DIADROMES_97

97 ANOIΞΗ 2010 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο

2 Απριλίου - Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου 97-diadromes.indd 1

25/3/10 12:50:46

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Μαζί διαβάζουμε τον κόσμο!

νέο

ΣΤΟΥ Σ ΚΙΝΗΜΑΤΟ ΑΠΟ ΤΗΝ

νέο

Η ΣΥΝΕΧ ΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ο ΑΛΧΗΜΙΣΤΗΣ: ΤΑ ΜΥΣΤΙΚ Α ΤΟΥ ΑΘΑΝΑΤΟΥ ΝΙΚΟΛ ΑΣ ΦΛΑΜΕ Λ

ΓΡΑΦΟΥ Σ

νέο

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

97-diadromes.indd 2

νέο

Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά! Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ , την τελευταία σελίδα τη γράφουμε όλοι μαζί στο www.psichogios.gr. Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνώρισε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλε τις κριτικές σου και λάβε μέρος σε κληρώσεις. Γίνε μέλος του FAN CLUB μας. Στείλε e-mail στο info@psichogios.gr ή sms στο 6955 805 192 γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή κάλεσε χωρίς χρέωση στο 80011-646 464. Εσείς κι εμείς πάντα σ’ επαφή!

25/3/10 12:50:48

Σ ΤΟ Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε ΟΥ Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο



Ένα βιβλίο σε περιμένει...

Έχουν περάσει σχεδόν 45 χρόνια από τότε (1966) που καθιερώθηκε από τη Διεθνή Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (International Board on Books for Young People – IBBY) η 2α Απριλίου (ημέρα που γεννήθηκε ο μεγάλος Δανός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, 1807-1875) ως Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου. Δίνεται, έτσι, κάθε φορά η ευκαιρία στους αναγνώστες, στα παιδιά, στους γονείς, στους εκπαιδευτικούς, στους συγγραφείς, στους εικονογράφους, στους βιβλιοθηκάριους, στους εκδότες, κ.λπ. να οργανώσουν εκδηλώσεις σε σχολεία και βιβλιοθήκες, σε βιβλιοπωλεία και πολυχώρους, δείχνοντας την αγάπη τους στο παιδικό βιβλίο και στο διάβασμα. Ιδιαίτερα τονίζεται από όλους η αξία της φιλαναγνωσίας, καθότι πρόκειται για δραστηριότητα που ταυτίζεται με τις καλές συνήθειες της ζωής. Η φιλαναγνωσία είναι η ευρεία λεωφόρος της ελπίδας και των ονείρων, για μικρούς και μεγάλους. Οδηγεί σε ανοιχτούς ορίζοντες σκέψης και καρδιάς. Το βιβλίο διαπλάθει τον έσω άνθρωπο, επηρεάζει το χαρακτήρα, ακονίζει την κριτική ικανότητα, καλλιεργεί την ευαισθησία. Επιπλέον, τον ανοίγει σε ταξίδια πρωτόγνωρα και συναρπαστικά. Το καράβι-βιβλίο ταξιδεύει τον αναγνώστη και του γνωρίζει καινούργιες θάλασσες και θαυμαστούς ορίζοντες. Όλα τα παιδιά τραγουδούν το λαϊκό τραγουδάκι: «Ήταν ένα μικρό καράβι, που ήταν αταξίδευτο… Κι έκανε ένα μικρό ταξίδι… Και σε πέντ’ έξι εβδομάδες…» Η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου μάς θυμίζει τα «ταξίδια» που κάνουμε, μικροί και μεγάλοι, με το βιβλίο. Και όπως λέει το μήνυμα της IBBY: «Ένα βιβλίο σε περιμένει. Βρες το!» Οι Διαδρομές αγωνίζονται για όλ’ αυτά, χρόνια τώρα, από το δικό τους μετερίζι και με τη δική τους πίστη. Σε αυτό το τεύχος, όπως πάντοτε, ο αναγνώστης θα βρει πολλά ενδιαφέροντα σχετικά με το βιβλίο: κείμενα, μελέτες, νέες κυκλοφορίες παιδικών βιβλίων, και άλλα πολλά.

έο

Ο Διευθυντής

ίο, και ail ενό

97-diadromes.indd 1

25/3/10 12:50:52

Περίοδος Γ’ : Άνοιξη 2010 Τεύχος 97 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2010 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ Κ ΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η ΛΟ ΓΟΤ Ε Χ Ν Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Σ ΤΟ Σ ΧΟ Λ Ε Ι Ο

3rd Period: Spring 2010 No 97 March - Αpril - May 2010 Quarterly Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

ISSN 1105-1523 Ιδιοκτησία: Λέσχη Μελέτης και Έρευνας της Παιδικής Λογοτεχνίας ΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Ζαλόγγου 7, 10678 Αθήνα Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος e-mail: vanagno@ece.uth.gr Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05 Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50 Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81 Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimen@otenet.gr Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Εικόνα Εξωφύλλου: Από το βιβλίο: To δειλό λιοντάρι, Eκδ. Καλειδοσκόπιο, του εικονογράφου Δημήτρη Μπάκα Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του

Owner: DIADROMES Club for Children’s Literature Study and Research, a Greek non-profit union 7, Zalogou str., 10678 Αthens, Greece Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos e-mail: vanagno@ece.uth.gr Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05 Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50 Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), 210.522.68.66 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81 Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimen@otenet.gr Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Cover Illustration: From the book: The cowardly lion, Kaleidoskopio Publications, Illustrator: Dimitris Bakas Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, 210.2804.842 e-mail: pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights

ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ 3727

97-diadromes.indd 2

25/3/10 12:50:56

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

CONTENTS

Επισημάνσεις

Points

O εικονογράφος του τεύχους: Δημήτρης Μπάκας

This Issue’s Illustrator: Dimitris Bakas

Η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου και το Μήνυμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα

International Children’s Book Day and the Annual IBBY Message

Η εικόνα του ειδικού παιδιού στο έργο Ο Νάνος και η Γαριδούλα – Η διδακτική αξιοποίησή της στο νηπιαγωγείο της Ιωάννας Κωστάκη

The image of the special child in The Dwarf and the Little Shrimp – An educational approach for use in the nursery school by Ioanna Kostaki

«Ο απλός κόσμος του Γιώργου Σεφέρη» – Εκπαιδευτική δραστηριότητα κριτικής κατανόησης και παραγωγής ποιητικών κειμένων στη Γ΄ Δημοτικού των Γιάννη Ανδρουλιδάκη και Μαίρης Τουρκομανώλη

“The simple world of Giorgos Seferis” – Educational activities for the critical understanding and creation of poems in the 4th Grade by Giannis Androulidakis and Mary Tourkomanolis

Ένθετο 16-σέλιδο Βιβλιοπαρουσιάσεις (43 τίτλοι)

16-page Booklist insert with Reviews (43 titles)

Χαρταετοί στον ουρανό της Αγγελικής Βαρελλά

Kites in the sky by Angeliki Varella

Τάσεις στη δημιουργία μυθιστορημάτων για νεαρούς ενήλικες αναγνώστες του Μάνου Κοντολέων

Trends in Young Adult Fiction by Manos Kondoleon

H Annie M. G. Schmidt, τιμημένη με το βραβείο Άντερσεν, «μιλάει» με τον μεγάλο παραμυθά της Annie M. G. Schmidt

Annie M. G. Schidt, honoured with the Andersen Prize, “converses” with the great storyteller by Annie M. G. Schmidt

Συνέντευξη του Κυριάκου Μαργαρίτη από την Αγγελική Βαρελλά

Interview with Kyriakos Margaritis by Αngeliki Varella

Στην Καπνικαρέα καπνίζει η ωραία της Θέτιδας Χορτιάτη

Poem by Thetis Chortiati

Προκήρυξη Διαγωνισμού Συγγραφής Παιδικών Βιβλίων Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς

Announcement of the Annual Women’s Literary Society Writing Competition

Νέα

News

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

97-diadromes.indd 3

25/3/10 12:50:59

επισ ημά ν σε ι ς επισημάνσεις

επισημάνσεις

Ένοχες διαφημίσεις

 4 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στη δεκαετία του 1970, από τη μεταπολίτευση και ύστερα, πολλά παιδικά βιβλία κατηγορήθηκαν –άλλοτε δίκαια, άλλοτε άδικα– ότι περιέχουν «σεξιστικά» μηνύματα, ότι υποβαθμίζουν τη γυναίκα και τον κοινωνικό της ρόλο, ή έμμεσα αφήνουν να εννοηθεί πως υστερεί έναντι του «ισχυρού» φύλου. Ενοχοποιήθηκαν λοιπόν και θεωρήθηκαν αποκλειστικά υπεύθυνα για τη λαθεμένη αγωγή που έπαιρναν τα παιδιά σχετικά με τα δύο φύλα. Έκτοτε, πολύ νερό κύλησε στ’ αυλάκι, πολλά άλλαξαν στα τριάντα και πλέον χρόνια που μεσολάβησαν, και τα παιδικά βιβλία με μηνύματα αντίθετα προς τις σύγχρονες αντιλήψεις για την ισότητα των δύο φύλων σπανίζουν πια. Ωστόσο, η σημερινή κοινωνία δείχνει ανεπίδεκτη μαθήσεως, παρά τις προσπάθειες της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας. Στην τηλεόραση, λόγου χάρη, πλήθος είναι οι εκπομπές και οι σειρές που βρίθουν απαράδεκτων σεξιστικών μηνυμάτων, ενώ τα σκήπτρα κατέχει η διαφήμιση. Ένα παράδειγμα: Εταιρεία ειδική στην ηλεκτρονική επικοινωνία, με δύο τεράστιες διαφημίσεις τη μία δίπλα στην άλλη, που καταλαμβάνουν «από πάνω μέχρι κάτω» έναν πελώριο τοίχο στην είσοδο της λεωφόρου Βουλιαγμένης –και όχι μόνο–, δείχνει τα εξής: Στη μία εμφανίζεται ένας νέος άντρας και πάνω από το κεφάλι του, σε μία «φούσκα», γράφει: «Τι αξία έχει η τεχνολογία αν δεν προσφέρει ελευθερία». Στην άλλη, με πανομοιότυπο τρόπο, εμφανίζεται μια νέα γυναίκα, με τη «φούσκα» όμως πάνω από το κεφάλι της να γράφει κάτι διαφορετικό: «Τι αξία έχει η τεχνολογία αν δεν είναι απλή». Έτσι σκέφτηκε ο –προφανώς ακριβοπληρωμένος– διαφημιστής πως αποδίδει την πραγματικότητα. Ότι το ζητούμενο στον άντρα, που τον θεωρεί ον ανώτερο, είναι η ελευθερία, ενώ στη γυναίκα, άτομο υποδεέστερο και με μειωμένη αντίληψη, το ζητούμενο είναι η ευκολία στη χρήση, μια τεχνολογία «απλή» για να χωράει στο μικρό της μυαλό και τις περιορισμένες ικανότητές της. Και μη χειρότερα! Λ.Π.-Α.

97-diadromes.indd 4

25/3/10 12:51:06

εις o εικονογράφος του τεύχους

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΑΚΑΣ Ο Δημήτρης Μπάκας είναι γεννημένος στον Άγιο Βλάσση της Βοιωτίας. Τελείωσε το Γυμνάσιο στη Λιβαδειά. Αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, τη Νομική Αθηνών και το Κολλέγιο Στρατιωτικών Σπουδών του Λονδίνου. Μετά την αποστρατεία του ως ΑντιστράτηγοςΣτρατιωτικός Διοικητής Αθηνών, ασχολήθηκε με την αγαπημένη του ενασχόληση, τη ζωγραφική, την οποία ξεκίνησε από τα παιδικά του χρόνια και βελτίωσε με τη φοίτησή του στην ΑΒC και σε επαγγελματικούς κύκλους σπουδών στο Λονδίνο. Ασχολείται κυρίως με την ακουαρέλα και είναι μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος και της UNESCO. Εκθέσεις πραγματοποίησε σε πολλές πόλεις της Ελλάδας και της Κύπρου, όπως και στο Λονδίνο. Έργα του βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές και σε Δημόσιες Πινακοθήκες, ενώ έχουν εκδοθεί και σε αφίσες, ημερολόγια, τηλεκάρτες, κ.ά. Η αγάπη του για τα παιδιά τον οδήγησε στην εικονογράφηση παιδικής λογοτεχνίας, με πρώτο βήμα το βιβλίο Το δειλό λιοντάρι, εκδ. Καλειδοσκόπιο.

97-diadromes.indd 5

5  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

25/3/10 12:51:19

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 2 AΠΡΙΛΙΟΥ 2Ο10

H 6 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου, την ημέρα που γεννήθηκε ο μεγάλος Δανός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Την καθιέρωσε η Διεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (Ιnternational Board on Books for Young People – ΙΒΒΥ) το 1966. Από τότε, κάθε χρόνο, ένα διαφορετικό εθνικό τμήμα της οργάνωσης αυτής ετοιμάζει ένα μήνυμα και μια αφίσα που διανέμονται σε όλο τον κόσμο, με σκοπό να τονίσουν την αξία των βιβλίων και της ανάγνωσης και να ενθαρρύνουν τη διεθνή συνεργασία για την ανάπτυξη και τη διάδοση της παιδικής λογοτεχνίας. Το 2010, υπεύθυνο για το υλικό του εορτασμού είναι το Τμήμα της Ισπανίας. Το μήνυμα έγραψε ο πολυβραβευμένος Ισπανός συγγραφέας παιδικών βιβλίων Eliacer Cansino. Την αφίσα φιλοτέχνησε η Ισπανίδα εικονογράφος Noemi Villamuza, από τις πιο γνωστές στη χώρα της. Σε όλες τις χώρες, παιδιά, συγγραφείς, εικονογράφοι, μεταφραστές, βιβλιο θηκάριοι, εκδότες και εκπαιδευτικοί γιορτάζουν την παγκόσμια αυτή ημέρα με διάφορες εκδηλώσεις σε σχολεία, βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία, πλατείες και άλλους χώρους, δείχνοντας έτσι την αγάπη και το ενδιαφέρον τους για τα βιβλία και το διάβασμα. Στην Ελλάδα, όπως κάθε χρόνο, o Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου/ Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ, φρόντισε να μεταφραστεί το μήνυμα στα ελληνικά και παρότρυνε τους φορείς που ενδιαφέρονται για τα παιδιά και τα βιβλία τους να συμβάλουν στον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου. Η αφίσα με το μήνυμα τυπώθηκε στα ελληνικά με χορηγό τις εκδόσεις Πατάκη και διανέμεται με τη φροντίδα τους.

ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΤΗΤΑ 2.4.2010

Ένα βιβλίο σε περιμένει, βρες το! Eliacer Cansino (Ισπανία) «Ήταν ένα μικρό καράβι, που ήταν αταξίδευτο… Κι έκανε ένα μακρύ ταξίδι… και σε πέντ’ έξι εβδομάδες…»

Μάθαμε να παίζουμε και να τραγουδάμε προτού μάθουμε να διαβάζουμε. Στον τόπο μου, εμείς τα παιδιά τραγουδούσαμε αυτό το τραγούδι προτού κα-

97-diadromes.indd 6

25/3/10 12:51:23

7 

Εικονογράφηση Noemi Villamuza • συγγράφη Eliazer Cansino

ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Μ E TΗ Ν ΕΥΓ ΕΝ Ι ΚΗ ΧΟ ΡΗ Γ Ι Α

Ελληνικό Τμήμα Ι.Β.Β.Υ.

Η αφίσα της ΙΒΒΥ για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, 2010

97-diadromes.indd 7

25/3/10 12:51:33

 8 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ταφέρουμε να συλλαβίσουμε. Πιανόμασταν σ’ έναν κύκλο στο δρόμο και οι φωνές μας παράβγαιναν με κείνες των τζιτζικιών, καθώς τραγουδούσαμε ξανά και ξανά για το μικρό καράβι και τον καημό του που ήταν αταξίδευτο. Καμιά φορά, φτιάχναμε χάρτινα καραβάκια, τα ρίχναμε στους νερόλακκους και τ’ αφήναμε να βουλιάξουν χωρίς ποτέ να φτάσουν στη στεριά. Έμοιαζα κι εγώ με μικρό καράβι αραγμένο στους δρόμους της γειτονιάς μου. Περνούσα τ’ απογεύματα πάνω σε μια στέγη, κοιτώντας το ηλιοβασίλεμα, έκανα όνειρα για το μέλλον –χωρίς καλά καλά να καταλαβαίνω αν έψαχνα στο άπειρο ή μέσα στην καρδιά μου– και φανταζόμουν έναν κόσμο πανέμορφο που δεν γινόταν ακόμα να τον αντικρίσω. Πίσω από κάτι κουτιά, σε μια αποθήκη του σπιτιού μου, ήταν ένα βιβλίο που ήταν κι αυτό αταξίδευτο, αφού κανείς δεν το είχε διαβάσει. Έτσι, ποτέ δεν του είχα δώσει σημασία, δεν είχα προσέξει καν πως ήταν εκεί. Ένα χάρτινο καραβάκι, κολλημένο στη λάσπη. Ένα μοναχικό βιβλίο, κρυμμένο σ’ ένα ράφι, πίσω από χαρτόκουτα… Μια μέρα, καθώς έψαχνα κάτι, το χέρι μου άγγιξε τη ράχη του βιβλίου. Αν ήμουν βιβλίο, έτσι θα μιλούσα για κείνη τη στιγμή: «Μια μέρα, το χέρι ενός παιδιού άγγιξε το κάλυμμά μου κι εγώ ένιωσα τα πανιά μου ν’ ανοίγουν, άρχισα να ταξιδεύω!» Τι έκπληξη, όταν η ματιά μου έπεσε τελικά επάνω του! Ήταν ένα μικρό βιβλίο με κόκκινο κάλυμμα και χρυσά γράμματα. Το άνοιξα με λαχτάρα, λες κι ανακάλυψα ένα σεντούκι με θησαυρό, κι ανυπομονούσα να δω τι είχε μέσα. Δεν απογοητεύτηκα. Μόλις άρχισα να το διαβάζω, κατάλαβα πως μου υποσχόταν περιπέτειες. Τα κατορθώματα του ήρωα, οι καλοί και οι κακοί, οι εικόνες με τις φράσεις από κάτω που τις κοίταζα πάλι και πάλι, οι κίνδυνοι, οι εκπλήξεις… όλα με ταξίδευαν σ’ έναν κόσμο άγνωστο και συναρπαστικό. Έτσι έγινε κι ανακάλυψα πως πίσω από το σπίτι μου ήταν ένα ποτάμι, και πίσω από το ποτάμι μια θάλασσα, και σ’ εκείνη τη θάλασσα ένα καράβι ετοιμαζόταν να σαλπάρει. Το πρώτο εκείνο καράβι το έλεγαν Ισπανιόλα1, μα θα μπορούσε να λεγόταν και Ναυτίλος, Ροσινάντε2, Καράβι του Σεβάχ του Θαλασσινού, ή Μεγάλο Καράβι του Χάκελμπέρι… Όλ’ αυτά, όσο κι αν περνάει ο καιρός, θα βρίσκονται πάντα εκεί, περιμένοντας μια παιδική ματιά, κάποιο παιδί να τα προσέξει, για ν’ ανοίξουνε πανιά και να σαλπάρουν… Μην περιμένεις άλλο, λοιπόν! Τρέξε και διάλεξε ένα βιβλίο. Διάβασέ το και θ’ ανακαλύψεις ότι –όπως ακριβώς λέει εκείνο το τραγούδι, που τραγουδούσα όταν ήμουν παιδί– δεν υπάρχει καράβι, όσο μικρό κι αν είναι, που να μην έρχεται κάποτε ο καιρός για να μάθει να ταξιδεύει. Μετάφραση: Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Σ.τ.Μ.: Νησί της Καραϊβικής που ανακάλυψε ο Χριστόφορος Κολόμβος και σήμερα το μοιράζονται η Αϊτή και η Δομινικανή Δημοκρατία. 2. Σ.τ.Μ.: Το άλογο του Δον Κιχώτη.

97-diadromes.indd 8

25/3/10 12:51:36

Σελ. 32

Σελ. 312

•

14,90 e

16,50 e

Κ ΡΑΤ Ι Κ Α Β ΡΑ Β Ε Ι Α 2 0 0 9

ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ

Η προφητεία του κόκκινου κρασιού Κρατικό βραβείο

Νεράιδα πάνω στο έλατο εικονογράφηση: KATEΡΙΝΑ ΒΕΡΟΥΤΣΟΥ Κρατικό βραβείο εικονογράφησης

Σελ. 64

•

Σελ. 64 • 11,50 e

12,50 e

ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΗΜΟΥ

ΣΑΚΗΣ ΣΕΡΕΦΑΣ

Μια χειμωνιάτικη ιστορία Κρατικό βραβείο εικονογράφησης

Ένας δεινόσαυρος στο μπαλκόνι μου Κρατικό βραβείο βιβλίου γνώσεων

97-diadromes.indd 9

25/3/10 12:51:37

H EIKONA TOY EIΔΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΟ ΕΡΓΟ Ο ΝΑΝΟΣ ΚΑΙ Η ΓΑΡΙΔΟΥΛΑ – Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ Ιωάννα Κωστάκη Φιλόλογος

 10 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

97-diadromes.indd 10

Α. Η εικόνα του «άλλου» στη λογοτεχνία: ορισμοί και μεθοδολογικά εργαλεία μελέτης

το πρώτο μέρος του παρόντος άρθρου επιχειρείται η ανίχνευση της εικόνας του άλλου στην Παιδική Λογοτεχνία. Στην περίπτωσή μας ο άλλος είναι το ειδικό παιδί. Προτού προχωρήσουμε στη μελέτη μας, θα διευκρινίσουμε την έννοια του άλλου στην κοινωνία και τη λογοτεχνία αντίστοιχα και θα επισημάνουμε τη μεθοδολογία που ακολουθούμε για την ανίχνευση της εικόνας του. Ως άλλος ορίζεται ο ξένος που εισέρχεται σε μια κοινωνία η οποία παρουσιάζει ομοιομορφία όσον αφορά τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς, τη γλώσσα, τη θρησκεία, την καταγωγή και την ιδεολογία. Η εικόνα του άλλου, όπως αυτή κατανοείται μέσα από τις ποικίλες κοινωνικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις, παραπέμπει στον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία αυτή αντιμετωπίζει, αποδέχεται ή απορρίπτει σταδιακά τον ξένο που «εισβάλλει» στο χώρο της. Η εικόνα αυτή παραπέμπει επίσης στις αντιλήψεις που έχουν τα μέλη της για τον ξένο και στον τρόπο που αυτές συγκεκριμενοποιούνται σε στερεότυπα. Τα στερεότυπα στηρίζονται σε γενικεύσεις, αποδίδοντας σ’ αυτές γενικά, πάγια και σταθερά επαναλαμβανόμενα χαρακτηριστικά για όλα τα μέλη μιας δοσμένης ομάδας, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι παραλλαγές που ισχύουν στα μέλη της, δηλαδή χωρίς τον παράγοντα της εξατομίκευσης του ανθρώπινου προσώπου1. Τα στερεότυπα μέσα από γενικεύσεις, απλοποιήσεις και προκαταλήψεις απέναντι στον ξένο κυριαρχούν στα μέλη μιας ομάδας, διαιωνίζουν την αίσθηση της διαφοράς ανάμεσα στο «εμείς» (εαυτός) και στο «αυτοί» (άλλος), δημιουργούν μια αίσθηση κοινωνικής αλληλεγγύης και ταυτόχρονα εμποδίζουν την αλλαγή και τη διόρθωση της εικόνας του άλλου, ακόμα και αν η αίσθηση αυτή της διαφοράς στηρίζεται σε λανθασμένα συμπεράσματα ή υπάρχουν ενδείξεις που την αναιρούν2. Όσον αφορά την εικόνα του άλλου, τόσο στη λογοτεχνία όσο και στην Παιδική Λογοτεχνία, πρέπει να σημειωθεί ότι δεν αντανακλά υποχρεωτικά την πραγματική εικόνα που έχουν τα μέλη μιας κοινωνίας για το ξένο στοιχείο που εισχωρεί σ’ αυτήν. Αυτό συμβαίνει γιατί ο συγγραφέας έχει τη δυνατότητα

25/3/10 12:51:40

να κατασκευάσει την εικόνα του άλλου χωρίς να στηρίζεται στις αντιλήψεις και τις ιδέες της κυρίαρχης ιδεολογίας. Οι εικόνες δηλαδή του ξένου στη λογοτεχνία δεν είναι κατ’ ανάγκην στερεοτυπικές3, αλλά είναι, ως επί το πλείστον, κατασκευάσματα της αφήγησης και της ανάγνωσης του έργου. Ο συγγραφέας μπορεί να μείνει προσηλωμένος στα πολιτισμικά στερεότυπα, μπορεί όμως και να κρατήσει μια κριτική στάση απέναντι στις συλλογικές παραστάσεις4. Τα μεθοδολογικά εργαλεία στα οποία βασίζεται η μελέτη των εικόνων του άλλου είναι από τη μια η εικονολογική μέθοδος ανάλυσης και από την άλλη βασικά στοιχεία της αφηγηματολογίας. Η εικονολογική ανάλυση ανήκει στο χώρο της πολιτισμικής εικονολογίας (imagologie), κλάδο της Συγκριτικής Γραμματολογίας, που έχει ως αντικείμενό της την εξέταση των πολιτισμικών εικόνων, δηλαδή των εικόνων του ξένου και του πολιτισμού του5. Η εικονολογία είναι η μελέτη της κατασκευής των εικόνων, η ανακάλυψη της «λογικής» της εικόνας και της «αλήθειας» της6. Η εικόνα αυτή προσεγγίζεται μέσα από το πρίσμα καθολικών και τοπικών σταθερών. Καθολικές σταθερές ή καθολικότητες είναι τα κοινά χαρακτηριστικά των ανθρώπων, όπως η γέννηση, ο θάνατος, τα γηρατειά, ο έρωτας, το φαγητό, κ.λπ., ενώ τοπικές σταθερές ή τοπικότητες είναι τα στοιχεία εκείνα που ενυπάρχουν μόνο σε ορισμένους ανθρώπους και τα οποία τους διαφοροποιούν από το σύνολο. Η εικονολογική ανάλυση εξετάζει την οργάνωση του κειμένου σε τρία κυρίως επίπεδα, στο επίπεδο των λέξεων, της ιεράρχησης των σχέσεων και του σεναρίου και των θεματικών μοτίβων. Για να επιτευχθεί η παραπάνω μελέτη είναι απαραίτητη η θεωρία της αφήγησης. Η θεωρία της αφήγησης εξετάζει την ιστορία και την αφήγηση/ πλοκή από την προοπτική του χρόνου, της έγκλισης και της φωνής. Ο χρόνος αφορά στις σχέσεις ανάμεσα στην ιστορία και

97-diadromes.indd 11

25/3/10 12:51:46

την αφήγησή της και διαιρείται σε τάξη, διάρκεια και συχνότητα· η έγκλιση αφορά στους δυνατούς τρόπους αναπαράστασης του θέματος, οι κυριότεροι από τους οποίους είναι ο μιμούμενος/ευθύς λόγος, ο διηγηματοποιημένος λόγος και ο μετατιθέμενος λόγος. Τέλος, η φωνή έχει να κάνει με τους τρόπους εστίασης, όπου έχουμε τρεις τρόπους θέασης: την αφήγηση χωρίς εστίαση (παντογνωστική αφήγηση), την αφήγηση με εσωτερική και την αφήγηση με εξωτερική εστίαση7.

