μέρα είναι ολόιδια με τη χθεσινή! Θα βρει ο Άρτι τρόπο να την αλλάξει ή θα μείνει παγιδευμένος στην πρώτη μέρα στο νέο σχολείο για πάντα;

Η οικογένεια Μπρόκετ είναι μια συνηθισμένη οικογένεια που σνομπάρει όσους είναι διαφορετικοί ή περίεργοι. Και τότε, έρχεται στον κόσμο και στη ζωή τους ο Μπάρναμπι Μπρόκετ, που αψηφά τους νόμους της βαρύτητας…και αιωρείται. Μια μοιραία μέρα, ο κύριος και η κυρία Μπρόκετ αποφασίζουν ότι δεν αντέχουν άλλο. άλλωστε ποτέ δε ζήτησαν ένα παράξενο παιδί που να αιωρείται. Ο Μπάρναμπι πρέπει να φύγει…

Κυκλοφορούν και σε e-books. Αναζητήστε περισσότερους από 700 τίτλους στο www.psichogios.gr!

Γίνετε µέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόµια και δώρα.

Οι ΔΙΑΔΡΟμΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο.



Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.