 12 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

97-diadromes.indd 12

25/3/10 12:51:52

Α. 1. Το ειδικό παιδί στην Παιδική Λογοτεχνία Η Παιδική Λογοτεχνία είναι στενά συνδεδεμένη με την αγωγή και την εκπαίδευση του παιδιού8. Επομένως, κάθε εξέλιξη στο χώρο της αγωγής του παιδιού επηρεάζει και την παραγωγή της Παιδικής Λογοτεχνίας. Όσον αφορά στο χώρο της ειδικής αγωγής, αξίζει να σημειώσουμε ότι η ιστορία της ειδικής αγωγής στην Ελλάδα είναι πρόσφατη, καθώς η τελευταία κατοχυρώνεται νομικά και εξελίσσεται σταδιακά από τη δεκαετία του 1980 και μετά. Έτσι, από 89 μονάδες ειδικής αγωγής που υπήρχαν το 1981, φτάσαμε το 1991 να λειτουργούν 7069. Η Παιδική Λογοτεχνία δείχνει να ακολουθεί τα βήματά της, καθώς το πρώτο βιβλίο με θέμα το ειδικό παιδί και την αγωγή του εμφανίζεται το 1986, ενώ μετά το 1990 η παραγωγή ανάλογων βιβλίων αυξάνεται10. Η χρονολογία αυτή, ωστόσο, θεωρείται συμβατική, καθώς ήδη στο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Γουτού Γουπατού» κεντρικός ήρωας είναι ένα παιδί με ειδικές ανάγκες11. Η παραπάνω χρονολογία αντικατοπτρίζει την αυξητική τάση που παρουσιάζει η παραγωγή παιδικών βιβλίων με ήρωα το ειδικό παιδί τα τελευταία είκοσι χρόνια περίπου. Λογοτεχνία λοιπόν και ειδική αγωγή συμπορεύονται και αυτό είναι απόλυτα λογικό, καθώς από τη μια η επιστήμη ανοίγει το δρόμο για τη γνώση και την κατανόηση του ιδιαίτερου αυτού χώρου, από την άλλη η κοινή γνώμη αρχίζει να ευαισθητοποιείται περισσότερο γύρω από αυτό το θέμα και να αντιμετωπίζει το ειδικό παιδί με λιγότερες προκαταλήψεις απ’ ό,τι στο παρελθόν. Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι ένα λογοτεχνικό κείμενο διαφέρει σημαντικά από ένα επιστημονικό εγχειρίδιο ακόμα και στην περίπτωση που και τα δύο πραγματεύονται το ίδιο θέμα, καθώς το πρώτο είναι κατεξοχήν μυθοπλαστικό κείμενο, που περιέχει στοιχεία φανταστικά ή εξωπραγματικά, ενώ το δεύτερο στηρίζεται στην αυστηρή επιστημονική τεκμηρίωση και γνώση. Ο συγγραφέας ενός λογοτεχνικού βιβλίου μπορεί να περιγράψει την πραγματικότητα γύρω από το ειδικό παιδί και την ειδική αγωγή ρεαλιστικά, μπορεί όμως και να τη διαστρεβλώσει ολοκληρωτικά. Ακόμα και αν περιέχει αρκετά στοιχεία αληθοφάνειας δεν παύει να είναι ένα κείμενο μυθοπλασίας, δημιούργημα της φαντασίας και της υποκειμενικής σκοπιάς του συγγραφέα. Κατορθώνει όμως να ευαισθητοποιήσει περισσότερο τον αναγνώστη από κάποιο επιστημονικό βιβλίο που παρέχει «στεγνή» γνώση και βλέπει τα πράγματα σαφώς πιο αντικειμενικά12. Σημαντικό για την ευαισθητοποίηση του αναγνώστη είναι το γεγονός ότι αρκετοί συγγραφείς λογοτεχνικών κειμένων τοποθετούν το ειδικό παιδί στο επίκεντρο της αφήγησης, υιοθετώντας τη σκοπιά του και τον τρόπο που εκείνο αντιμετωπίζει τον εαυτό του και τον περίγυρό του (οικογένεια, σχολείο, φίλοι). Αυτό του δίνει τη δυνατότητα να εισχωρήσει περισσότερο στον κόσμο του ειδικού παιδιού, να νιώσει τη χαρά και τον πόνο του, αλλά και να έρθει αντιμέτωπος με δικές του προκαταλήψεις και στερεότυπα. Η προοπτική αυτή απαιτεί την αφηγηματική τεχνική της εσωτερικής εστίασης και της πρωτοπρόσωπης αφήγησης, τεχνικές που δεν προτιμώνται συχνά στην παιδική λογοτεχνία13. Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται το παιδικό αφήγημα Ο Νάνος και η Γαριδούλα. Η επιλογή του συγκε-

97-diadromes.indd 13

13  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

25/3/10 12:51:57

κριμένου έργου οφείλεται στη χρήση της παραπάνω τεχνικής, τεχνική που θεωρούμε ότι φωτίζει περισσότερο τον κόσμο του ήρωα, στην περίπτωσή μας του ειδικού παιδιού, σε σχέση με την τριτοπρόσωπη παντογνωστική αφήγηση.

Α.2. Υπόθεση

 14

Ήρωας και αφηγητής της ιστορίας είναι ο εντεκάχρονος Μαξίμ, ένα αγόρι πάρα πολύ κοντό για την ηλικία του. Εξαιτίας του ύψους του όλοι στο σχολείο τον κοροϊδεύουν και τον περιφρονούν, ακόμα και τα κορίτσια που τόσο λατρεύει. Η μοναξιά του τον σπρώχνει να κάνει κάτι αρκετά αστείο αλλά και παράξενο για την ηλικία του. Βάζει αγγελία στην εφημερίδα για να βρει κοπέλα, και για καλή του τύχη βρίσκει την όμορφη Γαριδούλα, ένα κορίτσι στην ηλικία του, το ίδιο μικρόσωμο όπως και εκείνος. Η Γαριδούλα δουλεύει με τον πατέρα της στο τσίρκο, κάνει ακροβατικά πάνω στο σκοινί και μυεί τον Μαξίμ στην τέχνη της. Ο Μαξίμ και η Γαριδούλα νιώθουν από ψηλά μεγάλοι και δυνατοί. Όπως αφηγείται ο ίδιος: «Κατάλαβα ότι το να βαδίζεις σ’ ένα σχοινί είναι καλύτερο από το να κάνεις μια ένεση την ημέρα. Από τότε που γνώρισα τη Γαριδούλα, δεν ένιωθα ούτε μικρός ούτε μόνος. Κι όμως σωματικά δεν είχα αλλάξει καθόλου».

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Α.3. Η εικόνα του ειδικού παιδιού Ο αναγνώστης «βλέπει» την εικόνα του Μαξίμ μέσα από τη ματιά και οπτική του ίδιου, καθώς η αφήγηση στο μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου είναι πρωτοπρόσωπη, η εστίαση εσωτερική και ο αφηγητής ομοδιηγητικός. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, προτού ο ήρωας δώσει τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά, μας περιγράφει την προσωπική του κατάσταση. Από τις πρώτες γραμμές δηλώνει τη μοναξιά του («ευτυχώς που εγώ αγαπώ εμένα, γιατί αλλιώτικα θα ήμουν εντελώς μονάχος»), τον τρόπο που τον αντιμετωπίζουν οι άλλοι («Οι άλλοι με προσέχουν μόνο και μόνο επειδή τους φαίνομαι αστείος») και τον τρόπο που εκείνος τους αντιμετωπίζει («Κι εγώ βέβαια με το νου μου γελώ και τους σέρνω τα μύρια όσα»). Όλα αυτά αισθητοποιούνται με την εικονογράφηση που συνοδεύει το κείμενο14. Στη συνέχεια περιγράφει την εξωτερική του εμφάνιση, από την οποία απορρέει όλη η παραπάνω αρνητική αντιμετώπιση («είμαι πολύ κοντός, κοντούτσικος σχεδόν όσο ένα πιτσιρίκι πέντε χρονών. Στο σχολείο με φωνάζουν νάνο […] Αν είχα έναν καλό, έναν αληθινό φίλο, αυτός θα με υπεράσπιζε, σίγουρα»), καθώς και τον τρόπο που βιώνει την κατάστασή του («Είναι σκληρό να ψηλώνεις τόσο αργά κι ακόμη σκληρότερο να ξέρεις πως δε θα ψηλώνεις για πολύ καιρό. Κι αυτό το βρίσκω άδικο»). Μάλιστα η εικόνα στην απέναντι σελίδα αποκαλύπτει τη σοβαρότητα της περίπτωσής του και την απόγνωση της οικογένειάς του15. Στις επόμενες σελίδες κυριαρχούν ξανά οι σκέψεις του ήρωα για τον εαυτό του. Οι φράσεις «ποτέ δεν θα είμαι σαν τους άλλους», «θεραπεία με ενέσεις καθημερινά», «ορμόνες για πρωινό», «μικρός γίγαντας», «αν ήμουν λιγότερο μόνος, θα ένιωθα λιγότερο κοντός», «τα κορίτσια

Μια ανακ τι π «παγ ρεάζ α Για

Μια ιστο της θιστ λούν μέ

Έ π τη

ww 97-diadromes.indd 14

25/3/10 12:51:59

Βόλφγκανγκ Κορν ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΛΕΚΟ ΕΚΑΝΕ ΤΟ ΓΥΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Μια συναρπαστική ιστορία για να ανακαλύψουν μικροί και μεγάλοι τι πραγματικά σημαίνει ο όρος «παγκοσμιοποίηση» και πώς επηρεάζει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Για παιδιά από 12 ως 112 ετών.

Πάνος Χριστοδούλου Ο ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΚΑΙ Η ΣΠΙΤΙΚΗ ΜΠΕΣΑΜΕΛ Η «Σπιτική Μπεσαμέλ», το γκουρμέ εστιατόριο της Πασταφλόρινας, κινδυνεύει με λουκέτο! Οι ιδιοκτήτες του, οι ξακουστοί σεφ Μπεσαμέλ, έχουν δηλητηριαστεί και ο μόνος που μπορεί να το αναλάβει είναι το νεότερο μέλος της οικογένειας Μπεσαμέλ, ο Ζαχαρίας. Ο Ζαχαρίας όμως, δεν θέλει να μαγειρέψει τα τρόφιμα της κουζίνας γιατί είναι... φίλοι του!

Κωστούλα Τωμαδάκη ΧΑΡΙΣΕ ΜΟΥ ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΧΟΡΟ Μια συγκινητική και αισιόδοξη ιστορία για το χορό, τη δύναμη της φιλίας, την αγάπη. Ένα μυθιστόρημα για όλα όσα απασχολούν τα κορίτσια σήμερα, γραμμένο με ιδιαίτερη ευαισθησία.

Λένα Μερίκα ΚΙ ΑΝ Μ’ ΑΓΑΠΑΕΙ ΣΤ’ ΑΛΗΘΕΙΑ; Ο έρωτας, οι σχέσεις γονέων - παιδιών κάθε ηλικίας, ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, η στενομυαλιά και άλλα ακανθώδη σύγχρονα θέματα θίγονται εδώ με τον γνωστό στακάτο και χιουμοριστικό τρόπο της Λένας Μερίκα.

ΤΑ ΩΡΑ ΙΟΤΕ ΡΑ ΒΙΒΛ ΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔ ΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟ ΥΣ

Σοφία Ζαραμπούκα Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΜΑΣ ΜΟΥ Ένα βιβλίο-παιχνίδι για όσα παλιά έμειναν και άλλα που δεν υπάρχουν πια. Με κείμενο και εικόνες από τη Σοφία Ζαραμπούκα, και εκπαιδευτικό υλικό από τη Μαρίζα Ντεκάστρο.

Γιάννης Κοντός ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ ΜΑΓΟΥ Ζωγραφιές: Φαίδων Πατρικαλάκις Το βιβλίο αυτό το δημιούργησαν ο Γιάννης Κοντός και ο Φαίδων Πατρικαλάκις, βάζοντας τον καλό μάγο να βοηθά παιδιά και ζώα. Είναι αλληγορικό και βαθιά ανθρώπινο. Με δυο λόγια τα παραμύθια αυτά δείχνουν πώς πρέπει να είμαστε: αγαθοί και καλοί.

www.kedros.gr 97-diadromes.indd 15

25/3/10 12:52:02

δε μου δίνουν σημασία» τονίζουν τη δυστυχία, τη μοναξιά και την αποξένωση που νιώθει. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι η αφήγηση δομείται πάνω σε λέξεις και φράσεις με αρνητικό για το ειδικό παιδί περιεχόμενο, ενώ καθολικές σταθερές όπως η φιλία και η αγάπη για το άλλο φύλο μετατρέπονται σε τοπικότητες, δηλαδή σε διαφοροποιητικά στοιχεία στην περίπτωση του Μαξίμ. Οι δύο πόλοι αντίθεσης ανάμεσα στον Μαξίμ και στους άλλους δίνεται σχηματικά ως εξής:16 Μαξίμ (παιδί με ειδικές ανάγκες)

16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

άλλα παιδιά

Φιλία

Αποδοχή

Επικοινωνία

Μοναξιά

Ασφάλεια

Η παραπάνω αρνητική εικόνα του ήρωα ανατρέπεται δυναμικά στη συνέχεια. Ο Μαξίμ γεμάτος ενεργητικότητα και θετική σκέψη αποφασίζει να βάλει τέλος στη μοναξιά του με έναν ασυνήθιστο, για εντεκάμισι χρονών παιδί, τρόπο. Βάζει αγγελία στην εφημερίδα με στόχο την εύρεση κοπέλας. Μάλιστα ο τρόπος γραφής της αγγελίας προκαλεί το γέλιο του αναγνώστη «ΜΑΞΙΜ.

ΕΝΤΕΚΑΜΙΣΙ ΧΡΟΝΩΝ. ΝΕΑΡΟΣ ΚΥΡΙΟΣ, ΟΜΟΡΦΟΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΠΟΛΥ ΨΗΛΟΣ. ΑΝΑΖΗΤΕΙ ΝΕΑΡΗ ΚΥΡΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΕΝΤΕΚΑ ΚΑΙ ΔΩΔΕΚΑ ΕΤΩΝ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΣΟΥΝ ΜΑΖΙ. ΔΕΚΤΕΣ ΜΟΝΟ ΣΟΒΑΡΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ». Η ειλικρίνεια και

το αθώο χιούμορ του ήρωα προκαλούν τη συμπάθεια και τη θετική στάση του αναγνώστη απέναντί του. Το δραστικό αυτό μέτρο φέρνει τελικά το επιθυμητό αποτέλεσμα. Έπειτα από μια αποτυχημένη συνάντηση με την ηλικιωμένη κυρία που απαντά στην αγγελία του, ο Μαξίμ βρίσκει επιτέλους αυτό που ψάχνει στο πρόσωπο της Γαριδούλας. Το όνομά της, όπως αποκαλύπτει η ίδια στο γράμμα που του στέλνει, της το έδωσαν οι άλλοι γιατί είναι μικροσκοπική. Το ανάστημα είναι λοιπόν το πρώτο κοινό τους χαρακτηριστικό. Η Γαριδούλα όμως, σε αντίθεση με τον Μαξίμ, έχει βρει τη λύση στο πρόβλημά της: δουλεύει στο τσίρκο με τον πατέρα της, κάνει ακροβατικά πάνω σε ένα σκοινί που βρίσκεται αρκετά μέτρα ψηλά από το έδαφος17. Η ίδια λέει χαρακτηριστικά: «Τύποι σαν εμάς καλοπερνούν, όταν είναι ακροβάτες. Στο χώμα είμαστε μικροί. Αλλά ψηλά στον αέρα κυριαρχούμε σε ολόκληρο τον κόσμο, και κανείς δε μας βρίσκει πια μικρόσωμους». Με την ακροβασία η Γαριδούλα εξισορροπεί την κατάστασή της. Ισορροπώντας στο σκοινί, ισορροπεί, θα λέγαμε, και στη ζωή, και κυρίως έχει τη λύση στο πρόβλημα που απασχολεί τον Μαξίμ. Εκείνος αποφασίζει να την ακολουθήσει, να γίνει και ο ίδιος ακροβάτης. Αναφέρει μάλιστα χαρακτηριστικά ότι: «Έτσι, κατάλαβα ότι το να βαδίζεις σ’ ένα σκοινί

97-diadromes.indd 16

25/3/10 12:52:07

είναι καλύτερο από το να κάνεις μια ένεση την ημέρα. Από τότε που γνώρισα τη Γαριδούλα, δεν ένιωθα ούτε μικρός ούτε μόνος. Κι όμως σωματικά δεν είχα αλλάξει καθόλου». Αυτά τα απλά και ειλικρινή λόγια κλείνουν μέσα τους όχι μόνο τη λύση του προβλήματος του ήρωα, αλλά και την αντικειμενική του, την πραγματική του διάσταση. Κατανοούμε ότι η άσχημη κατάσταση στην οποία βρισκόταν δεν πήγαζε από τη σωματική του ανεπάρκεια, αλλά από τον τρόπο που τον αντιμετώπιζε το περιβάλλον του, οι συνομήλικοι και ο υπόλοιπος κόσμος. Η μοναξιά και η απομόνωση που ένιωθε του προκαλούσαν όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα, την αρνητική εικόνα του εαυτού του. Με την εμφάνιση λοιπόν της Γαριδούλας εξαφανίζεται το πρόβλημα και η αρνητική εικόνα του Μαξίμ. Οι τοπικές σταθερές μετατρέπονται ξανά σε καθολικές. Το ειδικό παιδί, που στερούνταν τη φιλία, την αποδοχή, την επικοινωνία και το αίσθημα της ασφάλειας, εξισώνεται πλέον με τα άλλα παιδιά, με τους άλλους ανθρώπους. Το παραπάνω σχήμα παίρνει τώρα την τελική μορφή: Μαξίμ (παιδί με ειδικές ανάγκες)

άλλα παιδιά

Φιλία

Αποδοχή

Επικοινωνία

Μοναξιά

Ασφάλεια

17  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

Έτσι, το τέλος της ιστορίας του Μαξίμ είναι αισιόδοξο, όπως συμβαίνει άλλωστε στα περισσότερα έργα που απευθύνονται σε παιδιά.

Β. Πρόταση διδακτικής αξιοποίησης του βιβλίου στο νηπιαγωγείο Το παιδικό βιβλίο Ο Νάνος και η Γαριδούλα λόγω του θέματός του (το ειδικό παιδί και το περιβάλλον του), αλλά και της αφηγηματικής του τεχνικής (πρωτοπρόσωπη αφήγηση του ήρωα), θεωρούμε ότι προσφέρεται για ποικίλες διδακτικές προσεγγίσεις στο νηπιαγωγείο στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής διάστασης18 που οφείλει να έχει κάθε διδακτική πρόταση γύρω από τη λογοτεχνία. Λαμβάνοντας υπόψη, επίσης, την παραδοχή ότι το λογοτεχνικό βιβλίο είναι φορέας κοινωνικών και πολιτισμικών αναπαραστάσεων, μεταβιβάζει αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς που επηρεάζουν τις αντιλήψεις και τις πεποιθήσεις του ατόμου19, αλλά και το γεγονός ότι η λογοτεχνία κατέχει ιδιαίτερη θέση στα αναλυτικά προγράμματα του νηπιαγωγείου20, θεωρούμε ότι το παραπάνω έργο δίνει την αφορμή τόσο για ένα διάλογο παιδιών-νηπιαγωγού

97-diadromes.indd 17

25/3/10 12:52:12

 18 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

γύρω από το ζήτημα των ατόμων που αντιμετωπίζουν εμπόδια στη ζωή όσο και για μια ποικιλία δραστηριοτήτων με στόχο την ανίχνευση του «άλλου» και την καλλιέργεια θετικής στάσης και θετικών συναισθημάτων απέναντί του. Στην πρόταση που ακολουθεί, ο/η νηπιαγωγός έχει ρόλο διαμεσολαβητή ανάμεσα στο παιδί και το βιβλίο και πρωταρχικός του/της σκοπός είναι να συνδέσει τη ζωή με τη λογοτεχνία21. Για το λόγο αυτό θεωρούμε ότι πέρα από τη λογοτεχνική ενημέρωση του/της νηπιαγωγού22 βασική προϋπόθεση είναι να συντονίζει και να καθοδηγεί τα παιδιά, αλλά και να μαθαίνει ο ίδιος/η ίδια μαζί με εκείνα23 μέσα από μια συνεχή ανταλλαγή πληροφοριών, σκέψεων και έκφρασης συναισθημάτων. Αφορμή για την ανάγνωση του βιβλίου Ο Νάνος και η Γαριδούλα μπορεί να αποτελέσει ένα οποιοδήποτε ερέθισμα μέσα στο χώρο του νηπιαγωγείου: κάποια λέξη, για παράδειγμα, που χρησιμοποιούν τα παιδιά για να χαρακτηρίσουν ένα παιδί με ειδικές ανάγκες κατά τη διάρκεια της ημέρας ή ένα ερέθισμα από το οικογενειακό περιβάλλον κάποιου παιδιού: ένα μέλος της οικογένειας που είναι άτομο με ειδικές ανάγκες. Ο/η νηπιαγωγός θέτει κάποιες προκαταρκτικές ερωτήσεις για να διερευνήσει την προηγούμενη γνώση, αλλά και τις αντιλήψεις των παιδιών γύρω από το θέμα, και στη συνέχεια παρουσιάζει το βιβλίο συνδέοντας την εμφάνισή του με την τελευταία ερώτηση ή με την απάντηση των παιδιών. Αρχικά, τους δείχνει το εξώφυλλο διαβάζοντας τον τίτλο του βιβλίου και αφήνει τα παιδιά για λίγα λεπτά να το παρατηρήσουν, χωρίς να τους δώσει κάποιο στοιχείο. Έπειτα, τα παροτρύνει να μαντέψουν το θέμα του. Μπορεί να τα καθοδηγήσει ρωτώντας: • Τι βλέπετε στην εικόνα; • Πόσα άτομα βλέπετε; • Είναι μικρά παιδιά ή μεγάλοι; • Τι κάνουν; • Είναι φίλοι ή αδέρφια; • Πού μπορεί να είναι αυτά τα άτομα; Στη συνέχεια ο/η νηπιαγωγός ξεκινά την αφήγηση της ιστορίας. Σταματά σε κάθε λέξη ή φράση του κειμένου που φανερώνει κάποιο συναίσθημα του Μαξίμ, κάποια στάση ή συμπεριφορά των άλλων απέναντί του24, προτρέποντας τα παιδιά να αναρωτηθούν: ποιος μιλάει, τι σκέφτεται, τι νιώθει, τι σκέφτονται οι άλλοι γι’ αυτόν. Σε κάθε σημείο της πλοκής που παρουσιάζει εξέλιξη ή ανατροπή, ο/η νηπιαγωγός προτρέπει τα παιδιά να αναρωτηθούν τι πιστεύουν ότι θα συμβεί στη συνέχεια, γιατί πήρε αυτή την απόφαση ο Μαξίμ, τι αποτελέσματα έφερε η απόφασή του. Στο σημείο της γνωριμίας του με τη Γαριδούλα, ο/η νηπιαγωγός ρωτά τα παιδιά τι άλλαξε στην κατάσταση του Μαξίμ όταν γνώρισε τη Γαριδούλα. Ποιες σκέψεις και ποια συναισθήματα έχει τώρα και γιατί. Μετά την ολοκλήρωση της αφήγησης ο/η νηπιαγωγός μπορεί να οπτικοποιήσει τα σχήματα που δίνονται στην ενότητα «Η εικόνα του ειδικού παιδιού» με στόχο να παροτρύνει τα παιδιά να εκφράσουν τις σκέψεις που δημιουργήθηκαν κατά την ανάγνωση της ιστορίας του Μαξίμ: σε χαρτί

97-diadromes.indd 18

25/3/10 12:52:17

του μέτρου ζωγραφίζει στη μια πλευρά τον Μαξίμ με τα χαρακτηριστικά του και ακριβώς απέναντι ζωγραφίζει τα άλλα παιδιά, τα οποία αναφέρονται στην ιστορία. Στην πλευρά του Μαξίμ γράφει με μεγάλα γράμματα αυτά που δεν

19  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

97-diadromes.indd 19

25/3/10 12:52:24

20 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

έχει ο Μαξίμ, σύμφωνα με τις απαντήσεις των παιδιών, αλλά έχουν τα άλλα παιδιά25. Στη συνέχεια ζωγραφίζει και πάλι τον Μαξίμ, αυτή τη φορά μετά τη γνωριμία του με τη Γαριδούλα. Τα παιδιά καλούνται να κάνουν το ίδιο. Στο τέλος, συγκρίνουμε την κατάσταση του Μαξίμ πριν και μετά τη συνάντησή του με τη Γαριδούλα. Τα παιδιά και ο/η νηπιαγωγός εκφράζουν τις απόψεις τους στην ερώτηση: Πότε πιστεύετε ότι είναι ο Μαξίμ ευτυχισμένος; Εσείς πότε θα ήσασταν ευτυχισμένοι αν βρισκόσασταν στη θέση του Μαξίμ; Άλλες δραστηριότητες που μπορούν να ακολουθήσουν την ανάγνωση είναι: να ζωγραφίσουν τα παιδιά τον Μαξίμ στις διάφορες φάσεις από τις οποίες περνάει: μοναξιά, αναζήτηση και εύρεση φίλων. Να παίξουν παντομίμα, προσπαθώντας να περιγράψουν τα διαφορετικά συναισθήματα του Μαξίμ. Μια άλλη δραστηριότητα είναι να δραματοποιήσουν το περιεχόμενο του βιβλίου, αυτοσχεδιάζοντας και παίρνοντας ο καθένας ένα ρόλο (άλλος κάνει τον Μαξίμ, άλλος τα παιδιά που τον περιφρονούν, άλλος τη Γαριδούλα, το γιατρό, τους γονείς, κ.λπ.). Με αυτό τον τρόπο το κάθε παιδί μπαίνει στη θέση ενός διαφορετικού προσώπου και συνειδητοποιεί ποια είναι η σχέση του με τον ήρωα. Επίσης, ο/η νηπιαγωγός μπορεί να παροτρύνει τα παιδιά να αφηγηθούν ξανά την ιστορία, αλλά αυτή τη φορά από την πλευρά κάποιου άλλου ήρωα, της Γαριδούλας, των γονιών του Μαξίμ ή των άλλων παιδιών. Έτσι, θα επιλέξουν μόνα τους με ποιον τρόπο οι άλλοι αντιμετωπίζουν τον ήρωα. Τέλος, μπορεί ο/η νηπιαγωγός να κατασκευάσει παιδαγωγικό υλικό26 βασισμένο στην ιστορία. Μπορεί, για παράδειγμα, να γράψει σε μικρά χάρτινα καρτελάκια τα εξωτερικά και εσωτερικά χαρακτηριστικά του Μαξίμ, να τα κολλήσει σε χαρτόνι σε εμφανές σημείο της αίθουσας και να ζητήσει από τα παιδιά να βάζουν ένα χαμογελαστό προσωπάκι για αυτά που θεωρούν θετικά χαρακτηριστικά του Μαξίμ και ένα λυπημένο για αυτά που θεωρούν αρνητικά, αιτιολογώντας κάθε φορά την άποψή τους, έτσι ώστε να γίνεται ένας διάλογος μεταξύ των παιδιών και του/της νηπιαγωγού. Μια άλλη ιδέα είναι να κατασκευάσει επιτραπέζιο παιχνίδι με ερωτήσεις βασισμένες στην ιστορία. Νικητής θα είναι αυτός που θα απαντήσει σωστά σε όλες τις ερωτήσεις, που θα έχει κατανοήσει, δηλαδή, επαρκώς την ιστορία και τη θέση του ήρωα. Κλείνοντας, θα θέλαμε να τονίσουμε ότι η παραπάνω διδακτική πρόταση είναι απλώς ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο ένα λογοτεχνικό βιβλίο μπορεί να αξιοποιηθεί στην εκπαιδευτική διαδικασία27 για την καλλιέργεια στάσεων απέναντι στα άτομα με ειδικές ανάγκες. Εκείνο που προέχει σε κάθε σχεδιασμό εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με αφορμή το λογοτεχνικό κείμενο, είναι η διαπολιτισμική του διάσταση, η συνομιλία των παιδιών με τη λογοτεχνία στο πλαίσιο της σύνθετης καθημερινότητας που βιώνουν.

Γ. Συμπεράσματα Στο παρόν άρθρο ανιχνεύσαμε την εικόνα του ειδικού παιδιού στο εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά Ο Νάνος και η Γαριδούλα έχοντας ως εργαλεία την εικονολογική ανάλυση και την αφηγηματολογία. Στη συνέχεια, προτείναμε τη

97-diadromes.indd 20

25/3/10 12:52:29

διδακτική αξιοποίησή του στο νηπιαγωγείο με στόχο να καλλιεργήσουμε στάσεις και απόψεις των παιδιών για τα άτομα με κάθε μορφή αναπηρίας. Όσον αφορά την εικόνα του Μαξίμ, διαπιστώσαμε ότι αυτή «χτίζεται» από τα ίδια τα λόγια και τις σκέψεις του. Χωρίς πολλές λεπτομέρειες και αφηγηματικά στολίδια ο ήρωας εξομολογείται πώς ο ίδιος αντιμετωπίζει τον εαυτό του και κυρίως πώς οι άλλοι τον αντιμετωπίζουν. Η εσωτερική εστίαση και η φωνή του ομοδιηγητικού αφηγητή δίνουν τη δυνατότητα στον αναγνώστη να εισχωρήσει στον κόσμο του Μαξίμ, να νιώσει αμεσότερα τη μοναξιά και την απόρριψη του περιβάλλοντός του. Ταυτόχρονα, ο ρεαλιστικός τρόπος με τον οποίο αφηγείται την κατάστασή του, η ειλικρίνεια και η αισιοδοξία του αποτρέπουν το μελοδραματισμό στον οποίο θα μπορούσε να υποπέσει το είδος αυτό αφήγησης και εστίασης. Τα λόγια-κλειδιά του ήρωα: «Έτσι, κατάλαβα ότι το να βαδίζεις σ’ ένα σκοινί είναι καλύτερο από το να κάνεις μια ένεση την ημέρα. Από τότε που γνώρισα τη Γαριδούλα, δεν ένιωθα ούτε μικρός ούτε μόνος. Κι όμως σωματικά δεν είχα αλλάξει καθόλου», αποκαλύπτουν την ψυχολογία, τις συναισθηματικές ανάγκες των ειδικών παιδιών και κατορθώνουν να αγγίξουν το συναίσθημα του αναγνώστη πολύ περισσότερο από ένα επιστημονικό εγχειρίδιο ψυχολογίας που πραγματεύεται το ίδιο θέμα. Επιβεβαιώνεται, λοιπόν, η άποψη ότι η μυθοπλαστική αφήγηση είναι περισσότερο ελκυστική και ενδιαφέρουσα στον αναγνώστη από την αφήγηση ενός επιστημονικού βιβλίου, καθώς εκπέμπει συναισθήματα τα οποία με κανέναν τρόπο μια επιστημονική πραγματεία δεν μπορεί να μεταδώσει. Γι’ αυτό, γνωρίζοντας ταυτόχρονα την ιδιαίτερη θέση που κατέχει η λογοτεχνία τόσο στο Δ.Ε.Π.Π.Σ. όσο και στα αναλυτικά προγράμματα, θεωρούμε ότι ανάλογα έργα για παιδιά ευαισθητοποιούν τους μικρούς αναγνώστες και καλλιεργούν την ισότητα και το σεβασμό για τον άλλο. Κλείνοντας το άρθρο αναφέρουμε ονομαστικά βιβλία με αντίστοιχο θέμα, τα οποία μπορούν να αποτελέσουν αφορμή για ποικίλες δραστηριότητες στο νηπιαγωγείο, στην κατεύθυνση πάντα της ειδικής αγωγής. Αυτά είναι: • Βαρβαρούση, Λ. (2002), Ένας καλόκαρδος καρχαρίας, Παπαδόπουλος. • Βασιλειάδου-Βελετά, Μ. (2002), Το σκαντζοχοιράκι με τα κατσαρά μαλλιά, Ελληνικά Γράμματα. • Ηλιόπουλος, Β. (2000), Τριγωνοψαρούλης εναντίον μεγάλου καρχαρία, Πατάκης. • Παπαδιαμάντης, Α. (1999), Γουτού Γουπατού (διασκευή-απόδοση: Πούλος Κ.), Παπαδόπουλος. • Σταματοπούλου, Ι. (2005), Η μάγισσα Αμπουλίνα. Ένα βιβλίο με θέμα τα κινητικά προβλήματα, Κέδρος. • Σταματοπούλου, Ι. (2005), Μόζα η γάτα, μια μαγική νύχτα. Ένα παραμύθι με θέμα τα προβλήματα όρασης, Κέδρος. • Σταματοπούλου, Ι. (2005), Μόζα η γάτα, η λευκή Μόλι. Ένα παραμύθι με θέμα τα προβλήματα ακοής, Κέδρος. • Σταματοπούλου, Ι. (2005), Το βουνό των νάνων. Ένα παραμύθι με θέμα το σύνδρομο Down και την εγκεφαλική παράλυση, Κέδρος.

97-diadromes.indd 21

21  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

25/3/10 12:52:34

νέο

νέ

ΑΛ ΛΕΠ ΑΛ ΛΗΛΕΣ ΑΝ ΑΤΥ

ΑΛΛΕΠ ΑΛΛΗΛΕΣ ΑΝΑΤΥ ΠΩΣΕΙΣ

ΠΩΣΕΙΣ

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

νέο

νέ

νέο

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

97-diadromes.indd 22

25/3/10 12:52:37

Μαζί διαβάζουμε τον κόσμο! νέο

νέο

97-diadromes.indd 23

25/3/10 12:52:39

• Τσιαμπόκαλου, Γ. (2002), Ο κύριος Αλφάλφα, Καστανιώτης. • Weninger, B. (2006), Ένας για όλους και όλοι για έναν, μτφρ.: Φ. Μανδηλαράς, Πατάκης. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

24 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

97-diadromes.indd 24

1. Αμπατζοπούλου, Φ. (1980), Ο άλλος εν διωγμώ, Αθήνα: Εκδόσεις Θεμέλιο, σ. 158. 2. Ό.π., σ. 161. 3. Ό.π., σ. 241. 4. Ό.π., σ. 242. 5. Ό.π., σ. 241. 6. Ό.π., σ. 245. 7. Τζιόβας, Δ. (1987), Μετά την αισθητική, Αθήνα: Γνώση, σσ. 56-62. 8. Βλ. Ζερβού, Α. (1999), Λογοκρισία και αντιστάσεις στα κείμενα των παιδικών μας χρόνων, Δ΄ έκδοση, Αθήνα: Οδυσσέας, σσ. 25-31 & Ζερβού, Α. (1999), «Η λογοτεχνία στο σχολείο ή απορίες μιας ενήλικης που διαβάζει λογοτεχνία», στο: Αποστολίδου, Β. & Χοντολίδου, Ε. (επιμ.), Λογοτεχνία και Εκπαίδευση (σ. 16), Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός. Για το παιδικό βιβλίο ως μέσο αγωγής, βλ. επίσης τον συλλογικό τόμο Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο. Έργο τέχνης, Μέσο αγωγής; (1987), Εισηγήσεις στο Α΄ σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Αθήνα: Πατάκης. 9. Τζουριάδου, Μ. (1995), Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση), Αθήνα: Εκδόσεις Προμηθεύς, σσ. 66-67. 10. Καρακίτσιος , Α. (2001), «Παιδική Λογοτεχνία και Ειδική Αγωγή», στο: Τζουριάδου, Μ. (επιμ.), Πρώιμη Παρέμβαση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές (σσ. 335-336), Αθήνα: Προμηθεύς. 11. Παπαδιαμάντης, Α. (1999), Γουτού Γουπατού (διασκευή-απόδοση: Κ. Πούλος), Αθήνα: Παπαδόπουλος. 12. Ό.π., σσ. 354-355. 13. Ό.π., σ. 348. Η πιο συνηθισμένη αφηγηματική τεχνική είναι η τεχνική της εξωτερικής εστίασης ενός παντογνώστη αφηγητή. Βλ. επίσης, Κανατσούλη, Μ. (2002), Αμφίσημα της παιδικής λογοτεχνίας. Ανάμεσα στην ελληνικότητα και την πολύ-πολιτισμικότητα, Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες, σ. 64. 14. Βλέπε εικόνα, σελ. 11. 15. Βλέπε εικόνα, σελ. 12. 16. Βλ. Καρακίτσιος, Α. (2001), «Παιδική Λογοτεχνία και Ειδική Αγωγή», στο: Τζουριάδου, Μ. (επιμ.), Πρώιμη Παρέμβαση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές (σ. 344), Αθήνα: Προμηθεύς. 17. Βλέπε εικόνα, σελ. 19. 18. Με την έννοια της διαπολιτισμικής διάστασης στη διδασκαλία της λογοτεχνίας εννοούμε ότι τα προγράμματα διδασκαλίας οφείλουν να αλλάξουν για τα παιδιά στο πλαίσιο της πολιτισμικής διαφοράς/ποικιλίας που βιώνουν καθημερινά. Βλ. αναλυτικότερα το ολοκληρωμένο πρόγραμμα διδασκαλίας της λογοτεχνίας για τις τρεις βαθμίδες της εκπαίδευσης που προτείνουν οι Αποστολίδου, Β., Καπλάνη, Β. & Χοντολίδου, Ε. (2002), Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός, και ειδικότερα τις σσ. 41-43. 19. Αναγνωστοπούλου, Δ. (2002), Λογοτεχνική πρόσληψη στην προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση, Αθήνα: Πατάκης, σσ. 11-12. Για το ρόλο της λογοτεχνίας στην πνευματική ανάπτυξη του παιδιού, βλ. επίσης Νάσαινας, Γ. (2001), Η Παιδική Λογοτεχνία στην προσχολική και πρωτοσχολική ηλικία (θεωρία και πράξη), Αθήνα: Ελλέβορος, σσ. 154-155. 20. Βλ. Παπανικολάου, Ρ. & Τσιλιμένη, Τ. (1992), Η παιδική λογοτεχνία στο νηπιαγωγείο, Αθήνα: Καστανιώτης, σ. 21. 21. Βλ. Γκίβαλου, Α. (1995), Το θαυμαστό ταξίδι, Αθήνα: Πατάκης, σσ. 65-88. 22. Βλ. Παπανικολάου, Ρ. & Τσιλιμένη, Τ. (1992), Η παιδική λογοτεχνία στο νηπιαγωγείο, Αθήνα: Καστανιώτης, σ. 105. 23. Βλ. Αποστολίδου, Β., Καπλάνη, Β. & Χοντολίδου, Ε. (2002), Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός, σ. 41.

25/3/10 12:52:44

24. Βλ. στο παρόν άρθρο ενότητα Α.3. «Η εικόνα του ειδικού παιδιού». 25. Στο σημείο αυτό διακρίνουμε ομοιότητες και διαφορές. Για ανάλογες προτάσεις, βλ. Sharp, A. M. & Splitter, L. J. (2007), Φιλοσοφία για παιδιά (μτφρ.: Ε. Θεοδωροπούλου), Αθήνα: Ατραπός, σσ. 157-159. 26. Για τις μορφές του παιδαγωγικού υλικού, χειροπιαστό και ψηφιακό, βλ. το άρθρο των Σεραφείμ, Κ. & Φεσάκη, Γ. (2009), «Ανάπτυξη ψηφιακού παιδαγωγικού υλικού με το “scratch”», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 68, 86-96. 27. Η βιβλιογραφία γύρω από το ζήτημα της προσέγγισης λογοτεχνικών έργων στο νηπιαγωγείο και γενικότερα στην εκπαίδευση είναι πολυπληθής. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής έργα: Νάσαινας, Γ. (2001), Η Παιδική Λογοτεχνία στην προσχολική και πρωτοσχολική ηλικία (θεωρία και πράξη), Αθήνα: Ελλέβορος· Αποστολίδου, Β. & Χοντολίδου, Ε. (επιμ.), Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός· Καρπόζηλου, Μ. (χ.χ.), Το παιδί στη χώρα των βιβλίων, Αθήνα: Καστανιώτης· Καλογήρου, Τζ. (2005), Η λογοτεχνία στο σχολείο, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός· Αναγνωστοπούλου, Δ., Καλογήρου, Τζ. & Πάτσιου, Β. (2001), Λογοτεχνικά βιβλία στην προσχολική αγωγή, Αθήνα: Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου· Παπανικολάου, Ρ. & Τσιλιμένη, Τ. (1992), Η παιδική Λογοτεχνία στο νηπιαγωγείο, Αθήνα: Καστανιώτης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αμπατζοπούλου, Φ. (1980), Ο άλλος εν διωγμώ, Αθήνα: Εκδόσεις Θεμέλιο. Αναγνωστοπούλου, Δ., Καλογήρου, Τζ. & Πάτσιου, Β. (2001), Λογοτεχνικά βιβλία στην προσχολική αγωγή, Αθήνα: Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου. Αναγνωστοπούλου, Δ. (2002), Λογοτεχνική πρόσληψη στην προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση, Αθήνα: Πατάκης. Αποστολίδου, Β., Καπλάνη, Β. & Χοντολίδου, Ε. (2002), Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός. Αποστολίδου, Β. & Χοντολίδου, Ε. (επιμ.), Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, Αθήνα: ΤυπωθήτωΓιώργος Δαρδανός. Γκίβαλου, Α. (1995), Το θαυμαστό ταξίδι, Αθήνα: Πατάκης. Δ.Ε.Π.Π.Σ. για το νηπιαγωγείο, ΥΠΕΠΘ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Ζερβού, Α. (1999), Λογοκρισία και αντιστάσεις στα κείμενα των παιδικών μας χρόνων, Δ΄ έκδοση, Αθήνα: Οδυσσέας. Καλογήρου, Τζ. (2005), Η λογοτεχνία στο σχολείο, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός. Κανατσούλη, Μ. (2002), Αμφίσημα της παιδικής λογοτεχνίας. Ανάμεσα στην ελληνικότητα και την πολυ-πολιτισμικότητα, Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες. Καρπόζηλου, Μ. (χ.χ.), Το παιδί στη χώρα των βιβλίων, Αθήνα: Καστανιώτης. Νάσαινας, Γ. (2001), Η Παιδική Λογοτεχνία στην προσχολική και πρωτοσχολική ηλικία (θεωρία και πράξη), Ελλέβορος. Παπανικολάου, Ρ. & Τσιλιμένη, Τ. (1992), Η παιδική λογοτεχνία στο νηπιαγωγείο, Αθήνα: Καστανιώτης. Σαβουαζά, Ε. & Ρεμπενά, Φ. (2001), Ο Νάνος και η Γαριδούλα (μτφρ.: Α. Καρακίτσιος), Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες. Γαλλική έκδοση: Sanvoisin, E. & Rebena, F. (χ.χ.), Le nain et la petite crevette, France: Nathan Editions. Σεραφείμ, Κ. & Φεσάκης, Γ. (2009), «Ανάπτυξη ψηφιακού παιδαγωγικού υλικού με το “Scratch”», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 68, 86-96. Sharp, A. M. & Splitter, L. J. (2007), Φιλοσοφία για παιδιά (μτφρ.: Ε. Θεοδωροπούλου), Αθήνα: Ατραπός. Τζιόβας, Δ. (1987), Μετά την αισθητική, Αθήνα: Γνώση. Τζουριάδου, Μ. (1995), Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση), Αθήνα: Προμηθεύς. Τζουριάδου, Μ. (επιμέλεια). (2001), Πρώιμη Παρέμβαση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές, Αθήνα: Προμηθεύς. Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο. Έργο τέχνης, Μέσο αγωγής; (1987), Εισηγήσεις στο Α΄ σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Αθήνα: Πατάκης.

97-diadromes.indd 25

25  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

25/3/10 12:52:50

«Ο ΑΠΛΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ» – ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΣΤΗ Γ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Γιάννης Ανδρουλιδάκης – Μαίρη Τουρκομανώλη Εκπαιδευτικοί στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση

26 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

97-diadromes.indd 26

ποίηση, κατά γενική ομολογία, δεν κατέχει προνομιακή θέση στα σχολικά προγράμματά μας και τα αντίστοιχα βιβλία Γλώσσας, ενώ η διδασκαλία της στις μικρότερες τάξεις του Δημοτικού αντιμετωπίζεται συχνά επιφανειακά ή/και αποφεύγεται. Δύσκολα όμως θα διαφωνούσε κάποιος με το ότι η ενασχόληση με την ποίηση σε αυτές τις ηλικίες είναι μια λεπτή υπόθεση που δεν θα πρέπει να περιορίζεται σε ό,τι θεωρείται αμεσότερα διδακτό, δηλαδή στα εξωτερικά μορφολογικά γνωρίσματα του στίχου και της στροφής, ούτε να δημιουργεί στα παιδιά την εντύπωση ότι οι παραδοσιακές φόρμες είναι αναπόσπαστο στοιχείο του ποιητικού λόγου. Κατά την επεξεργασία ενός ποιήματος, σκοπός είναι η διατήρηση του νοήματος χωρίς να χάνεται το συναίσθημα, γεγονός που αφήνει τα περιθώρια στα παιδιά να το ερμηνεύσουν με τον δικό τους τρόπο. Η αποδόμηση και ο εντοπισμός της τεχνικής της συγγραφής του δεν πρέπει συνεπώς να γίνονται αυτοσκοπός, αλλά απλό εργαλείο στα χέρια των παιδιών για τη δική τους δημιουργία. Έχει εύστοχα ειπωθεί (από τον Άγγλο θεωρητικό της τέχνης Richards) ότι «δεν είναι βεβήλωση η ερμηνεία ενός ποιήματος», και αυτό σημαίνει ότι για μια ολοκληρωμένη και πετυχημένη διδασκαλία απαραίτητη προϋπόθεση είναι να βρεθεί η κοινή συνισταμένη νοήματος και συναισθήματος, ώστε τα παιδιά μέσω της ποίησης να ενθουσιαστούν, να συγκινηθούν και να αγαπήσουν το έργο και το δημιουργό του. Επειδή πιστεύουμε ότι η δημιουργική κατανόηση και παραγωγή ποιητικών κειμένων συμβάλλει στην ανάπτυξη του κριτικού εγγραμματισμού και της φαντασίας των παιδιών, και επειδή, σύμφωνα με το νέο πρόγραμμα σπουδών της νεοελληνικής γλώσσας, η γνώση και η γλώσσα συμπλέκονται εξελικτικά μέσα από επικοινωνιακές σχέσεις υποστηρικτικού χαρακτήρα, εφαρμόσαμε μια δραστηριότητα ποίησης με τίτλο «Ο απλός κόσμος του Γ. Σεφέρη». Η συ-

25/3/10 12:52:56

γκεκριμένη δραστηριότητα ενσωματώθηκε στο κοινό αναλυτικό πρόγραμμα δύο τμημάτων της Γ΄ Δημοτικού του Σχολείου μας και είχε διάρκεια τεσσάρων μηνών. Πρόθεσή μας ήταν να γνωρίσουν τα παιδιά την ποίηση και να καλλιεργήσουν το ενδιαφέρον τους για τα δημιουργήματά της. Θέλαμε να τα εξοικειώσουμε με το ρυθμό και τα παιχνίδια της γλώσσας και της φαντασίας, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να γίνουν τα ίδια ποιητές. Η πρότασή μας δεν έθετε διαχωριστικά όρια ανάμεσα στην παιδική ποίηση και στην ποίηση για μεγάλους. Με τα κείμενα που επιλέξαμε και με τα κείμενα που παρήγαγαν τα παιδιά επιδιώξαμε να κατανοήσουν την πολυμορφία του ποιητικού λόγου. Οι δραστηριότητες του project είχαν ως απώτερο στόχο την ανάπτυξη της γλωσσικής συνειδητοποίησης μέσω της χρήσης της γλώσσας με δημιουργικό τρόπο, την ανάπτυξη της κριτικής κατανόησης των ποιητικών κειμένων και των μηχανισμών δόμησής τους και, τέλος, τη δημιουργία και ανακοίνωση ποιητικών κειμένων από τα παιδιά μέσω ανάπτυξης ενδογενών κινήτρων και δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής (όπως παιχνίδια φαντασίας και λέξεων, δημιουργία χαρακτήρων, δημιουργία σεναρίων και συνεργατική συγγραφή). Η εκπαιδευτική δραστηριότητα ξεκίνησε με την προβολή ενός ντοκιμαντέρ για τη ζωή και το έργο του Γ. Σεφέρη. Τα παιδιά άκουσαν ανθρώπους που τον γνώρισαν να μιλούν γι’ αυτόν, καθώς και τον ίδιο να διαβάζει αποσπάσματα από ποιήματά του. Συζήτησαν και κατέγραψαν τις σκέψεις και τις εντυπώσεις που τους δημιουργήθηκαν από αυτή την πρώτη τους γνωριμία με τον ποιητή, εφαρμόζοντας την τεχνική των ημιτελών φράσεων. ✓ «Στην πρώτη μου γνωριμία με τον ποιητή εντύπωση μου έκανε…» ✓ «Αν τον συναντούσα θα ήθελα να…» ✓ «Θα τον ρωτούσα…» ✓ «Θα του ζητούσα να…» Συνδέσαμε τον Γ. Σεφέρη με την εποχή του παρουσιάζοντας τις σημαντικότερες στιγμές του 20ού αιώνα, μελετήσαμε το σχετικό χρονολόγιο και συζητήσαμε στην τάξη για τα γεγονότα που επηρέασαν τον ποιητή και το έργο του και την άρρηκτη σχέση του ποιητή με την εποχή του. Περνώντας από τον άνθρωπο στο έργο του, τα παιδιά έγραψαν με την τεχνική των ημιτελών φράσεων τις σκέψεις τους για την ποίηση και τις προσδοκίες τους για το project. ✓ «Ποίηση για μένα είναι…» ✓ «Ένας ποιητής μπορεί να…» ✓ «Διαβάζοντας ένα ποίημα…» ✓ «Γράφοντας τα δικά μου ποιήματα…» ✓ «Αρχίζοντας το project πιστεύω πως…» ✓ «Χαίρομαι που θα…» ✓ «Μου φαίνεται δύσκολο να…» ✓ «Με ενδιαφέρει περισσότερο…» ✓ «Τελειώνοντας το project θα ήθελα να…»

97-diadromes.indd 27

27  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

25/3/10 12:53:01

28 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

97-diadromes.indd 28

Η πρώτη επαφή τους με γραπτά του Γ. Σεφέρη ήταν τα λίμερικ που περιέχονται στο βιβλίο Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά. Ο Δ. Κόκκινος αναφέρει για το συγκεκριμένο έργο του Σεφέρη ότι «όσοι γυρεύουν να γνωρίσουν πληρέστερα την ποίησή του δεν πρέπει να βιαστούν να καταδικάσουν αυτό το κομμάτι του έργου του, που ο ποιητής το θεωρούσε ως άσκηση γλωσσική όπου δοκίμαζε τη γνώση, τη δημιουργικότητα και την ευελιξία της ελληνικής γλώσσας». Πιστεύουμε ότι –πέρα από το ποιητικό τους αποτέλεσμα– τα λίμερικ είναι λεκτικά παιχνίδια που αποτελούν άριστες γλωσσοφωνητικές ασκήσεις. Συνδυάζοντας την ποιητική χάρη, το χιούμορ και τη φαντασία, μπορούν να μυήσουν τα παιδιά στον ποιητικό χώρο. Το παιχνίδι, και κατ’ επέκταση το αντίστοιχο γλωσσικό, κατά τον J. Bruner, είναι ένα πειραματικό θερμοκήπιο όπου δοκιμάζονται τρόποι συνδυασμού σκέψης, γλώσσας και φαντασίας, και η ουσία του αληθινού παίκτη βρίσκεται στην ελευθερία δράσης σε κατάλληλο περιβάλλον, τόπο και χρόνο. Τα λίμερικ προσφέρονται για τέτοιου είδους προσεγγίσεις, γιατί οι στίχοι τους μπορούν να κινητοποιήσουν τα παιδιά. Ιδιαίτερα διασκεδαστική μαζί τους είναι η αναζήτηση του τελικού επιθέτου, συνδυάζοντας τη γραμματική με τη φαντασία. Ικανοποιούν λοιπόν την άποψη του Chukovski, που υποστηρίζει ότι για να θεωρηθεί ένα ποίημα παιδικό πρέπει οι στίχοι του να προσφέρονται για παιχνίδι. Ο αναπάντεχος συνδυασμός λέξεων που περιέχει το στοιχείο του παραλογισμού δημιουργεί πνευματική εγρήγορση με τα λεκτικά αστεία και τα παράταιρα ταιριάσματα των λέξεων. Αφού διδάξαμε την τεχνική της συγκεκριμένης μορφής ποίησης, τα παιδιά μέσα από λεκτικά παιχνίδια ανασύνθεσαν στίχους από λίμερικ στηριγμένα στην εικονογράφηση του Ε. Lear και επιχείρησαν τις πρώτες απόπειρες συγγραφής λίμερικ σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο. Ολοκληρώνοντας, έγραψαν λίμερικ με θέμα τον εαυτό τους, που στηρίζονταν στο μοντέλο παιχνιδιών φαντασίας και ρόλων του Τζ. Ροντάρι. Στη συνέχεια ασχοληθήκαμε με τα χαϊκού του Γ. Σεφέρη, γιατί πιστεύουμε ότι η έκτασή τους βοηθάει στην ανάγνωση/ ακρόαση περισσότερων αυτοτελών ποιητικών δημιουργημάτων, επιτρέποντας την προσέγγιση του ποιήματος ως όλου και την κατανόηση του μηνύματός του από τα παιδιά. Αφού τα μελέτησαν, έγραψαν τι φαντάζονται ότι σκεφτόταν ο ποιητής όταν έγραφε τα συγκεκριμένα χαϊκού και ζωγράφισαν την εικόνα που πιθανώς τον ενέπνευσε. Επειδή, όπως υποστηρίζει ο Chukovski, τα παιδιά σκέ-

25/3/10 12:53:06

φτονται με εικόνες, γι’ αυτό και αγαπούν τα ποιήματα που ζωντανεύουν μπρος στα μάτια τους έντονες εικόνες. Παρόλο που το συγκεκριμένο ποιητικό είδος διαθέτει αυστηρή ποιητική φόρμα, αφού απαιτεί τρεις μόνο στίχους και περιορισμένο αριθμό συλλαβών, καταφέραμε, δίνοντάς του τη μορφή παιχνιδιού λέξης-εικόνας, να πετύχουμε αυτό που πρέσβευε ο L. S. Vygotsky: «Τα παιδιά, υιοθετώντας τον τρόπο της ελάχιστης αντίστασης έκαναν ό,τι τους αρέσει περισσότερο να κάνουν, ενώ ταυτόχρονα υπέταξαν τον εαυτό τους σε κανόνες, με ευχαρίστηση». Με αφορμή επίσκεψη και φωτογράφιση φυτών στον Εθνικό Κήπο, έγραψαν τα δικά τους χαϊκού. όχι ως μια απλή ανάμνηση βιωμάτων, αλλά ως ένα δημιουργικό ξαναπλάσιμό τους μέσω της φαντασίας, μια διαδικασία όπου τα παιδιά συνδύασαν τα δεδομένα της εμπειρίας για να δημιουργήσουν μια νέα πραγματικότητα εκφρασμένη σε στίχους και εικόνες. Βλέποντας τη χαρά των παιδιών με το παιχνίδι της εναλλαγής εικόνας-στίχου και αντίστροφα, αποφασίσαμε να ασχο ληθούμε με τα εικονοποιήματα. Χρησιμοποιώντας το διαδίκτυο περιηγηθήκαμε σε γνωστά εικονοποιήματα. Δώσαμε στίχους από έργα του Γ. Σεφέρη, τα παιδιά εντόπισαν τις «δυνατές» λέξεις, τις εικονογράφησαν και μετέτρεψαν τους στίχους σε εικονοποιήματα. Αφού κατανόησαν τη συγκεκριμένη τεχνική έγραψαν εικονοποιήματα με θέμα και πάλι τον εαυτό τους. Στην προσπάθεια να γνωρίσουν τα παιδιά τις πηγές έμπνευσης του ποιητή, μελετήσαμε το ποίημα του Σεφέρη «Ο Δρ Ροντλάουφ και η κα Ζεν», που στηρίχτηκε σε κούκλες που κατασκεύασε ο ίδιος από ευτελή υλικά. Έχοντας ως στόχο τα παιδιά να γράψουν το δικό τους ποίημα με πρωταγωνιστές δύο αντίστοιχες φιγούρες, κατασκεύασαν τις δικές τους κούκλες και τους έδωσαν ζωή συμπληρώνοντας την ταυτότητά τους (όνομα, επάγγελμα, περιγραφή, συμπεριφορά, επιθυμίες). Χωρισμένα σε ζευγάρια, επέλεξαν και εικονογράφησαν τον τόπο που συναντήθηκαν οι κούκλες τους και έγραψαν ένα σενάριο γι’ αυτή τη συνάντηση και ένα σχετικό ποίημα. Μέσα απ’ αυτή τη δραστηριότητα τα παιδιά ενεπλάκησαν με φυσικό τρόπο στη διαδικασία μάθησης, αυτοσχεδίασαν, και οι χαρακτήρες που δημιούργησαν αλληλεπίδρασαν τόσο με αυτά όσο και μεταξύ τους. Έστησαν έναν κόσμο ολόκληρο με τον δικό τους τρόπο, βάζοντας σε λειτουργία όλες τις νοητικές, ψυχικές και αισθητικές τους ικανότητες.

97-diadromes.indd 29

29  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

25/3/10 12:53:11

30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

97-diadromes.indd 30

Σ’ αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί ότι χωρίς την ύπαρξη επικοινωνίας και εμπιστοσύνης ανάμεσα στα μέλη της ομάδας δεν είναι δυνατόν τα παιδιά να χρησιμοποιήσουν τα συναισθήματα και τη φαντασία τους, δύο στοιχεία απαραίτητα για να μπορέσουν να δημιουργήσουν. Για να αναπτύξουν τα παιδιά τη δεξιότητα της αυτοέκφρασης και να διαμορφώσουν αξίες, κώδικες και μηνύματα που προέρχονται από τα ίδια, πρέπει ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει πόσο σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η δυναμική της ομάδας και η ψυχολογία της αλληλεπίδρασης. Επόμενη πηγή έμπνευσης του ποιητή ήταν ένας προγενέστερος ποιητής, ο Όμηρος. Αναλύσαμε το ποίημα του Σεφέρη «Οι σύντροφοι στον Άδη», το αντίστοιχο απόσπασμα από την Οδύσσεια, αλλά και την ποιητική απάντηση του Γ. Ρίτσου στον Γ. Σεφέρη για το συγκεκριμένο ποιητικό επεισόδιο. Στη συνέχεια αναλύσαμε το απόσπασμα από την Ιλιάδα που αφορά στην απερίσκεπτη συμπεριφορά του Πάτροκλου. Τα παιδιά με αφορμή αυτό το απόσπασμα εμπνεύστηκαν και χρησιμοποιώντας στο μέτρο του δυνατού τις τεχνικές του Γ. Σεφέρη έγραψαν ποίημα με τίτλο «Ο Πάτροκλος στον Άδη». Άλλη πηγή έμπνευσης του ποιητή ήταν ένα μεσαιωνικό κείμενο. Αναλύσαμε τόσο το ποίημα του Σεφέρη «Οι γάτες τ’ άη Νικόλα» όσο και τον μεσαιωνικό θρύλο στον οποίο στηρίχτηκε ο ποιητής για να εκφράσει τον προβληματισμό του για την κατάσταση που βρισκόταν εκείνη την περίοδο η χώρα του. Τα παιδιά συνειδητοποίησαν πως η πραγματικότητα δεν μπορεί να αφήνει αδιάφορο έναν ποιητή, και με αφορμή αυτή τη διαπίστωση επιχειρήθηκε η μετάβαση στο τελευταίο στάδιο της εκπαιδευτικής μας δραστηριότητας. Με αφορμή κείμενα από το βιβλίο της Γλώσσας με μαρτυρίες για τη Χιροσίμα, οι «ποιητές» μας αφού μελέτησαν τη φρίκη του πολέμου και στάθηκαν κριτικά απέναντί του συνέγραψαν ένα ποίημα για τα αγαθά της ειρήνης. Στη συγκεκριμένη φάση χρησιμοποιήθηκε ως ποιητικό πρότυπο το ποίημα του Ν. Βρεττάκου «Το όνομά σου!» Κάθε παιδί επέλεξε έναν μόνο στίχο από το δικό του ποίημα, και το project ολοκληρώθηκε με τη σύνθεση ενός διατμηματικού-ομαδικού ποιήματος. Παράλληλα, τα παιδιά επέλεξαν δείγματα της δουλειάς τους και έστησαν μια έκθεση παρουσίασης για το τέλος της σχολικής χρονιάς. Από τα ερωτηματολόγια που μοιράστηκαν σε γονείς και παιδιά για να εκφράσουν τις απόψεις τους για το project και

25/3/10 12:53:18

να αξιολογηθεί ο βαθμός επίτευξης των στόχων του, φάνηκε καθαρά ότι η ενασχόληση με την ποίηση ήταν ενδιαφέρουσα, ευχάριστη και δημιουργική, τόσο για τα παιδιά όσο και για το οικογενειακό τους περιβάλλον, με το οποίο μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους και τα δημιουργήματά τους. Μέσα απ’ αυτή την εκπαιδευτική δραστηριότητα αναδείξαμε την αισθητική και συναισθηματική αξία και διάθεση του ποιήματος, ώστε τα παιδιά να γοητευτούν από το κείμενο, να το απολαύσουν, να το κατανοήσουν και τελικά να εκφραστούν και τα ίδια ποιητικά, αυθεντικά και δημιουργικά, νοηματοδώντας προσωπικά τα κείμενά τους. Ενισχύσαμε την αντίληψη της πολυσημίας των ποιημάτων επειδή θεωρούμε ουσιαστική λειτουργία την ελεύθερη αναζήτηση του νοήματος από την πλευρά των παιδιών. Μια αναζήτηση που χρειάζεται να συνάδει δημιουργικά με τη συστηματική καθοδήγηση από την πλευρά μας, χωρίς ωστόσο να θεμελιώνεται στο αξίωμα ότι η νοηματοδότηση της ποίησης είναι προνόμιο μόνο των μεγάλων. Τόσο εμείς όσο και τα παιδιά γίναμε μέρος της επικοινωνιακής διάδρασης μεταξύ αναγνώστη και ποιήματος. Άλλωστε, η δημιουργία πολλών και διαφορετικών ποιητικών κειμένων που γράφτηκαν, διαβάστηκαν και ακούστηκαν στο πλαίσιο της ομάδας βοήθησαν τα παιδιά να ενισχύσουν την αυτοεικόνα τους και την αυτοπεποίθησή τους. Αναγνωρίζοντας ότι η συναισθηματική και ψυχολογική ασφάλεια των μαθητών είναι πρωτεύουσας σημασίας, θεωρήσαμε ισάξιας βαρύτητας την εξωτερίκευση των σκέψεων και συναισθημάτων τους και επιμείναμε σε αυτή την κατεύθυνση. Πιστεύουμε ότι τα παιδιά, μέσα από τη γνωριμία τους με πολλά και διαφορετικά είδη ποίησης, κατάλαβαν σε μεγάλο βαθμό το νόημά της, συνειδητοποίησαν ότι ποίηση δεν είναι μόνο η ομοιοκαταληξία ή ένας αυστηρά δομημένος στίχος, και διασκέδασαν με ποιήματα που διάβασαν ή έγραψαν και που τους πρόσφεραν ευκαιρίες για αξιοποίηση της γλώσσας και διέγερση της φαντασίας τους. Αναπτύξαμε συγκεκριμένες τεχνικές προσέγγισης προκει μένου να οδηγήσουμε τα παι διά στη δημιουργική κατανόηση των ποιημάτων και απομυθοποιήσαμε το στερεό τυπο της δυσκολίας κατανόησης του ποιητικού λόγου. Διαβάζοντας διαφορετικά είδη

97-diadromes.indd 31

31  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

25/3/10 12:53:23

32 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ποίησης (λίμερικ, χαϊκού, εικονοποιήματα, ποιήματα με ομοιοκαταληξία, ποιήματα με ελεύθερο στίχο), τα παιδιά προσπάθησαν να φανταστούν τις εικόνες που αποτέλεσαν τις πηγές έμπνευσης των ποιητών και συνειδητοποίησαν τη σχέση εικόναςλέξης αποτυπώνοντας στις ζωγραφιές τους τόσο το περιεχόμενο όσο και το ρυθμό και τη μουσικότητα του ποιητικού λόγου. Μέσα από την προσωπική τους δραστηριοποίηση, την έκθεση σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε ποιητικά ερεθίσματα και την αποδόμηση του κειμένου, διαμόρφωσαν την προσωπική τους προσέγγιση στον ποιητικό λόγο και παρήγαγαν διαφοροποιημένο λόγο, τόσο γραπτό όσο και προφορικό. Από την εισήγησή μας γίνεται, νομίζουμε, φανερό πως τα παιδιά του Δημοτικού, εντοπίζοντας και αποκωδικοποιώντας τη δομή και τους μηχανισμούς της ποιητικής γραφής, είναι σε θέση αφενός να κατανοήσουν δημιουργικά διάφορες μορφές ποίησης και αφετέρου να παραγάγουν δικά τους ποιητικά κείμενα χρησιμοποιώντας τα ως μέσο έκφρασης της ταυτότητας του εαυτού τους. Κι όλα αυτά με αφορμή το βιβλίο του Γιώργου Σεφέρη, που παρόλο που το έργο του χαρακτηρίζεται από πολλούς δύσκολο, ο ίδιος επιμένει ότι «ο κόσμος είναι απλός». ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Gottman J., Η συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2000, μτφρ. Χρ. Ξενάκη. Koch Kenneth, Wishes, lies and dreams: teaching children to write poetry, New York: Chelsea House Publishers, 1970. Lear E., The book of Nonsense and Nonsense songs, London: Penguin Books, 1996. Vygοtsky L. S., Νους στην Κοινωνία, εκδ. Gutenberg, σσ. 167-168. Αναγνωστόπουλος Β. & Δελώνης Α., Παιδική λογοτεχνία και σχολείο, εκδ. Πατάκη, 1987. Αναγνωστόπουλος Β., «Λίμερικ και παιχνιδόλεξα», Διαδρομές, 11, 1988, σσ. 200-202. Αποστολίδου Β. & Χοντολίδου Ε., Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο, εκδ. Τυπωθήτω, 2002. Αποστολίδου Β. & Χοντολίδου Ε., Λογοτεχνία και εκπαίδευση, εκδ. Τυπωθήτω, 2004. Εθνικό Κέντρο Βιβλίου – Υπουργείο Πολιτισμού, Γιώργος Σεφέρης: Ο θαλασσινός φίλος μας, εκδ. ΕΚΕΒΙ, 1998. Καρακίτσιος Α., Σύγχρονη παιδική ποίηση, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2002. Κόκκινος Δ., «Η σχέση του Γ. Σεφέρη με το έργο του Edward Lear και τα παιδικά Λίμερικς», Παιδαγωγικά Ρεύματα στο Αιγαίο. Ροντάρι Τζ., Γραμματική της Φαντασίας, εκδ. Μεταίχμιο, 2001, μτφρ. Γ. Κασαπίδης. Σεφέρης Γ., Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά, εκδ. Ερμής, 1992. Σεφέρης Γ., Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος, 1989. Στεφανίδης Γ. & Τσακρής Π., Ο λόγος των ποιητών, εκδ. Πατάκη, 1995. Τίγκα Τ., «Η συμβολή της ποίησης στην αισθητική αγωγή του παιδιού», Διαδρομές, 11, 1988, σσ. 191-196. Τσιλιμένη Τ., «Η ποίηση στο νηπιαγωγείο (ένα πείραμα)», Διαδρομές, 19, 1990, σσ. 187-189. Τσιλιμένη Τ., «Τρόποι προσέγγισης της ποίησης στο νηπιαγωγείο», Διαδρομές, 34, 1994, σσ. 145-152. Χορτιάτη Θ., «Λεκτική φαντασία. Η προσέγγιση της ποίησης στο σχολείο», Διαδρομές, 51, 1998, σσ. 174-182.

97-diadromes.indd 32

25/3/10 12:53:28

β ιβλιοπαρουσίαση

97 ΜΑΡΤΙΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2010

33/1

97-diadromes.indd 33

25/3/10 12:53:44

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Μαρία Ανδρικοπούλου

ΠΑΣΧΑΛΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΓΑΠΗΣ Εικ.: Δήμητρα Αδαμοπούλου Τετράγωνο, Αθήνα 2010, σελ. 25

Ένα ένα τα πασχαλιάτικα ζαχαρωτά αγοράζονται από τους πελάτες του ζαχαροπλαστείου. Η Αβγουλίνα και ο Σοκολατάκης αγωνιούν μήπως τους χωρίσουν. Αγαπιούνται πολύ. Ζουν ο ένας για τον άλλον. Δυστυχώς ο Σοκολατάκης, το λευκό λαγουδάκι-σοκολάτα με τον κόκκινο φιόγκο, αγοράζεται από ένα ηλικιωμένο ζευγάρι . Η Αυγουλίνα λιώνει από τη θλίψη της και μένει στα αζήτητα. Συμβαίνουν όμως και θαύματα. Και συμβαίνουν γιατί η δύναμη της αγάπης είναι ένα… θαύμα. Α.Β.

Μαρία Ανδρικοπούλου

ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑΛΗ Εικ.: Δήμητρα Αδαμοπούλου Τετράγωνο, Αθήνα 2010, σελ. 25

Απελπισία ένιωσε ο Πασχάλης, ο κάτασπρος λαγός, όταν έμαθε για τη μετακόμιση που λογάριαζαν οι γονείς του. Απελπισία γιατί θα έχανε φίλους, γειτονιές αγαπημένες και παιχνίδια. Με κατεβασμένα αυτιά άκουγε τα λόγια των γονιών του που προσπαθούσαν να τον πείσουν. Ο Πασχάλης ανένδοτος. Ώσπου κάτι συνέβη ανήμερα το Πάσχα στο καινούργιο σπίτι και ηρέμησε. Ένα καινούργιο ξεκίνημα είναι πάντα δύσκολο, αλλά κρύβει κι ένα σωρό εκπλήξεις. Α.Β.

Εύη Γεροκώστα

Πώς γεννήθηκαν τα όνειρα

Εικ. Δήμητρα Ψυχογυιού Μεταίχμιο, Αθήνα 2010, σελ. 41

Κάποτε ένα Σύννεφο αγάπησε τον Ήλιο και θέλησε να τον αγκαλιάσει, να του χαρίσει τη δροσιά του και να τον γλιτώσει από τη Ζέστη. Ο εγωιστής Ήλιος, που δεν ήθελε να κρύβουν την ομορφιά του, το έδιωξε μακριά. Μετανοιωμένος ο Ήλιος άρχισε ν’ αναζητά το Σύννεφο, τη συντροφιά και την αγάπη που του χάριζε. Ήταν όμως πια αργά. Μόνο στα όνειρά του μπορούσε να το συναντάει και να χαίρεται την αγάπη και την αγκαλιά του. Ένα τρυφερό παραμύθι για την αγάπη και την προσφορά. Λ.Ψ.

34/2

97-diadromes.indd 34

25/3/10 12:53:48

Μαρία Ρουσάκη

Μ’ ΑΡΕΣΕΙ ΝΑ ΟΥΡΛΙΑΖΩ Εικ.: Ντανιέλα Σταματιάδη Μεταίχμιο, Αθήνα 2010, σελ. 44

Τη συνήθεια των παιδιών να ουρλιάζουν προσδοκώντας ότι οι μεγάλοι θα υποκύψουν στις επιθυμίες τους διαπραγματεύεται πολύ επιτυχημένα η συγγραφέας. Ένα από τα χειρότερα ελαττώματα των μικρών είναι το ουρλιαχτό, και ένα από τα χειρότερα ελαττώματα των μεγάλων είναι το ότι υποκύπτουν σ’ αυτό. Χρειάζεται ένα πρόγραμμα που πολύ εύστοχα επισημαίνει η κ. Ρουσάκη, ένα πρόγραμμα που γνωρίζει πολύ καλά ο δάσκαλος όταν το παιδί πηγαίνει στο σχολείο. Ιδιαίτερα ταιριαστή και με χιούμορ η εικονογράφηση της Ντανιέλας Σταματιάδη. Α.Β.

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη Α) Η ΝΤΑΝΙΕΛΑ ΛΕΕΙ ΟΧΙ! Εικ.: Σπύρος Γούσης, σελ. 45

Β) ΤΟ ΨΑΡΑΚΙ ΠΟΥ ΦΟΡΟΥΣΕ ΓΥΑΛΙΑ Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη, σελ. 45

Γ) ΕΝΑ ΑΔΕΣΠΟΤO ΣΚΥΛΑΚΙ Εικ.: Μάρω Αλεξάνδρου, σελ. 45 Ψυχογιός, Αθήνα 2010

Α) Στο πρώτο βιβλιαράκι η συγγραφέας διαπραγματεύεται ένα καίριο θέμα: το δικαίωμα των παιδιών να αρνούνται τα διάφορα «αγγίγματα» των μεγάλων και να το εκφράζουν. Γιατί τα αγγίγματα μπορεί να είναι αθώα, μπορεί όμως να είναι και τολμηρά και να δημιουργούν παρεξηγήσεις. Η εικονογράφηση του Σπ. Γούση προσδίδει εκφραστικότητα ανθρώπου στην Ντανιέλα την κουνελίτσα και τον θείο της τον Κανέλλο. Β) Ένα από τα βάσανα των παιδιών στο σχολείο είναι η κοροϊδία των άλλων. Είναι απίστευτο το πόσο σκληρά είναι τα παιδιά όταν κοροϊδεύουν κάποιον. Το πρόβλημα εδώ είναι τα γυαλιά που πρέπει να φορέσει ο Κόλυ, που δεν βλέπει καλά. Τα άλλα ψαράκια θ’ αρχίσουν να τον λένε «γυαλάκια», κι αυτό δεν το αντέχει η ψυχούλα του. Κάτι όμως συμβαίνει και ο Κόλυ γίνεται… Ήρωας. Τα υπόλοιπα ψαράκια δεν μπορούν παρά να τον θαυμάζουν. Η Λιάνα Δενεζάκη έχει εικονογραφήσει το –χαρούμενο και στενοχωρημένο– ψαράκι με ζωηρά χρώματα.

35/3

97-diadromes.indd 35

25/3/10 12:53:52

Γ) Συχνές είναι οι ιστορίες με «ζωόφιλους» που παρατάνε αδέσποτα τα σκυλάκια τους όταν δεν τους… βολεύει να τα έχουν μαζί τους. Ο Μάγκας ήταν ένα από τα άτυχα αυτά σκυλάκια που περιπλανιόταν στο δρόμο με κίνδυνο να πατηθεί από κάποια ρόδα αυτοκινήτου, ώσπου το μαρτύριο τελείωσε, αφού υπάρχουν και πραγματικοί ζωόφιλοι που νοιάζονται για τις μικρές αυτές υπάρξεις. Η Μάρω Αλεξάνδρου εικονογραφεί την πορεία του τρομαγμένου «αδέσποτου» ώσπου να βρει και πάλι τη χαρά. Α.Β.

Φωτεινή Τσομάκου ΤΟ ΚΑΝΤΗΛΑΚΙ

Εικ.: Άννα Γανώση Ακρίτας, Αθήνα 2010, σελ. 19

Ο παππούς Δημήτρης δεν πηγαίνει πια στη δουλειά του. Έχει πάρει σύνταξη, κι έτσι έχει χρόνο να διαθέσει στα εγγόνια του. Ένα ακόμα τρυφερό βιβλίο της ίδιας σειράς, που σε μεταφέρει στη ζεστή αγκαλιά της οικογένειας. Α.Β.

Chen Jiang Hong

ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΑΛΟΓΟ ΤΟΥ ΧΑΝ ΓΚΑΝ Εικ.: Chen Jiang Hong Μετ.: Κατερίνα Φράγκου Αερόστατο, Αθήνα 2009, χ.α.σ.

Πρόκειται για τον κινέζικο θρύλο για τον Χαν Γκαν, αφοσιωμένο τεχνίτη της ζωγραφικής που έζησε πριν από 2.000 χρόνια και ήταν ξακουστός για τα άλογα που ζωγράφιζε. Ο θρύλος εξιστορεί τη δύναμη των ανθρώπων που υπηρετούν την Τέχνη και μένουν στις ψυχές των απογόνων τους ως μυθικά πρόσωπα. Χαρακτηριστική η ζωγραφική του ίδιου του κειμενογράφου. Α.Β.

36/4

97-diadromes.indd 36

25/3/10 12:53:57

για παιδιά 7 ετών και πάνω Γιώργος Αντωνάκης

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ, ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ, ΠΑΜΕ ΕΚΚΛΗΣΙΑ; Εικ.: Χρήστος Γουσίδης Ακρίτας, Αθήνα 2008, σελ. 54

Ο Ακάθιστος Ύμνος, τις μέρες πριν από το Πάσχα, κατέχει δεσπόζουσα θέση στην υμνογραφία μας. Με απλό τρόπο ο συγγραφέας ιστορεί όσα σχετίζονται με αυτόν, μαθαίνοντας μεθοδικά στα παιδιά ορισμένες φράσεις που πρέπει να ξέρουν, μιας και οι Χαιρετισμοί είναι ένας ύμνος στην Παναγιά, ένα παιχνίδι της ψυχής με την άνοιξη και το Πάσχα. Α.Β.

Αγγελική Βαρελλά

ΚΟΡΟΝΑ ΑΠΟ ΧΙΟΝΙ Εικ.: Κατερίνα Χαδουλού Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 32

Ο Ίβαλ, που ζει στη Λαπωνία, χαίρεται τη συντροφιά και τα παραμύθια του παππού του. Μα κάποια μέρα ο παππούς λέει πως θα φύγει για ταξίδι μακρινό. Θέλει ν’ ανέβει στο βουνό, να βάλει «κορόνα από χιόνι». Ο ΄Ιβαλ δεν θέλει ν’ αποχωριστεί τον παππού, δεν θέλει να χάσει τη συντροφιά του και τα παραμύθια του. Μα δεν γίνεται αλλιώς. ΄Ολοι οι παππούδες φεύγουν κάποτε για πάντα, είτε ζουν στη Λαπωνία είτε αλλού. Η ζωή κάνει τον κύκλο της και πρέπει ο ΄Ιβαλ –ο κάθε ΄Ιβαλ– να το πάρει απόφαση. Ωστόσο, ο παππούς που φεύγει «κρύβεται στην καρδιά μας» τελικά, «τρυπώνει στα μάτια μας να βλέπουμε μαζί τον κόσμο», γίνεται μέρος του εαυτού μας, κι όσο τον θυμόμαστε, μένει κοντά μας για πάντα. Αυτό θα το καταλάβει ο ΄Ιβαλ όταν γίνει και ο ίδιος παππούς κι έρθει ο καιρός που κι εκείνος θα πρέπει να φύγει για να γίνει «βασιλιάς του βουνού». Μια ιστορία για μικρά παιδιά –μα και για αναγνώστες κάθε ηλικίας– με θέμα δύσκολο, έξοχα γραμμένη από χέρι πολύπειρο. Η συγγραφέας μάς έδωσε ένα βιβλίο που θα μείνει μικρό διαμάντι της παιδικής μας λογοτεχνίας. Η εικονογράφηση συνοδεύει αρμονικά το κείμενο με τα όμορφα χρώματά της, μεταφέροντας τους μικρούς αναγνώστες στη Λαπωνία, τη χώρα των ταράνδων και του χιονιού. Λ.Π.-Α.

37/5

97-diadromes.indd 37

25/3/10 12:54:01

Ειρήνη Γεωργαλάκη – Ελένη Ζαχοπούλου ΤΟ ΠΑΡΕ ΔΩΣΕ

Εικ.: Γιώργος Δημητρίου Λιβάνης, Αθήνα 2009, σελ. 134

Δυο αδέρφια, ο κοντός Ποκοπόμης και ο ψηλός Ποψημέκας, φεύγουν από το χωριό τους για να βρουν την αληθινή αγάπη. Το μόνο που έχουν μαζί τους είναι εφτά πολύτιμα δώρα που τους έδωσαν οι συγχωριανοί τους: την τύχη, την ελπίδα, τη δικαιοσύνη, την ειλικρίνεια, την υπομονή, το σεβασμό και την εμπιστοσύνη. Στο δρόμο για το μακρινό τους ταξίδι θα γνωρίσουν πολλούς ανθρώπους και θα ζήσουν περίεργες καταστάσεις. Τα μυστήρια που θα συναντήσουν θα τα λύνουν χαρίζοντας κάθε φορά κι ένα από τα δώρα τους. Και η απορία που γεννάται στον αναγνώστη είναι αν θα κατορθώσουν να φτάσουν εκεί που επιθυμούσαν, χωρίς τα πολύτιμα εφόδιά τους. Μεγάλο παραμύθι που έχει εμφανώς τις ρίζες του στα παραδοσιακά παραμύθια, αλλά «δίνει» ανανεωμένους καρπούς. Οι δύο νεαρές συγγραφείς του μας δίνουν ένα καλογραμμένο βιβλίο που προοιωνίζεται ενδιαφέρουσα συνέχεια στη συγγραφική τους πορεία. Λ.Π.-Α.

Βαγγέλης Ηλιόπουλος

Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΠΟΝΤΙΚΑ Εικ.: Κιάρα Φεντέλε Πατάκης, Αθήνα 2010, χ.α.σ.

Ο Βιβλιοπόντικας «γεννήθηκε» στη βιβλιοθήκη ενός σχολείου, και ως σήμερα 4 βιβλία μιλούν για τη ζωή και τα έργα του. Ο Βιβλιοπόντικας λατρεύει τα βιβλία και τη βιβλιοθηκάριο, την Τίτα Γραβιέρα, που την παντρεύτηκε και έκαναν τρία παιδιά. Η τελευταία γέννα έφερε στον κόσμο την Αλίκη, τη βιβλιοποντικίνα, που έγινε συγγραφέας, λάτρεψε κι εκείνη τα βιβλία και έγραψε ανάμεσα στ’ άλλα και μια υπέροχη και αληθινή φράση: «Ο θησαυρός είναι τα βιβλία. Τα βιβλία είναι θησαυρός». Χάρη σ’ αυτήν βρέθηκε ο «πλούτος» που έψαχνε ο πατέρας της. Χαριτωμένο βιβλίο, με πολλά σύμβολα, γραμμένο με ευρηματικότητα, ζωγραφισμένο από την Κιάρα Φεντέλε. Στο CD που το συνοδεύει, συμμετέχει στη σύνθεση και ενορχήστρωση ο Κώστας Θωμαΐδης και στην αφήγηση ο Γεράσιμος Γεννατάς. Α.Β.

Ειρήνη Καμαράτου-Γιαλλούση ΤΟ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ ΔΙΚΑΣΤΗΣ

Εικ.: Εύα Καραντινού Μακέτα εξωφ.: Ευθύμης Δημουλάς Άγκυρα, Αθήνα 2010, σελ. 37

Τα ζώα στο δάσος δεν μπορούν να μονιάσουν με δικαστή το άγριο γεράκι. Με τους άγριους τρόπους τα πράγματα χειροτερεύουν όλο

38/6

97-diadromes.indd 38

25/3/10 12:54:05

και περισσότερο, ώσπου ορίζεται δικαστής το ειρηνικό περιστέρι. Τι θα συμβεί; Θα μπορέσει να επικρατήσει η δικαιοσύνη ώστε να γαληνέψει το δάσος; Θ.Χ.

Μάνος Κοντολέων

ΤΙ ΚΕΡΔΙΣΕ Ο ΑΛΚΗΣ ΚΑΙ… ΤΙ ΕΧΑΣΕ Ο ΛΑΚΗΣ Εικ.: Γιώργος Σγουρός Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς, Αθήνα 2009, σελ. 48

Μ’ ένα μικρό βιβλίο εκτός εμπορίου, το Ελληνικό Τμήμα της μη κυβερνητικής οργάνωσης «Διεθνής Διαφάνεια» θέλησε να πληροφορήσει και να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά σχετικά με τη διαφάνεια, την αξιοπρέπεια και τους ηθικούς κανόνες που πρέπει να διέπουν τη συμπεριφορά των πολιτών. Για το σκοπό αυτόν διάλεξε τον πιο σωστό τρόπο: Να ειπωθούν όλ’ αυτά μέσα από ένα διήγημα, γραμμένο από συγγραφέα με πείρα. Ο Μάνος Κοντολέων που ανέλαβε το εγχείρημα πέτυχε να δώσει ένα πρωτοπρόσωπο, ολόδροσο διήγημα, γραμμένο με κέφι και χιούμορ. Ο Άλκης ήθελε να πάει στο θέατρο και να καθίσει στις πρώτες σειρές για να κερδίσει ένα δώρο. Ο πατέρας του δεν μπόρεσε να βρει καλές θέσεις. Ο μπαμπάς του Λάκη του συμμαθητή του όμως τα κατάφερε με τρόπο περίεργο, και ήταν σίγουρος ότι ο δικός του γιος θα ήταν ο νικητής. Ήταν, όμως, τελικά; Ευχόμαστε το βιβλιαράκι αυτό να μοιραστεί σε όλα τα σχολεία. Λ.Π.-Α.

Κώστας Μάγος – Γεωργία Γκανάτσιου ΕΝΑΣ ΓΑΤΟΣ ΜΙΑ ΦΟΡA Εν Πλω, Αθήνα 2009, σελ. 52

Συλλογικό βιβλίο για έναν ξεχωριστό γάτο που δυσκολεύεται να βρει φίλους επειδή είναι διαφορετικός. Τη μουσική και τους στίχους έχει συνθέσει η Τατιάνα Ζωγράφου. Την εικονογράφηση επιμελήθηκε ο Βασίλης Παπατσαρούχας. Τραγουδούν ο Τάσος Αποστόλου, η Χριστίνα Γιαννακοπούλου, η Δάφνη Πανουργιά, οι ENCARDIA και ο Δημήτρης Ζερβουδάκης. Συμμετέχει η παιδική χορωδία των Αρσακείων-Τοσιτσείων Σχολείων υπό τη διεύθυνση της Χριστίνας Βαρσάμη-Κούκνη, ενώ την παραγωγή του CD έχει αναλάβει ο Δημήτρης Μπουζάνης. Με τόση αγάπη και τόσο πάθος φτιαγμένο, το Ένας γάτος μια φορά έχει λαμπρή καριέρα μπροστά του. Α.Β.

39/7

97-diadromes.indd 39

25/3/10 12:54:09

Ελευθερία Μελά

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ – Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΡΗΤΟΡΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ Εικ.: Θανάσης Τσίτσικας Μακέτα εξωφ.: Ευθύμης Δημουλάς Άγκυρα, Αθήνα 2010, σελ. 55

Ο αρχαίος ρήτορας Δημοσθένης άδικα προσπαθούσε με τους λόγους του να στρέψει τους Αθηναίους εναντίον του Μακεδόνα Βασιλιά Φίλιππου. Από τα αρχαία χρόνια ακόμα υπήρχαν οι πολιτικές διαμάχες κι όχι πάντα μόνο με τα λόγια. Στη ζωή του μεγάλου ρήτορα διαφαίνονται πολλές και ενδιαφέρουσες ιστορικές πτυχές. Θ.Χ.

Αλεξάνδρα Μητσιάλη

Η ΝΥΧΤΑ ΤΩΝ ΠΥΓΟΛΑΜΠΙΔΩΝ Εικ.: Μάρια Μπαχά Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 32

Παραμύθι οικολογικό. Τα παιδιά ενός νησιού που κινδυνεύει να εξαφανιστεί κάτω από το νερό με το λιώσιμο των πάγων θυμώνουν, αντρειεύουν και αποφασίζουν να κάνουν ό,τι μπορούν για να το σώσουν. Μια μεγάλη κινητοποίηση αρχίζει με τη συμμετοχή των ζώων, των πουλιών και των ψαριών που αγριεύονται κι αυτά στην ιδέα της καταστροφής. Οι πυγολαμπίδες φέγγουν στα παιδιά τον σκοτεινό δρόμο, δίνοντας με το παράδειγμά τους οδηγίες στους ανθρώπους και καυτηριάζοντας την αδιαφορία ορισμένων. Γραμμένο ποιητικά, το βιβλίο έχει στόχο να συγκινήσει σχετικά με το μέλλον του πλανήτη. Η Μάρια Μπαχά συμμετέχει στην προσπάθεια με την αισθητική των χρωμάτων και της ζωγραφικής της. Α.Β.

Κατερίνα Μουρίκη

ΑΠΙΘΑΝΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΜΕ ΜΑΓΙΚΑ ΜΟΛΥΒΙΑ Εικ.: Πέγκυ Φούρκα Μακέτα εξωφ.: Ευθύμης Δημουλάς Άγκυρα, Αθήνα 2010, σελ.48

Με τα μάγια της Μαγιόρκας, μέσα σ’ ένα όνειρο που το ζωγραφίζουν μαγικά μολύβια, ο Ευρωπαίος Γιώργος, ο Αφρικανός Αμπέμπε, η Ινδιάνα Ηλιαχτίδα και ο Εσκιμώος Νανούκ μας μαθαίνουν τι σημαίνει να στερέψει ένα ποτάμι, να χαθεί η πίπα της ειρήνης, να εξαρτάται η επιβίωσή σου από κάποιες πέτρες, και άλλα πολλά…, αλλά και τι σημαίνει το να έχεις φίλους. Θ.Χ.

40/8

97-diadromes.indd 40

25/3/10 12:54:12

Πηνελόπη Μωραΐτου – Μαρία Μωραΐτου ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ

Εικ.: Πέγκυ Φούρκα Ακρίτας, Αθήνα 2010, σελ. 35

Μύρισε Πασχαλιά και όλη η πλάση ετοιμάζεται για τη μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης, την Ανάσταση του Χριστού. Ένα θαυμάσιο, ευρηματικό, όλο χαρούμενη γνώση βιβλίο. Ξεφυλλίζοντας τις μαγευτικές σε χρώμα σελίδες του, θα μάθει ο αναγνώστης-παιδί τι συμβαίνει τις άγιες αυτές μέρες, μα και θα διασκεδάσει με τη ζωγραφική, τα σταυρόλεξα, τις πασχαλιάτικες κατασκευές και πολλές άλλες δραστηριότητες. Αυτοκόλλητα όλο χρώμα και ομορφιά, σε καλούν να τα χρησιμοποιήσεις. Γ.Γ.-Σ.

Κατερίνα Παλαιοθόδωρου ΟΙ ΕΠΟΧΕΣ ΤΗΣ ΣΠΟΡΑΣ Εικ.: Σοφία Παπαθανάση Αερόστατο, Αθήνα 2010, χ.α.σ.

Ένα αφήγημα σαν παραμύθι, για την εποχή της σποράς και του θερισμού, που αγνοούν τώρα πια τα παιδιά της πόλης. Τα αγαθά της γης που του προσφέρονται με δουλειά σκληρή (όργωμα, σπορά και θερισμό) φέρνει στους συγχωριανούς του ο Θοδωρής, που ταξίδεψε μακριά για να τα μάθει. Λογικό, αφού στον τόπο του ζούσαν μόνο με τα αγαθά που έβγαζαν από τη θάλασσα. Αυτές οι εικόνες ζωής που αποτυπώνει η Σοφία Παπαθανάση είναι ένα πραγματικό «παραμύθι» για τα «παιδιά των κομπιούτερ». Α.Β.

Μαρία Παπαγιάννη

Ο ΓΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΜΕ ΤΟ ΠΟΔΗΛΑΤΟ Εικ.: Σοφία Τουλιάτου Πατάκης, Αθήνα 2009, χ.α.σ.

Δυο φίλοι και συμμαθητές, ο Πέτρος και ο Στέργιος, αποφασίζουν να κάνουν το γύρο του κόσμου με ποδήλατο. Συμφωνούν σε όλα, υπάρχει όμως ένα «μικρό» πρόβλημα: ο Στέργιος δεν ξέρει ποδήλατο! Πρέπει λοιπόν να μάθει το συντομότερο, πράγμα όχι και τόσο εύκολο, αφού στην προσπάθειά του να τα καταφέρει πέφτει και ξαναπέφτει. Με την προπόνησή του θα μάθει τελικά ότι τα ωραία πράγματα δεν είναι πάντα εύκολα. Θα βάλει όμως τα δυνατά του και στο τέλος θα βρεθεί μια λύση, αφού θα έχουν μεσολαβήσει διάφορα ευτράπελα και απρόοπτα. Δημιουργικές δραστηριότητες συμπληρώνουν το μικρό και εύχρηστο αυτό βιβλίο, που απευθύνεται σε παιδιά με ευχέρεια στην ανάγνωση μικρών κειμένων. Λ.Π.-Α.

41/9

97-diadromes.indd 41

25/3/10 12:54:17

Νίκος Πιλάβιος

Ο ΠΑΡΑΜΥΘΑΣ – ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΜΟΥ (σελ. 94) Ο ΠΑΡΑΜΥΘΑΣ – ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΜΟΥ (σελ. 96) Εικ.: Στεφανία Ταπτά Ψυχογιός, Αθήνα 2010

Δυο βιβλία με ήρωα τον μαγικό Παραμυθά, που φορώντας το μαγικό του γιλέκο μπορεί να πετάει, να γίνεται μικρός όσο μια καρφίτσα ή μεγάλος όσο ένας ελέφαντας, μπορεί να μιλάει με τα ζώα, τα φυτά, τα αντικείμενα. Αλλά το σπουδαιότερό του χάρισμα είναι ότι έχει καλή κι ανάλαφρη διάθεση και μπορεί να επικοινωνεί με τ’ απίθανα της φαντασίας και με τα τρελά της πραγματικότητας, προσκαλώντας τα παιδιά στον χαρούμενο κόσμο που δημιουργεί. Θ.Χ.

Χρυσάνθη Τσιαμπαλή-Κελεπούρη ΕΝΑΣ ΚΗΠΟΣ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ ΜΑΣ Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 71

Του Στέλιου η καρδούλα έχει πονέσει για κάποιο λόγο και δεν θέλει να ξαναπάει στο σχολείο. Βρίσκεται σε δύσκολη θέση αφού είναι καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι. Όμως οι συμμαθητές του έχουν ένα σχέδιο και θα προσπαθήσουν να τον κάνουν να γυρίσει κοντά τους. Θα καταφέρουν να βρουν κάτι που ο Στέλιος αγαπάει και θα προσπαθήσουν να κάνουν εύκολη την προσέγγισή του σ’ αυτό. Θ.Χ.

Σοφία Χατζή ΜΟΥΤΟΤΟ

Εικ.: Τέτη Σώλου Άθως, Αθήνα 2008, σελ. 118

Συγκινητική αφρικανική ιστορία, όπου ξετυλίγεται το κουβάρι της ζωής δύο μικρών αδελφών που έμειναν ορφανά. Ο Μουτότο (που θα πει «παιδί» στη γλώσσα Σουαχίλι) είναι ο πιο μεγάλος και υπομένει διπλά και για τη μικρή του αδελφούλα. Ώσπου η μοίρα αποφασίζει επιτέλους να δείξει το καλό της πρόσωπο, και τα παιδιά βρίσκονται σε μια χριστιανική ιεραποστολή, όπου βρίσκουν φαγητό και μαθαίνουν γράμματα. Παρακολουθώντας την οδύσσεια των δύο παιδιών, βλέπουμε πώς λειτουργεί η ιεραποστολή και πώς από μέσα της ξεπροβάλλει η πίστη και η αρχή μιας νέας ζωής. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σημειώνεται ότι με την αγορά κάθε βιβλίου συνεισφέρετε 1 ευρώ στην Ιεραποστολή του Κολουουέζι, στην επαρχία Χατάνγκα του Κονγκό. Α.Β.

42/10

97-diadromes.indd 42

25/3/10 12:54:22

Βάσω Ψαράκη

Η ΤΟΥΡΟΥΠΙΤΑ ΜΑΓΕΙΡΕΥΕΙ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Εικ.: Βάσω Ψαράκη Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 70

Μετά τα επιτυχημένα και πολυδιαβασμένα βιβλία της Μάγισσας Σουμουτού, η γνωστή και βραβευμένη συγγραφέας και εικονογράφος μάς παρουσιάζει το καινούργιο της βιβλίο με ηρωίδα την Τουρουπίτα, τη Μάγισσα της Κουζίνας. Κάτω από άχρηστα και σκουριασμένα ταψιά, η μάγισσα Σουμουτού βρήκε τις συνταγές, και η Τουρουπίτα παρέα με τα παιδιά βάλθηκε να τις μαγειρέψει στο γνωστό μας κάστρο. Εύκολες, νόστιμες, αλλά κυρίως υγιεινές, οι συνταγές προκαλούν τα παιδιά να μπουν στην κουζίνα και να τις δοκιμάσουν. Αλλά και οι νεαρές μαμάδες, αντί να παραγγέλνουν φαγητό απ’ έξω, θα βρουν πρωτότυπα φαγητά που ετοιμάζονται γρήγορα. Παράλληλα, το βιβλίο είναι ένα έργο τέχνης. Γραμμένο όλο στο χέρι και εικονογραφημένο με ζεστά χρώματα και υπέροχες εικόνες, δεν πρέπει να λείπει από καμιά βιβλιοθήκη. Λ.Ψ.

Ingo Siegner

Ο ΜΙΚΡΟΣ ΔΡΑΚΟΣ ΚΑΡΥΔΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ (σελ.70) Ο ΜΙΚΡΟΣ ΔΡΑΚΟΣ ΚΑΡΥΔΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΓΡΙΟΙ ΠΕΙΡΑΤΕΣ (σελ. 70) Εικ.: Ingo Siegner Απόδοση: Μαρία Αγγελίδου Αερόστατο, Αθήνα 2008

Δημιουργώντας τον κατάλληλο χώρο (νησί δράκων στον ωκεανό, με δάση μαγικά, μεγάλες ερήμους, βάλτους, κ.λπ.), ο συγγραφέας «γέννησε» έναν συμπαθέστατο μικρούλη δράκο, τον Καρύδα, που πηγαίνει στο σχολείο για να μάθει να πετά. Παρόλο που μένει μόνος του στο νησί με μερικούς φίλους, καταφέρνει να τα βγάζει πέρα σε όλες τις περιπέτειες που του προκύπτουν, είτε με τη φάλαινα Καλομοίρα, είτε με τη μάγισσα Ρουμπινία, είτε με τους πιο άγριους πειρατές, τον Κακό Τζίμη των Εφτά Θαλασσών και τον σημαδεμένο Νόρμπερτ. Φτύνοντας… φωτιά και τσουρουφλίζοντας τους πειρατές, ο Καρύδας και η φιλεναδίτσα του καταφέρνουν να ξεφύγουν αφού πρώτα βρουν το σεντούκι με τον πολυπόθητο θησαυρό. Ο συγγραφέας του μικρού δράκου Καρύδα έγινε ο αγαπημένος των παιδιών, και το φθινόπωρο του 2003 τιμήθηκε με το βραβείο παιδικής λογοτεχνίας Μπαντ Ίμπουργκερ. Α.Β.

43/11

97-diadromes.indd 43

25/3/10 12:54:25

για μεγάλα παιδιά και νέους Φιλομήλα Βακάλη-Συρογιαννοπούλου ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ

Άγκυρα, Αθήνα 2009, σελ. 72

Το καλοτυπωμένο και καλαίσθητο αυτό μικρό βιβλίο είναι μια σύντομη αλλά περιεκτική βιογραφία του Γιάννη Ρίτσου, που την πλουτίζει ένα προσεκτικά διαλεγμένο φωτογραφικό υλικό από το Μουσείο Μπενάκη. Η συγγραφέας παρουσιάζει στα παιδιά τον μεγάλο ποιητή με προσοχή, σεβασμό και βαθιά τρυφερότητα – όσα δηλαδή του αξίζουν. Μας προσφέρει έτσι μια ευκολοδιάβαστη και ταυτόχρονα εξαιρετικά καλογραμμένη προσέγγιση στη ζωή και το έργο του, που τη συμπληρώνει ένα χρησιμότατο χρονολόγιο και μερικές ερωτήσεις προς τους νεαρούς αναγνώστες, ώστε με τις απαντήσεις τους να εμπεδώσουν ευχάριστα τα όσα έμαθαν από το πανέμορφο αυτό βιβλίο-κόσμημα. Λ.Π.-Α.

Μίνα Γκουβάτσου-Καρέκου

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ… ΑΠΟ ΤΟ Α ΕΩΣ ΤΟ Ω Μέγας Σείριος, Αθήνα 2007, σελ. 120

Το βιβλίο αυτό δεν απευθύνεται ειδικά σε εφήβους, αλλά σε κάθε άνθρωπο του καιρού μας με ενδιαφέρον για την επιστήμη και τη φιλοσοφία. Περιέχει σύντομα δοκίμια με θέματα που πιστεύουμε ότι απασχολούν και τους νεαρούς ενήλικες –παιδιά του Λυκείου κατά κύριο λόγο–, κείμενα που με απλό λόγο διευρύνουν τη σκέψη τους, γεννούν ερωτήματα, προκαλούν περαιτέρω συζήτηση και αναζήτηση. Μερικά από τα θέματα: Άνθρωπος-ανθρωπότητα, έρωτας, θέληση, ισότητα, σώμα, φως, χρόνος, ψέμα, κ.λπ. Η συγγραφέας, καθηγήτρια μαθηματικός στη Μέση Εκπαίδευση, προσεγγίζει με καθαρότητα σκέψης και κρυστάλλινη σαφήνεια τα ζητήματα με τα οποία καταπιάνεται και προσφέρει ένα ευκολοδιάβαστο βιβλίο που, όπως η ίδια σημειώνει στον πρόλογο, «δίνει έναυσμα στον αναγνώστη να σκεφτεί, να ψάξει, να καταλήξει στη δική του αλήθεια». Λ.Π.-Α.

Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη ΔΩΣ’ ΜΟΥ ΤΟ ΧΕΡΙ ΣΟΥ

Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 90

Η συγγραφέας που κόσμησε τη νεανική μας λογοτεχνία με το πρώτο μυθιστόρημα οικολογικού περιεχομένου, το περίφημο Εμένα με νοιάζει, και που την πλούτισε έκτοτε με πολλά σχετικά βιβλία, μας δίνει τώρα ένα ακόμη έργο για εφήβους με θέμα την προστασία του

44/12

97-diadromes.indd 44

25/3/10 12:54:29

περιβάλλοντος. Με αφορμή μια κατασκήνωση ενταγμένη σ’ ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, όπου μετέχουν «είκοσι χιλιάδες σχολεία με πέντε εκατομμύρια μαθητές από τριάντα εφτά χώρες», όπως σημειώνει, πλάθει ένα μυθιστόρημα με πρωταγωνιστή έναν νεαρό θεολόγο που αποφασίζει να μετάσχει ως στέλεχος στην κοινωνία αυτή. Δημιουργείται έτσι ένα βιβλίο πλούσιο σε μηνύματα, στοιχεία, χρήσιμες προτάσεις, αλλά και ποιήματα, ακροστιχίδες, αποσπάσματα από κείμενα διαλεχτά και αναφορές στην Αγία Γραφή. Όλ’ αυτά, μόνο μια άξια πένα με μεγάλη πείρα και «δωρεά» θα μπορούσε να τα δώσει με τρόπο συναρπαστικό για τους νεαρούς αναγνώστες. Και αυτό ακριβώς πέτυχε η Γαλάτεια Σουρέλη. Λ.Π.-Α.

Άρης Δημοκίδης

ΑΟΡΑΤΟΙ ΡΕΠΟΡΤΕΡ – ΕΠΤΑ ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΕΣ Εικ. εξωφ.: Ναταλία Καπατσούλια Μεταίχμιο, Αθήνα 2010, σελ. 187

Σε εφτά μέρες πρέπει να βρει η Ελένη –δαιμόνια ρεπόρτερ– τον εξαφανισμένο ποδοσφαιριστή, γνωστό στα πέρατα του κόσμου. Ο Άρης Δημοκίδης έχει τη φαντασία και την ικανότητα να τα καταφέρει στο πρωτότυπο και αινιγματικό αυτό βιβλίο του, συγκεντρώνοντας στο κείμενό του χίλια δυο ενδιαφέροντα πράγματα. Περιπέτειες απίθανες, αλήθειες πιθανές, ποδοσφαιρικούς αγώνες, εναέρια γυρίσματα, κινηματογραφικές ταινίες, αλλά κυρίως κρυμμένα στοιχεία και εξωφρενικά τηλεπαιχνίδια που κόβουν την αναπνοή. Ένα διασκεδαστικό βιβλίο που σου μαθαίνει τη δύναμη της αλήθειας και το πώς μπορείς να πετύχεις τους στόχους σου όσο δύσκολοι κι αν φαίνονται. Α.Β.

Νίκη Δόλλη

ΧΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΝΕΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ Εικ.: Έλενα Ζουρνατζή Λιβάνης, Αθήνα 2009, σελ. 64

Ένα βιβλίο σε μεγάλο μέγεθος, για το τεράστιο έργο του Μουσείου της Ακρόπολης, για τις ελπίδες, τις προσδοκίες και τη σκληρή δουλειά όλων των συντελεστών, χωρίς να παραλειφθεί κανένας. Πώς ξεκίνησε το όνειρο; Ποιους ενέπνευσαν τα μνημεία αυτά που και σήμερα κυριαρχούν στην Αθήνα; Πώς χάθηκαν ορισμένα απ’ αυτά; Πώς με τις ανασκαφές ανακαλύφθηκαν όσα είχε θάψει ο χρόνος; Πώς ύστερα από συζητήσεις, διαφωνίες, αντιπαραθέσεις, αγώνες, προσδοκίες και σκέψεις κτίστηκε το μουσείο για να στεγάσει όλα τα ευρήματα; Ήταν δύσκολο το έργο των αρχιτεκτόνων; Και πώς έγινε η αντισεισμική μόνωση; Το θαύμα έγινε. Καθώς βαδίζεις μέσα στο μουσείο, αισθάνεσαι σαν να ανεβαίνεις στο βράχο της Ακρόπολης.

45/13

97-diadromes.indd 45

25/3/10 12:54:34

Μια ομορφιά που δεν περιγράφεται. Όπως και ο κόπος των ανθρώπων που δούλεψαν γι’ αυτό. Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο. Α.Β.

Χρύσα Κοζανιτά

ΤΡΕΙΣ ΛΕΥΚΕΣ ΣΤΗΝ ΑΥΛΗ ΜΑΣ Άγκυρα, Αθήνα 2010, σελ. 132

Στο πρώτο αυτό βιβλίο της, η συγγραφέας και εκπαιδευτικός αποδεικνύει πως γνωρίζει καλά την ατμόσφαιρα των δημοτικών σχολείων της εποχής μας, τη γλώσσα των σημερινών παιδιών της προεφηβικής ηλικίας, τις όποιες προτιμήσεις τους και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Με ματιά αυστηρή προς τους γονείς που δεν διαθέτουν κατανόηση, κριτική προς τους δασκάλους που αργούν να «συντονιστούν» με τις προσδοκίες των μαθητών τους και θετική για όσους καταφέρνουν να τα κερδίσουν, πλάθει μια ιστορία μέσα από τη σχολική ζωή μιας ολιγάριθμης ΣΤ΄ τάξης δημοτικού, θίγοντας παράλληλα ζητήματα του καιρού μας (αναγνώριση του άλλου, περιβαλλοντικά θέματα, αδυναμίες και ελαττώματα των παιδιών, κ.λπ.). Αξιοδιάβαστο βιβλίο που προμηνύει επιτυχή συγγραφική πορεία της Χρύσας Κοζανιτά. Λ.Π.-Α.

Νένα Κοκκινάκη

ΚΙ ΟΜΩΣ... ΤΗ ΝΥΧΤΑ Η ΓΗ ΚΟΙΜΑΤΑΙ! Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 133

Ο τετράχρονος Πετράκης έχασε τη φωνή του όταν έμεινε εγκλωβισμένος κάτω από τα ερείπια ύστερα από έναν μεγάλο σεισμό. Το παιδί θα ξαναβρεί τη φωνή του και ο μεγαλύτερος αδερφός του, ο Δημήτρης, θα ζήσει με τη φίλη του Μυρτώ μια όμορφη ιστορία αγάπης. Ένα τρυφερό και καλογραμμένο βιβλίο που θα το απολαύσουν τα παιδιά και οι έφηβοι. Λ.Ψ.

Γιώργος Κωνσταντινίδης

ΜΙΑ ΠΟΛΗ, ΜΑ ΠΟΙΑ ΠΟΛΗ Εικ.: Έφη Λαδά Άγκυρα, Αθήνα 2009, σελ. 24

Ο Γιώργος Κωνσταντινίδης πιστεύει ότι Τέχνη είναι ο σεβασμός για τη ζωή, τη δημιουργία και τον άνθρωπο, κι αυτό ακριβώς περνά μέσα από το παραμύθι που ζωγράφισε υπέροχα η Έφη Λαδά. Ο σιδερένιος στρατηγός ενός μεγάλου στρατού μένει τελικά μόνος του, δεν έχει στρατιώτες να πολεμήσουν, αφού όλοι έμειναν κάπου παρασυρμένοι από τη μαγεία της Τέχνης και τον εγκατέλειψαν. Βιολονίστας, μέλος της Ορχήστρας Σύγχρονης Μουσικής και καθηγητής βιολιού,

46/14

97-diadromes.indd 46

25/3/10 12:54:39

ο συγγραφέας έμαθε μέσα από την εμπειρία του ότι τα παιδιά θέλουν να γνωρίσουν τη μουσική σαν παραμύθι. Ένα παραμύθι που ξεδιπλώνει τις αξίες της ζωής και τονίζει τη χρησιμότητά τους.

Α.Β.

Γιώργος Σφήκας

ΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΤΗΣ ΓΗΣ Εικ.: Σπύρος Γούσης Άγκυρα, Αθήνα 2010, σελ. 107

Γνωστός φυσιολάτρης ο συγγραφέας, δεν μπορεί να μην υψώσει τη φωνή του υπερασπιζόμενος το περιβόλι της Γης, που οι άνθρωποι δεν εκτιμούν και το υποβιβάζουν. Παράλληλα, ως ορειβάτης, θαυμάζει τη χλωρίδα μας και τη ζωγραφίζει με την περίσσια αγάπη του. Στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας έχει μπει από το 1990, και στο βιβλίο αυτό είναι ολοφάνερη η έγνοια του για το μέλλον του πλανήτη. Στο μυθιστόρημα, που εξελίσσεται στο έτος 2240 μ.Χ., η ειρήνη, η αγάπη και η ομορφιά βασιλεύουν, μόνον που πρώτα έπρεπε κάποιοι άλλοι να βάλουν τάξη, πολίτες κάποιου άλλου πλανήτη με πολύ προηγμένο πολιτισμό. Α.Β.

Αναστασία Τσαλδάρη

Η ΑΡΙΑΔΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΕΝΟΣ ΑΡΧΑΙΟΥ ΘΡΥΛΟΥ Κέδρος, Αθήνα 2007, σελ. 392

Μια ακόμη συνηθισμένη ημέρα. Η Αριάδνη αντί να γυρίσει από το σχολείο στο σπίτι, γυρίζει σελίδα και βρίσκεται μπροστά σε μιαν άλλη πραγματικότητα. Οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι θα ζωντανέψουν μπρος στα έκπληκτα μάτια της και, έχοντας καλή συντροφιά, θα ζήσει μιαν απίστευτη, συναρπαστική περιπέτεια. Γ.Γ.-Σ.

Λεία Χατζοπούλου-Καραβία ΠΟΤΕ ΘΑ ΦΑΝΕΙ Η ΦΑΝΗ Εικ.: Άκης Μελάκης Άγκυρα, Αθήνα 2010, σελ. 18

Με ευρηματικό τρόπο, μέσα από τα ομόηχα της γλώσσας μας, η συγγραφέας καταφέρνει να φτιάξει ένα αφήγημα όπου η γνώση και η διασκέδαση συμβαδίζουν χέρι-χέρι και ο στόχος επιτυγχάνεται χωρίς να κουραστεί κανείς. Έτσι απλά. Το καλό τέλος εξαρτάται κι αυτό από τη λύση ενός γρίφου με ομόηχα. Στο τέλος θαυμάζει κανείς το αποτέλεσμα της πρακτικής αυτής σύνδεσης. Α.Β.

47/15

97-diadromes.indd 47

25/3/10 12:54:43

Μαντόνα

ΜΙΚΡΕΣ ΚΑΙ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΕΝΙΕΣ – ΡΩΜΑΙΟΣ ΚΑΙ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΕΝΙΑ (σελ. 140) ΜΙΚΡΕΣ ΚΑΙ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΕΝΙΕΣ – ΜΙΑ ΤΡΑΝΑΝΤΑΦΥΛΛΕΝΙΑ ΑΔΕΛΦΟΥΛΑ (σελ. 120) Εικ.: Τζέφρι Φουλβιμάρι Μετ.: Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη Ψυχογιός, Αθήνα 2009

Είναι σημαντικό το γεγονός ότι η γνωστή τραγουδίστρια διαθέτει τα έσοδα από τις πωλήσεις των βιβλίων της στο RAISING MALAWI, μια πρωτοβουλία φροντίδας ορφανών παιδιών. Τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε 41 γλώσσες και κυκλοφορούν σε 10 χώρες. Είναι βιβλία για παιδιά και αφορούν περιστατικά και καταστάσεις της παιδικής ζωής που αναστατώνουν τον ψυχισμό τους. Α) Στο Ρωμαίος και Τριανταφυλέννια η Σαρλότ περιμένει να της αναθέσουν το ρόλο της Ιουλιέττας στο θεατρικό έργο του Σέξπιρ που θα παίξουν τα παιδιά της ΣΤ΄ τάξης. Αναπάντεχα, η δασκάλα τους αναθέτει το ρόλο στην Γκρέις, τη μια από τις τριανταφυλλένιες φιλενάδες. Η φιλία, όπως είναι φυσικό, δοκιμάζεται, αλλά καθώς πρόκειται για μια «στέρεη» φιλία, το εμπόδιο ξεπερνιέται με έναν πολύ ευρηματικό τρόπο. Β) Το πρόβλημα του καινούργιου παιδιού που έρχεται στο σπίτι είναι κάτι που σπάνια ξεπερνιέται εύκολα. Ο φόβος μήπως οι γονείς δώσουν περισσότερη προσοχή στο καινούργιο μωρό και ξεχάσουν το παιδί που υπάρχει ήδη, δημιουργεί ανασφάλεια. Για την Έμι, που τρελαίνεται για τη μόδα και έχει προγραμματίσει να ταξιδέψει με τη μητέρα της στο Μιλάνο, η έλευση του μωρού είναι η τέλεια καταστροφή. Έτσι το αντιλαμβάνεται. Μα έχει δίπλα τις φίλες της αλλά και τη μητέρα της, που της δείχνει περισσότερη αγάπη από πριν, και επί πλέον της υπόσχεται να την πάει στο Μιλάνο την άνοιξη. Ξαφνικά το καινούργιο αδελφάκι καταλαμβάνει μεγάλο χώρο στην καρδιά της και ανακαλύπτει ότι είναι υπέροχο να είσαι η μεγάλη αδελφή μιας χαριτωμένης μικρής αδελφούλας. Α.Β.

Βόλφγκανγκ Κορν

ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΛΕΚΟ ΕΚΑΝΕ ΤΟ ΓΥΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Μετ.: Πελαγία Τσινάρη Κέδρος, Αθήνα 2009, σελ. 211

Το κόκκινο γιλέκο είναι ο πρωταγωνιστής – ένα γιλέκο που έκανε το γύρο του κόσμου. Μια συναρπαστική ιστορία για να κατανοήσουμε, μικροί και μεγάλοι, τι πραγματικά σημαίνει ο όρος «παγκοσμιοποίηση» και πώς επηρεάζει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Το βιβλίο έχει λάβει το βραβείο καλύτερου επιστημονικού βιβλίου για παιδιά.

48/16

97-diadromes.indd 48

Γ.Γ.-Σ.

25/3/10 12:54:51

ΧΑΡΤΑΕΤΟΙ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ Αγγελική Βαρελλά

λέποντας αυτές τις μέρες τους χαρταετούς ξαπλωμένους νωχελικά στο πεζοδρόμιο ή κρεμασμένους με μανταλάκια στα σκοινιά σαν πολύχρωμη μπουγάδα, ή τα παιδιά να πασχίζουν με πάθος να κατασκευάσουν τον δικό τους προσωπικό χαρταετό, σκέφτομαι ότι αυτό το αγαπημένο αντικείμενο της Καθαρής Δευτέρας προσφέρει στις ίδιες δόσεις και τη χαρά και τη λύπη. Συνειρμικά πέταξαν από τη μνήμη μου στον ουρανό όλα τα παιδικά λογοτεχνήματα που γέμισαν με διαφορετικά συναισθήματα την ψυχή μου. Γιατί και η παιδική λογοτεχνία ένας χαρταετός είναι, που μεσουρανεί και σελαγίζει όταν έχει φτιαχτεί σωστά, κι άλλοτε, επειδή δεν έχει κανονικά ζύγια, δεν στέκει καλά, κάνει κωλοτούμπες και καταλήγει άδοξα στο χώμα του χρόνου. Το λογοτέχνημα είναι ένα σύνολο από εικόνες. Οι εικόνες αυτές κουβαλούν μέσα τους κάτι πνευματικό, και μ’ αυτή την έννοια είναι σύμβολα. Το πνευματικό αυτό κάτι, είτε νόημα είναι, είτε συναίσθημα, είτε ιδέα, έχει μετουσιωθεί κι έχει γίνει κι αυτό το ίδιο εικόνα-σύμβολο. Ο χαρταετός είναι ένα χαρακτηριστικό σύμβολο απ’ αυτά που προτιμούν τακτικά οι συγγραφείς της παιδικής λογοτεχνίας για να εκφράσουν ορισμένες απόψεις τους. Και τον προτιμούν, γιατί εμπεριέχει την προσπάθεια, την αισιοδοξία, το παιχνίδι, το πέταγμα στους ουρανούς. Ένας ευφυής δημιουργός βρίσκει χίλιους τρόπους για να δώσει στο χαρταετό το κέντρο του βάρους μιας ιδέας, μιας ηθικής αξίας, της ίδιας της χαράς απ’ την οποία είναι γεμάτη η παιδική ψυχή. Μάθημα ζωής ήταν για μένα Ο αϊτός του Στρατή Μυριβήλη, που διάβαζα σχεδόν κάθε άνοιξη στο περιοδικό του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Νεότητος. Η ιστορία αφορούσε ένα αγοράκι, τον Λάμπη, παθιασμένο με τους χαρταετούς. Απογοητευμένος από τις αποτυχίες που είχε είτε με τους αγοραστούς είτε με τους χειροποίητους δικούς του, δήλωσε στο συγγραφέα ότι δεν θα ξαναπετάξει αϊτό. Κι ο Μυριβήλης τον παρηγόρησε, όπως μόνο ένας συγγραφέας της δικής του εμβέλειας θα μπορούσε να το κάνει. Στο τέλος κατέληγε: «Λάμπη, δεν πειράζει που θα γκρεμίζουνται οι αϊτοί σου. Εκείνο που πειράζει είναι να μην απομένεις χωρίς αϊτό. Μόλις κουρελιάζεται ο ένας, εσύ να σηκώνεις στα μεσούρανα έναν καινούργιο. Να ’ναι γαλάζιος, γαλάζιος, που να μην ξέρεις αν αυτός είναι που κρατάς από το σπάγκο ή ολάκερος ο ουρανός. Και στη μέση να σου χαμογελά –σαν τριαντάφυλλο ή σαν λαβωματιά– το κόκκινο άστρο του ονείρου σου...» Στον πρώτο διαγωνισμό της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, το 1958, το πρώτο βραβείο πήρε η Πιπίνα Τσιμικάλη για τα διηγήματά της Ο χαρταετός που έκαναν αίσθηση. Το γράψιμό της διακρινόταν για τη σταθερή του ποιότητα, τη σαφήνεια, τη ζωντανή αφήγηση, την πρωτοτυπία, την άρτια

97-diadromes.indd 49

49  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

25/3/10 12:54:54

50 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

πλοκή, την καθαρή γλώσσα. Η Τατιάνα Σταύρου, πρόεδρος της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, είχε γράψει στο σκεπτικό του βραβείου ότι «όσα χρόνια κι αν περάσουν, ο Χαρταετός αυτός θα σελαγίζει περήφανος και αχάλαστος στον ελληνικό ουρανό». Η ιστορία αυτού του χαρταετού ήταν πραγματικά πρωτότυπη και είχε επικεντρωθεί στη φοβερή επιθυμία ενός παιδιού να πετάξει χαρταετό πάση θυσία. Το παλικαράκι είχε κατασκευάσει μόνο του το χαρταετό, μα δεν είχε λεφτά ν’ αγοράσει σπάγκο για να τον πετάξει. Μπροστά του βρέθηκε το κουβάρι ενός πλεκτού που η θεία του έπλεκε γι’ αυτόν. Χωρίς δισταγμό άρπαξε το σωτήριο κουβάρι, ξήλωσε και λίγο από το πουλόβερ, γέμισε την καλούμπα του και βγήκε έξω καταχαρούμενος. Κανείς δεν μπόρεσε να λύσει το μυστήριο: τι έγινε το κουβάρι και το πλεκτό έμεινε μισοτελειωμένο; Πολλά χρόνια αργότερα το παιδί –άντρας πια– εξομολογήθηκε στη θεία του το... έγκλημά του, μα τότε ήταν αργά για να του επιβάλει τιμωρία. Ένα ακόμη βιβλίο που σφράγισε το χώρο της παιδικής ποίησης, από το 1972 και εντεύθεν, ήταν η συλλογή Χαρταετοί στον ουρανό της Ρένας Καρθαίου, που κατέκτησε το βραβείο στην κατηγορία αυτή της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς. Σ’ αυτή τη συλλογή, κατά γενική ομολογία, η Ρένα Καρθαίου ανανεώνει την παλαιά θεματική με πολλή φαντασία κι ευρηματικότητα. Χάρη, δροσιά, χιούμορ, ενωμένα σ’ έναν άρτιο στίχο, την κάνουν πραγματικά πολύτιμο απόκτημα. Υπάρχουν πολλοί που υποστηρίζουν ότι έκτοτε η παιδική ποίηση έχει επηρεαστεί και... «καρθαιίζει». Το πρώτο ποίημα της συλλογής είχε τον τίτλο «Χαρταετοί στον ουρανό»: Κάθε Καθαρή Δευτέρα, ανοιξιάτικέ μου αέρα, στα παιδιά μας λες: «Εν τάξει, ο αετός σας θα πετάξει». Φύσα, αγέρα λεβεντιά! Παίξε αετό με τα παιδιά! Φεύγει ο αετός ο ένας ψηλά και στον άνεμο μιλά. Φρρρ! ακολουθούνε κι άλλοι, πιο μικροί και πιο μεγάλοι. Ένας χάρτινος στρατός ξάφνου κολυμπάει στο φως. Του αέρα οι καλεσμένοι στα πολύχρωμα ντυμένοι, πάν’ σε ουράνιο καρναβάλι, σκουλαρίκια, ουρά, κεφάλι.

97-diadromes.indd 50

25/3/10 12:55:00

Το τοπίο τρέμει τώρα. Τρέμει η μέρα, τρέμει η ώρα. Στη γαλάζια τη γαλήνη μια επανάσταση έχει γίνει. Φύσα, λεβεντιά μου αέρα!... Κάθε Καθαρή Δευτέρα, των παιδιών ψυχή και νους χαρταετός στους ουρανούς.

51  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

Τις περισσότερες φορές το λογοτεχνικό κείμενο αποτελεί τη μαρτυρία μιας εποχής, αλλά ταυτόχρονα και τη στάση του συγγραφέα απέναντι σ’ αυτήν κι απέναντι στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο τόπος, η ανθρωπότητα, ο πολιτισμός.

97-diadromes.indd 51

25/3/10 12:55:09

* IÛ¯‡ÂÈ ÁÈ· ·Ú·ÁÁÂÏ›Â˜ ¿Óˆ ÙˆÓ 20 Â˘ÚÒ

¢Â›ÙÂ Ê TÚ· ¶·

TÒÚ·, Ù· ‚È‚ÏÈÔˆÏÂ›· ºÏˆÚ¿˜ Ê¤ÚÓÔ˘Ó Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÛÙÈ˜ ËÏÂÎÙÚÔÓÈÎ¤˜ ·ÁÔÚ¤˜ ‚È‚Ï›Ô˘! °È·Ù› ·fi Û‹ÌÂÚ·, ¤¯ÂÙÂ ‰ˆÚÂ¿Ó ¤ÍÔ‰· ·ÔÛÙÔÏ‹˜ ÁÈ· ÙÈ˜ ·Ú·ÁÁÂÏ›Â˜ Ì¤Ûˆ Internet, ÛÂ fiÏ· Ù· ÍÂÓfiÁÏˆÛÛ· Î·È Ù· ÂÏÏËÓÈÎ¿ ‚È‚Ï›·! ŸÔ˘ ÎÈ ·Ó Â›ÛÙÂ, ·Ú·ÁÁÂ›ÏÙÂ Ù· ·Á·ËÌ¤Ó· Û·˜ ‚È‚Ï›·, ÛÂ ÙÈÌ¤˜ ºÏˆÚ¿ Î·È ı· Û·˜ Ù· ÛÙÂ›ÏÔ˘ÌÂ ÌÂ courier ¯ˆÚ›˜ ¤ÍÔ‰· ·ÔÛÙÔÏ‹˜*

ñ ñ ñ ñ ñ ñ 97-diadromes.indd 52

25/3/10 12:55:10

ÁÁÚ·Ô˘˜ Û·˜ Û˘ Ó ¤ Ì Ë  · Á · as TV ¢Â›ÙÂ ÙÔ˘˜ ¿ ÛÙﬁ F l o r Ó Ù· Ó ˙ˆ ›˜ Â Ô‡ÏÔ˘, Ê ÛË˜, ¶ÂÙÚÔ ¿ Î · Ú · K , Î.¿. ‡ TÚ·˘ÏÔ ¢ËÌÔ˘Ï›‰Ô˘ , · ›Ù ÈÚ ˙ T , Ë ¶··‰¿Î

Book Club °›ÓÂ ÙÒÚ·

AÔÎÙ‹ÛÙÂ ÙÒÚ· ÙËÓ Î¿ÚÙ· Ì¤ÏÔ˘˜ ÙÔ˘ ºÏˆÚ¿˜ Book Club Î·È ·ÔÏ·‡ÛÙÂ Ù· ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎ¿ ÚÔÓﬁÌÈ· ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ì·˜.

Ì¤ÏÔ˜ ÛÙÔ

ñ EÈ‰ÈÎ¤˜ ÚÔÛÊÔÚ¤˜ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎ¿ ÁÈ· Ì¤ÏË ñ +7% ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÌÂ ·ÁÔÚ¤˜ 100 Â˘ÚÒ ÏÔÁÔÙÂ¯Ó›·˜ Î·È Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚ÔËı‹Ì·ÙÔ˜, ÁÈ· Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÂÙÂ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·Á·ËÌ¤Ó· ‚È‚Ï›· ÊıËÓfiÙÂÚ·! ñ EÓËÌ¤ÚˆÛË ÁÈ· ÂÎ‰ËÏÒÛÂÈ˜ ñ EÈ‰ÈÎ¤˜ ÂÎÙÒÛÂÈ˜ ÛÂ ‰È¿ÊÔÚÂ˜ Î·ÙËÁÔÚ›Â˜ ÚÔ˚fiÓÙˆÓ ñ HÏÂÎÙÚÔÓÈÎ‹ ÂÓËÌ¤ÚˆÛË ÁÈ· Ó¤Â˜ Î˘ÎÏÔÊÔÚ›Â˜

ºÏˆÚ¿˜ Book Club

H ÂÁÁÚ·Ê‹ Û·˜ ÛÙÔ ºÏˆÚ¿˜ Book Club Â›Ó·È ‰ˆÚÂ¿Ó. AÚÎÂ› Ó· ‰È·ı¤ÛÂÙÂ ÌfiÓÔ 3 ÏÂÙ¿ ·fi ÙÔ ¯ÚfiÓÔ Û·˜ ÁÈ· Ó· Û˘ÌÏËÚÒÛÂÙÂ ÙËÓ ·›ÙËÛË ÂÁÁÚ·Ê‹˜ Î·È ·Ì¤Ûˆ˜ ·Ú¯›˙ÂÙÂ Ó· ·ÔÏ·Ì‚¿ÓÂÙÂ Ù· ÚÔÓfiÌÈ· ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ Ì·˜.

AÈÙ‹ÛÂÈ˜ ÂÁÁÚ·Ê‹˜ ÛÂ ﬁÏ· Ù· ‚È‚ÏÈÔˆÏÂ›· º§øPA™

ñ∞ı‹Ó· ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ 59 - ÙËÏ. 210-3215590 ñ¶ÂÈÚ·È¿˜ ∑ˆÛÈÌ¿‰ˆÓ 46 - ÙËÏ. 210-4172819 ñ∫·ÏÏÈı¤· ™ÎÔÂ˘ÙËÚ›Ô˘ 31 - ÙËÏ. 210-9577435 ñ¶ÂÚÈÛÙ¤ÚÈ ∂ıÓÈÎ‹˜ ∞ÓÙÈÛÙ¿ÛÂˆ˜ 87- ÙËÏ. 210-5756882 ñ¡.πˆÓ›· §.∏Ú·ÎÏÂ›Ô˘ 350 ∂ÌÔÚÈÎﬁ ∫¤ÓÙÚÔ πO¡π∞ 2000 -ÙËÏ. 210-2710665 ñ∞ÈÁ¿ÏÂˆ ™Ù¤Ê·ÓÔ˘ ™·Ú¿ÊË 2 - ÙËÏ. 210-5312269 ñª·ÚÔ‡ÛÈ ªÈÏÙÈ¿‰Ô˘ 16 - ÙËÏ. 210-8066377 ñ∏ÏÈÔ‡ÔÏË ∫Ô˘ÓÙÔ˘ÚÈÒÙÔ˘ 14 - ÙËÏ. 210-9955162 ñÃ·Ï¿Ó‰ÚÈ ∏ÚÒ‰Ô˘ ∞ÙÙÈÎÔ‡ 4 - ÙËÏ. 210-6844417 ñ∫ÔÚ˘‰·ÏÏﬁ˜ ∫Ô˘ÓÙÔ˘ÚÈÒÙÔ˘ 54-56 - ÙËÏ. 210-4942302 97-diadromes.indd 53

25/3/10 12:55:11

54 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκει ο χαρταετός της Μαρίας Πυλιώτη, Κυπρίας συγγραφέα, που γράφτηκε μετά από την εισβολή του Αττίλα, και καταλήγει έτσι: «Δύο ταράτσες, τέσσερα παιδιά, η πράσινη γραμμή ανάμεσά τους κι ένας χαρταετός κάθε φορά που φυσάει από Νότο ή από Βοριά. Και το νήμα τόσο γερό, να ξεκινά πότε από δω, πότε από κει και να δένει γερά τις καρδιές τους. »Αν τέτοιους χαρταετούς αφήσουμε όλοι να πετάξουν, τότε θα σβήσουν μόνες τους οι γραμμές, τότε θα λιώσουν μόνα τους τα σύρματα. Δεν θ’ αντέξουν κάτω από τέτοια αγάπη». Στο Παραμύθι... μύθι... μύθοι από τις εκδόσεις Αστέρος, το 1992, υπάρχει το κείμενο της Βεατρίκης Κάντζολα-Σαμπατάκου για ένα χαρταετό χωρίς χρώματα, φτηνό. Ένα παιδί τον αγοράζει και του εκφράζει αμέσως την επιθυμία του: Θέλω να γίνεις χρωματιστός. Ο χαρταετός το υπόσχεται, φεύγει, περνάει διάφορες περιπέτειες, αλλά τελικά βρίσκει το ουράνιο τόξο που του χαρίζει τα χρώματά του. Ξαναγυρίζει, όπως υποσχέθηκε στο φίλο του, με την υπόσχεση εκπληρωμένη και το παιδί να τον περιμένει με ανοιχτή αγκαλιά. Ένας χαρταετός της Αγγελικής Βαρελλά (Δέκα σάντουιτς με ιστορίες, Ψυχογιός) βασίζεται στη συνέχεια της ζωής. Ο χαρταετός περνάει από τη μάνα στην κόρη κι από την κόρη στην εγγονή. Η Ντίνα Χατζηνικολάου βλέπει κάθε Καθαρή Δευτέρα να γίνεται ένα πάρτι στον ουρανό. Ο Γιώργης Κρόκος έβλεπε το πλήθος των χαρταετών ως επιθυμία των παιδιών να στολίσουν τον ουρανό με παράσημα. Και σ’ ένα άλλο ποίημά του σχετικό αναφέρεται στη λαχτάρα του ανθρώπου να πετάξει. «Ο χαρταετός ανηφορίζει προς τον ήλιο χωρίς φτερά κι έτσι χωρίς φτερά, θαρρώ, ψηλά πολύ κι εμένα πως καλεί...» Οι χαρταετοί έχουν απασχολήσει πολλούς ποιητές και συγγραφείς της παιδικής λογοτεχνίας. Εδώ αναφέραμε ενδεικτικά ορισμένα κείμενα, αλλά θα άξιζε να μελετηθεί το πώς για το ίδιο θέμα ενεργοποιείται διαφορετικά η φαντασία των ποιητών και των συγγραφέων. Θα κλείσουμε τη μικρή αυτή αναφορά μ’ έναν Χαρταετό του Νίκου Κανάκη που υπαινίσσεται έναν αθώο παιδικό έρωτα.

97-diadromes.indd 54

25/3/10 12:55:16

ΧΑΡΤΑΕΤΟΙ Πέρα στους λόφους τους γυμνούς όλο φωνές και γέλια ακούς. Τα κοντογειτονόπουλα πήγαν και ρίχνουν τους αϊτούς. Του Μπάμπη ο κίτρινος αϊτός και της Λενιώς ο βυσσινής, με τις πολύχρωμες ουρές, ξεκίνησαν κι οι δυο μαζί. Πείσμα που το ’βαλαν κι οι δυο ποιος θα περάσει τ’ αλλουνού. Σπάζουν οι σπάγκοι, κι οι αϊτοί πήραν τους δρόμους τ’ ουρανού.

55  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

Με τα σκοινιά στο χέρι τους λοξοκοιτιούνται κι απορούν... Βλέπουνε και τους δυο αϊτούς στο ίδιο ύψος να πετούν! Όσο να ιδείς να καλοϊδείς, εμπλέχτηκαν κι οι δυο αϊτοί κι ανεμοστροβιλίζοντας πέσαν μπροστά τους καρφωτοί. Τώρα ο Μπάμπης κι η Λενιώ να τους ξεμπλέξουν δεν μπορούν, μπερδεύουνε τα χέρια τους, λοξοκοιτιούνται και γελούν.

97-diadromes.indd 55

25/3/10 12:55:22

ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΝΕΑΡΟΥΣ ΕΝΗΛΙΚΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ Mάνος Κοντολέων

Α  56 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

97-diadromes.indd 56

νάμεσα στους ορισμούς «Λογοτεχνία για νέους» ή «Εφηβική λογοτεχνία», που συχνά συνυπάρχουν ή εμπεριέχονται στους διάφορους ορισμούς της «Παιδικής και Νεανικής Λογοτεχνίας», προτιμώ την ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά του «Literature for Young Adults» ως «Λογοτεχνία για Νεαρούς Ενήλικες Αναγνώστες». Σε μια τέτοια κατηγορία εντάσσω λογοτεχνικά κείμενα που στοχεύουν σε ένα αναγνωστικό κοινό από 14 χρονών και άνω – και αυτό το «άνω», τονίζω πως δεν έχει όριο. Όταν γύρω στο 1992 ανέλαβα να εμπλουτίσω και να επαυξήσω τις σειρές λογοτεχνικών βιβλίων των Εκδόσεων Πατάκη, ως συγγραφέας είχα γράψει αρκετά βιβλία τόσο για παιδιά όσο και για ενήλικες. Μόλις είχαν δει το φως της δημοσιότητας οι πρώτες μου προσπάθειες σύνθεσης μυθιστορημάτων που θα απευθυνόντουσαν σε ένα κοινό –κυρίως, αν όχι και μόνο– εφηβικό. Αναφέρομαι στα μυθιστορήματά μου Το ταξίδι που σκοτώνει και Το 33. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να ανοίξω μια παρένθεση και να επισημάνω πως για μένα το καλό λογοτεχνικό βιβλίο για παιδιά δεν θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να αγαπηθεί μόνο από παιδιά, αλλά να μπορεί να συγκινήσει και ενήλικες αναγνώστες. Άλλο όμως ο ενήλικος αναγνώστης και άλλο ο έφηβος. Ο τελευταίος με τίποτε δεν αποδέχεται –με την αδικία που το πάθος για το πρωτόγνωρο υποδαυλίζει– κάτι που εκπέμπει «μυρωδιά» της ηλικίας που μόλις εγκατέλειψε. Είχα, λοιπόν, κι εγώ ξεκινήσει να γράφω βιβλία που θα απευθυνόντουσαν κυρίως σε εφήβους. Μα αν η παιδικότητα μπορεί να ξυπνήσει το παιδί που κρύβει μέσα του κάθε ενήλικος και άρα το παιδικό βιβλίο μπορεί να συνομιλήσει και με έναν μεγάλης ηλικίας αναγνώστη, κάτι αντίστοιχο δεν συμβαίνει με την εφηβικότητα, αν αυτήν ο συγγραφέας θελήσει να την αναπτύξει μέσα στα πλαίσια των ίδιων προδιαγραφών συγγραφής. Ο έφηβος διακρίνεται από μια συνεχή μετακίνηση, μια ρευστότητα, μια τάση φυγής και ανασφάλειας.

25/3/10 12:55:30

Όλα αυτά τα στοιχεία δεν μπορούν να αποδοθούν μέσα από τις αυτοελεγχόμενες –και βέβαια όχι αυτολογοκρινόμενες– τεχνικές συγγραφής βιβλίων για παιδιά. Αλλά είναι παράλληλα τόσο ενδιαφέρουσες καταστάσεις και τόσο συγγραφικά ριψοκίνδυνες. Πώς μπορούν να αποδοθούν μέσα σε ένα λογοτεχνικό κείμενο, κι αν αυτό γίνει, τότε σε ποια κατηγορία θα το εντάξει κανείς; Θέλω, με άλλα λόγια, να σας πω πως τα δυο εκείνα πρώτα μου «εφηβικά» βιβλία δεν αισθανόμουνα πως ήταν και τόσο εφηβικά… Λες και δεν τολμούσαν να εγκαταλείψουν τον ασφαλή και ασφαλισμένο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας, που όμως και από την άλλη τα έκανε να ασφυκτιούν. Και τότε, καθώς μελετούσα το ποιες μπορεί να ήταν οι νέες σειρές στις Εκδόσεις Πατάκη, άρχισα να γνωρίζω συγγραφείς και κείμενα από το εξωτερικό που οι εκδότες τους τα είχαν εκδώσει κάτω από τον τίτλο «Literature for Young Adults». Ο Κόρμιερ με τον Πόλεμο της σοκολάτας (μυθιστόρημα που είχε κυκλοφορήσει κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’70 και που στην Ελλάδα είχε τη φήμη του πολύ άγριου για να εκδοθεί) μου άνοιξε το δρόμο τόσο για τη δημιουργία της σειράς «Παρουσίες» όσο και για τα δικά μου συγγραφικά τολμήματα. Καθώς από τη μια λοιπόν εμπλούτιζα τις «Παρουσίες» και από την άλλη έγραφα το πρώτο μου μυθιστόρημα που θα το έβαζα κι αυτό στη σειρά αυτή, άρχισα να συνειδητοποιώ πως εκείνο που παρουσιαζόταν ως «Literature for Young Adults» δεν ήταν τίποτε άλλο από μια μετεξέλιξη αυτού που στο παρελθόν είχαμε γνωρίσει και διαβάσει ως «μυθιστόρημα εφηβείας». Δίχως να θέλω να εισέλθω σε αυστηρά και αρκούντως περιοριστικά πεδία φιλολογικών ορισμών, απλώς υπενθυμίζω πως το μυθιστόρημα εφηβείας, όπως και τα απολύτως συγγενικά είδη της ανάπτυξης, της μαθητείας, κ.ά., είναι είδη αφηγηματικού λόγου που παρουσιάστηκαν πρώτα στη Γερμανία από τον 18ο αιώνα. Αλλά θα έλεγα πως άνθισαν προς το τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές έως τα μέσα του 20ού. Στο επίκεντρό τους δεν βρίσκεται γενικώς η εφηβεία, αλλά η διαδικασία της ενηλικίωσης και της ωρίμασης. Πολύ συχνά, στα πρώτα δείγματα του είδους, επικρατούσε μάλιστα η αντίληψη ότι κατ’ εξοχήν στο συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος οι συγγραφείς χρησιμοποιούν στοιχεία της βιογραφίας τους. Πολλές ίσως οι –λογοτεχνικές και μη– διαφορές που χωρίζανε τον Πόλεμο της σοκολάτας από τον Με-

97-diadromes.indd 57

57  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

25/3/10 12:55:37

γάλο Μωλν, αλλά είχαν τον ίδιο στόχο, και την ίδια εσωτερική πορεία ο ήρωας του καθενός ακολουθούσε. Στόχος η αναζήτηση της εφηβικής ψυχοσύνθεσης και η πορεία αυτής προς την αυτογνωσία και την ωρίμαση. Και, βέβαια, την ίδια λογοτεχνική αρτιότητα. Αν κάτι ήταν διαφορετικό στα δύο αυτά βιβλία, ήταν ο τρόπος αφήγησης. Το ένδυμα δηλαδή. Το σώμα, το εφηβικό σώμα, παρέμενε ίδιο. Κάποια στιγμή, μάλιστα, πέρασε από τη σκέψη μου η ερεθιστική ιδέα να συμπεριλάβω στην ίδια αυτή σειρά μυθιστορήματα του Κόρμιερ και του Μπέρτζες, έργα όπως ο Ντέμιαν του Έσσε και ο Λεωνής του Θεοτοκά, ακόμα και τα νέα μυθιστορήματα που είχαν δώσει η Λίτσα Ψαραύτη, η Τούλα Τίγκα κι εγώ. Αλλά οι νόμοι της αγοράς δεν αφήνουν και τόση ελευθερία σε ερεθιστικές μεν συγγραφικά, παράτολμες δε οικονομικά ιδέες. Και έτσι άρχισα πια να παρατηρώ το πώς από τα μυθιστορήματα εφηβείας/ ανάπτυξης/μαθητείας του 19ου αιώνα και του πρώτου μισού του 20ού, βρεθήκαμε στα έργα για Νεαρούς Ενήλικες Αναγνώστες των δεκαετιών από το 1970 έως περίπου το 2000-τόσο.

ùú

 58 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

97-diadromes.indd 58

Η εφηβεία άρχισε να αντιμετωπίζεται με άλλον τρόπο από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά. Πιο πριν –από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τα μέσα περίπου του 20ού– οι ενήλικοι συγγραφείς (και οι συγγραφείς σχεδόν πάντα είναι ενήλικοι) έγραφαν στηριγμένοι σε έφηβους ήρωες αναζητώντας την πορεία προς την αυτογνωσία απευθυνόμενοι σε συνομηλίκους τους. Μέσα στα πλαίσια των παιδαγωγικών αντιλήψεων εκείνων των καιρών, οι έφηβοι δεν μπορούσαν να έχουν μια αυτόνομη αναγνωστική σχέση με έργα που μιλούσαν για τους ίδιους δίχως να συνοδεύονται από περιοριστικούς όρους παιδαγωγικών απόψεων. Η λογοτεχνία που τους δινόταν ήταν στεγνή και δίχως επικίνδυνες αναζητήσεις. Αν ένας έφηβος γινόταν η έμπνευση ενός συγγραφέα, αυτός ο συγγραφέας ήξερε πως με συνομηλίκους του αναγνώστες θα συνομιλούσε και σε αυτούς θα κατέγραφε την πορεία προς την αυτογνωσία που και οι ίδιοι οι αναγνώστες του σε κάποια φάση της εφηβικής ζωής τους θα είχαν ίσως ζήσει. Αλλά στο δεύτερο, περίπου, μισό του 20ού αιώνα, η παιδαγωγική και η ψυχολογία αντιμετωπίζουν με άλλες προϋποθέσεις τον έφηβο. Και οδηγούν την κοινωνία να στραφεί προς αυτούς με άλλες παραμέτρους προσέγγισης. Μία από αυτές έχει να κάνει και με την εμπορικότητα. Ο έφηβος Επαναστάτης χωρίς αιτία του Νίκολας Ρέι προσφέρει ένα πολύ συγκεκριμένο πρότυπο – αυτό του Τζέιμς Ντιν. Και η αγορά δεν διστάζει να το μετατρέψει και αυτή (και για τους δικούς της λόγους) σε εμπορικό σύμβολο. Μόλις τέσσερα χρόνια πιο πριν, το 1951, έχει κυκλοφορήσει ο περίφημος Φύλακας στη σίκαλη του Σάλινγκερ, έχοντας καταθέσει τη νέα άποψη του «μυθιστορήματος εφηβείας», που όμως δειλά-δειλά αρχίζει πλέον να ονομάζεται «μυθιστόρημα για νεαρούς ενήλικες αναγνώστες». Ο δρόμος έχει ανοίξει, και εκεί προς τα χρόνια του ’70, εκδότες, συγγραφείς, κριτικοί ανακαλύπτουν και αναλύουν αυτό το είδος της λογοτεχνίας.

25/3/10 12:55:40

Στη συνέχεια –πρέπει να είμαστε κάπου στα μέσα στης δεκαετίας του ’90– η βιομηχανία του θεάματος (κι όταν στην εποχή μας λέμε θέαμα, εννοούμε βασικά κινηματογράφο) ανακαλύπτει τη χρυσοφόρο πηγή της λογοτεχνίας. Ο νεοφερμένος Χάρι Πότερ από τη μια και ο επανακάμψας Άρχοντας των Δαχτυλιδιών από την άλλη, οδηγούν ένα πλατύ ηλικιακά κοινό προς τα βιβλιοπωλεία. Και με συνετή συνέπεια ο εκδότες προσφέρουν σε αυτό το ευρύ ηλικιακά κοινό νέους τίτλους – π.χ. την περίφημη Τριλογία του Πούλμαν. Αλλά αν η τάση αυτή ξεκίνησε και στηρίχτηκε στην αρχή με μυθιστορήματα φαντασίας, δεν μπορούσε μόνο με αυτά να συνεχίσει να υπάρχει. Κι έτσι τα κείμενα εκείνα που φυσιολογικά θα είχαν χαρακτηρισθεί ως «for young adults», βαφτίστηκαν «cross over», υπονοώντας πως είναι έργα που διαπερνούν τις ηλικίες των αναγνωστών. Να σημειώσω στο σημείο αυτό, πως ο όρος «cross over» αρχικά αναφερόταν σε λογοτεχνικά έργα όπου ήρωες από άλλα κείμενα άλλων συγγραφέων υπεισέρχονται μέσα στην πλοκή τους. Σήμερα όμως έχει επικρατήσει μια άλλη ερμηνεία του ορισμού. Σημασία πάντως έχει πως αυτή η εμπορική και εκδοτική τάση βοήθησε τους συγγραφείς να αναζητήσουν ακόμα πιο προχωρημένες προεκτάσεις των θεμάτων τους (π.χ. Λίγο πριν πεθάνω της Ντάουναμ, Το πρόσωπο της Σάρας του Μπέτζες) ή και ακόμα πιο προχωρημένες τεχνικές αφήγησης (π.χ. Η κλέφτρα των βιβλίων του Ζούσακ). Έτσι, τα έργα που απευθύνονται σε νεαρούς ενήλικες αναγνώστες κατοχύρωσαν απόλυτα την άμεση κληρονομική σχέση που έχουν με τα παλιά μυθιστορήματα εφηβείας. Συνοψίζοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των τριών αυτών γενεών μυθιστορηματικής ανασύνθεσης της εφηβείας, θα έλεγα πως:

59  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

✓ στα μυθιστορήματα εφηβείας έχουμε μια εξιστόρηση ενήλικου συγγραφέα προς ενήλικες αναγνώστες, άρα τα όσα περιγράφονται δεν απευθύνονται σε αναγνώστες αντίστοιχης ηλικίας με τους ήρωες του έργου, μα αντιθέτως αναπτύσσουν σκέψεις και συναισθήματα ατόμων που έχουν πλέον φύγει από την εφηβική περίοδο της ζωής τους· ✓ στα έργα για νεαρούς ενήλικες αναγνώστες, ο ενήλικας συγγραφέας ενδύεται κατά κάποιο τρόπο την ψυχοσύνθεση του εφήβου και αυτόν στην ουσία «κοιτά» καθώς γράφει το κείμενό του. Με αυτόν πρωτίστως επιζητά να συνομιλήσει. Και ίσως ακόμα να θέλει να κρυφοκοιτάξει τον όποιον άλλο ενήλικα αναγνώστη που θέλει να διατηρεί μέσα στη ματιά του το νεανικό στοιχείο· ✓ στα cross over, τέλος, παρατηρούμε μια συγγραφική τάση να συνυπάρχουν γωνίες όρασης και δομές αφηγηματικές, έτσι ώστε το αναγνωστικό κοινό να μην ταξινομείται κατά ηλικίες. Συνεπώς, αν δω το θέμα μοναχά από την πλευρά του συγγραφέα, θεωρώ πως οι συγγραφείς απελευθερώνονται από τις όποιες δεσμεύσεις και αφήνονται σε μια ευρύτερη ανάπτυξη των εμπνεύσεών τους.

97-diadromes.indd 59

25/3/10 12:55:43

διαχρονικά*

H ANNΙE M. G. SCHMIDT, ΤΙΜΗΜΕΝΗ ΜΕ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΝΤΕΡΣΕΝ, «ΜΙΛΑΕΙ» ΜΕ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΠΑΡΑΜΥΘΑ

60 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ο 1988, το Βραβείο ΄Αντερσεν (για τη συγγραφή) κέρδισε η 77χρονη (τότε) Ολλανδή συγγραφέας Annie M. G. Schmidt. H απονομή του βραβείου έγινε στο Όσλο, στις 25 Σεπτεμβρίου του 1988, πρώτη μέρα του 21ου Συνεδρίου της ΙΒΒΥ, στην αίθουσα του Πανεπιστημίου, εκεί που κάθε χρόνο απονέμεται και το Βραβείο Νόμπελ για την ειρήνη. Η Schmidt, αντί για ευχαριστήριο λόγο, διάβασε στο ακροατήριο ένα «γράμμα στον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν» καθώς και την απάντηση που υποτίθεται ότι έλαβε από τον μεγάλο παραμυθά! Να τι έλεγαν τα δύο αυτά γράμματα. Αγαπητέ Χανς Κρίστιαν, Πήρα το βραβείο σου! Περιττό να σου πω πόσο χαρούμενη είμαι. Τα παραμύθια σου ήταν ένα κομμάτι της ζωής μου, από τότε που ήμουν μικρό κορίτσι. Γελούσα κι έκλαιγα μ’ αυτά, όταν ήμουν εννιά χρονών, κι ακόμα με εμπνέουν. Ένιωσα λοιπόν πολύ περήφανη πραγματικά, όταν έμαθα τα νέα, τον περασμένο Απρίλη. Αργότερα όμως μ’ έπιασε φόβος. Ήξερα πως έπρεπε να πάω στο Όσλο με αεροπλάνο. Όπως ξέρεις, πετάμε με αεροπλάνο στη σημερινή εποχή κι όχι πια με τα δικά μας φτερά. Η Νορβηγία είναι μια όμορφη, θαυμάσια χώρα, μου είπαν, μόνο που δύσκολα βρίσκει εκεί κανείς οινοπνευματώδη ποτά. Πάντως, περισσότερο φόβο ένιωσα επειδή έπρεπε να βγάλω λόγο. Στ’ αγγλικά! Η προφορά μου είναι απαίσια, πολύ χειρότερη από τη δική σου όταν διάβαζες την ιστορία σου για το Ασχημόπαπο στον Κάρολο Ντίκενς, στο Λονδίνο – θυμάσαι; Είναι λίγο περίεργο και αποκαρδιωτικό να πρέπει να μιλήσω στ’ αγγλικά, όταν τα καλύτερα βιβλία μου δεν έχουν μεταφραστεί σ’ αυτή τη γλώσσα. Η διεθνής επιτροπή έπρεπε να διαβάσει το έργο μου στα γερμανικά ή στα ιαπωνικά ή στα δανέζικα – κι αυτό ίσως να την ενόχλησε. Το ολλανδικό Τμήμα της ΙΒΒΥ επέμενε: «Μα είναι πολύ δημοφιλής στην Ολλανδία!». «Δημοφιλές είναι και το ποδόσφαιρο», απάντησε η επιτροπή, «αλλά επειδή εμφανίστηκε στον κατάλογο των υποψηφίων και το 1960, θα το διακινδυνεύσουμε». * Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους.

97-diadromes.indd 60

25/3/10 12:55:48

Έτσι κι έκαναν. Αγαπητέ Χανς, ήμουν ασχημόπαπο για πολλά χρόνια και τώρα είμαι ένας άσχημος κύκνος. Κύκνος, πάντως, ακόμα! Δική σου για πάντα. Με σεβασμό, Άννυ Και η απάντηση:

Αγαπητή Άννυ, Συγχαρητήρια για το βραβείο μου. Όσο για τα… οινοπνευματώδη ποτά, εδώ που βρίσκομαι τώρα εγώ είναι ακόμα πιο δύσκολο να βρεις. Σε ξέρω πολύ καλά και σε είχα δει όταν ήσουν εννιάχρονο κοριτσάκι να κλαις με τη Μικρή Γοργόνα μου. Είχα συγκινηθεί… Χτες μιλούσαμε για σένα με τους φίλους μου Χάινριχ Χάινε και Κάρολο Ντίκενς. Συμφωνήσαμε ότι έχεις κάποιο ταλέντο. Γι’ αυτό, συνέχισε! Προχώρα! Προσπάθησε πάλι! Μην ασχοληθείς με θεατρικά. Εγώ το προσπάθησα και απέτυχα. Γι’ αυτό μείνε στα ανόητα παραμύθια σου, όπως έκανα κι εγώ. Επειδή έχουμε κι εμείς κάποια επιρροή εδώ, θα προσπαθήσουμε να τιμωρήσουμε τους Άγγλους και τους Αμερικανούς εκδότες που αρνήθηκαν να εκδώσουν τα καλύτερα βιβλία σου. Από το βίντεό μου –ναι, έχουμε βίντεο στο εντευκτήριο– θα παρακολουθήσω το συνέδριο της IBBY. Όμως, πίστεψέ με, θα το κλείσω έτσι και προσπαθήσουν τίποτε καθηγητές να με πείσουν ότι τα λεγόμενα «μέσα επικοινωνίας», όλα εκείνα τα «τσιπς» και τα «κλιπς» και οι δισκέτες και οι αηδιαστικές εικόνες θα εκτοπίσουν ή θα αντικαταστήσουν τη λογοτεχνία. Η γλώσσα είναι αναντικατάστατη. Το λέει και η Γραφή: «Εν αρχή ην ο Λόγος». Και κατά τη γνώμη μου θα μείνει ως το τέλος, μόνο που αυτό μπορεί και να είναι πολύ κοντά, αφού εσείς οι άνθρωποι εκεί κάτω συνεχίζετε να καταστρέφετε τον ίδιο σας τον πλανήτη. Ελπίζω να το χαρείς – το ΄Οσλο εννοώ, και τα άλλα εκεί. Θα ιδωθούμε σύντομα! Ο φίλος σου Χανς Κρίστιαν Άντερσεν

61  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

Μετάφραση: Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

97-diadromes.indd 61

25/3/10 12:55:58

21X27.5

17-10-07

08:17

Page 2

Εποχιακές Κατασκευές (ΣΕΙΡΑ Γ ’)

νέα ανανεωµένη σειρά των «Eποχιακών Kατασκευών» που γνώρισε τεράστια επιτυχία σε νηπιαγωγούς και δασκάλους, είναι καλύτερη από ποτέ και είναι έτοιµη να σας ενθουσιάσει µε τα θέµατά της. Γιατί η νέα σειρά έχει δηµιουργηθεί µε κέφι και µεράκι για όλους εσάς που αγαπάτε τις κατασκευές, και ξεχωρίζει γιατί έχει σχεδιαστεί µε:

� Μοντέρνο τρόπο � Επεξήγηση και εικόνες βήµα βήµα � Πρωτότυπες δηµιουργίες � Σύγχρονα υλικά που υπάρχουν στο � Ιδέες και κατασκευές εµπόριο

γεµάτες φαντασία για κάθε

γιορτή και κάθε περίσταση � ∆ιπλάσια ύλη και διπλάσιο µέγεθος � Για όλες τις δραστηριότητες � Πατρόν σε φυσικό µέγεθος του ολοήµερου σχολείου � Τα πιο επίκαιρα και µελετηµένα θέµατα

EK∆OΣEIΣ ΝΤOΥΝΤOΥΜΗ Μαυρoµιχάλη 60 -10680 Αθήνα, Τηλ.: 210 3632647-210 3605509, Fax: 210 3626500

e-mail: info@doudoumis.gr • www.doudoumis.gr

97-diadromes.indd 62

25/3/10 12:55:59

paidagog

â&#x20AC;&#x2122;)

97-diadromes.indd 63 paidagogikes proseggiseis.indd 1

25/3/103:01:16 12:56:00 3/15/09 PM

αυνέντευξη ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΒΑΡΕΛΛΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Ονοματεπώνυμο: Κυριάκος Μαργαρίτης Ημερ/νία Γεννήσεως: 13 Ιουλίου 1982 Τόπος: Πάφος, Κύπρος

64 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ Μυθιστορήματα/Διηγήματα: 1. Μικροί Ερωτικοί Θρήνοι, Διηγήματα, Εκδόσεις Αιγαίον 2002 (Κυπριακό Κρατικό Βραβείο Νέου Λογοτέχνη 2002). 2. Το Τσίρκο, Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Νεφέλη 2006. 3. Ρέκβιεμ για τους Απόντες, Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Ψυχογιός 2009. Για παιδιά και εφήβους: 1. Ο Γιωρκής ο Καρπασίτης, Ιστορικό Μυθιστόρημα, Λευκωσία 1998 ( Έπαινος Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς 1998). 2. Το Χωριό των Σεντονιών, Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Ψυχογιός 2001 (A΄ Βραβείο Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού Νεανικού Βιβλίου 2000). 3. Ο Τενεκεδένιος Ιππότης, Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Ψυχογιός 2004. 4. Η Συμμορία του Τολέδο, Αστυνομικό Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Ψυχογιός 2006 (Εύφημος Μνεία Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς 2004, Κρατικό Βραβείο Νεανικής Λογοτεχνίας Κύπρου 2006, Βραχεία Λίστα Υποψηφίων για το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Μυθιστορήματος Ελλάδας 2006). 5. Ο Θρύλος του Βουρκόλακα, Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Ψυχογιός 2007 (Βραχεία Λίστα Υποψηφίων για το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Μυθιστορήματος Ελλάδας 2007). 6. Η Αδελφότητα του Σκορπιού, Αστυνομικό Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Ψυχογιός 2008. 7. Ο Κονσερβοσυλλέκτης, Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Ψυχογιός 2008 (Α΄ Βραβείο Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς 2007). 8. Μια Σονάτα για τον Ιγνάτιο, Αστυνομικό Μυθιστόρημα, Εκδόσεις Ψυχογιός 2009.

97-diadromes.indd 64

25/3/10 12:56:06

Ανθολογίες/Δημοσιεύσεις: 1. Το Βιβλίο. Εννέα διηγηματογράφοι και πέντε φωτογράφοι, Εκδόσεις Άνευ 2009. 2. Zypern Literarisch [Ανθολογία Κυπριακής Ποίησης και Πεζογραφίας σε γερμανική μετάφραση], Πολιτιστική Έκδοση Κυπριακής Πρεσβείας στο Βερολίνο, 2009. 3. Διάφορα άρθρα και διηγήματα στα έντυπα: περ. Άρδην, περ. Ανέμη, περ. Άνευ, «Βήμα Ιδεών» [ένθετο εφ. Το Βήμα], «Υστερόγραφο» [ένθετο εφ. Ο Φιλελεύθερος], κ.ά. Εκδηλώσεις στο εξωτερικό: 1. Λογοτεχνικό forum «Kleine Sprachen-Grosse Literaturen» («Μικρές Γλώσσες-Μεγάλες Λογοτεχνίες») στα πλαίσια της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου στη Λειψία (Μάρτιος 2005). 2. 12η Biennale Νέων Καλλιτεχνών από την Ευρώπη και τη Μεσόγειο στη Νάπολη (Σεπτέμβριος 2005). 3. Λογοτεχνικό forum «Kleine Sprachen-Grosse Literaturen» («Μικρές Γλώσσες-Μεγάλες Λογοτεχνίες») στα πλαίσια των πολιτιστικών εκδηλώσεων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας στη Φρανκφούρτη (Μάιος 2008).

65 ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Η συνέντευξη αυτή τελικά είναι ένας μονόλογος από καρδιάς. Αφήσαμε τον κο Μαργαρίτη να πει αυτά που ήθελε χωρίς την πίεση των τυπικών ερωτήσεων. Το καλοκαίρι του 1997 ήμουν ένας μάλλον απελπισμένος συγγραφέας. Το γεγονός ότι ήμουν 15 χρονών ήταν μια λεπτομέρεια που δεν με απασχολούσε ιδιαίτερα. Στο ντουλάπι μου είχαν ήδη μαζευτεί απορριφθέντα μυθιστορήματα και αναρωτιόμουν αν έπρεπε να αλλάξω καριέρα και να συγκεντρωθώ στο μπάσκετ. Τότε διάβασα τον Βασίλη τον Αρβανίτη και θυμήθηκα μιαν ιστορία του παππού μου με έναν Κύπριο ήρωα. Πέρασα όλο τον Αύγουστο γράφοντας τον Γιωρκή τον Καρπασίτη. Το έστειλα στις εκδόσεις Εστία. Αν και περίμενα να μου εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους, είχαν άλλη άποψη. Η στιγμή για να αλλάξω καριέρα πλησίαζε επικίνδυνα. Και επειδή, εντελώς ξαφνικά, σταμάτησα να ψηλώνω, το μπάσκετ έπαψε να αποτελεί εναλλακτική λύση. Αυτό που μέχρι τότε αγνοούσα, η παιδική λογοτεχνία, ενσαρκωμένη στο πρόσωπο δύο αγαπημένων γυναικών, μου έδωσε μια δεύτερη –και τρίτη, τέταρτη, κ.ο.κ.– ευκαιρία να επιμείνω στο γράψιμο. Αρχικά, ήταν η κυρία Μαρία Πυλιώτου, που διάβασε τον Γιωρκή και με ενθάρρυνε να τον εκδώσω στη Λευκωσία. Κατόπιν έμαθα για το διαγωνισμό της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς. Αποφάσισα ότι η δερματόδετη και με χρυσά γράμματα έκδοση του βιβλίου θα έπρεπε να περιμένει, σημείωσα ότι ο Γιωρκής απευθυνόταν σε παιδιά και εφήβους, άναψα ένα κερί στον Άι-Νικόλα και κράτησα την ανάσα

97-diadromes.indd 65

25/3/10 12:56:10

66

μου από το Σεπτέμβρη μέχρι τις τελευταίες μέρες του Νοέμβρη του 1998. Το καλύτερο είναι ότι δεν πέθανα. Το ακόμα καλύτερο είναι ότι, το πρωί του τελευταίου Σαββάτου εκείνου του μήνα, χτύπησε το τηλέφωνο. Ο πατέρας μου ήταν στον κήπο. Η μάνα μου σφουγγάριζε το σαλόνι. Ο αδερφός μου ήταν και παραμένει μικρότερος. Το τηλέφωνο το σήκωσα εγώ. Μια γλυκιά γυναικεία φωνή που καλαμάριζε, ζήτησε να μιλήσει με τον κύριο Μαργαρίτη. Βγήκα στον κήπο και φώναξα τον πατέρα μου. Και πήγα να συνεχίσω ό,τι κι αν ήταν αυτό που έκανα. Αλλά ευτυχώς δεν πρόλαβα. Ο πατέρας μου με φώναξε να πάρω πάλι εγώ το τηλέφωνο γιατί μάλλον εμένα έψαχναν – κανείς δεν ήξερε ότι είχα στείλει το κείμενο στο διαγωνισμό. Η κυρία Αγγελική Βαρελλά μού ανακοίνωσε ότι ο Γιωρκής είχε τιμηθεί με έπαινο και ότι θα με περίμενε στην Αθήνα για να με γνωρίσει από κοντά καθώς η γλώσσα και το θέμα του κειμένου παρέπεμπαν μάλλον σε κάποιον ηλικιωμένο κύριο παρά σε έναν 16χρονο μαθητή. Ευχαρίστησα με όση διαύγεια μου είχε περισσέψει, έκλεισα το τηλέφωνο, ούρλιαξα κάτι σε άπταιστα ποδοσφαιρικά, πήρα φόρα και έπεσα μπρούμυτα στο σφουγγαρισμένο πάτωμα του σαλονιού γλιστρώντας περίπου όπως οι ποδοσφαιριστές μετά το γκολ. Η μάνα μου έκανε το σταυρό της και θεώρησα ότι αυτή ήταν η πιο ταιριαστή αντίδραση, γι’ αυτό το έβαλα στα πόδια και πήγα μέχρι το

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

97-diadromes.indd 66

25/3/10 12:56:18

παρεκκλήσι του Άι-Νικόλα. Μου είχε φερθεί πολύ καλά και του χρωστούσα ένα ακόμα κερί. Μετά από το υπέροχο στιγμιότυπο της τελετής στη Στοά του Βιβλίου, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 1998, όταν συνάντησα διά ζώσης την κυρία Βαρελλά, την κυρία Δικαίου, την κυρία Σουρέλη και τα υπόλοιπα απίθανα κορίτσια της Συντροφιάς, σκέφτηκα ότι ήταν καιρός να σκεφτώ λίγο πιο σοβαρά αυτή την υπόθεση της παιδικής λογοτεχνίας. Κοντά στον Καζαντζάκη, τον Νίτσε και τον Ντοστογιέφσκι που νόμιζα ότι καταλάβαινα, άρχισα να διαβάζω πιο προσεκτικά Βαρελλά, Πυλιώτου, Ζέη, Σαρρή, Κοντολέων, Πέτροβιτς, Τριβιζά, κ.ά. Το καλοκαίρι του 1999 έγραψα το Χωριό των Σεντονιών. Ο Κυπριακός Σύνδεσμος Παιδικού Νεανικού Βιβλίου τού έδωσε το πρώτο βραβείο. Οι εκδόσεις Ψυχογιός το συμπεριέλαβαν στο πρόγραμμά τους. Τα κεριά στον Άι-Νικόλα έγιναν μανουάλια ολόκληρα. Και νομίζω ότι καίνε ακόμα. Συχνά, όταν βρισκόμαστε σε φαινομενικά αδιέξοδα, χρειαζόμαστε ένα υπόλοιπο πραγματικότητας να μας επισκεφθεί και να μας βγάλει από το τέλμα. Σε μένα, η παιδική λογοτεχνία λειτουργούσε ανέκαθεν με αυτόν τον εξισορροπητικό τρόπο.

97-diadromes.indd 67

67  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

25/3/10 12:56:25

68 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Την άνοιξη του 2004 βρισκόμουν σε ένα τέτοιο –λογοτεχνικό και προσωπικό– αδιέξοδο. Τότε, μια σειρά από ακραία αλλά αναίμακτα συμβάντα μού έδωσαν ένα αφήγημα για ενήλικες, το Τσίρκο. Την ένταση της εποχής κατεύναζαν τα αστυνομικά μυθιστορήματα που διάβαζα ανακαλύπτοντας μια μυθολογία πέρα από τη συνήθη της Κρίστι ή του Κόναν Ντόιλ. Ανάμεσα σε Σαρτρ, Καμί και Μπέκετ, διάβαζα Ρέιμοντ Τσάντλερ κι εκεί έβρισκα μια αληθινή μυθολογία, θεμελιωμένη στην πραγματική ζωή. Επειδή το credo μου, τότε, σχετικά με τη λογοτεχνία για ενήλικες όριζε ως ζητούμενο το ψυχολογικό-φιλοσοφικό μυθιστόρημα, δεν μπορούσα να συμβιβάσω τους δύο κόσμους. Ενώ, λοιπόν, εμβάθυνα σε υφολογική εκζήτηση και υπαρξιστικές θεωρήσεις στα –έκτοτε όλα ανέκδοτα– «ενήλικα» κείμενα, στράφηκα στο πολύ πιο χειροπιαστό σώμα της παιδικής λογοτεχνίας για να συμβεί εκεί η σάρκωση του καινούργιου, νουάρ λόγου, τις δυνατότητες του οποίου είχα μόλις αρχίσει να υποψιάζομαι. Κάπως έτσι γεννήθηκε ο Ιγνάτιος Παππάς, και η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, μόνιμη νονά των «λογοτεχνικών εποχών» μου, σφράγισε την πράξη με εύφημο μνεία. Έκτοτε, έχουν κυκλοφορήσει δύο ακόμα περιπέτειες του ντετέκτιβ και έχουν γραφεί κι άλλες – πλην: ολοένα και πιο κοντά στις παρυφές μιας πιο «ενήλικης» γραφής η οποία τις κράτησε στο ντουλάπι. Δεν ξέρω αν θα προκύψει τέταρτη. Για μένα, το ουσιαστικό σε αυτό το πάντρεμα του νουάρ και της παιδικής λογοτεχνίας παραμένει η εξισορροπητική του λειτουργία, η μαθητεία που μου έδωσε. Διότι τόσο το νουάρ όσο και η παιδική γραφή ορθώνουν αντιστάσεις στην αφαίρεση και τη φιλοσοφική επιτήδευση. Σε επιστρέφουν στο ζωντανό παρόν, κάνουν ώστε η κίνηση να γίνεται από την ύλη στη σύλληψη και όχι το αντίστροφο. Σου «διδάσκουν» την αυθεντική αφήγηση πέρα από την αερολογία ή την κομπορρημοσύνη. Δεν ξέρω αν ακούγεται υπερβολικό, αλλά πιστεύω πραγματικά ότι με το νουάρ και με τα παιδικά μαθαίνει κανείς να αντιμετωπίζει πιο ταπεινά τη λογοτεχνία και, κατ’ επέκταση, την ίδια τη ζωή. Για πολλά χρόνια βίωσα σχεδόν σχιζοφρενικά τη διάσταση ανάμεσα στα παιδικά μου κείμενα και τις –κατά συντριπτική πλειονότητα αποτυχημένες– απόπειρες στη λογοτεχνία για ενήλικες. Προοδευτικά, όμως, το χάσμα άρχισε να θεραπεύεται και το δίλημμα αποδείχτηκε ψεύτικο. Η παιδική λογοτεχνία συγκράτησε για μένα ένα απαραίτητο απόθεμα αφηγηματικής ενέργειας, μου έμαθε από την αρχή ότι ξεκίνησα να γράφω επειδή ήθελα να λέω ιστορίες –και όχι, ας πούμε, να διατυπώνω φιλοσοφικές θεωρίες– και, σιγά-σιγά, πλησίασε τα κείμενά μου για ενήλικες, λειτούργησε συμπληρωματικά σε σχέση με εκείνα ώσπου, τελικά, άρχισε να τα μεταμορφώνει. Η κίνηση αυτή είναι ακόμα στο ξεκίνημα, αλλά ελπίζω ότι θα δώσει μερικά καλά δείγματα στις μέρες που έρχονται. Το σημαντικό είναι ότι η παιδική λογοτεχνία –με την οποία ασχολήθηκα σχεδόν από «σπόντα»– έφτασε να είναι ο καταλύτης στον ξανακερδισμένο προσωπικό μου χρόνο της διαρκούς επιστροφής στην αληθινή, ζωντανή αφήγηση.

97-diadromes.indd 68

25/3/10 12:56:30

Όσο περνά ο καιρός διαβάζω όλο και λιγότερη παιδική λογοτεχνία – εδώ που τα λέμε, διαβάζω λιγότερη λογοτεχνία, γενικά. Όποτε πέσει στα χέρια μου κάποιο καινούργιο παιδικό μυθιστόρημα νιώθω ότι έχω χάσει μερικά πολύ συναρπαστικά επεισόδια. Πάντως, η γενική αίσθηση που έχω –πιο πολύ υποψία παρά σκέψη– είναι ότι τα όρια της ηλικίας έχουν γίνει τελείως δυσδιάκριτα σε σχέση με το θέμα και τη γλώσσα. Έτσι κι αλλιώς, τα παιδιά ενηλικιώνονται –βίαια– πολύ πιο νωρίς, και η λογοτεχνία, ειδικότερα η ξένη, μοιάζει να προσαρμόζεται, ούσα ταυτόχρονα αιτία και αποτέλεσμα αυτής της συνθήκης. Δεν ξέρω αν αυτό είναι καλό ή κακό και δεν έχει σημασία κιόλας. Επιμένω να είμαι εξαιρετικά αισιόδοξος – και αυτό αφορά κατ’ εξοχήν την ελληνική παιδική λογοτεχνία. Αφήνοντας κατά μέρος κάποια κείμενα που πλησιάζουν την ηθικολογία, μου φαίνεται ότι η πλειονότητα των ελληνικών παιδικών κειμένων διαφυλάσσει μιαν άλλη πρόταση σε επίπεδο παγκόσμιο – και εδώ δεν υπάρχει ο παραμικρός τοπικιστικός υπαινιγμός, ειλικρινά. Απλώς, οι ειδικές συνθήκες που υπάρχουν στην ελληνική, όπως και σε πολλές άλλες «μικρές» λογοτεχνίες, κάνουν ώστε να διατηρείται ανοιχτή μια δυνατότητα πιο «προσγειωμένης», πιο ανθρώπινης και αυθεντικά τρυφερής γραφής, πιο κοντινής στην πραγματική ζωή. Κι αν έπρεπε να συμπυκνώσω αυτή την υποψία σε τέσσερις-πέντε λέξεις, τότε νομίζω ότι τηλεγραφικά θα μιλούσα για τη ζωοποιό αφέλεια, την ανθρωπιά και την προσωπική αλληλεγγύη.

69  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

Η Μαρία Πυλιώτου μαγείρεψε κάποτε για μένα κοτόπουλο στο φούρνο και καθίσαμε μαζί στο μπαλκόνι κοιτώντας το ηλιοβασίλεμα στη Λευκωσία και μιλώντας για το κατεχόμενο χωριό της. Η Αγγελική Βαρελλά ήρθε μέχρι την Κύπρο για να παρουσιάσει το πρώτο μου βιβλίο, περπατήσαμε μαζί σε ένα φαράγγι στον Ακάμα και μου μίλησε για τη γραφή της και για την ποίηση σε μια ταβέρνα στην παραλιακή λεωφόρο της Πάφου. Ο Μάνος Κοντολέων με κέρασε ποτό στο μπαρ ενός ξενοδοχείου, ανάψαμε τσιγάρο και ανταλλάξαμε απόψεις για τη λογοτεχνία και τις δυνατότητες που μένουν ακόμα αδιερεύνητες. Η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου μού έδειξε τη φωτογραφία της εγγονής της στο αεροπλάνο για την Αθήνα και με μάλωσε γελώντας που θα περνούσα το ίδιο εκείνο βράδυ σε μια μουσική σκηνή με φίλους. Η Ζωή Κανάβα μοιράστηκε μαζί μου πρωινό, μιλήσαμε για τον πατέρα Σμέμαν και τη θεολογία του Προσώπου και ανακαλύψαμε ότι είμαστε σχεδόν γείτονες στην Αθήνα. Γνώρισα όλους αυτούς και τόσους άλλους μεγάλους συγγραφείς μέσα από το έργο τους και ύστερα γνώρισα το έργο τους στα πρόσωπά τους, στη ζωή τους. Αν απομυθοποιήθηκε κανείς; Αλίμονο – μόνο η απομυθοποίηση απομυθοποιήθηκε. Όταν στερήθηκα τα είδωλα, βρήκα τους ανθρώπους και θυμήθηκα και έμαθα πάλι και πάλι ότι στη λογοτεχνία δεν ζητάμε χαρτί και μελάνι, αφαίρεση και θεωρία, αλλά σάρκα και πνεύμα, λόγο ενσαρκωμένο – ζητάμε τα χαμένα αγαπημένα μας πρόσωπα. Κι εγώ είμαι απεριόριστα ευγνώμων γι’ αυτή την αναζήτηση που τελεσφορεί κάθε μέρα.

97-diadromes.indd 69

25/3/10 12:56:35

Αν, πριν από δώδεκα χρόνια, ήμουν μέλος της κριτικής επιτροπής και διάβαζα εκείνο το κείμενο, ειλικρινά δεν ξέρω πώς θα αντιδρούσα. Φοβάμαι ότι ίσως να ήμουν πιο αυστηρός από τις κυρίες της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς. Ίσως να έβρισκα ότι παραήταν πρωτόλειο, ότι είχε πομπώδη στοιχεία και μια λόγια, παρωχημένη γλώσσα που περίττευε. Ίσως να μην το επαινούσα και να το παραμέριζα. Δεν ξέρω τι θα γινόταν σε μια τέτοια περίπτωση. Αυτό που έχω συνειδητοποιήσει μετά από τόσα χρόνια και που μπορώ να πω χωρίς –πιστέψτε με– καμιά ψεύτικη μετριοφροσύνη, είναι ότι εκείνο τον έπαινο δεν τον κέρδισα. Μου χαρίστηκε. Μου δόθηκε περίπου ως προίκα, μου απονεμήθηκε στο μέτρο που απονέμεται στον καθένα το όνομά του όταν βαφτίζεται, χωρίς να το έχει κερδίσει και χωρίς να το έχει δικαιώσει. Η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά δεν επαίνεσε την πραγματικότητα αλλά τη δυνατότητά μου να υπάρξω λογοτεχνικά, και πέρα από την ευγνωμοσύνη, αυτό που κρατώ ζωντανό μέσα μου, η πιο σιωπηλή και ισχυρή αγωνία μου για τα χρόνια και τα κείμενα που έρχονται, είναι ακριβώς να κερδίσω, κάποτε, εκείνο τον έπαινο που, πριν από μια δωδεκαετία, μου επέτρεψε να συνεχίσω να γράφω.

 70 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

97-diadromes.indd 70

25/3/10 12:56:41

Στην Καπνικαρέα καπνίζει η ωραία Πάει η κατεργάρα να κάνει, λέει, γαργάρα μ’ όλο το Νιαγάρα να μη βρωμάει τσιγάρα κι όπως είναι σπασίκλα ολημερίς με τσίκλα τουρσί πίκλα στην πίκλα κατάντησε σαν τσίχλα μα μένει η κατάρα πάλι βρωμάει τσιγάρα κι ας άλλαξε τη μάρκα στην παρακάτω τσάρκα (σου ήτανε μια «μάρκα!») καπνίζει η καπνισμένη και η τσιγαρισμένη τσιγαρομανιασμένη στηρίζει με μανία καπνοβιομηχανία…; Αχ… Γη, κυρα-κουμπάρα με ρύπους και λαχτάρα ρουφάς μύρια φουγάρα σαν πούρα σαν τσιγάρα

71  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010



κι όπως σ’ έχει τυλίξει μαύρος καπνός τουλίπα κοίτα μη σε ρουφήξει του όζοντος η τρύπα. Θέτη Χορτιάτη

97-diadromes.indd 71

25/3/10 12:56:46

ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ Η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά προκηρύσσει τον 55ο Πανελλήνιο Διαγωνισμό της για τη συγγραφή βιβλίων για παιδιά. Τα έργα πρέπει να είναι λογοτεχνικά, προσεγμένα στη γλώσσα, να εμπνέουν αισιοδοξία και πίστη για τη ζωή και να κινούνται μέσα στην ελληνική πραγματικότητα.

 72 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τα βραβεία για το 2010 είναι τα ακόλουθα: 1. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΨΥΧΟΓΙΟΣ, 800 Ευρώ. Μυθιστόρημα με ελεύθερο θέμα για παιδιά 9-12 ετών. Έκταση: 20.000 λέξεις. 2. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΚΕΔΡΟΣ, 800 Ευρώ. Μυθιστόρημα για εφήβους και νέους, που θίγει κάποια από τα μεγάλα κοινω νικά ζητήματα της εποχής μας με τρόπο υπεύθυνο αλλά χωρίς διδακτισμό. Έκταση: 30.000-40.000 λέξεις. 3. Βραβείο Ιεράς Μητροπόλεως Ν. Σμύρνης, 500 Ευρώ. Μυθιστόρημα με θέμα «Αλησμόνητες Πατρίδες του Μικρασιατικού Ελληνισμού». Έκταση: 20.000 λέξεις. 4. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΜΙΝΩΑΣ, 500 Ευρώ. Μυθιστόρημα για παιδιά 9-12 ετών με θέμα «Ξενοφοβία-Διαφορετικότητα». Έκταση: 20.000 λέξεις. 5. Βραβεία Ελένης Μαυρουλίδου Δάβαρη και Βίλμας Μαυρουλίδου-Σαλιβέρου εις μνήμην Λούλας και Ηλία Μαυρουλίδη και Λιλής Γιαννέτσου. α) Ποίηση. Συλλογή 25 ποιημάτων για παιδιά του Δημοτικού, 500 Ευρώ. β) Μυθιστόρημα για παιδιά 9-12 ετών με θέμα «Θησαυροί της ελληνικής γης», 500 Ευρώ. Έκταση: 20.000 λέξεις. 6. Βραβείο Λούλας Παπιδάκη-Πιπίνη εις μνήμην Δημητρίου και Αθανασίας Παπιδάκη και Αντωνίου Πιπίνη. α) Μονογραφία για το έργο Έλληνα συγγραφέα ή ποιητή της παιδικής λο γοτεχνίας, εν ζωή (πλήρως τεκμηριωμένη με στοιχεία, βιογραφικά, σχολιασμό θεματικής, ύφους, τεχνοτροπίας, κ.λπ.), 500 ευρώ. Έκταση: έως 10.000 λέξεις. β) Τρεις (3) μικρές ιστορίες για παιδιά πρωτοσχολικής ηλικίας (6-8 ετών), 500 Ευρώ. Έκταση: 500 λέξεις έκαστη. 7. Βραβείο «Θεάτρου της Ημέρας»/Ανδρομάχη Μοντζολή-Λάκης Κουρετζής, 500 Ευρώ. Θεατρικό έργο για εφήβους με θέμα τα προβλήματα που απασχολούν την ηλικία αυτή.

ΣΗΜ.: Τα θεατρικά έργα πρέπει να ανταποκρίνονται σε μια θεατρική παράσταση. Να είναι χωρισμένα σε πράξεις, σκηνές, να υπάρχουν σκηνικές οδηγίες, διάλογοι, δράση, εντάσεις, συγκρούσεις και θεατρικά αποδεκτή ολοκλήρωση του έργου. Τα σχολικά σκετς αποκλείονται.

97-diadromes.indd 72

25/3/10 12:56:51

8. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΠΑΤΑΚΗ, 300 Ευρώ σε βιβλία. Για σχολικό έντυπο (περιοδικό, εφημερίδα, ημερολόγιο, κ.λπ.). 9. Βραβείο Τατιάνας Σταύρου, τιμητικό και όχι χρηματικό. Απονέμεται σε συγγραφείς για το σύνολο του έργου τους ή για τη συμβολή τους στην ανάπτυξη και προώθηση της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Αθλοθέτες: Νίκος Αδαμαντιάδης και Σμαράγδα Αδαμαντιάδη.

ΟΡΟΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ 1. Όλα τα έργα υποβάλλονται με ψευδώνυμο και σε πέντε (5) αντίτυπα, δακτυλογραφημένα με μέγεθος γραμμάτων 12΄. Σε μικρότερο σφραγισμένο φάκελο αναγράφεται το πραγματικό όνομα, το τηλέφωνο, το e-mail και η ταχυδρομική διεύθυνση του συγγραφέα. Οι φάκελοι δεν ανοίγονται παρά μόνο σε περίπτωση επιτυχίας του διαγωνιζόμενου. Οι υπόλοιποι συμμετέχοντες παραμένουν άγνωστοι. Τα έργα που θα σταλούν χωρίς να τηρούν τους παραπάνω όρους της προκήρυξης δεν θα κριθούν. 2. Στο φάκελο πρέπει να αναγράφεται οπωσδήποτε ο διαγωνισμός και η κατηγορία όπου συμμετέχει ο/η υποψήφιος/α. 3. Οι βραβευμένοι υποχρεούνται να δώσουν για έκδοση το έργο τους στον εκδοτικό οίκο που αθλοθέτησε το βραβείο. 4. Αποκλείονται από το διαγωνισμό όσοι έχουν ήδη βραβευτεί ή επαινεθεί τρεις φορές από τη Γ.Λ.Σ. καθώς και εκείνοι που διακρίθηκαν για το ίδιο κείμενο σε άλλο διαγωνισμό, σε Ελλάδα ή Κύπρο. 5. Τρία αντίτυπα των βραβευμένων βιβλίων, όταν εκδοθούν, κατατίθενται στη Γ.Λ.Σ. για το αρχείο της.

73  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

ΠΡΟΘΕΣΜΙΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΕΡΓΩΝ 1 Οκτωβρίου 2010 Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επικοινωνούν τηλεφωνικά ή ηλεκτρονικά με τις κυρίες: • Ναννίνα Σακκά-Νικολακοπούλου, τηλ.: 210 6917708, 22940 75455 • Μουρίκη Κατερίνα, τηλ.: 210 5562221, 2744057180, 6972083344, e-mail: kmouriki@hol.gr • Ελένη Τσιάλτα, τηλ.: 210 7757233, e-mail: tsialtaeleni@gmail.com • Σούλα Ροδοπούλου, τηλ.: 210 6434838 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ (όχι κούριερ – όχι συστημένο) ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ Μπουμπουλίνας 28, 10682 ΑΘΗΝΑ Η απονομή των βραβείων θα πραγματοποιηθεί τον Δεκέμβριο του 2010, στη Στοά του Βιβλίου, στην Αθήνα. ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

97-diadromes.indd 73

25/3/10 12:56:56

νέα

ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 2009 Από τη Διεύθυνση Γραμμάτων της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού του ΥΠ.ΠΟ.Τ. ανακοινώνονται τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας Παιδικού Βιβλίου 2009, που αφορούν τις εκδόσεις έτους 2008, στα οποία κατέληξε η Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου από τον «βραχύ κατάλογο» των υποψηφίων προς βράβευση έργων, ύστερα από επανειλημμένες συνεδρίες και μακρές συζητήσεις, ως ακολούθως: q Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού βιβλίου

 74 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού βιβλίου απονέμεται ομόφωνα εξ ημισείας: ομόφωνα στην κα Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου για το βιβλίο της με τίτλο Η προφητεία του κόκκινου κρασιού, εκδ. Πατάκη, και κατά πλειοψηφία στην κα Φωτεινή Φραγκούλη για το βιβλίο της με τίτλο Εφτά ορφανά μολύβια... εφτά ιστορίες, εκδ. Ελληνικά Γράμματα. q Βραβείο Εικονογράφησης Παιδικού βιβλίου Το Βραβείο Εικονογράφησης Παιδικού βιβλίου απονέμεται κατά πλειοψηφία εξ ημισείας: ομόφωνα στην κα Κατερίνα Βερούτσου για την εικονογράφηση του βιβλίου με τίτλο Νεράιδα πάνω στο Έλατο, του συγγραφέα Μάνου Κοντολέων, εκδ. Πατάκη, και κατά πλειοψηφία στον κο Θανάση Δήμου για την εικονογράφηση του βιβλίου του με τίτλο Μια χειμωνιάτικη ιστορία, εκδ. Πατάκη. q Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων Για Παιδιά Το Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων Για Παιδιά απονέμεται κατά πλειοψηφία στον κο Σάκη Σερέφα για το βιβλίο του με τίτλο Ένας δεινόσαυρος στο μπαλκόνι, εκδ. Πατάκη. Η Επιτροπή αποτελείται από τους εξής: 1) Γκίβαλου-Κατσίκη Άντα, Καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Παν/μίου Αθηνών (Πρόεδρος). 2) Κανατσούλη Μελπομένη (Μένη), Καθηγήτρια του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Αντιπρόεδρος). 3) Πολίτη Δημήτριο, Λέκτορα του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική ηλικία του Πανεπιστημίου Πατρών (μέλος).

97-diadromes.indd 74

25/3/10 12:57:01

4) Γαβριηλίδου Σοφία, Λέκτορα του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (μέλος). 5) Γιαννικοπούλου Αγγελική, Καθηγήτρια του Τμήματος Επιστημών της Προ σχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου (μέλος). 6) Ψαραύτη Ευαγγελία (Λίτσα), συγγραφέα Παιδικής Λογοτεχνίας (μέλος). 7) Παπαμόσχου Ηρώ, συγγραφέα Παιδικής Λογοτεχνίας (μέλος). 8) Ψαράκη Βάσω, εικονογράφο (μέλος). 9) Μαρουλάκη Νίκο, εικονογράφο (μέλος).

75  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

97-diadromes.indd 75

25/3/10 12:57:07

ΚΥΠΡΙΑΚΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ/ΝΕΑΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 2008 ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Το Κρατικό Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας, μετά από ομόφωνη απόφαση της Κριτικής Επιτροπής, απονέμεται εξίσου στο Φρίξο Μιχαηλίδη για το έργο του 12 πασχαλινά αβγά και η μάγισσα Εξαφανίστρα (Εκδόσεις Πάργα) και στην Κίκα Πουλχερίου για το έργο της Το αληθινό τιγράκι (Εκδόσεις Πάργα).

ΝΕΑΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

76 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το Κρατικό Βραβείο Νεανικής Λογοτεχνίας, μετά από κατά πλειοψηφία απόφαση της Κριτικής Επιτροπής, απονέμεται στις Φυτούλα Βακανά και Ανθή Πειραία για το έργο τους Κωδικός Π.Α.Ρ.Ε.Α.: Μυστήριο στο σχολείο (Εκδόσεις Επιφανίου). Την Κριτική Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Παιδικής/Νεανικής Λογοτεχνίας αποτέλεσαν οι: Μένη Κανατσούλη (Πρόεδρος), Μαρία Αβρααμίδου, Μαρία Μιχαηλίδου, Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λίτσα Ψαραύτη.

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ Το Κρατικό Βραβείο Εικονογράφησης, μετά από κατά πλειοψηφία απόφαση της Κριτικής Επιτροπής, απονέμεται εξίσου στη Σάντρα Ελευθερίου για την εικονογράφηση του έργου Ο απέραντος κόσμος του ουρανού (Εκδόσεις Επιφανίου) και στη Λουίζα Καϊμάκη για την εικονογράφηση του έργου Το αληθινό τιγράκι (Εκδόσεις Πάργα). Την Κριτική Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Εικονογράφησης αποτέλεσαν οι: Στας Παράσκος (Πρόεδρος), Γενεθλής Γενεθλίου, Στέλιος Καραμανλάκης, Μάρλεν Καρλετίδου, Χρίστος Πετρίδης. Τα βραβεία απονεμήθηκαν από τον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού σε ειδική τελετή, στις 11 Φεβρουαρίου του 2010.

97-diadromes.indd 76

25/3/10 12:57:12

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή, είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται στις: α) Πέγκυ Σκουλίδα (pskoulida@psichogios.gr), και β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimen@otenet.gr). Στη δεύτερη περίπτωση, να αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης, κα Τ. Τσιλιμένη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Αργοναυτών & Φιλελλήνων, 382 21 Βόλος.

97-diadromes.indd 77

77  ΤΕΥΧΟΣ 97 / 2010

25/3/10 12:57:17

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 4.000 λέξεις.

78 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14΄ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων). • Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12΄). • Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο. Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12΄ (για το κείμενο). • Διάστιχο: μονό. • Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ. • Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12΄ bold.

Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση). Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner, J. C. (1975). Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stanford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger. Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or self-presentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved November 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.4.7.htm

97-diadromes.indd 78

25/3/10 12:57:21

νέ

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Μαζί διαβάζουμε τον κόσμο! Διαβάζουμε με τα παιδιά μας… γράφουμε μαζί μια σελίδα για το μέλλον.

νέο

Kυκ λοφορ ούν πρ οσεχώς! νέο

νέο νέο

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

97-diadromes.indd 79

25/3/10 12:57:23

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων (μ’ ένα ένθετο δεκαεξασέλιδο), την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο.



Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους ερευνητές σπουδαστές και γενικά όσους ενδιαφέρονται για τα παιδικά βιβλία.

97 ΑΝΟΙΞΗ 2010

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Για αναγνώστες με απαιτήσεις w w w . p s i c h o g i o s . g r

97-diadromes.indd 80

25/3/10 12:57:23